Vogels lente 02/2017

Voor pr oef j e

Uzi eteensel ect i eui tons l edenmagazi neVogel s.

Wor dl i denont vangdi tpr acht i ge magazi ne5xperj aart hui s.

Het raadsel van de grote karekiet Ongeveer honderd broedparen grote karekiet zijn er nog slechts in Nederland: niet meer dan het aantal vakjes op een dambord. Terwijl er aan het begin van de vorige eeuw nog duizenden paren waren. Wat ging er mis? En kunnen we deze moerasvogel, te herkennen aan zijn karakteristieke zang, nog redden?

TEKST NADJA JANSMA

‘K

arrekarrekiet, mijn nestje zit in ‘t riet...’ zongen de kinderen vroeger. De kans was groot dat ze zijn luid en krakerig voorgedragen lied meer dan eens hadden opgevangen.

De jeugd van tegenwoordig echter kan de ‘rietlijster’ – van boven bruin en van onderen vuilwit – nog maar op twee plekken horen. De Loosdrechtse Plassen en de noordelijke Randmeren zijn de laatste bolwerken van de soort.

foto: Diego López/Nature In Stock

Krassen en krijsen Jac. P. Thijsse omschreef in Het Vogeljaar het gezang van de grote karekiet in zijn bekende, poëtische stijl zo: ‘Hun zang doet zeer dikwijls denken aan de geluiden van wind en water en ‘t riet. (…) Zijn stem is veel krachtiger en voller [dan die van de kleine karekiet] en hoewel zijn lied hetzelfde armoedige rhytmus heeft als dat van de kleine, is het toch aangenamer om te hooren, doordat de krassende, krijschende geluiden verreweg in de minderheid zijn’. Armoedig ritme of niet, zijn Nederlandse benaming is toch maar mooi een onomatopee: de karekiet zingt zijn eigen naam. >>

VOG E LS 02/17•9

Ons doel: naar een gezonde populatie van 400 paar over acht jaar Oud riet is essentieel Stevig, overjarig waterriet, dat heeft een grote karekiet nodig. Hij hangt er zijn nest aan op; jong en buigzaam riet zou zijn kunstige maar nogal zware creatie niet houden. En juist van dat stevige dikke riet, in brede rietkragen die in diep water aan de oevers staan, is er in Nederland steeds minder. Het vastleggen van de waterpeilen in onze moerassen en meren is daar een belangrijke oorzaak van. Sterk riet kan zich ontwikkelen als het water in de zomer

flink zakt. Zonder deze natuurlijke wisselingen van peil hoopt zich dood materiaal tussen het riet op, dat daardoor verzwakt en wordt verdrongen door andere planten. Oud sterk riet komt door meer zaken in de knel: soms worden rietkragen botweg verwijderd, groeien er bomen en struiken waardoor het riet verdwijnt, maar ook riet-grazende grauwe ganzen vormen een groot probleem.

Het mysterie van het winterverblijf De grote karekiet is een trekvogel die, na te hebben overwinterd in West-Afrika, eind april in Nederland aankomt om hier zijn jongen groot te brengen. Maar wรกรกr hij precies overwintert, en welke route hij volgt, is vooralsnog een groot mysterie. Een deel van de oorzaak

foto: Ruurd Jelle van der Leij/Buiten-Beeld

Om de grote karekiet te redden heeft Vogelbescherming een speciaal actieplan opgesteld. Ons doel: over 8 jaar een gezonde populatie van 400

foto: Marc Guyt/Agami

RED DE GROTE KAREKIET!

paar. Met uw gift kunnen we deze unieke moerasvogel voor ons land behouden.

Helpt u mee? Ga naar www.vogelbescherming.nl/ reddekarekiet of maak uw gift over op NL 44 INGB 00 00 65 65 00 o.v.v. Red de karekiet.

foto: Daniele Occhiato/Agami

Dank u wel!

van het zware weer waarin de soort verkeert ligt misschien wel in zijn winterverblijf, of op de trekroute. In het voorjaar van 2016 zijn zeven grote karekieten die gebroed hadden in de Loosdrechtse Plassen van een klein dataloggertje voorzien. Dit voorjaar hopen we deze Erik, Nico, Edwin, Helga, Jasper, Peter en Tjeerd terug te vangen om zo hun reisverslag te kunnen achterhalen. Die informatie is nodig om de juiste maatregelen op de goede plekken te kunnen nemen.

Reddingsplan voor noordelijke Randmeren Knudde met een rietje dus voor de grote karekiet, maar er gloort een sprankje hoop. In het kader van het Actieplan bedreigde vogels startte Vogelbescherming in 2015 samen met de Werkgroep Grote Karekiet Vechtplassen een reddingsplan in de Loosdrechtse Plassen. Op enkele plekken werden rietkragen hersteld, bomen verwijderd en gaasrasters geplaatst die het riet tegen recreanten en al te hongerige ganzen moesten beschermen. Omwonenden werd de kwetsbaarheid van deze parel der plassen duidelijk gemaakt.

Met resultaat: in 2016 namen de aantallen grote karekiet er voor het eerst in vele jaren niet verder af. Maar we zijn hier nog niet klaar en we willen ook dat andere bolwerk veiligstellen: de noordelijke Randmeren. Naast acute maat-

regelen om riet te beschermen en te herstellen, zijn ook een paar ietwat saai klinkende zaken nodig om de toekomst van de grote karekiet veilig te stellen, zoals een knelpuntanalyse, onderzoek en monitoring. Om een completer beeld te krijgen van zijn Afrikaanse avonturen willen we ook dit jaar een paar vogels een datalogger meegeven. Als we op een aantal vragen antwoord weten te vinden, dan helpt dat om de soort beter te kunnen beschermen.

Vlaggenschip voor andere moerasvogels Het verbeteren en vergroten van het leefgebied van de grote karekiet is noodzakelijk om de soort als broedvogel voor Nederland te behouden. In de slipstream profiteren de andere bedreigde moerasvogels uit het Actieplan mee: de roerdomp en het porseleinhoen. Ook zwarte stern, woudaap en baardmannetje pikken een graantje mee. Stelt u zich eens voor, over een paar jaar: een schoolklas kinderen in een paar bootjes, kijkers in de aanslag. De slaap nog in de ogen, want het is half zeven ’s ochtends.

Dan, plotseling: karre-karre-kiet-kiet-kiet-tjektjek-krr-krr… twintig kijkers worden gericht op de stevige stengels riet aan de oever. Het geduld van de kinderen wordt beloond: na een tijdje klauteren grote karekieten ‘aan de dorre stengels op en neer, steken hun spitsen kop in den wind en fluiten, trillen en orgelen mee…’•

VOG E LS 02/17•11

1 INDONESIË Niet alleen neushoorns vallen ten prooi aan stropers; in Indonesië zijn helmneushoornvogels eenzelfde lot beschoren. De hoorn boven hun snavel wordt in China bewerkt tot siervoorwerp of verwerkt in traditionele medicijnen. Uit onderschepte ladingen, ondervraagde stropers en de florerende handel op internet blijkt dat jaarlijks vele duizenden helmneushoornvogels het loodje leggen. En dan hebben we het alleen nog over de gestroopte exemplaren. Hoog in de bomen van Indonesië voltrekt zich een tweede ramp. In de broedtijd metselen de mannetjes hun vrouwtjes in, in een holle boom. Zij broedt de eieren uit, hij brengt haar 160 dagen lang voedsel. Maar wat als het mannetje in die tijd afgeknald wordt? Het vrouwtje kan wellicht nog uitbreken, maar is dan erg verzwakt. Hoe het met de kuikens afloopt laat zich raden...

BirdLife heeft er bij de wetshandhavers in Indonesië op aangedrongen de stroperij actiever aan te pakken. Lokale natuurorganisaties roepen jagers op te stoppen met het afschieten van helmneushoornvogels. In Maleisië zijn al enkele voormalige stropers omgeschoold tot vogelgids voor toeristen.

In Indonesië is dit omslagpunt nog niet bereikt. Een gearresteerde stroper verklaarde onlangs: “Mijn opkoper adviseert ons alle neushoornvogels af te schieten. Hij kijkt daarna wel of er een bruikbare helmneushoornvogel tussen zit.”

VALE GIER Hans Hut/Kina

3

9

7

ROZE PELIKAAN Yves Adams/Vilda

HELMNEUSHOORNVOGEL Tim Laman/NIS

Helmneushoornvogels doelwit ‘ivoor’stropers

2 GROOT-BRITTANNIË Gieren hebben ten onrechte een slechte reputatie. Om hier verandering in te brengen heeft BirdLife International in Cambridge een Gierenquiz ontwikkeld. Door zeven vragen over je eigen karakter in te vullen, kom je erachter op welke gierensoort je het meest lijkt. www.birdlife.org, zoekopdracht ‘vulture quiz’.

10 ISRAËL In de Hula en Jordan Valleys in Israël bevinden zich verschillende verlaten viskwekerijen.

BirdLife Partner SPNI is betrokken bij het transformeren van de bassins tot natuur. Door het uitzetten van niet-commerciële vissoorten kunnen de wateren als een magneet werken op trekvogels als de roze pelikaan.

9 BRAZILIË In het Braziliaanse Serra da Mantiqueira zijn onlangs negen zwartmaskergoeans uitgezet. De vogels zijn in gevangenschap gefokt en door BirdLife Partner SAVE Brasil voorbereid op een leven in het wild.

Met behulp van satellietzenders kan men de vogels traceren.

DEWERELDVANBIRDLIFE

TEKST IDDE LAMMERS

4 JORDANIË In een poging een stabiele populatie kraagtrappen in Jordanië te krijgen, zijn er tussen 2014 en 2016 zo´n 800 vogels in het koninkrijk losgelaten. Een eerste succes is de ontdekking van een broedpaar met drie eieren.

KRAAGTRAP Winfried Wisniewski/NIS

3 MEXICO BirdLife Partner ProNatura heeft van de Mexicaanse overheid de prestigieuze Ecological Merit Award gewonnen in de categorie ‘samenleving’. ProNatura werd geroemd om de manier waarop de organisatie de samenleving betrekt bij beschermingsprojecten.

2

10 4

6 8 5

5 FILIPIJNEN De afgelopen eeuw is er op het Filipijnse eiland Luzon veel gekapt. Met de bomen verdwenen ook talloze vogelsoorten. De endemische Isabella’s wielewaal bijvoorbeeld, maar deze uitgestorven vogel werd in 1993 herontdekt.

De vogel leeft nu nog in vijf verspreid liggende gebiedjes.

Eén daarvan kreeg onlangs een beschermde status. BirdLife steunt het project van de natuurbeschermers op Luzon.

7 ARGENTINIË BirdLife Partner Aves Argentinas maakt zich grote zorgen over de plannen om in de Santa Cruz Rivier twee waterkrachtcentrales te bouwen. Het leefgebied van de laatste 500 broedparen Patagonische fuut zou hierdoor ernstig bedreigd worden.

8 INDIA Lang was het vanwege extremistische groeperingen te onveilig om in het bergachtige, oostelijke kustgebied van India vogels te monitoren. Dat is veranderd. Tijdens een eerste inventarisatie werden onder meer de bossteenuil, de malabarenneushoornvogel en de bleekkapduif waargenomen. Papikonda National Park is door BirdLife uitgeroepen tot Important Bird & Biodiversity Area.

SLECHTVALK Steve Gettle/NIS

1

6 KOEWEIT De douane van Koeweit heeft op een Iraans schip 16 levende valken ontdekt, voornamelijk slechtvalken. Ze waren op weg naar Doha en mogelijk bestemd voor de valkerij.

VO G E LS 02/17•31

HARTVOORVOGELS over leden, organisaties en bedrijven die het werk van Vogelbescherming Nederland een warm hart toedragen

foto: Gerda Horneman

Bomen voor vogels “In Mali zag ik met eigen ogen hoe belangrijk bomen zijn voor vogels. Bijvoorbeeld de Balanites aegyptiaca, ook wel zeepbesboom genoemd. Die boom, zo blijkt uit onderzoek, is vanwege de insectenrijkdom essentieel voor het overleven van trekvogels zoals de fitis, gekraagde roodstaart en grasmus. En inderdaad, het miegelde in die zeepbesbomen van de vogeltjes. Voor mensen is de zeepbesboom al even belangrijk. In de vruchten zit een harde noot, waar olie van gemaakt wordt. Hier koken de mensen mee, maar ook voor zeep zijn de noten geschikt.”

In december vroegen we u om een extra bijdrage voor vogelbomen. U gaf hieraan ruimhartig gehoor. Met de opbrengst gaan we in Burkina Faso en Mauretanië vogelbomen planten en duurzaam beheren. Dat is goed nieuws voor vogels. Dank u wel!

‘Hart voor vogels’ is wat ons bindt

foto: Jaap Hijmans

Mooi voor later “Vogels kijken is voor mij één van de allerleukste dingen die je kunt doen. Ik ben gelukkig als ik een merel hoor zingen, als een houtsnip voor m’n voeten wegschiet en ik nog net z’n roestbruine stuit zie en ik bij de boulevard in Vlissingen grote sterns in zee zie plonzen...

En van gelukkige mensen wordt de wereld mooier! Daarom staat Vogelbescherming in mijn testament. Want al dat moois moet natuurlijk wel beschermd worden én blijven.”

BERGEEND Bas Sula

Daniëlle van Oijen, medewerker Internationaal bij Vogelbescherming, publiceert geregeld blogberichten op www.vogelbescherming.nl

Nationale Vogelweek Ontdek de fantastische vogelrijkdom van Nederland tijdens de Nationale Vogelweek van 6 t/m 14 mei. Bijvoorbeeld tijdens de gierzwaluwexcursie in Nijmegen (vrijdag 12 mei), de wandelexcursie bij de Geleenbeek (zaterdag 13 mei) of de vroege-vogelexcursie in het Purmerbos (zondag 14 mei). www.vogelbescherming.nl/vogelweek voor alle excursies.

Ook beginnende vogelaars zijn van harte welkom. Enthousiaste gidsen delen hun kennis met u. Ga goed voorbereid op pad!

Bij Vogelbescherming kunt u terecht voor een mooie verrekijker of vogelgids. In onze winkel in Zeist geven wij u graag persoonlijk en deskundig advies.

Lilian Gillissen, lid van Vogelbescherming

Overweegt u ook om Vogelbescherming te benoemen in uw testament? Kijk op www.vogelbescherming.nl/nalaten of neem contact op met Jaap Hijmans, medewerker schenkingen en nalatenschappen: 030 693 77 29 / jaap.hijmans@vogelbescherming.nl.

2017

HARTVOORVOGELS

Bijzondere giften Veel dank aan iedereen die de vogels hielp met een gift.

Hieronder enkele bijzondere voorbeelden.

• 1000 euro voor de weidevogels, van de heer en mevrouw Meyer uit Roosendaal.

• 290 euro bij gelegenheid van de uitvaart van mevrouw Spannenburg.

• 60 euro bij gelegenheid van de uitvaart van mevrouw Van Zinderen.

• 1091,07 euro van mevrouw Overbosch uit Utrecht.

Arjans Big Year Bekende vogelaar Arjan Dwarshuis nam 6833 vogelsoorten waar in één jaar en doneert de volledige opbrengst van zijn Big Year-actie aan het BirdLife Preventing Extinctions Programme.

Beleven, ontdekken, ervaren Op zaterdag 13 mei introduceren we de nieuwe Swarovski BTX telescoop in onze winkel. Deze binoculaire telescoop bundelt het gezichtsvermogen van beide ogen; een revolutionaire kijkervaring. Voorhoofdsteun en schuine inkijk voor meer comfort. Perfect passend op de bestaande Swarovski ATX objectieven. Kom langs en ervaar het zelf.

De oproep van kunstenaar Erik van Ommen en Vogelbescherming om Arjans actie te ondersteunen was zeer succesvol en bracht 6.133 euro op.

Eriks schilderij, ‘lepelbekstrandloper in goud gezet’, is verloot onder de donateurs en gewonnen door mevrouw Stoltenborg uit Enkhuizen.

Verder op deze dag: • demonstraties van Swarovski Optik uit Oostenrijk; • iScoping-demonstraties en alle modellen optiek; • gratis check-up en schoonmaak van uw verrekijker of telescoop.

Adres: Boulevard 12, Zeist. Open van 10:00 tot 17:00 uur. Toegang gratis.

Lepelbekstrandloper van Erik van Ommen

VOG E LS 02/17•29

TEKST NICO DE HAAN

NICOSCOOP

Het babbelliedje van de zwaluwman

B

am to /A g

ia ch Oc

Heel bijzonder vond ik dat ze tussendoor toch nog tijd hadden om hun babbelliedje te zingen. Als zo’n zwaluwman geheel onbevangen op nog geen meter afstand vóór je gaat zitten babbelen en je kunt hem zo in die donkere oogjes kijken, dan zou je willen weten wat er in dat kopje omgaat. Zou zo’n zwaluw, als hij in Afrika tussen de leeuwen en giraffes rondzwiert, af en toe terugdenken aan het schuurtje waar hij geboren is?

En zou zo’n boerenzwaluw nou ook heimwee kunnen hebben?

Er zijn maar weinig vogels waarvan het weerzien me in het voorjaar zo’n kick geeft als de boerenzwaluw. Ik kan me nog minstens tien plaatsen herinneren waar ik in het voorjaar mijn eerste boerenzwaluw zag. Meestal is dat in de buurt van water, want daar is voor die hele vroege boerenzwaluwen de kans om mugjes en vliegen te snappen het grootst. Er woont maar een beperkt aantal vogels in ons land die leven van insecten die echt uit de lucht gesnapt moeten worden.

De meeste insecteneters pikken de vliegjes, bladluizen, rupsen en kevertjes van de bladeren, de boomtakken of van de grond.

Alleen de zwaluwen, en in mindere mate ook de vliegenvangers, zijn van het luchtplankton afhankelijk.

Daarom vliegen ze niet rechtstreeks vanuit Afrika terug naar hun boerderij, maar wachten ze tot de temperatuur boven de tien graden komt; als er dan in maart een warme wind waait komen ze met duizenden ons land binnen. Ooit zag ik dat de boerenzwaluwen bij regenachtig weer nog een slim trucje achter de hand hebben. Een groepje vloog dicht langs een elzenhaag en tikte met de vleugels de bladeren aan waardoor de insecten werden opgejaagd.

i

oerenzwaluwen hebben me altijd al gefascineerd. Toen ik nog maar een jaar of twaalf was, bouwde ik al een schuilhut in het kippenhok van de buren: zo zat ik met mijn neus bovenop het nest! Van heel dichtbij zag ik hoe de ouders onvermoeibaar en onafgebroken af en aan vlogen, aangemoedigd door de felgele, wijd opengesperde bekjes van de jongen.

BO

ER

Z EN

W LU WA

Da

ni

el

e

Zou zo’n boerenzwaluw tussen de giraffes heimwee hebben naar zijn Hollandse schuur?

De verschillende zwaluwsoorten lijken wel een beetje op elkaar. Zelf let ik altijd op de manier van vliegen, waardoor ik ook op grote afstand de zwaluwsoort kan vaststellen.

Boerenzwaluwen jakkeren en jagen, huiszwaluwen klimmen en dalen. Meestal vliegen boerenzwaluwen met grote snelheid in rechte lijnen voorwaarts, af en toe een scherpe zwenking naar links of rechts makend.

Rakelings tussen twee prikkeldraden door, desnoods onderlangs de buik van een paard of een koe, alles in hoog tempo. Als ze wat hoger vliegen maken ze iets meer gebruik van zweefvluchtjes, maar het tempo blijft erin. Ik kan niet wachten tot ze terug zijn!

Nico de Haan vertelt over zijn persoonlijke vogelbelevenissen.

VOG E LS 02/17•39