Voor pr oef j e
Uz i eteens el ec t i eui tons l edenmagaz i neVogel s . Wor dl i denont v angdi tpr ac ht i ge magaz i ne5xperj aart hui s .
Foto: Lars Soerink
SAMEN VOGELS BESCHERMEN
Fred Wouters en Gertjan van der Baan (r.) van Vesteda plaatsen samen een gierzwaluwneststeen.
‘Niemand wil betonnen woestijnen’
Vogels beschermen is een zaak van iedereen. Daarom gaat Vogelbescherming met veel partijen de samenwerking aan. Directeur Fred Wouters interviewt elke editie van VOGELS een partner van Vogelbescherming. Deze keer: Gertjan van der Baan, CEO van Vesteda, over een kersverse samenwerking. Gertjan, waarom vindt Vesteda het belangrijk om met Vogelbescherming samen te werken? “Dat past in onze wens maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Maar we willen ook samen met Vogelbescherming nadenken over een belangrijk vraagstuk. In het midden-dure huursegment waarin wij actief zijn, bestaat een groot woningtekort in Nederland. Dat noopt ons tot een verdichting van steden. Maar niemand wil betonnen woestijnen. De vraag is dus: hoe kan je behalve verdichten ook verduurzamen en vergroenen. Bij die uitdaging maken we graag gebruik van de kennis van Vogelbescherming.” Is biodiversiteit onderdeel van jullie visie op een duurzame stad? “Zeker. Duurzaamheid betekent voor ons meer dan alleen onze ecologische voetafdruk terugbrengen, al is dat belangrijk. We willen onze huurders ook een prettige
leefomgeving bieden. Alleen al omdat onze woningen dan aantrekkelijker zijn en meer waard. Maar ook omdat we vinden dat we onze leefomgeving moeten delen. Bedrijven en bewoners delen de stedelijke ruimte, maar ook delen we onze omgeving met dieren en het groen. Daar word je zelf trouwens niet slechter van: meer groen betekent minder stress en een betere gezondheid.”
VOGELBESCHERMING EN VESTEDA Bij nieuwbouwprojecten houdt Vesteda – de grootste commerciële investeerder die zich volledig richt op Nederlandse huurwoningen – voortaan rekening met broedplekken voor gierzwaluwen en huismussen. Daarnaast krijgen nieuwe huurders met een tuin een welkomstpakket voor vogels. Verder
Vogels hebben behoefte aan plekken om te schuilen, aan voedsel en aan nestgelegenheid. Per plek zal de situatie anders zijn, maar via die principes zou Vesteda biodiversiteit mogelijk verder kunnen verankeren. “Om te kijken door de ogen van een vogel, is voor ons nieuw. Al zetten we nu een stap met de vogelpakketten voor huurders en de neststenen. Maar hoe eerder we in het ontwerpproces zulke gedachten meenemen, hoe beter het volgens mij is. Als grote speler kunnen we daarbij ook iets betekenen bij het vergroenen van de buitenruimte rondom onze wooncomplexen. We denken nu op een bepaalde plek bijvoorbeeld na of we een autodeelprogramma aan huurders kunnen aanbieden, zodat er meer ruimte is voor groen in plaats van parkeerplekken.”
geeft Vogelbescherming advies over natuurinclusief bouwen en wordt nog gekeken naar andere samenwerkingsmogelijkheden. Fred Wouters: “Vogelbescherming heeft ruim tien jaar een stadsvogelprogramma. Alleen al omdat het in de bebouwde kom niet goed gaat met de vogelsoorten die van zo’n omgeving afhankelijk zijn. We roepen bewoners op hun tuinen vogelvriendelijk in te richten en helpen gemeenten, corporaties en bijvoorbeeld bouwbedrijven met vogelinformatie. Ook onze nieuwe samenwerking met Vesteda past goed in ons streven naar natuurinclusieve steden.”
16
20
Nieuw seizoen Beleef de Lente
Kraanvogels rukken op in Nederland
In 2019 zijn weer nieuwe soorten te zien voor de webcams, maar ook gekende smaakmakers maken hun opwachting. De spectaculaire slechtvalken doen Hitchcock veelal verbleken.
Een broedvogel in Nederland waar het goed mee gaat: de kraanvogel! Herman Feenstra verklaart het succes, maar hij is er nog niet helemaal gerust op.
26
44
2019 Jaar van de Wulp
Uw provincie is aan zet
De wulp is een nieuwkomer op de Rode Lijst. De voornaamste reden van de achteruitgang is nog onbekend. Komend jaar brengt daar hopelijk verandering in.
De uitvoering van het natuurbeleid ligt voor het eerst vrijwel volledig bij provincies. Die moeten dus aan de bak voor boerenlandvogels.
08 Veren maken de vogel Niet alle vogels vliegen, maar veren hebben ze allemaal. Veren onder de loep: waarvoor dient welke veer?
14 Maak natuur een verkiezingsthema 31 Baltsvluchten 42 Winnaar Gouden Lepelaar 50 Vogels voeren voor gevorderden
INHOUD
EN VERDER
RUBRIEKEN 4 7 24 25 36
Kort & Agenda Prachtvogels De Gouden Lijst Nico & Elwin Bosuil Kijktip Brilduikers in het Krammer-Volkerak 40 De wereld van BirdLife 48 Wetenschap in vogelvlucht 53 Junior 54 Vogels herkennen: sperwer vs. havik 56 Op reis met Vogelbescherming 57 In deze tijd van het jaar 58 Winkelen met Vogelbescherming 62 Service en colofon coverfoto: KRAANVOGEL Willi Rolfes/NatureInStock
IJSVOGEL Daniele Occhiato/Agami
VOG E LS 01/19•3
OPINIE TEKST KEES DE PATER ILLUSTRATIE GIJS KAST
Maak natuur een verkiezingsthema! Binnenkort vinden er provinciale verkiezingen plaats, later dit jaar de Europese. Laat de politici weten dat natuurbeleid een hoofdzaak behoort te zijn, betoogt Kees de Pater.
V
ogelbescherming hanteert graag de slogan Vogels zijn grenzeloos. Maar wie er even over doordenkt, kan niet anders dan concluderen dat het een eenzijdige kreet is. Vogels houden zich niet aan ónze grenzen. Maar ze zitten tegelijkertijd behoorlijk vast in hun eigen, door de evolutie getrokken grenzen. De boerenzwaluw die in onze ogen zo vrolijk vliegt, maakt zijn monstertocht naar Afrika natuurlijk niet uit vrije wil. De vogel kan eenvoudig niet anders. Onzichtbare grenzen Intussen neemt een vogel onderweg ook beslissingen: het regent – ik ga landen; daar zitten veel muggen – even een stukje omvliegen; een silhouet van een roofvogel – wegwezen! Maar al deze individuele beslissingen neemt-ie binnen de enge grenzen van zijn vogelniche. En die grenzen botsen met onze, ‘recentelijk’ bedachte grenzen: gemeentegrenzen, provinciegrenzen, rijksgrenzen. Voor vogels onzichtbare grenzen die in de hoofden van mensen zitten. En in wetten en regels die uit de hoofden van die mensen zijn voortgekomen. Binnen onze grenzen onderwerpen we wilde dieren en planten; wij bepalen waar zij mogen leven. Helaas laten we daarbij bitter weinig plek over voor vogels. De groeiende rode lijsten vormen er het pijnlijke bewijs van.
U kunt helpen Op de website reddeboerenlandvogels.nl ziet u wat Vogelbescherming van uw nieuw gekozen provinciebestuur vraagt en hoe u kunt helpen om onze oproep kracht bij te zetten. Lees verder op pagina 44-45.
Vogels kunnen zich slechts beperkt aanpassen aan hoe wij de wereld inrichten. Maar wij kunnen ze daarentegen wel de ruimte geven in onze provincie, ons land en uiteindelijk de wereld. Politici spelen daarin een hoofdrol. Zij nemen in onze naam beslissingen die het verschil maken tussen leven en dood voor veel andere wezens. Helaas staat dat zelden hoog op de politieke agenda; natuur scoort zelden als hot verkiezingsthema. Doormodderen? Binnenkort vinden er provinciale verkiezingen plaats, later dit jaar de Europese. EU en provincie zijn samen met de rijksoverheid verantwoordelijk voor het natuurbeleid. Ten provinciehuize wordt bepaald of de patrijs straks meer bloemrijke keverbanken krijgt, de grutto natte graslanden en de smient een schot hagel, of niet. In Brussel worden de regels opgesteld voor de bescherming van de belangrijkste natuurgebieden, zoals de Waddenzee. De EU bepaalt ook of we doormodderen met de voor de natuur desastreuze industriële landbouw; en of er nu eens een einde kan komen aan de grootschalige jacht op zangvogels in het Middellandse Zeegebied. Of landen zich vervolgens houden aan regels en afspraken, is veelal ook een
beslissing van politici. Een sprekend voorbeeld daarvan is de labbekakkerige wijze waarop Nederland en andere Europese landen werk maken van de afspraak dat in 2020 de achteruitgang van de biodiversiteit gestopt moet zijn. Natuurbeleid hoofdzaak Stemmen op de partij waarvan je denkt dat die goed voor natuur is, is ĂŠĂŠn. Minstens zo belangrijk is het om politici te laten weten dat goed natuurbeleid een hoofdzaak hoort te zijn. Vogelbescherming spant zich daarvoor in, en u kunt ons daarbij helpen.
Voor boerenlandvogels is de situatie intussen zo nijpend, dat ze in elke provincie tot de topprioriteiten gerekend moeten worden. Ook moet het toekomstige EU-landbouwbeleid veel natuurvriendelijker, zodat insecten, vogels en de natuur in het algemeen een kans krijgen. Vogels zijn begrensd in wat ze kunnen; onze grenzen hebben voor hen geen betekenis. Juist daarom mogen die geen enkele belemmering vormen voor de overleving van vogels!
Onze grenzen hebben voor vogels geen betekenis
VOG E LS 01/19•15
NIEUW SEIZOEN BELEEF DE LENTE
SLECHTVALK Markus Varesvuo/Agami
Slechtvalken doen Hitchcock verbleken
TEKST KIRSTEN DORRESTIJN
Bent u er klaar voor? 17 Februari zet Vogelbescherming voor de dertiende keer de webcams van Beleef de Lente aan. De slechtvalken zijn ook dit jaar van de partij. Ontbrandt in 2019 opnieuw een heftige strijd op leven en dood?
V
orig jaar ging het goed mis in de nestkast op de hoge Mediatoren in De Mortel: vlak voordat het slechtvalkvrouwtje eieren zou gaan leggen, werd ze gedood door een ander vrouwtje. Op de beelden was te zien hoe de indringer aan kwam vliegen. Op een gegeven moment verlaat het zittende vrouwtje het dak van de toren om polshoogte te nemen. Dat had ze niet moeten doen: met een snelheid van zo’n 150 tot 200 kilometer per uur maakt de vijand een stootvlucht. Het vrouwtje overleeft het niet. Martin Vink van de Slechtvalken Werkgroep Gemert en schrijver van weblogs voor Beleef de Lente is na de ‘moord’ gaan kijken of hij het dode vrouwtje kon vinden. “Met mijn telefoon kan ik de camera vanuit huis bedienen”, vertelt hij. “Ik heb de bovenste ring van de toren afgezocht en zag het vrouwtje inderdaad liggen. Toen ik inzoomde zag ik een plas bloed eromheen. Het was net een film van Alfred Hitchcock.”
Elk jaar vinden er territoriale gevechten plaats rond nestkasten van slechtvalken: vreemde vrouwtjes proberen het nest in te nemen. Bij een stootvlucht in verticale richting kan een slechtvalk tijdens zo’n gevecht een snelheid van 300 tot 350 kilometer per uur bereiken, waarmee het ‘t snelste dier op aarde is. Vink: “Op die manier vangt de slechtvalk ook zijn prooien. Hij klimt naar grote hoogte en ziet beneden bijvoorbeeld een holenduif vliegen. Hij klapt z’n vleugels in en laat zich met grote snelheid naar beneden storten. Vlak voordat ‘ie z’n prooi bereikt, brengt ‘ie z’n klauwen naar voren en stoot daarmee tegen de prooi. Vaak doorboort hij daarbij de longen.” De overwinnaar Het gebeurt geregeld dat er tijdens een territoriaal gevecht een vrouwtje sneuvelt. Vaak wordt haar plek dan ingenomen door de overwinnaar; zij paart direct met het mannetje.
VOG E LS 01/19•17
SPECIALE BELEEF DE LENTE-AANBIEDING Alleen in onze online webwinkel verkrijgbaar: Twee unieke FSC-houten nestkasten van Vogelbescherming in frisse wit / turquoise kleurstelling. Met Vogelbescherming-logo en stevige ophangbeugel. Welke kiest u? Of wilt u ze meteen allebei?
op = op op = op
Nestkast ‘Biesbosch’ Voor de koolmees en bijvoorbeeld bonte vliegenvanger! Invliegopening 32 mm. Art.nr. 361182 Normaal € 15,95
NU voor leden € 10,95
Nestkast ‘Wilck’ Voor de pimpelmees en andere kleine mezen of grauwe vliegenvanger. Invliegopening 28 mm. Art.nr. 361183 Normaal € 14,95
Nu voor leden € 9,95
Deze aanbieding is alleen verkrijgbaar in onze webwinkel en geldt zolang de voorraad strekt.
Bestellen? www.vogelbeschermingshop.nl of bel naar 088-5 635 635. U kunt ook een e-mail sturen naar: info@vogelbeschermingshop.nl
Gevecht zonder weerga Vorig jaar vond op 27 maart een heftig gevecht plaats voor de webcam. Twee vrouwtjes stonden elkaar naar het leven.
Het kleinere mannetje kiest het hazenpad als zijn
Start www.beleefdelente.nl Op 17 februari gaan de camera’s aan voor een nieuw seizoen. De eerste webcam met vogelbeelden is naar verwachting de bosuil, maar niets is zeker bij Beleef de Lente. In De Mortel gebeurde dat afgelopen jaar ook. Meerdere vreemde vrouwtjes wilden de kast vervolgens van haar overnemen. Ondanks de (verlate) eileg kwam het niet meer tot broeden. Om toch nog broedsucces te kunnen laten zien, werd overgeschakeld op een webcam in Breda.
nieuwe vrouw in de kast wordt aangevallen door een vreemde slechtvalk-vrouw.
Man slechtvalk vliegt steeds roepend voorbij tijdens dit gevecht. Kijkers van Beleef de Lente houden hun hart vast over de afloop.
Het vrouwtje sleurt de indringster het rooster op en samen vallen ze naar beneden. Niet zichtbaar op dit moment, maar in de verte vliegt een vierde valk voorbij.
Uiteindelijk heeft het vrouwtje deze aanval afgeslagen, net als latere schijnaanvallen die dag. Er volgt een paring en het mannetje begint weer
Mannetjes kijken toe De nestkast in De Mortel was in 2005 een van de eerste broedlocaties in Nederland met een webcam die aangesloten werd op internet, dankzij Vogelwerkgroep Gemert. Volgens Peter van Geneijgen, die sinds 1993 lid is van Werkgroep Slechtvalken Nederland, bieden de webcambeelden nieuwe inzichten in hoe slechtvalken leven. “Wij keken altijd met telescopen naar slechtvalken om ringen af te lezen. Voordat de webcams in zwang kwamen, keken we nooit in de nestkasten.” Uit de beelden is gebleken, dat niet alleen het vrouwtje broedt, maar dat ook het mannetje er een aandeel in heeft. Bovendien maakten de opnames duidelijk dat mannetjes zich niet bemoeien met territoriale gevechten tussen vrouwtjes. ‘Dat lelijke beest!’ Al eerder liet een slechtvalkenvrouwtje het leven tijdens een territoriaal Beleef de Lentegevecht. Die gesneuvelde moeder liet drie jongen achter. De vader bleef trouw prooien aanleveren, maar een nieuwe vrouw pikte die steeds in; ze dacht dat het bruidsschatten voor haar waren. De jongen werden voor de camera zienderogen magerder en één kwam zelfs om. Vink: “Op internet werd toen op het nieuwe vrouwtje gescholden: ‘Dat lelijke beest, het is belachelijk.’ Mensen vonden dat wij als vogelwerkgroep moesten ingrijpen, maar dat doen wij natuurlijk niet.” Ook Peter van Geneijgen herinnert zich dat indrukwekkende voorval. “Mensen uit de hele wereld keken mee. Zelfs boze e-mails uit Italië bereikten ons: we moesten ingrijpen! Toen we dat niet deden, hebben we gemerkt dat sommige mensen toch anders zijn gaan denken over de dierenwereld. Zij zien ook in dat deze gebeurtenissen er nou eenmaal bij horen.”
voedsel te brengen. VOG E LS 01/19•19
JUNIOR
foto: Wouter Pattyn/Buiten-Beeld
TEKST JEANET VAN ZOELEN
Help mee bij de paddentrek Net als vogels trekken padden in de vroege lente naar hun voortplantingsgebieden. Helaas wordt die drang ze vaak fataal. Op sommige plaatsen worden zoveel padden doodgereden dat populaties dreigen te verdwijnen. U kunt ze samen met uw (klein)kinderen een handje helpen.
P
Padden trekken vanaf februari, maar de piek van de trek ligt vaak in maart, bij gunstige omstandigheden: • ze zijn koudbloedig, dus kunnen alleen bewegen als het warm genoeg is. Vanaf 7/8 °C komen ze op gang; • het zijn amfibieën, die met hun dunne, waterdoorlaatbare huid een hoge luchtvochtigheid prefereren. Het liefst trekken ze met motregen; • ten slotte zijn het schemerdieren, die alleen ’s avonds of ’s nachts trekken. De avondspits van de eerste warme, motregenachtige avond in maart, kan dan ook een slagveld betekenen.
foto: Michael Hutchinson/NatureInStock
adden trekken niet zoals vogels van koud naar warm in de winter, maar van water naar land om daar in winterslaap te gaan. Hun huid wordt dan ietsje dikker en minder kwetsbaar. In het vroege voorjaar ontwaken de padden en dan zijn ze niet meer te houden: ze trekken massaal naar hun poeltjes en sloten om te paren en eitjes te leggen. Ze lopen tientallen tot honderden meters, met uitschieters van enkele kilometers waarbij ze soms wegen over moeten steken. En dat is een probleem.
Op die avonden proberen paddenwerkgroepen het verschil te maken en daarbij is ieder extra paar handen welkom. Waar de grootste paddendrukte is, worden vaak schermen in de berm geplaatst die de dieren naar ingegraven emmers leiden. De emmers worden door vrijwilligers geleegd aan de veilige overkant van de weg. Kijk op www.padden.nu wat u in uw eigen buurt samen met de kinderen kunt doen.
VOG E LS 01/19•53