Vogels herfst 04/2020

e j ef o tons r ui p r e i o t c e l Vo nse s. l

ge etee i i Voge pr e Uzi n acht z a t i g d a vang ui edenm enont l h s. d i l art a j d r r o e p W ne5x zi a g a m

Vogelgebied Noordzee, rijk maar onbekend

ZWARTE ZEE-EEND Markus Varesvuo/Agami

TEKST RUUD VAN BEUSEKOM

De Noordzee lijkt weinig meer dan een bak klotsend zout water. Schijn bedriegt: ze kan zich meten met de Waddenzee als internationaal belangrijk trekvogelgebied. Met papegaaiduikers uit Noorwegen, kleine alken van Spitsbergen en pijlstormvogels uit de Falklands als foeragerende gasten. Binnenkort beschermd door het Noordzeeakkoord.

VOG E LS 04/20•11

D

e Noordzee. Slenterend over het strand op een mooie nazomerdag in september zie je wat drieteenstrandlopers scharrelen. Er vliegen zilvermeeuwen langs en achter de branding plonzen grote sterns jagend op vis, voor ze naar Afrika vertrekken. Over de horizon trekt een lijntje zwarte zee-eenden langs en kruist een janvan-gent je beeld.

Dit is ongeveer hoe een doorsnee bezoekje aan het Noordzeestrand verloopt voor een natuurliefhebber. Tamelijk rustig. Uit niets blijkt dan hoe belangrijk de Noordzee eigenlijk is voor grote aantallen kust- en zeevogels. Die broeden in onze duinen en kwelders, zoals de kleine mantelmeeuwen, visdiefjes en grote sterns.

Vogelbescherming is groot voorstander van duurzame energie, maar de opwekking ervan mag niet ten koste gaan van biodiversiteit

Maar er komen ook vogels aangevlogen van klifkusten in Engeland, Schotland en Noorwegen; papegaaiduikers, alken en zeekoeten bijvoorbeeld. Sommige broeden op puinhellingen op Spitsbergen, zoals kleine alken. Of op de toendra’s in Lapland: zwarte zee-eenden en roodkeelduikers. Andere vliegen via de Noordzee van Noordpool naar Zuidpool, zoals noordse sterns.

En, ja echt: vaal stormvogeltjes broeden op Newfoundland en komen hier langs. Het kan nog gekker: in september en oktober trekken grauwe pijlstormvogels over de Noordzee. Op hun voorjaarstrek, want grauwe pijlen broeden op de Falklands en op Tristan da Cunha, op het zuidelijk halfrond! Daar word je wel even stil van…

Is onze Waddenzee een terecht veelgeroemd kruispunt van vogeltrekwegen, dan is de Noordzee dat zeker ook.

80 kilometer voor een vismaal Het Nederlandse deel van de Noordzee is een ondiepe, zandige zee, zonder diepe troggen. Een zee die langzaam vanaf onze kust dieper wordt, zonder écht diep te worden. Een meter of veertig, dan heb je het wel gehad. De kustzone is het domein van sterns, zoals grote stern, visdief, noordse stern en helemaal tegen het strand aan, dwergstern. In het zomerhalfjaar leven ze van

NOORDSE PIJLSTORMVOGEL Marc Guyt/Agami

JAN-VAN-GENT Servan Ott

zandspiering, sprot en jonge haring. De grote sterns vliegen het verst voor hun voedsel: een retourtje van tachtig kilometer is normaal.

In de herfst verruilen sterns de Noordzeekustzone voor Afrika en duiken steeds grotere aantallen roodkeelduikers op. Vele duizenden zijn het er; viseters, net als futen. Bij een fuut denk je niet

snel aan zee, maar het gaat toch echt om tienduizenden die hier op zee de winter doorbrengen.

Zwarte zee-eenden zijn bijzonder talrijk. Je ziet ze alleen jammer genoeg nooit van dichtbij, maar er zijn concentraties van vele tienduizenden zwarte zee-eenden te vinden op de Noordzee, die duiken naar schelpdieren als strandschelpen en zwaardschedes.

Verder op de Noordzee verandert het beeld van de vogelbevolking snel. Zeekoeten en alken foerageren op die plekken het hele jaar door in groepen naar vis, met boven hen in de lucht vaak drieteenmeeuwen en dwergmeeuwen en tot in september noordse sterns, die ook op de scholen vis afkomen. Heb je zelf het geluk om

Roodkeelduikers broeden op de toendra’s van Lapland. In de wintermaanden is de Noordzee erg belangrijk voor ze.

ROODKEELDUIKER Daniele Occhiato/Agami

VOG E LS 04/20•13

een diepte van wel 40 meter. Sommige soorten vissen zetten op deze bodem hun eieren af. Bovendien worden grote delen van de Klaverbank bedekt door zacht koraal. Dat is het beschermen waard, niet alleen voor zeevogels maar ook voor allerlei andere vormen van leven, zoals de hondshaai en zeezoogdieren als de bruinvis.

PAPEGAAIDUIKER Jari Peltomäki/Agami

Noordzeeakkoord Het Noordzeeakkoord bevat afspraken over wat Nederland allemaal wil doen op de Noordzee. De belangen van natuur, visserij en energieopwekking zijn er zorgvuldig in afgewogen. Belangrijk voor de toekomst van de natuur van de Noordzee, waaronder de vogels die er leven.

Vogelbescherming heeft actief bijgedragen aan het akkoord en is tevreden over het gesloten compromis.

Meer lezen over het Noordzeeakkoord? Ga dan naar onze website vogelbescherming.nl/ noordzeeakkoord.

een keer midden op zee naar vogels te kijken, dan kun je op papegaaiduikers en ’s winters ook op kleine alken stuiten. Op hun beurt trekken deze ‘feeding frenzies’ van zeevogels, zoals de Engelsen het zo mooi noemen, jagers aan: vooral kleine en grote jager en in lagere aantallen ook middelste en kleinste jager. Die beroven het liefst andere zeevogels van vis: kleine jagers doen dat vooral bij sterns en kleinere meeuwen, grote jagers gaan liefst achter grote meeuwen en jan-van-genten aan.

Idylle verstoord Want hoe idyllisch het allemaal ook lijkt, de Noordzee staat onder grote druk en heeft aan natuurwaarden sterk ingeboet. Onder meer door opwarming van de zee, door klimaatverandering, en door schadelijke vormen van visserij.

De aanwijzing van delen van de Noordzee als beschermd Natura 2000-gebied is een heel goede zaak en biedt soelaas voor een deel van deze

Perfecte torpedo De jan-van-gent is onze grootste en spectaculairste zeevogel, met een spanwijdte van wel 1.80 meter. Hij duikt met een plons meters diep in het water, waarbij hij zijn vleugels volledig naar achteren buigt en in één lijn met zijn lichaam brengt. De perfecte torpedo. Jan-van-genten broeden rondom de Noordzee op kliffen, met het nietige eilandje Helgoland in de Duitse Bocht als dichtstbijzijnde kolonie. Tienduizenden janvan-genten foerageren in de Noordzee; ze zijn het hele jaar door te zien.

Er zijn in de uitgestrekte Noordzee delen die minder vogels herbergen, maar ook delen die barsten van het vogelleven, omdat het rijke visgronden zijn. Ze hebben illustere namen als Bruine Bank, Friese Front, Klaverbank en de bekende Doggersbank. Stuk voor stuk gebieden die afwijken van de omgeving en daardoor zo bijzonder zijn.

Neem bijvoorbeeld de Klaverbank: een rif, met een bodem van grof zand, schelpen, grind en grotere stenen. Dit zorgt binnen de Noordzee voor een bijzondere leefomgeving. Het water is er zo helder, dat het licht kan doordringen tot ALK Helge Sorensen/Agami

Bruinvissen zijn kleine walvisachtigen. In het Nederlandse deel van de Noordzee leven er tienduizenden.

De aantallen verschillen sterk per seizoen.

BRUINVIS Lars Soerink/Vilda

problemen. Maar de ogen zijn óók op de Noordzee gericht voor meer zandwinning en meer windmolenparken. Vogelbescherming is groot voorstander van een overgang naar duurzame vormen van energie, maar die mag niet ten koste gaan van de biodiversiteit, die net zozeer een crisis doormaakt.

Concreet: de natuur in de Noordzee heeft al heel zware klappen gehad. Met het Noordzeeakkoord, dat allerlei partijen onder regie van de rijksoverheid onlangs hebben bereikt, hoopt Vogelbescherming dat een goede toekomst voor de zeevogels verzekerd is en dat de Noordzee een deel van haar oude glorie zal terugkrijgen.

Alken hebben een snelle vlucht.

Daarmee kunnen ze laag over het water vliegen en tussen golven door manoeuvreren. Van afstand moeilijk te onderscheiden van zeekoeten.

VOGE LS 04/20•15

OPINIE TEKST KEES DE PATER ILLUSTRATIE MAX KISMAN

Frans zet door Frans zet door! Die hartenkreet kwam afgelopen lente bij me op toen de Europese Commissie met Frans Timmermans voorop - tussen de corona-updates door - met drie behoorlijk ambitieuze plannen kwam: de Green Deal, de Farm2Fork-strategie en de Europese Biodiversiteitsstrategie.

D

e Europese Commissie streeft een beter klimaat-, voedsel- en natuurbeleid na en presenteerde daar dit voorjaar plannen voor. Zo wil de Commissie het aantal beschermde natuurgebieden op land en zee fors uitbreiden tot 30% van de oppervlakte en het gebruik van landbouwgif in tien jaar halveren. Het herstel van de biodiversiteit moet in 2030 zichtbaar zijn.

Het zijn mooie plannen. Tegelijk is het de vraag of zo de afbraak van de Europese natuur wordt gestopt. Dan gaat het niet alleen over de inhoud van de voornemens, maar vooral over de vraag: gaan de lidstaten ze ook uitvoeren?

Labbekakkerige uitvoering Tien jaar geleden stelde Europa zich ook ten doel om de achteruitgang van de biodiversiteit te stoppen, per 2020.

Nu dus. Met het Europese natuurbeleid op zich was weinig mis. Toch mislukte het faliekant. Toegegeven, in meerdere Natura 2000-gebieden leidde goed Europees beleid tot mooie successen.

Enkele aansprekende soorten als zeearend, lepelaar en kraanvogel profiteerden. De wolf bereikte Nederland.

Maar over de hele linie ging het de afgelopen jaren juist slechter met de Europese natuur. Lidstaten voerden de regels labbekakkerig uit, zoals Nederland met z’n overdaad aan stikstofuitstoot. Contraproductief voor behoud van biodiversiteit was het Europese landbouwbeleid. Niet voor niets zijn het vooral de boerenlandvogels waar het dramatisch slecht mee gaat.

Coronacrisis Waarom zou het nu beter gaan? Allereerst leeft er een veel bredere erkenning dat de intensieve landbouw is vastgelopen. Ook een groeiend aantal boeren wil op een verantwoorde wijze voor natuur en milieu ons voedsel produceren. Klimaatmaatregelen kunnen niet langer uitgesteld worden. De gevolgen worden wereldwijd, ook in ons land, steeds duidelijker gevoeld. En de coronacrisis heeft ons hard gewezen op de gevolgen van natuurvernietiging en illegale jacht.

Nu is de dominante vraag, hoe komen we uit de economische crisis? Wordt het adagium: leuk, al die groene wensen, maar daar is nu even geen tijd voor; of gaan we economisch herstel

koppelen aan verduurzaming en natuurherstel? Budgetvluchten of snelle treinen, monotone akkers of extensieve landbouw rond natuurgebieden?

Lange houdbaarheidsdatum Het herstel van de biodiversiteit in Europa hangt af van de lidstaten. Ook van Nederland. De lidstaten moeten de plannen niet afzwakken, maar als het even kan nog wat steviger maken en bovenal goed uitvoeren. Nederland moet nu niet naar Brussel lopen en om versoepeling vragen. Iets waar ons land nog wel eens een handje van heeft. Nederland moet de plannen van ‘onze’ commissaris steunen en biodiversiteitsherstel in de volgende regeringscoalitie prioriteit geven.

De betekenis van natuurrijkdom reikt veel verder dan de vreugde die meer zingende veldleeuweriken ons als vogelliefhebbers weten te bieden. De gezondheid van ons allen en de leefbaarheid van onze omgeving staat op het spel. Als Europa deze plannen uitvoert, krijgt het een vele malen langere houdbaarheidsdatum. Dus Frans: zet door!

JUNIOR TEKST JEANET VAN ZOELEN

foto: Jeanet van Zoelen

Dennenappel-uilen Vogelknutseltip voor de herfst, te gebruiken tot en met Kerstmis: maak een dennenappel-uil.

Creatieve kinderen kunnen helemaal los.

Dennenappels lijken erom te vragen verzameld te worden. Maar dan zit u thuis met een tafel vol dennenappels en zijn de (klein)kinderen ineens klaar met het project. Daar is een oplossing voor: maak samen dennenappel-uilen. De mooiste kunnen na een tentoonstelling een plekje in de kerstboom krijgen.

over de rest, het hangt er net vanaf wat jullie in bos of tuin vonden. Twee eikeldopjes als ogen (en met verf een pupil maken)? Poten van een takje? Voor de vleugels misschien veervormige bladeren. Gebruik voor de snavel iets wat een snavelvorm heeft en verf dat geel, dan oogt het al snel goed.

Watten-sneeuwuil

Geen bos in de buurt?

Prop grote dennenappels vol met watten, zo ontstaat het lijf van een sneeuwuil. Met papier en hobbylijm maakt u witte, ronde ogen met een grote zwarte pupil en een geel driehoekje als snavel. Nog een touwtje of ijzerdraadje aan de bovenste schub om ze op te hangen en het is perfect.

Ook leuk: een uil met veren van vilt.

Knip een gezicht, ogen, snavel en vleugels (en een ovaal buikje?) uit gekleurd vilt. Knip bij het gezicht ook veerpluimen boven de ogen en werk met verschillende laagjes voor het mooiste effect.

1

2

Natuurlijke bos(materialen)uil Een uitdaging: maak de uil helemaal van natuurlijke materialen. Een dennenappel vormt weer het lijf, omdat de schubben zo mooi lijken op borstveren van een uil. Daarna nadenken

3

Dit zijn drie mogelijkheden, maar er kan nog veel meer! Gebruik klei, oude dopjes, maak er een boom bij, een boekje waaruit meneer de uil leest, een jurkje of kuikens. Veel plezier!

VOG E LS 04/20•49