? A SOPIS ZA K ULTURU SJE? A NJA
# GODINA 10. # BROJ 44 - 45 # 2020. # w w w .mok .hr
IN TERVJU M aj a Lau r i ? Uvijek razm i?ljam kakve bi korist i zajednica m ogla im at i od m og rad a
IN M EM ORIAM Vedr an Jak ?i ? Sve sam ost vario kao ?iben?anin i bore?i se za svoj ?ibenik. To m i nit ko ne m o?e ni
oduzeti.
GASTRO BA?TIN A Za?t o ?iben?anin ne bi m ogao prodat i ?enu da si kupi t rilju od dva kila?
KULTURA SJE?AN JA Zl ar i n j an i n Rom eo Adu m , pr v i ?i ben sk i pi l ot i pr v i ?i ben ?an i n k oj i j e pogi n u o u zr ak opl ov n oj n esr e?i 1
2
I N TERVJU
GA STRO BA ?TI N A
I N TI M N A POVI JST
Za?t o ?ib en ?an in n e b i m o gao p r o d at i ?en u d a si ku p i t r ilju o d d va kila?
Gospo?ice, on je bagra, neslana, ga?e ve?e s kostrijeti, a na glavi mu ko na govnu stoji gospodski beretun
CRN A KRON I KA
PRI ? A
M A JA LAURI?
Uvijek razmi?ljam kakve bi koristi zajednica mogla imati od mog rad a
JESTE LI ZN A LI
...da je pobjeda s najve?om razlikom u ?ibenskoj ko?arci 124 : 20 ostvarena 1955. godine?
Opaki grad
3
Romeo Adum, prvi ?ibenski pilot i prvi ?iben?anin koji je poginuo u zrakoplovnoj nesre?i
I N M EM ORI A M
HAIRA LACM ANOVICHEYDENREUTER
Pozivlju se vlasn ici d va izgu b ljen a n eko r i?t en a p r ezer vat iva d a ih p r eu zm u .
KULTURA SJE? A N JA
VEDRAN JAK?I?
Sve sam ostvario kao ?iben?anin i bore?i se za svoj ?ibenik.
SA DR? A J
40. RO? EN DAN ROBN E KU?E ?IBENKA
4
M A JA LA URI ? p l e sn a u m j e t n i c a i k o m u n i k o l o g i n j a
Uv i j e k r a zm i ?l j a m k a k v e b i k o r i st i za j e d n i c a m o g l a im at i od m og r ada i p l e sn e u m j e t n o st i i k o g a sv e m o g u p o v u ?i sa so b o m 5
M aja Lau r i?, plesn a u m jet n ica, ?iben ?an k a s t alijan sk om i ?iben sk om adr esom , izazvala je posebn u pozor n ost lok aln e i h r vat sk e javn ost i su djelu ju ?i u per f or m an su Ear t h vs. Covid - 19 k oji je, u povodu Dan a planet a Zem lje, u vr ijem e k or on a k r ize odr ?an u k r u gu Op?e boln ice ?iben ik , a osm islio ga je Zor an Lu ?i? Lu ca. On a je izn ijela t aj pr ojek t ple?u ?i u ?ivo pr ed k am er am a, n a au t or sk u glazbu ?ibensk og git ar ist a Nin a Nim ca, posebn o sk ladan u za t u pr ilik u i u k ost im u k oji su k r eir ali San y Design by ? in a Gr bin t e br an d Robe i M im a. Izbor n ije slu ?ajn o pao n a n ju . Ta vr sn a plesa?ica i u m jet n ica k oja k r eat ivn e r adion ice i plesn e pr ojek t e u ?iben ik u vodi i or gan izir a od 2014. godin e, st u dir ala je Zn an ost o k om un ik acijam a (BA) i M u lt im edijaln e k om u n ik acije (M A) u Per u gii u It aliji, a diplom ir ala je iz pr edm et a sem iot ik a plesa n a t em u k lasi?n i balet Labu?e jezero Pet r a Ilji?a ?ajk ovsk og r eint er pr et ir an o n a su vr em en i n a?in , s ocjen om 108 od 110. Od 2001. do 2011. godin e poh a?ala je plesn u ?k olu Dan ce Galler y ? Pr of ession al Tr ain in g Cen t er f or M oder n an d Con t em por ar y Dan cer s gdje je u ?ila balet , m oder n / jazz dan ce i su vr em en i ples po m et odi am er i?k og k or eogr af a Alw in a Nik olaisa. Dodat n o se u savr ?avala i specijalizir ala ek spr esivn u pedagogiju n a Pedago?k om f ak u lt et u Sveu ?ili?t a Rom a Tr e u Rim u . Tijek om godin a r azvila je vlast it i plesn i st il - spoj plesn og t eat r a i m im i?k e m et ode s elem en t im a per f or m an sa. Inspir aciju pr on alazi u ak t u aln im doga?anjim a, u pr ir odi, ali i u m it ologiji. Tr en u t a?n o ?ivi u ?iben ik u gdje r adi k ao vodit eljica k r eat ivn ih i plesn ih r adion ica za djecu i odr asle u k u lt u r n oj u dr u zi Ku lt u r n i k r u g, ?iji je osn iva? i pr edsjedn ica. U r adu s polazn icim a cilj joj je slobodn o izr a?avan je k r oz ples i pok r et , t e r u ?en je n egat ivn ih u vjer en ja o sebi i vlast it om u m jet n i?k om pot en cijalu . Osim r ada s polazn icim a, k r eir a i vlast it e u m jet n i?k e pr ojek t e u vidu pr edst ava, k or eogr af ija, per f or m an sa i in st alacija. Razgovar ali sm o s n jom o n jen oj obit elji, ?k olovan ju , r adu , plesn im m et odam a k oje pr im jenju je i per spek t ivi m oder n e plesn e u m jet n ost i u ?iben ik u . 6 6
Du b o k o st e u k o r i j en j en i u o v u sr ed i n u ?t o j e b i t n o j er k a ?e se d a ?o v j ek k o j i n em a k o r i j en e n em a n i t u u n u t a r n j u ?v r st i n u . Ko l i k o v a m j e t o b i t n o i k a k o se o d n o si t e p r em a za v i ?aj n o m i o b i t el j sk o m n a sl j e? u ? To m i je jako b it n o jer zn at e kako se ka?e ? vo li svo je, a p o ?t u j t u ? e. ? ovjek ko ji n e vo li i n e cijen i p o n ajp r ije seb e, a p o t o m vlast it i gr ad i d r ?avu , o b i?n o n e cijen i n i d r u ge. Ist o je i s o b it elji, o d o b it elji n e m o?et e p o b je?i. Gd je go d se n alazili, o d r e? en e o b r asce p o n a?an ja i r azm i?ljan ja n o sit e sa so b o m . On i su vam p r en esen i o d go jem i n ekad su za vas d o b r i, a n ekad b a? i n isu , st o ga je jako b it n o r ad it i n a seb i i o svje?t avat i o n o ?t o n ije d o b r o , kako b ism o t o m ijen jali. To je jed an d u gi p r o ces ko ji t r aje cijeli ?ivo t . Od o b it elji sam n aslijed ila p od u zet n i?ki i kr eat ivan d u h , ali i t vr d o glavo st i u p o r n o st . Kad a se n e?eg u h vat im , t o m o r am o d r ad it i d o kr aja, m akar p u kla. S d r u ge st r an e, n ast ojim b it i o t vo r en a za n ove id eje i m ijen jat i se, ako u o ?im d a je t o p o t r eb n o i d a je za m en e b o lje. U zad n je
Maja s roditeljima na maturalnom plesu. sam e sr ed in e i n a?eg gr ad a, kad a sam b ila m la? a st r a?n o m e gu ?io . Nako n sr ed n je ?ko le d o slovce sam p o b jegla u It aliju . U ?ib en iku p o n ovn o ?ivim o d 2014. god in e i n a sve gled am p o t p u n o d r u ga?ije. ?ivo t u m an jem gr ad u ?t ed i m i n evjer o jat n o p u n o vr em en a i en er gije ko je m o gu u lagat i u p o sao , a sam gr ad je p r ed ivan . In sp ir acija m i je za m n o ge u m jet n i?ke p r o jekt e.
PON OSN A SAM N A SVOJE RODI TELJE I OBI TELJ ?t o st e u sp j el i d o zn a t i o v a ?o j o b i t el j i ,?t o b a ?t i n i t e o d n j e i n a ?t o st e p o seb n o p o n o sn i ? Najp o n o sn ija sam n a t o ?t o su m o ji b aka, ko ja je b ila f r izer ka, i d jed , ko ji je b io b r ija?, jo ? u b iv?o j d r ?avi b ili p r ivat n ici, r ad i ?ega su n er ijet ko zn ali d o?ivjet i i svakakve n eu go d n e ep izo d e, b u d u ?i d a su t ad a b r ija?i i f r izer i ve?in o m b ili o r gan izir an i u zad r u ge, d o k su o n i p r akt i?ki b ili o n o ?t o b ism o d an as n azvali p o d u zet n icim a. Djed i n jegov b r at i b aka su b ili in ovat o r i u svo m p o slu i st aln o su u vo d ili n ekakve n ovit et e ko jih d o t ad a u ?ib en iku
Majini roditelji Danijela i Sr?an Lauri? vr ijem e sam vi?e ?ep r kala p o o b it eljsko m st ab lu i n ast o jala p o h vat at i t ko je t ko , a o st var ila sam i ko n t akt e s r o d b in o m ko ju go t ovo d a i n isam p ozn avala, iako su n eki o d n jih m o je go d i?t e ili ko ju go d in u st ar iji ili m la? i o d m en e. To su valjd a st var i ko je vam d o ? u s go d in am a, ?elit e sh vat it i vi?e o vlast it o j o b it elji i kr oz t o i o sam o m e seb i. ?t o se t i?e 7 7
jed n a i d iscip lin ir an a i n au ?ila m e d a n e t r eb a lako o d u st ajat i, kao i d a je va?n o zn at i se izb o r it i za seb e. Osim t o ga u sad ila m i je o d m alih n o gu lju b av p r em a ?it an ju jer je st r a?n o p u n o ?it ala i im ala je ku ?u p u n u kn jiga, kao i lju b av p r em a glazb i. Kad go d sam sp avala ko d b ake slu ?ale sm o r ad io , p o n ekad i cijelu n o ? i sje?am se d a m i je d ozvo ljavala d a n o ?u jed em b o m b o n e 505 s cr t o m , t ako d a m islim d a sam d o b r o p r o ?la ?t o se t i?e kar ijesa. Valjd a je ip ak b ila svjesn a d a se n egd je m o r a m alo i p o p u st it i. Nar avn o , p r en ijela m i je i p u n o zn an ja o ko si i t r et ir an ju ko se, ali kako n ikad n isam im ala am b icije p o st at i f r izer ka, t o m i je n a kr aju n ajvi?e slu ?ilo n a scen i jer sam ?est o , ako b i zagu st ilo , zn ala f r izir at i ko legice iz an sam b la p r ije n ast u p a. Baka M ar ija (M ir a) i d id a An t e Lau r i?, b ili su vr sn i f r izer i ?u ven i d aleko izvan ?ib en ika zb o g svo g zn an ja i vje?t in e. n ije b ilo . O t o m e m i je ?est o p r i?ala b aka ko ja je u m r la p r o ?le go d in e, a d o?ivjela je sko r o 100 go d in a. M islim d a sam o d n jih i n aslijed ila kr eat ivn o st i st aln u ?elju za r ad o m i st var an jem n ovo g. Ne m o gu zam islit i d a sjed im n a n eko m p o slu i n e r ad im n i?t a o d ju t r a d o su t r a i d a m i t ako p r o ? e r ad n i vijek i p r akt i?ki ?ivo t . Lju d i ?est o p it aju t ko su m i r o d it elji i kad a im ka?em , r eagir aju sr d a?n o i ?est o m i p r i?aju kako su im m o ji r o d it elji p u n o p o m o gli kad a im je b ilo t e?ko . Po n o sn a sam i n a t o , a n a ko n t o t o ga im am i p u n o kr ed it a ko d n a?ih lju d i. Ko l i k o j e v a ?a b a k a , p o zn a t a ?i b en sk a f r i zer k a n a v a s u t j e ca l a i k a k v a v a m j e za v a s v a ?n a sa zn a n j a p r en i j el a ? Baka je b ila Slavo n ka i, iako su je svi zn ali kao M ir u , u st var i se zvala M ar ija i d jevo ja?ki p r ezivala Zago r ac. Do ?la je u ?ib en ik vr lo m lad a za vr ijem e n ekakvo g ?t r ajka f r izer a u Osijeku jer je o ?ajn i?ki t r eb ala p o sao , b u d u ?i d a je u zd r ?avala d vije m la? e sest r e. Tako je t u i o st ala. Baka je im ala ?eli?n u vo lju i d iscip lin u , t o je b ilo n e?t o n eo p isivo . Kad a sam b ila m ala b ila sam u vjer en a d a su sve b ake t akve. Iako je u ?ib en iku p r ovela go t ovo cijeli ?ivo t n ikad a n ije p r e?la n a ?ib en ski govo r , ve? je d o zad n jeg d an a govo r ila p o t p u n o kn ji?evn o . Tek t u i t am o b i jo j se n e?t o ?ib en sko o m aklo . Valjd a je im ala n ekakav p r ko s, d a n e ka?em d i?p et i n ije se h t jela sasvim d o kr aja in t egr ir at i. Sad a sh va?am d a sigu r n o n ije im ala lak ?ivo t , ali je b ila n evjer o jat n o vr i-
Prvi plesni koraci
DI JETE ODRASLO U RATU Vi st e za p r a v o r a t n o d i j et e. Ka k o st e u t o m v r t l o gu r a t a i gr a n a t i r a n j i m a u sp j el i i zgr a d i t i seb e k a o t i n ej d ?er i cu ? Bu d u ?i d a n am je ku ?a u r at u b ila p o go ? en a gr an at o m , d o k je m o ji r o d it elji n isu u sp jeli p o n ovn o p o p r avit i selili sm o se p o st an ovim a i ku ?am a r azn ih p r ijat elja i p r o m ijen ila sam n eko liko ?ko la, a jed n o sm o vr ijem e b o r avili i u Pr im o ?t en u i t am o ?ivjeli n a d vije ad r ese. 8 8
M ajin 6. A r azr ed u o sn ovn o j ?ko li Fau st a Vr an ?i?a s r azr ed n ico m Zo r ajd o m Bar an ovi? Ali t o su o n e sit u acije kad a sam o gu r a?, n ekako p r o lazi? kr oz t o i n e m isli?, a t ek n ako n p u n o go d in a sh vat i? ko liko t e t o u st var i o ?t et ilo . To sam n ajvi?e p o ?ela p r im je?ivat i n a f aku lt et u u It aliji, kad sam u o ?ila ko liko su m o ji ko lege s f aku lt et a b ezb r i?n iji, d o k sam ja u vijek n o sila t u n eku u n u t ar n ju t e?in u . Kad a je gr an at a p ala n a ku ?u u svo jo j sam so b i u vje?b avala n a f lau t i Lijep u n a?u za d o m a?i r ad iz glazb en o g. U so b i se n ije p o m akn u lo am a b a? n i?t a, d o t e m jer e d a sam ?ak p o m islila d a u o p ?e n ije p o go ? en a n a?a, ve? su sjed ova ku ?a. Kad a sam o t vo r ila vr at a
svo je so b e d o?ivjela sam d o slovn o scen u iz n eko g ap o kalip t i?n o g f ilm a, sve je b ilo p u n o p r a?in e i gr ed e su p ad ale sa st r o p a n a sve st r an e. St var n o je ?u d o d a sam izvu kla ?ivu glavu i p r o ?la d o slovn o b ez o gr eb o t in e. Ali sve su t o st var i ko jih se n er ad o p r isje?am i p o t isn u la sam ih , a iz t o g p er io d a se n ajr ad ije sje?am n ast u p a n a n at jecan ju Po ka?i ?t o zn a? u Pr im o ?t en u . Tu sam sa svo jo m p lesn o m gr u p o m d o?ivjela p r vi su sr et sa scen o m , ko r eo gr af ijo m i scen o gr af ijo m i sh vat ila d a je t o o n o ?t o ?elim r ad it i u ?ivo t u .
N A STUDI JU KOM UN I KOLOGI JE U I TALI JI Za ?t o st e se o d l u ?i l i st u d i r a t i u I t a l i j i i t o b a ? k o m u n i k o l o gi j u ? Kao ?t o sam r ekla, h t jela sam p o ?t o - p o t o o t i?i iz ?ib en ika, a It alija m e u vijek p r ivla?ila i n ekako sam n agovo r ila r o d it elje d a m e p u st e. Up isala sam ko m u n iko lo giju jer sam u vijek d o b r o p isala i h t jela sam b it i n ovin ar ka, iako ko m u n iko lo gija n e u klju ?u je sam o n ov-
Maja s tatom Sr?anom 9 9
Na f e?t i s ko legicam a i ko legam a sa st u d ija Eksp r esivn e p ed ago gije in ar st vo ve? i o d n o se s javn o ??u i m ar ket in g. Zn ala sam d a m e m o ji n e?e p u st it i n a p lesn u akad em iju , p a m i je t o b ila alt er n at iva. Ko m u n iko lo gija zah t ijeva o d r e? en u d ozu sn ala?ljivo st i, n ar o ?it o u p o ?et ku i o t var a m n o ge m o gu ?n o st i za izgr ad n ju kar ijer e, ali
ist o d o b n o sve ovisi o t eb i jer n em a? t oliko d ef in ir an o zvan je, kao ?t o ga p r im jer ice im aju lije?n ici ili p r avn ici. Na p r vo j go d in i f aku lt et a d o?ivjela sam svo jevr sn i ?o k kad a sam sh vat ila d a n as u glavn o m u ?e kako p r ep isivat i i p r ilago ? avat i t ekst ove n ovin skih agen cija i d a
S ko legicam a iz p lesn e ?ko le u Per u gi 2011. go d in e
10 10
n ovin ar st vo b a? i n e?e b it i avan t u r a i b o r b a s aligat o r im a kako sam ja t o zam i?ljala. Ip ak, im ala sam st ip en d iju , zb o g ?ega n isam m o gla p r o m ijen it i f aku lt et , o d n o sn o m o gla sam , ali b ih izgu b ila st ip en d iju , t ako d a sam ga zavr ?ila d o kr aja. St u d ir ala sam t r i go d in e Zn an o st o kom u n ikacijam a, i o n d a jo ? d vije go d in e M u lt im ed ijaln e ko m u n ikacije. Na sp ecijalizaciji iz M u lt im ed ijaln ih ko m u n ikacija je b ilo p u n o b o lje i b ila sam p u n o zad o vo ljn ija jer je sve b ilo jako in ovat ivn o , ve? t ad a sm o u ?ili o in t er n et m ar ket in gu i PRu . St aln o sm o r ad ili n ekakve gr u p n e p r o jekt e za f aku lt et i t u sam p u n o n au ?ila o t o m d ijelu p o sla i n a kr aju sh vat ila d a je u st var i isp alo d o b r o ?t o sam t o st u d ir ala. Ka k o st e se sn a ?l i n a f a k su ? Na f aksu sam se sn a?la o d li?n o jer sam t alijan ski jezik p o ?ela u ?it i ve? u p r vo m o sn ovn e, t ako d a s t im n ije b ilo p r o b lem a, ?t o je jako b it n o . Im ala sam ko lege st r an ce ko ji su se jako m u ?ili s jeziko m i st var n o im n ije b ilo lako . In a?e sam d o st a o t vo r en a o so b a i lako sklap am p r ijat eljst va, p a sam se vr lo b r zo in t egr ir ala. Talijan i su jako sim p at i?n i i o t vo r en i, p o m o ?i ?e vam b ez p r o b lem a, t ako d a f aku lt et p am t im kao jed n o izn im n o p ozit ivn o isku st vo . Nekim ?u d o m , u p r avo ko d n as u ?ib en iku , slovim za n ep r ist u p a?n u o so b u , ?t o je p o t p u n o su p r o t n o m o jo j p r ir o d i i ?est o m i lju d i ka?u - ajm e kako si t i su p er , ja u o p ?e n isam m islio / m islila d a si t i t akva! Ne zn am za?t o je t o t ako , t o je n eki d o jam ko ji n em a veze sa m n o m . Ne d am se p r evi?e u vu ?i u lo kaln e ?aku le i t r a?eve i u glavn o m se d r ?im
M o ja sest r a Zo r an a u vijek m i je b ila velika ?ivo t n a i p o slovn a p o d r ?ka p o st r an i, p a m islim d a t o lju d i zn aju zam ijen it i za n ekakav sn o b izam . Tako ? er se zn a d o go d it i d a p o n ekad b r kaju m en e kao o so b u s r azn im u m jet n i?kim p er so n am a ko je sam u t jelovila n a scen i, p a valjd a m isle ako p le?em ili glu m im n eki zlo ?est i lik, d a sam i sam a t akva.
PLES JE ODUVI JEK BI O M OJA VELI KA LJUBAV Ka k o t o d a st e se st u d i r aj u ?i k o m u n i k o l o gi j u o d l u ?i t i p o sv et i t i p l esu ? Ples je o d u vijek b io m o ja velika lju b av, ali sp let o m o ko ln o st i, p o n ajp r ije zb o g r at a, n isam se im ala m o gu ?n o st i ed u cir at i n a t o m p o lju . Kad a sam d o ?la u It aliju , o d m ah sam p o t r a?ila p r o f esio n aln u p lesn u ?ko lu i u p isala se u z f aku lt et . Nije b ilo lako jer je ?ko la b ila zah t jevn a i sku p a, a u z t o sam s 19 god in a b ila p o t p u n i p o ?et n ik. Od u vijek sam zn ala d a im am veliki t alen t za p les i d a se ko d m en e sve n ekako p o klo p ilo i o sje?aj za r it am i gr a? a t ijela, kao i sp o so b n o st in t er p r et acije. Zat o su m e i p r im ili n a ed u kaciju t ako kasn o , a ?ko lu sam p o h a? ala d eset go d in a. St r a?n o sam se n am u ?ila jer sam kaskala za d r u gim a p r ve t r i go d in e, ali kad sam p o h vat ala o sn ove vi?e m e n i?t a n ije m o glo zau st avit i. 11 11
Kasn ije sam p r o ?ir ivala zn an je i i?la st aln o n a n eke d o d at n e ed u kacije, a p u n o sam i n ast u p ala. Na?alo st , ?ivjet i sam o o d p lesa je r iskan t n o , d ovo ljn a je jed n a m an ja ozljed a d a o st an et e b ez an ga?m an a i n a n eko liko m jeseci, t ako d a sam u vijek r ad ila i d r u ge p o slove u z p les.
Self ie s ko legam a s Eksp r esivn e p ed ago gije
EKSPRESI VN A PEDAGOGI JA I La u M a Ar t i st i c M et h o d ?t o v a s j e p r i v u k l o ek sp r esi v n o j , t o j est i zr a ?a j n o j p ed a go gi j i ? Nako n ?t o sam zavr ?ila vlast it u ed u kaciju i o d r ad ila jako p u n o n ast u p a, p o ?ele su m i se o t var at i p r ilike za d r ?an je sem in ar a i r ad io n ica. To sam r ad ila u It aliji, a r ad im t o i ko d
Sa svo jo m d esn o m r u ko m u Ud r u zi gr a? an a Ku lt u r n i kr u g An t ico m ?t o ki?
Dip lo m ski iz p r ed m et a Sem io t ika p lesa 12 12
n as. ?eljela sam zavr ?it i jo ? n e?t o ?t o b i m i d alo vi?e vje?t in a u p ed ago ?ko m sm islu , p a sam zavr ?ila eksp r esivn u p ed ago giju u Rim u . Tad a sam ve? ?ivjela u ?ib en iku i p u t o vala sam n a f aku lt et d va p u t a m jese?n o za viken d . Taj sm jer se t em elji n a m et o d o lo giji ko ja se zove m im i?ka m et o d a, a kr oz n ju se u ?i kako svlad at i p r ir o d n i m im i?ki r ef leks u svr h u u m jet n i?ko g st var an ja. M et o d a se m o?e p r im jen jivat i za p o d u ?avan je svih vr st a u m jet n o st i, ali ju je p o t r eb n o p r ilago d it i u p r avo t o j u m jet n o st i ko ju p r ed ajet e. Kao zavr ?n i r ad r azr ad ila sam vlast it u m et o d o lo giju ko ja sp aja p les i m im i?ku m et o d u , a n azvala sam je Lau M a Ar t ist ic M et h o d ? n ovi p r ist u p p ed ago giji su vr em en o g p lesa kr oz eksp r esiju i m im iku . M et o d o lo gija se d ijeli n a d vije r azin e, jed n u ko ja je p o jed n o st avljen a i slu ?i za r ad s d jeco m i am at er im a i d r u gu ko ja slu ?i za r ad s p r o f esio n alcim a i d o st a je ko m p leksn a. Te sam vje?b e r azr a? ivala jako d u go , eksp er im en t ir ala n a seb i i svako m e o d ko lega ko ga b ih se u sp jela d o ?ep at i i t ko b i m i se p o n u d io kao p o ku sn i ku n i?,n a ?em u sam im n eizm jer n o zah valn a.
N OVI N ARSKA KARI JERA ?t o se d o ga ? a n a k o n ?t o st e za v r ?i l i f a k s? Ko l i k o zn a m , p o ?el i st e r a d i t i k a o n o v i n a r k a i t o n a j ed n o m p o r t a l u ? Kao n ovin ar ka sam r ad ila jo ? za vr ijem e f aku lt et a, t o ?n ije b ila sam u r ed n ica jed n o g o n lin e p o r t ala. Po sao je b io jako d in am i?an i t o m i se svi? alo , ali st aln o sm o im ali p r o b lem e sa sr ed st vim a i sp o n zo r im a. M islim d a je t o p r o b lem m n o gih m ed ija i zat o n ije d u go p o t r ajalo . St aln o sm o p r et akali iz ?u p ljeg u p r azn o i n a kr aju se p o r t al u gasio . Bilo m i je ?ao , ali kad d o ? et e u f azu d a vi?e r azb ijat e glavu o ko f in an cija, n ego ?t o se b avit e vijes-
t im a, o n d a je jasn o d a t u n e?t o n e ?t im a. Ne isklju ?u jem u p o t p u n o st i m o gu ?n o st p ovr at ka u n ovin ar st vo , jer vo lim p isat i i kr eir at i sad r ?aje ko ji su lju d im a ko r isn i, kao i d in am i?n o st t o g p o sla i ?in jen icu d a p r u ?a p r iliku za st aln o u p ozn avan je n ovih lju d i. Vi st e r a d i l i o n l i n e n o v i n a r st v o u v r i j em e k a d a t o ga k o d n a s n i j e n i t i b i l o . M o ?et e l i u sp o r ed i t i t o k a k o st e v i r a d i l i t a d a i k a k o se d a n a s r a d i n a n a ?i m p o r t a l i m a ? M o?d a t ad a n ije b ilo t o liko ?u t ila kao d an as.
13 13
14 14
Na?i n ovin ar i su zaist a izlazili n a t er en i p isali, a n isu p r en o sili n e?ije o b jave s d r u ?t ven ih m r e?a i o d t o ga p r avili ?lan ke. To za m en e n ije vijest , n it i m e t o zan im a, t ako d a p o r t ale p r at im vr lo p ovr ?n o . Ako m o r am b ir at i, p r ef er ir am lo kaln e m ed ije jer d aju in f o r m acije o akt u aln o st im a iz gr ad a i n jih p r elet im kad im am vr em en a, p o go t ovo kako b ih vid jela ko ja su n ajavljen a d o ga? an ja u ku lt u r i i sli?n o , a n acio n aln e p r at im m in im aln o , sko r o p a n i?t a. Tako ? er , u o ?avam u m ed ijsko m p r o st o r u p u n o vr ije? an ja i p r ovo cir an ja, kao i n ekakvu t en d en ciju d a svat ko p i?e ?t o go d h o ?e b ez p o sljed ica i p r eu zim an ja o d govo r n o st i. To m i se u o p ?e n e d a ?it at i i gu b it i n a t o vr ijem e. Novin ar st vo je zan at , a b it je t o ?an i o b jekt ivan p r ijen o s in f o r m acija i p o m o gu ?n o st i u sp jet i n e?t o p o kr en u t i, n eko m e p o m o ?i. Ja t ako n a t o gled am i d ivim se p r avim n ovin ar im a, ko jih im a, jer je za t aj p o sao p o t r eb n a velika p o?r t vovn o st , kao i p r ip r em a. Ako n eko g in t er vju ir a? p o t r eb n o se u n ap r ijed p r ip r em it i i in f o r m ir at i o t o j o so b i, a n e p ad at i s M ar sa i r ad it i b u d alu o d seb e i o d su govo r n ika, ?t o se ko d n as ?est o d o ga? a.
u ve?er d o d evet i o n d a t r ?im n a t r en in g u d eset , a kad b i d o ?ao viken d im ali sm o n ast u p e. Dovela sam t ako sam u seb e d o r u b a i sh vat ila d a n e m o gu t ako d alje, p a sam d ala o t kaz i vr at ila se u ?ib en ik. Nisam im ala n eku d ef in ir an u viziju ?t o ?u i kako ?u d alje, sam o se sje?am d a su m i t r eb ala sko r o d va m jeseca le?an ja n a kau ?u i m am in e ku h in je d a d o ? em k seb i i u o p ?e p o ?n em p o n ovn o f u n kcio n ir at i. Ip ak, o n o ?t o ?elim n aglasit i je d a p o sao s p r o jekt im a n e m o r a n u ?n o b it i b a? t akav kakvim sam ga ja o p isala i n e ?elim n iko g o b esh r ab r ivat i, t o je p o sao ko ji m o?e b it i jako zan im ljiv, a ako im at e d o b r e p r o jekt e, m o?e b it i i jako ko r ist an za zajed n icu u ko jo j d jelu jet e. Jed n o st avn o , m en i su se kar t e t ad a t ako p o slo?ile d a n isam vi?e m o gla n it i h t jela sam u seb e t o liko m alt r et ir at i s d va p o sla.
STRU? N JAKI N JA ZA EU PROJEKTE Ka k o st e d o ?l i u p r i l i k u d a r a d i t e n a EU p r o j ek t i m a ? Po slali su m e kao p r ip r avn ika s f aku lt et a u jed n u agen ciju ko ja se b avila EU p r o jekt im a i kasn ije sam o st ala t am o r ad it i. Rad ili sm o ve?in o m p r o jekt e f in an cir an e iz Eu r o p sko g So cijaln o g Fo n d a, kao i o n e ko je je f in an cir ala d ir ekt n o Regija Um b r ia u ko jo j se n alazi gr ad Per u gia, u ko jem sam ?ivjela. Na p o slu je b ilo st r a?n o n ap o r n o i st r esn o , a ja sam u vijek d avala sve o d seb e, jer sam o d go jen a d a n e b u d em gr in t ava, ali o d p r vo g d an a sam u p ala u ?r van j. Im ali sm o r o k za r o ko m , a n it ko o d ko lega n ije im ao vr em en a b avit i se sa m n o m i b ila sam b a?en a d ir ekt n o u vat r u . Pr vih p ar go d in a sam im ala jaku vo lju i m o t ivaciju , h t jela sam n au ?it i p o sao i d o kazat i se, ali s vr em en o m je d o ?lo d o zasi?en ja. Nisam vid jela n ikakvu p er sp ekt ivu d a b i se i?t a m o glo p r o m ijen it i i b ilo m i je svega p r eko glave. Ist ovr em en o sam gu r ala i p les i o d r a? ivala p lesn e an ga?m an e, a i t o je p o sao ko ji zah t ijeva o gr o m n u ko li?in u en er gije, p r ed an o st i i d iscip lin e. Nisam h t jela o d u st at i o d p lesa, jer sam se it ekako n am u ?ila d a b ih isp livala, ali zn alo b i m i se d o go d it i d a r ad im
Ra d i l i st e n a EU p r o j ek t i m a i u ?i b en i k u , u gr a d sk o j u p r a v i , a l i st e o d u st a l i o d t o g p o sl a . Za ?t o ? M n o gi m i sl e d a su t o d a n a s p o sl o v i i z sn o v a . Kad a sam se vr at ila u ?ib en ik t u jo ? n ije b ilo t oliko p u n o lju d i ko ji su se t im e b avili, p a sam d o b ila p o sao n a Od jelu za go sp od ar st vo , p o d u zet n i?t vo i r azvo j Gr ad a ?ib en ika ko ji se, izm e? u o st alo g, b avi EU p r o jekt im a. Od u st ala sam jer t o n ije b ilo n e?t o ?im e sam se ?eljela b avit i. Da sam t o h t jela, o st ala b ih r ad it i u It aliji. Pr o b ala sam , jer su m e n ago var ali sa svih st r an a, ali t o n ije b ilo t o , iako n em am n ikakve zam jer ke n i n a p o sao , n i n a ko lege. Osim t o ga veliki sam in d ivid u alist , a r ad n a p r ojekt im a je r ad u ko lekt ivu i t aj d io m e ist o jako zam ar ao . Pr ivat n o zn am i d an as p o m o ?i 15
15
16 16
n eko m e o ko p r o jekt a, n e?t o n ap isat i, su ger ir at i ili isp r avit i jer je t o n e?t o ?t o zn am r ad it i i u o p ?e m i n ije p r o b lem , ali n e vid im se u t o m e p o cijele d an e.
KAO PLESN A UM JETN I CA U ?I BEN I KU N I SAM POKAZALA JO? N I POLA POSTO ON OG ?TO ZN AM I M OGU Ok r en u l i st e se p l esu i u m j et n o st i . I m a t e v r h u n sk u n a o b r a zb u i a m b i ci j u . Ko l i k o se t o u ?i b en i k u ci j en i ? Jest e l i b a r em b l i zu o st v a r en j u a m b i ci j a ? Kad a sam o d lu ?ila o kr en u t i n ovu st r an icu i vi?e se p o svet it i p lesu m o r ala sam sm islit i i kako t o izvest i. ?ib en ik n ije b a? n eka p lesn a m eka, kako m i seb i vo lim o t ep at i. Po m o glo m i je ?t o sam ve? im ala p u n o ko n t akat a, p ozn an st ava i o d r a? en ih an ga?m an a, p a sam n ast avila r ad it i s It alijo m , a ko d n as sam p o ?ela vo d it i r ad io n ice i m alo p o m alo se ?ir it i i p o d r u gim gr ad ovim a. U sam o m ?ib en iku n isam p o kazala n i p o la p o st o o d o n o ga ?t o zn am i m o gu , zat o ?t o sam u glavn o m b ila an ga?ir an a n a u m jet n i?kim p r o jekt im a van n a?eg gr ad a, a t u sam st var ala jer im am m ir i m o gu se f o ku sir at i n a p o sao . Ko liko vas lju d i cijen e n ajb o lje m o?et e vid jet i p o t o m e h o ?e li vas p o n ovn o an ga?ir at i ili n e?e. To je ?t o se t i?e st r u ke, a ?t o se t i?e p u b like, t u n em a glu m e. Ako vas p u b lika vo li, t o ?e vam p o kazat i, ako vas n e vo li, t o ?e vam jasn o d at i d o zn an ja. On o ?t o sam d o sad a p o kazala u ?ib en iku b ilo je p r im ljen o o d li?n o i st var n o se n ad am d a ?e t ako b it i i d alje. M aksim aln o se p o t r u d im o ko svake izved b e jer p o ?t u jem t o ?t o je n et ko o d vo jio svo je vr ijem e i n o vac d a d o ? e p o gled at i b a? m o j r ad u m o r u svega ?t o se d an as n u d i. Sad sam ve? sko r o 20 go d in a u t o m p o slu i t o m i se ?in i n evjer o jat n o . Ne m o gu u o p ?e p o jm it i d a je ve? t oliko vr em en a p r o ?lo , n it i ko liko sam t o ga o d r ad ila. Pr o ?lo ljet o sam se p r ijavljivala n a jed an r ezid en cijaln i u m jet n i?ki p r o gr am u in ozem st vu i t r eb ala sam p o slat i ?ivo t o p is, a kako ga d u go vr em en a n isam a?u r ir ala n a?la sam se d o slovn o u n eo b r an o m gr o?? u . Tr eb ala su m i t r i d an a d a se sjet im kad je ?t o b ilo , ko n t akt ir ala sam b iv?e ko lege i n ekako s n jim a p o h vat ala kr o n o lo giju . Dakle, t o ga im a st r a?n o p u n o , a n a?i su lju d i vid jeli jako m alo , 17 17
18 18
t e se n ad am d a ?u im at i p r iliku p o kazat i vi?e. ?t o se t i?e o st var en ja am b icija, t u n isam n it i b lizu . Hip er p r o d u kt ivn a sam , st aln o n e?t o st var am , d o slovn o svaki d an , o sim za b lagd an e ili ako n em am t em p er at u r u 39. Im am jako p u n o p o slovn ih ciljeva ko je ?elim o st var it i, a ko ji se n e t i?u sam o p lesa, ali o t o m e jo ? n e b ih h t jela govo r it i. Ka k o b i st e o ci j en i l i t o ?t o r a d i t e, ?t o j e u t o m e b i t n o i k o j a j e v a ?a k o m p a r a t i v n a p r ed n o st u o d n o su n a p l esn e ?k o l e k o j e u ?i b en i k u v e? p o st o j e? Te?ko je sam o g seb e o cjen jivat i. Kao veliki p er f ekcio n ist u ?asn o sam n em ilo sr d n a p r em a seb i, ali n au ?ila sam s vr em en o m d a st var i n ikad n isu 100 p o st o go t ove i d a ?ovjek u glavn o m n ikad n i za ?t o n ije 100 p o st o sp r em an .
Maja i ko lega Dam ian o Fin a n ako n n ast u p a n a f est ivalu Dei Du e M o n d i 2017. go d in e. r azn e u m jet n i?ke f o r m e. To je n ekakav t r en d ko ji m en i o d go var a jer m e zaist a zan im a sam o o n o ?t o je akt u aln o , a i n e m o gu se izr azit i sam o kr oz p les, ve? st aln o n e?t o eksp er im en t ir am , jer m e sve ?t o sam p o n ovila vi?e o d p ar p u t a au t o m at ski gu ?i i p o st aje m i d o sad n o . M islim d a je b it n o p r o gu r at i i ko d n as svijest o t o m e d a b i se u n ekim segm en t im a ip ak m o r ali m alo m o d er n izir at i i u d ah n u t i m alo vi?e kozm o p o lit sko g d u h a, kako b ism o b ili ko n ku r en t n iji, jer m islim d a m la? u p u b liku b a? i n e zan im a
Dajem sve o d seb e kako b ih o d r ad ila p o sao d o b r o i jed n o st avn o iza? em s t im u javn o st , p a ?t o b u d e. M islim d a je b it n o d at i sve o d seb e, a n it ko n em a gar an ciju d a ?e b a? svaki p u t sve isp ast i su p er . On o ?t o ja r ad im u glavn o m n ije ?ist i p les, n ego f u zija p lesn o g t eat r a, p er f o r m an sa i r azn ih d r u gih u m jet n i?kih izr i?aja, kao i m u lt im ed ijaln ih in t er ven cija i t o je p o m en i n eka b u d u ?n o st p lesa. Bar em p o o n o m kako ja n a t o gled am i ?t o vid im u svijet u . Dan as se sve u b r zalo i p ovezalo , p a t ako i
M aja Lau r i? i p r ijat eljica sa st u d ija, vo d it eljica n a N1 t eleviziji Nin a Kljen ak. 19 19
20 20
n eki zast ar jeli p lesn i izr i?aj, p o go t ovo ako ciljam o n a t u r ist e ko ji im aju p r iliku u svo jim zem ljam a vid jet i sve i sva?t a i vr lo d o b r o zn aju ?t o je akt u aln o . ?t o se t i?e ko m p ar at ivn e p r ed n o st i u o d n o su n a d r u ge, st var n o n e zn am jer n e p r at im ?t o d r u gi r ad e, n it i se s ikim u ?ib en iku u sp o r e? u jem . Ja sam p r o f esio n alac i n e b avim se p leso m d va p u t a t jed n o , n ego svaki d an p o 5- 6 sat i, a kad se p r ip r em am za n eki n ast u p , o n d a i vi?e. Za m en e je p les p o sao kao i svaki d r u gi i d a im am kaf i? n e b ih i?la o d kaf i?a d o kaf i?a gled at i kako i ?t o t ko r ad i. Pr ed n o st je t a ?t o ja n o sim n e?t o n ovo , n ar o ?it o iz p o d r u ?ja eksp r esivn e p ed ago gije, ko je je ko d n as jo ? jed n a velika n ep ozn an ica, ali n e zn a?i d a se t o svako m e m o r a svi? at i. M o?d a n et ko p r ef er ir a t r ad icio n aln iji p r ist u p i t o je sasvim u r ed u . Svat ko im a p r avo vo d it i svo j p o sao kako ?eli, zn a i u m ije, a n a p u b lici o d n o sn o p o lazn icim a je d a o cijen e kvalit et u . M o?d a ?e zvu ?at i n eiskr en o , ali n e zn am n it i n ab r o jat i sve ?ko le ko je ko d n as p o st o je. ?t o ih je vi?e, t o je b o lje jer t ako at m o sf er a p o st aje au t o m at ski vib r an t n ija, svi se vi?e t r u d e i t ako se sve b o lje r azvija, a o n aj t ko n ije kvalit et an i t ako n e?e o p st at i, ali svat ko im a p r avo p r ob at i. Tko t o n e r azu m ije, t aj n e r azu m ije zako n p o n u d e i p o t r a?n je i p r ije ikakvo g b avljen ja p leso m , t r eb ao b i p r vo n a t o m e p o r ad it i.
UVI JEK RAZM I ?LJAM KAKVE BI KORI STI OD ON OGA ?TO RADI M M OGLA I M ATI ZA JEDN I CA N a k o j i n a ?i n b i ?i b en i k m o ga o i sk o r i st i t i v a ?e zn a n j e, v j e?t i n e p a i v eze k o j e st e st ek l i t i j ek o m go d i n a i et a b l i r a t i se u p l esn o j u m j et n o st i ? Na t oliko p u n o n a?in a d a b i ?it at elje zab o ljela glava kad a b ih p o ?ela n ab r ajat i. Kad sam b ila m la? a vi?e sam gled ala seb e, d o st a m e d r m ao ego i b ilo m i je b it n o af ir m ir at i se. Sad a n a t o gled am d r u ga?ije, u vijek r azm i?ljam kakve b i ko r ist i i zajed n ica m o gla im at i ako se u p u st im u n eki p r o jekt i ko ga sve m o gu p ovu ?i sa so b o m . Id eje su b it n e, ali b it an je i d o b ar t im ko ji je sp r em an n a r ad . Lju d i ?est o n e r azu m iju ko liko je sh ow b u sin ess ko m p licir an p o sao i ko liko t u zap r avo t r eb a u lo?it i t r u d a, a o n o ?t o se vid i n a scen i je n a kr aju sam o vr h led en o g b r ijega. Im am p u n o ko n t akat a u in ozem st vu i s in st it u cijam a i p o jed in cim a, kao i s u m jet n i?kim ko m p an ijam a i t o n e sam o u It aliji. To se n ije izgr ad ilo p r eko n o ?i, ali sigu r n o b i se m o glo jako d o b r o isko r ist it i za p r o m id ?b u ?ib en ika u ku lt u r n o m i t u r ist i?ko m sm islu . A kako b i se et ab lir ali u p lesn o j u m jet n o st i t r eb am o im at i vlast it e
M er cy
Co n t em p o r a r y Da n ce So l o 21 21
Per f o r m an s Eart h vs. Covid-19 ko ji je u p ovo d u Dan a p lan et a Zem lje u vr ijem e ko r o n a kr ize o d r ?an u kr u gu Op ?e b o ln ice ?ib en sko - kn in ske ?u p an ije p r o d u kcije, t o sam ve? p u n o p u t a r ekla u svako m in t er vju u . Po m o m m i?ljen ju ?ko le i f est ivali jed n o st avn o n isu d o vo ljn i. ?ko le r ad e u glavn o m d je?je i am at er ske p r o gr am e, a f es-
t ivali su p r akt i?ki p ozivan je d r u gih u m jet n ika n a go st o van ja. Ob o je su b it n i, ali d a b i se st var n o et ab lir ali m o r am o p r o izvo d it i svo je, a d a b i im ali vlast it e p r o d u kcije p o t r eb n a su sr ed st va i p r o f esio n alci. Jako je t e?ko n ap r avit i vr h u n sku p r o d u kciju s m alo sr ed st ava, ali sigu r n a sam d a b i t o im alo t akav o d jek d a b i se u lagan je n a kr aju isp lat ilo . Ja r ad im svo je p r o jekt e, ali o t vo r en a sam za p r ijed lo ge i su r ad n je jer m islim d a ?em o it ekako m o r at i u p r egn u t i sve sn age d a b ism o se izvu kli iz ko r o n a kr ize i n jen ih eko n o m skih p o sljed ica i d a ?em o t r eb at i o sm islit i jako d o b ar PR kako b ism o se ist akn u li, a p les ko ji je at r akt ivn a p er f o r m at ivn a u m jet n o st sigu r n o m o?e sam o p o m o ?i u p r o m id ?b i gr ad a.
Kao Rim ljan ka s p o ko jn im p r o f eso r o m glu m e i p iscem Valt er o m Co r elliem
I n a k r a j u , o t k r i l i st e j o ? j ed a n t a l en t sl i k a n j e! Slikala sam u sr ed n jo j ?ko li i im am jed n u o gr o m n u m ap u ko ju je m o ja m am a sa?u vala. Nisam se t im e vi?e b avila sve d o k n a eksp r e22 22
sivn o j p ed ago giji n ism o m o r ali slikat i. Tam o sam se o p et p r isjet ila t o ga i p o ?ela. To m i je h o b i, za ko ji n a?alo st im am jako m alo vr em en a, a n ajvi?e slikam kad p at im o d n esan ice. Nisam f o r m aln o ?ko lo van a u t o m sm islu , ali slikam b ez zad r ?ke i vid im d a se lju d im a t o svi? a. M o?d a b a? zat o ?t o je sir ovo , ali je iskr en o . On o ?t o m i d o ? e t o n ap r avim b ez r azm i?ljan ja. U p o ?et ku n isam t o m e p r id avala veliki zn a?aj i kad a b i n et ko p o h valio n eku m o ju sliku , ?ak sam m islila d a m e zaf r kava. Sad a r ad im i p o n ar u d ?b i, ali sam o p ovr em en o i za lju d e ko ji m e in sp ir ir aju i kad a st var n o p r o cijen im d a ?u im at i vr em en a. Svo je slike ?est o ko r ist im kao d ijelove scen o gr af ije, ali n ije m i b a? o st alo p u n o t o ga
jer su m i p r ijat eljice ve?in o m sve r azgr ab ile i m o r at ?u p o ?et i vo d it i evid en ciju gd je je ?t o zavr ?ilo , kako b ih m o gla jed n o g d an a n ap r avit i izlo?b u .
Pr i p r em i l a : Dian a Fer i? Fo t o gr a f i j e: Valen t in o D. Celi?, Nin o ?o li?, Din o St o ji? i Valer io Bar an ovi?
?i b e n ?a n i , b r a ?a A n t e i Ra d e La u r i ?, M a j i n d j e d i p r a st r i c , b i l i su p r v i f r i ze r i u Da l m a c i j i k o j i su u v e l i n ap r ed n u t eh n ol ogi j u u sl u ?b u l j e p o t e - e l e k t r i ?n e u v i j a ?e za t r a j n u o n d u l a c i j u k o se Frizersko - brija?ka radnja Bra?a Lauri? s posebnim odjelom za dame koja je nudila i uslugu manikure, u o?ujku 1935. godine nabavila je u to vrijeme revolucionarni aparat za trajnu ondulaciju na struju. Vijest o tom tehnolo?kom iskoraku ?ibenskih frizera objavljena je na istaknutom mjestu u mnogim tada?njim novinama. Bila je to prava senzacija jer su Ante i Rade elektri?ni ure?aj za trajnu ondulaciju nabavili ?im se pojavio u svjetskim modnim metropolama. Njihov salon bio je otvoren nekoliko godina ranije i ve? je bio na dobrom glasu daleko izvan ?ibenika, gotovo u cijeloj tada?njoj Kraljevini Jugoslaviji. 23 23
Prije nabave elektri?nog ure?aja za trajnu ondulaciju bra?a Lauri?, kao i drugi frizeri koristili su naprave za trajnu ondulaciju pomo?u zagrijanih ?kara ili posebnog metalnog obru?a i kemikalija. Tridesetih godina pro?log stolje?a kada je trajna ondulacija bila na vrhuncu slave ulaganje bra?e Lauri? u naprednu frizersku tehnologiju nije bio ni slu?ajan, ni poslovno nepromi?ljen potez. U to vrijeme modu su isto kao i danas diktirale Hollywoodske zvijezde koje su bile popularne i u ?ibeniku, a kako su ?iben?anke dobro znale i pomno pratile svjetske modne trendove bilo je logi?no da im najbolji dalmatinski frizerski salon omogu?i trajnu ondulaciju kakvu su koristile filmske dive poput Joan Craftword ili Norme Shearer.
24 24
GA STRO BA ?TI N A
Smi j e l i ?i ben?ani n pr odat i ?enu da si k upi t r i l j u od dv a k i l a? 25
Ak o j e Ri m l j an i n Asi n i j e Cel er za t r i l j u od k i l e i po pr odao r oba vr i j edn og k ol i k o godi ?n j a pl a?a l egi on ar a, za?t o ?i ben ?an i n n e bi m ogao pr odat i ?enu da si k upi t r i l j u od dva k i l a? Tr i l j u o d d v a k i l a 1904. g o d i n e n a t o m b o l i j e d o b i o ? eh N ov o t n y , k o j i j e t r i l j u k r al j i cu d a r o v a o sv o m za p o v j e d n i k u , a o n j e p r i n i o n a d a r b i sk u p u k o j e m su j e n a n e za d o v o l j st v o ?i b e n ?a n a , p o sl u ?i l i l e ?a n u , a n e p e ?e n u . Vijest d a je n a p e?kar iji r ib ar s o t o ka Kr ap n ja d o n io n a p r o d aju t r ilju t e?ku kilo gr am i t r i kvar t a (1,75 kg) izazvala je u ?ib en iku 1904. go d in e n eo b i?n o u zb u ? en je i u m n e r asp r ave. Tako velike t r ilje n it ko o d ?ib en ?an a p a n i o n ih n ajst ar ijih n ikad a n ije vid io . Do d u ?e t vr d ili su n eki vr em e?n i ?ib en ?an i d a se p r ije zn alo n a?i t r ilja o d kile, ali d a ve? d u go im a t o m e n ajm an je ?et ir i d eset lje?a n it ko n ije vid io t r ilju t e?u o d p o la kile. Kr asn i p r im jer ak t r ilje ko jo j je o d m ah p r id o d an o 250 gr am a p a se u r asp r avam a govo -
26 26
r ilo o t r lji o d d va kila, o d m ah je izazvao b u r n e d isku sije; t r eb a li t akvu t r ilju p e?i n a gr ad elam a u ko m ad u , r azr ezan u n a f et e ili r asje?en u u zd u ?. Neki su p r ed lagali d a se o d n je sku h a b r u d et , ali je t o izazvalo o p ?u sab lazan i zgr a?an je p a je t akva so lu cija o d b a?en a kao h er et i?n a. Uglavn o m b ilo je slo ge d a t r lju o d d va kila b ezu vjet n o t r eb a p e?i, ali n it ko s t akvim ko m ad o m n ije im ao isku st va, a b ilo b i ga ?t et a u p r o p ast it i. Kad a se p o st igla slo ga o ko t o ga kako gigan t sku t r ilju t r eb a p r ip r avit i p o javio se p r o b lem kako t ako veliku i r ijet ku r ib u p lat it i i ko lika b i n jo j cijen a t r eb ala b it i. Ve? t r ilje o d kvar t a o d kile u ?ib en iku si je m alo t ko m o gao p r iu ?t it i. On e jo ? m alo ve?e ve? su st ajale cijelo b o gat st vo , a ko liko b i t r eb ala st ajat i kr aso t ica o d d va kila n it ko n ije zn ao . Rib ar , m u d ar i p am et an , n ajavio je d a ?e t r ilju kr aljicu d at i n a t o m b o lu ako se ku p ac n e n a? e p a se n a p e?kar iji sku p ila m asa svijet a d a vid i im ali ko ga u ?ib en iku d o vo ljn o d u b o ka d ?ep a d a se o m ast i t o m ljep o t o m . ? ekalo se,
d at i p ar a t o zn a cijela Dalm acija, ali ?ib en ?an i im aju isku st va sam o s m alim t r iljam a i o n im a o d 6 d o 8 cen t im et ar a ko je zovu b ar b u n icam a ko je se love u M o r in ju , a n jih f r igaju i m alo kad a p eku n a ?ar u . Pad o ?e i ?ale p o seb n o n ako n ?t o je n et ko p r o f eso r u p o st avio f ilo zo f sko p it an je d a ako je t aj Rim ljan in p r o d ao d o b r o g r o b a d a b i ku p io veliku t r ilju , sm ije li ?ib en ?an in u ist u svr h u p r o d at i ?en u d a b i sm ogao p ar a za ku p ovin u t r ilje o d d va kila kakve n ije b ilo o d n e p am t i se kad a i kakve n e?e b it i d o n it ko n e zn a kad a? Pr of eso r je kazao d a je t o p it an je m o r aln o Bo gu za p lakat i, ali d a ga, kad a je o ?ib en ?an im a r ije?, n i?t a n e b i m o glo izn en ad it i p a n i vijest d a je n et ko p r o d ao ?en u s d jeco m i u ?o m f am ilijo m d a b i n a p e?kar iji ku p io r ib et in u ko ju ?e u ?as p o jest i sa svo jim d r u ?t vo m i zalit i s t oliko vin a d a se su t r ad an n e?e sje?at i n i t r ilje o d d va kila n i d a p r ije b akan alije u o p ?e im ao ?en u i o b it elj. Nako n n ove d u ge i iscr p n e r asp r ave ko ju je p r ekin u la o b java d a ?e t r ilja b it i st avljen a n a t o m b o lu , o st ala je d o r e?en o m o d lu ka d a se t r ilja o d d va kila b ezu vjet n o p e?e n a gr ad elam a n ajp r ije p o lako , a p r i kr aju n aglo , n isko n ad ?ar o m . Do govo r en o je d a je se st avi n a h lad n o ?eljezo , a n e n a vr u ?e. Pr ijed lo g d a se u u t r o b u u z li??e p et r u sim en a, lu k i so l st avi i p an cet a st o glasn o je o d b ijen a. Slo ge je b ilo i o ko p r o cjen e d a ?e t r ilja o d d va kila d o k se p e?e i kad b u d e p e?en a p o p it i n ajm an je d vije lit r e m aslin ova u lja za?in jen o g p ap r o m . Uz t r ilju o d d va kila, ko li?in o m d o vo ljn u za d va d o t r i ?ib en ?an in a, ku h an i kr u m p ir s kap u lo m o b iln o n am o ?en m aslin ovim u ljem , st avljen je isp r ed b lit ve, a o ko vin a n ije b ilo sp o r a jer je u o b zir d o lazio sam o cr n i ?ib en ski sp ecijal. Na t o m b o li je, n a o p ?u ?alo st ?ib en ?an a, t r ilju o d d va kila d o b io slu ?b u ju ?i vo jn i p r ist av ? eh Jaku b Novo t n y ko ji je kr aljicu slavo d o b it n o p o klon io svo m zap ovjed n iku , a ovaj je u d r u ?t vu su p r u ge p r in io n a ?ast b isku p u . Kako su b isku p u p r ip r em ili t r ilju o d d va kila kakva u ?ib en iku n ikad a n ije b ila vi? en a, n e zn a se, ali se p r i?a d a su m u je le?ali ?t o u ?ib en iku n ije n ai?lo n a d o b r e ko m en t ar e.
ali sa ?ar ko m ?eljo m d a se n it ko t akav n e p o javi p a d a se t r ilja o glasi n a t o m b o li i o n d a ?t o b u d e. Do k se ?ekalo et o t i p r o f eso r a h ist o r ije iz gim n azija ko ji isp r i?a p r i?u kako su st ar i Rim ljan i b ili lako m i n a t r ilje i kako n isu ?alili p ar a d a se d o m o gn u n ajb o ljih ko m ad a. On r e?e d a je Plin ije p isao kako je n eki Asin ij Celer r ib ar u Ilir a za jed n u t r ilju p lat io 8000 n u m m i, vi?e o d 7 zlat n ika o d n o sn o vi?e o d 700 sest er ca, a d a je r im ski b o gat a? Callio d o r za ?et ir i t r ilje ko je je p o jeo za ve?er u p lat io 1200 sest er ca ko lika je b ila go d i?n ja p la?a o d li?n o g legio n ar a. Da b i p lat io t r ilje n a ko je je b io lako m p r o d ao je vr sn o g r o b a. U ist o m d ah u isp r i?ao je p r o f eso r i zgo d u kako je n eki Okt avije ku p io t r ilju o d kile i p o ko ja je b ila p r esku p a i sam o m car u Tib er iju . Za n ju je d ao 15 zlat n ika ?t o je o ko 1500 sest er ca, a t o je d o st ajalo za ku p ovin u p o sjed a p o sjed u b lizin i Rim a. ?ib en ?an i su p r o f eso r a p a?ljivo slu ?ali i p o st avljali m n o ga p it an ja o d o n ih o r im skim valu t am a d o t o ga kako su st ar i Rim ljan i t r ilje sp r em ali, a n ajvi?e ih je zan im alo jesu li ih p ekli n a ?ar u . Pr of eso r im t o n ije zn ao r e?i p a se r azvila u m n a velika i glasn a d isku sija o sp r avljan ju velikih t r ilja. Pr vi zaklju ?ak je b io d a t r ilja o d d va kila ?t o ju je n a p e?kar iju d o n io Kr ap ljan in n e sm ije zavr ?it i u ?en skim r u kam a, n ego d a se n jo m m o r a b avit i isku sn i ku h ar ili n et ko t ko je vi?an veliko j r ib i. Tko je t aj t o n it ko n ije zn ao , jer t ako velike t r ilje d o sad a n ije b ilo , a veliki zu b aci kr u n a?i, t u n e i b r an cin i iz Pr u kljan a o d 20 i vi?e kila sje?en i su se n a ko m ad e. Isje?i t r ilju o d d va kila n a ko m ad e b io je gr ijeh n a ko ji se n it ko n ije u su d io n i p o m islit i. Da ?ib en ?an i vo le t r ilje i d a za n jih n e ?ale 27 27
28
I N TI M N A POVI JEST
Lj u b a v n o p i sm o l j u b o m o r n o g ?i b e n ?a n i n a , t e ?a ?k o g si n a Je r e , k ?e r i ?e f a Te h n i ?k o g o d sj e k a Op ?i n e ?i b e n i k , i n ?e n j e r a Jo si p a M a m a t zi - Ch w i l i j a k o j o j se 1926. g o d i n e u d v a r a o si n n a k u p c a Zo r i ?a 29 24
Go sp o ? i ce, t a j ?t o k v a m a u za d n j e v r i j em e v a zd a p r i l a zi o n j e i sp a ?t r en a , o d u go n j a ?en a l j u d esi n a b ez so l i , ?a r a i p er j a , o n j e o b i ?n a b a gr a , n esl a n a o d r p a n ?i n a , ga ?e v e?e k o zj o m k o st r i j et i o k o d r o b et i n e, a n a gl a v i m u k o n a gov n u st o j i go sp o d sk i b er et u n Go sp o ? ice, p r em a vam a n ast u p am ved r im i veselim licem i o t vo r en a sr ca jer go jim za vas d o b r e o sje?aje i p o ?t en e n am jer e, a On k vam u zad n je vr im e vazd a p r ilazi iako m en i za vas n ije n i zer e zan im ljivo ?eljad e.
Zat o vam i p i?em ovo p ism o d a vid it e d a n isam n eu k i d a vam skr en em m isao d a je p r ed u sr est i b o lje n ego lije?it i i d a je p r avovr em en o m o b r an o m b o lje o ?u vat i zd r avi r asu d n ego se kasn ije kajat i. Svat ko m o r a zap r ije?it i d a m u se zlo d o go d i, a kad a je ko d t ko ko d zd r avijeh o ?iju slijep o n d a m u se t r eb a p o m o ?i d a se u zd r ?i o d zab lu d a i u ?in i si d o b r a u svem u , a p o svem u i p r ije svem u d a se u zd r ?i o d p o gr e?n a izb o r a s n ekim s kim je d o t i?n a o so b a m o?e b it i n au m ila p o d ijelit i vas cio svo j ?ivo t . M en i n ije svr h a, a i sr am o t a b i b ila d a vas ja u ?im i d a vam o d r e? u jem p u t , ali r eko h im am p o ?t en e n am jer e u p o gled u va?em i go jim za vas d o b r e o sje?aje n asu p r o t Zo r i?u ko ji sve t o im a za vas ali sasm a su p r o t n o . Go sp o ? ice, t aj ?t o k vam a u zad n je vr ijem e vazd a p r ilazi o n je isp a?t r en a, o d u go n ja?en a lju d esin a b ez so li, ?ar a i p er ja, o n je o b i?n a b agr a, n eslan a o d r p an ?in a, o n je kao n eki go sp o d ski kico ?, b er et u n , im a o d b ile vu n e b je?ve, a isp o n ji cr n e n o si, u n jega su b en evr ?in e t vo r n i?ke b ez p u ca s jed n o m n o gavi?in o m d u ljo m , a d r u go m kr a?o m , n i kaji?a n em a n ego si ga?e ve?e kozjo m ko st r ijet i o ko d r o b et in e, a n a glavi m u ko n a govn u st o ji go sp o d ski b er et u n , o d b lat u sin e m u se n ad u la o b r aza n e m o?e vid it , a b alu sin e m u t o ?aju b r ?et in e ?u t e o d d u van a sve je r e? d a ga ja koza p o d n o so m zap i?ala, n e b i m u ih o p r ala sva vo d a go r skih i m o r skih ku p ali?t a. I jo ? p r i?a d a je u n jega b laga, d a je u n jega ?o ld i, d a im a u z sve t o i ?u n u 30 30
vam a n ije r avn o d u ?u ja n ego se govo r i d a vam o ?i vap e n jegove m o ?i, d a st e n jega gla? u ?n a, d a m u p o t u r at e svo je p r si u n jegove n ad u van e p r st e, d a m u se zgo d im ice o sm jeh u je, tom glad u ?u gegavo m , o d r p an cu , klju set u ... I n e f alio ja p a t r u n u o u p aklu , m i?ljen ja sam d a m jest o p r avovr em en e o b r an e d ajet e zn ake d a vi b i r ad a b ili d a o n p o vam a p lazi i slin i. On , t aj n ast r an i sr am an ovan u ?ko p ljen i, ovca n eo st r igan a, o n se u su d i seb i ko sit r en o p u ce n a ko ?u ljet in i r asko p ?avat i d a vam p am et p o m u t i. I n e?u f alit ako r e?em i n o ge b i vam d igao p a se b er et u n p iv?io d a vam je d icu p r avio ?t o b i m o glo i b it kao d a t aj b i ?im e im ao d icu p r avit jer u n jega je ?u n a ozgo n a vr at u , a n e ozd o m e? n o gam a gegavim ?t o m u n o se glavet in u la?ljivu , t ikvet in u t r u lu s t r i p r kn a sp r ed a i p o jed n o sa svake st r an e. Zat o , go sp o ? ice, o kr en it e se m en i ko ji p r em a vam a n ast u p am ?ist a sr ca i im am p o ?t en e n am jer e, p r ed u sr est i je b o lje n ego lije?it i. Pr ep u ?t am se p o u zd an u va? zd r av r asu d p a ako b a? n e m o?e n ikako d r u ga?ije, ja ?u vas ?en it i jer sam f ala Bo gu sigu r an d a ?et e vi b it i d o b r a m at er a m o jo j d ici i p o ?t en a ?en a m en i, svo m m u ?u ako sam u vam a p r o b u d io r azu m p a o d agn at e p r keljan ja t o g n ao p ako g ?eljad et a n i p r asca n i m agar ca ko ji n em a n i ga?e s d vije ist e n o gavice. Va? vjerni i vazda odani Jere
kake n em a n igd i, a r ast a je n a b u n i?t u , govn o o b i?n o , izm et m agar e?i, vid i m u u ?et in a, vid i m u vr i?a ?u t ih isp o d o ?iju , vid i m u ko su r in a n a glavin i, ko st o b o lja ga sat r ala d a b o g d a. I o n b i vas t aki t ija, a u vas je lip o t a t ek sazo r ila, a p am et n a st e, a r azb o r it a. I o n , t o r it ko sr alo ko jem iz u st a b azd i kao iz o t vo r en a gr o b a, sad a vas vid im b o m e r asp am e?u je, a kako ?u jem n i u
?iben?ani na tvr?avi Barone 1926. godine. Tvr?ava Barone bila je omiljeno sastajali?te zaljubljene ?ibenske mladosti jer je bila podalje od o?iju strogih roditelja. 31 31
KULTURA SJE?AN JA
Zl ar i nj ani n Romeo A dum, pr v i ?i bensk i pi l ot i pr v i ?i ben?ani n k oj i j e pogi nuo u zr ak opl ov noj nesr e?i
Ro m eo Ad u m p ilo t ir ao je r at n im zr ako p lovim a u t r i d r ?ave, Kr aljevin i Ju go slaviji, NDH i FNR Ju go slaviji, p o gin u o je kao civiln i p ilo t u n ikad a r azja?n jen o j n esr e?i 1955. go d in e, a jest o u p ovijest i zr ako p lovst va Ad u m im a i kao p r vi p ilo t u b iv?o j Ju go slaviji ?iji je zr ako p lov b io o t et . 32
33
Ro m eo Ad u m , sah r an jen je u z n ajvi?e p o ?ast i 14. list o p ad a 1955. go d in e n a r o d n o m o t o ku Zlar in u . Op r o ?t aj s p r vim ?ib en skim p ilo t o m i p r vim ?ib en ?an in o m ko ji je p o gin u o u zr ako p lovn o j n esr e?i b io je vr lo em o t ivan i n a p o seb an n a?in sve?an . St r ad ao je 10. list o p ad a 1955. go d in e kad a je u p r avljaju ?i p u t n i?kim zr ako p lovo m Co n vair CV-340 n a let u iz Beo gr ad a u Be? u d ar io u b r d o Kah len b er g n ed aleko o d Be?ke ?u m e. U t o j n esr e?i o sim Ad u m a p o gin u lo je jo ? ?est p u t n ika i ?lan ova p o sad e, a n esr e?u je p r e?ivjelo 19 p u t n ika u r ep n o m d ijelu t r u p a zr ako p lova. Ta n esr e?a, jed n a o d n ajt e?ih zr ako p lovn ih n esr e?a t ih go d in a u Eu r o p i, b ila je kr aj n eo b i?n e i u zb u d ljive kar ijer e Zlar in jan in a Ro m ea Ad u m a, sin a Ivan a i M ar ijet e Ad u m , b r at a M aksim a i Fr an e Ad u m a, zn am en it o g h r vat sko g n ovin ar a, p isca, vesla?a, p o d vo d n i r ib o lovac, d ip lo m at a, i r ad ijsko g u r ed n ika. Ro m eo Ad u m b io je, ko liko je p ozn at o , p r vi p ilo t p o r ijeklo m s o t o ka Zlar in a i iz ?ib en ika u ko jem je zavr ?io sr ed n ju ?ko lu . O n jegovo m se ?ivo t u m alo zn a iako p r ip ad a u r ed zn am en it ih ?ib en skih li?n o st i. Bio je vr st an p ilo t u r at n o m zr ako p lovst vu Kr aljevn e Ju go slavije. Dr u gi svjet ski r at d o ?ekao je n a
d u ?n o st i zap ovjed n ika 51. zr ako p lovn e gr u p e, ?est o g lova?ko g p u ka Ju go slaven sko g kr aljevsko g zr ako p lovst va. S t e je d u ?n o st i sm ijen jen jer je o d b io su d jelovat i u b o r b am a p r o t iv n acist i?ke Njem a?ke kad a su n jen e t r u p e i zr ako p lovst vo 27. o?u jka 1941. go d in e n ap ale Sr b iju . Um jest o d a se b o r i za Sr b iju n ako n p r o gla?en ja Nezavisn e Dr ?ave Hr vat ske 10. t r avn ja 1941. go d in e p o b jegao je iz Beo gr ad a u Zagr eb i 19. t r avn ja st u p io u Zr ako p lovst vo NDH ko je je o d Njem a?ke d o b ilo zr ako p love zar o b ljen e u Sr b iji n ako n kap it u lacije vo jske Kr aljevin e Ju go slavije. Kao p ilo t Zr ako p lovst va NDH su d jelovao je u b o r b am a p r o t iv p ar t izan a. Tijeko m b o m b ar d ir an ja ?t ab a Nar o d n o -o slo b o d ila?ke vo jske u Novo m Selu n jegov je zr ako p lov sr u ?en p a su ga zar o b ili p ar t izan i. Po ?et ko m 1943. go d in e zam ijen jen je s u st a?am a za zar o b ljen e p ar t izan e p a se p o n ovn o p r iklju ?io Zr ako p lovst vu NDH, ali sam o n akr at ko jer je ?im m u se p r u ?ila p r ilika o t eo u st a?ki zr ako p lov i p r eb jegao an t if a?ist im a t e se p r iklju ?io n jih ovo m zr ako p lovst vu i su d jelovao u b o r b am a za o slo b o ? en je Ju go slavije. Po zavr ?et ku Dr u go g svjet sko g r at a p o st ao je civiln i p ilo t u n ovo j so cijalist i?ko j Ju go slaviji. Sam o ?et ir i go d in e n ako n zavr ?et ka r at a
34 34
Ro m eo Ad u m se n a?ao u u lozi p ilo t a - h er o ja ko ji je svo jo m h r ab r o ??u i p r iseb n o ??u o su jet io p r vu o t m icu zr ako p lova u Ju go slaviji. Bilo je t o 1949. go d in e kad a je t ijeko m let a iz Sar ajeva za Beo gr ad o t et p u t n i?ki zr ako p lov ko jim je p ilo t ir ao . U zr ako p lovu je b ilo 10 p u t n ika. Nako n p o lijet an ja iz Sar ajeva t r o jica su p u t n ika (b iv?i p ilo t i Kr aljevin e Ju go slavije ko je je Ad u m p ozn avao ) u ?la u p ilo t sku kab in u i n ar ed ila Ad u m u i n jegovo m n avigat o r u - t elegr af ist i M ih ajlu Pet r ovi?u d a zr ako p lov u sm jer i p r em a It aliji i slet i u Bar iju . Ad u m n ije r eagir ao n a p r ijet n ju n ego je n ast avio let jet i p r em a Beo gr ad u . Na t o su ga o t m i?ar i n ap ali i savlad ali. Njega i n avigat o r a su vezali t e sam i u sm jer ili zr ako p lov p r em a Bar iju gd je su se n ako n slijet an ja p r ed ali kar ab in jer im a i zat r a?ili p o lit i?ki azil. Talijan ske su im vlast i u d ovo ljile t e vr lo b r zo i b ez p o seb n e p r o ced u r e o m o gu ?ila d a se o t et i zr ako p lov vr at i u Ju go slaviju gd je su Ad u m i Pet r ovi? d o b ili viso ka p r izn an ja za h r ab r o st . ?est go d in a kasn ije Ro m eo Ad u m , p ilo t
p o r ijeklo m s o t o ka Zlar in a ko ji je p ilo t ir ao b o jn im zr ako p lovim a u t r i d r ?ave; Kr aljevin i Ju go slaviji, Nezavisn o j Dr ?avi Hr vat sko j i Fed er at ivn o j Nar o d n o j Rep u b lici Ju go slaviji, p o gin u o je u jed n o j o d p r vih velikih zr ako p lovn ih n esr e?a n ako n Dr u go g svjet sko g r at a. Njegov zr ako p lov Co n vair CV-340 p o let io je 10. list o p ad a 1955. go d in e iz Beo gr ad a p r em a Be?u . Dva sat a kasn ije p o sad a se javila ko n t r o ln o m t o r n ju u Be?u ko ji je o d o b r io sp u ?t an je n a n i?u visin u i p r ip r em u za slijet an je, ali je p et n aest m in u t a kasn ije p o d n ikad a r azja?n jen im o ko ln o st im a zr ako p lov u d ar io u vr h b r d a Kah len b er g. Kako je d o ?lo d o t e n esr e?e n ikad a n ije d o kr aja o b ja?n jen o . Tvr d ilo se d a je d o n esr e?e d o ?lo zb o g Ad u m ove t e?ke n ar avi i o m alova?avan ja su gest ija ko p ilo t a, m e? u t im t o su b ile sam o in sin u acije jer je d o u d ar a zr ako p lova u b r d o n ajvjer o jat n ije d o ?lo zb o g n esr et n ih o ko ln o st i - lo ?ih vr em en skih i n ovih in st r u m en at a u zr ako p lovu s ko jim a p o sad a n ije b ila d o b r o u p ozn at a.
35 35
J EST E L I Z N A L I ... ...d a j e ?i b e n i k 1964. g o d i n e i m a o j e d a n TV p r i j e m n i k n a 68 st a n o v n i k a , Kn i n j e d a n n a 554 st a n o v n i k a , Ob r o v a c j e d a n n a 6830, a I m o t sk i j e d a n TV n a 5236 st a n o v n i k a ? Po ?et ko m 1964. go d in e kad a su ?ib en ?an i p r vi p u t a m o gli gled at i d o m a?i t elevizijski p r o gr am zah valju ju ?i izgr ad n ji o d a?ilja?a n a Lab i?n ici. ?ib en ?an i su ve? n eko liko go d in a
u ?ivali isklju ?ivo u p r o gr am im a t alijan skih TV p o st aja. Pr em a slu ?b en o j st at ist ici t e 1964. go d in e t ad a?n ja Op ?i n a ?i b en i k i m a l a j e j ed en a TV p r i j em n i k n a 68 st a n o v n i k a p o
An t ologijsk a f ot ogr af ija Jo?k a ?elar a iz 1965. godin e ?iben ?an i gledaju t eleviziju u izlogu k avan e M edu li?.
?em u je zn at n o zao st ajala za Zagr eb o m (1 TV n a 19 st an ovn ika) Sp lit o m (1 TV n a 23 st an ovn ika, Zad r o m (1 TV n a 56 st an ovn ika) i Du b r ovn iko m (1 TV n a 65 st an ovn ika). S d r u ge st r an e ?ib en ik je b io d aleko isp r ed Kn in (jed an TV n a 554 st an ovn ika), Dr n i?a (1 TV n a 476 st an ovn ika), Im o t sko g (jed an TV n a 5236 st an ovn ik) ili Ob r ovca (jed an TV n a 6830 st an ovn ika). ?ib en ik je o sim t o ga p o b r o ju TV p r ijem n ika b io zn at n o isp o d p r o sjeka t ad a?n je SR Hr vat ske (jed an TV n a 41 st an ovn ika). Pr v i p r i v a t n i t el ev i zo r d o m a ?e p r o i zv o d n j e, k o l i k o j e p o zn a t o , u ?i b en i k u j e k u p l j en 1959 go d i n e k a d a j e u ci j el o j H r v a t sk o j b i l a sv ega 2022 TV p r i j em n i k a .
Tad a?n je ?ib en ske d r u ?t ven o p o lit i?ke o r gan izacije, Savez ko m u n ist a, So cijalist i?ki savez r ad n o g n ar o d a, Savez so cijalist i?ke o m lad in e i Savez u d r u ?en ja b o r aca n ar o d n o o slo b o d ila?ko g r at a, slo?ili su se d a je m ali b r o j TV p r ijem n ika u ?ib en iku o d r az lo ?ijeg st an d ar d a ?it elja ?ib en ske o p ?in e t e d a se st an je m o r a p r o m ijen it i p o v e?a n j em br oja za p o sl en i h ,
p o d i za n j em p r o d u k t i v n o st i r a d a , p o v e?a n j em p r o i zv o d n j e i - su zb i j a n j em n ep r o d u k t i v n o g za p o ?l j a v a n j a p r ek o v eze, m i t o m i p r o t ek ci jom . 36 36
...d a j e u ?i b e n i k u t e k 1978. g o d i n e za b r a n j e n p r o m e t za p r e ?n i h k o l a i d a j e za t o b i o za sl u ?a n d i p l . i n g . p r o m e t a Br a n k o Pe r a n ? Do 1978. go d in e ?ib en ik je b io jed an o d r ijet kih gr ad ova u ko jim a n ije b io zab r an jen p r o m et zap r e?n ih ko la. To ?n ije r e?en o zap r ege su se sm jele kr et at i gr ad skim u licam a svaki d an o d 5,30 d o 7 sat i t e o d 13 d o 15 sat i, ali se t o ga n it ko n ije p r id r ?avao n it i je p r o m et n a p o licija isklju ?ivala zap r ege iz p r o m et a. Pr o b lem zap r e?n ih ko la n a ?ib en skim u licam a u o ?io je i ist r a?io d ip l. in g. p r o m et a Br an ko Per an . On je u kazao d a zap r ega p r o sje?n e d u ?in e o d o ko 7 m et ar a (u klju ?u ju ?i i t egle?e ?ivo t in je) ko ja se kr e?e b r zin o m o d 5 d o 10 kilo m et ar a n a sat , u gr o?ava sigu r n o st p r o m et a t e p r ed st avlja st aln u o p asn o st za ?ivo t e i im ovin u t e d a zb o g n jih d o lazi d o u ?est alih zast o ja u p r o m et u . Per an je u kazao n a ?in jen icu d a b r o j o so b n ih au t o m o b ila i d r u gih m o t o r n ih vozila u ?ib en iku d o segn u o t akvu r azin u d a t o zah t ijeva u vo ? en je zab r an e p r o m et a zap r egam a kr oz gr ad . On je u p ozo r io n a p ove?an je sigu r n o st i m o t o r n ih vozila, p o seb ice o so b n ih au t o m o b ila, ali i n jih ove b r zin e t e p o seb n o n a sp ecif i?n o st ?ib en skih
u lica i cest a slab e p r o p u sn e m o ?i i n ed o r aslo st n aglo j m o t o r izaciji gr ad a. Nako n n jegove st r u ?n e an alize i u p ozo r en ja d a je p r o m et zap r ega u su vr em en o m , r ast u ?em gr ad u p o p u t ?ib en ika, n eo d r ?iv, ?ib en ik je ko n a?n o , kao jed an o d p o sljed n jih , zab r an io p r o m et zap r ega iako su o n e jo ? n eko vr ijem e b ile t o ler ir an e.
...d a j e p o b j e d a s n a j v e ?o m r a zl i k o m u ?i b e n sk o j k o ?a r c i o st v a r e n a j e 1955. g o d i n e k a d a j e n a p r v e n st v u Gi m n a zi j e VI I . b p o b i j e d i o V. r a zr e d sa 124 : 20? Kr ajem ?ko lske go d in e 1954. - 1955. o d igr an a je u 3. ko lu p r ven st va ?ib en ske Gim n azije ko ?ar ka?ka u t akm ica izm e? u ekip e VII.b i V. r azr ed a n a ko jo j je p o st ign u t r ezu lt at s n ajve?o m r azliko m . Na kr aju u t akm ice ko ja se igr ala p o t ad a?n jim p r avilim a (n ije b ilo t r ice i o gr an i?en ja t r ajan ja n ap ad a) r ezu lt at je b io 124 : 20 za VII.b r azr ed . U ist o m ko lu VII.a r azr ed p o b ijed io je ekip u VI. r azr ed a s 45 : 15. Na ?elu t ab lice b io je VII.b r azr ed ko ji je im ao i n ajb o lju r azliku ko ?evim a. Najb o lji st r ijela p r ven st va Gim n azije u ko ?ar ki b io je Ivan Slip ?evi? s 11 p o st ign u t ih ko ?eva. Tko je igr ao za n ajef ikasn iju ?ib en sku ko ?ar ka?ku ekip u svih vr em en a n a ?alo st n ije o st alo zab ilje?en o , ali je p ozn at o da su tu u t akm icu , izm e? u o st alih , gled ali kn ji?evn ik Ivo Br e?a n (M at u r ir ao je 1955.), p jeva? Vi ce Vu k o v (m at u r ir ao je 1956. go d in e). 37 37
...d a su 1965. g o d i n e M i ?o Ko v a ?, A r se n De d i ?, Ga b i N o v a k i Te r e za Ke so v i j a p r o v e l i o d m o r u ?i b e n i k u i d a su se u ?i b e n i k u p r i p r e m a l i za n a st u p n a f e st i v a l u M e l o d i j e Ja d r a n a 1965.? Pr vi d o m a?i f est ival ko jeg su ?ib en ?an i m o gli p r at it i u izr avn o m TV p r ijen o su b io je sp lit ski f est ival M el o d i j e Ja d r a n a 1964. go d in e. Bio je t o b r o jem h it ova i n ezab o r avn ih p jesam a jed an o d n ajb o ljih f est ivala ko ji su ikad a o d r ?an i u Hr vat sko j. Na n jem u je Ter eza Kesovija s To n ijem Kljakovi?em p jevala Nima Split a do Split a, Ivo Ro b i? je im ao veliku p jesm u M oja Kala, Gab i Novak je s M ir ko m Novo selo m im ala p r ed ivn u p jesm u Veslaj, An ica Zu b ovi? i M ar ko Novo sel p jevali su Ar sen ove M a?kare, a Ar sen je p r vi p u t a izveo svo ju b ezvr em en u Ku?u pored mora. Id u ?e 1965. go d in e, p r ip r em aju ?i se za f est ival M elo d ije Jad r an a Ar sen , Gab i, Ter eza i n ova velika zvijezd a M i?o Kova?, p r oveli su o d m o r u ?ib en iku . U ?ib en ik je n avr at io i Vice Vu kov ko ji je t e go d in e n ap r avio ?u d o svo jo m in t er p r et acijo m Bodulske balade ko ju je izvo d io u alt er n aciji sa sjajn o m ali n a ?alo st zab o r avljen o m sp lit sko m p jeva?ico m Kar m en M at ija?evi?. M i?o Kova? je n a M el o d i j a m a Ja d r a n a 1965. go d in e p jevao u alt er n aciji s Ter ezo m Kesovijo m p jesm u Odrasli smo, t e u d u et u s An ico m Zu b ovi? p jesm u Ka?t elanske balat ure i u d u et u s Ter ezo m Kesovijo m p jesm u Gr ad e moj. Poslije ki?e dolazi sunce p jevali su d u et i Ar sen Ded i? i Zd en ka Vu ?kovi? t e Gab i Novak i To n i Kljakovi?. Ip ak n ajvi?e p r a?in e p o d igao je Ar sen Ded i? sa svo jo m p jesm o m St ara cura ko ju je p jevao u alt er n aciji s Gab i Novak. Zb o g Stare cure, Ar sen je im ao p u n o p r o b lem a. Pr ijet ili su m u t u ?b am a. Osu ? ivali su n jegove st ih ove kao p r o st a?ke i u vr ed ljive. Rad ijske p o st aje o d b ijale su em it ir at i t u p jesm u . Nako n f est ivala M elo d ije Jad r an a 65, n a ko jem je p jevao St ar u cu r u Ar sen je d ao p r vi veliki in t er vju u n ovin am a svo g r o d n o g gr ad a. Kazao je t ad a: -I p o r ed n a gr a d e ?i r i j a m o j o j St a r o j cu r i , k a o n a j b o l j o j p j esm i f est i v a l a i n a gr a d e za n a j b o l j i t ek st l a ga o b i h seb i , a k o b i h b i o za d o v o l j a n . Ev o r a zl o ga m og n eza d o v o l j st v a . Osn o v n o ?t o m e sm et a , j e t o ?t o n i sa m d o b i o n a gr a d u p u b l i k e. N e ?el i m d a se o v o sh v a t i k a o ?a st o h l ep n o st ? n i p o ?t o ! Ra d i se, n a i m e, o sl j ed e?em : N a gr a d a ?i r i j a m i j e a p so l u t n o d r a ga , a l i j a n e p i ?em za ?i r i j e ? j a p i ?em za l j u d e p o 38 38
t em a t i ci sa sv i m n a ?a . Pu b l i k a St a r u cu r u n i j e d o d u ?e o d b a ci l a , a l i j e n i j e n i i zd a l ek a p r i m i l a p r em a m o j i m o ?ek i v a n j i m a . N i j e, d a k l e, p o st i gn u t j a ?i k o n t a k t . E, b a ? u t o m e j e st v a r ? o t o m e r a zm i ?l j a m . Tr a ?i m r a zl o ge za t o n a j ed n o j i d r u go j st r a n i i n a l a zi m p r i m j ed b e i p j esm i i u p u b l i ci . N o , o v o b i m e r a zm i ?l j a n j e d o v el o p r ed a l ek o . Ost a n i m o n a t o m e: p j esm i j e n e?t o n ed o st a j a l o ? i l i j e b i l a n eu h v a t l j i v a i l i p o m a l o ?o k a n t n a za p r v o sl u ?a n j e. Bi l o j e, m i sl i m , i j ed n o g i d r u go g. Ja j e, m e? u t i m , n eo b i ?n o v o l i m . Uv j er en sa m d a ?e i m a l i sv o j u p u b l i k u . -Kako su st ar e cu r e p r im ile St ar u cu r u ? -Pr i m i o sa m m n o go p i sa m a o d st a r i h cu r a . N ek a o d n j i h su n eo b i ?n o l i j ep a . Ve?i n a m i za h v a l j u j e ?t o sa m i h se sj et i o i p o sv et i o i m p j esm u . Dr u ge su , m e? u t i m , p o go ? en e n e r a zu m i j em za ?t o ? ? i n i se d a n i sa m d o b i o n j i h o v u n a k l o n o st . Za h v a l j u j em i j ed n i m a i d r u gi m a I n a ?e n eo b i ?n o v o l i m t u t em u i j o ? ?u j o j se v r a ?a t i . Pj esm u sa m p i sa o s a p so l u t n i m si m p a t i j a m a za t e d j ev o j k e i ?a l i m a k o t o n i j e o ?i gl ed n o .
o sj e?a n j i m a i ?i v o t i m a sl i ?n i m seb i . Pi ?u ?i St a r u cu r u (sm a t r a m j e j ed n i m o d sv o j i h , n a j b o l j i h r a d o v a ) m i sl i o sa m d a sa m n a p i sa o k o m p o zi ci j u , k o j u ?e l j u d i n a ?eg k r a j a za v o l j et i , j er j e p o gl a zb i , st i h o v i m a i
39 39
40
CRN A KRON IKA ZA PLAKAT OD SM IJEHA
Op ?i n sk o r e d a r st v e n o p o v j e r e st v o
?I BEN I K p o zi v l j e v l a sn i k a u sv r h u p r e d i g n u ?a n a? en i h pr edm et a
DVA M U?KA ZA ?TI TN A SREDSTVA PRESERVATI VE
SA FW AY BRA N D LATEX (n e k o r i ?t e n a ) 41
R ED A R ST V EN I O GL A S Red ar st ven o p ovjer en st vo o p ?in e ?ib en ske p o sljed n ji p oziv vlasn iku izgu ljen o g p r ed m et a:
u p u ?u je
SID R O S 3 0 M ETA R A LA N C A U T E? IN I O D 8 0 0 K IL O GR A M A d a p r eu zm e n a? en i p r ed m et ko ji je izgu b io t e p r im i n a zn an je d a ?e u slu ?aju n ejavljan ja n a? en i p r ed m et b it i p r o d an n a javn o j d r a?b i, a p r ih o d u p la?en n a r a?u n o p ?in ske b lagajn e. Vlasn ik m o?e n a? en i p r ed m et p r ed ign u t i u Red ar st ven o m p ovjer en st vu u ?ib en iku ako d o ka?e vlasn o st . ?ibenik, 1928.
Por ot a osl obodi l a l i j epu An t i cu opt u ?be za pok u ?aj u boj st v a Antica je iz samokresa pucala u svog zaru?nika kada je doznala da je napustio ?enu s kojom ju je varao i odbio priznati njene dijete svojim ?I BEN I K, 1950. - Po r o t n ici su r ije?ili svake kr ivice lijep u An t icu P., a n i d r ?avn o m o d vjet n i?t vu n ije b ilo ?ao ?t o je slu ?aj t ako o ko n ?an p a je n ajavilo d a n e?e b it i ?alb e n a o slo b a? aju ?u p r esu d u . An t ica, ljep o t ica p o r ijeklo m iz Vo d ica lju b ovala je s Gr go m ? . p r o t iv vo lje n jegovih i svo jih r o d it elja. Kako je lju b av u n jih b ila jaka p o b jego ?e jed n o ga d an a. Skr iven i u b u n ji n a Sr im i o sam su d an a lju b ovali, ali ih glad n at jer a d a n a? u b o lje u t o ?i?t e p a se sklo n i?e ko d Gr gin o g d aleko g r o ? aka ko ji je im ao k?er ku Vir gin iju . Ni An t ica n i Gr gin r o ? ak n isu p r im ijet ili d a Gr ga i Vir gin ija n jim a iza le? a lju b u ju , ali st var i p o st ad o ?e jasn e kad a Vir gin ija o b zn an i d a je t r u d n a i d a je Gr ga o t ac n jen o g d jet et a. To je b io kr aj lju b avi izm e? u ljep o t ice An t ice i b lu d n o g p r evar an t a Gr ge. On a o d n jega i n e h t jed e ga n i vid jet i. Ali kad a je Vir gin ija r o d ila d ijet e, a d a je Gr ga n e ?eli o?en it i, a kam o li d ijet e p r izn at i, An t ica u ze o ?ev sam o kr es, zap u t i se d o Gr gin e ku ?e, zaku ca m u n a vr at a, a kad a je o n o t vo r io isp ali m u t r i h ica r avn o u gr u d i. Sam o kr es je b io st ar i slab p a Gr ga n e p o gib e n ego se o p o r avi o d r an a, a p r o t iv An t ice d r ?avn o o d vjet n i?t vo p o d ign e o p t u ?n icu za p o ku ?aj u b o jst va. Su ? en je je t r ajalo kr at ko . Po r o t a je saslu ?ala An t icu , p ovjer ovala svako j n jen o j r ije?i i r ije?ila je o p t u ?b e. 42 42
SKAN DALOZN A N EUGODA ?I BEN SKOG REDARSTVA
U r a c i j i n a sk i t n i c e i p r o sj a k e ?i b e n sk a p o l i c i j a za b u n o m u h i t i l a t a l i j a n sk o g a d m i r a l a Gi n a Du c c i j a ?IBENIK, 1936. - Organi gradske policije u ?ibeniku izvr?ili su uspjelu raciju na skitnice i prosjake. Zate?eno je preko 20 lica bez sredstava za ?ivot. Sva privedena lica bit ?e upu?ena u zavi?ajne op?ine. Me?u 20 lica za koje je utvr?eno da su prosjaci i skitnice na?ao se i talijanski admiral Gino Ducci. Ispostavilo se ga g. Ducci nije ni prosjak ni skitnica te je pu?ten da ostvari nakanu da sa suprugom i sinom unajmljenim automobilom posjeti na?u uznositu krasotu slapove Krke ?to mu je bila osobito velika ?elja pa je putovanje parobrodom Monte Gargano iz Venecije u Split prekinuo upravo u ?ibeniku. Admiral Ducci pu?ten je uz primjerene isprike nakon kada je otkriven njegov identitet. ?iben?ani koji su vidjeli Duccija u ?ibeniku pitaju se kako su tog elegantno odjevenog gospodina ?etao gradom sa suprugom mogli smatrati prosjakom i skitnicom? Utje?no zvu?i da se g. Ducci ne ljuti nego da sve to smatra sjajnim doga?ajem o kojem ?e s veseljem pri?ati svojim prijateljima. Gin o Du cci (1872. - 1962.) talijanski pomorski ?asnik i politi?ar. U ?ibeniku i na Skradinskom buku boravio je 1936. godine kada je ve? tri godine bio u mirovini. Imao je uzornu vojnu karijeru, a od 1902. do 1903. godine sudjelovao je u ekspediciji drugog oplovljavanja svijeta. Po?etkom drugog svjetskog rata postao je ?lan glavnog zapovjedni?tva talijanske ratne mornarice, a kao zapovjednik bojnog broda sudjelovao je 1917. godine u bici kod Otranta koja je vo?ena s ciljem da se brodovima Austro Ugarske ratne mornarice onemogu?i izlazak iz Jadranskog mora i djelovanje na Sredozemnom moru. Po zavr?etku rata postao je zapovjednik ratnog broda Conte di Cavour i na?elnik sto?era napuljskog odsjeka talijanske mornarice odakle je premje?ten na du?nost zapovjednika Mornari?ke akademije u Livornu. Na kraju vojne karijere bio je predsjednik Posebnog ratnog suda u Genovi i predsjednik Odbora za imenovanje admirala. U mirovinu je oti?ao 1933. godine s du?nosti zapovjednika Sto?era ratne mornarice Italije. 43 43
R ED A R ST V EN I O GLA S Op ?in sko r ed ar st ven o p ovjer en st vo p ozivlje vlasn ika u svr h u p r ed ign u ?a n a? en o g p r ed m et a: Dv a m u ?k a za ?t i t n a sr ed st v a (p r eser v a t i v e) Sa f w a y Br a n d La t ex n ek o r i ?t en a Pr ed ign u ?e n a? en ih p r ed m et a u z d o kaze vlasn o st i. ?ib en ik 1928.
SUDBENI
OGLAS
Pr i opc av a s e gr adj ans t v u da j e Luk a P. z a umor s t v o na s t et u Si muna V. os udj en pr av omoc no na 7 godi na t es k e t amni c e. Kaz na mu j e poos t r ena s a 84 dana t amni h i z ba s ami c a r as por edj eni h na s edam godi na j er s e uc i n z a k oj eg j e os udj en z bi o u s r edi ni gr ada i z at o s t o j e on bi o s v ak ome poz nat i ne bez ugl eda. ?ibenik, 1900.
44 44
ROBN I BLAGA JN I K N A ?ELJEZN I CI U KN I N U OSU? EN N A 9 GODI N A ZATVORA
Bl agaj n i k k oj i j e u 20 m j eseci i zv eo 1547 pr i j ev ar a, ot k r i v en j e k ada j e k u pi o r adi o pr i j em n i k sa zv u ?n i ci m a posebn o za sv ak u sobu u st an u St an Raf ael a B. b i o j e p u n u m j et n i ?k i h sl i k a, o r m ar i f i n e o d j e?e, o d i j el a i u vo zn i h t k an i n a, a sm o ?n i ca sk u p i h p i ?a, ?e?er a, m ast i , b r a?n a, u l j a i t j est en i n e ?IBENIK, 1955. - Raf ael B. iz ?ib en ika, r o b n i b lagajn ik n a ?eljezn i?ko j st an ici u Kn in u o su ? en je n a 9 go d in a zat vo r a zb o g f alsif ikat a, p r ijevar e i p r o n evjer e. On je sam o t ijeko m 20 m jeseci p r ije n ego ?t o je o t kr iven izveo 1547 p r ijevar a i p r o n evjer a ?t o je b ilo d ovo ljn o d a ga se o su d i. ?t o je sve u t ajio , u kr ao i n a p r ijevar u d o b io o d 1949. go d in e kad a se zap o slio n a r ad n o m m jest u r o b n o g b lagajn ika n a ?eljezn i?ko j st an ici u Kn in u , n e zn a se i t e?ko d a ?e ikad a b it i o t kr iven o . M iliju n ska "u ?t e? evin a" Raf alea B. p r o n a? en a je zako p an a u d vo r i?t u ku ?e n jegovo g o ca u Slavo n sko m Br o d u . Vje?t e p r ijevar e n a t ar if am a, n akn ad am a, t aksam a, b lagajn i?kim zap isim a i f alsif ikat e, p r avo je ?u d o , n it ko n ije u o ?io iako se Raf ael B. go t ovo d a n ije n i skr ivao t o ?t o r ad i. Su m n je n ije p o b u d io n i n jegov lu ksu zn i ?ivo t kakav si s p la?o m ko ju je p r im ao n ije m o gao p r iu ?t it i kao n i in a?e r ast r o ?n i ?ivo t p u n lu ksu za. Za?u d o "p ao" je kad a si je o st var io ?elju d a im a r ad io ap ar at sa zvu ?n icim a za svaku so b u p o seb n o . Po t r eb a d a se m u zika ?u je jed n ako u svako j so b i n jegovo g st an a n ije n ai?la n a o d o b r avan je n jegovih su sjed a ko jim a je sm et ala b u ka p a su ga p r ijavili in sp ekciji, a o n d a se klu p ko u t r en u r asp lelo . Kako sad a st var i st o je svi su izgled i d a ?e t r o ?ak "p o slovan ja" Raf aela B. i n eb r ige ?eljezn i?ke u p r ave u Kn in u i Glavn e d ir ekcije Ju go slaven skih ?eljezn ica, p lat it i o b i?n i gr a? an i zat o ?t o p r o n a? en i n ovac i st var i n e m o gu p o kr it i n i p r ib li?n i izn o s n an esen e ?t et e. 45 45
46 54
KI N O TESLA PRI KA ZUJE
PRI?A
Pet er Co lest ee: Zelen o o ki m lad i?
HAI RA LACM AN OVI C - HEYDEN REUTER
OPAKI GRAD 47
Pr i ?a o g r a d u , k o j i N o r a n e ?e l i i m e n o v a t i , m o ?e se i sp r i p o v i j e d a t i n a r a zl i ?i t e n a ?i n e , o v i sn o o t o m e j e su l i p r e ci p r i p o v j e d a ?a d o ?l i o d n e k u d a i l i su st a r o sj e d i o ci . N o r a n i k a d a n i j e ?i v j e l a u t o m gr ad u , al i j e u n j em u p r o vel a n eko l i k o t j e d a n a . Bi l o j e t o d a v n o . N j e zi n b r o d n a su k a o se n a o b a l u t i j e k o m o l u j e . St a n o v n i ci o b l i ?n j e g n a se l j a i zv u k l i su j e i z m o r a g o t o v o m r t v u i n j e g o v a l i d o p o t p u n o g o zd r a v l j e n j a . D e t a l j a se v i ?e n e sj e ?a , a l i j e d n o n i k a d a n e ?e za b o r a v i t i ? p r e k r a sn e t u ?n e ze l e n e o ?i m l a d i ?a k o j i j u j e n j e g o v a o , a za t i m t a j a n st v e n o n e st a o p r i j e n e g o ?t o j e i sa m a n a p u st i l a g r a d . D a k l e , p r i ?a t ?e o t o m g r a d u k a o st r a n a c j e r n i j e b i l a i zl o ?e n a g r o zn i m d o g a ? a j i m a k o j i su se u n j e m u d o g o d i l i i zb o g k o j i h su g a p r o zv a l i Op akim g r a d o m . O d m l a d i ?a k o j i j u j e n j e g o v a o d o b i l a j e m a l u k u t i j u u k o j o j se n a l a zi l a (n j e g o v a ?) t a j n a O p a k o g g r a d a . Sa d a , n a k o n p u n o v r e m e n a , zn a t u t a j n u k o j a j e b i l a r a zl o g i n j e g o v a n e st a n k a .
t i j u j e p o h r a n i l a u j e d a n o d sv o j i h o r m a r a i n i j e j u v i ?e o t v a r a l a , sv e d o p r i j e g o d i n u d a n a , k a d j u j e p o n o v n o u ze l a u r u k e d a b i p r o u ?i l a k a r t u . Ra zg o v a r a l a j e s m n o g i m st r u ?n j a ci m a i p r o u ?a v a l a d r u g e k a r t e i p l a n o v e g r a d a . M i sl i l a j e d a j e d o ?l o v r i j e m e d a sa zn a ?t o se t o d o g o d i l o k r a t k o p r i j e n o ?t o j e d o ?l a u g r a d i k r a t k o n a k o n ?t o g a j e n a p u st i l a . Pl a n j e p r i k a zi v a o sk i cu g r a d a k o j i N o r a n i k a d n i j e v i d j e l a i k o j i n i j e i zg l e d a o k a o g r a d u k o j e m j e b o r a v i l a . N a k o n ?t o g a j e n a p u st i l a , d o g o d i o se st r a ?a n p o t r es i d i o gr ad a p o t o n u o j e u m o r e. D r u g i d i o , u k o j e m se n a l a zi l a k a t e d r a l a , o d v o j i o se i i zd i g a o v i so k o i zn a d o b a l e , t o l i k o v i so k o d a su st a n o v n i ci g o t o v o m o g l i d o t a k n u t i n e b o . Ti d o g a ? a j i b i l i su i zv a n r e d n i a n j i h o v e f o t o g r a f i j e o b i ?l e su sv i j e t . Za ?u d o , d a n a s n i t k o v i ?e n e zn a g d j e se t a j g r a d n a l a zi . Pr i ?a l o se d a g a j e k a zn i l a Bo ?j a r u k a , k a o b i b l i j sk a n a se l j a So d o m u i Go m o r u . N o r a n e zn a (i l i m o ?d a zn a ?), a l i m i sl i d a j e p r a v i r a zl o g p r o p a st i t o g a g r a d a ? zl o ?a . N o , n a j b o l j e se sj e ?a l i j e p o g a m l a d i ?a k o j i j e b r i n u o o n j o j . N o r a n i j e r a zu m j e l a za ?t o j e m o l i za p o m o ?. Sa d zn a d a j o j n i j e m o g a o i l i n i j e sm i o r e ?i . Ku t i j u , o st a v ?t i n u sv o j i h p r e d a k a , i p l a n g r a d a , k o j i j e u k a zi v a o n a p r o p a st p o n o sn i h st a n o v n i k a , u t a j n o st i j o j j e p o v j e r i o n a ?u v a n j e . Sa d a zn a d a j e o n b i o p o sl j e d n j i p o t o m a k st a r e p a t r i ci j sk e o b i t e l j i k o j a j e n e k a d su d j e l o v a l a u gr ad n j i t o ga l i j ep o g gr ad a.
N o r a v j e r u j e d a j e b a ? n j u su d b i n a o d r e d i l a d a , k a o n e u t r a l n a st r a n a , i sp r i ?a n ev j e r o j a t n u p r i ?u o o v o m e g r a d u , p r i ?u k o j a j e t o l i k o n ev j e r o j a t n a d a j e n i k a d n e b i m o g a o i sp r i ?a t i n e t k o t k o sv e t o n i j e d o ?i v i o . To j e , t a k o ? e r , p r i ?a i o n j e zi n o j i zg u b l j e n o j l j u b a v i i o ze l e n i m o ?i m a , k o j e j u n i k a d a n i su n a p u st i l e , v e ? j e sv a k i m d a n o m g l e d a j u sv e j a sn i j e . Pi t a t ?e t e se ?t o se n a l a zi l o u t o j t a j a n st v e n o j k u t i j i k o j u j e N o r a d o b i l a i za ?t o m i sl i d a j e u p r a v o o n a i za b r a n a d a i sp r i ?a p r i ?u o o v o m g r a d u . U k r a t k o , sa d r ?a j k u t i j e , k o j u j e o t v o r i l a ?i m j e n a p u st i l a g r a d , n i j e i m a o n e k u p o se b n u v r i j e d n o st . U m j e st o p o r u k e , u k u t i j i su se n a l a zi l i sa m o u v o j a k k o se , k o m a d n a k i t a i p l a n g r a d a s k r a t k i m p o p i so m i m e n a . Bi l a su t o i m e n a p r i p a d n i k a st a r i h p a t r i ci j sk i h o b it elji.
Bi o j e j e d n a o d p o sl j e d n j i h ?r t a v a st r a ?n e o sv e t e i g r a ? a n sk o g r a t a k o j i se u Op ako m gr ad u d o go d i o p r i j e N o r i n a d o l a sk a i v e l i k o g p o t r e sa . Ka k a v g r a ? a n sk i r a t ? N o , t o j e v i ?e b i l a za v i st st a n o v n i k a k o j i su se d o se l i l i u g r a d i d o n i j e l i m u n e sr e ?u . Pr i ?a p o ?i n j e d a v n o p r i j e , k a d j e g r a d , k o j i se o b o g a t i o t r g o v i n o m , b i o m o ?a n i d i l j e m sv i j e t a p o zn a t p o sv o j o j o b a l i . Br o d o v i , k o j i su p r i st a j a l i su u n j e g o v u l u k u , n i su d o v o zi l i sa m o v o ?e i za ?i n e , v e ? i m a j st o r e i u m j e t n i k e . Gl a zb e n i ci su sv i r a l i u p r o zr a ?n i m d v o r i ?t i m a , p r e d i v n e sl i k e k r a si l e su p r e k r a sn e d v o r a n e u p l e m i ?k i m p a l a ?a m a . Ve l i ?a n st v e n a k a t e d r a l a b i l a j e p o zn a t a u ci j e l o m e sv i j e t u . O n d a se j e d n o g d a n a n a g r a d sk o j t r ?n i ci d o g o d i l o o n o ?t o ?e sv i m st a n o v n i ci m a p r o m i j e n i t i ?i v o t . Je d a n ?o v j e k , k o j i j e
N a j v e ?u v a ?n o st i m a o j e p l a n g r a d a j e r n a n j e m u n i su b i l e u cr t a n e k u ?e v e ? ? p o d r u m i . I zg l e d a d a su se i sp o d k a t e d r a l e n a l a zi l e k a t a k o m b e sa g r a ? e n e j o ? za v r i j e m e st a r i h Ri m l j a n a . Tu su v j e r o j a t n o sv o j ev r e m e n o ?i v j e l i p l e m i ?i j e r su n j i h o va i m en a b i l a u gr avi r an a n a p o d r u m sk i m v r a t i m a . U sv a k o m sl u ?a j u , N o r a n i j e r a zu m j e l a o ?e m u se r a d i . Ku 48 48
p r o d a v a o m a r e l i ce , u g l e d a o j e p r e k r a sn u m l a d u p l e m k i n j u i ?e zn u t l j i v o u zd a h n u o . N j ego v je u zd a h za zv u ?a o poput zv i ?d u k a .
?K a d u ? e m o u g r a d , g o s p o d a v i ?e n e ?e n o si t i sk u p e i l i j e p e h a l j i n e ! Pu ca n j t o p o v a o d j e k n u s g r a d sk i h zi d i n a , ?t o i h d o d a t n o r a ?e st i , p a o d l u ?e o st a t i i sp r e d zi d i n a d o k se g o sp o d a n e p r e d a j u . N a k o n d v a t j e d n a n i j e b i l o v i ?e h r a n e p a se v e ?i n a p r i p a d n i k a p a t r i ci j sk i h o b i t e l j i u k r ca l a n a b r o d o v e i o t p l o v i l a . Pr e o st a l i st a n o v n i ci b i l i su p r i si l j e n i o t v o r i t i g r a d sk a v r a t a . D o ?l j a ci su o p l j a ?k a l i g r a d , p o k r a l i i sp a l i l i v r i j e d n a u m j e t n i ?k a d j e l a i n a st a n i l i se u p a l a ?a m a . U d v o r i ?t i m a , u k o j i m a su n e k a d o d r ?a v a n i k o n ce r t i , p o sa d i l i su p o v r ?e .
M l a d i k a v a l i r , k o j i j e h o d a o i za d a m e , i zv a d i o j e m a ? i st a v i o g a n a n j e g o v a p r sa . ?K a k o s e u s u ? u j e ?, p r l j a v i s v i n j a r u , z v i ?d a t i z a o v o m b o ?i c o m ? M l a d i g o sp o d i n , o ?i t o p r i p i t , b i v a o j e sv e g l a sn i j i , i a k o se d a m a , n i n e o b a zi r u ?i se , v e ? i zg u b i l a u m a si . Ka d a j e k a v a l i r o kr en u o le? a i kr en u o d alje, ovaj je b aci o m a r e l i cu k o j a g a j e p o g o d i l a u g l a v u . M l a d i se a r i st o k r a t o k r e n u o , p o n o v n o i zv u k a o m a ? i u b o g a u sr ce . U m i r u ?i , i zg o v o r i st r a ?n u k l e t v u : ?Pr o k l e t i b i l i s v i v i , u m r i j e t ?e t e o d gl a d i u sv o j i m p r e k r a sn i m h a l j i n a m a , p r o k l e t i a r i st o k r a t i ... N a t r ?n i ci n a st a d e v e l i k a g u ?v a . a za t i m se v r a t e u sv o j e d o m o v e i sl j e d e ?e g d a n a d o ? o ?e n a o r u ?a n i p r e d zi d i n e i p o ?n u vikat i:
N e k o l i k o p a t r i ci j sk i h o b i t e l j i , k o j e su o st a l e u g r a d u m o r a l e su se p o v u ?i u p o d r u m e sv o j i h p a l a ?a . N o v i st a n o v n i ci n i su zn a l i t r g o v a t i p a su p o t r o ?i l i sv e n a m i r n i ce . N i su h t j e l i r a d i t i , n i t i p r o d a v a t i n a t r ?n i ci . ? e l j e l i su b i t i g o sp o d a . Bi l i su sv e l j e n i j i i g r a d su v o d i l i u p r o p a st . U p o d r u m u j e d n e o d p a l a ?a n a st a n i l i su se se st r a i b r a t k o j i su p o t j e ca l i i z p a t r i ci j sk e o b i t e l j i u m j e t n i k a . M l a d i ? i d j ev o j k a
49 49
b i l i su p r e d m e t o m p r i j e zi r a i m r ?n j e n o v i h st a n o v n i k a . M o ?d a u p r a v o za t o ?t o su b i l i d r u k ?i j i , p r o f i n j e n i i p a m e t n i . M l a d i ? j e m o r a o r a d i t i u b o l n i ci i n a p o l j i m a . N j e g o v a se st r a t a k o ? e r j e r a d i l a u b o l n i ci , b r i n u ?i se o b o l e sn i ci m a , p o g o t o v o o n i m a k o j i su p a t i l i o d za r a zn i h b o l e st i . Br a t i se st r a n i su b i l i sa m o l i j e p i i p a m e t n i , v e ? su i m a l i i n a d n a r a v n u m o ?: m l a d i ? j e o sj e ?a o i zn a o sv e ?t o se d o g a ? a i sp o d ze m l j e , a d j ev o j k a j e o sj e ?a l a i zn a l a sv e ?t o se d o g a ? a n a n e b u . M l a d i ? j e u b r zo u sp o st a v i o v e zu s g r a d o m i sp o d ze m l j e j e r t u su se n a l a zi l e r i m sk e i sk o p i n e u k o j i m a su ?i v j e l i d u h o v i a n t i k e . Bu d u ?i d a j e v e ?i n a p a t r i ci j sk i h o b i t e l j i v u k l a k o r i j e n e j o ? o d r i m sk o g a d o b a , za d r ?a l a j e d o b r e v e ze s d u h o v i m a i b o g o v i m a sv o j i h p r e d a k a . Sv a k a p a t r i ci j sk a o b i t e l j i m a l a j e v l a st i t u f o n t a n u i b o ?i cu v o d e , j e r i zv o r v o d e u k u ?i v a ?i o j e k a o n e ?t o sv e t o . M l a d i ? j e o d sv o j i h r o d i t e l j a n a u ?i o k a k o i g d j e u p a l a ?i d o zv a t i d o b r e d u h o v e a n t i k e , a g d j e se n a l a ze zl i d u h o v i . N j e g o v a se st r a b i l a j e u d u h o v n o j v e zi sa sv e m i r o m i zv i j e zd a m a . Sv a k e v e ?e r i o d l a zi l a b i d o st r m e o b a l e i r a zg o v a r a l a s n j i m a . Br a t i se st r a m o r a l i su b i t i v r l o o p r e zn i . Bi l i su sv j e sn i ?i n j e n i ce d a i h n o v i st a n o v n i ci sa m o p o d n o se . Vr i j e ? a l i su i h a m n o g i su se o sj e ?a l i n e u g o d n o u n j i h o v o j b l i zi n i . Ru ?n o su g o v o r i l i o n j i m a d a b i se , u sv o m n e zn a n j u i zl o ?i , b o l j e o sj e ?a l i . Go v o r i l i su d a b r a t i se st r a i m a j u ?u d a n r a d o st a n i zr a z u o ?i m a . H t j e l i su i h o t j e r a t i , a l i n i t k o n i j e zn a o l i j e ?i t i b o l e sn i k e . A o n d a se j e d n o g a d a n a d o g o d i l o n e ?t o v r l o ?u d n o . Je su l i b r a t i se st r a d o zv a l i d u h o v e sv o j i h p r e d a k a i l i j e t o b i o sa m o o b i ?a n p o t r e s, k o j i su b i l i ?e st i n a t o m p o d r u ?j u , n i j e p o zn a t o . U sv a k o m sl u ?a j u , d i o g r a d a u k o j e m u su se n a st a n i l i n o v o n a se l j e n i st a n o v n i ci n e st a o j e u m oru. St a r o g r a d sk o sr e d i ?t e o k o k a t e d r a l e , n a k o j e m se n a l a ze b r o j n e p a l a ?e , i zd i g a o se , p o p u t st r m o g b r d a , v i so k o i zn a d p o v r ?i n e i za p l o v i o m o r e m . Pa l a ?e , u k o j i m a su ?i v j e l e p r e o st a l e p a t r i ci j sk e o b i t e l j i , i p o d r u m i i sp o d n j i h , k a o n e k i m ?u d o m , o st a l e su n e d i r n u t e . O n o m a l o p r e ?i v j e l i h v j e r o v a l o j e u p l e m i ?ev u m a g i j u i si l e i z p o d r u m a . Pr o t j e r a l i su sv e p a t r i ci j sk e o b i t e l j i k o j e su j o ? u v i j e k ?i v j e l e u g r a d u . M o m k a su sm j e st i l i n a b r o d -
i cu , za p r i j e t i v ?i m u d a ?e m u o d sj e ?i gl avu ako i k ad a p o n o vn o u ? e u gr ad . N j eg o v u se st r u n i su o t j e r a l i j e r se n i t k o d r u gi nije u su ? i v a o l i j e ?i t i za r a zn e b o l e sn i k e . Gr a d j e n a v e l i k o j h r i d i p l o v i o m o r e m k a o b r o d , n e za u st a v l j a j u ?i se . Pr i p a d n i ci p l e m i ?k i h o b i t e l j i , k o j i su se d u g o sk r i v a l e u k a t a k o m b a m a i p o d r u m i m a i sp o d g r a d a , i za ?l i su n a sv j e t l o d a n a , u p l a ?i v ?i n o v o n a se l j e n e st a n o v n i k e , k o j i su b j e ?e ?i p r ed n jim a vikali: ?D u h o v i ! Du h ov i ! Za ?a r a l a n as je go sp o d sk a k r v ! Du h o v i zl a p o n o v n o su t u ! B j e ?i m o j e r i t a k o n i t k o o d n a s n e ?e l i ?i v j e t i u g r a d u k o j i s e n a l a z i n a o t o k u ! Ze m l j a j e n a ?a d o m o v i n a i s a m o n a n j o j m o ?e m o b i t i s r e t n i ! Tu s u s a m o du h ovi! N i z h r i d su se sp u ?t a l i u m a l e b a r k e , a v e ?i n a o n i h , ?i j e j e sr ce b i l o i sp u n j e n o t e ?k o m zl o ?o m , u t o p i l a se u m o r u . M l a d i ? j e sv e t o p r o m a t r a o st o j e ?i b l i zu o b a l e . Ka d se p o p e o u g r a d n a h r i d i , o b a sj a n su n ce m i p r a ?e n m i r i si m a cv i j e ?a i b o ?a n sk o m m u zi k o m , se st r a m u d o t r ?i u n a r u ?j e , p o l j u b i g a i r e ?e : - M o ?e m o p o n o v n o b i t i s r e t n i i v e s e l i j e r j e z l o ?a n a p u s t i l a n a ? g r a d . K a o d i j e t e n i k a d a n i sa m m o gl a za m i sl i t i d a j e s v i j e t p u n l j u b o m o r n i h d u ?a . L i j e p o j e ?t o s m o p o n o v n o m e ? u d o b r i m i p l e m e n i t i m l j u d i m a k o j i z n a j u p o ?t i v a t i t u ? u i m ov i n u , ci j en i t i t r u d i r ad ov at i s e t u ? i m u s p j e s i m a . Za r n e , d r a g i m o j br at e? N o r a t e k sa d zn a d a n i j e m o g l a p o m o ?i m o m k u t a m n o ze l e n i h o ?i j u . N i j e se n i t r u d i l a , j e r u t o v r i j e m e n i ?t a n i j e r a zu m j e l a . N e t k o u O p a k o m g r a d u v j e r o jat n o je p r im ijet io d a m lad i m o m ak No r u m o l i za p o m o ? p a su g a p r o g n a l i d a l e k o d o n j e . Te k sa d a j e sh v a t i l a m l a d i ?ev u su d b i n u . To j e r a zl o g za ?t o j e n a p i sa l a p r i ?u k o j a g o v o r i o l j u d sk o j l j u b o m o r i , k o j a t r u j e i u n i ?t a v a sv u l j e p o t u o v o g sv i jet a. Pr i ?u o p o n i ?a v a n j u sv e g a ?t o j e d r u k ?i j e . Te d i v n e t a m n o ze l e n e o ?i b i t ?e N o r i n i p r a t i o ci i u t j e h a d o k r a j a ?i v o t a . O ?i k o j e sv i j e t l e u sv e m i r u i k o j e j e u v i j e k i sv u g d j e p r a t e i ?t i t e . Ta j b o ?a n st v e n i g r a d , k o j i p l o v i m o r em , s d o b r im i p lem en it im lju d im a, nije u p i sa n na n a ?i m kar t am a jer st a n o v n i ci n e ?e l e d a se p o n o v i n j i h o v a r u ?n a i n e sr e t n a p o v i j e st . 50 50
PROJEKT AGLOM ERACIJE, N A JVE?I KOM UN ALN I PROJEKT U POVIJESTI ?IBEN IKA, N ASTAVAK JE M ILEN IJSKE BORBE PROTIV ?E? I I ZA N APREDAK ?IBEN IKA
Zabor avl j en e vr ul j e, podzem n e vode i zden ci bez k oj i h ?i ben i k a n e bi bi l o ?ib en ik je gr ad izgr a? en n a go lo j st ijen i i kr oz cijelu svo ju p ovijest b o r io se p r o t iv ?e? i. M e? u t im kr ivo je p o m islit i d a su se Hr vat i, a ?ib en ik je n ajst ar iji sam o r o d n i h r vat ski gr ad n a ist o ?n o j o b ali Jad r an sko g m o r a, n ast an ili n a b ezvo d n o m m jest u i p o ?eli gr ad it i svo j gr ad t am o gd je n em a n i kap i vo d e. Nap r o t iv, n ije n i m alo slu ?ajn o ?t o je ?ib en ik n ast ao u p r avo t u n a su r o j st ijen i izn ad m o r a ko ja n ad zir e va?n i p lovn i p u t p r em a Skr ad in u i Skr ad in sko m b u ku . Naim e isp o d ?ib en ika, kr oz st ijen e n a ko jim a je sazid an t eku o b iln e p o d zem n e vo d e. Do n jih n ije b ilo lako d o ?i. Ip ak st ar i su ?ib en ?an i kr oz st ijen e isko p ali d o st a b u n ar a i u sp jeli zah vat it i vo d u ko ja ?ivo t zn a?i. Osim t o ga t e su se p o d zem n e vo d e u kazivale kao vr u lje n a d u ? cijele ?ib en ske o b ale o ?em u d an as svjed o ?e t o p o n im i ?ije je zn a?en je u glavn o m zab o r avljen o . Vo d a iz t ih vr u lja, a n eke su b ile vr lo izd a?n e, ko r ist ila se za p i?e, n jo m je n ap ajan a st o ka, a u zim ale su je i p o sad e b r o d ova ko ji su u p lovljavali u ?ib en ik. Najp ozn at ija ?ib en ska vo d a Do b r i?, t ekla je n ako n o b iln ijih ki?a p o p u t p o t o ka, a za su ?n ih m jeseci u kazivala se kao vr u lja b lizu d an a?n je cr kve sv. Niko le. Jaka vr u lja p o st o jala je u m o r u isp r ed sam o st an a sv. Fr an e, ali je zat r p an a p r i n asip an ju i p r o ?ir ivan ju o b ale. Na t o j su vr u lji ?ib en ski ko?ar i ?t avili ko?u . Sp o m in je ga se i u kasn ijim sp isim a ?ak i p o ?et ko m 20. st o lje?a, a p o st o ji i d an as. Lako 51 51
ga je p r ep ozn at i u z m u lo Kr ka kako b u ja i klju ?a n ako n o b iln ijih ki?a. Pr ed io Dr age Vr u lje (d an as se t aj p r o st o r im en u je kao Dr age i Vr u lje) d o b io je n aziv p o jako j vr u lji kvalit et n e p it ke vo d e. Iz t e vr u lje o d n o sn o kap t a?e u d n u Dr age vo d u je sve d o ?ezd eset ih go d in a 20. st o lje?a u zim ala ?ib en ska led an a ko ja se n alazila n a sjever n o m d ijelu d an a?n jeg p ar kir ali?t a. Vr u lja je zat r p an a t ijeko m n asip an ja o b ale zb o g izgr ad n je Au t o b u sn o g ko lo d vo r a, n o o n a p o st o ji i d an as u m o r u isp r ed n jega. Gr ad it elji h o t ela Jad r an 1956. go d in e, a kasn ije i kin a ?ib en ik im ali su velikih p r o b lem a s o b u zd avan jem jako g izvo r a vo d e ko ji se n alazio n a t o m m jest u . Osim d u ? o b ale ist o ?n o o d ?ib en ika, jake vr u lje i d an as se vid e u m o r u u Do cu , a iz d o la?kih p o d r u m a i ko n o b a n ako n o b iln ih o b o r in a t eku p r ave r ijeke zd r ave, ?ist e i p it ke vo d e. ?ib en ik n a ?alo st t o o b ilje p o d zem n ih vo d a n ije m o gao isko r ist it i. Ve?in a je p o d zem n ih vo d a n ed o st u p n a, a t o kovi i izvo r i su h ir ovit i i n ep o u zd an i p a se ?ib en ik m o r ao o slan jat i n ajp r ije n a izgr ad n ju cist er n i za p r iku p ljan je ki?n ice t e d o p r em u vo d e sa Skr ad in sko g b u ka i iz Vo d ica sve d o k kr ajem 19. st o lje?a n ije
d o b io svo j vo d ovo d . S izgr ad n jo m vo d ovo d a zd en ci i vr u lja p ale su u zab o r av, a n jih ovo m p o st o jan ju i vr ijed n o st i govo r e jo ? sam o n jih ova im en a. Ko liko je t a vo d a zn a?ila ?ib en ?an im a n ajb o lje svjed o ?i t o p o n im Do b r i?. Dan as je Do b r i? u lica sa skalam a i lju p kim t r go m , a im e d u gu je - d o b r o j vo d i.
52 52
Poduze?e Vodovod i odvodn ja omogu?ilo je korisnicima svojih usluga primanje ra?una za vodu u elektroni?kom obliku bez papirnatih formulara i ra?una, na brz, u?inkovit i siguran na?in, putem servisa ePo?ta Hrvatske po?te.
Ova u slu ga za pot r o?a?e je besplat n a. Post u pak pr ijave n a u slu gu : Potrebno je otvoriti eBox (elektroni?ki po?tanski sandu?i?) u ePo?ti: online registracijomna internetskoj stranici h t t ps:/ / ser vis.epost a.h r / ebox/ sign u p ili dostaviti Zahtjeva za kori?tenjem servisa ePo?ta osobno u bilo koji po?tanski ured. Zahtjev se preuzima u po?tanskom uredu ili online na poveznici: h t t ps:/ / w w w.epost a.h r / pdf s/ FO/ Zah t jev_za_k or ist en jem _ser visa_ePost a_za_FO.pdf Nakon prijave u eBox i dobivanja korisni?kog imena i lozinke, potrebno je napopisu davatelja usluga prona?i i ozna?iti: VODOVOD I ODVODNJA d.o.o. ?iben ik i uslugu: RA?UN ZA VODU U formular Zahtjeva za kori?tenjem servisa ePo?ta potrebno je unijeti?ifru kupca, mjerno mjesto i OIB kupca na kojeg glasi ra?un za vodu. Usluga se nakon provjere unesenih podataka aktivira i pojavljuje na popisu aktivnih usluga najkasnije u roku od 24 sata. Aktivacijom usluge potro?a? ?e ubudu?e ra?une za vodu primati isklju?ivo u elektroni?kom obliku, u svoj eBox. * Ak o n ek i pot r o?a? im a n a svojoj ?if r i k u pca vi?e m jer n ih m jest a dovoljn o je da pr ijavi u slu gu za bilo k oje od t ih m jer n ih m jest a, a u slu ga ?e bit i aut om at sk i ak t ivir an a za sva m jer n a m jest a k u pca.
AGLOM ERACIJE ?IBENIK N AZI V PROJEKTA: Su st av vo d o o p skr b e, o d vo d n je i p r o ?i??avan ja o t p ad n ih vo d a aglo m er acije ?ib en ik UKUPN A VRI JEDN OST PROJEKTA: 397 025 090,00 ku n a (b ez PDV-a) VRI JEDN OST BESPOVRATN I H SREDSTAVA: 272 004 105,52 ku n a FI N AN CI RAN JE PROJEKTA: Pr o jekt se f in an cir a iz sr ed st ava Ko h ezijsko g f o n d a (f in an cijsko r azd o b lje 2014- 2020) t e sr ed st ava M in ist ar st va za?t it e o ko li?a i en er get ike, Hr vat skih vo d a i sr ed st ava Ko r isn ika Vo d ovo d a i o d vo d n je d .o .o . ?ib en ik (Ugovo r o su f in an cir an ju ). RAZDOBLJE PROVEDBE PROJEKTA: 1. sije?n ja 2014. ? 30. lip n ja 2021. SVRH A I OPRAVDAN OST PROJEKTA: EU Pr o jekt ?ib en ik o b u h va?a p o t r eb n a u lagan ja u su st ave vo d o o p skr b e i o d vo d n je i p r o ?i??avan ja o t p ad n ih vo d a u svr h u p o st izan ja zah t jeva Dir ekt ive o kakvo ?i vo d e n am ijen jen e za lju d sku p o t r o ?n ju (98/ 83/ EZ) i Dir ekt ive o p r o ?i??avan ju ko m u n aln ih o t p ad n ih vo d a (91/ 271/ EEZ) n a p od r u ?ju aglo m er acije ?ib en ik t e isp u n javan ja zah t jeva p r o p isan ih u Vi?ego d i?n jem p r o gr am u gr ad n je ko m u n aln ih vo d n ih gr a? evin a (NN 117/ 2015), o d n o sn o im a za
cilj u n ap r je? en je u p o d r u ?ju o d vo d n je i p r o ?i??avan ja o t p ad n e vo d e t e vo d o o p skr b e i o b r ad e p it ke vo d e n a ?ir em p o d r u ?ju gr ad a ?ib en ika. CI LJEVI : Pr o jekt o m ?e se sm an jit i isp u ?t an je d jelo m i?n o p r o ?i??en ih i n ep r o ?i??en ih o t p ad n ih vo d a u p r io b aln o p od r u ?je Jad r an sko g m o r e o sjet ljiva p o d r u ?ja t e p r id o n ijet i za?t it i vo d n ih r esu r sa i o sigu r avan ju kvalit et n e vo d o o p skr b e st an ovn i?t va. Ko n kr et n o , cjelovit im p r o jekt o m se o sigu r ava p r o ?i??avan je o t p ad n ih vo d a za vr ?n ih 67 000 ES, izgr ad n jo m su st ava o d vo d n je se o m o gu ?ava izved b a n ovih 1500 p r iklju ?aka ku ?an st ava t e se p o d i?e ef ikasn o st cjelovit o g vo d n o - ko m u n aln o g su st ava n a p o d r u ?ju aglo m er acije ?ib en ik.
53 53
54 55
I N M EM ORI A M
VEDRA N JA K?I ? 1953. - 2020.
Svoj u sam k ar i j er u st vor i o sam , a pon osi m se ?t o sam j e ost var i o k ao ?i ben ?an i n bor e?i se za svoj ?i ben i k . To m i n i t k o n e m o?e n i oduzet i . Um r o j e p r o f eso r Ved r an Jak ?i ?, d vo st r u k i p r vak svi j et a i o sm er o st r u k i p r vak Hr vat sk e u b o d yb u i l d i n gu , n aj t r o f ej n i j i ?i b en sk i sp o r t a? svi h vr em en a za?et n i k n ast ave i p r vi ?i b en sk i p r o f eso r r a?u n ar st va i i n f o r m at i k e, i n ovat o r , pionir b i o k i b er n et i k e, t vo r ac i vo d i t el j n aj ve?eg i n aj b o l j eg ?i b en sk o g d i sco cl u b a, ?ovj ek , p r o f eso r , sp o r t a? i en t u zi j ast k o j i j e o b i l j e?i o ?i b en sk o 20. st o l j e?e. 55
Ved r a n Ja k ?i ?, p r o f eso r Ved r an Jak?i?, u m r o je u sr p n ju 2020. go d in e. Sah r an jen je (p r e)t ih o i b ez p o ?ast i ko je je kao sp o r t a? i p ovijesn o va?n a li?n o st ?ib en ika i Hr vat ske zaslu ?io . ?t ovi?e, o st ala je i n ad n jegovim p o sljed n jim p o ?ivali?t em leb d jet i o m alo va?avaju ?a skep sa o vr ijed n o st i n jegovih , p r ije svega sp o r t skih p o st ign u ?a zat o ?t o se b avio b o d yb u ild in go m (h r v. t jelo gr ad n jo m ), ko jeg o n aj ?ib en ik ko ji m u se t r eb ao p o klo n it i kao n ajb o ljem m e? u so b o m , jaln o i p r ep o t en t n o n ije sm at r ao i n e sm at r a sp o r t o m . M e? u t im b u d u ?i d a p o n o m en klat u r i sp o r t ova i sp o r t skih gr an a H r v a t sk o g o l i m p i j sk o g o d b o r a , b o d yb u ild in g jest sp o r t (n aved en je p o d r ed n im b r o jem 14 sa svo jih 9 svo jih sp o r t skih gr an a) t e d a je p r izn at i o d I OC- a (M e? u n ar o d n o g o lim p ijsko g o d b o r a) i o d SPORTACCORD-a (Svjet sko g u d r u ?en ja m e? u n ar o d n ih sp o r t skih f ed er acija, kr ovn e o r gan izacije za sve o lim p ijske i n eo lim p ijske m e? u n ar o d n e sp o r t ske saveze), Ved r an Jak?i? je kao d v o st r u k i p r v a k sv i j et a i o sm er o st r u k i p r v a k H r v a t sk e, n eo sp o r n o n ajt r o f ejn iji ?ib en ski sp o r t a? svih vr em en a. On je i p r v i ?i b en sk i sp o r t a ? r ep r ezen t a t i v a c sa m o st a l n e, d em o k r a t sk e Rep u b l i k e H r v a t sk e t e p r v i ?i b en ?a n i n i p r v i ?i b en sk i sp o r t a ? p r v a k n eo v i sn e i su v er en e Rep u b l i k e H r v a t sk e, a k t o m u sve ?t o je p o st igao , p o st igao iz ?i b en i k a i kao ?i b en ?a n i n .
56 58
Ip ak, ?ib en ik i ?ib en ?an i cijen ili su ga, p o ?t ivat i i u va?avat i zb o g n jegovih vr lin a, go lem o g en t u zijazm a, r ezu lt at a ko je je p o st izao , d o b r o t e i lju b avi p r em a ?ib en iku . Osim t o ga Ved r an Jak?i? je n eizb r isivo o b ilje?io m lad o st ?ib en skih n ar a?t aja iz o sam d eset ih go d in a kad a je vr at io u ?ivo t u kin u t i d isko klu b u Gim n aziji i p r et vo r io ga u ku lt n i h r am m o d er n e glazb e i jed n o o d n ajva?n ijih o ku p ljali?t a m lad ih t o g d o b a u b iv?o j d r ?avi. Uz sve t o n e b i sm io b it i zab or avljen n i n jegov n eizm jer n o vr ijed n i d o p r in o s o b r an i ?ib en ika i Hr vat ske u Do m ovin sko m r at u ko jeg je d ao n a svo j n a?in - kao n eu n i?t iva, n ep o b jed iva i n eu st r a?iva ver t ikala ko ja je svo jo m p o javo m i u sp jesim a sijala vjer u u p o b jed u i slo b o d u . Ved r an Jak?i? r o d io se 1953. go d in e u ?ib en iku u o b it elji ? u r e Jak?i?a, p o r ijeklo m iz Igala ko ji je u ?ib en ik d o ?ao 1948. go d in e, i ?ib en ?an ke Nad e iz o b it elji Ar as Kecan . Od r ast ao je kao p r avo ?ib en sko d it e n a Go r ici, a o d svo jih vr ?n jaka r azliko vao se sam o p o t o m e ?t o sam jo ? kao d je?ak b io n ezad o vo ljan svo jim izgled o m . Sam za seb e govo r io je: - Bi o sa m sl a b a ?a n . N i k a k a v. I m a o sa m k o k o ?j a p r sa i i zu zet n o t a n k e r u k e. I?ao je u p et i r azr ed o sn ovn e ?ko le kad a je o d lu ?io d a t o p r o m ijen i i vi?e n e b u d e slab a?an . Po ?eo je t r en ir at i u t er et an i ko ju je kao jed an aest o go d i?n jak sam , b ez i?ije p o m o ?i sa svim p o t r eb n im sp r avam a n ap r avio u svo jo j so b i. Tad a n ije zn ao d a se t o ?t o r ad i
zove b o d yb u ild in g. Nije im am o n ikakve u zo r e n it i je im ao ko ga p it at i za savjet . Zn ao je sam o d a ?eli p r o m ijen it i svo j izgled i d a o d t o g cilja n e?u o d u st at i. Vje?b ao je svaki d an u st r ajn o i t vr d o glavo . Od 1965. d o 1988. go d in e, go t ovo ?et vr t st o lje?a, n it ko u ?ib en iku n ije zn ao d a vje?b a i b avi se sp o r t o m o ko jem je t ad a m alo t ko n e?t o zn ao . Bio je sam o u k. Za b ilo kakvim zn an jem t r agao je p o m ed icin sko j lit er at u r i i an at o m skim at lasim a. Pr o u ?avao je an at o m ija lju d sko g t ijela i gr a? u m i?i?a. U b io lo ?ko m lab or at o r iju gim n azije sam o in icijat ivn o je secir ao ?ab e i, gled aju ?i p o d m ikr o sko p o m ?t o se d o ga? a, n jih ove m i?i?e p o d r a?ivao elekt r i?n o m st r u jo m . Tako st e?en o zn an je p r im jen jivao je n a seb i. Pr em a vlast it o m p r izn an ja sve d o 1988. go d in e, kad a se ve? kao t r id eset sed m o go d i?n jak p o javio n a p r vo m n at jecan je, n ije b io svjest an d a vje?b am n a kr ivi n a?in . -Da sa m v j e?b a j u ?i n e?t o p o st i ga o , p r i zn a o j e, sh v a t i l i su t ek 25 go d i n a n a k o n ?t o sa m p o ?eo v j e?b a t i . Do t a d a n i sa m i zgl ed a o n i ?t a p o seb n o . Usp o r ed o s u st r ajn im vje?b an jem i ja?an jem m i?i?a r ad io je i n a ?eli?en ju vlast it e vo lje t ako ?t o je p livao o d st ar e p e?kar ije u Do cu d o Jad r ije i n azad - p u n ih 10 sat i b ez st ajan ja. Bio je o d lu ?an u ?en ik. Gim n aziju je zavr ?io s p r o sje?n o m o cjen o m 5,0, a m at u r aln i r ad b ila m u je An at o m ija i f izio lo gija skelet n e m u sku lat u r e. Kad a je 1972. o t i?ao n a st u d ij elek57 59
t r o t eh n ike u Sp lit n ast avio je vje?b at i u svo jo j p o d st an ar sko j so b i. Dip lo m ir ao je 1977. go d in e n a o d sjeku b io kib er n et ike. Iako je st u d ir ao elekt r o t eh n iku i d alje su ga zan im ali an at o m ija lju d sko g t ijela, gr a? a i f u n kcio n ir an je m i?i?a p a jej o ? kao st u d en t ko n st r u ir ao je in o vat ivn i Fu n k ci o n a l n i el ek t r o n i ?k i st i m u l a t o r , t ad a p r vi t akav u r e? aj za p o kr et an je u d ova p ar alizir an ih lju d i elekt r o st im u lacijo m u svijet u . Iako m u je Faku lt et d ao lab o r at o r ij n a kor i?t en je, sve je n ap r avio ko d ku ?e u ?ib en iku . Ur e? aj je s u sp jeh o m t est ir ao n a p acijen t im a n eu r o kir u r ?ko g o d jel ?ib en ske b o ln ice. Po zavr ?et ku st u d ija Ved r an Jak?i? se zap o slio u p r o svjet i, p o st ao je p r o f eso r Pr o izvo d n o ? t eh n i?ko o b r azo van je (PTO) u ?ib en sko j Gim n aziji jer kao d ip lo m ir an i elekt r o t eh n i?ar n ije m o gao n a?i zap o slen je u st r u ci. Ko m p ju t er i i o n o ?t o d an as n azivam o in f o r m at iko m n ije b ilo zast u p ljen o u n ast avi, ali Ved r an u se r a?u n ar st vo svi? alo i p u n o je o t o m e zn ao p a je p o ?eo u n o sit i elem en t e in f o r m at ike i r a?u n ar st va u n ast avu PTO- a. Tad a u ?ib en iku n ije p o st o jao n i jed an ko m p ju t er p a je ? ake vod io u So lin d a t am o vid e kako o n izgled a i f u n kcio n ir a. In f o r m at iku je p o ?eo p r ed avat i 1990. go d in e kad a je u kin u t a n ast ava PTO u Gim n aziji. I kao p r o f eso r u gim n aziji n ast avio je vje?-
b at i u svo jo j ku ?n o j t er et an i. Tek 1990. go d in e, u su r ad n ji s ko ?ar ka?em Ro b er t o m Ja b l a n o m , o t vo r io je p r vu javn u t er et an u u ?ib en iku . Ter et an a je b ila h it . ? im je o t vo r en a u n ju se u p isalo vi?e o d 350 ?ib en ?an a. Dvije go d in e kasn ije t er et an a je b ila t em elj za o sn ivan je b o d yb u ild in g klu b a Vir b ez ko jeg n e b i m o gao n ast u p at i kao n at jecat elj iz ?ib en ika, a o n n je ?elio n ast u p at i n ikako d r u k?ije n ego kao ?ib en ?an in i p r o m icat i im e svo ga gr ad a. Da n e vje?b a kako t r eb a, sh vat io je n a p r vo m Pr ven st vo SR Hr vat ske 1988. go d in e n a ko jem je n ast u p io kao ?lan sp lit ski b o d yb u ild in g klu b Radman Gym. -Ka k o sa m p r o ?a o ? Ja k o l o ?e, p r izn ao je, b i o sa m p et i u k a t ego r i j i d o 80 k i l o gr a m a .
58 58
Kad a je t r eb ao iza?i p r ed p u b liku i su ce o r gan izat o r i su ga n ajavili kao vet er an a iz ?ib en ika jer je t ad a ve? im ao 35 go d in a iako je u t o m sp o r t u b io p o ?et n ik. Neu sp jeh u Sp lit u ?o kir ao ga je, ali ga je i m o t ivir ao d a t r en ir a ozb iljn ije. Ve? 1989. go d in e b io je d r u gi u Ju go slaviji. Sm an jio je t e?in u s 95 n a 69 kilo gr am a i p o st igao o p seg n ad lakt ice o d o ko p o la m et r a. Jake r u ke su m u u b r zo p o st ale za?t it n i zn ak, o n o ?t o ga je ?in ilo d r u k?ijim . Ved r an se p o ?eo n at jecat i kasn o n e zat o ?t o ga t o n ije zan im alo n ego zb o g t o ga ?t o se o d 1978. d o 1989. go d in e p o svet io o r gan izaciji glazb en o p lesn ih ve?er i u Gim n aziji o d n o sn o legen d ar n o m d isku u Gim n aziji. U p r i?u o d isku u p ao je slu ?ajn o p o ?et ko m 1979. go d in e. Kao m lad o g p r o f eso r a ko ji je u Gim n aziji r ad io t ek n eko liko m jeseci kad a ga je t ad a?n ja p r ed sjed n ica o m lad in e u gim n aziji To n k i ca Er cego v i ?, zam o lila d a u r gir a ko d d ir ekt o r a, p r o f eso r a I v e Li v a k o v i ?a d a o m lad in i vr at i d isco ko jeg je o n u kin u o . Dir ekt o r je p r ist ao vr at it i m lad e?i o m iljen i d isko , ali p o d u vjet o m d a Vad r an p azi n a r ed i jam ?i d a n e?e b it i p r o b lem a. On je n a t o p r ist ao . Disko je o t vo r en , a o n je u p o ?et ku b io sam o d e?u r n i r ed ar . Sh vat iv?i ?t o m lad o st vo li i ?eli isko r ist io je svo je zn an je iz elekt r o t eh n ike i lju b av p r em a r o ck glazb i p a je n ap r avio ligh t sh ow. Uz t o je vlast it im r u kam a n ap r avio vje?alice za gar d er o b u i o sam d eset klu p a s n aslo n im a ?ir o kih d va m et r a t ako d a p u b lika m o?e sjed it i ako se u d vo r an i o d r ?ava n eka p r ir ed b a. Uo ?io je d a je r azglas lo ? p a je 1980. go d in e u Beo gr ad u n a?ao n ajb o lje o d o n o ga ?t o je u t o vr ijem e b ilo m o gu ?e n ab avit i u so cijalist i?ko j Ju go slaviji. Po st u p n o je o p r em a d o ku p ljivan a p a je t aj ved r an ov r azglas n a vr h u n cu slave d isca u Gim n aziji im ao 40 zvu ?n ika i sn age o d 5000 vat i. To je u o n o vr ijem e b io jed an o d ja?ih r azglasa u svijet u . Tad a n igd je o sim u ?ib en iku n ije b ilo m o gu ?e n a sli?an n a?in u ?ivat i u glazb i i p lesat i, p o go t ovo n e za sim b o li?n e cijen e u lazn ica. Gim n azijski d isco r azliko vao se o d d r u gih d isco clu b ova p o t o m e ?t o n ije im ao d isco jo ckeya, o so b u ko ja je b ir ala i p u ?t ala glazb u s gr am o f o n skih p lo ?a, n ego je ko r i?t en a p o m n o b ir an a i m iksan a glazb a s au d io kaset a ko je je u slo b o d n o vr ijem e p r ip r em ao sam Ved r an Jak?i?. Na sn im an je p r o gr am a za su b o t n je ve?er i t r o ?io je i d o p ed eset sat i t jed n o . Glazb a je b ila p r ava zap ad n a, a ?ib en ska je m lad o st d isala p u n im r o ker skim p lu ?im a. Taj i t akav d isco u Gim n aziji p o st ao
je jean o d st o?er n ih p o jm ova ?ib en sko g zavi?ajn o g id en t it et a. Zah valju ju ?i m o ?n o m r azglasu b ilo je m o gu ?e o r gan izir at i i git ar ijad e, n ast u p e ?ib en skih r o ck gr u p a. Sp o r t sku kar ijer u Ved r an je p o ?eo 1988. god in e kad a je p o ?ela o p ad at i eu f o r ija o ko d isca u Gim n aziji. Nako n ?t o je 1988. go d in e n ast u p io n a Pr ven st vu Hr vat ske za sp lit ski b o d yb u ild in g klu b , n jegova sp o r t ska kar ijer a kr e?e u zlazn o m p u t an jo m . Kao jed in i n at jecat elj iz Hr vat ske, n ast u p io je u t r avn ju 1991. god in e n a Ku p u Ju go slavije, p o sljed n jem n at jecan je p r ije p o ?et ka r at a i n jen o g r asp ad a. Na t o m je n at jecan ju b ised m i. ? im se Hr vat ska n ako n r asp ad a Ju go slavija, o sam o st alila, Ved r an je b io p ozvan u p r vu b o d yb u ild in g r ep r ezen t aciju Rep u b like Hr vat ske. Tako je p o st ao p r vi ?ib en ski sp o r t a? r ep r ezen t at ivac sam o st aln e, d em o kr at ske Rep u b like Hr vat ske. Za r ep r ezen t aciju Hr vat ske p r vi je p u t a n ast u p io u sr ed Do m ovin sko g r at a 26. list o p ad a 1991. go d in e u t alijan sko m gr ad u Po r t o San Gio r gio i p o st igao veliki u sp jeh . 59 59
60 58
Osvo jio je ?et vr t o m jest o u Eu r o p i. Taj n jegov u sp jeh u ?ib en iku n ije b io p r izn at i p r ep ozn at , ali m u je zah valju ju ?i t o m e Hr vat ski savez sp o r t ova d o d ijelio st at u s vr h u n sko g sp o r t a?a Rep u b like Hr vat ske. Tako je Ved r an Jak?i? p o st ao p r vi ?ib en ski sp o r t a? u svim sp o r t ovim a sa st at u so m vr h u n sko g sp o r t a?a. Tijeko m Do m ovin sko g r at a, n e o b azir u ?i se n a p o gib elj zb o g t o p n i?kih i r aket n ih u d ar a n ep r ijat elja n a n jegov ?ib en ik, Ved r an je n ast avio t r en ir at i t e t ako o so b n im p r im jer o m p o kazao kako se sve m o?e b o r it i za m ir i slo bodu. Nako n ?et vr t o g m jest a u Eu r o p i, 1992. go d in e o svo jio je t r e?e m jest o n a p r vo m p r ven st vu n eo visn e Rep u b like Hr vat ske. Po b je? ivat i je p o ?eo 1993. go d in e kad a je n a M e? u n ar o d n o m ku p u Po d r avin e p o st ao p r vak Hr vat ske. U t o m t r en u t ku Ved r ab n Jak?i? je p o st ao p r vi ?ib en ?an in r ep r ezen t at ivac n eo visn e Rep u b like Hr vat ske, p r vi ?ib en ?an in d r ?avn i p r vak RH i p r vi ?ib en ?an in sa st at u so m vr h u n sko g sp o r t a?a u RH, ali i p r vi sp o r t a? i jed in i r ep r ezen t at ivac Hr vat ske n a svjet sko m p r ven st vu u ?p an jo lsko j 1993. go d in e, ko ji je sam p lat io p u t seb i i d elegat u Rep u b like Hr vat ske d a b i m ogao n ast u p at i i p r ed st avljat i Hr vat sku n a n eko m m e? u n ar od n o m n at jecan ju . Sp o n zo r e i st aln e p r ih o d e kao sp o r t a? n ikad a n ije im ao . Za svo ja n at jecan ja, kako je r e?en o u jed n o j TV em isiji o n jem u , d izao je u t ege i kr ed it e. Na Pr ven st vu M ed it er an a u Lisab o n u 1994. go d in e kao jed in i h r vat ski r ep r ezen t at i-
vac b io je ?est i, a 1995. go d in a u kat ego r iji d o 80 kilo gr am a p o st ao je ap so lu t n i p r vak Hr vat ske u svim kat ego r ijam a. - N a k o n t o ga m e j e, p r i?ao je Ved r an s t u go m , ?i b en sk i sa v ez ?p o r t o v a p r o gl a si o d r u gi m ?p o r t a ?em Gr a d a . Pr v i , n a r a v n o , n i sa m m o ga o b i t i , j er u ?i b en i k u n i j e b i l o p o d o b n o d a p r v i sp o r t a ? gr a d a b u d e b i l d er . Sed am go d in a kasn ije Ved r an p o st i?e svo j n ajve?i u sp jeh . Sa Svjet sko g p r ven st vo u M o skvi 2003. go d in e vr at io se u ?ib en ik s t it u lo m svjet sko g p r vaka. Kao svjet ski p r vak ?ivio je b ijed n o jer je m o r ao vr a?at i kr ed it ko jim je f in an cir ao svo j o d lazak n a n at jecan je. Tr o ?kovi su b ili go t ovo r avn i n jegovim go d i?n jim p r im an jim a, a kao p o b jed n ik n ije d o b io n ikakvu n agr ad u ili p o t p o r u . - M o r a m p r i zn a t i , t o m e j e d ep r i m i r a l o . Bi o sa m se t a d a p o v u k a o u sa m o ?u , a l i n i sa m o d u st a j a o o d sp o r t sk e k a r i j er e. N i sa m m o ga o n i zb o g seb e n i zb o g o n i h ?i b en ?a n a k o j i su m e sr cem i d u ?o m p o d r ?a v a l i . Tit u la svjet sko g am at er sko g p r vaka ko ju je o svojio u 51. go d in i ?ivo t a, d o n ijela m i je st at u s p r of esio n aln o g sp o r t a?a. Kao p r of esio n aln i b o d yb u ild er b io je ?est i u svijet u u svim kat ego r ijam a, n o t aj st at u s f in an cijski n ije m o gao izd r ?at i p a se 2005. go d in e vr at io m e? u am at er e i o p et p o b ijed io n a svjet sko m p r ven st vu . 61
59
62 58
Nije o ko t o ga b ilo p r evi?e p o m p e, jer je u ?ib en iku ve? b ilo go t ovo sam o p o seb i r azu m ljivo d a je Ved r an Jak?i? svjet ski p r vak. Nako n t o g u sp jeh a Ved r an se p ovu kao s m e? u n ar o d n e b o d yb u ild in g scen e kao n ep o b ije? en i svjet ski p r vak. Nako n 2005. go d in e, n ast avio je t r en ir at i za svo j gu ?t . Ved r an Jak?i? je vlasn ik jo ? jed n o g r eko r d a. ? ak 15 p u t a b io je p r ed lo?en za sp o r t a?a go d in e Gr ad a ?ib en ika, ali n ikad a n ije b io p r o gla?en n ajb o ljim sp o r t a?em ?ib en ika iako je p o st izao d aleko n ajve?e u sp jeh e. M e? u t im 1996. go d in e d o b io je jed in st ven o , n ep o n ovljivo i b ez ko n ku r en cije n ajap su r d n ije p r izn an je, n e sm o u p ovijest i ?ib en sko g sp o r t a. Bio je p r o gla?en n a j b o l j i m t r en er o m Gr a d a ?i b en i k a u sv i m sp o r t o v i m a u z b izar n o o b r azlo?en je d a j e v e? go d i n a m a u sp j e?a n t r en er sa m seb i . Ip ak 2001. go d in e d o b io je Plaket u Gr ad a
?ib en ika za zaslu ge u sp o r t u i b isku p ijski zlat n ik. Za o n o ?t o je st var n o p o st igao i za sve o n o u ?em u je b io st var n o n ajb o lji n ikad a n ije d o b io n ikakvo p r izn an je. Nije ga n i o ?ekivao . Kako je sam r ekao sve m u je b ilo jasn o jo ? 1991. go d in e kad a je s p o t vr d o m Hr vat sko g saveza ?p o r t ova d a je d o b io st at u s vr h u n sko g sp o r t a?a Rep u b like Hr vat ske d o ?ao u ?ib en ski Savez sp o r t ova: - Po gl ed a l i su r j e?en j e o m o m p r o gl a ?a v a n j u v r h u n sk i m sp o r t a ?em Rep u b l i k e H r v a t sk e i r ek l i ; - Do b r o , a l i b o d i b o l d i n g n i j e sp o r t . Vi d i o sa m k o j a j e u r a i zn a o d a o d t e i n st i t u ci j e n i k a d a n e?u d o b i t i p o t p o r u . Pu n o su m i t o ga u sk r a t i l i , a l i n em a v eze. Sv o j u sa m k a r i j er u st v o r i o i f i n a n ci r a o sa m , a p o n o si m se ?t o sa m j e o st v a r i o k a o ?i b en ?a n i n b o r e?i se za sv o j ?i b en i k . To m i n i t k o n e m o ?e n i o d u zet i n i o sp o r i t i .
63 59
Vi sov ac i M i l j ev ci , pr v i el ek t r i ?n i br odov i k oj i su zapl ov i l i r i j ek om Kr k om
Visovac i Miljevci, pr vi elek t r i?n i br odovi n a Kr k i zaplovili su n a izlet n i?koj r u t i Ro?k i slap - Visovac, 54 godin e n akon ?t o je ?iben sko podu ze?e Zelenila 1. svibn ja 1966. godin e u velo pr vu st aln u izlet n i?k u br odsk u pr u gu Ro?k i slap - Visova?ko jezer o (Visovac) - Sk r adin sk i bu k . 64
Visovac i Miljevci, prvi elektri?ni brodovi na Krki zaplovili su na izletni?koj ruti Ro?ki slap- Visovac, 54 godine nakon ?to je ?ibensko poduze?e Zelenila uvelo prvu stalnu izletni?ku brodsku prugu Skradinski buk - Visova?ko jezero (Visovac) - Ro?ki slap. Brod koji je mogao primiti 20 putnika zaplovio je 1. svibnja 1966. godine i bio je velika novost u turisti?koj ponudi ?ibenske rivijere. Zanimljivo je da je istog dana 1966. godine uvedena i stalna autobusna linija ?ibenik - Skradinski buk. Tada Nacionalni park Krka jo? nije postojao, ali su Skradinski buk, Visovac i Ro?ki slap ve? bili etablirane turisti?ke atrakcije. Skradinski buk bio je odredi?tem prve turisti?ke plovidbe
Katamarani Visovac i Miljevci, prvi su brodovi na elektri?ni pogon koji su zaplovili Krkom, rijekom ?ija je voda 1895. godine pokrenula turbine hidroelektrane Krka koje su proizvele elektri?nu energiju u prvom svjetskom sustavu izmjeni?ne struje u svijetu. Ta dva tehnolo?ki napredna i ekolo?ki podobna izletni?ka broda, prevozit ?e posjetitelje Parka od Ro?kog slapa kroz tjesnac Me?u gredama do Visova?kog jezera odnosno otoka Visovca i tamo?njeg franjeva?kog samostana. Uvo?enje brodova na elektri?ni pogon u Nacionalni park Krku, povijesni je doga?aj i va?an iskorak u za?titi prirodnih bogatstava i bioraznolikosti rijeke Krke.
65 65
od Trsta do ?ibenika i Skradina ve? 29. lipnja 1844. godine kada je brod austrijskog Lloyda iz Trsta Imperatore dovezao prvu grupu putnika koji putuju iz znati?elje i zadovoljstva. Stalnu autobusnu liniju od ?ibenika do najatraktivnijeg turisti?kog punkta ?ibenske rivijere Skradinskog buka uvela je turisti?ka agencija Dalmacijaturist u ?ijem je sastavu poslovala
njena ?ibenska ispostava Putnik, a liniju je odr?avalo poduze?e Autotransport. Uvo?enje stalne autobusne linije ?ibenik - Skradinski buk tada se smatralo va?nim doprinosom razvoju turizma, ali i - ja?an ju svijest i ?it elja ?iben sk e op?in e o pr ir odn im bogat st vim a k ojim a je ok r u ?en a i n u ?n ost i n jih ove t r ajn e za?t it e. Problematika prijevoza turista brodovima na
66 66
Pr o jekt n ab ave elekt r ob r o d ova d io je p r o jekt a o d r ?ivo g r azvo ja i o ?u van ja eko su st ava r ijeke Kr ke Nep ozn at a Kr ka: skr iven a b laga go r n jeg i sr ed n jeg t o ka r ijeke Kr ke (KK 06.1.2.01.0003), su f in an cir an o g u sklo p u Op er at ivn o g p r o gr am a Ko n ku r en t n o st i ko h ezija 2014. ? 2020., ?iji je zavr ?et ak p lan ir an za 27. svib n ja 2020. Iz Eu r o p sko g f o n d a za r egio n aln i r azvo j za t o su o d o b r en a b esp ovr at n a sr ed st va u izn o su o d 78.620.719,12 ku n a, d o k je u ku p n a vr ijed n o st p r o jekt a 80.057.649,15 ku n a. Br o d ovi im aju p o d va ?lan a p o sad e, m o gu p r im it i p ed eset p u t n ika i p r ilago ? en i su o so b am a s in valid it et o m . Ob a b r o d a im aju vlast it e so lar n e elekt r an e ko je im u ljet n im m jesecim a o sigu r avaju o d d eset sat i d o d at n e au t o n o m ije. Elekt r o b r o d ovi Viso vac i M iljevci, o sim ?t o su p r vi su elekt r i?n i b r o d ovi ko ji p love r ijeko m Kr ko m u jed n o su i p r vi kat am ar an i na elekt r i?n i p o go n p r o izved en i u Hr vat sko j. Izgr ad ilo ih je b r o d o gr ad ili?t e Kr aljevica iz Kr aljevice.
relaciji Skradinski buk - Visova?ko jezero (Visovac) - Ro?ki slap, bila je spomenuta u listopadu 1967. godine kada je na Ro?kom slapu u hotelu koji je tamo postojao, odr?ano dr?avno savjetovanje o za?titi i na?inu kori?tenja sliva rijeke Krke na kojem je, izme?u ostaloga, donesen i zaklju?ak da se najvrjedniji dio toka rijeke Krke proglasi nacionalnim parkom. Na ?alost i narednih 18 godina ni?ta nije bilo u?injeno pa je Krkom gospodarilo ostala nekoliko komunalnih poduze?a iz tada?njih op?ina ?ibenik, Drni? i Knin. Dodu?e, pojedini dijelovi rijeke Krke bili su jo? od 1948. godine za?ti?eni kao geomorfolo?ke, hidrolo?ke i pejza?ne vrijednosti krajolika, ali tim stanjem nitko nije bio zadovoljan. Usprkos tomu ?ibenik, Drni? i Knin tek su 1980. godine ozbiljno prionuli na posao te su 1981. godine uputili formalni zahtjev Saboru SR Hrvatske, da se sliv Krke proglasi nacionalnim parkom. To se, kona?no, i dogodilo sije?nja 1985. godine.
Ro?ki slap po?etkom 20. stolje?a
67 67
68