Merged by Bogdan Lytvyn

Tadeusz Cwen << NASZE KORZENIE >>

PODZAMCZE BUSK / LWOW -

UKRAINA

„ Psia Górka „

Gliwice Luty 2018 r.

Wstęp

Bardzo zmieniło się miasto w ciągu ostatnich 75 lat , jak je pamiętam , a przedmieście Podzamcze w szczególności Dawniej na Podzamczu był znany na całą Galicję i nie tylko , browar i często biegało się tam po piwo , bo takie nalewane do jakiegoś naczynia było najtańsze . I pomyśleć , że jeszcze w 1850 roku A. Schneider nazywał Podzamcze – Plac targowy „ Kępą dookoła wodą oblany „ , do której trzeba było przejeżdżać przez dwa mosty , most na Pełtwie i drugi most na odnodze Pełtwy , po którym nasyp drogowy został. Zanikły zalewiska , zanikła odnoga Pełtwy i na naszych oczach wyrosło Centrum handlowe miasta . Po obu stronach ulicy Lwowskiej wyrosło szereg budynków handlowych i usługowych i pomyśleć , że , za moich czasów nie było tam ani jednego budynku . Mogłoby to być piękne nowoczesne miejsce gdyby nie cuchnący odór od rzeki Pełtwy niosącej wszystkie fekalia z niemającego oczyszczalni ścieków Lwowa . Wg. Helsińskiej Komisji Ochrony Środowiska miasto Lwów jest największym trucicielem środowiska w tej części Europy . I pomyśleć że te wszystkie zanieczyszczenia przepływają otwartym kanałem ściekowym , jakim jest rzeka Pełtew przez Busk , a w Busku nikt o ochronie środowiska nie myśli Dziś niepokoi zaniedbanie miasta , szczególnie na peryferiach i obrzeżach , szczególnie może niepokoić , zanikanie rzek , szczególnie dawnych odgałęzień Bugu , które płynęły przez miasto przez wieki , a dzisiaj ich już nie ma Miasto dla którego woda była zawsze dobrodziejstwem i błogosławieństwem Bożym , teraz cierpi na niedostatek wody i żeby się do niej dostać trzeba kopać coraz to głębsze studnie , a wodociągi nie zawsze są czynne i pełne .

Spis treści Strona

1 Odnoga Pełtwy i Psia Górka na Podzamczu

2 Rzeka Bug przed wojną

3 Rzeczka Rowek

4 Odnoga Bugu

5 Parowy i wały obronne Średniowiecznego grodu Busk

6 Pałac i park rezydencji Badenii

Odnoga Pełtwy i „ Psia Górka na Podzamczu„

Zawsze byłem ciekawskim i wścibskim malcem i bardzo mnie frapowało dlaczego Podzamcze , to Pod...zamcze , przecież tam nigdzie żadnego zamku nie było , dlaczego Papiernia , przecież tam też żadnego papieru nie było . W latach mojego dzieciństwa były wojny i nikt się takimi rzeczami nie zajmował , a starsi wiedzieli tyle co ja .Dopiero w dobie Internetu mogłem się szerzej zainteresować tym miastem . Chociaż na odległość , ciekawe dzieje tego średniowiecznego grodu wciągały mnie coraz bardziej . Zacząłem wyraziście widzieć te miejsca które przemierzałem swoimi dziecięcymi nogami , a miejsca chociaż przez 75 lat zarosły chaszczami i dziko rosnącymi drzewami rysowały mi się jak dawniej w wyobrażni Trzeba sobie wyobrazić że za moich czasów pomiędzy mostem na Pełtwii , a ratuszem nie było ani jednego budynku po jednej i drugiej stronie drogi , Dzisiejszy plac targowy był jałową wyspą odgrodzoną od strony Niemieckiego boku stojącą wodą odnogi Pełtwy która dopływała do drogi . Po drugiej stronie drogi był drugi odcinek martwej Pełtwy , który przedstawia poniższe zdjęcie / na zdjęci tym widać również wyrażnie nasyp drogo wy w miejscu dawnego mostu /

Busk , 2018 rok , widoczny nasyp drogowy i koryto- stojąca woda po dawniej płynącej tędy odnodze Pełtwy, po stronie parku

3 Dzisiaj po drugiej stronie drogi tam gdzie za moich czasów było martwe koryto Pełtwy – stojąca woda , dziś jest błotniste grzęsawisko i nikt nigdy się nie domyśli że tędy kiedyś płynęła wartkim nurtem rzeka – odnoga Pełtwy

Busk , 2018 rok , stojąca woda – resztki odnogi Pełtwy I kto to dzisiaj pomyśli , że w tm miejscu jescze za czasów Antoniego Schnejdera i póżniej w roku 1900 w tym miejscu był most , pod którym dudniła woda odnogi Pełtwy . Miejsce to frapowało również badacza historii Buska . A Rybczyńskiego przedstawiającego średniowieczny widok na mosty na Pełtwie ,zakolu Pełtwy i dzisiejszy plac targowy Opisywana odnoga Pełtwy utworzyła się / i póżniej zanikała w XIX i XX wieku / natomiast we wcześniejszych stuleciach istniała tutaj kępa / ostrów / wokoło wodą oblana , którą przedstawił na swojej rycinie Oleg Rybczyński w Przeglądzie Wschodnim nr. 21/99 zawierającym Materiały z Konferencji we Lwowie w Listopadzie 1999 rroku , pod tytułem , Badania Historyków Sztuki nad zabytkami Ukrainy , Białorusi i Litwy, w tym artykuł " Mityczne spojrzenie na przestrzenną zabudowę miasta Buska w XVII – XIX wieku "

Busk - Kępa - wyspa pomiędzy Podzamczem , a Nowym Miastem wg. Olega Rybczyńskieg

Fragment wojskowej mapy austriackiej z 1894 – 1911 roku

Busk , 1940 rok , Szkic Placu targowego na Podzamcza

Po lewej most na pełtwie/ w miejscu dzisiejszego / , drugi most na zakolu Pełtwy /w miejscu nasypu /, kępa traw na zalewisku to dzisiejszy plac targowy , na horyzoncie domy ówczesnego Podzamcza . Zauważyć należy że dawniej budowano mosty na wysokich palach z uwagi na powodzie które zabierały mosty . Ten nie istniejący już dzisiaj most jest również widoczny na starych austriackich mapach , z roku 1894- 1911 , poniżej pod pozycją 8 można go wypatrzeć To wzniesienie , nazwane Psią Górką znajdowało się na prywatnej posesji , w zakamarku nieuczęszczanego parku hr. Badenii , do którego nie mieli dostępu mieszkańcy było przed wojną nieznane i jakby ukryte przed ludzkim wzrokiem . Miejsce to do przedwojny zachowało swój pierwotny – średniowieczny kształt , bo po prostu nikt hrabiemu do kieszeni nie zaglądał . W roku 1939 Sowieci zajęli pałac na koszary , w bramie stał wartownik i dopiero 1 Maja 1940 Sowieci po raz pierwszy otworzyli park dla Buszczan , urządzają w to święto festyn . Grała orkiestra wojskowa , a ludność ufając początkowo nowej władzy przybyła gromadnie bo park w tym czasie był przepiękny i było co oglądać .Pamiętam jak ojciec dał mi i jeszcze dwom dziewczynkom , bo byliśmy razem , na cukierki . Biegaliśmy przez godzinę , po mieście za tymi cukierkami , żeby w końcu się przekonać że cukierki w sowieckim ustroju są tylko z przydziału partyjnego . W tym czasie w Sokolni rozdawano cukierki za darmo , ale tylko dzieciom co modliły się do Stalina , Dopiero póżniej po kilku wywózkach na Sybir ludzie zobaczyli co zacz nowa władza i lepiej i bezpieczniej siedzieć po chałupach . Póżniej w latach 1940 – 1941 park był w święta państwowe udostępniany 2 – 3 razy w roku , ale zazwyczaj nikt tam nie zaglądał . Ja swoim zwyczajem zajmowałem się buszowaniem po parku i kiedyś zabłądziłem pod ten pagórek . Na ślad tego zamku – grodu na „ Kępie „ napotkałem po raz pierwszy chyba w książce Płoszczańskiego , który pisze , że tam gdzie Pełtew wpada do Bugu gród jakowyś znaczący horodyszcze , przez miejscowych zwany , pobudowano , który z wiekiem siedzibą wielmożów miejskich się ostał Podczas wspomnianego festynu , za czasów sowieckich mocno zadzierałem głowę , patrząc na ten pagórek od strony rzeki i ścieżki . Wtedy było to stromo opadające , prawie pionowe zbocze , a ja zastanawiałem się co tam jest u góry . Było one niedostępne od strony ścieszki i rzeki , tylko od strony drogi była jakaś trudno dostępna droga- ścieżka . Dziwne

Szkic odręczny " Psiej Górki " takiej jak ja ją widziałem w 1940 roku bo o ile pamiętam to zbocze było nagie , nawet nie porośnięte trawą , tylko była to jakaś zeskalona , gliniasta ziemia . Wtedy nie zdawałem sobie sprawy że jest to wzniesienie posadowienie dawnego średniowiecznego grodu . W ówczesnym stanie ten pagórek na pewno stanowił zabytek archeologiczny , bardzo ciekawy w swoim kształcie . Niestety w roku 1940 sowieccy sołdaci w ramach zapewne "prac społecznych" splantowali ten pagórek , położyli nawet utwardzone chodniczki na tym zabytkowym miejscu . Dziwne że dawniej to miejsca nie były zarośnięte krzakami i drzewami . Teraz to wszystko jest pozarastane dziko rosnącym drzewostanem, ale w mojej pamięci pozostało strome – nagie zbocze , wyraziście rysujące się, zakończone u góry jakby jakąś koroną , na którą bez jakichś wysokich drabin trudno byłoby się wspiąć Jeszcze A. Schneider w swoich Dziennikach Literackich pisał o wzmacnianych brzegach rowów i wałów wikliną przywożoną z Lipibok , co również na tym pagórku można wypatrzeć Moja niezaspokojona ciekawość trwała aż do lat 90 tych , kiedy to w internecie i na zdjęciach zobaczyłem Psią Górkę , która jednak wyglądała zupełnie inaczej , no cóż czas robi swoje

Busk , 2018 r. park , Psia Górka dzisiaj Średniowieczna historia Buska wg. Schnejdera , opisana w Dzienniku Literackim Nr. 44-48, wydanym we Lwowie w 1868 r. pod tyt

" Miasto Busk,

Wenecja Polska " Poniżej kilka wzmianek zaczerpniętych z tych zeszytów , dotyczących zamku na kępie : << Oprócz początkowego S t a r e g o m i a s t a powstało tzw. Ś r e d n i e M i a s t o / dzisiejsza fabryka /, N o w e M i a s t o i za starostwa Jabłonowskich czwarte miasto J a b ł o n ó w / dzisiejsze mury /. Obok tych miast istniała nad korytem Pełtwy także kępa zamkowa , wodą naokoło oblana >> << Oprócz przedmieść po prawym brzegu : Lipiboki , Długa Strona , i Wolany po lewym zaś Niemiecki Bok i przedzielone od tegoż szerokim korytem Pełtwy piąte przedmieście , tak zwane Podzamcze / p. autora , zwrócić należy na szerokie w owym czasie koryto Pełtwy />> << Dawid Ihorowicz zostawszy pierwszym księciem buskim starał się usilnie o podniesienie i zaludnienie swego grodu , o ile że położenie jego wśród lasów i

9 niedostępnych moczarów, nie mniej okalających go wód Bugu i Pełtwy zdawało się podówczas i dla nieprzyjaciela nieprzystępne . >> << W zamku i w przybocznym dworze nad Pełtwą , przesiadywał książę , z dworem swoim niemal aż do śmierci w 1112 roku << Za ich czasów, około 1573 roku / Łukasz i Stanisław Górkowie / zbudowano dwór na Podzamczu , odnowiono starodawne zamczysko na kępie, nad Pełtwą >> << Na początku XVII w. przedmieście Podzamcze zajmowało łany starościńskie , 2 łany miejskie , ćwierć łanu szlacheckiego i monaster bazyliański z cerkiewką . << Posesorem starostwa był Józef Mier , kancelaria grodzka między Starym i Nowym miastem , gdzie zamek przedtem bywał, bez żadnego oparkanienia, sądowej izby i wieży nie masz .

Archiwum ksiąg w zamku na kępie , w dolnym sklepie , na którym

drewniane budynki, gdzie starosta mieszkiwał , lecz że sklep nad wodą , więc wilgoci zbytecznej księgi butwieją >> 2 .

Rzeka Bug przed wojną

Piękno miastu nadawały również uregulowane koryto Bugu, wzdłuż którego rosły wysokie topole, oraz kaskada na śluzie, przy moście. Koryto rzeki między śluzą, a mostem było wybrukowane kamieniami i ludzie często na moście przystawali, żeby popatrzeć na spienioną kaskadę, zwłaszcza, kiedy po intensywnych opadach „tryskała kipielą”. Dzisiaj koryto rzeki w tym miejscu zarosły chaszczami i dziko rosnącymi krzakami, tak, że z mostu niewidoczna jest i niedostępna ani śluza , ani nawet rzeka

Busk , lata 30 te XX w, śluza na Bugu , miejsce spacerów i kąpieli

Busk , II ga Poł XX w. prowizoryczna przegroda w miejscu dawnej śluzy

Busk , 1937 rok, kajakowy spĹ&#x201A;yw na Bugu , na Papierni

Busk , 2016 rok , kĹ&#x201A;adka na Bugu / miejsce dawnego kajakowania /

12 Śluza była naturalnym basenem do kąpania się dzieciarni całego miasta , była tu i kąpiel i zabawa Polegała to na wdrapywaniu się dzieciarni na koronę śluzy i skakaniu do wody. Prąd wody sam przynosił nas na skraj śluzy i nie trzeba było nawet umieć pływać. . Było przy tym dużo krzyków, zadowolenia i śmiechu. . Po kąpieli zmęczeni zabawą wyciągaliśmy się na zielonej trawie a słońce cudownie ogrzewało nasze chude gnaty. Dzisiaj tego cudownego miejsca nawet nie widać z mostu, cicho tu i pusto. 3 .

Rzeczka Rowek

Ja miałem jeszcze jedno miejsce własne, prywatne na rzeczce Rowek pod mostem na drodze głównej. W tym miejscu rzeczka płynęła szerokim, płytkim korytem pod łukowym sklepieniem mostu. Dno tego potoku było piaszczyste, w niektórych miejscach był drobny kolorowy żwir, a prawie stojąca tu woda była cudownie ciepła i czysta. Mogłem tutaj brodzić bez końca w ciepłej wodzie po kostki lub do kolan, tylko w niektórych miejscach potok wrzynał się ostro w dno rzeki i w tych miejscach połyskiwały srebrne ławice drobnych rybek, które zawsze były szybsze ode mnie. Patrzyłem łakomym wzrokiem w przełom potoku w kierunku Pełtwy. Tam potok przeciskał się wąskim parowem o stromych i poszarpanych brzegach, niedostępnych w stronę Pełtwy. Parów ten był ciekawym ukształtowanym w średniowieczu przełomem rzeczki Rowek. Zaglądałem tam bojaźliwie, bo słyszałem, że ukrywają się tam Żydzi i inni uciekinierzy.

Busk , 2016 rok , most łukowy i wysychająca rzeczka Rowek

Busk w Średniowieczu , most i młyn na rzece Rowek

14 4 .

Odnoga Bugu

Busk , średniowieczny młyn na odnodze Bugu / przed rynkiem / wg. ryciny Olega Rybczyńskiego

Busk , widok na Kafe – bar , miejsce gdzie w Średniowieczu , aż do 1940 roku zbożowy młyn wodny istniał

15 Zanikła całkowicie Odnoga Bugu i znikł – wtopił się w teren most przed dawnym rynkiem , na tej odnodze . a przecież jeszcze w 1940 roku wartki nurt tej rzeki napędzał młyn wodny , najstarszy młyn w Busku / w miejscu gdzie dzisiaj Kafe- bar się znajduje /. Jeszcze w 1950 roku pracowała na tej rzece elektrownia wodna , zasilająca w prąd miasto , po której pozostały oryginalne urządzenia sterujące nurtem rzeki , które powinny dzisiaj stanowić oryginalny skansen dawnych urządzeń wodnych chroniony przez miasto

5 .

Parowy i wały obronne Średniowiecznego grodu Busk

Miasto Busk , w Średniowieczu był grodem warownym na kresach korony państwa , któremu zagrażały Połowcy , Turcy , Tatarzy i inne ludy stepowe . Miasto często było najeżdżane , łupione i całkowicie niszczone . Jednak za każdym razem miasto odradzało się , jeszcze mocniejsze i bardziej warowne . Najbardziej warownym grodem było miasto w XV wieku . Wg. A. Schneidera - " << Z przyczyn ostatniego napadu Tatarów, zaczęto myśleć o większem miasta Busku zabezpieczeniu . Dany w r. 1521 drugi przez króla ZygmuntaI przywilej , który już to miasto ziemi bełskiej mieści , przytacza w następujący sposób tą potrzebę << Powziąwszy wiadomość, iż miasto lubo co dotąd i słabo jeast obwarowane , znaczną liczbę podczas najazdów Tatarów chroniącego się ludu przechowuje : że jednak dla swego korzystnego położenia , zdolne jest mocniejszą stać się warownią , z tego powodu potwierdzając nadane przez Jana Albrechta wolności .....>> << W r. 1589 podsunął się zagon tatarski aż pod miasto Busk. Przyszło do spotkania z wrogiem na polach kraśniańskich, pod Buskiem , w którem znaczny udział wzięło miasto i osiedlona w okolicy szlachta zagonowa , gdzie też zmuszono Tatarów do odwrotu , odbiwszy im znaczną część łupu >> Najważniejszą częścią fortalicji niewątpliwie był rów obronny ciągnący się wzdłuż Niemieckiego Boku , o długości około pół kilometra , ciągnący się od Pełtwy , aż do odnogi Bugu . Pozostały dzisiaj w tym miejscu pozostałości dawnych obwarowań . Dnem tego parowu ciekła odnoga Bugu , o wartkim nurcie , jakoż że na jej brzegu były młyny , tartaki , fabryki sukna itp.

Busk , most na â&#x20AC;&#x17E; Wysokim kanale â&#x20AC;&#x17E; , na Niemieckim Boku.

Busk , rok 2016 , fragment rowu na Niemieckim Boku

Busk , rok 2016 , fragment wału obronnego na Niemieckim Boku

Busk , rok 2016 , fragment wału górnego na Niemieckim Boku

Busk , Dzieci bawiÄ&#x2026;ce siÄ&#x2122; na skarpie parowu , na Niemieckim Boku

19 Tym w Busku , którzy nie wiedzą lub nie wierzą że są w tym mieście niedostępne parowy , fosy po dawnych fortecach obronnych , dedykuję te zdjęcia z dziećmi – porozmawiajcie z tymi dzieciaczkami one wskażą wam je dokładnie i bezbłędnie ,

6 .

Pałac i park rezydencji Badenii

Za czasów okupacji Sowieckiej 1939 – 1941 nastąpiła dewastacja obiektów publicznych , jak : pałac hr. Badenii , Sokolni , Sanatorium i innych stara władza wyemigrowała, a nowa sowiecka jeszcze się nie wszędzie wprowadziła. Ja miałem wtedy 6 lat i mnie starsi koledzy pędzili ( idź do domu, bo jesteś za mały) gdzie tam wszędzie nadążałem, zazwyczaj na końcu, ale nadążałem i w końcu zazwyczaj machali rękami mówiąc, dajmy mu spokój i tak się nie odczepi. Z tego okresu pamiętam najbardziej zdewastowaną kaplicę grobową w parku Badenich, wszystkie okna były powybijane, ornamenty, figury i inne ozdoby, albo walały się po parku, albo wewnątrz kaplicy tworzyły półmetrową warstwę gruzu.

Busk , Pałac i brama wjazdowa rezydencji rodu Badenii

W środku pamiętam dwa podłużne, obok siebie otwory, po pochówkach też częściowo wypełnione gruzem. Całość wyglądała jak po wybuchu granatu. Później w pałacu zakwaterowało się sowieckie wojsko, a w tej kaplicy urządzili magazyn materiałów

Busk , zdj . Z przed II Wojny Światową , w głębi kaplica grobowa Rodu Badenii wybuchowych i zbrojownię. W bramie wjazdowej do posesji pałacu stale stał wartownik ,który wpuszczał do parku tylko w czasie świąt państwowy

Busk , lata okupacji Sowieckiej , brama do rezydencji hr. Badenii

Busk , na horyzoncie budynki pustostany – atrapy zasłaniające pałac

22 W perspektywie widoczne pomniki osiągnięć poprzedniego ustroju komunistycznego , pozostawione przez bolszewików budynki – pustostany , atrapy , które teraz służą jako zbiorniki powietrza , zbudowane ze względów wyłącznie politycznych żeby zasłonić najpiękniejszy w Busku i okolicy budynek , perłę architektoniczną , na tle bujnej zieleni parku . Oblachowana brama , ażurowa z kutego żelaza , koszmarne ogrodzenie murowane przy bramie , wszystko aby zasłonić park i pałac . Dzisiaj w tym miejscu powinien być przepiękny park , kipiący zielenią .. Mówi się że nie ma pieniędzy , a przecież nic nie trzeba żeby wyburzyć tą pokomunistyczną barachołkę i urządzić w tym miejscu park który mógłby być zielonymi płucami miasta , jak przed wojną