RADAR Plus 2-2024

DANS!

GOED VOOR JE GEZONDHEID ÉN JE GELUK

IK WERK DOOR NA MIJN PENSIOEN

NIET OMDAT HET

MOET, MAAR OMDAT HET MAG

WEG MET DAT BUIKJE

5 OEFENINGEN, KWARTIERTJE PER DAG

WAT ZEG JE?

DOE IETS AAN JE DOOFHEID

VOOR EEN BABY NAAR BELGIË

IS DE VRUCHTBAARHEIDSZORG DAAR BETER?

JE IDEALE PARTNER

MISSCHIEN ZIT-IE AL

NAAST JE OP DE BANK!

GEZOND

WINACTIE

UNIEK KOOKBOEK VAN HERTSENBERGANTOINETTE EN DOCHTER EVA

MEDEWERKERS

ONZE EXPERTS IN DIT NUMMER

Richard Ridderinkhof over discriminatie van senioren

Richard Ridderinkhof is hoogleraar psychologie, gespecialiseerd in veroudering en beeldvorming. Over seniorendiscriminatie zegt hij op pagina 44: ‘Niemand haalt het meer in z’n hoofd om tegen een vrouw te zeggen: ‘Wat kun jij goed inparkeren.’ Maar we vinden het heel normaal om tegen iemand van boven de zestig te zeggen: ‘Wat zie jij er nog goed uit.’ Dat is beledigend. Vraag je af of het relevant is om leeftijd erbij te betrekken in een conversatie.’

Sophia Kramer over slechthorendheid

Sophia Kramer is neuropsycholoog. ‘Hoe slechter je hoort, hoe harder je hersenen moeten werken’, legt ze uit op pagina 52. ‘Als je niet alle woorden verstaat, moeten de hersenen de rest invullen. Dan hebben ze minder ruimte voor andere taken. Bovendien missen je hersenen prikkels en training als je geen gesprekken meer meekrijgt. En dan gaan ze achteruit. Slechthorendheid zorgt bovendien voor eenzaamheid, depressie, angst en stress.’ Kortom: een gehoorapparaat voegt absoluut veel toe aan de kwaliteit van het leven.

Sjaak van Heukelum over doorwerken na je pensioen

Sjaak van Heukelum is oprichter/directeur van het bedrijf Doorwerkgever. ‘Mensen in deze levensfase willen nog best werken, maar met zo veel mogelijk vrijwilligheid en exibiliteit. We hebben samen met de belastingdienst een regeling ontwikkeld op basis van afspraken tussen de doorwerker en de opdrachtgever. Wij handelen dat af in een doorwerkovereenkomst.’ Lees alles over doorwerken na je pensioen op pagina 30.

Anke Feenstra over bewindvoering

Anke Feenstra is bewindvoerder bij Unyk Financieel Beheer. Een bewindvoerder wordt ingeschakeld als iemand zelf niet in staat is zijn geldzaken te regelen. Anke vertelt: ‘Wij doen alle nanciële rompslomp en beheren het geld. De vaste lasten en de inkomsten lopen via een beheerrekening. Zelf krijg je een leefregeling waarop maandelijks geld wordt gezet waar je zelf over mag beschikken.’ Alles over bewindvoering en wanneer en door wie er eentje kan worden aangesteld, lees je op pagina 12.

Wouter Hehenkamp over Baarmoederverwijdering

Wouter Hehenkamp is gynaecoloog. Wij vroegen hem naar zijn mening over het boek De medische omerta van Jim Reekers, die stelt dat er onnodig veel baarmoeders worden verwijderd bij vrouwen die last hebben van vleesbomen. Op zich is hij het eens met de stelling in het boek, hoewel hij denkt dat het minder vaak voorkomt dan Reekers beweert. Hij legt uit wat het alternatief voor een baarmoederverwijdering is: een embolisatie. Voor- en nadelen van zowel een baarmoederverwijdering als een embolisatie komen uitgebreid aan bod op pagina 68.

Loethe Olthuis over yoghurt

Loethe Olthuis is culinair onderzoeksjournalist. Ze weet alles van gezond voedsel en diëten. Voor RADAR+ schrijft ze onder andere de rubriek Weet wat je eet. Ook test ze regelmatig met een aantal panelleden een voedingsproduct. Dit keer is dat yoghurt, zie pagina 80. Zowel yoghurts gebaseerd op koemelk als plantaardige yoghurts worden geproefd. Hoe lekker en gezond en duurzaam zijn ze?

ons eigen kookboek

Ze vinden het heerlijk om samen te koken, Antoinette Hertsenberg en haar dochter Eva. En langzaam maar zeker is Antoinette niet meer de chef maar de souschef in de keuken geworden. Onderwijl werkten ze met z’n tweetjes jarenlang aan een kookboek, dat deze maand verschijnt.

Mijn dochter en ik delen een hobby. Of eigenlijk twéé: lekker koken en lekker eten. Misschien staat eten wel op de eerste plaats, maar koken vinden we allebei ook geweldig. Vakantiehuizen zoeken we uit op de keuken en een lange eettafel, bij voorkeur eentje binnen en eentje buiten, want ook op vakantie wordt er veel zelf gekookt. Thuis kunnen we er ook wat van. Een kerstdiner van zes gangen voor 22 man: we draaien onze hand er niet voor om. We selecteren met veel lol samen de recepten, schatten de tijd in die het kost om het eten te bereiden en maken boodschappenlijstjes. En eigenlijk staan we liever met zijn tweetjes in de keuken dan met een extra hulp erbij: die loopt meestal in de weg en verstoort onze routine meer dan dat hij of zij helpt.

‘Mam, we gaan eerst de salie frituren.

Laat mij maar even’

Wij zijn het altijd eens over hoe klein de uien gehakt moeten worden, hoeveel kruiden we toevoegen, welke pan we het best kunnen gebruiken. Waar ik tot voor een paar jaar geleden meestal aan het stuur stond, zie ik haar die rol steeds meer pakken. ‘Mam, we gaan eerst de salie frituren. Laat mij maar even, ik heb laatst een lmpje gezien hoe je dat het beste kunt doen.’ De chef is souschef geworden en vice versa. Ondertussen geniet ik met volle teugen van de manier waarop ze alles voorbereidt, kookt, proeft, de smaak bijstelt en ten slotte ook nog eens de borden mooi opmaakt. En nu heeft onze hobby geleid tot een heus kookboek. Geen projectje van een paar maanden – we zijn járen bezig geweest om precies die recepten uit te kiezen en te beschrijven die we keer op keer zelf maken, of waar onze vrienden en familieleden steeds weer om vragen. De trouwe lezer van RADAR+ zal wellicht enkele recepten herkennen die ik hier ook al eens heb gedeeld. Het is een vegan boek geworden, niet om iedereen vegan te maken, maar wel om mensen te verleiden eens vaker voor een vegan maaltijd te kiezen. Ik ben zo dankbaar dat ik dit samen met mijn dochter heb kunnen doen. Op pagina 74 bespreekt Karin Luiten ons boek (heb ik me natuurlijk niet mee bemoeid) en delen we alvast wat recepten. Hopelijk smaakt het naar meer!

GEZOND VAN LIJF & GEEST

08 Hemelbestormer

Nicole Huisman over de vruchtbaarheidszorg in België

18 Dans, dans, dans!

Goed voor je gezondheid én het maakt je gelukkig

44 Beetje leuk ouder worden

Stop seniorendiscriminatie!

52 Doe iets aan je doofheid

Dan word je een ander mens

56 Weg met dat buikje

Vijf oefeningen in een kwartiertje

64 Je ideale partner

Misschien zit-ie al naast je op de bank

68 Baarmoederverwijdering

Is dat altijd wel nodig?

GEZOND VERSTAND

12 De bewindvoerder

Wanneer heb je er een nodig?

16 Slappe was Financieel nieuws en cijfers

28 Duurzaam ondernemen

Nieuwe melkboeren

35 Lesje economie

Het laatste AOW-nieuws

38 Huishoudpot van Julia Roelofs

58 Naar de kringloop voor jn tweedehands spul

18

Dansen is goed voor iedereen.

Lenteo ensief in de tuin.

3 TIPS UIT DIT NUMMER

1 Blijf je doorwerken na je pensioen? Leg de afspraken met je opdrachtgever vast in een doorwerkovereenkomst via doorwerkgever.nl (pagina 30).

2 Hang nestkastjes op in de tuin om de natuurlijke vijanden van de slak te lokken. Merels en lijsters hebben slakken op hun menu staan (pagina 49).

3 De ideale partner bestaat niet. Probeer genoegen te nemen met wat er wél is, in plaats van te blijven zoeken naar wat niet kan (pagina 64).

GEZOND DOEN

30 Doorwerken na je pensioen

36 Boekenrubriek

Vijf aanraders

Getest: yoghurt met én zonder koemelk.

39 Wandelen met een gids

49 Lenteo ensief

Druk bezig in de tuin

64

88 De vrijwilliger Salo Muller

GEZOND ETEN

72 Verzadigd

Voorkom snaaimomenten

74 Het kookboek van Antoinette Hertsenberg en haar dochter Eva

Zalige recepten en recensie

80 Yoghurt getest

Acht soorten (ook plantaardig)

85 Weet wat je eet

Alles over pasta

DIVERS

03 Dit zijn onze experts

04 Meer lezen van RADAR+

05 Voorwoord van Antoinette

86 Puzzelen

90 Colofon

91 Klein geluk

voor een baby naar België

Nicole Huisman en haar vriend Friso proberen zwanger te worden, tot nu toe zonder succes. Het standaardonderzoek in Nederland vonden ze te summier, daarom gingen ze met hun kinderwens naar Leuven. ‘Ik ken verhalen van vrouwen tegen wie hier was gezegd: het zit voor jou niet in de sterren, en die in België wél zwanger zijn geworden.’ Over haar ervaringen maakte ze een podcast.

Styliste Nicole Huisman en haar vriend Friso hebben al jaren een kinderwens, maar tot nu toe lukte het niet om zwanger te worden en te blijven. Omdat het ongemakkelijk voelde om een zo groot en belangrijk deel van hun leven voor zichzelf te houden, besloot Nicole er online open over te zijn. Ze begon haar ervaringen te delen op Instagram. Vervolgens maakte ze eind vorig jaar de podcast Voor een baby naar België. Ook hierin vertelt ze openhartig over haar fertiliteitstraject, dat zich inmiddels in België afspeelt. Ze plaatst haar persoonlijke ervaringen in een bredere context door ze met medisch experts te bespreken. ‘Want een medisch expert ben ik natuurlijk niet’, zegt ze, thuis in Amsterdam-Noord. ‘Het doel van de podcast is mensen laten weten dat er een wezenlijk verschil is tussen de fertiliteitszorg hier in Nederland en die in het buitenland.’ Wat komt daarna? ‘Ik hoop dat ik iets kan veranderen aan de in mijn ogen tekortschietende zorg in Nederland.’ En dat ze moeder wordt, dat hoopt ze natuurlijk ook.

JULLIE TRAJECT BEGON HIER IN NEDERLAND, ZO’N VIER JAAR GELEDEN.

‘Toen ik na een jaar proberen nog niet zwanger was, meldden we ons bij een ziekenhuis. Daar werd, zoals dat hier standaard gaat, het zaad van de man getest op een aantal kenmerken. Bij de vrouw wordt bloed afgenomen om te kijken of ze ooit chlamydia heeft gehad, de eileiders worden doorgespoeld om te kijken of daar alles naar wens gaat, en via een inwendige echo wordt gekeken of ze genoeg eitjes heeft. De conclusie van dat onderzoek was dat bij ons alles goed was en dat we konden beginnen met iui (intra-uteriene inseminatie, een techniek waarbij zaadcellen rechtstreeks in de baarmoederholte worden gebracht, red.). Mijn eerste reactie was: moet er niet meer onderzocht worden? ‘Kijk eens naar jezelf’, kreeg ik als antwoord. ‘Je bent hartstikke gezond, we kunnen niet ieder gezond mens door de scanner halen.’ Ik snapte dat op zich wel, maar ik had er toch geen goed gevoel bij. uis ging ik googelen op iui en las ik dat het slagingspercentage daarvan 9 tot 11 is. Heel laag dus. Ik dacht er nog eens over na en zei toen tegen mijn vriend: ‘Het zit me niet lekker, ik zou nog wel een second opinion willen. Het ging me te snel, te makkelijk.’ Friso zei: ‘Als jij dat wilt, doen we dat.’ Nadat ik op Instagram deelde dat we verder wilden kijken, kreeg ik veel tips dat ik naar Leuven moest, waar de Nederlandse gynaecoloog Marion Valkenburg werkt.’

NICOLE HUISMAN (35) is mode- en interieurstylist en podcastmaker. Haar goed beluisterde podcast Voor een baby naar België maakte ze in samenwerking met het tijdschrift ELLE. Op Instagram is ze te vinden als @nicole_huisman. Nicole Huisman woont samen met haar vriend Friso en kat Obi in Amsterdam.

‘Toen de dokter in België het zaadrapport van mijn vriend zag, zei ze meteen: ‘Dit is niet goed beoordeeld’’

HEMELBESTORMER

‘Patiënten in Nederland moeten beter worden voorgelicht over wat er in het buitenland mogelijk is’

JULLIE BESLOTEN AL SNEL OM HELEMAAL OVER TE STAPPEN NAAR BELGIË. WAAROM?

‘Omdat er daar echt naar ons werd gekeken. Toen dokter Valkenburg het zaadrapport van mijn vriend zag, zei ze meteen: ‘Dit is niet goed beoordeeld. Met dit zaad is iui of inf (in-vitrofertilisatie, een techniek waarbij in het lab zaadcellen bij eicellen worden gebracht, red.) vrijwel zinloos.’ Er is iets met de morfologie, dus met de vorm van het sperma, waardoor dat zonder hulp nauwelijks een eicel zou kunnen bevruchten. Daarvoor heb je icsi (intracytoplasmatische sperma-injectie: techniek waarbij één zaadcel in de eicel wordt gebracht, red.) nodig. Het standaardonderzoek in Leuven was bovendien veel uitgebreider dan dat in Nederland. Uit die onderzoeken bleek dat er bij mij lichamelijk ook van alles aan de hand was. Ik heb een schildklierafwijking die mijn vruchtbaarheid negatief beïnvloedt; mijn baarmoeder heeft een afwijkende vorm, waardoor de innesteling van een bevrucht eitje moeilijker zal verlopen én ik heb een verdikte baarmoederspier, met hetzelfde gevolg. Het goede nieuws was dat aan al die dingen iets gedaan kon worden. We besloten dat in België te laten doen omdat we overtuigd werden door de artsen daar.’

EEN FERTILITEITSTRAJECT IN HET BUITENLAND IS BEST PITTIG.

‘Het is niet naast de deur, dus het kost veel tijd. Voor een consult van een kwartiertje zitten we een halve dag in de auto. We proberen er wat leuks van te maken, er een dagje Antwerpen aan vast te plakken bijvoorbeeld. En financieel … Daar zijn we te naïef ingestapt. Het is ingewikkeld om het met je zorgverzekeraar goed te regelen en dan nog worden niet alle behandelingen

vergoed. Je moet echt een spaarpotje hebben om je dit te kunnen veroorloven. Het is een privilege dat we dit kunnen doen. Er zijn stellen die het ook zouden willen, maar het niet kunnen betalen. Heel verdrietig.’

EN DAAROM VIND JE DAT ER IN NEDERLAND IETS ZOU MOETEN VERANDEREN OP DIT TERREIN?

‘Ja! Het is oneerlijk. Daarnaast zouden patiënten in Nederland beter moeten worden voorgelicht over wat híér wordt gedaan en wat over de grens mogelijk is. Je zou kunnen zeggen dat de verantwoordelijkheid om dit uit te zoeken bij de patiënt ligt, maar daar ben ik het niet mee eens. Artsen hoeven geen uitgebreide verhandelingen te houden, simpelweg zeggen dat er verschillen in benaderingswijzen zijn en dat je je daarin zou kunnen verdiepen, dat zou al heel wat zijn. Ook zou ik willen pleiten voor uitgebreider onderzoek bij de intake en meer behandelingen op maat. In Nederland wordt bij iedereen een vast protocol afgewerkt. Dat heet Zinnige Zorg: de zorg die voor de meeste mensen werkt. Bij vruchtbaarheidsproblemen wordt eerst iui geprobeerd, als dat niet lukt ivf en als je dan nog niet zwanger bent icsi. Er zit een zekere logica in, en op die manier houden we de zorg betaalbaar. Maar als het bij ons zo was gegaan, hadden we veel kostbare tijd én geld verspild met behandelingen die hoogstwaarschijnlijk voor niks waren geweest. Stellen bij wie meer aan de hand is dan wat bij het standaardonderzoek naar voren komt, hebben in de Nederlandse situatie dikke pech. Die krijgen, nadat ze de pogingen hebben gedaan waarop ze recht hebben, te horen: ‘Het zit kennelijk niet voor jou in de sterren.’ Maar ik ken verhalen van vrouwen tegen wie dat in Nederland werd gezegd en die in België wél zwanger zijn geworden.’

MAAR, EVEN ADVOCAAT VAN DE DUIVEL SPELEND, SOMS STAAT HET TOCH ECHT NIET VOOR IEMAND IN DE STERREN GESCHREVEN?

‘Dat kan, maar ik vind dat die conclusie hier wel snel wordt getrokken. Te snel. Zo’n vrouw die in Nederland te horen kreeg dat het bij haar nooit zou lukken, en die dan in België een kind krijgt: het zou toch fijn zijn geweest als haar verteld was dat het bij ons niet lukt, maar dat er opties in het buitenland zijn die ze zou kunnen onderzoeken. In België kunnen ze dít, in Spanje zijn ze weer goed in dát. Er zou ook meer internationale samenwerking op dit terrein moeten zijn. Nu is het een beetje welles nietes: wij vinden dit, nou wij vinden dat. Waarom ga je niet met elkaar om de tafel om elkaars sterke en zwakke punten in kaart te brengen, van elkaar te leren en waar nodig naar elkaar te verwijzen?’

IN BELGIË IS ER CONCURRENTIE ONDER GYNAECOLOGEN, VERTELT JOUW ARTS IN DE PODCAST. ALS ZIJ EEN BEPAALD ONDERZOEK NIET DOET, GAAT DE PATIËNT NAAR EEN ANDER. KUNNEN PATIËNTEN OP DIE MANIER NIET ONVERANTWOORDE BEHANDELINGEN AFDWINGEN?

‘Dat is niet onze ervaring. Hier wordt vaak gezegd: in België gaan ze een stuk verder dan wij hier verantwoord vinden. Wij wachten tot procedures voor 100 procent aantoonbaar bewezen zijn voordat we ze laten vergoeden. Daar zeggen ze: we zien in de praktijk bij honderden vrouwen dat het werkt, waarom zouden we wachten totdat het evidence based is? Op die manier blijven vrouwen ongewenst kinderloos terwijl het anders zou kunnen. Daarom lopen ze voor ons op ons. Maar voor de goede orde: ik wil absoluut niet zeggen dat in België alles beter is. Ik zeg wel: informeer je en kies wat bij je past.’

HET ONDERWERP VAN DE PODCAST – HET VERSCHIL IN DE AANPAK VAN FERTILITEITSPROBLEMEN IN NEDERLAND EN BELGIË –WORDT INMIDDELS GOED OPGEPAKT IN DE MEDIA.

HOE NU VERDER?

‘Ik vind het prettig om bezig te zijn met iets wat groter is dan alleen mijn persoonlijke situatie. De volgende stap is: kijken waar we een wezenlijk verschil zouden kunnen maken, en met wie. Is dat bijvoorbeeld in de politiek, door het stellen van Kamervragen? We nemen het stap voor stap.’

‘In België kunnen ze dit, in Spanje zijn ze weer goed in dat. Waarom werken landen niet vaker samen?’

NA ALLERLEI TEGENSLAGEN BEN JE INMIDDELS TWEE

KEER ZWANGER GEWEEST VIA ICSI, MAAR VOLGDE ER STEEDS EEN MISKRAAM. BINNENKORT GAAN JULLIE OP VOOR EEN VOLGENDE POGING. HOE HOUD JE MOED?

‘De onzekerheid of het gaat lukken vind ik het moeilijkste van het hele fertiliteitstraject. Je zet er heel veel voor opzij, je doet heel erg je best voor iets wat misschien niet zal gebeuren. Het lukt me meestal wel om dat te accepteren, maar soms vind ik het heel moeilijk. Voor de podcast had ik een gesprek met psycholoog Gineke Sietsma, met wie ik besprak hoe ik met die onzekerheid moet omgaan. Ze gaf me als handvat het verhaal van haar dochtertje, dat toen ze een jaar of vijf was bang was dat haar fiets was gestolen en hard moest huilen. ‘We huilen pas als hij weg is’, had Gineke toen gezegd. ‘Tot die tijd hopen we dat we hem vinden.’ Zo sta ik er nu in: als er verdriet komt, dan deal ik daar op dat moment wel mee. Tot die tijd kies ik voor hoop.’

In Het Parool werd in januari jl. aandacht besteed aan dit onderwerp. Ook Jesper Smeenk, gynaecoloog in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg, krijgt dagelijks stellen in zijn spreekkamer die vragen of ze beter af zijn in België. Bij een symposium, een paar jaar geleden, zei een zorgverzekeraar dat 20 procent van de ivf-vergoedingen was voor behandelingen in het buitenland, vertelde Smeenk. Volgens hem zijn patiënten niet per de nitie beter af in België. ‘Meedenken met de patiënt is belangrijk. Dat betekent niet dat we klakkeloos alles moeten doen wat mogelijk is. Wat betreft succesvolle ivf-behandelingen zijn de cijfers van België en Nederland vergelijkbaar. Meer testen betekent niet meer zwangerschappen.’

WORDT HET TIJD VOOR EEN

bewindvoerder?

Als iemand zelf niet in staat is zijn geldzaken te regelen, kan het handig zijn om een bewindvoerder in te schakelen. Die doet alle administratieve rompslomp en beheert het geld. Dat is iets anders dan onder curatele staan, in de schuldsanering zitten of een levenstestament hebben. We leggen het haar jn uit.

Welke mensen komen bij een terecht?bewindvoerder

Allerlei mensen, jong en oud. Ze komen bij een bewindvoerder terecht via schuldhulpverlening van de gemeente of via de rechtbank. Maar ook vaak via familieleden. ‘We worden soms gebeld door ouders die zeggen: onze dochter woont op zichzelf. Dat kan ze, maar ze heeft een verstandelijke beperking en neemt impulsief nanciële beslissingen’, zegt bewindvoerder Anke Feenstra van Unyk Financieel Beheer. ‘We vinden het een veilig idee als zij een bewindvoerder heeft.’

Een bewindvoerder in deze situaties heet een beschermingsbewindvoerder. Een van de ouders zou in zo’n geval ook bewindvoerder kunnen zijn, maar veel mensen kiezen voor een professionele bewindvoerder. ‘Als een van de ouders bewindvoerder is, ontstaat soms ruzie. Het kind wil bijvoorbeeld meer geld voor kleding of boodschappen dan nancieel mogelijk is. De ouders moeten dan steeds opnieuw uitleggen dat dit niet kan. Op een gegeven moment eindigt elk bezoekje in ruzie over geld.’

Met een externe bewindvoerder voorkom je dat. Dan hoef je het samen niet meer over geld te hebben. Ook ouderen die hun geldzaken niet meer zelf kunnen regelen, kunnen belang hebben bij een neutrale bewindvoerder. ‘Vaak vragen de kinderen dat aan’, zegt Feenstra. ‘Meestal als er al wrevel is over geldzaken.’ Dan verdenken de broers en zussen hun oudste zus er bijvoorbeeld van dat zij niet alleen moeders boodschappen met moeders pinpas

betaalt, maar ook de boodschappen voor haar eigen gezin. Verder komt het voor dat mensen zelf bij Feenstra aankloppen omdat ze een bewindvoerder willen. ‘Ze zijn het nanciële overzicht volledig kwijt, zijn gestrest en snappen niets van digitalisering.’

Soms denkt de familie dat de dochter ook haar eigen boodschappen met moeders pinpas betaalt

Wat doet een beschermingsbewindvoerder?

Een bewindvoerder regelt al je nanciële zaken. Dat is ingrijpend. Je hebt dan zelf geen zeggenschap meer over je geld. Je post gaat rechtstreeks naar het kantoor van de bewindvoerder. Die zorgt ervoor dat alle rekeningen worden betaald, en maakt afspraken over betalingen in termijnen als je schulden hebt. Ook zorgt de bewindvoerder ervoor dat je inkomen op peil blijft. Hij vraagt toeslagen voor je aan en checkt of je recht hebt op andere tegemoetkomingen, bijvoorbeeld van de gemeente. ‘Wij doen alle administratieve rompslomp’, zegt Feenstra. ‘Wij beheren het geld. De vaste lasten en de inkomsten lopen via een beheerrekening. Zelf krijg je een leefrekening. Dat is de bankrekening waar wekelijks of maandelijks geld op wordt gezet waarover je zelf mag beschikken.’ In principe kun je zelf geen telefoonabonnement afsluiten of iets op afbetaling kopen als je onder

ANKE FEENSTRA

werkt bij Unyk Financieel Beheer als bewindvoerder.

WAT KOST BEWINDVOERING?

Bewindvoering voor een eenpersoonshuishouden kost zo’n € 133 per maand en voor een meerpersoonshuishouden ongeveer € 160 per maand. Als er schulden zijn, is het tarief hoger. Dan betaalt een eenpersoonshuishouden zo’n € 172 per maand en een meerpersoonshuishouden rond de € 206. Als je een inkomen rond bijstandsniveau hebt, vergoedt de gemeente de kosten.

WAT IS EEN LEVENSTESTAMENT?

Veel mensen leggen van tevoren al vast wie hun zaken mag behartigen als ze dat zelf niet meer kunnen. Dat doen ze in een levenstestament. In een ‘gewoon’ testament leg je vast wat er met je bezittingen moet gebeuren als je overleden bent. In een levenstestament leg je vast wie er namens jou mag handelen en beslissen als je daar zelf door ziekte niet meer toe in staat bent. Zo’n persoon krijgt een volmacht. Je kunt ook twee personen benoemen. Dan laat je bijvoorbeeld je ene kind de medische beslissingen nemen en je andere kind de nanciële beslissingen. Dan is er geen bewindvoerder meer nodig als je wilsonbekwaam zou worden. Een levenstestament moet je laten opstellen bij de notaris. Dat kost zo’n € 300 tot € 400.

GELDZAKEN

bewind bent gesteld. Al gebeurt dat in de praktijk wel, omdat er geen toezicht op is.

De rechter wil weten wat iemand ervan vindt dat hij onder bewind wordt gesteld

Er is een Centraal curatele- en bewindregister. Daarin staan de namen van mensen die onder curatele staan (dat is echt iets anders, dan ben je handelingsonbekwaam en mag je bijna nergens meer over beslissen) en van mensen in een schuldsaneringstraject van de Wsnp (Wet schuldsanering natuurlijke personen). Mensen met een beschermingsbewindvoerder staan meestal niet in het register. Dat gebeurt alleen als de rechter heeft besloten dat dit noodzakelijk is.

Mag je zelf je mingsbewindvoerderbescherkiezen?

Dat kan. Vaak kiezen mensen zelf een professionele bewindvoerder om het bewind te voeren over een familielid met een verstandelijke beperking of met dementie. Het komt ook vaak voor dat familieleden zelf als bewindvoerder optreden. In de praktijk zijn dit meestal partners of kinderen. Familieleden moeten het bewind aanvragen bij de kantonrechter. Dat kan zonder advocaat. Het maakt daarbij niet uit of de familieleden zelf tot bewindvoerder willen worden

benoemd of de voorkeur geven aan een professionele bewindvoerder. Je kunt de rechter ook vragen om twee bewindvoerders die de taken verdelen, bijvoorbeeld de partner en een van de kinderen. De rechter nodigt de familieleden uit op een zitting. Als er geen familie is, kan ook een zorginstelling bewind aanvragen. De rechter praat ook met degene wiens vermogen onder bewind wordt gesteld. Wat vindt hij of zij er zelf van? Begrijpt hij of zij wat er gebeurt en waarom de familie bewindvoering nodig vindt? Vervolgens bepaalt de rechter of er inderdaad een bewindvoerder wordt benoemd en wie dat is.

Ben je het als familie oneens?

Het gebeurt vaak genoeg dat broers en zussen het niet met elkaar eens zijn over de manier waarop de geldzaken van hun ouders worden geregeld. De ouders zijn niet meer helemaal scherp, een van de kinderen regelt hun nanciën en de andere kinderen vinden dat dit niet goed gaat. Erover praten en er samen proberen uit te komen is verreweg de beste oplossing. Maar als dat niet lukt en de ouders zijn niet in staat hun zaken zelf te regelen, kun je overwegen bewind aan te vragen. De rechter oordeelt hierover. Die zal naar alle kinderen luisteren en de knoop doorhakken. Voor de familieverhoudingen is het natuurlijk niet jn als het zover komt.

Wie controleert de beschermingsbewindvoerder?

Iedereen die meerderjarig is, kan bewindvoerder worden. Wel kijkt de rechter of je daarvoor geschikt bent.

De bewindvoerder moet elk jaar een overzicht van alle inkomsten, uitgaven en handelingen aan de rechter laten zien. Voor professionele bewindvoerders geldt dat ze aan opleidings- en kwaliteitseisen moeten voldoen en dat hun bedrijfsvoering op orde is. Zij moeten jaarlijks opleidingen volgen en ook elk jaar aan de rechter verslag uitbrengen van de nanciën van hun klanten.

Ontevreden over de beschermingsbewindvoerder?

Als je ontevreden bent over je bewindvoerder, kun je dit het beste proberen te bespreken met de bewindvoerder zelf. ‘Als mensen niet tevreden zijn, heeft dat meestal te maken met het geld dat ze wekelijks of maandelijks mogen besteden’, zegt Feenstra. ‘Dan willen ze bijvoorbeeld € 50 extra. Maar als dat nancieel niet haalbaar is, kan een bewindvoerder dat niet toestaan.’ Als een gesprek niet werkt, kun je een klachtenbrief schrijven aan de bewindvoerder. Als dat ook niet helpt, kun je de klacht voorleggen aan de rechter. Je krijgt dan de kans om de kwestie uit te leggen. De rechter beslist wat er moet gebeuren.

Nuttige websites

Op rechtspraak.nl lees je wat bewind precies inhoudt en hoe je het kunt aanvragen.

NBBI is de brancheorganisatie voor professionele bewindvoerders.

Op nbbi.eu vind je een overzicht van bewindvoerders ingedeeld per provincie.

Op juridischloket.nl staan voorbeeldbrieven voor klachten over bewindvoerders.

‘MIJN OUDERS REGELDEN ALTIJD DE BELASTINGVRIJE SCHENKING VOOR DE KLEINKINDEREN, NU DOE IK DAT’

SCHULDSANERING?

DAN KRIJG JE EEN

WSNP-BEWINDVOERDER

Marja (53) is bewindvoerder van haar vader. ‘Mijn moeder is tien jaar geleden overleden. Mijn vader redde zich prima in zijn eentje, maar de laatste jaren merkten we dat hij wat verward was. Hij bleek dementie te hebben. Hij woont nog zelfstandig en mijn zussen houden een oogje in het zeil. Zij wonen in de buurt, brengen eten en bezoeken hem elke dag. Ik woon 70 kilometer verderop. Ik heb toen aangeboden om bewindvoerder te worden, want ik wilde ook mijn steentje bijdragen. Ik ben o cieel door de rechter benoemd. Ik vraag mijn vaders zorgtoeslag aan, zorg ervoor dat de rekeningen worden betaald en ik doe belastingaangifte voor hem. Ook zorg ik er elk jaar voor dat de kleinkinderen een belastingvrije schenking krijgen. Dat deden mijn ouders vroeger zelf en nu regel ik dat. Ik moet elk jaar een nancieel overzicht aan de rechtbank laten zien en ik houd mijn zussen goed op de hoogte. Zij zeggen: joh, laat zitten, we geloven het wel. Maar ik vind het belangrijk dat ze precies weten waar elke cent blijft.’

Als je grote schulden hebt en je komt daar zelf niet meer uit, kun je via de gemeente soms in aanmerking komen voor schuldsanering op basis van de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp). Dan krijg je een Wsnp-bewindvoerder. De rechter kan schuldeisers dan verplichten om mee te werken aan de schuldsanering. De Wsnp-bewindvoerder ziet erop toe dat de a ossingsafspraken worden uitgevoerd. Elk halfjaar informeert hij je over de voortgang. Zelf krijg je een beperkt maandbedrag om van te leven. Na verloop van tijd ben je schuldenvrij. Voor 1 juli 2023 duurde zo’n traject meestal drie jaar. Wsnp-trajecten die na 1 juli 2023 zijn ingegaan, duren achttien maanden. ‘De Wsnp-bewindvoerder is een andere bewindvoerder dan de beschermingsbewindvoerder’, zegt Feenstra. Kort door de bocht: de Wsnpbewindvoerder zorgt ervoor dat de schuldeisers hun geld krijgen, terwijl de beschermingsbewindvoerder naar jouw belang kijkt. ‘We werken wel samen met Wsnp-bewindvoerders’, aldus Feenstra. ‘Soms hebben mensen met schulden twee bewindvoerders. De Wsnp-bewindvoerder kijkt naar de schulden die in het verleden zijn ontstaan, tot het moment waarop de Wsnp inging. Wij kijken naar wat er nu gebeurt en helpen de cliënt daarbij.’ Een Wsnp-bewindvoerder kun je niet zelf kiezen: de rechter wijst hem of haar toe. Op bureauwsnp.nl lees je alles over de Wsnp en de procedure, en ook wat je kunt doen als je niet tevreden bent. Dit is een ander traject dan bij klachten over de beschermingsbewindvoerder.

GELDRUBRIEK

slappe was

Journalist

Wilma van Hoe aken verzamelt het laatste nieuws op het gebied van geld en legt nanciële rompslomp uit in klinkklare taal.

RUST IN JE PORTEMONNEE

Weten hoe je er nancieel voor staat geeft rust. Ook helpt een helder overzicht als je moet bezuinigen. Dan weet je precies aan welke uitgavenpost je minder kunt besteden en aan welke per se niet. Grip op je geld krijg je als je een jaarbegroting maakt met alle verwachte inkomsten en uitgaven. Dan kun je je voorbereiden op dure maanden en kijken in welke maanden je wat geld opzij kunt zetten. Op nibud.nl vind je bij Tools en tests een stappenplan voor een jaarbegroting. Je kunt direct een Excel-sjabloon downloaden en je eigen begroting maken. Het programma doet het rekenwerk.

3.578.513

Dat was het aantal AOW’ers in september 2023. Hiervan ontvangt ruim 60 procent AOW voor samenwonenden en 37 procent AOW voor alleenstaanden.

€De gemiddelde douchetijd is 7,4 minuten. Als je dat terugbrengt naar 5 minuten, bespaar je jaarlijks ongeveer € 65.

BRON: MILIEUCENTRAAL

60+ en werkloos

De Wet inkomensvoorziening oudere werklozen (Iow) is met vier jaar verlengd. Je kunt een IOW-uitkering aanvragen als je WW- of WGA-uitkering is afgelopen en als je ouder was dan 60 jaar en 4 maanden toen je werkloos werd. De IOW moet voorkomen dat oudere werklozen terugvallen in de bijstand en hun spaargeld moeten aanspreken of hun huis moeten opeten in de periode voordat ze AOW krijgen. Een IOW-uitkering kun je aanvragen bij het UWV.

Meer overwaarde

De gemiddelde overwaarde van de huizen van alle woningeigenaren is tussen 2012 en 2022 gestegen van ruim € 110.000 naar € 294.000. Hoe ouder de woningeigenaar, hoe hoger de overwaarde.

BRON: VAN BRUGGEN ADVIESGROEP

Baan binnen je postcode

Meer dan de helft van de werknemers geeft aan dat ze sinds corona graag een baan hebben in de buurt van hun huis. Volgens de Nationale Vacaturebank zijn ze in coronatijd gewend geraakt aan het gemak en de exibiliteit van thuiswerken. Daardoor kijken ze nu kritischer naar de reisafstand. Zoek je een baan? Op nationalevacaturebank.nl kun je niet alleen lteren op vakgebied en aantal werkuren, maar ook op postcode.

HUUR OMHOOG

De huren in de sociale sector mogen vanaf 1 juli 2024 maximaal 5,8 procent omhoog. Met de toeslag wordt de huurverhoging gecompenseerd.

€ 2,35

Dat mag je werkgever in 2024 per dag onbelast betalen als thuiswerkvergoeding.

AANRECHTSUBSIDIE (JA, DIE BESTAAT NOG)

Je hoort er zelden meer iets over, maar de aanrechtsubsidie bestaat nog steeds. Het is een ‘uitkering’ voor de minst verdienende partner. De aanrechtsubsidie stamt uit de tijd dat vrouwen vaak thuisbleven als ze kinderen hadden, of hooguit een klein deeltijdbaantje hadden. Dat zit zo. Iedereen heeft recht op algemene he ngskorting. Dat is een korting op de belasting. Als je werkt of een uitkering hebt, wordt de algemene he ngskorting automatisch verrekend. Maar mensen zónder of met een heel laag inkomen zouden die korting mislopen. Om dit te voorkomen, is ooit geregeld dat de minst verdienende partner (lees: de vrouw) zelfstandig he ngskorting kon krijgen. Deze aanrechtsubsidie wordt al jaren afgebouwd. Maar hij bestaat nog steeds voor mensen die geboren zijn vóór 1963 en die minstens zes maanden een scale partner hebben (iemand met wie ze getrouwd zijn, of op hetzelfde adres wonen en een samenlevingscontract, een huis of een kind hebben). Zij kunnen dit jaar maximaal € 3.362 aan he ngskorting krijgen. Kijk voor meer informatie op belastingdienst.nl

ALSOF ER NIEMAND KIJKT ans

Of je nou thuis in je eentje losgaat op jaren 80-hits of in de dansschool samen de chachacha doet, dansen is bewezen goed voor iedereen.

MADELEINE ‘Ik zal blijven dansen tot mijn laatste snik’

MADELEINE MEUWESSEN (78) DANST SOMS WEL VIJF KEER PER WEEK KLASSIEK BALLET BIJ ADC EN HENNY JURRIËNS STUDIO. OOK DOET ZE MEE MET HET NATIONALE BALLET.

‘Ik heb een foto waarop ik als vijf- of zesjarig meisje in spagaat in tutu voor een aantal andere kinderen zit. Je kunt goed zien dat mijn balletschoentjes helemaal kapot zijn. Mijn moeder was de enige uit haar grote familie die de Tweede Wereldoorlog had overleefd. Wij kinderen mochten alles doen wat we graag wilden – binnen de grenzen van het normale. Mijn ouders gunden ons alles. Ik wilde dansen, dansen, dansen! Mijn ouders waren arm, maar ik mocht toch op mijn derde naar het balletschooltje. Ik mocht meedoen met de uitvoering, maar mijn ouders hadden het geld niet om nieuwe balletschoentjes te kopen. Op mijn twaalfde kreeg ik een beurs voor het internationaal gerenommeerde Russische Bolsjojballet, maar ik wilde mijn ouders niet achterlaten. Toen ik zeventien was, kreeg ik rugklachten en mocht ik niet meer dansen. Ik heb het tóch weer opgepakt toen ik 43 was. Ik heb bijna mijn hele leven pijn in mijn rug gehad, maar die verdween toen ik weer ging dansen.

Ik volg vier à vijf lessen van anderhalf uur per week, zowel bij ADC (Amsterdam Dance Center) en de Henny Jurriëns Studio; klassieke lessen op professioneel niveau. Daar doen bijvoorbeeld professionele dansers aan mee die tussen producties zitten. Mensen van rond de twintig, en daar sta ik op mijn leeftijd gedreven en trots tussen. Het leuke van de Henny Jurriëns Studio is dat het alleen voor professionele dansers is. Dat ben ik o cieel niet, maar ik denk dat zij me zien als semiprofessioneel, omdat ik meedans met het Nationale Ballet. Dat is trouwens ook zo ongeloo ijk bijzonder. Vorig jaar danste ik in Sleeping Beauty, wat een droom. Wat ik misschien wel het mooiste vind, is dat jonge meiden naar me toe komen en tegen me zeggen: ‘Door jou zien we dat je tot op hoge leeftijd kunt blijven dansen en dat het niet ophoudt als je dertig bent.’ Sowieso voel ik me ontzettend welkom, iedereen is lief voor me. Ik zal blijven dansen tot mijn laatste snik.’

ALS KLEIN KIND KON DAVID KITOYAN (15) AL NIET STILZITTEN. NU IS HIJ WERELDKAMPIOEN BREAKDANCE ONDER DE ZESTIEN.

‘Zolang als ik me kan herinneren houd ik van muziek. Bij mijn oma stond een piano, als klein kind wilde ik al dansen. Mijn moeder zegt dat ik altijd al heel beweeglijk ben geweest. Ik danste altijd en overal. Toen ik vier was, was in de kerk waar wij naartoe gingen een oudere jongen die vond dat ik talent had en bijzonder was. Hij ging een beetje met me breakdancen. Op een gegeven moment gingen we steeds vroeger naar de kerk, zodat ik met hem kon trainen. Ik begon thuis te oefenen wat die jongen me had geleerd en showtjes te geven voor mijn familie. Ik zat uren op YouTube andere breakdancers te bestuderen. Hoe bestond het dat zij konden vliegen?

Dansen zit in mijn ziel. Ik heb ook andere dansstijlen zoals house en hiphop geprobeerd en dat vond ik heel leuk, maar mijn hart ligt bij breakdance. Afgelopen december ben ik Nederlands kampioen geworden. Eerlijk gezegd win ik de ene prijs na de andere. Ik krijg privéles van een trainer, maar ik geef zelf ook les aan jonge kinderen. Dat vind ik superleuk om te doen, er moeten meer b-boys en b-girls – zo noemen we breakdancers – komen. Ook geef ik workshops aan kinderen, onder andere in asielzoekerscentra. Dat vind ik heel bijzonder om te doen. Iedereen doet mee en de kinderen lachen en worden helemaal vrolijk, ook al verstaan ze niet wat ik zeg. Dansen heeft geen taal nodig.

Als breakdancer heb je één of twee signature moves Tijdens battles (waarbij twee of meer b-boys of b-girls tegen elkaar dansen, red.) gooi je die move erin op het moment dat het nodig is. Als je dat doet, gaat het publiek helemaal uit z’n dak, dat geeft een waanzinnig goed gevoel. Volgens mijn moeder kun je tijdens battles ook aan me zien wanneer ik boos ben op mijn tegenstander –als die net iets te stoer doet, bijvoorbeeld. Een battle lijkt een beetje op een bokswedstrijd, je antwoordt als het ware op elkaar met je moves. Ik kan mijn emoties kwijt in het dansen.

Fysiek is het wel behoorlijk zwaar, ik heb vaak blessures. Nu ook weer, aan mijn enkel. Maar dat hoort erbij. Ik zou het heel cool vinden om beroemd te worden. Ik wil zo veel mogelijk prijzen winnen en ooit nog meedoen aan de Olympische Spelen. Dit is wat ik altijd blijf doen, ik heb niet eens een plan B.’

PORTRETTEN

DAVID ‘Alle kinderen doen mee. Ze verstaan me niet, maar dansen heeft geen taal nodig’

KAOUTHAR DARMONI LEERDE ALS PIEPJONG MEISJE

VAN HAAR MOEDER, OMA EN OVERGROOTMOEDER BUIKDANSEN. ZE HEEFT HET IN DE LOOP DER JAREN DUIZENDEN ANDERE VROUWEN GELEERD.

‘De dans die ik beoefen heet in het Arabisch Raqsat Al Ilahat, wat ‘dans van de godinnen’ betekent. Dit ritueel bestaat al meer 4000 jaar, het is het oudste vrouwelijke dansritueel ter wereld. Ik heb het als kind in Tunesië geleerd van mijn moeder, mijn oma en zelfs mijn overgrootmoeder. In een van mijn eerste herinneringen zat mijn overgrootmoeder op een matras en bewoog ze haar handen en wenkbrauwen mee op de muziek. Vanaf het matras corrigeerde ze ons meisjes, maar stimuleerde ze ons ook. ‘Nu wat meer met de handen, nu met je billen schudden.’

Die vrouwelijke, lichamelijke wijsheid wordt van generatie op generatie doorgegeven. Raqsat Al Ilahat verenigt alle leeftijden. Van kleine meisjes tot overgrootmoeders, alle vrouwen komen bij elkaar om te dansen. Dansen reguleert je emoties. We dansen om in een ow te komen. Bij buikdansen worden het bekken en de baarmoeder gezien als de basis waar vanuit elk mens wordt gemaakt. Die sensualiteit kent geen leeftijdsgrens. Als je danst met je bekkenbodemspieren, activeer je je seksuele energie, maar seksuele energie in de meest pure, schone vorm, oerkracht. Vrouwen onder elkaar beschouwen het als levenskracht. Buikdansen is veilig, want je bent met alleen maar vrouwen. Buikdansen als entertainment voor toeristen, wat buitenshuis wordt gedaan en ook mannelijk publiek kent, is iets heel anders en heeft hier niets mee te maken. Ik leer deze dans al jaren aan andere vrouwen van over de hele wereld. Buikdansen creëert sisterhood, het zorgt ervoor dat je de sensualiteit van andere vrouwen niet als een bedreiging ziet. Zelf voel ik dat ik leef wanneer ik dans, en ik ben één met mijn lichaam. Ik kom heel snel in contact met de ‘cabasa’, de energie van het bekken en de baarmoeder. Het is de energie van creativiteit, dus ik kan uitdagingen aan en problemen oplossen. Ook ervaar ik meer rust en vreugde als ik dans, ik zuiver mijn energie ermee.’

KAOUTHAR

‘Van meisjes tot overgrootmoeders, alle vrouwen komen bij elkaar om te buikdansen’

‘Ondanks de beperkingen weet mijn lichaam nog steeds wat het moet doen’

WILLY MARELL-VAN DOSSELAAR (68) HEEFT PARKINSON EN DANST WEKELIJKS MET LOTGENOTEN IN DE DANSSTUDIO VAN INTRODANS. ‘Ik ben bepaald niet sportief, maar bewegen op muziek heb ik altijd heel leuk gevonden. Als kind zat ik op ballet en later danste ik tijdens het uitgaan. Ik ben er nooit supergoed in geweest, ik deed het echt voor mijn plezier. Circa twaalfenhalf jaar geleden kreeg ik de diagnose parkinson. Vlak daarna was er in het ziekenhuis een voorlichtingsmiddag over dingen die goed voor je zijn als je parkinson hebt. Er werden verschillende presentaties gegeven, door een dansdocente onder anderen. Artsen, verpleegkundigen en patiënten zaten op hun stoel te dansen, het sprak me meteen aan. Voor ‘gewone’ mensen is bewegen al heel belangrijk, voor mensen met parkinson nog meer. Wanneer je parkinson hebt, moet je elke dag oefeningen doen en naar de fysio. Zeker, dat is heel waardevol, maar het is natuurlijk extra jn als het ook nog leuk is. De lessen die volg, zijn goed opgezet, met een warming-up en coolingdown. Ze zijn ook heel afwisselend.

Het is heel goed voor mijn humeur. Het lichaam wordt door het dansen een beetje geholpen met de dopamineaanmaak, die hapert als je parkinson hebt. De muziek doet in dat opzicht ook heel veel. Soms wordt er in één les gewisseld tussen bijvoorbeeld klassiek, disco en Japanse trommels. Vorige week hebben we gestampt en geklapt op amencomuziek. Ik vind het mooi om te zien dat mijn lichaam ondanks de beperkingen nog steeds precies weet wat het moet doen. Van dansen word ik niet alleen blij, het is ook fysiek goed voor me. Soms ga ik wel iets meer trillen als ik bijvoorbeeld heel geconcentreerd een balletbeweging aan het maken ben, maar het kan er ook juist door verminderen. Het is moeilijk te zeggen of het dansen mijn symptomen heeft vertraagd, want je weet natuurlijk niet hoe het verloop van mijn ziekte was gegaan als ik niet had gedanst. Ik kan soms boos zijn op mijn lichaam omdat het me in de steek laat. Wanneer ik dans en het me lukt om wél mooie en vloeiende bewegingen te maken, is dat een heel jn gevoel.’

MARIËTTE DE ROOIJ (51) EN HAAR VRIEND HANS BROUWER (62) ZIJN EEN PAAR JAAR GELEDEN BEGONNEN MET STIJLDANSEN EN DANSEN NU VOOR GOUD-STER.

Mariëtte: ‘Op wat streetdance na in mijn jonge jaren heb ik nooit echt gedanst. Hans deed als tiener wel aan stijldansen en zijn ouders dansten nog toen ze ruim in de tachtig waren. Ik hoorde er dus regelmatig verhalen over en het leek mij eigenlijk heel leuk om dat ook te doen. De directe aanleiding was de verhuizing van Hans’ vader, nadat zijn moeder was overleden. Met opruimen kwamen we hun dansschoenen tegen en toen we net samen begonnen, danste Hans op de schoenen van zijn vader en ik op die van zijn moeder, heel bijzonder. Vrijdagavond is onze vaste avond, buiten de dansschool is er eigenlijk weinig mogelijkheid om te stijldansen. Onlangs hadden we een bruiloft en dachten we: ha, we mogen!

Maar eenmaal op de dansvloer bleek de dj alles aan elkaar te mixen, dus we konden niet echt los. We dansen graag thuis, onze hond Ollie danst dan mee.

Wat ik het leukst vind aan dansen, naast het bewegen en de muziek, is het feit dat het echt iets is wat je samendoet, het is qualitytime met elkaar.

We houden allebei heel erg van de jive, dat is lekker opzwepend en actief. Ikzelf vind de samba ook te gek, maar daar is Hans niet zo’n fan van. Hij vindt het soms een hele work-out. Bij ons in de groep zit een stel van begin zeventig, je ziet dat zij net iets vaker stilstaan. Ik kan me ook voorstellen dat het steeds moeilijker wordt om alle passen en volgordes te onthouden, daar worstel ik soms nu al mee. Maar wij blijven dit doen zolang het gaat. Ik vind het heel grappig dat mij meerdere keren door vreemden is gevraagd of ik professioneel danser ben, omdat ik blijkbaar zo’n kaarsrechte houding heb. Dat komt bij het dansen mooi van pas.’

Hans: ‘Toen ik zestien was, hoorde stijldansen echt bij mijn opvoeding. Ik heb het destijds vier jaar gedaan en ben toen ook tot goud-ster gekomen, dat is een niveau onder topklasse. Het zat bij ons in de familie, mijn vader en moeder hebben tot op hoge leeftijd gedanst en ook mijn zussen dansten graag. Toen Mariëtte opperde om samen te gaan dansen, zijn we van voren af aan begonnen. Ik vind de samba inderdaad het minst leuk – daar zit een soort hupje in waardoor je een beetje door je knieën gaat, en dat is wel heel pittig.’

PORTRETTEN

MARIËTTE EN HANS ‘De samba heeft een hupje waardoor je door je knieën gaat, dat is wel pittig’

WIL JE MET ME DANSEN?

Je staat versteld wat dansen doet voor je gezondheid. Je botten, je conditie, je hart en vaten hebben er allemaal baat bij. En ook mentaal kikker je op, want het zet je gelukshormonen aan het werk.

De afgelopen tien jaar zijn er talloze onderzoeken gedaan naar het e ect van dansen op lijf en geest. Ze komen allemaal tot dezelfde conclusie, namelijk dat er heel veel voordelen zijn. Dansen is op verschillende manieren goed voor je.

Waaróm we eigenlijk dansen heeft te maken met de zogenaamde sensorimotor synchronisatie (SMS), oftewel entrainment. Dit is het menselijk instinct om een extern waargenomen ritme – muziek, of iemand anders die danst – op te willen pakken. Dit zouden baby’s al een paar maanden na de geboorte doen. Goed, het is dus een instinct, maar waarom is het zo jn? Dat komt vooral doordat aerobe lichaamsbeweging – beweging waarbij je hartslag omhooggaat – onze gelukshormonen zoals serotonine en dopamine helpt opkrikken. Daardoor kunnen we negativiteit en stress van ons afschudden en worden we blijer. Dansen laat gevoelens van depressie en angst verdwijnen.

GET IN THE GROOVE!

Dansen is daarnaast ook een volwaardige work-out, omdat je een groot deel van je spieren gebruikt. Het is ook heel goed voor je cardiovasculaire gezondheid, dus om hart en vaten t te houden.

Uit een onderzoek dat werd gepubliceerd in het American Journal of Preventive Medicine bleek dat mensen die regelmatig dansen op een gemiddelde intensiteit (waarbij je zweet en enigszins buiten adem bent) maar liefst 46 procent minder kans hadden om een hartziekte

te krijgen of binnen tien jaar aan hartproblemen te overlijden dan mensen die niet dansen. Bij wandelaars was dit slechts 25 procent.

Dansen is ook goed voor je core, en dat zorgt weer voor een betere houding én voorkomt spierblessures en rugpijn. Wanneer je danst, versterk je bovendien je botten. Er is onderzoek gedaan waaruit blijkt dat de gevolgen van osteoporose zelfs voor een deel ongedaan kunnen worden gemaakt door te dansen.

Mensen die regelmatig dansen lopen 46 procent minder risico om een hartziekte te krijgen

De voordelen voor ouderen zijn helemaal enorm. Het leren en onthouden van de choreogra e, in combinatie met de lichaamsbeweging en de sociale interactie met andere mensen, zou zelfs de kans kunnen verkleinen op dementie, hoewel daar nog geen wetenschappelijk bewijs voor is. Hoe dan ook, dansen is goed en heerlijk voor mensen van alle leeftijden, en je hebt er alleen muziek voor nodig, dus wat let je om vandaag nog je moves te laten zien (desnoods alleen aan je kat)?

4x

DAAROM IS DANSEN GOED VOOR JE

DANSEN GEEFT ZELFVERTROUWEN

Wanneer je fysiek sterker wordt door dansen, voel je je beter over jezelf. Hetzelfde geldt als je moeilijke danspasjes onder de knie hebt gekregen, of dat in elk geval hebt geprobeerd.

HET MAAKT JE CREATIEF

Slechts vijf minuten vrij dansen verhoogt al je creativiteit en probleemoplossend vermogen, vooral omdat je ‘uit je hoofd’ gaat.

1 2 4 3

DANSEN HELPT TEGEN DEPRESSIE

Dansen kan gevoelens van depressie verminderen. Het gaat hier wel om ‘vrije’ ontspannen bewegingen, dus zet vooral de muziek in je woonkamer hard en dans!

HET VERMINDERT PIJN

Door te dansen komen er endor nes vrij, hormonen die werken als pijnstiller. Een van de redenen waarom het Nieuw-Zeelandse rugbyteam de ‘haka’ uitvoert, een rituele dans, vlak voor een wedstrijd.

WAT DOET DANSEN VOOR MENSEN MET PARKINSON?

Dansen wordt steeds meer erkend als een e ectieve therapeutische activiteit voor mensen met de ziekte van Parkinson. Dit komt omdat dansen meerdere aspecten van de gezondheid tegelijkertijd aanpakt, waaronder motorische vaardigheden, evenwicht en cognitieve functie. Parkinsonpatiënten ervaren vaak stijfheid en trillingen. Door te dansen verlicht je deze symptomen, want exibiliteit en spierkracht nemen toe. Bovendien stimuleert het leren van nieuwe dansroutines het geheugen en de concentratie. Ook verbetert dansen het evenwicht waardoor het risico op vallen verkleint – een belangrijke zorg voor mensen met parkinson. Ten slotte: door te dansen worden mensen uit hun isolement gehaald, het vermindert stress en bevordert het geluksgevoel.

WIST JE DAT?

+ Breakdancing is ontstaan in de jaren zeventig als een alternatieve, ‘nietdodelijke’ vorm van vechten tussen Afro-Amerikaanse straatbendes in de New Yorkse Bronx.

+ Het oudste archeologische bewijs dat mensen altijd hebben gedanst zijn 9000 jaar oude grotschilderingen in India.

+ Bij de wals zat oorspronkelijk een armlengte afstand tussen man en vrouw. De Britse koningin Victoria, een groot liefhebber van deze dans, eiste daar verandering in.

+ In de 15de en 16de eeuw was ballet een vorm van entertainment aan de Franse en Italiaanse hoven. Balletdansers waren oorspronkelijk uitsluitend mannen.

DUURZAAM

nieuwe melkboeren

Acht jaar geleden zochten de broers Tom (31) en Bart Grobben (34) uit Twente naar een duurzame manier om het melkveebedrijf van hun ouders over te nemen. Plantaardige zuivel, dat moest het worden. Hun bedrijf heet De Nieuwe Melkboer en is een glanzend voorbeeld van hoe het kan: een boerderij zonder koeien.

HOE ZIET HET ER BIJ JULLIE OP DE BOERDERIJ UIT?

‘Na jarenlang experimenteren met gewassen en producten staat er nu soja op onze akkers, zijn de koeien de deur uit en is er in de stal een fabriekje waar een plantaardig alternatief voor yoghurt wordt gemaakt.’

AANVANKELIJK WAS JULLIE SOJAMELK ERG IN TREK, DOORDAT BARISTA’S STEEDS MEER VRAAG KREGEN NAAR LATTES EN CAPPUCINO’S MET SOJAMELK. MAAR TOEN KWAM ER CONCURRENTIE VAN HAVERMELK. WAS DAT SCHRIKKEN?

‘Ja, daar hadden we even niet op gerekend. Ineens kwam er heel goede havermelk op de markt en sindsdien wordt sojamelk veel minder gebruikt in de ko e. Toen hebben we het roer helemaal omgegooid en ons op plantaardige yoghurt gestort, wat je maakt door sojamelk te fermenteren. Op zich niet moeilijk, maar hoe krijg je een optimale smaak? Dat was een kwestie van heel veel testen en proeven. Eerst bij onze ouders in de keuken, later in een productieruimte bij ons in de buurt en inmiddels hebben we ons eigen fabriekje. We verkopen nu drie smaken sojayoghurt en we hopen ons assortiment op den duur te kunnen uitbreiden. We willen bijvoorbeeld ook van andere gewassen yoghurt gaan maken, van haver of van lupines.’

WAT IS HET MEEST DUURZAME ASPECT VAN JULLIE ONDERNEMING?

‘Het lokale aspect telt waarschijnlijk het zwaarst. Ons product is gemaakt met lokale grondsto en en wordt ter plekke gefabriceerd, dus dat heeft impact op het aantal foodmiles, de kilometers die voedsel a egt van plant naar klant. Hoe minder kilometers, hoe milieuvriendelijker. Zelf hebben wij vijf hectare grond om soja op te verbouwen, de rest betrekken we van andere boeren. We verbouwen niet zuiver biologisch, want tot op dit moment is de vijver van Nederlandse boeren die soja verbouwen aan de kleine kant en we kunnen niet zonder hen. Dus vonden we het belangrijker om de drempel zo laag mogelijk te houden. Bovendien is ook niet-biologische sojateelt al goed voor de grond. De planten hebben geen kunst- of koemest nodig om te groeien, want het is een vlinderbloemig gewas, dat stikstof uit de lucht haalt en in de grond bindt.’

‘De planten hebben geen kunst- of koemest nodig om te groeien, ze halen stikstof uit de lucht’

EERST DEDEN JULLIE ALLES ZELF, MAAR DE ZAAK IS PAS ECHT GOED GAAN

LOPEN DOORDAT JULLIE ONDERDELEN HEBBEN UITBESTEED EN ZIJN GAAN SAMENWERKEN MET GROTE COÖPERATIES ALS AGRIFIRM EN FRIESLANDCAMPINA. WAS DAT VOORTSCHRIJDEND INZICHT?

‘Ja, we hebben stap voor stap geleerd waar we zelf goed in zijn, bijvoorbeeld in smaakontwikkeling, en wat we beter aan anderen kunnen overlaten, zoals het transport naar de klant. Daarin moet je gewoon keuzes maken. Door in zee te gaan met Agri rm kwamen we makkelijker aan sojabonen van andere boeren, en via de samenwerking met FrieslandCampina konden we investeren in onze yoghurtfabriek. We hebben er geen spijt van dat we in het begin alles in eigen hand wilden houden, ook al heeft het ons heel wat slapeloze nachten bezorgd. Achteraf gezien hadden we beter meteen op zoek kunnen gaan naar goeie boeren van wie we kant-en-klare bonen konden afnemen, bijvoorbeeld. Aan de andere kant hebben we daardoor wel heel veel kennis opgebouwd en zijn we er ook trots op hoe we zover zijn gekomen.’

HET KLINKT ALS EEN SIMPELE OPLOSSING VAN HET STIKSTOFPROBLEEM:

ZUIVELPRODUCTEN MAKEN VAN SOJABONEN. IS DAT OOK ZO?

‘In principe wel, alleen moeten consumenten bereid zijn om meer te betalen voor soja van eigen bodem. Sojabonen uit

andere continenten zijn veel goedkoper, maar die willen wij niet gebruiken, want die grondsto en hebben grote afstanden afgelegd voordat ze in Nederland aankomen. Als er een goede prijs voor lokale teelt wordt betaald, zullen er in Nederland genoeg boeren te vinden zijn die soja voor ons willen verbouwen. Aan ons de taak om consumenten te overtuigen van de meerwaarde van ons product. Dat gaat vast lukken, want we hebben een goed verhaal: het is volkomen helder waar onze grondsto en vandaan komen en hoe wij produceren. Daarnaast is de smaak ontzettend belangrijk. Wij krijgen heel enthousiaste reacties over de smaak van onze yoghurt, dus we zijn overtuigd dat we ons hiermee onderscheiden van de andere sojayoghurtmakers.’

KUNNEN JULLIE ER AL VAN LEVEN?

‘We kunnen er op dit moment een inkomen uithalen, maar dat komt voor een deel door investeerders die vertrouwen hadden in onze start-up. Nu de bouw van de fabriek is afgerond en we een nieuwe productielijn hebben, is het zaak om de investeringen zo snel mogelijk te laten renderen. We proberen in elke markt voet aan de grond te krijgen. Niet alleen in de supermarkt, maar ook bij restaurants en andere bedrijven die plantaardige yoghurt willen gebruiken. Dat loopt goed, dus we verwachten aan het eind van dit jaar winstgevend te zijn.’

MISSEN JULLIE DE KOEIEN?

‘Vooral voor onze ouders was het een emotionele stap om de dieren weg te doen. Onze moeder zei dat het voelde alsof de ziel uit het bedrijf was. Begrijpelijk, want het is heel prettig om te leven met dieren om je heen. Aan de andere kant geeft het ook ruimte om niet meer 24 uur per dag de verantwoordelijkheid te voelen. ‘De boontjes bellen ons niet uit bed’, zeggen we weleens tegen elkaar. We hoeven niet meer dag en nacht paraat te staan en onze ouders blijven evengoed betrokken bij het bedrijf. Ze zijn natuurlijk erelid van het testpanel dat onze nieuwe producten proeft en verder helpen ze mee met de sojateelt, de oogst en het drogen van de bonen. En ja, we telen wel naar biologische standaarden, dus af en toe is het zo’n dag dat we met de hele familie op het land staan om onkruid te trekken.’

Yoghurt van De Nieuwe Melkboer is o.a. te koop via Crisp.

nieuwemelkboer.nl

LANG LEVE DE DOORWERKER

Krantje, de tuin, etstochtje, kleinkinderen, sudoku’tje, een museum. Heerlijk voor menig AOW’er. Begrijpelijk als je lang zwaar werk hebt gedaan. Maar doorwerken wordt wel steeds populairder. Hoe jn het is om bezig te blijven, merkte ook journalist Marije de Jong.

Ik zie nog het zorgelijke gezicht van de man van personeelszaken, zoals dat toen nog heette. Ik was 32 en was zojuist aangenomen bij een tijdschriftuitgeverij. Of ik besefte dat ik van geluk mocht spreken, had de man gezegd, ik was immers al best oud. Ik geef het niet graag toe, maar vanaf dat moment nestelde zich diep in mij het idee van een houdbaarheidsdatum. Ook jaren later echoën zijn woorden nog weleens door mijn hoofd, maar dan met een triomfantelijke bijklank. Bijvoorbeeld toen ik op mijn 56ste gevraagd werd om hoofdredacteur van een gerenommeerd tijdschrift te worden, omdat ik ‘zo veel ervaring en anciënniteit meebracht’. Of wanneer ik nu – op mijn 68ste - met gloeiende wangen terugrijd van een interview met een bijzonder mens. Dan wil ik weleens een virtuele middelvinger opsteken naar die man van toen. Sinds twee jaar ben ik ‘AOW-gerechtigd’, zoals dat zo mooi heet. Ik had nooit zo’n vastomlijnd plan over mijn toekomst, maar toen iemand me vroeg een artikel te schrijven, ontdekte ik hoe leuk ik het vond om weer mijn tanden ergens in te zetten en – niet onbelangrijk – waardering te krijgen voor wat ik doe. Zoetjesaan heb ik mijn oude vak van schrijvend interviewer weer opgepakt. Ik heb het er zelfs druk mee. Als ik niet oppas heb niet eens tijd om spontaan naar de film te gaan.

Ik zie ze volop om me heen, mensen die nog lekker bezig blijven. Vriendin Machteld bijvoorbeeld, zeventig inmiddels, werkte jarenlang als kinderpsycholoog in het speciaal onderwijs. Na haar pensioen is ze nog diverse keren teruggevraagd voor een vervanging en tegelijk gaf ze haar eigen praktijk een doorstart. ‘Ik merk dat ik nog steeds heel blij word als er een beroep wordt gedaan op mijn kennis en ervaring’, zegt ze. ‘Dat zou ik nog niet willen missen.’

OPGESCHOVEN HOUDBAARHEIDSDATUM

Wij zijn typisch mensen in ‘de derde levensfase’. Dat is de term die een officiële regeringscommissie heeft bedacht voor de jaren tussen grofweg 67 en het moment dat we krakkemikkig worden. De overheid benoemt dat potentieel niet zonder eigenbelang. In steeds meer sectoren is immers een schreeuwend tekort aan vakmensen. Maar het is ook een win-winsituatie, want die vakmensen voelen zich vaak nog veel te vitaal om de hele dag te lanterfanten. Ze maken zich graag nog een beetje nuttig en dan is het mooi meegenomen dat ze er wat geld en waardering mee verdienen. Onze houdbaarheidsdatum is dus behoorlijk aan het opschuiven. Daarover heb ik een leuk gesprek met Annelous Vrancken, oprichter van TIZ (Toekomst in Zicht). Ze heeft er haar werk van gemaakt om mensen minder op hun tandvlees de finish te laten halen en leidinggevenden meer oog te laten krijgen voor senioriteit. ‘Wij worden veelal betaald vanuit de persoonlijke ontwikkelbudgetten van bedrijven, meestal in vergrijsde sectoren zoals de zorg en het onderwijs, waar werkgevers er veel belang bij hebben om mensen binnenboord te houden. Maar primair zijn we er voor de werknemer. Uit onderzoek weten we dat ruim 60 procent geen idee heeft hoe ze er persoonlijk en financieel voorstaan. Op basis van individuele gesprekken maken

‘WERKEN GEEFT

STRUCTUUR, IK HEB IETS WAARVOOR IK DE WEKKER MOET ZETTEN’

Nellie Baarslag (76) liep een jaar na haar pensioen op het strand en dacht: moet ik nou zó 88 worden?

Tot haar 65ste werkte ze fulltime in de zorg en het voortgezet onderwijs en voedde ze in haar eentje twee zonen op. ‘Op de dag van die strandwandeling las ik een interview met een 65-plusser die enthousiast vertelde hoe hij op oproepbasis auto’s wegbracht. Nog geen week later deed ik dat ook. Ik vond het meteen leuk en nu, bijna tien jaar later, ben ik nog lang niet van plan om te stoppen. Tachtig procent rijd ik in leuke nieuwe auto’s die van een autodealer naar een klant moeten of van de ene garage naar de andere. Ik begin vaak in Arnhem, waar ik voor een regionale dealergroep werk en vandaar dwars het land door. Van Groningen tot Den Helder en van Vlissingen tot Maastricht. Het mooiste vind ik het als ik diep in de provincie moet zijn en dan met een zonnetje over die prachtige wegen rijd. Hier word ik nog voor betaald ook, denk ik dan. Als het lekker weer is ga ik

op een terrasje zitten, en dan op mijn gemak met de trein terug. Ik heb elke dag een uitstapje, zo voelt het. Ik geniet van de vrijheid. Ik doe het meestal zo’n 3 à 4 keer in de week. Behalve op dinsdag, dan doe ik vrijwilligerswerk. Die dag is heilig. Dan breng en haal ik met mijn eigen auto mensen naar en van een theepaviljoen. Tussendoor ets ik voor stichting Duo etsmaatjes met een deelnemer. Het is zo heerlijk om te zien hoe gelukkig iemand daarvan wordt. Ik heb altijd wel een bestemming voor het geld dat ik verdien. Een van mijn zonen woont met zijn gezin in Nieuw-Zeeland, Dat zijn dure reizen. Ik ben er net zeven weken geweest. Dat is een groot voordeel van werken op oproepbasis – dat ik zomaar een paar maanden weg kan. Ik geef het bijtijds aan, dat gaat allemaal in goed overleg. Ik kan altijd nee zeggen als ik gevraagd word om te rijden, maar ik zeg meestal ja. Ik blijf het gewoon heerlijk vinden. En het geeft structuur. Ik heb iets waarvoor ik de wekker moet zetten.’

NA JE PENSIOEN

André Aleman is hersenonderzoeker en neuropsycholoog. De hoogleraar verdiept zich al jaren in de ontwikkeling van onze hersenen na ons vijftigste. Daarover schreef hij Het seniorenbrein.

‘Blijven werken kan zeker goed zijn voor het brein. Ik zeg met nadruk kán zijn, omdat werkplezier een belangrijke factor is. Als je je ei niet kwijt kunt in je werk, als het stressvol is, dan werkt het niet. Stress heeft sowieso een nadelige invloed op het brein. Dat geldt ook als je doorwerkt omdat het nancieel moet, zoals je in Amerika veel ziet. Maar zolang er een hoge mate van vrijwilligheid is, is het zeker zinvol om door te werken. We zien bij mensen die stoppen een afname van soms wel 30 procent van de cognitieve vaardigheden zoals concentratievermogen, geheugen, en exibiliteit om nieuwe informatie te verwerken.

Nu zijn er veel misvattingen over het functioneren van oudere werknemers. Bijvoorbeeld dat ze minder snel nieuwe dingen leren. Dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Het oudere brein is ook een ervaren brein, dat nieuwe oplossingen zoekt wanneer dat nodig is. Als de ene hersenhelft moeite krijgt met het verwerken van veel nieuwe informatie, springt de andere bij. We hebben zelfs gezien dat mensen bij het ouder worden juist beter kunnen worden in belangrijke mentale vaardigheden zoals het nemen van complexe beslissingen. Er is onderzoek waar bij oudere en jongere werknemers ingewikkelde situaties krijgen voorgelegd. De oudere werknemers komen dan meestal tot een genuanceerdere beslissing. Daarom is er veel te zeggen om ook qua leeftijd te zorgen voor diversiteit op de werkvloer. Je hoeft trouwens niet per se betaald werk te doen om je brein t te houden. Ook vrijwilligerswerk kan een beroep doen op je cognitieve vaardigheden. Net zoals sporten en sociaal actief zijn belangrijke elementen zijn.

‘HET OUDERE BREIN IS EEN ERVAREN BREIN, DAT NIEUWE OPLOSSINGEN ZOEKT’

In zijn algemeenheid kun je zeggen dat, naarmate we ouder worden, de witte stof in het brein wat afneemt en de hersencellen een beetje krimpen. Maar er is een nieuw begrip waar steeds meer wetenschappelijke ondersteuning voor is en dat heet cognitieve reserve. Zie het als een soort noodstroomvoorziening die je kunt aanspreken als dat nodig is. Hoe beter je die reservecapaciteit op peil houdt, hoe beter je brein functioneert. Dat doe je met complexere activiteiten die een beroep doen op meer meerdere hersennetwerken tegelijk, zoals bijvoorbeeld een nieuwe taal leren of een muziekinstrument leren spelen. Ook als je doorwerkt spreek je vaak meerdere hersengebieden aan. Nee, dat doe je niet als je graag sudoku’s en puzzeltjes maakt. Dat is leuk, maar het helpt niet voor je cognitieve vaardigheden. Je wordt dan vooral goed in sudoku’s maken.’

JE WERKT OP JE EIGEN MANIER IN JE EIGEN TEMPO, ZONDER DE ROMPSLOMP EN DE RATRACE

wij dat inzichtelijk. Hoe kan ik dit werk met plezier blijven doen? Wil ik eerder stoppen of juist langer doorgaan? Als er met hen meegedacht wordt, blijken veel mensen daar best voor te voelen.’

SOCIALE CONTACTEN, STRUCTUUR EN ZINGEVING

Het tij is dus duidelijk aan het keren en dat vind ik een mooie ontwikkeling.

Begrijp me goed, van mij mag iedereen beslissen wat hij wil. Ik snap het best wanneer je het na tientallen jaren (fysiek) zwaar werk wel welletjes vindt.

Maar heel veel mensen bevalt het goed om bezig te blijven, in hun oude vak of een heel andere branche. Werken zorgt voor sociale contacten, structuur, zingeving. Uit onderzoek weten we dat het bijdraagt aan je geluksgevoel als er een beroep op je wordt gedaan. Wij zijn tenslotte sociale wezens die graag van betekenis zijn. En ons brein wil uitgedaagd worden. Ik merk het zelf ook hoe lekker ik het vind om mijn hersens te laten kraken en een reden te hebben om in vorm te blijven, ook letterlijk. Doorwerkers vind ik vaak ook aangenaam gezelschap omdat ze nog van alles meemaken, Voor freelancers is de overgang sowieso altijd al vager geweest. In mijn omgeving barst het van de leuke zzp’ers die na hun AOW gewoon doorgaan, al dan niet op een lager pitje. De ontwerper blijft ontwerpen, de adviseur blijft adviseren, de therapeut blijft therapie geven en de journalist blijft schrijven.

Of neem vriend Hans. Ik vergeet altijd dat hij 78 is, omdat hij nog ongelooflijk actief is. Hij verbouwde een paar jaar geleden de benedenetage van zijn huis tot een hippe airbnb. Zijn gasten komen van over de hele wereld – hij spreekt bijna vaker Engels dan Nederlands. Zowel mentaal als fysiek houdt het hem lenig, want hij doet zo veel mogelijk zelf. De reviews zijn lovend en hij verdient ook nog een aardige zakcent, waarmee hij weer leuke reisjes maakt. Als ik rondvraag zijn de sleutelwoorden autonomie en vrijheid. Je werkt op je eigen manier in je eigen tempo, zonder de rompslomp en de ratrace die bij het oude werkleven hoorden. Ik zie eigenlijk alleen maar voordelen. En mocht ik ooit zijn uitgewerkt, dan hoop ik te doen wat een vriendin doet. Zij spreekt elke ochtend af met een paar geestverwanten in het café op de hoek. Ze nemen het nieuws door, bespreken de laatste films, en lachen om elkaars verhalen. Maar ja, zij is dan ook 81, het nieuwe 65.

‘DAT PLICHTSGETROUWE DAT WIJ HEBBEN BEGINT ZELDZAAM TE WORDEN’

Ron van Gellekom (69) werkte bijna vijftig jaar in de nanciële sector. Nu is hij parttime huismeester in een luxe kantoorpand in Amsterdam.

‘Tegenwoordig hebben we Mijn Pensioenoverzicht, maar heel lang tastten we in het duister over hoeveel pensioen je aan het einde van de rit zou krijgen. Toen het eenmaal zover was, zat er toch een ink verschil tussen wat ik dacht te krijgen en wat ik kreeg. Maar dat is niet de reden dat ik weer ben gaan werken, want ik heb eigenlijk best een goed pensioen. Nee, de reden is dat ik het miste om met mensen om te gaan. Dat vind ik gewoon lekker. In mijn laatste baan reed ik als examenleider het land door, heel afwisselend. Na twee maanden thuiszitten werd ik onrustig en ben ik eens gaan kijken bij gespecialiseerde uitzendbureaus. Deze vacature als huismeester sprak me het meeste aan. Het zijn pakhuizen die heel mooi omgebouwd zijn tot kantoorpanden. Er zijn nu zeven huurders, elk met ruimte voor zo’n honderdvijftig mensen, maar zo veel zijn het er niet.

Ik moet mensen toegang geven, pakketjes aannemen, het ko eapparaat schoonmaken, kleine technische dingen doen. Voordeel van doorwerken is ook dat je blijft leren. Als er iets kapot is, ga ik kijken hoe ik dat kan oplossen. Ik begin steeds meer mensen te kennen. Het publiek is heel internationaal, 80 procent is expat. Veel IT’ers. Wat ik wel merk is dat de huidige generatie heel anders is dan de mijne. Dat arbeidsethos, dat plichtsgetrouwe dat wij hebben begint zeldzaam te worden. En als ik zie wat die werkgevers doen om die mensen binnen te houden: ze hebben een bar, pooltafel, PlayStation, er zijn feestjes.

Ik ga met plezier naar mijn werk. Als ik om half acht in de regen weg ets denk ik weleens: ik lijk wel gek. Maar als ik er eenmaal ben, vind ik het leuk. Ook omdat het de buurt is waar ik ben opgegroeid. Wat ik wel heel jammer vindt, is dat een groot gedeelte van wat ik verdien in de tweede schijf valt. Ik moest vorig jaar ink wat terugbetalen. Dat is ontmoedigend. Ik wil niet sikkeneurig worden, maar het moet wel lonend zijn.’

NA JE PENSIOEN

Sjaak van Heukelum is oprichter/directeur van de Doorwerkgever, een bedrijf dat gespecialiseerd is in het faciliteren van doorwerkers.

‘Achttien jaar geleden, toen ik me in deze materie ging verdiepen, was het algemene idee: als je met pensioen mag, gaat de vlag uit, dan hoef je nooit meer wat te doen. Doorwerkers werden gezien als losers met een slechte pensioenvoorziening. Nog steeds zijn er mensen die de dagen aftellen – heel begrijpelijk als je lang zwaar werk hebt gedaan –, maar doorwerken wordt wel steeds populairder. Een kwart miljoen mensen doet het inmiddels. Ze worden beschouwd als waardevolle arbeidskrachten die het leuk vinden om hun competenties en talenten nog even in te zetten.

Omdat er voor doorwerkers helemaal geen arbeidsvoorwaarden waren, hebben we ooit met de vakbond en het ministerie een doorwerk-cao gemaakt. Die is later opgegaan in de Wet werken na de AOW-gerechtigde leeftijd. Dat is denk ik een compliment. Maar de oproepvariant in onze cao waar vrijwel iedereen voor koos, was geschrapt. De wet regelt vooral bepaaldetijdcontracten, en dat is toch weer een soort dienstverband. En dat vindt niet iedereen prettig, omdat het weer een verplichting is. Terwijl de meeste mensen in deze levensfase vrijheid willen. Ze willen nog best wat doen, maar met zo veel mogelijk vrijwilligheid en exibiliteit. Wat een ‘gewone’ werknemer prettig vindt – werkzekerheid, inkomenszekerheid, sparen voor pensioen – dat is voor een doorwerker niet zo interessant. Als je ziek wordt gaat je inkomen niet achteruit, je mist alleen extra inkomen. Omdat de meeste mensen exibele afspraken willen, hebben we samen met de belastingdienst

‘WERKGEVERS BESEFFEN DAT TALENT UITSTROOMT. VAAK IS DAT UNIEKE KENNIS’

een doorwerkregeling ontwikkeld, gebaseerd op afspraken die een doorwerker samen met z’n opdrachtgever maakt. Dat kan de oude werkgever zijn, maar dat hoeft niet. Wij handelen dat af in een doorwerkovereenkomst. Wij factureren naar de werkgever en dragen alles af aan de belasting en keren netto uit. Dat doen we voor allerlei sectoren en voor alle niveaus, van consultants tot chau eurs. De grote groei zit bij werkgevers die bese en dat talent uitstroomt. Vaak is dat unieke kennis. Ik ken een man bij een machinefabriek die de vraagbaak is voor het hele bedrijf. Hij wilde best nog even blijven, maar wel zonder ingewikkeld gedoe als hij een vrije dag wil omdat zijn kleinzoon jarig is. Een pure win-winsituatie.’

CIJFERS

Er zijn op dit moment ruim 250.000 doorwerkers, waarvan 60.000 als zzp’er. Van de rest maakte zo’n driekwart een doorstart bij een werkgever en werkt een kwart via een uitzendbureau in een bijbaan. Eén op de tien pensionado’s werkt uit eigen beweging door, maar uit onderzoek blijkt dat vier op de tien mensen nog graag iets zou willen blijven doen als ze gevraagd zouden worden.

BRON: CBS

IN WELKE BELASTINGSCHIJF VAL JE?

Hoewel geld vaak niet de belangrijkste reden is om door te werken, moet het wel lonend zijn. Als je door de bijverdiensten in een hogere belastingschijf valt en netto minder overhoudt, of door je bijverdiensten toeslagen verliest, is dat natuurlijk niet motiverend. Dat geldt zowel voor zzp’ers als voor mensen met een (oproep)contract. Daarom is het altijd raadzaam om uit te zoeken hoe je persoonlijke plaatje eruitziet.

Om te weten in welke schijf je valt, tel je alle inkomsten bij elkaar op: bijverdiensten, inkomsten uit pensioen en eventuele lijfrentes en AOW. Loonhe ng, waar iedereen recht op heeft, pas je het beste toe op je hoogste inkomensbron. Als je voor 2024 de AOW-leeftijd hebt bereikt, gelden de volgende tarieven:

GRONINGEN EN OKINAWA

Ze krijgen al jarenlang aandacht, de vijf plekken op de wereld waar bovenmatig veel mensen honderd worden (nu een docuserie op Net ix). Bezig blijven, gezond eten en midden in het leven staan blijken daarbij belangrijke factoren.

De Rijksuniversiteit Groningen heeft net een onderzoek afgerond waarbij de hersenactiviteit van ouderen uit de regio is vergeleken met die van leeftijdgenoten op het Japanse eiland Okinawa, een van de blue zones. Ze deden allebei testjes die zowel een beroep doen op de rechterhersenhelft (het werkgeheugen, ook wel frontale cortex) als op de linker-, de taalhersenhelft. Bij beide tests bleken de Japanse ouderen minder hersenactiviteit nodig te hebben, wat erop wijst dat hun brein ‘jonger’ is. Aangenomen wordt dat dat komt door de gezonde manier waarop de ouderen van Okinawa leven. Ze eten veel zeewier, vis, groente en fruit, ze bewegen ink en er is veel sociale interactie. Overigens rukt ook op Okinawa de westerse levensstijl op. De voorspelling is dat daardoor het gunstige verschil zal afnemen.

TEKST WILMA VAN HOEFLAKEN

AOW-nieuws

Goed nieuws voor iedereen die met pensioen is. Afgelopen januari ging de AOW met tientallen euro’s omhoog. Minder goed nieuws voor mensen die nog geen AOW hebben, want zij moeten er langer op wachten.

In 2024 krijgt iemand met AOW die alleen woont bruto € 1541,53 per maand. Dat is bruto ruim € 80 meer dan eind 2023. En in 2023 was de AOW al fors verhoogd. In januari 2023 ging de AOW met ruim 10 procent omhoog en vervolgens in juli 2023 nog eens met bijna 2 procent. Al die verhogingen zijn maar goed ook, want het leven wordt elk jaar flink duurder.

Wat een AOW’er netto overhoudt van die € 1541,53 hangt van zijn financiële situatie af. Iedereen heeft recht op algemene heffingskorting. Dat is een korting op de belasting die je moet betalen. Als de SVB (de instantie die de AOW uitkeert) rekening houdt met deze heffingskorting, houdt de alleenwonende AOW’er per maand netto € 1.459,53 over. Het enige wat dan ingehouden is op zijn bruto uitkering is de premie voor de Zorgverzekeringswet. Die is in dit geval € 82. Maar als de SVB de heffingskorting niet heeft toegepast, krijgt de AOW’er netto € 1166,11 uitbetaald. Dan is er belasting ingehouden en is de belastingkorting daar niet van afgetrokken. Ingewikkeld? Een beetje. De SVB houdt standaard rekening met de heffingskorting. Dat is logisch, want je hebt recht op de heffingskorting. Maar veel mensen met AOW krijgen ook nog pensioen via hun oude werk.

TE VEEL KORTING? BELASTING TERUGBETALEN! Pensioenfondsen passen doorgaans geen heffingskorting toe. Je hebt namelijk maar één keer recht op heffingskorting. Als de SVB én je pensioenfonds allebei heffingskorting toepassen, krijg je te veel korting. En betaal je te weinig belasting. Dan krijg je uiteindelijk een belastingaanslag en moet je belasting terugbetalen. Maar je kunt bij de SVB wel aangeven dat je wilt dat ze geen heffingskorting toepassen. Dat is verstandig als je pensioen hoger is dan je AOW. In dat geval kun je het beste bij je pensioenfonds aangeven dat je wilt dat zij de heffingskorting toepassen. De hoogte van de heffingskorting hangt namelijk af van de hoogte van je inkomen. Als je méér verdient, gaat de heffingskorting omlaag. Daarom laat je de heffingskorting toepassen bij de instantie (SVB of pensioenfonds) die het meeste geld uitkeert. Dan loop je niet het risico dat je achteraf belasting moet terugbetalen. Dit geldt ook als

je twee banen hebt: laat de werkgever bij wie je het meest verdient de heffingskorting toepassen.

AOW-LEEFTIJD WEER OMHOOG

Ondertussen moeten mensen die nog geen AOW hebben er weer een beetje langer op wachten. Ruim tien jaar geleden kreeg iedereen vanaf zijn 65ste AOW. Maar mensen worden steeds ouder. Een vrouw die nu 65 is, had bij haar geboorte een levensverwachting van 75,2 jaar. Maar op dit moment mag diezelfde vrouw er - statistisch gezien - op rekenen dat ze de 86 haalt. Dat maakt de AOW kostbaar. Daarom is de AOW-leeftijd nu gekoppeld aan de levensverwachting. Actuarissen (verzekeringswiskundigen) kijken daarvoor naar de sterftecijfers uit het verleden en vertalen die naar de toekomst. De levensverwachting van 65-jarigen steeg tussen 1950 en 2019 van 14,3 jaar naar 20,1 jaar. Corona zorgde even voor een dip. Daardoor daalde de levensverwachting van 65-jarigen in 2020 en 2021 naar 19,5 jaar. Maar inmiddels wordt erop gerekend dat 65-jarigen in 2028 een levensverwachting hebben van 21,05 jaar. Daarom gaat de AOW-leeftijd verder omhoog. Dit jaar is de AOW-leeftijd nog 67 jaar. Vijf jaar voordat mensen AOW krijgen, wordt de nieuwe AOW-leeftijd bekendgemaakt. In 2028 krijgen mensen pas AOW als ze 67 jaar en 3 maanden zijn. En dat blijft zo in 2029. Later dit jaar horen we hoe het ervoor staat met de AOW-leeftijd in 2030.

HEFFINGSKORTING BETEKENT MINDER

BELASTING BETALEN OVER JE AOW

+ Je kunt niet he ngskorting krijgen op je AOW én je pensioen.

+ Vraag om de he ngskorting bij de instantie die het meeste geld uitkeert.

+ In 2028 krijg je AOW als je 67 jaar en 3 maanden bent.

LIDDIE AUSTIN is freelance journalist en columnist. Ze schrijft o.a. voor Flow, Zin, Happinez, Libelle en FD. Liddie is dol op lezen en ze selecteert voor elke RADAR+ vijf boeken.

BOEKENRUBRIEK

NU EVEN NIET,

GOED MOEDERSCHAP)

In haar in een heldere stijl geschreven roman Het enige kind bekijkt de Mexicaanse schrijfster Guadalupe Nettel het moederschap van alle kanten. Dertigers Laura en Alina weten één ding zeker: ze willen geen kinderen. Laura gaat zelfs zover dat ze zich laat steriliseren. Alina echter verandert van gedachten, maar als zij uiteindelijk zwanger wordt, ontstaan er allerhande complicaties. Terwijl Laura worstelt met tegenstrijdige gevoelens omtrent de zwangerschap van haar vriendin, raakt ze steeds meer gehecht aan haar buurjongetje wiens moeder niet goed voor hem kan zorgen. Daarnaast moet ze zich ook zien te verhouden ten opzichte van haar eigen moeder, van wie ze het gevoel heeft dat zij haar kinderloze bestaan afkeurt. Wat is goed moederschap? Is dat altijd biologisch bepaald of kun je ook een goede moeder zijn voor een kind met wie je geen bloedverwantschap hebt? Nettel laat zien dat op dit soort vragen geen eenduidige antwoorden mogelijk zijn.

Het enige kind, Guadalupe Nettel (Nijgh & Van Ditmar), € 21,99

IN DE BAN VAN DE FÜHRER

Rond 4 en 5 mei verschijnen er altijd veel boeken over de Tweede Wereldoorlog. Voor wie daar dit jaar eens vanuit een ander perspectief over wil lezen, is Het kleedje voor Hitler van Bas von Benda-Beckmann een aanrader. Hierin vertelt de Nederlandse historicus het verhaal van zijn (via memoires en brieven goed gedocumenteerde) Duitse adellijke familie van vaderskant, vanaf eind negentiende eeuw tot heden. Hij laat zien hoe zij, aanvankelijk toegewijde democraten, na de Eerste Wereldoorlog status en bezit kwijtraakten en geleidelijk in de ban van de Führer raakten. Dat gebeurde in meer of mindere mate: een van de tantes van zijn vader huwde Hitlers trouwste generaal (die tijdens het Proces van Neurenberg als oorlogsmisdadiger ter dood werd veroordeeld); een andere had een Joodse vriend en liet zich na de Kristallnacht uitschrijven bij de partij. De grote geschiedenis beschreven vanuit het perspectief van één familie – het levert een interessant én meeslepend boek op.

Het kleedje voor Hitler, Bas von Benda-Beckmann (Querido), € 36,99

IK LEES

HAAR VERHAAL, MIJN VERHAAL

Ooit zaten Athena Liu en June Hayward bij elkaar in de klas op een schrijfopleiding. Daarna werd Athena een succesvol auteur. De romans van June daarentegen opten. Toevallig is June aanwezig wanneer Athena op een bizarre manier aan haar einde komt. Voordat June de plek des onheils verlaat, steekt ze in een opwelling het net voltooide, handgeschreven manuscript van Athena’s nieuwe roman in haar tas. Ze herschrijft het boek hier en daar en brengt het uit onder haar voor de gelegenheid aangepaste, enigszins Aziatisch aandoende naam Juniper Song. En kijk eens aan, met dit boek over het miskende Chinese Arbeiderskorps tijdens de Eerste Wereldoorlog krijgt ze eindelijk haar felbegeerde bestseller. June geniet van haar in haar ogen welverdiende succes, maar de kritiek zwelt aan: is dit wel háár verhaal om te vertellen? In haar satirische roman Yellowface weet Rebecca F. Kuang de tijdgeest uitstekend te vangen. Yellowface, Rebecca F. Kuang (The House of Books), € 15

In een boek kun je je verliezen. Héérlijk. Bijvoorbeeld in Yellowface van Rebecca F. Kuang over een onsuccesvolle schrijfster die aan de haal gaat met het manuscript van een bestsellerschrijfster.

ANDER SOORT HERSENEN

Op zijn zevende kreeg journalist Koen Bruning de diagnose autisme. Dat was een voordeel, schrijft hij in zijn boek Op het spectrum –Leven met autisme, want daardoor kreeg hij vroeg de hulp die hij nodig had en kon deels ontkomen aan wat hij ‘het vonnis van de samenleving’ noemt. In zijn boek beschrijft hij situaties uit zijn jeugd die inzichtelijk maken hoe iemand met autisme de wereld beleeft. Veel van de hindernissen die mensen zoals hij ervaren zijn niet het gevolg van de ‘stoornis’, constateert hij, maar van de manier waarop de maatschappij reageert als je van de norm afwijkt. ‘Mensen met autisme, dyslexie, ADHD of andere ‘afwijkingen’ zijn niet ziek, maar (…) hebben simpelweg een ander soort hersenen, die informatie anders verwerken en problemen op een andere manier oplossen’, aldus Bruning. Zou het niet beter zijn om de normen te bevragen in plaats van deze mensen in een keurslijf te dwingen?

Op het spectrum, Koen Bruning (Prometheus), € 21,99

KLAAR MET DE SCHAAMTE

Na de dood van haar vader in 2017 belandt televisiepresentator en schrijver Milouska Meulens in een diep dal. Haar tweede huwelijk loopt op de klippen, ze raakt haar baan kwijt, ze is lichamelijk en geestelijk ziek en wordt opgenomen in een psychiatrische kliniek. Ze kan niet meer voldoen aan het beeld dat anderen van haar hebben, beseft ze terwijl ze langzaam opkrabbelt. Dat heeft ook voordelen. ‘Het rookgordijn dat ik optrok, kan neer. Daarachter: een braakliggend terrein, klaar om bebouwd te worden zoals ik dat wil.’ Maar eerst moet er schoon schip worden gemaakt. Meulens beleefde – zwak uitgedrukt –een turbulente jeugd. Ze verhuisde als kind vaak heen en weer tussen haar moederland Curaçao en Nederland, en ook nog eens meerdere malen binnen Nederland, van opvanghuis naar opvanghuis; er was stevig huiselijk geweld. Het tekent haar. In het aangrijpende Moederland vertelt ze haar verhaal en laat ze de schaamte die ze altijd met zich meedroeg daarover achter zich. Moederland, Milouska Meulens (Meulenho ), € 22,99

TEKST LIDDIE AUSTIN

‘De baby is duur, maar ik geef nu minder uit aan mezelf’

In elke RADAR+ vertelt iemand hoe zij of hij omgaat met geld, bezuinigingen, boodschappen en bankrekeningen. Julia Roelofs en haar partner Joël van der Giessen denken totaal verschillend over geld. ‘Joël kocht in één week een tv plus een stofzuiger van € 800. Dat zou ik nooit doen.’

KUNNEN JULLIE GOED RONDKOMEN?

Zij: ‘Ik heb niet op een rijtje wat we precies uitgeven, maar dat hoef ik ook niet per se te weten. We staan nooit rood. En we kunnen elke maand sparen.’

Hij: ‘We hebben een gezamenlijke rekening waar we allebei hetzelfde bedrag op storten. Opeens moesten we aan het einde van de maand steeds bijstorten. Sinds we naar de Lidl gaan, hoeft dat niet meer. Dan kopen we voor € 75 eten voor vier of vijf dagen. Daar zitten zelfs dingen als ko e of olijfolie bij. Verder gaan we nog zo’n twee keer per week naar Albert Heijn.’

WAT IS JULLIE LAATSTE GROTE UITGAVE?

Hij: ‘We gaan zes weken rondtrekken in Thailand, met Lio. Daar geven we nu geld aan uit.’

Zij: ‘We hebben tickets gekocht voor € 850 per persoon. Lio vliegt gratis. En we hebben al binnenlandse vluchten en treinreizen geboekt.’

Hij: ‘De volgende uitgave wordt hopelijk een huis. We zijn met een aannemer wezen kijken naar een oud huis waar van alles aan moet gebeuren.’

EN DE BABY, IS HIJ DUUR?

Zij: ‘Heel duur, maar ik merk dat ik voor mezelf minder uitgeef. Ik koop bijna geen kleren meer en ga minder vaak uit eten. Niet uit bezuiniging, maar het boeit me minder. Daardoor heb ik niet het gevoel dat ik minder geld heb.’ Hij: ‘De kinderopvang is de grootste kostenpost.’

WAT HEBBEN JULLIE VROEGER GELEERD OVER GELD?

Zij: ‘Dat ik moet zorgen dat ik onafhankelijk en zelfstandig ben en dat ik mijn eigen geld moet verdienen. En dat ik geen geld moet uitgeven dat ik niet heb.’ Hij: ‘Dat je niet alles moet uitgeven wat er binnenkomt en dat je altijd iets achter de hand moet hebben.’

Zij: ‘Mijn moeder vond het belangrijk dat ik baantjes had. Ik had oppasbaantjes en werkte in de horeca en bij Albert Heijn. Ik vind dat Lio ook bijbaantjes moet hebben, later. Dan leert hij dat het niet vanzelfsprekend is dat je alles krijgt en dat je moet werken voor je geld.’

DENKEN JULLIE HETZELFDE OVER GELD UITGEVEN?

Hij: ‘Heel verschillend juist. Juul kan op zaterdag kibbeling eten in de stad en uit lunchen gaan en stroopwafels en chips kopen. En dan vraagt ze: gaan we vanavond uit eten? Dan ben je op een random zaterdag zomaar € 200 kwijt aan eten. Dan ben ik een rem.’

Zij: ‘Joël kocht in één week een tv plus een stofzuiger van € 800. Dat zou ik nooit doen.’

Hij: ‘Ik ben makkelijk met grote uitgaven die nodig zijn. Als ik me erger aan de stofzuiger wil ik per se een nieuwe en dat moet dan een geweldig ding zijn. Als het aan mij ligt kopen we morgen een nieuwe ijskast, want deze is veel te klein.’ Zij: ‘Dat vind ik niet nodig. Ik ben niet materialistisch. Ik vind het leuker om gezellige dingen te doen.’

JULIA ROELOFS (28) EN JOËL VAN DER GIESSEN (29) WONEN SAMEN EN HEBBEN EEN ZOONTJE VAN ZEVEN MAANDEN: LIO. JULIA IS FEC-ANALIST BIJ EEN BANK EN JOËL

ACCOUNTMANAGER BIJ EEN DETACHERINGSBUREAU.

INKOMEN

ongeveer 2 keer modaal*

MAANDELIJKSE UITGAVEN

Huur (inclusief gas/ elektra/water) € 1.260

Internet € 35

Net ix € 13

Boodschappen € 500

Bijtelling zakelijke auto € 300 Kinderopvang netto € 500

Babyspullen incl. luiers € 150

Kapper Joël € 35

Nagels Julia € 45

Kleding samen € 100

Uitgaan, festivals € 100

Telefoon samen € 75

Sport samen € 93

Sparen wat overblijft

* 1 x modaal is bruto € 3373 per maand, zonder vakantietoeslag. Netto is dat € 2603. Vakantietoeslag is bruto € 293 per maand. Netto is dat € 215. Dus inclusief vakantietoeslag is 1 x modaal € 2818 netto per maand. Per jaar is 1 x modaal, inclusief vakantiegeld, bruto bijna € 44.000. BRON: NIBUD

LUISTEREN NAAR DE

GIDS

Een heerlijke wandeling maken met toegevoegd voordeel: een bevlogen gids die allemaal interessante feiten en weetjes over het gebied vertelt.

Het verschraalde meer werd omgetoverd tot een natuurparadijs

WANDELEN

MARKER WADDEN

Nietsvermoedend hadden wij ingetekend op een bezoek aan de nieuwe stukjes land midden in het Markermeer: Marker Wadden. Dankzij een rondleiding kwamen we erachter wat een bijzonder project hier is begonnen. Met klei en slib uit het omringende water werden eilanden gemaakt, die er al snel voor zorgden dat het enigszins verschraalde Markermeer werd omgetoverd tot een natuurparadijs, compleet met waterplanten, schelpdieren, vogels en vissen. Via de site van Natuurmonumenten boekten we niet alleen de boot naar het grootste eiland, maar ook de rondleiding met een inke ledenkorting. De boottocht alleen al is een feest: drie kwartier met droog weer op het dek, wolken aan zien komen en in vertes turen, met een relaxed soort mensen om ons heen. Natuurliefhebbers, uiteraard. Eigenzinnige types ook, je pakt een stoel van een stapel en zet ‘m zelf ergens op het dek. Drankje erbij? Waarom niet? De bar aan boord is geopend.

Daar is de haven van het grootste eiland. We hadden ook alleen met een picknickmand en zwempak kunnen komen, maar wij kozen voor de excursie. We willen nu weleens precies horen waar we zijn beland. Onze verteller is een leraar oude talen, die ontspannen uitleg geeft over het ontstaan, de vegetatie en de vogels. We begrijpen dat het eiland in mei op z’n mooist is, omdat de moerasandijvie dan bloeit.

Af en toe stoppen we bij een vogelspotplaats. Zijn er op Marker Wadden ook andere dieren? Muizen? Konijnen? Een slang? Nee, behalve insecten en vogels zijn er geen levende wezens te bekennen. Op de mensen na, die zich allemaal zeer sociaal gedragen en na aankomst meteen uitwaaieren. Marker Wadden is goed voor een dagje contemplatie. Wat als je dit project zelf mocht inrichten? Wat zou je toelaten, wat absoluut niet? De conclusie, na allerlei fantastische plannen is: Marker Wadden is goed zoals het is – basaal en uniek. natuurmonumenten.nl/natuurgebieden/marker-wadden

+ Huisje huren Er zijn vier volledig zelfvoorzienende eilandhuisjes in de duinen. landal.nl. Alleen-op-de-wereld-gevoel gegarandeerd, want de boot gaat maar een keer per dag en ’s nachts is het aardedonker.

+ Met de boot Er vertrekt een boot vanuit de haven van Lelystad, maar je kunt er ook met een eigen boot naartoe. Er is een haven met ligboxen en een stapelsteiger.

+ Wandelroutes Er zijn twee wandelroutes op de eilanden. Een kustroute van 7 kilometer langs moerassen en vogelkolonies en een vogelvluchtroute van 3 kilometer.

DE NOLLEN

Kunstenaar Ruud van de Wint maakte iets schitterends van dit gebied

bovenin een ronde opening naar de lucht. Dan weer gaan we ondergronds en ervaren zowel stilte als geluid in een met staal bekleed gangenstelsel.

‘Je hoeft niet te luisteren, maar je moet wel bij de groep blijven’, zegt onze gids aan de start van de tour over De Nollen. Ze gaat ons voor door een duingebied onder de rook van Den Helder, waar kunstenaar R.W. van de Wint woonde en werkte tot aan zijn dood in 2016. Eerder verzamelden we ons in een gigantische kas, de ontvangstruimte in het voormalige kunstenaarsatelier, waar ko e, taart en soep verkrijgbaar zijn. We zien hier ook schaalmodellen van kunstwerken die Ruud van de Wint voor de openbare ruimte maakte. Zijn bekendste werk hangt overigens binnen: zeven meter hoge gekleurde panelen in de plenaire zaal van de oude Tweede Kamer.

Met een vijftiental bezoekers lopen we in anderhalf uur tijd over het glooiende terrein, op zichzelf een totaalkunstwerk. Alles hoort erbij, legt de gids uit. Van het watertje waarin de hoge, met koperdraad omwikkelde beelden weerspiegelen, tot en met de meerkoetjes die erin zwemmen. Van de bemoste, slingerende graspaden tot de duintjes met helmgras, de meidoornstruiken en de doorkijkjes naar enorme roestkleurige bouwwerken van cortenstaal. Soms komt er stoom uit een kunstwerk, dan weer vuur. Soms gaan we naar binnen, en komen terecht in een helderblauw pantheon met

Het terrein beslaat een voormalige vuilnisbelt met 25 bunkers, sommige nog uit de Eerste Wereldoorlog. De gemeente stond het ontoegankelijke gebied destijds graag af aan de kunstenaar. Van de Wint maakte er door de jaren heen iets moois van, zo mooi dat zelfs toenmalig koningin Beatrix er graag op bezoek kwam. Dan belde er een hofdame op en zei tegen een van de zoons: ‘Zeg maar tegen je vader datie zijn pak moet klaar hangen, want Beatrix komt weer op bezoek.’ Kijk, dat hadden we nooit geweten als we ons niet hadden aangemeld voor een rondleiding.

+ Openingstijden Van april tot en met oktober zijn er van donderdag tot en met zondag drie rondleidingen per dag. Aanmelden via de website projectdenollen.nl (gratis met een museumjaarkaart)

+ Trein Vanaf station Den Helder-Zuid loop je direct naar de ingang van De Nollen.

+ Vrijwilligers Regelmatig is het museum op zoek maar mensen die willen helpen bij het onderhoud van het landschap, of die bezoekers willen ontvangen en rondleiden. Informatie en aanmelden via de website.

Op de meterslange prentenrol staat een foto van wolvensporen op zandgrond

DE VELUWEZOOM

‘Even voor de duidelijkheid: we gaan geen wolf zien’, zegt boswachter Thommas aan het begin van de excursie Wolven op de Veluwe. De kans dat je de dieren in levenden lijve tegenkomt in Nederland is klein. Maar ze zijn er wel degelijk. Volgens onderzoekers leven verspreid over de Veluwe en in Drenthe negen roedels, dat zijn wolvenparen die jongen hebben gehad. Een spannende gedachte, want de wolf is een tot de verbeelding sprekend dier. Alleen al Roodkapje en moeder Geit kunnen erover meepraten. Juist om het gesprek over de wolf op gang te brengen, biedt Natuurmonumenten in verschillende natuurgebieden wolvenexcursies aan. Vanuit bezoekerscentrum Veluwezoom van Natuurmonumenten neemt Boswachter Thommas ons mee over een holle weg naar een akker, waar hij verse sporen van edelherten laat zien. Sporen van wolven zijn veel moeilijker te vinden, vandaar dat er uit de rugzak van de boswachter een meterslange ‘prentenrol’ tevoorschijn komt, een foto van wolvensporen op zandgrond. Het is een ‘dubbel prent’, dat wil zeggen dat de wolf zijn achterpoten steeds boven op de afdruk van de voorpoten neerzet. We horen nog meer weetjes over de wolf: de natuur gaat er met de komst van het dier op vooruit. En: ecologen voorspelden de komst van wolf in Nederland al twintig jaar geleden, toen besloten werd dat in Europa niet meer op de wolf mocht worden geschoten. Filosoferen is onderdeel van

deze excursie. Ook wanneer we even later de schaapskooi passeren met de omheining van schrikdraad dat ’s nachts wordt aangezet om wolven te weren. Wie zijn schapen en ander kleinvee niet beschermt, loopt het risico dat de wolf er een makkelijke prooi komt halen. Maar we worden ook gerustgesteld: de argeloze wandelaar heeft niets te vrezen van de wolf, want de mens is geen prooi. Mocht je er toch een tegenkomen, dan weten we nu wat te doen: niet wegrennen, maar stilstaan, en als de wolf toch nieuwsgierig is, roepen en zwaaien en zo het dier op de vlucht jagen.

Terug in het bezoekerscentrum krijgen we alsnog wolven te zien, in een compilatie van prachtige lmbeelden, gemaakt met verborgen camera’s in de natuur.

+ Excursies Aanmelden kan via natuurmonumenten.nl

Niet alleen op de Veluwe en in Drenthe, maar binnenkort ook in Brabant en Limburg.

+ Nuttig Doordat wolven op herten en zwijnen jagen, krijgen jonge boompjes meer kans om te groeien.

+ Nog meer weten wolveninnederland.nl en bij12.nl.

DE BIESBOSCH

Ruim driehonderd

bevers zorgen in de Biesbosch voor

diversiteit

Boswachter Jonathan is de ideale ambassadeur voor de Biesbosch: ‘Kijk daar, een zeearend! We noemen hem ‘de vliegende deur’, zo groot is hij. Z’n nest is zo ruim als een tweepersoonsbed!’ Wat een enthousiasme, Freek Vonk is er niets bij. Als vanzelf komen we in de stemming om zelf ook beter op te letten. Zwemt daar niet een bever tussen die takken in het water? Het zou best kunnen, want er leven er tussen de drie- en vierhonderd in dit uitgestrekte deltagebied. We hebben ze hard nodig, legt de boswachter uit, want ze zorgen voor diversiteit, voor lichtplekken in de bossen, waardoor er weer andere planten kunnen groeien.

De Biesbosch is het grootste zoetwatergetijdengebied van Europa. Eb en vloed op de Noordzee zorgen hier voor een aanzienlijk verschil in waterstanden per dag. Dat geeft een bijzonder landschap met kenmerkende planten en dieren. We lopen onder begeleiding het ‘Laarzenpad’ van een kleine vijf kilometer, dat begint bij een hakgriend, een vochtige akker waar wilgenhout wordt verbouwd. Jonathan heeft niet alleen oog voor de natuur, maar weet ook beeldend de moeilijke omstandigheden te schetsen waaronder arbeiders hier in vroeger tijden met bootjes kwamen om wilgenhout te snijden. Ze aten bijvoorbeeld brood met ‘schuifspek’ om aan droge sneden brood nog een beetje

smaak te geven. Na het griend komen we in een uitgestrekt gebied dat in 2007 vanwege de waterveiligheid voor omringende steden is ‘teruggegeven aan de rivier’. Waar eerst aardappels en suikerbieten werden verbouwd is het nu een eldorado voor vogels en vissen. ‘Eindelijk tre en platvis en steur nu eens geen basaltblokken langs de waterkant,’ vertelt Jonathan, ‘maar begroeide oevers en ondieptes waar het goed uitrusten en paaien is.’ We leren veel nieuwe termen en mooie woorden tijdens deze excursie. Zo lopen we tegen het eind van de wandeling door een ‘zachthoutooibos’. Allerlei soorten doorgeschoten wilgen groeien hier welig, tot grote vreugde van bijvoorbeeld het matkopje, een mezensoort dat z’n nestholtes ‘t liefst maakt in zacht, nat en dood hout. We zouden iedere schoolklas zo’n tripje door de Biesbosch gunnen.

+ Staatsbosbeheer Activiteiten en routes door de Biesbosch vind je bij staatsbosbeheer.nl

+ Museum Het Biesbosch MuseumEiland bij Werkendam is uitvalsbasis voor wandelingen, boottochten en beversafari’s. Er is een cafetaria en je kunt er via beeld en geluid ontdekken hoe het bijzondere gebied is ontstaan en door de eeuwen heen is veranderd. biesboschmuseumeiland.nl

+ Nest Volg het leven van de visarend, veel kleiner dan de zeearend, op zijn nest via beleefdelente.nl.

WIES VERBEEK (59) is gezondheidsjournalist en oprichtster van BLOW.nl (’n Beetje Leuk Ouder Worden). In haar vlogs en blogs neemt ze de volgers mee in haar zoektocht hoe we zo t en gezond mogelijk ouder kunnen worden.

BEETJE LEUK OUDER WORDEN

OLD LIVES MATTER

Negatieve stereotypen van ouderen, sombere denkbeelden over ouder worden, ‘boomers’ uitsluiten. Allemaal vormen van 'seniorisme', oftewel discriminatie van senioren. Zo'n somber (zelf)beeld is niet alleen kwalijk voor de maatschappij, maar ook ongezond voor jezelf.

WAT ZEGT DE EXPERT?

1

Vier vragen aan prof. dr. Richard Ridderinkhof, hoogleraar psychologie gespecialiseerd in veroudering en beeldvorming.

WAT ZIJN DE MEEST VOORKOMENDE EN ZORGELIJKE VOORBEELDEN VAN SENIORISME?

‘Het ergste voorbeeld hebben we gezien tijdens de coronapandemie, toen er gesproken werd over het voorrang geven aan jongeren op de intensive care. Alsof ouderen minder belangrijk waren. Maar het uitsluiten of discrimineren gebeurt iedere dag. Neem als zestigplusser maar eens je dochter mee naar een gesprek met je specialist. Voordat je het weet zit hij/zij tegen je dochter over jou te praten. Kijk naar de arbeidsmarkt. Daar worden vijftigplussers al gauw genegeerd, terwijl heel veel vijftigers staan te popelen om aan het werk te gaan. Werkgevers denken dat ze minder competent zijn, dat ze eerder ziek zijn en minder productief, terwijl heel veel van die denkbeelden echt niet kloppen. Sterker: oudere werknemers kunnen zo veel positieve bijdragen leveren. Ervaring, geduld, wijsheid. Seniorisme kan grote gevolgen hebben want het werkt eenzaamheid en isolement in de hand.’

2

MAAR DIE NEGATIEVE DENKBEELDEN MOETEN TOCH ERGENS VANDAAN KOMEN?

‘Natuurlijk, objectief gezien en gemiddeld genomen gaan ouderen achteruit als ze ouder worden. Het gehoor, het geheugen, de snelheid; het wordt allemaal minder. Fysiek ben je minder competent. Maar je kunt niet alle zestigplussers over een kam scheren. Seniorisme is echt nog een stuk erger als je het vergelijkt met discriminatie op grond van sekse. Niemand haalt het meer in z’n hoofd om te zeggen: ‘Voor een vrouw kun je best goed inparkeren’, terwijl we het normaal vinden om bij

een zestiger te zeggen: ‘Zo, dat doe je nog goed!’ En wat te denken van: ‘Wat zie jij er nog goed uit.’ Dat is echt beledigend. Vraag je af of het relevant is om de leeftijd erbij te betrekken.’

HOE KAN HET DAT JE JE EIGEN GEZONDHEID SCHAADT WANNEER JE ZELF SOMBER OF NEGATIEF DENKT OVER OUDER WORDEN?

‘Als je als dertiger door alle drukte dingen vergeet, wijt je dit niet aan ouder worden, en dat doe je wel als je de vijftig bent gepasseerd. Terwijl het misschien helemaal niks met je leeftijd heeft te maken. Die gedachten kunnen er ook voor zorgen dat je bepaalde activiteiten niet meer doet omdat je denkt dat je het toch niet meer onthoudt of begrijpt. Ingewikkelde gebruiksaanwijzing? Daar begin je niet meer aan. Je gaat je als het ware aanpassen aan je gedachten. Ook wel selff ulfi lling prophecy genoemd. Hetzelfde geldt voor sporten of intensief bewegen. De gedachte dat je dat niet meer zo goed kunt of dat je misschien wel mankementen kunt krijgen, zorgt ervoor dat je het niet meer doet. Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat mensen die positief denken over ouder worden, langer leven en gezonder zijn dan mensen met een negatief denkbeeld over ouderen of ouder worden.’

HOE VERANDER JE JE EIGEN NEGATIEVE DENKBEELD OVER OUDER WORDEN?

‘Daar zijn verschillende methoden voor. Alleen de bewustwording ervan is al heel belangrijk. Welk gevoel komt bij je op bij het woord ouderen? Bedenk bij elke negatieve gedachte een positieve tegenhanger. Stel, je staat in de

rij bij de kassa en denkt over de persoon voor je: pff, daar heb je weer zo’n trage boomer. Bedenk dan ook dat deze man of vrouw veel ervaring heeft of meer geniet van de vrijheid. Ook helpt het om wat rolmodellen te hebben van ouderen die je geweldig vindt. Ook blijkt intergenerationeel contact – dus oud en jong door elkaar – negatieve beeldvorming tegen te gaan.’

Mensen die positief denken over ouder worden, leven zeven jaar langer

WIE IS DE OUDERE?

Als er over ouderen, plussers of senioren wordt gesproken, wordt veelal de groep van 65 jaar en ouder bedoeld. Maar eigenlijk bestaat ‘de oudere’ niet omdat er zo veel verschillen bestaan in deze doelgroep. De ene zeventiger is de andere niet. De perceptie hangt vaak ook af van je eigen leeftijd. Een zestiger zal bij ouderen misschien aan tachtigers denken, en een puber vindt een vijftiger al serieus oud.

Een bekende Amerikaanse uitspraak geeft het goed weer: ‘I will never be an old man. To me, old age is always 15 years older than I am.’

OUDEREN IN DE MEDIA

Elk jaar gaat de Nationale Denktank – een groep van twintig net afgestudeerden met verschillende studieachtergronden – een maatschappelijk probleem te lijf. Afgelopen jaar was het thema Betekenisvol Ouder Worden. Om een idee te krijgen hoe ouderen in Nederland worden neergezet, hielden ze een maand lang de media bij (kranten, tijdschriften en sociale media) om te kijken in welke context het woord ‘ouderen’ of ‘ouder worden’ werd genoemd. Erg positief was die context niet …

‘We worden allemaal ouder. Wij allemaal. Tenminste, als we geluk hebben. Er zijn genoeg dingen om tegen te zijn. Anti discriminatie, anti drugs, anti onderdrukking, anti armoede. Ouder worden zou daar niet een van moeten zijn. We moeten ouder worden en de kansen die het biedt omarmen.’

ACTRICE JAMIE LEE CURTIS

BEETJE LEUK OUDER WORDEN

Dag antiaging, welkom proaging

‘10 tips om er 10 jaar jonger uit te zien!’, ‘Voor altijd jong met dit supplement,’ ‘De beste antiaging crème die er bestaat.’ Al ons hele leven wordt ons verteld dat we er jong uit moeten zien. Jong is mooi, oud is lelijk. En dus doen we er alles aan om jong ‘te worden’ en zijn we dol op antiaging pillen, -oefeningen en -crèmes. Met dat antiaging gedoe zeg je eigenlijk dat je tégen ouder worden bent en dat we uit alle macht veroudering moeten bestrijden. Een denkbeeld waar tegenwoordig veel tegen wordt geageerd. We zouden zelf veel meer de nadruk kunnen leggen op hoe leuk het is om ouder te worden, dat oudere mensen boeiend, sexy, gezond, energiek en aantrekkelijk kunnen zijn. Antiaging wordt zo proaging. Fabrikanten van beautymerken kunnen dit maatschappelijke protest niet meer negeren en zijn nieuwe verpakkingen gaan maken voor hun merken: Pro age (Dove), Age perfect (L’Oréal) en Slow Age (Vichy); termen die nu worden gebruikt voor crèmes, in plaats van antiaging. Ze kunnen eigenlijk ook niet anders: vrouwen van boven de vijftig vormen een belangrijke en in demogra sch opzicht groeiende groep met veel koopkracht.

Het bekende Amerikaanse beautymagazine Allure verbiedt haar journalisten om de term antiaging te gebruiken. ‘De manier waarop we over veroudering denken, begint met de manier waarop we over veroudering praten’, zeggen ze. ‘Waarom zouden we niet mogen zijn wie we zijn?’

‘Als alles goed functioneert, wat is er dan oud aan? Een mens is al eeuwenlang hetzelfde, er zit misschien wat slijtage in, maar het ontwerp is niet verouderd’

WIM T. SCHIPPERS

FIJNE BOEKEN

Positief ouder, Levensverhalen over geluk en bloei na je vijftigste van Ellen Heuven

Kun je van jezelf blijven houden naarmate het leven je tekent, en rimpels en gebreken niet meer te negeren zijn? In Positief ouder vertellen twintig vrouwen van boven de vijftig hoe je niet ondanks, maar juist dankzij het ouder worden mooi kunt blijven, kunt groeien en nieuwe doelen kunt bereiken.

Wie ben ik als niemand kijkt? Een andere kijk op de ouder wordende vrouw Hoogleraar psychologie Liesbeth

Woertman over de rol van schoonheid en identiteit in het leven van vrouwen boven de veertig.

PR:OUD, een initiatief van Micaela Bartels en fotografe Sevilay Maria van Dorst, is een ko etafelboek met foto’s en verhalen van (semi)bekende ouderen die de kracht, schoonheid en (eigen)wijsheid van een mens op leeftijd laten zien.

Je reinste discriminatie

De belangrijkste discriminerende factor op de arbeidsmarkt is leeftijd. Een vijftigplusser die naar een baan solliciteert, wordt in Europa het hardst gediscrimineerd, méér dan iemand met een migratieachtergrond.

BRON: GOED OUDER WORDEN, HOE DOE JE DAT?, LOUIS HEYLEN & TOON BLUX

POSITIEF DENKEN = LAGERE BLOEDDRUK

Decennialange research van de Amerikaanse Becca Levy – onderzoeker op het gebied van sociale gerontologie en de psychologie van veroudering – heeft aangetoond dat mensen met positieve opvattingen over ouder worden 7,5 jaar langer leefden dan degenen met negatieve gedachten. Ook later onderzoek wees uit dat een positieve instelling ten opzichte van ouder worden kan leiden tot een lagere bloeddruk, een over het algemeen langer en gezonder leven en zelfs een lager risico op dementie.

HET ZOU VERBODEN MOETEN WORDEN

De Amerikaanse auteur, activist en TED-spreker Ashton Applewhite strijdt al jaren tegen ageism. Ze schreef het spetterende manifest This Chair Rocks, waarin ze oproept tot het beëindigen van discriminatie en vooroordelen op basis van leeftijd. Haar Tedtalk hierover is op YouTube te zien. (Let’s end ageism, Ashton Applewhite.) Supergrappig en absoluut de moeite van het kijken waard.

SENIORISME OMVAT

STEREOTYPEN

Hoe we denken

VOOROORDELEN

Hoe we ons voelen ons

DISCRIMINATIE

Hoe we ons gedragen

... OP GROND VAN LEEFTIJD IN RELATIE TOT ANDEREN ÉN ONS (TOEKOMSTIGE) ZELF

Alle informatie bij elkaar

Seniorisme is het Nederlandse woord voor ageism, met het verschil dat seniorisme alleen over ouderen gaat. Ageism gaat o cieel over stereotypen, vooroordelen en discriminatie op grond van leeftijd, en dan kan het bijvoorbeeld ook gaan over dertigers of pubers. Alles over seniorisme vind je op seniorisme.nl.

LENTEOFFENSIEF

Alles wat je binnen zaaide en op is gekomen moet nog even wachten tot na ijsheiligen om naar buiten te mogen. Maar jij bent vast al druk bezig in de tuin. Voorjaarszonnetje erbij, héérlijk!

TUINIEREN

RADAR+ groenredacteur Ilona

Jongepier scharrelt tussen het prille groen dat ze heeft voorgezaaid en dat straks naar buiten mag. ‘Het is druk op de vensterbank en ook de minikas in de voortuin staat bomvol. Dat ik weer eens veel te veel heb voorgezaaid is wel meer dan duidelijk. Zo groeien de wortels als kool, krioelen de boontjes over elkaar heen en hebben we straks rucola voor een weeshuis. De tomaten doen het goed en de eerste ‘dieven’ zijn verwijderd. Ik blijf de potjes draaien, zodat de plantjes aan alle kanten evenveel

DAT GEKLOOI MET DIE POTJES

IS ENORM RUSTGEVEND

licht krijgen en kunnen doorgroeien tot stevige compacte planten. Doorgeschoten slungels zet ik achteraan op een wat koelere plek en plantjes die uit hun potje groeien verhuis ik naar een groter exemplaar gevuld met verse potgrond. Nog even en ze mogen naar buiten! Ik ben er maar druk mee, maar tegelijkertijd is dat geklooi met die potjes en het gescharrel tussen dat prille groen enorm rustgevend. Ik zucht diep. Niet van ongenoegen, maar van pure tevredenheid, want die potjes met dat groene geluk zijn een heerlijk voorproefje van al het moois dat er deze zomer nog allemaal komen gaat.’

DROGE VOETEN

Soepele lichtgewicht kaplaarzen, € 99,99 (Aigle bij decathlon.nl).

WACHT TOT NA IJSHEILIGEN

Overdag lijkt het misschien al zomer, maar toch moet je nog goed opletten als je jonge plantjes in de volle grond wil planten. ’s Nachts kan het nog erg koud zijn en de kans is dan ook groot dat je plantjes het niet overleven. Een meteorologisch keerpunt in het voorjaar is ijsheiligen, de periode van 11 tot 15 mei. Als de nachten daarna boven de 10 °C zijn, zit je goed!

DAG SLAK

Een gezonde tuin barst van de beestjes, maar het ene is net wat meer gewenst dan het andere. Zo staan we bijna te juichen als we een vlinder zien, maar van slakken die de tuin kaal eten worden we toch iets minder blij. Er zijn verschillende antislaktrucjes. Zo kruipen slakken niet graag over scherpe voorwerpen. Door de grond rondom jonge kwetsbare planten te bedekken met stekelig en ruw materiaal zoals kapotte eierdoppen, schelpen of cacaodoppen, houd je slakken op afstand. Hang nestkastjes op om natuurlijke vijanden aan te trekken: merels en lijsters hebben slakken op hun menu staan. Geef je planten in de ochtend water. Slakken houden van vochtige grond, maar dan wel als het donker wordt, dus ze komen ‘s ochtends nog niet tevoorschijn.

RECHTSOMKEERT

Deze kopertape is geschikt om op een e ectieve en redelijk diervriendelijke manier de slakken uit de buurt van je planten te houden. Bevestig de tape om een plantenbak, boomstam of pot. Zodra een slak de kopertape aanraakt krijgt-ie een kleine schok, waardoor hij meteen omkeert, € 8,49 (demoestuinwinkel.nl).

JUDITH ANNA PRONK

SKYBOX

Vogelhuisje van natuurlijke gerecyclede materialen, € 15,75 Madame Stolz (deens.nl).

WERKHANDEN

Barebones ‘Classic Work Glove’ is een leren tuinhandschoen van hoge kwaliteit. Geïnspireerd op een klassiek ontwerp, € 29,90 (demoestuinwinkel.nl).

BLIJ OP JE BALKON

Je kunt dit boek winnen! Ga naar radarplus.nl/ winbalkon. Geldig t/m 22 mei 2024

Een balkon vol bloeiende planten, drukbezocht door bijen, vogels en vlinders en dat midden in de stad? Hoe je dat (en méér) voor elkaar krijgt lees je in Balkongeluk – Stap voor stap een biodiverse oase van Suzanne de Boer en Friederike Joppen, € 20 (Uitgeverij Snor).

MULCHEN IS EEN MUST

De ideale (moes)tuingrond is niet alleen lekker luchtig en voedzaam, maar zit ook vol beestjes en houdt vocht goed vast. Dikke kans dat met zo’n bodem elke oogst lukt en je tuin in no time vol in bloei staat. Om ervoor te zorgen dat je de grond in topconditie houdt, is het verstandig om de grond rondom de planten af te dekken. Dit heet mulchen. Je beschermt met mulchen niet alleen je planten, maar ook het bodemleven tegen wind en felle zon. Bovendien zijn wormen, pissebedden en torretjes ook minder makkelijk te vinden door vogels. Ze kunnen zo dus beter hun werk doen en dat is winst voor je bodem. Verder onderdrukt mulchen ook het groeien van onkruid en zorgt het er bovendien voor dat de grond langer vochtig blijft. Dat laatste is wel handig in de zomermaanden, want dan hoef je minder water te geven.

Een laagje van 5 à 10 centimeter is genoeg voor het hele jaar. De laag slinkt vanzelf doordat het verteert, voor een deel wegwaait en vogels ook wat meepikken. Mocht het toch sneller slinken dan gedacht, dan kun je altijd nog wat bij strooien.

Geschikt mulchmateriaal: houtsnippers, boomschors, stro of hooi, cacaodoppen, kleine stukjes tak, gemaaid gras, oude bladeren, compost en onbedrukt karton.

NIET IN MEI

Een strak groen gazon is voor veel mensen het ideaal, maar slecht voor de biodiversiteit. De landelijke campagne Maai Mei Niet is een oproep om minder te maaien. In mei vliegen veel insecten uit en zijn ze op zoek naar voedsel, maar op kort gemaaid gras valt niets te halen, want daar groeien geen bloemetjes en planten. Langer gras is trouwens ook beter bestand tegen droogte en hitte, dus de rest van de zomer wat minder vaak maaien is helemaal geen gek idee.

DAGDROMEN

Stevige eenpersoonshangmat, € 94,95 (fonq.nl).

zegwatje?

Veel mensen willen er niet aan dat ze doof worden. Van alle redenen waarom mensen hun huisarts bezoeken, staat een verminderd gehoor ongeveer op de honderdste plek. Jammer, want gehoorverlies heeft een grote impact op je kwaliteit van leven, en er is van alles aan te doen.

Wie ouder wordt, gaat slechter horen. Van de zeventigjarigen blijkt 50 procent al in aanmerking te komen voor een hoortoestel. Dat zijn gemiddelden: terwijl de een op zijn negentigste nog best goed hoort, is de ander op z’n zestigste al hardhorend. Waarom verschilt dat zo? ‘Dat heeft onder andere te maken met de blootstelling aan geluid’, antwoordt audioloog en klinisch fysicus dr. Jan de Laat (LUMC). ‘Je leven lang hoor je geluid – soms te hard. Dan gaan er wat trilhaartjes in je binnenoor kapot. Die schade telt op. Dus als je veel lawaai hebt gehoord, zelfs al was dat op jeugdige leeftijd, dan ben je misschien op je zestigste al toe aan een gehoorapparaat.’ Ook het verouderen zelf doet je gehoor geen goed. ‘Je aderen kunnen gaan verkalken, je weefsels worden minder elastisch, je zenuwen en spieren gaan achteruit’, somt De Laat op. ‘Al die onderdelen zitten ook bij je oor, dus daar heeft je gehoor last van. Heb je vaak oorontstekingen gehad, dan kan je gehoor nog sneller achteruitgaan. Erfelijke aanleg speelt ook mee.’

COMMUNICEREN IS GYMNASTIEK VOOR DE HERSENEN

De laatste jaren werd bekend dat slechter horen verband houdt met dementie. ‘Onderzoek bij grote groepen mensen liet zien dat je dementie een klein beetje kunt uitstellen door op tijd voor je gehoor te zorgen’, licht De Laat toe. ‘Bijvoorbeeld door een gehoorapparaat te nemen.’ Er zijn wel theorieën over hoe dat komt. ‘Luisteren doe je ook met je brein’, zegt neuropsycholoog prof. Sophia Kramer (Amsterdam UMC). ‘En hoe slechter je hoort, hoe harder je hersenen moeten werken. Als je niet alle woorden verstaat, moeten je hersenen de rest invullen. Dat kost veel energie en zorgt ervoor dat je brein minder ruimte heeft voor andere taken, zoals onthouden wat iemand heeft gezegd.’ Maar als mensen echt heel weinig horen, dan speelt er nog een ander fenomeen. Kramer: ‘Als je geen gesprekken meer meekrijgt, dan missen je

Je kunt dementie een klein beetje uitstellen door op tijd een hoorapparaat te nemen

hersenen prikkels en training, waardoor ze achteruitgaan.’ De Laat: ‘Communiceren is gymnastiek voor de hersenen, net als muziek. Het lijkt erop dat mensen die van jongs af aan actief met muziek bezig zijn, gemiddeld ook wat later last van dementie krijgen.’

ANGST EN STRESS

Kramer deed veel onderzoek naar de impact van slecht horen op het dagelijks leven. ‘Er spelen verschillende aspecten mee. Een heel belangrijk onderdeel is natuurlijk het verstaan van spraak. Communicatie is onmisbaar voor mensen. Sommige slechthorenden kunnen nog redelijk goed verstaan, anderen niet, of alleen als er geen omgevingsgeluiden zijn. Verder hebben mensen er last van als ze geen richting meer kunnen horen – dat gebeurt als het ene oor veel slechter functioneert dan het andere. Vervelend in het verkeer, of als iemand iets roept – welke kant moet je op kijken? Tot slot is het heel onaangenaam als je geluiden niet kunt onderscheiden. Je hoort een geluid maar weet niet wat het is. Gaat er iets kapot? Moet je vluchten? Of is het gewoon de vaatwasser?’

Hoe slechter mensen horen, hoe meer last ze hebben van eenzaamheid, depressie, angst en stress, blijkt uit ander onderzoek. ‘Jongeren die slechthorend zijn, lopen het vaakst tegen die eenzaamheid aan’, zegt Kramer. ‘Zij bouwen nog relaties op, terwijl mensen van middelbare leeftijd al een netwerk om zich heen hebben verzameld. Angst en stress zie je ook nog veel op middelbare leeftijd, vooral doordat slechthorenden op het werk moeite hebben om het tempo bij te benen.’

MINDER HOREN MAAKT MOE

Voor alle leeftijden geldt: minder horen maakt alles vermoeiender, zelfs als je een gehoorapparaat draagt. ‘Ik heb daar veel onderzoek naar gedaan’, vertelt Kramer. ‘Slecht-

Plotsdoofheid

Sommige mensen horen bijna van het ene op het andere moment opeens heel veel slechter met één oor (of heel soms met beide oren). Dit heet plotsdoofheid. Het kan door een virusinfectie komen of bijvoorbeeld door een harde knal. Hoor je opeens heel slecht?

Vraag dan meteen of je in aanmerking komt voor een prednisonkuur bij de huisarts. Dan kan je gehoor soms nog herstellen. Laat je niet afschepen: elke dag vertraging verkleint de kans op gehoorherstel. Helaas zal het gehoor ook bij onmiddellijke behandeling niet altijd terugkomen. Meer info en ondersteuning: stichtingplotsdoven.nl.

horende mensen moeten vaker rusten om hun brein te laten bijkomen van het harde werken.’ Niet iedereen weet dat die vermoeidheid met het horen heeft te maken. ‘Maar het is belangrijk om je daar wel van bewust te zijn. Dan kun je ook bewust je energie verdelen, bijvoorbeeld door taken waarbij je veel moet luisteren, zoals vergaderingen, in de ochtend te plannen, wanneer je nog fit bent.’

BEGIN OP TIJD AAN EEN APPARAAT

Een gehoorapparaat voegt absoluut veel toe aan de kwaliteit van leven, benadrukken De Laat en Kramer. Het heeft z’n beperkingen – op een drukke receptie bijvoorbeeld blijft het, óók met zo’n apparaatje, lastig om een gesprek te volgen. Maar de technologie staat niet stil. ‘Het is tegenwoordig allemaal sneller en kleiner, waardoor je steeds meer technieken in zo’n apparaatje kunt toepassen’, zegt De Laat. ‘Hoortoestellen zijn bijvoorbeeld steeds beter in staat om spraak te onderscheiden van omgevingsgeluid. Ze fi lteren het omgevingsgeluid weg, zodat je gesprekken beter kunt verstaan.’

Het is tegenwoordig ook mogelijk om je tv, mobiel of tablet draadloos te koppelen aan je gehoorapparaat. En je kunt de instellingen van je hoortoestel aanpassen via je mobiel. Daarvoor moet je wel kunnen omgaan met technologie. Kramer: ‘De gemiddelde zeventigjarige leert dat makkelijker dan de gemiddelde tachtigjarige. Wij raden mensen daarom altijd aan om op tijd te beginnen met een gehoorapparaat.’

Veel mensen wachten te lang. Eigenlijk zouden ze tien jaar eerder een gehoorapparaat moeten aanschaffen. Hoe komt dat? ‘Vaak denken mensen dat het wel meevalt met

TIPS VOOR SLECHTHORENDEN

+ Vertel je gesprekspartner dat je slecht hoort, dan kan die er rekening mee houden. Probeer het niet te verbloemen door zelf voortdurend het woord te voeren of te doen alsof je alles verstaat.

+ Maak het jezelf gemakkelijker: vraag of de muziek wat zachter mag, zoek een rustig plekje, zorg voor goede verlichting zodat je iemands gezicht en lichaamstaal kunt zien.

+ Geef het goede voorbeeld. Spreek zelf duidelijk en rustig en wees geduldig: vraag vriendelijk om herhaling als je iets niet verstaat.

+ Ga in gezelschap naast iemand zitten die duidelijk praat en die je op de hoogte wil houden van het tafelgesprek.

+ Als je een gesprek verlaat omdat je het niet kunt volgen of omdat het te vermoeiend is, geef dit dan duidelijk aan. Zomaar weglopen wekt onbegrip.

Je hoort een geluid. Gaat er iets kapot? Moet je vluchten? Of is het gewoon de vaatwasser?

hun gehoor’, antwoordt Kramer. ‘Het ligt aan de onduidelijke spraak van anderen, zeggen ze. Of: ik heb er zelf geen last van. Verder rust er nog steeds een stigma op. Een gehoorapparaat is iets voor oude mensen, denkt men, en niemand wil oud zijn. Brillen zijn veel gewoner, daar hoor je niemand over.’

Het heeft geen zin om mensen die niet willen een hoortoestel aan te smeren, weet Kramer. ‘Ze moeten zelf gemotiveerd zijn. Pas als je inziet dat je gehoor je echt dwars zit, ga je dat hoortoestel dragen. Anders ligt het straks thuis in de kast.’ Een bezoek aan een hoorwinkel kan je bewust maken van wat je mist en wat er mogelijk is.

IMPLANTAAT VIA EEN HERSENOPERATIE

Voor wie een hoortoestel niet genoeg doet, is er nog een andere optie: een cochleair implantaat, oftewel een elektronisch slakkenhuis. Tijdens een hersenoperatie vervangt de chirurg als het ware het eigen, kapotte slakkenhuis. Het implantaat vangt geluiden op en geeft ze door aan de gehoorzenuw. Zo kan iemand weer horen, al is het dan wel een minder rijke ervaring. ‘Een normaal binnenoor heeft ongeveer 6000 haarcellen, en een cochleair implantaat heeft maar 16 geluidspolen’, legt De Laat uit. ‘Daarom hoor je een soort robotachtig geluid waar mensen erg aan moeten wennen. Maar met training kunnen ze er prima mee verstaan: meestal zo’n 90 tot 95 procent.

In principe komt iedereen ervoor in aanmerking die ondanks het gebruik van een gehoorapparaat minder dan 50 procent kan verstaan. Er zijn geen leeftijdsgrenzen,

Goed verzekerd

Iedereen kan voor elk oor één hoortoestel krijgen in de klasse waarvoor je volgens de gehoortest in aanmerking komt. Vanuit de basisverzekering is de vergoeding voor volwassenen 75 procent van de aanschafprijs, mits de audicien een contract heeft met je zorgverzekeraar. Bij een aanvullende verzekering kan de vergoeding hoger zijn. Een hoortoestel valt wel onder het eigen risico. Duurdere hoortoestellen met extra functies moet je zelf betalen.

Live ondertiteling

Dankzij steeds snellere software met kunstmatige intelligentie kun je tegenwoordig gesproken tekst live laten ondertitelen. Lees met apps zoals Ava of Live Transcribe op je mobiel of tablet direct wat er om je heen wordt gezegd. Foutloos is het nog niet, maar het komt een heel eind in de buurt en de techniek wordt steeds beter. De apps verstaan vaak meerdere talen en herkennen na een tijdje ook bepaalde stemmen, zodat je ziet wie wat zegt.

TIPS VOOR NAASTEN VAN SLECHTHORENDEN

+ Zorg dat de slechthorende je goed kan zien als je praat, ook al voelt dat ongemakkelijk. Benader hem nooit ongemerkt van achteren.

+ Spreek langzaam en rustig, op korte afstand en zonder je mond te bedekken. Praat duidelijk, maar zonder overdreven mondbewegingen.

+ Ga niet schreeuwen, het hoortoestel versterkt het geluid al en veel slechthorenden kunnen juist slecht tegen harde geluiden.

+ Wees geduldig als je iets moet herhalen. Verstaat iemand het de tweede keer weer niet, probeer dan een andere omschrijving – bijvoorbeeld niet ‘het regent’, maar: ‘er valt een bui’.

+ Laat iemand weten dat je gaat praten door zijn naam te noemen of hem even aan te raken. Vertel eerst wat het onderwerp is, zodat de slechthorende weet waarover het zal gaan.

+ Probeer iemand bij het gesprek te betrekken. Alleen-zijn binnen een groep voelt soms nog eenzamer dan echt alleen zijn.

+ Heb er begrip voor als een slechthorende zich terugtrekt vanwege vermoeidheid.

+ Besef dat een gehoorapparaat een hulpmiddel is en geen wondermiddel.

de oudste patiënt in het LUMC was 86 jaar. Wel moet iemand gezond genoeg zijn voor een hersenoperatie. Ook moet je in staat en bereid zijn om daarna enkele weken training te volgen. Dat is nodig om het verstaan van de spraak op te krikken tot die 90 of 95 procent.’

TE WEINIG AANDACHT

Voor slechthorenden in Nederland is dus veel hulp beschikbaar. ‘Naast hulpmiddelen kun je bijvoorbeeld bij een audiologisch centrum, de GGMD (geestelijke gezondheidszorg voor doven en slechthorenden) of van een coach persoonlijk advies krijgen over werken met een gehoorbeperking’, zegt Kramer. ‘Het aanbod is groot, maar als slechthorende zie je soms door de bomen het bos niet meer. Daar kunnen we nog wel een slag in maken.’ Slechthorendheid is een onzichtbare handicap. ‘Daardoor gaat er te weinig aandacht naar uit’, vindt De Laat. ‘Als je kijkt naar de redenen waarom mensen hun huisarts bezoeken, dan komt een verminderd gehoor ongeveer op de honderdste plek! Terwijl we weten dat heel veel mensen ermee kampen.’ Tijd voor meer oog voor het oor.

MARC ‘IK BEN DE SCHAAMTE VOORBIJ EN ROEP GEWOON

DAT IK DOOF BEN’

Het gehoor van Marc Stotijn (75) was ooit in topvorm. ‘Ik kom uit een muzikale familie en had niet alleen goede oren, maar ook een uitstekend muzikaal gehoor’, vertelt hij. Hij deed conservatorium en werd professioneel hoboïst. ‘Met de Hoofdstad Operette speelde ik in allerlei mogelijke en onmogelijke orkestbakken. In 1995 speelden we in een orkestbak met zulk keihard geluid dat ik tinnitus opliep: ik hoor sindsdien continu een hoge, felle piep die overal doorheen klinkt. Daardoor kan ik andere dingen minder goed horen. Ik ben inmiddels de schaamte voorbij en roep vaak dat ik doof ben. Maar eigenlijk gaat het in stille omgevingen nog behoorlijk goed. Dat verandert als ik bijvoorbeeld in een kroeg zit, dan kan ik gesprekken niet volgen. Het belemmert me sociaal wel. Soms ga ik maar buiten staan, vaak volgen er dan wel een paar mensen.’ Partner Evelien (62): ‘Ik heb een zachte stem, Marc vraagt me vaak of ik harder wil praten. Dat doe ik dan, al vind ik het soms vermoeiend en irritant om mijn stem te forceren. Verder wil Marc de muziek en de tv wat harder dan ik.’

Marc: ‘Ik heb drie kleinkinderen op wie ik gek ben. Zij praten snel en articuleren slecht, maar als ik ze vraag om langzaam en duidelijk te praten, kan ik ze gelukkig goed verstaan.’

Een hoortoestel heeft Marc niet. ‘Mijn dochter maakte eens een afspraak voor me bij de audicien. Ik ging, hoewel mijn ijdelheid me dwarszat: ik zie mezelf namelijk niet als bejaarde. Maar volgens de gehoortest kwam ik er niet voor in aanmerking, waarschijnlijk omdat ik nog goed hoor in een rustige omgeving. Of misschien dacht de audicien: zo’n musicus heeft vast veel noten op z’n zang, die komt telkens terug en dat kost mij alleen maar geld. Dus laat ik maar zeggen dat het niet nodig is!’

Tot slot heeft Marc nog een paar tips. ‘Bescherm je gehoor tegen hard lawaai om gehoorproblemen te voorkomen. En als je slecht hoort, schaam je dan niet. Vertel het gewoon.’

GEZOND LIJF

WEG MET DAT BUIKJE

Jarenlang was je redelijk slank en dan is daar ineens de dag waarop je plots een buikje hebt. Nu is een beetje buikvet eigenlijk juist goed, maar te veel is ongezond (denk diabetes 2 en hart- en vaatziekten). Dus daar wil je wel iets aan doen.

Grote kans dat als je boven de vijftig bent ineens een extra setje vetrollen bij je buik hebt. Het is een beetje de pech van ouder worden, een lichaam dat dingen doet waar je niet om hebt gevraagd. Bij zowel mannen als vrouwen komt dat buikje door de geslachtshormonen die minder worden naarmate we ouder worden. Hormonen bepalen waar je je vet opslaat en hormonale veranderingen zorgen dat de boel als het ware gaat verschuiven. Vrouwen maken na de menopauze wel 80 procent minder oestrogeen aan, bij mannen daalt vanaf hun dertigste de hoeveelheid testosteron elk jaar met één procent. Bij vrouwen is het gevolg dat het vet wordt herverdeeld. Wat eerst op de heupen of bovenbenen terechtkwam, zit nu op de buik. Bij mannen zorgt die hormoondaling ervoor dat de rem op vet verdwijnt. Er wordt daardoor meer vet opgenomen, dat zich vooral in de buik ophoopt.

EEN BEETJE BUIKVET IS PRIMA

Dat buikje komt er ook omdat het metabolisme – de snelheid van de stofwisseling in je lichaam – trager wordt. Eenmaal de vijftig gepasseerd heeft je lichaam zo’n 200 calorieën per dag minder nodig. Blijf je hetzelfde eten als normaal, dan kom je aan. En dan merk je ineens dat je broek strak gaat zitten. Een beetje buikvet is overigens niet slecht. Niet alleen vormt het een isolatielaag die je beschermt tegen de kou, het is ook een soort stootkussen om organen als maag, lever en nieren te

beschermen. Bij vrouwen na de overgang wordt in het buikvet nog wat oestrogeen aangemaakt en dat beschermt tegen botontkalking. Te veel buikvet – het zogenaamde viscerale vet - is daarentegen een risicofactor voor het krijgen van diabetes type2 en hart- en vaatziekten. Maar wanneer heb je nu te veel buikvet? Op de site van het Voedingscentrum houden ze deze norm aan: meet je buikomvang tussen de onderste rib en bovenkant bekken: vanaf 102 centimeter bij mannen en vanaf 88 centimeter bij vrouwen kom je in de gevarenzone.

MET ALLEEN SIT-UPS KOM JE ER NIET

Denk je nu: ik ga gewoon veel sit-ups doen en dan train ik die buik eraf? Helaas. Door alleen buikspieroefeningen te doen, kom je er niet, je zult ook vet moeten verbranden. Buikspieren zijn wel een belangrijk onderdeel van je core - het centrum van je lichaam. Een sterke core zorgt voor betere sportprestaties en het voorkomen van blessures, maar vooral voor een goede houding en balans én het voorkomen van rugklachten. Dit geldt uiteraard voor mannen en vrouwen. Beiden moeten even hard werken om een sterke core te kweken. Mannen bouwen wel sneller spieren op, dankzij een hogere testosteronspiegel.

+ BEWEEG GEVARIEERD

Wil je je buik kwijt, dan zul je aan de slag moeten met oefeningen voor je héle lichaam. Op één plek vet verbranden is namelijk onmogelijk. Met een combinatie van krachttraining en cardio (zwemmen, (hard)lopen, etsen) stimuleer je vetverbranding én bouw je spiermassa en conditie op.

+ AANSPANNEN, DIE SPIEREN!

Oefeningen correct uitvoeren zorgt voor minder blessures. Let erop dat je tijdens de buikspieroefeningen je buikspieren goed aanspant en voer de oefeningen technisch goed uit, zodat je geen rug- of nekklachten krijgt.

+ LET OP JE EIWITTEN

Naast sporten is voeding bijzonder belangrijk. Wil je meer spiermassa, dan moet je ook meer eiwitten (kwark, eieren, kip let, eiwitrijke groenten als broccoli en asperges) eten. De aminozuren in eiwitten zijn bouwstenen voor spieren.

+ HET DUURT EVEN

Fijn dat sporten, maar waar blijft het resultaat? Daarvoor zul je geduld moeten hebben. Meestal is pas na zes tot acht weken resultaat te zien.

+ GEHEIME SIXPACK

Over het hebben van een sixpack wordt nog weleens opschepperig gedaan. Het wordt gezien als het resultaat van veel sporten. De grap is dat iedereen een sixpack heeft, alleen zit deze bij de meeste mensen verborgen onder een laag(je) vet. De truc van een sixpack ‘kweken’ is dus niet eindeloos sporten, maar jezelf min of meer uithongeren (en dat ga je natuurlijk niet doen). Hoe minder calorieën, hoe minder vet, hoe meer die buikspieren zichtbaar worden.

STERKE CORE

Deze oefeningen zorgen voor een sterke core. Bouw de oefeningen langzaam op. Doe ze eerst allemaal acht keer. Niet buiten adem? Dan herhaal je de hele set nog een keer – of zelfs nóg een keer. En dat minimaal twee tot drie keer per week.

+ SUPERMAN

Ga op je buik liggen, strek je armen voor je uit en je benen recht naar achteren. Til een paar tellen je armen en benen op.

Variatie: Alternating superman

Til je linkerbeen en je rechterarm op. Houd een paar tellen vast. Daarna til je je rechterbeen en je linkerarm op.

+ CRUNCHES

Ga op de grond liggen en kruis je handen over je borst of zet ze achter je hoofd. Let goed op dat je ellebogen naar buiten wijzen. Til je hoofd, nek en schouderbladen van de vloer en buig richting je knieën. Ga vervolgens weer terug naar de beginpositie.

Variatie: Fietscrunches

+ SCISSOR

Ga op je rug liggen en leg je handen onder je billen. Beweeg langzaam je benen van beneden naar boven.

Variatie: Scissor kick In plaats van je benen van beneden naar boven te bewegen, beweeg je ze in dezelfde ligpositie als een schaar over elkaar heen.

Ga op de grond liggen, met je armen achter je hoofd. Trek één knie naar je toe en houd het andere been gestrekt. Draai je romp zodat de tegenovergestelde elleboog de knie raakt. Daarna doe je hetzelfde met je andere been.

+ PLANK

De nummer één-oefening voor je core is de plank. Ga op je buik liggen, ellebogen onder je schouders, onderarmen plat op de grond. Til je lichaam op en ga in een rechte lijn staan. Span je spieren aan en houd je rug recht. Je kunt met twintig seconden beginnen en dat tot een minuut opbouwen.

Variatie: Shoulder taps Ga in plankhouding staan met je handen op de grond en je armen recht. Tik om de beurt met je linkerhand je rechterschouder aan en andersom.

+ RUSSIAN TWIST

Ga op de grond zitten met je benen licht gebogen. Leun iets naar achteren zodat je in een V-vorm zit. Draai je romp heen en weer en houd je benen stil. Tik met je handen de grond naast je aan.

Variatie: Benen omhoog Houd je voeten van de grond, zorg dat je in balans blijft en draai met je romp heen en weer.

SLAGEN BIJ DE KRINGLOOP

De kringloop is al lang geen mu e hal vol afdankers meer. Vaak zijn het goed ingerichte winkels waar steeds meer mensen op zoek gaan naar degelijke, goedkope spullen. En wie weet vind je daar die onvergetelijke oude langspeelplaat of die mooie Chinese vaas waar je al zolang naar op zoek bent.

MARIA DE VRIES (82), voormalig boekhouder, werkt al zo’n achttien jaar in een Utrechtse kringloopwinkel als verkoopster. ‘Mijn man is een neef van een van de oprichters van kringloopwinkel De A.R.M.. Op een gegeven moment vroeg die neef: wat zou je ervan denken om me te helpen in de winkel? Ik heb ja gezegd en er geen moment spijt van gehad. Ik vind het echt een heerlijke plek om te werken. Ik zal je zeggen waarom: ik ben 82 jaar en dankzij mijn werk ben ik nog volop onder de mensen, van jong tot oud. En gelukkig nog in goede gezondheid. Ik ga heen en terug op de ets. Het werken bij de kringloop brengt vaak een stukje nostalgie met zich mee. Jonge mensen komen naar me toe met een ouderwetse snijbonenmolen en vragen me dan: waar is dit ding eigenlijk voor? Dat leg ik dan uit. Die gesprekken met jonge mensen over vroeger vind ik geweldig.

We krijgen hier echt allerlei mensen over de vloer. Zoals mensen die iets sparen en daar gericht naar op zoek zijn. Servies bijvoorbeeld, zoals Wedgwood of Boerenbont. Ook hebben we vaste klanten die bijna dagelijks binnenkomen om te kijken of er weer iets nieuws is binnengekomen. Zelf heb ik op mijn leeftijd niet veel spullen meer nodig. Als ik iets koop, doe ik iets anders weg. Maar ik vind het jn om mensen te kunnen helpen bij hun zoektocht naar nieuwe, oude spullen. Soms moet ik er ook om lachen. Een tijdje terug kocht iemand bij mij een opgezette fazant. Ik denk dan bij mezelf: man, wat moet je ermee?

Wat ik ook jn vind, is dat we een stichting zijn. Er is geen winstbejag. We hebben bijvoorbeeld een systeem waarbij mensen met minder draagkracht korting krijgen. Ook dat geeft me een goed gevoel. Kortom: ik ben intens gelukkig op mijn plekkie.’

MARIA: ‘Iemand kocht een opgezette fazant. Ik dacht: man, wat moet je ermee?’

De kringloopwinkel is inmiddels een gevestigd en populair instituut in Nederland. Maar bestaat er eigenlijk zoiets als ‘de’ kringloop? Laten we eerst even teruggaan in de tijd: de eerste kringloopwinkels in Nederland dateren uit de jaren zeventig. Geïnspireerd door vergelijkbare initiatieven in Frankrijk verzamelden Nederlandse idealistische pioniers met interesse in duurzaamheid gebruikte goederen en openden winkels om deze afgedankte spullen te verkopen. Zonder winstbejag en vanuit een sociale gedachte: het bieden van werkgelegenheid aan kwetsbare groepen in de samenleving. Het imago van de kringloopwinkel van toen was niet al te best. Bij het horen van het woord ‘kringloop’ dacht het gros van de Nederlandse bevolking (min of meer terecht) aan mu e, grote hallen, volgestouwd met armoedige spullen voor armere bevolkingsgroepen. Dit imago verbeterde in de jaren tachtig. Het fenomeen ‘kringloopwinkel’ werd steeds bekender en meer en meer organisaties en groepen openden winkels om gebruikte spullen te verkopen en het hergebruik te stimuleren. Populaire termen als ‘retro’ en ‘vintage’ droegen daar zeker aan bij.

Niet langer muf

Vanaf de jaren negentig worden kringloopwinkels steeds professioneler in hun aanpak door zich meer te richten op winkelervaring en marketing. Ook wordt het aanbod van tweedehandsartikelen steeds breder. Hiermee wint de kringloopwinkel aan acceptatie en populariteit bij een groeiend deel van de Nederlandse bevolking.

Tegelijkertijd gaat het begrip duurzaamheid een belangrijkere rol innemen in het denken van de Nederlandse consument. Die ontdekt dat de oude vooroordelen ten aanzien van kringloopwinkels niet meer kloppen en gaat steeds bewuster om met het milieu. Tegenwoordig is het ‘mu e’ beeld van de kringloopwinkel volledig verdwenen. Vele ervan zijn aantrekkelijk

TWEEDEHANDS

LEZENDE KINDEREN

Termen als

‘vintage’ en ‘retro’ droegen bij aan de populariteit van de kringloopwinkel

ingericht en spreken nieuwe doelgroepen aan, zoals studenten en jongeren. Wel verschilt de aard van al deze winkels, waardoor we niet kunnen spreken over ‘de’ kringloopwinkel. Een handel in tweedehandsspullen is in de volksmond al snel een kringloopwinkel. Maar wil je naar een ‘echte’, dan ga je naar een winkel die is aangesloten bij een van de 65 kringlooporganisaties die lid zijn van de Branchevereniging Kringloop Nederland (BKN).

Voordelen

De voordelen van winkelen bij de kringloopwinkel zijn inmiddels algemeen bekend. Het is goed voor de portemonnee en door afgedankte spullen opnieuw te gebruiken, neem je deel aan de circulaire economie en draag je bij aan een beter milieu. Een win-winsituatie voor iedereen, dus. De voordelen op een rij:

+ Goed voor het milieu

Het produceren van nieuwe producten kost een hoop energie. Door het circuleren van gebruikte goederen wordt de afvalberg kleiner en gaan we dus bewuster om met onze planeet.

+ Fijne prijzen

De meeste spullen in de kringloopwinkel zijn een stuk goedkoper dan die in reguliere winkels. Bovendien zijn ze vaak nog van ‘ouderwetse’ kwaliteit, waardoor ze niet snel kapotgaan.

+ Uniek aanbod

Producten die allang niet meer worden geproduceerd, zijn vaak nog wel te vinden in de kringloopwinkel. Dit maakt je aankoop soms uniek.

JIM:

‘Voor mij gaat het niet om de prijs, maar om het avontuur’

JIM JOCHEMS (59) is sociaalpsychiatrisch verpleegkundige en systeemtherapeut. ‘Ik groeide op in Wageningen en daar had je twee kringloopwinkels: de Emmaus en een zelfstandige. Vanaf m’n zestiende begon ik in die winkels te scharrelen naar dingen die ik leuk vond. Tot op de dag van vandaag koop ik graag spullen bij de kringloop: kleding, schoenen, lampen, aardewerk, noem maar op. Je krijgt er bijna altijd een anekdote of een goed verhaal bij. Zo kocht ik ooit een mooi lampje voor € 8,50. De medewerker bij de kassa liet al doorschemeren dat ik volgens hem iets bijzonders in handen had. Thuisgekomen zocht ik op internet en het bleek inderdaad te gaan om een designlamp die op veilingsites op zo’n € 150 werd geschat. Daar word ik blij van. Niet vanwege het geld, maar vanwege het idee dat je iets ontdekt dat je gevoelsmatig op waarde weet te schatten. Niet lang daarna sneuvelde die lamp overigens. Maar ik was er inmiddels zo aan gehecht dat ik ’m voor die € 150 via internet heb teruggekocht.’ Lachend: ‘Waar je aan gehecht bent, moet je niet loslaten, toch? In veel kringloopwinkels kun je tegenwoordig een goede kop ko e en een broodje kopen. Dat is meteen een mooi moment van bezinning. Het geeft je namelijk de tijd om even rustig te bekijken wat je in je winkelmandje hebt gestopt. Om veel ervan vervolgens weer terug te leggen in de schappen omdat je eigenlijk niets nodig hebt. Maar je hebt wel een prima dagbesteding en een leuk tijdverdrijf.

Ik vind het belangrijk dat iets kwalitatief gezien goed is. Veel spullen in de kringloopwinkel zijn nog van ouderwetse kwaliteit. De meeste kringloopwinkels van tegenwoordig zijn zich daar ook goed van bewust. Dat merk aan je de prijzen. Maar voor mij gaat het niet om de prijs, maar om het avontuur.’

ROSANNE ALDERLIEFSTE (34) is zangeres. Rosannes liefde voor de kringloopwinkel ontstond in haar studententijd. Een van haar vrienden zocht hulp bij de inrichting van zijn huis en besloot Rosanne in te schakelen. Rosanne: ‘Hij was niet zo van standaard meubels, dus ging ik voor hem eerst online op zoek naar meubels. Niet lang daarna dacht ik: ik kan net zo goed even langs een aantal kringloopwinkels rijden. Ik stond echt versteld van het aanbod en was vrijwel direct verkocht.’

Gekscherend: ‘Ik denk dat je best kunt spreken van een verslaving.’ Serieuzer: ‘Een bezoekje aan de kringloopwinkel brengt me eigenlijk twee belangrijke dingen. Ten eerste helpt het me mijn zinnen te verzetten. Ik zie daar zo veel leuke dingen dat ik even aan niets anders denk. Ten tweede draagt het ook bij aan mijn presentatie als zangeres. Ik sta vaak op het podium en daarmee voor publiek. Dankzij de kringloopwinkel kan ik steeds opnieuw schitteren in ‘nieuwe’ kleren die ik voor een paar euro op de kop heb getikt. Dat vind ik een jn idee, want daarmee draag ik bij aan een duurzamere wereld. Maar ook voor meer alledaagse dingen, zoals kleding voor mijn zoontje, ga ik graag naar de kringloopwinkel. Aan de andere kant is het risico van neuzen in de kringloop dat je eigenlijk altijd wel iets koopt. Ook als je niets nodig hebt. Ik weet dat je dan onwillekeurig meewerkt aan het in stand houden van de consumptiemaatschappij, ook al zijn de spullen tweedehands. Soms zijn het praktische redenen die ervoor zorgen dat ik de kringloop een tijdje mijd. Momenteel ben ik bijvoorbeeld druk aan het sparen voor de opnames van een nieuw, eigen album. Dus dwing ik mezelf mijn kringloopverslaving even opzij te zetten. Maar ik ken mezelf: zodra die periode voorbij is, ga ik alles inhalen. Er zit een kringloopwinkel bij mij om de hoek. Voor mij is dat heel gevaarlijk!’

ROSANNE: ‘Ik schitter steeds in ‘nieuwe’ kleren die me een paar euro kostten’

Naast de kringloop is ook het repaircafé een goed idee. Het motto: vervang niet wat kapot is niet, maar laat het repareren

+ Sociaal karakter

De kringloopwinkel is voor veel mensen (zoals ouderen) een sociale ontmoetingsplek. Mensen komen elkaar tegen, maken een praatje met de medewerkers of drinken een kopje ko e in de ko ecorner.

+ Springplank naar de arbeidsmarkt

De kringloopbranche groeit nog steeds en biedt daarmee meer werkgelegenheid. Naast die algemene werkgelegenheid bieden kringloopwinkels ook vaak plek aan personen met een beperking en/of een afstand tot de arbeidsmarkt. Gemeenten, zorginstellingen en het UWV werken daarom graag met ze samen.

Minpuntjes

Ondanks deze voordelen plaatsen milieuexperts ook kanttekeningen bij de populariteit van de kringloop. Waarom? Uit de voordelen blijkt immers duidelijk dat de kringloopwinkel een belangrijke maatschappelijke rol vervult en in hoge mate bijdraagt aan het bevorderen van de circulariteit van goederen. De circulaire economie wordt immers niet voor niets ook wel de ‘kringloopeconomie’ genoemd. Toch kleven er volgens kenners van circulariteit ook minpuntjes aan het principe. We noemen er een paar:

+ Consumptiedrift

De kringloopwinkel wordt door veel mensen graag en veelvuldig bezocht. Maar het kopen van nieuwe producten (ook al zijn ze tweedehands) vermindert niet de vraag.

De spulletjes die naar de kringloopwinkel

gaan, zijn of worden vaak vervangen door nieuwe producten. Deze ‘consumptiedrift’ zorgt ervoor dat het totale aantal producten niet afneemt. Daarom zouden we volgens kenners ook kunnen kijken naar andere circulaire strategieën. Eén daarvan is om er bijvoorbeeld een gewoonte van te maken spullen te laten repareren in plaats van ze te vervangen. Vanuit die gedachte vind je inmiddels overal in Nederland zogenoemde repaircafés, waar je kapotte goederen kunt laten repareren.

+ Consuminder

Willen we volgens milieuspecialisten echt bijdragen aan het milieu, dan zullen we in de basis minder moeten consumeren. Zij spreken over rethink, ofwel afstappen van de aanschaf van nieuwe spullen en/of hier langer mee doen. Als het totaal aantal producten blijft stijgen, zijn er steeds meer materialen nodig voor de productie. Ook al worden producten gerecycled of hergebruikt. Daarbij komt dat een groot deel van de kringloopspullen niet wordt verkocht en daarmee alsnog verloren gaat.

+ Concurrentie

De populariteit van de kringloop blijft toenemen. Steeds meer mensen kopen bij kringloopwinkels, vanwege het duurzame karakter of gewoon omdat het ‘hip’ is. Dit leidt ertoe dat – zo klagen veel mensen –de prijzen in dIe winkels omhoog gaan. Door het op- en doorverkopen van spullen blijven er bovendien steeds minder betaalbare spullen voor de mensen die het écht nodig hebben. Je zou kunnen zeggen dat hierdoor een sociaal vraagstuk ontstaat op het snijvlak van economie en duurzaamheid. Ondanks deze minpunten blijft het volgens kenners van de circulaire economie een feit dat de kringloop voorziet in een belangrijke maatschappelijke behoefte en bijdraagt aan de bewustwording van het consumptiegedrag van de Nederlander. Hun advies luidt dan ook: heb je iets nodig, koop het bij de kringloop. Maar liever nog: rethink. Vraag je af of je het écht nodig hebt. Is het antwoord nee, koop het dan niet.

14,2 MILJOEN KLANTEN

De Branchevereniging

Kringloop Nederland heeft 65 leden met in totaal 248 winkels, die in 2022 door zo’n 14,2 miljoen mensen werden bezocht.

De winkelomzet in dat jaar bedroeg 125,4 miljoen euro. De gemiddelde klant besteedde € 8,85.

In 2022 werkten er 17.443 medewerkers.

Door de verkoop werd 156 miljoen kilo CO2 bespaard.

BRON: KRINGLOOP MONITOR 2022

de idealepartner bestaat nıet

Sommige mensen gooien bij elke prille relatie al snel het bijltje erbij neer, want ‘het zal wel weer niks worden’. Dat heet zelfsabotage, legt relatietherapeut Jean-Pierre van de Ven uit. Hij adviseert: neem genoegen met wat er wel is, in plaats van te blijven zoeken naar wat niet kan.

In Nederland gaan elke dag honderd stellen uit elkaar. Daarvoor geven ze allerlei redenen op (aan het Centraal Bureau voor de Statistiek), met als top drie: ‘we zijn op elkaar uitgekeken’, ‘er is geen vertrouwen meer’, en ‘onze karakters botsen’. Ook ‘een ander in het spel’ en ‘onverenigbare toekomstplannen’ staan in dit rijtje. Maar wat er niet in staat, is zelfsabotage. Toch maken veel mensen zelf hun relatie stuk zodra hen het liefdesgeluk toelacht. Waarom doen ze dat? Wie zijn die mensen?

Marije zoekt me op omdat ze wil ‘leren daten’. De relaties in het leven van deze accountant van drieëndertig waren kort en hevig. Marije heeft bijvoorbeeld een zoontje overgehouden aan een relatie van zes maanden. Haar vraag is: hoe leer ik de rode vlaggen herkennen? Welke mannen zullen me niet verlaten of bedriegen?

Gaandeweg de gesprekken komen we uit bij een ander thema: hoe komt het dat Marije zelf steeds aanstuurt op een crisis plus relatiebreuk zodra haar ‘onbetrouwbare’ dates veranderen in lieve, zorgzame partners?

EEUWIGE IDEAALBEELDEN

Filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900) zag weinig heil in liefdesrelaties, reden waarom hij er zelf ook geen had. Volgens Nietzsche projecteren we het ideaalbeeld van een partner op iemand die daar wel wat op lijkt en worden we vervolgens verliefd op onze eigen projectie. Als we daarna langdurig een huishouden delen met deze partner merken we steeds vaker dat het ideaal en de echte persoon niet overeenkomen, waarna een relatiebreuk onafwendbaar wordt.

Deze tragische liefdesdynamiek geldt niet voor iedereen, gelukkig maar. Maar de Marijes van deze wereld, van wie ik er door de jaren heen velen (m/v) in mijn praktijk heb gezien, worstelen wel degelijk met een ideaalbeeld. Ze idealiseren liefdespartners en relaties en ze leggen strenge normen aan voor zichzelf. Hun baan moet perfect zijn en ze willen altijd scoren, streven

ernaar hun targets te halen en gaan ’t liefst daaroverheen. Ze moeten een geweldige vriendenkring hebben en een perfecte familie. Als ze kinderen krijgen, zien die eruit om door een ringetje te halen. Kortom, Marijes leggen de lat altijd hoog. Ze moeten hoger, sneller en sterker worden, zoals de spreuk luidt op de buitenmuur van het Olympisch Stadion in Amsterdam.

BANG OM NIET GOED GENOEG TE ZIJN

Dat verlangen naar perfectie, die nadruk op presteren, is een verdedigingsmechanisme. Door een ideaal na te streven proberen deze Presteerders iets niet te voelen. Meestal is dat de angst voor mislukken. Presteerders willen niet voelen dat ze falen, dat ze klein of ondergeschikt zijn, of dat ze op een andere manier Niet Goed Genoeg zijn. Misschien hebben ze dit gevoel als kind ervaren, misschien heeft iemand hun later in hun leven een gevoel van falen bezorgd en willen ze dat nooit meer meemaken.

Marije heeft als kind geleerd dat ze niet goed genoeg is. Ze werd streng opgevoed door haar keurige moeder, die hechtte aan tafelmanieren en de kunst van het converseren. Marijes moeder vertelde haar dagelijks dat ze in het leven niet zou slagen als ze niet op alle gebieden haar best zou doen. Marije werd een voorbeeldige dochter, die minstens net zo streng werd voor zichzelf als haar moeder voor haar was. En Marije werd streng voor anderen, vooral haar partners. Een lieve en zorgzame man staat voor Marije gelijk aan een softie. Omdat softies niet hard genoeg zijn, zullen ze het nooit ver schoppen in het leven, vindt ze. Marije bant softies uit haar leven om te voorkomen dat ze zelf zou kunnen gaan voelen dat ze niet goed genoeg is. Geliefden die zich openstellen, die hun emoties tonen, die hun twijfels en hun zwakheden laten zien – iets wat gezonde partners in een liefdesrelaties horen te doen – doen Marije al snel besluiten dat het over moet zijn met dat softe gedoe. En dan maakt ze het uit.

EIGENLIJK BOOS OP JEZELF

Willem verloor de liefde van zijn leven, zijn vrouw Charlotte, aan kanker toen hij veertig jaar oud was. De jaren die volgden waren zwaar omdat hij hun twee kinderen alleen moest opvoeden terwijl hij ook voor de kost moest werken. Het vele moeten maakte Willem boos. Als hij al eens seks had met een nieuwe partner of zelfs verliefd werd, voelde hij dat de ander sowieso tekortschoot omdat ze Charlotte niet kon vervangen en omdat ze het vele moeten in zijn leven niet kon wegnemen. Willems boosheid werd gevoed door vermoeidheid en stress, maar ook door een diepgevoelde onmacht. Hij had de dood van zijn vrouw niet kunnen voorkomen en nu kon hij weinig aan zijn situatie veranderen. Deze onmacht projecteerde hij op potentiële geliefden. Hij werd boos op hen, terwijl hij

TEKST JEAN-PIERRE VAN DE VEN ILLUSTRATIE SARAH WILKINS

PRESTEERDERS WILLEN NIET MISLUKKEN, WILLEN NIET VOELEN DAT ZE MISSCHIEN NIET GOED GENOEG ZIJN

eigenlijk boos was op zichzelf. Net als Marije voelde hij dat hij niet goed genoeg was, dat hij eigenlijk niet was opgewassen tegen het leven. Maar hij moest door. De kracht om door te gaan putte hij net als Marije uit een ideaal. Waar Marije partners in het algemeen idealiseerde (in ‘t begin althans), deed Willem dat met één persoon: zijn overleden vrouw Charlotte, van wie niemand het ooit kon winnen.

VERLANGEN NAAR VEILIGHEID

Psychiater Jacques Lacan (1901-1981) bedacht de term ‘objet a’ (object a) voor een ideaal dat we nastreven zonder dat we dat ooit (weer) kunnen bereiken. Een schoolvoorbeeld van een object a is de moederborst, waaruit we drinken als baby en die ons voedsel geeft, maar ook warmte en veiligheid. Naar deze perfecte combinatie blijven we een leven lang verlangen. We storten ons op alle objecten die lijken op het onbereikbare object a. Als kind gaan we bijvoorbeeld duimzuigen of we raken verslingerd aan fopspenen. Als volwassene gaan we roken en drinken, of we zoeken in telkens nieuwe geliefden de veiligheid die we hebben ervaren bij onze moeders.

Willems object a is zijn overleden vrouw. Marije’s object a is een fantasma, een ideale man die bestaat uit verwachtingen, hoop en dromen. Het verlangen naar hun object a wordt gevoed en telkens vernieuwd doordat ze er niet in slagen om het te vinden. Willem niet omdat hij geen dode tot leven kan wekken, Marije niet omdat haar object a niet werkelijk bestaat.

KIEZEN VOOR DE WERKELIJKHEID

We hebben allemaal een object a, een ideale partner of relatie waarnaar we verlangen. Maar anders dan Marije en Willem raken de meesten van ons niet zo gefrustreerd over het uitblijven van de bevrediging van ons verlangen dat we het relatiebijltje erbij neergooien. We nemen genoegen met wat het leven ons biedt terwijl we op zoek waren naar het ideaal.

RELATIETHERAPEUT

Of, om het in Nietzscheaanse termen te zeggen: als we ontdekken dat onze werkelijke partner niet overeenkomt met het ideaalbeeld, kiezen we toch voor de werkelijkheid. In plaats van onze relaties te beëindigen of op een ander manier te saboteren (zoals door continu ruzie te maken of door nooit het achterste van onze tong te laten zien), gaan we door met wat we hebben.

Dat doen we in de eerste plaats door ons neer te leggen bij de onmacht die het leven ons soms doet voelen. Je kunt niet alles controleren. Al te vaak zijn er krachten in het spel die groter zijn dan wij, van de kracht van de natuur tot de grillen van de economie, en van onze eigen slechte gewoonten tot het karakter van een partner. We leggen ons daarbij neer. Daardoor kunnen we genoegen nemen met wat er wél is, in plaats van te blijven zoeken naar wat niet kan.

Willem kan maar moeilijk genoegen nemen met wat er is, omdat hij nooit tijd heeft gehad om het overlijden van zijn vrouw te verwerken. Hij had zijn twee kinderen en zijn baan, hij moest door. Onmacht voelen kwam voor hem neer op te gronde gaan en zijn kinderen in het ongeluk storten. Dat was nooit een optie, natuurlijk niet. Maar als hij in onze gesprekken het verdriet kan voelen over Charlottes dood, kan Willem afscheid nemen van zijn vrouw en daarmee van het ideaal. Een volgende geliefde zal, hoewel niet ideaal, misschien toch Goed Genoeg zijn.

GOED GENOEG ZOALS IK BEN

Het saboteren van relaties kun je ook voorkomen door te switchen. Dit was de weg die Marije koos. In onze gesprekken stelden we vast dat Marije in heel haar leven gedreven werd door het gevoel niet goed genoeg te zijn, waardoor ze in alles streefde naar perfectie – een tot mislukken gedoemde strategie. We onderzochten haar oude gevoel van Niet Goed Genoeg zijn: klopte dat wel? Had haar moeder gelijk? Marije begon te twijfelen. En op een dag ontdekte ze: ik ben goed genoeg zoals ik ben. Ze was een goede accountant, ze was een goede vriendin, ze was een goede wielrenster.

We maakten er een oefening van. Telkens als Marijes oude gevoel van niet goed genoeg zijn opkwam, stond ze daar even bij stil en riep ze het andere gevoel op van Goed Genoeg zijn Zoals Ze Is. Dit noemden we de switch. Na verloop van tijd kon Marije deze switch of schakelaar net zo vlot omzetten als een lichtschakelaar bij het binnengaan van haar huiskamer. Nog wat later gebeurde dat omschakelen geheel automatisch. Marije zocht opnieuw contact met een ex, een lieve, zorgzame man. Deze keer liet ze hem wel binnen. Hij was dan misschien een softie, maar hij was goed genoeg.

ZO VOORKOM JE ZELFSABOTAGE IN RELATIES

+ Zoek je innerlijke saboteur. Op welke momenten zegt deze dat je faalt, dat je mislukt, dat je Niet Goed Genoeg bent?

+ Onderzoek waarom falen zo problematisch voor je is. Meestal is er een moment in je leven geweest waarop je daadwerkelijk een ramp niet kon voorkomen. Durf dat mislukken te voelen en vergeef jezelf.

+ Zoek de switch. Op welke momenten in je leven was je wel Goed Genoeg? Roep dit gevoel op als je merkt dat je neigt naar het gevoel mislukt te zijn. Oefen met switchen tot het vanzelf gaat.

gynaecologenland in

rep en roer

Gepensioneerd interventieradioloog Jim Reekers stelt in zijn boek

De medische omerta dat gynaecologen jaarlijks duizenden baarmoeders verwijderen zonder noodzaak. Na publicatie, afgelopen najaar, stonden gynaecologen op hun achterste benen en wuifden de kritiek weg.

Het klinkt barbaars, dat onnodig verwijderen van de baarmoeder, dus wat duiding is hier op zijn plaats. Er zijn verschillende redenen waarom een arts kan overgaan tot het verwijderen van de baarmoeder, een zogenaamde hysterectomie. Als er sprake is van baarmoeder(hals)kanker bijvoorbeeld, of bij transgenders. Vleesbomen (myomen) kunnen ook een aanleiding zijn. Dit zijn goedaardige spierknobbels in de wand van de baarmoeder, die pijn, bloedingen en andere symptomen kunnen veroorzaken. Een andere mogelijke reden is endometriose, een aandoening waarbij weefsel dat normaal de binnenkant van de baarmoeder bekleedt buiten de baarmoeder groeit, wat ernstige pijn en bloedingen kan veroorzaken. Ook bij hevig menstrueel bloedverlies kan worden besloten tot een hysterectomie, als medicijnen niet (voldoende) werken.

MINDER

INGRIJPENDE BEHANDELING

Jim Reekers heeft het in zijn boek specifiek over baarmoederverwijdering bij vleesbomen. Volgens hem is er een veel minder ingrijpende behandeling mogelijk dan een hysterectomie, maar wordt deze niet of nauwelijks aangeboden aan patiënten, omdat artsen dan inkomsten mislopen. Daarnaast beweert Reekers dat er vaak voor een hysterectomie wordt gekozen, zodat artsen in opleiding kunnen oefenen met het verwijderen van baarmoeders. De alternatieve behandeling waar Reekers op doelt, is embolisatie. Hierbij worden bloedvaatjes naar de vleesboom dichtgemaakt, waardoor de vleesboom niet meer van bloed wordt voorzien, krimpt en afsterft. Hierdoor verdwijnen ook de klachten.

KLOPPEN DIE CIJFERS WEL?

Gynaecoloog dr. Wouter Hehenkamp van het Amsterdam UMC en de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) is het eens met Reekers, in die zin dat hij embolisatie een waarde-

Wordt

er vaak gekozen voor een verwijdering, zodat artsen in opleiding kunnen oefenen?

vol alternatief vindt, dat niet voldoende wordt toegepast in Nederland. Hij is ook van mening dat er in Nederland te veel baarmoeders onnodig worden verwijderd. ‘Maar duizenden zijn het er volgens mij niet’, zegt hij. ‘Jim Reekers heeft naar aanleiding van een artikel uit 2019 van gynaecoloog in opleiding Annefleur de Bruijn, waaraan hij en ik nog hebben meegeschreven, de beschikbare cijfers over baarmoederverwijderingen uit jaarverslagen van ziekenhuizen bij elkaar opgeteld. Omdat we niet van alle ziekenhuizen cijfers hadden en het deels moesten inschatten, heeft Reekers op basis van de cijfers die we wél hadden, gesteld dat we in Nederland 6000 verwijderingen per jaar zouden doen. Recent hebben we gekeken naar het aantal baarmoederverwijderingen vanwege vleesbomen dat bij de zorgverzekering is gedeclareerd. Dat zijn heel betrouwbare cijfers, en dan kom je uit op 1750 per jaar. Uit de keuzehulp die we ondertussen hebben ontwikkeld én uit gegevens van ziekenhuizen die hebben onderzocht welke keuze patiënten zouden maken, blijkt dat twee derde van de vrouwen zou kiezen voor een baarmoederverwijdering en een derde voor embolisatie. Dan zouden van die 1750 dus 500, 600 mensen hebben gekozen voor een embolisatie. In de praktijk kregen 190 mensen een embolisatie. Zo kom ik op het aantal van ongeveer 400 baarmoederverwijderingen te veel.’

‘Als een vrouw drie weken per maand hevig vloeit en pijn heeft, snap ik dat ze zegt: ‘Ik wil ervanaf’’

Dr. Hehenkamp benadrukt dat een baarmoederverwijdering niet per se slecht is, en niet altijd het ‘kwade alternatief’. Groot voordeel van een verwijdering is dat je definitief van je klachten af bent. ‘Vrouwen die hiervoor kiezen zijn vrouwen die echt worden geleefd door hun baarmoeder. Ze zijn meestal tussen de 35 en 50, een leeftijd waarop veel gebeurt: er zijn opgroeiende kinderen, er is werk en een druk sociaal leven, misschien ouders die zorg behoeven, enzovoort. Als zij twee of drie weken per maand hevig vloeien en pijnklachten hebben, kan ik goed begrijpen dat ze zeggen: ‘Ik wil ervanaf.’ Zij willen zekerheid dat die klachten stoppen. Maar voor een vrouw die bijvoorbeeld ongewenst kinderloos is gebleven, kan een baarmoederverwijdering gevoelsmatig heel moeilijk zijn. Daarnaast zie je vaak bij vrouwen met een bepaalde culturele achtergrond dat de drempel hoog is. De baarmoeder is voor hen een symbool van vrouwelijkheid, die willen ze koste wat het kost behouden.’

DE DOKTER ZEI NIETS OVER EEN ALTERNATIEF Cécile (46) worstelde jarenlang met heftig bloedverlies vanwege vleesbomen. De klachten werden zo erg, dat de gynaecoloog haar aanraadde haar baarmoeder te laten verwijderen. Dat was een grote klap, want voor Cécile is haar baarmoeder onderdeel van haar vrouwelijke identiteit. ‘Myomen verdwijnen meestal vanzelf na de overgang, maar ik had geen idee

Baarmoederverwijdering versus embolisatie

Beide procedures hebben voor- en nadelen, afhankelijk van de individuele situatie van de patiënt, haar gezondheidstoestand en eventuele voortplantingsplannen. Het is belangrijk dat patiënten deze opties grondig bespreken met hun zorgverlener om een weloverwogen beslissing te kunnen nemen die het beste past bij de individuele behoeften en levensdoelen.

EMBOLISATIE VOORDELEN

+ Minder ingrijpend dan een baarmoederverwijdering, met een kortere herstelperiode.

+ De baarmoeder blijft behouden, wat belangrijk is voor vrouwen die nog zwanger willen worden en/of vruchtbaar willen blijven. Ook gevoelsmatig kan dit meewegen.

+ Het vermindert wel de klachten, terwijl de structuur van de baarmoeder intact blijft.

NADELEN

+ Niet altijd de nitief; vleesbomen kunnen terugkeren of er kunnen nieuwe groeien. Binnen 10 jaar laat 31 procent van de vrouwen alsnog haar baarmoeder verwijderen.

+ Het is niet per de nitie e ectief voor alle soorten of maten vleesbomen.

+ Er is een klein risico op complicaties, zoals infectie of schade aan andere organen.

BAARMOEDERVERWIJDERING VOORDELEN

+ Biedt permanente verlichting van symptomen veroorzaakt door vleesbomen.

+ Elimineert de mogelijkheid van het terugkeren van vleesbomen.

+ Kan een goede optie zijn voor vrouwen die geen kinderen (meer) willen krijgen.

NADELEN

+ Invasieve operatie die een relatief lang herstelperiode vereist.

+ Je kunt niet meer zwanger worden.

Sta je zelf voor de keuze?

Check de keuzehulp: keuzehulp.info/myomen

hoelang dat in mijn geval nog zou duren’, zegt ze. ‘Ik kon daar niet op wachten. Ik was verdrietig dat mijn baarmoeder eruit moest en vond het vooruitzicht van die buikoperatie met alle mogelijke complicaties van dien best eng. Maar ja, wat moest dat moest. Althans, dat dácht ik toen. Dat er een veel minder ingrijpend alternatief was, werd mij niet verteld. Als laatste stap voor de baarmoederverwijdering zou ik een antihormoonbehandeling krijgen – dan word je met één spuit in recordtempo in de overgang gebracht, waardoor de myomen hopelijk krimpen. Ik vond dat ook al heftig. De hormoonbehandeling stond gepland op een donderdagochtend, op woensdagavond ging ik toch nog even googelen en las toen over embolisatie. In eerste instantie ging ik ervan uit dat de gynaecoloog me niet had verteld over een embolisatie omdat dat om enigerlei reden niet geschikt was voor mij. Maar toen ik het gesprek aanging –de hormoonbehandeling had ik meteen afgezegd - en de gynaecoloog zei dat dit inderdaad ook een optie was, was ik in shock. Drie afspraken in twee jaar en het was niet één keer geopperd. Ik was boos en verdrietig. Uiteindelijk heb ik gekozen voor een embolisatie; dat is nu drie maanden geleden. Het is niet prettig, maar te doen. Als je de twee opties naast elkaar legt, is dit vele malen minder ingrijpend dan een baarmoederverwijdering. Mijn bloedverlies stelt nauwelijks meer iets voor, en het myoom dat ik echt voelde zitten als een soort harde spier, is veel kleiner geworden en voelt nu sponsachtig.’

TE WEINIG TIJD OM HET UIT TE LEGGEN

Dr. Hehenkamp vindt ook dat iedereen alle opties moet kennen om de juiste afweging te kunnen maken. Dat dat niet altijd gebeurt, heeft volgens hem een aantal oorzaken. ‘Allereerst noemen niet alle gynaecologen de mogelijkheid van embolisatie, omdat ze er een slecht gevoel bij hebben’, legt hij uit. ‘Als je de pijnstilling niet goed regelt, is het namelijk

Het alternatief –embolisatie - is pijnlijk. Je laat de vleesbomen afsterven, en afsterfpijn is afschuwelijk

een extreem pijnlijke operatie. Je laat de myomen afsterven, en afsterfpijn is echt afschuwelijk. Daarnaast wordt de embolisatie niet in alle ziekenhuizen in Nederland uitgevoerd. Uit het eerdergenoemde artikel van De Bruijn en mij blijkt dat 70 procent van de ziekenhuizen die het niet zelf doen, de optie aanbiedt om het in een ander ziekenhuis te laten uitvoeren.’

Ook vertelt hij dat gynaecologen in Nederland meestal een consulttijd van 15 tot 20 minuten hebben. Daarin moet een echo worden gemaakt en alle opties worden doorgenomen. ‘Er zijn namelijk nog meer opties: tabletten met of zonder hormonen, het verwijderen van myomen via de vagina, via de buik, et cetera. Alles op tafel leggen is best een uitdaging. Goede voorlichting kost tijd en je kunt je afvragen wat er van die stortvloed aan informatie blijft hangen. Dat geldt nog extra bij patiënten die moeite hebben met lezen of informatieverwerking. Daarom hebben we nu ook een keuzehulp ontwikkeld, daar kun je bij wijze van spreken een hele dag over doen.’

In de ophef die afgelopen herfst ontstond over het boek van Jim Reekers, hoorde Cécile ook de factor tijdgebrek als een van de redenen waarom vrouwen niet voldoende worden voorgelicht. Een gotspe, vindt ze. ‘Als je maar een kwartier de tijd hebt, praat dan niet de hele tijd over een baarmoederverwijdering, maar belicht éérst de embolisatie. Je kijkt toch altijd eerst naar de minst invasieve optie? Je hakt toch ook niet meteen een voet af als je het met de amputatie van één teen kunt redden?’

VERZADIGING

genoeg gegeten

Drie maaltijden per dag, met misschien een stukje fruit tussendoor, dat is het ideaal. Maar bij jou gaat het altijd mis en op enig moment slaat de snaailust toe: koekjes bij de ko e, bakje chips (of de hele zak) ’s avonds voor de tv. Hoe zorg je dat je verzadigd blijft? Tien tips.

1

EET GENOEG. Lunchen met een knäckebrödje met hüttenkäse en banaan lijkt misschien heel gezond, maar je weet één ding zeker: ’s middags om drie uur heb je trek en dat los je echt niet op met een appel. Je maaltijd verzadigt beter als het meer volume heeft. Dat bereik je door de maaltijd uit verschillende onderdelen te laten bestaan. Neem bijvoorbeeld naast dat knäckebrödje er nog één of twee met ander beleg (pindakaas, kaas, gekookt ei), een handje snacktomaatjes, fruit en een kommetje yoghurt en/ of glas (soja)melk. Na een goede maaltijd voel je je verzadigd, je maag voelt gevuld, maar niet te vol. Je begint pas weer trek te krijgen tegen de volgende maaltijd.

2 4 3

EET NIET TE SNEL. Het duurt even voordat je maag een seintje aan je hersenen kan geven: ik heb genoeg. Als je snel eet, heb je eigenlijk al te veel gegeten voordat het seintje is doorgekomen. Langzaam eten bereik je ook door goed te kauwen. Kauw elk hapje tot het echt zacht is. Dat is in het begin even wennen.

DRINK GENOEG. Drink minimaal 250 tot 500 ml vocht vóór of bij elke maaltijd: water, thee of ko e zonder suiker, maar een glas sojadrank of (karne) melk is ook prima. Uit onderzoek is gebleken dat mensen die voldoende drinken, minder eten. Laat vruchtensappen, gezoete zuiveldranken en gewone frisdrank staan of vervang ze desnoods door suikervrije varianten.

EET GENOEG EIWITTEN (PROTEÏNES). Eiwit is de bouwstof voor je lichaam. Als je te weinig eiwit binnenkrijgt, gaat je lichaam naar meer eiwit ‘zoeken’ en blijf je dooreten. De aanbevolen hoeveelheid eiwit per dag is ongeveer 0,8 gram per kilo lichaamsgewicht: voor vegetariërs en veganisten is die hoeveelheid respectievelijk 20 en 30 procent hoger. Maar ook als je wat gewicht wilt verliezen en/of je bent boven de vijftig, kun je best meer eiwit nemen. Omdat eiwit goed verzadigt, heb je dan minder honger. Eiwit zit in eieren, vis, vlees en zuivel, maar ook in peulvruchten, noten en zaden, sojadranken en -producten, vleesvervangers (vaak wel minder dan in vlees, check het etiket) en zelfs in volkorenproducten. Als je verschillende eiwitbronnen combineert, kan je lichaam de eiwitten beter benutten. Speciale dure ‘proteïneproducten’ zijn niet nodig.

5

EET GENOEG VET, IN ELKE MAALTIJD. Vet is niet alleen goed verzadigend, maar ook gezond, als je het met mate eet. Kies vooral voor onverzadigde vetten in bijvoorbeeld olijfolie of zonnebloemolie, vis, noten of pindakaas. Besmeer je brood met kuipjesmargarine of biologische roomboter. Toch snaaineigingen? Ga dan voor iets kleins, maar wel vetrijk en gezond, zoals een handje noten, bakje volle yoghurt of een volkorencracker met pindakaas of kaas.

Fruit op een lege maag zorgt voor een bloedsuikerpiek, daardoor krijg je snel weer trek

6

EET GENOEG VEZELS. Vezels zorgen voor een goede spijsvertering en stoelgang, en zijn superverzadigend. Je vindt ze in groenten en fruit, peulvruchten, volkorenbrood en -pasta, zilvervliesrijst en aardappels.

EET GENOEG GROENTEN.

Van afterpartyhonger tot verveelhonger, er bestaan vele soorten trek. Hoe je ze herkent en ermee omgaat, geeft je inzicht en helpt je op het gewicht te blijven dat bij je past. Je leest erover in (H)erken je honger van Marie-José Torenvliet (S2 Uitgevers).

10 X KANS

Boek winnen? Ga naar radarplus.nl/winhonger. Geldig t/m 22 mei 2024

7 8 9 10

Vul je bord bij de warme maaltijd minstens voor de helft met groenten en combineer twee of meer soorten. Groenten zijn caloriearm maar door de vezels goed vullend. Varieer rauwkost met gare groenten: rooster ze, wok ze, stoom of stoof ze, of kook ze met weinig water. Een scheutje olijfolie of klontje biologische roomboter mag best. Eet bij de lunch een inke hand snoepgroente, een bakje rauwkost of een grote rauwe (biologische) winterwortel.

EET VOLDOENDE FRUIT, HET LIEFST BIJ DE MAALTIJDEN. Als je alleen fruit als tussendoortje op een lege maag eet, zorgt de suiker in de vruchten voor een bloedsuikerpiek, gevolgd door een snelle daling. Daardoor krijg je juist meer trek. Als je fruit samen met andere voedingsmiddelen eet die eiwit en/of vet en vezels bevatten, gebeurt dat niet.

LET OP ZOUT ÉN SUIKER. Veel zout en suiker is niet gezond, maar het zijn allebei smaakversterkers. Daarom zitten ze in veel kant-en-klare voedingsmiddelen. Die zijn dan ‘lekkerder’, waardoor je er snel te veel van eet. Maar let ook op als je zelf zout of suiker toevoegt. Je went heel snel aan een zoete of hartige smaak en je gaat er ongemerkt steeds meer van gebruiken. Probeer rustig aan te minderen.

MISSCHIEN WEL HET BELANGRIJKSTE: KOOK

(EN BAK) ZELF. Eet zo min mogelijk pizza’s, soep uit blik, kruidenmixen, koek en gebak, zoete zuiveltoetjes, snacks als kroketten en bitterballen, en andere kant-en-klare producten. Met zulk eten doe je je lichaam tekort. Het bevat nauwelijks eiwitten, vezels, groenten of fruit maar wel veel calorieën, ongezond, verzadigd vet, zout en smaakversterkers. En je eet er snel veel te veel van.

KARIN LUITEN (alias Koken met Karin) is culinair journalist en auteur van 20 kookboeken, waaronder de bestsellerreeks Zonder pakjes en zakjes. Ze schrijft wekelijks in dagblad Trouw, op kokenmetkarin.nl en recenseert kookboeken voor RADAR+

KOOK, EET, HERHAAL

Nadat Eva, de dochter van Antoinette Hertsenberg, het gezin uitgedaagd had een maand geheel plantaardig te eten, was iedereen blij dat de vier weken voorbij waren. Toch was er een zaadje geplant, want ineens werd er steeds vaker vegan gekookt. En nu is er zelfs een heus kookboek van moeder en dochter.

Het gloednieuwe vegan kookboek Repeat van onze hoogsteigen hoofdredacteur mag in deze rubriek natuurlijk niet ontbreken. Antoinette Hertsenberg schreef het samen met haar dochter Eva Ko eman, en als ik het goed begrijp, is het ook allemaal de schuld van Eva. In het gezin werd al nooit vlees of vis gegeten, maar ook bij een vegetarische opvoeding geldt het bekende motto: alles proeven en overal een paar hapjes van proberen. Vanaf de pubertijd kregen alle kinderen (er zijn ook nog twee zonen) bovendien één dag per week de verantwoordelijkheid voor het avondeten. ‘Mijn broers zagen dat vooral als een verplichting’, verklapt Eva, ‘maar ik had bijna elke week zin om nieuwe recepten te proberen. Daar is mijn passie voor koken begonnen.’ Sterker: op een gegeven moment daagde ze het gezin uit om een maand lang geheel plantaardig te eten. ‘Dat krijg je van zo’n opvoeding’, verzucht Antoinette in het voorwoord. De overstap van vegetarisch naar vegan bleek in de praktijk toch iets groter dan gedacht. Antoinette: ‘Je kunt een gerecht niet meer op u en met kaas, en het doet een fors beroep op je creativiteit. Heel eerlijk: na een maand waren we blij dat het voorbij was.’ Maar kennelijk was er toch een zaadje geplant, want in de tijd daarna merkten ze dat er veel was blijven hangen van die maand, en dat er stap voor stap steeds vaker vegan werd gekookt. Lang verhaal kort: het leidde uiteindelijk tot dit gezamenlijke vegan kookboek. De titel

Repeat is gekozen omdat het volgens Antoinette gaat om ‘recepten die je keer op keer maakt omdat ze zo lekker makkelijk, smakelijk of origineel zijn, of omdat je huisgenoten erom blijven vragen, en waarvan je veel ingrediënten altijd wel in huis hebt. Wij hebben geprobeerd een boek vol met dat soort recepten te maken.’

En dat is gelukt. We zien allerlei universeel populaire gerechten, van bananenbrood tot granola, van baba ganoush tot hummus. Ook volop comfortfood in de vorm van pastaatjes, eurige maaltijdsalades en snelle soepjes. En bovendien komt de hele wereld voorbij, knäckebröd uit Helsinki, Koreaanse groentepannenkoekjes, Mexicaanse quinoastoof en Thaise groenecurrysoep met (dan weer Japanse) udon noedels. Af en toe duiken er vegan vissticks of vegan spekjes op, maar doorgaans wordt er creatief gespeeld met noten en peulvruchten. Zoals de verrassende kaasfondue zonder kaas, op basis van gepureerde bonen met bier. De invloed van dochter Eva is duidelijk zichtbaar in de namen van de gerechten, zoals Easy squeezy tomatenpasta, Worth-the-wait falafel en No guilt mangomilkshake. ‘Perfect voor een chille zondagochtend’ zul je Antoinette denk ik niet zo snel horen zeggen. Ach ja, de jeugd van tegenwoordig. Maar die jeugd zorgt met dit boek toch maar mooi voor een hoop inspiratie voor iedereen die (vaker) vegan wil eten.

NIEUWSGIERIG GEWORDEN? JE KUNT HET KOOKBOEK

T.W.V. € 32,50 WINNEN! GA NAAR RADARPLUS.NL/REPEAT. Deze actie is geldig t/m 22 mei 2024

5 X KANS

TIP

GEEN GROENE ASPERGES IN HET SCHAP? DIEPVRIESSPERZIEBONEN

ZIJN EEN GOED ALTERNATIEF.

JAZEKER, DIE KUN JE OP PRECIES

DEZELFDE MANIER LEKKER ROOSTEREN IN DE OVEN.

CREAMY PASTA AL LIMONE MET GROENE ASPERGES

Nodig voor 4 personen

2 biologische citroenen

1 kilo groene asperges olijfolie

zout en peper

4 teentjes kno ook

500 ml bouillon

500-750 ml havermelk barista

1 el plantaardige boter

500 g droge pasta naar keuze (geen koelverse)

Verwarm de oven voor op 200 °C. Rasp de schil van de citroenen. Snijd de ene citroen in dunne plakjes en pers de andere uit. Was de groene asperges en snijd de onderste paar centimeter (het houtige uiteinde) eraf. Leg ze op een bakplaat en leg de plakjes citroen erop. Besprenkel met olijfolie, zout en peper. Rooster 20-25 minuten in de oven of tot de asperges beetgaar zijn. Hak ondertussen de knoflook en bak die 1 minuut in een hoge pan in een scheut olijfolie. Doe daarna de bouillon, havermelk en plantaardige boter erbij. Laat 1 minuut pruttelen en voeg de pasta toe. Laat koken tot de pasta gaar is en het vocht heeft opgenomen. Voeg eventueel meer havermelk toe wanneer het te droog wordt. Roer de citroenrasp en -sap door de gare pasta. Haal de asperges uit de oven en maal er wat peper over. Schep de pasta op de borden en serveer de asperges boven op de pasta.

BONNE FONDUE

Nodig voor 4 personen

50 ml olijfolie

3 teentjes kno ook, geperst

500 g gekookte witte bonen uit blik of pot (uitlekgewicht)

30 g edelgistvlokken sap van ½ citroen

1 groentebouillonblokje, verkruimeld

1 inke tl mosterd

1 inke tl maple syrup

1 esje of blikje bier

Verhit de olijfolie in een pannetje en fruit de kno ook tot de scherpte eraf is. Doe de olie en de knof in een fonduepan of een andere pan die op een warmtepitje past. Voeg de rest van de fondue-ingrediënten behalve het bier toe en mix met een staafmixer tot een gladde massa. Gebruik nu zo veel bier als je nodig hebt om een mooie dikte krijgen, te vergelijken met de dikte van een kaasfondue. Zet de pan op het fornuis, verhit het mengsel tot het begint te borrelen en haal dan de pan direct van het vuur. Roer nogmaals ink door en zet op een warmtepitje op tafel. Om te dippen kun je zowel geroosterde als rauwe groenten gebruiken. Antoinette en Eva roosteren de groentes met wat olijfolie in de airfryer, oven of op barbecue. Maar in een koekenpan kan ook.

Geroosterde groenten

· pastinaak

· groene asperges

· spruitjes

· bloemkool

· broccoli

· paddenstoelen

Rauwe groenten

· wortel

· paprika

· courgette

· bleekselderij

Ook lekker: geroosterde stukjes ciabatta of ander knapperig brood.

TIP

EDELGIST IS EEN BEKENDE KAASVERVANGER MET EEN KENMERKENDE ZILTIGE SMAAK. TE KOOP IN NATUURWINKELS.

TIPS

LET ER BIJ GROENECURRYPASTA OP

DAT JE ER EENTJE KOOPT MET ALLEEN SPECERIJEN (BIJV. DIE VAN FAIRTRADE), NIET EEN NEPPERD VOL SMAAKVERSTERKERS, VERDIKKINGSMIDDEL EN CONSERVEERMIDDEL.

THAISE GROENE CURRYSOEP MET UDON NOEDELS

Nodig voor 6 personen

500 g tofu zonnebloemolie

1 ui

3 teentjes kno ook

1 rode peper

250 g champignons

4 el groene currypasta

2 blikken (à 400 ml) kokosmelk

1½ liter groentebouillon

3 rode puntpaprika’s

1 grote stronk paksoi of 2 kleine stronkjes

540 g udon noedels

2 limoenen

15 g koriander

Snijd de tofu in blokjes en bak ze knapperig in een inke laag zonnebloemolie op hoog vuur. Hak de ui, kno ook en rode peper en fruit ze 2 minuten in wat zonnebloemolie in een soeppan. Snijd de champignons in vieren en bak een paar minuutjes mee. Voeg de currypasta toe en bak al roerend nog zo’n 2 minuten. Schenk de kokosmelk en groentebouillon erbij, roer en laat 5 minuten pruttelen. Snijd de puntpaprika’s in reepjes, doe in de pan en laat 7 minuten koken. Snijd de paksoi in stukjes en voeg toe in de laatste minuut van de kooktijd. Kook de noedels volgens de aanwijzingen op de verpakking en spoel ze daarna af met koud water. Knijp 1 limoen uit boven de soep en snijd de andere limoen in partjes. Hak de koriander. Verdeel de noedels over kommen en schep de soep eroverheen. Garneer met koriander, gebakken tofu en limoenpartjes.

ROZENHARISSA IS EEN CHILIPASTA DIE VERMENGD IS MET ROZENBLAADJES; EEN REGELRECHTE SMAAKSENSATIE. BIJVOORBEELD DIE VAN SOUQ BIJ AH.

MIDDEN-OOSTERSE TRAYBAKE MET HARISSAYOGHURT

Nodig voor 4 personen

2 rode uien

2 courgettes

2 rode paprika’s

1 kleine bloemkool

1 kleine (liefst biologische) citroen

2 el olijfolie

2 tl gedroogde tijm

zout en peper

1 granaatappel

4 pitabroodjes

300 g ongezoete plantaardige yoghurt (amandel of haver)

4 tl rozenharissa

4 tl tahin handjevol muntblaadjes, gehakt

Verwarm de oven voor op 200 °C. Snijd de uien, courgettes, paprika’s en bloemkool in stukken. Halveer de citroen in de lengte en snijd daarna in dunne halvemaantjes. Leg alles op een met bakpapier beklede bakplaat, bestrooi met de olijfolie, tijm, zout en peper en schep om. Bak 30 minuten in het midden van de oven, schep halverwege om. Haal de pitjes uit de granaatappel. Rooster de pitabroodjes. Bedek 4 borden met een laagje yoghurt. Schep op elk bord 1 theelepel rozenharissa en draai er een spiraal van door de yoghurt. Verdeel de geroosterde groente erover. Top af met de tahin, munt en granaatappelpitjes. Serveer met de pitabroodjes.

TIPS

HET RECEPT IS BEWUST IN KOPPEN EN NIET IN GRAMMEN/MILLILITERS OMDAT DE VERHOUDINGEN BELANGRIJKER ZIJN DAN DE HOEVEELHEDEN. GEBRUIK BIJVOORBEELD EEN KOFFIEMOK.

KNISPERIG KNÄCKEBRÖD

Nodig voor een bakplaat vol

1 kop maïsmeel (tarwebloem of speltmeel mag ook)

¾ kop zonnebloempitten

½ kop lijnzaad

½ kop sesamzaad

½ kop pompoenpitten

1 kop kokend water

½ kop neutrale olie (bijvoorbeeld zonnebloemolie)

zeezout

Verwarm de oven voor op 150 °C. Meng het maïsmeel met de pitten en zaden in een kom. Giet dan het hete water erbij, voeg de olie toe en meng tot een gladde pasta. Bekleed een bakplaat met bakpapier en schep het mengsel erop. Doe een plastic zak over je hand en plet het deeg zo dun als je kunt, gebruik de hele oppervlakte van de plaat. Strooi er een klein beetje zeezout over en kerf met een mes lijnen in het deeg zodat je het na het bakken makkelijk kunt breken. Bak ongeveer 45 minuten in de oven. Laat afkoelen, breek daarna het knäckebröd in stukken. In een afgesloten doos kun je ze zeker een week bewaren.

GETEST DOOR RADAR+

YOGHURT

MET EN ZONDER MELK

Naast ‘gewone’ yoghurt zijn er steeds meer alternatieven te koop, van koemelk of op plantaardige basis. Hoe smaken die? En zijn ze duurzamer dan gewone yoghurt? Ons panel testte vier plantaardige yoghurts en vier yoghurts met melk als basis. Jammer genoeg scoorde de lekkerste plantenyoghurt slechts een mager zesje.

HET PANEL

Fabio van Haarlem, student. Loethe Olthuis, culinair onderzoeksjournalist.

Marjolein Pouderoyen, paraveterinair. Patrick Verkuil, software engineer en ervaren proever.

Yara Vesters, student en vegetariër. Anja van Zijl, medewerker bouwmarkt. Wim van Zijl, thuiswerker en thuiskok. Ronald van Eijk regelde de logistiek.

DE OPZET

We proefden blind acht ongezoete, naturel ‘yoghurts’ uit de supermarkt die allemaal net anders zijn dan ‘gewone’ yoghurt. Vier op basis van melk en vier op plantaardige basis. Drie van de proevers eten weleens plantaardige zuivel, de anderen niet. We proefden de melkvarianten en plantaardige varianten door elkaar. Daar is voor gekozen omdat de plantaardige varianten duidelijk als ‘yoghurtalternatief’ in de markt worden gezet. Vragen waren: vind je het lekker, lijkt het op yoghurt, en zou je het zelf kopen?

WAT IS YOGHURT EIGENLIJK?

Yoghurt is melk waaraan speciale melkzuurbacteriën (‘yoghurtcultuur’) zijn toegevoegd, die bij lauwwarme temperatuur de natuurlijke melksuiker (lactose) in de melk omzetten in melkzuur. Daardoor wordt de melk dik en gaat hij friszuur smaken. Aan plantaardige yoghurts worden ook yoghurtbacteriën toegevoegd. Die bacteriën zijn op plantaardige voedingsbodems gekweekt en niet op dierlijke. Omdat de plantaardige versies geen melk als grondstof hebben, mogen ze geen yoghurt heten.

PUR NATUR BIOLOGISCHE VOLLE YOGHURT

750 gram. Op basis van biologische volle melk en yoghurtculturen. Kcal: 64/100 g, vet: 3,1% (1,9% verzadigd), eiwit: 4,1%, suikers: 4,1%, vitamine B12, calcium.

PRIJS: € 2,45

CIJFER: 9

Loethe: ‘Dit smaakt als yoghurt die je zelf maakt. Niet heel zuur, maar wel fris en romig. Helemaal goed.’ Fabio: ‘Heel zachtzuur én mild. Lekker.’ Yara: ‘Dit is een soort nulmeting voor yoghurt. Zo moet goede yoghurt zijn!’ Anja: ‘Kopen, die yoghurt!’ Marjolein: ‘Precies, zo hoort het. Fris, niet te zuur, precies romig genoeg. Echt lekkere yoghurt.’ Wim: ‘Hierbij heb je echt geen suiker nodig.’

FAGE TOTAL GRIEKSE YOGHURT

500 gram. Op basis van ingedikte melk, room, yoghurtculturen. Kcal: 93/100 g, vet: 5% (3,6% verzadigd), eiwit: 9%, suikers: 3%, vitamine B12, calcium. PRIJS: € 3,50

CIJFER: 8

Loethe: ‘Oh, lekker, friszuur en iets romig. Precies goed.’ Wim: ‘Topyoghurt: uwelig, lobbig, zuur, zacht. Goed met fruit te combineren omdat hij zo stevig is.’ Marjolein: ‘Ik vind hem iets te boterachtig en minder fris. Maar wel lekker voor tzatziki, denk ik.’ Patrick: ‘Iets te vettig voor mij, niet zo fris als yoghurt moet zijn.’ Anja: ‘Erg lekker: fris, romig, stevig!’

EXTRA GEZOND?

Yakult, Actimel, Activia, Vi t: zijn die yoghurtjes met andere bacteriën extra gezond? Nee, vindt de Europese ‘voedselwaakhond’ EFSA (European Food Safety Authority). De gezondheidsclaims van zulke yoghurtjes zijn onvoldoende bewezen. Ze zijn gezond (mits ze niet bomvol suiker zitten), maar niet gezonder dan ‘gewone’ yoghurt. Ook daarvan zijn de bacteriën goed voor je darmen.

DIK OF DUN?

Hoe komen Griekse, Turkse en Bulgaarse yoghurt zo dik? Omdat ze gemaakt zijn van ingedikte, volle melk met minder vocht. Aan Griekse yoghurt met een lager vetgehalte en aan Turkse yoghurt kan ook melkpoeder, gelatine of zetmeel zijn toegevoegd om hem dikker te houden. Dat moet dan op het etiket staan. Skyr is strikt gezien geen yoghurt, maar jonge kaas, omdat er naast melkzuurbacteriën ook stremsel is toegevoegd. Daardoor is Skyr ook dik, terwijl er nauwelijks vet in zit. Standyoghurt is de verpakking (pot) ingegaan zodra de melkzuurbacteriën zijn toegevoegd. Hij is gerijpt in de pot en niet meer doorgeroerd, waardoor hij stevig als pudding is. Yoghurt van magere melk is het dunst, omdat daar meer vocht en minder vet en voeding voor de melkzuurbacteriën (melksuiker) in zit.

ARLA SKYR NATUREL

450 gram. Op basis van magere melk met yoghurtculturen en vegetarisch stremsel. Kcal: 61/100 g, vet: 0%, eiwit: 10%, natuurlijke suikers: 4%, calcium.

PRIJS: € 1,90.

CIJFER: 7,5

Loethe: ‘Romig zonder vet te zijn, heel stevig: Skyr of magere Griekse yoghurt denk ik.’ Anja: ‘Een kruising tussen kwark en yoghurt, iets te dik vind ik, maar wel goede frisse yoghurtsmaak.’ Yara: ‘Ik houd hier wel van: lekker zuur en stevig.’ Wim: ‘Lijkt meer op kwark.’ Fabio: ‘Lekkere, volle smaak, wel erg dik, ik vind iets dunnere yoghurt jner.’ Marjolein: ‘Ik zou dit wel kopen, echt lekker!’

AH BIOGARDE HALFVOLLE BIOLOGISCHE STANDYOGHURT

500 gram. Op basis van volle biologische melk, magere melkpoeder en Biogarde-culturen. Kcal: 47/100 g, vet: 1,4% (0,9% verzadigd), eiwit: 4%; suikers: 4,7%, calcium.

PRIJS: € 1,40.

CIJFER: 5-

Loethe: ‘Zoet, waterig: in de verte standyoghurt maar érg dun. En een melig mondgevoel, zetmeel?’ Fabio: ‘Waterig, ik proef bijna niks!’

Marjolein: ‘Magere yoghurt, voor iemand die niet erg van yoghurt houdt en het toch niks kan schelen.’ Yara: ‘Nikserige yoghurt, zonde van de grondsto en.’ Wim: ‘Geen vlees of vis, geen yoghurt, kwark of plantenyoghurt. Zanderig in je mond.’ Anja: ‘Smaakt volkomen vlak.’

PLANTAARDIG

ALPRO MILD & CREAMY

755 gram. Op basis van 10,7% sojabonen en yoghurtculturen. Kcal: 42/100 g, vet: 2,3% (0,4% verzadigd), eiwit: 4%, suikers: 2,1%, toegevoegd: vitamines D, B12, calcium. PRIJS: € 3.

CIJFER: 6-

Loethe: ‘Dat is zoet voor een ‘naturel’ product! Ik denk dat het sojayoghurt is.’ Patrick: ‘Niet vies, maar ik vind de kartonnige nasmaak niet zo jn.’ Yara: ‘Ik denk dat dit plantaardige yoghurt is en dus duurzamer dan gewone yoghurt. Ik vind ‘m ook wel lekker.’ Marjolein: ‘Te zoet, te magertjes! Beetje waterige kinderyoghurt.’ Wim: ‘Vaag vanilleachtig, niet erg zuur. Als yoghurtvervanger vind ik het een inke onvoldoende, maar de smaak is wel in orde.’

AH AMANDELKWARK ONGEZOET

400 gram. Op basis van 12% amandel en en yoghurtculturen. Kcal: 119/100 g, vet: 8,9% (0,8% verzadigd), eiwit: 2,7%, suikers: 1,4%, geen calcium, vitamines D en B12 toegevoegd.

PRIJS: € 3,20.

CIJFER: 5,5

Loethe: ‘Eerste hap: raar! Zuur! Maar bij dooreten wordt het wel beter, je moet er echt even aan wennen. Een romige bruinbrood-smaak. Misschien haver?’ Yara: ‘Volkorenyoghurt! Smaakt heel gezond.’ Marjolein: ‘Eigenlijk vind ik dit wel prima yoghurt.’ Fabio: ‘Ik vind het juist helemaal niet op yoghurt lijken!’ Wim: ‘Mu e noten- of tarwesmaak, als ik Brinta wil, koop ik wel Brinta. ‘Anja: Granensmaak of ongebrande noten. Niet mijn yoghurt.’

OATLY HAVERGURT NATUREL

400 gram. Op basis van 12% haver, aardappeleiwit. Kcal: 84/100 g, vet: 3,5% (0,3% verzadigd), eiwit: 1,5%, natuurlijke suikers: 4,4%, toegevoegd: vitamines B2, B12, calcium, jodium.

PRIJS: € 3,30 (Jumbo).

CIJFER: 5

Loethe: ‘Dit vind ik echt niet te eten. Zuur met klontjes.’ Wim: ‘Weeïge, zure drilpudding, geen gelijkmatige structuur. Vreemd spul.’ Yara: ‘Duidelijk plantaardig, zou je moeten kopen. Word iets beter als je het even doorklopt.’ Fabio: ‘Dit smaakt echt heel erg naar plant.’ Patrick: ‘Niet goed opgestijfd, er zitten stukjes in!’ Marjolein: ‘Dit doet me denken aan goedkope, zure yoghurt, maar dan over de datum.’

KOKO DAIRY PLANTAARDIGE YOGHURT

400 gram. Op basis van 20% kokosmelk, yoghurtculturen. Kcal: 79/100 g, vet: 4,9% (4,2% verzadigd), eiwit: 0,6%, suikers: 4,3%, toegevoegd: vitamines D, B12, calcium. Extra: maïszetmeel, pectine, natuurlijk aroma. PRIJS: € 3,10 (Jumbo).

CIJFER: 4,5

Loethe: ‘Even wennen, dit is niet wat je verwacht bij yoghurt. Heftige kokossmaak, ik vraag me wel af of dat natuurlijk is.’ Yara: ‘Een kokosproteïnereep, maar dan als yoghurt. En bedorven kokos ook nog.’

Marjolein: ‘Wel aardig, maar het is gewoon niet wat je verwacht als je yoghurt koopt.’ Patrick: ‘Even schrikken, maar dan wel oké. Misschien ga ik dit ooit wel kopen.’ Wim: ‘Whoa! Wat is dit? Chemische nepkokospudding. Hoe kunnen ze denken dat dit op yoghurt lijkt?’ Anja: ‘Ik ben er ook gauw klaar mee.’

CONCLUSIE

Niet verrassend kwamen de ‘dierlijke’ yoghurts er beter uit dan de plantaardige. Ten eerste is dat een bekende smaak: de meeste ‘plantenyoghurts’ smaken behoorlijk afwijkend omdat hun grondstof niet melk is, maar bijvoorbeeld soja of haver. Daar moet je dus aan wennen. Als ze meer dan een paar happen namen gingen de proevers de plantaardige yoghurts vaak beter vinden. En dan bleek het verschil niet altijd zo groot. Een enkele plantaardige yoghurt werd zelfs aangezien voor ‘gewone’ (Alpro, de amandelkwark) en een melkvariant voor ‘misschien plantaardig’ (de Biogarde).

Soms was het schrike ect te groot. De smaak was dan zo anders, dat het moeite kostte om onafhankelijk te proeven. Daarbij hebben veel plantaardige yoghurts nog een onaangename bij- of nasmaak (Alpro sojayoghurt), zit er extra ‘aroma’ in waar de smaak niet beter van wordt (Koko), of is de substantie afwijkend (Oatly). Misschien zou het helpen als ze niet de verwachting zouden wekken dat het yoghurt is, opperde een aantal proevers. We hebben natuurlijk maar een paar varianten geproefd: er zijn veel meer soorten verkrijgbaar van plantaardige soja- of kokosyoghurt.

De originele Griekse yoghurt heeft 10% vet, maar er zijn steeds meer varianten op de markt met minder of zelfs geen vet. De geproefde Griekse yoghurt met 5% vet en Skyr met 0% vet hebben ongeveer dezelfde dikte: het cijfer ligt ook dicht bij elkaar. De ene proever hield juist van het romige, volle mondgevoel van de Griekse yoghurt, de andere meer van het frisse, zure van Skyr. Verrassend genoeg werd de winnende yoghurt, de biologische Pur Natur, door iedereen geroemd als dé yoghurt-zoals-yoghurt-moet-zijn. Teleurstellend was de score van de halfvolle Biogarde standyoghurt. Standyoghurt hoort juist stevig te zijn en deze was erg waterig. De smaak was helaas ook niet op orde en het zanderige mondgevoel kwam waarschijnlijk door toegevoegd melkpoeder om de yoghurt dikker te maken. Of misschien toevallig een mislukte pot?

ZO MAAK JE ZELF YOGHURT

Zelf yoghurt maken is niet moeilijk en het is vaak lekkerder dan yoghurt uit de winkel. Je krijgt ‘standyoghurt’, die je kunt doorroeren om ‘gewone’ yoghurt te krijgen. De bereidingswijze voor gewone of plantaardige yoghurt is hetzelfde. Voeg voor een dikkere yoghurt wat melkpoeder en/of een lepeltje suiker toe of laat de melk tegen de kook aan een halfuur iets indampen. In een paar lepels van een goede, biologische yoghurt zitten genoeg melkzuurbacteriën om je yoghurt te ‘starten’; of voeg een speciale yoghurtstarter toe. De uitdaging is om de yoghurt acht tot tien uur op een gelijkmatige temperatuur te houden tot je hem (bijna) dik genoeg vindt. Boven de 45 °C gaan de melkzuurbacteriën dood, bij afkoelen onder de 40 °C duurt het alleen langer voor de yoghurt stijf is. In de ijskast stijft hij nog na. Er zijn speciale yoghurtmakers maar ook broodbakmachines met een yoghurtfunctie. Een oven op een lage stand (‘lampjesstand’) werkt ook en ten slotte kun je ook een schone, geurloze thermoskan gebruiken. ‘s Zomers is een zonnige plek op het aanrecht vaak al prima.

NODIG

+ 1 liter (plantaardige of andere) melk, eventueel gesteriliseerd

+ 4 volle eetlepels goede biologische (planten)yoghurt op kamertemperatuur of yoghurtstarter (natuurwinkels)

+ Eventueel 1-2 eetlepels (biologische) melkpoeder en/of 1 eetlepel basterdsuiker

ZO MAAK JE HET

Kook de ‘melk’ en laat afkoelen tot minimaal 41 °C en maximaal 45 °C (ik ga altijd op 43 °C zitten). Klop de bewaarde yoghurt of de yoghurtstarter goed door de melk. Doe de aangezuurde melk in de yoghurtmachine, broodbakmachine of thermoskan of zet hem goed afgedekt op een warme plek.

Als de yoghurt dikker wordt, kun je hem in de ijskast zetten of eerst overschenken in iets anders. Als de yoghurt koud is, is hij klaar om te eten!

HOE GEZOND IS YOGHURT?

Ongezoete yoghurt is gezond, het staat ook in de Schijf van Vijf. Yoghurt bevat onder andere ca. 4% eiwit, calcium, vitamine B2 en B12. Zuivel is in Nederland de belangrijkste bron van calcium en (dierlijk) eiwit. Het risico op darmkanker neemt met 15% af als je dagelijks zuivel eet. En elke dag een klein bakje yoghurt verlaagt het risico op diabetes type 2. De bacteriën in yoghurt zijn goed voor je darmen.

Volle en Griekse yoghurt bevatten meer (verzadigd) vet en meer calorieën dan magere en halfvolle yoghurt. Maar recente wetenschappelijke onderzoeken lijken uit te wijzen dat verzadigd vet in zuivel minder ongezond is dan verzadigd vet in bijvoorbeeld vlees.

Zijn plantaardige yoghurts gezonder?

Niet allemaal. De voedingswaarde van sojayoghurt verschilt weinig van gewone yoghurt. Zo zit er ook tegen de 4% eiwit in. De andere plantenyoghurts scoren minder goed. Vooral het eiwitgehalte is vaak erg magertjes: haveryoghurt bevat maar ca. 1,5% eiwit, amandelyoghurt zo’n 2,5% en kokosyoghurt hoogstens 0,6%. Een ‘eiwitvervanger’ van yoghurt zijn ze dus niet. Wel zijn aan de meeste plantenyoghurts extra calcium, vitamine D en vitamine B12 toegevoegd, zodat ze daar net zo veel van bevatten als echte yoghurt. In de meeste plantenyoghurts zit bovendien geen lactose of verzadigd vet. Alleen kokosyoghurt kan heel veel ongezond, verzadigd vet bevatten, al valt het bij Koko (4,2% verzadigd vet) nog mee. Aan plantenyoghurts wordt wel meer geknutseld: er kunnen verdikkingsmiddelen in zitten zoals zetmeel, aroma’s en zuurteregelaars. Wel zijn plantenyoghurtjes een stuk duurzamer dan gewone yoghurt. Haveryoghurt en sojayoghurt scoren het beste, kokosyoghurt het slechtst. Soja die wordt gebruikt voor menselijke voeding komt uit bijvoorbeeld Frankrijk en Canada. Er wordt dus geen bos voor gekapt.

WEET WAT JE EET

BORDJE PASTA

Culinair onderzoeksjournalist Loethe Olthuis weet alles van gezond eten en diëten. In deze rubriek bespreekt ze voedingsproducten. Dit keer gaat het over pasta. Razend populair. Is het ook gezond? Jazeker, maar vooral als je voor volkorenpasta gaat.

WAAR WORDT PASTA VAN GEMAAKT?

Van tarwe en soms spelt, ook een tarwesoort. De beste (Italiaanse) pasta wordt gemaakt van durumtarwe, een zogenaamde ‘harde’ tarwesoort waar heel veel gluten (elastische eiwitten) in zit, wat zorgt voor de samenhang. Nederlandse ‘zachte’ tarwe bevat minder gluten, waardoor de pasta na koken plakkeriger en weker blijft, denk aan de ouderwetse elleboogjes. Soms wordt aan pasta ei toegevoegd, vooral aan verse pasta. Ei geeft een iets andere smaak, maar maakt pasta wel minder lang houdbaar. De voedingswaarde verschilt nauwelijks.

WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN GEWONE

PASTA EN VOLKORENPASTA?

Vergelijk het met witbrood en volkorenbrood. Gewone pasta wordt gemaakt van tarwe- of speltbloem, voor volkorenpasta wordt volkorenmeel gebruikt. Dat is lastiger, omdat volkorenmeel iets meer vocht bevat dan bloem. Daardoor krijgt de pasta een uitgesproken smaak en een wat zachtere structuur. Witte pasta is niet ongezond, maar volkorenpasta is wel veel gezonder. Er zitten twee tot drie keer zo veel vezels (tussen de 7 en 9 procent) en vitamines in en meer eiwitten. Hij verzadigt langer en beter en stimuleert je darmen en spijsvertering. De smaak is een kwestie van wennen, maar dat lukt Italianen zelfs. Er is volkorenpasta van Italiaanse merken verkrijgbaar. Vind je volkorenpasta echt niet lekker, dan zou je ‘vezelrijke’ pasta kunnen proberen, gemaakt van tarwebloem met extra tarwevezels. Niet zo gezond als volkorenpasta, maar wel beter dan witte pasta.

ER IS TOCH OOK GROENTEPASTA?

Verse groente zoals courgette in de vorm van bijvoorbeeld spaghetti is gezond, maar groente is geen goede pastavervanger. Groentepasta heeft nauwelijks verzadigingswaarde, waardoor je snel weer honger krijgt. Bovendien bevat het heel andere voedingsto en dan bijvoorbeeld volkorenpasta. Je kunt beter volkorenpasta eten met veel groenten erdoor!

EN GEDROOGDE GROENTEPASTA?

Groentepasta gemaakt met gedroogde groente zoals tomaat en spinazie is niet gezonder dan gewone pasta. Er zitten minder vezels in dan in volkorenpasta en gedroogde groenten hebben bij lange na niet dezelfde voedingswaarde als verse, diepvries- of zelfs blikgroente. Je kunt ze dus ook niet als groentevervanger zien.

ZIJN LINZEN- EN ERWTENPASTA WEL GEZONDER?

Absoluut. Pasta gemaakt van peulvruchten of met veel toegevoegde peulvruchten zoals linzen of erwten heeft meer voedingswaarde. Er zitten veel meer eiwitten in en vaak net zo veel vezels als in volkorenpasta, al verschilt dat per merk. Pasta van peulvruchten blijft wel wat plakkerig na het koken.

KUN JE PEULVRUCHTENPASTA ALS VLEESVERVANGER ETEN?

Je zou het denken. Sommige soorten bevatten soms tot wel 20 procent eiwit, ook vlees bevat rond de 20 procent. Maar dit geldt voor de gedroogde pasta. Als je de pasta kookt, neemt het water op en daalt het eiwitpercentage. Maar bonenpasta kan wel een goede aanvullende eiwitbron zijn, bijvoorbeeld voor vegetariërs en vegans.

IS PASTA DUURZAAM?

De meeste pastatarwe komt uit Europa en heeft een hogere opbrengst per hectare dan rijst, een veel lagere broeikasgasuitstoot en er worden relatief weinig bestrijdingsmiddelen en kunstmest voor de tarweteelt gebruikt. Overigens zijn rogge, haver en aardappels nog duurzamer.

EN BIOLOGISCHE PASTA?

Voor onze gezondheid maakt het niet veel uit, maar bij biologische teelt worden veel minder bestrijdingsmiddelen, geen zogenaamde ‘halmverkorters’ en geen kunstmest gebruikt. Dat is wel een stuk gezonder voor de bodem, het milieu en het klimaat.

IS VERSE PASTA GEZONDER DAN GEDROOGDE?

Nee, alleen duurder. En handig, omdat het snel klaar is. Het is altijd witte pasta, verse volkorenpasta heb ik nog nooit gezien.

TEKST

kruiswoord PUZZELEN

kraak je hersenen

Kijk voor de oplossingen van de puzzels op onze website radarplus.nl/ puzzels

HORIZONTAAL

7 UITSTEL (6)

8 GRAAG (6)

9 IERSE DANS (4)

10 PLURALIS (8)

11 RUSSISCHE VORSTIN (7)

13 MADE (5)

15 OMLOOP (5)

17 ETAPPE (7)

20 MEDEZEGGENSCHAP (8)

21 ZUUR (4)

23 UITJE (6)

24 STUKJE (6)

VERTICAAL

1 KLIMOP (4)

2 DIEF (6)

3 GENADIG (7)

4 BEWERKEN VAN LAND (5)

5 SALIE (6)

6 ONNAUWKEURIG (8)

12 GREINTJE (8)

14 DWARSBALK (7)

16 ITALIAANSE STAD (6)

18 MOERAAL (6)

19 SPRONG (5)

lettersudoku

ABC’tje

ABC’tje

De tien verschillende letters van onderstaande woorden hebben een verschillende waarde van 1 t/m 10. Achter elke woord staat de optelsom van de waarde van de verschillende letters. Door de woorden en de bijbehorende waarde van de letters met elkaar te combineren kun je erachter komen wat de waarde van de verschillende letters is. Als je alle letters de juiste waarde geeft, dan vormen ze op volgorde van 1 tot 10 nog een woord!

De tien verschillende letters hebben een verschillende waarde van 1 t/m 10. Achter elk woord staat de optelsom van de waarde van de verschillende letters. Door de woorden en de bijbehorende waarde van de letters met elkaar te combineren kun je erachter komen wat de waarde van de verschillende letters is. Op volgorde van 1 t/m 10 vormen de letters nog een woord.

C D G H I L N O S U

COL = 12

HOND = 16

Een lettersudoku is een puzzel van negen bij negen vakjes. Een aantal vakjes is reeds ingevuld met letters. Het is de bedoeling om de overige vakjes in te vullen op zo’n manier dat in elke rij én in elke kolom de letters maar één keer voorkomen. Bovendien is de puzzel onderverdeeld in 9 blokjes van drie bij drie, die elk ook weer eenmaal de letters moeten krijgen. De te gebruiken letters staan onder het diagram.

DOG = 19

NOCH = 12

COL = 12 HOND = 16

CONSUL = 23

DON = 11

CONSUL = 23 HUID = 28

HUID = 28

NOOD = 12

DIS = 20 LOS = 11

DIS = 20

GIDS = 30

LOS = 11

SCHOL = 20

DISCO = 25 LUID = 30

DISCO = 25

GOUD = 25

DOG = 19 NOCH = 12

LUID = 30

UIL = 22

DON = 11 NOOD = 12

GIDS = 30 SCHOL = 20

GOUD = 25 UIL = 22

woordzoeker

AFLIKKEN BROOD DEEG DIS ETEN GEDEKT

Oplossing: ONSCHULDIG

HEET KOUD LAUW LEKKER LUNCH MEEL

MENU MES PAN RASP SAUS STAMPER

STOMEN TAFELKLEED VIS WATER WILD WOK ZEEF ZOUT ZUUR

cijfersudoku

Een cijfersudoku is een puzzel van negen bij negen vakjes. Een aantal vakjes is reeds ingevuld met cijfers. Het is de bedoeling om de overige vakjes in te vullen op zo’n manier dat in elke rij én in elke kolom de cijfers maar één keer voorkomen. Bovendien is de puzzel onderverdeeld in 9 blokjes van drie bij drie, die elk ook weer eenmaal de cijfers moeten krijgen.

UNNELVEDKSCDH

‘De vader van dat jongetje had gezegd dat alle Joden dood moeten’

SALO

‘soms moeten kinderen huilen om mijn verhaal’

Vrijwilligerswerk doen is jn voor de ontvangende partij. Maar het is óók een manier om zin aan je leven te geven. Salo Muller (88) verloor zijn ouders en veel andere familieleden in de Tweede Wereldoorlog. Op scholen vertelt hij aan achtstegroepers zijn verhaal, en over de Holocaust.

‘Ik was zes en mijn moeder bracht me, net als alle andere dagen, naar school. ‘Tot vanavond en lief zijn hoor!’, zei ze. Het waren haar laatste woorden tegen mij. Mijn ouders werden op hun werk opgepakt en net als talloze andere Joden naar de Hollandsche Schouwburg aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam gebracht, waar ze werden verzameld voordat ze op transport werden gesteld naar kamp Westerbork in Drenthe. Later hoorde ik dat ze van daaruit naar Auschwitz zijn gebracht. Ze zijn beiden in 1943 vermoord. Ik heb de hele oorlog ondergedoken gezeten, op verschillende plekken. Na de oorlog ben ik bij mijn tante, de zus van mijn moeder, gaan wonen. Zij en haar man en dochtertje behoorden tot de weinigen van mijn familie die het hadden overleefd.

De Tweede Wereldoorlog loopt als een rode draad door mijn leven. Ik ben door verschillende instanties benaderd om mijn verhaal te vertellen, onder andere door kinderproject Juf op Straat. Achtstegroepers van diverse scholen maken dan een wandeling door de stad, waarbij ze verschillende belangrijke oorlogsplekken aandoen, zoals het Verzetsmuseum en de Hollandsche Schouwburg. Na afloop vertel ik hun mijn geschiedenis. Voor het lesprogramma Oorlog in mijn Buurt en als gastspreker voor Westerbork heb ik al op veel scholen in Amsterdam mijn verhaal verteld. Ik vind het belangrijk om dit werk te doen. Er wordt op scholen te weinig aandacht aan besteed. Kinderen leren over de Eerste Wereldoorlog, de kruistochten en Willem van Oranje, maar nauwelijks over de Holocaust. Zolang er mensen zijn die het daad-

werkelijk zélf hebben meegemaakt, zijn die verplicht om het verhaal te vertellen, vind ik. Kinderen geven me na afloop een hand en bedanken me voor mijn verhaal. Soms moeten ze huilen. Een keer kwam een Marokkaanse jongen naar me toe, die zei: ‘Salo, ik vind het zo’n mooi verhaal, maar ik kan er met niemand over praten.’ Toen ik vroeg waarom niet, zei hij dat zijn vader had gezegd dat alle Joden dood moeten. Het antisemitisme viert hoogtij. Als er mensen zijn die zeggen dat alle Joden dood moeten, móét mijn verhaal een tegengeluid zijn.

Het spreken op scholen is niet het enige vrijwilligerswerk dat ik doe. Ik heb ruim drie jaar lang geknokt om van de Nederlandse Spoorwegen een schadevergoeding te krijgen voor Joodse nabestaanden. Joden moesten zelf betalen voor hun treinkaartjes naar de kampen, in feite betaalden ze dus voor hun eigen dood. De NS heeft zich enorm verrijkt aan Jodenvervolging. Uiteindelijk hebben ze 50 miljoen euro schadevergoeding betaald. Ik ben nu bezig met de Duitse spoorwegen. Het kost veel tijd én geld, want ik betaal de advocaatkosten grotendeels uit eigen portemonnee, maar het is het waard.’

HOOFDREDACTIE

Antoinette Hertsenberg

José Rozenbroek

ARTDIRECTIE EN VORMGEVING Studio Room, Hilversum

CONCEPT

Maarten van den Biggelaar

EINDREDACTIE

Judith Postema

WEBREDACTIE

Margot Bacsa, Audrey Bol

MEDEWERKERS

ANP, Liddie Austin, Annemarijne Bax, Maartje Bodt, Linelle Deunk, Getty Images, Wilma van Hoe aken, Marije de Jong, Ilona Jongepier, Clayton Leslie, Karin Luiten, Karin van Munster, Loethe Olthuis, Kees Post, Bonnita Postma, Ed van Rijswijk, Suus Ruis, Saskia Smith, Uitgeverij Spectrum, Mark Uyl, Diana de Veld, Jean-Pierre van de Ven, Wies Verbeek, Louki Verschuren, Sarah Wilkins

UITGEVER/DIRECTEUR

Bert Rendering

LEZERSSERVICE

Opgeven abonnement via radarplus.nl.

Voor alle vragen over bezorging, betaling, adreswijziging e.d. kun je bellen op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur naar 035-6726862 (tegen je gebruikelijke beltarief) of mailen naar lezersservice@radarplus.nl of schrijven naar Lezersservice RADAR+, Postbus 20.000, 1202 AA Hilversum.

TRAFFIC & PREPRESS

VS&P, Amsterdam

REDACTIE-ADRES

info@radarplus.nl Postbus 28600, 1202 LR Hilversum

PRIJZEN & VOORWAARDEN

Jaarabonnement RADAR+ (6 nummers): € 31,50 bij automatische incasso, € 34,25 bij factuur. Het abonnementsgeld zal bij betaling per automatische incasso binnen 14 dagen voor aanvang van elke termijn worden afgeschreven. Jaarabonnement RADAR+ compleet (6 nummers inclusief online toegang): € 3,50 per maand bij automatische incasso. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt voor onbepaalde tijd verlengd tenzij het uiterlijk één maand voor het einde van de abonnementsperiode is opgezegd. Een abonnement voor onbepaalde tijd kan worden opgezegd met één maand.

DRUK

Roularta Printing, Roeselare (B)

MARKETING

Marit Brok

Niki Metelerkamp

SALES

Informatie over adverteren via bindinc.nl/adverteren of adverteren@bindinc.nl. Of bel 035-6726726. De uitgever en de hoofdredactie zijn niet verantwoordelijk of aansprakelijk voor de inhoud van advertenties en behouden zich het recht voor advertenties zonder opgaaf van redenen te weigeren

DISTRIBUTIE LOSSE VERKOOP

Aldipress, Utrecht

RADAR+ IS EEN UITGAVE VAN HILVERSUMSE MEDIA COMPAGNIE C.V., ONDERDEEL VAN AVROTROS

Je gegevens nemen wij op in een bestand om uitvoering te geven aan de abonnementsovereenkomst. Op deze overeenkomst is het privacy- en cookiebeleid van Hilversumse Media Compagnie C.V. van toepassing. Kijk voor alle voorwaarden op radarplus.nl/privacy. Hoewel aan de inhoud van RADAR+ de grootst mogelijke zorg wordt besteed, zijn fouten nooit helemaal uit te sluiten. De uitgever aanvaardt echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van foutieve informatie.

HET RADAR TESTPANEL

Tienduizenden consumenten vullen geregeld online vragenlijsten over consumentenzaken in. Zo kan de redactie bepaalde issues aankaarten en staven met harde cijfers in de tv-uitzendingen en in artikelen op de website en in het magazine.

RADAR + NIEUWSBRIEF

Blijf je graag op de hoogte van consumentenzaken?

Wil je graag als eerste de slimste (bespaar)tips van RADAR+ ontvangen?

Abonneer je dan op onze nieuwsbrief. Aanmelden via: radarplus.nl/nieuwsbrief

Roze ranonkels die zich oneindig blijven uitvouwen in een oranje vaas op tafel.

LIDDIE

Toegeven aan de verleidingen van de Britse bakker een paar straten verderop.

ARJAN

De eerste asperges, klassiek met ham en krieltjes en ei.

JOSÉ

Mijn geweldige buurman die – in de regen – de gezonken vijverpomp weer boven water tovert.

MARIJE

Na tien jaar tobben bekijk ik – dankzij een operatie – de wereld met nieuwe ogen.

MARIA

Een fikse wandeling met een goede vriendin. Dat het de hele tijd regent interesseert ons niks. Kletsnat maar blij zitten we achteraf aan de koffie. ANTOINETTE

Vijf streepjes WIFI waar je dat niet verwacht.

IMAN (19)

Een schoon huis voordat je een paar dagen weggaat. FROUKJE

42 cocktails maken voor de sweetsixteenparty van mijn nichtje, veel blije gezichten!

MERYEM

Mijn nieuwe strijkplank.

JUDITH

Je kleinkind leren door een regenplas te lopen, eerst voorzichtig en dan steeds wilder! MARGRIET

Ook een klein gelukje? Mail het naar kleingeluk@radarplus.nl of scan de QR-code