MAAK HET BESTE VAN JE LEVEN
HOOGLERAAR DEMENTIE ANNE MEI THE
‘GUN MENSEN MET DEMENTIE HUN VRIJHEID’
HOUD JE ANGSTEN ONDER DE DUIM (REGEL 1: VERDIEP JE IN DE FEITEN)
EEN VEILIGE RELATIE
GEEN LEUGENS ZOEK SOMS DE CONFRONTATIE GOEIE AFSPRAKEN
MISSERS MET MEDICIJNEN
‘Artsen zouden minder moeten voorschrijven’
WIJ EN ONZE VEILIGHEID
GETEST: PALEODIEET VEEL VLEES EN SUIKER EN OOK EEN BEETJE SAAI
IN HET VERKEER BIJ PANDEMIEËN IN HUIS OP STRAAT
BRANDWEERMAN >> WIJKAGENT >>
ZIJ WAKEN OVER ONS << MARECHAUSSEE << BOA << REDDINGSBRIGADE
VOORWOORD
Er valt nog veel te lachen, ik kan mijn 88jarige moeder gewoon zien, er is minder haast, er is tijd voor een wandeling in het bos
F O T OGR A F IE MARK UYL S T Y L ING SANDRA KISSELS V IS AGIE BIANCA FABRIE ME T DA NK A A N OSC A RS SCHE V E NINGE N
Veilig duurt het langst Antoinette heeft zin in dansen, in kletsen met vrienden en vriendinnen, met de koppen dicht bij elkaar, in lunchen met een grote groep collega’s. Dat kan allemaal niet meer in het nieuwe normaal. Dat is jammer, maar ze heeft geduld en telt haar zegeningen.
Een vriendin lekker om de hals vliegen nadat ik haar een paar weken niet heb gezien. Lunchen met collega’s in de kantine: eerst lekker langs de grote saladebakken lopen, dan een groot bord samenstellen met al het heerlijks dat ik wil eten. Vervolgens met z’n allen aan een lange tafel eten en het werk en het leven doornemen. Naar een feest, een goeie dj, lekker dansen tot mijn voeten pijn doen en mijn rug het echt niet leuk meer vindt. Samen een borrel drinken, koppen dicht bij elkaar, tot diep in de nacht gekke verhalen opdissen. Je mist het pas als je het niet meer hebt. Je realiseert je pas wat het waard is als het er niet meer is. Corona heeft ons leven veranderd. Om onszelf en onze geliefden veilig te houden, onthouden we ons van dingen die we altijd heel normaal en heel vanzelfsprekend vonden. Nu begroet ik mijn vriendin houterig, me afvragend of ik een ‘elleboogje’ moet geven, een nepknuffel in de lucht, of een Indiase groet moet brengen met mijn handpalmen tegen elkaar: namaste! Tijdens de lunch eet ik een vooraf geprepareerd bordje salade, in plastic verpakt, met maximaal drie collega’s op ruim anderhalve meter afstand. En dansen is er écht niet meer bij. Ons leven is het afgelopen halfjaar veranderd. Veiligheid heeft nu
eenmaal een prijs. Maar hoe langer het duurt, hoe vervelender het wordt. Wat zou het toch fijn zijn om het ‘nieuwe normaal’ weer om te ruilen voor het ‘oude normaal’. Maar terwijl ik dit schrijf, realiseer ik me maar al te goed dat dat voorlopig niet gaat gebeuren. We hebben een verantwoordelijkheid, niet alleen voor onze eigen veiligheid, maar ook voor die van anderen. Voor mensen die kwetsbaar zijn, die in het oude normaal vaak al niet de vrijheden hadden die ik ooit zo vanzelfsprekend vond. Voor de mensen in de zorg, die voor ons paraat staan als het erop aankomt. Dus doe ik mijn best om niet te zeuren en mijn zegeningen te tellen: er valt nog steeds veel te lachen, ik kan mijn 88-jarige moeder gewoon zien, er is minder haast, er is meer tijd voor een wandeling in het bos. Ik heb geduld, en vertrouwen. Want er komt een dag dat we elkaar weer veilig in de armen vliegen.
PS
Dit nummer van RADAR+ gaat over veiligheid. Over veiligheid op straat en in huis, maar ook over veiligheid in relaties en in je financiën. En over de mensen die ons veilig houden. 5 | 2020
RA05_3_EDITORIAL.indd 3
3
14-09-2020 12:06
36
Donkere avonden vragen om kaarsjes in huis. Fijne knutseltips.
22
Thrillseekers lopen over koorden over ravijnen of waaien mee op de wind.
3 TIPS UIT DIT NUMMER
1 Maak met je partner een financieel plan. Vergeet ook niet financiĂŤle afspraken te maken voor het geval je onverhoopt uit elkaar gaat (pagina 30).
2 Gebruik de wasdroger en wasmachine niet als je zelf afwezig bent. Ze staan in de top 5 van huisbrandveroorzakers (pagina 44). 3 Slik je veel medicijnen? Last van bijwerkingen? Twijfel je of ze hun werk wel doen? Vraag de apotheek om een medicijnbeoordeling (pagina 72).
48
Wandelen, fietsen, naar het museum: vier fijne uitstapjes.
RA05_4TM5_INHOUD.indd 4
62
Van brandweerman tot boa: zij waken over onze veiligheid.
14-09-2020 12:09
COV E R F O T OGR A F IE MARK UYL S T Y L ING SANDRA KISSELS V IS AGIE BIANCA FABRIE ME T DA NK A A N OSC A RS SCHE V E NINGE N
58
Hoe zorg je voor een relatie waarin je je geborgen voelt?
inhoud ABONNEMENT
90 Word nu abonnee op RADAR+ en lees de eerste 3 maanden voor slechts â&#x201A;¬ 1,50 per maand
DIVERS
03 Voorwoord van Antoinette 98 Colofon 99 Klein geluk
WIJ & ONZE VEILIGHEID
06 10 22 44 52 58 62 72 76
Schijnveiligheid Voel je je terecht safe? Hemelbestormer Hoogleraar Anne-Mei The Thrillseekers Kicken op gevaar Check je huis Veel ongelukken gebeuren thuis Het kan verkeren Het kan veiliger in het verkeer Veilige haven Emotioneel geborgen in je relatie Engelbewaarders Zij hoeden over ons Medicijnen Doe af en toe een medicatiecheck Weet wat je eet 13 vragen over voedselveiligheid
42
Dermatoloog Marjolein Leenarts ontwikkelde een no-nonsense verzorgingslijn voor de gevoelige huid.
THUIS & VRIJE TIJD
36 41 48 57 94
Tips & Trucs Lichtje hier, kaarsje daar De Poetsvrouw Diet test de brandveiligheid in huis Herfstuitjes Fietsen, wandelen en naar het museum Podcasts Mischa Blok raadt vier goeie aan Puzzelen Ontspannen maar
CONSUMENT, GELD EN MAATSCHAPPIJ
15 16 20 30 35 40 42
Lesje economie De nieuwe pensioenafspraken Goed opgepot Waar is je spaargeld het best af? Slappe was Financieel nieuws en cijfers Financieel onafhankelijk Wel of niet een must Huishoudpot van Petry van der Waart Alle beetjes helpen Slimme bespaartips Duurzaam ondernemen No-nonsense verzorgingsproducten
ETEN & DRINKEN
80 84 91 93
30 dagen paleodieet En dat viel eigenlijk niet mee Ode aan het ei Niets zo veelzijdig en levensreddend Antoinette maakt pompoenpasta met salie Restjes Gadogado 5 | 2020
RA05_4TM5_INHOUD.indd 5
5
14-09-2020 12:09
SLAPPE WAS In elke RADAR+ geeft journalist Wilma van Hoeflaken het laatste nieuws op gebied van geld, de betere budgettips en legt ze financiële rompslomp uit in klinkklare taal.
€ 303 Verplichte vakantie?
€ 4845,47
Het UWV berekent op basis van maximaal dit bedrag je uitkering bij arbeidsongeschiktheid of werkloosheid, dus ook als je werkelijke loon hoger is. Bij werkloosheid krijg je twee maanden 75%. In de derde maand wordt het 70%. Dan val je terug op maximaal € 3391,82 bruto per maand. Dat is ook de maximale uitkering bij partnerverlof, het aanvullend geboorteverlof dat partners sinds 1 juli 2020 kunnen opnemen.
20
Veel werknemers hebben dit jaar vanwege corona minder vakantiedagen opgenomen. Je werkgever mag vragen of je je vrije dagen wilt opnemen, maar hij kan je daartoe niet verplichten. Zorg er wel voor dat je wettelijke vakantiedagen op tijd opneemt. Volgens de wet heb je recht op vier weken vakantie. Wettelijke vakantiedagen vervallen na een halfjaar. Vakantiedagen van 2020 moet je dus dus voor 1 juli 2021 opnemen, behalve als er in de cao iets anders is afgesproken. Voor extra dagen, de bovenwettelijke vakantiedagen, zijn de regels soepeler. Die mag je vijf jaar laten staan, en als je werkgever het goed vindt zelfs langer. Bovenwettelijke vakantiedagen kun je ook laten uitbetalen. Wettelijke vakantiedagen niet, behalve als je contract afloopt.
ben je elke maand minstens kwijt aan je auto. Voor dat bedrag rijd je maximaal 9000 km per jaar in een klein autootje. Bron: ANWB
Werkplek thuis
Sinds de coronacrisis is thuiswerken steeds gewoner geworden. Misschien gaan we wel nooit meer fulltime met z’n allen naar kantoor. Maar wie betaalt dat kantoor aan huis? Je mag van je werkgever eens in de vijf jaar € 1815 belastingvrij ontvangen om je thuiswerkplek in te richten. Voorwaarde is wel dat je minstens één dag per week thuiswerkt. Ook mag je werkgever je belastingvrij een laptop of tablet geven en een vergoeding voor je internetaansluiting.
5 | 2020
RA05_20TM21_SLAPPE WAS.indd 20
14-09-2020 12:16
V T E K S T WILMA VAN HOEFLAKEN
ZZPpensioen
Als zzp’er bouw je geen pensioen op. Je moet het zelf regelen. Dat kan belastingvriendelijk. Je kunt dit jaar 9,44% van je winst (maar maximaal € 9218) aftrekken van de belasting als ‘fiscale oudedagsreserve’ (for). Dat is aantrekkelijk, want dan betaal je minder belasting. Maar het is ook een valkuil, want als je stopt met werken, moet je dat geld gebruiken voor een pensioenuitkering (lijfrente). Als dat geld er niet is, moet je er in één keer belasting over betalen. Daarom is de for alleen een goed idee als je echt geld opzijzet en niet als je het als papieren trucje gebruikt. Wat je ook kunt doen is geld voor je pensioen vastzetten op een geblokkeerde rekening, bijvoorbeeld bij zzppensioen.nl, brandnewday.nl of brightpensioen. nl. Het bedrag dat je vastzet, kun je aftrekken van de belasting. Alle aanbieders hebben online snelle rekentools. Als je je pensioeninleg over 2020 wilt aftrekken, moet je geld uiterlijk 31 december op de geblokkeerde rekening staan.
1,1 miljoen
mensen stapten in 2020 over naar een andere zorgverzekeraar. Dat is 6,5%, iets minder dan vorig jaar. Gemiddeld betalen we per jaar € 1448 aan premie. Door een hoger eigen risico te kiezen, gaat de premie omlaag. De meeste mensen maken hier geen gebruik van: bijna 87% kiest voor het standaard eigen risico van € 385. Wie wil overstappen moet dit doen
Nieuw e-mailadres? Stap je over naar een nieuwe provider en krijg je een ander e-mailadres? Sinds afgelopen zomer geldt dat je vorige internetprovider je nog een halfjaar toegang moet geven tot je oude e-mailadres. Het idee is dat het hierdoor makkelijker wordt om van provider te veranderen.
Lenen voor een huis?
Wil je weten hoeveel je kunt lenen om een huis te kopen? Als je de hypotheektool invult van de Vereniging Eigen Huis (VEH) zie je snel wat je ongeveer kunt verwachten. Ook zie je hoeveel geld je elke maand kwijt bent aan rente en aflossing. En hoeveel eigen geld je nodig hebt voor bijvoorbeeld notariskosten. Als je de uitgebreide variant van de tool invult, krijg je volgens de VEH een advies dat dicht tegen het advies van de hypotheekadviseur aan ligt. Wat je niet uit de tool haalt, is welk type hypotheek in jouw situatie het best is, bijvoorbeeld annuïtair of lineair aflossen. Zie veh.nu/hypotheektool
91%
van de Nederlanders onderschat hoeveel abonnementen hij heeft afgesloten. De helft van de huishoudens heeft er vijf tot tien. Elke maand gaat er geld naar de krant, de glazenwasser, de telefoonprovider, de maaltijdbox, het goede doel. BRON: NIBUD
vóór 31 december. 5| 2020
RA05_20TM21_SLAPPE WAS.indd 21
21
14-09-2020 12:16
VEILIG HUIS
Wat kan er nou gebeuren?
RA05_44TM47_VEILIGHEID IN HUIS.indd 44
14-09-2020 12:25
T E K S T NIKI RAP
Veel thuis, dus weinig kans op ongelukken? Vergeet het maar: juist in huis en tuin schuilen risico’s in elk hoekje. De negen grootste struikelblokken, wat je moet doen als het leed al is geschied én hoe je ellende kunt voorkomen.
Elk jaar komen 11.500 baby’s en kleine kinderen tussen nul en drie jaar op de spoedeisende hulp (SEH) terecht na een ongeluk in of om het huis. Ook blijkt uit onderzoek van het kenniscentrum voor letselpreventie VeiligheidNL dat steeds meer valpartijen van 65-plussers fataal aflopen. Zonde, want met wat medische kennis en een pakketje preventieve maatregelen valt veel leed te voorkomen, ook in de tussencategorie van vier- tot 64-jarigen. Tijd voor een huischeck.
1
Trap & kleedjes
2
De grootste oorzaak van letsel bij ouderen? Vallen. De trap scoort daarbij hoog. Ook voor kinderen onder de vier zijn trappen een gevaar: in 2018
kwamen er 2600 kinderen onder de vier op de spoedeisende hulp terecht na een val van de trap.
Eerste hulp Na een val (misschien) iets gebroken? Houd dat lichaamsdeel stil: arm tegen je aan en been niet bewegen. En meteen een dokter inschakelen. Een bloedneus na een val kan een teken van hersenletsel zijn; ook dan is het zaak meteen deskundige hulp te zoeken.
Op safe Doe kleedjes de deur uit en zorg voor stevige trapleuningen en traphekjes. Moeite om afscheid te nemen van het Perzische schoon? Leg er een antislipmat onder. Goede verlichting is slim, net als de trap zooivrij houden, kabels samenbinden en kasten aan de muur vastzetten. Je telefoon standaard op zak houden – of een telefoon op elke etage – scheelt ook een hoop gerush, en dus kans op vallen.
Door corona zijn we veel meer gaan klussen in huis. Handchirurgen kregen ineens een stuk meer patiënten. Belangrijkste oorzaak: gereedschap
Pannen & thee
Brandwonden door een kop thee of gloeiend hete pan komen veel voor bij kleine kinderen: in 2018 bezochten vijfhonderd peuters de Spoedeisende Hulp nadat ze zich brandden aan hete vloeistof of damp. Eerste hulp Water, de rest komt later is dé stelregel als je je gebrand hebt. Houd (alleen) de wond tien minuten onder lauw stromend water. Na het koelen smeer je er niks op, maar bedek je de wond met plastic huishoudfolie, steriel verband of een schone doek. In het algemeen geldt: bij grote brandwonden, geelwitte plekken die geen pijn doen – teken van eerstegraads verbranding – en blaren op gezicht, handen of kruis ga je naar de dokter. Bij baby’s of kleuters moet je bij brandwonden altijd een arts waarschuwen. Op safe Kindjes zijn zo weer vergeten dat thee bloedheet kan zijn. Vergeet opvoedkundige maatregelen dus maar. Koekenpannen zet je met de steel ‘naar achteren’, je gebruikt zo veel mogelijk de achterste twee kookplaten, en de hete thee(pot) houd je buiten kinderhandbereik, net als het snoer van de waterkoker. Zelf leg je voortaan goede pannenlappen op een voor-het-grijpenplek, zodat je ze ook gebruikt als je ‘even snel’ iets wilt afgieten. 5 | 2020
RA05_44TM47_VEILIGHEID IN HUIS.indd 45
45
14-09-2020 12:25
3 VEILIG HUIS
Klusgereedschap Door corona zijn we veel meer gaan klussen in huis. Handchirurgen hadden dat meteen door: die kregen ineens een stuk meer patiënten. Belangrijkste oorzaak: gereedschap.
Eerste hulp Als je je openhaalt aan gereedschap, is het zaak de wond dicht te drukken met een schone doek en te verbinden met hechtstrips en gaas. Met grote snijwonden ga je vanzelfsprekend subiet naar een arts. Is iemand suffig na een val? Ook dan is het tijd voor 112.
Op safe Zorg voor goed gereedschap. Geen wankel krukje, maar een stevige trap. En takken snoeien met een heggenschaar is niet verstandig, omdat die zo weg kan schieten. Gebruik liever een echte takkenschaar. Te duur? Via peerby.com zie je of iemand in de buurt gereedschap uit wil lenen. Meer leed voorkom je door de tuinslang uit de looproute te houden, stekkers na gebruik meteen uit apparaten te halen en de kruiwagen niet te zwaar te maken.
Vooral voor ouderen is de badkamer een gevaar: in 2018 kwamen 6300 70-plussers op de spoedeisende hulp omdat ze waren gevallen in een ‘sanitaire ruimte’
6
Zwembad & vijver
5
Kinderen onder de vijf jaar zijn het vaakst slachtoffer van verdrinking. Dat kan gebeuren in de vijver of in een zwembad(je) in de tuin, maar ook in bad. Eerste hulp Verdrinken kan al in een minilaagje water. Het enge is dat kleine kinderen die kopje onder gaan niet gaan huilen of spartelen, maar roerloos blijven liggen. Vis je ze er meteen uit, dan is het toch verstandig langs de huisarts te gaan. Er kan namelijk water in de longen achterblijven. Na redding uit het water buiten bewustzijn? Bel 112 en reanimeer. Kun je dat niet, leg het kind dan op z’n zij zodat het water makkelijk uit de mond kan lopen. Op safe Zorg dat je je kind altijd in de gaten houdt als er water in de buurt is. Laat je nooit afleiden, ook niet door die deurbel of je telefoon.
46
4
Planten
Kerstster en oleander staan leuk op de vensterbank, maar zijn wel giftig. Ook buiten is het oppassen met huisdieren en kleine kinderen. Zo kan berenklauw brandwonden veroorzaken en is vingerhoedskruid een heel giftige plant. Eerste hulp Achterhaal om welke plant het gaat en bel 112. Net als bij schoonmaakmiddelen geldt: niet laten drinken of overgeven en geen Norit toedienen, tenzij de 112-medewerker het zegt. Op safe Investeer in een goed plantenboek en check of je giftige planten in huis of tuin hebt. Op gifwijzer.nl vind je veel planteninfo. Zorg ervoor dat je kind ook bij familie of vrienden niet in de buurt van giftige planten kan komen. En leer kinderen zo vroeg mogelijk dat ze niet zomaar van planten mogen eten.
Badkamervloer
Vooral voor ouderen is de badkamer een gevaar: in 2018 bezochten 6300 mensen van 70 jaar en ouder de spoedeisende hulp omdat ze waren gevallen in een ‘sanitaire ruimte’. Eerste hulp Onderuitgegaan in douche of bad en het lijkt mee te vallen? Ga op je zij liggen, druk je rustig omhoog met je onderarm en ga op handen en knieën zitten. Probeer dan te gaan staan door je aan iets op te trekken. Toegesnelde hulptroepen kunnen een stoel neerzetten, maar beter niet aan je sjorren. Dat maakt eventuele breuken alleen maar ernstiger. Deskundige assistentie, dus 112, is überhaupt het devies bij botten die (vermoedelijk) gebroken zijn. Op safe Handgrepen, antislipmatjes of -stickers zijn de oplossing. Ook zijn bij doe-het-zelfwinkels speciale tegelcoatings te koop. Bij een val lopen ouderen die antistollingsmiddelen slikken trouwens extra risico: ze bloeden makkelijker en heftiger, waardoor hersenletsel bij hen vaker fataal afloopt. Bij gebruik van dergelijke medicijnen is een cursus valpreventie extra nuttig.
5 | 2020
RA05_44TM47_VEILIGHEID IN HUIS.indd 46
14-09-2020 12:25
7
Schoonmaakspullen Dreumesen en peuters vinden die kleurige reinigers en vaatwasblokjes vaak machtig interessant. Dat kan volstrekt verkeerd uitpakken: bij ruim de helft van alle ziekenhuisopnames na vergiftiging zijn kinderen van een en twee jaar het slachtoffer. En de meeste vergiftigingsongevallen bij jonge kinderen gebeuren thuis.
Eerste hulp Als een peuter een slok bleekwater of een hap gootsteenontstopper heeft genomen, staat je maar één ding te doen: 112 bellen. Niet laten braken, geen Norit, water of melk geven, maar de instructies van de 112’er afwachten. Neem als je naar het ziekenhuis gaat de fles of restjes van het ingeslikte middel mee. Ook de combinatie volwassenen/schoonmaakmiddelen kan een foute zijn. Door bijvoorbeeld ammonia te mengen met chloor ontstaat chloorgas, wat levensgevaarlijk kan uitpakken. Toch gemixt? Meteen luchten en een dokter bellen.
Op safe Al het chemische spul zet je natuurlijk hoog en/of achter slot en
9
grendel. Ga je aan de slag met ammonia, zorg dan voor goede ventilatie. Voor alle
8
Kachels & ketels
Oude gaskachels, geisers, cv-ketels en schoorstenen kunnen sluipmoordenaars zijn. In Nederland belanden jaarlijks een paar honderd mensen in het ziekenhuis door koolmonoxidevergiftiging; 10 à 15 mensen per jaar overlijden eraan. Eerste hulp Probleem is dat de voortekenen van die vergiftiging vaag zijn: lichte hoofdpijn, misselijkheid, overgeven, hogere hartslag, verwardheid en slaperigheid. Daarna slaat al snel de bewusteloosheid toe. Op safe Alert zijn op deze symptomen en dan zo snel mogelijk de frisse lucht in, is één ding. Maar de kachel, cv-ketel en/of geiser één keer per jaar laten checken door een officiële installateur en zorgen dat de schoorsteenveger jaarlijks langskomt, is nog veel belangrijker. Ook luchten is onontbeerlijk: een paar ramen dag en nacht op een kiertje en een goed ventilatiesysteem in kleine (douche)ruimtes. Extra veilig? Hang koolmonoxidemelders op. Op brandweer.nl lees je welke je moet hebben en hoe je ze plaatst.
Trampoline? Maak afspraken met je kinderen: geen stunts, niet met een bal, alleen springen op een droog doek én met een groot mens in de buurt
schoonmaakmiddelen geldt: lees de instructies op de verpakking. Meer info over chemische stoffen in alledaagse producten? Kijk op waarzitwatin.nl.
Trampoline
Dit is een beruchte brokkenmaker: in 2018 bezochten zo’n 3800 kinderen onder de vijftien de spoedeisende hulp na een trampolineval of -botsing. Eerste hulp Enkel verstuikt? Voor alle kneuzingen geldt: koel de plek 10 tot hooguit 20 minuten met een icepack. Wel altijd een droge doek tussen het ijs en de pijnlijke plek leggen, en even overleggen met een arts, zeker als er sprake is van een forse zwelling. op safe Compleet ingegraven trampolines voorkomen een hoop ellende, net als beschermkussens over de veren. Kan ingraven niet, dan is een veiligheidsnet een uitwijkmogelijkheid. Zorg dat de trampo op een valvriendelijke ondergrond – zand, gras – staat en niet onder een boom. Het allerbelangrijkste is om heldere afspraken met je kinderen te maken, zoals: geen stunts als er meerdere kinderen springen, niet met een bal erop, alleen springen op een droog doek én met een groot mens in de buurt, en nóóit eraf springen.
Eerste Apps Bij Ongelukken EHBO (gratis) – van Het Rode Kruis: do’s en don’ts bij alle (huis)ongelukken. Gifwijzer (€ 3,59) – inventariseer welke giftige stoffen je in huis hebt en ontdek wat je moet doen als het toch misgaat. Pl@ntNet (gratis) – maak een foto van een plant en deze app herkent ‘m en vertelt je er alles over. Ook of-ie giftig is.
Kijk voor uitgebreide info ter voorkoming van huis-en-tuinongelukken op veiligheid.nl. 5 | 2020
RA05_44TM47_VEILIGHEID IN HUIS.indd 47
47
14-09-2020 12:25
VRIJE TIJD
Nederland op z’n mooist Wat is er mooier dan een heldere frisse herfstdag als de wereld in een gouden licht baadt en de bladeren aan de bomen rood en geel kleuren? Vier verfrissende najaarsuitstapjes.
JESSICA DE KORTE, FIETSJOURNALIST EN –VLOGGER, TIPT HAAR ZELF UITGEZETTE FIETSROUTE IN EN ROND EINDHOVEN VAN 45 KM, OF DE INGEKORTE VERSIE VAN 26 KM (MINDER NATUUR). ‘Deze tocht heb ik gemaakt voor magazine FietsActief, omdat ik benieuwd was naar wat er allemaal te beleven valt in Eindhoven. Zo’n twee decennia geleden was het een weinig inspirerende stad, maar de afgelopen jaren is die omgetoverd tot een hippe hotspot. Zo eindigt de route bij Strijp-S, het voormalige fabrieksterrein van de firma Philips. In de fabriekshallen zitten tegenwoordig allemaal kleine ondernemers die originele spullen verkopen. Strijp-S ligt achter station Eindhoven Centraal, waar de fietstocht begint. Al snel voert die langs het Inkijkmuseum, dat is gevestigd in een zogenoemd spoelhuisje van een oude linnenfabriek. De muren en het plafond van dit kleine museum hangen helemaal vol met schilderijen van kunstenaars uit de hele wereld, die je door het raam kunt bekijken. Een leuke ervaring. Daarna beland je al snel in het groen. Eerst gaat het door fraaie villawijken en parken, waarvan Eindhoven er verrassend veel heeft. Vervolgens kom je bij de rivier De Dommel, waar je direct het stille bos in fietst. Aan de 48
rand staat het oude, sfeervolle café de Hut van Mie Pils, een aanrader voor een kop koffie of eenvoudige lunch. De bossen zijn dit jaargetijde uiteraard extra mooi. Vanwege de kleuren, maar ook omdat de bomen door de minder scherpe zon prachtig worden weerspiegeld in de verschillende vennen. Die vind je ook op de Leenderheide – de Veluwe in klein formaat. De heide is rond deze tijd uitgebloeid, daardoor heerst er een mooi soort melancholie. De ruige sfeer van vergankelijkheid met her en der al wat afgevallen kale takken. Valkenswaard, waar je daarna doorheen peddelt, is niks bijzon-
ders. Maar in het dorp – met ooit veel sigarenfabriekjes – is de voormalige spoorverbinding met Eindhoven omgeturnd tot een fietssnelweg voor de forenzen: één recht lang pad door de bossen, waarop je lekker kunt doortrappen. Je komt Eindhoven weer binnen bij de High Tech Campus met allerlei technische start-ups en instituten, waardoor de stad heel internationaal is geworden. Het is gaaf om er langs de moderne gebouwen met fraaie architectuur te rijden. Dat daar een hoop creatieve geesten bij elkaar zitten, creëert een vibe die je echt voelt in deze Brabantse stad.’ radarpl.info/Eindhoven
5 | 2020
RA05_48TM51_HERFST UITJES.indd 48
14-09-2020 12:24
GEZONDHEID
Wekelijks belanden ruim driehonderd mensen in het ziekenhuis door verkeerd medicijngebruik. Soms zelfs met fatale afloop. Hoogleraar klinische farmacie Patricia van den Bemt: ‘Je kunt zelf veel doen om het risico op fouten met geneesmiddelen te verlagen.’
medicijnramp
DE STILLE 72
5 | 2020
RA05_72TM75_SLIK JE PILLEN VEILIG.indd 72
14-09-2020 14:33
T E K S T MARTE VAN SANTEN
PATRICIA VAN DEN BEMT is klinisch
farmacoloog, ziekenhuisapotheker en epidemioloog bij Universitair Medisch Centrum Groningen. Ze doet al jaren onderzoek naar medicatieveiligheid.
Het is nogal wat: jaarlijks komen circa zestienduizend mensen onnodig in het ziekenhuis terecht, omdat er iets is misgegaan met hun medicijnen. Dat zijn er dus zo’n vierenveertig per dag. Een schrikbarend groot aantal. Toch hoor je hier maar weinig over. Misschien omdat missers met medicijnen veelal onzichtbaar blijven. Of omdat ze moeilijk onder één noemer te scharen zijn. In het ene geval gaat het immers mis bij het voorschrijven, in het andere bij het toedienen of innemen. Dat maakt het probleem ongrijpbaar. Maar met zulke cijfers kun je hoe dan ook over een stille ramp spreken. Ziekenhuisapotheker, klinisch farmacoloog en epidemioloog Patricia van den Bemt van het Universitair Medisch Centrum Groningen doet al jaren onderzoek naar medicatieveiligheid. ‘Simpel gezegd gaat het over de vraag: krijgt de juiste cliënt het juiste medicijn op de juiste tijd in de juiste hoeveelheid en op de juiste manier? Op al die punten valt nog een wereld te winnen.’
WAT GAAT ER ZOAL MIS? ‘Er komt heel wat kijken bij medicijngebruik: voorschrijven, overdracht, klaarmaken, afleveren en toedienen/innemen. Bij elk van die stappen — waarbij ook nog eens verschillende mensen betrokken zijn — kan iets fout gaan. Een arts klikt bijvoorbeeld een verkeerd medicijn aan in de computer. Of hij kiest een middel dat niet goed samengaat met andere geneesmiddelen die een patiënt gebruikt. Verpleegkundigen kunnen de mist ingaan, bijvoorbeeld omdat ze de verkeerde dosering geven of niet hygiënisch genoeg werken. En dan zijn er nog de obstakels bij de patiënten zelf. Die nemen hun medicijnen bijvoorbeeld niet trouw in, of ze stoppen er voortijdig mee. Ter geruststelling: de meeste fouten worden op tijd ontdekt.’
‘Veel voorgeschreven middelen kunnen op hoge leeftijd meer kwaad doen dan goed. Artsen zouden vaker moeten ‘ont-voorschrijven’’ TOCH GAAT HET VAAK WÉL VERKEERD. MET WAT VOOR GEVOLGEN? ‘Jaarlijks belanden zo’n vierendertigduizend mensen met medicijngerelateerde problemen in het ziekenhuis. Bij ruim de helft van hen was dat onvermijdelijk. Een patiënt heeft dan bijvoorbeeld een ernstige bijwerking van een middel. Maar in alle andere gevallen was een opname dus mogelijk te voorkomen geweest. Los daarvan ontstaan er nog veel meer problemen die niet tot een ziekenhuisopname leiden. Hoeveel precies weten we niet.’
STERVEN ER VEEL MENSEN DOOR MEDICATIEFOUTEN? ‘Ook daar hebben we geen exacte cijfers van. Neem een vrouw van tachtig die twaalf verschillende medicijnen gebruikt, waaronder bloeddrukverlagers en slaapmiddelen. Zij valt, breekt haar heup, krijgt in het ziekenhuis een longontsteking en overlijdt daaraan. Grote kans dat de oorzaak van haar dood mede ligt in medicatie die haar duizelig en instabiel maakte. Maar dat wordt dan niet als officiële doodsoorzaak geregistreerd. Hoe dan ook is elk geval er natuurlijk één te veel.’
DAAROVER GESPROKEN: ZEKER BIJ OUDERE MENSEN LIJKEN DOKTERS VAAK MEDICIJNEN TE ‘STAPELEN’. ‘Dat is zeker een probleem. Patiënten krijgen dan bijvoorbeeld een extra middel tegen de bijwerkingen van een ander medicijn, terwijl het beter zou zijn de dosering van de oorspronkelijke medicatie aan te passen. Of ze gebruiken medicijnen veel langer dan nodig. Veel voorgeschreven middelen, zoals bloeddruk- en cholesterolverlagers, kunnen op hoge leeftijd bijvoorbeeld meer kwaad doen dan goed. Wat dat betreft zouden artsen inderdaad vaker moeten ‘ont-voorschrijven’. Los daarvan vind ik dat in de studie geneeskunde veel te weinig aandacht is voor hoe je als dokter verantwoord medicijnen voorschrijft. Vandaar dat er een toets is ontwikkeld die nieuwe artsen moeten doen voordat ze daadwerkelijk recepten mogen gaan uitgeven. Ook al werkzame artsen kunnen hiermee oefenen.’ 5 | 2020
RA05_72TM75_SLIK JE PILLEN VEILIG.indd 73
73
14-09-2020 14:33
Websites & apps
OP APOTHEEK.NL (een initiatief van KNMP, de beroeps- en bran-
WANNEER IS EEN (JAARLIJKSE) MEDICATIEBEOORDELING VERSTANDIG?
cheorganisatie van Nederlandse apothekers) vind je alle medicij-
Als je langere tijd vijf of meer verschillende
nen overzichtelijk op alfabet, informatie over klachten, aandoeningen en ziekten, apotheken in de buurt.
medicijnen gebruikt, en/of als je problemen ervaart bij het gebruik van je medicijnen, en/
DE KIJKSLUITER-APP biedt zo’n vijfduizend animatievideo’s, waarin
of als je 65 of ouder bent. Interesse in een
de bijsluiter van een medicijn in begrijpelijke taal wordt uitgelegd.
medicatiebeoordeling? Vraag ernaar bij je
Inmiddels is voor meer dan tachtig procent van alle nieuw voorge-
apotheek of huisarts. Onder bepaalde voor-
schreven medicijnen een kijksluiter beschikbaar.
waarden vergoedt de zorgverzekeraar zo’n
Er zijn verschillende apps die je eraan helpen herinneren je me-
gesprek. Check dat vooraf.
dicatie op tijd te gebruiken. Bijvoorbeeld Medapp, MedAlert en MyTherapy. Alle drie zijn goed bevonden door de GGD AppStore.
OP LAREB.NL (een initiatief van Bijwerkingencentrum Lareb) kun je gemakkelijk en snel een bijwerking van een geneesmiddel of vaccin melden. Dat is belangrijk voor de ontwikkeling en bewaking van geneesmiddelen. Verder biedt de app een overzicht van alle eerder gemelde bijwerkingen van een middel en kun je actuele informatie opvragen over je persoonlijke medicatielijst.
WAT GEBEURT ER VERDER OM HET AANTAL FOUTEN NAAR BENEDEN TE KRIJGEN? ‘De afgelopen jaren is er flink geïnvesteerd in het veiliger maken van het proces. Recepten worden eigenlijk nooit meer met de hand geschreven. Dat scheelt veel fouten. Veel apotheken en ziekenhuizen scannen alle medicatie, zodat ze precies weten wie wat wanneer heeft gehad. In ziekenhuizen en instellingen zijn bovendien tal van veiligheidschecks ingebouwd. Bijvoorbeeld door een middel en dosering door twee deskundigen te laten checken. Verder is er steeds meer aandacht voor nog betere voorlichting aan patiënten over hoe je medicatie moet gebruiken.’
WAT KUN JE ALS PATIËNT ZELF DOEN?
‘Let goed op en gebruik je gezonde verstand. Als je denkt dat er iets niet klopt wat je medicijnen betreft, kaart het aan bij je arts of apotheker’ 74
‘Het allerbelangrijkste is goed opletten en je gezonde verstand gebruiken. Als je denkt dat er iets niet klopt wat je medicijnen betreft, kaart het dan aan bij je arts, verpleegkundige of apotheker. Zorg er verder voor dat je zorgverleners goed op de hoogte zijn van alle medicatie die je gebruikt. Oók van middelen die je zonder recept bij de drogist of supermarkt koopt. Als je bijvoorbeeld regelmatig sterke pijnstillers als ibuprofen, diclofenac of naproxen slikt, is dat voor zorgverleners belangrijk om te weten. Hetzelfde geldt voor alternatieve middelen. Zo kan sint-janskruid de werking van bepaalde medicijnen ernstig verstoren. Heb je veel verschillende medicatie en twijfel je of je die allemaal echt nodig hebt? Vergeet je ze regelmatig in te nemen? Of heb je veel last van bijwerkingen? Vraag dan een medicatiebeoordeling aan bij je apotheek. Dat is een soort apk voor medicijngebruik. Samen met je apotheker neem je je geneesmiddelen door. Zo nodig geeft die tips. Als er iets moet worden aangepast, overlegt de apotheker dat met je huisarts.’
5 | 2020
RA05_72TM75_SLIK JE PILLEN VEILIG.indd 74
14-09-2020 14:33
Kruiswoord 1 9
PUZZELEN
DAAG EVEN EEN PAAR UUR JE BREIN UIT!
94
Naamloos-1.indd 94
13
2
3
6
7 11
14
15 18
21
22 25 30 34
28
32
33
35
43 47
24 27
36 39
54
57
58
61
62
42
46
49
53
HORIZONTAAL 1 Friese vluchtheuvel 5 loopsnelheid 10 drempel 11 tijdvak 13 lust om iets te doen 15 mensaap 17 beschonken 18 middels 20 windrichting 21 artikel 23 kaartspel 25 lichaamsdeel 27 rivier in West-Afrika 29 nieuwe rekening 31 medisch instrument 33 baat 34 bladgroente, 36 reinigingsmiddel 38 asociaal 39 landweg 41 secretaris-generaal (afk.) 43 luchtig weefsel
41
45
48
63
37
40
44
12
20
23
31
8
16
19
26
38
52
5
10
17
29
4
50 55 59
51 56
60
64
45 bericht 48 houtsoort 50 achteraf 52 groente 54 gravin van Holland 56 elektrisch geladen deeltje 57 vergankelijk 59 zeurderig kind 61 Bijbelse figuur 62 onbepaald voornaamwoord 63 zonderling mens 64 hoofddeksel VERTICAAL 2 redigeren 3 leesbaar computergeheugen 4 papierballetje 5 deugdelijk 6 sprookjesfiguur 7 kind 8 insect
9 controleren 12 viervoeter 14 vochtig 16 deel van een schip 19 Europees Parlement 22 officierskantine 24 een keus maken 26 onzin 28 larve van een vlinder 30 gerecht 32 dwaas 35 herinneringsgeschenk 37 even (informeel) 40 slot 42 plaats in Polen 44 hard klinkend 46 het Oosten 47 wapen 49 Amerikaanse goudmunt 51 kloosterzuster 53 huivering 55 lucht 58 Europeaan 60 mannelijk dier
5 | 2020
14-09-2020 14:27
VRIJE TIJD
Bij de Zweedse puzzel staan de omschrijvingen in het diagram met een pijltje dat de richting van de oplossing aangeeft
Blokpaspuzzel
Plaats de blokjes zo in het diagram dat er een correcte kruiswoordpuzzel ontstaat. We hebben een paar aanwijzingen gegeven.
Zweedse puzzel H
BROODWORTEL ___________
RAD ___________
ONDERGRONDSE
OP DE WIJZE VAN
KROKODIL
OVERSPEL
ROEIBOOT
AF
STRIJDGEWOEL
BILLIJK
STRAATJE
GUURTE
ONTVLEKKINGSMIDDEL
AR
CLICHÃ&#x2030;
PSALMBOEK
G C H A A R A D A R I G A R A G L T IJ
A A K R T E M E I S U L IJ F A S O A H R O O K O E
K U S I E K D I R R E N V A A G F O P
PLATINA (AFK.)
HONDSDOLHEID
AANBIEDING
PLAATS IN NOORDHOLLAND
OMROEP
HEILIGE STIER
ONTWERP
LIJST
LEEUW
VERBAND
GRIEKSE KAAS
OUTCAST
BUSTEHOUDER (AFK.)
VLEESSOEP
VROUWELIJK DIER ___________
SLEE
PALJAS
MAN
KOLK
LIDWOORD ___________
HOOFDHUID ___________
SPROOKJES -FIGUUR
BIER
GRIJSGROEN ___________
STIL!
EENS
KREET GANG VAN EEN PAARD
VERKOOP
LOKSPIJS
BELANGENGEMEENSCHAP
5 | 2020
Naamloos-1.indd 95
95
14-09-2020 14:27
KLEIN GELUK
Een musje dat een avondbad neemt in onze tuin. MONIQUE
Ook een klein gelukje? Mail het naar kleingeluk@radarplus.nl
De drie eenden, die zorgvuldig en liefdevol door mijn oudste zoon worden verzorgd, lopen buiten voortdurend achter hem aan.
ANTOINETTE
Al vijftien maanden word ik ieder weekend wakker gemaakt met een kopje thee door mijn lief die dan weer heerlijk naast me kruipt.
HELEEN
F O T OGR A F IE Z A NE L EE
Al die fijne nieuwe boeken die meteen na verschijnen worden ingesproken. Oortjes in, uurtje stappen. Heerlijk.
In oktober zouden we onze huwelijksreis naar Granada en Malaga overdoen. Daar kunnen we nu niet heen. Wordt het een waddeneiland, Denemarken of de Normandische kust? Wat een fijne nieuwe opties!
MARIA
Een warm bad en een gin-tonic na een etappe van 18 kilometer van het Floris V-pad.
SASKIA
MARIJE
De televisie in de slaapkamer doet het weer. Eindelijk weer eens een talkshow vanuit bed kijken.
Voordeel van coronatijd: sinds eeuwen is het rustig lopen door topmusea als het Rijksmuseum, het Van Gogh en het Anne Frank Huis.
’s Morgens vroeg in de herfstzon door de eerste afgevallen gouden blaadjes fietsen.
ADRI
NINA
MARGRIET
De weldadige rust nadat de lawaaiburen onverwacht zijn verhuisd.
ELISABETH
Het lange haar van mijn zoon (17) borstelen om er op zijn verzoek een knotje in te draaien.
LIEVE
Onze kleindochter van elf maanden wordt wakker. Ik haal haar uit haar ledikantje, nog slaperig ligt ze tegen me aan in het grote bed.
JANNIE
De glazenwasser die de in de voortuin rondslingerende speelgoedpoppetjes van mijn kinderen in een vrolijk rijtje voor het raam zet.
JOLIEN
Een volle tank.
JOSÉ
5 | 2020
RA05_99_KLEIN GELUK.indd 99
99
17-09-2020 14:00