Durme- en Scheldeland 2022-4

durme- en scheldeland

voorwoord

Met dit nummer van ons tijdschrift Durme- & Scheldeland ronden we de kaap van de honderdste uitgave.We blijven groeien als organisatie en dat danken we mede aan onze leden en lezers. We zijn dan ook iedereen die ons volgt en steunt, hetzij moreel, met daden of financieel zeer erkentelijk.

De voor onze natuur veel te droge zomer ligt ondertussen achter ons. Helaas zal dit zomerfenomeen ons steeds vaker te beurt vallen. Planten en dieren worstelen om te overleven en zich aan te passen, met karig succes.

Vzw Durme blijft echter niet bij de pakken zitten. Natte natuur is ons waarmerk en wij breiden de oppervlakte daarvan jaarlijks fors uit.

Specifieke inrichting van gebieden om water vast te houden in natte en droge tijden - als een spons - baat mens, dier en milieu. We pakten dit jaar al vijf gebieden aan.

Met die inrichting slaan we geen twee, maar vier vliegen in één klap. Dat wordt uitvoerig toegelicht verderop in dit tijdschrift.

Weldra spreken we minister Demir toe in de Fondatie van Boudelo. We zullen die kans grijpen om haar te danken voor haar proactieve, natuurgunstige beleid, in het bijzonder rond natte natuur, bebossing en stikstof.

Geniet van wat malse regen!

Hans Masuy

honderdste editie durme- en scheldeland

25 jaargangen x 4 seizoenen per jaar = 100 edities van ons ledenblad Durme- en Scheldeland. Reis de komende pagina’s met ons even terug in de tijd.

de eerste 7 jaargangen in A4-formaat, met groene cover én volledig in zwart-wit werden gedrukt? van 2005 tot 2012 pagina’s afwisselend in zwart-wit en in kleur waren? Dit om drukkosten te sparen. in de tijd van het eerste tijdschrift het lidgeld 300 Belgische frank (7,5 euro) was? de rubriek ‘vogelnieuws’ ook al 100 tijdschriften meegaat? Daarvoor werd de ‘Avifauna van de Durmevallei’ uitgegeven in het tijdschrift Tringa. er 25 jaar geleden ook een kinderbladzijde bestond? De eerste titel droeg toen ‘brr, tis winter!’. bij de opstart van het tijdschrift in 1998, vier vaste werknemers waren? Ondertussen is vzw Durme uitgegroeid tot een vereniging met maar liefst 13 vaste werknemers en meer dan 150 vrijwilligers. het duolidmaatschap met ‘t Groene Waasland - dat op vandaag nog steeds wordt aangebodentoen in het leven werd geroepen.

Bovenstaande foto geeft een selectie weer van telkens het eerste nummer van elke jaargang. © vzw Durme Wist je dat …

droogte counteren in onze natuurgebieden

blue dealprojecten van vitaal belang

De klimaatverandering zet zich almaar duidelijker door. Langdurige droge periodes afgewisseld met korte, maar intensere buien zijn daar een voorbeeld van. Om de gevolgen te beperken kunnen onze laaggelegen natuurgebieden een groot verschil maken. Met middelen van het Blue Dealprogramma van de Vlaamse Overheid verwerft vzw Durme momenteel veelbelovende percelen in de regio Durme, Moervaart en Schelde om er vervolgens ook het waterbeheer te optimaliseren.

Door gebieden ‘klimaatproof’ in te richten beschermen we de vaak unieke natuurwaarden, én zorgen we voor meer veiligheid voor omwonenden. Zo werd afgelopen zomer o.a. een zeer kwetsbaar deel van de Reservaatzone Donkmeer in Berlare ingericht om oppervlaktewater en grondwater te sparen. Zowat 1 kilometer (!) aan slootjes en greppels werden ingericht zodat ze langer water vasthouden en laten insijpelen. Maar ook andere zones in ons werkingsgebied ‘vielen in de prijzen’. Zo werd in het reservaat de Fondatie van Boudelo in Sinaai een met huisvuil volgestort vijvertje opgeruimd en werd in het reservaat de Linie in Eksaarde een verlande vijver net naast de Kruiskapel geslibruimd. Op deze manier herstelden we het continu waterhoudende karakter van beide vijvers en zullen deze zich opnieuw kunnen ontwikkelen tot hotspots van biodiversiteit.

In de strijd tegen de klimaatverandering is het belangrijk onze uitstoot van broeikasgassen te verminderen, maar nog méér ons landschap aan te passen (adaptatie). In heel onze regio hebben we voor die adaptatie een zeer belangrijke extra troef in handen: natte en laaggelegen gebieden. Die moeten we dan ook ten volle benutten.

Michaël Crapoen en Kristof Scheldeman

Naast

verwijderen

sloten

Reservaatzone Donkmeer afgeschuind om zo een extra moerasbiotoop te

Durme

Met de uitgevoerde inrichtingswerken in de drie opgesomde gebieden slaan we geen twee, maar vier vliegen in één klap:

Minder verlies van snel naar rivieren afstromend water bij regen, en meer insijpeling in de bodem.

Grote wateropslag bij een ‘waterbom’, waardoor omwonenden beter beschermd zijn.

Veel vastlegging van koolstof in de bodem van permanent natte gebieden, zelfs meer dan in een bosgebied!

Behoud en bevordering van zeldzame planten diersoorten (meer biodiversiteit).

Het grootste in 2022 uitgevoerde Blue Dealproject vond plaats in de Reservaatzone Donkmeer, met name in het deelgebied de Polsmeersen in Over mere, Berlare. Daar liggen kleinschalige natte hooilanden die nooit een intensief landbouw gebruik hebben gekend. Ze zijn doorspekt met een slotennetwerk en sommige delen kennen een bijzondere abiotiek.

Op sommige percelen borrelt er namelijk voedselarm kwelwater op dat hier en daar lang(er) blijft staan. Aangezien dit water afkomstig is van hoger gelegen, zanderige gronden, heeft het een ietwat aparte chemische samenstelling. In combinatie met de veenhoudende bodem van de graslanden zorgt dit voor een bijzonder stuk natte natuur met veen pluis als topsoort.

Op slechts 2 andere plaatsen in de provincie OostVlaanderen komt deze bijzondere plant voor. Minstens even spectaculair is het voorkomen van de otter in de Reservaatzone Donkmeer. Een soort die visrijke, heldere sloten nodig heeft en die dus mee zal profiteren van deze inrichtingswerken. Concreet focusten we ons erop om in de Polsmeersen de hydrologie van de sloot te herstellen, en meer bepaald het bijzondere kwel water en regenwater vast te houden.

We willen van het gebied opnieuw een ‘natte spons’ maken. Daartoe maakten we de oeverhelling van de sloot flauwer, legden we ondiepe drempels aan om water vast te houden in de sloten, en daarnaast verwijderden we maar liefst 300 ton voedselrijk slib en bodemmateriaal uit de slotenstructuren!

Dit geeft extra ruimte om water op te slaan en creëert eveneens geschikte biotopen voor zeldzame moeras- en waterplanten die niet houden van voedselrijk slib.

Bij het in de Fondatie van Boudelo uitgevoerd Blue Dealproject lag de focus, naast het herstel van het vijvertje als waterhoudend element, uiteraard sterk op de ruiming van het stort met huishoudelijk afval zelf. Het stort is waarschijnlijk ontstaan in de jaren ’80 toen de toenmalige eigenaars hun ver van wandelpaden gelegen recreatievijvertje volgestort hebben met massa’s plastiek, rubber, glas, frigo’s, bakstenen, fietsen, enz.

In totaal werd niet minder dan 50 ton afval afgevoerd en werd het vijvertje en zijn oeverzone op een natuurlijke wijze heringericht.

Het derde uitgevoerde Blue Dealproject afgelopen zomer betrof de slibruiming van een grote voormalige visvijver naast de Kruiskapel in Eksaarde. De vijver was na tientallen jaren zonder onderhoud volledig verland en nauwelijks nog waterhoudend. Vissen waren niet meer aanwezig in het vijverbiotoop en enkel gele plomp kon overleven op de dikke slibbodem. Andere waterplanten werden niet meer aangetroffen in de ‘vermodderde’ biotoop. In totaal werd niet minder dan 600 ton slib uit de behoorlijk grote vijver afgevoerd. Het resultaat van dit natuurherstel mag gezien worden: de vijver bevat dankzij de ruimingswerken opnieuw een kraakheldere watermassa. De geslibruimde vijver zal vrij snel ingepalmd worden door allerlei water fauna en -flora die enkel in continu waterhoudende

biotopen kan overleven. De kwak die in 2022 voor het eerst in in de omgeving van Eksaarde gebroed heeft, heeft er alvast een nieuw foerageergebied bij.

Bij vzw Durme werken we dus - in één van de droogste periodes uit de geschiedenis - hard aan oplossingen om de gevolgen van de droogte tegen te gaan. Niet enkel voor plant en dier, maar ook voor de mens.

Met 2 grote kranen werd de tot 1 meter dikke sliblaag uit de vijver aan de Kruiskapel

De uitvoering van deze drie Blue Dealprojecten dit jaar zijn het resultaat van een samenwerking tussen de Vlaamse Overheid, het Europees plattelandsfonds en vzw Durme en werden financieel ondersteund door de vermelde instanties.

nalatenschap jean-pierre cool

Notaris Cool is onverwacht overleden in de lente van vorig jaar. We hebben hem leren kennen als notaris in Zele. Verschillende aankopen door vzw Durme werden door zijn kantoor geregeld. Hij was zelf ook een natuurliefhebber, een man van het veld. Voormalig conservator Patrick Neirynck: ‘Al in 1989 heeft hij de vereniging enkele eigendommen in het Scheldebroek toevertrouwd, om die voor de natuur te beheren. Dit betekende de start van het natuurgebied ‘de Scheldebroeken’, ondertussen 55 ha groot!’

Jan Maertens

Sinds zijn pensioen in 2006 werd Notaris Cool voor ons Jean-Pierre. Hij was dan ook een graag geziene gast op heel wat activiteiten van vzw Durme, zoals de nieuwjaarsrecepties en de vele wandelingen. We leerden Jean-Pierre ook kennen als jager en nog meer als visser. Ons laatste gesprek ging over de hazenpaté, die zijn echtgenote Bees had gemaakt.

Jean-Pierre heeft in zijn testament voorzien dat zijn natuurpercelen in het Scheldebroek eigendom van vzw Durme zouden worden. Hier zijn we heel dankbaar voor.

Het beheer van de bosjes, de rietruigte en de hooilanden zullen we opvolgen met jou in gedachten, Jean-Pierre. Voor altijd.

Er is nog zoveel dat ik je wil vertellen.

Zoveel dat ik je wil laten zien maar weet niet hoe.

Ik ben blij dat je mijn opa was.

Kleindochter Jade

Jean-Pierre Cool in zijn element.

Maertens

dag braamparelmoervlinder

Begin juli 2022 werd in het Molsbroek (Lokeren) een braamparelmoervlinder (Brenthis daphne) waargenomen.Tot een paar decennia geleden vloog deze soort enkel rond in ZuidEuropa (de Pyreneeën en de Alpen tot in de Balkan), maar de laatste jaren is deze aan een flinke noordwaartse beweging bezig. Het exemplaar dat in het Molsbroek werd waargenomen, is de meest noordelijke waarneming in onze provincie, maar gezien de snelle opmars van de soort is het een kwestie van tijd tot er nog meer waarnemingen zullen volgen.

De braamparelmoervlinder legt haar eitjes op – hoe kan het ook anders – gewone braam, maar ook framboos is een waardplant. In onze regio – waar nitrofiele of stikstofminnende planten als bramen welig tieren – lijken alvast voldoende leefgebieden voorhanden. De kans is dus relatief groot dat deze soort jaarlijks zal opduiken in en rond onze natuurgebieden en zelfs onze tuinen.

In 2006 werd deze dagvlinder voor het eerst in België waargenomen in de provincie Luxemburg (Gaume). Sindsdien bleef de soort zich verder noordwaarts uitbreiden en in 2011 was Nederland aan de beurt, meer bepaald Zuid-Limburg. Aanvankelijk werd gedacht dat de braamparelmoer zeer honkvast was, maar het sterk veranderende klimaat heeft de soort toch wat extra duwtjes in de rug gegeven. Bovendien is de favoriete biotoop met bosranden, bloemrijke plaatsen met struiken en open plekken in het bos niet bepaald zeldzaam.

De braamparelmoervlinder lijkt zeer sterk op de purperstreepparelmoervlinder (Brenthis ino). Een doorslaggevend onderscheid tussen beide soorten is te zien op de onderkant van de achtervleugel. Daar is de grote cel in het midden bij de braamparelmoervlinder nl. gevuld met twee kleuren terwijl die bij de purperstreepparelmoervlinder maar één kleur heeft. De purperstreepparelmoervlinder is echter heel wat zeldzamer en komt van nature voor in vochtige habitats en beekvalleien met als waardplant de moerasspirea.

Thomas Van Lancker

In tegenstelling tot bij de purperstreepparelmoervlinder is bij de braam parelmoervlinder de grote cel in het midden op de onderkant van de achtervleugel gevuld met twee kleuren (zie inzet).

© Vilda

Bovenkant braamparelmoervlinder.

© Thomas Van Lancker

column begijn le bleu

De regen klettert tegen mijn keukenraam. Naast het feit dat dat best eens gezellig kan zijn, is het ook een verademing voor de natuur na die bloed hete zomerdagen.

Samen met de energiecrisis is de klimaatopwarming een probleem dat mij bewuster maakt van mijn eigen verbruik. Want water wordt tegen woordig het nieuwe goud genoemd en hoe ver schop pen we het met minder brandstof? Het is een mooie denkoefening die mij leert te waarderen wat ik heb en mij vragen stelt over de toe komst. Dat wij een harmonie niet zomaar kunnen verstoren omwille van ons consumptie

gedrag is bij velen nog niet doorgedrongen. Dat wij ook dolgelukkig kunnen zijn met minder dringt evenmin door.

En toch… Er is ook een grote groep mensen die in alle stilte op hun manier de harmonie met de natuur herstellen door bewuster om te gaan met hun voeding en energieverbruik. Ze dragen zorg voor alles wat bloeit en groeit.

Ik sluit mezelf graag aan bij deze groep mensen die de band met de natuur hechter aanhalen, al was het maar omdat ze hun ‘onkruid’ laten groeien. Dat is ons klein verzet, maar daarin schuilt veel hoop. Laat de win ter maar komen.

Ik sluit mezelf graag aan bij de groep mensen die de band met de natuur hechter aanhalen.

elke druppel telt

Sinds de start van onze campagne rond de uitbreiding en het herstel van onze waardevolle natte natuur heeft vzw Durme momenteel meer dan 100.000 m² (of 10 ha) nieuwe natte natuur kunnen aankopen. Onderstaande kaart geeft alvast een overzicht in welke kwetsbare gebieden die aankopen werden verricht.

De campagne loopt nog volop dus leden die alsnog een bijdrage willen leveren, kunnen dit via het rekeningnummer BE52 0012 2999 0009 (vzw Durme) met als mededeling ‘gift voor meer natuur’. Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrekbaar. Alvast bedankt aan iedereen die zijn steentje (of druppel) heeft bijgedragen!

vleermuisnieuws 2022

In 2022 werden weer verschillende zeldzame vleermuizen gedetecteerd in de regio van Durme- en Scheldeland. De voorheen uitgestorven gewaande mopsvleermuis blijft het ook goed doen.

MOPSVLEERMUIS

Sinds 2015 zijn er al 4-5 kraamkolonie-locaties gevonden van de mopsvleermuis in het Waasland. Dit zijn locaties waar de soort zich voortplant (zie o.a. ‘natuurbericht mopsvleermuis’). Nergens anders in Vlaanderen is voortplanting gekend. Hoewel in 2022 zoals tijdens de COVID-pandemie geen mopsvleermuizen met zender werden voorzien om tijdens de zomer de exacte locatie van de kraam kolonies te vinden, kon de kolonie in het Heidebos dankzij het gebruik van een warmtebeeldkijker wel weer opgevolgd worden. Begin augustus werden daar tot minstens 34 vrouwtjes en jongen achter de losse schors van Amerikaanse eiken gevonden.

Ook in de rest van het gekende leefgebied kon de soort nog vaak vastgesteld worden. In één van de randen van het gekende leefgebied, in het reservaat Groot Molsbroek (Lokeren-Waasmunster), was er begin september ook weer een detectie van een foeragerende mopsvleermuis.

MEERVLEERMUIS

Op 9 en 11 april 2022 foerageerde een meervleermuis in het Molsbroek. Op 2 september kon ook meermaals een foeragerende meervleermuis

Spectrogram van geluidspulsen meervleermuis in de Lokerse Moervaart meersen, met op het einde een vangstmoment waarbij de vleermuis een insect vangt (opname Joris Everaert).

Joris Everaert

worden vastgesteld op de Moervaart in de Lokerse Moervaartmeersen. Deze soort is beduidend groter dan de watervleermuis, met langere oren. Er is in Vlaanderen enkel een kraamkolonie gekend nabij Damme in West-Vlaanderen. Losse waarnemingen in de rest van Vlaanderen zijn vooral doortrekkende en tijdelijk verblijvende individuele dieren. In Nederland zijn er meerdere kolonies gekend.

BOSVLEERMUIS

De bosvleermuis werd van april tot september 2022 regelmatig gedetecteerd in Lokeren (o.a. meermaals foeragerend in het Molsbroek en de Lokerse Moervaartmeersen), langs de Durme in Waasmunster en Hamme, aan de Fondatie van Boudelo in Sinaai (Sint-Niklaas), en in de Reservaat zone Donkmeer (Berlare).

Er zijn geen kraamkolonies gekend in Oost-Vlaan deren. De soort kan over grote afstanden trekken, ook bij de dagelijkse verplaatsingen van lokale dieren in de zomer. In Limburg zijn een aantal kraamkolonies gevonden. Het toenemend aantal waarnemingen in de laatste jaren is wellicht vooral het gevolg van het gebruik van automatische bat detectors.

KLEINE DWERGVLEERMUIS

Op 14 augustus 2022 foerageerde een kleine dwergvleermuis in het Molsbroek, en op 3 septem ber werd er ook één gedetecteerd in de rand van het centrum van Lokeren. De soort is vrij recent ontdekt in Vlaanderen dankzij het gebruik van automatische batdetectors. Het is onduidelijk of de kleine dwergvleermuis zich in Vlaanderen ook voortplant.

dankjewel martine!

Met spijt in het hart namen we in juni afscheid van onze lieve collega Martine Van Audenhove. We gaan Martine missen als topkracht binnen het educatie- en verenigingsteam. Zo missen we haar sausje dino, de knapste cartoons, haar geweldige kak-weetjes (vereeuwigd in ons toilet) , zeisoefensessies in de middagpauzes, haar engelengeduld, haar luisterend oor, haar heerlijke schaterlach én de allerbeste chocoladebommen.

Martine is een topnatuurgids voor alle leeftijden, die zelfs de meest opstandige tieners aan haar lippen deed hangen met haar bijzondere (fauna)seksverhalen en toegankelijke wetenschapsweetjes We gaan je missen, Martine!

Martine zegt graag ook op haar eigen manier dankjewel aan alle vrijwilligers en collega’s

In de zes jaar bij vzw Durme heb ik de meest en thousiaste, gedreven, creatieve, zalige vrijwilligers en collega’s gekend. Daarom wil ik via deze weg toch nog eens luidop MERCI zeggen.

MERCI voor de ontelbare babbels op het terras, in de wandelgang, tijdens activiteiten en vrijwilli gersbijeenkomsten. Er was altijd ruimte voor een grap, hoe druk het ook was. We worked hard, we laughed hard . Ik voelde me dan ook héél welkom. Met sommigen bouwde ik een hechte band op. Die schouderklopjes, lachjes, knipogen, knuffels, grapjes, begrijpende knikjes, traktaties maakten het af. (P.S. deze mensen zijn me nog niet kwijt!)

MERCI voor alles wat ik leerde. Vanaf dag één werd ik ondergedompeld in het natuurgidsen en natuureducatie. Hoe heerlijk was het om samen met gedreven collega’s en vrijwilligers nieuwe

programma’s uit te werken en activiteiten in elkaar te boksen. Die momenten dat een kind, tiener of volwassene gebeten wordt door de natuurmicrobe zijn goud waard.

MERCI voor alle mooie verhalen bij vzw Durme. Al die toffe samenwerkingen met jullie, dat band of brothers- gevoel, die heerlijke babbels, maar ook mijn zeislessen tijdens de middagpauzes, de redding van de verdwaalde paling op straat, de heuphoge watermunt in het hart van het Molsbroek en al die keren dat er een dier precies op het goede moment verscheen in mijn gidsbeurt.

Ik hou al deze verhalen en al deze mooie mensen dicht bij mij. Een hele dikke dank je wel voor die fijne jaren.

welkom willem!

Sinds 1 augustus mogen we Willem Bockx welkom heten binnen het vzw Durme- Team. Deze natuurkenner en -liefhebber pur sang, met Kempische roots, startte zijn natuurcarrière als enthousiaste vrijwilliger bij JNM. Zowel lokaal als nationaal bouwde hij mee aan de jeugdorganisatie.

Deze jonge dertiger komt in ons team terecht als verenigingsmedewerker. Hij werkt zich volop in de wondere gidswereld in, staat mee aan het roer van de communicatie en ondersteunt de onthaalvrijwilligers in het Molsbroek.

Wij zijn alvast blij met deze versterking binnen het educatieen verenigingsteam!

teamuitstap vzw durme

Onze teamuitstap bracht

langs

Zuivelarij gekend van onder meer de Berloumi grillkaas. De overvloeidige regen

- struweeltjes -

op zoek naar de zeggenkorfslak

In het kader van ‘Meetnetten’ gingen Yolan Bosteels en Robbe Cool deze zomer in het Molsbroek op zoek naar de zeggenkorfslak (Vertigo moulinsiana). Deze kleine landslak (2,4-2,8 mm) met een korfvormig huisje is een zeldzaamheid in Vlaanderen en leeft in kalkrijke natte moerassen, waar hij voornamelijk op moeraszegge (Carex acutiformis) en scherpe zegge (Carex acuta) te vinden is.

De typische vindplaats is iets kalkrijker dan het Molsbroek en dus werd de zeggenkorfslak niet waargenomen. Maar in totaal vonden ze die dag wel 15 andere slakkensoorten en het merendeel daarvan werd nog nooit eerder in het Molsbroek gevonden! Zeker de moeite om te vermelden is de dikke korfslak (Vertigo antivertigo), het neefje van de zeg genkorfslak. Er valt nog veel te ontdekken in onze natuur.

Wat is Meetnetten.be? In een meetnet worden gegevens ingezameld volgens een strikt vastgelegde methodiek. De te bezoeken locaties liggen vast. Meetnetten.be is de webtool voor de planning en opvolging van dit veldwerk en voor de invoer van de veldgegevens op een laagdrempelige en efficiënte manier. Dit wordt gedaan met soorten die van belang zijn voor het Vlaamse natuurbeleid.

zeeaster in de durmevallei?

Afgelopen zomer werd op verschillende plekken langsheen de Durme zeeaster of zulte waargenomen. Zeeaster is een zoutminnende plant die voorkomt in zoutmoerassen, zilte graslanden en slikken- en schorrengebieden langsheen de kust. Dat deze plant voor de eerste keer in vrij grote populaties in de Durmevallei werd waargenomen, is verontrustend en wijst erop dat de uiterst droge zomers van afgelopen 5 jaar ervoor zorgen dat steeds meer brak en zout water het binnenland in trekt via de Schelde.

Het Durmebekken is een uniek zoetwatergetijdengebied in Europa, laat ons hopen dat dit nog een tijd zo blijft. Als gebrek aan neerslag en verdere verzilting van het Durmebekken het ecosysteem zou omvormen tot een brakwatergetijdengebied, zou dat nefast zijn voor tal van zeldzame dier- en plantensoorten, zoals spindotterbloem en driekantige bies, die er nu nog voorkomen.

Willem Bockx

Kristof Scheldeman

Zeggenkorfslak

© Vilda

Zeeaster

© Vilda

bakenboom eendenkooi stokoud

Bij de Eendenkooi in Berlare staat een reusachtige Canadese populier die hier bekend is als de ‘bakenboom’. Dendrochronoloog Kristof Haneca van het Agentschap Onroerend Erfgoed bepaalde de leeftijd van de boom.

Dit onderzoek deed hij op een dikke tak die vorig jaar na de snoei van de bakenboom door PAN boombeheer kon worden onderzocht. De omtrek van de tak meet 210 cm en telt 134 jaarringen. De boom zelf is vermoedelijk meer dan 150 jaar oud.

De Canadapopulier is een kruising tussen de inheemse en de Noord-Amerikaanse zwarte populier. Deze kruisingen komen bij ons al voor vanaf de 18de eeuw. De bakenboom is een ‘Marilandica’. Dit is een van de oudste kruisingen en is herkenbaar aan de scheve stam (mee leunend met de overheersende windrichting) met aan de andere zijde als reactie één of enkele zware zijtakken. Karakteristiek is ook de overvloedige productie van zaadpluis en de vrij trage groei, waardoor zulke bomen een - voor populieren - erg hoge leeftijd kunnen bereiken.

Jan Maertens

Deze tak van de bakenboom

- struweeltjes -

Lepelaar gered in het Molsbroek

De voorbije maanden waren tot 16 lepelaars aanwezig op de moerasvlakte van het Molsbroek. De wisselende water stand maakte het daar de perfecte plaats om te foerageren en zich sterk te maken voor de tocht naar het zuiden.

Maar op vrijdag 9 september verwittigde een opmerkzame wandelaar het secretariaat omdat hij een lepelaar in de problemen had gezien. Onze terreinploeg ging direct ter plaatse, schatte de situatie in en besloot actie te onder nemen. Het dier verschool zich in het moeras en was dus moeilijk bereikbaar. Maar met behulp van de kajak kon het dier toch snel gevangen worden.

De lepelaar zat met zowel poten als vleugels verstrengeld in visdraad. Deze hebben we voorzichtig verwijderd en hierna hebben we de vogel naar het vogelopvangcentrum (VOC) in Merelbeke gebracht. Daar werd de eerste hulp toegediend en kon hij aansterken.

Met goed resultaat, want twee weken later bracht het vogelopvangcentrum de gezonde vogel terug naar Lokeren. Samen met een tweede lepelaar, die gevonden was op Linkeroever, vloog hij in het Molsbroek de vrijheid tegemoet.

Begin oktober werden beide exemplaren - samen met een derde soortgenoot - trouwens nog waargenomen. Eind goed al goed? Of waarom afval opruimen toch zo belangrijk is…

Willem Bockx

Redders in nood.

© Vzw Durme

In het vogelopvangcentrum (VOC) van Merelbeke kon de vogel even aansterken. © Vzw Durme

nieuw fietspad schoonaardebrug

Vzw Durme en de gemeente Berlare investeren in verkeersveiligheid en natuur. Naast onze maatschappelijk kerntaak om de unieke natuur in onze regio te beschermen en waar mogelijk uit te breiden, hebben we ook een belangrijke educatieve werking. Door allerhande activiteiten, maar bijvoorbeeld ook door het openstellen van paden proberen we mensen mee te laten genieten van al dat moois. Dat is niet altijd evident, want niet alles kan overal, en rust is een kostbaar goed in onze streek.

Omwille van een zeer verkeersonveilige situatie voor fietsers en wandelaars aan de brug van Schoonaarde hebben we ons onder impuls van de gemeente Berlare op een constructieve manier ingezet voor de aanleg van een fietspad over onze percelen. Voor heel wat zachte recreanten en schoolgaande jeugd was het namelijk bijzonder gevaarlijk om de N467 te dwarsen, en door deze eenvoudige bypass te creëren hebben we dit kunnen oplossen. Naast een aantal randvoorwaarden was ons uitgangspunt echter ook dat, ondanks deze ingreep, de natuurkwaliteit van het perceel zou vergroten.

Zowel de aanleg als de uitvoering van het fietspad gebeurde met minimale impact. Er werd onder andere gebruik gemaakt van halfverharding om het water blijvend te laten infiltreren in de bodem. Daardoor zal dus ook de natuur er wel bij varen want de komende tijd zal bijvoorbeeld de aanpalende sloot een grondige ruiming kennen, iets wat de kwaliteit van dit waterbiotoop positief zal beïnvloeden en wat tot vóór de aanleg van het fietspad onmogelijk was. Maar ook zal er hakhoutbeheer gestart worden en zal eindelijk de grote zwerfvuilberg op het talud van de brug opgeruimd worden. Kortom, een win-win voor mens en natuur!

Michaël Crapoen

vrijwillige houtkappers gezocht

Vzw Durme beheert maar liefst 4.000 knotbomen en elke winter wordt een deel hiervan geknot. Bij deze activiteiten werkt vzw Durme met vrijwillige houtkappers. Deze dienen echter wel aan enkele voorwaarden te voldoen. Zo dienen zij ervaring te hebben met het uitvoeren van knotwerken en beschikken zij over hun eigen materiaal (zoals een kettingzaag en aangepaste kledij). Daarnaast dient, naast het meenemen van het brandhout, de verwerking van het kruinhout (verhakselen of het ter plaatse verwerken in houtstapels) voor rekening genomen te worden van de houtkapper. Heb je interesse om deel uit te maken van onze ploeg vrijwillige houtkappers in onze reservaten? Gelieve contact op te nemen via info@vzwdurme.be.

De herinrichting van het fietspad aan de brug van Schoonaarde (Berlare) is een win-win voor mens en natuur. © Vzw Durme

‘t Uilenbos

hernieuw je lidgeld voor 2023

Wil jij ook in 2023 lid blijven bij vzw Durme? Hernieuw dan nu reeds je lidgeld en ontvang meteen je lidkaart bij het eerstvolgende tijdschrift. Via die lidkaart krijg je onder meer korting bij onderstaande partners. Neem gerust een kijkje op onze website voor meer info. Lid blijven kan door 12 euro als gewoon lid of 25 euro als steunend lid over te schrijven naar BE52 0012 2999 0009 met de medeling ‘lidgeld’.

10% korting op een uitgebreid aanbod van verrekijkers en telescopen in de winkel van Natuurkijkers.be.

5% korting op tal van producten waarmee je op een milieubewuste manier door het leven kan gaan.

10% korting in de speciaalzaak voor trekking, alpinisme, klimmen, speleologie en verre reizen.

20% korting op de aankoop van je Open Monumentenkaart waarmee je unieke erfgoedplekken kan bezoeken.

Zonwering, rolluiken en poorten. Leden van vzw Durme krijgen een verrassingsgeschenk bij elke aankoop.

Blue-bike zijn de blauwe fietsen die je aan trein-, tram- en busstations in terugvindt. Je krijgt 50% korting.

5% korting bij aankoop van ecologische verven en meer van Tintelijn (zowel in de webshop als in de winkel).

onze natuur, uw erfgenaam?

Onze natuurgebieden zijn geliefder dan ooit. Jong en oud (her)ontdekken de rust en schoonheid in hun buurt. Dat velen groen belangrijk vinden, bewijst ons toenemende aantal vrijwilligers, leden en giften. Sommigen schenken zelfs gronden tijdens hun leven of begunstigen vzw Durme in hun testament. Een zinvolle daad die wij erg appreciëren.

Door vzw Durme op te nemen in uw testament, helpt u mee de regionale natuur rond Durme, Moervaart en Schelde te beschermen. Zeker wie geen kinderen heeft kan door het maken van een testament zelf beslissen waar zijn of haar vermogen na overlijden terecht komt. Omdat dit juridisch correct moet verlopen, helpt vzw Durme u vrijblijvend en discreet met al uw vragen. Uw nalatenschap zorgt namelijk voor de bescherming van onze waardevolle regionale natuur.

nieuwe regeling over belastingvrij nalaten en schenken

De Vlaamse Regering keurde in maart 2021 een nieuw decreet goed waarin de erf- en schenkbelasting voor giften aan goede doelen wordt verlaagd naar 0%. Dit betekent dat vzw Durme vanaf 1 juli 2021 geen belasting meer moet betalen wanneer u iets schenkt of nalaat aan ons. Zo kan alles wat u aan ons geeft volledig ingezet worden om onze regionale natuur verder uit te breiden en te beschermen.

fiscaal voordeel duolegaat afgeschaft

Voor overlijdens vanaf 1 juli 2021 zal het duolegaat fiscaal niet meer voordelig zijn! Hierdoor zal uw testament met een duolegaat niet meer de gevolgen hebben die u voor ogen had. Uw familie of uw vrienden zullen dan geen enkel fiscaal voordeel meer genieten én het goede doel zal de nalatenschap niet kunnen aanvaarden. Aangezien de nieuwe regeling vanaf heden in voege is, laat u best uw testament nakijken.Wacht niet te lang! Indien u dit niet doet, is de kans zeer groot dat vzw Durme uw legaat niet zal kunnen aanvaarden.

Wij adviseren u graag en geheel vrijblijvend over de recente wijzigingen en de mogelijkheden die het nieuwe decreet voorziet. Samen met uw notaris helpen we u om uw testament aan te passen, u hoeft zich dus nergens zorgen om te maken. Neem zeker een kijkje op onze website voor meer uitleg. Aarzel niet om contact op te nemen met Thomas Van Lancker via 0497 237 247 of via e-mail thomas.vanlancker@vzwdurme.be.

vogelnieuws: kwakken langs durme, moervaart en schelde

In 2022 werd het tweede jaar op rij een succesvol broedgeval van de kwak vastgesteld in de Reservaatzone Donkmeer in Berlare. Maar ook in het Sigmagebied Grote Wal in Hamme, en zeer waarschijnlijk ook in of langs het reservaat de Linie of de Lokerse Moervaartmeersen (Eksaarde-Sinaai-Moerbeke) waren er broedgevallen met waarnemingen van juveniele vogels.

De kwak (Nycticorax nycticorax) is een vogel uit de familie van de reigers (Ardeidae) . Het is een zeer gedrongen, relatief kleine reigersoort. Zijn naam dankt hij aan de roep, een luid ‘kwak’, eigenlijk meer ‘kwek’. Zijn oude Nederlandse naam ‘nachtreiger’ wijst op zijn ook nachtelijke levenswijze, meer dan de andere reigersoorten.

De kwak vormt vaak broedkolonies. Vijvers met veel wilgen en broek- en moerasbossen met open water zijn ideale broedbiotopen voor de soort. Zijn menu is gevarieerd en sterk afhankelijk van de plaatselijke omstandigheden, en bestaat vooral uit zoetwatervissen, amfibieën, kreeftachtigen, insecten, larven, weekdieren, maar ook wel eens kleine knaagdieren en de kuikens van watervogels.

zeldzaam

Joris Everaert

De kwak is een broedvogel van Zuid- en CentraalEuropa. Hoewel hij de laatste decennia ook in Frankrijk verder naar het noorden is opgerukt, bestaat de populatie in Vlaanderen vooral uit verwilderde exemplaren, aangevuld door vogels van wilde origine. De verwilderde Zwin-populatie die in de jaren 1990 en begin 21ste eeuw schom melde tussen 30-40 broedparen, kende in de periode 2005-2007 een opvallende crash die uitein delijk leidde tot het verdwijnen van de soort als broedvogel. In de rest van Vlaanderen zijn broedgevallen van kwak altijd al een zeldzaamheid ge weest. Solitaire broedgevallen zijn echter lastig aantoonbaar omdat de soort er een erg geheimzinnige en verborgen nachtelijke levenswijze op

Twee juveniele kwakken (l) en een volwassen exemplaar (r) aan Grote Wal in Hamme.

© Joris Everaert

nahoudt. Vaak worden solitaire broedgevallen pas opgemerkt als de jongen uitvliegen. In de zomer kunnen echter ook al jonge vogels opduiken uit bv. de broedpopulatie van Frankrijk. De aanwezigheid van zowel adulte als (pas uitgevlogen) juveniele vogels geeft dan wel een goeie indicatie voor een broedgeval. Het blijft echter lastig om een goed beeld te krijgen van het exact aantal broedparen in Vlaanderen, maar het is wel duidelijk dat het om een zeer klein aantal gaat. In de periode 2013-2018 varieerde het aantal broedverdachte kwakken in Vlaanderen tussen 2 en 10. Slechts in enkele gevallen werden ook nesten gevonden. Momenteel loopt de inventarisatie voor de nieuwe Vlaamse vogelatlas (2020-2023). Voor de kwak is het nog te vroeg om uitspraken te doen over de meest recente evolutie.

In Wallonië is de soort sinds 2006 met enkele koppels een jaarlijkse broedvogel in de moerassen van Harchies. In Nederland bestaat de populatie eveneens uit een groot deel verwilderde vogels, met in 2018 ongeveer 20-25 broedparen. Tot op heden is van een significante noordwaartse uitbreiding vanuit zuidelijke broedgebieden nog geen sprake.

topjaar in regio durme, moervaart, schelde

Na het succes met twee pas uitgevlogen juveniele vogels in augustus 2021 kon de kwak dit broedseizoen opnieuw regelmatig waargenomen worden in de Reservaatzone Donkmeer. Begin juli werd minstens één adulte en tweede-zomer vogel gezien, na midden juli ook zeker één juveniel. Het werd

geen ongeziene attractie voor vogelspotters zoals in 2021, mogelijk omwille van verstoring door een nieuwe ‘toeristische troef’ met drijvende overnach tingstenten ook op de plek waar de adulte vogels en uitgevlogen jongen in 2021 vaak kwamen foera geren. We blijven aan het Donkmeer wel dromen van een heuse kwakkenkolonie. De omgeving van de huidige kolonie van aalscholver en blauwe reiger heeft hiervoor alleszins potenties, mede ook dankzij de natuurontwikkeling in het kader van het NIP Berlare Broek-Donkmeer.

Aan het nieuwe nog deels in te richten Sigmagebied Grote Wal in Kastel (Hamme) werd de kwak in 2022 al vanaf midden mei gezien, met in de periode tot eind juli minstens één adulte, tweede-zomer en juveniele vogel. In augustus was er vaak een spek takel te zien, vooral ’s avonds, met minstens 3 adulte, 2 tweede-zomer en 2 juveniele vogels.

Een grote verrassing was de verschijning van min stens één adulte en juveniele kwak op 30 juli 2022 langs de Moervaart in de rand van de reservaten de Linie en (Lokerse) Moervaartmeersen in Eksaarde-Sinaai-Moerbeke. Begin augustus konden dan minstens 2 juveniele vogels bewonderd worden in en langs het reservaat de Linie.

Ook in het Molsbroek in Lokeren (eind februari en augustus) en aan de Oude Durme in het Weij meerbroek in Waasmunster (juveniel eind augustus) waren er in 2022 waarnemingen van de kwak, maar daar waren geen indicaties voor een broedgeval.

Juveniele kwak in Eksaarde © Joris Everaert

Adulte kwak in Berlare © Joris Everaert

Kleine zilverreiger © Patrick De Smedt Roodborst © Danny Decant

Boomklever © Danny Decant

kinderpagina herfst

Er in de herfst meer paddenstoelen te vinden zijn? Ze houden van natte plaatsen en die zijn er in de herfst volop te vinden.

Een boom zich tijdens de herfst klaarmaakt voor de winter? Minder zonlicht betekent minder energie via de bladeren. Hierop beslist de boom geen vocht meer naar de bladeren te sturen om zo de winter te kunnen overleven. De bladeren verkleuren en vallen af. Met een kleurrijk landschap tot gevolg.

Sommige vogels in de herfst naar het zuiden vliegen om daar te overwinteren? Daar vinden ze meer voedsel (vooral insecten) en ze keren terug als de lente in zicht is. Andere soorten komen van het hoge noorden tot bij ons om hier de winter door te brengen. We noemen deze vogels wintergasten.

Er dieren zijn die een winterslaap houden? Sommige slapen maanden achter elkaar, anderen worden af en toe eens wakker om te eten. Dit doet de eekhoorn die daarvoor in de herfst een voorraad zaden en noten aanlegt. Echte winterslapers zijn bijvoorbeeld de egel, de adder en de vleermuis.

Je meer spinnen in de herfst ziet. Ze zijn er het hele jaar door, maar de meeste soorten worden nu volwassen. Ze zijn dan op hun grootst en vallen het hardst op.

De herfst de perfecte moment is om walnoten, kastanjes, beuken- & hazelnootjes te zoeken.

wist je dat?

activiteiten oktober-januari 2023

Vzw Durme organiseert tal van activiteiten voor het grote publiek. Zo willen wij het draagvlak rond natuurbeleving sterk verbreden. Wandelingen, cursussen, workshops, werkdagen, ... voor ieder wat wils! Neem zeker eens een kijkje op www.vzwdurme.be voor de laatste updates.

ZATERDAG 15 OKTOBER

Vogeltrektelling in het Aubroek

Vandaag tellen we overvliegende vogels die warmere oorden opzoeken.

Afspraak: om 8 uur aan taverne Het Veerhuis (Waterhoek 25, Berlare).

Meer info: van.onderbergen-waeterschoot@skynet.be of 0472 81 39 41.

ZONDAG 16 OKTOBER Wandeling Maaidonkbos

Ter gelegenheid van de Week van het Bos en de Dag van de Trage Weg loopt deze wandeling deels door het Maaidonkbos.

Afspraak: 9u30 Sint-Rochuskapel, Uitbergen (Moleneinde straat).

Meer info: www.beleefberlare.be/dagvandetrageweg (inschrij ving verplicht).

ZATERDAG 29 OKTOBER

VVE Dagvlinderwerkgroep bijeenkomst

Bijeenkomst van de Dagvlinderwerkgroep van de Vlaamse Vereniging voor Entomologie.

Afspraak: om 13u15 in bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, Lokeren.

Meer info: couckuyt.jurgen@telenet.be.

ZONDAG 30 OKTOBER

Paddenstoelenwandeling

Gids Glen kent deze wondere wereld van binnen en van buiten en neemt je mee door de prachtige Reservaatzone van het Donkmeer.

Afspraak: 14 uur Scheve Villa, Donklaan 7, Berlare.

Meer info: donk@vzwdurme.be.

ZONDAG 30 OKTOBER

Maandwandeling Molsbroek: het vallen van de bladeren

Waar denk jij aan bij het vallen van de bladeren? Heb je heimwee naar de zomer of kijk je al uit naar de winter, de mooie herfstkleuren? Gids Patrick neemt ons mee op sleep touw in het Molsbroek.

Afspraak: om 14u30 aan bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren.

Meer info: info@vzwdurme.be.

ZONDAG 13 NOVEMBER

Herfstwandeling door en langs de Gratiebossen

Wandeling langs en door de prachtige natuur van de Gratiebossen en haar omgeving. Genieten van dit unieke gebied op de grens van Zele en Berlare. Gids Nico vertelt over de geschiedenis en andere merkwaardigheden in onze achtertuin.

Afspraak: om 14 uur aan het kruispunt Gentsesteenweg & Jan Praetstraat in Zele. Meer info: couge@telenet.be of 0474 97 60 41.

ZONDAG 20 NOVEMBER

Landschapswandeling Berlare

Trek alvast je stevige wandelschoenen aan want samen met ervaren gids Dirk Lippens maken we een flinke tocht van 9 km.

Je stapt op de bodem van de vroegere Schelde, klimt naar een rivierduin en maakt kennis met sikkelbanken, oeverwallen, stootoevers, ... als resultaat van 12.000 jaar landschapsont wikkeling in de Vlaamse vallei na de laatste ijstijd.

Afspraak: 14 uur, Onthaalpoort Donkmeer.

Meer info: donk@vzwdurme.be.

ZATERDAG 26 NOVEMBER

Dag van de Natuur in de Scheldebroeken

Vandaag steken we de handen uit de mouwen in de natuur en geven zo de fauna en flora alle kansen!

Afspraak: 9 uur aan taverne Het Veerhuis (Waterhoek 25, Berlare).

Meer info: Jan Maertens, jan.maertens1@telenet.be of 0478 76 55 49.

ZATERDAG 26 NOVEMBER

VVE Dagvlinderwerkgroep bijeenkomst

Bijeenkomst van de Dagvlinderwerkgroep van de Vlaamse Vereniging voor Entomologie.

Afspraak: om 13u15 in bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, Lokeren.

Meer info: couckuyt.jurgen@telenet.be.

ZONDAG 4 DECEMBER

Maandwandeling Molsbroek: Lokers erfgoed

Tijdens deze wandeling door het Molsbroek gaat alle aan dacht naar het erfgoed in de meest ruime zin. Dus ook in de taal, want de oude lokale taal die verschilt van gemeente tot gemeente, is waardevol erfgoed dat langzaam verloren gaat. Het wordt dus een gidsbeurt in het Lokers dialect met aandacht voor de natuur en historische elementen. Normoal zien we wel erpels op kleur, de marollen goan misschien oan 't vechten, die rij Genteneirs passeren we zeker en als we chance em uuëren we wal een bozzeken toebak of vliegt er ne scherpen... Moar euk wa over da huizeken van zoën van den Bocklem en de siebel van den Duits. Er is vertaling voorzien. Gids: André Verstraeten.

Afspraak: 14u30 aan bezoekerscentrum Molsbroek, Mols bergenstraat 1, 9160 Lokeren. Meer info: info@vzwdurme.be.

ZONDAG 11 DECEMBER

Zintuigenwandeling

Vaak gaan we de natuur in om iets te zien: een dier, een plant of een mooi landschap. De andere zintuigen komen meestal minder aan bod. Tijdens deze wandeling spreekt er varen en enthousiaste gids Raf ze juist wel aan.

Afspraak: 14u, houten chalet thv oprijlaan domein Nieuw donk (Berlare)

Meer info: donk@vzwdurme.be.

ZATERDAG 17 DECEMBER

VVE Dagvlinderwerkgroep bijeenkomst

Bijeenkomst van de Dagvlinderwerkgroep van de Vlaamse Vereniging voor Entomologie.

Afspraak: om 13u15 in bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, Lokeren. Meer info: couckuyt.jurgen@telenet.be.

ZONDAG 8 JANUARI

Maandwandeling Molsbroek

Afspraak: om 14u30 aan bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren. Meer info: info@vzwdurme.be.

bezoekerscentrum molsbroek

Openingsuren:

1 februari t.e.m 31 mei: woensdag: 13 - 17 uur zon- en feestdagen: 14 - 18 uur

1 juni t.e.m 15 september: dinsdag tot vrijdag: 13 - 17 uur zaterdag en zondag: 14 - 18 uur

16 september t.e.m 31 oktober: woensdag: 13 - 17 uur zondag: 14 - 18 uur

1 november t.e.m 31 januari: woensdag: 13 - 17 uur zondag: 14 - 17 uur

Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren info@vzwdurme.be - 09 348 30 20

bezoekerscentrum donkmeer

Openingsuren:

1 maart t.e.m 30 juni élke dag: 10 - 12.30 en 13.30 - 17 uur

1 juli t.e.m 31 augustus élke dag: 10 - 12.30 en 13.30 - 18 uur

1 september t.e.m 31 oktober élke dag: 10 - 12.30 en 13.30 - 17 uur

1 november t.e.m. 28 februari weekdagen: 10 - 12.30 en 13.30 - 17 uur weekend: 13.30 - 17 uur

Donklaan 123, 9290 Berlare donk@vzwdurme.be© Jean Finet

COLOFON

Redactie: Thomas Van Lancker, Willem Bockx, Michaël Crapoen, Evelien Van Doorsselaere, Kristof Scheldeman Eindredactie en lay-out: Thomas Van Lancker Taalkundig advies: Paule Bosch Met dank aan: Joris Everaert, Begijn Le Bleu, Hans Masuy, Jan Maertens, Martine Van Audenhove Druk: Graphius Eekhoutdriesstraat 67, 9041 Gent Secretariaat: Bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren Coverfoto: Paddenstoel op boom © Vilda Lidmaatschappen: 12 euro (gewoon lid) 25 euro (steunend lid) per kalenderjaar. Betalingen en giften kunnen via overschrijving op BE52 0012 2999 0009 of in onze bezoekerscentra | RPR Gent Afdeling Dendermonde (ondernemingsnummer: 0409.336.931).

DURME- EN SCHELDELAND

Driemaandelijks tijdschrift van vzw Durme

V.U. vzw Durme

Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

2022 I jaargang 25 I nr 4

Afgiftekantoor Sint-Niklaas 1