TERUG NAAR DE TIJD VAN DE JONKER

Tekst: Cecile Bol

Een paar eeuwen geleden stond de provincie Groningen vol met borgen. In deze prachtige landhuizen genoot de Groningse adel van een relatief veilig en luxe leventje. Van de zestien borgen die er nu nog over zijn, staan er meerdere in Waddenland, waaronder twee ware pronkstukken. Voor een bezoek aan de 18de eeuw ga je naar de Menkemaborg in Uithuizen. Het 19de-eeuwse leven ervaar je in Borg Verhildersum bij Leens. Ga je mee terug naar het verleden?

STEENHUIZEN WERDEN BORGEN

Veel van de Groningse borgen ontstonden in de middeleeuwen. Het waren toen zeker nog geen landhuizen vol tierelantijntjes omringd met stijlvol ontworpen tuinen. De zogenoemde middeleeuwse ‘steenhuizen’ waren meestal torens waar de adellijke familie bij gevaar naartoe kon vluchten. Pas later werden sommige steenhuizen verbouwd tot woonhuizen, vaak inclusief gracht en ophaalbrug. Door de eeuwen heen verfraaiden de jonkers hun borgen en tuinen steeds verder.

VERGANE GLORIE

Op het hoogtepunt van hun bestaan stonden er ruim honderd borgen in Groningen. Maar lang niet elke borg haalde het heden. Rond het jaar 1800 stond Nederland onder invloed van de Fransen. De Groningse adel raakte toen veel inkomsten kwijt. Voor heel wat jonkers werd het onderhoud van de borgen onbetaalbaar. Tientallen borgen werden gesloopt. De locaties van de verdwenen borgen zijn echter vaak nog steeds goed te herkennen in het landschap, bijvoorbeeld aan een overgebleven stukje gracht of een laan met bomen.

MENKEMABORG IN UITHUIZEN

Een van de borgen die alle tegenslagen overleefde is de Menkemaborg in Uithuizen. Het is misschien moeilijk voor te stellen als je oog in oog staat met de imposante gevel, maar ook deze borg begon als steenhuis. De huidige barokke symmetrie is het resultaat van een ingrijpende verbouwing in de 18de eeuw. Binnen voel je je net een gast van de familie. De tafel is gedekt, een schaakspel is in volle gang en in de keuken lijkt druk gekookt te worden: het voelt alsof de bewoners elk moment binnen kunnen lopen.

MOOI ÉN EETBAAR

De Menkemaborg heeft maar liefst twee grachten. De binnenste staat om de borg zelf; de buitenste omringt het landgoed. Hiertussen zijn de tuinen, die er net als de borg nog bijna zoals vroeger uitzien. Maar laat je niet misleiden door dat doolhof en die bloeiende rozen. Een groot deel van de tuin was vooral om van te eten. In het fruithof staan oude fruitrassen en achter het schathuis ligt een grote moestuin.

BORG VERHILDERSUM IN LEENS

Ook Borg Verhildersum bij het dorpje Leens was vroeger een steenhuis. Door de eeuwen heen woonden er verschillende families op het landgoed. Die hadden elk zo hun eigen ideeën over wat mooi en praktisch was, waardoor zowel de borg als de tuinen steeds veranderden. Sinds er niemand meer woont, is de borg ingericht in 19de-eeuwse stijl. Al lopend over het landgoed kom je langs allerlei historische gebouwtjes, zoals het koetshuis en een arbeidershuisje.

MET ELKAAR

Juist op Landgoed Verhildersum ervaar je dat de adel geen eiland was, maar actief samenleefde met de boeren en arbeiders. Hoe dit in zijn werk ging, is te zien in de museumboerderij. Of maak een wandeling door het omringende land. Hier staan typisch Groningse appelrassen en lopen oude veerassen. Zelf wat proeven uit de streek? Breng dan een bezoek aan de streekmarkt op het landgoed. Elke derde zaterdag van de maand staan hier zo’n twintig kramen met lekkernijen uit de omgeving, zoals groente en fruit, boerenkaas, gerookte makreel, ambachtelijk brood en chocolade.

ZELF WAT PROEVEN UIT DE STREEK? BRENG DAN EEN BEZOEK AAN DE STREEKMARKT...

MEER BORGENIN WADDENLAND

Groninger Borgenpad

Duik in het adellijke leven van weleer met een van de rondwandelingen of de speciale lange-afstandswandeling (LAW). In twintig etappes wandel je langs alle borgen, enkele borgterreinen van verdwenen borgen en kerken die verbonden waren met de borgen. - groningerborgenpad.nl

Harssensbosch

Midden in de uitgestrekte weilanden tussen Adorp en Groningen staat boerderij Harssensbosch. Vroeger stond hier Borg Harssens. Het voormalige borgterrein is nog goed in het landschap te herkennen. Het is een prachtig startpunt voor een wandeling of fietstocht door het Reitdiepdal.

Allersmaborg

De Allersmaborg bij Ezinge wordt omringd door houtsingels en een gracht. De borg was in de jaren 50 van de vorige eeuw in trek bij kunstenaars, waaronder schilder Johan Dijkstra van De Ploeg. Het landgoed is vrij toegankelijk. Vanaf de ophaalbrug is het terrein alleen op afspraak te bezoeken.

De Breedenborg

Vlakbij Warffum staat De Breedenborg. Deze door een gracht omringde borg brandde in 1982 voor een groot deel af, maar werd in oude stijl herbouwd. De Breedenborg is niet toegankelijk voor publiek.

Rensumaborg

In Uithuizermeeden staat de Rensumaborg. In 1710 kreeg het gebouw zijn huidige uiterlijk. De borg zelf is niet te bezichtigen, maar het indrukwekkende landgoed is wel toegankelijk voor publiek.