Waterforum 5:2015

Pyrazool in de Maas zet waterbeleid op scherp

Pensioenmiljarden voor duurzaam water 11de jaargang / nummer 5 / december2015 / â‚Ź12,50

Dubbelinterview

Peter Glas en Hans Oosters 'Waterschap is zelfbewust en zichtbaar'

Industrie ontdekt de goudmijn van het eigen afvalwater

Verschijningsdata 2015: 03-03-2015 | 28-04-2015 | 08-09-2015 | 27-10-2015 | 15-12-2015

COLOFON

Waterforum Magazine is een uitgave van:

16

Burgemeester Pabstlaan 10/B2 2131 XE Hoofddorp 015-3617433 Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management binnen de watertechnologie en deltatechnologie en de toeleverende sectoren.

Uitgever Mark van Waadenoijen Kernekamp Bladmanager Sandra Alberts Hoofdredactie Jaap Groot, redactie@waterforum.net Met medewerking van Jeroen Bezem, Pieter van den Brand, Loes Elshof, Annemarie Geleijnse, Jaap Groot, Adriaan van Hooijdonk, Olav Lammers, Esther Rasenberg, Jac van Tuijn.

Secretariaat 015-3617433, secretariaat@waterforum.net Verkoop Mooijman Marketing & sales 070-3234070 adverteren@waterforum.net Vormgeving Novaforum Studio Abonnementenadministratie WaterForum Magazine wordt op aanvraag en tegen betaling van abonnementsgeld (€ 49,95) toegestuurd aan relevante doelgroepen. Prijs van losse nummers bedraagt € 12,50. Aanvraag en/of adresmutaties via secretariaat@waterforum.net Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden.

Copyright NovaForum Media BV, 2015. Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever.

Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterForum Magazine is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.

‘Een beetje tegenwind helpt’ Wisseling van de wacht bij de Unie van Waterschappen: Hans Oosters volgt in januari Peter Glas op als voorzitter. In een dubbelgesprek monsteren beiden de toestand van de waterschappen. Niemand zal nog zomaar een streep door de waterschappen willen trekken, constateren ze. “We zijn weer zelfbewust en zichtbaar.”

20

Hoofdpijndossier pyrazool De mossels klapten dicht, de watervlooien werden juist actief, reden voor het Limburgse waterbedrijf WML om maandenlang de inname van Maaswater te staken.

Boosdoener: pyrazool, afkomstig van chemiecomplex Chemelot. De lozingen van de stof legen genadeloos de ongerijmdheden bloot in het drinkwater- en waterkwaliteitsbeleid.

24 Beleggen in blauw

Grote beleggers, zoals pensioenfondsen, hebben de watersector op de radar. Er is een grote behoefte aan investeringen, water is een mondiale markt en het maatschappelijk nut is hoog. Maar in veel gevallen ontbreekt een goed businessmodel, waardoor investeerders terughoudend zijn, zegt waterspecialist Piet Klop van PGGM, Nederlands grootste pensioenbeheerder.

“De prijs van water weerspiegelt niet de risico’s.” Toch ziet hij voor zijn portefeuille kansen in blauw beleggen.

KELLER

GSM2 Modemlogger grondwater

en

riooloverstort

data

draadloos

beschikbaar

•

Waterstanden draadloos beschikbaar per email en FTP

•

Compatible met globale netwerk frequenties

•

Tot 5 sensoren per modem (grondwater versie)

•

SMS Alarm functionaliteit

•

Geïntegreerde realtime luchtdruk compensatie

•

Batterij levensduur tot 10 jaar

•

Volledig op afstand herprogrammeerbaar

•

Uitstekende datazekerheid

•

Dataopslag in uw eigen SQL database (geen hosting)

•

Automatische berekeningen (o.a. overstort, stijghoogte)

•

Automatische export naar diverse bestandsformaten

Nivosensoren - Grondwater Dataloggers - Riooloverstort Dataloggers - Telemetrie KELLER Meettechniek BV Postbus 59 2810AB REEUWIJK -HOLLAND

WWW.KELLER-HOLLAND.NL subsidiary of KELLER AG für Druckmesstechnik

Tel +31 182 399840 Fax +31 182 399841 E sales@keller-holland.nl

redactioneel

27

Industrie heeft goud in handen

Het tij keren “Bluf”, twitterde een dijkgraaf over het optimisme van minister Melanie Schultz dat Nederland in 2027 kan voldoen aan de doelen van

Bedrijven ontdekken hun afvalwater als rijke bron

de Kaderrichtlijn Water. Maar in de Tweede Kamer zei Schultz nog eens

voor de terugwinning van grondstoffen, zoals stikstof,

dat zij denkt dat die doelen haalbaar zijn. Al is daar straks wel een extra

alginaat en vetzuren. Sommige stoffen leveren wel

inspanning voor nodig, voegde ze toe.

duizenden euro’s per ton op. De grote doorbraak in terugwinning is in handen van de industrie.

32

Verborgen gevaren Een waterleidingbreuk zette het hele Amsterdamse VUmc op zijn kop, maar de meeste incidenten met kapotte leidingen komen nooit in beeld. Hoe is het gesteld met het ondergrondse netwerk?

Waterbedrijven gaan de strijd aan met de verborgen gevaren.

35

Ingenieursbureaus staan voor cruciale keuze Fusies en overnames hebben het landschap van Nederlandse ingenieursbureau ingrijpend veranderd.

Grote spelers leunen op de internationale markt, bureaus die vooral in eigen land actief zijn, moeten een niche opzoeken of samenwerkingen aangaan.

38

Omgevingsmanager moet wantrouwen wegnemen

De minister klinkt als een voetbaltrainer die met zijn team in degradatienood verkeert. In een mengeling van branie en gelooftegen-beter-weten-in roept de coach:“De competitie duurt nog lang, met extra inzet halen we nog punten, we hebben voldoende kwaliteit om ons te redden.” Wat moet hij anders? Extra budget krijgt hij niet van zijn club en dus komt hij nog eens met een plan van aanpak dat het tij moet keren.

Schultz’ reddingplan moet het Werkprogramma Schoon Water zijn.

Daarin spreken de waterpartijen gezamenlijk af welke aanvullende maatregelen nodig en het meest urgent zijn. Maar ondanks dat die partijen al maanden overleggen, ligt er nog geen programma. Schultz spreekt van een ‘levend document’ dat dan toch echt voor de zomer van 2016 concreet moet zijn. Dat klinkt weinig doortastend. Om in voetbalvergelijkingen te blijven: we naderen de winterstop en het is misschien tijd om extra budget vrij te maken voor versterking.

Natuurlijk ligt hier ook een grote rol voor de waterschappen. In een duo-interview in dit magazine erkennen scheidend Unie van Waterschappen-voorzitter Peter Glas en zijn opvolger Hans Oosters dat er nog veel werk ligt, onder meer voor waterkwaliteit:“Wat kunnen

De dijkversterking tussen Hoorn en Enkhuizen liep

we daar nog voor slims bij bedenken?” Een van de richtingen waarin

op een drama uit. Voor het traject Hoorn-Amsterdam

dat benodigde extra zetje gevonden moet worden is de circulaire

moeten omgevingsmanagers nu omwonenden en andere

economie,“een van mijn stokpaardjes” aldus Glas.

partijen er veel meer bij betrekken. Met verrassend resultaat.

Maar de tijd dringt, en niet alleen vanwege de Europese deadline, maar vanwege de waterkwaliteit zelf. En dat er gelukkig van alle kanten aan wordt gewerkt, blijkt wel uit dit magazine. Denk aan Vitens met zijn

Verder in dit nummer

bekroonde humuszuurproject. Of lees het verhaal over de industrie die net zoals de waterschappen volop bezig is het ‘goud’ uit haar afval te

7 Column Jac van Tuijn

delven. Er is dus nog hoop, maar die begint bij ambitie. Of het bluf is,

8 Actueel

moet dan nog blijken.

13 Agenda 14 Mens in beeld: Birgitta Kramer (Vitens)

Arjan Veering Hoofdredacteur Waterforum Magazine

T +31 (0)10 284 11 20 | uw@econosto.com | www.econosto.nl

7

column door Jac van Tuijn

Hollands spoeltoilet in Mali Uit Mali komt de laatste tijd weinig goed nieuws. Onlangs was er de

beschikbaarheid aan water. We zijn goed in hightech en

dodelijke terreuraanslag op het hotel in de hoofdstad Bamako. De

watervoorzieningen met Hollandse spoeltoiletten zullen bij de luxehotels

aanslag viel samen met de aanslag in Parijs en omdat het hotel vooral

van Bamako zeker kansrijk zijn. Petje af voor de exporterende ondernemers

door expats wordt bezocht, was er veel media-aandacht voor. Toen ik de

die erin slagen Nederlandse watertechnologie te exporteren ondanks de

onthutsende beelden van de aanslag zag, moest ik automatisch denken

moordende prijsconcurrentie met buitenlandse concurrenten en ‘copycats’

aan de Nederlandse inzet om in Mali waterprojecten van de grond te

die lokale markten overspoelen met goedkope imitaties.

krijgen. Nederland probeert ontwikkelingshulp en export hand in hand te laten gaan en zoekt daarom ondernemers die willen meedoen aan de

Beschikbare waterbronnen

waterprojecten en ook hun export op Mali willen richten. Zo'n aanslag

Het grote potentieel in Mali zit echter niet in die paar grote hotels, maar in

nodigt daar niet echt toe uit.

de omliggende wijken. En het is maar de vraag of de mensen daar zitten

Ook iets anders trok mijn aandacht. De beelden lieten het hotel zien van

te wachten op een Hollandse spoelwc. Het probleem zit met name in het

binnen en van buiten. Van binnen met alle hotelkamers. En van buiten

waterverbruik. Voor een spoeltoilet moet er altijd voldoende wateraanvoer

met de omliggende wijk. De hotelkamers hadden een luxe badkamer

zijn en ook moet het vuile water kunnen worden afgevoerd. De

met douche en spoeltoilet. Ik vroeg mij af of de inwoners van Bamako

voorzieningen moeten passen in de bestaande waterinfrastructuur en de

ook zulke voorzieningen hebben. Een snelle zoektocht op internet leert

beschikbaarheid van bronnen. Dat maakt watertechnologie zo bijzonder.

dat de helft van de Malinezen toegang heeft tot een toilet. In de grotere

Het gaat niet alleen om de kraan, de toiletpot of de hightechfilters, maar

steden zoals Bamako heeft 90% van de bevolking toegang tot schoon

ook om de vereiste aan- en afvoer van water.

drinkwater.

Als het de VN lukt de armoede in 2030 de wereld uit te krijgen en iedereen te voorzien van water, gaat de mondiale watermarkt explosief groeien.

Wereld te winnen

De exporterende Nederlandse watertechnologiesector kan daar een

Voor Nederlandse ondernemers in de watersector is er in Bamako dus

graantje van mee pikken. Maar waar zal de grote groei plaatsvinden? In

nog een wereld te winnen. Maar — zoals geldt voor iedere grote stad

veel regio's in de wereld zal water schaars worden en zal er vraag ontstaan

— gaat een verhoogd watergebruik gepaard met watervervuiling,

naar geheel andere waterproducten en -diensten. De vraag is: wat doen

waardoor de waterinname onder druk komt te staan. In dit geval de

wij? Houden we het bij die typische hightechproducten die we verkopen

machtige Nigerrivier die dwars door de stad stroomt. Daarnaast heeft

in regio's waar het water oneindig voor handen is? Of ontwikkelen we

Bamako ook te maken met een oprukkende woestijn en de stad zal dus

ook varianten voor waterschaarse regio's? Zoals bijvoorbeeld droge

op enig moment de grens bereiken van een duurzaam gebruik van de

toiletvoorzieningen voor Mali. Ironisch genoeg vallen die dan formeel wel

zoetwatervoorraad.

buiten de exportstatistieken van watertechnologie, want er komt geen

Nederlandse watertechnologie is gebaseerd op een eindeloze

water meer aan te pas! S

Jac van Tuijn is voormalig hoofdredacteur en mede-oprichter van Waterforum Online. Hij werkt nu als freelance journalist en moderator, met name op het gebied van (internationaal) watermanagement. www.kkwekwwekbewb.nl Meer columns van Jac www.kkwekwwekbewb.nl

www.waterforum.net/jacvantuijn www.kkwekwwekbewb.nl

8

actueel Tweede Kamer wil af van precario op water De Tweede Kamer heeft minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken om een wetsvoorstel gevraagd om de gemeentelijke precariobelasting op kabels en leidingen te stoppen. De vereniging van drinkwaterbedrijven Vewin is verheugd over de motie.

Waterbedrijven hadden in november al protest aangetekend tegen gemeenten die de precariobelasting op waterleidingen willen invoeren of verhogen. De Tweede Kamer heeft al verschillende keren geprobeerd die precarioheffingen door gemeenten aan banden te leggen, maar opeenvolgende ministers van Binnenlandse Zaken hebben die wens in de laatste tien jaar voor zich uit geschoven. Diverse Kamerleden drongen er in het debat met minister Plasterk op aan dat nu haast wordt gemaakt met het wets-

voorstel over precarioheffing. Wel zouden de gemeenten de tijd moeten krijgen om het vervallen van precario-inkomsten op te vangen.

Gemeenten gaan, nu ze minder geld krijgen van het Rijk, zelf op zoek naar andere middelen van inkomsten zoals de precarioheffing. Omdat deze belasting indirect via de waterbedrijven wordt geheven, is die minder zichtbaar dan bijvoorbeeld de onroerendzaakbelasting (ozb). De precario kan door gemeenten worden gezien als een ‘sluiproute’ of een ‘indirecte ozb’, zei financieel directeur Wolter Odding van Vitens tegen Het Financieele Dagblad voorafgaande aan het Tweede Kamerdebat.

Belangenvereniging Vewin constateert in de Drinkwaterstatistieken 2015 dat verschillende belastingen op drinkwater de laatste jaren toenemen. Naast precario hebben

waterbedrijven te maken met provinciale grondwaterheffing, de belasting op leidingwater (BoL) en de BTW (6%). De gemiddelde waterrekening voor een huishouden was in 2014 € 180, een jaar eerder was dat nog € 162. Zonder belastingen zou de gemiddelde rekening slechts € 1 zijn gestegen, claimt Vewin.

Aanleg van een waterleiding. Veel gemeenten heffen precariobelasting op waterleidingen in de gemeentelijke grond (foto: Oasen).

Kritiek op optimisme Schultz over waterkwaliteit

Minister Melanie Schultz zou te positief zijn over de haalbaarheid van de waterkwaliteitdoelen (foto: Ministerie van I&M).

Minister Melanie Schultz van Infrastructuur en Milieu heeft eind november het werkplan Schoon Water naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarbij toonde zij zich optimistisch over de verbetering van de waterkwaliteit in Nederland en de doelen voor de Kaderrichtlijn Water. Dat heeft kritiek en scepsis opgeroepen bij onderzoekers. Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) komt in de

ex-ante evaluatie van de nieuwe stroomgebiedbeheersplannen tot de conclusie dat de doelen voor de KRW nog ver weg liggen.

Schultz schrijft dat de waterkwaliteit gestaag verbetert, maar erkent dat ‘er nog een flinke klus te klaren is’. Zij zet sterk in op het werkplan Schoon Water, waarin het Rijk, regionale overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties samenwerken aan

verbetering van de waterkwaliteit, onder meer via financiële prikkels, handhaving, concrete maatregelen zoals uitbreiding van mestverwerking of lozingseisen en ‘Green Deals’. Volgend jaar zouden de afspraken tussen de partijen moeten worden ingevuld.

In het radioprogramma Reporter op 26 november waren PBL-onderzoeker Aaldrik Tiktak en hoogleraar Annemarie van Wezel (KWR, Universiteit Utrecht) zeer kritisch. Volgens Tiktak zal de kwaliteit van 80% van het totale wateroppervlak niet op tijd in orde komen. Nederland moet uiterlijk 2027 aan de doelen voor de Kaderrichtlijn voldoen. Ook dijkgraaf Roelof Bleker van waterschap Rivierenland stelt dat het ‘pure bluf’ is om te suggereren dat met het huidige pakket maatregelen de KRW-doelen in zicht zouden komen. www.waterforum.net

9

actueel

Nieuwe app voor waternieuws Waterforum heeft een nieuwe mobiele app gelanceerd voor nieuws en achtergronden. De app moet de Nederlandse waterprofessional een echt platform bieden, waarop nieuwsberichten, discussies en praktische informatie kunnen worden gedeeld. De app is tot 1 februari 2016 gratis toegankelijk.

Met de app heeft de Waterforum-lezer zowel de website als het magazine altijd onder handbereik op zijn mobiele telefoon of tablet.

Dagelijks zijn er nieuwsupdates en de app-gebruiker krijgt een exclusieve ‘preview’ op de magazines, een week voor de officiële verschijningsdatum. Bovendien geeft de app vanaf volgend jaar toegang tot de digitale ‘Waterforum-specials’ over actuele dossiers in de watersector.

De Waterforum-app is beschikbaar voor zowel Androidtoestellen als voor de iPhone en iPad en is gratis te downloaden via de Play Store of de App Store.

Meer informatie: www.waterforum.net/app Tot 1 februari de app geheel gratis

Rechter verscherpt lozingsnorm pyrazool Sitech De voorzieningenrechter in Roermond heeft een nieuwe tijdelijke norm opgelegd aan Sitech Services voor de lozing van pyrazool. Het bedrijf mag tot het einde van het jaar bij een reguliere bedrijfsvoering 30 microgram per liter lozen en bij pieken door incidenten 50 microgram pyrazool.

Sitech zuivert het afvalwater van chemiecomplex Chemelot. Door problemen in de zuivering zijn sinds de zomer te hoge concentraties pyrazool in de Maas terechtgekomen, waarna drinkwaterbedrijf WML maandenlang de inname van Maaswater heeft moeten staken. Eind november heeft het Limburgse waterbedrijf de inname hervat.

Waterschap Roer en Overmaas had vanwege de lozingskwestie een tijdelijke norm voor pyrazool opgelegd van 60 microgram per liter lozen en 100 microgram als piek bij incidenten. Toen Sitech daar overheen ging, legde het waterschap een dwangsom op die door het bedrijf bij de rechter is aangevochten. Sitech beargumenteerde dat pyrazool onder de stikstof- en CZV-norm zou vallen uit de vergunning van 2006. De rechter stelt echter het waterschap in het gelijk en scherpt bovendien de lozingsnormen aan door de maximale concentraties te halveren.

Lees meer: Pyrazool zet beleid waterkwaliteit op scherp, pagina 20

10

Water News Europe Industrie wil Europese standaard voor drinkwaterproducten Producenten en handelsorganisaties willen een Europees systeem voor het testen van materialen die in contact komen met drinkwater. In het consortium ICPCDW streven zij naar een universele standaard voor certificering van drinkwaterproducten in heel Europa. Het testen van materialen is op dit moment duur en tijdrovend omdat producten in elke afzonderlijke lidstaat moeten worden goedgekeurd.

de consument de rekening.”

Het consortium ICPCDW bouwt voort op een eerdere samenwerking tussen Frankrijk, Duitsland, Nederland en Engeland waarin een voorstel werd gedaan tot harmonisatie van richtlijnen voor materialen en producten die in contact komen met drinkwater.

ICPCDW bereidt nu concept-regelgeving voor die elke afzonderlijke lidstaat kan adopteren of die onderdeel wordt van Europese regelgeving. De Europese Commissie is op dit moment bezig met een evaluatie

De verschillende lidstaten hanteren eigen criteria. Om een product elders in Europa te kunnen verkopen moet het steeds opnieuw worden getest. Volgens ICPDWvoorzitter Tony Frost zijn er in Europa in achttien verschillende lidstaten verschillende criteria. “Het belemmert productontwikkeling, innovatie en uiteindelijk betaalt

van de huidige Drinkwaterrichtlijn. Daarvoor moeten alle partijen gegevens aanleveren zodat de noodzaak van Europese harmonisatie van materialen en producten in contact met drinkwater kan worden onderbouwd. www.waternewseurope.com

Op dit moment moeten producenten goedkeuring krijgen voor de verkoop van producten die in aanraking komen met drinkwater in afzonderlijke Europese lidstaten.

(Foto: Viking Johnson.)

Ook in Europa nog gebrek aan veilige sanitatie Niet alleen in ontwikkelingslanden ontbreekt het aan veilige sanitatie; ook in Europa heeft niet elk huis een eigen toilet. Dat blijkt uit het rapport ‘Everyone, everywhere: A vision for water, sanitation and hygiene post-2015’ van Wateraid waarin wereldwijd de actuele status van sanitatie in kaart is gebracht. Het

rapport verscheen op 19 november, tijdens Wereld Toilet Dag. Vooral in Rusland en Oost-Europa moet veel verbeteren, want daar hebben ruim 45 miljoen huishoudens nog geen toilet.

niet eens gekeken naar het aantal mensen dat veel moeite moet doen om toegang te krijgen tot fatsoenlijke, gedeelde toiletten, zoals daklozen en vluchtelingen.

De in september aangenomen duurzame werelddoelen van de Verenigde Naties

Wereldwijd halen slechts zeventien landen

pleiten voor veilig drinkwater en sanitatie

de doelstelling dat elk huishouden voorzien

voor iedereen en overal ter wereld in 2030.

moet zijn van een eigen toilet. Daaronder

Volgens Wateraid wordt het gebrek aan

zijn landen als Australië, Japan, Singapore

sanitatie in ontwikkelde landen voorna-

en Zuid-Korea. In Europa halen ook ontwik-

melijk veroorzaakt door een gebrek aan

kelde landen, zoals Ierland (circa 450.000

politieke wil. Het rapport is een leidraad voor

huishoudens zonder toilet), Engeland (circa

autoriteiten die daar op korte termijn iets

504.000) en Zweden (circa 67.000) de

aan willen doen.

doelstelling niet. En dan is er in het rapport

www.waternewseurope.com

Water News Europe is een Engelstalige,

Kaderrichtlijn Water en state-of-the-art

het platform Connect van Water News Europe

onafhankelijke website voor waternieuws

waterinnovaties in Europa. Waterforum Ma-

is het mogelijk om contacten te leggen in de

vanuit Brussel en de verschillende Europese

gazine en Waterforum Online werken samen

Europese watermarkt.

lidstaten. Water News Europe brengt actuele

met Water News Europe, onder meer voor de

berichten over bijvoorbeeld de privatisering

berichtgeving vanuit Brussel. Er is ook een

van de watermarkt, de uitvoering van de

nieuwsbrief en een Twitter-nieuwsdienst. Via

Water News Europe

www.waternewseurope.com

11

actueel

[Industriewater]

Ecoloro aast op orders uit Turkse textielindustrie

Schema van elektrocoagulatie-installatie van Ecoloro

Het Nederlandse bedrijf Ecoloro heeft zicht op drie orders in de Turkse textielindustrie. In korte tijd heeft het zijn technologie van elektrocoagulatie en membraanfiltratie voor de industriële markt beschikbaar gemaakt.

Vorig jaar heeft Ecoloro in Turkije met steun van het Nederlandse subsidieprogramma Partners voor Water een mobiele test-installatie in bedrijf genomen. De eerste resultaten van deze proefinstallatie hebben de interesse doen toenemen, aldus directeur Eric van Sonsbeek van het Nederlandse Watertechnologiebedrijf.

Waterschaarste is de belangrijkste drijfveer voor Turkse textielbedrijven om proceswater te hergebruiken. Door bovenmatig grondwatergebruik zijn de buffers geslonken en moeten textielbedrijven het water voor hun processen van grote diepte halen tegen hoge kosten.

Voor het kleuren van een katoenen T-shirt of spijkerbroek zijn al snel tientallen liters water nodig, om de verfstoffen weer te verwijderen. Volgens Van Sonsbeek is het grondwater in Turkije sterk gerantsoeneerd en pakt de Turkse overheid overtreders hard aan.

De installatie met deze zuiveringstechnologie is oorspronkelijk ontwikkeld samen met Imtech voor een textielfabriek in Egypte, die eigendom was van een Turks bedrijf.

Toen Imtech in 2013 stopte met zijn wateractiviteiten, ging Ecoloro alleen verder.

De combinatie van elektrocoagulatie (met stroom metalen, kleurstoffen, vet en olie op molecuulniveau ‘kraken’) en zuivering met membraanfilters (UF/RO) gebruikt relatief weinig energie, stelt Van Sonsbeek. Tegenover conventionele technieken zou zijn systeem 30% tot 40% goedkoper zijn en er komen er geen chemicaliën aan te pas.

“In Egypte realiseerden we 100% zuiver water. In Turkije ligt de lat minder hoog.

Om te beginnen is 80% al een behoorlijk resultaat. Technisch kunnen we de kringloop sluiten, economisch is dat nog niet rendabel.”

De Turkse klanten kunnen op een capaciteit van 200 m3 per uur rekenen. Afhankelijk van het type textielfabriek schat Van Sonsbeek de terugverdientijd van een installatie op twee tot vier jaar. Op termijn wil hij de slag maken naar installaties van 8000 m3 per uur.

In juni dit jaar ontving een Europees consortium met Ecoloro € 3,7 mln subsidie uit het Horizon 2020-programma van de EU. Oogmerk is eerst een demo-installatie te bouwen in een Belgische textielfabriek en later een in Italië. Ecoloro richt zich in eerste instantie op de textielindustrie, maar ook andere sectoren zoals papier, voeding en olie en gas kunnen in beeld komen.

Meer informatie: www.ecoloro.nl

12

actueel

Artists impression van de modulaire zuivering. Het definitieve ontwerp zal er waarschijnlijk anders uit gaan zien.

(Beeld: Verdygo)

WBL kiest voor modulaire zuivering in Roermond en Simpelveld Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) gaat op zijn rwzi’s in Simpelveld en Roermond met een modulaire zuivering werken. De modulaire installatie wordt ontwikkeld door Verdygo, een door WBL opgerichte bv voor de commerciële uitwerking van het concept. De flexibele zuivering is snel aan te passen aan veranderingen in het aanbod van afvalwater.

Waterschapsbedrijf Limburg verzorgt de afvalwaterzuivering voor de waterschappen Roer en Overmaas en Peel en Maasvallei. In de twee projecten wordt € 10,7 mln euro

geïnvesteerd, de oplevering is medio 2016.

Het modulaire zuiveringssysteem levert jaarlijks naar verwachting circa 20% besparing op aan investering en onderhoud, onder meer door lagere energiekosten. Met de flexibele rioolwaterzuiveringsinstallatie kan worden ingespeeld op technologische, demografische of klimatologische ontwikkelingen. Omdat de Verdygo-installatie flexibel en modulair is, kan die relatief makkelijk worden vergroot of verkleind. Dat maakt het ook mogelijk dat de industrie zonder problemen

kan aan -en afhaken. Daarnaast heeft WBL contracten afgesloten met Royal HaskoningDHV voor het gebruik van de Nereda-zuiveringstechnologie en met vier leveranciers van opslagtanks (ISS Tanks, SBE, Bestcon en De Groot Vroomshoop). Voor de realisatie is ervoor gekozen tanks uit vier verschillende materialen te gebruiken (beton, rvs, hout en gecoat staal), zodat kan worden getest welk materiaal het geschikst is. www.waterforum.net

NWO steunt onderzoek stedelijke delta Het Nederlands instituut voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft beurzen toegekend aan zes projecten op het gebied van onderzoek naar stedelijke delta’s. De projecten vallen onder het programma 'ur-

Gespot online

banising delta’s of the world' (UDW), waarin NWO en het ministerie van Buitenlandse Zaken samenwerken en dat is gerelateerd aan de topsector Water. Kennisinstituten en bedrijven uit zowel Nederland als zes

partnerlanden gaan in de projecten samenwerken. De zes projecten richten zich onder meer op Ghana, Vietnam, Bangladesh en de Ganges-Brahmaputra-Meghna-delta. www.waterforum.net

Gratis cursus Building with nature De Zandmotor is het internationale paradepaardje van de Nederandse waterbouwkundigen en baggeraars van de laatste jaren.

Hun samenwerking in Building with nature trekt internationaal veel bekijks. Volgend jaar

kan iedereen zich verdiepen in de kneepjes van de ‘zachte’ kustverdediging via de gratis onlinecollege’s van de TU Delft. Docenten zijn hoogleraar Marcel Stive en associate professor Jill Slinger.

online-learning.tudelft.nl/courses/engineering-building-with-nature/

13

8 januari 2016 Vakantiecursus 2016 ‘Water in de stad’ is het thema van Vakantiecursus van de TU Delft.

Op deze traditionele start van het waterjaar komen wetenschappers, waterprofessionals en beleidsmakers samen. Het thema Water in de stad wordt belicht vanuit de drink- en afvalwaterhoek, maar ook afwatering, wateropslag, ondergrondse hydrologische aspecten en stedelijk architectuur krijgen veel aandacht. Het vraagstuk overstijgt namelijk de kennis van de afzonderlijke disciplines en moet in een integrale aanpak worden benaderd.

Locatie: Delft Organisatie: TU Delft

13 januari 2016 Acqua Alta Niet voor niets vindt de Acqua Alta-hoogwaterconferentie dit jaar plaats in Essen, Noord-Rijn-Westfalen. Deze aan Nederland grenzende deelstaat is een van de waterrijkste van Duitsland. Er lopen verschillende grote rivieren door de staat die met het Ruhrgebied een van de economische motoren is van het land. Acqua Alta is een platform voor de uitwisseling van kennis over hoogwaterbescherming.

Van politici tot waterbeleidsmakers en van meteorologen tot rampenbestrijders, ze komen bijeen op deze Europese waterconferentie.

Locatie: Essen, Duitsland Organisatie: Messe Essen

agenda 19 januari 2016 WaterLink 2016: Verder Kijken In het WTC Leeuwarden organiseert Wateralliance het WaterLink Symposium, dit jaar onder de titel ‘Verder Kijken!’. Er zijn acht sessies over verschillende aspecten van de Nederlandse en internationale watersector, onder meer over design en duurzame waterinnovatie, waterdata, communicatie en jong watertalent. Daarnaast is er aandacht voor de samenwerking tussen de maritieme sector en de WaterCampus. Op de beursvloer presenteren diverse bedrijven uit de watersector zich.

Locatie: Leeuwarden Organisatie: Wateralliance

18 februari 2016 Watervisie 2016; Industriewater in de circulaire economie Grote industriële bedrijven zoeken naar manieren om hun ecologische voetafdruk te verkleinen en de waarde van het proces- en afvalwater te verhogen. Ook in Nederland zijn steeds meer voorbeelden te vinden van ketenintegratie, tot soms ver buiten de eigen bedrijfsgrenzen.

Watervisie 2016 duikt in de mogelijkheden en onmogelijkheden die de circulariteitgedachte biedt voor industriewater.

Locatie: Rotterdam Organisatie: Watervisie/Industrielinqs

23 maart 2016 World Water Works World Water Works is een combinatie van een congres en een vakbeurs. Het tweedaagse programma biedt onder meer inzicht in onderhoud en de aanleg van havens, vaarwegen, droge- en natte infrastructurele voorzieningen, de bescherming van het achterland en de nautische veiligheid bij brug-, sluis- en tunnelbouw.

Locatie: Antwerpen Organisatie: ESC International

14

Mens in beeld

Duurzaamheidsmanager Birgitta Kramer van Vitens

’We brengen de wateren b ­ odemkringloop samen’ CV

Birgitta Kramer

1992-1993

Université Stendhal, Grenoble; bachelor Franse taal- en literatuurwetenschap

1993-1997

Universiteit van Amsterdam, politieke wetenschappen, internationale economische verhoudingen

1997

Pronatura México, vrijwilligerswerk natuur- en milieuorganisatie

1999-2004

KPMG, consultant maatschappelijk verantwoord ondernemen en corporate governance

2004-2008

URS (Nederland en Verenigd Koninkrijk), consultant duurzame ontwikkeling en

maatschappelijk verantwoord ondernemen

2008-2011

PwC, adviseur duurzame ontwikkeling en maatschappelijk verantwoord ondernemen

2011-nu

Vitens, manager duurzaamheid

15

mens in beeld

Door: Olav Lammers Foto: Vitens

“Ik ben zo iemand die bij anderen de lopende waterkraan dichtdraait, heel irritant”, zegt

droomfunctie bestond nog niet. In En-

U zoekt het met Vitens in de bodem

ze lachend. Birgitta Kramer van

geland speelde er veel op het gebied van

en mengt zich zelfs in de maat-

drinkwaterbedrijf Vitens, verkozen

duurzaamheid bij bedrijven zoals Shell en

schappelijke discussie over scha-

tot MVO-manager van het jaar,

Unilever. Stapje voor stapje kwam ik verder

liegas.

maakt zich hard voor een duurzame

bij wat ik voor ogen had. Ik werd milieu-

“Wij proberen de water- en bodemkring-

watersector. Niet alleen in eigen

consultant bij KPMG, werkte in Engeland

loop op een circulaire manier te vereni-

land, maar ook in Europa. Het

voor twee waterbedrijven en ontdekte

gen. Bij projecten in Gelderland en Overijs-

Nederlandse EU-voorzitterschap

de watersector. Alle stukjes vielen op

sel projecten zetten wij reststoffen van

in 2016 is daarvoor een 'prachtig

hun plek. Vier jaar geleden kon ik naar

onze waterzuivering, zoals humuszuren

podium'.

Vitens. Ik dacht: ik ben er klaar voor, ik heb

en kalk, af in de landbouw. Dat is beter

voldoende kennis en ervaring opgebouwd.

voor de vruchtbaarheid van de grond dan

Het was voor mij echt een mijlpaal. In mijn

de huidige overbemesting, goed voor de

Uw hele carrière draait om maat-

werk hier komt duurzaamheid in al haar

kwaliteit van onze waterbronnen en het

schappelijk verantwoord onderne-

facetten samen, plus dat een waterbedrijf

scheelt veel geld omdat we die

men. Wat betekent het om nu als

een maatschappelijk rol vervult.”

(afval)stoffen niet meer hoeven af te

MVO-manager te worden onder-

voeren. De bewustwording van de on-

scheiden?

Zitten de klanten daarop te wach-

dergrond wordt steeds sterker en andere

“Allereerst, erkenning voor de activiteiten

ten? Duurzaam is toch duur?

waterbedrijven gaan daar ook in mee.”

die Vitens al vier jaar ontplooit op gebied

“Duurzaam kost soms iets meer geld,

van duurzaamheid. Na het zaaien gaan

maar dan is het wel een eerlijke prijs.

Deze aanpak gaat u nu breed uit-

we nu oogsten. Persoonlijk? Het werkt als

Maar water is een hernieuwbare bron,

dragen?

een raket. Ik kan onze plannen en ideeën

het hoeft niet meer te kosten. De prijs

“Ja, daar ga ik mij hard voor maken. En

nu breder en effectiever uitdragen. En na-

voor water is al acht jaar niet verhoogd.

niet alleen landelijk. Tijdens het het voor-

tuurlijk weer nieuwe zaadjes planten.”

Water is een natuurproduct. Mede

zitterschap van de Europese Unie volgend

daarom gebruiken wij windenergie om

jaar gaat Nederland breed inzetten op

U studeerde politicologie en econo-

water bij de mensen te krijgen. Bovendien

de ciruclaire economie. Het Vitens-project

mie en op uw CV staan verschillende

helpen wij, samen met bijvoorbeeld Eneco

is onlangs gekozen als 'beste circulaire

grote bedrijven. Hoe is dat te rijmen

en Unilever, de klant duurzaam met wa-

icoonproject'. Daar ben ik heel blij mee,

met duurzaamheid?

ter om te gaan. Binnen onze sector is dat

want de EU is natuurlijk een geweldig

“De discussie over het in zee afzinken

relatief nieuw.”

podium.”

was voor mij heel belangrijk. Ik was het

Hoe staat het met de duurzaamheid

En verder?

eens met Greenpeace, maar ik begreep

in de watersector?

“Ik ben nog lang niet klaar en blijf zeker

het standpunt van Shell ook. Ik zag mijn

“De aandacht hiervoor is de laatste

niet stilzitten. En of ik op termijn ook iets

toekomst bij bedrijven om daar van bin-

tijd sterk gegroeid. Op verschillende

voor weer een andere sector kan bete-

nen uit duurzaamheid en milieubeleid te

manieren, maar dat mag. Er wordt flink

kenen? Wie weet, de ideeën zijn nog lang

helpen ontwikkelen.”

geïnvesteerd in duurzame energie. Vitens

niet op.” S

van het Shell-boorplatform Brent Spar

kiest ervoor zijn klimaatdoelstellingen Voordat u bij Vitens kwam, heeft u

zo dicht mogelijk bij huis te houden. En

een weg gemaakt langs verschillen-

natuurlijk richten wij ons op onze klanten

de consultancybureaus, onder meer

en op onze bronnen.”

in Engeland.

“Ik kwam net van de universiteit. Mijn

Alle afleveringen mens in beeld?

www.waterforum.net/mensinbeeld

16

Interview

“ De waterschappen staan stevig: ze zijn zelfbewuster en zichtbaar”, constateert Hans Oosters die op 1 januari de voorzittershamer van de Unie van Waterschappen overneemt van Peter Glas. In een dubbelgesprek blikken beide bestuurders terug en vooruit. Hoogwaterbescherming, Kaderrichtlijn Water, klimaatverandering en circulariteit: er staan grote opgaven te wachten. De waterschappen willen aan de slag, maar durven ook op tafel te slaan. “ We willen volle commitment van Rijk, provincies en gemeenten.”

Peter Glas links Hans Oosters rechts

Dubbelgesprek met Peter Glas en Hans Oosters van Unie van Waterschappen

‘We moeten elkaar als overheden veel meer aanspreken’ Door Annemarie Geleijnse en Arjan Veering Foto's: Diederick Ingel

Harde regen, een straffe wind. De paraplu van Peter Glas waait

Krimpenerwaard, de voorzittershamer over. De waterschappen

stuk als hij samen met zijn opvolger Hans Oosters aankomt

zijn weer zelfbewust, zegt Oosters die dat de grote verdienste

in Amersfoort voor het dubbelinterview: de vertrekkende en

van zijn voorganger noemt. “Waterschappen doen er

de nieuwe voorzitter van de Unie van Waterschappen. Een

daadwerkelijk toe, zeker in het overleg met andere overheden.”

beetje tegenwind helpt, zegt Peter Glas later in het gesprek,

De toegenomen zichtbaarheid is in zekere zin voortgekomen

als hij het heeft over het veiligstellen van de positie van de

uit het economisch tij dat tegenzat, blikt Glas terug. Het was

waterschappen.

de noodzaak te bezuinigen bij het toenmalige ministerie

Want als er één ding speelde tijdens zijn zes jaar voorzitterschap,

van Verkeer & Waterstaat die uiteindelijk leidde tot het

is het wel de legitimiteit van de waterschappen. Keer op keer

Bestuursakkoord Water. Ergens moest het departement nog

wordt daar aan gemorreld, en telkens weer draagt Glas met

€ 100 mln aan besparingen vandaan halen. Dat werden het

vuur het nut van de waterschappen uit. “Ik denk dat we nu wel

dijkbeheer. Onder voorzitterschap van Glas ontstond een

kunnen stellen dat er niet meer per ongeluk iets gebeurt rondom

tactische ruil. “We wilden helpen. Maar alleen als onderdeel

de waterschappen. We zijn herkend en erkend”, zegt Glas.

van een breder pakket: de Unie zou aan boord komen van

Op 1 januari neemt Hans Oosters, dijkgraaf van Schieland en

het overhedenoverleg, de rechtstreekse verkiezingen bleven

17 17

Interview

Met waterbedrijven en industrie in de strijd tegen microverontreinigingen Microverontreinigingen en medicijnresten zijn voor de waterschappen een dubbele belasting: enerzijds moeten zij als waterbeheerder erop toezien dat die geen bedreiging gaan vormen voor de waterkwaliteit en het aquatische leven, anderzijds moeten zij als zuiveraar van het afvalwater die stoffen tegen proberen te houden. Waterschappen lijken nog terughoudend in het plaatsen van een extra stap op de afvalwaterzuiveringen in de strijd tegen microverontreinigingen. Peter Glas verzucht: “De stoffen komen van overal en we weten vaak niet wat ze doen. Producenten, consumenten, ziekenhuizen, ze komen overal vandaan en dat maakt de aanpak ingewikkeld. We moeten er zeker iets mee, maar niet alleen op de zuiveringen.”

Oosters haakt in. “Alleen maar investeren in de zuivering, ten laste van de belastingbetaler, vind ik te makkelijk. Dat is ogenschijnlijk een voor de hand liggende oplossing, maar de principiële discussie wordt dan vergeten: hoeveel stoffen komen erbij? Is dat maatschappelijk acceptabel? Hoe zit het met de verantwoordelijkheid van particulieren, bedrijven, ziekenhuizen?”

Glas vertelt dat de Unie wil optrekken met de drinkwaterbedrijven en de industrie om dit probleem aan te pakken. Zo gaat hij aan tafel met VEMW, de belangenvereniging voor industriële watergebruikers. “VEMW agendeert dit onderwerp nu ook. De achterban klopt bij de eigen koepel op de deur om aan te geven dat de eigen bronnen ‘at risk’ beginnen te raken. Dat zou sterk zijn: als de drinkwaterbedrijven, de waterschappen én de industrie, met zijn drieën, dit probleem gaan aanpakken. Die oproep hebben we gedaan.”

gehandhaafd en de bestuurlijke drukte moest afnemen.”

zekere argwaan naar de politiek kijkt of dat hij vertrouwen heeft in

In november 2009 kwam de Unie met de zogenaamde ‘Stormbrief’.

de stevige positie van de waterschappen die zijn voorganger heeft

Daarin waren de voorwaarden beschreven waaraan het

opgebouwd.“O jee, hoe red je je daar uit?”

Bestuursakkoord Water moest voldoen, wilde de Unie meewerken aan het overnemen van het beheer van de primaire keringen.

Sterke troef

Mede door politieke onrust – de kabinetten Balkenende -4 en

“Wantrouwen is niet aan de orde”, pareert Oosters.“We moeten wel

Rutte -1 kwamen ten val – kwam het pas in 2011 tot ondertekening

alert en scherp blijven. Opportuniteit is een onderdeel van de politiek.

van het akkoord, maar daarmee stonden de afspraken wel op

Maar we staan er sterker voor. We hebben met het Oeso-rapport

papier. En dat was nodig ook, stelt Glas, want in aanloop naar het

uit 2014 een sterke troef, hun onderzoek laat zien dat we goed

kabinet Rutte-2 kwam de positie van de waterschappen weer

werk verrichten. En dit kabinet heeft door dat we als bestuurslaag

op losse schroeven te staan, ofschoon het regeerakkoord veel

gewoon ons werk goed doen binnen het bestel. Dat is ook de

aandacht gaf aan water. Glas: “Onze positie werd niet bevestigd.

overtuiging van minister Plasterk. Ook minister Schultz is een echte

We moesten zelfs uit de grondwet verdwijnen en fuseren tot

voorstander van de waterschappen.”

twaalf waterschappen om uiteindelijk op te gaan in landsdelen. De

Het komt er op aan, stelt Oosters, je dag na dag te bewijzen.“Niet

governance was wel even aan het wankelen.”

alleen naar Den Haag, maar vooral ook naar de mensen waar

Dat waren de momenten waarop het Bestuursakkoord de Unie

we het voor doen. De 23 waterschapsbesturen die nu gekozen

vleugels gaf. Glas: “Ik riep: Dat is lekker. Waar het vandaan komt,

zijn, moeten elke dag hun legitimiteit waar maken. Daar ligt de

weet ik niet en het interesseert me ook niet. We blijven loyaal aan

uitdaging. Als je mensen bewust kunt maken van het belang van

het bestuursakkoord maar hier werken we dus gewoon niet aan

een ordelijk waterbeheer en laat zien dat je dat goed doet, wordt

mee. Punt!”

het veel makkelijker om de opportuniteit die soms opsteekt de kop

Peter Glas schiet in de lach bij de vraag of Hans Oosters met een

in te drukken.”

18

Interview

Water governance over de hele wereld “Russisch, Chinees, zelfs Swahili. In vijftien talen zijn de ‘Principles of water governance’ beschikbaar”, zegt Peter Glas trots.

Begin november is dit handvest voor waterbeheer bij de Oeso gepresenteerd. Glas is, als voorzitter van het internationale Water Governance Initiative (WGI), een van de drijvende krachten erachter.

“Het is géén blauwdruk”, benadrukt hij.“Je kunt niet zomaar ons model zomaar transporteren naar Brazilië of Indonesië. Maar je kunt wel nadenken over de onderliggende waarden, uitgangspunten en principes op het gebied van efficiency, effectiviteit, transparantie en integriteit. Het draait om dat bouwwerk van ‘water principles’ .”

Volgens Glas heeft de Oeso niet voor niets water als een van de vier grote economische thema’s van de toekomst bestempeld. Een van de kernpunten in de ‘principles’ is dat stakeholders zo nauw mogelijk bij het waterbeheer worden betrokken. Glas erkent dat het in de praktijk moeilijk is om dat waar te maken, maar juíst daarbij kunnen de ‘principles’ een handvat bieden.“Dat gaat druppel voor druppel. Als Nederlandse waterschappen hebben we afgesproken dat we bij elk project in het buitenland de ‘principles’ op tafel leggen en het gesprek aangaan.”

Glas blijft zijn functie bij de WGI vervullen, ook na zijn vertrek als Unie-voorzitter.

De diverse stakeholders wil Oosters ‘desnoods tot vervelens toe’

voetangels.” Hij wist op de beloften in het Deltaprogramma om te

betrekken bij de vraagstukken.“Waterschappen hebben goud in

zoeken naar zogeheten ‘meekoppelkansen’ zoals een ruimtelijke

handen als het gaat om het meer gericht zijn op de omgeving. We zijn

ingreep die een dijkversterking overbodig maakt en dezelfde

elke dag in de voor- en achtertuin van mensen bezig.” Het komt er op

veiligheid biedt.“Dat kan in de praktijk nog wel lastig worden”,

aan, meent hij, die mensen meer te prikkelen en vroegtijdig om hun

merkt Oosters op. En dat ligt niet aan de waterschappen, stelt

opvattingen te vragen.“Wij zijn nog een beetje van de school: geef

hij beslist.“Wat het lastig maakt is dat overheden samen keuzes

ons een probleem en wij lossen het voor u op. De kunst is om eerst

moeten maken en gezamenlijk voor de financiering moeten zorgen.

even echt luisteren. Dat is een cultuuromslag.”

Om bijvoorbeeld zo’n ruimtelijke maatregel mogelijk te maken

Dit goud kunnen we nog meer benutten, is ook de boodschap

moeten alle betrokken overheden achter de eventuele beperkingen

van Glas. De waterschapsmedewerkers zijn cruciaal daarin.“Wij

en consequenties staan die zo’n ingreep meebrengt. Dat is

bestuurders zitten vooral in vergaderzaaltjes, zij bedienen de

ingewikkelder dan je in eerste instantie denkt.”

zuiveringsinstallaties, sluizen, stuwen en gemalen. En ze zijn ook

Ruimte voor de Rivier is een voorbeeld van een programma waar

steeds meer ook in de stad te vinden. Daar ligt een goede kans om de

dat is gelukt, maar Oosters waarschuwt direct.“De vraag is hoeveel

burger te bereiken.”

laag fruit daarmee is weggeplukt. Ik heb het gevoel dat we, om echt meters te gaan maken, elkaar veel meer moeten aanspreken

Voetangels

als overheden. Daar heb ik het ook met minister Schultz over en met

De Unie wacht bij het aantreden van Hans Oosters per

Deltacommissaris Wim Kuijken.”

1 januari 2016 grote taken, waaronder de uitvoering van het

Het komen tot die ‘slimme oplossingen’ zal de grootste uitdaging

Deltaprogramma. Dat kreeg in de laatste versie als ondertitel mee

voor de hoogwaterbescherming, is Oosters’ overtuiging.“Voor dijken

‘En nu begint het pas echt’.

die op het hoogwaterbeschermingsprogramma staan is er ook de

“Die titel klopt”, zegt Oosters,“maar er zijn nog de nodige

urgentie om die ook daadwerkelijk op te knappen. Dan is er niet de

19

Interview

‘Rekening met zijn allen betalen’ Het aantal taken en verantwoordelijkheden van de waterschappen neemt toe, maar zij krijgen daarvoor niet veel extra geld binnen.

Het Rijk houdt de hand op de knip en de waterschapslasten stijgen komend jaar gemiddeld maar met 2%. Geheel in lijn met het kabinetsbeleid dat lokale lasten niet te veel mogen stijgen. Glas voelt zich niet klem gezet tussen enerzijds de toenemende eisen uit Den Haag en anderzijds de financiële restricties.“We zijn autonoom.

Punt”, zegt hij stellig.“Als de Kamer een motie aanneemt over stijging van de waterlasten, nemen wij daar kennis van. Maar de Kamer gaat daar niet over. Ook de provincies kunnen niet ingrijpen in onze tarieven. Bij een veilig en verantwoord waterbeheer hoort een rekening die we met zijn allen moeten betalen. Dat hoort bij het leven in de delta.”

Oosters voegt eraan toe dat de waterschappen jaar in jaar uit bewijzen dat zij de lastenstijging ‘in de klauwen’ houden.

“En dan hebben we zelfs nog de besparing van € 200 mln per jaar, die voortkomt uit het Bestuursakkoord. Ik vind dat een prestatie.”

tijd om eindeloos naar andere opties te blijven zoeken. Die houding

aanpakken bedenken. De afgelopen bestuursperiode hebben we

moet dan ook van meerdere kanten komen. En het is echt niet de

sterk gekoerst hebben op hoogwaterbescherming. Maar als het

inzet van waterschappen om alleen maar dijken te bouwen omdat

gaat om waterkwantiteit, waterkwaliteit en duurzaamheid: wat

we dat makkelijk kunnen regelen.”

kunnen we daar voor slims bij bedenken? Wie is verantwoordelijk?”

Peter Glas voegt aan de toekomstige uitdagingen nog een thema

Denkkracht

toe: de circulariteit.“Dat is een van mijn ‘hobby horses’. De gehele

Ook op andere terreinen – water in de stad, ruimtelijke adaptatie

afvalwaterketen, ook in onze binnensteden. Het onderwerp

– verwacht Oosters dat er wel degelijk nog “commitment,

ligt ook in het verlengde van de inspanningen voor de Eupese

ontwikkeling en denkkracht” nodig is, voordat de maatregelen uit

Kaderrichtlijn Water.” Duurzaamheid en het benutten van de waarde

de Deltabeslissingen kunnen worden uitgevoerd.“Een aantal van de

van afvalwater is in de overtuiging van Glas een maatschappelijke

Deltabeslissingen is erg rijp, maar er zijn er ook die nog een beetje uit

opgave van een bijna mondiale dimensie.“Wij zitten als

de couveuse moeten komen.”

waterschappen in Nederland op een belangrijke afvalstroom en

Ook op het gebied van betrokkenheid is er nog een weg te gaan.

hebben daar een rol in te spelen. Dat wordt ook al voortvarend

Oosters en Glas wijzen op sommige gemeentelijke inrichters die

opgepakt. De voorzitter van het Energieakkoord, Ed Nijpels,

winkelstraten het liefst met marmer betegelen.“In een convenant

kan geen speech meer houden of hij roemt de waterschappen.

hebben we afgesproken dat we elkaar als koepels op de opvang van

Dan hou ik verder mijn mond: laat die ander vooral het verhaal

regenwater gaan aanspreken. Dat moet in de praktijk nog wel gaan

vertellen. Net zoals ook Hans de Boer van VNO-NCW dat deed op

gebeuren.”

de waterschapsdag. Hij gaf aan dat € 183 mrd, ofwel 20% van het

De hoeveelheid water in met name het stedelijk gebied ziet Oosters

bruto nationaal product, onmiddellijk ‘at risk’ zou zijn als wij ons

als een van de grotere thema’s waarmee hij aan de slag moet.

werk niet doen.” Breed lachend:“Dank je wel, Hans. Het begrip is

“Om dat probleem te tackelen, moeten we met zijn allen nieuwe

ingedaald. Daar kunnen we mee verder.” S

20

Waterkwaliteit

De lozingen van de stof pyrazool vanaf het Limburgse chemiecomplex Chemelot houden waterbeheerders en drinkwaterschappijen al maanden in de greep. De normen voor industrieel afvalwater, oppervlaktewater en drinkwater vertonen veel te weinig samenhang.

Uiteindelijk moet de rechter het verlossende woord spreken.

Chemiecomplex Chemelot (foto: Wikimedia Commons)

Lozingen in Limburg leggen tegenstellingen in normering waterkwaliteit en drinkwater bloot

Chemische stof pyrazool zet waterbeleid op scherp Door Adriaan van Hooijdonk

Zoetwatermosselen en watervlooien merkten als eerste dat er

de zomer ook de Zuid-Hollandse waterbedrijven Evides en Dunea

begin juli een vreemde chemische stof door de Maas stroomde.

stopten met inname van water uit de Maas.

Waterleidingmaatschappij Limburg (WML) gebruikt deze diertjes om de waterkwaliteit te monitoren. In het drinkwaterreservoir bij Heel

Ontstaan problemen

en Beegden sloegen de mosselen aan en sloten hun schelpen. De

De chemische stof in de Maas bleek afkomstig te zijn van de

watervlooien begonnen sneller te bewegen.“Dan weten wij dat het

biologische afvalwaterzuiveringsinstallatie van Sitech Services op

mis is”, liet het waterbedrijf weten aan nieuwssite 1Limburg.

het Chemelot-terrein. Een ‘state-of-the-art’-installatie, benadrukt

In een watermonster uit de Maas bleek een verhoogde concentratie

woordvoerder Loek Gussenhoven van Sitech. De zuivering die

van een dan nog onbekende stof te zitten en direct staakte WML de

het afvalwater van veertig chemische fabrieken op het complex

inname van Maaswater voor de drinkwaterproductie. Ook startte

behandelt, haalt normaal gesproken een rendement van meer dan

het bedrijf een zoektocht naar de herkomst van de stof .

99% voor pyrazool. De problemen in zomer waren ontstaan toen een

Het spoor leidde naar een zijtak van de Ur, die weer uitmondt

van de chemische fabrieken tijdelijk was stilgelegd voor onderhoud

in de Maas. Daar loost Sitech Services het effluent van de

en er geen pyrazoolhoudend water in de afvalwaterzuivering

afvalwaterzuivering van het chemische-industriecomplex Chemelot.

kwam. Toen de fabriek weer in gebruik genomen werd en er weer

Onderzoek van kennisinstituut KWR toonde vervolgens aan dat het

pyrazoolhoudend water naar de zuivering stroomde, bleken de

om pyrazool ging, een tussenstof die onder meer gebruikt wordt

bacteriën ‘ontwend’ te zijn die stof voldoende af te breken. Nadat

voor de productie van geneesmiddelen, bestrijdingsmiddelen en

de problemen met de lozingen aan het licht waren gekomen, heeft

kleurstoffen. De verontreiniging in de Maas leidde er ook toe dat in

Sitech een deel van het afvalwater gebufferd op het Chemelot-

21

Waterkwaliteit

Watervlooien en mossels reageerden op hoge concentraties pyrazool in het Maaswater nabij Heel en Beegden (foto rechts: WML)

terrein. In september kreeg het bedrijf van waterschap Roer en

die in de vergunning voor oppervlaktewaterkwaliteit staan. Die

Overmaas toestemming om pyrazool te mogen lozen via zijn

kun je niet een op een vertalen. Want dan zeg je eigenlijk tegen

afvalwaterzuivering tot 60 microgram per liter per etmaal, met een

een onderneming dat het water dat haar terrein verlaat als het

piek tot 100 microgram.

ware gedronken moet kunnen worden. Dat is natuurlijk niet de

De moeilijkheden waren daarmee niet voorbij. Zo kwam er eind

bedoeling. Aan de andere kant wil je niet hebben dat een bedrijf

oktober na schoonmaakwerkzaamheden in een fabriek op

zelf de concentratie van stoffen bepaalt en dat waterbedrijven

het Chemelot-terrein een te grote afvalstroom methanol in de

er vervolgens maar voor moeten zorgen dat ze er drinkwater van

afvalwaterzuiveringsinstallatie van Sitech terecht. Hierdoor raakte

maken.”

het biologisch proces verstoord en kon de zuivering pyrazool niet

De partijen die bij de pyrazoollozingen zijn betrokken, zijn volgens

meer voldoende afbreken. Sitech nam direct maatregelen maar

haar op zoek naar een ‘handelingsperspectief’ bij dit soort gevallen

die konden niet voorkomen dat er een aantal uren een te hoge

van verhoogde concentraties onbekende antropogene stoffen.

concencentratie pyrazool werd geloosd, gemiddeld 170 microgram

Er komen naast pyrazool immers ook andere stoffen in het

per liter. Ook de lozing van stikstof was boven de toegestane

oppervlaktewater voor die er mogelijk niet thuishoren of waarvoor

waarden van het waterschap.

nog geen toxicologisch onderbouwde norm is vastgelegd in de regelgeving, voor zowel de kwaliteit van het oppervlaktewater als

Dwangsom

voor drinkwater.

De piekwaarde in de lozing van pyrazool was reden voor waterschap

Maar het is volgens Van Giezen onmogelijk voor iedere stof die

Roer en Overmaas om eind oktober een dwangsom van € 50.000

onderzoekers in het oppervlaktewater aantreffen, nieuwe

op te leggen. Sitech Services vocht die dwangsom aan bij de

normen op te stellen.“Het is efficiënter om te kijken naar een

voorzieningenrechter. Het bedrijf stelt dat de pyrazoollozingen

voorzorgwaarde die voor alle stoffen generiek kan zijn. Aan de hand

binnen de vastgelegdestikstof- en CZV- norm vallen van de in al

van de beschikbare toxicologische gegevens kun je bepalen voor

2006 verleende watervergunning. Het bedrijf zegt dat beleid en

welke stoffen een aparte norm nodig is.”

wetgeving niet eenduidig zijn op dit punt. Volgens woordvoerder Gussenhoven is een dwangsom onredelijk omdat het bedrijf tijd

Omgevingswet

nodig heeft het biologische proces in de afvalwaterzuivering verder

De belangenvereniging voor drinkwaterbedrijven Vewin vreest

te verbeteren om te kunnen voldoen aan de door het waterschap

dat industriële bedrijven straks eenvoudiger kunnen lozen op

gestelde lozingswaarden van pyrazool.

oppervlaktewater. Dat heeft volgens beleidsmedewerker Lieke

De rechter stelt half november echter het waterschap in het gelijk

Coonen te maken met een verandering in de Omgevingswet waar

en halveert bovendien de tijdelijke lozingsnormen, tot gemiddeld

de Eerste Kamer zich binnenkort over uitspreekt.“Daarin wordt

30 microgram per liter en een piek van maximaal 60 microgram.

het principe ‘lozen verboden, tenzij vergund’ omgekeerd naar

Met name WML is verheugd over die aanscherping door de rechter,

‘lozen toegestaan, tenzij aangewezen als vergunning plichtig.’

want het waterbedrijf was al niet helemaal niet gelukkig met de

Dit past wel binnen het overheidsbeleid van minder regels en

ruimere normen die het waterschap hanteerde. Het bedrijf legde de

wetten voor bedrijven, maar het verslechtert de situatie. Als je dat

waterinname stil.

principe omkeert, is het makkelijker voor de industrie om te lozen.”

Daarnaast pleit Vewin ervoor dat de Rijn en Maas een beschermde

Lastige vertaalslag

drinkwaterfunctie krijgen. Ook wil Vewin drinkwaterbedrijven

De problemen met pyrazool tonen volgens plaatsvervangend

betrekken bij het opstellen van vergunningen voor industriële

directeur Marjan van Giezen van de directie Water en Bodem van

complexen.

het ministerie van Infrastructuur en Milieu dat de aansluiting van

Directeur Water Roy Tummers van VEMW stelt dat er wel degelijk

het drinkwaterbeleid op het waterkwaliteitsbeleid nog tot vragen

een verbinding is tussen het drinkwater- en waterkwaliteitsbeleid.

leidt.“Daarbij gaat het met name om een goede vertaalslag tussen

“Het handboek Immissietoets biedt duidelijke regels voor

tijdelijke normen voor veilige drinkwaterproductie en de waarden

waterbeheerders die met een vergunningaanvraag krijgen te

140196

KSB introduceert hoog-efficiĂŤnte afvalwaterpompen tot 150kW KSB introduceert afvalwaterpompen van het type Amarex/KRT met energiezuinige motoren. Deze motoren voldoen aan de toekomstige Europese rendementseisen IE3 (Premium Efficiency) voor standaardmotoren. De nieuwe pompsets, zijn toepasbaar als dompelpomp en als overstroombare droogopgestelde kort gekoppelde blokpomp en kunnen zowel met als zonder Ex-beveiliging worden geleverd. De uitvoering in natte en droge opstelling funtioneren zonder koelmantel en zonder mediumkoeling.

KSB Nederland BV . infonl@ksb.com . www.ksb.nl/Amarex

› Onze techniek. Uw succes.

Pompen Afsluiters Service n

n

Prof J.H. Bavincklaan 2, 1183 AT Amstelveen, the Netherlands Phone:+31-2-0723-0750 Fax:+31-2-0723-0751

Amarex N

Amarex/KRT

Amarex/KRT

23

Waterkwaliteit

De plas bij Heel waar WML water inneemt voor de productie van drinkwater. Van augustus tot eind november heeft WML de inname gestaakt. (foto: Chris Kuik)

maken. Daarin staat onder meer dat ze milieukwaliteitseisen voor beschermde gebieden kunnen vaststellen.”

Tummers begrijpt niet dat Vewin drinkwaterbedrijven wil betrekken bij het opstellen van vergunningen van grote industriële complexen.

“Drinkwaterbedrijven zijn immers belanghebbenden. Dus kunnen zij al op een vergunningaanvraag reageren als ze het er niet mee eens zijn.” Daarnaast wijst Tummers erop dat puntlozingen door

Inname drinkwater

de industrie al streng zijn gereguleerd.“Zo vindt er een uitgebreide

Pyrazool lost goed op in water en is daardoor lastig te

en grondige analyse plaats van het effect op het ontvangende

detecteren. Deze zomer liepen echter de concentraties in de

waterlichaam. Bedrijven die lozen hebben met strikte normen te

Maas op tot 90 à 100 microgram per liter. In de Rijn werden,

maken die onderdeel vormen van de lozingsbeschikking. Bovendien

mede door de lage afvoer, concentraties tot 14 microgram per

moeten ze gebruikmaken van de best beschikbare technieken.”

liter gemeten. Die pyrazool zou door een Duitse chemiefabriek

Niet de industrie maar diffuse bronnen, zoals de uitspoeling van

zijn geloosd. Het crisis-expertteam milieu en drinkwater (CET),

meststoffen en bestrijdingsmiddelen uit de landbouw, zijn volgens

onder voorzitterschap van KWR-onderzoeker Annemarie van

Tummers de grootste veroorzaker van waterkwaliteitsproblemen.

Wezel, adviseerde het ministerie van Infrastructuur en Milieu

“Deze bronnen worden nog ontzien. Daar zou de drinkwatersector

de tijdelijk toegestane concentratie pyrazool te verhogen van

zijn pijlen meer op kunnen richten. En laten we vooral niet vergeten

1 microgram per liter naar 15 microgram per liter voor de inname

dat rivieren er niet alleen zijn voor de drinkwaterfunctie.”

van water voor de drinkwaterbereiding. Uitgangspunten voor

Annemarie van Wezel, specialist chemische waterkwaliteit bij KWR

deze tijdelijke maximale waarde zijn dat de blootstelling niet

Water Cycle Institute, benadrukt echter het effect die industriële

langer duurt dan maximaal twee jaar en dat de emissies in de

emissies op de waterkwaliteit kunnen hebben.“Er zijn in Nederland

tussentijd zo spoedig mogelijk worden teruggedrongen.

bijna evenveel industriële als huishoudelijke emissiepunten.

Bovendien is het effluent van de industrie veel variabeler door batchproductie, schoonmaak- en onderhoudswerkzaamheden en incidenten, zoals bij Sitech Services. Daar zouden waterbeheerders in de vergunning meer rekening mee kunnen houden”, aldus Van Wezel die tevens hoogleraar Water en Gezondheid is in Utrecht.

“Bovendien kan de industrie nog extra zuiveringsstappen gebruiken, de technologie is beschikbaar en getest. Dat past ook in de bronaanpak die de overheid voorstaat.” S

24

Interview

Duurzame beleggingsfondsen zouden een flinke impuls geven aan de mondiale watervoorziening. Grote beleggers hebben wel oren naar zulke ‘green bonds’ voor water maar ze zien ook nog veel belemmeringen.

“Allereerst moet een reële prijs voor water worden betaald”, zegt Piet Klop van pensioenbeheerder PGGM met een beheerd vermogen van € 200 mrd. In Nederland ziet hij goede kansen voor groene fondsen in de watertechnologie.

Piet Klop van pensioenbeheerder PGGM ziet groene financiering als impuls voor watervoorziening

‘Water moet prijs van schaars goed krijgen’ Door Jac van Tuijn

Diverse keren zat hij afgelopen jaar in een panel op grote

toenemen en vergroot het de kansen voor de Nederlandse export

internationale waterconferenties. Piet Klop, de waterdeskundige

van kennis en apparatuur.

bij pensioenfondsbeheerder PGGM. Financiële experts als hij – met kennis van de internationale watersector – zijn op dit moment

Weinig belangstelling

populair als sprekers. Anders dan in Nederland staat in het

Zo complex als het mondiale watervraagstuk is, zo eenvoudig is de

buitenland de financiering van de waterinfrastructuur sterk in de

oplossing die Piet Klop voorstaat:“De prijs voor water moet omhoog.

belangstelling. In veel landen staan waterbedrijven onder druk

Ik snap heel goed dat dit in arme landen niet zomaar kan. Maar er

om hun diensten te verbeteren en uit te breiden, maar ze zitten

zijn allerlei manieren om arme mensen te compenseren.” De oproep

gevangen in een vicieuze cirkel. Ze hebben geen geld om nieuwe

voor kostendekkende watertarieven klinkt op internationale

voorzieningen aan te leggen. Een tariefsverhoging is geen optie

waterconferenties steeds vaker.

want gebruikers willen eerst een betere dienstverlening zien en zijn

“De prijs weerspiegelt niet de kosten of schaarste”, legt Klop

pas dan bereid meer te betalen. Ook financiers houden de boot af.

uit.“Voor andere grondstoffen geldt dat de prijs de schaarste

Die steken hun geld niet in waterbedrijven die niet goed renderen.

reflecteert. Voor water zijn de prijzen laag en daardoor ook de service.

Mondiaal gaapt er een financieel gat dat de aanleg van veel nieuwe

Het ontbreken van een businessmodel verklaart het gebrek aan

watervoorzieningen in de weg staat.

belangstelling van de gemiddelde belegger.”

Dit financieringsvraagstuk raakt ook Nederland. Want als de

Volgens Klop ambiëren veel waterbedrijven een hoger serviceniveau,

waterbedrijven in de wereld lukt aan geld te komen voor nieuwe

maar het ontbreekt hen aan geld om te investeren in betere

infrastructuur, zal wereldwijd het aantal waterprojecten sterk

voorzieningen. Daar komt nog bij dat alle aandacht is uitgegaan

25

Interview

naar de watervoorziening.“Er moet nog heel veel meer gebeuren als

toezichthouders gehouden aan allerlei regels die ons verplichten

het gaat om de aanleg van riolering en waterzuivering.”

de risico's zo klein mogelijk en de kosten laag te houden. Dat maakt het voor ons ondoenlijk om kleine ondernemingen in de gaten te

Nederland

houden. Toch willen we graag beleggen in ondernemingen met

“In de wereld gaat het vooral om waterschaarste”, legt Klop uit.

innovatieve ideeën.”

“Daarom gaat die discussie over financiële risico's aan Nederland

Klop pleit daarom voor initiatieven die de financiële behoefte

voorbij. Voor beleggers is de Nederlandse watersector goed te

bundelen, groene fondsen kunnen daar een rol in vervullen. Verder

volgen. De sector is goed georganiseerd en de waterprijzen zijn een

wijst hij ook op de Nederlandse Investeringsinstelling (NLII).“Deze

goede afspiegeling van de kosten. Samen met Denemarken doen

instelling is vorig jaar opgericht en heeft onlangs € 1 mrd beschikbaar

zich in Nederland de minste waterproblemen voor”, aldus Klop die

gesteld voor grotere mkb-bedrijven. Voor projecten die op de wip

de ontwikkelingen op de voet volgt.“Toch betalen de burgers daar

zitten en waarvoor ondernemers niet bij een bank terechtkunnen,

de hoofdprijs”, voegt hij er direct aan toe. Alle diensten opgeteld,

bieden dergelijke fondsen uitkomst.” S

betalen Nederlandse en Deense burgers het meeste voor hun waterrekeningen in de hele wereld.“Dus met de minste schaarste is water daar het duurst”, merkt hij op.

Wat in Nederland volgens Klop wel speelt is de vraag of meer publiekprivate samenwerking nodig is.“Natuurlijk is het goed als overheid en financiële instellingen hun krachten bundelen en de financiële risico’s delen. Het idee is goed, maar er is een keerzijde. Die private investeerders zijn uit op rendementen van 10% tot 15%. Terwijl het voor de overheid nog nooit zo goedkoop is geweest om aan geld te komen.

De overheid kan al geld lenen voor 1% rente.” Een echte financiële prikkel voor meer pps-projecten ziet hij op dit moment dan ook niet.

Groene bonus Internationaal volgt Klop nauwlettend de ontwikkelingen van groene fondsen Zo ook de twee ‘green bonds’ (obligaties met een duurzaam oogmerk) door de Nederlandse Waterschapsbank, samen goed € 1,5 mrd. Beide uitgiften van waterobligaties dekken de hele investeringsbehoefte van de waterschappen.“Natuurlijk is het vooral nog cosmetisch. Dezelfde projecten zouden ook uit gewone

Waterschapsbanken naar Nederlands voorbeeld Afgelopen zomer vond in Addis Ababa, Ethiopië een financiële top plaats over de financiering van de VN Werelddoelen voor 2030, waaronder die voor water. De Nederlandse delegatie heeft daar onder leiding van dijkgraaf Gerhard Doornbos van Hoogheemraadschap Rijnland een presentie gehouden over de financiering van de regionale waterinfrastructuur door waterschappen en de rol van de Nederlandse Waterschapsbank. Er komt nu een haalbaarheidsonderzoek naar de oprichting van soortgelijke waterbanken in tien landen, waaronder Kenia. Door de steun van de Wereldbank en Unicef wordt zo'n bank veel interessanter voor lokale kapitaalmarkten. Met het aantrekken van kapitaal kunnen waterbedrijven investeren in betere voorzieningen.

obligaties gefinancierd kunnen worden”, erkent Klop,“maar beleggers zijn wel zeer geïnteresseerd in de groene bonus. Zonder dat ze zich hoeven te verdiepen in allerlei details, zijn ze verzekerd 2% tot 3% rente op obligaties die ze omwille van de risicospreiding van hun portefeuille toch moeten kopen.”

Klop is enthousiast over green bonds. Hij ziet dat groene fondsen een brug vormen van de grote beleggers naar kleine bedrijven die innovatieve oplossingen aanbieden.“Green bonds kunnen kleine technologiebedrijven makkelijker aan geld helpen. Blijft natuurlijk wel dat die bedrijven een goed businessplan moeten kunnen voorleggen.”

Zo beheert PGGM een vermogen van € 200 mrd euro bij zo'n 3000 bedrijven.“Wij zijn groot en degelijk, innovatieve bedrijven zijn meestal klein en opwindend. Daar zit een kloof tussen”, constateert Klop.“Wij worden van alle kanten aangespoord meer te beleggen in kleine innovatieve ondernemingen. Tegelijk worden we door de

Publiek of privaat?

In de watertarieven in veel landen wordt te weinig of geen rekening gehouden met de toekomstige investeringen om de voorzieningen te verbeteren of op peil te houden. Dat gat kan worden gedicht door hogere tarieven voor waterdiensten, meer belasting voor aanleggen van infrastructuur of extra investeringen in betere diensten waardoor meer gebruikers bereid zijn daarvoor te betalen.

De discussie spitst zich toe op de vraag of het gat gedicht moet worden door het slimmer heffen van belastingen (publieke lijn) of dat private investeerders gestimuleerd moeten worden in de watersector te beleggen (private lijn).

WASTEMASTERÂŽ 0,7

ZZZ ZDPKROODQG QO

Het online bedrijvenregister!

Uw bedrijf op ĂŠĂŠn van de best bekeken sites in de waterwereld met 46.000 pageviews per maand en een wekelijkse nieuwsbrief naar 8.000 waterprofessionals

www.waterforum.net

info@waterforum.net / 015 - 361 74 33

27

Industriewater

Industrie ontdekt afvalwater als rijke bron voor terugwinning grondstoffen

Proceswater zit boordevol kostbare stoffen Door Pieter van den Brand

Rioolwater of industriewater. Dat is een wereld van verschil.

Industrieel restwater is totaal anders dan het ‘dunne’ water

De waterschappen hadden hun ‘wereldprimeur’ met het

dat naar de rwzi stroomt, legt universitair hoofddocent Henri Spanjers van de TU Delft uit. “Je praat over extreme condities

terugwinnen van een kilo bioplastic. Wie weet volgen

met relatief hoge temperaturen, op- en aflopende pH-waarden,

er nog meer doorbraken, maar dan vanuit de industrie.

geconcentreerdere stromen, sterk wisselende samenstellingen

Met haar restwater is de industrie bron én afnemer van teruggewonnen grondstoffen. Niet alleen vetzuren voor bioplastic maar ook alginaten. En wat doen we met de stikstof? Juist, stroom van maken!

en hoge zoutconcentraties.”

Dat proceswater zit boordevol grondstoffen. Spanjers noemt vetzuren, succinaat, lactaat, ethanol en ammonia. “En zo er zijn nog meer stoffen.” De toepassingen zijn legio. Neem die van vetzuren. De chemie gebruikte ze in coatings, kleurstoffen, het verduurzamen van hout en als oplosmiddelen. Spanjers laat een prijslijstje zien van wat er vandaag de dag voor primaire vetzuren op de markt wordt betaald. “Bij sommige vetzuren gaat het wel om een paar duizend euro per ton. Dat zijn mooie bedragen.”

Mooi vooruitzicht, nu nog vetzuren produceren en winnen uit

28

Industriewater

Laboratoriumopstelling van de anaërobe membraanreactor bij de TU Delft (foto's TU Delft)

het industriële afvalwater. Spanjers wil hiervoor een bewezen

Om de productie van vetzuren in de AnMBR te sturen is een

waterzuiveringstechnologie verder ontwikkelen, om niet alleen

continu werkend analysesysteem nodig. Dat systeem zijn

vetzuren maar ook ammonium (stikstof) uit het grillige en

Spanjers en zijn team gelijktijdig aan het ontwikkelen. “We

complexe restwater te halen. Zijn paradepaardje is de anaërobe

willen de vetzuren online meten met infrarood spectrometrie.

membraanbioreactor (AnMBR), die biologische zuivering onder

Het gaat er immers niet alleen om te weten hoeveel vetzuren

zuurstofloze omstandigheden combineert met membraanfilters

we in totaal maken, maar ook welke vetzuren afzonderlijk.

om de opgeloste delen (in dit geval vetzuren en ammonium) van

Het doel is immers specifieke vetzuren te gaan produceren,

de schoonmaakbacteriën te scheiden. “Met de AnMBR zijn de

toegespitst op wat je ermee wilt doen, zoals sexy bioplastic

opgeloste bestanddelen relatief makkelijk terug te winnen”, zegt

maken.”

Spanjers.

De sensor in ontwikkeling is inmiddels succesvol getest in de anaërobe biovergister van gft-afval van verwerkingsbedrijf

Wereldprimeur

Attero in Venlo. Het apparaat is in staat het totale aantal

In hun onderzoek proberen de Delftenaren de AnMBR zo

vetzuren te meten en afzonderlijk de hoeveelheid acetaat

te sturen dat de micro-organismen meer vetzuren gaan

en butyraat in de bioreactor. Aan andere vetzuren wordt nog

produceren, onder meer door de procescondities in de reactor

gewerkt.

te veranderen, zoals de hoeveelheid organisch materiaal.

“Door de omstandigheden slim te kiezen, kunnen we naar

Geoliede productie

bepaalde vetzuren toesturen.” Vluchtige vetzuren (VFA’s in

Spanjers voorziet straks een geoliede productie van vetzuren

jargon: ‘volatile fatty acids’) komen in verschillende vormen

en ook ammonium uit het afgedankte proceswater van

voor, met elk hun eigen kenmerken. Zo heb je formiaat,

de industrie. “We leveren een schone waterstroom, vrij van

acetaat, proprionaat, butyraat en ook het aan vetzuren

deeltjes, met opgeloste vetzuren en hopen het proces straks

verwante lactaat. “Allemaal grondstoffen voor de chemie. Met

te kunnen sturen naar de gewenste verschillende soorten

formiaat kun je antibacteriële middelen maken. Butyraat is

vetzuren die de mogelijke afnemer wil. Hoeveel butyraat wil je

een grondstof voor bioplastic, wat nu erg in de belangstelling

erin, hoeveel propionaat, hoeveel acetaat? Zeg maar wat de

staat”, verwijst Spanjers naar de zelfverklaarde ‘wereldprimeur’

samenstelling moet zijn.”

van de waterschappen die onlangs vol trots een kilo uit

Het produceren van bioplastic is niet nieuw. Er wordt al

rioolwater geproduceerd bioplastic lieten zien.

jaren onderzoek gedaan naar het maken van biopolymeren

29

Industriewater

Mars: duurzame wikkel nog niet uit PHA Mars Nederland kijkt vol interesse terug op de proef met de TU Delft en Paques om vanuit restwater bioplastic in de vorm van PHA te produceren, laat Hein Mous weten, manager EHS (milieu, gezondheid en veiligheid).

Ook de ontwikkelingen rond het winnen van PHA uit de bacteriemassa als grondstof voor de productie van bioplastics volgt het bedrijf op de voet, ‘maar het blijft een ingewikkeld proces dat nog jaren onderzoek vergt’.

Een concrete toepassing dient zich aan. Het afgelopen jaar heeft Mars Nederland zich ingezet voor het toepassen Korrelreactor van de PHA-proefinstallatie bij MAN Nederland (Foto: Paques)

uit vetzuren. De TU Delft vond begin deze eeuw de microorganismen, die de vluchtige vetzuren om kunnen zetten in wat in chemietaal PHA of polyhydroxyalkanoaat heet. Dat is een zeer goed biologisch afbreekbaar polymeer (ook bij lage temperaturen en in zeewater, denk aan de ‘plastic soup’) en goed verwerkbaar door de relatief hoge smelttemperatuur.

In het restwater ‘hamsteren’ de bacteriën dit materiaal in

van een ‘biobased’ wikkel voor zijn chocoladesnacks, gemaakt van restproducten uit de aardappelverwerkende industrie. De wikkel is begin dit jaar gepresenteerd en wordt op dit moment in verschillende markten getest.

Maar de suggestie van een ‘PHA-wikkel’ komt nog te vroeg, vindt Mous. “We gaan hier zeker naar kijken, maar op dit moment is deze toepassing nog niet marktrijp en dat kan zomaar enkele jaren duren. Ook zullen we moeten onderzoeken of het materiaal vervolgens geschikt is voor toepassing in wikkels. De toekomst zal het leren.”

hun cel. Uiteindelijk bestaan ze dan voor 90% uit PHA. In een onderzoeksproject onder de vlag van technologiestichting STW ontwikkelde milieu- en watertechbedrijf Paques vorig jaar samen met de TU Delft een proefinstallatie om biopolymeren te winnen. De mobiele installatie ging als eerste naar de

“Het grootste probleem is dat het water veel nutriënten bevat,

chocoladefabriek van Mars Nederland in Veghel. Daar werd

dus veel ammonium en fosfaat, en dat zou de PHA-technologie

vorig jaar proefgedraaid met relatief ‘makkelijk’ afvalwater

voor problemen kunnen stellen.” Daarom is bijvoorbeeld een

met wat suiker doch weinig nutriënten, wat juist gunstige

voorstap nodig met struvietprecipitatie om de fosfaten te

omstandigheden zijn voor deze technologie. De goede

verwijderen.

opbrengsten van bioplastic stemden de gemoederen zeer positief. De installatie ging daarop naar de kartonfabriek van

Problemen

Eska in Hoogezand. Voor flink wat moeilijker afvalwater met

Het biologisch deel van het proces, het hamsteren van de

veel papiervezels, kalk en veel vetzuren. Deze proef is medio

biopolymeren door de bacteriën, verloopt volgens Dijkman

november afgerond. De resultaten hiervan zijn nog niet volledig

zeer goed. “Daarna zijn er nog twee problemen. Je moet het

verwerkt, maar ook deze proef lijkt succesvol. Als derde locatie

bioplastic uit de bacteriën halen en opzuiveren, om het PHA

gaat de pilotinstallatie binnenkort naar het bedrijf Orgaworld

hoogwaardig toe te kunnen passen. Het andere probleem is dat

in Lelystad, waar ze weer een graadje moeilijker afvalwater van

het afvalwater aan de voorkant continu van samenstelling kan

een gft-vergister gaat testen. Het lastige zit hem niet in het feit

wisselen, waardoor er eveneens variaties kunnen ontstaan in

dat de vetzuren uit gft-afval van huishoudens worden gehaald,

het biopolymeerproduct.”

benadrukt Henk Dijkman, senior-processpecialist van Paques.

Dat laatste is niet iets waar de kunststofverwerkende industrie

30

Industriewater

Papierindustrie loert op alginaat Een van de bijvangsten van waterzuiveringsnymf Nereda is alginaat. Het aërobe korrelslib van de veelgeprezen afvalwaterzuivering bestaat voor circa 20% uit alginaat. “Dat is een interessante hoeveelheid. We weten nu dat we het alginaat ook uit de bacteriekorrel kunnen halen”, vertelt projectleider industriewater Jan Appelman. Alginaat is

Anaërobe korrelreactor van Paques, die ook geschikt is voor productie van vluchtige vetzuren (Foto: Paques)

een interessante grondstof voor de chemie, de papieren textielindustrie. “Je hebt het over verschillende toepassingen.” Samen met het Kenniscentrum Papier en Karton doet het ingenieursbureau daar onderzoek naar. “In een papierfabriek maak je met deze combinatie een hele korte cirkel. Het alginaat uit het restwater van de papierproductie kun je ter plekke

reeds wordt gedaan, zou het voor dit soort biomassastromen

weer in het proces als coating inzetten om papier

toch ook mogelijk moeten zijn, redeneert Dijkman. “Alleen

waterafstotend te maken.”

moeten we daar nog goed naar kijken.”

In ons land staan vier industriële Nereda’s, onder

De PHA-oogst uit de micro-organismen is mogelijk door de

meer bij levensmiddelenproducent Smilde Food in

biopolymeren op te lossen in een oplosmiddel en de rest met

Oosterwolde en bij Cargill dat in de Botlek eetbare

een filtratiestap van het bioplastic te scheiden. Dat proces van

oliën- en vetten maakt. Ook in de papierindustrie

precipitatie gaat erg goed met gechloreerde oplosmiddelen,

is de Nereda getest. Al is er in deze bedrijfstak op

maar dat is niet duurzaam. Weet ook Dijkman van Paques.

dit moment nog geen behoefte aan deze specifieke

“Die route bewandelen wij dan ook niet.” Niet-gechloreerde

waterzuiveringstechniek, Appelman ziet die

oplosmiddelen zijn niet interessant, want daar is de

mogelijkheid er wel komen. “Het hele alginaatverhaal

oploscapaciteit vele malen minder van. “Daarom kijken wij naar

is de afgelopen jaren in een stroomversnelling

een watergebaseerde methode, die het omgekeerde doet.

gekomen. De bewijzen beginnen zich nu op te

We willen niet de biopolymeren oplossen, maar alle andere

stapelen.”

biomassa eromheen kapot maken, om de polymeren als vaste stof af te scheiden. Dat zijn we nu volop aan het onderzoeken.

We bereiken inmiddels hoge zuiverheden, maar nog op heel kleine schaal. Je praat over grammen. We produceren nog niet genoeg materiaal om mogelijke afnemers te benaderen om de waarde hiervan te beoordelen.”

op zit te wachten. “Als je naar een hoogwaardig biopolymeer

Kip-en-eiverhaal

toe wilt, zul je volop aandacht voor het influent moeten

Voorlopig is sprake van een kip-en-eiverhaal, concludeert

hebben om de kwaliteit naar een stabiel niveau te sturen.”

Dijkman. Om de technologie een stap verder te brengen, is

Paques hoopt deze noot te kraken samen met de TU Delft.

hoogwaardig materiaal nodig, maar om dat te ontwikkelen

PHA’s worden overigens al met succes gemaakt uit suiker. Dit

zijn grotere hoeveelheden nodig. “Want alleen zo kunnen

bioplasticproduct is tegen een hogere prijs dan het primaire

we mogelijke afnemers laten zien wat de kwaliteit van het

fossiele product commercieel verkrijgbaar, al is deze markt nog

product het is.” De volgende stap moet dan ook een grotere

niet erg groot. Aangezien het opzuiveren in de praktijk dus

demo-installatie zijn, die meer materiaal produceert en

31

Industriewater

N2kWh: geen stikstof verwijderen maar energie winnen Een andere belangrijke grondstof – naast vetzuren – waar de AnMBR een uitgelezen recycler van is, is ammonium.

In de AnMBR wordt 90% van de stikstof omgezet in ammonium. Anaërobe technologie houdt de ammonium in gereduceerde vorm. De membranen zorgen ervoor dat er een schoon effluent is met opgelost ammonium.

“Wat we in ons land met onze conventionele biologische zuiveringen doen, is de stikstof in het afvalwater simpelweg opruimen, omdat flora en fauna er anders onder lijden”, licht Spanjers van de TU Delft toe. “We verwijderen het ammonium en het nitraat, wat ook Brandstofcel in laboratorium van de TU Delft (Foto's TU Delft)

nog eens veel energie vergt. Ook al proberen we dat zo goedkoop mogelijk te doen met bijvoorbeeld het Anammox-proces, zodat er minder beluchting nodig is.

waarmee de onderzoekers tegelijkertijd het opzuiveren verder kunnen ontwikkelen. In het twee jaar terug door Paques en STW geïnitieerde ‘Vetzuurplatform’ worden overigens nog meer toepassingen van vetzuren onderzocht, onder meer de opwerking naar echte chemicaliën toe buiten biopolymeren om. “Over wat dit op termijn op zou kunnen leveren, valt nu nog niets te zeggen”, aldus Dijkman.

Een van de industriële kandidaten om bioplastic te winnen is de papierindustrie. Tijdens een presentatie vorig jaar noemde Dijkmans collega René Rozendal de band met de papiersector zelfs ‘a match made in heaven’. Paques is er al dertig jaar kind aan huis met zijn anaërobe waterzuiveringen, die naast zuiveren ook biogas produceren. Installaties die vrij eenvoudig zijn aan te passen om vetzuren te winnen. Door het verhogen van de zuurgraad (verlagen van de pH) in de anaërobe bioreactor worden de vetzuren niet verder omgezet in biogas en blijven ze over om geoogst te worden. “Daar is geen MBR voor nodig. Dat kan in een korrelreactor net zo goed. Ook die is geschikt is om vetzuren te produceren”, zegt Dijkman.

De papierindustrie heeft als voordeel, dat de ter plekke geproduceerde bioplastics direct in de papierproductie kunnen worden ingezet, denk aan het waterafstotend maken van het papier. Bovendien is voor deze toepassing een laagwaardiger kwaliteit mogelijk toereikend en hoeft het bioplastic geen zuiveringsstap te ondergaan. Deze optie is nog in een pril stadium. “Er zijn al wel testen uitgevoerd met het bijmengen van het bioplastic in de papierpulp, maar tot een echte toepassing in de praktijk heeft dit nog niet geleid.” S

Eigenlijk hoeft die stikstof helemaal geen probleem te zijn”, zegt Spanjers.

De oplossing laat hij in zijn Delftse lab zien: ammonium wordt na productie in de AnMBR opgeconcentreerd en gaat, nadat het is omgezet in ammoniakgas, rechtstreeks de in het lab opgestelde brandstofcel ter grootte van een flinke schoenendoos in. “Wat overblijft is een effluent dat met nog slechts een restje stikstof ver beneden de norm valt. Zonder anammox zijn we van de stikstof af en we hebben er ook nog stroom van gemaakt.” Uit een kuub dun effluent produceerde de brandstofcel in een onderzoek 0,66 kWh elektriciteit, aldus Spanjers (omgerekend genoeg om een doorsnee gezin één uur lang van elektriciteit te voorzien).

Samen met de KU Leuven wordt aan verder optimalisatie van het proces gewerkt. Het Nederlands-Belgische IWTSTW-project is getooid met de naam ‘N2kWh’. “Belangrijk is dat we een afvalstroom hebben, zoals industriewater waar veel stikstof in zit, en er een oplossing is om daar wat mee te doen. Als we moeten kiezen tussen de stikstof vernietigen ten koste van de nodige energie of er juist energie van maken en een onschadelijk eindproduct. Nou, dan weet ik wel wat ik zou kiezen. Dat laatste levert het meeste op”, glundert Spanjers.

32

Drinkwater

Grote commotie en miljoenenschade waren het gevolg van de grote waterleidingbreuk vlakbij het VUmc in Amsterdam. Het onderzoek naar de oorzaak loopt nog, maar wat kan de watersector leren van zulke incidenten? En hoe is het gesteld met de leidingen in onze bodem? Over investeren in asset management en slimme leidingen.

Foto: Vitens

Incidenten met leidingen nopen tot waterbedrijven tot innovatie asset management

Verborgen gevaren

Door Loes Elshof

Patiënten die naar andere ziekenhuizen moesten worden

dat meerdere zaken – dus niet alleen de leiding zelf – eraan hebben

overgebracht, de kelders vol water en een overstroomde straat

bijgedragen.

waarbij zelfs een auto is verzwolgen door een krater in het wegdek.

Een breuk van een waterleiding naast het Amsterdamse VU Medisch

Preventief vervangen

Centrum zette op 8 september het openbare leven flink op zijn kop.

Vreeburg relativeert ook:“Alle leidingen kunnen breken, dus er

“Eigenlijk hebben we geleerd dat de sector het redelijk op orde

is altijd een kans op falen. Ook in Nederland komen regelmatig

heeft”, kijkt Jan Vreeburg, hoofdonderzoeker bij KWR Watercycle

leidingbreuken voor. De vraag is: hoe ga je ermee om?” Het antwoord

Research Institute, terug.“Binnen anderhalf uur was het lek al

geeft hij meteen zelf:“Door te zorgen voor een robuust leidingnet.

geïsoleerd. Voordat veel mensen wisten dat de watervoorziening

Een modulaire opbouw, die je consequent toepast, is wenselijk.

was verstoord, was die al weer hersteld. Dat neemt niet weg dat de

Preventief verouderde leidingen vervangen is verreweg te verkiezen

maatschappelijke en economische impact van de breuk enorm was.”

boven overvallen worden door grootschalige lekkages doordat het

Vreeburg is gespecialiseerd in het zogenaamde ‘asset management’

systeem feitelijk instort. Ook financieel is het wenselijk kostbare

van de stedelijke infrastructuur, en is tevens associate professor

vervangingen te spreiden in de tijd: gaat een leidingnet gemiddeld

urban infrastructure aan de Wageningen Universiteit.“Water op

honderd jaar mee, dan zal het waterbedrijf elk jaar ongeveer 1%

straat is vaak een indicatie van een lekkage. Tegen mijn studenten

moeten vervangen.”

zeg ik altijd: als het niet regent, rijd dan nooit door een plas op

Waterbedrijven maken tegenwoordig langetermijn-

straat. Grote kans dat er een gat in het wegdek zit vanwege een

onderhoudsplannen. Storingen worden systematisch geregistreerd

ondergrondse lekkage.”

in de gezamenlijke database Ustore, legt Vreeburg uit.“Hieruit is

Omdat het onderzoek naar het incident in Amsterdam nog loopt, wil

af te leiden of problemen, bijvoorbeeld met bepaalde materialen

Vreeburg niet speculeren over de oorzaken. Hij vermoedt echter wel

of omstandigheden, vaker optreden. Ook is het aan te raden

33

Drinkwater Drinkwater

onlangs een convenant, waarin is afgesproken intensief met elkaar samen te werken bij de aanleg van riolering, kabels en leidingen in de ondergrond.

Ontstaan van breuk Een grote lekkage kan verschillende oorzaken hebben: het bewegen van de ondergrond, een derde partij is aan het graven, maar ook een plotselinge drukgolf in het net kan leiden tot een Jan Vreeburg

Erik Driessen

acute breuk. “Bijvoorbeeld als een zakelijke klant plotseling heel veel water aftapt. Een meer geleidelijke waterafname kan de

om waterleidingen niet op zeer kwetsbare plekken neer te

waterslag voorkomen”, vertelt Erik Driessen, innovatiemanager

leggen. Cruciale leidingen kun je dubbel uitvoeren voor meer

bij Vitens. Het grootste drinkwaterbedrijf van Nederland is in

leveringszekerheid, maar leg die niet vlak naast elkaar. Als er een

gesprek met grote zakelijke klanten over de wijze waarop zij hun

grondverzakking is, kunnen beide leidingen breken.”

waterkraan gebruiken. Maar ook het waterbedrijf zelf kan de drukgolf veroorzaken, benadrukt hij. “Vaak gaat het dan om

Risicovolle leidingen

pompen die – handmatig – te snel wordt opgevoerd of afsluiters

Volgens Vreeburg is het nog niet zo lang dat waterbedrijven bewust

die te plotseling open- of dichtgaan.”

werken aan een robuust leidingnet. Vreeburg:“Na de dreigende

De inzichten zijn onder andere opgedaan in een onderzoekstraject

overstromingen in 1996 in het rivierengebied zag Nederland

op de ‘Vitens Innovation Playground’, waarbij sensoren

dat het gevaar ook ‘vanuit de rug’ kon komen. Niet alleen de

grootschalig zijn ingezet om een watermeetsysteem te

deltaspecialisten, maar ook waterbedrijven vroegen zich af: hoe zit

ontwikkelen. “Sensoren monitoren de waterkwaliteit en

het met eigenlijk met onze leveringszekerheid?”

-kwantiteit. Daarbij zijn ook kleine lekkages op te sporen”, vertelt

Een gesprongen waterleiding veroorzaakte in 2004 in de buurt

Driessen.

van Stein in Limburg een dijkverzakking. De Onderzoeksraad voor

Vitens gaat het concept in heel Friesland toepassen. Voor ‘Friesland

Veiligheid constateerde tekortkomingen in het veiligheidsbeleid

Live’ is het leidingnet opgedeeld in een groot aantal gebiedjes,

van de waterbedrijven. Sectorbreed werd onderzoek gestart naar

aangeduid als ‘district metered areas’ (DMA’s). Op wijkniveau meten

mogelijke risico’s van waterleidingen. De ‘beoordeling externe

‘flow sensors’ hoeveel water het gebiedje in- en uitgaat. Zo wordt

effecten leidingen’ (Beel) bracht risicovolle leidingen in beeld.“Toen

afgeleid of het gebruik van water onverklaarbaar toeneemt. Kleine

de Onderzoeksraad om een analyse vroeg, konden we die direct

veranderingen kunnen duiden op een beperkte lekkage. Bij twijfel

overleggen.”

wordt het beeld vergeleken met dat in nabijgelegen gebiedjes.

De KWR-onderzoeker vervolgt:“De Nederlandse situatie is verreweg

Ook is te zien of het water naar een bepaald punt stroomt – zoals

te verkiezen boven die in het buitenland. Neem Engeland, waar een

het putje van het bad dat water naar zich toetrekt. Dit is een extra

gigantische achterstand is in het onderhoud. De private partijen, die

indicatie voor een lek.

zorgen voor de watervoorziening, kijken alleen naar de investeringen

Voorzichtigheid bij de interpretatie is geboden, want de

die in de komende vijf jaar nodig zijn. In Nederland hebben wij een

stroomsnelheid fluctueert gedurende de dag altijd. “De meting van

andere visie: beter iets te vroeg beginnen en spreiden, dan te laat zijn

één afzonderlijke sensor zegt niet veel.” Een veranderd patroon

en een ‘bult’ moeten verwerken. Er is een ‘total quality awareness’.”

kan andere redenen hebben: is de brandweer aan het blussen? Zijn

Drukte in de ondergrond van het stedelijk gebied hoeft op zich geen

we zelf op het net aan het spuien? Is het rust tijdens een wedstrijd

probleem te zijn voor de waterleiding, want die ligt altijd het diepst,

op het WK voetbal waardoor er een piek in waterverbruik is?

1 meter tot 1,5 meter onder het maaiveld. Maar wel is de waterleiding

Daarna wordt het onderhoudsplan voor de leidingen gecheckt. De

lastig te bereiken, omdat er vaak een heel kabel- en leidingenpakket

situatie kan aanleiding geven om het geplande onderhoud eerder

bovenop ligt. Bij graafwerkzaamheden van derden kunnen

uit te voeren.”

problemen ontstaan en daarom stelt Vreeburg:“Als je de grond roert,

Volgens Driessen is het vooral vernieuwend dat informatie real time

kun je beter alles tegelijk aanpakken. Dat is ook efficiënter.”

wordt afgelezen en geanalyseerd. “De gegevens worden namelijk

Deze gedachte vindt steeds meer weerklank. Zo tekenden

direct vergeleken met vorige week of twee weken eerder. Ook

gemeente Rotterdam, netbeheerder Stedin en Evides Waterbedrijf

kun je uit de data afleiden dat bijvoorbeeld een pomp niet goed

34

Drinkwater

functioneert. Met honderd metingen per seconde zijn kortstondige drukgolven waar te nemen. Een waterbedrijf kan dan een monteur voordat de klant die in de gaten heeft. Heel vroeg detecteren

Onderzoek waterleidingbreuk bij VUmc

voorkomt overlast en kan calamiteiten in de kiem smoren.”

VGA, de verzekeringmaatschappij van

Problemen beginnen vaak klein en het kan heel lang, soms jaren,

Waternet, is belast met het onderzoek naar

duren voordat er meer lekkage optreedt. Net als Vreeburg stelt

de verantwoordelijkheid voor de schade, die in

Driessen dat plotselinge grote lekkages niet met sensoren zijn

de miljoenen euro’s loopt. Na een uitgebreide

te voorkomen, omdat die plotseling aoptreden. “Dat gebeurde

voorbereiding, is in november het daadwerkelijke

zelfs in de proeftuin van Vitens. Alleen als er een kleiner lek aan

onderzoek gestart. Waternet en het VU Medisch

voorafgaat, zou je eerder kunnen reageren.”

Centrum zijn hierbij betrokken. Het onderzoek duurt

naar de plaats toesturen. We kunnen zelfs lekken opsporen

minimaal twee maanden. Voor die tijd doet Waternet Slimme leidingen

geen mededelingen over de oorzaak of schuldvraag.

Intelligente leidingen komen steeds dichterbij.“Sensoren worden steeds goedkoper en zijn grootschalig toe te passen. Mogelijk kunnen we straks chips inbouwen, die aangeven dat de leiding onder ontoelaatbare spanning staat. Grote winst van de actuele toepassing van sensoren is dat het inzicht in het leidingnet toeneemt.“Het waterleidingnet was tot nu toe een blinde vlek voor de waterbedrijven. Nu kunnen we voor het eerst zien wat er gebeurt in dit net en bij voorkeur eerder dan onze klanten het merken. Met alle data die je opvangt, is bovendien nog veel meer te doen. Dit betekent wel een nieuwe uitdaging, want waterbedrijven hebben deze ‘data science’-competenties nog niet in huis.”

Ondergrond De waterbedrijven streven op meer vlakken innovaties in het waterleidingnet na. Een thema in het sectorbrede onderzoek is veroudering van materialen. Jan Vreeburg:“We gebruiken al decennialang PVC, asbestcement en gietijzer, waar we goede ervaringen mee hebben. PVC is sinds 1976 zelfs zo goed, dat het materiaal nauwelijks veroudert. De leidingen die we nu neerleggen, hoeven mijn achterkleinkinderen pas te vervangen. Maar ook hierin zijn ontwikkelingen, die we oppakken. Daarnaast is er volop aandacht voor de ondergrond. Een groot deel van Nederland kent een slappe bodem. Bij het inschatten van de toestand van de leidingen is het van belang te weten of er een stabiele of instabiele ondergrond is. Als de grond verzakt, zakt de leiding mee, waardoor de spanning kan toenemen. Maar ook leidingen in een stabiele ondergrond moeten af en toe worden bekeken. Vreeburg rept van de stille leerling in de klas,‘die je niet hoort, maar waar van alles mee aan de hand kan zijn’. Hij pleit ervoor om ook in deze gebieden regelmatig een deel van de leiding uit te graven en in het laboratorium te onderzoeken.“Geen sexy onderzoek, zoals met sensoren, maar wel heel belangrijk om inzicht te krijgen in het verouderingsproces.” S

Reparatie van de waterleiding nabij het VU Medisch Centrum in Amsterdam (foto: Waternet)

‘Consument merkt weinig van grote breuk’ In Nederland komen 0,06 à 0,07 breuken per kilometer leiding per jaar voor, aldus KWR-onderzoeker Jan Vreeburg. Er ligt in totaal 117.000 kilometer leiding, dus zijn dat 7000 à 8000 breuken per jaar, zo’n twintig per dag. “Ongeveer 80% van die leidingen heeft een kleine diameter, 150 mm en kleiner. Een breuk in zo’n leiding is minder spectaculair en heeft weinig gevolgen, behalve dat een aantal huishoudens tijdelijk zonder water komt te zitten omdat zij op die leiding zijn aangesloten.”

Het paradoxale is dat de consument van een breuk in een grote leiding juist weinig merkt. “Tijdens de breuk van de leiding bij het VUmc zou geen ernstige drukdaling hebben plaatsgevonden. In feite is de drinkwaterlevering niet onderbroken geweest.

Vergelijk het met een straat: als de straat voor je huis is opengebroken, kun je je huis niet bereiken. Maar is de hoofdweg in de stad gestremd, dan kun je een alternatieve route nemen en op je bestemming komen.

Twintig opengebroken straten halen het nieuws niet.”

35

Markt

De economie trekt aan, maar de ingenieursbureaus in

Markt

de watersector profiteren daar nog niet van. Tijdens de crisisjaren is het landschap van adviesbureaus sterk veranderd door fusies, faillissementen en buitenlandse overnames. Grote spelers leunen sterk op de internationale markt, bureaus die het moeten hebben van de thuismarkt, hebben het moeilijk. De prijsdruk blijft hoog.

Foto: RWS

Ingenieursbureaus in watersector staan na crisisjaren voor fundamentele keuze

Consolideren of specialiseren Door Jeroen Bezem

In het voorjaar van 2012 peilde WaterForum Magazine de

2016 zal groeien met circa 3% (volumegroei), vooral dankzij de

stemming onder ingenieursbureaus in de watermarkt.

groei van de wereldeconomie en het herstel van de economie

De belangrijkste conclusies waren dat er sprake was van

in Nederland. De orderportefeuilles nemen toe en de tarieven

enorme prijsdruk, dat met name de middelgrote bureaus

stabiliseren, stelt de Rabobank. Wel plaatst de bank enkele

het moeilijk hadden als zij zich niet specialiseerden en dat de

kanttekeningen, die de waarschuwing van NLingenieurs

werkvoorraad dusdanig was gekrompen dat veel bedrijven en

ondersteunen: op de binnenlandse markt remmen bezuinigingen

brancheorganisaties zich zorgen maakten of het zou lukken om

bij de (lokale) overheid de groei. En veel bureaus zijn afhankelijk

het hoogwaardige personeel aan de sector te blijven binden. We

van de overheid als opdrachtgever. Daar staat tegenover dat

zijn nu bijna vier jaar verder en de economische vooruitzichten

er volgens de Rabobank internationaal veel kansen liggen voor

lijken gunstiger te zijn. De laatste twee jaar is er weer sprake

Nederlandse ingenieursbureaus, zowel in de ontwikkelde als in de

van omzetgroei, al is die groei er volgens brancheorganisatie

minder ontwikkelde landen.

NLingenieurs niet in alle segmenten van de watersector. “In de markt van waterveiligheid en waterbeheer zit groei”, zegt Jacolien

Prijsdruk

Eijer, directeur van NLingenieurs. “Maar de ingenieursbureaus die

De aanhoudende prijsdruk blijft echter een aandachtspunt,

actief zijn in de waterketen, hebben daar te maken met nulgroei

vinden de marktanalisten. De concurrentiestrijd op prijs is

of zelfs krimp. Met name de gemeentelijke markt staat onder

weliswaar stabiel geworden, maar ingenieursbureaus hebben

druk, bij de waterschappen is het neutraal.”

moeite een gezonde marge te houden. “De prijsdruk is en blijft een

De marktanalisten van de Rabobank voorspellen dat de markt

thema”, stelt ook René Hoeijmakers, directeur Industrial Water

voor ingenieursbureaus (de gehele sector, niet alleen water) in

Europe bij Arcadis. ”Maar dat heeft ons de afgelopen jaren niet

36

Markt

Esther Bosman

René Hoeijmakers

Jacolien Eijer

Wytze Schuurmans

belet om flink te groeien in de markt van de watertechnologie.

prijsdruk hoog blijft. Maar in de top van de markt dreigt door de

Ook 2015 is voor ons tot nu toe een goed jaar.” Arcadis was altijd

consolidaties de spoeling toch behoorlijk dun te worden.”

al een grote speler op de markt van de waterveiligheid, maar toen het zich in 2010 ook ging richten op de watertechnologiemarkt,

Geen bloedgroepdiscussies

was het daar slechts een kleine partij. Inmiddels niet meer.

De fusie tussen Royal Haskoning en DHV was in 2012

Het ingenieursbureau heeft in vijf jaar een sterke positie

voorpaginanieuws, maar op de werkvloer van het nieuwe bureau

opgebouwd in Nederland. “Natuurlijk hebben we daarbij van

Royal HaskoningDHV is het allang geen issue meer. “We hebben

onze ‘global capability voordeel gehad”, zegt Hoeijmakers. “We

geen last van bloedgroepdiscussies”, zegt Esther Bosman,

hebben verspreid over de wereld vier ‘global excellence centers’.

directeur van de businessunit Water Technology NL. van het fusie

Die ontwerpkracht kunnen we hier in Nederlandse projecten

bureau. “Het was destijds ook een ‘merger of equals’. Al heel snel

inbrengen. En nu we in Nederland ook een sterk team hebben

richtten alle medewerkers zich op de toekomst. En op de klant

opgebouwd, gaat dat mes bovendien aan twee kanten snijden:

natuurlijk.”

we kunnen in Nederland ontwikkelde kennis in het buitenland

Toch was het niet alleen een kwestie van ‘business as usual’.

aanbieden. Zo is er de afgelopen jaren veel kennis en ervaring

Met name de benadering van de buitenlandse markten (voor

opgedaan met de verwijdering van resten van geneesmiddelen uit

Royal HaskoningDHV is dat de hele wereld buiten de thuislanden

(industrieel) afvalwater. ”

Nederland, Groot-Brittannië en Zuid-Afrika) veranderde. Bosman:

Arcadis is het grootste ingenieursbureau van ons land, zowel in

“We hebben het aantal buitenlandse vestigingen teruggebracht

aantal medewerkers als in omzet, maar die omzet wordt wel

en ons gericht op een slimme globale dekking. Als we vroeger een

voor een substantieel deel in het buitenland gehaald. Op de

groot project aannamen in land X, richtten we daar een kantoor

Nederlandse markt is Royal HaskoningDHV waarschijnlijk de

in, dat vaak open bleef als het project was afgerond. Zo doen we

grootste werkgever, met bijna 2900 fte’s. De afgelopen jaren

dat nu niet meer. Er is een heldere strategie wat betreft de landen

hebben we de grote Nederlandse ingenieursbureaus vooral nóg

waar we willen groeien.”

groter zien worden, ondanks de economische crisis. “Met name

De grootste veranderingen zaten voor Royal HaskoningDHV de

bij de grotere bureaus waren er veel overnames”, zegt Jacolien

afgelopen jaren niet in de fusie, maar in de marktvraag, meent

Eijer van NLingenieurs. “De meest spraakmakende fusie was

Bosman. “In de waterketen waren minder bouwopdrachten

natuurlijk die van Royal Haskoning en DHV, maar ook Lievense en

en juist meer onderhoudscontracten, er is een toenemende

CSO fuseerden en Grontmij werd overgenomen door het Zweedse

vraag naar ict-oplossingen, er is meer aandacht voor ‘zero

Sweco. Voor de grotere bureaus betekent zo’n fusie of overname

liquid discharge’ en voor circulaire economie, waarbij afvalwater

meestal verdere globalisering, want op de Nederlandse markt

wordt beschouwd als bron van waardevolle grondstoffen, en

vind je te weinig grote projecten. Als je de totale markt bekijkt,

we doen meer aan ‘asset management’. Zomaar een greep

zijn er nog steeds erg veel ingenieursbureaus, waardoor de

uit wat markttrends in de watertechnologie van de laatste

37

Markt

Kansen en bedreigingen •

Verschuiving financiële risico’s van klanten en opdrachtgevers naar ingenieursbureaus

•

Veranderende openbare aanbestedingscriteria (‘emvi-criteria’) vergen van ingenieursbureaus nieuwe vaardigheden

•

Ingenieursbureaus dienen hun orderomvang te diversifiëren van alleen de publieke sector naar ook de private sector.

bijvoorbeeld naar een niche zoals de waterzuivering in de industriële sector

•

Aanhoudende prijsdruk blijft een aandachtspunt

•

Innovatie en vernieuwing: zoeken naar specialismen en niches

(Bron: Rabobank, 2015)

Omzet De omzet van ingenieurs steeg in 2014 met 4,2% (2013: 2,3%). In het tweede kwartaal van 2015 bedroeg de omzetstijging 5,1% ten opzichte van hetzelfde kwartaal in 2014.

Omzetmutaties ingenieursbureaus (in % t.o.v. voorafgaand jaar)

2010

2011

2012

2013

2014

Waardemutatie

-3,9

-3,8

-2,9

2,3

4,2

(Bron: CBS, 2015)

jaren. Overigens, ook aan de waterveiligheidskant zijn er volop

minder gemakkelijk te clusteren, zodat de middelgrote bureaus

ontwikkelingen.”

meer kansen krijgen.”

Bosman benadrukt dat Royal HaskoningDHV niet alle specialismen

Verder vinden zowel de marktanalisten van Rabobank als

die nodig zijn om te kunnen voldoen aan die veranderende vraag,

NLingenieurs dat met name de middelgrote en kleinere bureaus

per se zelf in huis moet hebben. “Wij geloven erg in samenwerking

zich moeten specialiseren en richten op nichemarkten, willen

– bij de realisatie van projecten, maar ook bij de ontwikkeling

zij zich in de toekomst kunnen handhaven. De ervaringen

van innovaties. Zonder samenwerking was een baanbrekende

van het Utrechtse bureau Nelen & Schuurmans bewijzen

zuiveringstechnologie zoals Nereda er niet snel gekomen.”

die stelling. Het bureau telt 65 medewerkers en biedt ictoplossingen en -adviesdiensten in de watersector. “Wij zitten in

Clustering

een groeiende nichemarkt”, stelt directeur en mede-oprichter

Ook voor Arcadis is samenwerking met partners en klanten een

Wytze Schuurmans. “Daardoor noteerden we zelfs in de voorbije

belangrijk punt, zegt René Hoeijmakers. “En er zal op de markt ook

crisisjaren een redelijk constante groei. Ook voor de komende

altijd ruimte zijn voor specialisten.” Daar liggen dus kansen voor

jaren hebben we gezonde groeiambities. Niet door middel van

kleinere ingenieursbureaus en dat zal NLingenieurs als muziek

overnames, maar door extra te investeren. We reageren niet

in de oren klinken. Die brancheorganisatie maakt zich namelijk

alleen op vragen van onze klanten, maar ontwikkelen tevens pro-

zorgen over de marktpositie van met name de middelgrote

actief nieuwe producten en services. Soms moet je vooruitlopen,

bureaus. “De écht kleine bureautjes en eenmanszaken redden

zeker in de watersector die toch als vrij behoudend bekendstaat

zich meestal wel”, meent directeur Jacolien Eijer. “Omdat die vooral

– op veiligheid gericht en niet geneigd om risico’s te nemen. Maar

actief zijn in een lokale markt. Maar de middelgrote bureaus

we merken vaak dat als waterschappen of gemeenten ons om

hebben steeds meer moeite om grotere projecten binnen te

een product vragen, ze eigenlijk beter geholpen zijn met een

slepen. Het eisenpakket wat aan die grote projecten hangt,

dienst. Alleen weten ze dat zelf niet en zullen ze er dus ook niet

daaraan kunnen de middelgrote bureaus vaak niet voldoen.

om vragen. Wij hebben voor onszelf een langetermijnvisie op het

Bovendien worden door clustering projecten vaak groot gemáákt.

waterbeheer geformuleerd en daarbij gaan we ervan uit dat de

Veel middelgrote bureaus vallen buiten de boot als opdrachtgevers

focusverlegging van producten naar diensten nog jarenlang de

allerlei segmenten clusteren en er daarmee een groot allround

trend zal zijn. Het overschakelen naar bijvoorbeeld clouddiensten

project van maken. We roepen de opdrachtgevers daarom op om

zal alleen maar toenemen.” S

38

project

Boze bewoners, BN’ers op de barricaden. Hollands Noorderkwartier heeft geleerd van het oproer bij de versterking van de dijk van Hoorn naar Enkhuizen. Omgevingsmanagers moeten een nieuw debacle voorkomen bij het volgende traject: de dijk tussen Enkhuizen en Amsterdam. Zij vormen de schakel tussen het hoogheemraadschap en de omgeving, brengen de belangen in van de betrokkenen en smeren de raderen als het project dreigt vast te lopen. Met verrassende resultaten.

Foto: HHNK

Omgevingsmanagers onmisbare schakel in planvorming en uitvoering grote werken

De oliemannetjes van de dijkversterking Door Olav Lammers

“Een stuk dijk versterken? Vroeger werd op de achterkant

uitgelopen op een debacle. Tegenslagen, felle protesten en

van een sigarendoos een berekening gemaakt van het

lange procedures tot aan de Raad van State toe, leidden tot

benodigde aantal kubieke meters klei en ging de aannemer

aanzienlijke vertragingen en veel hogere kosten. Nog steeds

vervolgens gewoon aan de slag”, chargeert Koos Woestenburg.

klinkt het gemopper. Hester Faber, collega-omgevingsmanager

Hij is omgevingsmanager bij hoogheemraadschap Hollands

van Woestenburg bij HHNK: “Toen dat dijkversterkingsproject

Noorderkwartier (HHNK) en zijn werk is alle betrokken – en de

werd opgezet, stond omgevingsmanagement nog in de

stakeholders – te informeren én te betrekken bij de uitvoering

kinderschoenen. Het was ook het eerste grote infrastructurele

van grote projecten zoals dijkversterkingen. “We leven nu in een

project van het Hoogwaterbeschermingsprogramma waar HHNK

maatschappij met mondige burgers die precies weten wat ze wel

mee te maken kreeg. Er zijn toen allerlei aannames gedaan,

en niet willen en onder meer via internet zeer veel informatie tot

waarvan later bleek dat het toch anders in elkaar zat. Daar

zich nemen. Elk gesprek, elke discussie in het veld verloopt weer

hebben we veel van geleerd. We zetten nu ook alles op alles,

anders dan de vorige. Zeer interessant, maar je moet voortdurend

zodat omgevingsmanagement integraal onderdeel is van het

scherp en alert zijn.”

project om de dijk tussen Hoorn en Amsterdam te versterken.”

Voor de versterking van de IJsselmeerdijk tussen Hoorn en Amsterdam werkt Holland Noorderkwartier met drie

Stem geven

omgevingsmanagers die voortdurend contact onderhouden

Omgevingsmanagers zijn de ‘oliemannetjes’ van grote

tussen waterschap, gemeenten, provincie, bewoners en

infrastructurele projecten. Zij smeren het proces zodat het

bedrijven. Niet voor niets, want een eerder groot project –

niet vastloopt door de betrokken partijen daadwerkelijk een

versterking van de Zuiderdijk tussen Hoorn en Enkhuizen – was

stem te geven. “Omgevingsmanagement is geen functie,

39

project

Zuyderzeedijk-alliantie

“Hoe je het ook beschouwt, omgevingsmanagers proberen het beleid van hun organisatie te verdedigen, terwijl wij er juist op uit zijn een beleidsverandering voor elkaar te krijgen”, zegt Wouter de Hollander van de Zuyderzeedijk-alliantie, waarin bewoners rond de Markermeerdijken zich hebben verenigd. “De contacten verliepen zeker in het begin moeizaam, er moest er goed op worden gelet dat persoonlijke frustraties gescheiden bleven van de discussie. Het heeft wel even geduurd om wederzijds vertrouwen te vinden. Maar wij begrepen tegelijkertijd dat ook zij zochten naar de juiste manier om hun rol in te vullen.” De Hollander is tevens lid van de Adviesgroep Markermeerdijken waarin verschillende belangengroepen vertegenwoordigd zijn.

“De inzet van de bekende Nederlanders was nodig om wat zaken los te maken, want wij vinden dat het beleid van HHNK voor dit project vastzat, terwijl de praktijk juist sterk aan het veranderen is. Kijk naar de ‘Pompenvariant’ die vanuit bewoners is ingebracht en het onderzoek naar de ‘bewezen sterkte’ van het huidige dijklichaam.”

De Hollander kan zich voorstellen dat de omgevingsmanagers tijd nodig hadden om zich in te stellen op een kritische groep bewoners, die zich in kennis aardig wist te meten met het hoogheemraadschap. “Aanvankelijk was het moeilijk de informatie te verkrijgen die wij nodig hadden, dat gaat nu beter. Het is ontzettend belangrijk dat omgevingsmanagers zo transparant mogelijk met de beschikbare informatie omgaan. Als zij in een discussie niet het achterste van hun tong kunnen laten zien, moet er zo snel mogelijk iemand uit de organisatie worden bijgehaald die wel over bepaalde zaken mag spreken. Anders slaat de discussie dood en ontstaat er onnodige onrust en wantrouwen.”

maar een rol”, typeerde plaatsvervangend directeur-generaal

mogelijk te houden. Desondanks groeit het verzet onder de

van Rijkswaterstaat Theo van de Gazelle eerder hun inbreng.

bewoners langs de dijk, onder meer omdat vrezen dat het

Rijkswaterstaat heeft er vooral tijdens de uitvoering van het

800 jaar oude cultuur-historische landschap wordt verwoest.

programma Ruimte voor de Rivier veel ervaring mee opgedaan.

Bewoners hebben zich georganiseerd en hebben bijval gekregen

Tot het takenpakket van de omgevingsmanagers behoren het

van ‘Bekende Nederlanders’ die ook langs de dijk wonen, zoals

inventariseren van de belangen van de mensen, bedrijven en

Katja Schuurman, Jort Kelder en André Kuipers. Sociale media zijn

organisaties in de omgeving om die zo veel mogelijk een plek te

volop ingezet, professionele videoproducties benadrukken de

geven in het ontwerp. Verder houden de omgevingsmanagers

teloorgang van ‘De Zuyderzeedijk’, en deskundigen-van-buiten

zich bezig met de communicatie met betrokkenen, het op tijd

zijn geconsulteerd om tegenwicht te bieden aan de plannen van

regelen van vergunningen, eventuele grondaankopen, en allerlei

het hoogheemraadschap.

kwesties die zich kunnen voordoen zoals het verleggen van kabels

Hier ligt nu de cruciale rol van de omgevingsmanager, erkennen

en leidingen of onderzoek naar niet-gesprongen explosieven uit

Woestenburg en Faber. De omgevingsmanager moet dan lef

het verleden.

hebben en de regie nemen, zeggen ze. Woestenburg: “Dat is geen onmogelijke opgave, maar je moet als omgevingsmanager

Jort Kelder en Katja Schuurman

wel goed bijblijven van wat er allemaal speelt in de omgeving. Dat

In de praktijk is die rol lang niet altijd gemakkelijk, zo blijkt bij de

kan elke dag weer anders zijn. Om die regierol zo goed mogelijk uit

dijkversterking van 33 kilometer dijk tussen Hoorn en Amsterdam

te voeren, moet je voortdurend de thermometer in de omgeving

te verbeteren. De dijk is al sinds 2006 afgekeurd vanwege

houden: je moet altijd voor iedereen goed bereikbaar zijn, goed

instabiliteit. In de ontwerpen is volgens het hoogheemraadschap

luisteren naar de argumenten. Dat gebeurt zowel formeel als

sterk rekening gehouden met lokale omstandigheden. Een

informeel, met gesprekken op straat of aan de keukentafel

standaardaanpak zou sowieso niet werken omdat er grote

maar ook buurtbijeenkomsten, ateliers en workshops. Het gaat

verschillen zijn in bodemgesteldheid en de mate van instabiliteit,

er vooral om dat je al die informatie ook steeds binnen de eigen

omdat er verschillende historische dorpen aan de dijk gelegen zijn

organisatie weet over te brengen en te duiden.”

en omdat veel landweggetjes niet geschikt zijn voor het zware werkverkeer. HHNK zegt daarom zo veel mogelijk maatwerk

Niet doordrukken

toe te passen in de ontwerpen en probeert de overlast zo min

Dat is niet altijd even eenvoudig, zegt Woestenburg. “Een niet

Een winnaar die overal welkom is.

Soms heb je van die uitvindingen waarvan iedereen meteen de potentie ziet. Neem de Hydrowashr. Binnen 15 seconden schone, droge handen. Zonder zeep. Zonder handdoeken. Zonder dat je maar iets aanraakt.

Met een minimum aan water. Bijna te mooi om te geloven.

Hoe het werkt? Een ultrasnelle luchtstroom, met miljarden microscopisch kleine waterdruppeltjes, reinigt je huid. Daarna worden je handen droog geblazen met warme lucht.

Zie hier, de onbetwiste winnaar van de WIS Award 2015.

Stel je voor, nooit meer geknoei met zeep, nooit meer rommel van papieren handdoeken, nooit meer dat gespetter met water. De vloer rond de Hydrowashr blijft schoon en droog. Super hygiënisch. Super effectief, want je bespaart ook nog ‘ns duizenden liters water per jaar. Je voelt dat zo’n apparaat overal ter wereld welkom is.

Water Alliance biedt daarbij ondersteuning.

Als geen ander weten wij de weg binnen de watertechnologie. Wij helpen bedrijven hun weg te vinden. Openen deuren en weten barrières te overwinnen. Wij zijn thuis op alle continenten. Dus kijk niet raar op als u dit apparaat de komende jaren steeds meer tegen gaat komen op benzinestations, op luchthavens en in restaurants van Seattle tot Singapore.

Accelerating the process from product the to business Accelerating process from product to business

Samenwerkingsverband Noord-Nederland. Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Water Alliance wordt medegefinancierd door het Europees fonds voor regionale ontwikkeling en door het ministerie van EZ, Pieken in de Delta.

41

project

Foto: Olav Lammers

onbelangrijk en intensief onderdeel van ons werk bestaat uit

zijn doorlopen. “Dat kan wel eens de gedachte voeden dat wij

het uitfilteren van de ruis in de informatiestromen die vooral in

achter de schermen andere dingen aan het doen zijn, terwijl

onze internettijd alle kanten op kunnen gaan. Daarnaast moet

dat helemaal niet zo is. In zo’n situatie kun je kun je bijvoorbeeld

je er aan beide kanten op blijven hameren dat het werken aan

een aparte bijeenkomst organiseren om duidelijkheid te geven.

oplossingen juist extra kansen biedt, zowel voor de organisatie

Dat hebben we bijvoorbeeld in maart gedaan door samen

als voor de omgeving. De praktijk wijst dat telkens weer uit.”

met de Adviesgroep de deltacommissaris Wim Kuijken en hoge

Bewoners zien omgevingsmanagers nogal eens als ‘spionnen’

functionarissen van het ministerie van Infrastructuur & Milieu

of vertegenwoordigers van een overheidsorganisatie die er

uit te nodigen. Die hebben toen extra helderheid verschaft, maar

weer een plan wil doordrukken. Op informatiebijeenkomsten

ook goed geluisterd. Als men daar begrip krijgt voor elkaars rol en

kunnen mensen uit het publiek ongenuanceerd en hard uit de

verantwoordelijkheden, hebben wij ons werk goed gedaan. En let

hoek komen en daarmee de stemming in de zaal beheersen.

wel, wij zijn op dit punt een lerende organisatie.”

“Natuurlijk maak je dat ook mee, maar daar kun je op allerlei

Koos Woestenburg: “We zijn er van overtuigd dat met deze

manieren mee omgaan, bijvoorbeeld door een onafhankelijk

werkwijze het gewoon een beter project wordt en dat dat

voorzitter voor zo’n avond te regelen of andere technieken

voor een belangrijk deel ook te danken is aan de ruime kennis

in te zetten om ook anderen de kans te geven hun zegje te

die in de maatschappij beschikbaar is en die de betrokkenen

doen”, zegt Faber. “Juist om dit soort situaties te voorkomen

ook actief inbrengen. Daarmee zijn al tussentijdse successen

moet je streven naar zo’n groot mogelijke transparantie, van

behaald en oplossingen gevonden voor onderdelen waarvan we

beide kanten. Daar steken wij zeer veel energie in, want alleen

eerder niet konden vermoeden dat ze bestonden.”

dan kun je potentiële conflictpunten, botsende belangen zo

Een voorbeeld is de door de bewoners ingebrachte

veel mogelijk voor blijven en sneller tot oplossingen en ideeën

‘Pompenvariant’ waar minister Melanie Schultz in december

komen die in het belang van beide partijen zijn.”

een definitief oordeel over velt. Met pompen in Houtribdijk en Afsluitdijk kan het Markermeerpeil mogelijk zodanig worden

Beter project

beïnvloed dat de dijkversterkingsplannen minder ingrijpend

Een complicerende factor is volgens Faber vooral de duur van het

hoeven te zijn. Als dat daadwerkelijk slaagt, kunnen de

hele proces en nieuwe ontwikkelingen die zich plotseling kunnen

omgevingsmanagers, de stakeholders een succesje op hun

voordoen, terwijl eerder juist goede ‘ateliers’ met de betrokkenen

conto bijschrijven. S

42 42

De Unie van Waterschappen reikt elk jaar de Waterinnovatieprijs uit aan innovatieve projecten die toepasbaar zijn binnen de taken van de waterschappen. Uit de 135 inzendingen heeft de jury op 30 november de winnaars bekendgemaakt.

Waterschappen tonen zich klaar voor de toekomst bij waterinnovatieprijs Goedkoper uit met dijken op veen

Jong geleerd, is oud gedaan

In de categorie ‘Waterveiligheid’ hebben het hoogheemraadschap

Nieuw dit jaar was de categorie ‘Klaar voor de toekomst’. De

Hollands Noorderkwartier, Rijkswaterstaat en Deltares de

prijs werd uitgereikt aan de lesmodule ‘Hoogwater op het

Waterinnovatieprijs in ontvangst genomen met hun ‘Dijken

schoolplein?’ van het KNAG en het hoogheemraadschap Hollands

op veen’-methode. In verschillende proeven is aangetoond

Noorderkwartier. In deze lesmodule worden leerlingen bewuster

dat veen sterker is dan gedacht. De resultaten van de proeven

gemaakt van overstromingsgevaar.

zijn vertaald naar een innovatieve ontwerpmethodiek voor de Markermeerdijken.

Groene beschoeiingen van watergangen De groenste inzending werd op initiatief van de nieuwe partner

Minder gewasbeschermingsmiddelen in de sloot

binnen de Waterinnovatieprijs, de Nederlandse Waterschapsbank,

In de categorie ‘Schoon water’ is de Wingssprayer in de

beloond met de Duurzaamheidsprijs. Deze eervolle prijs kwam toe

prijzen gevallen. Fruit en andere gewassen worden in de

aan GEOWALL, een idee van waterschap Vechtstromen en NETICS

akkerbouw en fruitteelt vaak zijwaarts besproeid met

B.V.. De GEOWALL is een duurzaam antwoord op de vele duizenden

gewasbeschermingsmiddelen. Zo komt een hoge concentratie

kilometers aan houten beschoeiing van watergangen. De GEOWALL

van dit soort middelen in het oppervlaktewater terecht.

is een muurelement van samengeperst natuurlijk materiaal.

De Wingssprayer biedt de oplossing voor dit probleem. Het zorgt voor een reductie van 99% van de “verwaaiing” van

"De winnaars van de 4 categorieën krijgen een intensief

gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater.

versnellingstraject aangeboden door de Unie van Waterschappen, de Nederlandse Waterschapsbank, STOWA, de Topsector Water en

Lagere kosten door gezamenlijk monitoren van inlaat De ‘Inlaat op maat’-methode van Acacia Water ontving de Waterinnovatieprijs in de categorie ‘Voldoende water’. Bij deze methode wordt door middel van een geleidbaarheidsensor de inlaat van water bepaald. De geleidbaarheidsensor kan op de smartphones van gebruikers en beheerders worden aangesloten.

het Valorisatieprogramma Deltatechnologie & Water."

43

WaterCampus Leeuwarden is het knooppunt voor de watertechnologie. De afgelopen tien jaar is hier een watertechnologiecluster ontstaan die zowel landelijk als internationaal de aandacht trekt.

Van idee tot markt, van kennis tot business Watertechnologie innovatieketen

kennisinstellingen uit heel Europa. In het verlengde daarvan richt

De kracht van de WaterCampus in Leeuwarden zit hem in het feit

het CEW zich op toegepast onderzoek en productontwikkeling.

dat hier een complete innovatieketen beschikbaar is om bedrijven

Met de Water Alliance als coördinator richting de markt en business,

te helpen hun ontwikkelingen te versnellen; van idee tot export.

bieden zij gezamenlijk het bedrijfsleven een platform om hun

Faciliteiten zijn gecreëerd waar bedrijven gebruik van kunnen

idee om te zetten in een product waarmee ze de wereldmarkt op

maken; van laboratoria en een Waterapplicatiecentrum(WAC),

kunnen.

tot een aantal demosites waar op grotere schaal getest kan worden. Alles om nieuwe technologieën te testen, op te schalen

Vestigen op de WaterCampus

en te tonen aan de wereld. Hier bevindt zich een innovatieve

Ook fysiek kan het MKB op WaterCampus Leeuwarden terecht.

exportgerichte omgeving, waarin wetenschap, kennisinstellingen

Hier heeft men niet alleen toegang tot kennis en hoogwaardige

en bedrijfsleven elkaar versterken. De partners Wetsus,

onderzoeksfaciliteiten, maar ook tot kantoorruimtes,

Centre of Expertise Water Technology (CEW) en Water Alliance

flexwerkplekken en vergaderruimtes. Onlangs is het

vervullen hierin een belangrijke rol. Wetsus (European centre of

bedrijfsverzamelgebouw uitgebreid met een toonaangevende

excellence for sustainable water technology) vormt het platform

nieuwbouwlocatie.

voor multidisciplinaire samenwerking tussen bedrijven en Belangstelling voor samenwerking, ondersteuning, onderzoek(faciliteiten), onderwijs, business development of vestiging op de WaterCampus Leeuwarden? Kijk op onze site of neem contact met ons op.

SAVE THE DATE – WaterLink Dinsdag 19 januari organiseert Water Alliance, partner van WaterCampus Leeuwarden, WaterLink met als thema 'Verder Kijken'.

In deze editie aandacht voor innovaties en starters, dé finale van de WIS-Award en inspirerende themasessies. Meer informatie op de website van WaterCampus Leeuwarden.

WaterCampus Leeuwarden E: info@watercampus.nl T: 058 – 284 90 44 @watercampus

BOEK UW STAND BINNEN ENKELE KLIKS ONLINE! DÉ WATERBEURS VAN NEDERLAND

EVENEMENTENHAL.NL/AQUA

Presenteer tijdens deze 10e editie uw nieuwste innovaties en producten op het gebied van waterbehandeling, -management en -technologie.

Samen met de gelijktijdige RioleringsVakdagen brengt deze vakbeurs u in contact met ruim 9.900 professionals. Breid uw netwerk uit en leg op de beursvloer de basis voor nieuwe samenwerkingen. Aqua Nederland Vakbeurs is de vakbeurs waar u als bedrijf uit de waterbranche zeker niet mag ontbreken!

EVENEMENTENHAL GORINCHEM 15, 16 EN 17 MAART 2016 12.00 - 20.00 UUR Evenementenhal Gorinchem | Franklinweg 2 | 4207 HZ Gorinchem | 0183 680 680 |

Aqua_Rio_EH

45

Ontsluiten en verrijken van data: Zzyzx water: dé kennisbank voor en door de watersector Zzyzx water is de naam van een nieuwe onlinebibliotheek die zich helemaal gaat richten op waterinformatie.

Onlinezoekdienst voor alle waterartikelen De waterdatabank moet artikelen, rapporten, studies en

gaat zowel om overheden als kennisinstituten. Ook bedrijven

wetgeving op watergebied gaan bundelen. Het gaat dan

kunnen hun informatie in de waterdatabank opnemen. Nu

niet alleen om waterbeheer, maar ook om technologische

is veel informatie alleen maar beschikbaar op de site van een

ontwikkelingen in drink-, afval-en proceswaterbehandeling

instituut of bedrijf, of vaak zelfs alleen bereikbaar via het

en deltabeheer. Ook de waterketen en rioleringen zullen in de

intranet. Organisaties krijgen een extra platform voor gegevens

database worden opgenomen. Er is ontzettend veel informatie

die ze willen delen ook voor die artikelen die anders moeilijk

op het gebied van water beschikbaar in Nederland, maar al die

vindbaar zijn. Gebruikers krijgen zo een veel completer beeld van

informatie is heel versnipperd. Zzyzx water wordt een platform

de informatie die over een bepaald onderwerp beschikbaar is.

waar al die stukken makkelijk te doorzoeken en te vinden zijn.

Artikelen krijgen labels (tags) al naar gelang het onderwerp.

Bovendien worden korte abstracts van de inhoud gemaakt.

Ingressus, marktleider in de ondersteuning van data- en

Vanuit de zoekresultaten kan de gebruikers naar het

catalogusbeheer van bibliotheken, is de drijvende kracht achter

betreffende artikel of onderzoek doorklikken. Het verschil met

de nieuwe waterdatabase. Zzyzx water heeft daarmee de kennis

zoekmachines als Google is dat er veel gerichter gezocht wordt in

en expertise in huis om de verschillende informatiebronnen in

een uitsluitend watergerichte omgeving waar de informatie veel

de waterwereld bijeen te brengen. Zzyzx water is in overleg met

completer is. Met Google kom je alleen bij openbare informatie.

verschillende Nederlandse partijen in de watersector om hun

Zzyzx water heeft juist ook veel stukken die niet zomaar op het

artikelen, onderzoeken en andere publicaties te ontsluiten. Het

net te vinden zijn.

Aanleiding: • (Dedicated) archief op orde: lokale kennisbank volledig en toegankelijk • Branche kennisbank initiëren en inzetten als extra marketing -/publicatie kanaal

1. Initiëren en opzetten (Zzyzx water) kennisbank: • Met behulp van branche organisaties, kennisorganisaties, onderzoeksbureaus, vakblad(en),marktpartijen en overheid de kennisbank ontwikkelen • Ontsluiten en, indien nodig, verrijken van data van de deelnemende kennisorganisaties/partijen (participanten)

2. Voordelen voor de participant zijn: • Zoek gemak voor de klant en interne gebruiker: op één plek verwijzingen naar informatie (op de server van desbetreffende participant ) • Leads generatie • Naamsbekendheid vergroten door participant opname home page • Naamverwijzing bij gevonden ‘hit’ (document) • Push functie bij plaatsing nieuw document naar relevante gebruikers • Zowel nationaal (Nederlands) als internationaal (Engels) Internationale beurzen 3. Gebundelde promotie • Promotie en exposure via de sites van alle participanten en ambassadeuren • Ondersteuning van brancheverenigingen • Stimulering overheid • Artikelen en advertenties in vakbladen

46

Hank Kuit: “Vitens maakt ruimte voor jongeren” Uit de arbeidsmarktinterviews dit jaar

procent naar 4 procent. Maar daar zitten

opgeleid, maar je ziet een verschuiving

kwamen acht trends naar voren, die

ook veel pensioneringen bij. Er zou meer

richting hbo, als gevolg van andere eisen,

we aan Hank Kuit, manager Human

verloop mogen zijn, dat is goed bedoeld.

waaronder kennis van automatisering.”

Resources bij Vitens , voorleggen. Hij

Je wilt het maximale uit talenten halen

4: De werving van technisch personeel

signaleert een toenemende flexibiliteit in

en daarom moet een werknemer zich

professionaliseert. Mbo-werkgevers

de arbeidsrelatie voor zowel werknemer

niet beperken tot een werkgever. De

zoeken elkaar op in het werven en

als werkgever. Tegelijk blijft Vitens een

maatschappij wordt flexibeler, behoeften

opleiden van jongeren.

werkgever, waar mensen graag lang

veranderen, daarin scholen wij mensen

“Gezamenlijk werven is niet noodzakelijk.

bij blijven werken. “Het bedrijf is een

ook bij.”

Vitens is steeds bekender, we zijn echt een employers’ choice. We zitten ook qua

‘employers’ choice’.”

2: Systematischer aanpak van

diversiteit boven de wettelijk verplichte

1: Minder vaste contracten en meer

kennisoverdracht van oude naar jonge

percentages, met bijna dertig procent

flexibiliteit voor werknemer en

professionals.

vrouwen in de managementposities. Dit

werkgever.

“Een aantal oudere werknemers kan

jaar stellen wij vier arbeidsgehandicapten

“Kwaliteit en continuïteit gaan boven

bij Vitens coach worden van leerling-

aan, in totaal 46 tot 2026. Ook dat geeft

flexibiliteit. In het primair proces - waar

monteurs en worden daarvoor vrijgesteld.

je bedrijf een menselijker gezicht. De

werk langere tijd nodig is - geven wij

Elke twee jaar leiden we tien monteurs

gezamenlijke waterbedrijven verzorgen

mensen een vast contract. Specialisten

op, die vier dagen werken en een dag

voor bepaalde ROC’s het curriculum over

die tijdelijk nodig zijn, zoals data

naar school gaan. Het is goed als er meer

gas, licht en water. Zo leren jongeren ons

analisten voor de automatisering van

jongeren binnenkomen, die nemen ook

kennen als werkgever. De werving is wel

productielocaties, huren we ook in.

een moderne manier van denken mee.

veranderd: vacatures gaan bijvoorbeeld

Er is een flexibele schil bij afdelingen

Ouderen leren evenveel van jongeren als

via Linkedin, dan heb je zo 150 reacties.”

en functies waar we minder werk

andersom. Voor jongeren is tijd en plaats

verwachten, omdat de automatisering

onafhankelijk werken vanzelfsprekend,

5: De arbeidsmarkt voor

toeneemt. Het werk van bijvoorbeeld

ouderen verzinnen dat niet.”

hoogopgeleiden internationaliseert.

“Dat speelt minder. We hebben wel

secretaresses is afgenomen door het gebruik van mobiele telefoon en laptop.

3: Traineeships als DE entree tot

projecten in landen als Mozambique,

Een ander voorbeeld zijn callcenters.

professionele carrière in watersector

daar doen onze mensen graag aan mee.

Klanten typen nu zelf gegevens in via een

“Voor jongere wo’ ers en hbo’ers is er een

Er is veel kennisuitwisseling met bedrijven

selfservice portal.”

cross over-traject voor de gezamenlijke

over de hele wereld, dat zijn netwerken

“In ons primaire proces werken vooral

energie- en watersector. Met traineeships

die je opbouwt via onder andere

ambachtsmensen die lang bij ons blijven.

zijn we gestart toen Vitens ontstond.

conferenties.”

Vitens is kennelijk een aantrekkelijke

In negen jaar hebben we 36 trainees

werkgever. Ook hbo’ers en wo’ers blijven

gehad, meestal wo-opgeleid. Ze vinden

6: Medewerkers krijgen meer eigen

langer. In de staven, finance, hr en

het over het algemeen geweldig. Ook wij

verantwoordelijkheid voor eigen

communicatie, zijn wel meer wisselingen.

hebben er veel van geleerd. De meeste

loopbaan.

Het verloop is iets toegenomen, van 1,5

medewerkers zijn overigens mbo-

“Inderdaad, een deel van de

47

Column Samenhang in Human Capital Water Het programma Human Capital Water

Dat kunnen we nu bij toerbeurt doen

is een nieuwe fase ingegaan. Else

en bovendien een completer verhaal

Boutkan, programmamanager bij NWP,

presenteren.’”

licht toe: “Dit najaar heeft NWP alle

“De bundeling is voor jongeren

partijen bij elkaar geroepen. Daarbij is

aantrekkelijker, het is ook gemakkelijker

besloten om de vele, diverse initiatieven

om hiermee de sector te mobiliseren en

als een samenhangend geheel te gaan

te binden.” NWP gaat er niet bovenop

presenteren, een doorgaande lijn van

zitten, benadrukt Boutkan. “De partijen

basisschool tot en met de startfase van de

gaan de nieuwe opzet de komende

loopbaan. Het is eindelijk een volwaardig

maanden zelf naar buiten brengen. We

human capital programma.”

willen grotere betrokkenheid van bedrijven

Ook gaan partijen beter samenwerken.

en organisaties en hopen het gewenste

“Neem de Roadshow langs hogescholen

vliegwiel in beweging te brengen: meer

en universiteiten van het National

jongeren stimuleren en ondersteunen bij

Watertraineeship . Afgesproken is dat

een loopbaan in de watersector.”

andere initiatieven er gelijk mee gaan optrekken. Die partners vertelden: ‘Wij

Meer informatie via

wilden ook al naar die scholen gaan.

e.boutkan@nwp.nl

Starters welkom Opeens viel het kwartje op de carrièredag bij Hogeschool Larenstein in Velp. Ik sprak een student die bijna klaar was met zijn studie.

Met veel omhaal presenteerde hij zich, in de hoop een baan te vinden. Zijn pleidooi kwam weinig natuurlijk over en hij kon zijn grote onzekerheid nauwelijks verbergen.

Dit verbaasde mij zeer, aangezien de arbeidsmarkt voor starters in het afgelopen jaar aanzienlijk is verbeterd. Ik merk dat de tijd waarin jongeren naar een baan zoeken, aanmerkelijk is verkort ten opzichte van de jaren daarvoor. Deze verandering was kennelijk niet doorgedrongen tot deze student.

Afgelopen weken heb ik met vele studenten gepraat tijdens borrels, presentaties en bij de carrièredag van de International Waterweek in Amsterdam. Hier kwam ik opnieuw veel jongeren tegen die onzeker zijn over hun baankansen. Ondertussen

verantwoordelijkheid voor de

8: Behoud van personeel krijgt meer

snap ik waar dit gevoel vandaan komt. De

loopbaan ligt bij de medewerker zelf.

aandacht van werkgevers.

huidige groep net afgestudeerden weet

We zorgen voor een strategische

“Wij hebben een groot project gericht

niet beter dan dat de arbeidsmarkt slecht

personeelsplanning. Het vraagt

op een duurzame inzetbaarheid. Onder

is. De arbeidsmarkt is sinds 2008 niet best

om veranderde kennis, maar ook

begeleiding discussiëren mensen over de

geweest en deze studenten zijn rond 2010

andere competenties. Naast het

vraag: hoe blijf ik tot het einde van mijn

begonnen met hun studie. Tot vorig jaar

normale opleidingsbudget krijgen

werkende leven goed inzetbaar? Elke

sprak ik hele goede, net afgestudeerden

onze medewerkers een budget voor

werkende moet zich vanaf jonge leeftijd

met de juiste technische opleiding, die

employability, dat ze ook voor een

afvragen: doe ik dit werk met plezier? Kan

heel moeilijk een baan vonden. Dit waren

andere loopbaan mogen inzetten,

ik het werk veilig en gezond uitvoeren?

moeilijke gesprekken. Ik kon ze niet anders

duizend euro per drie jaar. We investeren

Hoe kan ik zwaar werk lichter maken?

adviseren dan te blijven proberen. Maar

hiermee in Vitens, maar ook in BV

Wij willen ook ruimte maken voor

gelukkig ontstaat nu een mooie balans

Nederland. ”

jongeren die net van hun opleiding

tussen vraag naar en aanbod van starters.

komen. Ook zij moeten een loopbaan

Wanneer een starter de juiste (technische)

7: Kennis van integraal

kunnen opbouwen. Ze moeten natuurlijk

achtergrond heeft en zichzelf weet te

projectmanagement en civiele

wel goed zijn. Ons HR-beleid ontwikkelt

presenteren, vindt diegene binnen enkele

techniek is veelgevraagd.

zich mee met de tijd; we hebben

maanden ook een baan. Dit is wennen voor

“In projecten moet je doelen halen en

bijvoorbeeld de jubileumuitkering na 25

de jonge professional, die enigszins in het

voorspelbaar zijn, dat eist de klant.

jaar dienst afgeschaft, de beloning wordt

defensief is geraakt. Maar ik ben er blij mee.

Integraal projectmanagement is dus heel

nu elk jaar voor een deel uitgekeerd. Zo

Laat de talenten maar komen. Wij hebben

belangrijk. Aan de businesskant van de IT

waarderen we iedereen, of iemand nu

jullie hard nodig.

hebben we veel specialisten nodig: data

lang of kort bij Vitens werkt. We willen

analisten, software integrators en asset

een gevarieerd, gelukkig en daardoor

Jaap Feil

management op hbo en wo-niveau.”

productief, personeelsbestand.” S

H2O Job

48

Adviseur stedelijk water

SENIOR PROJECT ENGINEER

Als Senior Project Engineer draag je zorg voor een adequate voorbereiding zodat installaties volgens de opgestelde specificaties gebouwd worden. Je bent verantwoordelijk voor het technisch configureren en ontwerpen van systemen, o.a. Electro deïonisatie, membraanfiltratie, membraan ontgassing, etc. Op basis van de materiaallijsten verzorg je de aanvraag en inkoop van de materialen. Goede coördinatie en bewaking van leveranciersafspraken betreffende prijzen en leveringen (levertijden, kwaliteit en kwantiteit) zijn belangrijke aspecten, waarover je met leveranciers onderhandelt en indien nodig bijstuurt. Daarnaast geef je technische ondersteuning aan klanten inclusief trouble shooting, inbedrijfstellingen en training op locatie bij onze klanten.

Je begeleidt, ondersteunt en werkt nauw samen met je collega’s in het project team en rapporteert aan de Project Manager.

De invloed van groei- en klimaatveranderingen vragen om een vernieuwende, multifunctionele en duurzame inrichting van de openbare ruimte. De adviseur stedelijk water ondersteunt/adviseert gemeenten en waterschappen bij hun vraagstukken wat betreft stedelijk waterbeheer.

Anno Drenth E: anno.drenth@tauw.com T: +31 65 38 15 80 9

Gevraagd Een ervaren Chemical Engineer of vergelijkbaar op HBO niveau, de nodige relevante werkervaring en kennis van waterbehandeling in het algemeen en high purity en ultrapuur water bereiding in het bijzonder.

Je bent een “team player” met een hands-on mentaliteit.

Nieuwsgierig?

Check http://www.purewatergroup.com/site/index.php/actueel

bedrijvenregister

C-mark B.V. Munsterstraat 9, 7418 EV Deventer www.c-mark.nl, info@c-mark.nl T: +31 (0)88-8310500 Opleidingen, Legionella - risico-analyse, Legionella - beheersplan opstellen, Legionella - advies, Laboratoriumonderzoek - legionella, Advisering

Centre of Expertise Water Technology (CEW) Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden www.cew-leeuwarden.nl, info@cew-leeuwarden.nl T: +31(0)582100919 Toegepast onderzoek, Onderzoek, Onderwijs

Centrum voor Innovatief Vakmanschap Water

Deltares Postbus 177, 2600 MH Delft www.deltares.nl, info@deltares.nl T: +31(0)88 3358273, F: +31(0)88 3358582 Advisering, Delfstoffenwinning, Engineering, Funderingssystemen, Grondwater, Onderzoek, Regenwatermanagement, Stedelijk waterbeheer, Waterkeringen, Watermanagement

(CIV Water) Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden www.civwater.nl, info@civwater.nl T: +31(0)58-2849049 Onderwijs, Onderzoek, Advisering, Online platform, Personeel, Personeel/management, Projectbegeleiding Bewakingssystemen, Automatisering

CimPro BV De Waal 4684 PH Best www.cimpro.com, cimpro@cimpro.com T: +31 (0)88 246 77 99, F: +31 (0)88 246 77 00 Waterbeheer, Telemetriesystemen, Telemetrie, Stedelijk waterbeheer, Rioolpompstations, Procesbesturingsinstallaties, Meet- & Regeltechniek, Energiebeheer, Bewakingssystemen, Automatisering

Econosto Nederland BV Cypreslaan 63, 2908 LT Capelle aan den IJssel www.econosto.nl, info@econosto.com T : +31 (0)10 284 11 00, F : + 31 (0)10 451 68 51 Afsluiters, Meet- & Regeltechniek, Gietijzeren appendages, Kleppen, Flowmeters, Afvalwaterbehandeling, Afvalwatertransport, Koppelingen, Hydrants, Watermeters

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar adverteren@waterforum.net of bel 015 361 7433

49

bedrijvenregister

Endress+Hauser BV Nikkelstraat 6, 1411 AJ Naarden www.nl.endress.com, info@nl.endress.com T : +31 (0)35 695 86 11, F : + 31 (0)35 695 88 25 Zuurstofmetingen, Watermetingen, Wateranalyse apparatuur, Toxiciteits analyseapparatuur, PH-elektroden, Niveaumeting, Monstername apparatuur, Meet- & Regeltechniek, Flowmeters, Analyse-apparaten

Krohne Nederland B.V. Kerkeplaat 14, 3313 LC Dordrecht www.krohne.com , infonl@krohne.com +31 (0)78 630 6200 , +31 (0)78 630 6405 Watermetingen, Watermeters, Wateranalyse apparatuur, Procesindustrie, Niveaumeting, Meters, Meet- & Regeltechniek, Flowmeters

Logisticon Water Treatment B.V. Energieweg 2, 2964 LE Groot Ammers www.logisticon.com, water@logisticon.com T: +31 (0)184 608260, F: +31 (0)184 608280 Zware metalen verwijdering, Waterzuivering, Waterbehandelingsinstallaties, Waterbehandeling, Ultrafiltratie, Proceswaterbehandeling, Ontijzering, Omgekeerde osmose installaties, Mobiele drinkwaterinstallaties, Membraanfiltratie

Nijhuis Water Technology Innovatieweg 4, 7007 CD Doetinchem www.nijhuisindustries.com, info@nijhuis-water.com T: +31 (0) 314 749 049, F: +31 (0) 314 749 000 Waterbehandelingsinstallaties, Terugwinninginstallaties, Slibbehandeling Flotatie-installaties en tanks Afvalwaterbehandeling Waterzuivering Ozonisatie-installaties Legionella - behandelingsapparatuur Biogas installaties Biologische afvalwaterzuivering

Reinders Apparatenbouw Koningsweg 33, 9731 AR Groningen www.reindersbv.nl/pagina/apparatenbouw, info@reindersbv.nl T: +31 (0)50 5411600, F: +31 (0)50 5413677 Apparatenbouw, ontharding, filters, ontijzering

Enviro-Chemie bv Waarderweg 52c, 2031 BP Haarlem www.envirochemie.nl, sales@enviro-chemie.nl T: +31 23 5345405, F: +31 23 5345741 Membraantechnologie, MBR (Membraan Bio Reactoren), Flotatie-installaties en tanks, Emulsiesplitsers, Chemische waterbehandeling, Biologische reiniging grondwater/lucht, Afvalwaterbehandeling

HKV lijn in water Postbus 2120, 8203 AC Lelystad www.hkv.nl, info@hkv.nl T: +31 (0)320 294242, F: +31 (0)320 253901 Watermanagement, Waterkeringen, Waterbeheer, Remote Sensing, Opleidingen, Ingenieursbureaus, Grondwater, GIS (Geografische Informatie Systemen), Gespecialiseerd advies, Advisering

KSB Nederland B.V. Wilgenlaan 68, 1161 JN Zwanenburg www.ksb.com, infonl@ksb.com T: +31 (0)20 4079800, F: +31 (0)20 4079801 Waterpompen, Rioolwaterzuiveringsinstallaties, Proceswaterbehandeling, Pompen, Polderbemalingsinstallaties, Oppervlaktewater zuivering , Onderhoud en reiniging, Koelwaterbehandeling, Grondwater, Drinkwatervoorziening

Landustrie Sneek B.V. Pieter Zeemanstraat 6, 8600 AD Sneek www.landustrie.nl , info@landustrie.nl +31 (0)51 548 6888 , +31 (0)51 541 2398 Roosterreinigers, Rioolwaterzuiveringsinstallaties, Rioolpompstations, Pompen, Beluchtingssystemen, Afvalwa-

Metawater Co., Ltd. Europe Rep. Office Prof. J.H. Bavincklaan 2, 1183 AT Amstelveen www.metawater.co.jp/eng/, info-europe@metawater.com Filtratie, Membraanfiltratie, Membraantechnologie, Ozonisatie-installaties, Waterbehandeling

NWP (Netherlands Water Partnership) Bezuidenhoutseweg 2, 2594 AV Den Haag www.nwp.nl, info@nwp.nl T: 070-3043700 , F: 070-3043737 Branche-organisaties, Watermanagement, Netwerkorganisatie

ProMinent Verder B.V. Postbus 12, 3450 AA Vleuten www.prominent.nl, info@prominent.nl T: +31 (0)30 6779280, F: +31 (0)30 6779288 Chloordioxide installaties, Desinfectie/oxidatie installaties, Doseringsapparatuur, Drinkwaterbehandeling, Meet- & Regeltechniek, Ozonisatie-installaties, Pompen, Tanks, UV-bestralingsinstallaties, Waterbehandelingsinstallaties

Royal Haskoning DHV Postbus 1132, 3800 BC Amersfoort www.royalhaskoningdhv.com, info@rhkdhv.com T: +31 (0)88 3482000, F: +31 (0)88 3482801 Waterzuivering, Watermanagement, Vaarwegen, Stedelijk waterbeheer, Integraal Waterbeheer, Ingenieursbureaus, Hoogwaterbescherming, Havens, Engineering, Drinkwater-

Reinders Waterbehandeling Koningsweg 33, 9731 AR Groningen www.reindersbv.nl/pagina/waterbehandeling, info@reindersbv.nl T: +31 (0)50 5411600, F: +31 (0)50 5413677 Waterbehandeling, waterbehandelingsinstallaties

terbehandeling, Afvalwaterbeheer, Afvalwatertransport, afvalwaterzuivering, Polderbemalingsinstallaties

behandeling

Rood Wit Blauw watergroep (RWB) Ambachtstraat 20, 7609 RA Almelo www.rwbalmelo.nl, info@rwbalmelo.nl T: +31 54 6545020, F: +31 54 6545030 Aannemers, Apparatenbouw, Constructie, Demineralisatie, Drinkwaterbehandeling, Engineering, Filtratie, Oppervlaktewater zuivering, Projectbegeleiding, Toegepast onderzoek

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar adverteren@waterforum.net of bel 015 361 7433

50

bedrijvenregister

SOLIS Projects bv Zuiveringweg 92, 8243 PE Lelystad www.solis.nl, info@solis.nl T: +31 (0)320 292020, F: +31 (0)320 292029 Waterzuivering, Slibtransportapparatuur, Slibbehandeling, Rioolwaterzuiveringsinstallaties, Ontwateringsapparatuur, Membraanbioreactor - turn key, MBR (Membraan Bio Reactoren), Filtratie, Engineering, Afvalwaterbehandeling

Task IndustriĂŤle Milieutechnieken Kerkhofstraat 33, B-2220 Heist-op-den-Berg / Belgie www.task.be / info@task.be T: +32/(15)24 21 15, F: +32/(15)24 55 16 (af)gaszuiveringsinstallaties, afvalwaterzuivering,

Stowa Postbus 2180, 3800 CD Amersfoort http://www.stowa.nl, stowa@stowa.nl T: +31 (0)33 4603200, F: +31 30 2321766 Onderzoek, Voorlichting

Unie van Waterschappen Postbus 93218, 2509 AE Den Haag www.uvw.nl info@uvw.nl T: +31 70 3519751, F: +31 70 3544642 Voorlichting

Warmtewisselaars

SUEZ environnement Willem Barentszweg 4 , 5928 LM Venlo www.ondeo-is.nl, robin.vandervaart@ondeo-is.com T: +31 (0)6 136 55 664 F: +31 (0)77 3231230 Waterbehandeling, Ultrafiltratie, Proceswaterbehandeling, Ontzouting, Ontijzering, Ontharding, Onderhoud en beheer, Omgekeerde osmose waterbehandeling, Mobiele ontzoutingsinstallaties, Membraanfiltratie

VISSER waterbeheer De Beeringen 22, 6681 JH Bemmel www.visserwaterbeheer.com, steven@visserwaterbeheer.com T: +31 6 21206760 Waterschappen, Watermanagement, Waterbeheer, Ruimtelijke Ordening - Interactieve planvorming, Overheid, Organisaties, Oppervlaktewaterinname, Ingenieursbureaus, Freelancers, Advies- en ontwerpbureaus

WAM Holland Bulk Handling Equipment B.V. Honderdland 201, 2676 LV Maasdijk www.wamholland.nl, wam@wamholland T: +31 (0)174 52 19 88, F: +31 (0)174 51 49 91 Vijzels, Kanaalzeven, Zandscheiders, Schroefseparatoren, Kalk-doseer installaties

Watercampus Agora 4, 8934 CJ Leeuwarden www.watercampus.nl, info@watercampus.nl T: 058-284 90 44 Watertechnologie, Advisering, Faciliteiten, Netwerkorganisatie, Onderzoek, Opleidingen, Branche-organisaties, Organisaties, Verhuur

Wetsus Postbus 1113, 8900 CC Leeuwarden www.wetsus.nl, info@wetsus.nl T: +31 (0)58 2843000 F: +31 (0)58 2843001 Toegepast onderzoek, Sensoren, Proceswaterbehandeling, Onderzoek, Milieutechnologie, Membraantechnologie, Membraanbioreactor - kenniscentra, Drinkwaterbehandeling, Biotechnologie, Afvalwaterbehandeling

Water Alliance Postbus 7560 , 8903 JN Leeuwarden www.wateralliance.nl, info@wateralliance.nl T: +31 (0)58 2849044 Waterzuivering, Watermanagement, Waterbehandeling, Netwerkorganisatie, Branche-organisaties, Afvalwaterbehandeling

Wateropleidingen Postbus 1410, 3430 BK Nieuwegein www.wateropleidingen.nl, info@wateropleidingen.nl T: +31 (0)30 6069400, F: +31 (0)30 6069401 Afvalwaterbeheer, Drinkwaterbehandeling, Drinkwatervoorziening, Legionella - beheersplan opstellen, Onderhoud en beheer, Opleidingen, Riolering, Stedelijk waterbeheer, Waterbeheer, Waterzuivering

Waterapplicatiecentrum (WAC) Agora 1, 8934 CJ Leeuwarden www.waterapplicatiecentrum.nl, info@waterapplicatiecentrum.nl T: 058-7110970 Faciliteiten, Onderzoek, Watertechnologie

Watson-Marlow BV Industrieweg 130a, 3044 AT Rotterdam www.watson-marlow.com / info.nl@wmpg.com T: +31 10 4623486, Doseringsapparatuur, Pompen

Wilt u ook gebruik maken van of meer informatie ontvangen over de speciale vermelding in het bedrijvenregister van Waterforum Media, neem dan contact op met Daan Mooijman, +31 (0) 70 323 40 70 of via mail: daan@waterforum.net

www.waterforum.net/bedrijvenregister

Wilt u uw bedrijf ook beter profileren, mail dan naar adverteren@waterforum.net of bel 015 361 7433

kennis delen en kennis vergaren

Wat e r fo r u m b i e d t b e d r i j ve n e n ke n n i s c e n t ra e e n p l at fo r m om kennis en ervaring te delen met de waterwereld.

Dit katern is samengesteld door: E a s y f a i r s / E c o n o s t o N e d e r l a n d b v / J U M O M e e t - e n R e g e l t e c h n i e k B .V. / Wa t e r v a c a t u r e s . n l

Wat e r fo r u m b i e d t o o k u d e ka n s o m d e e l t e n e m e n z i e w w w.wa t e r f o r u m . n e t / wa t e r p l a t f o r m vo o r d e m o g e l i j k h e d e n .

MULTIVIS FIJNZEVEN

Multivis levert en plaatst al meer dan 20 jaar drumfilters en bandzeven.

Deze zeven blinken uit in eenvoud en onderhoudsgemak. Het compacte drumfilter heeft snel verwisselbare zeefpanelen vanaf 10 micron met een oppervlak tot 22 m2! Door Stowa is het drumfilter al in 2002 als beste getest op de verwijdering van vaste stof en vet. (2002 rapport 11B).

Meer weten over: werking, kosten, referenties, en de vele voordelen?

Mail: j.meindersma@multivis.nl, of bel: 0653237632.

COMPACT MINI-PLANT WASTEMASTER® MIT Na meer dan 30 jaar ervaring in afvalwaterbehandeling heeft Speco een compacte, innovatieve voorbehandeling installatie ontwikkeld met de volgende functies: • Zeven grovere delen; • Zand afscheiden; • Vet afschrapen.

De WASTEMASTER® MIT voorbehandeling installatie is uitgevoerd met een bedieningspaneel welke de toegepaste technieken in deze machine goed op elkaar af stemt.

Samengevat is de WASTEMASTER® MIT een echte voorbehandeling installatie met een maximale toevoer van 8 liter per seconde.

De installatie is met name goed bruikbaar in kleine municipale toepassingen als ook in industriële toepassingen zoals autowasstraten.

De Wastemaster® MIT bestaat uit een zeefschroef waar het water in wordt gepompt (1). Delen groter dan de zeef, 3 of 5mm, worden door de SINT® polyurethaan schroef naar boven gedraaid om afgevoerd te worden (2). Het SINT® polyurethaan houdt de zeef continu schoon.

Kleinere deeltjes worden in de bezinkingstank gelost (3). Lucht injectie in de tank versnelt de sedimentatie. Het bezonken zand wordt in het onderste deel van de tank weggetrokken door een transportschroef (4).

Materie die niet bezinkt blijft in de tanken wordt opgepakt en weggevoerd door de drijvende SINT® polyurethaan schroef (5).

Het controlepaneel (6) zorgt voor een juiste besturing van de fases van de machine.

WAM Holland Bulk Handling Equipment B.V. Honderdland 201, 2676 LV Maasdijk T: +31 (0)174 52 19 88, F: +31 (0)174 51 49 91 www.wamholland.nl, wam@wamholland

KSB ondersteunt Vitens In Spannenburg, Friesland, wordt dagelijks drinkwater voor 300.000 mensen behandeld. Daar staat de grootste behandelingsinstallatie voor drinkwater van het bedrijf Vitens. Dagelijks verpompt het bedrijf hier meerdere miljoenen liter water – en wordt daarbij door KSB ondersteund.

In Nederland vertrouwen miljoenen mensen op drinkwater van Vitens – en daarmee ook op de betrouwbare KSB producten.

KSB. Uw merk voor toptechniek.

Om de processen van waterwinning, -behandeling en -distributie efficiënt te organiseren, werkt Vitens niet alleen nauw samen met onafhankelijke instituten en overheidsinstellingen maar ook met bedrijven zoals KSB. Daarbij vormen kwaliteit en efficiëntie van alle processen en installaties de belangrijkste uitgangspunten voor het bedrijf.

Vitens heeft daarom gekozen voor zes Omega pompen met bijbehorend servicepakket van KSB. Deze beslissing werd mede ingegeven door de positieve ervaringen die men had in eerdere gemeenschappelijke projecten met KSB. Jan Jager van Vitens:“Dankzij de uitstekende ondersteuning van KSB hebben wij de juiste pompen voor onze processen gevonden. KSB pompen onderscheiden zich door hoge standtijden en efficiëntie. Ook de totale bedrijfskosten spelen voor ons een grote rol. Omdat de pompen uiterst betrouwbaar werken, hebben we nog geen beroep hoeven doen op de serviceafdeling van KSB.”

KSB Nederland BV Wilgenlaan 68 1161 JN Zwanenburg T: (020) 4079898 E: infonl@ksb.com I: www.ksb.nl

Niveau specialisten Klay Instruments is een Nederlandse producent van proces instrumentatie.

Voor niveaumeting in water, afvalwater en slib produceren wij onderdompelbare niveautransmitters met kabel of staafverlenging.

Deze zijn leverbaar met een rvs membraan of een keramische sensor. De intelligente transmitters hebben als optie HART protocol. Graag stellen wij de volgende niveau specialisten aan u voor.

HydroCer en AquaCer Robuuste kabelniveautransmitters met capacitieve keramische meetcel.

De Hydrocer en AquaCer zijn leverbaar met een vast meetbereik (type VM) en een instelbaar meetbereik d.m.v. Hart® Protocol, type Hydrocer-I / AquaCer-I (nauwkeurigheid 0,1%). Uitgang 4-20mA of TTL. Sensor diameter HydroCer : 38mm, sensor diameter AquaCer: 22mm.

2000-Hydrobar Een “intelligente” serie niveautransmitters met kabelverlenging of RVS staafverlenging. Zero en span zijn zeer eenvoudig instelbaar zonder testdruk d.m.v. 3 druktoetsen en een lokaal display.

De transmitters zijn voorzien van een sterk frontmembraan (lasergelast) wat resulteert in een perfecte lange termijn stabiliteit!

Naast deze toppers staan er nog specialisten klaar op het gebied van druk, flow-,temperatuur- en geleidbaarheidsmeting.

Klay Instruments Nijverheidsweg 5, 7991 CZ Dwingeloo T: +31 (0)521 591550, F: +31 (0)521 592046 www.klay.nl, info@klay.nl

KELLER GSM2 maakt overstort eenvoudig KELLER AG für Druckmesstechnik is gevestigd in Winterthur (Zwitserland) en is de meest toonaangevende producent van druktransducer- en -transmitters in Europa.

Het volledige productieproces vindt plaats op de hoofdlocatie in Winterthur, van de vervaardiging van onderdelen en de kalibratie van de druksensoren tot en met de controle van het eindproduct. Alle KELLER-producten, inclusief software, zijn dus "Made in Switzerland".

De toepassingen van onze druksensoren zijn net zo veelzijdig als het gehele KELLER-assortiment.

Op het gebied van nivosensoren, nivodataloggers en riooloverstortloggers is Keller toonaangevend in Europa.

KELLER nederland Postbus 59 2810AB Reeuwijk T: (0182) 399840 sales@keller-holland.nl www.keller-holland.nl

Concurrerende elektrische aandrijvingen Aan elektrische aandrijvingen worden hoge eisen gesteld. De ECON® ELA aandrijving is dan ook bijzonder robuust uitgevoerd en kan worden toegepast op alle kogelkranen, vlinderkleppen en plugkranen, die zijn voorzien van een ISO 5211 montageflens.

De ECON® afsluiters kunnen in de meeste gevallen rechtstreeks, zonder gebruik van een opbouwset, worden opgebouwd met deze ELA aandrijving. De ELA aandrijvingen bieden betrouwbaarheid, gebruikersgemak en een uitstekende prijskwaliteitverhouding.

De ECON® ELA aandrijving is vervaardigd uit een lichtgewicht aluminium weerbestendige IP67 behuizing. Corrosievastheid van de behuizing door geanodiseerd aluminium welke voorzien is van een polyester coating.

terugmeldingen beschikbaar waaronder potentiometers en regelkaarten voor modulerende doeleinden (0-10V, 4- 20mADC).

De ECON® ELA aandrijving is optioneel verkrijgbaar in een brandvertragende uitvoering.

Een uitgebreide video van de ECON®ELA aandrijving vindt u middels deze link http://bit.ly/econ-ela

De aandrijving functioneert geluidsarm en is uiteraard thermisch optimaal beveiligd tegen overbelasting. De aandrijvingen vanaf type ELA 80 beschikken over een automatisch ontkoppelde noodhandbediening zodra de motor elektrisch wordt aangestuurd.

De ECON® ELA aandrijving is verkrijgbaar in aansluitspanningen van 24V tot aan 440V/3ph.

De ELA aandrijving is als optie verkrijgbaar in een explosieveilige behuizing (Eexd II BT4) of een waterdichte IP68 behuizing.

Uiteraard zijn er een keur aan additionele schakelaars en

Econosto Nederland bv T. 010 284 11 20, UW@econosto.com, www.econosto.nl

GROUNDWATER IS OUR BUSINESS

PC/PLC

Sluit Divers aan op industriële netwerken

RS485

Modbus RTU Diver-MOD

Diver-MOD

Modbus Interface for Diver

Modbus Interface for Diver

Article-No. AS339

Article-No. AS339

www.vanessen.com

www.vanessen.com

Diver-MOD

www.vanessen.com

www.vanessen.com

www.vanessen.com

Diver-MOD

De Diver-MOD is een interface om een Diver te gebruiken in industriële SCADA netwerken die gebruik maken van een RS485 Modbus netwerk. Waar het eerder niet mogelijk was om met een Modbus SCADA netwerk (in-situ druk, temperatuur en geleidbaarheid) peilbuizen te meten kan nu de Diver in combinatie met de Diver-MOD op een SCADA netwerk worden aangesloten.

De Diver-MOD is een interface tussen het RS485 netwerk en de Diver en heeft een barometrische sensor om Diver meetwaarden direct om te kunnen zetten in waterstanden. Met de Diver-MOD kan real-time data worden opgevraagd en kan direct gereageerd worden op veranderende omstandigheden.

Wilt u ook op een 'WATERplatform' pagina?

Wat e r fo r u m b i e d t b e d r i j ve n e n ke n n i s c e n t ra e e n p l at fo r m om kennis en ervaring te delen met de waterwereld.

Wat b e t e ke n t d i t co n c r e e t vo o r u : • PUSH ac tief uw bericht /produc t nieuws, uw noviteit, uw (afgeronde/lopende/interessante) project de markt in.

• Juist in deze technische branche wordt uw extra UITLEG gewaardeerd door uw doelgroep. kennis delen en kennis vergaren

Wa t e r fo r u m b i e d t o o k u d e ka n s o m d e e l t e n e m e n z i e w w w.wa t e r fo r u m . n e t / wa t e r p l a t fo r m vo o r d e m o g e l i j k h e d e n . o f n e e m co n t a c t o p m e t D a a n M o o i j m a n , d a a n @ wat e r fo r u m . n e t o f b e l + 3 1 ( 0 ) 7 0 3 2 3 4 0 7 0.