Ä Höuwertaag
Scho früej am Morge, nug bevors ganz taget het, sy wier Buebe gweckt worde: Ufstah Buebe, wier müesse ga meeje! Der Att u d Mueter sy scho fürha gsy; d Mueter het ir Chuchi ghantiert u der Atte het di frisch tengelete Sägessi parat gmacht. Äs wollt äs par Taag gäbig sy; wier müessen das schöena Wätter usnütze fur ds Höuwe, het er gsiit.
Nät wyt vam Huus äwägg, im Maad, ischt äs schöes Höuwli gwagses gsy; da hii wer wele ga meejen u gwüss grad ä tola Bitz abhouwe. Der Atte u wier Buebe hii d Sägessi uf d Axla gnoh. Am Gurt am Rügg isch ds Wetzstiichübeli volls Wasser mit dem Wetzstii ghanget. Wetze mues ma chöne, we ma ä gueta Meejer wollt sy!
An äso öppis wie ane Motormeejer het denn nug niemer gsinet. O we ma gwüsst het, dass im Underland scho söttig Maschini im Ysatz stande; fur in de Bäärga mit irne stotzige Mattlene syn di Maschini nät z bruche gsy. Zwar hii Hendler us em Underland im Ustig ar Bäärgrächnig äso Meejer vorgfüert, waa d Pure scho ginteressiert hii. Un og wier Buebe hin di Wundermaschini numen äso aagstunet. Aber dass dii bin üüs chönnte bbrucht wärde, da draa het vorlüüffig niemer gsinet.
Dure tounass Stuffel bischt zun däm Blätzi glüffe, waat hüt hescht welen umstütze. Ds Meejen ischt ringer ggange, wes nug äs bitzi Tou ghabe het. Zum Aafaa hesch d Sägessa gwetzt. U de hescht aafa meeje. Der Atten ischt vorusggange. Mit chreftigem Schwung het är di ryffe Halma u Chrütter abghouwe. Mi het gmerkt: Ds Meejen ischt ima chünds gsy. Ds abghouwe Höuwli ischt i schöene Made hinderma blybe lige. Het daas jitz guet gschmeckt! Der Gschmack va frisch
14
gmeejtem Höu wurden ig ds Läbe lang nät vergässe … Hinder ima sy wier Bueben im Ysatz gstande. Ob wer dem Atten ächt nahimöge? Un ob nus og äso schöe Madi ggraate u wer og ä sufera Stuffel zrugglaa? Aber wier sy ja nug Schuelbuebe gsy u hii nug ali Zyt ghabe, das Meejerhandwärch z verbessere u z vervollkommne!
Namene Schützi het d Mueter grüeffe, ds Znüechtere wee jitz uf em Tisch, wier söle va Griffe laa. Das ischt gueta Bschiid gsy. Hungrig sy wer gsy, un äs bitzi chöne z lüwen ischt og nät z verachte gsy. Ä wunderbari goldbruni Röeschti, Chees uBroet un äs Chächti Milchggaffi syn uf em Chuchitisch gstande. Aber bevor wer hii mit Ässen aagfange, het der Atte nug lut bbättet u fur di guete Gaabe ddanket.
Nam Znüechtere sy wer äs Schützi ga wytermeeje. D Mueter het gsiit, si chömi de angends mit de Miitschene ga Madi
15
zette. Si bringe de o nug grad ä Pinta voli Thee – äs gäbi hüt ä hiissa Taag u mi söli imel gnueg triiche. D Chrütteni fure Thee hii wer um ds Huus um gsammlet: Silbermänteni u Muttechölm. Waas um di Nüünen umha ggangen ischt, het der Atte gsiit, ds Tou sygi jitz schier druus. Äs sygi nät meh sövel houwigs; är gangi afe zum Staafel zrugg ga tengele. Wier söle nug äs Schützi wytermeeje u den der Mueter u de Miitschene hälfe zette. Üüser Sägessi weli är de og tengele, das gangi ima nu schier fur nes Lüwe. – Wa wer hii zettets ghabe, sy wer ali umhi zum Staafel u hiin öppis Znüni gnoe: umhi ä hiissa Milchggaffi un äs Schnäfi Chees u Broet.
Waas gägen den Elfe grückt het, het der Atten ä Gablen ergriffe un ischt zun däm Blätzi gmarschiert, wa scho ghöuwets gsy ischt. Är ischt mit dem Gablestiil ubere Stuffel gfahre u het gspürt, ob er nug nassa sygi. D Gabla isch trocheni bblibe, ds Tou isch druus gsy. Drum hets jitz ghiisse:
16
Nämet d Rächen u chemet zum Bitz, wa wer geschter gmeeit hii. Wier wiin da ga wäle (äso hets ghiisse, we ma ds Höu het gchehrt). Mi ischt hinderenandere glüffe u het mit de Räche ds Höu umgchehrt – wen äs par Lüt gholfe hii, het sig ä richtiga Höuwerzuug bbildet (mengischt mit eme Halbtotze bis äs Totze Lüt). Obendruber isch ds Höuwli scho schier dürrsch gsy, aber unadaar sy nug grüe Schübla fürhachoe. We mas am End am Namittaag wellti ytue, mues mas jitz der Sune zuehigää. We ma mit Wäle fertig gsy ischt, isch der Blätz wie mit regelmässige Höuwschlangelinie durzogena gsy. – Aber jitz wii wer ga zmorgne, wier wii ga ggugge, was d Mueter Guets gchochet het!
Zum Zmorge hets gyng zeerscht ä toli Suppa ggää: Habersuppa, aber mengischt og Gmüessuppa. Nahäär sy Häbeni ufe Tisch choe: Gschwellti ol Salzhäbeni. D Mueter het gyng oppa ggugget, dass og öppis Gmües derby gsy ischt, miischtens Rüebleni. Mit Fliisch ischt ma nät vergwennt worde: vilicht äs Redi Wurscht ol äs Schnäfi Hama vam gmetzgete Süuwli. Un am Schluss hets gyng nug äs Chächti hiissa Milchggaffi ggää.
Angends ischt ma umhi fürhi. Äs het zwar nät na Rägen usgseh, aber we ma het welen ytue, het ma den iis müessen aafaa. Der Atten ischt ga gspüre, ob ds Höuwli naha ischt fur i d Dili. Wier mache nug äs par Wäli, het er gsiit, dass der Bode guet cha trochne. U de chöne d Miitscheni aafaa mit Zämeschlaa. Zämeschlaa het ghiisse: Va beidne Syte het ma mit der Gable ol em Räche ds Höu zämegstosse, dass grad ä toli Höuwschlanga entstanden ischt. D Mueter het aagfangen aarfle. Mit dem Räche het si ds dürr Höu zue sig zoge, hets schöe bbüschelet, furs den uf ds Fertli z traage. Wier, d Manevölcher, hii Traaghubi ume Buuch bbunde u d Höuwsiil usgspriitet. D Höuwsiil hii zvorderscht ä Trüegla, wa fascht us-
17
gseht wien äs Schiffli. Mi het di Trüegla mit dem Spitz vurab i Bode gsteckt u de ds Siil usgspriitet – mugligscht amenen Ort, waas äs bitzi ahi gheltet het. Äs ischt drum de ringer ggange zum Ufstah, wet der ds Fertli hescht ufe Puggel glade.
Mi het schöe Aarfel fur Aarfel uf ds Höuwsiil tischet, bis der Atte gsiit het, äs sygi jitz gnueg. Das syn oppa zähe bis zwölf Aarfla gsy – je nachdäm wie wyt ses hescht müesse traage, bis d ir Dili bisch gsy. Mit dem Siil isch di Fert fescht zämebbunde u mit der Trüegle verchnüpft worde. U de hesch di wyssi Traaghuba uber ds Huut zoge, dass dig nät ds ganz Plüemt im Äcke gchützlet u bbisse het. Du bischt under d Fert gschlüffe, u mit eme Ruck hesch der das Fueder ufe Rügg glade. Zeersch bischt uf de Chnöuwe gsy, aber de bischt langsam ufgstanden u mit däre Lascht gäge d Dili träppelet. Da hesch den di Lascht chöne ynhistütze. Öpper het daa ds Höu de glychmässig underem Tach vertiilt.
Wier Buebe hii toll gholfen ytraage, aber üüser Fertleni syn öppis chlynder gsy – altersentsprächend. Aber og wier sy under der Höuwlascht fascht verschwunde.
We ma mit Ytue fertig gsy ischt, isch es den oppa Zyt fur ds Zaabe gsy. Mi ischt vur alem durschtiga gsy; zum Glück het d Mueter umhi Thee gmacht, wa si im Troog hinderem Huus im chalte Brunewasser het z chuele taa. Näbe Broet u Chees het d Mueter mengisch Grümeni gmacht: Bäleni us süessem Tiig, wa si im hiisse Schmutz bbache het. Di hii wer schüzlig gääre ghabe, u derfüür hii wer de d Mueter schüüchter grüemt.
Nam Zaabe hescht nug iis fürhi müesse fur ga nahizräche. Mit Rächen und Gabli hesch der ganz Bitz, waa ds Höu jitz ir Dili gsy ischt, sufer putzt. Kis Hälmi het söle blybe lige. Derby sy sicher nug iis ol zwüü Fertleni zämechoe. Eerscht
18
jitz hesch dig chönen ufe Wärchzüg stütze, gschoue, was an däm Taag gliischtet worden ischt, u langsam a Fyrabe sine. Äs het iima tuucht, äs gäbi nüt schönders, als uf dä sufer Stuffel zrugg z ggugge. U gschmeckt hets og guet!
Jitz isch es langsam Aabe worde. Im Stall hets nug öppis z tüe ggää: mälche, mischten un uslaa. U den isch den oppa ds Znacht uf em Tisch gsy. Nahäär bischt hantlig ids Huli gschlüffen u hesch guet gschlaaffe. Du hesch gwüsst: Am andere Morge würts umhi früej Tagwach gää.
Di Höuwertaga mit der Höutregi sy streng Taga gsy. Am Aabe hesch gwüsst, was gmacht hescht. Jeda Locke Höu het ma i myre Chindhiit uf em Rügg i d Dili triit. In der Regel het ma am glyche Taag äs par Totze Fertleni ytaa. D Huptsach isch gsy, dass ds Höu am Aaben am Schärm gsy ischt!
19
Üüser Hustier
Vur Jahre han ig äs Buech gläse mit dem Titel «Bruder Tier». Das Buech het mig lang beschäftiget (mi chönnti säge: bis hüt), un ig ha mig mengischt müesse fraage: Wie han igs igetlig mit myne Brüeder, de Tier?
Dass d Tier üüser Brüeder u Schweschteri sy, ziigt igetlig schon di ganzi Evolutionsgschicht; der Herr Darwin het sogar bhuptet, d Tier sygen üüser Vorfahre, sygen also üüser nääschte Verwandte. U wär sig lieber an di biblische Schöpfigsgschichte wollt haa, chan im 1. Buech Mose, Värs 24 f., nahiläse, dass d Tier am glyche Taag gschaffe worde syge wie d Mentsche.
Wier hii vur churzem druber abgstimmt, ob d Massetierhaltig ir Schwyz söllti verbotte wärde: Hus- u Nutztier uf engschtem Rum, oni aastendigi Bewegigsfryhiit un oni Usluuf. Das Gsetz ischt aber liider abglehnt worde, wyl d Puren u Züchter Angscht ghabe hii, äs genge ne de finanziell a Chrage, ds Fliisch wurdi fur e Konsument tüürer un uberhupt: Bin üüs sygis sowyso vil besser als im Usland! Ob ma sig mit dänen Argument cha zfridegää?
Im Bäärgpuredaasy spile d Tier, d Hustier (besser gsiit: d Nutztier) ä wichtigi Rola: d Chüe, d Giisse, d Schaaf, d Hüender, d Süwleni. Am enggschten ischt sicher d Beziehig zun de Lööpene, zun de Chüe, Guschtene u Chalber. Jedes van däne Tier het ä Name, mi bchennt jedes persöendlig. Mengischt hets iima tuucht, si ghöere schier zur iigete Familie. Mi het ne gchüderlet, si putzt u gstriglet, u mit dem Hirte het ma sig schüzlig Müej ggää. Im Stall, wa si drind gläbt hii, ischt iima woel gsy, bsundersch den im Winter, wes ussenaha gstru-
20
buussnet het u chaalt gsy ischt. Mengem Puur isch der Stall schier wichtiger gsy wan di iigetligi Wohnstuba! Der Stall isch zu myre Zyt hüüffig der wermscht Rum vam ganze Purehuus gsy. Bin üüs ischt im Stall gyng ä Thermometer ghanget. Mi het denn gmiint, äs müessi da mindeschtens 18 Graad warm sy – än Uffassig, wa hüt scho lengschte nät meh gilt. Wie gääre han ig mig am Aaben im Stall ufghalte, u wen nug ä Chalbereta naha gsy ischt un öpper hetti gmanglet z wache, de han ig mig de gääre gmäldet!
Äs het also ä schicksalshafti Verbindig zwüschen de Pure un irem Gvicht ggää. Dank de par Tierlene het d Familie z Läbe ghabe. D Chueleni hii nus mit Milch, Chees, Anken u Ziger versorget – schier di wichtigschte Bestandtiila var bäärgpürlige Chuchi. U we ma de jeda Herbscht oppa nug äs Güschti us der iigete Zucht het chöne verchuuffe, su het das Summli Gält derzue bytriit, dass ma d Schulde het chöne bsale u ma
21
mit der Purery doch oppa nug uf ene grüena Zweig choe ischt. Ig mag mig nug guet bsine, wien alben im Spatsummer u Herbscht d Hendler – yhiimischi ol van una ueha – va Bäärg zu Bäärg zoge sy, fur äs par gfröuwti Tierleni zämezchuuffe. U wie si den albe mit dem Atte um e Prys gmäärtet, u we si iinig worde sy, daas mit eme Handschlaag bechräftiget hii!
Mi het oppa mengischt gsiit, d Giisse syge d Chüe van den ermere Lütte. Das mag zum Tiil stime; mengs Rucksackpuurli het i sym chlyne Stäli äs Tschüppi Giisse, wyls nät gnueg Land het für gröeseri Tier. Aber og di gröesere Pure hii gyng oppa näbem Gvicht nug äs par Giisse, mengischt wägen der Milch, wen im Summer d Chueleni uf em Bäärg sy. D Gitzeni gäbe ja og Milch, sogar bsundersch gsundi Milch. Un us der vürige Milch cha ma fürnämi Giisschesleni mache. D Eva, my Frou, wan ii Summer im Bütschi z Bäärg
22
ggangen ischt, het näbem Gvicht nug äs par Giisse z betrüwe ghabe. Jeda Taag het si di Gybeni zwüre chöne mälche u di Milch de vercheeset – het daas gueti Mutschleni ggää! Wär oppa dervaa z prabiere uberchoe het, het di aromatische Cheesleni nät gnueg möge rüeme! – D Giiss sy ja würklig og hiimligi Hustier, o we si schüzlig gwundrigu sy u gääre verluuffe. Ki Zun ischt ne z höja, dass si nät prabierte druberzgumpe ol drunder dürhizschnaagge. D Chrütteni vam Nachpur schmecken äben besser als dii, wan dehiime wagse! Si erinneren iima mengischt a Zygünner, wa niena rächt dehiime sy. Mengischt muescht si wyt ga sueche, mengischt cheme si va sälber, we si merke, dass ds Mälche naha wee.
Öppis Ähndligs laat sig og van de Schaaffe säge: äs Hustier, wa vur alem früejer für e Bäärgpuur u sy Familien ä groessi Rola gspilt het. Si hiisse bin üüs og Häleni ol Lämscheni. Schon im 19. Jahrhundert het der Adelbodmer Pfarrer Kocher i synen Erinnerige gschribe: «Die Schafzucht im Frutigland ist berühmt.» D Bedüttig, wa d Schaaf in üüser Gmind ghabe hii, merkt ma scho us vilne Flurnäme: Schaafbäärg, Schaaftääli, Schaafwiid. Mi chönnti nug meh ufzele. – Iina van de groesse Schaafbäärge (näben Entschlige) isch ds Furggi. Äs wärde da bis hüt Jahr fur Jahr zwüsche 200 u 400 Schääffeni gsümmeret. D Schaaf sy grüslig gnüegsami Tier. Si suechen im Summer ds Fueter i höje Regione, wa ds Gvicht sig nät häre waagt. – Schaaf het ma zur Zyt va myre Chindhiit (u früejer!) vur alem wägen der Wule ghabe (ds Fliisch het denn nug ä ki groessi Rola gspilt). D Häleni sy jeda Herbscht gschore worde; d Wula het ma denn schüüchter gschetzt. Entwäder het ma sa sälber verspunen ol de verchuufft. I fascht allne Hushaltige hii zur zuene Jahreszyt Spinnredleni gsuret, uder gröeser Tiil van däre Wulen isch de verlismet ol verwobe worde. Mi het Socke, Strümpf, Spenza, Wuleni u Hubi drus glismet, un under mengem Wynachtsbuum hii «wuligi»
23
Gschenk zfrideni Abnämer gfunde. I mag mig aber og bsine, wie ungääre ma als Chind schaafwulig Strümpf triit het. Si hii zwar waarm ggää, hiin aber glychzytig fürchterlig bbisse. – Speeter, wan due ds Tuech biliger worden u zum groesse Tiil industriell härgstellt worden ischt, het d Nachfraag nan der yhiimische Wule naaglaa, u d Schaafzüchter sy ra schier nät meh losworde. Derfür ischt aber der Prys fur d Schaaffliisch gstige. – Ig mues aber säge: Als Chind ischt iima nüt liebersch gsy, als äso nes liebs, warms u linds Lämschi i d Aarma z näh!
Müest ig jitz ächt nug öppis säge zun de Hüendere? Si hii im Bäärgpurehushalt ki groessi Rola gspilt. Natürlig het ma mengischt Eier bbrucht: zum Bache, fur en Eiertätsch. Aber de het ma oppa äs Wüschi Eier gchuufft. D Hüenderhaltig ischt og dur daas erschwert worde, dass ma ds ganz Fueter het müesse chuuffe. Derzue isch di eewigi Züglery choe. Wier hiin iinischt äs par Hüender ghabe; zum Zügle het ma si jedesmal müessen ine Hutta verpacke. Dernäbe sy gyng oppa Füx desumha groliert, wa natürlig gyng u gyng prabiert hii, äso nes Bibi z schnappe.
Uber iis Hustier han ig bis jitz nug nüt gschribe: uber d Süuwleni. Mi het nen og oppa gsiit: Schwyndli, Busi ol Büsi. Igetlig het jedi Purehushaltig äs Süuwli gmeschtet u de gmetzget. Im Herbscht ol afangs Wintersch isch der Stöeremetzger erschine. I sym vole Rucksack ol ir Hutte het är ds Metzgerwärchzüg ghabe, vor alem ä Saagi un ä Huuffe reezi Mässer. D Metzgeta ischt og fur üüs Chind ä wichtiga Taag gsy. Mi het bin däre Glägehiit mengs glehrt u d Uuge u d Nasa chöne bruche. Allerdings: ds Töete vam Busi hii wer nät wele gseh. Aber speeter sy wer de scho derby gsy, wen der Metzger mit der Saagi u de Mässer das Tier usghüttlet u zertiilt het. Scho gägen Aaben iis het er de sys Wärchzüg putzt un umhi ypackt.
24
Uf em Chuchitisch syn di inzelne Fliischstückeni ggläge: Hami, Späcksyti, Würscht, Schmutz. Ä Tiil van däm Fliischvorraat het ma ygsalze u de zum Rüüken in äs offnigs Chemi gheecht. Äso isch das Fliisch uber Maaneta haltbarsch bblibe. Allze, wa ma irgendwie het chöne bruche, het ma z Ehre zoge; chum öppis ischt im Ghüder glandet. – Ds Fliisch vam Süuwli ischt schier ds inzig Fliisch gsy, wa ma im Luuf vam Jahr ggässe het. Fliisch isch nät jeda Taag uf e Tisch choe, oppa am Sunntig hets zun de Härdöpflen äs Redi Wurscht ol äs Schnätzi Hama ggää. Öppis meh het oppa der Vatter, wan uf d Aarbiit het müesse, uberchoe.
D Süuwleni hiin also og zun de Hustiere ghöert, aber mi het kis bsundersch Verhältnis zuene ghabe. Mi het si scho als Chind minder gääre ghaben als oppa äs Chälbschi, äs Gytzi ol äs Bänzi. Isch daas ächt mit dem sürlige Gschmack zämeg hanget, wa vanen usggangen ischt? Ol vilicht wyl d Buseni
25
imene fiischtere Chrömi imen Eggen im Stall ygsperrti sy gsy, wa chum je ds Tagesliecht ynhi züntet het? Mi het si zwar regelmässig gfueteret – Chuchiabfäll, Blachti, äs par Hämpfeni gchuufts Mähl –, aber ds Inziga, wan iima ginteressiert het, ischt gsy, ob si imel og toll trüeje … Hüt mues ig säge: Di Süuwleni hiin igetlig äs himeltruurigs Läbe ghabe. Chum iinischt äs Schützi ir frische Luft, derfür im Fiischtere, ir Nessi un im Dräck. U we si oppa tröuwt hii, an de Brittere van irem Chrömi z gnage, su het ma ne mit ere Zangen ifach d Zend abgchlemmt! Di Ggüüsse, wan di aarme Tier derby usgstosse hii, han ig hüt nug mengischt im Truum im Ohr! –Im Summer, uf em Bäärg, het ma si mengisch tagsuber usglaa. Aber dass si im Dräck nät hii chone wüele, het ma si gringet: Mit Chupferringen in de Läfzge sy si drand ghinderet worde – o we daas ä Tätigkiit wee gsy, wa zuene ghöert. – I scheme mig nug hüt mengischt, wie ufrüntlig ma zun däm Hustier gsy ischt, wa doch zur Ernährig var ganze Familie bytriit het. Mi het denn d Buseni offembar numen als än Art va «Fliischfabrigg» aaggugget, uf irer natürlige Bedürfnis ischt ma nät yggange. Hüt het sig daas gottseidank – vur alem in der Schwyz – äs bitzi genderet. Og üüser Hustier erläbe meh u meh ä Behandlig, wan inen entspricht – nät zlescht dank bessere Tierschutzgsetz! Aber was ma ghöert u list us em Usland, git iimu scho z sine. Was woscht? Solang ds Fliisch äso biligs ischt, dass ma sig jeda Taag äs Côtelette cha liischte, isch d Massetierhaltig liider nät uszrotte!
26
Hiimwäga «Mi hets de Wägen im Aabeliecht aagseh, dass Hiimwäga sy gsy …» (Robert Walser)
Im Summer sy wer im Schnittebärgli dehiime gsy – u daas oppa zweeunehalba Maanet, vam Höuwmaanet bis Endi Uugschte. Di ganzi Familie het da obna gwohnt, zäme mit dem Gvicht: zwüü ol drüü Chueleni, öppis Galts un oppa äs Süuwli.
Glychzytig het ma in däne Maaneten og ghöuwet. Aagfange het ma im Bode nitna, speeter im Wintertal, den ir undere Schnitte un am Schluss im Bäärgli. Am strengschten isch es gsy, we wer im Bode ghöuwet hii. Zum Glück isch ds Güeti nät
27
28
sövel groesses gsy, de bischt oppa iis fertig worde – imel we ds Wätter mitgholfe het. Wen das nät der Fall gsy ischt, bisch de mengischt obenaha choe, aber hescht nüt chönen usrichte.
Das het leng Taga ggää: vur Taag uuf un i Bode ga meeje, un am Aabe umhi desuehi i ds Bäärgli. Äs isch denn nug nüt gstrassnets gsy; uber stotzigi u stiinigi Fuesswäga bischt hiim zue gstolperet. Äs Felo hetti der nüt gnützt, u motorisierti Fahrzüg het ma denn sowyso nug chum bchennt.
Äs sy verschideni Wäga muglig gsy, fur am Aabe i ds Bäärgli zruggzgah. Der chürzischt, aber og der stotzigscht Wääg isch dää gsy, wa dur ds Giissbruni uehi ggangen ischt. We ma toll glüffen ischt u nät z viil zum Traage ghabe het – ir Hutte, uf em Rääf, im Rucksack –, su ischt ma oppa in dryviertel Stunde bim Staafel aachoe. Vam Bodehuus ischt ma zum Chehrplatz glüffe, wa ds Kapäli stiit. De bisch dur ds Albärt Hagers Hiimet gäge ds Giissbruni gschuenet. Linggs isch ds aalt Huus vam Mani Bure gstande, rächts ds Purehuus vam Kobi Germa. Bevor dass d ids Giissbruni choe bischt, hesch dure «Schuewüüsch» uehi müesse. Da isch ds Graas jewyle wyt i Wääg ynhi ghanget u het der d Schue putzt ol nass gmacht – je nam Wätter. U de bischt scho vur em Byjihuus vam Sattler Zürcher gstande. Däm bischt lieber nät z nah choe, wyl d Byjeni mengischt schuderhaft böesi gsy sy. Äs ischt jitz äs chlys Wääldi choe, u scho bischt näbem Giissbruni-Schüri gstande. Wet wyterglüffe bischt, ischt angends d Diemtigmatta choe. Da het äs flachers Wäägstück aagfange. Wyso ma däm d «Chällerstäga» gsiit het, wiis ig nät meh. De isch es umhi stotziger worde, my isch dur d Wiid vam Fritzi Piere gmarschiert. Angends het ma der Fahrwääg gchrüzt, wan der Gilbach mit em Trunig u dem Undere Birg verbunde het. Hie hescht oppa afe d Hälfti vam Wääg hinder der ghabe, u drum het ma hie gäären äs Schützi glüwet. De
29
isch es stotzig wyterggange dur Pieres Wiid. Der Wääg het dur ne Chrina gfüert; der Atte het hie gyng var «hohle Gass» gredt. De ischt ma bineren aalte Hofstatt verby choe; da hescht nug d Fundament vamenen aalte Schürli gseh. Angends ischt ma bi ds Pieres Schatthütten aachoe. We ma de bi ds Haris Wintertal gsy ischt, het ma scho üüsa Staafel gseh vürhagglusse, u mi het gwüsst: Jitz ischt ma den angends dehiime. Aber näb em Wääg het da nug äs aalts Gmüür gwaartet: Äs sy d Uberräschte var Endstation vam früejere Schlittenufzug gsy, wan äs par Jahr vur em Schilift d Lüt im Winter i d Höji zoge het. Als Chind sy wer gyng oppa in dänen aalte Muure ga gwundere. Äs het da Treht, Redleni, aalti Kabelstückeni un andera Plunder ghabe, wa langsam vur sig häre groschtet het. U de, nan äs par Schritte, ischt ma dehiime gsy, het d Laschten abgliit u sig äs bitzi chöne bchyme. Mengischt isch es de schon am Ynachte gsy …
We d Mueter derby gsy ischt un ali schüzlig müedi sy gsy, de ischt ma de mengischt nam Höuwe nät dur ds Giissbruni uehi, mi het den der öppis lenger, aber minder stotzig Wääg dur ds Taal ynhi ygschlage.
Mi isch zeerscht äs par Schritt desynhi glüffe (Richtig Entschlige), aber angends scho hescht müesse rächts abzwyge gäge ds «Tääli». Ds Tääli isch kis richtigs Taal gsy, numen än Aadütig derva. Rächts isch es uehiggange gäge ds Wintertal, linggerhand het äs Hübi – allwäg ä chlyni Endmoräne – däm Tääli sy Form ggää.
Ds eerscht Huus, wa ma drand verby choe ischt, isch der «Chräuwel» gsy: äs aalts Ghütt, wa zun däre Zyt var Familie Brügger bewohnts gsy ischt. Mi het ne ds «Jutzi-Brüggers» gsiit, wyl di ganzi Familie musikalisch gsy ischt u viil gsungen u ghandorgelet het. De ischt ma zum Huus va Germas
30
choe. Hie het ds aalt Süseli Germa gwohnt, äs früntligs Chrütterfrouweli, wa schuderhaft viil uf der Kamile ghabe het («Gäge Toed isch kis Chrütti gwagse wan oppa d Kamila»). Ds nääscht Huus, äs braavs Purehuus, het dem Ham u der Ema Germa ghöert. Mi het sig da gäären äs Schützi versumt, wyl d Ema ä grüslig dorffigi Person isch gsy. We ma wyterggangen ischt – igetlig numen äs par Schritt – ischt ma zu Germas «Summerhüsi» choe: ä chlyni Bhusig, wa sig Germas fur nes par Summerwuchi yquartiert hii, we si ds Purehuus Feriegescht van una ueha vermietet hii. Das Hüsi ischt numen im Summer, ir warme Jahreszyt, bewohnbars gsy. Fur e Winter wees de nüt gsy, mi hets nät rächt chöne hiize. De isch der Fuesswäg wyterggange dur Germas Höuwzündleni u Medleni u näbe zwüüne Schürlene verby. Uf ds Mal stiit ma vur ds Köbi Chüenzis Huus – äme Purehuus mit Wohnig, Stall u Dili. U va hie uus hesch den og scho üüss Wintertal gseh vürhaggugge. Nan äs par Minute bisch den im Wintertal aachoe, u hie hescht än Ussicht uf e Bode ghabe dass nüt schöndersch. I ds Pieres Wiid bisch den umhi uf e gwöendlig Wääg cho, aber ds stotzig Giissbruni hescht chönen umgah – u oppa d Hälfti vam Hiimwäg hescht hinder der ghabe.
Jitz hets aber nug än dritta Wääg vam Bode i ds Schnittebärgli ggää: «Hinderuehi», dem Strässli na bis i ds Eselmoos. Uf däm Wääg hescht mit eme Fahrzüg – eme Charen ol sogar mit emen Outo – schweri Sache chöne transportiere. Das Strässli ischt vam Bode bis i ds Gilbach u ds Bäärgläger ggange. Mi isch dur d Fura uehi bis zum Kiosk glüffe, wyter dur nes Wääldi gäge d Chäla u bis i ds Turbemedli. Hie hesch ds Strässli müesse verlaa, u de ischt ma dur nes stotzigs
Fuesswägli bis zum Staafel wyterglüffe: zeersch dur ds Denzersch Wiid, de bischt angends in di underi Schnitta choe. Im Ziggzagg giits jitz dur ds Under Bäärgli uehi bis zum Staafel.
31
32
