Нигох №6 (489) by Webster Loran

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

ПИРЎЗЇ ВА ФОЉЕАИ УЛЉАБОЕВ Очерки таърихии Саломиддин Мирзорањматов САЊИФАЊОИ 4-14 №6 (489). Чоршанбе, 4-уми майи соли 2016

e-mail: nigoh_tj@inbox.ru

-УМ СОЛ БО ШУМО!

www.facebook.com/nigohtj

МАРДИ ТАЪРИХИ ТОЉИКОН САДСОЛА ШУД

Обид ШАКУРЗОДА

Зикри љамиле аз Турсун Улљабоеви ќањрамон

ВИЗАИ РУСИЯ Ё чаро Тољикистон бояд ташаббусро ба даст гирифта, бо Русия низоми раводид љорї кунад? СИЁСАТ

ЁДДОШТИ ТАЪРИХЇ ЉАЛАСАИ РАЁСАТИ ОЛИИ ЊНИТ-И МАМНУЪ ДАР ХОРИЉИ КИШВАР

ДАР ПАИ ШАРАФ БУДЕМ, ДАР РОЊИ БЕШАРАФЇ НЕ!

САЊИФАИ 3

ФАРЊАНГИ ЌАДР

САЊИФАИ 16

ТАНЗИ СИЁСЇ

ФАРЉОМИ НОБАЊАНГОМИ УЛЉАБОЕВ

ТОЉИКИ ТИТУ ПИТУМ! САЊИФАИ 15

САЊИФАИ 24

Танњо бо чашмандоз ба корномайи Улљабоюф ва баррасийи муњити иљтимоъийи даврони ў метавон симои ин родмардро, ки як замон инони сарварии кишвар дар дасташ буд, ба таври воќеъї равшан сохт ва таъсиру сањми ўро дар рушду равнаќи сиёсату иќтисоди Тољикистон мушаххас намуд. Аммо ин кори зоњиран сода акнун сањли мумтанеъ менамояд. Зеро, мутаассифона, то кунун таъриху сиёсати мо дар бораи Улљабоюф сухани комилу даќиќу воќеъї нагуфтааст ва арзёбие вољиб аз шахсийяти ин марди таърих, ин рањбари Тољикистон дар ним асри пеш аз суи дастгоњњои пажўњишу омўзиш сурат нагирифтааст. Улљабоюф дар љумњурї танњо панљ сол рањбари аввал буд. Тасодуфан ба ин маќом нарасид, балки зина ба зина дараљоти гуногунро дар сатњи шањру вилояту марказ тай карду донишу таљрибаи ѓание ба даст овард. Зодгоњи ў Исфисор аст, шањре дар як бурњаи њассоси таърихї ду абармарди сиёсату тадбирро ба майдони корнамойї овард - яке Бобољон Ѓафуруф ва дигарї - Турсун Улљабоюф, ки њар ду дар радифи Ањмад Махдуми Дониш, Мирзо Сирољи Њаким, Садруддини Айнї, Абулќосими Лоњутї, Саййидризои Ализода барин љонфидоњои садаи бист дар таъсису ташаккули давлати миллийи мо, дар бедорї ва танвири афкори тољикони Варорўд бузургтарин сањм гузоштаанд. Аз ин рў исми Исфисорро њамчун зодгоњи поки ин ду абармард бояд чун Балх (зодгоњи Мавлоно), чун Шероз (зодгоњи Саъдию Њофиз), чун Хуљанд (зодгоњи Хоља Камолуддин)... мо муќаддас дорем ва дубора эњё кунем. Њар ки ин номро таѓйир кардааст, хато кардааст! Улљабоюф ба сифати омўзгору сарвари пешоњангон (пионервожат)-и мактаб ба кор шуруъ кард; аз соли 1937 њамчун арбоби комсоли љумњурї пой ба корзори бузург нињод. Дар он замон (аз 1938) моро рускумунисте сарвар буд - Димитрий Прутупопуф! Прутупопуф кї будааст ва чї коре барои Тољикистон кардааст - ин њам аз пурсишњои рўз аст, ки соњибони таърихи кишвар бояд посух дињанд. Танњо як нукта равшан аст, ки мањз дар сояи сарварии ин мард шахсиятњое чун Бобољон Ѓафуруф, Турсун Улљабоюф, Љаббор Расулуф, Назаршо Додхудоюф, Абдулањад Ќањњоруф ва амсоли инњо дар майдони сиёсат шинохта мешаванд. Ин њам ќобили мулоњаза аст, ки Улљабоюф таќрибан дар синни нављавонї дар сиёсати бузург медурахшад ва дар ављи Љанги љањонии дуюм, ки 27сола буд, бо тавсияи Исталин муншии аввали КМ комсомоли Тољикистон таъин мешавад. Аз ин давра ба баъд Улљабоюф таќрибан даст ба даст бо Бобољон Ѓафуруф пеш меравад. Баъдан ин ду сарвар бо бинишу дониши комил, бо љањонбинию руњияи муштарак, бо дарки тањаввулоти бузурги сиёсї, бидуни даѓдаѓаю манманию худнамоињои риёкорона, ба нањве мукаммили кору пайкори њамдигар будаанд ва омили аслийи пешравийи ондаврони кишвар (ва низ некномию шарафмандињои ин сарварон) њам дар њамин будааст. 21

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

МАВЗУИ АСОСЇ

ВИЗАИ РУСИЯ

Ё чаро Тољикистон бояд ташаббусро ба даст гирифта, бо Русия низоми раводид љорї кунад? "Як пула гапу сад пула ѓавѓо" Њаљвнигори рус Михаил Задорнов амплуаи њунарии хос дорад: сиёсати ИМА бо Русия ва амрикоињоро бо русњо ќиёс карда, мазњака барпо мекунад. Мазњакае, ки давлати Русия ва русњо дар шабакањои иљтимої баъди ќабули таѓйирот ба Ќонуни ЉТ "Дар бораи сабти асноди њолатњои шањрвандї" ва куштори як афсари мустаъфї дар Сизран барпо карданд, аз мазњакаи машњури Уилям Шекспир - "Як пула гапу сад пула ѓавѓо" кам набуд. Фаќат ин ѓавѓо то њаде буйноку ифлос буд, ки њатто коршиносони маъруф Аркадий Дубновро дар Маскав бетараф намонд. Ѓайриинтизор, ў аз тољикон пуштибонї кард. Тасаввур кунед, Парлумони Русия, ё тавре њамон Задорнов мегўяд "Дура"-и давлатии ин кишвари абарќудратро кўшиши миллї кардани ному насаб дар Тољикистон сахт тарсонд. Иля ДРОЗДОВ , узви кумитаи ИДМ, њамоиши АвруОсиё ва робитањо бо њамватанон дар Дума гуфт, ки Маскав бояд ба Душанбе бо виза тањдид кунад, то аз манъи истифодаи пасвандњои русї дар ному насаби шањрвандон даст бикашад. Вай ба Радиои "Говорит Москва" тавзењ дод, ки "њуќуќи русзабонон натанњо дар Тољикистон, балки дар таќрибан њамаи кишварњои собиќи шўравї ва пеш аз њама дар љумњурињои Осиёи Миёна поймол мешаванд. Ин аз зўрии њукуматњои мањаллї не, балки аз заифии сиёсати Русия, заифии Русия дарак медињад". Далел талаб кардан аз Иля Дроздов, ки узви Њизби Либерал-Демократии Жириновский аст, мантиќ надорад. Аз намояндаи ин њизб шунидани чунин њарза аслан тааљљубовар њам нест. Шояд хонанда њоло фикр дорад, ки: "њарзаи навбатї аз њамњизби Жирик, дигар њеч...". Аммо дар ИДМ њама медонанд, ки Жириновскию њизбаш сухангўи ѓайрирасмии Кремлинанд. Бар замми ин, "жирикиён" ин дафъа танњо набуданд, балки путинзодае низ ба онњо њамовозї дошт.

Дањшати "Русский мир" Франтс КЛИНТСЕВИЧ , муовини раиси Кумитаи дифоъ ва амнияти Шўрои Федеролї, ки дар маљлиси болоии парлумони Русия аз њизби Путин- "Единая Россия" намояндагї мекунад, 2-юми май ба хабарнигорон гуфт: мехоњад пешнињоди љорї кардани визаро бо баъзе кишварњои Осиёи Марказї матрањ ва ташвиќ кунад. Ва таъкид кард, ки Ќазоќистону Ќирѓизистонро дар назар надорад, зеро ки инњо њамчун узви Иттињоди АвруОсиё бо Русия равобити хоси иќтисодї доранд. Клинтсевич, ки аз мубаллиѓони аслии ѓояи "Русский мир" аст, ба ќатли рањбари собиќи полиси Сизран ва аъзои хонаводаи ў ишора кард, ки ба гуфтаи маќомот кори дасти муњољирони Осиёи Марказї"

КАРИКАТУРА ДАР РИА НОВОСТИ будааст. Садњо расонаи Русия иттилоъ пахш карданд, ки ин љинояти дањшатнокро муњољирони кории кишварњои Осиёи Марказї, ба гумони ѓолиб тољикон содир кардаанд. Ў њамчунин марги кўдакеро дар Маскав аз дасти дояи аќлгумкардаи ўзбакистонї мисол овард, ки расонањои Русия гаштаву баргашта аз як зани ноќисулаќл "тољик" месохтанд. Баъд аз ин, расонањои Русия, ки ду рўз пеш аз "Русский мир"- бинои валангори Театри русии ба номи Маяковский"амали зиддирусии Њукумати Тољикистон" мегуфтанд, шўру валвала барпо карданд. Шабакањои иљтимоии ин кишвар таркид. Даъватњои оммавии сарнагун кардани њукумати Тољикистону мисли Ќрим ворид кардани "одамчањои сабз" ба њудуди кишвари соњибистиќлол сару нўг надоштанд. Миёни ин њама вањшоният ва зўргўї ањёнањён садои русњои солимаќл низ дида мешуданд, ки мегуфтанд: "Тољикистон як давлати мустаќил асту дар он форсњо зиндагї мекунанд. Чаро бояд номи хонаводагии онњо ба шеваи мо - русњо бошад?!..." Аммо онњо низ мавриди тањољуми лафзї ќарор мегирифтанд. Расонањои наздик ба Кремл тањќири Миллати Тољик ва Президенти Тољикистонро ба худ раво диданд. "РИА Новости", "Интерфакс", "Лента.ру" ва садњои дигар эзорро байраќ карда, меъёрњои журнализми касбї ва ахлоќиро зери по карданд. Ва он њам барои чї?

"Зода" ва "иён" ба љои ов"-у "-ова Дар пайи таѓйирот ба ќонуни мавриди зикр, ки њанўз моњи март имзо шуда буду яке аз ањдофи аслии он -"гум кардани номњои ба истилоњ мусулмонї, назири Ёсину Њазрату Анасу Шайх ва номњои ашё, меваљот ва њайвонот, назири Табару Олуву Гургалї ва ѓ.њ. " ќаламдод мешуд, изофаи пасвандњои русии "-ов"-у "ова" ва "-ович"-у "-овна" дар ному насаби шањрвандони Тољикистон дар шањодатнома ва шиносномањо манъ шуд. Даќиќтараш ин кор расонаї шуду ба расонањои русї кўчида, ба њадди ифрот расонида шуд. Яъне, минбаъд дар њолати мурољиат дар бораи шањодатнома ё шиносномагирї ва ё иваз кардани шиноснома идорањои САЊШ (Сабти Асноди њолатњои шањрвандї-номи тумтароќе, ки аз тафаккури истеъморзада, ки хоси њукумати феълии мо низ мебошад, шањодат медињад,-"Нигоњ") дар њуљљатњо ному насаби шањрвандонро бо изофаи пасвандњои миллии тољикии "-зода", "-иён", "-пур", "духт", "-фар" ва амсоли ин менависанд. Ќонуни мазкур ба аќаллиятњои миллї дахл надорад. Яъне русњоро ќонун маљбур накардааст, ки насаби Медведев ё Путинро ба Хирсзода ё Путзода табдил бидињанд. Њамчунон, ки ќирѓизњои Љиргатол метавонанд дар насабашон - пасвандњои миллияшонро ба монанди "ќизи" нигањ бидоранду ба номи хонаводагии 9 яњудии Тољикистон касеро кор

нест. Агар чунин аст, пас чї боиси ин ќадар шўру маѓал гашт? Љавоб хеле возењ аст: Камсалоњиятии мову даѓдаѓаи Кремлин, ки шарики стратегияш- Тољикистонро ба як пули пучак њам намегирифтааст.

Оќибати расонагурезї Бале, ончї болотар гуфтем, нуктањои муњимтарини тарњи ќонун буданд, ки бинобар камсалоњиятии масъулини мо, пеш аз њама масъулини Вазорати адлия, Дастгоњи иљрои Президенти Тољикистон, Маљлиси Олии ЉТ ва љомеаи журналистии кишвар боиси мољаро гаштанд. Агар, ин нињодњо баррасии љамъиятии лоињаи таѓйиротро ба роњ мемонданд, шарњу тавзењи заруриро пешакї рўи чоп меоварданд, ё њадди аќќал як нимахоњиш аз расонањои мустаќил мекарданд, ки пўшиши иттилоотии ин тарњи таѓйиротро бар дўши худ бигиранд, ин ШАРМАНДАГЇ рух намедод. Агар, нињодњои зирабти њукумати кишвар, хоса Кумитаи радио ва телевизиони кишвар, ки бо барномањои арабию инглисияш мефахрад, ба хабари манъи номи "Муњаммад" дар расонањои љањони ислом вокуниши сариваќтї нишон медоданд, ин мољаро рў намезад. Љалолиддин РАЊИМОВ, муовини рањбари Раёсати сабти асноди њолати шањрвандии Вазорати адлия ин нуктањоро баъдтар ба расонањои дохиливу хориљї шарњ дод, аммо баъди як рўз, ки аллакай хеле дер шуда буд. Дар ин миён, нафароне њам аз дохил ва хориљи кишвар аз шумули тољикисто-

НАБЗИ РЎЗ ниён буданд, ки ба њукумат сангпартої карданд, ки "дар шароити бади иќтисодї, ки дорем, чї зарурате њаст барои дахолат ба ному номгузорї?!!". Посухи "Нигоњ" ин аст, ки миллатсозї зањмат дораду мо њадди аќќал 16-18 сол дер кардем.

20-30 сол дер кардем Шањрвандони Љумњурии Тољикистон, хоњ рус, хоњ ќазоќу хоњ дигар њаќ доранд ному насабашонро миллї кунанд. Ва чун Тољикистон соњибихтиёр эълон шудааст, њаќ дорад, аллакай 25 сол инљониб њаќ дорад, ки бе иљозати Маскаву Пекину Вашингтон њадди аќал шеваи ному номи хонаводагї доштанашро худаш њаллу фасл бикунад. Ин таѓйирот ба ќонун хеле зарур буд. Абдусалом Одиназода, ки насабашро њанўз солњои аввали истиќлолияти давлатї касб кардани Тољикистон миллї кардааст, мегўяд: "тољикон дар солњои шўравї њам орзўи пинњонии форсї кардани насабашонро доштанд. Аз имкониятњои васеътар шоирон, чењрањои маъруф истифода бурданд. Зебо Аминзода ва Ѓаффор Валаматзодаро ба ёд биёред. Эътирозњои аввалин барои гузаштан ба номгузории миллї солњои 80-ум ба вуљуд омаданд. Солњои аввали 90-ум аллакай ќонун буд, ман шахсан аз њамон замон Одинаевро ба Одиназода иваз кардам. Баъд љанги шањрвандї буд. Онњое, ки насабњои форсї доштанд, ин љангро бохтанд. Ба њукумат одамоне, ки насабњояшон русї буд, омаданд ва забонро њам, ки нав, андак-андак форсї номидан доштанд, дубора "тољикї" унвон карданд. Ва насабњои форсиро ба мухолифини исломї рабт медодагї шуданд. Имрўз маълум нест, чї мегузарад. Мантиќи солим мегўяд, ки бояд форсї кунем, тамоми соњањои фарњангиро форсї кунем. Аз љумла, хат, забон ва фарњангро, натанњо ному насабро бояд форсї кунем. Аммо ин корро мебоист 2025 сол пеш мекардем, шояд он ваќт русњо ба ин њад бонг намезаданд", -мегўяд Одиназода. Воќеъан, мо дер кардем: њам дар ќабули маљмўи ќонунњое, ки ба миллатсозї ва њуввиятсозї рабт доранд, назири Ќонуни ЉТ "Дар забони давлатї", њам дар масъалаи фароњам овардани заминањои молии ин гуна ќонунњо. Ва хоса дар масъалаи якљониба љорї кардани рељаи раводид бо Русия!

Раводиди наљотбахш "Нигоњ" аз соли 2010 инљониб сари ин мавзуъ борњо навишта, асосњо њам пеш меорад, ки љорї кардани низоми раводид бо Русия танњо василаи солимгардонидани муносиботи байни ду халќи дўсту ба њам бародар- тољикон ва русњо ва ду њукумат мебошад. Дигар њич василае ва њич нирўе ин корро карда наметавонад. Ин муносибот то њадде хатчадор

шудааст ва то њаде дилњои огоњони миллати тољикро, ки пайваста дар муњити расонаии Русия масхара мешавад, харошидааст, ки њеч малњаме онро шифо карда наметавонад. Чун Кремлин масъалаи муњољирони корї ва низоми раводидро њар гањ, ки хоњад ба абзори сиёсї табдил медињаду сари њукумати мо бо фањштарин шева фишор меорад, Њукумати Тољикистонро зарур аст, ки як бор миёнро мањкам баста, бо ташаббуси худ бо ин кишвар низоми раводид љорї кунад. Харидани раводид, ки 20-50 доллар ё њатто 140 евро (баробари визаи Шенген) ќимат хоњад дошт, "аз бори миннати дунон кашидан", бамаротиб сабуктар хоњад буд. Бубинед, 210-220 њазор тољик шањрванди Русия асту барояшон раводид зарур нест. Аз 850-900 њазор муњољири кории мавсимї, то 300 њазорашон иљозаи иќомат доранду боз њам барояшон виза зарур нест. Барои 500-550 њазор муњољири кории дигар, ки алњол иљозаи кор мехаранд, харидани виза мушкиле надорад. Зеро њоло муњољирони кории мо ба маќомоти назоративу ќудратии Русия 31-33 % маблаѓи ба даст гирифтаашонро медињанд, ки сабаби асосияш њам дар ќайди зисти ин кишвар набудан аст. Розї будан ба њамин вазъ амалан "тела кардани муњољирони кории тољик ба ѓуломї аст". Он наметавонад сиёсати њукумати солими миллї бошад. Солњои 2011 -2012 замоне, ки бањси будубоши Пойгоњи низомии 201-и Русия дар миён буд, масъулони њукуматї ва коршиносони русгаро љомеаро мутмаин мекарданд, ки "баъди бастани созишнома њамааш наѓз мешавад". Нашуд. Баръакс, бадтар шуд. Он замон низ "Нигоњ" ба таъкид мегуфт, ки љорї кардани виза ва харидани иљозаи кор барои 400-500 њазор муњољири корї роњи њал аст. Њукумати феълї моро нашунид, аммо Кремлин патент ворид карда, њадди аќалли муњољиршавиро барои тољикон аз 350360 доллари соли 2012 ба 800-1100 доллари соли 2014 боло бурд. Њоло баъд аз созишномаи таърихии 49-сола ва интиќоди мавзеъгирии мо њар як муњољири корї, вобаста аз мањалли зисташ моње ба ивази 3-4 њазор рубли русї иљозатнома барои кор мехарад. Њоло њам, ки дер нашудааст, низоми раводиди наљотбахш бояд њамин тобистон, пеш аз интихоботи парлумонии моњи сентбяри Русия бо ташаббуси Тољикистон љорї гардад. Ин амал ба њукумати кишвар имкони васеъи маневри сиёсї дода, муносиботи ду кишварро ва ду миллати барои њам иттифоќчии табииро аз вазъи буњронї берун мекунад. Баъди соли 2018 шароит барои бозбинии созишномаи будубоши 201 њам фароњам мешавад. Агар ин корро накунем, онњо њаќ доранд, ки моро боз 25 соли дигар шантажи сиёсї карда, аз ќавли Михаил Задорнов "ну и тупые!" (Њо, нодонњоее-ее!) гуфтан гиранд. "Нигоњ"

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

СИЁСАТ

ЉАЛАСАИ РАЁСАТИ ОЛИИ ЊНИТ-И МАМНУЪ ДАР ХОРИЉИ КИШВАР

Њизби мамнуъи нањзати исломии Тољикистон дар хориљ аз кишвар љаласаи Шўрои олияшро баргузор кардааст. Дар ин бора Бобољони Ќаюм дар шабакањои иљтимої хабар додааст, ки худро узви раёсати олии ин њизб муаррифї мекунад. Вай њамчунин чанд акси ин љаласа ва баёнияеро бо муњри ЊНИТ пањн кард, ки дар он Муњиддин Кабирї, рањбари гурезаи ин њизб ва чанд тани дигарро дидан мумкин аст. Бино ба иттилои манбаъ, љаласаи Раёсати олии ЊНИТ тўли чор рўзи ахир то 2-юми майи соли љорї дар яке аз кишварњои хориљї идома доштааст. Дар баёния аз љумла омадааст: "Роњбарияти кишвар барои рўпўш кардани камбудињои хеш ва кашонидани зењни љомеа аз мушкилоти рўзмарраи иќтисодї, иљтимої ва сиёсї ба самти мушкилоти амниятї, талош дорад, ки кишварро њамеша дар њолати буњронњо ва чолишњои амниятии дохилї ва минтаќаї нигањ бидорад". Раёсати њизби мамнуъ "миллатро дар рубарўи як хатари бузург" дидааст ва гуфтааст, ки акнун "барномањои ояндаи худро бо назардошти ин хатарњо бояд тарроњї кунад". Њизб гуфтааст, ки бо сабраш тавонист садди роњи мусибатњои бештар шавад. Вай боздошти беш аз 200 узви њизбро талафоти бузург номидааст, вале навиштааст, ки "бо ин сиёсати худ тавонист пеши роњи мусиба-

ти бузургтареро бигирад, ки ќатли оми мардум аз тарафи маќомот буд". Дар њамоиши ахир ќарор шудааст, ки "вобаста ба шароити имрўза ислоњот ва таѓйироти лозимиро дар сохторњои њизб ворид кунад. Аз љумла, салоњиятњо ва вазифањои Анљумани њизб то ваќти баргузории он ба уњдаи Раёсати Олї вогузошта шуд. Инчунин, салоњиятњои машваратї ва тасмимгирии Шўрои сиёсии ЊНИТ ба Раёсати Олї ва салоњиятњои иљроияи он ба уњдаи Шўрои иљроияи ЊНИТ вогузор гашт. Њамин тариќ, аз чор нињоди идоракунанда ва иљроияи њизб, дар даврони њиљрат ду нињод, Раёсати Олї ва Шўрои иљроия њамаи салоњиятњоро барои тасмимгирї ва иљрои вазифањои њизб доро мебошанд". Ќарор ќабул шудааст, ки "ба хотири омода намудани Платформаи муштараки фаъолият њамоњангї бо тарафњои гуногун љоннок карда шавад. Манфиатњои миллї, самимият ва шаффофият аз меъёрњои аслии ЊНИТ барои њамкорї бо тарафњои дигар шинохта шавад". Тазаккур бояд дод, ки ЊНИТ дар ќаламрави Тољикистон бо ќарори Додгоњи олї њизби мамнуъ ва террористї эълон шудааст. Аз 16-уми сентябр 13 нафар аз узви Раёсати олии он дар њабсанд ва мурофиаи додгоњии онњо њоло ба таъхир афтодааст. Тољнюс

САДОИ МАРДУМ

БЕШ АЗ 40% БО ШУНИДАНИ ТАМАЛЛУЌ БА ПРЕЗИДЕНТ АСАБЇ МЕШАВАНД Дар назарсанљии ахири виртуалии "Нигоњ", ки дар сомонаи ожонси иттилоотии TojNews тўли як њафтаи ахир идома дошт, 830 нафар ширкат кардаанд. 41 фоизи онњо ба саволи "Тамаллуќ ба Президентро чи гуна ќабул мекунед?" посух дода, гуфтаанд, "Бад, зеро асабї мешавам". 12 дарсади пурсидашудагон ба ин савол посух додаанд, ки: "Ин кор хуб аст, чун Эмомалї Рањмон ба њамаи таърифу тавсиф меарзад". Дар њамин њол, 24 дарсади дигар гуфтаанд, "ин амал бад аст, чунки Президент ба тамаллуќ ниёз надорад!".

Њамчунин 9 дарсад иќрор шудаанд, ки "тамаллуќ ба президентро тоќат кардан мумкин, дар њама кишварњои пасошўравї ањвол њамин аст". Њамин тавр, 9 дарсади дигар дар посух ба њамин савол, гуфтаанд, ба шунидани ин тамаллуќњо одат кардаанд. Онњое њам њастанд, ки умуман маънии тамаллуќ ё хушомадзаниро намефањманд. Ба њамин савол, 6 фисади пурсидашудагон бо савол посух додаанд, ки: "тамаллуќ чист?" Дар назарсанљии мазкур аз як компютер њамагї як маротиба ба яке аз гузинањои пурсиш овоз додан имкон дошт.

Суоли навбатї: Ба љорї шудани раводид (виза) миёни Тољикистону Русия ризоед? Фаромарзи ФОЗИЛ

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

100-СОЛАГИИ УЛЉАБОЕВ

Саломиддин МИРЗОРАЊМАТОВ

ПИРЎЗЇ ВА ФОЉЕАИ УЛЉАБОЕВ

Бархоста аз миёни мардум вай њанўз дар овони бачагї дарк карда буд, ки фаќр яъне чї? Ва ќабл аз ваќт вай аллакай навраси камолёфта буд. Њанўз писарбачае буд, ки дарк кард: рањої аз фаќр ва аќибафкандагї танњо бо наљот аз љањлу нодонї имконпазир аст. Ваќте маориф барои њамагон дастрас мегардад, халќ соњибмаълумот ва рушангаро мешавад. Ва њаёт њам ба љониби хубї таѓйир мекунад. Аз ин рў дар синни 16-солагї, баъди хатми мактаби њафтсола ба ќароре омад, ки омўзгор шавад. Он замон вай дар бораи ягон шуњрати њизбиву давлатї њам намеандешид. Вале худи сиёсат ўро ба худ кашид. Чењраи зебо, аќли расову зењни бурро (талоши мутолиа, ки њанўз овони мактабхонї дар замираш тавлид шуда буд, тамоми умр ўро тарк накард), доштани истеъдоди ташкилотчигї Улљабоеви љавонро аз миёни њамсолонаш људо кард ва ўро то ба як пешвои ѓайрирасмї рушд дод, ки билохира то як сарвари љавонон дар љумњурї сабз шуд. Дар ќуллаи шуњрати сиёсии худ вай ба як шахсияи маъруфу машњур дар Тољикистон табдил шуд, дар ќалби миллионњо њамватанони мо љо гирифт. Роњбарияти Шўравї дар симои ў бидуни шак, як роњбари ояндадори миллї дар њадди Иттињодро медид. Аммо ќонунњои нонавиштаи сиёсї разилу берањм, маккор ва беномус мешаванд. Дар сањнаи сиёсї оне нашъунамо меёбад, ки ин ќонунњоро медонад ва ба назар мегирад. Турсун Улљабоев, ки ба ѓояњои башарии худ самимона дода шуда буд, натавонист ва ё нахост ин ќонунњоро дар мадди назар бигирад. Ва гарон пардохт. Дар синни чињилупанљсолагї, дар айни камолот аз зинаи Котиби аввали КМ ЊК Тољикистон ба шуњрати худ абадан поён дод. Хушунати бешармонаву разилона нисбати Улљабоев ва њамсафони ў ба саркўбии соли 1937 шабоњат дошт. Бањори соли 1961, чун дар солњои 30 дањњо роњбарони њизбї, хољагї ва масъулини шўроњо аз сафњои њизби коммунист берун ва аз вазифњои ишѓолкардаашон дур карда шуданд. Баъзеи онњо ба муњлатњои дурудароз зиндонї шуданд. Баъди бањори соли 1961 номи Турсун Улљабоев муддати 30 соли дигар ба гўшаи фаромўшї, ба зуболадони таърих супурда шуд... БОБИ 1 Турсун Улљабоев 1-майи соли 1916 дар наздикии Хуљанд, дар хонаводаи марди дењќон ба дунё омадааст. Волидонаш каме баъдтар ба ноњияи Нов (њоло Спитамен) кўч бастанд. Соли 1932 баъди хатми мактаби њафтсола ба Омўзишгоњи омўзгории шањри Хуљанд дохил шуд ва худи њамон сол ба сафи комсомоли ленинї пайваст. Љавонон ва љавондухтарони он замон на барои мансабу вазифа ба сафи комсомол ё њизб мепайвастанд, балки сидќан мехостанд дар татбиќи амалии барномаи сталинии сотсиализм дар кишвари доманпаноњи шўроњо сањм гиранд. Ва барои Улљабоеви наврас низ узвият дар комсомол (баъдан ба њизби Коммунист) интихобе буд, ки бо дарки ояндаи он сурат гирифт. Ѓояњои коммунистї, ки то охири умр ба онњо содиќ монд, барояш он имконеро фароњам оварданд, ки истеъдоди ташкилотчигии худро амалан татбиќ кунад ва як ходими маъруфи давлатї шавад. Барномаи амали артиши бисёрњазорнафараи комсомол дар солњои 20-30 нутќи машњури В.И.Ленин дар анљумани III - уми Комсомол "Дар бораи вазифањои иттињоди љавонон" шуд, ки доњї дар таърихи 2-уми октябри соли 1920 эрод карда буд. Матни ин суханронї бо тиражи басо бузурге интишор ёфт ва талабот ба

он ба њадде зиёд буд, ки баъзе созмонњои комсомолї онро дар мошинњои чоп рўнавис мекарданд ва миёни љавонон пањн менамуданд. Турсун Улљабоев ин нутќи Ленинро омўхтаву тањлил карда, дар суханронињояш чун сарвари ояндаи комсомоли ноњия ва баъдан љумњурї миёни љавонон нуктањои асосии онро шарњ медод. "Коммунизм он аст, ки љавонон ва љавондухтароне, ки дар узвияти Иттињоди Љавонон ќарор доранд, бигўянд: ин кори мост, мо ба њам меоем ва ба дењот меравем, то ин ки насли наврас аз омўзиш ва савод дур намонанд. Танњо дар кор бо коргарон ва дењќонон метавон коммунисти њаќиќї буд ва бояд мо бинем, ки њар касе ба Иттињоди љавонон мепайвандад, бояд саводнок бошад ва њамзамон кор карда тавонад". Муддати хеле кутоње аз пирўзии Инќилоби Сотсиалистии Октябр нагузашта њукумати Шўравї эълон кард, ки дар ќаламрави империяи собиќи Русия боз як инќилоби дигарро роњандозї мекунад, ки он инќилоби фарњангї ном дорад. Барномаи барњам задани бесаводї дар сар то сари кишвар эълон шуд. Аллакай соли 1919 дар Тољикистони Шимолї 88 ва моњи марти соли 1921 дар шањри Душанбе панљ мактаби Шўравї боз карда шуданд. Солњои хониши 1923-1924 ав-

валин мактабњои Шўравї дар Кўлоб, Ховалинг, Ѓарм, Њоит кушода шуданд, дар Душанбе, Кўлоб, Ѓарм, Ќаротоѓ мактабинтернатњо низ дарњои худро ба рўи фарзандони коргарону дењќонон боз карданд. Дар сар то сари мамлакат курсњои мањви бесаводї амал мекарданд, ки дар онњо мардону занони аз синни 12 то 45 - сола ба тањсил фаро гирифта шуда буданд. Зарфи ду дањсолаи нопурра дар Иттињоди Шўравї бештар аз 80 миллион нафар хондану навиштанро ёд гирифтанд. Иттињоди љавонони коммунист дар ин инќилоби фарњангиву маданї наќши калидї бозид. Њазорњо љавонон бо роњхатњои комсомолї ба гўшањои дурдасттарини Иттињоди Шўравї сафар мекарданд, то зидди бесаводиву љањолати нодонї мубориза баранд. Мањз онњо ташкилкунандагони даврањои омўзишии мањви бесаводї, мактабњои шабонаи коргарони љавон буданд. Комсомол Турсун Улљабоев замоне ба фаъолиятњои амалї оѓоз кард, ки дар Тољикистони Шўравї мушкилоти мањви бесаводї боз як муддати тўлонї чун мушкили умда боќї монда буд. Он солњо на дар њамаи марокизи ањолинишин, шањру рустоњо одамонеро метавонистї пайдо кунї, ки хондаву навишта тавонанд. Вай дар корњои фарњангиву омўзишї иштироки басо фаъолона дошт: дар оѓоз чун сарпионервожатий ва муаллими синфњои ибтидої дар зодгоњаш ва баъд чун муншии комсомоли ноњияи Нов ба саводноккунии ањолї камари њиммат баст. Сар аз соли 1937 дар вазифањои мудири шуъбаи љавонони хонанда ва муншии Кумитаи Марказии комсомоли Тољикистон кор кард. Соли 1939 аллакай 70 дарсади ањолии калонсоли кишвар шахсони босавод буданд. Дар ин сањми пешвои комсомоли љумњури Турсун Улљабоев низ калон аст. Моњи июни соли 1938 Котиби аввали Кумитаи Марказии Њизби коммунисти Тољикистон коммунисти рус Дмитрий Протопопов интихоб шуд. Танњо зарфи

се соли роњбарии Д.Протопопов (аз 1938 то 1941) Тољикистон рушд кард ва ба як љумњурии саноативу кишоварзї табдил ёфт. Њаљми истењсоли саноатии он дар соли 1940 дар ќиёс ба соли 1937 72 дарсад афзуд. Комбинати маъданњои куњии Тагоб сохтаву ба истифода дода шуд, нерўгоњи барќии Хоруѓ ба кор даромад, ки ба он номи В.И.Ленинро доданд, корхонањои равѓанбарорї дар Регар, Мелниково вориди фаъолият шуданд. Соли 1938 дар шањри Сталинобод корхонањои консерв, шир ва механикии ба номи Серго Орљоникидзе ба истифода дода шуданд. Сохтмони яке аз калонтарин корхонањои бофандагии љумњурї оѓоз гардид. Соли 1940 сохтмони роњи мошингарди Душанбе-Хоруѓ ба анљом расид. Барои бунёди ин роњ 22 њазор нафар ширкат карданд. Худи њамин сол сохтмони роњи оњани камбари Сталинобод-Ќурѓонтеппа оѓоз гардид. Дар солњои њукмронии Д. Протопопов танњо дар Сталинобод беш аз 30 корхонаи саноатї сохта ба истифода дода шуд. 29-уми феврали соли 1940 баъди мурољиатњои исроркоронаи Д. Протопопов ба роњбарони Иттињоди Шўравї ва шахсан ба худи И.Сталин КМ ВКП (б) ва Шўрои комиссариати халќии Иттињоди Шўравї Ќарор "Дар бораи чорањои минбаъдаи тавсеъаи кишоварзї ва афзудани кишти пахтаи мисрї дар Љумњурии Сотсиалистии Тољикистон"-ро ќабул кард, ки тибќи он Њукумати Шўравї маблаѓњои калонеро љињати тањкими бунёди моддїтехникии корхонањои саноати кишоварзї, рушди иљтимоии дењот људо намуд. Дастовардњои Тољикистони Шўравї дар самти илм, маориф ва фарњанг дар ин се сол хеле муассиранд. Соли 1939 дар пойтахти Тољикистон 32 мактаб сохта шуда буд, ки 20 њазор хонандаро ба тањсил фаро мегирифт. Солњои тањсили 1939-1940 дарњои донишкадањои кишоварзї, омўзгорї ва тиббї ба рўи 7 њазор

СТАЛИНОБОД, СОЛИ 1936. ХОНАНДАГОНИ СИФЊОИ ИБТИДОИИ ЯКЕ АЗ МАКТАБЊОИ ПОЙТАХТ

НАШРИ МАХСУС яш иљозат дињед, ки ба аќибгоњ баргардад. Ба аќибгоњ ва вуљуди вай зиёдтар ниёз аст!" Бино ба наќли њамзамонон Д.Протопопов махусус номи Улљабоевро ба Сталин гуфт ва бо ин васила ба ў гўшзад кард, ки сухан аз кадри ояндадор меравад. Дар бораи хотираи фавќулоддаи Доњии Шўравї афсонањое миёни мардум дар гардиш буданд. Сталин одате дошт, ки дањњо номи кормандони давлатї, њизбї ва комсомолї, директорони корхонањои хурду бузург, олимон, фаъолони фарњанг ва ѓайрањоро на танњо дар дохили Кумитаи марказии Њизби комунист, балки берун аз он, дар дуртарин гўшањои Иттињоди пањновари Шўравї дар хотираш нигоњ дорад. Шояд номи Турсун Улљабоевро низ дар ёд дошт. Моњи апрели соли 1946 Дмитрий Протопопов ба Маскав даъват шуд ва идораи љумњурї боз њам зери назорати Маскав бештар ба кадрњои мањаллї вогузор гардид. Дмитрий Протопопов солњо дар вазифањои гуногун ва масъули њизбиву давлатї кор кард ва 3-уми марти соли 1986, дар синни 88-солагї дар Маскав аз олам даргузашт.

КОМСОМОЛЕ, КИ УЛЉАБОЕВ ШИНОХТА БУД

донишљў боз шуданд. Дар њафт муассисаи махсуси омўзишї таќрибан 5 њазор љавонписарону љавондухтарон тањсил мекарданд. Акнун њар сокини кишвар новобаста ба мањалли истиќомат ва мансубияташ ба кадом ќишри ањолї дастрасї ба омўзиш ва хату савод дошт. Соли 1941 бар пояи Академияи улуми Иттињоди Шўравї дар Тољикистон бахши Академияи илмњои ИЉШС ташкил шуд ва њамзамон институтњои илмї-тањќиќотии таърих, забони тољикї ва адабиёт, ботаника, зоология ва паразитология низ оѓоз ба фаъолият оѓоз карданд. Ифтитоњи Филармонияи давлатии Тољикистон дар моњи августи соли 1938 рўйдоди хеле муњим дар њаёти фарњангии кишвар мањсуб мешуд. Дар кутоњтарин фурсат Сталинобод ба як шањри корхонањои азим, маркази илмиву фарњангии Осиёи Марказї табдил ёфт. Моњи апрели соли 1941 дар остонаи Љанги Бузурги Ватанї бори аввал дар шањри Маскав Дањаи адабиёт ва санъати Тољикистон баргузор шуд. Дар рўзњои ин Дања театри опера ва балета бо ордени Ленин ва театри драмавии ба номи Абулќосим Лоњутї бо ордени Байраќи Сурхи Мењнат мукофотонида шуданд. Њунарманди машњури театр Муњаммадљон Ќосимов соњиби унвони Артисти халќии СССР шуд. Баъди анљоми Дања Сарвари ваќти кишвари Шўроњо Иосиф Сталин дар Кремл барои мењмонон аз Тољикистон зиёфат дод. Дар ин замон, бо гузашти дањсолањо боварнакарданист, ки солњои Љанги Бузурги Ватанї, ки њар рубл барои фронт мебоист масраф шавад, вале дар Тољикистон сохтмони театри опера ва балета оѓоз гардид. Моњи апрели соли 1945, дар остонаи пирўзї бори аввал дар бинои ин театр барномаи њунарии устодони санъати Тољикистон баргузор шуд. Њоло ин бино, яъне театри опера ва балети ба номи Садриддин Айнї ёдгории меъмории кишвар аст.

"ЊАМАИ ЉАВОНОНИ БОСАВОД БА ЉАБЊА РАФТАНД..." Вале сазовортарин хизмати Дмитрий Протопопов он буд, ки дар замони роњбарии ў ба майдони сиёсї шахсиятњое чун Бобољон Ѓафуров, Турсун Улљабоев, Љаббор Расулов, Назаршо Додхудоев, Абдулањад Ќањњоров ворид шуданд. Дар љараёни сафараш ба навоњии људогона вай аз миёни љавонон истеъдодњо, мутахассисони умедворкунандаро пайдо мекард ва ба кор љалб менамуд, вай дар банди он набуд, ки ин афрод хеле љавонанд ва таљрибаи кори сиёсиву роњбарї надоранд, балки ба боварї ба оянда онњоро ба вазифањои масъулиятноки роњбарї пешбарї мекард. Ва бо Турсун Улљабоев низ њамин гуна муносибат кард. Соли 1941 Улљабоеви 25-сола аз КМ Комсомол ба КМ Њизби коммунист гузашт ва зарфи ду сол бахши маќомоти шўравиро роњбарї кард ва баъдан љонишини мудири шуъбаи кадрњо таъин гардид. Таъини як кадри љавон ба вазифањои масъул албатта, бо мувофаќаи Маскав сурат мегирифт ва номи Улљабоев дар Дастгоњи КМ ВКП (б) шинохта шуд. Баъди ду сол, дар ављи Љанги Бузурги Ватанї Улљабоеви 27-сола Котиби якуми КМ комсомоли Тољикистон интихоб мешавад. Љолиб он аст, ки ин бор номзадии вай ба вазифаи сарварии комсомолони љумњурї шахсан бо Иосиф Сталин мувофаќа карда шуда буд. Каме пештар аз интихобаш ба сарварии комсомол Улљабоев худро ихтиёрї ба курсњои омодагии коркунони сиёсї барои хати љабња номнавис кард ва барои тањсил ба Маскав рафт. Дар остонаи анљоми давраи омўзишї Д. Протопопов ба Сталин ба ин мазмун мурољиат мекунад: "Њамаи љавонони босавод ба љабња рафтанд ва дигар касе намонд, ки љумњуриро идора кунад. Дар даврањои омўзишии кормандони сиёсї дар Маскав љавоне бо номи Турсун Улљабоев тањсил мекунад, ки корманди кадрии комсомол ва њизњб аст. Баро-

Комсомол дар Иттињоди Шўравї як мактаби баёни андешаву мафкура, ислоњи иштибоњот ва худтакмилдињї, њамчунин интизом буд. Сарварони комсомол ба он хондаву тањсил карда буданд, ки сахткўш бошад, нисбат ба худ талаботи бештар дошта бошанд, мисоли рушани интиќодгарї аз худ барои љавонон бошанд. Ман метавонам ин љо дањњо дастпарварони комсомол аз Тољикистонро ном барам, ки ходимони шинохтаи давлатї, роњбарони корхонањои бузурги и саноативу кишоварзї, олимони мъруф, фаъолони шинохтаи фарњанг на танњо дар ќаламрави љумњурї, балки хориљ аз он буданд. Ва њамин гуна як мактаби фавќулодда аљибро Улљабоев низ гузашта буд. Комсомол аз Улљабоев як сиёсатмадори касбї сохт. Ба муљарради интихоб шуданаш ба сарварии комсомол вай ангушнамо миёни мардум шуд. Хеле мушкил буд ўро дар пойтахт пайдо кардан. Вай њамеша дар сафар буд, њафтањо дар навоњии дурдаст мегашт, аз њоли мардум, аз рафти корњои сањро, корхонањои саноативу кишоварзї ва њаёти љавонону машѓулиятњои онњо аз наздик ошно мешуд. Ўро лозим меомад миёни мардум бошад ва ба онњо бо забони оддї фањмонад, ки ин чї љангест ва чаро падарони онњоро лозим омад дар ин љанг ширкат дошта бошанд. Вай мегуфт, ки ин ватани воњид ва ин марзу бумро бояд њифз кард. Њамзамон бо ин мефањмонд, ки чї гуна имрўз зањмати онњо, бедорхобињои онњо барои љабња зарур аст. Дар солњои љанг вай тамоми ќаламрави Помирро гашт ва баъдан њам ин гўшаи зебоманзари диёр ва одамони наљиби онро њамеша дўст медошт. Вай дар ин мулк дўстони зиёд пайдо кард ва он дўстонаш то охирин лањазоти умраш бо ў буданд, ба ањди дўстиву бародарї устувор монданд. Улљабоев њатто дар интихоби дўстон иштибоњ намекард. Моњи июни соли 1946 Бобољон Ѓафуров Котиби аввали Њизби Коммнисти Тољикистон интихоб шуд. Улљабоев, ки аз оѓози зинањои шуњрати сиёсиаш на як бору ду бор бо Ѓафуров вохўрда буд, баъди ин интихоб яке аз њамќадамон ва шарикону муттањидони ў шуд. Соли 1947 бо тавсияи Бобољон Ѓафуров вай ба Мактаби олии њизбї дар назди КМ ВКП(б) фиристода шуд. Мактаби олии њизбї дар Маскав яке аз муассисањои хеле обрўманди ваќт буд. Аксари кормандони њизбиву давлатї, ки дар симои онњо њизб ояндаи роњбариро медид, дар њамин мактаб аз нигоњи назариявї худро омода мекарданд. Ќариб аксари онњо шахсони дорои маълумоти олї будан, ки дар зинањои аввал фаъо-

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

лият худро чун мутахаассиси дорои ихтисоси баланд ва ташкилотчї дар истењсолоти љанбањои гуногуни хољагии халќ нишон дода буданд. Шунавандагони ин мактаб на танњо назарияи марксистїленинї, балки таърих, иќтисод, фалсафа, адабиётро меомўхтанд ва ба мањалњои худ чун инсонњои тањсилдидаву омўзишёфта бармегаштанд. Дар дар барномањои таълимии ин донишгоњ ин суханони В.И.Ленинро навишта буданд: "Танњо он замон метавон коммунист шуд, ки хотиротатро бо сарвати беинтињои дониш, ки инсоният андўхтааст, бой созї". Солњои тањсил дар мактаби олии њизбї барои Турсун Улљабоев хеле муњим ва як мактаби хеле омўзандаи сиёсї буданд. Баъди Бобољон Ѓафуров Турсун Улљабоев дуввумин одами босавод дар низоми њизбиву давлатии Тољикистон буд. Вай ин гуна намебуд, агар ба донишњои њосилкардааш дар доираи барномањои сесолаи њизбї ќаноат пеша менамуд. Аз ин рў дуввумин мактаби омўзишї барои ў Китобхонаи Марказии ба номи Ленин бузургтарин бойгонии мероси фарњангї ва хазинаи китоб дар Иттињоди Шўравї буд. Ба маънии дигар Бобољон Ѓафуров бо тавсияномаи худ дарњои мактаби олиро ба рўи Улљабоев кушод ва худи ў бо заковате, ки дошт дарњои бузургтарин китобхонаи оламро ба рўи худ боз кард. Дар толорњои хониши ин китобхонаи боазамат њар рўз садњо тан нишаставу саргарми мутолиа мешуданд. Соатњои холї аз дарсњоро Улљабоев дар њамин толорњо пушти сар мекард. Њамзамон бо ин вай ба муњити фарњангии пойтахти кишвари Шўроњо низ сар фурў бурд ва талош кард ягон нахустнамоиши намоишномањои театрњои бузурги Маскавро аз даст надињад. Ин буд, ки баъди анљоми тањсилаш вай то охир як бинандаи њамешагии театр боќї монд.

"ИН ТОЉИК ФАВЌУЛОДДА БО АЌЛИ РАСОСТ..." Соли 1950 Улљабоев Мактаби олии њизбиро бо муваффаќият хатм кард ва ба ватан баргашт. Таљумаи њоли ўро омўхта воќеъияти љолиберо кашф кардам: вай њамеша аввалин будааст. Аввалин нафар миёни њамсолонаш дар омўзишгоњи омўзгорї, Котиби аввали кумитаи комсомоли ноњияи Нов, Котиби аввали КМ комсомоли Тољикистон, Котиби аввали њизби коммунисти вилояти Кўлоб ва Ленинобод...Танњо дар ду маврид яке аз котибони Кумитаи њизби коммунисти вилояти Сталинобод будаву соли 1954 Котиби дуюми ЊК Тољикистон. Дар насиби ў њамеша дар сафи пеш ќарор доштан ва афродро, шахсони арзанда, соњибмаълумот ва шинохтаву маъруфро атрофи худ муттањид кардан буда. Вай ба Ѓафуров хеле наздик шуд, чун миёни боз њамон њамзамонон ва дўстонаш шахсе буд, ки аз дигарон соњибмаълумоттар, донотар, омўзишдидатар. Соли 1955 Улљабоевро Раиси Шўрои Вазирони љумњурї таъин мекунанд. Вай дар ин вазифа Љаббор Расуловро, ки он замон љонишини аввали вазири кишоварзии Иттињоди Шўравї таъин шуда буд, иваз кард. Дар аввалин рўзњои корї эњсос намуд, ки доштани дониш ва таљриба барои Сарвазири муваффаќ будан кам аст ва барои худ ин талаботњоро пеш гузошт: Раиси њукумат ин ќабл аз њар чизи дигар бояд технократи соњибтахассус, иќтисодчии сатњи олї, донандаи хуби саноат, кишоварзї ва фарњанги мамлакати худ бошад. Аз ин рў вай дар хона барои худ ин гуна даврањои омўзиширо ташкил кард. Бино ба шањодати духтаронаш вай аз кор хеле дер ба хона бармегашт, зуд шом мехўрд ва ба утоќи дигар гузашта, китобхонї мекард. Ва ин машѓулиятњои хонагии омўзишї то як поси шаб идома меёфтанд. Танњо ба инсони фавќулодда боистеъдод муяссар мешавад, ки дар вазифаи олии давлатї ќарор дошта, њамза-

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

100-СОЛАГИИ УЛЉАБОЕВ

5 мон барои худомўзї ваќт ёбад, донишу малакаи худро боло барад ва аз омўхтан њеч гоњ даст накашад. Тафаккури созандаву тањлилгар, њамзамон ва хеле ба зудї аз худ кардани дониш ба вай имкон дод, ки дар як муддати басо кутоњ ба як Раиси Шўрои Вазирони салоњиятдор табдил ёбад. Дар аввалин сафараш ба Маскав чун сарвари њукумат чизи дигарро дарк кард: бояд муносибати дўстона ва мањрамонаро бо роњбарони Шўрои Вазирони СССР, вазоратхонањои умумииттифоќї ва ќабл аз њама бо Госплан - идораи асосии иљтисодии мамлакат ба роњ монд. Аз ин шиносої ва иртибот тарњњои бунёдие вобаста буд, ки љумњурї ба онњо ниёз дошт. Аммо барои ин боз бояд дипломат ва равоншинос њам буд. Дар КМ ЊКИШ Улљабоев амалан љойгузини Бобољон Ѓафуров, чун Срвазири кунунї тасдиќ шуда буд. Дар Маскав вай на танњо бо далелњои илмиву амалї ва босалоњиятона аз тарњњои иљтимої-иќтисодии рушди љумњурї њимоя мекард, боз бо далелњои ќотеъ ва раднопазиру мантиќї зарурати онњоро барои Иттињоди Шўравї исбот њам мекард ва дар ин роњ аз як фарњанги пазируфташудаи олї истифода менамуд. Дар ибтидо дар Шўрои Вазирони Иттињоди Шўравї ба Улљабоев аз боло менигаристанд. Аммо баъди њар мулоќот муносибаташон бо соњибмансаби ноошно таѓйир меёфт. "Ин тољик фавќулодда бо аќли расост, бо вай бояд муносиб ба худаш гуфтугў кард",- боре баъди як суњбат хулоса кард тааасуроти худро яке аз кормандони Шўрои Вазирони ИЉШС. РУЉУЪ Наќли мо дар бораи Улљабоев хеле нопурра буд агар дар бораи наздиктарин шариконаш ва ќаринтарин дўстонаш Назаршо Додхудоев, ки он замон Раиси Президиуми Шўрои Олии Тољикистон буд, ќисса накунем. Онњо соли 1937 дар яке аз љамъомадњои комсомолї шинос шуданд. Додхудоев он замон Котиби аввали комсомоли ноњияи Обигарм буд. Соли 1950 Додхудоев, ки Раиси кумитаи иљроияи Вилояти мухтори Куњистони Бадахшон буд, бо тавсияи Ѓафуров Раиси Президиуми Шўрои Олии Тољикистон интихоб гардид. Аз соли 1946 то соли 1956 тими Бобољон Ѓафуров аз фаъолони салоњиятдоре аз ќабили Турсун Улљабоев, Љаббор Расулов, Назаршо Додхудоев ва Абдулањад Ќањњоров иборат буд ва њамаи онњо Ѓафуровро устод ва муаллими маънавии худ медонистанд. Москав, моњи апрели соли 1956. Баъди Пленуми навбатии ЊК Иттињоди Шўравї Бобољон Ѓафуров Турсун Улља-

СОЛИ 1939, СТАЛИНОБОД. КОТИБИ ЯКУМИ КМ ЊК ТОЉИКИСТОН ДМИТРИЙ ПРОТОПОПОВ БО КОРГАРОНИ ТАШКИЛОТИ СОХТМОНЇ СУЊБАТ МЕКУНАД. боев ва Назаршо Додхудоевро ба утоќи худ дар мењмонхона даъват кард. Гуфтугўи онњо хеле кутоњ буд. Бобољон Ѓафуров гуфт: "Ман дар ќабули Никита Хрушев будам, вай ба ман пешнињод кард, ки Институти шарќшиносии Академияи илмњоро сарпарастї кунам. Ман розї шудам ва ба љойи худ Турсун Улљабоевро тавсия додам..." 10 - уми майи соли 1956 дар Пленуми КМ Њизби коммунисти Тољикистон Турсун Улљабоев Котиби аввали Кумитаи Марказии Њизб ва Петр Степанович Обносов Котиби дуюм интихоб шуданд. Бобољон Ѓафуров Директори Институти шарќшиносии Академияи илмњои Иттињоди Шўравї таъин гардид. Баъди чанд рўзи дигар иљлоссияи Шўрои олии Тољикистон баргузор шуд, ки дар он Назаршо Додхудоев Раиси Шўрои Вазиров ва Абдулањад Ќањњоров љонишини аввали ў ва Раиси Госплани љумњурї таъин гардиданд. Раиси Президиуми Шўрои олии Тољикистон Мирзо Рањматов интихоб шуд. Дар љумњурї њайати роњбарї комилан дигар шуд.

ПАНЉ СОЛИ СОЗАНДАГЇ, ПАНЉ СОЛИ БУНЁДКОРЇ Дар вазифаи сарвари аввали Тољикистон Турсун Улљабоев аз атрофиёнаш бештар бо бартарињои зењнияш фаќр

20-УМИ ЯНВАРИ СОЛИ 1957. АЗ ЧАП БА РОСТ: ТУРСУН УЛЉАБОЕВ ВА РАИСИ ШЎРОИ ВАЗИРОНИ ИЉШС Н.А.БУЛГАНИН ДАР ИПОДРОМИ ДУШАНБЕ.

мекард. Ва ин бартарият ба њамаи шарикон, дўстон, њамвандонаш, ки дар навбати худ талош мекарданд ба роњбари худ баробар бошанд, таъсири басо бузург мерасонд. Аз аввалин рўзњои саварї вай кўшид як тими роњбарони зинањои мухталифро аз љумлаи одамони обрўманд ташкил намояд ва дар интихоб аслан таваљљуњ накунад, ки вай аз куљост ва гузаштагони ў кињо буданд. Мисоли равшани он таъини марди заковатманди бадахшонї Н.Додхудоев ба вазифаи Раиси Шўрои Вазирон буд. Ин гуна таъинот барои њамагон ногањонї буд. Дар оѓоз ба ин вазифа аз љониби Маскав се номзади дигар пешбарї шуда буданд. Барои Улљабоев барин роњбари нав хеле мушкил буд, ки пешнињоди Кремлро рад кунад ва номзади интихобкардаи худро пешнињод созад. Вале Турсун Улљабоев тавонист роњбарони Иттињоди Шўравиро мутаќоид созад, ки Н.Додхудоев номзади арзандатар ва муносибтар аст. - Барои ман шахси омўзишдидаву босавод ва дар љумњури соњиборў лозим аст, ки Шўрои Вазиронро сарварї кунад,гуфт вай ба Додхудоев. - Аммо ин се тане, ки пешбарї шудаанд, на ин аст ва на он. Чї гуна ман бо онњо кор мекунам? Раиси Шўрои вазирон ту мешавї! Як панљсола сарварии Улљабоев баробар ба як давраи том аст. Мањз дар њамин давра лоињањои сарнавиштсоз тасдиќ шуданд, ки ояндаи Тољикистонро ба дањсолањои баъдї пешбинї мекарданд. Мањз дар њамин давра таѓйиротњои бунёдиву калидї дар њамаи самтњои њаёти хољагии халќи мамлакат ба вуљуд омаданд, ки тањкурсии рушди минбаъдаи кишвар дар замони сарварии Љаббор Расулов гардиданд. Дар ин як панљсолаи роњбарии Улљабоев обанборњои Ќайроќум ва Муъминобод сохта шуданд, ки имкон доданд њазорњо гектар заминњои бекорхобидаи биёбониро дар атрофи Хуљанд, Конибодом ва водии Кўлоб обёрї кунанд. Сохтмони нерўгоњи Головной низ мањз дар давраи ў оѓоз гардид. Театри драмавии ба номи Абулќосим Лоњутї, театри мусиќї-мазњакавии Хуљанд, Чойхонаи Роњат, ки он замонњо чун вараќаи боздид аз пойтахт барои хориљиён мањсуб мешуданд, Маѓозаи (Универмаги) Марказї ва саристгоњи роњи Оњани Душанбе, беш аз сад объектњои хољагиву фарњангї дар сар то сари кишвар имрўз њам дастовардњои миллии мо мебошанд. Тасдиќи лоињаи бунёди Нерўгоњи Норак имкон дод дањсолањо пеш азхудку-

нии 400 њазор гектар заминњои бекорхобидаро бо ёрии обкашњои барќї дар Вахш, водии Бешкент, Ёвон, Обикийик ва љануби Тољикистон ба наќша гирифта шаванд. Калонтарину муњташамтарин корхонањои саноатї, аз ќабиди корхонаи электрохимиявии Ёвон, нурињои азотии Вахш, корхонаи Алюминии тољик, корхонаи тавлиди сементи Душанбе, корхонањои шоњибофї ва бофандагии пойтахти кишвар... инњо њама лоињањои бунёдии Турсун Улљабоев буданд. Вай њамроњ бо шарикон ва муттањидонаш тавонист ин лоињањоро дар Маскав тасдиќ кунад, вале барои анљоми пурраи онњо барояш имкон надоданд. Мањз ба шарофати лоињањои ў як маркази начандон бузурги ноњия дар Регар ба як шањри саноатї табдил шуд ва ба љойи рустое бо номи Ёвон шањри замонавї бо њамин ном ќомат рост кард, дар соњили Вахш шањре бо номи Каленинобод (њоло Сарбанд) бунёд гардид, ки шањри химикњову энергетикњо меноманд. Шањри бофандагон дар Ќайроќум, дар соњили обанбори њамноми он ќомат рост кард ва ин шањр ба шарофати корхонаи ќолинбофии худ ба як ифтихори саноати сабуки Тољикистон табдил шудааст.

"МУНОСИБАТИ ШУМО БО ТОЉИКИСТОН МУНОСИБАТИ БРИТАНИЁ БО АФРИЌОСТ...!" Њар лоиња ба сари худ таърихе дорад ва метавонад мавзуъи як маќолаи хуб бошад. Муборизаи Турсун Улљабоев барои бунёди корхонаи маъданњои куњии Анзоб ба њадде ќавист, ки аз он љасорату мардонагї ва мењанпарастии ин сарвари накуномро метавон дид. Дар аввал роњбарияти Узбакистон бидуни ризояти Тољикистон ва мувофиќат бо Душанбе лоињаи худро бо ин наќша тасдиќ намуд: дар дараи Анзоб корхонаи истихрољи маъдани оњан сохта мешавад ва корхонаи истењсоли мањсулоти тайёр дар шањри Самарќанд бунёд мешавад. Лоббии аслии ин лоиња нозири саноат ва сохтмон, Котиби КМ КПСС Петр Руденко буд. Ин гуна як ќарори тањќиромез барои Тољикистон Улљабоевро ба хашм овард. Вай бо Рудаков дар бањс шуд ва ин бањсро метавон хатми шуњрат барои Улљабоев номид. "Мо ба њеч ваљњ ба ин гуна ќарор розї намешавем!,- гуфт Улљабоев.-Ин барои мо тањќиркунанда аст" Маъдани оњан аз мост, аммо метал ба дигарон мерасад?! Инро чї гуна бояд фањмем?!" Рудаков бо оромии бешармона посух дод,

НАШРИ МАХСУС ки масъала њал шудааст ва ќобили бањс ва мунозира нест. Он ваќт Улљабоев ўро шадидан гунањгор донист: "Муносибати шумо бо Тољикистон муносибати Британиёи Кабир бо Африќоро ба ёд меорад!" Ва бидуни он ки худоњофизї кунад, аз утоќи кории ў хориљ шуд. Дўстони ў дар Шўрои Вазирони ИЉШС ва ќабл аз њама Алексей Николаевич Косигин барои бозбинии лоиња ва таљдиди назар ба ќарори эълоншуда аз Улљабоев пуштибонї карданд. Дар њамин набарди асабонияту шадид, вале барои Тољикистон сарнавиштсоз Улљабоев бар Рудаков пирўз шуд. Ќарор ќабул шуд, ки њам корхонаи истихрољ ва њам коркарди маъданњои куњї дар дараи Анзоб сохта шавад. РУЉУЪ Соли 1952. Улљабоев котиби якуми њизби коммунисти вилояти Ленинобод. Мирзоќосим Рустамов раиси иљроияи вилоят. Сохтмони Нерўгоњи Ќайроќум дар ављ буд. Ёддоште аз Мирзоќосим Рустмов: "Аз сохтмон бо роњбаладии Раиси Шўрои вазорони Тољикистон Љаббор Расулов, Раиси Шўрои Вазирони Иттињоди Шўравї Алексей Николаевич Косигин дидан ба амал овард. Он замон дар Ќайроќум њамзамон барои 2000 оила хонаи истиќоматї бунёд карда мешуд. - Сохтмон кай ба анљом мерасад ва шумо коргарон ва мутахассисонро боз ба чї коре љалб хоњед кард?-пурсид А. Косигин.

ОРДЕНИ ЛЕНИН БА ТОЉИКИСТОН Моњи декабри соли 1956 Турсун Улљабоев ва Н. Додхудоев ба ќабули Никита Хрушев рафтанд. Суњбат бо Хрушевро Улљабоев бо оњанги ранљиш оѓоз кард: - Никита Сергеевич, зањматкашони Тољикистон дар соњањои хољагии халќ ба комёбињои бузург ноил шуданд, вале то кунун кишвари мо ягон мукофоти давлатї надорад,- гуфт ў. - Њамаи љумњурињои сотсиалистї бо ордендњо мушарраф шудаанд, вале аз чї бошад, ки мо ба ин ноил нашуем. Зањматкашони мо инро њар гуна шарњ медињанд: Роњбарони Шўравї зањмати моро арзёбї намекунанд ё ин ки роњбарони мо дар Маскав обрў надоранд. Мо намедонем инро ба мардум чї гуна фањмонем. Хрушев худи њамон замон ба њамаи аъзои Бюрои Сиёсии КПСС занг зад ва гуфт, ки тољикон дуруст шиква мекунанд. Ва рўзи дигар аллакай Фармони Президиуми Шўрои Олии СССР дар бораи бо ордени Ленин мукофотонидани Тољикистон содир шуд. Моње баъд ин мукофоти олї муљиби њалли мушкилоти муњими Тољикистон шуд. Моњи январи соли 1957 Раиси Шўрои Вазирони СССР Н.А.Булганин ба Душан-

ТАЛОШЊО БАРОИ НЕРУГОЊИ НОРАК Таърихи бунёди Нерўгоњи барќии Норак ба исми Улљабоев сахт вобастагї

машѓул шавад. Байбаков, ки њамеша ба пешнињодоти роњбарони Тољикистон назари эњтиром дошт, гуфт, ки тасдиќи ин тарњ танњо аз Хрушев вобаста аст. Агар пуштибонии ў ба даст ояд, пас хеле осон хоњад буд, ки монеъањои бюрократї тай шаванд.

"АГАР МО ШАБЊОИ ТОРИКИ ШАРЌРО РУШАН КУНЕМ..." Улљабоев, ки то ин замон Хрушевро аз наздик омўхтаву дарк карда буд, хост ин бор њам аз шуњратпарастии ў истифода кунад. - Барои Тољикистони кўчак ин неругоњи бузург бо нерўи 2,8 миллион киловат соат ба чї кор меояд? Шумо ин миќдор нерўи барќи тавлидшударо чї кор њам мекунед?-бо оњанги норозиёна гуфт Н.Хрушев дар суњбат бо Улљабоев.

ПИРЎЗЇ ВА ФОЉЕАИ УЛЉАБОЕВ

ТУРСУН УЛЉАБОЕВ ДАР ЊАЛЌАИ ОИЛА: ДАР ЌАТОРИ ПЕШ АЗ ТАРАФИ ЧАП ЊАМСАРАШ ШАМСИЯ, ДУХТАРОНАШ МАНЗУРА ВА МАТЛУБА, ДАР ЌАТОРИ ДУЮМ ПИСРАШ ЗАФАР ВА ДУХТАРАШ МАВЉУДА. - Мо аз Госплани ИЉШС нома дар мавриди бунёди корхонаи тавлиди дучархањо дарёфт кардем,-посух додам ман. - Дўстон, ман ѓояи дигар дорам,-гуфт А.Косигин. - Бонувони тољик аз ќадимулайём дўзандагону бофандагони моњиранд. Аз ин рў ба шумо пешнињод мекунам, ки ба љойи корхонаи дучархабарорї комбинати ќолинбофї созед. Агар шумо розї бошед, пас ба Шўрои Вазиров ба номи И.Сталин нома ирсол кунед ва мо ин масъаларо хеле ба зудї њаллу фасл мекунем. - Албатта мо розием,-бо хушнудї изњор доштанд Расулов ва Улљабоев. Расулов ба Улљабоев дастур дод, ки зуд матни номаро омода кунад. Ба зудї ба шањри Ленинобод бо фармони Шўрои Вазирон тарроњон омаданд ва соли 1954 сохтмони Комбинати ќолинбофї дар Ќайроќум оѓоз шуд". (Аз китоби Усмонљон Ѓаффоров "Турсун Улљабоев" с. 37-38, Шарки озод, 1999). Ин шиносої оѓози дўстии Улљабоев бо Н.Косигин шуд. Худи Алексей Николаевич аз дўстони хуби тољикон буд ва бо дастгириву мусоидати вай бењт арину калонтарин лоињањои бунёдї дар Тољикистон амалї шуданд.

аз он љо ба роњбарият ва аз роњбарият ба вазоратњои зидахл барои омўзиш ва агар имкон дорад иљро. Ин раванде буд, ки чандин моњро дар бар мегирифт ва боз маълум њам набуд, ки мавриди ќабул ќарор мегирад ва ё на. Вале Улљабоев бо заковати сиёсї ва дурандешї аз фурсат истифода бурд ва дархостро ба худи Булганин супурд. Булганин, ки он лањзањо аз мењмондориву дўстдорињои тољикон ба ваљд омада буд, ваъда дод, ки шахсан худаш барои ин њалли масъалањои ироашуда талош хоњад кард. Моње баъд Шўрои Вазирон Ќароре ќабул кард, ки тибќи он њамаи мурољиати љониби Тољикистон ќабул шуд.

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

бе омад, то ордени Ленинро супорад. Як рўз пеш аз вуруди Булганин Улљабоев Додхудоевро ба наздаш даъват кард ва гуфт: - Назаршо, Раиси Шўрои Вазирон њар рўз наметавонад мењмони мо бошад. Сафари ўро бояд ба манфиати кишвар истифода барем. Вай њоло мењмони мост ва дар њолати ѓайрирасмї аз мушкилот гуфтану њал кардан осонтар аст. Ба Додхудоев супориш дода шуд, ки масъалањои зеринро барои баррасї дар Шўрои Вазирони ИЉШС омода кунанд: - Госплани ИЉШС њар сол барои Тољикистон 150 љой барои аспирантура ва докторантураи Академияи илмњои ИЉШС -ро дар назар гирад; - бо дарназардошти камбуди кадрњои муњандисї Вазорати маорифи ИЉШС ќабули донишљўён аз Тољикистонро дар макотиби олии марказї бидуни имтињон дар назар гирад; - Њукумати шањри Маскав аз њисоби буљаи Тољикистон барои аспирантони тољик 50 хона људо кунад; - лоињаи корхонаи нурињои азотии Вахш тасдиќ карда шавад. Тибќи ќоидањои бюрократии низом мурољиатњои расмї бояд ба котиботи Шўрои вазирони ИЉШС ворид шаванд,

дорад ва ин барои имрўзиёни ояндагон омўзандаву намунаи ибрат аст. Дар пасманзараи ин нерўгоњи бузург ва сохтмони овозадор як бори дигар тинат ва фитрати ходими давлатї, ватандўст ва пипломати дурандешу борикбин намудор мешавад. Одамони таъсиргузор дар атрофи Никита Хрушов зидди ин тарњ буданд. Дар аввалњо дар долонњои Кремлин ѓояи Улљабоевро рад мекарданд, њатто ўро намехостанд то охир бишнаванд ва чунин мењисобиданд, ки ин як тарњи амалинашаванда ва бебунёд аст. Техникаи вазнин ва таљњизоти сохтмониро дар мањалле, ки роњи оњан вуљуд надорад ва роњи душворгузари куњї дорад, чї гуна метавон расонд? Албатта, зидди ин иддио мушкил буд муќовимат кунї ё эътироз намої. Дар таърихи бунёди неругоњњои азими љањонї ин гуна њолат набудааст. Аз роњи мошингарди аѓбаи Чормаѓзак танњо мошинњое имкони убур доранд, ки бори кам мекашанд. "Бояд роњи нави мошингард сохт!",мегуфт Улљабоев. "Ин хаёлпарастист,эътироз мекарданд ба ў. Танњо бунёди роњ масрафоти њангуфт мехоњад ва ин сарфро наметавон муддати дањсолањо пўшонд. Аз ин ќасдатон даст кашед!". Вале Улљабоев беш аз њар ваќти дигар барои амалї шудани нияташ ва орзуяш талош мекард. Ќонуни табиат вуљуд дорад - агар ѓоя аз љониби инсоне бо эътиќодоти бењудуд бошад, пас вай њама гуна монеъањоро аз сари роњаш дур меандозад. Ин бахти Тољикистон буд, ки дар чунин ваќти сарнавиштсоз роњбаре дошт бо номи Турсун Улљабоев ва барои кишвар ў сарваре шуд, ки ин орзуро љомаи амал пўшонид. Вай бидуни хастагии руњї талош кард њамагонро фањмонад, ки бе неругоњи Норак Тољикистон оянда надорад. Ва њамаи ин билохира таъсире дошт. Тадриљан дар КМ КПСС ва шўрои Вазирони ИЉШС шахсоне пайдо шуданд, ки ба ин андеша дода шуданд: шояд дар њаќиќат арзише дорад, ки ин љињат омўхта шавад. Ва худи њамин ќадаме ба пеш буд! Он ваќт Улљабоев ба Раиси Госплани кишвар Абдулањад Ќањњоров, ки бо Раиси Госплани ИЉШС Николай Байбаков хеле иртиботи дўстона дошт, супориш дод, ки ба тарњи Нерўгоњи Норак љиддан

Он ваќт Н.Додхудоев аз рўи харита масофаи байни Душанбе ва Кобулро нишон дод. Дар чунин як масофаи хеле наздик сохтани хати интиќоли нерўи барќ мушкилоте надорад. - Шумо мехоњед нерўи барќро ба Афѓонистон фурўшед?,- боз њам бо њамон оњанги норозиёна ва нобоварона пурсид Хрушев. - Мо наметавонем ин корро бе шумо анљом дињем,-посух дод Улљабоев. Вале агар мо шабњои торики Шарќро рушан кунем, ин обрўи Иттињоди Шўравї ва обрўи худи шумо, Никита Сергевичро боло мебарад! Улљабоев љони гапро гуфта буд! Хрушев аз ин суханон такон хўрд. - Шумо маро бовар кунонидед,-гуфт ў бо табассуми ќонеъмандона. - Ман омодаам шуморо дастгирї кунам. Рўзи дигар Президиум КМ КПСС ба Госплани ИЉШС ва вазорати энергетика супориш дод, ки далелњои иќтисодии лоињаи нерўгоњи Норакро омода кунад. Бо руњбаландї аз аввалин пирўзї Турсун Улљабоев ва Н.Додхудоев ба Душанбе баргаштанд. Аммо се моњ пас ба КМ КПСС ва Шўрои Вазирон аз номи 17 сардори шуъбањои Госплан нома расид: бунёди неругоњ сарфи маблаѓњои бузургеро таќозо мекунад ва аз нигоњи иќтисодї фоидаовар нест. Шикоят аз болои мутахассисони варзидаи Госплан маъно надошт. Ин эътироз метавонист ќотеъияти онњоро барои муќовимат ба тарњи пешнињодї афзояд, далелњои дигарро истифода баранд ва бо ин васила барои њамеша тарњи бунёдиро ба хок супоранд. Улљабоев инро намехост. Пас ў дар идомаи талошњои худ аз захирањои њанўз истифоданашудаи шиносњои шахсї истифода кард. Он замон иртиботњои дўстона бо бисёре аз афроди муътабар дар КМ КПСС ва Шўрои Вазирон барќарор крада буд, ки яке аз онњо муовини раиси Шўрои Вазирон Засядко буд. Улљабоев билохира ба ў низ мурољиат кард ва Засядко ваъда дод, ки њама имконоташро истифода хоњад бурд, то бебунёд будани хулосаи мутахассисони Госпланро исбот кунад. - Турсун, барои он ки ман ба ту дар њаќиќат ёрї расонда тавонам, пас ту та8

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

100-СОЛАГИИ УЛЉАБОЕВ ва арзи онњоро мешуниданд, медиданд, ки дар дењот мардум чї њол доранд, чї мехонанд ва чиро хондан мехоњанд. Кормандони театрњои пойтахт ба њар нахустнамоиши худ бо эњсосу њаяљони бепоён омода мешуданд, чун аввалин тамошобини онњо Турсун Улљабоев буд. Баъди намоиш вай њатман ба сањна боло мешуд ва дасти њар кадом аз њунармандонро мефишурд ва аз таассуроти худ њикоят мекард. Имрўз њар рўйдоди панљоњ соли пеш дар њаёти фарњангии кишвар чун рўйдоди нодири таърихї фањмида мешавад. Барномаи 1100-солагии Абуабдуллоњи Рўдакї тањти роњбарї ва ширкати бевоситаи Турсун Улљабоев омода карда шуда буд. Љашнвораи шоири бузург ва мутафаккири бемисл бањонае барои таблиѓи осори ў, љањонбинї ва љойгоњи адиби тавоно дар фарњанги олам буд ва ин чорабинї ба рушди илмњои таърихї таконе шуд.

ПИРЎЗЇ ВА ФОЉЕАИ УЛЉАБОЕВ

1 - УМИ МАЙИ СОЛИ 1960. ДАР МИНБАР АЗ ЧАП БА РОСТ ДУЮМ НАЗАРШО ДОДХУДОЕВ ВА ДАР ПАЊЛЎИ Ў ТУРСУН УЛЉАБОЕВ; ПАНЉУМ ПЕТР ОБНОСОВ ВА ДАР ПАЊЛЎИ ВАЙ НИЗОРАМОЊ ЗАРИПОВА. 7 лош кун пуштибонии љумњурињои њамсоя - Ўзбакистон, Туркманистон ва Ќирѓизистонро низ ба даст овар. Охир ба онњо низ нерўи барќ лозим аст,- маслињат дод ў ба Улљабоев. Хеле ба зудї дар шањри Тошканд намояндагони њамаи чор љумњурїї Осиёи Миёна гирди њам омаданд, то ки тарњи нерўгоњи Норакро баррасї кунанд. Дар ин вохўрї Н.Додхудоев бо маърўзаи басо муфассал баромад кард. Моњияти асосии маърўза он буд, ки Додхудоев мегуфт лоиња танњо барои Тољикистон муфид нест, барои њамаи њамсоягон зарур аст. Аммо намояндагони Ўзбакистон ин тарњро ба боди интиќод кашиданд ва онро њангомае беш надонистанд. Онњо гуфтанд, ки Ўзбакистон ба нерўи барќи Норак эњтиёљ надорад. Аввал дар Ўзбакистон се гидростансия сохта шавад, баъди он метавон дар бораи нерўгоњи Норак фикр кард. Туркманњо ва ќирѓизњо лоињаро пуштибонї карданд ва аз омодагии худ дар мавриди мурољиати муштарак ба Маскав эълон карданд. Фавран нома омода карда шуд, ки ба он Т. Улљабоев, Котибони аввали КМ ЊК Турманистон Авезов ва Ќирѓизистон Усубалиев имзо гузоштанд. Шароф Рашидов имзо накард ва бањона пеш овард, ки муроољиати муштараки чор љумњурии Осиёи Миёна метавонад ба роњбарияти Иттињоди Шўравї хуш наояд. РУЉУЪ Миёни Рашидов ва Улљабоев њисси душманї вуљуд надошт, онњо муносибатњои хуби дўстона доштанд. Вале чун ходими давлатї њар кадоми онњо масъул буданд аз манфиатњои кишвари худ њимоят намоянд. Дўстї миёни Улљабоев ва Рашидов ба њалли масъалаи дигаре кўмак кард, ки солњо роњи њалли худро пайдо намекард. Баъди анљоми сохтмони неругоњи Фарњод дар Ўзбакистон ва бунёди обанбори бузург садњо гектар заминњои кишт дар ќаламрави Тољикистон зери об монд. Тибќи Ќарори Шўрои Вазирони ИЉШС Ўзбакистон мебоист ба Тољикистон 75 њазор гектар замин људо мекард. Аммо роњбарияти пешини Ўзбакистон њамагї 25 њазор гектар замин дод ва бо њар бањона аз иљрои минбаъдаи ќарори Шўрои Вазирон саркашї мекард. Соли 1959 дар як мулоќот Улљабоев муваффаќ шуд, ки Рашидов бо 50 њазор гектар замини дигар аз даштњои Мирзочўл барои Тољикистон људо кунад. Дар натиљаи коркарди ин миќдор замин ноњияи нави Зафаробод арзи њастї кард.

"ДАР ДЕВОРЊОИ НЕРЎГОЊИ НОРАК БОЯД ИСМИ УЛЉАБОЕВРО БО ХАТИ ЗАРРИН НАВИШТ...!" Чун аз дўсташ Рашидов дастгирї надид, Улљабоев ба дўсти дигари ўзбекаш, собиќ Котиби аввали КМ ЊК Ўзбакистон, увзи Президиум, Котиби КМ КПСС Нуриддин Муњиддинов, яке аз наздиктарин атрофиёни Хрушев мурољиат кард. Н.Муњиддинов ба Улљабоев ваъда дод, ки барои татбиќи ин лоиња кўмак мекунад ва дар њаќиќат ба ваъдаи худ вафо кард. Дар як суњбати хусусї бо Хрушев аз ў хост самимона аз ташаббуси Улљабоев дастгирї кунад. Ин буд, ки мурољиати сарварони се љумњурии Осиёи Миёна дар Шўрои Вазирони ИЉШС мавриди ќабул ќарор гирифт. - Муборакбодат мекунам, Турсун, ин бузургтарин муваффаќият аст,- табрик кард ўро аз тариќи телефон Засядко. Барои 1,7 миллион киловати ту аллакай талабгор њаст, танњо боќї мемонад 1 миллиону 100 њазор кв. Акнун мо ба Тољикистон ду лоињаи бузург - корхонањои алюминий ва элекрохимиявиро хоњем дод. Ин корхонањо бузургтарин истифодабарандагони нерўи барќ дар љумњурї хоњанд буд. Илова бар ин шуморо лозим меояд садњо њазор заминњои бекорхобидаро ба кор дароред, киштзорњои нав обод кунед. Бигзор акнун мутахассисони шумо њисоб кунанд, ки барои ин чї миќдор насосњои барќї заруранд, то ин заминњо обёрї шаванд. Ва мебинї, ки талабот 3 миллион киловатро њам фурў хоњад бурд! Тарњи нав бо асосњои илмии он ба зудї пешнињод шуд. Мухолифони лоњиа дар Госплан диданд, ки дигар наметавонанд муќовимат кунанд, чун тарњи Норакро нафарони аввали КМ КПСС пуштибонї мекунанд. Њамзамон бо ин Президиуми КМ КПСС бори дигар ба Госплан ва вазорати энергетика дастур дод, ки фавран тарњи нерўгоњи Норкро омода кунанд. Дар ин айём Улљабоев, Додхудоев ва Ќањњоров шодмонї мекарданд. Билохира онњо муваффаќ шуданд, орзуњо амалї мешаванд. Магар метавон хушнуд набуд?

РУЉУЪ Аз ёддошти Султон Мирзошоев, як тан аз њамсафони Турсун Улљабоев: "Аввали соли 1960 комиссияи Шўрои Вазирони Иттињоди Шўравї дар шањри Душанбе муоњадаи давлатиро дар мавриди бунёди нерўгоњи Норак имзо кард. Баъди маросими имзои созишнома ба ифтихори мењмонони маскавї зиёфати бошукуњ ороста шуд. Т.Улљабоев ва Н. Додхудоев дар ин зиёфат хушбахттарин шахсон буданд, ки чуноне тољикон мегўянд, "аз хурсандї дар курта намеѓунљиданд". Онњо ба маънои пурраи ин сухан лоињаро аз дасти Никита Хрушев канда гирифта буданд. Дар деворњои нерўгоњи Норак бояд исми Улљабоевро бо хати заррин навишт!" Охири соли 1960 иљлоссияи Шўрои Олии ИЉШС тарњи бунёди нерўгоњи обиву барќии Норакро тасдиќ кард ва Њукуматро уњдадор намуд, ки барои татбиќи он камар бандад.

ХРУШЕВ ДАР ТААЉЉУБ ШУДА БУД, КИ НОМИ ТУРСУНЗОДАРО ДАР САР ТО САРИ ЊИНД МЕДОНАНД Турсун Улљабоев - идомадињандаи инќилоби фарњангии ѓафуровист. Дар замони њокимияти ў чун дар даврони Бобољон Ѓафуров фарњанг путибони мустаќими худро дар симои шахси аввали љумњурї ёфта буд. Тарњњои иќтисодии Улљабоев чун пешгузаштаи ў ба сармоягузории маориф, илм, фарњанг ва билохира ба рушди худшиносии миллї равона шуда буданд. Худи Котиби аввал миёни љомеаи фарњангии кишвар чун донанда ва посдори таърих ва фарњанг аз мањбубияти хоса бархўрдор буд. Вай бо фаъолони фарњангї бозї намекард, балки бо онњо дўстї дошт, бо аксар адибони маъруф, њунармандон, навозандагон, сарояндагон ва рассомон иртиботи мустаќим дошт. Бисёр ваќт дар сафарњояш ба ноњияву вилоятњо ўро Мирзо Турсунзода, Мирсаид Миршакар, Абдусалом Дењотї, Боќї Рањимзода њамроњї мекарданд. Барои адибон низ ин имконе буд, ки бо василаи сафарњо бо роњбар бо хонандагонашон мустаќим рў ба рў мешуданд

Пеш аз љашнвора бо супориши њукумат олими маъруф ва адабиётшиноси варзида, академик Абдулѓанї Мирзоев ба тањќиќи осор ва ањволи устод Абуабдуллоњи Рўдакї пардохт. Асари пажуњишии ў тањти унвони "Абуабдуллоњи Рўдакї" соли 1958-дар соли љашнвора интишор ёфт. Ин аввалин пажуњиши фарогири осор ва зиндагиномаи шоири баруманд дар Тољикистон мањсуб меёфт. Китоб бо забони русї тарљума ва дар шањри Маскав чоп шуд. Бино ба гуфтаи адабиётшиносон китоби Абдулѓанї Мирзоев њоло њам боарзиштарин ва бемислтарин пажуњиш дар Рўдакишиносї аст. Ва он имрўз њам чун манбаъ ва маъхази илмї барои аксари адабиётшиносон хизмат мекунад. Осори дуљилдаи устод бо талоши Абдулѓанї Мирзоев бо хати срилик ва хати форсї чоп шуд. Маљмуъаи маќолањои адабиётшиносї бо номи "Рўдакї ва замони ў", китоби пурмуњтавои профессор Шарифљон Њусейнзода "Сухансарои Панљрўд" низ дар остонаи ин љашнвора ба теъдоди калон чоп шуд. Театри акадамї-драмавии ба номи Абулќосим Лоњутї пйесаи Сотим Улуѓзода "Рўдакї" ва театри опера ва балетаи ба номи Садриддин Айнї операи В.Шарипов "Рўдакї"-ро ба сањна гузоштанд. Дар Панљрўд маќбараи Одамушшуаро ќомат афрохт ва дар шањри Душанбе, дар даромадгоњи донишкадаи кишоварзї тањкурсии њайкали адиб гузошта шуд. Институти забон ва адабиёти Академияи илмњои кишвар, донишкадаи омўзгории шањри Кўлоб ва макотиби зиёд дар сар то сари кишвар ба исми Рўдакї номгузорї шуданд. Љашнвораи Абуабдуллоњи Рўдакї рўйдоди хотирмони байналмилалї шуд. Дар ин љашнвора аз Африќо, Осиё ва њамаи љамоњири Иттињоди Шўравї мењмонон сарозер шуданд. Барои роњбари Тољикистони Шўравї ёди Рўдакї ва љашвораи ў ёдгоре аз он шуд, ки тољикон яке аз ќадимитарин халќњо бо сармояи бебањои мероси фарњангї мебошанд. Ду сол баъд, моњи марти соли 1960 филми синамогарони тољик бо номи "Таќдири шоир" (сенариёи Сотим Улуѓзода, бо коргардонии Бенсион Кимёгаров)

НАШРИ МАХСУС омода шуд, ки наќшњои асосиро дар он маъруфтарин њунармандони замон Марат Орифов ва Дилбар Ќосимова иљро мекарданд. Ин филм дар кинољашнвораи байналмилалии Осиё ва Африќо дар Ќоњира соњиби љоизаи аввал - "Уќоби тиллої" шуд. Дилбар Ќосимова бошад дипломи "Барои бењтарин наќши зан"-ро гирифт. Ин пайгоми хуш Турсун Улљабоевро дар Тошканд ёфт. Он замон вай аз сафари кишварњои Осиёи Љанубу Шарќї, ки Никита Хрушевро њамроњї мекард, бармегашт. Ба гуфтаи шоњидон вай аз шунидани ин хабар мисли кўдак шодї мекард ва њамон замон ба Душанбе занг зад ва созандагони филмро ба ин љоиза муборакбод намуд. Соли 1960 шоири мањбуб ва љањоншумул Мирзо Турсунзода барои достонњои "Њасани аробакаш" ва "Садои Осиё" сазовори љоизаи давлатии ИЉШС шуд. Ин љоиза баъди сафари Турсун Улљабоев бо Никита Хрушев ба Њинд ба Мирзо Турсунзода тааллуќ гирифт. Он замон Хрушев дар тааљљуб шуда буд, ки номи Мирзо Турсунзодаро дар сар то сари Њинд медонанд. Як сол пеш аз љашнвораи устод Рўдакї дар Маскав Дањаи дуюми адабиёт ва санъати Тољикистон баргузор шуд. Ин Дања намоиши фарњанги њар љумњурї дар Маскав буд, ки аз замонњои Иосиф Сталин то пошхўрии Иттињоди Шўравї идома дошт. Ин гуна чорабинињо

Њофизи мардумї Акашариф Љўраев бо ордени Ленин ва яке аз чењрањои шукуфони санъати "Шашмаќом" Маъруфхўља Бањодуров ба ордени Байраќи Сурхи Мењнат сазовор шуданд. Дањаи дуюми фарњанг ва санъаи тољик дар Маскав ањаммияти Тољикистонро чун субъекти ИЉШС боло бурд. Улљабоев њамеша худро миёни фарњангиён мезад ва инсонњои болаёќат ва боистеъдодро пайдо ва зањматњои онњоро ќадр менамуд, барои рушди маънавии онњо талош мекард ва њамеша аз њунари асил пуштибонї мекард. РУЉУЪ Аз хотироти марњум Гурминљ Завќибеков, Артисти халќии Тољикистон, дорандаи љоизаи давлатии ба номи Рўдакї: "Дар филми дусерягаи "Одам пўсташро иваз мекунад" аз рўи романи њамноми Бруно Ясенский ман наќњи муњандис Уртабоевро бозидам. Баъди тамошои филм вай пурсид: кист ин ќафќозии љавон? Ба ў посух доданд, ки ин ќафќозї нест, балки њамватани мо аз Бадахшон аст. Улљабоев ба нишастагони толор мурољиат кард: "Ягон нафар намояндаи Вазорати фарњанг ин љо њузур дорад?" Касе аз љо бархост ва худро чун намояндаи ин вазорат муаррифї кард. "Ољилан асноди Гурминљ Завќибековро барои дарёфти унвони "Артисти халќии Тољикистон омо-

НЕРЎГОЊИ ОБИВУ БАРЌИИ НОРАК БА НОМИ ТУРСУН УЛЉАБОЕВ барои таъсиргузории фарњангу тамаддунњо ва бой шудан аз фарњанги якдигар мусоидат мекарданд. Дањаи дуюми фарњанг дар Маскав бо як комёбї ва музаффарияту нусрат пушти сар шуд. Театри драмаи ба номи Лоњутї яке аз бењтарин театрњо дар миќёсии ИЉШС шинохта шуд. Њунарманди маъруфи ин театр, Артисткаи халќии СССР Туњфа Фозилова, ки шонздањ сол пеш, дар дањаи аввали фарњанг дар моњи апрели соли 1941 бинандагони пойтахро чун сарояндаи опера бо иљрои наќши Гулизор дар операи "Шўриши Восеъ"-и С. Баласанян мафтун карда буд, ин бор дар наќши шоњдухтар Гонерели дар фољеаи Шекспир "Шоњ Лир" бо тамоми њастї бозид ва бори дигар нишон дод, ки њунарманди нотакрор аст. Дар рўзњои дања роњбари ансамбли этнографии бачагонаи Хоруѓ Ѓуломњайдар Ѓуломалиев, балеринаи театри опера ва балетаи ба номи Садриддин Айнї Лутфї Зоњидова ба унвони Артистони Халќии СССР мушарраф гардиданд.

да ва пешнињод кунед!",- амр кард ў. Аз оњанги суханрониаш метавон дарк кард, ки вай зери таассуроти хуб аз тамошои филм ќарор гирифта буд. Турсун Улљабоев одате дошт, ки њар љойе сафар мекард, як филми истењсоли "Тољикфилм"-ро бо худ мебурд ва баъди чорабинињои расмї намоиши филмро ташкил мекард ва мегуфт: Тамошо кунед, киноматографистони мо чї филми љолибе офаридаанд". (Иќтибос аз "Љавонони Тољикистон, 28 ноябри соли 1998).

КАШФИ МУЊРУБОН НАЗАРОВ Соли 1941, дар оѓози Љанги Бузурги Ватанї дар яке аз рустоњои дури Помир Турсун Улљабоев бо Мењрубон Назаров шинос шуд. Он ваќт Т.Улљабоев Котиби КМ комсомол буд ва омад, ки кори љавонони Помир дар аќибгоњро роњандозї кунад. М.Назаров коргардони театри вилоятии драмавии Хоруѓ буд. Ин шиносої оѓозе буд, ки тамоми умр аз таљриба гузашт ва идома дошт.

Дар њамаи вазифањои давлативу њизбї Улљабоев ба рушди њирфаии дўсташ таваљљуњ мекард. Соли 1951 хабарнигори махсуси нашрияи њизбии "Тољикистони сурх" (њоло "Љумњурият") М. Назаров бо тавсияи сардори шуъбаи таблиѓоти КМ њизби коммунисти Тољикистон ба Мактаби олии њизбии назди КМ ВКП(б) ба шањри Маскав фиристода шуд. Соли 1954 баъди анљоми тањсил дар ин мактаби олї М.Назаров мудири шуъбаи таблиѓоти њизб дар Помир таъин шуд. Пеш аз сафараш ба Хоруѓ вай назди дўсташ Улљабоев, ки он ваќт Котиби КМ њизб буд, даромад, то миннатдорї изњор кунад ва озими сафар шавад. Вале Улљабоев сарнавишти дўсташро дигаргуна њал кард: - Помир намеравї,- ќатъї гуфт ў.- Ту одами фарњанг њастї, коргардон, нависанда-дромнавис ва журналист. Гузашта аз ин хатмкардаи омўзишгоњи бадеии Сталинобод, Донишкадаи санъати шањри Ленинград ба номи Станиславский њастї. Таљриба актёрї ва коргардонї дорї. Њоло бомуваффаќият мактаби олии њизбиро њам хатм кардї. Ин гуна кадрњо сари роњ намехобанд. Дар Вазорати фарњанг чун сардори раёсат кор хоњї кард! Соли 1956, ваќте Котиби аввали ЊК интихоб шуд, дўсташ Мењрубон Назаровро љонишини аввали Вазири фарњанг таъин кард. Охири солњои 50 баъди љаласаи тантанвї бахшида ба солгарди инќилоби Октябр консерти идона баргузор шуд. Дар он њунармандони маъруфе чун Туњфа Фозилова, Њанифа Мавлонова, Раъно Ѓолибова, Ашўра Носирова, Акашариф Љўраев, Маъруфхўља Бањодуров ва дигарон баромад карданд. Ѓайриинтизори њамагон Турсун Улљабоев ба сањна баромад ва ба њозирин мурољиат намуд: - Дўстони азиз!. Ман ба сањна љонишини Вазири фарњанг Мењрубон Назаровро даъват мекунам ва аз ў хоњиш мекунам монологи Незнамов аз пйесаи драматурги рус Островский "Гунањгорони бегуноњ" иљро унад. Мањамат Мењрубонљон! Мењрубон Назаров ин монологро хеле бо мањорат иљро кард. Толор ба ваљд омад. Њамагон дурудароз аз љой бархоставу барояш кафкўбї карданд. Боре як корманди дастгоњи КМ, нозири фарњанг ба Улљабоев пешнињод кард, ки Мењрубон Назаровро аз вазифаи љонишини аввали Вазири фарњанг озод кунад, чун вай наметавонад аз уњдаи вазифањои худ барояд. Улљабоев, ки њамзамон бо шўхињои истењзоомез низ машњур буд, аз ў хоњиш кард, аввал ба бозори Шоњмансур равад ва калонтарин ќуфли бозорро бихарад. - Ќуфл барои чист?, - бо тааљљуб пурсид нозир. - Баъди барканории Назаров мешавад, ки ба дари ин вазорат калонтарин ќуфлро овезем"- бо зањрханд посух дод Улљабоев. - Ва оё њоло мешавад, ки ба шумо сарнавишти кадрњои фарњангро бовар намоем, дар њоле ки то кунун Мењрубон Назаровро нашнохтаед?! Њамаи ташаббусњои Мењрубон Назаров аз љониби Улљабоев пуштибонї меёфтанд. РУЉУЪ Порае аз хотироти Мењрубон Назаров: "Мурољиати чандинкаратаи мо ба Вазорати фарњанги ИЉШС дар мавриди ташкил кардани як ансамбли этнографї дар Помир натиља намедод. Он ваќт илољи дигар намонд ва худи Улљабоев дастбакор шуд. Њамроњ бо Додхудоев вай ба котиби КМ КПСС Михаил Суслов мурољиат намуд. - Дар Тољикистони Шумо театрњо њастанд, боз ансамбли мусиќї чї лозим?- пурсид Суслов. - Барои тољикон Помир хонаи љањонии мусиќист. Агар ин хонаи мусиќї ансамбли худро надошта бо-

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

шад аз рўи адолат нест. Дар назди сокинони Куњистони Бадахшон хиљолат мекашам,- посух дод Улљабоев. - Турсуљон, ман туро фањмидам, дар Помир ансамбл мешавад,-гуфт Суслов. Масъалаи људо намудани воситањо барои ташкили ансамбл хеле ба зудї њал шуданд. Ансамбли этнографї дар як муддати кутоњ на танњо дар љумњурї, балки дар хори аз он шуњрат ёфт. Аввалин барномаи консертии он дар Маскав бо муваффаќият баргузор шуд, ки дар он Никита Хрушев ширкат кард. (Нашрияи "Адабиёт ва санъат", 31-уми январи соли 1991 года). Артисти Халќии СССР Ѓуломњайдар Ѓуломалиев низ бозёфти Улљабоев буд. Дар љараёни сафари навбатиаш ба Помир вай барномаи консертии ансамбли этнографии бачагонаро тамошо кард, ки сарварии онро Ѓуломалиев ба уњда дошт. Улљабоев аз њунарнамоии њанармандони љавон ба њадде зери таассурот ќарор гирифт, ки њамон лањза дастур дод, то ин ансамбл низ ба Дањаи дуюми фарњанг ба Маскав бурда шавад. Шояд ин достони Мирсаид Миршакар "Мо аз Помир омадем" буд, ки дар иљрои ин ансамбл басо љолибу хушнаво садо медод ва сабаб шуд, то як гуруњи атфол аз дуртарин гўшаи Тољикистон ба пойтахти кишвари пањновари Иттињоди Шўравї бурда шавад. Мо аз Помир омадем, Москва равон шудем Орзу дорам ба Помир равам ва бо тифлони солњои 50, ки бо њунари худ сокинони Маскавро ба ваљд оварданд ва нишон доданд, ки дар як гўшаи дурдасти Тољикистон кишвари зебое дар ињотаи куњњои осмонхарош вуљуд дорад, ки дар он њамин гуна одамони ќалбу љонашон аз нури њунару имон рушан зиндагонї мекунанд. Онњо хеле изњои љолибро ба ман њам наќл мекарданд. Ба њарфу њиљои онњо гўш фаро дода, солњои бачагии худро дар шањри Ќурѓонтеппа дар солњои 60 асри гузашта, ки бароям арзиши воло ва ќиммати азим дорад, ба ёд меовардам. Дар хонаи пионерони он кружокњои зиёде буданд, аз љумла кружоки рубобнавозон. Муаллим Шарипов моро навохтани ин ќадимитарин асбоби мусиќиро меомўхт. Ва баъд мо хонандагони синфњои болоии мактаби миёнаи раќами 43 ноњияи Ќурѓонтеппа худ ансамбли мусиќии мактабиро ташкил кардем. Директори мактаб Зулфия Умарова махсус ба Душанбе рафт, то барои мо чанд рубобу аккардион ба даст орад. Ансамбли мо дар чорабинињои ноњиявии дастањои худфаъолиятї иштирок мекард.

КОХИ АРБОБ НИЗ МАЊСУЛИ ТАЛОШИ УЛЉАБОЕВ БУД Дар Тољикистони Шўравї, чун дар дигар гўшаву канори кишвари Шўроњо њунару истеъдоди тифлон њамеша дар мадди назар буд ва бачагони соњибистеъдод новобаста аз имкониятњои молиявии волидонашон имкон доштанд њунари худро ва мањорати худро сайќал дињанд. Давлат атфоли њунарманду боистеъдодро пуштибонї мекард ва дар њаќашон ѓамхорињо зоњир менамуд. Улљабоев низ дар Помир ин гуна тифлони соњиистеъдодро кашф кард ва ќарзи худ донист, ки ба онњо ѓамхорї кунад. Аввалин коре, ки кард, онњоро ба Маскав фиристод, то њунару истеъдодашонро дар пойтахти мамлакати пањновар нишон дињанд. Моњи октябри соли 1959 дар остонаи 30-солагии таъсиси Љуњурии Сотсиалистии Тољикистон њодисае рух дод, ки наметавон онро љуз рўйдоди таърихї дигаргуна унвон кард. 3-уми октябр соати шаши бегоњ барандаи телевизиони кишвар Рафоат Абдусаломова ба бинандагон мурољиат намуд: "Ассалому алайкум тамошобинони азиз! Студияи телевизиони Сталинобод аввалин намоишњои худро оѓоз мекунад!" Аллакай миёнањои 10

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

100-СОЛАГИИ УЛЉАБОЕВ

9 солњои 60 телевизион вориди њар хонаводаи кишвар шуд. Шоњкории меъмолии Кохи Арбоб (ки дар пуштаи Арбоб сохта шудааст ва номаш низ аз њамин љост), дар наздикии шањри Хуљанд ин ёдгорї на танњо аз Сайидхоља Урунхољаев, балки аз Бобољон Ѓафуров ва Турсун Улљабоев низ њаст. Таърихи колхози Маскави ноњияи Ленинобод ин таърихи эњёи меъмории миллии мост. Соли 1951 баъди сафараш ба шањри Ленинград Сайидхуља Урунхољаев ба Турсун Улљабоев, ки он замон Котиби аввали ЊК дар вилояти Ленинобод буд, мурољиат кард, то барояш иљозат дињад, ки дар хољагии худ ќасре назири Кохи Петергоф, бо назардошти меъмории миллї ва гулкорињову наќшу нигори миллї бунёд созад. Улљабоев на танњо аз ин иќдоми наљиб пуштибонї кард, балки бо њар роњи имконпазир барои омода намудани лоиња, љалби бењтарин муњандисони бинокор, устоњои халќї мусоидат намуд ва њар сари чанд ваќт ба мањалли сохтмон меомад ва аз љараёни корњои он воќиф мешуд. Ин кохро њамаи сокинони колхоз бунёд карданд. Сохтмонро устоњои кабї ва машњури он замон Нуриддин Шамсиддинов ва Тўхта Шамсиев сарварї карданд. Устоњои мардумї Усто Ѓафур Мансуров ва Усто Маќсуд Солиев дар дохили Кох бењтарин намунаи меъмории миллии анъанавиро офариданд. Ва соли 1957 сохтмони он ба анљом расид. Моњи феврали соли 1958 зимни суханронї дар љаласаи пахтакорон дар шањри Маскав С.Урунхољаев Никита Хрушев ва Раиси Президиуми Шўрои Олї Климент Ворошиловро ба колхозаш даъват кард, то бо чашмони худ бубинанд, ки аз пули колхоз чи кохи наљибе бо меъмории зебо сохтаанд. Тирамоњи њамон сол К. Ворошилов баъди сафараш ба Афѓонистон ба Хуљанд омад. "Ман мењмони шоњи Афѓонистон дар кохи ў будам, вале кохи шумо зеботар ва боњашаммату боазаматтар аст",- гуфт ў дар суханрониаш дар назди колхозчиён. Руљуъ Аз ёддошти Мењрубон Назаров: "Охири соли 1960 Улљабоев ба ман супориш дод, ки бо љалби суратгирони ботаљриба сураталбоми Кохи Арбобро омода кунем. Мо онро дар кутоњтарин муддат тайёр кардем. Вай бо диќќат ба суратњо нигариста, аз ман хоњиш кард, ки онро ба Комиссияи давлатии љумњуриявии Љоизаи давлатии ИЉСШ пешнињод кунем. Аъзои Комиссия аз ин пешнињод хеле шод шуданд. Чанд моњ баъд,ваќте Комиссияи КМ КПСС кори пахтаро тафтиш мекард, Кохи Арбоб зери фишор ва танќид ќарор гирифт. Гуруњи меъморон бо сарварии Њикмат Юлдошев Кохро эњёи "меъмории феодалї" арзёбї карданд ва бо њамин масъалаи пешнињод ба Љоизаи давлатї аз рўзнома берун шуд". Танњо соли 1963, ки маъракаи сиёњкунии Улљабоев ќатъ шуд, устоњои мардумї Ѓафур Мансуров ва Тўхта Шамсиев сазовори љоизаи љумњуриявии ба номи Абуалї ибни Сино шуданд.

СУЛТОН УМАРОВ БОЗЁФТИ ДИГАРИ УЛЉАБОЕВ Солњои 1950 Тољикистони Шўравї ба камбуди кадрњои илмї оид ба фанњои табиатшиносї - химия, биология, математика,геология рў ба рў шуд. Марги бемањали садриддин Айнї, аввалин президенти Академияи илмњои Тољикистон талафоти сангине ба илми кишвар буд. Осон набуд шахсеро дар он замон пайдо кард, ки на танњо ба вазифаи ў таъин шавад, балки Академияи илмњоро сарвариву сарпарастї карда тавонад. Дар он солњо дар мактабњои олии Тошканд ва Академияи илмњои Узбакистон олимони соњибистеъдоду шинохта аз љумлаи

МОЊИ ЯНВАРИ СОЛИ 1957. ТУРСУН УЛЉАБОЕВ ДАР МАРКАЗ, АЗ ЧАП ВА ДАР ПАЊЛУИ Ў РАИСИ ШЎРОИ ВАЗИРОН Н.А.БУЛГАНИН тољикон зиёд кор мекарданд. Аввали соли 1957 Улљабоев ба Котиби аввали КМ Узбакистон Н.Муњитдинов мурољиат намуд, ки ба Тољикистон олими тољикеро барои сарпарасии Академияи илмњои кишвар фиристад. Н.Муњиддинов барои ў чан нафарро пешнињод кард. Академики Академияи илмњои Узбекистон, олими физик Султон Умаров интихоби муваффаќона ва бозёфти арзишманди Турсун Улљабоев барои рушди илм дар Тољикистон буд. Моњи марти соли 1957 вай ба вазифаи президенти Академияи илмњои Тољикистон интихоб шуд. Дар таърихи Академия вай яке аз асосгузорони муассисаи асосии илмии кишвар эътироф шудааст. Тирамоњи соли 1957 50 нафар аз љумлаи олимони љавони Тољикистон ба аспирантураи Академияи илмњои ИЉСШ дохил шуданд. Бо истифода аз иртиботњояш дар Тошканд С.Умаров 25 нафар донишљўёни пўяндаи Донишкадаи политехникиро ба факултаи химияву технологияи Донишгоњи давлатии Тошканд фиристод. Бисёре аз онњо баъдан олимони шинохта дар соњаи химия шудандва дар мактабњои олии пойтахт ва муассисањои илмї кору фаъолият карданд. Аллакай соли 1964 110 номзади илми физикая математика тайёр карда шуд. Њамаи олимони математик унвони илмии доктори илм гирифтанд.

НИКИТА ХРУШЕВ: "ОМЎЗЕД, ЧЇ ГУНА БОЯД КОР КАРД...!" Турсун Улљабоевро аз дўстдоштагони Никита Хрушев медонистанд. Аввалин шиносоии наздики онњо моњи ноябри соли 1954, ваќте сарвари Иттињоди Шўравї аз Тољикистон дидан мекард, иттифоќ уфтод. Дар доираи барномаи кории худ вай бо кори пахтакорони водии Вахш - тавлидкунандагони "пахтаи мањинах" ошно шуд. Тибќи протокол сарварро бояд роњбарони сатњи аввал - Котиби якуми ЊК Тољикистон Бобољон Ѓафуров, Раиси Президиуми Шўрои олии Тољикистон Назаршо Додхудоев ва Раиси Шўрои Вазирон Љаббор Расулов њамроњї мекарданд. Бархилофи анъана дар ин њайат Турсун Улљабоев, ки ба тозагї Котиби ЊК оид ба идеология интихоб шуда буд, низ шомил буд. Метавон ба дарки ин нукта расид, ки Ѓафуров бо ин васила, яъне наздик овардани Улљабоев ба Хрушев гўшзад кард: дар тими ў

ба ѓайр аз Додхудоев ва Расулов боз Улљабоев низ њаст. Ѓайр аз чорабинињои расмї дар ин сафар боз мулоќотњои ѓайрирасмї низ дар назар дошта шуда буданд. Масалан, дар хонаи раиси колхози ба номи Ленини ноњияи Ќурѓонтеппа, Ќањрамони кори сотсиалистї Сирољиддин Фаттоев ба муносибати ташрифи мењмони олиќадр зиёфат ороста буданд. Хрушев аз таомњои тољикї ба ваљд омада буд ва њамсари раис Хадиља Фаттоеваро ба сари миз даъват намуда, аз ў изњори ќадрдониву ташаккур кард. Дар њамин сафар Хрушев Улљабоевро чун кадри ояндадор ба хотир гирифт. Баъди як сол Ѓафуров Улљабоевро ба вазифаи Раиси Шўрои Вазиров пешбарї мекунад. Тибќи анъанаи роиљ Улљабоев мебоист аз суњбати сарвари давлати Шўравї мегузашт. Ин гуна мулоќотњо дар остонаи таъинот ба ин ё он вазифа худ имтињоне ба салоњиянокї дониста мешуд. Номзадњо ба вазифањои давлатї ба ин гуна мулоќотњо омодагии љиддї медиданд. Мулоќоти Хрушев бо Улљабоев аз доираи маъмулии протоколї баромад ва хеле дурудароз сурат гирифт. Улљабоев ба Хрушев таассуроти нек аз худ боќї гузошт. Сарвари Иттињоди Шўравї дар симои ў як шахси босалоњият, омўзишдида, тањсилкарда, огоњ аз вазъи кишварро дид. Дар аввалин моњњои интихоб шуданаш ба вазифаи Котиби аввали ЊК Тољикистон Турсун Улљабоев таваљљуњи Хрушевро бештар ба худ кашид ва барояш як шахси наздик дар миёни њама роњбарони љумњурињои иттифоќ гардид. Хрушев одате дошт, ки њангоми баромадњо сухани баромадкунандагонро бо луќмапартоињо мебуррид. Њолатњое мешуданд, ки ин гуна луќмањо нотиќонро аз гуфтор бозмемононданд ва андармони посух ба саволњои Хрушев худро аз даст медоданд. Вале Улљабоев њеч гоњ саросема намешуд, худро гум намекард, ба суолњо посухњои матиќї медод ва боз ба суханронии худ идома мебахшид. Њозирљавобиву зиракии ў дар посух ба саволњо њатто ѓайриинтизор Хрушевро хуш меомад ва њатто дар мурољиат ба њозирон мегуфт: "Омўзед, чї гуна бояд кор кард!" Дар бораи таваљљуњи Хрушев ба Улљабоев сафарњои хориљии сарвари Шўравї њикоят мекунанд. Дар њайати Шўравї Улљабоев Хрушевро ба Њинд, Бирма, Индонезия, Афѓонистон, Фарон-

са, Белгия њамроњї кардааст. Вай њамроњ бо Никита Хрушев муддати 28 рўз дар сафари ИМА будааст, ки онњо бо кори фермерњои амрикої ошно шудаанд ва аз шањрњои зиёде дидан кардаанд. Дар ин сафар Улљабоев шањрванди ифтихории Небраск шуд.

"ИН ОСИЁЇ ХЕЛЕ БА ЗУДЇ СОЊИБИ КРЕМЛ ХОЊАД ШУД!" Баъди њамаи ин сафарњо дар боѓи ба номи М.Горкийи шањри Маскав расмњои бузурги Хрушев бо њамроњонаш овехта мешуданд. Аз хотираи собиќ корманди КМ КПСС дар шањри Маскав Н.Н.Петров: "Расми Улљабоев ва Хрушев дар як таблуи басо бузург диќќати њамагонро ба худ бештар кашид. Ёд дорам, ки марди куњансоле дурудароз ба нигоњи амиќу боварибахши Улљабоев нигариста бо садои баланд гуфт: "Ин осиёї хеле ба зудї соњиби Кремл хоњад шуд!" Дар охири солњои 50 овозањои пайдо шуданд, ки Улљабоев ба зудї Котиби КМ КПСС интихоб мешавад. Аммо шуњрати пуршуъои сиёсии Улљабоев ба таври ногањонї канда шуд. Барои Тољикистон ин талафоти басо бузург буд. Сабаби аслии фољеаи Улљабоевро метавон дар низоми ваќти њизбї, ќонунњои пинњонии КМ КПСС ва шахсияти худи Никита Хрушев дид. Аз ёддошти Нуриддин Муњиддинов, яке аз наздиктарин атрофиёни Хрушев: "Хрушев корњои хуберо дар самтњои сиёсати дохилї ва хориљии кишвар анљом дод. Аз љумла дар омўзишу азхудкунии кайњон ва заминњои бекорхобида. Бо ташаббуси ў бо Ќарори Призидиуми Шўрои олии ИЉШС бештар аз 11 њазор корхонањои гуногун аз ихтиёри марказ бароварда ва ба худи љумњурињо дода шуд. Бисёре аз намояндагони љумњурињои иттифоќ барои кор ба вазоратхонањои марказї ва идорањои гуногун ќабул карда шуданд, ба корњои комсомолї, иттифоќи касаба ва њизбї љалб карда шуданд. Ин гуна намояндагињои густардаи миллатњои гуногун в халќиятњо эњсоси ифтихор дар ин халќњоро дар кори идораи давлат ба миён овард". (Иќтибос аз "Аргументы и факты", моњи ноябри соли 1989). Аммо алакай аввали солњои 60 Хрушев "њама иќтидори эљодї ва малакаи роњбарии худро, ки хеле бой њам буд, масраф кард. Вай хеле тундмиљозу

НАШРИ МАХСУС тундхўй, зудранљ, бесабр ва нобовар ба афкори бегона шуд. Дар натиља бисёре коркунони бомањорат, кордон ва корозмуда дигар наметавонистанд он ислоњотеро, ки ќаблан сар карда буданд, идома дињанд. Аз соли 1958 илова ба вазифаи Котиби якуми КМ КПСС боз мансаби Раиси Шўрои Вазиронро низ ишѓол кард ва амалан барои танќид дастнорас шуд". (Боз њам иќтибос аз суњбати Муњиддинов дар "Аргументы и факты", моњи ноябри соли 1989). Бисёре аз роњбарони љамоњири иттифоќ ва вилоятњои РСФСР ќурбониёни Хрушеви кинатўзу ѓайри ќобили пешбинї шуданд. Инак, чанд мисол: Дар аввали Љанги Бузурги Ватанї котиби аввали Њизби коммунисти Ўзбакистон Усмон Юсупов ба ќабули Сталин рафт. Дар он њангом дар утоќи Саталин Хрушев њузур дошт. - Рафиќ Юсупов, - гуфт Сталин бо ишора ба Хрушев,- ин Киевро ба олмонињо таслим кард ва акнун фикри онро дорем, ки барои ин кирдораш ўро љазо дињем. - Дуруст аст, рафиќ Сталин! - посух дод Юсупов.

осоро надошт. Барномаи Хрушев ба иллати заъф дар сифати ѓизо барои чорво, сатњи пасти механизатсия ва арзиши баланди мањсулоти гўшту шир аз ќабл мањкум ба шикаст буд. Њамаи иддиоњои олимон-иќтисодшиносон, кишоварзони маъруф, ки зидди ин барнома иброз мешуд, аз љониби Хрушев саркўбгароёна рад мегардид. Роњбарони љумњурињо ва вилоятњо хеле ба зудї дарк карданд, ки зери шубња гузоштани барномаи хаёлии Хрушев амалан маъно надорад. Ва бояд онро ба њар азиш иљро кард. Барои он ки нишон дињанд истењсоли гўшт рушд кардааст, лозим омад ба корхонањои тавлиди гўшт рамањои мављударо фиристанд, њатто говњои љўшої ба иљрои наќшаи гўшт фиристода мешуданд. Ва ин гуна иќдомњо

Хрушев инро хуб дар ёд дошт ва баъди Сталин ба љойи ў нишаста, ќасос гирифт. Вай Юсуповро аз њамаи вазифањои давлатї дур кард ва њатто манъ кард, ки барояш нафаќа таъин кунанд. Баъди Юсупов Котиби авваали ЊК Ўзбакистон С.Камолов як муддат кор кард, сипас Н.Муњиддинове, ки зикраш дар боло рафт. Баъди ду сол Н.Муњиддинов узви Президиум, Котиби КМ КПСС интихоб шуд ва яке аз наздиктарин шахсон барои Н.Хрушев буд. Аммо аллакай дар соли 1961 вай низ дучори ѓазаби Хрушев шуд ва аз дастгоњи КМ КПСС ба корњои хољагї, љонишини раиси Сентросоюз ва баъдан муддати дањ соли дигар чун Сафири Иттињоди Шўравї ба Сурия бадарѓа шуд. Замон дигар гашт, бинишњои Хрушев њам таѓйир ёфтанд, ба љойи наздикони собиќ афроди наве ба ў часпиданд, ки яке Раиси Президиуми Шўрои Олии СССР Анастас Микоян, дигаре Котибони КМ КПСС Флор Козлов ва Михаил Суслов буданд. Онњо Президиуми хурди КМ КПСС-ро созмон доданд, њамаи масъалањоро Хрушев аввал бо онњо машварат мекард ва баъд ба баррасии Котибот ва Президиуми КМ КПСС вогузор мекард. Он замон Козлов аз нигоњи њизбї љонишини Хрушев ва шахси дуюм дар Њизби коммунист мањсуб мешуд. Зиддияти Улљабоев бо Козлов яке аз сабабњои аслии афтиши ў шуд. Љазои хеле шадид ва зиёда аз ин беадолатонаву золимонаи Улљабоев ва ёронаш нишон дод, ки Козлов то кадом њад дасти расо дорад, ки њатто наздиктарин шахсон ба Хрушевро аз сари роњ бардорад. Вай њатто иштибоњоти сангини худи сиёсати иќтисодии Хрушевро, ки оќибатњои вазнине дар хољагии халќи Шўравї дошт, зидди Улљабоев истифода бурд. Њанўз дар аввалин солњои ба ќудрат расиданаш Никита Хрушев чун сарвари Иттињоди Шўравї барномаи беасоси "Расидан ба Амрико дар кутоњтарин муддат"ро роњандозї кард. Бахше аз ин барнома шиори "Муддати 3-4 соли оянда расидан ба ИМА дар истењсоли гўшт, шир ва равѓан!" буд, ки соли 1957 пеш гузошта шуд. Он замон тавлиди гўшт дар Амрико ба њар нафар 102 кило дар як сол ва дар Иттињоди Шўравї 32 кило, яъне бештар аз 3 баробар камтар буд. Чорводорї дар Иттињоди Шўравї ягон заминае барои чунин љањиши барќ-

муљиби якбора кам шудани насли чорво шуд. Масалан, дар вилояти Рязони Русия бо њамин усул наќшаи солонаи истењсоли гўшт 300 дарсад иљро карда шуд. Корхонањои гўшт њатто наметавонистанд чорвои воридшударо пурра куштаву ба маѓозањо фиристанд, аз ин рў як ќисми гўшт соќит карда мешуд. Таљрибаи ботили "Наќша ба њар арзиш!" тадриљан ба дигар соњањои кишоварзиву саноатї, аз љумла истењсоли пахта низ тадриљан татбиќ карда шуд. Сар аз соли 1957 дар тасаввуроти роњбарони њизбиву хољагї дар сар то сари Иттињоди Шўравї ин андеша лона гузошт: "Наќша ин муќаддас аст! Онро бояд ба њар ќиммате бошад, иљро намуд. Ягон сабабе наметавонад барои иљро нашудани он пазируфта шавад!" Ва аллакай охири соли 1960 зиёданависї дар њисоботњои њамаи соњањои иќтисодї дида шуд, вале бештар он дар соњаи саноати кишварзї эњсос гардид. Баъди аз сари ќудрат рафтани Хрушев дар соли 1964 роњбарияти нави Иттињоди Шўравї тањти роњбарии Леонид Брежнев бар зидди изофанависї даст ба мубориза беамон зад. Силсилаи пленуму љаласањои њизбї дар Маскав, марказњои љумњурињо ва вилоятњо баргузор шуданд ва њамаи онњо як рўзнома доштанд: "Дар бораи мубориза бо изофанависї ва пешгирї аз њодисањои фиреби давлат". Аммо изофанависї бо ин њам хотима наёфт, њарчанд ба њадди камтар аз даврони Хрушев буд. Аз ин рў дар ин мубориза дар бораи сабабњои аслие, ки боиси рух додани ин падидаи номаќбул шуданд, чизе гуфта намешуд. Кори субъектњои хољагї на аз сатњи даромаднокї арзёбї мешуд, дар бисёр њолатњо бе њисоби имкониятњои амалии онњо бањогузорї мешуд. Масалан, дар соњаи пахтакорї кор ба њадди сафсататаву бењудагўї расид. Њосилнокии мењнати њар гектар пахта ба 33-35 сентнер расид ва дар ким-кадом хољагии навтаъсису навзамин ин њосилнокї 25 сентнерро ташкил дод ва он наќшаро ќабл аз ваќт иљро карда, ѓолиби мусобиќи сотсиалистї шуд. Наќшањои ѓайриимкон роњбарони хољагињоро водор мекарданд, ки њисоботи бардурўѓ аз пунбаи тавлиднашуда пешнињод кунанд. Аз ин рў изофанависї то замони пош хўрдани Иттињоди Шўравї барњам нахўрд, он то охир идома дошт.

Замоне, ки Шўрои Вазиронро ислоњгарои машњур Алексей Косигин (солњои 1964-1980) ба уњда дошт, зиёданависї наметавонист ба хољагии халќ зарари бузург нарасонад.

ДАР САЊНА КОВАЛДУШМАНТАРИН БАРОИ ТОЉИКИ СОЛЊОИ 60 Бањори соли 1961 соњаи пахтакории Тољикистон чун силоњ зидди Турсун Улљбоев ва ёрони ў истифода шуд. Аввали соли 1961 ба Душанбе мудири шуъби ташкилї ва кор бо кадрњои КМ КПСС Шишкин ва корманди дастгоњ Иван Ковал омаданд. Шишкин ба Улљабоев пешнињод кард, ки Ковалро чун котиби дуюм бипазирад. Ин пешнињод Улљабоев ва

ПИРЎЗЇ ВА ФОЉЕАИ УЛЉАБОЕВ

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

бо роњхати комсомол ба Тољикистон омада буд. Солњои кораш дар гўшаву канори кишвар забони тољикиро њам омўхт ва миёни кормандони оддї њам маъруфият дошт. П. Обносов Тољикистонро хеле дўст медошт. "Ин руси мо",-мегуфтанд ба ў. Ва њоло ин гуна як корманди њизбии соњиборўро бо Иван Ковал мехостанд иваз намоянд. Тибќи ќонунњои нонавиштаи дастгоњи њизбї Улљабоев мебоист хомўшона ба таъинот ё тавсияи марказро мепазируфт. Ин њам дар њолест, ки пешнињод аз љониби Козлови тавоно ва ќодири мутлаќ шуда буд. Вале Улљабоев наметавонист дўсти наздик ва шарику ёри њамкорињояшро бифрўшад. Ин ба хислати вай бегона буд. Ин буд, ки басо бољуръатон ба њимояи Обносов бархост ва гуфту исбот кард, ки барои табдили ў зарурате нест. Зарурате нест, ки як шахси маъруфиятдошта барканор ва ба љойи ў шахсе назири Ковал таъин шавад, ки гузаштаи доѓдор дорад ва ин љо касе ўро намешиносад. Ин даъвати Улљабоев аз КМ КПСС ба чолиш буд. Ин амале буд гўшношунид ва то кунун касе ба ин гуна иќдом даст назада ва љуръат њам накарда. Ва кормандони дастгоње, ки бо Козлом њамдаст буданд, тарњи барканории худи Улљабоевро кашиданд ва кор аз паст задани обрўи ў назди Хрушев ва дигар аъзои КМ КПСС оѓоз шуд. Ду моњ пас ба Тољикистон Комиссияи КМ КПСС иборат аз 120 нафар барои тафтиши изофанависї, аз љумла дар ис-

ИСЛОЊГАРОИ МАЪРУФИ ИЌТИСОДИ ШЎРАВЇ, РАИСИ ШЎРОИ ВАЗИРОНИ ИЉШС (1964-1980), ДУ КАРАТ ЌАЊРАМОНИ ИТТИЊОДИ ШЎРАВЇ ВА ДЎСТИ БУЗУРГИ ТОЉИКИСТОН АЛЕКСЕЙ НИКОЛАЕВИЧ КОСИГИН. дигар аъзои КМ-ро њайратзада кард. Овозањо дар бораи он ки Ковал замони кораш дар Молдова бо рафторњое, ки ба шаъни коммунист иснод меоварад, муаррифї кард, то Тољикистон низ расида буданд. Вай њатто њамсарашро бо ду фарзандаш гузошта, ба як пешхизмати тарабхона њамхона шудааст. Он замон Котиби дуюми КМ Петр Степанович Обносов буд. Вай дар наврасї

тењсоли пахта бо сарварии њамон Иван Ковал омад. Бањона як номаи беимзо буд, ки гўё ба Маскав расидааст. Комиссия дорои салоњиятњои зиёд буд. Ва аљоибот он буд, ки комиссия бидуни ширкати маќомоти тафтишотии Тољикистон вориди амал шуд. Аъзои Комиссия аз истифода шевањои озмудашудаи касиф даст нака-

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

11 шид, онњо одамонеро пайдо мекарданд, ки ранљише дар дил аз Улљабоев доштанд ва бо ин васила мехостанд далелњои бадномкунанда пайдо кунанд. Агар дар љараёни тафтиш њодисањои изофанависї пайдо шавад, одамонро маљбур мекарданд, ки зидди Улљабоев баёнот нависанд, яъне мањз ў онњоро водор мекард барзиёд њисобот пешнињод кунанд. Ин гуна шоњидони омодакардашударо њангоми баррасии натиљаи тафтишот ба Маскав даъват карданд. Дар ин миён одамоне пайдо шуданд, ки ихтиёрї зидди Улљабоев баёнот доданд, ба он хотир, ки ин амал худи онњоро аз љавобгарї ё озод мекунад ва ё бори гуноњашонро сабук нишон медињад. Масалан, директори яке аз корхонањои пахтатозакунї ин гуна баёнот дод: "Улљабоев худ дид, ки чи хел дар охири тирамоњ ба корхона пахтаи пастсифат ќабул мешуд, вале аз ин камбудї чашм пўшид". Баъди анљоми кор комиссия ба Маскав баргашт ва њатто љоиз надонист аз натиљаи он роњбарияти кишварро дар љараён гузорад. Чанд рўз баъд њамаи сарварони љумњурї бо сарварии Улљабоев ба Маскав, ба љаласаи Котиботи КМ КПСС даъват шуданд. Шиносоии муќаддамотии 12 сањифа асноди омодашуда њамаро дар њоли шок ќарор дод. Гўё соли 1958 дар њисоботи љумњурї 2000 тонна, соли 1959 40 000 тонна ва соли 1960 60 000 изофанависї ошкор шудааст. РУЉУЪ Аз хотироти Нзаршо Додхудоев: "Ин раќамњо ба маротиб боло буданд! Дар он солњо мо ба 40 кишвари олам пахта содир мекардем ва ягон эътирозе аз сифати он надоштем. Баръакс, ба яке аз кишварњо иштибоњан 4000 тонна бештар пахта фиристода шуда буд. Вале ба маърузачї И.Ковал муяссар шуд, ки Котиботи КМ КПСС-ро ба њаќќонияти асноди ироакардаи худаш мутаќоид созад ва онњоро зидди мо, бахсус зидди Турсун Улљабоев равона созад. Исботи чизе амалан номумкин буд. Мо танњо як интихоб доштем: бар дўш гирифтани гуноњи содирнашуда. То оѓози љаласаи Улљабоев аз Хрушев хоњиш кард барои тавзењот ўро ба њузур пазирад, вале посухи рад гирифт." ("Адабиёт ва санъат", 31-уми январи соли 1991) Мирзо Бобоев, Ќањрамони кори сотсиалистї ва яке з ходимони давлатї дар хотироташ менависад: "Аз рўи ин изофанависї мумкин набуд касеро ба љавобгарї кашанд. Барои изофаи њаљми пахта лозим буд аз буља таќрибан 50 миллион рублро ихтисор кунанд. Дар њисобот номувофиќатї дида мешуд. Гўё давлат 102 њазор тонна пахта ќабул кардаву ба истењсолкунандагон њаќ напардохтааст. Дуздии амволи давлатї набуд. Агар њадафи тафтиш ошкорсозї ва бартараф намудани камбудињо мебуд, пас Улљабоев ва њамроњонаш ба ин њад набояд љазои шадид дода мешуданд. Тафтиш танњо бо як њадаф гузаронида шуда буд: бо њар василае набошад, бояд Улљабоев аз сари роњ, аз идораи кишвар дур карда мешуд"! Худи рўзномаи љаласаи Котиботи КМ КПСС чун эълони њукм буд: "Дар бораи фъолиятњои зиддидавлатии роњбарони Тољикистон". Ин ба он маъно буд, ки Улљабоев, Додхудоев ва Рањматов бояд аз сафи КПСС хориљ ва аз вазифањояшон дур крда мешуданд. Дар чунин як њолати драмавї Улљабоев бо ноумедї талош мекард бори гуноњро ба гардани худ гирад ва ёронашро аз љазои беадолатона наљот дињад. Вай танњо ба он камбудињое иќрор мешуд, ки дар њаќиќат љой доштанд ва хоњиш мекард мањз худи ўро гунањгор донанд ва дигар роњбарони кишварро љазо надињанд. (Дар сиёсат дўстї зуњуроти нодир аст. Дар он лањзањо ёрони Улљабоев дар симои ў содиќтарин дўстро диданд).

100-СОЛАГИИ УЛЉАБОЕВ

СОЛИ 1958, ЛЕНИНОБОД. АЗ ЧАП БА РОСТ: ТУРСУН УЛЉАБОЕВ, МИРЗО РАЊМАТОВ, ДУ КАРАТ ЌАЊРАМОНИ КОРИ СОТСИАЛИСТЇ, РАИСИ КОЛХОЗИ МОСКВА САЙИДХОЉА УРУНХОЉАЕВ ВА РАИСИ ПРЕЗИДИУМИ ШЎРОИ ОЛИИ ИЉСШ КЛИМЕНТ ВОРОШИЛОВ.

"ДОДХУДОЕВ НИЗ АЗ ШАЙКАИ УЛЉАБОЕВ АСТ..." Баъди баромади Улљабоев Козлов ба Обносов даруфтод: "Шумо намояндаи коммунистони рус њушёрии сиёсиро аз даст додед! Чї гуна тавонистед ба ин роњ дињед?" Улљабоев њамон лањза ба љойи Обносов посух дод: "Вай гуноње надорад, хоњишмандам ўро љазо надињед!" Баъди Улљабоев Назаршо Додхудоев изњор дошт: "Мумкин нест, ки бори ин њама гуноњон ба сари Улљабоев рехта шавад. Ман њам чун Раиси Шўрои Вазирон баробар бо ў масъулият дорам"! (Чањоряк аср пеш бадахшонї Додхудоев ва хуљандї Улљабоев шинос ва дўст шуда буданд. Ва он замон ки на танњои сарнавишти худи онњо, балки Тољикистон њал мешуд, онњо ба ќароре омаданд, ки дўстї болотар аз шуњрат аст). Суханронии Мирзо Рањматов дардовартар аз нутќи Суслов ва Козлов барои Улљабоев ва ёрони ў буд. Вай бо истифода аз ќабењтарин њарфњо пешнињод кард, ки Улљабоевро аз сафи њизб холї ва парвандаи ўро барои баррасї ба додгоњ ирсол кунанд. Њамзамон бо ин вай худро гунањгор намедонист, гўё бо фактњои изофанависї вай баъди шиносоии маърўзаи тафтишгарон рў ба рў шуд. Ваќте Козлов аз ў суол кард, ки бо Додхудоев чї бояд кард, вай бешармона посух дод: "Додхудоев низ аз шайкаи Улљабоев аст". Тахмин кардан мушкил набуд, ки Козлов бо донистани тинати аслии Рањматов пешакї ўро барои чунин як суханронии шадидуллањн омода карда буд. Баъди баромади Мирзо Рањматов њоли Низорамоњ Зарипова, ки дар муњокима њузур дошт, бад шуд (он ваќт ў Котиби КМ ПК Тољикистон буд). Занон хиёнат ва разолатро зудтар дарк мекунанд ва бо њссосият мепазиранд. Ин сањнаро дида Козлов маккорона гуфт: Низорамоњ, бепарво бошед, ман бо шумоям! РУЉУЪ Дар њамаи замонњо ва дар њар кишвар ходимони давлатї ва мансабдорони шуњратталаб буданду њастанд. Ходими давлатї дар фаъолиятњои худ дар бораи манфиатњои давлат меандешад. Вай шахсияти ѓайриоддист: донишманд, соњибистеъдод, соњибмаълумот, љасур ва соњиби хислатњои мардонигист. Соњибмансаби шуњратхоњ хира аст ва шахсияти нокифоя ва каммаълумот аст. Вай соњиби андешаи худ нест ва ва наметавонад ин гуна андеша дошта бошад. Андешаи ў андешаи идораи сатњи болост. Соњибмансаи шуњратталаб дўстон надорад, дўсти ягонаи ў мансабест, ки ишѓол кардааст. вай тарсончак ва барои наљоти

љонаш ба њар разолат ќодир аст. Вай барои мансабу вазифа ба њама чиз розист. Мирзо Рањматов - намунаи рушани мансабдори шуњратхоњ аст. Вай бидуни кадом андеша на шарикон, балки њамокронашро фурўхт. Вай наметавонист шарикону дўстон ва ёрон дошта бошад. Фурўхт, то ки худро наљот бахшад ва барои ин "хизматаш", бовар намекунед, вале ин њаќиќат аст, ки вазири фарњанг таъин шуд! Ин гуна таъинот барои фаъолону кормандони фарњанг тањќиркунанда буд. Ягон фарњангро ба фарњанг зам наметавонист бикунад, баръакс бефарњангиро дар муњити фарњангии кишвар овард. Вай донист, ки Њофизи халќии љумњурї, солисти Филармонияи давлатї Маъруфхўља Бањодуров бо Улљабоев дўстї дорад, ўро ба нафаќа гусел кард, хонаашро кашида гирифт ва худи ўро ба кўча берун кард. Он замон ин классики зиндаи шашмаќом ва эњёкунандаи таронањои Содирхон Њофиз њамагї 45 сол дошт. Садои ўро аз хазинаи радиои кишвар мањв кард. Маэстро ба Хуљанд баргашт ва бо раиси колхоз Урунхољаев сари таъсиси театри колхоз ба тавофуќ расид, аммо боз њам ин вазири худхонда монеъ шуд: колхоз набояд театр дошта бошад! Соли 1966 Маъруфхўља Бањодурови тањќиршуда ба Тошкнад рафт ва муддати 18 сол он љо зист, бародарони узбекаш ба вай њам љойи кор доданд ва њам хонаву дар. Билохира, дар муњити фарњангї худро ноњинљор њисс кард ва аз пуштупањони Кремлинаш хост, то ўро ба љойи дигар интиќол дињанд. Баъдтар ба кадом кишвари арабї сафир таъин шуд ва боќї то дами нафаќа кори дипломатї кард. Ба Тољикистон бо нафаќаи пиронсолии дорои ањаммияти умумиттифоќї баргашт ва то дами пирї оромона зиндагонї намуд.

"ШУМО РАФТОРИ НОМАРДОНА СОДИР КАРДЕД..." Дар танаффуси љаласа Низорамоњ Зарипова ба М.Рањматов њамлаи лафзї бурд: "Шарм намедоред? Шумо рафтори номардона содир кардед" Улљабоев гунањгор, аммо шумо не? Шумо узви Бюрои КМ, Раиси Президиуми Шўрои олї ва њеч гуноње надоред? Њамаи мо масъулият дорем! Баъди ин шумо чї гуна ба чашмони њамкоронатон менигаред? Парвандаи Улљабоевро ба додгоњ ирсол кунанд ва шуморо ба љойи вай нишонанд? Шумо инро мехоњед?!" Низорамоњ Зарипова - бонуи аљоибу ѓалатї, вай як зиндагонии саршор аз ибрат дорад, дар рўйдодњои сиёсии киш-

вар ширкати фаъолона дошт ва ќасос аз Улљабоевро чун фољеаи худ пазируфт. Онњо танњо њамкору њамандеша набуданд, балки барои якдигар чун хоњару бародар буданд. Улљабоев њамеша ба ў хоњарам Низорамоњ гўён мурољиат мекард. Дўстии самимона ва муњаббати бародаронаву хоњарона аз аввали солњои 50, ки дар КМ ЊК Кўлоб бо њам кор мекарданд, миёнашон пайдо шуд ва то абад давом кард. Бо гузашти чандин сол аз он рўйдод ва рафтани Улљабоев аз вазифаи Котиби КМ ЊК, замоне, ки директори хољагї кор мекард, онњо вохўрданд. Улљабоев сарашро ба китфони хоњараш гузошту гирист. Хоњар низ натавонист оби чашмонашро нигоњ дорад... Котиботи КМ КПСС ба ќароре омад, ки ба КМ ЊК Тољикистон тавсия дињад, ки Улљабоев, Обносов ва Додхудоевро аз сафи КПСС хориљ кунад. Козлов њатто огоњ кард: агар КМ ЊК Тољикистон ин корро накунад, мо ногузир онро пароканда мекунем ва аъзои нави КМ-ро интихоб менамоем. Пеш аз анљоми љаласа вай маккорона иброз дошт: "Изофанависї сар то сари кишварро фаро гирифтааст. Дар мисоли Тољикистон мо дигар љумњурињоро метарсонем. Шумо аз мо наранљед". 12-уми апрели соли 1961 Пленуми КМ ПК Тољикистон, ки аз тариќи радио мустаќиман пахш мешуд, тибќи сенариёи пешакї омодашуда баргузор гашт. Њамаи баромадњо бо Ковал, кормандони дастгоњи КМ њизб Капустин ва Гаврилин мувофаќа шуда буданд. Мебоист ягон андешаи дигар ба љуз мањкум сохтани Улљабоев, Обносов ва Додхудоев бояд садо намедод. Њамаи баромадкунандагон мебоист якдилона ќарори котиботи КМ КПСС маъќул мешумурданд ва дар хулоса мегуфтанд, ки чун онњо гунањгоранд, пас аз сафи КПСС хориљ карда шаванд. Аммо коре шуд, ки касе онро на интизор буд ва на пешбинї мекард. Директори хољагии гўсфандпарварии Кофарнињони ноњияи Шањритус Мукаррама Тошмтов аз љойи нишасташ мустаќиман ба Козлов мурољиат кард, ки ба ў сухан дињад. - Флор Романович, чаро мо њама бори гуноњро ба сари ин се тан - Улљабоев, Обносов ва Додхудоев мерезем?,-суол кард ў аз Козлов. - Њама гунањгоранд, њамаи дастгоњи КМ ва дар навбати аввал аксари онњое, ки њоло ин се нафарро мањкум карданд. Чунин тасаввур мешавад, ки касе аз Улљабоев, Обносов ва Додхудоев ќасос мегирад! Толор ба сукут рафт. Ин њолро касе интизор набуд. Корманди дастгоњ Капустин инони суњбатро ба даст гирифт ва

НАШРИ МАХСУС гуфт, ки М.Тошматова њоло коммунисти љавон аст ва аз нигоњи сиёсї пўхта нест, бо ў кор хоњем кард. Дар толор боз фазои тарсу вањм њоким шуд. Њама, ба љуз Тошматова ба љонибдории хориљ кардани ин се тан аз сафи КПСС овоз доданд. Љаббор Расулов Котиби аввали ЊК Тољикистон, Иван Ковал-сардори комиссияи соњаи пахтакорї Котиби дуюм интихоб шуданд. Ду шабонарўз баъдтар Улљабоевро бо хонаводааш аз хонаи њукуматї берун карданд. Барояш хонаеро дар бинои нимаобод доданд, ки на газу барќ ва на об дошт. Муддати як сол оилаи ўро лозим омад дар њамин нободї сабр кунад. Дўстон дар мусибат шинохта мешаванд - њаќиќат амсоли олам ќадимист. Дар оѓоз ба назари Улљабоев чунин мерасид, ки вай хеле дўстони зиёд дорад. Вале чун аз мансаб рафт ва чун шањрванди ќаторї ба зиндагї оѓоз кард, дарк намуд, ки аксари онњо на бо ў, балки бо вазифаву мансаб ва маќоми олии ў дўстї доштаанд. Дар асл дўстони асилаш хеле каманд.

аз љумлаи шинохтатарин њофизони кишвар буд, аз чизеву аз касе бим надошт, њар ваќт мехост ба манзили Улљабоев меомад ва ё дар хољагие, ки вай раисаш буд, барномањои консертї ташкил мекард. Анвар Ќаландаров бошад, хеле зиёд ў ва ањли хонаводаашро ба мењмонї даъват мекард, худаш мењмонї ў мешуд. Аммо љазо барои Улљабоев бо ронаданаш аз сафи КПСС ба анљом нарасид. Лозим буд симои ўро миёни мардум бад кунанд, афкори љамъиятиро 180 дарафа таѓйир дињанд, муњаббаташро миёни мардум коста гардонанд. Ин буд, ки натиљаи тафтишотро дар матбуот интишор доданд, аз тариќи радио ва телевизион хонданд. Шоеоти беасос ва овозахњо хеле зиёд пањн карда мешуданд. Ба љасорату мардонагї ва сабру тањаммули Ул-

Ман посух додам, ки роњбари ноњия мебошам ва дар бораи корњои махфии роњбарони собиќ чизеро намедонам. - Ин тавр бошад шањодат дењ, ки изофанависиро Улљабоев ва Додхудоев ташкил мекарданд. Ту аз роњбарони колхозу совхозњо пул љамъ меовардї ва ба ў медодї. - Ман аз касе пул љамъ намекардам ва ба касе чизе намедодам. Ман наметавонам ба инсонњои хуб туњмат бандам,-посух додам ман. - Ман Ковал нестам агар туро напарронам!!!,- вай чунон бо садои баланд аррос зад ва бо мушташ ба миз зад, ки истакон бо обаш боло парид ва рўйи фарш чаппагардон шуд. Баъди ин "пурсиш" ман понздањ солу ду рўзро дар зиндон гузарони-

ПИРЎЗЇ ВА ФОЉЕАИ УЛЉАБОЕВ

СОЛИ 1960. ИНДОНЕЗИЯ. Т.УЛЉАБОЕВ (ДАР МАРКАЗ) ВА АЗ РОСТ ВАЗИРИ УМУМРИ ХОРИЉИИ ИЉСШ АНДРЕЙ ГРОМИКО ДАР ФУРУДГОЊ ВУРУДИ НИКИТА ХРУШЕВРО ИНТИЗОРЇ МЕКАШАНД. Дар зинањои боло дўстї бо Улљабоевро ќабул надоштанд. Ва бисёре аз "дўстон", ки баъди рафтани ў низ дар вазифањои худ боќї монданд, аз бими амнияти худ аз вай рў гардониданд. Шояд меандешиданд: Улљабоев як коре мекунад ва бидуни онњо низ метавонад бизияд, вале чаро онњо ояндаи шуњраташонро дар хатар гузоранд? Ба мансабдўстон лозим буд садоќати худро ба роњбарияти нав нишон дињанд. Дар атрофи Улљабоев дўстони воќеъии ў боќї монданд, онњое, ки аз оќибати иртибот бо вай бим надоштанд. Онњо: Низорамоњ Зарипова, љонишини раиси Президиуми Шўрои Олї, Шоири халќии Тољикистон Мирсаид Миршакар, Назаршо Додхудоев, раисони он замон дар сар то сари Иттињод машњур Саидхоља Урунхољаев ва Анвар Ќаландаров; раиси колхоз аз ноњияи Колхозобод, Ќањрамони кори сотсиалистї Отаљон Додобоев, олими машњури тибб Њомид Мансуров; Муаллими хизматнишондодаи љумњурї Абдулѓаффор Њасанов; ректори Донишгоњи давлатии Тољикистон Солењ Раљабов, Котиби аввали КМ комсомол Султон Мирзошоев, Њунарманди мардумии Тољикистон Зафар Нозим. Марњум Зафар Нозим, ки он солњо

љабоев танњо метавон њасад бурд. Бадбиниву хашми Ковалро интињое набуд. Вай бо тамоми нерў мекўшид бо парвандаи сохтаву бофта агар, ки наметавонад Улљабоевро парронад, вале коре кунад, ки њаддаќал то 15 сол ба зиндон андозад. Зидди ў бар пояи овозањо парвандаи љиноятї оѓоз карданд, туњматномањои зиёдро гирд оварданд, дурўѓњо бофтанд, шахсони ранљида њар туњматро шањодат медоданд. Ба љамъоварии шањодатњо шахсан худи Ковал машѓул буд. Аз хотироти Ањмадљон Сулаймонов, ки он замон узви КМ ЊК ва вакили Шўрои Олии љумњурї, котиби аввали ЊК ноњияи Куйбешев буд: "Баъди се моњи пленуми апрелї маро боздошт карданд. Танњо шабонарўзи чорум ба утоќи кории прокурори љумњурї Булгарин оварданд. Он љо Ковал менишаст. Ба љойи прокурор маро Ковал бозпурсї мекард. - Мо намехостем туро дастгир кунем,- аз дур сухан оѓоз кард Ковал. Ва шояд озод њам кунем. Ба мо дар бораи корњои пинњонии собиќ Котибони КМ ЊК ва роњбарони Шўрои Вазирон наќл кун.

дам". (Аз китоби Усмонљон Ѓаффоров "Турсун Улљабоев", сањ. 206) Раиси номдори колхози Москваи ноњияи Ленинобод, ду карат Ќањрамони кори сотсиалистї Сайидхоља Урунхољаевро низ ба пурсиш даъват карданд. Хостанд ў шањодат дињад, ки ба Улљабоев 50 њазор рубл барои сафараш ба Маскав дод. Ўро худи додситон Булгарин пурсид. Пирамарди доно шахси нотарсу шуљоъ будааст, ки посух дода: "Наход шумо гумон кунед, ки Улљабоев чунин инсони бешараф ва пасттинат аст? Ин дурўѓи мањз аст. Панљоњ њазор рубл ин як сармояи том аст! Ман пули колхозро надуздидаам. Шумо метавонед инро тафтиш кунед!" Баъди ин дигар касе Урунхољаевро напурсид ва ўро ба њоли худ гузоштанд. Муддати панљ соли дигар бењтарину ботаљрибатарин муфаттишони Прокуратураи генералии Шўравї бесамар кофтуков карданд, то ки ааќалан бо як далеле Турсун Улљабоевро ба зиндон кашанд, вале ин гуна далел пайдо накарданд. Худи Ковал зираконаву айёрона тафтишотро назорат мекард, ходимону кормандони њизбї ва давлатиро метарсонд ва мекўшид аз онњо шањодатњои дурўѓин

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

дарёфт кунад. Њамаи ин солњо Улљабоев дар фазои террори ахлоќї зиндагонї мекард.

ФИШОР, ФИШОР, ФИШОР... Соли 1964 падари Улљабоев аз олам даргузашт в Ковал бо истифода аз ин як бори дигар пўстинашро чаппа пўшид, як бори дигар бадбиниву хусуматашро нишон дод. Ба љанозаи марњум одамони зиёд омаданд. Њатто дўстонаш аз Ўзбакистон ташриф оварданд, то њамдардии худро ба ў расонанд. Дар наздикии хонаи падараш як дарахти тути бузурге ќомат афрохта буд. Бо супориши Ковал пинњон дар њамин дарахт суратгире њама одамони омадаро муддти чанд рўз расм гирифт. Дар КМ ЊК Тољикистон ин расмњоро тамошо карда, маросими љанозаро чун маросими динї ќаламдод карданд. Дањњо тан аз кормандони њизбиву давлатї ва хољагї танњо барои он ки баъди ќироати оят аз каломи Шариф даст ба рўй кашидаанд, љазо дода шуданд. Баъди чанд рўз сарвари Ўзбакистон Шароф Рашидов одамонеро ба њузураш даъват кард, ки дар љанозаи падари Улљабоев рафта буданд. - Шумо чанд нафар будед? - пурсид ў. - Дањ нафар,-посух доданд онњо. - Чаро кам? - тааљљуб кард Рашидов. - Улља-акаро ман хуб мешинохтам ва на як бору ду бор бо ў мулоќот доштам. Вай боѓкори машњуру доное буд. Бояд ба љаноази ў њаддаќал 50 нафарро мефиристодед. Кори хуб нашуд. Баъдан Рашидон бо садои баланд номаеро, ки аз КМ ЊК Тољикистон ба номи ў расида буд, ќироат кард. дар нома гуфта мешуд, ки њайати узбекони ширкаткарда дар љанозаи падари Улљабоевро љазо дињанд. Соли 1966 бо ќарори Прокуратураи генералии ИЉШС парвандаи љиної алайњи Улљабоев бинобар набудани нишонањои љиноят дар амалкардњои ў ќатъ карда шуд. Дар таърихи Тољикистони Шўравї Иван Ковал чун роњбари њизбие боќї мемонад, ки ба кишвари мо бадбахтињои фаровон овардааст. Њамаи фаъолиятњои ў шањодати ошкор аз он аст, ки на танњо Улљабоев ва њамгинони вай, балки кулли Тољикистонро чашми дидан надошт. Наметавон ўро рус номид. Ковал ва ў баринњо миллат надоранд. Инсони рус ва тарбиятдида дар руњияи фарњанги русї наметавонад нисбат да халќи дигар њисси бадбинї дошта бошад. Руњи Пушкин, Лермонтов, Толстой, Достоевский, Чехов, Симонов, Тихонов, Шолохов, Булгаков, Распутин ва бисёре дигар шахсиятњои фарњанги русї ин руњи башардўстист. Инсони воќеъии рус Петр Степанович Обносов буд, ки чун дањњо њазор русњо солњои Шўравї ба Љумњурии Тољикистон омаданд, шањрњо бунёд краданд, корхонањои саноатї сохтанд, неругоњњои бунёд намуданд, роњњои оњан ва мошингард сохтанд. Мо бояд инро дар ёд дошта бошем ва аз халќи рус миннатдор шавем. Баъди пленуми апрели Улљабоев ду моњ бекор буд. Билохира, ин њама њолати тањќиромез ва руњан хастакунандаро тањаммул накард ва ба њукумат расман мурољиат намуд, ки ўро ба аќибмондатарин хољагї фиристад. Ўро директори ба номи Турдиеви ноњияи Маскав таъин намуданд. Он замон таблиѓоти дурўѓин аллакай кори худро карда буд, коргарони оддї асли гапро намедонистанд, аз умќи фољеа хабардор набуданд. Аз ин рў ўро ѓайридўстона пешвоз гирифтанд. Ба гўшаш њар гуна суханони тањќиромез мерасид. Мегуфтанд: "Љумњуриро хароб крдї, њоло омадї хољагии моро њам хароб созї?" Беш аз дигарон сарњисобчии хољагї Наталя Корбаус талош мекард монеъи кори ў шавад. Вай њатто аз номи сокинону коргарон зери номае ба вазо-

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

100-СОЛАГИИ УЛЉАБОЕВ

13 рати кишоварзї имзо љамъ кард ва талаб карда мешуд, ки фармони таъини Улљабоев лаѓв карда шавад. Вай боз њам њамаи инро тањаммул кард, ин њама тањќирњо ва дашномњоро аз маѓзи ќалбаш гузаронд. Истеъдоди ташкилотчигї, таљрибаи бойи роњбарї имкон дод, ки дар зарфи се соли оянда симои хољагї таѓйир ёбад. Заминњои нав ба кор андохта шуданд, роњњо бунёд гардиданд, хонањои ситиќоматї барои мардум бунёд шуданд. Як хољагии зараровар ба хољагие табдил шуд, ки фоидањои баланд меовард.

"ИН МУКОФОТ АЗ ШУМОСТ, ЌОНУНАН БА ШУМО ДАХЛ ДОРАД..." Ваќте ки баъди се сол Улљабоев таъиноти нав гирифт ва ўро ба хољагии дигари аќибмонда - хољагии Ѓарм дар ноњияи Комсомолобод (њоло Нуробод) фиристоданд, боз њамон Наталя Корбаус бо номае аз мењнаткашони хољагї ба вазорати кишоварзї омад ва талаб кард, ки Улљабоевро ба маќомаш баргардонанд ва аз ин хољагї љойи дигар набаранд.

МАСКАВ, КРЕМЛ, СОЛИ 1958. ЉАЛАСАИ УМУМИИТТИФОЌИИ ПАХТАКОРОН. ДАР ТАНАФФУС НИКИТА СЕРГЕЕВИЧ ХРУШЕВ - ДАР ЌАТОРИ АВВАЛ АЗ ЧАП-БО ТУРСУН УЛЉАБОЕВ СУЊБАТ МЕКУНАД.

ПИРЎЗЇ ВА ФОЉЕАИ УЛЉАБОЕВ Улљабоев ба љойи худ агрономи хољагї Роибовро таъин кард, ки мактаби ўро гузашта буд. Баъди чанд сол Роибов Ќањрамони кори сотсиалистї шуд. Дар яке аз љаласањои кишоварзї бо Улљабоев рў ба рў омада, Роибов сари таъзим назди ў фуруд оврд ва Ситори тиллои пеши барашро барканд ва хост ба сари синаи Улљабоев андозад ва гуфт: "Ин мукофот аз шумост, ќонунан ба шумо дахл дорад. Давлати зањматњои шуморо ќадр кард"! Улљабоев бо ашки чашмон шогирди худро ба оѓўш каршид ва дубора Ситораи сурхро ба синаи ў часпонд. Дар хољагии нав низ њарчанд суханони тањќиромез нашунид, вале ўро сард ќабул карданд. Ва боз њам бо гузашти як муддати басо кутоњ вай бори дигар ба як шахсияти маъруф ва бо иззату икром дар куњистони Ќаротегин табдил ёфт. Вале дар ин бора бояд наменавиштанд. Тибќи ќонунњои сахти њизбї дар бораи шахсе, ки як бор бигзор ноадолатона њам бошад, љазо дода шудааст ва њатто агар бо кору рафтораш номи некашро дубора барќарор њам карда бошад, гуфтану навиштан номумкин буд. Дар бораи ин давраи њаёти ў хуб мешавад агар аз забони духтараш Манзура Турсунова, Рассоми халќии Тољикистон наќл кунем. Вай ба ман номае ирсол кард сар то по ифтихор аз падар ва муњаббат ба ў. Инак, чан пора аз он нома: "Одамони нав, хољагии нав ва бояд њамаи инро аз нав шуруъ кард. Вале мушкилот, ки ба сони ѓарами барф ба сараш сарозер мешуд, ўро намењаросонд. Кадом як нерўи лаљомгусехта ё ќувваи идоранашаванда бедор мешуд! Ва одамон ба Улљабоев бовар мекарданд! Ва њамин эътиќод барояш илњом мебахшид, кўмак мерасонд гузаштаро фаромўш созад ва таваљљуњашро ба њаёти совхоз ва мушкилоти он мутамарказ созад. Ва ба зудї дар хољагї мактаби замонавї, бемористон, маѓозањо, клуби дењот бо китобхонаи калон пайдо мешаванд. Дар бораи хољагии як замон аќибмонда танњо хотирањо боќї мемонанд. Мутахассисони љавоне, ки мактаби Улљабоевро гузаштанд, баъдан директорони се хољагии бузурги ноњияи Ёвон таъин гардиданд". Вай ќариб нуњ сол дар ноњияи куњистон кор кард. Њамаи санљишњое, ки тўли ин солњо ба шонањояш сарозер шуданд, саломатии ин инсони нерўмандро хароб

карданд. Духтурон барояш тавсия доданд, ки иќлими куњистонро дигар кунад. Соли 1973 ўро љонишин ва баъд аз се сол Директори совхози Съезди XXIV ноњияи Куйбишев (њоло ноњияи бдурањмони Љомї) таъин карданд.

БОЗ РЎ БА КПСС...ПОЁНИ УМР Зарфи дањ соле, ки Ковал Котиби дуюми ЊК Тољикистон буд, Турсун Улљабоев аслан талош накард барои худсафедкунї расман мурољиат намояд, чун медонист, ки ин кор фоида надорад ва ў имкон нахоњад дод, ки дубора ба сафи њизб худро барќарор созад. Сафед кардани Улљабоев ва њамсафони вай шаффофияти тафтишњои комиссияро, ки сарвараш Ковал буд, зери шубња мегузошт. Сар соли 1971, ваќте Ковал аз Тољикистон рафт, Улљабоев борњо барои барќарор намудани худ ба сафи њизб ва ё ќабули такрорї ба сафњои он ариза навишт. Вале њамаи мурољиатњои ў бидуни таваљљуњ монданд. Моњи майи соли 1977 дар шоњроњи Ќурѓонтеппа - Душанбе дар водии Обикийик Улљабоев интизор шуд, ки Љаббор Расулов бояд мегузашт. Ваќте Расулов Улљабоевро дар канори роњ дид, мошинро нигоњ дошт ва онњо бо њам вохўрданд. Дар њамин мулоќот Улљабоев хоњиш кард, ки ба ќабули муљаддади ў ба њизб монеъ нашавад. Моње баъд Кумитаи њизбии ноњияи Куйбишев ўро дубора ба узвияти њизби коммунист ќабул кард. Њамаи ин солњо вай на барои он талош кард дубора узви КПСС шавад, ки шуњрат мехоњад. На, вай медонист, ки шуњрати сиёсии ў њанўз моњи апрели соли 1961 ба анљом расида буд. Вале њарчанд аз њизб рафта буд, аммо ба ормонњои он содиќ монд. Иќтибос аз навиштаи худи ў дар тарљумаи њолаш, ки 27уми июли соли 1977 иншо шуда буд: "Моњи апрели соли 1961 бо ќарори Пленуми VII КМ ЊК Тољикистон барои изофанависињо дар њисоботи пахтасупорї маро аз сафи њизби коммунист хориљ карданд. Моњи июни соли 1977 Кумитаи њизби коммунисти ноњияи Куйбишев маро дубора ба узвият ќабул кард. Њизби коммунист ва Њукумати Шўравї зањматњои маро бо ордени Ленин, се ордени Байраќи Сурхи Мењнат, ду ордени Нишони фахрї, медалњо ва ифтихорномањои Президиуми Шўрои Олї ќадр кард.

Т.УЛЉАБОЕВ, СОЛЊОИ ОХИРИ ЊАЁТ Се маротиба вакили Шўрои олии Иттињоди Шўравї ва Шўрои олии Тољикистон интихоб шудаам. Ман дастпарвари комсомоли ленинї ва Њизби коммунист будам, њастам ва то охирин лањзањои умрам ба идеалњои коммунистї содиќ хоњам монд". Ваќте Улљабоев ба синни 70 расид, вай хоњиш кард, ки ба сабаби бад будани саломатиаш аз вазифаи сангини директори совхоз озодаш кунанд. Он замон вай хеле зиёд бемор мешуд. Котиби аввали ЊК ноњияи Илич Искандар Чиллаев ба Душанбе як мухобироти хеле ќавї овард ва гуфт: "Мо шуморо наметавонем аз кор озод кунем, зеро шумо наметавонед бе кор бошед. Дар хона бимонед ва бо ин мухобирот совхозатонро сарварї кардан гиред. Ман бошад зуд-зуд ба хољагии шумо меравам, њолро мебинам ва вазъро ба шумо шахсан хабар медињаам". Дар ин олам инсонњои бошарофате њастанд, ки ба дарди дигарон бо таваљљуњанд. Гар ягон котиби райкоми дигар мешуд, аризаи истеъфоро хушнудона ќабул мекард ва мисли дурўягон барои "кори пурсамари самаранокашон" изњори миннатдорї мекард ва бо њамин тамом. Вале Чиилаев ин корро накард, баръакс, њар боре ба Душанбе меомад, аз њоли Улљабоев њатман хабар мегириф. 31-уми майи соли 1988 баъди бемории дурудароз ва амали љарроњї Турсун

Улљабоев оламро падруд гуфт. Хабари маргаш барќосо љумњуриро фаро гирифт. Њазорњо нафар аз гўшаву канори кишвар ва љумњурии Ўзбекистон ба љанозааш фаро расиданд. Давлат Худойназаров, ки он замон раиси Иттифоќи синамогарони Тољикистон буд, дар кутоњтарин фурсат як гирдињамоии мотамиро созмон дод. Дўстон, шогирдон, њамсафон дар бораи Улљабоев бо ашки шашќатор њарф мезаданд. Сокинони совхохи Съезди XXIV хоњиш карданд, ки директорашонро дар ќабристони худашон гўронанд, вале хонаводаи ў ризо нашуданд. Аз хиёбони Рўдакї-106 то ќабристони Сари Осиё масофа наздик нест. Аз ин рў ба ќароре омаданд, ки бо мошин љанозаро интиќол дињанд. Вале њозирон бо як овоз иброз доштанд, ки тобути азизро сар-сари дастонашон хоњанд бурд! Анбуњи бузурги одамон, ки шояд ба масофаи як километр саф кашида буданд, тобути азизтарин инсон сари дастон ба сўи манзили охираташ роњ пеш гирифтанд. Мошинњо ба эњтром бидуни кадом огоњї дар љойи худ ќарор мекарданд ва роњро ба тобут боз мегузоштанд. Дар ин рўз Тољикистон бо яке аз шинохтатрин фарзандоони худ - Ходими давлатї, ки барояш манфиатњои миллї болотар аз њар чизи дигар буданд, ба Инсоне бо иродаи оњанин, ки хиёнат, пастиву разолати њамњизбону атрофиёнашро аз сар гузаронд ва ба туњмати ноњаќу беарзиш гирифтор шуд, вале шикаста нагардид, падруд мегуфт. Вай њамаи он инсонњои камарзишро, ки барояш бадї оварданд (Ковалњо, Рањматовњо, Капустинњо, Гаврилинњо, Булгаринњоро) бахшид ва акнун онњоянд, ки дар партгоњи таърих ќарор гирифтаанд. Аммо номи Турсун Улљабоев, њамватани бошарафи худро бо як љањон ифтихор ба забон меорем! Роњи зиндагии Турсун Улљабоев ин музаффарият ва фољеа буд. Музаффарияти Улљабоев ин комёбии музаффаронаи Тољикистони Шўравї дар солњои 50 буд. Фољеаи Улљабоев ин фољеаи миллии мо дар оѓози солњои 60-и асри гузашта аст! Улљабоев бояд гуна бояд шинохт, наслњову фарзандони шукргузораш бо номи вай ифтихор кунанд. Саломиддин МИРЗОРАЊМАТОВ Хуљанд - Душанбе - Остона Моњи апрели соли 2014 - моњи майи соли 2015.

НАШРИ МАХСУС

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

ФАРЉОМИ НОБАЊАНГОМИ УЛЉАБОЕВ Турсун Улљабоев дар моњи майи соли 1956, баъд аз он ки Бобољон Ѓафуров раиси Пажўњишгоњи ховаршиносии СССР таъйин шуд, дар љои ў ба курсии рањбари Тољикистон нишаст. Њарчанд даврони рањбарии Улљабоев њамагї панљ сол давом кард, пас аз барканорияш низ солњои зиёде номи ў сари забонњо монд. Њоло, бо гузашти зиёда аз ним ќарн Турсун Улљабоев ба як симои наљибу нодири таърих табдил ёфтааст. Бархе бар инанд, ки бештар мољарои истеъфои ў сабаби шўњраташ гашт, то фаъолияташ њамчун сарвари мамлакат, зеро бисёрињо Улљабоевро "ќурбонии бегуноњ" мешуморанд. Худи шеваи барканории ў, аз љумла ихрољ шуданаш аз сафи Њизби коммунист дафъатан хотираи њанўз сарзиндаи таъќибњои сталинии солњои 1937-40-ро дар зинда кард ва љомеаро ба њарос андохт. Аз сўе њам баъд аз ронда шуданаш аз њизбу њукумат овозањои зиёди беобрўкунанда ва гўшношунид гирди номаш ба гардиш даромад. Мисли он ки гўё Улљабоев сутуни хонањояшро аз тило сохта буд, ањли байташ дар шир оббозї мекарданд ва монанди инњо. Ба эњтимоли зиёд ин овозањоро КГБ - Кумитаи амнияти давлатии СССР пањн мекард, то барканории Улљабоевро љомаи ќонунї пўшонад ва аз њама гуна норозигињои мумкин чї дар сатњи њукумат ва чи мардум пешгирї кунад. Чунин овозањо пештар њангоми барканории рањбари ваќти Ќирѓизистон Исњоќ Раззоќов низ пањн шудаанд. Хрушев соли 1961 ба љои ў Турдакун Усубалиевро рањбари аввали ин кишвар таъин кард. Агар ба назар гирем, ки њамон солњо сарвари Ќазоќистон њам аз маќомаш барканор шуд, метавон њадс зад, ки Хрушев зидди рањбарони љумњурињои миллї як маъракаи ба таври худ "поккорї"-ро дар пеш гирифта буд. Бино бар он сарварони барояш нофорам, зиёда аз њад ѓаюр, њаќталош ва њатто комёбро бо бањонањои гуногун аз маќомашон барканор мекард ва афроди содиќи худро ба ќудрат мерасонд. Барои "задан"-и Улљабоев парвандаи "изофанависї ё таѓйири амдии навъи пахта"-ро ба миён гузоштанд, ки бо ёрии мухолифони дохилии Улљабоев сохта шуд. Султон Мирзошоев, шоњиди љаласањои барканории Улљабоев, ки он ваќт рањбари созмони љавонони коммунисти Тољикистон буд, мегўяд, ягон нуктаи айбномаи зидди Улљабоев њаќиќат надошт ва далеле пеш оварда нашуд, ки даст доштани ўро дар ин љиноятњо исбот кунад. Аммо рўзноманигор Федор Раззоќов дар китоби "Коррупция в Политбюро. Дело красного узбека" (Москва, Алгоритм, 2010) менависад, айбномаи Улљабоев, бино бар асноди мављуда воќеият дошт ва як падидаи барои тамоми Шўравии ваќт муќаррарї буд. "Вале, - менависад Раззоќов, - адл ин хоњад буд, ки гуфта шавад, бо чунин айбнома мебоист худи Хрушев барканор карда мешуд, чунки мањз ў сабабгори густариши изофанависињо дар њамаи Шўравї буд. Ин ќазия аз суханронии Хрушев дар анљумани XXI-уми ЊКИШ дар аввалњои соли 1959 маншаъ гирифт, ки амр дод, мамлакат бояд дар кўтоњтарин фурсат "аз лињози тавлиди саронаи

мањсулоти саноатї ва кишоварзї ба сатњи кишварњои асосии капилатистї, аз љумла ИМА расад ва аз онњо гузарад" ("догнать и перегнать"). Аз сўи дигар Хрушев, бино бар ёддоштњои сиёсатмадорони шўравї, онњоеро дўст намедошт, ки дастурњои ўро зери суол мебурданд. Чунончї сабаби асосии барканории рањбари ваќти Ќазоќистонро ба мухолифташ бо як наќшаи Хрушев пайванд медонанд, ки мехост, ду ноњияи вилояти Чимканди ин кишварро ба Узбакистон дињад. Барои рањбари шўравї, ки чанде пеш Ќримро аз Русия гирифтаву ба Украина "таќдим" карда буд, марзи байни љамоњир маъние надошт. Вай њамчунин бовар дошт, ки рањбари аввали ин ё он љумњурї метавонад намояндаи он љумњурї ва ќавме, ки љумњурї ба номаш аст, набошад. Бино бар ёддоштњои котиби дуюми КМ ЊКИШ Фрол Козлов, Хрушев мегуфт: "Ба зудї дар Иттињод як забони умумї мемонад. Марзњо барњам мехўранд. Муњим нахоњад буд, ки дар садри љумњурињо кињо таъйин мешаанд." Зоњиран, Хрушев бо рањбари Тољикистон Турсун Улљабоев низ "њисобу китоб"-е дошт, Улљабоев њарчанд замоне рањбар шуда буд, ки Хрушев се сол ба ин сў сарвари Иттињоди Шўравї буд, ба гуфтаи шоњидон, худро аз шогирдони Бобољон Ѓафуров медонист ва роњи ўро идома додаву аксари барномањои асосии худро бо Ѓафуров њамоњанг мекард. Дар навбати худ Ѓафуров аз рањбарони мавриди иштиёќи Хрушев набуд. Таърихнигори тољик Усмонљон Ѓаффоров мегўяд, "замоне ки Маскав як намояндаи худ, Иван Ковалро ба сифати котиби дуюми Кумитаи марказии њизб ба Душанбе фиристоду Улљабоев ўро ќабул накард, муносибати Хрушев бо Улљабоев сард шуд. Ковал ба ин вазифа таъйин нашуд, аммо дар худи Маскав вазифа гирифт, вале, ба назар мерасад, кинае дар дилаш монд. Вай сари њар фурсат дасисањоеро зидди Улљабоев пиёда мекард ва шояд дар фикри интиќомгирї буд." "Шахси дуюм"-и Тољикистон таъйин шудани Ковал дар чањорчўби барномае сурат мегирифт, ки бино бар он аз сатњи олї то шањру ноњияњо нафари дуюм бояд аз русњо мебуд. Дар бойгонии ЊКИШ чунин санад ё дастуре дида нашудааст ва Кумитаи марказї њаргиз ин равандро шарњ надодааст. Љойгир шудани намояндагони "халќи кабири рус" дар маќоми дувуми љумњурї, вилоятњо, шањру навоњї ин овозањоро ба бор овард, ки Маскав мехоњад, дар њам љо љосусњои худро дошта бошад. Бархе бар ин буданд, ки котибони дуюм ќарор аст, аз њаќќи мардуми рус дар љумњурињои миллї њимоят кунанд. Вале чунин котибон њатто дар минтаќањои дурдасти кўњистонї, љое, ки ягон нафар рус зиндагї намекард, низ таъйин мешуданд ва бартарии шубњаии аввалро бештар мекарданд. Байни онњо ва рањбари аввал гоње ихтилоф сар мезад, аммо ба сурати умум сухани њарду таќрибан њамвазн буд. Улљабоев пешнињоди Маскавро барои таъйини Ковал ба маќоми котиби дуюм напазируфт ва далелаш ин буд, ки агар дар ин курсї нишастани намояндаи халќ и рус њат-

мист, Тољикистон кадрњои русе дорад, ки дар ин кишвар ба воя расидаанд, тољикиро медонанд ва Тољикистонро дўст медоранд. Манзури ў Петр Степанович Обносов буд, солњо дар ин кишвар кор карда, акнун мебоист, ба хотири Ковал курсии котиби дуюмро холї мекард. Моњи апрели соли 1961 ў низ њамроњ бо Улљабоев аз маќомаш барканор карда шуд. Пешнињоди Улљабоев на ошўби зидди Маскав, балки талоше барои бењбуди кишвараш буд. Таваљљўњи хоси ўро ба рушди миллї аз хислатњое медонанд, ки корномаи Ѓафуров барояш омўзондааст. Вале ба фарќ аз Ѓафуров, Улљабоев, ки пеш аз расиданаш ба маќоми сарвари кишвар ба вилоятњои Ленинобод ва Кўлоб рањбарї карда, як соли охир сарвазири кишвар буд, бештар ба иќтисод, саноат ва сохтмон диќќат медод. Духтари Турсун Улљабоев - Мављуда бону аз баъзе хислатњои падараш чунин ёд мекунад: "Падарам бо сардорон дар Маскав њамеша сари масъалањои Тољикистон бањсу кашокаш доштанд. Њар дафъа мехостанд, барои кишвари худ чизе канонанд." Ин гуфтањоро яке аз њамкорони ваќти Улљабоев, вазири пешини фарњанги Тољикистон Султон Мирзошоев низ тасдиќ мекунад: "Турсун Улљабоев дар сатњи боло, яъне рањбарияти Њизби коммунисти Иттињоди Шўравї ва њукумати Шўравї дар Маскав, аз манфиатњои иќтисодию иљтимої ва фарњангии Љумњурии Тољикистон оќилона ва љасурона њимоят мекарданд. Ман хуб дар хотир дорам, ки дар ин замина бо чанде аз муншињои њизби коммунист, рањбарони вазорату идорањои марказї дастбагиребон шуда, масъалањои умдаи пешрафти Тољикистонро њал карданд. "Ба унвони намуна, Мирзошоев ёдовар шуд, ки бо сармоягузории марказ дар Душанбе ситоди нерўњои марзбони СССР сохта шуд, аммо Улљабоев бо таъкид сари он ки љумњурї ба мутахассисони техникї ниёзи фаврї дорад, дар ин бино Донишгоњи политехникии Тољикистонро љойгир кард. Пештар Маскав ба таъсиси чунин донишкада мухолиф буд ва набуди макони муносибро бањона меовард. "Парваришгоњи ятимон, ки дар аст, дар ваќташ њамчун бўстонсарои њукуматї сохта шудааст, вале Турсун Улљабоев ќарор карданд, ки кўдакони ятим ба он эњтиёљи бештар доранд, зеро онњо фарзандони Иттињоди Шўравиянд," - мегўяд Мирзошоев. Бо талошњои Улљабоев, дар соли 1959 Телевизиони Тољикистон ба пахши намоишњои худ сар кард, дањњои бинои маъмурї сохта шуд ва Маскав бунёди панљ нерўгоњи барќи обиро дар Тољикистон ба наќша гирифт. Кремл розї буд, аз Тољикистон як витрина ё намоишгоњи дастовардњои шўравиро барои кишварњои "Шарќи мазлум" ба вуљуд орад. Аммо зиёдаравињои сарони Тољикистон ва сабќати онњоро бо Тошканд салоњ намедонист. Улљабоев њатто талош мекард, њар ордену медале, ки ба Узбакистон дода мешавад, ба Тољикистон њам таќдим гардад. Таърихнигори тољик Усмонљон Ѓаффоров мегўяд, номгўи барномањои азими Тољикистон, ба монанди бунёди нерўгоњи "Норак", корхонаи алюмин, комбинати ќолинбофии

Ќайроќќум, бинои Кумитаи Марказї, чойхонаи "Роњат", фурудгоњи Душанбе, мењмонхонаи "Душанбе", маљмўаи бемористони Ќарияи Боло, донишгоњњои политехникї ва кишоварзї кофист, ки талошњои муштараки Ѓафуров ва Улљабоев барои рушди Тољикистон нишон дода шаванд. Ин таърихнавис меафзояд, ки Улљабоев як одати наљиб дошт: њамеша, дар њама љо одамони боистеъдодро љустуљў мекард ва онњоро ба Душанбе меовард. Айни коре, ки пеш аз ў Бобољон Ѓафуров мекард. Даврони Улљабоев як фарќ низ дошт, ки бо насими нармиши хрушевї дар љомеаи тољик низ як озоодии нисбии фикру андеша ба вуљуд омада буд. (Порча аз варианти нав ё бознавишти "Сад ранг") Салим АЮБЗОД ЧАНД ШАЊРИ КУТОЊ ДАР ЊОШИЯИ НАВИШТАЊОИ АДИБИ ТОЉИК САЛИМИ АЮБЗОД ДАР ФЕЙСБУК Обид ШАКУРЗОДА: Худо рањмат кунад Улљабоюфи сарварро, ин шахсияти сиёсии бисёр барљастаи асри 20-и мост ва лоиќи унвони Ќањрамони Тољикистонро дорад њамроњ бо Љаббор Расулови равоншод. Дар зимн шањри Конибодоми мо низ бино бар соли 1925 худро бо сарсупурдагїТољикистон эълом доштааст, сазовори унвони Шањри Ќањрамони тољиконро дорад. Малабатонро хондам, Нињоят самимї, мунсифона, мамлув аз арќоми љолиб аст. Дастатон дур аз ранљу пур аз ганљ! Мо дар баробари корнамоињои ќањрамононаи сарвари кишвар - Турсунбой УЛЉАБОЮФ заррае кор накардаем. Аммо бояд њаќ ба њаќдор расаду поси хотири ин шарифмарду номовари таърихи мо он гуна ки шойиставу бойиста аст, дошта шавад. Њич кас ва њич чиз фаромуш намешавад ва корномаи муњтарам Улљабоюф дар таърихи Тољикистони Шуравї бо њарфњои заррин сабт шудааст. Танњо ин њарфњоро равшан кунем бояд Каримджон ЁРОВ: Бобои ман Саиди Ёровро барои он, ки Улљабоевро баъди аз кор гирифтанаш ба хонааш ба як пиёла чой даъват кардааст, аз кор гирифтанд аз вазифаи котиби ноњияи Ѓарм. Мухиддин МУМИНОВ: Худо рањмат кунад, чунин шахсиятњо дар сад сол як маротиба мебиеянд. Ба фикрњои Обидљон пурра тарафдорам, дар њаќиќат шахсњои арзанда ва инчунин шањри Конибодом њам. Масрурхон АНСАРОВ: Мардони асил њеч гоњ намемиранд. То инсоният њаст ишќ њаст вафо њаст ва ибрат барои насли баъдї. Агар ин мардони рашидро имрўз тољикон медоштанд, шояд њолашон ин набуд. Ниёз ба рутба медол тамалуќ надоштанд њамин ки фарзанди ин обу хок буданд барояшон кофї буд. Чї мењнату ранљу зањматњо кашиданд, ки то шањрњо обод шуданду мардум осоиш доштанд. Вале мо чї кардем барои ин сарзамини бобої? Нурали ДАВЛАТОВ: Ваќте ки падари Улљабоев мефавтанд, бисёри ба маросим рафтањоро ба КМ даъват карда, истинтоќ мекунанд, бисёрињоро љазои партиявї доданд. Дар "Њафтганљ" соли 1992 ин ќисса чоп шуда буд.

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

Турсун Улљабоев яке аз шогирдони Бобољон Ѓафуров буд, ки ќобилияти хуби ташкилотчигї дошт, роњбари нотарс, љасур, доно ва бохирад буд, дар муддати кўтоњ дар байни халќ мањбубият паїдо кард. Имрўз гурўњњое дар љомеа паїдо шудаанд, ки барои бисёр номуродињо, норасоињо ва бетавфиќињо дар тўли њафтод соли таърих фаќат коммунистонро гунањкор мекунанд. Онњо њатто коммунистонро ба љазои судї кашидан мехоњанд. Аз он бехабаранд, ё аз он чашм пўшидан мехоњанд, ки аввалин тирхўрдагон ё аввалин шањидон дар ин таърих худи коммунистон њастанд. Коммунистон аз солњои аввали Инќилоб аз худи Влэдимир Илъич Ленин сар карда, то коммунисти ќаторї аз душманон тири аввалин хўрданд. Њам дар солњои љанги гражданї ва њам дар солњои Љанги Бузурги Ватанї аввалин тири душман ба дилњои коммунистон расид. Садњо ва њазорњо коммунистон дар солњои баъдиљангї дар сари њалли мушкилот, дар роњи бењбудї ва хушрўзии халќ бадбахт шуданд. Онњо ба кори њизб ва халќ содик, буданд. Машъали рањнамо дар даст доштанд. Яке аз њазорњо коммунистон Турсун Улљабоев буд, ки солњои сиюм хидмати фарзандии худро дар назди Ватан аз комсомоли ќаторї то котибии якуми КМ ЛКСМ Тољикистон, аз коммунисти ќаторї то котиби якуми КМ ПК Тољикистон адо карда, пас ба љазои сахттарин - љазои аз сафи њизб хориљ шудан мањкум шуд. Дар пленуми апредаи соли 1961 Турсун Улљабоевро аз сафи њизби коммунист хориљ карданд. Он ваќтњо гурўње ин љазоро дар њаќаш раво диданд. Оё он љазо боадолатона буд? Магар Турсун Улљабоев фиребгар буд? Мехост обрўи миллатро резонад, шарафу шўњрати бардурўѓро ба даст биёрад? Њанўз, хушбахтона, баъзе рафиќони њизбиаш, ки њамроњаш кор мекарданд, ё ўро аз наздик мешинохтанд, њамроњаш њам мукофоту њам љазои амал гирифтаанд, барњаётанд ва ин имконият медињад, ки мо њаќиќатро якпањлў, фаќат аз! Рўзномањои соли 1961 не, балки аз забони онњо шунавем. Онњо фикри худро дар пленуми апрелии КМ ПК Тољикистон гуфта натавонистанд. Замони ошкорбаёнї ба онњо имконият медињад, ки фикру андешаи худро барои таърих гўянд. Мо бояд ба гузаштаи худ на аз минбари Пленуми апрелии КМ ПК Тољикистон, балки аз минбари таърих, аз минбари ќонун нигоњ андозем. (Мусаллам аст, ки пленум изофанависиро мањкум кард, вале сабабњояшро накушод. Воќеанигори њафтаномаи "Адабиёт ва санъат" Салимшо Њалимшо бо рафиќоне, ки дар пањлўяш кор карданд, ё ўро аз наздик мешинохтанд, њамсўњбат шуд ва аз онњо хоњиш кард, ки ба хонандагони њафтанома дар бораи Турсун Улљабоев равшанї андозанд. Низорамоњ ЗАРИПОВА - Собиќ Котиби КМ ПК Тољикистон: - Турсун Улљабоев ташкилотчии моњир, роњбари нотарс, принсипноќ ва хирадманд буд. Масъалањои мушкилтаринро дар муддати кўтоњ њал мекард. Ваъда намедод. Бо роњбарони баландрутба, хоњ аз аппарати КМ КПСС, хоњ аз вазоратњои умумииттифоќ бошанд, њалли проблемањоро рўи рост аз рўи ќонуни давлат ва оинномаи њизб ба миён мегузошт, Аз касе наметарсид. Аз мо њам чунин корбариро талаб мекард. Турсун Улљабоев дар тарбия ва љобаљогузории кадрњо, хусусан дар тарбия ва ба камол расондани кадрњои роњбар аз байни духтарону занони тољик хизмати шоистае кардааст, Ў инсони боистеъдод ва болаёќатро зуд мешинохт. Меъёри бањодињии ў истеъдод ва коршиносии инсон буд. Њамин истеъдодшиносии ў буд, ки дар замони роњбариаш бисёр шахсони ќобилиятнок ба сари кор омаданд ва љумњурї њам дар соњаи саноат ва зироат, њам дар соњаи маориф ва маданият муваффаќиятњои калоне ба даст овард. Ман Турсун Улљабоевро дар сари сарнавишти худам, дар сари ба камол расидани худам чун бародарам мењрубон чун падари сахтгир дидам. Мудири шўъбаи кор бо занону духтарони комитети партшвии вилоят будам, ки Турсун Улљабоев котиби якуми комитети партиявии вилояти Кўлоб интихоб шуд. Баъди чанд моњ дидам, ки мудмрони шўъбањо пешвињод карданд, ки бояд ба хондан ба мактаби иолии партиявии шањри Москва равам. Ман масли-

100-СОЛАГИИ УЛЉАБОЕВ

УЛЉАБОЕВИ МИНБАРЗЕБ њату пешнињоди онњоро рад кардам, ки шароит надорам. Се тифл дорам. як сол хондам бас аст, Ман пеш аз њама модарам, такягоњи шавњарам. Чї хел виљдонам мебардорад, ки се кўдакам ва шавњарамро се сол партофта хондан равам. Вале мудирон бо навбат њамон маслињатњояшонро такрор мекарданд. Маљбур шуда, рўзе ба назди Турсун Улљабоев даромадам ва гуфтам: - Ман маќсади мудирони шўъбањои комитети партиявиро намефањмам. Њар рўз, њар яке бо навбат маслињатам медињанд, ки ба хондан равам. Охир ман шавњар дорам, кўдак дорам. Шавњарам чї мегўяд, чї фикр мекунад? Турсун Улљабоев бо чењраи кушод ва бо мењрубонии ба худаш хос гуфт: - Хоњарам Низорамоњ, медонї, худат барин духтарњо дар Кўлоб њазорњо њастанд. Лекин мо ба худат бештар бовар дорем, истеъдоди коршиносї ва давлатдорие, ки дар худат мебинем, ба назарам дар дигарњо камтар аст. Аз ту чун аз хоњарам хоњиш дорам, ки ба хондан бирав. Хайр, дар ин бора бо бародарам Зуњуршо њам маслињат мекунам. Канї ў чї андеша дорад? Ба худат як чизро мегўям, ки обрўи њар як коммунист аз оилааш оѓоз мешавад. Агар коммунист обрўю ахлоќи некро дар оила гум кунад, дар љомеа онро њаргиз намеёбад. Турсун Улљабоев бо Зуњури ман маслињат кардааст. - Агар ба њизб Низорамоњи ман лозим бошад, додамаш, - хандакунон розигиашро додаст шавњарам. Шавњар ва се кўдакамро дар хона монда, ба хондан рафтам". Пас аз хатми мактаби олии њизбї маро ба кор дар аппарати КМ Партияи Коммунистии Тољикистон гирифтанд. Турсун Улљабоев дар ин ваќт котиби КМ ПК Тољикистон шуда кор мекард. Маро дар шўъба дидан замон гуфт: Ана, акнун фањмидї, ки чаро ба хонданат фиристодем? - Ба фањмидан фањмидам, лекин кор нињоят сангин аст. Дирўз як раиси колхозе, ки бурутњояш аз шамшери Рустам њам дарозтар буданд ,ба шикоят омад. Чї кор карданамро надонистам. Нависандањо ва олимњо ба шикоят меоянд. Шоирњо аз болои њукумат не, аз болои њамдигар шикоят мекунанд. Кї њаќ асту кї ноњаќ, намедонам. "Дар бобати њалли шикояти раис бо шўъбањои Комитети Марказї маслињат кунед. Дар бобати шикояти шоирхо ё олимњо аз устодони пуртаљриба, шогирдони баркамол маслињат пурсед. Ѓаффор Мирзо њаќ аст, ё каси дигар"- маслињат доданд Турсун Улљабоев. Як рўз ба наздам њуљљате оварданд, ки дар он аз Комитети Марказї хоњиш карда мешуд, ба сохтмони ќасри Театри драмавї-мусиќии Ленинобод кўмак расонем. Барои ин пули калоне ёфтан лозим буд. Ба кї мурољиат кунам? Совети Вазирони Тољикистон ба додани чунин маблаѓ розї намешавад. Дар андешаи гароне будам, чї кор карданамро намедонистам, ки

Љаббор Расулов гўё бо дилсардие даст афшонда: "Ња, дар фалон совхоз директор аст" - гўён дигар њарфе назадааст. Ў метавонист бигўяд, ки баъд аз љазои сахти њизбї мењрубонї ва ѓамхорие зоњир кардан дар њаќќи инсоне, ки шабу рўз дилгармона барои бењбудї зањмат мекашид, ањамияти калон дорад. Аммо Расулов ин корро накард.

ба кабинетам Турсун Улљабоев даромад. Сабаби мушаввашхотириамро пурсид. Мушкилотамро гуфтам. - Ин корњо бо телефон њаргиз њал намешаванд. - Набошад, чї кор кунам? Хеста, ба; Совети Вазирон, ба назди Назришо Додхудоев равед. Рўи одамизод ширин. Хоњишатонро рад нахоњанд кард. Њамин хел њам кардам. Назришо Додхудоев маро дидан замон аз љо бархест. Њолу ањвол пурсид. Чун аз маќсадам бохабар шуд, табассумкунон гуфт, ки наход Низорамоњ аз рўи хотиратон гузарем. Њамон замон масъала њал шуд. Дар њаќиќат агар телефон мекардам, масъала чунин зуд роњи њалли худро намеёфт. Охир буљет ќонуни сангин дорад. Баъзе андешањо дар бораи Пленуми апрелии соли 1961 КМ ПК Тољикистон. Агар гўям, ки дар он демократияи партиявї ва адолати партиявї сахт вайрон шуда буд, хато нахоњам кард. Охир он ваќт аз натиљаи изофанависї сухан ба миён омаду халос, Аз сабабњои пайдоиши изофанависї касе фикр њам наакард, Ба хотир биёред шиорњо ва барномаи њавои замонро, ки аз номи њизб эълон шуда буд. Насли имрўзаи мо дар замон коммунизм зиндагї хоњанд кард. Дар мўњлати кўтох, аз љињати тараќќиётї иќтисодиёт ба Америка расида, аз он њам пеш гузарем, аз комёбињо ва таљрибаам тамоми мамлакат ибрат гирад. Ман чун котиби Комитети Марказї барои сари ваќт пањн ва ташвиќ накардани таљрибаи рязанињо сарзаниш њам шунида будам. Нек биандешем, ки барномаи дуруѓинро Т. Улљабоев ба Н. Додхудоев наандешида буданд-ку? Изофанависї тамоми мамлакатро фаро гирифт. Барои чашми оммаро тарсондан Тољикистонро мисол гирифтанд. Инро ба мо њангоми дар котиботи КМ КПСС муњокима кардани њуљљати бригадаи тафтишотї, рўирост Котиби КМ КПСС Ф. Р. Козлов гуфт: -Изофанависї дар мамлакат ављ гирифтааст. Дар мисоли љазои роњбарони Тољикистон чашми дигаронро тарсонданамон лозим. Илољи дигар нест. Њангоми муњокима Турсун Улљабоев хеле афсурдахотир гашт. Афсурдагии ў аз он буд, ки ба номи миллати тољик, ба номи њизби коммунисти Тољикистон доѓи сиёње гузошта хоњад шуд. Дар он њолати сангин хислати мардонагї ва рўњи бешикасти Назришо Додхудоевро дидам, ки гуфт: - Ман дар баробари рафиќ Улљабоев худро гунањкор мењисобам. Гуноњро фаќат ба гардани ў партофан хатост. Њамаи мо гунањкорем. Ман худро базўр медоштам, ќариб бењуш шавам. Охир, рафиќони њамњизбе, ки чун падару бародарам, ба камолам расонда буданд, дар вартаи хатар афтида буданд. Ф. Р. Козлов магар ањволи вазнинамро пай бурд, ки бо дилбардорї гуфт: - Парво накунед Низорамоњ Зариповна, ман дар пањлўи шумоям. Аммо аз чунин њампањлўбудагон чї фоида, ки аз ѓарк, шудани бародарони маънавиятон парво надоранд. Ба ман ду сухани дигаре, ки Ф. Р. Козлов дар бюрои КМ ПК Тољикистон гуфта буд, на фаќат чун коммунист, балки чун инсони оддї маъќул нашуданд. Якумаш он буд, ки ў ба котиби КМ рафиќ Обносов гуфт, ки "Шумо намояндаи коммунистони рус дар ин љо будед.

Шарм намедоред, ки њушёрии сиёсиро аз даст додед, роњ додед, ки онњо ба чунин рањ раванд." Фарќияти байни коммунистони русу тољик! Чї људоиандозии бетавфиќонае. Обносовро мо чун коммунист, чун падар ва роњбар дўст медоштем, њурмат мекардем. Ў њамроњи коммунистони тољик љазо гирифт. Имрўз њам коммунистони Тољикистон, одамоне, ки њамроњаш кор кардаанд ва ўро мешинохтанд дар њаќќаш сухани носазо намегўянд. Ба некї ёдаш мекунем. Сухани дуюми Ф. Р. Козлов ин буд: Агар аъзоёни Пленум ќарори котиботи КМ КПСС-ро дастгирї накунанд, он гоњ маљбур њастем; онро пароканда кунем, аъзоёни нави пленумро интихоб кунем. Тањдиди рўирост. Демократияи партиявї вайрон шуд. Лекин коммунистони Тољикистон ба партияи Ленин содиќ буданд. Онњо ба мисли Т. Улљабоеву Н. Додхудоев, ки аз сафи њизб хориљ шуда бошанд њам, садоќатмандона кор мекарданд. Њамон садоќат онњоро боз ба сафи њизб овард. Ман гиряи Турсун Улљабоевро дидам. Ўро баъди аз кор гирифтан ба ноњияњои дурдаст ба кор фиристоданд. Дар ноњияи Москва дидан замон сарашро чун падар бар китфонам гузошту гирист, Устод Мирзо Турсунзода гуфтааст, ки гиряи тифлони Шарќ талх аст. Ба фикрам гиряи модарони Шарќ аз гиряи тифлњо боз њам талхтар ва гиряи падарон аз њар дуи онњо талхтар. Воњид ШАРИФОВ - собиќ мудири шўъбаи пропагандаи КМ ЛК Тољикистон: -1 њамроњи Турсун Улљабоев дар комитети партиявии вилояти Ленинобод ва пасон дар КМ ПК Тољикистон кор кардам. Ў инсони хирадманд ва коршинос буд. Вазъиятро хуб медонист, тањлил мекард ва хулосаи дуруст мебаровард, ки пешрафти кор мешуд. Дар њалли мушкилот нотарс ва љасур буд. Аз љасорати ў мо њам љасур мешудем. Дар кор пайравиаш мекардем. Кушодчењра буд. Њазлу шўхиро дўст медошт. Ба њама дастрас буд. Дар њалли масъалањои мураккаби њизбї, хољагї, маданї, иљтимої фаъол буд. Кори имрўзаро ба фардо намегузошт. Ваъда намедод. Аввал кор мекард, баъд гап мезад. Ба њамкорон ва тобеъонаш боварї ва эътимод дошт. Кўшиш мекардем, ки бовариашро ба љо орем, Аз ин рў аксари масъалањоро дар шўъбањо њал мекардем. Ба котиботи КМ њама масъалањои сангин пешнињод мешуданд. Яъне обрўи шўъбањо баланд буд. Турсун Улљабоев нисбати ањли илму адаб ѓамхорї зоњир мекард. Муносибати ў бо ходимони адабиёту санъат ѓамхорона ва хоксорона буд. Худаш љон мекоњонд ва дигаронч њам маљбур мешуданд, ки сахт зањмат кашанд. Мегуфт: - Дар бањр љони нохудо ва киштинишастагон дар як хатар аст, Ваќтв, ки ўро аз њизб хориљ карданд руњафтода нашуд. Директори совхози Чубеки ноњияи Москва, директори совхози Ѓарм ва солњои охир совхози Дањанакиик шуда кор кард. Агар ба њаќиќат бингарем, ин як навъи бадарѓа буд. Дар њамин вазифањои директорї њам мардум њурматаш мекарданд. Ў бо мардум шисту хез дошт. Њамроњи мардум хўрок мехўрд. Дар ѓаму шодияш шарик буд. Ваќте, ки дар совхози Дањанакиик кор мекард, ду рўз пешаш будам. Њамон зиндадилии пешинаашро соњиб буд. Аз Љаббор Расулов

НАШРИ МАХСУС

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

ДАР ПАИ ШАРАФ БУДЕМ, ДАР РОЊИ БЕШАРАФЇ НЕ! гиламандї кард. Гилааш аз он буд, ки Т. Улљабоев бо Л. И. Брежнев шиносоии наздик дошта будааст. Ваќте ки Л. И. Брежнев ба Тољикистон меояд, мепурсад, ки Улљабоев ном шахсе як ваќтњо ин љо кор мекардааст, њоло дар куљост? Љаббор Расулов гўё бо дилсардие даст афшонда: "Ња, дар фалон совхоз директор аст" - гўён дигар њарфе назадааст. Ў метавонист бигўяд, ки баъд аз љазои сахти њизбї мењрубонї ва ѓамхорие зоњир кардан дар њаќќи инсоне, ки шабу рўз дилгармона барои бењбудї зањмат мекашид, ањамияти калон дорад. Аммо Расулов ин корро накард. Пленуми апрелии соли 1961 КМ ПК Тољикистон нињоят сахт гузашт. Дар њаќќи Т. Улљабоев љабр шуд. Ман дар он пленум ширкат доштам. Баъзе одамони норизо минбари пленумро ба ќасдгирї табдил доданд. Бисёр одамон ба љои он, ки њамаи гуноњњоро ба њам бинанд, дар њамаи камбудињо Турсун Улљабоевро гунањкор донистанд. Ягона касе, ки мардона гап зад Назришо Додхудоев буд, ки дар рух додани изофанависї худро гунањкор њисобида, гуфт, ки љазоро бояд бо Улљабоев бо њам бинанд. Ѓулом Алиев, Холиќ Иброњимов, Наљмиддин Абдуллоев дар пленум тамоми гуноњро ба гардани роњбарияти љумњурї партофтанд. Садњо коммунистон ба мисли роњбарони љумњурї аз њизб хориљ шуданд. Бешубња, камбудињо буданд, хатоињо буданд, норасињо буданд, аммо фаќат љазодињї он солњо хатоњоро ба салоњ наоварданд. Љазодињї тарсу бимро, ќасду беимзонависиро ба миён овард. Самимияти роњбарон нисбати њамдигар оњиста-оњиста аз байн рафтан гирифт. Одамонро барои андешаи шахсї, барои фикри мустаќил доштан гунањкор мекарданд, љазо медоданд. Он љазодињии ањли ќалам, ањли адабро њама медонад. љазои нависандагону журналистон ва ањли санъат натанњо пешрафти маънавии миллатро, балки пешрафти иќтисодии љумњуриро боздошт. Худи Љаббор Расулов роњбаронеро, ки анъанаи Бобољон Ѓафуров ва Турсун Улљабоевро, ки бо ањли санъат алоќаи ќавї доштанд, барои ба театр рафтанашон таъна мезадагї шуд. Артисти бомањорат Мањмудљон Воњидов магар дигар тоќатро аз даст дод, ки дар як маљлиси коркунони эљодї рафиќ Љаббор Расуловро барои он танќид кард, ки роњи театрро намедонад. Мењрубон НАЗАРОВ - собиќ вазири маданияти Тољикистон: - Ман Турсун Улљабоевро ду бор дар њолати хеле вазнин, хаста ва бо лабони парсингбаста дидам. Бори аввал соли 1941 дар яке аз ќишлоќњоц дурдасти Помир. Бори дуюм моњи апрели соли 1961 дар мењмонхонаи "Москва"-и шањри Москва. Соли 1941 бори аввал дар як роњи пурчангу ѓубори назди Хоруѓ вохўрда будем ва њануз њамдигарро намешинохтем. Вале ду мусофир чун ба њам вохўрдем, баъди салому алейк љавони зебо ва нуронї худро ошно кард, ки яке аз котибони КМ ЛКСМ Тољикистон аст. Маълум буд, ки пиёда хеле хаста шудааст. Ва шояд азоби гушнагию ташнагиро њам кашидааст, ки хеле хаста метофт. Бо вуљуди хастањолї бо зиндадилии ба худ хосаш зуд шинос шудем ва барои бењтар кардани кори комсомолии вилоят камар бастем. Охир, соли аввали љанг буд. Бори дуюм моњи апрели сояи 1961. Ман аз Москва бояд ба хориља мерафтам. Чун назди мењмонхонаи "Москва" вохўрдем, хеле ошуфтааш дидам. Њамроњ ба мењмонхона даромадем. Акнун ки бо њам аз наздик шинос будем ва аз тафтиши бригадаи КМ КПСС, ки ба Тољикистон омада буд, бохабар будам, аз Турсун Улљабоев натиљаи кори бригадаи тафтишотиро пурсидам. Ў гуфт, ки аз справкаи бригадаи тафтишотї ва Котиботи КМ КПСС хавотир нестам. Аз рафиќони худам, ки њамроњи ману Додхудоев кор мекунанд, хавотирам, ки на фаќат аз сафи њизб хориљ карданамонро, балки суд карданамонро њам пешни-

њод карданд. Ман аз суд шудан њам наметарсам. Ба сари мард њар гуна рўз омаданаш мумкин. Аз он дар ташвишам, ки номи халќи тољик ва Партияи Коммунистии Тољикистон доѓдор мешавад. Ман њам хеле хафа шудам. Пеш аз њама барои Турсун Улљабоев. Охир, ў ба ман њаќњи устодї дорад. Њангоме, ки мухбири махсуси "Тољикистони. Советї" будам мададам кард, ки ба мактаби олии њизбии шањри Москва ба хондан равам. Мактабро тамом карда, ба кор, ба мудирии шўъбаи пропагандаи комитети њизбии вилояти Кўњистони Бадахшон пешбарї шудам. Ваќти бозгашт ба назди Турсун Улљабоев, ки аз мудирии шўъбаи пропаганда то ба котибии КМ ПК Тољикистон расида буд, даромадам. Хостам ба ў миннатдории худро, ки дар дохил шудан ба мактаби њизбї мададам расонд, изњор кунам. Ў пурсид, ки ба кадом вазифа пешбарї шудаам. - Ба мудирии шўъбаи пропагандаи Комитети партиявии вилояти Бадахшон. - Не, намешавад. Ба Помир намеравї. Ту аслан санъаткор њастї. Бинобар ин љонишини вазири маданияти Тољикистон мешавї. Бо маслињати ў дар вазорати маданият ба кор сар кардам. Як рўз гурўњи санъаткорон ба наздам омада, пешнињод карданд, ки иљозат дињам, аз пули худ Ансамбли халќии тоторї, кушоянд. Ман аз сиёсати онзамона бехабар ба кушодашавии ансамбл иљозат додам. Баъди чанд њафтае ногањон ба бюрои КМ ПК Тољикистон љеѓам заданд. Аз тањи гап бехабар ба бюро рафтам. Дар бюро масъалаи бо иљозати кї ташкил гардидани ансамбли тоторњо муњокима шуда будааст. Турсун Улљабоев чунон сахт љангам карданд, ки чї хел аз маљлис баромада рафтанамро надонистам. Ба вазорат омада чї љазо ба сарам омаданашро фикр мекардам. Баъди нањорї занги телефон баланд шуд. Гўшакро бардоштам. Ман Улљабоев, ба наздам биё, - гуфту гўшакро монд. - Ана, акнун худо зад, - аз дил гузарондам. Хеста рафтам. Аллакай ба њама гуна љазо тайёр шуда будам. Бар хилофи гумонњои худам Турсун Улљабоев бо чењраи кушоду хандон дарро ба рўям кушод. Хандон-хандон гуфт, ки масъалањои мушкилро танњо њал накунам. Бо рафиќони аз кор огоњ маслињат намоям. Ташкили "Ансамбли халќии тоторї" хатои бузурги сиёсї будааст. Ба фикрам он сиёсат ба худи Улљабоев њам аз тањи дил нафорид, ки боз навозишам Соли 1957 масъалаи ташкили ансамбли этнографии Помирро бардоштем. Аммо масъалаи моддии онро њал кардан нињоят гарон омад. Се-чор бор ба вазорати маданияти СССР мурољиат кардем. Онњо њам дар њалли он кўтоњдастї карданд. Он гоњ Турсун Улљабоев Назришо Додхудоевро њамроњ гирифта ба назди котиби КМ КПСС М. А. Суслов медарояд ва ташкили ансамбли этнографии Помирро хоњиш мекунад. -Ансамбл чї даркор, дар Тољикистон театрњо њастанд ку? - мегўяд М. А. Суслов. -Халќи тољик Помирро хонаи сурудњои дунё мегўяд. Агар дар хонаи сурудњои дунё ансамбле вуљуд надошта бошед, беадолатист. Ман ба халќи худмухтори Бадахшонам чї мегўям, чї хел ба рўяшон нигоњ мекунам? -Маро бовар кунондед, Турсунљон,- хуб, ансамбли Помирро ташкил медињем. Мо бо рафиќон барои ташкили он, аз куљо пул ёфтанашро маслињат мекунем. Турсун Улљабоев ва Н. Додхудоев аз назди М. А. Суслов баромада ба пеши Кириченко медароянд. Њалли њама гуна буљетњо дар дасти Кириченко будаст. Ў чун мефањмад, ки онњо барои ташкили ансамбли Помир саргардонанд, мегўяд, ки чаро ба назди ў надаромадаанд? Њамон замон барои ансамблъ маблаѓ људо мекунад. Ансамбли этнографии Помир

Ман чун котиби Комитети Марказї барои сари ваќт пањн ва ташвиќ накардани таљрибаи рязанињо сарзаниш њам шунида будам. Нек биандешем, ки барномаи дуруѓинро Т. Улљабоев ба Н. Додхудоев наандешида буданд-ку? Изофанависї тамоми мамлакатро фаро гирифт. Барои чашми оммаро тарсондан Тољикистонро мисол гирифтанд.

ташкил шуд. Худи Н. С. Хрушёв чун консерти ин ансамблро дар Москва мебинад, Улљабоевро табрик мегўяд. Сохтмони Ќасри маданияти колхози Москваи ноњияи Хуљанд, ки раиси номдор С. Урунхољаев бунёд карда буд, њамагонро ба њайрат оварда буд. Ин ќасре буд, ки меъмории миллиро аз нав эњё сохта буд. Як рўз Турсун Улљабоев љеѓам заду гуфт, ки суратгирони ботаљрибаро гирифта Ќасри маданияти Москваро пурра аксбардорї кунам. Мо чунин кардем. Албоми мукаммале тайёр шуд. Улљабоев албомро аввал диду баъд ба дастам дода гуфт: Онро ба Комиссияи Комитети мукофотњои давлатии СССР бурда нишон дињам. Аъзоёни комиссияи Мукофотњои давлатї албомро дида хеле хурсанд шуданд. Маслињат доданд, ки даррав њуљљатњоро тайёр намуда, Ќасри маданиятро ба мукофоти давлатї пешнињод кунем. Мо њуљљатњоро таїёр кардем. Дар њамин вазъият масъалаи сангини изофанависї баромад. Њамин шуд, ки як гурўњ меъморон бо сарварми Њикмат Юлдошев ба меъмории миллї њуљум оварданд ва аз меъмории Ќасри маданият рў оварданро меъмории феодалї маънидод карданд. Як гурўњи дигар ба мисли Ѓаффор Мирзо дар рўзномањо маќолањо навиштанд, ки изофанависї ва сохтмони чунин ќасре аз љињати меъмории миллї ањволи дењќононро хароб сохт. Ќасри маданияти колхози Москва аз мукофот афтода, ба танќид гирифтор шуд. Ансамбли этнографии Помир барњам хўрд. Солњои рукуд, солњои аз маърифату маданият рўтобї, солњои хомўшї оѓоз ёфтанд. Махфират КАРИМОВА - собиќ љонишини вазири маорифи Тољикистон: - Ман бо Турсун Улљабоев шахсан кор накардаам, Лекин ў кори маро медонист. Як воќеаро њикоят мекунам. Дар Москва маљлисе баргузор шуд, ки дар он китоби таърихи СССР муњокима гардид. Њангоми муњокима фикрњои гуногун гуфтанд. Баъзењо фикре гуфтанд, ки талабањо бояд таърихи љумњурии худро омўзанду бас. Раиси маљлис ба ман сухан дод. Ман дар баромадам гуфтам, ки ватани мо СССР аст. Бинобарин китоби таърихи СССР бояд таърихи њамаи љумњурињо, аз љумла таърихи халќи тољикро бояд васеътар дар бар гирад. Фаќат ба таърихи љумњурии худ хонандагонро мањдуд гардондан мумкин нест. Бачањо бояд таърихи Ватаии бузургамонро донанд. Андешаи ман ба ањли маљлис маъќул шуд. Њангоме аз Москва баргаштаму ба кор рафтам, ногањон Турсун Улљабоев ба ман телефон карда, барои баромади пурмазмунам дар Москва табрикам гуфт. Шумо барин духтарону занон обрўи миллати тољикро мебардоред, гуфт ў. Мањмудбек НАРЗИБЕКОВ: - собик, котиби якуми комитети партиявии ноњияи Москва: - Бо Турсун Улљабоев солњои дароз шиносої доштам. Ў дар бораи тарбияи насли наврас, дар бораи тарбияи ахлоќии љавонон мунтазам ѓамхорї зоњир мекард. Пленуми апрелии соли 1961 нињоят сахт гузашт. Дар чунин лањзањои мушкил одатан гурўњњои норизо сар мебардоранд. Аз ноњияњои гирду атрофи Душанбе одамон бо мошинањо ба назди КМ ПК Тољикистон омаданд. Дар байни онњо ниќорталабон њам буданд. Одамоне буданд, ки аз рўи адолат ва ќонун љазо гирифтаанд. Чи хел ки њозир њам, яъне дар давраи бозсозї ниќорталабон ва вазифахоњон њастанд. Онњо њамаро

сиёњ мекунанду худро сафед. Назришо ДОДХУДОЕВ - собиќ раиси Шўрои вазирони Тољикистон: - Ман Турсун Улљабоевро аз соли 1937 мешиносам. Ў котиби комсомолии ноњияи Нов буду ман ноњияи Оби Ѓарм. Дар маљлисњо, пленумњои комсомолии љумњурї бо њамдигар вомехўрдему бо њам дўст ва бародар шудем. Турсун Улљабоев ташкилотчии забардаст ва инсони хирадманд буд. Ў аз вазифаи котибии комсомоли ноњия то Котиби якуми КМ АКСМ Тољикистон сабзид. Дар солњои Љанги Бузурги Ватанї Котиби Якуми КМ Комсомолии ленинии Тољикистон буд. Кори бузурге, ки дар солњои Љанги Бузурги Ватанї љавонони тољик ба љо оварда буданд, дар зери роњбарии ў сурат гирифта буданд. Љавонписарону духтарон ба љои падарон дар сањроњо, дар паси дастгоњњо кор мекарданд. Мева мёѓундоштанд, љўробу дастпўшак мебофтанд ва ба фронт мефиристоданд. Баъдтар Турсун Улљабоев, котиби комитети партиявии вилояти Сталинобод, котиби якуми комитети партиявии вилояти Кўлоб, котиби комитети партиявии вилояти Ленинобод, котиби КМ Партияи Коммунистии Тољикистон, Раиси Совети Вазироки Тољикистонро ба ўњда дошт. Дар тарбияи ў ва дар тарбияи дањњо ва садњо ходимони њизбї, давлатї ва фарњангии љумњурї хизмати Бобољон Ѓафуров хеле калон аст. Ў ба кори њар яки мо, ба тарбияи њамаи мо сахтгирона ва дилсўзона диќќат медод. Агар гўям, ки Бобољон Ѓафуров устоди барљастаи ходимони давлатии Љумњурии Тољикмстон аст, хато нахоњам кард. Моњи апрели соли 1956. Баъди гузаштани Пленуми апрелии КМ КПСС Бобољон Ѓафуров ману Улљабоевро ба мењмонхонаи худ даъват кард. Ба наздаш рафтем. Бобољон Ѓафуррв ба мо хабар дод, ки ўро Никита Сергеевич Хрушёв, ќабул карда гуфтааст, ки Институти шарќшиносии Москва барои Комитети Марказї ањамияти фавќулодда дорад, Директори он бояд шахсе шавад, ки њам дар хориља ва њам дар дохили ватанамон, њам дар байни донишмандон ва њам дар байни омма, њам дар байни ходимони њизб ва њам дар байни ходимони илм соњиби обрўю эњтиром бошад. Мо дар Комитети Марказї фикр дорем, ки Шуморо ба роњбарии ин донишгоњ пешбарї кунем. Мо њарду њам ман ва њам Улљабоев ба ў гуфтем, ки мо њоло љавонем. Њељ набошад се соли дигар сарвари мо бошед, ба мо кор ёд дињед, тарбиятамон кунед. Бобољон Ѓафуров бо љиддият моро гўш карда бо ќатъият гуфтанд: - Масъала пурра њал шудааст. Агар њозир ман вазифаи директории Институти шарќшиносиро рад кунам, он ваќт КМ мегўяд, ки набошад чор тарафат ќибла, куљое, ки мехоњї, бирав. Худат бароят кор биёб. Ман ба вазифаи Котиби Якуми КМ ПК Тољикистон номзадии Улљабоевро ба Н. С. Хрущёв пешнињод кардам. Он кас розї њастанд. Баъди дањ рўз мудири шўъбаи ташкилии КМ КПСС Громов барои гузаронидани пленуми ташкили ба Душанбе омад. Бояд гўям, ки дар КМ КПСС ба вазифаи раисии Совети Вазирони Тољикистон номзадии ман набуд. Ба љои рафиќ Улљабоев, номзадии се рафиќи дигар пешнињод шуда буд. Кадомашон бояд раис мешуд, худамон намедонистем.

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

Банда Назархоља Наботов соли 1960 узви КМ ЛКСМ Тољикистон будам. Султон Мирзошоев котиби якуми КМ ЛКСМ Тољикистон буд ва моњи августи соли 1960 дар Пленуми КМ Комсомоли Тољикистон Турсун Ўлљабоев иштирок дошт. Ваќте ба толор даромад, њама аз љой хеста кафкўбї карданд. Бисёр чењраи нуронї дошт, суханони озоду фањмо мегуфт, бурро гап мезад. Дар дасташ "шпар-галка" надошт. Дар ёдам њаст, ки гуфт: - Боварї дорам, Љавонони Тољикистон анъанањои гузаштагони худро барои ободии кишвар давом дода, Тољикистонро ба кишвари пешќадам табдил медињанд". Соли 1962 ба ноњияи Љиргатол ба кор рафтам ва котиби Комитети комсомолии ноњия шуда кор кардам. Соли 1964 барои тањсил ба Мактаби олии партиявї ба шањри Тошканд рафтам. Соли 1966 модарам дар ноњияи Тољикобод сахт бемор шуд. Моњи январ аз Тошканд ба Душанбе омадам. Он ваќт самолёти ИЛ - 18 мепарид ва нархи билет дувоздањ сўм буд, барои мо шунавандагони Мактаби олии партиявї 6 сўм муќаррар гардида буд. Рўз бисёр торик гардида, абрњои сиёњ осмонро пушида буданд. Ман ба сарњади Душанбе, ки њоло њам ДОК мегўянд (мањаллаи 7 км.) рафта, интизори мошин меистодам. То ба ноњияи Тољикобод равам. Дар њамин ваќт як мошини сабукрави "ГАЗ - 69" омад. Ман даст бардоштам, вале мошин гузашта рафт ва 50 - 60 метр дуртар истод. Ман љомадончае дар даст доштам, аз ќафои мошин давида расидам. Аз ронанда пурсидам, ки ба тарафи Ѓарм меравсд, ё не? Агар равед, маро бо худ гиред. Ронанда, ки аз марди чорпањлўи дар танаш палто ва дар сараш шапкадор, ки дар пањлўяш нишаста буд, иљозат пурсид. Ў ризоият дод. Ронанда ишора кард, ки шинед. Ман тез ба мошин нишастам ва мошин ба харакат даромад. Мо то даромади ноњияи Файзобод хомўш рафтем. Он мард ба ягон тараф нигоњ намекард, гап намезад, дар гирдоби хаёлу андеша ѓарќ буд. Ман дар ойинаи пеши ронанда рўйи он мардро дида, ўро шинохтам. Ў Турсун Ўлљабоев буд. Њамон Ўлљабоев, ки котиби якуми КМ ПК Тољикистон ва аз вазифа барканор карда шуда буд. Ногоњ даст ба киса карду пачкаи сигаретро баровард, он сигарети "Помир" буд. Ман дар кисаам пачкаи сигарети "Ташкент" доштам ва онро бароварда, басўяш дароз карда, гуфтам. - Турсун Ўлчабоев, марњамат, аз ин сигарет кашед. Вай якбора ба тарафи ман гашта, нигоњ кард, пас оњиста пурсид, ки шумо маро аз куљо мешиносед? Ман гуфтам, ки магар дар Тољикистон шахсе ёфт мешавад, ки шуморо нашиносад? Пас он њодисањои нангини соли 1961- ро наќл кардам. Турсун Ўлчабоев сигарети "Ташкент" - ро гирифта, аз назар гузаронид. Пачкаи сигарет хеле моњирона ороиш дода шуда буд. Мо ба сарњади Файзобод расидем. Ў ба ронанда гуфт, ки дар назди ягон ошхона истад. Дар маркази Файзобод як ошхона ва

Тирамоњ буд ба Обикийик рафтам ва хостам гузорише аз рафти ѓунучини њосили пахта дар совхозе, ки Турсун Улљабоев сарвари он буд, омода кунам. Бори аввал ба идораи ин хољагї меомадам ва аз сохтусози хоксорона ва њатто хеле фаќиронаи бино ва утоќњои кории он дар тааљљуб шудам. Интизор доштам совхозе, ки Улљабоеви машњур сарварї мекунад, идораи хеле ободу муњташам дошта бошад. Утоќи кории ў, ки суњбати мо дар он баргузор шуд, хеле хоксорона тартиб ёфта буд. Мизи куњна ва курсињои боќимонда аз солњои хеле пеш. Вале дар гўшае љоизањои солњои охир гирифтаи хољагї дар ќабои махмали сурх ба назар мерасид. Дар оѓоз суњбат аз комёбињои бригадањо буд. Улљабоев мегуфт имсол њосили хуб ба даст омад, вале аввали бањор лозим шуд, ки хеле аз ќитъањоро дубораву себора кишт кунанд, борони селосо њамаи заминњои кишти пахтаро шуста буд. Ва њамаи ин талафи бештари маблаѓ аст. Лозим омад хеле зањмат кашанд, тухмиро аз нав харанд, сўзишворї барои тракторњо ва ѓайра. Тухмии нав аллакай на он тухмие буд, ки аввал кишт шуд, сифаташ фарќ мекард, паст буд ва зарур

100-СОЛАГИИ УЛЉАБОЕВ як чойхона буд, ки одамони њархела менишастанд ва љойи хуби хўрокхўрї набуд. Вай хост, ки аз мошин фарояд, вале ман ба вай гуфтам, ки дар ин љо одамони хуб њам њасту одамони бад аз хуб бисёртар аст, биёед, наистем, то ягон одами бехирад, гапи дурушту даѓале нагўяд. Вай розї шуд ва мо роњро давом додем. Дар баромадгоњи Файзобод боз ронандаро гуфт, ки мошинро дорад. Мо аз мошин фаромадем, вай ба ронанда Фатњуддин, фармуд, ки њамон шишаро барорад. Вай як пиёла ва ду - се бурда гўшт бароварда, болои љойи нишасти мошин гузошт. Ронанда шишаи араќро кушода, ба як пиёла рехт ва ба ман дароз кард.

зотпарварии "Ѓарм" расидем. Турсун Ўлчабоев гуфт, ки имшаб њамроњи ман меистед, пагоњ барваќт мошин шуморо бурда мерасонад. Ман ќабул кардам. Бегоњї се - чор нафар роњбарони дигар хољагињо омаданд, сўњбат тўл кашид. Бегоњии барваќт як мошини бензинкаш, ки резинњояшро ба занљир печонида буданд. омада, маро ба ноњияи Тољикобод бурд. Ман модарамро дидам, ў сахт бемор буд. Модарам гуфт, ки дар ин ваќти барфу тарма сарсон шуда омадї, дилам ба ту месўзад. Модарро бубинед, ки худаш дар дами марг асту лекин дилаш барои фарзандонаш тапиш дорад.

да гирифтанд. Хурсандї ва сурудхонї то ними шаб давом кард. Мењмонон шабро дар њамон љо гузарониданд. Пагоњ чой нўшида, соатхои дањ - ёздањ Турсун Ўлљабоев бо њозирон хайру хуш карда, аз ман пурсид, ки кай меравед? Ман гуфтам: рўзи якшанбе бояд равам, то аз дарсњо ќафо намонам. Вай гуфт, ки њамон мошине, ки шуморо овард, њамон омада ба Душанбе мебарад. Онњо баромада ба маркази ноњияи Тољикобод ва аз он љо ба Комсомолобод рафтанд. Рўзи шанбе мошин омад, шофёр Сайидумар ном дошт, шаб бо њамроњии ман монд. Ман бо модарам хайру хуш карда, пагоњї баромада рафтам. Дар совхози Ѓарм

ЯК ДИДОР Хотирае аз љавонмардии Турсун Ўлљабоев Ман дар тааљљўб мондам ва гуфтам, ки наменўшам. Ўлљабоев гуфт, ки ман њам он кадар дўстдори шароб нестам, вале бо шумо сад граммї нўшиданам мумкин. Ман пиёларо аз дасти ў гирифта, нўшидам ва як бурда гўштро аз болояш газак кардам. Вай њам як пиёла нўшида, пас як дона сигор кашида, гуфт, ки ин сигори додагиат бисёр сахт будааст. Рўз ба бегоњ мерасид, мо ба њаракат даромада, ба шањрчаи Обигарм расидем. Турсун Ўлчабоев ба ронанда -гуфт, ки рафта бинед, Њомиди Зайд дар љойи кораш бошад, љеѓ занед. Баъдтар фањмидам, ки ў раиси шањраки Обигарм будааст. Пас аз чанд лањзае Њомиди Зайд ва боз ду марди дигар њамроњи ў омаданд ва Ўлчабоевро ба оѓўш кашида, салом доданд. Ман њам бо онњо салом кардам. Њомиди Зайд, Турсун Ўлљабоевро даъват кард, ки шаб дар хонаи ў монад, зеро рўз бегоњ шудааст ва дар кабудљар тарма омадааст ва роњ банд аст. Њама ба хонаи Њомиди Зайд рафтем. Мењмонхонаро алов карда, гарм намуданд. Гўсфанд кушта, таъомњои болаззат тайёр карданд. Шаб аз ним гузашт ва хеч кас хоб намерафт, аз солњои сипаришуда гап мезаданд. Ман ба Турсун Ўлљабоев нигоњ кардам, ки дар чашмонаш ашк њалќа зада, бо овози паст гуфт: - Ман аз дасти њамватанони мансабталаб ва њасад мебурдагї ба ин пастї ва беадолатї расидам". Њомиди Зайд Ўлљабоевро дилбардорї карда; "Бар сари фарзанди одам њарчи ояд бигзарад - гуфт, - ин рўзњо гузашта мераванд, саломатии худро нигоњ доред". Мо ду - се соат хоб рафта, сахарї хестем, чой нўшида, роњро давом додем ва ба совхози

Рўзи сеюм Турсун Ўлљабоев ба ноњияи Тољикобод ва рост ба дењаи мо омада, ба хона даромад, ба модарам салом дод. Хонаи ман навсохт, болояш шифер, фаршњои тахтагй, печкаи оханї дошт. хеле зебо ва ороста буд. Дар пахлўи хонаи мо мењмонхонаи Пирак Мираков љойгир буд ва тез печкаро алов карда, ба он љо рафтем. Дар як соат овоза пањн шуд, ки Ўлљабоев ба хонаи Назархоља омадааст. Њама дар њайрат монданд, ки Ўлљабоев аз кадом ваќт Назархољаро мешиносад? Назархоља худаш кист? Як донишљўй дар шањри Тошканд. Соате нагузашт, ки раисони колхоз Давлат Рањмуддин, Мањмадљонї Нидо ва Пираки Мирак дар аспњо савор омаданд. Акаи Рањимхон, Эшон, Њабиб, Абдуљаббори Њусайн дастархон ороста, мењмонро хайра- маќдам мегуфтанд. Њама гирди дастархон љамъ омада, суњбат хеле гарм ва хурсанд мегузашт. Турсун Ўлљабоев доим машаи ханда мекард. Ќайд кардан лозим аст, ки Ўлљабоев аввалин бор 28-уми августи соли 1958 дар ноњияи Тољикобод маљлиси машваратии љумхуриявии картошкапарваронро гузаронида буд, ки Назаршоњ Додхудоев, Раиси Совети Вазирони РСС Тољикистон ва бисёр роњбарони љумњурї иштирок карда буданд. Турсун Ўлљабоев бисёри онњоро мешинохт. Он ваќт Наим Одинаев котиби якуми Кумитаи њизбии ноњияи Тољикобод буд. Пас аз чанд ваќт хофизони ном-дори љумњурї Иброњим Кобулї ва Зулфиќор Исмоилов омада, чунон таронахонї ва базми љамшедї оростанд, ки тамоми сокинони дења, зану мард, пиру љавон ба барфу хунукї нигоњ накарда, гирдогирди мехмонхонаро печони-

бо Турсун Ўлчабоев вохўрда, миннатдории худро изњор кардам ва ўро њамчун падар ба огўш гирифта, сахт бўсидам. Таклиф кард, ки шаб истам, вале илтиљо кардам, ки ваќт танг аст, имтињонњои зимистонаро супоридан даркор, рафтан шарт ва зарур аст. Вай розї шуда, ба ронанда Сайидумар фармуд, то бурда дар самолёт савор кунад. Сипас Турсун Ўлљабоев дар кисаам чорсад сўм гузошт. Ман бисёр шарм дошта, гуфтам, ки пул дорам, 250 сўм стипендия мегирам. Вай хандида гуфт, ки як шиму костюми хушрўйи зебо харида, аз номи ман пўшед. Мактаби олиро тамом карда, баргашта омадед, дукарата гардонида медињед. Њамон рўз ба Душанбе расидам ва дар рейси бегоњї ба Душанбе парида рафтам. Соли 1968 ба ноњияи Ёвон ба кор рафтам. Турсун Ўлљабоев дар совхози "Ѓарм"-и ноњияи Комсомолобод кор мекард ва чандин бор рафта, аз њолу ањволаш хабар гирифтам. Соли 1973 ба совхози "Уялї" ба кор омад. Дар ин ноњия моње як - ду бор вомехўрдем, сўњбатњо меоростем. Шодравон шахси кушодачењра, хушчаќчаќ ва мањфилоро буд. Ў ба хамроњии Иброњимов тез - тез ба ноњияи Ёвон меомад. Бисёр ваќт ба хона рафта, шаб мењмон мешуд. Ман то рўзњои охирини њаёти зиндагї бо Турсун Ўлљабоев ањди дўстиву бародарї доштем ва њамеша вайро њурмату эњтиром мекардам. 31- уми майи соли 1988 дар синни 72 солагї вафот кард. Рўхаш шод ва љояш љаннат бошад! Назархоља НАБОТОВ, китоби "Аз ятимї то раисї"

ПАРТОКРАТЊОИ МАСКАВ РОЊБАРИ ДОНИШМАНДУ ФИДДОИРО САРКЎБ КАРДАНД омад тобистон хеле зањмат кашанд, њам агрономњо, њам обмону дигар кормандон, то ки он бо суръати хубтар рушд кунад ва аз ваќт аќиб намонад. Аммо Улљабоев аз ман хост, ки дар бораи одамон нависам. "Аз онњо вобаста буд њосили баланд, на аз техника",- гуфт ў. Вай њарчанд беист сухан меронд, вале медидам, ки хеле бомулоњиза ба ќайдњои ман диќќат медињад ва тавре ба суњбат идома медињад, ки ман тавонам суханонашро ёддошт карда. Ва номи пахтакорони пешсаф ва вазифаву маќомашону таљрибаи кории онњоро якояк мегуфт. Ва номаълум суњбат аз билети нави њизбии ў рафт. Турсун Улљабоев ба ман наќл кард, ки акнун бори дигар ба узвияти КПСС ќабул шуд. Собиќ Котиби якуми КМ ЊК Тољикистон барои дубора ворид шудан ба сафи њизб чун

дигарон муддати як сол марњилаи номзадиро тай кардааст. Баъдан дар љаласаи њизбии хољагї коммунистон ќарор кардаанд, ки Улљабоев ба сафи КПСС ќабул карда шавад. Ман ба чашмони ў менигаристам ва наметавонистам дарк кунам, ки чї гуна як шахсияти маъруф, касе, ки солњо шахси аввал дар Тољикистон, соњиби ихтиёроти зиёд буд, њоло аз он ки дубора узви њизб шудааст, хурсандї мекунад? Ваќти бозгаш дар роњи Ќурѓонтеппа-Душанбе зиёд андешидам ва ба хулоса расидам, ки ин одам њамеша коммунист боќї монд, њамеша ватанпараст монд, њатто ваќте ки мољарољўёни Маскав омаданд ва билети њизбии ўро кашида гирифтанд... Ман намедонистам, ки чї гуна ва бо кадом шева Ковали мољарољў чун сарвари як комиссияи боњашамат дар њайати 120 на-

фар дар Тољикистон изи изофанависї мељуст ва зидди Улљабоев мълумот љамъ мекард. Агар ба истилоњи имрўз бигўям, он замон интриганњо-партократњои Маскав роњбари донишманд, фидої, поквиљдон ва босаводро барканор карданд ва албатта ин иќдом бе кўмаки худфурўхтањо ва мансабталошон аз дохил имкон надошт. Аммо мардум аз Ковал хотироти нохўше доранд ва чењраи ў ба зудї лавњи хотироти инсонњоро тарк хоњад кард, вале Улљабоев бо кору амал, бо инсоният ва садоќаташ дар хотирањо абадан боќї хоњад монд. Ёдаш ба хайр! Владимир ЗАХВАТОВ, журналисти шинохтаи рус, собиќ Љонишини аввали Раиси Кумитаи радио ва телевизиони Тољикистон, њоло муќими Маскав

НАШРИ МАХСУС

ДАР ПАИ ШАРАФ БУДЕМ, ДАР РОЊИ БЕШАРАФЇ НЕ! 17 Ду рўз пеш аз пленуми КМ ПК Тољикистон Турсун Улљабоев ба наздам омада гуфтанд, ки биё њамроњ кор кунем. Вазифаи Раисии Шўрои Вазиронро ќабул кун. Ман гуфтам, ки ба ман вазифаи раиси Шўрои Олї бас. -Не,-гуфт,-туро мешиносанд, дигарњоро намешиносанд. Ба онњо кор кардан нињоят душвор мешавад. Ваќте, ки роњбарро нашиносанд, гапашро њам иљро намекунанд. Њамин тавр 10 майи соли 1956 Турсун Улљабоев Котиби Якуми КМ ПК Тољикистон, ман Раиси Шўрои Вазирони Тољикистон ва Мирзо Рањматов Раиси Президиуми Совети Олии Тољикистон интихоб шудем. Њамон солњо бисёр љумњурињо ва шањрњо соњиби ордени Ленин буданд. Баъди пленуми декабрии КМ КПСС (соли 1956) ману Турсун Улљабоев ба ќабули Н. С. Хрушёв рафтем, Турсун Улљабоев гуфт, ки Тољикистон дар соњаи саноат, зироат ва маданияту маърифат дар солњои Њокимияти Советї ба дастовардњои калоне муваффаќ шуд. Аммо намедонем сабаб чї бошад бисёр љумњурињо соњиби орден њастанду Тољикистон фаќат зањмат мекашад. Инро одамон њар хел маънидод мекунанд. Баъзењо мегўянд, ки Москва ба Тољикистон ва ба халќи тољик бовар надорад, аз ин рў эътибораш намедињаид. Гурўњи дигар мегўянд, ќи роњбарони Љумњурии Тољикистон бењунар њастанд. Бинобар ин хоњишмандем, ки ин масъаларо худатон дида бароед. Н. С. Хрущёв дар пеши худамон ба аъзоёни Бюрои сиёсї телефон карда гуфтанд, ки дар пешам рафиќони тољик њастанд. Онњо хафа ва малоланд, ки барои чї Тољикистон ягон орден надорад. Баъд рў ба мо оварда гуфт, ки ман гапатонро њаќ мешуморам, биёед ин хаторо ислоњ намоем. Њамон рўз Укази Президиуми Совети Олии СССР дар бораи бо ордени Ленин мукофотонидани Љумњурии Тољикистон баромад. Моњи январи соли 1957 Раиси Шўрои Вазирони СССР Н. А. Булганин барои супурдани ордени Ленин ба Душанбе омад. Пеш аз супоридани ордени Ленин Н. А. Булганин гуфт, ки мехоњад бо мардуми водии Вахш вохўрад. Ману Улљабоев њамроњаш ба Вахш сафар кардем. Дар Уялї якчанд нафар ба сари роњамон баромаданд ва даст бардоштанд. Н. А. Булганин фармуд, ки мошинро доранд. Истодем. Яке аз љамъомадагон сардухтури беморхонаи ноњияи Куйбышев Алексеев будаст. Сардухтур ба Булганин шикоят кард, ки як тарафи девори беморхона афтидааст. Беморон љои хоб надоранд. Њатто ба хунукї ду-се кас тоб наоварда, мурданд. Як нафари дигар шикоят кард, ки оби каналро бо бањонаи таъмиркунї бастанд. Аз ин рў њозир барои хўрдан њам об намерасад. Н. А. Булганин шикоятњоро шунида, табъаш хира шуд, дигар гап назад. Хомўшона ба сўи Ќурѓонтеппа роњ мепаймудем. Дар совхози Куйбышев дањмардае ба сари роњ баромаду асояшро бардошт. Боз истодем. Дањмарда ба назди Н. А. Булганин омаду гуфт, ки: - Ман дањмардаам. 260 (26 сўми њозира) маош мегирам, Ин чї мешавад? Н. А. Булганин ба мо рў оварда гуфт: наход њамин масъаларо худатон њал карда натавонед? Мо гуфтем, ки њалли ин кор осон аст. Биёед шумо дар Москва ќарор бароред, ки њар дањмарда њазор сўм маош гирад. Н. А. Булганин ба мо гуфт: - Медонед, барои чї ќадар пул лозим?! Саноатро чї хел, бо кадом пул тараќќї дињем, барои мудофиаи Ватан чї ќадарпуя лозим аст? Њамин хел Н. А. Булганин боз бо мо њамгап шуд. Дар холхози Лении љой ташкил карданд. Сонї ба Душанбе баргаштем. Дар Душанбе ваќти хўроки чошт Турсун Улљабоев аз ман хоњиш кард, пурсам, Берияро чї хел, бо кадом роњ гирифтанд? Ман аз Н. А. Булганин чї хел гирифтани Берияро суол кардам. Булгании ним соат сархаму хомўш нишаст. Баъд сар бардошта пурсид: Мехоњед фањмидан, ки чї гуна ўро гирифтем? - Бале, фањмидан мехоњем, - гуфтем. Ваќте, ки И. В. Сталин касал шуда, бењуш мехобид, мо аъзоёни Бюрои сиёсї њар рўз дусоатї бар сараш навбатдорї карда меисто-

дем. Ману Н. С. Хрушёву Берия ва Маленков. Баъди 20 даќиќа Берия ва Маленков омада ману Хрущёвро иваз карданд. Чун аз утоќи Сталин берун баромадем, Н. С. Хрушёв ба ман гуфт: Сталин дигар намешавад, аниќ ки мемурад. Њозир Берия ва Маленков меоянд. Ман бо ягон бањонае Маленковро ба гўшае бурда мегўям: Сталин аниќ мемурад, аммо Берия дигар набояд дар сари њукумат монад. Шумо Берияро андармон кунед, бо бањонае ба гап гиред. Ман Берияро нигоњ доштам. Гуфтам. ки дар округи Урал Поповро таъйин карданї њастам. Фикри шумо чист? Бинам, ки Г. М. Маленков даст афшонда, тарафи мо меояд. Мо аз њам људо шудем. Дар берун аз Н. С. Хрушёв пурсидам, ки гапатон пухт ё не? Н. С. Хрушёв гуфт: -Ањмаќ намефањмад. Мегўяд, шарм намекунед, ки одам зиндаю мо вазифа таќсим мекунем. Баъди марги Сталин Н. С. Хрушёв бз Г. М. Маленков сахт часпид, ки ризоият дињад, Берияро аз вазифааш дур кунем. Набошад ягон фалокате мекунад. Рўзе ману Хрушёв боз пеши Маленков рафтем. Ў гуфт: - Ба љонам расондед. Њарчї мехоњед кардан гиред. Бо аъзоёни Бюрои сиёсї Н. С. Хрушёв як-як гап зада, маќсадро пазонд. Ба ман супориш шуд, ки маршалњоро тайёр кунам. Ман бояд Конев ва Москаленкоро гирифта аз ду дар даромада, гўям ки Берия даст боло кунед. Аъзоёни Бюрои Сиёсї Берияро то омадани мо дар маљлис ба гап андармон мекунанд. Мо аз маљлис аз рўи наќша Берияро даст гирифтем. Барои он, ки бо худ ягон кор накунад, ўро ба кабинети Маленков бурдем. Аз он љо ўро дар зиндони губернатори Москва љо додем. Барои њабс кардану гунањкор карданаш бањонае лозим омад. Аммо бурњоне дар даст надоштем. Охир мактубчаи Берияро пайдо кзрдем, ки ба номи Броз Тито навиштааст: Дар мактубча Берия навиштааст, ки Сталин мурд, бинобар ин биеёд бо њам дўстї кунем. Бо он мактуб мо Берияро љосуси Броз Тито эълон кардем. Дар асоси њамин суд ба ў њукми паррон дод. Чунин буд њикояти Н. А. Булганин дар бораи Берия. Пеш аз омадани Н. А. Булгании Улљабоев ба ман супориш дод, ки чанд масъалаи муњимро тайёр кунем, то дар њалли онњо аз Раиси Шўрои Вазирони СССР мадад талабем. Мо чор масъаларо тайёр кардем. Масъалаи якум он буд, ки азбаски дар љумњурии мо кадрњои инженерї намерасанд, аз ин рў хоњиш карда мешуд, ки дар мактабњои олии РСФСР студенташавандањои моро бе имтињон ќабул кунанд. Дуюм: Аз Госплани СССР хоњиш карда шуд, ки њар сол ба докторантура ва аспирантура то 150 нафар барои Тољикистон љой дињанд. Сеюм: Аз раиси Совети иљроияи Москва рафиќ Бобровников хоњиш карда шуд, ки бо пули Тољикистон барои аспирантњо 50 хона дињад. Чорум: Сохтмони заводи доруњои минералї ба роњ монда шапад. Баъди як моњ, ќарори Шўрои вазирош СССР омад, ки дар он њамаи масъалањо роњи њалли худро ёфта буданд. Бояд гўем, ки дар муддати кўтоњ дар Тољикистон бунёди корхонањои саноатї ављ гирифт. Ќуллаи балаидтарини он станцияи барќии Норак буд. Бисёр корхонањои саноатї на фаќат дар вилоятњо, балки дар ноњияњо њам оѓоз ёфт. Мо дар шахсияти Т. Улљабоев роњбари коршинос ва рафиќи сахтгиру дилсўзро мешинохтем. Вай дар роњи пешрафти хољагии љумњурї хизмати бемарге кард. Салимшо ЊАЛИМШО, "Адабиёт ва Санъат", №5(686), 31 январи соли 1991 АЗ МУАЛЛИФ: Аз хонандагон хоњишмандем, ки доири фарзандони халк, ки ба нафъи љумњурї хизмат карданд, доири Т, Улљабоев, Н. Додхудоев, Обносов ва дигарон фикру андешањо аа хотирањои худро навишта фиристед. Имрўз чун аз адолати иљтимої њама сухан мегўянд, бояд бидонем, ки адолати иљтимоиро аз адолати њизбї људо донистан мумкин нест, Адолати таърихї, адолати њизбї бењам вуљуд дошта наметавонанд.

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

УЛЖАБОЕВ ВА ЊОТАМОВ 1957 йил эди. У ваќтда мен Душанбе шањридаги 25-нчи ўрта мактабда дарс берардим. Мактабимизга Октябр район партия комитети биринчи котиби Д.Ф. Фомичев келди. Танаффус ўртасида ўќитувчилар билан суњбат ўтказиб, иккинчи сменада менинг дарсимга кирди. Дарсдан кейин менга сиёсий масалаларга доир саволлар берди. Мен унинг саволларига жавоб ќайтардим. Шуни ќайд ќилиш керак ки, Д.Ф. Фомичев миллати рус киши бўлса њам ,ўзбекча ва тожикчани адабий тилда ќойилмаќом сўзлар эди. У киши бошланѓич партия ташкилоти ва мактаб директорига мурожаат ќилиб, мени коммунистик партия аъзолигига ќабул ќилиш учун њужжатлар њозирлашни топшириб кетди. Шундай ќилиб, компартия сафига ќўшилдим. Энди коммунист деган номим бор эди! 1960-нчи йил сентябр ойининг иккинчи ярми. Эрталаб одатдагидек дарсга келдим. Уша йили 3-нчи ўрта мактабга ишга ўтган эдим. Бошланѓич партия ташкилотининг котиби Ќан-

УЛУЃ БИР КИШИ, КИЧИК БИР ИБРАТ дов деган киши менга њозирнинг ўзида уйга озиќ-овќат олиб, Тожикистон Коммунистик партияси Марказий Комитети биноси олдига боришимни айтди. -Нега? - дебсўрадим ажабланиб. - Бугундан бошлаб сен пахта териш мавсумида Душанбе шањар партия комитети вакили сифатида икки ойлик командировкага борасан. Ќара, сенга ќанчалик ишонч, бу ишончни, албатта, оќлаб кел. Коммунистик бурчингни адо ќиласан,-деб жавоб берди. У киши мени ўзига яќин тутиб, сен-сенлаб гапирарди. Мен унга ќараб њазиллашдим: - Модоми ки, менга шундай масъулиятли вазифани топширар экансиз, бундан буёѓига "сиз-сизлаб" гапиринг-да. Ўќитувчилар хонасида гулдирос кулги кўтарилди. Бизни Тожикистон КП биринчи котиби Турсунбой Улжабоевнинг ўзига ќўшиб олди. Марказий комитет биноси олдига автобуслар келиб тўхтади ва бизларни олиб, Регар томонга жўнади. Регар вокзалида райком котиблари, ижроком ходимлари, колхоз ва совхоз рањбарлари бизга пешвоз чиќдилар. Т. Улжабоев бизни таништирди. Кейин бизларни теримда ќолоќ бўлган колхоз ва совхозларга жўнатдилар. Уша ерда 1949 йил Сталинобод районидаги Оржоникидзе колхозининг раиси бўлган Ражабали Давлатовни учратдим. У киши Улжабоевга ќараб "Муаллимни бизнинг колхозга вакил ќилиб юборинг" деди. Т. Ўлжабоев табассум ќилиб, "Бу ерда жўрабозлик ва ўртоќлик ўтмайди" деб, њазиллашди. Кейин билсам, Ражабали Давлатов Шањринавдаги А. Жданов номли колхозга раис бўлиб келган экан. Мени Шањринавдаги Москва колхозига юбордилар. Бу колхознинг раиси Њасан ака Мирзоев Сотсиалистик Мењнат Ќахрамони, тажрибали раис, њарќандай янгиликларни ќувватлаб турадиган киши эди. "Москва" колхози 1960-нчи йилда маданий томондан бошќа колхозларга ќараганда анча устунроќ, пешќадам эди. Чунки колхоз правлениеси ќошида маиший хизмат кўрсатиш комбинати амал ќилар эди. Касалхона ва поликлиникалар мунтазам ишлаб турар, кўчаларга асфалт ётќизилган. Кечалари электр лампочкалар иёниб, атрофжавонибни чараѓон этарди. Колхозларни бирлаштириб, йирик хўжаликларни ташкил этиш муносабати билан Н.С. Хрушчев номидаги колхозни "Москва" колхозига ќўшиб, уни катта колхоз бригадасига айлантирган эканлар. Бригадир Саъдулло деган киши эди. Њеч ким унинг фамилиясини айтиб чаќирмас, мен њам бошќаларга ўхшаб, "акаи Саъдулло" деб мурожаат ќилар эдим. У кши жуда тажрибали бригадир бўлиб ќолмасдан, балки санъаткор њам эди. Њар ќандай мусиќа асбобини бемалол чала олар эди. Ќўшиќчиликда њва суяги йўќ эди. Мени бригадирнинг њовлисига жойладилар. Биринчи кеча акаи Саъдулло билан дастурхон атрофида ўтириб овќатланардик. Мен у кишидан бригадирлик ишидаги камчлик ва муаммоларни сўрадим. У киши: - Битта муаммо бор, уни њалќилсак, ишимиз олдинга силжийди,-деди жиддий оњангда. - Ќанаќа муаммо экан? Эшитайлик-чи. - Каналнинг чап соњилида 50-та лўлилар оиласи яшайди. Эркаклари ќўш оѓиз милтиќлари ва итлари билан, ярим кечада овга жўнашади, пахта теримига ќатнашмайдилар. Мен

уларни пахта теришга жалб ќила олмадим. Аёллари њам сањар мардонда елкаларига хўржин осиб, тиламчиликка чиќиб кетишади. Агар биз бу оилалардан бирон ќирќтасини пахта теришга чиќара олсак, ишимиз унгидан келарди,- деди у. Мен ётишдан олдин ќўнѓироќли соат капгирини иккига тўѓрилаб ќўйдим. Соат роса иккида ќўнѓироќ чалинди. Ўрнимдан сапчиб турдим-да, кийимларимни кийиб, бет-ќўл ювдим ва акаи Саъдуллонинг деразасини ќоќдим. У киши тун ѓира-ширасида кўзларини уќалаб, "Нима гап, тинчликми ўзи?"-- деб сўради. - Отларни эгарланг! - Ия, нега энди? - деди у баттарроќ ажабланиб. - Лўлилар мањалласига борамиз. Акаи Саъдулло отларни эгарлади ва иковлон йўлга тушдик. Менинг ќўлимда бита ручка ва блокнот бор холос. Ќайси бир эшикни таќиллатмасак, уй эгаси кўзини уќалаб, "Нима гап, тинчлик-ми ўзи?" деб ажабланади. Акаи Саъдулло мени "Бу киши Тожикистон Компартияси вакили, сизларни пахта теришга чиќариш учун келгакнар", деб таништирарди. Мен уй эгаси фамилияси ва исми, оила аъзоларини сўраб, блокнотга ёзмоќчи бўлганимда, уй эгаси "пахта теришга чиќамиз, фаќат бизни рўйхатга олманг" деб ялинарди. Мен эсам "фамилия ва исмингни ёзаман, пахта теришга чиќсанг, рўйхатдан ўчираман" дердим. Шундай ќилиб, лўлиларнинг 50-та оиласини пахта тершига жалб ќилишга эришдик. Бу, албатта, осон иш эмас эди. Њар икки-уч суткада бир марта Т.Ўлжабоевнинг ўзлари келиб, ишни ќай тарзда бориши , њосил йиѓим-терими њолати њаќќида суриштириб, "сйзлар бошќаларга ўрнак кўрсатинглар", деб таъкидлардилар. Бир куни мен Т.Улжабоевга " Ахир, њар бир колхозчи кичигидан каттасигача 100-200, баъзи кунларда эса, 300 килограммгача пахта теради-я. Бизники эса, урвоќ њам бўлмаяпди. Терганимиз нари борса, 15-20 килограмм чиќар ё чиќмас... Биз бошќаларга ќандай ўрнак кўрсатишимиз мумкин?" деб савол бердим. Т.Ўлжабоев менга ќараб кулиб, дедилар: - Сиз лўлиларни пахта теримига чиќариб, пахта териш нормасини аллаќачон бажаргансиз. Ана шу ишингизнинг ўзи бошќалар учун ибрат. Залдаги кишилар Т. Улжабоевнинг бу сўзларини эшитиб, ќотиб-ќотиб кулшидилар. Пахта мавсумидаги намояндалик фаолиятимиз ноябр ойининг охирларида тугади. Њамма билан хайрлашиб уйга ќайтдик. Булар њам ўтмиш кунлардаги унутилмас лањзалар. Бу лањзалар хаёлимда нурли рангларда жилоланади. Лекин шунисига ачинаман ки, мамлакатимизнинг биринчи рањбари бўлган Т.Улжабоевни бўрттирма, тўќима гапларга ишониб, ишдан бўшатишди. Кейинчалик у киши ўзининг мењнатсеварлиги, ишбилармонлиги ва ташкилотчилик сифатлари билан оќланди. Ња, њаќиќат эгиладию, синмайди. Бу маќолни Турсунбой Ўлжабоевнинг ибратли њаётига нисбатан ќўлласак, хато ќилмаймиз. М. АЊМЕДОВ, Душанбе шањридаги 15-ўрта мактаб ўќитувчиси,"Устоз", 5-6 (№94),2007

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

100-СОЛАГИИ УЛЉАБОЕВ вым, Ульджабаев один из немногих секретарей союзных республик побывал с государственным визитом в США, где стал первым из таджиков по-четным гражданином штата Небраска. Для него не имело значения, какой чин занимает собеседник. Главным и основным фактором оставались человеческие качества. Он считал важным оставаться человеком и гражданином при любых обстоятельствах! Каким же надо было обладать сильным духом, чтобы не сломаться, пережить и выдержать с честью и достоинством

Они шумят над страной и передаются из уст в уста. Они разносят славу побед и гордость народа своими сынами и дочерьми. Народ награждает ЛУЧШИХ люлей прекрасными легендами Легенда - это всенародное признание, проявление любви и благодарности. Имя Турсуна Ульджабаева окружено славой человека, совершившего подвиг самопо-жертвования ради блага своей страны и народа. На его плечи легла задача не только руководить Таджикистаном, но всегда и везде оставаться мудрым, мужественным, сильным человеком. Человеком с большой буквы. Ровесник революции, ровесник становления Советской державы. Ровесник и строи-тель Советского Таджикистана. Глубоко убежденный коммунист и искренне верящий до конца своих дней в идеологию коммунистического общества Советского Союза. Ему, рожденному и выросшему в бедной крестьянской семье, как никому другому была понятна и близка судьба простого таджикского народа, интересы которого он никогда не предавал. Ульджабаев всегда был и останется в памяти верным сыном Таджикистана. Став главой государства, Турсун Ульджабаев, самоотверженным трудом и смелостью, решительностью, принципиальными и кардинальными решениями в делах, собрав команду истинных и преданных единомышленников, создал будущую платформу экономики республики, плоды которой до сих пор дают Таджикистану жить! Воздвигнуты Кайракумский ковровый комбинат, Вахшский азотнотуковый химический комбинат, Анзобский горнообогатительный комбинат, начаты были знаменитые стройки советского периода: Таджикский алюминиевый завод и гордость республики - Нурекская ГЭС. Респуплика уверенно шла по правильно выбранному пути, строя крупные промышленные и стратегически важные для неё объекты, без которых невозможно развитие государства. Без его внимания не оставалась ни одна отрасль сельского хозяйства, в особенности, хлопководство. Создавались отдельные экспериментальные хозяйства по развитию тех отраслей, которыми всегда славилась наша республика. Это не только хлопководство, но и садоводство, овощеводство, бахчевые культуры и знаменитые виноградные плантации Фахрабада и Кангурта. Здравоохранение и образование были очень важными факторами в развитии страны, поэтому эти отрасли находили поддержку и понимание у первого лица. Именно при нём расцвели наука и культура Советского Таджикистана. Труд научной и творческой элиты Турсун Ульджабаев считал лицом республики и всегда поддерживал деятелей науки и культуры. В составе правительственной делегации (1959), возглавляемой первым секретарём ЦК КП СССР Никитой Хруще-

Акса-калом, а дети - Бобии директор. Это ли не народное признание? Народ, поверив в его силу с огромным энергетическим потенциалом духа и воли и любовь к ним, потянулся к Ульджабаеву, как магнит. Он жил их жизнью, их заботами. Дом Ульджабаева стал центром решения их многих жизненных проблем. И большой поддержкой для Ульджабаева стала его семья. Преданной любовью он был окружен верной подругой жизни, женой и матерью своих детей Шамсией Расуловной Ульджабаевой. Это она сумела создать вокруг него ту

ЛЕГЕНДЫ РОЖДАЮТСЯ, КАК ВЕТЕР взлёты и падение, подлость и клевету, предательство, злорадство и зависть недругов! Увы! Они всегда были и остаются спутниками крупных исторических личностей. А Турсун Ульджабаев был именно таковым. Ульджабаев не сломался духом, когда его, оклеветав, убрали с поста секретаря ЦК, лишив партбилета, которым он очень дорожил, и отправили в Московский (ныне район Хамадони) руководить совхозом "Меттинтугай". Сам выходец из простого народа он смело "пошёл" в народ. И за четыре года работы Ульджабаев поднял на высокий уровень хозяйство совхоза. Мало того, он поднял и освоил целинные земли, подготовил местные кадры, отправил на учёбу молодёжь в центральные вузы страны…. Это были 1961-64 годы. Он никогда не забывал тех простых и добрых людей, которые жили и работали рядом с ним. Они и их вера в своего Раиса дали ту силу, которая помогла выстоять Ульджабаеву в самый трудный период жизни. Роибов, возглавивший впоследствии совхоз, через не--сколько лет при встрече с Ульджабаевым на очередном сельскохозяиственном сове-щании, имея уже высокое звание Героя Социалистического Труда, склонил голову перед ним и протянул звезду Героя, сказав, что эта награда по праву принадлежит Ульджабаеву! Незабываемыми были и годы его работы в удивительно красивом горном крае -Гарме (племсовхоз "Гарм"). Новые люди, новое хозяйство. Какая-то необузданная сила преодоления просыпались в нём! С неустанной улыбкой он шел навстречу всем трудностям и поворотам судьбы. Имея огромный опыт ру-ководства республикой, Ульджабаев с легкостью восстановил развалившееся хозяйство. И не просто восстановил, а обновил и изменил структуру совхоза. Появились и новая школа, и больница, и торговые точки с хорошим обеспечением, и клуб с огромной библиотекой! Впервые в истории этого хозяйства в столицу республики уехала на учёбу в пединститут девушка Хосият Сатторова. Это ли не стало событием?! Поначалу настороженно встретили его люди. Но, видя, что их жизнь и быт меняются в лучшую сторону - поверили в Ульджабаева! За несколько лет отсталый по всем показателям совхоз превратился в передовой. Старики называли его

ауру, которая вдохновляла его жизнестойкость, и - главное тепло и уют дома, которым Ульджабаев очень дорожил. Дом Ульджабаевых всегда был открыт для всех - и для друзей, и для врагов. Хотя друзей настоящих оставалось немного. Но каких! Их именами по праву гордится таджик-ский народ - Назаршо Додхудоев, Шамсулло Юсупов, Мехрубон Назаров, Хакимджон Шарипов, Михаил Копельник, Ашурмат Назаров, Абдукарим Юсупов, Барот Дадабаев, Хамид Хусейнович Мансуров, Мирсаид Миршакар... Их не испугали ни трудности, ни расстояния, ни последствия. Ведь многих преследовали только за дружеские связи с Ульджабаевым. И спасибо судьбе, что рядом с отцом оказались по жизни два верных товарища, которые не отвернулись от него. Я уважала и любила их. И горжусь, что знала этих поистине верных товарищей отца: Н. Додхудоев и Ш.Юсупов! И ничто не смогло разъединить их: ни годы, ни невзгоды, которые сполна хлебнули они вместе. Гостепреимство и широта

души Улджабаева притягивали к себе людей разных профессий, разных национальностей. Кто только ни приезжал в его дом! Это были и первопроходцы Рогуна специалисты из Москвы, и биологи из Ленин-града, художники и журналисты со всех уголков не только нашей республики, но других республик СССР, поэты и пи-сатели, пастухи, перегоняющие отары на альпийские пастбища в высокогорья Гарма.... И для всех всегда находились тёплые слова, пиала горячего чая, вкусные лепешки, испеченные золотыми руками Шамсии Расуловны. Радушная натура Турсуна Ульджабаева всегда была рада гостям. Ульджабаев выстоял! Выстоял наперекор всему! Выстоял и утвердился! Ещё раз доказав, что он и есть истинный руководитель, которому не страшны никакие трудности. А главное - народ верил в него! Легендами обрастало имя Ульджабаева. Народ рассказывал о его делах, о его неуёмном характере, бесхитростном нраве... За годы его руководства в истории совхоза "Гарм" произошли радикальные изменения. Проводы на службу в ряды Советской Армии были общим праздником для всех. И потом Ульджабаев получал письма-благодарности от команди-

ров, где служили ребята. Он добивался, чтобы именно его молодые специалисты уезжали на стажировку в США, Москву, Львов. Именно его воспитанники были назначены директорами трёх крупных совхозов в Яванском районе. Человек поистине большого масштаба, он мыслил и смотрел на все происходящее государственно, масштабно. Для нас, его детей, жизнь отца была и остается примером для подражания во всех наших поступках и делах. Улджабаев твредо отстаивал свои позиции, не здаваясь ни перед чем! Он уверенно шагал по своей таджикской земле. Ибо это была его Родина! Это его Таджикистан! И он всегда был сыном Таджикистана! Манзура УЛЬДЖАБАЕВА, член Союза кинематогрофистов РТ, член Союза дизайнеров РТ, художник-постановщик кино и театра. "АиФ", Таджикистан, №18. 2009.

НАШРИ МАХСУС 1 Соли 1946 сањанаи фаъъолийяти ќањарамонони миллати мо - Ѓафуруф ва Улљабоюф фарохтару муносибтар мешавад, зеро аз ин замон Ѓафуруф дар раъси роњбарийи кишвар ќарор мегирад. Улљабоюфро тањсил дар мактаби олии њизбии Маскав, ки бо тавсияи Ѓафуруф роњї шуда буд, ба куллї дигаргун мекунад; дар пойтахти яке аз императорињои љањон ў ба тањаввулу тараќќийи дунёи муъосир, бо тазодду бархурди аќоиду мазоњибу ќавмиятњо, бо бедориву инќилоби миллатњои љањон, ба формулаи хољагию бардагї дар ин љањон ба таври даќиќ ошно мешавад. Дарк мекунад, ки миллате бедору берањм дар ин сиёстаи номард миллати дигареро ки гўлу хуфтаву хоб аст, мечарад! Агар яке аз комёбињои сиёсии Ѓафуруфро дар доштани ёваре њамчун Улљабоюфи донову тавоно талаќќї кунем, барори кори халафи ў - Улљабоев низ мањз дар њамкорию њамраъйию њаммаромии ёварони љонифидояш њамчун Назаршо Додихудоеви нахуствазир ва Абдулањад Ќањњоруф, муовини нахуствазир дониста мешавад. Улљабоюф панљ сол сарвари Тољикистон буд, аммо дар ин фосилаи баройи таърих чун панљ рўзаки кўтоњ кишвари моро ба 500-солањои пешрафт такон дод. Он ваќт, чунонки борњо гуфтаем, мо, тољикон, аз зумрайи мањрумоне будем, ки сарнавиштамон бозичаи дасти уруси мутаљовиз гашта буд. Дар табартаќсими русї, ки лоф аз озодї, баробарї ва бародарї мезаду њама дурўѓ буд(!), сарзамини мо ниме ба туркон монду ниме дар Афѓонистон ва ниме њам дар Њинд (Покистон)-у Чин. Рус ба нишони бенишонї як гўшаи мањруму ноободу таќрибан мамлув аз сањроњои беобу хорзорро, ки њатто роњи дуруст надошт, ТОЉИКИСТОН(?) эълом кард. Дида шуд, кўшиши Нусратуллоњи Махсум баройи бозгирифтани Бухорову Самарќанд ба фољиъаи куштори беамонаш анљомид. Мусалламан ин љабри навбатийи таърих бар мо буд. Ва мањз дар талотуми њамин мусибати миллї абармардоне чун Ѓафуруфу Улљабоюф ќофилаи сарнавишти миллати моро солор мешаванд, бо рою тадбири дигар. Яъне, чун Самарќанду Бухоро, ки дигар аз даст рафт, кунун љањони дигаре фатњ бояд кард ва бояд санги бинои Бухороњои наве гузошт! Ин тадбири фавќулъодае буд, ки дар андешаи касе намегунљиду татбиќашро афсона мепиндоштанд! Яъне, Улљабоюф бо итминони комил камар мебандаду дар садади эъмори сарзамине мешавад, ки таќрибан хористони беобу бефарёд аст! Таблуи корнамоињои љононаи ин Рустами Достонро, ки фаќат панљ сол дар сањнайи роњбарийи мо ва дар баробари як душмани ѓосиби берањму айёре майдондорї кард, бидуни њаяљони гулўгиру булўри ашки чашм наметавонам тамошо кунам. Бояд ба ошиќони шуравї, ин империяи вањшат, гуфт, ки ободии Тољикистон њич гоњ дар мадди назари Кремлину рус набуд! Обёрии даштњои мо, эъмори неругоњњову обамборњо пеш аз њама аз тадбирњои ќањрамонфарзандони миллие њамчун Улљабоювњо буданд, ки Маскавро бо љидолу кўшишњои хастанопазир мутаќоъид сохтанд, то дар ин роњ сармоя дареѓ надорад. Маскав аз ин тадобир манфаъати хешро диду сармоя гузошт! Њамин тавр, аз хоссу омм касе натавонист пай барад, ки дар љануби кишвар, дар канори Ому сањрои моломол аз бодлоху найистонњои Вахш хоки гавњарї дорад, њамчунин дар шимол дашти Дилварзин, ки хористон буду кавиру гумном. Инро Ѓафурув дид ва Улљабоюф! Сарвари дурандеши мо - Улљабоюф дар ростои чунин иќдом бо як тир чанд нишон мезад: аввалан анбуњи тољикон аз тангнои кўњистонњои Рашту Бадахшону Масчо водинишин мешуданд ва ба шањрњо, хусусан, пойтахт наздиктар. Дигар, дар ин пањноњои бузург (беш аз 700 њазор њектор дар ду водї!) гардунаи кишоварзии бемонанде ба роњи мурод мебаромад. Ва сеюм, заминкушоињои Улљабоюфи соњиброй баройи саноъати муќтадири кишвар пойде-

вори азимеро мегузошт. Обанборњои Ќайроќуму Муъминобод, коргоњњои азими саноъатии Тољикистон - корхонаи электрокимиёии Ёвон, корхонаи алюминиюми Регар, корхонаи нуриву азоти Вахш, коргоњи сементи Душанбешањр, коргоњи маъдани Анзоб, фабрикаи ќолибофии Ќайроќум, фабрикањои абрешуму нассољийи Душанбе њама аз лоињањои таърихии Улљабоюф будаанд, ки матбуоти озоди кишвар, хайр бинаду баракат, аз инњо бо ифтихору ањсан борњо зикр кардааст. Улљабоюф кору тадбири хешро ба он маътуф медошт, ки дар баробари љањониён як Тољикистони ба чањор абзор мудерну пешрафтаро манзур ва шуњрати воќеъии миллати халоќќи хешро, ки замоне дар љањон њамто надошт, дубора мусаљљал ку-

зидае буд, ки танњо оростани чунин њукумати шойистасолор дар имтидоди султаи русшуравию пас аз шуравї ба Улљабоюф муяссар шудааст. Марди таърихи мо бар дастгоњи давлатї хешони табор ё њаммањал намељуст, ў њамчун ѓаввос аз умќи љомеъа афроди хирадрою соњиби истеъдоди шойиста ба мансаберо сиво мекарду маќом медод; баройи вай на авлоду хешовандони гирду атрофу мањаллаш кадри худї буданд, балки афроди воќиъан дар сиёсат вориду дар умури давлатдорї омил ва омўзишдидаву огоњ муњимм буд; дар кумитаи марказии Улљабоюф (яъне, раёсати љумњури ў) ва девони вазиронаш шахсиятњои короеро таќрибан аз тамоми музофоти умдаи тољикнишин, аз љумла Бухорову Самарќанду Фарѓонаву

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

лњои ду, се ва чањорошёнаии хосс, бо меъмории нимаврупоиву нимашарќї, бо љоддањои дилкушову дархткории томму сарсабзию шодобии тамом. Дуюм: хиёбоне кашида мешуд бар рўйи рўди Душанбе аз Варзоб то њошияи љануби пойтахт, оинакорї бо љилчароѓњову анвоъи дуккону унвермагу ресторанњо. Ин бо нийяти макони тафрењї баройи сокинони пойтахт ва мавзеъе диданї баройи љањонгардони хориљї буд. Бар фарози ин хиёбон бояд роњи симии барќї насб мешуд, ки масири тулонии ин хиёбонро барои обирон наздик созад. Ва ин њама ниёз ба неруи барќ дошт, ки Улљабоюф тадбири онро њам андешида буд. Яъне, бо истифода аз оби рўдњои Зиддию Варзоб дар саргањи Варзоб як неругоњи муќтадире барпо мешуд ва он баробари чароѓон кардани рустоњои дурдасти Варзобу Зиддї њамчунин ниёзи барќи пойтахту ин шоњроњи пойтахтро бароварда мекард. Зимнан, марди таърихи мо, Турсунбой Улљабоюф, падари саноату энергетикаи

МАРДИ ТАЪРИХИ ТОЉИКОН САДСОЛА ШУД

Зикри љамиле аз Турсунбой Улљабоюфи ќањрамон над. Дар ин роњ фаќат касби рушди иќтисод кофї набуд, бояд аз илму дониш, аз фарњангу адаб дам зад. Зеро њар ки огоњтар - бедортар ва њар ки донотар - ободтару озодтар! Шойистатарин хидмати ин марди таърих дар ин роњ бузргдошти 1100солагийи сипањсолори назми порсї, устод Рўдакии Самарќандийи Панљрўдї буд, ки аз таљаммули он дида, моњийяти иљтимоъиву њатто сиёсийи он баройи тољикон бартар буд. Адабу назми порсї дар олам беназиру бенамуна аст ва дар садри он шахсийяте њамчун Абуабдуллоњи Рўдакийи тољикро аз нав ба љањониён муъаррифї кардан (дар муњити урусї-шуравї!) худ як ифтихору як дастоварди азиме буд дар он давра. Душанбешањри мо он замон мизбони љаласаи љањоние буд, ки дар он шахсиятњои олирутбаи сиёсию фарњангие аз як ќатор мамолики Осиёву Африќо, ќаламрави шуравї ва муњиммтар аз њама, Афѓонистону Эрони дурафтодаву њатто фаромуш аз моро намояндагї мекарданд. Он замон Улљабоюфи вориси Оли Сомон ба дўсту душман, ба вижа ба Эрону љањони порсигўён аз нав гўшзад кард, ки мо - эрониёни Варорўд, њастем ва дар оташи миллатсўзи кумунизми русї об нашуда, ифтихор аз эронияту порсии хешро аз даст надодаем! Баройи мењмонони њамнажоду њамхуну њамзабонамон низ мояи таъаљљубу тањсин буд, ки порсї дар мањди азалияш зиндаву бопарљо монда ва ѓуруру ифтихори миллийи порсигўёнаш аз даст нарафта! Бад-ин минвол, Улљабоюф ба сарнавишти миллати хеш чи дар Тољикистону чи берун аз он бетафовут набуд, балки дар андешаи дубора эњё кардани як кишвари мутамаркизу томме буд, ки тамоми воњањои тољикнишину форсигўро бояд дар бар мегирифт. Барзи ин уммедро Њаким Фирдавсии Тусї дар боѓи дилњо кишта буд; ин аз тадбрињои Абумуслими Хуросонию Мунтасир аз Оли Сомон дар њазор соли пеш буд ва баъдан дар сари Ањмадшоњ Масъуди шањид - шери номовари Панљшер љавлон зад, ки ў њам тољикро бори дигар ба љањониён шиносонду аммо номурод рафт. Шоёни зикр аст, ки Улљабоюф бовар дошт, ки дар роњи эњёи Хуросон муваффаќ мешавад, албатта бо чанд ваљњ: Улљабоюф њич гоњ ѓофил аз тољикони дигар иќлиму музофотњои берун аз Тољикистон набуд, балки њамчун пешвои воќеъийи тољикон онњоро аз дуру наздик саробонї мекард. Дар режими шуравї юриши нобудкарданњои макотиби тољикию узбаккунонии тољикон дар Узбакистон танњо пас аз барканории ў аз ќудрат сар зад; њукумати Улљабоюф мураккаб аз як девону раёсати омилу кордидаву огоњу вар-

Тирмиз мебинем, ки имрўз бадбахтона њич кас аз онњо ёде намекунад. Мањз дар партави њамин руњия Улљабоюф соли 1957 аз Тошканд академик Султон Умаровро ба њайси сарвари Фарњангистони Улуми Тољикистон љалб кард. Улљабоюф дидайи шањшинос дошт, ки баъд мебинем, академик Умарови физикдон дар рушди илму дониш дар Тољикистон, ба вижа улуми даќиќ чї хидмати синоиеро баройи миллатамон анљом додааст! Ва, билохира, ин сарвари бузурги мо аз лињози нуфузу ќудрату эътибор марди аввали сиёсати Осиёи Марказї ба шумор мерафт ва аз чењрањои барљаставу муассири Кремлин буд, то он њадд, ки биме дар Маскав буруз мекард - ба зудї ин тољики пур аз энержї хољаи Кремлин хоњад гашт! Ин нигаронињо аз он буд, ки Улљабоюф дар ѓолиби анљуманњо, тарроњињои муњимми иќтисоду сиёсати шуравї ё ки аз диду боздидњои расмийи хориљии сарони он дасти рости Хуручшуф - сарвари онваќтаи шуравї буд (мас. дар сафарњо ба Њинду Бирма, Индонезї, Афѓонистон, Белгия, Фаронса). Улљабоюф њудуди як моњ бо Хуручшуф дар ИМА аз шањру иёлоти ин сарзамин диду боздид кард, ки њар мусофират ба манзалаи донишгоње ба бинишу дониши ў меафзуд. Инњо буданд аз љумла умдатарин сифоти сарварию пешвоийи ин марди нодири таърихи мо! Боз як гуфтанї: њудуди сї соли пеш, ваќте дар телевизиони тољик кор мекардам, аз равоншод Абдумаљид Замонуф, яке аз рўзноманигорони варзидаи кишвар, мудири шуъбаи кишоварзии телвизион, аз шиносњои наздики Улљабюфи худорањматї, наќлњои шигифтангезе мешунидам. Ба гуфтаи устод Замонуф, Улљабоюф баробари тавсеъаи маорифу саноъату кишоварзии Тољикистон њамчунин бо ёди Бухорову Самарќанд (он пойтахтњои акнун душманѓасбкардайи мо) наќшаи эъмори пойтахтеро дар симои Душанбешањр дошт, ки ба таъбири худашшањрро дурдонаи Шарќ мекард. Имрўз соњибони шањри Душанбе бидуни андешаву истињола њар љоеро дар пойтхат бихоњанд, меламбонанду вайрон мекунанд ва умдатан аз пайи њавою њирси бозаргонї. Аммо он замон Улљабоюф дар андешаи ободии харобањо буд. Ў бо таъассурот аз сафарњои Аврупову Амрико наќшайи ба истилоњ "Се сайёра"-ро тарроњї кард, ки тибќи он дар се самти шањр се уфуќи тозаву мудерни љањоншумул сар баланд мекард. Нахуст, тибќи ин тарњ, дар ноњияи Кўњдомани шањр (Нагорний), аз рўйи таљрибаи шведсарињо - ќасабае ё шањраке андар канори кўњдоман сохта мешуд, ки муштамил дар се ё чор рада бо манзи-

Тољикистон аст, ки тарроњию сохтмону эъмори азимтарин неругоњњои олам Нораку Роѓун самараи барномањои созандаю таърихийи ўянд. Саранљом, тибќи наќшаи Улљабоюф дар бахши њисоррўяи пойтахти Тољикистон ќасабаи Душанбеи Нав (бо илњом аз боздиди Амрикову хусусан Ню-Йорк) бо биноњои азими осмонхарош эъмор мешуд ва пойтахти мо ба истилоњ рашки шањрњои мудерни љањон мегашт. Аммо замонайи бедод, ки душман дасти боз дошту мо дасти кўтањ, Улљабоюфро бо гурўњи бунёдгару ќањрамонаш дар нимароњ ноком кард. Тасаввур кардан душвор нест, ки агар он ваќт Тољикистон мухтору соњиби истиќлол мебуд, ин родмарди шарифу гурўњи ў чї таърихе шукфову тилої баройи тољикон меофариданд... Имрўз дар садсолагийи Улљабоюф муњити расмийи кишвар хомуш аст, гўиё чунин марди майдоне набудааст, ки дар як сарзамини гирњхўрдаи биёбонї, ки урус онро Тољикистон ном нињоду тољиконро мањруму бенаво кард, бањори бебозгашти ободї, сарсабзї ва ваљду сарафрозї овардааст. Имрўз аз Улљабоюфи ќањрамон њукумату девони вазирони мо ёде намекунад, ки замоне мисли онњо сарваре дар ин Ватан бо ѓуруру ѓайрати миллї, бо азхудгузаштагї камари њиммат басту дар ињотаи дўсту душман як Тољикистоне бо саноати азим барпо кард ва њайфо акнун аз он саноат ёде мондаву садњо њазор мардони кори мо аз љабри бекорї дур аз диёр, дар ѓурбату хорї баройи саноати бегонагон љон мекананд! Имрўз парлумони мову аъзояш љонбозињои ин ќањрамони миллиро дарк накарда, худро ба кўйи бехабарї задааст, балки хабардор шудан њам намехоњад, ки як рўзгор Тољикистоне буд дар панљайи љањаннамийи шуравии мустабидд ва сарвари пешмарге дошт бо номи Турсун Улљабоюф. Магар давлатмардони Тољикистон бо намояндагї аз мардум ба дирўзу фардойи Ватан бетафовут њастанд, ки салафи барўманди худро аз ёд бурдаанд?! Аммо онњо бояд бидонанд, ки њастанд касоне ин марзу бумро бо тору пўд дўст доранд ва дар роњи саъодати ин Ватан тайёранд на ба гуфтор, балки ба кирдор дилу љон бибозанд. Ин мурдумон Улљабоюфњостанд, ки дар њар замоне зикри љамилашон дањон ба дањон ба офоќ мепечад. Зеро Он гурўње, ки рањиданд аз вуљуд, Чархи Мењру Моњашон орад суљуд! Њар ки мурд андар тани ў нафси габр, Мар варо саљда барад Хуршеду абр! Обид ШАКУРЗОДА

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

ТАБЛИЃ

НИГОЊИ МАРДУМЇ ?-И НОБОБ Дар куљое хондам, ки дар Тољикистон бемории сафедшавии хун зиёда шуда истодааст. Мехостам фањмам, ки шумораи гирифтороне, ки бемории сафедшавии хун мебошанд, дар Тољикистон чї ќадар аст? Дар кадом минтаќаи Тољикистон шумораи беморони мазкур зиёд ва дар кадом минтаќа аз њама кам аст? Шумораи ин беморон нисбат ба соли гузашта чї ќадар кам ё зиёд шудааст? Абубакр Њољиев, сокини ноњияи Хуросон Тибќи нишондодњои оморї гирифторшавї бо бемории сафедшавии хун дар Љумњурии Тољикистон њамагї 455 нафарро ташкил медињад. Шумораи ин беморон дар вилояти Суѓд аз њама бештар буда, дар Вилояти Мухтори Кўњистони Бадахшон камтар ба ќайд гирифта шудааст. Дар се моњи соли 2016 нисбат ба се моњи соли 2015 26 нафар зиёдтар беморон ба ќайд гирифта шудаанд. Ба суоли Шумо Насим ОЛИМОВ, муовини Вазири тандурустї ва њифзи иљтимои ањолии Љумњурии Тољикистон посух дод.

?-И БОБ Чанд моњ мешавад, ки бањсњо атрофи кандани биноњои театри Лоњутї, чойхонаи Роњат ва ѓайра аз хиёбони марказии Душанбе дар ављ аст. Чанд ваќт шуд, ки дастрасї ба Интернет надорам ва мехоњам донам, ки таќдири биноњои мазкур чї шуд? Оё рўйхати биноњои таърихї дар шањри Душанбе аниќ шуданд ё не? Айём ЌОСИМОВ, сокини шањри Душанбе Рўйхати биноњои таърихї дар пойтахт аниќ шуданд. Шањрдори Душанбе дар њамкорї бо Донишкадаи давлатии шањрсозии Русия "Гипрогор" наќшаи куллии Душанберо, ки њанўз соли 1983 тањия шуда буд, такмил карда, рўйхати 15 биноро њамчун ёдгории меъморї эътироф кард. Рўйхати биноњои таърихии Душанбе: 1. Театри опера ва балети ба номи Садриддин Айнї 2. Бинои Дастгоњи иљроияи президенти Тољикистон 3. Бинои Маљлиси Намояндагон ва Маљлиси Миллї 4. Бинои китобхонаи собиќи Фирдавсї (њоло Палатаи њисоб) 5. Мењмонхонаи "Пойтахт" 6. Осорхонаи кишваршиносї 7. Бинои Филармонияи давлатї 8. Бинои Академияи илмњои Тољикистон 9. Бинои Донишгоњи давлатии омўзгорї 10. Чойхонаи "Роњат" 11. Бинои Донишгоњи давлатии тиббї 12. Биноњои бо каркаси чандир дар хиёбони Рудакї 13. Маљмўи манзилњои зист дар рў ба рўи боѓи Рўдакї 14. Бинои бисёрќабата дар кунљи майдони 800-солагии Маскав 15. Бинои "Кохи Вањдат".

ЛАТИФАЊО -Вася! Ту метавонистї, ки барои дўсти бењтарини худ дар муњлати як моњ 100 доллар пул ќарз дињї? -Албатта метавонистам! Лекин ман ин хел дўст надорам! *** Марде полезеро дида монду халтаро аз китфаш гирифта, даромада, то нимаш турб ва ба болои он сабзї канда андохт.Акнун халтаро мебардорам гуфта истода буд, ки соњиби полез омада монд ва аз халта як то як то сабзи бароварда ба сари мард задан гирифт.Сабзи дарди бедаво буд, баъд навбати турб мерасид.Мард, њар боре, ки сабзї ба сараш мезад, турбро дар назар дошта: -Охираш ба хайр шавад, охираш ба хайр шавад! - мегуфт. *** Зане деги њамсояашро талабид ва баъд аз ду руз ба он дег дегчае њамроњ карда бурда доду гуфт: -Дегатон зоид ин бачааш. Њамсоя хурсанд шуд. Зан бори дигар аз њамсоя дег талабид, аммо ин дафъа бурда надод. Њамсоя, ки ин дафъа низ бачадор шуда омадани дегашро чашмдор буд, омада дегашро талаб кард. Зан гуфт: -Дегатон мурд. -Њељ гоњ нашунидаам, ки дег мурда бошад, -гуфт њамсоя. -Магар шунида будед, ки дег таваллуд мекунад?! - гуфт зан. *** Як шиноси Мушфиќї, ки одами сарватманд буд бемор шуд. Мушфиќї беморбинї рафт. Шиносаш ба у панљоњ танга доду гуфт: -Чун ман беморам наметавонам намоз бихонам. Њар руз панљ ваќт намозатонро ду карат хонеду як караташро ба ман бубахшед ,-гуфт. Мушфиќї бист тангаро гардонда доду узр пурсид: -Хобам сахт, ба намози бомдод хеста наметавонам, хуфтан нарасида хобам мебарад, барои се ваќт намоз си тангаатон кофист. *** Марде аз сафар бармегашт, торик шуд, ба хонаи як шиносаш даромад. Шиносаш одами хасис буд, хеле гап доду баъд љойгањ партофта: -Бањузур хоб кунед, шабатон хуш,- гуфта баромада рафт. Аз гуруснагї хоби мард намебурд, ноилољ хеста дарро таќ-таќ кард.Шиносаш аз дарун: -Чи шуд?- гуфта пурсид. -Дуто нон даркор, - гуфт мард. -Дар ин нимишаби нонро чи кор мекунед?- пурсид шиносаш. -Таксари паст, хобам набурда истодааст, нонхоро ба тагаш мемонам, - гуфт мард.

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

АКСИ ГЎЁ

МОЛИКИЯТИ ПЕШВОИ МИЛЛАТИ ЊИНДУ МАЊАТМА ГАНДИ БАЪДИ ВАФОТАШ

ОЁ МЕДОНЕД? - Чаро ранги хуни инсон сурх аст? Чунки дар таркиби эротроситхои хун гемоглобин мавчуд аст,ки сурхшавии хун аз ин њисоб аст. - Дар Полша ду дарёчае њаст ки дар кунљи ростї якдигарро убур мекунанд- Велна ва Нелба. Дар баробари ин, бо сабаби фарќият доштани њарорати обњои дарёчањо, суръат ва сатњи љоришавии обњо, ин ду дарёча ба њамдигар омехта намешаванд. - Оё медонед, ки ваќте дар ИМА ягон штати нав илова карда мешавад, парчамашро тайѓир медињанд яъне ситорачањои нав илова мекунанд. Охирон маротиба охири солњои 1950 тайѓир дода шуда буд, ваќте ки маќоми штатњо ба Гавай ва Аляск пешнињод карда шуда буд. - Парчами Парагвай хусусияти истисної дорад- яъне дар ќисми руйї ва баръакси парчам тасвироти фарќунанада дида мешавад. Дар ќисми руйии парчам нишони миллии ва дар љониби баръакс бошад-мўњри хазинадории Парагвай тасвир карда шудааст. - Бародарон Ройт ба соли 1903 милоди барои аваллин бор бо њавопаймои дастсози худашон парвоз карданд. - Зарофа метавонад бо сурьати 57 километр дар соат бидавад.

БА ЉОИ 09 Дар ваќти зарурат шумо метавонед ба Хадамоти зиддиинњисории назди Њукумати Љумњурии Тољикистон занг занед. Азизов Абруразоќ Мирзоалиевич - сардори Раёсати њимоя ва рушди раќобат Тел. 236-50-19 Зарифов Сайдалї Зардакович - Сардори Раёсати танзими монополияњои табиї Тел. 236-50-29 Хољаев Акбар Анварович - сардори Раёсати њифзи њуќуќи истеъмолкунандагон ва назорати фаъолияти рекламавї Тел. 236-50-17 Табарова Дилором Холовна - Сардори Шуъбаи корњо Тел.236-50-08 Шуъбаи умумї: 236-50-08

Барои ба суолњои доѓи худ посух гирифтан ба идораи њафтаномаи "Нигоњ" мурољиат намоед. Суроѓа: шањри Душанбе, кўчаи Лоиќ Шералї-77, назди Хона музейи Мирзо Турсунзода. Ё ба масъули сањифаи "Нигоњи мардумї" бо шумораи телефонии 44-600-80-38 ва 915-89-0357 занг занед. Ё ба воситаи смс-паём саволи худро ирсол доред. Њамчунин ба почтаи электронии nigoh_tj@inbox.ru арзу пешнињод ва мушкилоти худро бинависед.

ХЕЛЕ ГАРОН

“НИГОЊ”, ЧОРШАНБЕ №6 (489), 4. 05. 2016

ТАНЗИ СИЁСЇ

ТОЉИКИ ТИТУ ПИТУМ! Ман як зарраи хокум, Оринасаби покум, Пош хўрда чун чигитиум, Тољики титу питум. Ѓарќи андарзу пандум, Фаќат суханай ќандум, Монанди алфавитум, Тољики титу питум

Њарчанд Сино дорум, Духтури дунё дорум, Муњтољи Айбалитум, Тољики титу питум.

Бефару габаритум Тољики титу питум. Байни турку афѓонум, Хитої - домодљонум Беќулфу бекалитум, Тољиќи титу питум.

Ќувватум дар Русия, Ѓайратум дар Сурия, Касалии рахитум, Тољики титу питум.

Ман аз ваќтуш гишнаюм, Сўхтагию ташнаюм, Калонай апетитум, Тољики титу питум.

Сапожник без сапогум, Носороги берогум Њукуматум, ЊНИТ-ум, Тољики титу питум.

Маводи пахта дорум, Заводи пахта дорум, Тайи куртаи читум, Тољики титу питум.

Ман мушти беангуштум, Ман ангушти бемуштум, Ифлос шудай муњитум, Тољики титу питум.

Аз пайи рисќи рўзї, Дар кўчањои русї, Дур шуда аз магнитум, Тољиќи титу питум.

Аз дасам рафт ошкоро, Самарќанду Бухоро, Саршап кадай манѓитум, Тољики титу питум.

Одам дар чархи гардун, Ай хокай ё аз маймун? Ман гови бетаритум, Тољики титу питум.

Рангу рўям њама зард, Чењраам пурчангу гард, Милсли гули сунљитум, Тољики титу питум.

Муллоюм, отеисттум, Муаззинум артистум, Наместум дар як ритм, Тољики титу питум.

Гарчи санги хораюм, Афсўс сад пораюм, Пораи гранитум, Тољики титу питум.

Њам њољї, њам алкашум, Њам безеб, њам мањвашум, Сар то по каларитм, Тољики титу питум.

Рањум рањи борикай, Пеши чашмум торикай,

Дарди ту дарди ман аст, Чењраи зарди ман аст, Агар тупум ё титум, Тољики титу питум. Пур гуфтум гапои талх, Чунки хўрдам чойи талх, Дар Русия ќанфитум, Тољики титу питум. Чун донањои марљон, Пањн шидай рўи љањон, Њар љо бошї, ќатитум, Тољики титу питум! Биёен якљо шавем, Мушти тавоно шавем! Аскари ќаторитум! Тољики титу питум. Ман туро њамчун аккос, Дар худ кардам инъикос, Шабнами сањаритум, Тољики титу питум. Масттарин шоират - ман, Пасттарин шоират - ман, Шоири повалитум, Тољики титу питум. То љон дорум дар бадан, Васфи туро кунам ман, Ќосимљон Зарифитум Тољики титу питум! Аз сањифаи Хуршед МАВЛОН дар Фейсбук

52 СИФАТИ "НИГОЊ" Умед ЉАЙЊОНЇ, забоншинос ва пажуњишгари тољик:

РУХДОДЊОИ ЉАЊОНРО БО ДИДИ ТОЉИКМЕЊВАРОНА ПЎШИШ МЕДИЊАД "Нигоњ" яке аз камшумор расонањоест, ки рухдодњои кишвару љањонро бо диди тољикмењварона пўшиш ва бозтоб медињад. Агар андаке забони матолибатон форситар мешуд, рўзномаатон бењтар мегашт. Бавижа забони матолибе, ки аз ќазияњои додгоњї ва низомиву амниятї тањия мешаванд, тољикона нест.

Муњаррир: Фаридун РАЊНАВАРД

МУАССИС: Созмони љамъиятии «ИНДЕМ» («Информатика барои демократия ва рушди миллї»).

Гулрухсори САФЇ, шоир: -Агар фољиа набошад, шоир таваллуд намешавад. -Ин хел бошад, хелењоро мисли Бозор Собир дар подвали КГБ шаппа кардан лозим будааст-да. Лекин баъди буромаданашон ин ќадар хонаро њукумат аз куљо меёбад? Франтс КЛИНТСЕВИЧ, муовини раиси кумитаи дифоъ ва амнияти Шўрои Федеролии Русия: -Бояд дар сатњи давлатї моро зарур аст маълум кунем, ки барои Русия чї муњимтар аст: равобити хуб бо љумњурии собиќи Шўравї, ки мо, бидуни шак, ба онњо арљ мегузорем, ва ё амнияти шањрвандони мо? - Хер Франтс! Оба надида, труси кашидан чї лозим буд?! Ќотилон тољик ва њатто аз Осиёи Марказї набудаанд-ку, муттањами дуруѓгўй!

Ватанум - Тољикистон, Суѓду Помиру Хатлон, Ягона монолитум Тољики титу питум

Њафтанома дар Вазорати фарњанги Љумњурии Тољикистон ба ќайд гирифта шудааст.

МАНГАР, КИ КЇ МЕГЎЯД...

Котиби масъул: Умари ТОЊИР nigoh_tj@inbox.ru

Шўъбаи иттилоот ва сиёсат тел: 600 80 38 Шўъбаи тањќиќот ва тањлил тел: 93 591 02 01 Шўъбаи иљтимоъ ва иќтисод тел: 600 80 38 Шўъбаи реклом ва огоњиномањо тел: 918 74 75 79

Њикматулло НАСРИДДИНОВ, арбоби сиёсї солњои 80-90-уми асри гузашта: -Чанд сол ќабл ѓайриинтизори аксари коршиносон љоизаи сулњи Нобел ба президенти ИМА Барак Обама таќдим гардид. Ман ва натанњо ман мутмаинем, ки барои барќарор кардани сулњу субот дар кишвари худ ва дар минтаќаи Осиёи Марказї, Э.Рањмон на камтар аз Б.Обама сањм гузоштааст. -Э, монед шумо ин ишорањои хунукатонае! Обама Ироќу Либияро харобазор кард, шумо чињо гуфта истодаед?! Исфандиёри НАЗАР, шоир ва журналист, ки тарки Тољикистон кардааст: -Дигар илољ надоштам. Агар намебаромадам, девона мешудам. Он ќадар шикастаам, ки тоби таънаву дашномам нест. - Бе ташвиш бошед,Шоъир! Баъди пурсидани паноњгоњи сиёсї дар Аврупо шуморо дар инљо њатман девона эълон мекунанд. Аркадий ДУБНОВ, журналисти рус: -Кишвари бузурге, ки дар он нархи нон гарон мешавад, хун мехоњад. Душман мељўяд, миёни кишварњое, ки дар як иттињод буданд, мехоњад зуд онњоро љазо бидињад. Ва њамаи ин дар арафаи Рўзи Ѓалаба, ки њар рўз ба хотиррасон мекунанд, он дар якљоягї бо њамон тољику узбак ва озарбойљонї ба даст омада буд... - Љони гапро гуфтед, бобои Аркадий! Вале агар ин кишвар Русия асту душманљўй Путин, оќибати њамаамон нек бод! Саид АЊМАДОВ, профессори ДМТ ва собиќ роњбари Кумитаи дини Тољикистон: -Мубориза бо ифротгарої ва терроризмро набояд бо озодињое, ки ќонунњои Тољикистон додаанд, дастак кард, барои танќиди Тољикистон. - Барои корњои худатон, бобои мулло, ягон дастак лозим нест. Кодекси љиної ва суди мустаќил баст аст.

Дар њафтанома матолибе низ ба нашр мерасанд, ки бо мавќеи идораи он муѓойират доранд. Дар шумора аз аксњое њам аз Шабакаи љањонии Интернет истифода шудааст. Матолиби хусусияти таблиѓотидошта ® метавонанд танњо бо пардохти муайян дар њафтаномаи «Нигоњ» нашр шаванд. Барои дар дигар нашрияњо пурра ё ќисман чоп кардани матолиб ва иќтибосњо аз «Нигоњ» иљозаи хаттии идора ва нишон додани сарчашма дар шакли «аз њафтаномаи «Нигоњ» №_ аз санаи _» њатмист. Њуќуќи муаллифии кулли матлабњои шумора ба идораи њафтаномаи «Нигоњ» ва СЉ «ИНДЕМ» тааллуќ дошта, тибќи ќонунгузории љории Тољикистон ва байналмилалї њифз карда мешаванд. Дар њолати наќзи "Меъёрњои ахлоќии фаъолияти журналистї дар Тољикистон" аз љониби нашрияи мо, бо арзу шикоят метавонед ба Шўрои воситањои ахбори оммаи Љумњурии Тољикистон (Шўрои ВАО - и ЉТ) мурољиат намоед.

Ќимати рўзнома дар фурўши чакана на беш аз 2,5 сомонї Њафтанома дар нашриёти «Мега-принт» чоп мешавад. Ќимати обуна барои як сол - 96 сомонї. Индекси обуна: 68990 НИШОНИИ ИДОРА: Љумњурии Тољикистон, шањри Душанбе, кўчаи Лоиќ Шералї, хонаи 77. Телефон: (44) 600 80 38, 224 25 09