Ё, ТАВБА!
БАЊС
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
Шумораи ихтисосии нашрия ба унвони арзи эњтиром ба хадамоти шоистаи доктор Сафар Абдуллоњ дар илму адаби тољик нашр мешавад
№45 (427). Душанбе, 2-юми феврали соли 2015
e-mail: nigoh_tj@inbox.ru
1
www.facebook.com/nigohtj
Сафар Абдуллоњ Нома ба Фарзона САЊИФАИ 6
Оинаи љонномаи ховаршиносї САЊИФАИ 7
Пайвандгари фаслњои људої САЊИФАИ 5
Сафар Абдулло человек миссии САЊИФАИ 13
Паёми борвари бовар САЊИФАИ 16
С днём рождения, Мастер!
МАН ИН ЉО ЗОДААМ... Ман ин љо зодаам, эй дўст, ин љо реша дар хокам, В-аз ин љо меравад љони гиромї сўйи афлокам. Агар вайрона ё обод, ё дар банди истибдод, Ман ин вайронаро дорам, ки бо ёдаш тарабнокам. Ватан! Ин Тољикистон - порае аз хоки Эронвич, Ватан, яъне Хуросон - зодбуми оли бебокам. Ман ин љо зодаам, ин љо муњаббат дидаам, эй дўст, Њам ин љо сар нињам, ин љо ки бошад модари покам. Сафар АБДУЛЛОЊ
САЊИФАИ 16
2
ЧЕЊРА
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
Сафар Абдуллоњ яке аз пуркортарин олимони муосири тољик аст. Вай тоза аз Маскав баргашта буд, ки нооромињо водораш карданд дубора мењанашро бо дидаи хунбор тарк кунад. Инак, муддати бештар аз бист соли охирро дар хориљ аз Ватан, дар шањри Олмотии Ќазоќистон мегузаронад ва шояд ин бахши зиндагонии ў пурбортарин солњои талошњои илмии ў бошанд. Вай аз аввалин рўзњои вурудаш ба шањре, ки барояш комилан бегона буд, кўшишњои зиёде кард, ки дар он диёр ба миллати мо эњтиром ќоил шаванд. Барои исботи тољик набудани љугии талбанда дари канолњои телевизионии ин шањрро кўфт ва муваффаќ њам шуд, ки ќазоќњо ва сокинони ин кишвар тољикро аз љугї фарќ кунанд. Олими тољикро лозим омад аввал барои шарафи миллаташ дар набард шавад ва собит кунад, ки тољик хонабардўш њам, ки шуд, бори гарони ѓарибиро мекашад, вале даст ба гадої намебарад. Сафар Абдуллоњ барои муњити адабиву фарњангї ва илмии Ќазоќистон бегона набуд, чун замоне, ки дар Маскав кору зиндагонї мекард, бо чанде аз олимони шинохтаи ин кишвар равобити дўстї дошт ва ториху фарњангу адаби минтаќаро медонист. Аз сўи дигар вай бо Олжас Сулаймонов, адиби шуњратёри ин сарзамин равобити дўстона дошт ва чандин тан аз адибони дигар амсоли Мухтор Шаханов, Улуѓбек Есдавлат ва ѓайраро низ хуб мешинохт. Дар марњилањои баъдии зиндагонии ў дар Ќазоќистон мо мебинем, ки вай дар чопу тањия ва пажуњиши осори Олжас Сулаймонов сањми сазовор гирифтааст. Ў соли 2005 нахустин бор осори мунтахаби ин адиби маъруфро дар њафт љилд ва њашт китоб тадвин ва виросторї намуда, бо пешгуфтори муфассале бо номи "Шоир ва шањрванд" ("Поэт и гражданин") ба чоп расонид., ки сарсухан ба унвони бењтарин маќола дар бораи шеър эътироф шуд. Сафар Абдуллоњ 30-уми январи соли 1955 дар Тољикистон дида ба љањон гушодааст. Хатмкардаи донишкадаи забон ва адабиёти тољики Донишгоњи давлатии Тољикистон аст. Солњои 1979-1984 даврањои коршиносї ва аспирантураи Институти адабиёти љањони вобастаи Акадимияи улуми Иттињоди Шўравиро бо мувафаќият сипарї кард ва дар њамин пажуњишгоњ поённомаи худро тањти унвони "Сунани њаммосањои миллї дар шеъри муъосир" дифоъ намуд. Аз маъдуд касоне (аз тољикон) буд, ки аз оѓози солњои њаштодуми ќарни гузашта маќолоти илмию адабии ў дар матбуоти Маскав аз љумла: "Вопроси Литературы" "Литературная Газета" ва "Дружба Народов" интишор мешуд ва њамеша мавриди вокунишњои мусбат аз суйи доирањои илмиву адабї буд. Ин буд, ки соли 1984 эшонро барои кор ба институти Адабиёти вобастаи Иттињодияи нависандагони Шўравї даъват намуданд ва то соли 1991 ў ба симати муаллими калон ва донишёри (дотсенти) Институи номбурда, фаъолият кард ва њамзамон корманди калони илмии Институти забон ва адабиёти Тољикистон ба номи Рўдакї ва баъдан корманди Институти шарќшиносии Академияи илмњои Љумњурии Тољикистон буд. Аз соли 1989 Узви Иттифоќи нависандагони Иттињоди Шўравї аст. Сафар Абдуллоњ олимест, ки дар риштаи таърих ва назарияи адабиёти асрњои ќадим ва миёнаи форсу тољик, наќди адабї, шеъри муосири форсї корњои пажуњишї мебарад. Вай иртибототи таърихию фарњангии халќњои Шарќ, ќабл аз њама халќњои форсзабон ва туркзабон ва фарњанги исломиро мавриди омўзишу тањќиќ ќарор додааст. Забони форсї ва наќши он дар фарњангу тамаддуни Шарќи асрњои миёнаро хеле хуб омўхтаву пажуњишњои арзишманде дар ин замина анљом додааст.
!АБВАТ ,Ё
СЊАБ
сию ќазоќї ба форсї зањамоти зиёд кашидааст. Вай китоби "Андешањои Абай"ро ба забони порсї тарљума карда аст, ки соли 1995 дар Эрон тањти унвони "Нигоње ба зиндагї ва осори Обой" мунташир гардидааст. Китоби "Эрон чї њарфе барои гуфтан дорад?" навиштаи доктор Муњаммадалии Исломї Надўшан низ бо ибтикор ва эњтимоми Сафар Абдуллоњ ва њамкории Зарина Жондусова аз форсї ба русї тарљума шуда, соли 2008 интишор ёфтааст. "Ишќи Монии наќќош", асари Темур Зулфиќоровро аз русї ба форсї тарљума кардааст. Ќиссаи маъруфи Мухтор Авезов нависандаи бузурги ќазоќ "Гурги хокистарї"-ро ба форсї барои маљаллаи "Бухоро" (Эрон) тарљума кардааст. Ў муаллифи беш аз 250 маќолаи илмиву пажуњишї дар заминаи таърихи адабиёт ва забони форсиву тољикї, оинњои миллии эронинажодон, њамосањои миллї ва шеъри мусоир мебошад, ки дар нашрияњои кишвар ва хориљ аз он бо забонњои форсї (тољикї)ву русї ва ќазоќї, инглисї ва ѓайра нашр шудаанд. Сафар Абдуллоњ аз маъдуд олимонест, ки њар сол дар чандин конфронсњои илмии байналмилалї ширкат ва суханронї мекунад. Солњо ба мутолиъаи "Шоњнома"-и безаволи Фирдавсї машѓул аст. Ва чанд
Сафар Абдуллоњ «
Ў муаллифи беш аз 250 маќолањои илмиву пажуњишї, дар заминаи таърихи адабиёт ва забони форсиву тољикї, оинњои миллии эронинажодон, њамосањои миллї ва шеъри мусоир мебошад, ки дар нашрияњои кишвар ва хориљ аз он бо забонњои форсї (тољикї)ву русї ва ќазоќї, инглисї ва ѓайра нашр шудаанд. Сафар Абдуллоњ аз маъдуд ъолимонест, ки њар сол дар чандин конфронсњои илмии байналмилалї ширкат ва суханронї мекунад.
«
Тарњи пажўњишии ў бо номи "Равобити таърихию фарњангии Эрон ва Дашти Ќипчоќ" аз љониби Пажуњишгоњи шарќшиносии вобастаи вазорати ъулум ва омўзиши Ќазоќистон ва Маркази аснод ва таърихи дипломатияи ВКХ Љумњурии Исломии Эрон мавриди пазириш ќарор гирифтааст. Сафар Абдуллоњ барои аввалин бор нусхањои хаттии тољикї (форсие)-ро, ки дар Ќазоќистон мањфуз буд ва касе аз вуљуди он огањї надошт, мавриди мутолиъа ќарор дод ва натиљаи ин ковишњои ў тањияи фењристи илмии нусхањои хатии форсии мањфуз дар китобхонаи миллии Ќазоќистон буд, ки соли 2008 ба теъдоди њазор нусха ба забони русї дар Олмотї ба чоп расид. Ва њамчунин ў бо њамкории доктор Саид Боќири Камолиддинї ба устонњои љанубии Ќазоќистон сафар карда, нусхањои ќадимии форсиро дар шањрњои Тароз, Исфиљоб (њоло Сайрам) Чимкент, Туркистон пайдо кард, ки дар китобхонањои шахсї, осорхонањо ва бархе китобхонањои он диёр мањфузанд. Њоло фењристи илмии дастхатњои форсї дар Љумњурии Ќазоќистон омода аст ва ќарор аст
дар Эрон бо њамкории Китобхонаи миллї ва Маркази "Нашри мероси мактуб"-и ин кишвар интишор ёбад. Таълифи китобњои зиёде, ки њар кадом арзиши волои фарњангї ва пажуњишї доранд, мутааллиќ ба ќалами ўянд. Дар як маќолаи кутоњ танњо метавон ба унвони мисол чанде аз онњоро ном бурд. "Марсияи Хуршед" ("Элегия Солнцу") бо забонњои тољикї ва русї дар бораи њаёт ва эљодиёти устод Лоиќ, ки то ин замон ду маротиба нашр шудааст. Китоб силсилахотироти адибон, шахсиятњои шинохтаи фарњангиву сиёсї ва илмии кишвар ва хориљ аз онро гирд овардааст. "Шаранги андуњ", низ пажуњишест мухтасар аз осори гаронмояи шоири баруманд Лоиќ Шералї, ки соли 2001 дар њаљми 80 сањифа дар шањри Душанбе чоп шудааст. Китоби "Сунани њамосањои миллї дар шеъри муосир", ки соли 1984 барои чоп пешнињод шуда буд бо далоиле њанўз чоп нашуда аст ва муаллиф онро тањриру такмили љадид карда, дубора ба дасти чоп супурдааст. Китоби "Нури сухан" (Маљмуъи маќолоти эроншиносї, чопшуда дар матбуоти Эрон, Тољикистон ва Афѓонистон, бо забони тољикї ва бо хати срилик) дар Олматї, соли 2005 аз чоп баромадааст. Китоби "Магические мосты" ("Пулњои љодуї"), бо забони русї (маљмўъаи маќолањои илмї-пажуњишї ва интиќодї), Олмотї, соли 2005. Китоби "Наврўз њадяи Эрон ба љањон", бо забони русї, Олмотї, соли 2006. Фењристи нусхањои хатии форсї дар Китобхонаи миллии Ќазоќистон (бо њамкории Сайид Боќир Камолиддинї), шањри Олмотї соли 2008. Фарњанги тахассусии русї ба форсї ва форсї ба русї, шањри Олмотї, соли 2011. "Њазор номи эронї ва њазор вожаи порсї дар миёни ќазоќњо", Олмотї, 2009. Сафар Абдуллоњ дар кори тарљума ва тањияи осори форсї ба русї ва ру-
маќола низ дар нашрияњои илмии Эрону Россия ва Ќазоќистону Тољикистон ба интишор расонида аст. Аз љумла ду маќолаи ў дар мавзўъи " Муносибати марзии Эрон ва Турон ба ривояти Шоњномаи Фирдавсї" дар фаслномаи "Таърихи равобити хориљї" (соли дувум ,шуморањои 7 ва 8,тобистон ва пойизи соли 1380 с.7 то 17) ва маќолаи "Иран и Туран по "Шах-наме" Фирдоуси" (в научном сборнике "Рахмат-наме" Санкт -Петербург "008 Г. Стр :24-37) ба чоп расид, ки дар воќеъ сухани тоза дар илм ва посухи мантиќї ба понтуркистоне буд, ки Тўронро сарзамини туркон ва худро вориси тамаддуни дерини минтаќа эълом намуда буданд. Ў бо иттако ба матни "Шоњнома" ва манобеъи зиёди таърихї ва илмї собит мекунад, ки Турон њаргиз сарзамини туркон набудааст! Муњимтарин коре, ки Сафар Абдуллоњ дар ин солњо тани танњо анљом дод, ин таъсис ва нашри маљаллаи байналмилалии "Эроннома" ба забони русї аст. "Эроннома" ба эътирофи бисёре аз мутахассисон дар њоли њозир аз бењтарин маљаллањои илмии ховаршиносї дар кишварњои пасошўравї мебошад. Сафар Абдуллоњ аз созмондињандагони "Маркази мутолиъоти фарњанги Эрон ва Осиёи Марказї" дар шањри Олмотї мебошад. Бо ташаббуси ў зиёда аз 20 њамоиш ва конфронсњои байналмилалии илмї дар заминањои гуногуни эроншиносї баргузор шуд ва њоло бисёрињо Ќазоќистонро ба унвони яке аз марокизи эроншиносї шинохтаанд. Вай мутарљими њамешагии конфронсњои илмии марбут ба Эроншиносї ва гардонандаи ин гуна чорабинињо дар Ќазоќистон ва гоње дар Эрону Русия низ буда аст. Доктор Сафар Абдулолоњ ба фарќ аз њамтоёни тољикаш дар Тољикистон сомонаи худро дорад ва номгўи асарњову маќолањо ва шакли электронии аксари таълифоташро метавон аз њамин сомона (safarabdulloh.kz) мутолиа кард. «Нигоњ»
Ё, ТАВБА! ЭЊДО
БАЊС
АЛЇ МУЊАММАДИИ ИСФАЊОНЇ, Устоди донишгоњи Њамадон, шоир, достоннавис ва муњаќќиќи тавонои адабиёти муштараки мо Њазор сол аст, ки њар шаб, Поварчин,поварчин, Ба шањр меойї, Аз кўчањои танг мегузарї, Ва њамин ки аз рўйи деворњо, (он сўи хорчинњо Ва парчинњо,) Бўи гули ёсро шамидї, Љони тоза мегирї! Саршор мешавї аз моддаи љовидона! Сањарро мемонї То шукуфтани ѓунчањои гулњои комгориро, Бо чашми худ бубинї! Мемонї то гулњои довудї хуб боз шаванд Ва атрашонро, Ба шонањои субњи шањр бипошанд Онгоњ оњиста, Оњиста ба сапедадам, Боз мегардї! *** Мехоњам туро дар як каффаи тарозу биншонам Ва дар каффаи дигар,сангњои бузурги љањонро. Аз таърих нагўям,торик аст. Ба ровиён дил набандам,љону нонашонро пойидаанд (Ва њазорон бор ситоишу ниёиш бод таърихро Ва ровиёнро, ки ин номаи хусравон дар дасти ман аст), Танњо "Шоњнома"-ат, Санги мизони маро басанда аст. *** Иброњим бут шикаст Ва оташи анбўњи Намруд бар ў гулистон шуд. Ва ту, Аз шоњон гуфтї Ва чї нозук бути онњо шикастї! Ту, бар шўълањои хонумонсўзи дужхимон, Ки сар кашида буданд то имони модаратро Ва шарму шарафи хоњаратро, Дар хонаи падарї сўзонанд, Бо забони сурх, Оби сард пошидї. Эй поктар аз оташ! Ту аз оташи намрўдиён гавњари пок даровардї. *** Эй устураи пойдорї! Туро дар каффаи Айюб менињам. Айюби шикебо! Ки аз захми зўри тољварон Ва теѓи забони накўњишгарон нањаросид. Дарди нисори азизтарин љононашро, Ба љон харид. Бодаи баданашро, Аз базми кирмњо дареѓ надошт. Ва кирмњо яке - яке рехтанд, То паёми шикебоии ўро бар фусурдагони замин бихонанд. Ва ту, Пайваста Ва њамвор, Бештар аз сї сол, Чароѓи маѓзат сўхт, То пилањоят парвона шаванд. Ва он гоњ ки барфи сафеди бадномї Ва тагарги марги ѓоратгар, Дастоварди заминњои мурдареги падаронатро, (он дењгонони фидокорро мегўям) Дар офати сурхи худ хокистар мекард, Ва ягона дурдонаи умедро аз ту мерабуд, Ту, бо ањримани сиёњи гуруснагї, Ва деви зарди нодошт, Дасту панља нарм кардї! Даст аз килки офаринборат боз надоштї; Дар њоле ки банди дилат бурида буд, Ва ѓами обу нон бо ту нарди шикаст мебохт, Оинаи шикастаи Эронро банд задї. Аммо парвонањои ту Ваќте ба осмон рафтанд, Овозашонро дар доираи зангдори чархњои осмон хонданд, Осмони мо бо нерўи овози ту гардид, Ту шикеботар аз Айюб будї! *** Довуд бо кўњ њамрасил шуд, Бо паранда хонд, Ва њалќањои зирењи тофта аз оташро, Бо даст хам кард Ва озу ниёзи ўро китобњои "Ањди атиќ" ингуна тафсир карданд: "Кудом як аз шумоён 99 гўсфанди доштаи худро барои яке, ки аз галла гурехта аст, рањо нахоњад кард"? Ва ту бо он ки сари гўспанде наметавонистї бурид, Бо об хондї, Бо чашмањо љўшидї, Ба дарё рафтї Ва борон шудї, Ва ваќте бар киштзори дили мо боридї, Ба љои гиёњ њазорон овоз рўид Ва њей боло кашид То бо њафт ситора Ва нуњ осмон дидабўсї кард. Оњанги овози ту, њамрасили осмон шуд то рашки куњњо бошад. Ва зирењи Сиёвуши ту, Дар печухами андешаат Пардаи пардагї бар мо пўшонд То моро аз захми теѓњои бадномї, Дар амон бидорад Ва Сиёвуши ту, Поктар аз Довуд аз оташ берун омад. *** Сулаймон! Ки ќолича дошт
Ва нигини шоњї! Ва сарзамине ки љуз ў надошт! Ва ѓазали ѓазалњояш ки буруни ўро Ва даруни моро офтобитар кард, Бо "истахр"-и љиниаш ки аз неши забони Њофиз дар амон намонд! Ва ин ки бо мўрчагон сарду сарбаланд сухан гуфт! Ва њудњудро ба пайкї фиристод! Ва боде, ки дар дасташ буд…! Ва ту: Наќшњои барљастаи ќоличаи суханат Ба њар даруну андаруне ки роњ ёфт, Фирдавси поки эрониро ба армуѓон бурд Аз мулки Сулаймониат сухан хоњам гуфт Аммо, эй Илоњаи мењрбонї! Аз љони ширини мўрчагон, Чї ширин сухан гуфтї! Ки љони Сулаймон аз озарми он лолагун гардид; Ў назар ба афлок дошт Ва по бар сари мўрчагон гузошт Ва ту чашм дар хок аз афлок сар даровардї Ва бо илоњаи Тиру Амурдод чунон аз дил сухан гуфтї, Ки моро аз тўфони њодисањо дар амон дошт, Бод љои худ дорад! Њудњуди сурудат то пар боз кард Нигинњои шоњон ривойї ёфтанд Билќиси хаёлашонро чї зуд шикор кардї!, Ки Ваќте мехостанд ба мењмоният биёянд, Домани дилашонро боло мезаданд! Оњанги забони ту чї пайки дилнишине буд! Њар кас ўро ба мизроби хирад гирифт Зари њазоръиёр насибаш шуд. Эй насими хунуки сањарї! Аз dазидани ту,
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
3
Ва аз озу ниёзу дуруѓ парњез додї Ва мо чї бад мардумоне будем Ки на бо оѓоз намоз бурдем Ва на аз фарљом дил кандем! *** Эй ќањрамони ќањрамонони Шоњнома! Хуршеди Коваро, Ту дирафшон кардї, То бар зулмати Зањњоки тозї бишўрад. Морони ў маѓз намехўрданд, Андеша мехўрданд. Ва ту нахостї, ки андешаи озодї ва озодагї, Ба коми аждањои бегона фурў равад. Фаридуни фаришта, Бо шири каломи пурмояи ту,фаррух шуд. Ту бар он аждањо чира гаштї. Ин ту будї, ки аз тарси завол Золи Эронро пару бол додї. Ўро бар нишемангоњи Симурѓи Муѓ нишондї, То зери парњои љодуияш Эрони ту биболаду Рустам падид ояд. Ту Рустами дастон ки на, Рустами достони Эронї! Мо зери сояи теѓи забони ту, Аз Афросиёби талхи њуљум рањої ёфтем. Агар гурзи сухани ту набуд, Ва агар каманди вожањоят то бенињоят партоб намешуд, Сояи шуми Аквонидеви турку арабро Кї аз сари мо кўтоњ мекард? Агар ту набудї, Чї касе мозњои деви сапеди бадномиро, Аз домани Мозандарони сабзи мо месутурд? Чї касе Сиёвушро ба дасти Рустам медод
ФИРДАВСЇ (Пешкаш ба дўсти азизи Фирдавсипажўњ Ва Фирдавсипарастам устод Сафар Абдуллоњ) Пардањои ѓафлати мо, Панљараи умедро тарк гуфт Ва ѓунчаи дили мо бо бўйи вожањои ту шукуфт Бањори дили мо арзонии гомњоят! Ишќи ту њам достоне дорад бо мењрбони хона! Аз ў сухан нагуфтї то розњои магўят нагуфта бимонад! Аммо ман, Њоло ки ин љо нестї! (агар рост гуфта бошам,) Аз даљлагардињои шабњои баѓдодият, Муњр бар медорам: Он шабгарди ошно, ки бо бодњои шимолї, Аз Хуросони бузург, Ба хонаи маъшуќагони ѓарбї мерафт То дар лобалои таронањошон пинњон шавад, Ва ѓизолњо њангоми лабхонї ором бибўсандаш, Худат будї! Чї поку риндона ишќ барзидї! *** Мўсо! Бо аждањои асояш, Фиръавнро шикаст Ва аз санг чашма дар овард (Ва ман охир рози яди байзояшро нафањмидам!) Ту, Ажидањокро бо асои забонат сар кўфтї! Бо забони поки порсї, Фиръавни њуљумро чира сохтї! Аз хамирмояи дили мо, Ки дигар санг шуда буд, Чашмањои зулол љўшондї! Ваќте ба худамон омадем, Чашм боз кардему дидем, ки Ту: Бо дастњои сафедтар аз ќандат Коми каломи моро ширин бардошта будї Ва ин яди байзои ту буд. *** Исо! Ки худ мўъљизаи офариниш буд, Бо дами масењої Ва ростї Ва нармии роњибонааш, Мурдагони љањлро оби зиндагї бахшид. Аммо чї мўъљизае болотар аз сењри забони ту! Ки ман имрўз њастам Ва эрониям Ва пас аз њазору анде сол бо вожагони забони ту сухан мегўям Ва нармию покии равони инсонро, Танњо дар вожањо,таквожњо Ва љумлањои ту мељўям. Забони ту он кимиёи саодат аст Ва дањонат нўшдоруи сарзамини Њинд Ва ту то њамеша, бе дареѓ, остин меафшонї! *** Шоњномаи ту, Номаи шоњон нест, Ќуръони Аљам аст. Мо дар оинаи ту, Торихро намебинем, Худамонро мебинем Оина, хешкориаш ин аст Ва ту зулолтарин оинањоро сохтї *** Дар хутбањои шоњон, Ва андарзномањояшон, Моро ба шарму хираду ростї рањ намудї
То он "раббуннавъи ъафоф" парварида шавад? Ин домани поки ту буд, ки ба гуноњ олуда нагашт. Сиёвушро аз оташ ту баровардї! Ту нахостї, ки ањд бишканад, паймон бибуррад! Ин хуни гарми туст, ки њар сол бањор мељўшад. Ту озарму шарму озодагиро махсуси мо кардї! Сиёвуши мо ту будї! *** Аз Ораш сухан нагуфтї! Чиро? Магар ў набуд, ки тир дар чиллаи камон гузошт, Ва љонашро тўшаи роњи тир кард, То њарчї бештар марзи Эронро бигустарад? Медонам, Медонам чаро аз ў сухан нагуфтї! Ораш аз Ораш сухан намегўяд. Ту андешаи поки эрониро дар камони баён гузоштї, Ва то дуртарин љо ки њаддашро намедонам Онро парондї. Инак, љањон дар тасхири тири забони туст. Дар дасти ормони инсонии туст. Чї мулке Сулаймонитар аз сарзамини ту?! Эй Ораши љонбози эронї! *** Эй Кайхусрави бузург! Ту њазорон Искандари Румиро, Ба дори дод задї. Майдони кушту куштори љањолаташро, Ба базми гуфтугў кашондї, Гўши он Њаркули маѓрури Маќдуниро Ки на бо сесад, Бо сї сад њазор омада буд, Гирифтї Ва дар кўча паскўчањои фарњанги бо њанги эронї гардондї Ва дар канори Зояндарўди Исфањон,ўро Мисли бачаи одам, Нишондї Ва бо Рўшанакњои андешаи мо, (ки обу ойинаро ба њар тозандае пешкаш мекард,) Заношўї додї. *** Намегўям каффаи тарозуи ту аз њама сангинтар аст; Аммо Ваќте ба Шоњномаи эронии ту, Ин шоњи номањои љањонї менигарам, Ваќте дар бекаронагии он ѓарќ мешавам, Завраќи тарозуи ман кажу маж мешавад. Сангњо ба фароз меоянд Ва ман бо насими Шоњномаи ту жарф мешавам Ва якбора фикрам порсанг бармердорад (ки магар мешавад, Аз осиёби пораи гўшту пусту устухон, Ин њама вазн арзонї шавад!) Тарозуи ман наметавонад љони туро бисанљад, Вазни љони ту шонаи рўзгорро хам мекунад, Шонаи фикри ман…бимонад *** Эй љањонгарди машриќї! Шабњо, ки ба шањр меойї, Агар ќобил бидонї Ва ба расми ќадим ба утоќи ман дарої, Њангоме ки њама ором хуфтаанд (њатто ин Олмотињои шабзиндадори бехиёл) Хоњї дид ки бо арўси шеъри ту, Орому мењрубонона, Мисли Тањмина бо Рустам, Ишќ мебозам. Олмотї, 15 моњи майи соли 2007 Баргардони Нўшофарини Абдуллоњзода
4
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
ДАРД !АБВАТ ,Ё
СЊАБ
Панду андарз навиштему ба фахр, Бинишастем сари хони ду-се беоре...
Ту зи ман пурсидї: - Ки љавонмарду љавонмардї чї аст? Гуфтам, аз ман чї бихоњї, ки баъид аст ба ин содагї донам инро. Гуфтї: аммо ба њамин содагї хоњам донам, Гавњару кони љавонмардонро. Гуфтам: аммо… аммо… Ин ки аз мафњуми афлокї бувад, Ва дар ин ањди пур аз номардон, Ки њама даъвии боло зи ухуват доранд, Ки њама номаи матруки футуват доранд, Ва сухан аз кї бувад? Бо кї бувад? Ту чаро роњи љавонмардї зи ман мепурсї? Ман, ки дур аз њама ин даъвию ин гуфторам, Ман, ки аз мард будан ѓарќаи сад озорам… *** Њеч медонї ту? Имрўзњо, Њар киро менигарам, мешунавам, Дилаш аз љаври замон нола кунад, Ё зи ањволи бади хешу ду се бечора. Агар огоњ бувад, Гўяд аз њоли парешони Ватан, Гўяд аз хории миллат бо ман…
*** Аз љавонмардї, вале Ќатра не, бањр бибояд, ки маро дард кашад, Синаи бањр бибояд, ки дили поки љавонмард кашад! Нек медонам ман, Ин яке даъвї кунад: асли љавонмардї бувад љуръати мард! Дигаре мегўяд: Бори мардум бикашад марду нанолад аз дард. В-он дигар гуфт: Љавонмард, надорад рухи зард... Ман вале мегўям: Вожае нест, ки маънои футуват бикашад, Корвонњо њатто, Бори ин маънии сангин накашанд! *** Мењрубон бояд буд, Мењр бояд варзид. Ишќ бояд омўхт, Ба башар њамчу ба оёти Худо бояд дид! Чун љавонмардї саропо шафќат, Чун љавонмардї саропо нузњат, Чун љавонмардї саропо њама дастури Худо бар мењр аст!
*** Ман дилам хун шуда аз ин њама тобут дар ашк, Мардикоре, ба тани бељонаш, Достони алами Русияро меорад …
(Манзума)
*** Дасти бахшанда бибояд бошї, Гармии ханда бибояд бошї,
ИН КИ АЗ МАФЊУМИ ДАРД… *** Ту маро мепурсї Аз љавонмардї дар ин љилвагањи номардон, Оњ, Њама ин љо ба маќоми дигарон менозанд, Њама ин љо ба маќоми дигарон метозанд, Магар ин зиллат нест? Ва "њама лофи ватанхоњї" зананд, Ва касе дар ѓами ин миллат нест…
*** Он далерию силањшўрию бебокии мо, Он љавонмардию чолокии мо, Он љамоъат, ки шафоъат ва шарофат доштанд, Нест дигар асафо, Њама маъдум шуду рафт, Зар буду гум шуду рафт, Нест чун дини Ањуроии мардум шуду рафт!
*** Гуфтам инњо, гуфтї: Дидаам дар ту сифоте, ки надидам ба касон, Њама љо аз ѓами мардум гўйї, Аз ѓами миллати худ мемўйї, Ту саросар ашкї, Ту Зарафшони ѓамї, Омўйї… Гуфтам: оре, њама дардам, њама ѓам, Ѓам кам нест, Бо чунин њол касе ѓам нахўрад, одам нест… Лек, эй дўст, сифоте, ки маро мегўйї, Сўкмандона, дигар дар ман нест, Њол онро, ки зи ман мељўйї, Оњ, шояд, ки замоне будаст. Аз њама гавњари дерина дигар, Љуз сиришкам ба руху доман, нест.
*** Дўстам! Дилгирам, Њаљми вайрона фузунтар бувад аз таъмирам. Ту дигар ќисса аз айёрии ёрон кам гўй, Ман худ он ќиссаи дерини љавонмардонам, Ман худ ин ќисса накў медонам. Ту дигар, ёд макун… гиря маро гир кунад! Кист он кас, ки дили ѓамзада таъмир кунад?
*** Ман накў медонам, Мо силањшўронем. Падари ман, Падари њам падару модари ман, Њама аз хайли силањшўронанд, Њама дар мулки футуват сари машњуронанд, Њол гарчи њама дар синаи ман, Зери ѓамтеппа нињон гаштаву мастуронанд… Ман дареѓам ояд, Ки чаро мо чу падарњои силањшўр наем? Рустами Зол наем? Бобаки Хуррамдин на? Ба яке ойин на?! *** Ман дар ойина ба худ мегўям, Ман ба мардони Ватан, рў ба худам мегўям: Дар тани мо тапиши ќалби љавонмардон нест! Дар миёни ману мо, Рўзи бало, Як нафар аз ману мо Пири балогардон нест. Чунки дигар ба љигар, Хуни силањшўрон нест!
*** Мо дигар мардуми пешина наем, Мо дигар пок чу ойина наем, Балки дар њайъати порина найем. З-он њама иффату покизагии он мардум, З-он далерию саховат Ва љавонмардї дигар, Монда бечорагї дар мардуми мо, Монда оворагї дар мардуми мо, Монда патёрагї дар мардуми мо… *** Мо дигар њаќнашиносем, ки Њаќ бо мо нест, Ѓайри фикри шикаму дегу табаќ бо мо нест… *** Ёд бод он њама мењмонхона, Ёд бод он дари боз, Ёд бодо падарон - мардуми бечоранавоз! Њол акнун чї бигўям, ки дигар Дасти ёрї ба фаќирон кўтоњ, Мардумозорї дигар нест гуноњ. Вой бар мо, нашунидем, ки Фирдавсї чи гуфт, Он Худованди суханро, ки шунуфт, Ваќте гуфт: Ту маёзор дили мўр, ки он донакаш аст, Мўр љон дораду љон, бар њама ширину хуш аст*… Мўрозорї масал буд, азизо, ману ту, Њамватанро куштем! Њамсуханро куштем! Марду занро куштем!
Мо Ватанро куштем! Њамаро дар њама љо, вой, ба куштан додем… Дўстам! Мо дигар мо нестем! Мо риёкору дуруѓгў њастем, Мо табањкору балегў њастем. Мо ки тарсў њастем, Пайи як луќмаи нону пайи љон, Дар пайи њифзи њамин аз дигарон, Ѓарќ дар чоњи тааллуќ мондем, Баста дар доми тамаллуќ, э вой! *** Дўстам, эй њама хуб, Гуфтаї, мегўйї: Нафаре дидаву донам, ки њанўз, Пойбанд аст ба ахлоќи куњан, Муътаќид аст ба ишроќи сухан, Дар дилаш дарди Ватан... Ман чињил сол, ки дидам ба китобаш дидам, Балки чун руњи китобаш дидам! Шайхи ахлоќ ба айёми шабобаш дидам, Боз њам ишќи Ватан рўйи хитобаш дидам. Борњо пурсидам, Дардро рўйи љавобаш хондам: Мардро рўйи љавобаш дидам: Бесаводї њама љо метундад, Ман ба нобудии он машѓулам! Боз мепурсам аз ў: Шояд аз бори ќалам хаста шудї? - На!... Боз бояд хонам… Гуфтамаш: - Ин њама хондї, ки дигар Метавон гуфт ба жарфои сухан пай бурдї. Лек посух дињад ў: - На, ба љое нарасидем, дареѓ... - Ё намехоњї, ки иќрор кунї, Ки њама хондаву њам медонї?! *** Хондаем мо њам беш, Боз њам мехонем, Ва чи ѓамнок ба худ мегўем: Боз њам нодонем. *** Он чї дарёфтаам - ќатра бувад, Он чї дастам нарасид - дарёест. *** Дўстам мепурсад: Ки дар он ќатра, ки дарёфтаам, Аз љавонмардї ба дил чизе дошт? Ёди Фарњоду Ситамкории Парвизе дошт? Мегўям: Он чи хондам, њама он буд, ки мо ќасдан аз он, Ба мафоди худу миллат нагирифтем боре.
Мењрварзанда бибояд бошї, Бениёзї аз халќ ва ниёзмандї ба халќ! *** Дўстам мегўяд: - Дар ту ман ин њамаро мебинам: Дасти бахшандаву ханда, дили нарм... Оре, оре, Ту њамонї, ки худат мељўї, Ту њамонї, ки худат мехонї, Ту њамонї, ки худат мехоњї, Ки чунин бошиву њар фарди дигар низ чунин. *** Дўстам, Ин ки ту дар ман дидї, Ин ки аз ман сухане бишнидї, Ин њамон суњбати сарроњии мост. Ки манат гуфтаму ту пурсидї, Гоњ хомўш, гање нарм ба ман хандидї. Ба њаќиќат аммо, Ман ситоишгари он неконам, Ки љањонро ба накўї њама барпо доранд, Дасти чун руд, Диле њамбари дарё доранд. *** Дўстам, Он чи ту дар ман дидї, Чашми дарёназари туст, ки дар ман љорист, Руњи зебонигари туст, ки дар ман корист. Аз чунин хостањо то ба љавонмардї бубин, Роњ тўлониву бас душворист. Рост гуфтї, ки пас ин роњ кї битвон пўяд? Пас киро ањли футуват гўем? Пас кї моро гўяд? *** Он, ки љон бахшида, Њаст Ў бахшанда. Њам атобахшанда, Њам хатобахшанда, Њам вафобахшанда, Њаст Ў мењри Худо бахшанда! Ва љавонмард, кї бояд бошад? Он, ки љон бахшаду љон настонад, Он, ки нон бахшаду нон настонад, Ончи бахшида ба хотир н-орад, Њамаро дар рањи некон бинад, Њамаро дар пайи некон орад, Њама некї шунавад, Некї ба худ ангорад.
12
Ё, ОБ ТАВБА! УЧЁНОМ И ДРУГЕ
БАЊС
Сыроежкин К.Л. профессор .г. Алматы. О Сафаре Абдулло можно говорить много и в разных ипостасях. Бог щедро одарил его, его таланты разнообразны. О нем можно говорить и как о литературоведе, и как о литературном критике, и как о писателе, и как об ученомвостоковеде, и как о переводчике, и как о преподавателе, а по большому счету - учителе (устоде), и как об организаторе издательства. И чем бы он ни занимался, он делает это так, как должно. Но сначала я хотел бы сказать несколько слов о нем, как о моем друге. Дружба, как и любовь - редкий дар. И вопрос, как и откуда она возникает - один из самых трудных для каждого человека. Коллег у каждого из нас много, друзей - единицы. Сегодня Сафару 60 лет, а потому есть повод несколько приоткрыть карты. Говорят, что 60 - время подведения итогов. И, наверное, определенная истина в этом есть. Человек прожил полный зодиакальный цикл и не мог не оставить свой след в Книге Жизни. А если он прожил эти годы еще и творчески, то ему, несомненно, есть не только что поведать миру, но и оставить в назидание будущим поколениям. Хотя, для человека Востока, а Сафар Абдулло - человек Востока в полном смысле, и по рождению, и по призванию, 60 лет - почти юношеский возраст. И я несказанно рад, что Сафар, общаясь с друзьями и, особенно, - с подругами, это постоянно доказывает. Что бы там ни говорили о мудрости убеленных сединою аксакалов, самое главное (и для самого аксакала, и для окружающего его друзей, и особенно для близких), чтобы аксакал чувствовал себя молодым. Не всякому это удается, но Сафар именно из этой категории аксакалов. Причина, думаю, банальна - его не отягощает бремя грехов, его жизнь прожита так, что за нее не стыдно. "Скелеты в шкафу", как и у всякого, наверное, есть. Но их не так много, чтобы они не позволяли ему оставаться не только молодым, но и всегда открытым и откровенным. Именно открытость и откровенность, а точнее - базирующееся на колоссальных знаниях право на собственную точку зрения, а главное желание и умение отстаивать ее, несмотря ни на какие авторитеты, одна из отличительных черт Сафара Абдулло. И именно эта черта делает его не только приятным собеседником и Ученым, но и другом для очень большого круга высокопорядочных (не побоюсь этого слова, поскольку в компании Сафара подлецов и лизоблюдов не встречал) людей. Скорее всего, эта его черта и сблизила меня с Сафаром. Хотя я понимаю в литературе не очень много, как и Сафар - в политологии, тем не менее, мы с вдохновением обсуждаем и хорошую литературу, и события в политической жизни, и, конечно же, то, что происходит в мире. Иногда, разгоряченные чаем, мы спорим до хрипоты, но это не мешает нам оставаться друзьями и придерживаться собственной точки зрения, пусть и не совпадающей с точкой зрения других.
Наверное, наша дружба базируется и на том, что мы оба - востоковеды. Правда, мы специализируемся на разных странах, но востоковед - это не просто профессия, это состояние души. Сафар - Востоковед от Бога. Для того чтобы понять это, даже не нужно обсуждать с ним какие-то специальные темы, достаточно просто взглянуть на его библиотеку. Редко в какой коллекции вы найдете столько первоисточников. И именно глубокое знание этих первоисточников позволяет ему делать выводы, с которыми не поспоришь. Не могу не сказать и еще об одной удивительной черте Сафара. Сафар - настоящий интеллигент, а человек, который чужую боль воспринимает ближе, чем свою, по определению не может быть плохим. Чтобы понять это,
5
Азиатском регионе в целом стал выход в свет в 2007 году нового журнала "Иран-наме". Идея его издания принадлежит Сафару, он же - главный редактор журнала и один из его авторов. Журнал издавался Центром по изучению культуры Ирана и Центральной Азии при Национальной библиотеке Республики Казахстан. Ни одно другое направление востоковедения ни в Казахстане, ни в Центральной Азии не может похвастаться тем, что по нему издается специализированный научный журнал. Причем, очень серьезный и добротно сделанный. Примечательно и то, что в "Иран-наме" представлены материалы не только об Иране и Центральной Азии, но и о России, Индии, Монголии и Китае. И это вполне справедливо, поскольку влияние персидской культуры распространя-
МОЙ ДРУГ -
(Печатается в соращенном варианте)
САФАР АБДУЛЛО не нужны ни психологи, ни психоаналитики. Все ясно и так. Не разделяет нас и то, что мы принадлежим к разным вероисповеданиям. Человек, который верит не на показ, а хранит веру в своей душе, не может быть нетерпим к вере другого. Не могу сказать, насколько Сафар истинный правоверный, но то, что он блюдет традиции и обычаи предков - это факт. Как фактом является и то, что в отличие от многих, суры Корана он читает по-арабски. Как это и положено. Возможно, ему помогает в этом великолепное знание языков, но, скорее всего, причина не столько в этом, сколько в семейной традиции и воспитании. Сафар Абдулло родился в таджикском городе Пенджикент недалеко от Самарканда, что не могло не наложить отпечаток на его мировоззрение и дальнейшую судьбу. Вырос он в большой таджикской семье. Причем, был старшим из детей, а потому - ответственным за младших. Думаю, что уже в детстве в нем сформировались те черты, которые столь зримы сегодня - почтительное уважение к старшим и забота (как устода, друга и просто старшего брата) о младших. Затем, как и у большинства в советское время, была школа, а после ее окончания Таджикский госуниверситет, филологический факультет, отделение классической литературы. Именно в стенах этого старейшего учебного
Муъмин ЌАНОАТ, Шоири халќии Тољикистон, дорандаи љоизаи давлатии СССР, Љоизаи давлатии Т ољикистон ба номи Рўдакї Сафар Абдуллоњ зуњурбахши ѓурбатњои торихии миллати мо ва пайвандгари фаслњои људої дар фарњангу адаби Ориёнои бузург аст. Ман солњои дароз бо ў эњсоси бародарї, њамрайъї ва њамдардї дорам. Солњо ба кори пажўњишї машѓул аст ва фарњангу тамаддуни моро чи гузашта ва чи имрўзро ба таври љиддї мутолиъа ва тањќиќ мекунад. Чанд соли охир, ки ў дар муассисаи "Издательский дом Библиотека Олжаса" масъулият дорад, дар баробари ба чопи замонавї омода кардани 8 љилд аз осори Олжас Сулаймонов - љилди шеър ва достонњо, љилди осори торихї ва фарњангї "Аз и я" ва "Язык письма", сафарнома ва бањсњои илмии Олжас Сулаймонов, боз њудуди сад љилд бењтарин шоњкорњои адабиёти љањонро ба чоп расонд. Маљаллаи "Эроннома"-ро низ ба роњ андохт, ки аз дидгоњи нав ва заруратњои имрўзї пайвандњои љовидонаи шеъру адаб, њунар, торих ва забони ягонаи мардумони моро тањќиќ ва бозгўї кард. Дар матбуоти Ќазоќистон аз робитањои адабї ва фарњангии мардуми ќазоќ бо тољикон аз ањди Бухорхудот ва Сомонхудот (давлати Сомониён) то ба имрўз маќолањо чоп кард. Дар нашриёти Олжас Сулаймонов дар серияи "Классикони адабиёти љањон" баргузидаи шеъру достонњои маро бо пешгуфтори
заведения Таджикистана началось формирование Сафара Абдулло как писателя и ученоговостоковеда. Позднее, как и у многих талантливых молодых людей среднеазиатских республик СССР, была Москва - аспирантура Института мировой литературы им. Максима Горького. Пять лет прошли в постижении фарси и арабского, а главное - персидской и арабской литературы. Поразительно, но поступая в аспирантуру, в качестве иностранного языка Сафар сдавал не фарси, а английский. Он посчитал неправильным в качестве иностранного языка сдавать экзамен по родному языку, как это делали некоторые его земляки. И в этом - весь Сафар. Обладая уникальными знаниями и имея колоссальный опыт как ученый-востоковед, он отличается не
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
Олжас Сулаймонов интишор дод. Аз эљодиёти устод Айнї, Мирзо Турсунзода, Сотим Улуѓзода, Лоиќ Шералї ва дигарон маќолањои хуб навишт ва ба табъ расонд. Аз 1-ум то 5-уми ноябри соли 2014 ман ба маљлиси 80-солагии Иттифоќи нависандагони Ќазоќистон даъват шуда будам. Дар њама маросимњо иштирок кардам. Бо адибон, дўстони деринаи худ дидорбинї ва мулоќот намудам.Дар њамаи ин мулоќотњо Сафар Абдуллоњ њамроњам буд. Дар поёни маросимњо Олжас-дўсти содиќи миллати тољик моро ба як нишасти отифї даъват кард. Дар љараёни суњбат ман шеъри устод Рўдакиро ќироат кардам, ки барои Олжас њайратовар буд: Рў ба мењроб нињодан чї суд? Дил ба Бухорою бутони Тароз. Эзиди мо васвасаи ошиќї Аз ту пазирад, напазирад намоз. Зодрўзатон муборак дўсти азиз, Сафар Абдуллоњ!
только удивительной скромностью, но и научной щепетильностью и порядочностью. Нелегкие это были времена, в республике бушевала гражданская война, и большинству было не до лирики. Шел передел власти, причем, кровавый. Как и значительная часть его талантливых соотечественников, он был вынужден покинуть родину. С 1993 года начинается новый этап в жизни Сафара. Он перебирается на постоянное место жительства в Казахстан. С 1993 года по 2011 год он в качестве ведущего научного сотрудника работает в Институте востоковедения АН Республики Казахстан и МОН Республики Казахстан. В стенах этого учреждения и произошло наше знакомство. В начале 1990-х мы были молоды, а потому полны не только творческих планов и надежд, но и "окаянных мыслей". Насколько помню, Сафар не составлял исключения. Во всяком случае, я помню его красавцем с орлиным взглядом и шикарной шевелюрой черных, как смоль, немного курчавых волос. Женщин это разило на повал. Но главное заключалось в том, что коллектив института пополнил великолепный иранист - единственный в те годы в молодой республике. Не погрешу истиной, если скажу, что и сейчас Сафар Абдулло является иранистом номер 1. Причем, не только в нашей стране, но и на постсоветском пространстве в целом. Вполне естественно, что живя в Казахстане, прекрасно владеющий языком фарси и великолепно знающий первоисточники, Сафар не мог пройти мимо многократно обсуждаемой, но так и не выясненной до конца темы взаимодействия Ирана и Турана. Очень деликатно и красиво характер этого взаимодействия, как и географические границы Турана описаны Сафаром в его статье "Иран и Туран: по "Шахнаме" Фирдоуси". Впервые эта статья в виде научного доклада появилась в 1999 году и с тех пор неоднократно переиздавалась в Казахстане, России и Иране, что является неоспоримым свидетельством качества работы. Но до ее появления было не менее значимое и большое дело - занявший почти два года перевод на фарси "Ќарасўз" ("Слова назидания") великого Абая и "Кўксерек" ("Серый лютый") Мухтара Ауэзова. В 1995 году в Тегеране в издательстве "Суруш" вышла книга "Взгляд на жизнь и творчество Абая", в которой иранскому читателю были представлены избранные переводы Абая, где есть и этот шедевр, а также лирика Абая в переводе великой таджикской поэтессы Фарзоны, предваряемые вступительной статьей Сафара Абдулло. Не мог оказаться Сафар и на обочине в борьбе с одним из главных зол того (да и нашего, чего уж греха таить) времени - историческим мифотворчеством. Ярчайший образец этого ответ новому "открывателю" "Авесты" профессору А. Буркитбаеву. Вышедшая в 2002 году в курируемой в то время Сейдахметом Куттыкадамом газете "Эпоха" большая статья "Далеко зашли мы в невежестве своем" достойный ответ не только любителям сенсаций, но и бездарностям. Трудно не согласиться с выводом Сафара: "Думаю, что истина ученого всегда патриотична, но ложь и подтасовка патриотичными быть не могут. Каждый ученый должен знать свои возможности и меру своей аргументации. Ибо сказано мудрецом: "Кто много говорит, тому не остается времени подумать". Большим событием для развития иранистики не только в Казахстане, но и в Центрально-
лось далеко за пределы Персии. На сегодняшний день вышли 28 номеров журнала, и хотелось бы верить, что на этом ни его редактор, ни его авторы не остановятся. Журнал востребован научной общественностью, и это - лучшая награда и Сафару Абдулло, и авторам опубликованных материалов. Нельзя не отметить и еще один научный подвиг Сафара Абдулло. Да, да, именно подвиг, без всякого преувеличения. Речь о каталоге рукописей на персидском языке, составленном Сафаром совместно с иранским ученым доктором Камаладдини. Вариант на русском языке вышел в 2008 году в издательстве "ДайкПресс" "Каталог рукописных книг на персидском языке из собрания Национальной библиотеки Республики Казахстан". Вариант на фарси - «Научный каталог персо-язычных рукописей, хранящихся в библиотеках и частных коллекциях Республики Казахстан" готовятся к изданию в Тегеране». Это - титанический труд, но кто-то должен был его сделать. Я не буду больше останавливаться на работах Сафара. Их много. Одних только книг 8 штук, и, насколько мне известно, готовятся к изданию еще две большие работы. Каждая из этих работ по-своему уникальна, а для иранистов, думаю, бесценна. Грешен, читал далеко не все. Но я - не иранист. Я хотел бы сказать о другом. Кто бывал в доме Сафара, наверняка обратил внимание на четыре портрета. Это портреты людей, которые оставили глубокий след в его жизни. Трое из них известны широкому кругу - Олжас Сулейменов, Мурат Ауэзов и Ахмад Шах Масуд. Четвертый портрет таинственной, но прекрасной незнакомки. Как я понимаю, Музы Сафара. Хотя, по его словам, это - вполне реальный человек. Не будем гадать, кто она для Сафара, личная жизнь - святое и неприкосновенное. Я хотел бы поговорить о человеке с другого портрета - Всаднике казахской поэзии и литературы Олжасе Сулейменове. Вне всякого сомнения, он - кумир Сафара. Но он - не только кумир, но и человек, который открыл у Сафара еще один талант - талант возвращать читателю хорошую литературу. Причем, речь не только о книгах Олжаса Омаровича, но и о массе других великолепных работ практически неизвестных казахстанскому читателю авторов. Все они изданы в возглавляемом Сафаром издательстве "Библиотека Олжаса". Подчеркну, что изданы без всякой поддержки со стороны государства. Не буду говорить о талантах Сафара как преподавателя. Он умеет и любит делиться своими знаниями. И многие его ученики могут подтвердить мои слова. Это - редкий талант. Звание "учитель" ко многому обязывает, но когда ты не просто учитель, а устод - это уже признание. Собственно на этом можно было бы поставить точку. Но у Сафарджана все-таки юбилей, а потому без пожеланий никак не обойтись. Я много хотел бы пожелать своему коллеге и другу, но ограничусь лишь одним рубаи бессмертного Омара Хайяма: Будь всесилен, как маг, проживи сотни лет, В темной бездне веков не увидят твой свет. Лишь в легендах порой наши судьбы мерцают, Стань же искрою счастья средь этих легенд!
6
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
!АБВАТ ,Ё ЊАРФИ ДЎСТ
СЊАБ
Нома ба Фарзона ва шеър аз Фарзона Ин љо ду шеъре, ки Фарзонабону ба бародар ва устодашон Сафар Абдуллоњ бахшидаанд, пешкаши хонандагон мегардонем.
Доктор Сафар Абдуллоњ ба унвони устод ва рањнамуни иршод дар ибтидои љодаи шеър њамеша ба Фарзона дастурномањои судманду ояндаафрўз менавишт ва ба шоири навзуњур рањнамоиву рањкушої мекард. Ин номањо барои камоли фикрии Фарзона пайваста ёрї кардаанд ва ўро чун чароѓи њидоят ба ќаламрави шеъри Аљам даъват намудаанд. Инак, яке аз он номањоро ба шумо, хонандагони соњибназар манзур мекунем. Салом, Иноятљони азиз! Дуруд ба Фарзонае, ки сўи шеъри бузурги Аљам рањсипор асту мо фарзонагиашро таманно дорем. Маљаллаи "Садои Шарќ" расид. Ман ашъоратонро хондам. Самимона Шуморо табрик мегўям ва умедворам, рўзе фаро хоњад расид, ки на танњо ман, балки миллионњо хонандаи форсидон бо ашъори Шумо ошно хоњанд шуд. Гар бод, чунин бодо! Њазрати Лоиќ пешгуфтори хуб навиштаанд. Ин пешгуфтор аз он љињат хуб аст, ки таърифу тавсифи бељо надорад, зеро шоирро бо таърифу тавсиф ба хонанда шиносондан нашояд. Шоирро фаќат бо шеъраш мешиносанд. Ва воќеан, шеъри асил ба тањсин ниёз надорад. Ман бо Шумо, дар масъалаи интихоби шеърњое, ки ба дасти чоп расидааст, њамаќида њастам, аммо боке нест, шеърњои бењтаринатон низ чоп хоњанд шуд. Аз ин порањо ба ман шеъри "Меваѓул" бисёр маъќул аст. Шеърњои "Борон", "Одамони нек" ва дубайтињо низ хуб аст. Он ашъорро ман ќаблан хондаву ба Шумо чанд «дастуре» њам дода будам. Аммо ду ѓазале, ки ман бисёр дўст медоштам, љои афсўс аст, ки бисёр бад тањрир шудааст. Ба њар кас маълум аст, ки: Ѓурури ман ситорае, ки дар фарози кўњ буд, Зи ќуллаи ѓурури худ ба пойи ту фитодаам. аз байти: Ѓурури ман ситораест дар фарози ќуллае, Ситораи ѓурури худ ба пои ту нињодаам авлотар аст. Дар мисраи "Сари маро чу осмон то ки шавї нигоњбон" -вазн хароб аст. Аз "дасти дуо" кушодан, "кафи дуо" кушодан, бењтару шоиронатар аст. Агар ин ашъор бо андак тањрир, бидуни ќассобињои бисёр мунташир мешуд, бењтар буд. Хуб, њарчи њам бошад, худи дар маљаллаи мўътабари мо нашр шудани ашъоратон бо рањнамоии шоири бузурги мо њодисаи бисёр хуш ва гуворост. Хоњараки азиз, умедворам, ки каминаро аз њолу ањволи хеш ва навиштањои тозаатон пайваста огоњ хоњед кард. Бо эњтирому ихлоси тамом Сафар Абдуллоњ 21-уми феврали 1986 ш. Маскав
БАЊОР МЕОЯД Таъми ѓурбат чун аст, эй бародари дилбанд, Дарки танњої чист. Дарки танњоии хуршед дар халои фалак, Дарки танњоии тасвир дар чањорчўби оина. Дарки танњоии дил дар сина. Зиндагї пеш мекашад моро Љониби кўчае, ки барфи баландаш ба сари рањгузарон мерезад. Рањ ба рањ ойинањо Њамчу дар хонаи ханда Тарњи моро музњик хоњанд кард. Пойњо мусиќии мавзуни гом заданро зи ёд хоњанд бурд. Дастњо шавќљўши гардиши сурхобро Дар љўяњои кўчаки кабуд нахоњанд шунид. Дилњо…оњ дилњо…ќудрати њифзи ишќро дигар нахоњанд дошт Ё на? Намедонам. Лек медонам, эй бародари љон, Роњи вопас њам њаст… Роњи оинабанди хотирањо. Мо аз ин рањ ба фасли содагии мўъљизањо боз мерасем. Ба он бањори њарири малакутї, ки нахустин бор гуфтї: …Салом хоњаракам. Дар сурати шонздањсолаи ман рўњи нинї мезист Нинии њазорсола. Баъдњо номањои ту саводи чашми маро меафрўхт. Номањоят хутути маърифати шеъри порсї буд. Баъдњо фохтањои Маскав Аз забони ту "Шоњнома" мешуниданд Ва ба симурѓ њасад мебурданд. Тўсњои сињиќади канори барзанњо Сарвњои равони Њофизро шодбод мегуфтанд. Бонги зангўлаи калисоњо Љараси корвони Саъдї буд. Корвон рафт. Дар ѓубори биёбон гум шуд. Инак, эй сорбони мањмили танњої, эй бародари ман! Таъми њиљрон чист? Дар љањон панљ раќам њаст, ки чун пахш кунї, Садои шоди касе мегўяд: сабр кун, эй бародари дилбанд, Бањор меояд…
САЛОМ, ЭЙ ФАРДО! ... ва он мошинаи сафед мерафт. ва дар њавзи осмон шукуфта буд нилуфари сафед. Эй абри сафед! Дурдасти таманнои ман куљост. Эй бародар! Мањмили мо ба самти шањри муњаббат дубора хоњад рафт?
Бародарам чашмњои мусаххарашро љониби бекарона мебараду мегўяд: - Мебинї, хоњаракам, кўњи Медео зебост. Медео! Ман дар ин ном мусиќии бостониеро мешунавам. Ман дар ин зебої аз њиљоби љисм озод мешавам ва бол мезанам, бол, бол, бол! Парвоз чї зебост. Эй ќуллањои хушбахт! Мазаи бўсаи хуршедро ба ман гўед Мазаи ќањваи шаброву наботи мањи навро ва саодати висолро бо њурии сафеди осмон. Ќуллањо синаи барфии хешро бар офтоби шањривар боз карданд. Ман низ мехоњам диламро дар тањи шаршараи хуршед урён созам. Афсўс, ќулла нестам, афсўс. Варна њар тањтнишине ба рўи дили густардаи ман пой намемонд. Себ зангўла мезанад. Ва ман дубора ба ин маъбади зебої бармегардам. Ман мехоњам дар мањфили олучањои вањшї шеъре хонам. Аспњоро ба чарогоњи дили худ бибарам. Мехоњам арчањоро оѓўш кунам ва нохунњои тезашонро дар тани нозуки сапеда фурў бинам. ба алафњо ишќро њадя кунам. Оњ, аз ин зебої атри шеъри Олљас меояд. ва аз шеъри Олљас нафаси дури Саъдї, яъне нафањоте зи кишвари абадият. Бародарам ишорате ба тањт мекунаду мегўяд: њазор зина, ки зер омадї, сањнае хоњї дид. - Сањнаи бузурги консерт. ва боз мегўяд: Бењтар ин ки њазор зина ба боло биравем. Дар сањнаи фароз фариштагони Худо мераќсанд, бодњо уд менавозанд, Тоирони ќудсї мехонанд. - Хоњарам, мешунавї? - Мешунавам. Ман диламро дубора бо ин зебої мешўям, Салом, эй дили тоњир, Салом, эй фардо!
БАЊС
Ё, ТАВБА!ВОРИС
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
7
Нуралї НУРЗОД Мудири кафедраи адабиёти классикии тољики ДДХ ба номи академик Бобољон Ѓафуров, номзади илмњои филологї Ёдам меояд, ки њашт сол ќабл, айёме, ки мо ба љашни бузургдошти Мавлоно Љалолуддини Балхї ва баргузории њамоиши байналмилалии "Румї ва Гуте: Муколамаи фарњангњо" омодагї медидем, устоди равоншодам Абдулманнони Насриддин дар яке аз нишастњои кумитаи тадорукотї маљаллаеро бо худ оварданд ва ба мо шогирдону њамкорон муаррифї намуда, аз пешнињоди маќолоти илмии хеш ба он изњори назар карданд. Бо њамон самимият ва ихлосмандии хосе, ки ба њамаи дўстони хеш зоњир менамуданд, таъкид фармуданд, ки бародари азизи мо Сафарљон зањмат кашида, ин маљалларо бо забони русї дар Олмотї таъсис додаанд ва бо пуштибонии Ройзании фарњангии Љумњурии Исломии Эрон дар Ќазоќистон ба чоп мерасад. Њамзамон афзуданд, ки банда масъулияти намояндагии маљалларо ба ўњда дорам ва метавонед ба њамаи дўстон аз риштањои таърих, санъатшиносї, забону адабиёт, фарњангшиносї, фалсафаву дину мазоњиб ин паёмро бирасонед, то маќолоташонро манзур намоянд. Њамин гуна, барои њамаи мо шогирдон аз ин маљалла, ки њамин "Эроннома" буд, таќдим карда, изњори умед барои манзури маќолоти љолиби илмї карданд, то бад-ин сурат пайвандњои мо бо ин маљаллаи бонуфузи илмї барќарор бошад ва пайваста таќвият касб намояд. Баъди гирифтани шумораи нахустини фаслномаи "Эроннома" ба дафтари кории худ баргаштам ва њамон рўз ба тааммул ба мўњтавои шумораи нахустини маљалла ошно гардидам. Бароям нахустин нуктаи љолиби таваљчўњ ин буд, ки он љо аксаран маќолоте љой дода шуда, ки муаллифони он пажўњишгарони соњибназар аз Љумњурии Исломии Эрон ба шумули Раиси фарњангистони забон ва адабиёти форсии Љумњурии Исломии Эрон доктор Ѓуломалии Њаддоди Одил, Саид Њусайни Наср, Иззатулло Навзарї, Зуњро Заршинос, Муњаммад Насир, Иброњими Њасанбегї, Њумоюн Имомї њастанд ва њамзамон дар њамин шумора матни суханронии собиќ Раиси Љумњурии Исломии Эрон Сайид Муњаммади Хотамї дар нахустин Анљумани эроншиносї бо тарљума ба забони русї ба дасти чоп расидааст. Ба худ андешидам, ки шояд дар шумули њайати эљодии фаслнома теъдоди зиёди тарљумонњо фаъолият доранд, ки ба тарљумаи маќолот машѓуланд, чун танњо дар њамин якумин шумораи он 8 маќолаи муњаќќиќони эронї, ки аслан ба форсї навишта шудаву тарљумаи он дар маљалла дарљ аст. Баъдан бароям маълум гардид, ки бори нашри ин фаслномаро устод Сафар Абдуллоњ ба танњої мекашанд, ки баробари ин зањмати тарљумаи аксари ин маќолот њам бар дўши худи эшон ќарор дорад. Воќеан, танњо дар заминаи њамин як шумораи нахустини фаслномаи "Эроннома" њар нафар хонандаи њушманд ба дурустї ин зањмати сангин ва фидокории бузургро барои нашру таблиѓи фарњанги машриќзамин дарк мекунад, ки на танњо миёни хонандагони кишварњои Осиёи Марказї, балки бурун аз он, хоса љумњурињои пасошўравї ва њар љо, ки ањолии русзабон аст, пањн мегардад. Њамин тавр, бо таваљљўњ ба мўњтавои маќолоти љолиб, ки дар шумораи нахустини фаслномаи "Эроннома" љой гирифта буданд, њамеша иштиёќи онро доштам, ки ба шуморагони баъдии он дастрасї дошта бошам ва аз мундариљаи мањсули пажўњишњои гаронсанги ховаршиносони кишварњои мухталиф тариќи мутолеаи он ошноии бештар пайдо намоям. Дар њамин шумораи нахустини фаслнома матни суханронии Райиси фарњангистони забон ва адабиёти форсии Љумњурии Исломии Эрон доктор Ѓуломалии Њаддоди Одил рољеъ ба симои Мавлоно дар мактуботи ў мунташир шуда буд, ки маќолаи муфид барои аксари хонандагони фаслнома дар соли Мавлонои Балхї ба шумор меравад. Хушбахтона, бо мутолиаи ин навиштаи љолиб, ки аслан матни суханронии эшон дар яке аз њамоишњои илмии бузургдошти Мавлоно мебошад ва дар таърихи 10-12 октбяри соли 2001 дар шањри Страсбург баргузор гардидааст, ба заминаи фаъолиятњои илмии ин донишманди соњибном дар самти мавлавипажўњї ошної пайдо намудам. Ваќте дар соли 2013 њамроњ бо устоди арљманд Абдунабї Сатторзода бо даъвати Фарњангистони забон ва адабиёти форсї ба Љумњурии исломии Эрон сафар кардем, зимни мулоќот бо Раиси Фарњангистон доктор Ѓуломалии Њаддоди Одил эшон китоби тозанашри хеш "Ањволи дили гудохта"ро, ки баргузидаи мактуботи Мавлонои Балхї мањсуб мешавад, ба мо таќдим намуданд ва њамоно ман ба ёди њамин шумораи нахустини фаслномаи "Эроннома" афтодам аз нашри ин
ОИНАИ ЉОННОМАИ ХОВАРШИНОСЇ суханронии эшон ёдоварї намудам, ки мањз тавассути зањматњои устод Сафар Абдуллоњ имкони ошної ба ин заминаи фаъолиятњои пажўњишии на танњо як тан аз чунин муњаќќиќони соњибноми эронї, балки садњо нафар аз чунин донишварон барои мо пайдо гардид. Минбаъд њам тавассути устоди гаронќадрам, марњум Абдулманнони Насриддин ва тариќи ройзании фарњангии Эрон дар Тољикистон ба шуморањои баъдии маљалла дастрасї пайдо намуда, аз маќолоти пурмўњтаво ва арзишманди он дар заминаи куллияи масоили ховаршиносї бањрањои фаровоне ба худ мегирифтам. Њарчанд шуморањои фаслнома номураттаб ба дасти мо мерасад, аммо ба шарофати пайдо намудани њар яке аз онњо хеле аз ношунидаву нодонистањое дар заминаи масоили мубрами адабиёт ва фарњангу таърихи гузашта бароямон кашф мегардид. Ваќте ки сомонаи шахсии устод Сафар Абдуллоњ боз шуд, дигар имкони дастрасї ба шуморањои фаслнома бароям осон гардид ва имрўз њар нафар хонандаи иштиёќ ба матолиби он дошта метавонад њамаи шуморањои фаслномаро ин љо мутолеа намояд. Бандубаст ва танзими маводи илмї дар фаслнома хеле љолиби таваљљўњ ба назар мерасад. Аз аввалин шумораи он њамеша ин тартиби танзими мавод то охир асосан риоят шудааст ва дар фаслнома маќолот дар бахшњои "Таърих ва фалсафа", "Забон ва адабиёт", "Фарњанг ва њунар", "Номоварон", "Эрони имрўз", "Диншиносї" ва амсоли ин љой гирифтаанд. Албатта, чун ба тадриљ бо нашри бештари он доираи хонандагони фаслнома дар саросари кишварњои Осиёи Марказї, Русия, љумњурињои дигари пасошўравї, њар мамолике, ки он љо ањолии русзабон иќомат доранд, тавсеа касб намуд, номањои фаровоне ба унвонии сардабири он устод Сафар Абдуллоњ расидаанд, ки зарурати таъсиси бахши хеле љолибе зери унвони "Аз почтаи фаслнома" пеш омадааст. Бояд гуфт, ки таснифоти бахшњои фаслнома ба унвонњои мазкур баробари ин баёнгари пурвусъат будани самтњои илмии он, доираи васеи фарогирии маводи илмї буда, таљассумгари куллияи масоили ховаршиносии муосир мањсуб мешаванд, ки ин нуктаро аксари пажўњишгарони ошно бо матолиб ва маќолањои нашршуда дар фаслнома низ эътироф намудаанд. Нуктаи муњим ва арзишманди дигаре, ки баробари мутолеаии фаслнома хонандаро сўи худ мекашад, чењрањои баргузидаи олами пажўњиш аст, ки ба унвони шурои машваратии "Эроннома" муаррифї гардидаанд. Дар ин њайат нафаронеро аз кишварњои Русия, Эрон, Ќазоќистон, Узбекистон, Тољикистон, Арманистон, Тотористон метавон пайдо намуд, ки мо бо исмашон тавассути мутолиаи навиштањои эшон ошноии зиёде дорем ва њар яке ба зоти худ шоистаи маќоми олии илмї дар арсаи пажўњиши масоили мубрами ховаршиносї њастанд. Номи устод Фаридун Љунайдї барои мо тољикон, хоса муњаќќиќони адабиёти форсї хеле ошност ва зањматњои бесобиќаи ин донишманд дар тасњењ ва нашри "Шоњнома"-и Фирдавсї, пажўњиши масоили забонњои ќадимаи эронї, зуњури тамаддунњои нахустин дар ќаламрави Ориёно ва амсоли ин мавриди эътироф дар илми љањонист. Устод Асѓари Додбењ, ки аз дигар мушовирони фаслнома ба шумор мераванд, бароямон кофист њаминро бидонем, ки яке аз барандагони љоизаи олии "Чењрањои мондагор" дар Љумњурии Исломии Эрон њастанд. Њамин гуна, ин љо номњои номоварони олами ховаршиносї, чун И.М. Стеблин- Каменский, Ш.М. Шукуров, Р.М. Шукуров, А.Ш. Ќодир-
боев аз Русия, Г. Асатрян, Э.Ш. Хуршудян аз Арманистон, устоди мўътабари адабиётшиносии тољик Садрї Саъдиев аз Ўзбекистон, М.Авезов, М. Абусеитова, Т. Байсембиев ва дигарон аз Ќазоќистон ва донишварони соњибназаре чун Акбари Турсон, Абдунабї Сатторзода ва марњум Аблуманнони Насриддин (то соли 2011) љой гирифтаанд, ки њар яке ба зоти худ сањме мондагор дар арсаи ховаршиносии имрўз доранд. Њузури номи мубораки ин донишварон дар фењристи мушовирон дар навбати аввал баёнгари эътирофи он ба унвони яке аз фаслномањои бонуфузи илмии сатњи љањонї мањсуб мешавад ва аз назари дигар ин нукта худ муфассири маќом ва манзалати сардабири он устод Сафар Абдуллоњ дар ховаршиносии имрўз мањсуб меёбад, ки аксари ин донишварон бо назардошти эътирофи хидматњои илмии масъули нашри он чунин масъулияти бузургро дар Шўрои машваратии фаслнома бар дўш гирифтаанд. Дар робита ба љанбањои таъсиргузори фаслнома ва наќши бесобиќаи он дар заминаи таљассуми тањќиќоти илми марбут ба таърих аллакай як пажўњише дар њам анљом ёфтааст, ки он ба ќалами ду тан аз пажўњишгарони ќазоќистонї номзадони улуми таърих, А.А Галиев., ва А.К. Камалов тааллуќ дорад ва бештарини маќолоти марбут ба масоили таърихи Осиёи Марказї ва Эрон ба нашр расида дар маљалла дар ин матлаби муњими илмї шарњу тафсир ва наќду баррасї шудаанд. Маќолоте, ки дар бахши забон ва адабиёти фаслнома пайваста нашр мешаванд, тамоюлњои мухталифи пажўњиши масоили марбут ба таърихи ташаккули забон ва адабиёти форсї, аз љумла, адабиёти суфия, пайвандњои адабиёти форсї бо адабиёти љањон, чењрањои адабї, њунари шоирии суханварони мухталифи ќадим ва имрўз, наќди адабї ва амсоли инро фаро мегиранд. Хушбахтона, наќши ин фаслнома аз сўи дигар барои тарѓиби дастовардњои илмии пажўњишгарони тољик ва наќду назарњои муњими илмии онон дар арсаи ховаршиносї низ хидмати шоёне намудааст. Дар сањифањои фаслнома пажўњишњои дар заминаи ховаршиносї, хоса адабиёти ќадим ва муосири тољик анљомдодаи олимони кишвар, чун Абдунабї Сатторзода, марњум Абдулманнони Насриддин, Тољиддин Мардонї, Шарифљон Исрофилниё, Шодимуњаммад Сўфиев, Музаффар Муњаммадї, Фахриддин Насриддинов ва дигарон интишор ёфтаанд. Њамзамон, нигоштањои илмии муњаќќиќони тољик дар риштањои фалсафа, таърих ва санъатшиносї амсоли академик Акбар Турсон, профессорон Фароѓат Азизї, Назирљон Турсунов, Ќосимшоњ Искандаров, Мулошоњ Давлатов, муњаќќиќону муаррихоне чун Луќмон Бойматов, Љурабой Исомаддинов, Ином Мамадалиев ва дигарон дар сањифаи шуморањои мухталифи маљалла мунташир гардидаанд, ки њамагї аз хидмати шоёни ин фаслнома дар муаррифии дастовардњои илмии олимони тољик дар њавзаи ховаршиносии русї дарак медињад. Чандин маќолањои пурбори илмии худи сардабири фаслнома рољеъ ба масоили мубрами ташаккули адабиёти сўфиёнаи форсї, наќду баррасии ашъори устод Муъмин Ќаноат ва амсоли ин ба дасти чоп расидаанд, ки дар баробари зањмати нашри фаслнома аз таваљљўњи амиќи эшон дар тањќиќи масоили мубрами ховаршиносї паём мерасонанд. Дар канори ин суннати љолиберо њам дар сањафоти поёнии фаслнома роиљ намудаанд, ки он ба нашри таќризњои нигоштаи муаллиф ба рисолањои илмии анљмоёфта дар самтњои мухталифи ховаршиносї тахсис ёфта, њар яке аз онон ба зоти худ арзиш ва ањамияти илмиро соњибанд.
Ба ќавли донишманди номовари Эрон устод Сируси Шамисо њар шумораи ин фаслнома баробар ба як китоби пажўњишї дар заминаи адабиёт, таъриху фарњанг ва тамаддуни эрониву исломї мањсуб мешавад. Ба андешаи мо њам то имрўз дар давоми 7 соли арзи њастии хеш агар "Эроннома" 28 шумора мунташир шудааст, пас ба кушиши устод Сафар Абдуллоњ 28 китоби љовидонае дар заминаи ховаршиносї ба дасти чоп расидаанд, ки њар яке ба зоти худ аз ањамияти хосаи илмї бархурдоранд. Ба гумони ѓолиб шоистагии онро дорад, ки дар мавриди наќш ва маќоми ин фаслнома дар густариши њавзаи шарќшиносии муосир, таљассуми масоили муњимми забону адабиёт ва фарњанги эрониву исломї, тањаввули пайвандњои адабии кишварњо ва аќвоми мухталиф, муаррифии дастовардњои илмии пажўњишгарони форсизабон дар њавзаи илмии русзабон ва ховаршиносони љањонї дар ќаламрави фарњанги эронї ва амсоли ин як пажўњиши мукаммал аз љониби муњаќќиќон дар муќоиса бо фаслномањои њамсони он дар манотиќи мухталиф, амсоли "Бухоро" дар Љумњурии Исломии Эрон ба анљом расонида шавад. Чун њанўз роњи рўшану мунаввари кори ин фаслномаи ба зоти худ мунњасир ба фарди илмї дар пеш аст ва метавонад корномањои зиёдеро дар арсаи ховаршиносии љањонї муаррифї ва таблиѓ намоянд. Устод Сафар Абдуллоњ дар пешгуфтори нахустин шумораи ин фаслнома бо мурољиат ба кулли ховаршиносон изњор дошта буданд, орзу дорам дар шаклгирии кори фаслнома олимону мутахассисон бо маќолањои тозае аз худ ширкат варзанд, ки ба тозагї ба ќалам омада, аввалин бор нашр мешаванд. Њамзамон таъкид дошта буданд, ки мехоњам маљаллаи илмїпажўњишие бошад, ки дар он сабки ховаршиносии классикї риоят шавад. Имрўз мо бо итминон метавонем дар остонаи шастумин солгарди мавлуди мубораки устод Сафар Абдуллоњ бигўем, ки воќеан ин орзуи Шумо љомаи амал пўшид ва фаслномаи "Эроннома" бо касби љойгоњи хосае дар олами ховаршиносии муосир сабки классикиро касб карда, хидмати шоистае дар равнаќи эроншиносї, шарќшиносии имрўз ба анљом расонид ва њоло хадамоти шоёни бешумори илмии он боз њам дар роњ аст.
ДАР ИН МУЊИТ... Ба ифтихори зодрўзи Устод Сафари Абдуллоњ, ки вуљудаш саропо сиришта аз мењру муњаббати Ватан ва инсон аст. Дар ин муњит Ки мард будан фаќат нар будан аст, Бањои амнияти љони мардњо Фаќат гунгу кўру кар будан аст, Дар ин торикистон Ки бародарро бо бародар На њиммату муњаббати бародар будан аст, Њама бехуд, Ва бехудо, На касеро Љасорати тољ бар сар будан аст, Ва Зафарро на умеде барои музаффар будан аст, Ту, эй њама худї, Ту, эй њама ѓуруру њиммату муњаббату ѓайрат, Ту, эй бародар! Ту, эй маро њамеша рањнамову пуштибон! Ба раѓми бозиву каљбозии љањон, Умеди захмии дилхастагон бимон. Зафари СУФЇ
8
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
СЎЊБАТИ !АБВАТ ,Ё
СЊАБ
Сафар АБДУЛЛОЊ:
ФИКР МЕКУНАМ ДАР БИСЁР МАВРИД МАН ЃОФИЛ МОНДАМ - Устод, дар оѓози суњбат шаст соли камолотро бароятон муборакбод мекунам. - Сипосгузорам! Воќеан ваќт зуд мегузарад. Ба ќавли Соиб "Умр чун боди бањорї доманафшон бигзарад…" Коре намешад кард. Вале худойро сипос, ки њастем ва андеша мекунем, талош мекунем, ки сазовор зиндагї кунем. Сипосгузорам аз масъулини њафтаномаи вазини "Нигоњ" ки муддатест ба иќдоми хубе шурўъ карда ва шуморањои вежаеро ба эњтироми хадамоти содиќонаи фарзандони бузурги миллат Муъмин Ќаноат, Бањманёру Фарзона ихтисос доданд ва барои фарњангиёни мо миннат гузоштанд. Бисёр сипосгузорам аз бародари гиромї Саймуддин Дўстов ва мисли Шумо ёрони хубаш. - Мегўянд дар љавонї хеле китобхон будед. - Оре, дар замони мактабхонии мо китоб ва китобхона љойгоњи хосе дошт. Њатто дар рустоњо медидем, ки њама китоб мехонданд, хеле касонро медонам, ки ба рўзномањо ва маљаллаи "Садои Шарќ" обуна мешуданд ва сар то пои онро мехонданд. Дар мактабе њам, ки ман тањсил мекардам, китобхонае буд, утоќи бузурге бо рафњои пур аз китоб ва табиист, ки он солњо ман фаќат ба забони тољикї (форсї!) китоб мехонадам. Як интишороте буд бо номи "Ирфон", ки њарчи њамон чоп мекарду дастрасамон мешуд, мехондем. Вале каме баъдтар нашриёти "Маориф", боз каме баъдтар "Адиб" ва ѓайра таъсис ёфтанд. Бештар ба китобњое раѓбат доштем, ки дар он сухан аз сарнавишти ин ё он шахс буд. Масалан, "Одина"-и устод Айнї ё "Субњи љавонии мо"-и устод Улуѓзода ва амсоли инњо. Њамаи осори устод Айниро ман дар солњои мактабхониамон хонда будам. Албатта, манзурам достонњои устод аст, осори илмї ва маќолоташонро солњои донишљўйї мехондем ва баъдњо низ ман борњо ба мутолиъаи бархе аз осори устод баргаштаам. Бисёре аз китобњои устодон Улуѓзода, Љалол Икромї, Рањим Љалил, Пулод
Устод Сафар Абдуллоњ, зодрўзи Шуморо муборакбод мегўям ва орзумандам, ки соли нави умратон, ки аз Соли Нав оѓоз меёбад, пур аз навгонињо ва шодмонињо бошад. Устоди азиз! Давоми таманниёти самимии мо дар ѓазал аст, ки барги сабзи армуѓонї ба зодрўзи Шумост. Њумои сидраи илмї, њумохисол бизї! Миёни љомеъа яктову бемисол бизї! Њазорсолаи умри ту дар маќолаи туст, Ту, эй маќолаи тавњид, хушмаќол бизї! Бубахш љуръати мардї ба мардуми тарсу, Чу шери мард дар ин дашти пуршаѓол бизї! Дар ин ќарияи пур аз њасуду дилсияњон, Амон зи ќасди бади деви бадсигол бизї! Ба шахси хуби ту, Устод, чашми бад марасод! Паноњи лутфи Худованди зулљалол бизї! Суруш дар њама њолат дуосарои ту бод, Њамеша хушдилу хушљону хушхиёл бизї! Абдуљаббори Суруш
Китобдори мактаб, ки аз хешони ман буданд, равонашон шод бод, Бобо Њаќбердиев, маро "кирми китоб" лаќаб дода буданд ва боре шак карданд, ки ман як китоби љилдфарбењро, ки ду рўз пеш гирифта будам, хонда тамом карда бошам. Гуфтанд, ту њаминро хондї? Гуфтам, оре, хондам. Муаллими адабиётамон Наљмуддин Бањриддиновро хостанд, ки аз ман имтињон бигирад, ки ман дар воќеъ хондаам,ё на? Ў баробари он ки маро дид, гуфт, ин бача агар хондам гуфта бошад, пас хонда аст. Аз ду љињат, аввал ин ки дурўѓ намегўяд, дуввум ин ки бисёр мехонад…
Толис, Фазлиддин Муњаммадиев, осори њамон солњо навиштаи Сорбон, Кўњзод, Саттор Турсун ва ѓайраро солњои донишомўзї ва донишљўйї хонда будем. Ман дар мактаб њамаи достонњои Турсунзодаро, бархе достонњои Миршакарро ва ашъори баъзе шоирони дигарамонро комилан аз ёд карда будам. Ёдам меояд, ки падарам борњо бо тааљљуб аз ман суол мекарданд, ки чї аз ёд мекунам, мегуфтам фалон достони устод Мирзо Турсунзодаро, лабханд мезаданд ва боре аз ман пурсиданд, ки чї мехонам? Ваќте ман гуфтам, "Ленин дар Помир", хандиданду гуфтанд, Бигўй, ки Ленин дар Помир чї кор мекунад ва изофа мекарданд: Оё муаллимат Хуља Њофизро њам хон мегўяд? О чаро Њофиз намехонї, Саъдї намехонї? Албатта, он замон фикр мекардам падари кишоварзи ман аз куљо донанд, ки ин устодоне, ки ман мехонам ва њама љоизањоро дарёфт кардаанд, куљою он шоирони "ќадима", ки дар љомиъаи "саросар бесавод" (тибќи таблиѓи он замон!)-и феодалї мезистанд, куљо њастанд?! Баъдњо фањмидам, ки њарфњои падарам то куљо маънии жарф доштанд. Он замон њарчи аз адабиёти классик ба хати сирилик баргардон шуда ва чоп мешуд, низ мехондам. Хеле зиёд тањти таъсири достонњои "Самаки Айёр" ва "Чањор дарвеш" будам. Ёдам њаст "Саргузашти Хоља сагпараст"-ро борњо гаштаю баргашта мехондам ва бисёр таъсиргузор буд. Шабњо, ки ман нишаста китоб мехондам, модари азизам, Худо рањматашон кунад, мегуфтанд: "Бачем ахир Шумо чашмотона аз хондана хира мекунед"! Бо осори бархе аз нависандањои љањон низ ман нахуст дар тарљумањои тољикї ошно шудам... Давраи донишљўии мо донишкадаи забону адабиёти донишгоњи давлатии Тољикистон аз бењтарин марокизи омўзишии минтаќа буд. Њамеша њамоишњои адабї, илмї, мулоќотњо бо бузургони кишвар баргузор мешуд. Мо дар донишгоњ барои китобхонї мусобиќањои ѓайрирасмї доштем ва мехостем бидонем, ки кї бештар китоб мехонад…Бењтарин устодон ба мо дарс медоданд, устоди бузургвор Шарифљон Њусейнзода, устодон Додољон Тољиев, Воњид Асрорї, Абдунабї Сатторзода, Толиб Хаскашов, Худої Шарифов, Саъдоншоњ Имронов, Субњон Амирќулов, Рањими Мусулмониён, Бањриддин Камолиддинов, Нозирљон Арабзода, Мукаррама Ќосимова, Мардон Муњаммадиев, Ардашер Каримов ва ѓ. На танњо аз бењтарини бењтаринњои донишгоњ буданд, балки дар саросари кишвар аз устодони бењтарин буданд. Аз ин љињат ман хушбахтам, ки шогирди ин устодон будам ва њамеша сипосгузор аз эшон ва аз сарнавишт хоњам буд. Ин љо
ман забони русї ва арабї омўхтам…Ин љо ва бо ёрии њамин устодон ман сари масоили фарозу фуруди забону адабиёти форсї андешиданро ёд гирифтам. Ин љо дигар ман оњиста-оњиста тафовути адабиёти сараро аз носара ёд гирифтам…Баъд ифтихори шогирдии устод Муњаммадљон Шакуриро ёфтам ва муддате дар пажўњишгоњи забону адабиёти Рўдакии Академии Улум фаъолият кардам ва дар ин љо низ бо устод Муњаммадљон Шакурї, Расул Њодизода, Ансор Афсањов, Садрї Саъдиев, Раљаб Амонов, Шарофуддин Рустамов, Валї Самад, Юсуф Акбарзода, Раззоќ Ѓаффоров, Хуршеда Отахонова ва дигарон њамкорињо дошта ва аз эшон хеле чизњоро омўхтаам. Баъд давраи омўзишї ва аспирантура дар пажўњишгоњи Адабиёти Љањон дар Маскав давраи бисёр муњими фарогирии донишњои теории адабиёт буд…Дар њама ин даврон ман хонандаи адабиёт будам ва то кунун аз хондани китобњои хуб хаста нашудаам. Њанўз донишљў њастам. Ва шиъорам "Зї гањвора то гўр дониш биљўй!" аст. Њамеша эњсос мекунам,ки он чї ман медонам бисёр ночиз аст, дар нисбати он чизе ки бояд бидонам. Аз дўстони љавониам аз њама бештар Бањманёр китобхон буд, худорањматии Рањмони Остон низ бисёр мехонд ва аз бачањое, ки баъди мо омаданд, Ќодири Рустам бисёр мутола мекунад. - Роњи китобхонаро кї нишон дода буд? - Бетардид китоб нордбони мутмаъин аст, ки инсонро аз пиллањо ба боло мебарад ва ба сўйи камолоти маънавї њидоят менамояд. Касе он чунон ки мегўед, махсус китобхониро бароям ёд надодааст ва роњи китобхонаро низ, вале аз замоне, ки худро мешиносам, ниёзи шадиде барои китобхонї эњсос мекардаму мекунам. Аспсавор ба китобхонаи Рўдакї дар Панљрўд, ки чањор панљ километр аз зодгоњи ман дуртар буд, мерафтам ва китобњои мавриди алоќаамро мегирифтаму мебурдам ва пас аз хондан бозмегардондам. Хонуми акои Султони ронанда, ки бисёр инсони шариф ва аз дўстони дерини ман њастанд, он љо китобдор буд. Ё бо автобус ба китобхонаи шањри Панљекат мерафтам, ки китоб бигирам. Чун он замон ман таќрибан њамаи китобњоеро, ки дар китобхонаи мактабамон ва зодгоњам буд, хонда будам. Китобдори мактаб, ки аз хешони ман буданд, равонашон шод бод, Бобо Њаќбердиев, маро "кирми китоб" лаќаб дода буданд ва боре шак карданд, ки ман як китоби љилдфарбењро, ки ду рўз пеш гирифта будам, хонда тамом карда бошам. Гуфтанд, ту њаминро хондї? Гуфтам, оре, хондам. Муаллими адабиётамон Наљмуддин Бањридди-
новро хостанд, ки аз ман имтињон бигирад, ки ман дар воќеъ хондаам,ё на? Ў баробари он ки маро дид, гуфт, ин бача агар хондам гуфта бошад, пас хонда аст. Аз ду љињат, аввал ин ки дурўѓ намегўяд, дуввум ин ки бисёр мехонад…Ман ростї аз ин таърифи муаллимам болидам. - Доктори имрўз ва љавони дирўзро чї ба пайроњаи илм бурд? - Агар манзуратон аз суол ин бошад, ки чї гуна ман кори пажўњиширо интихоб кардам, посух ин аст, ки ишќ маро ба ин роњ њидоят кард. Ошиќи шеъри порсї будам. Ва хостам бештар мутолиъа кунам ва чизе ёд бигирам...То куљо муваффаќ њастам, намедонам. Вале дар ин роњ низ ман њанўз дар оѓози корам. Устод Дмитрий Лихачев боре гуфта буд, ки адабиётшиноси воќеъї то шастсолагї баъид аст, ки дар илм сухани тоза бигўяд. Бояд бисёр бихонад, њам адабиёти миллї ва њам адабиёти љањонро ва њам китобњои фаровони назарявї ва њам фалсафа ва таърихро, хулоса барои худро омода кардан ба кори љиддии пажўњишї бояд солњо мутолиъа карду омўхт…Ман онњоеро, ки як китоб нахонда, чанд китоб менависанд, олим намењисобам. Касонеро мешиносам, ки дар бораи ин ё он асар китоб навиштаанд, вале аз навиштаашон эњсос мекунам, ки асари мавриди пижўњишашонро чунон ки мебояд, мутолиъа накардаанд. Олимї њаргиз дарёфти унвони илмї нест…Болотар аз ин њарфњост. Ман умедворам, ки њарфњои худамро бигўям. Мехоњам бигўям, ки китоби хуб њамчун хуршед фазои зиндагии моро рўшан мекунад ва нуру шўру гармойї мебахшад. Китобњои хуб моро ба суйи китобхонањо мекашанд. Аз соли 1972 то 1979 бештари рўзњои умри ман дар китобхонаи Фирдавї дар Душанбе ва солњои 1979 то 1991 дар китобхонаи Ленини Маскав ва бист соли охир дар китобхонаи миллии Ќазоќистон сипарї шудааст. Њамчунин ковишњое дар китобхонањои Тењрон, Ќум, Машњад ва ѓайра… - Аввалин пажуњишатонро ёд доред? Кї буд рањнамои аввалини шумо? Ва зимнан аз устодони нахустинатон ёд кунед? - Аввалин коре, ки дар давраи донишљўйї анљом додам, як суханронї дар љаласаи илмии донишљўён буд, ки устоди рањнамоям, марди фозил ва донишманди фаќид Толиб Хаскашов буд, ки он солњо ў мудири (куратори) гуруњи мо ва ман донишљўи соли дуюм будам. Номи суханронии шогирдонаи ман "Љойи пайдоиши забони дарї" буд…Устодонам маро ташвиќ карданд ва ањсант њам гуфтанд, аммо њоло хуб медонам, ки њеч њарфи тозае нагуфтаам ва њарчї гуфтам, дар асоси гуфтањои дигарон буд… Аз соли сеюми донишгоњ аз устод Њусейнзода мавзўъ гирифтам, ки баъд он ба поённомаи донишгоњии ман табдил шуд. Ростї барои донишљўйи њамон солњо кори баде набуд ва пеш аз дифоъ дар матбуот ду-се матлаб чоп карда будам ва устод Холиќ Мирзозода, ки раиси ГЕК буданд, пешнињод карданд, ки бо каме такмил ин корро барои дифоъ ба унвони рисолаи номзадї пешнињод кунем. Устоди азизам Шарифљон Њусейнзо-
БАЊС
Ё, ТАВБА!
РЎЗ таќлид аз эшон шеъргунањое мегуфтам, вале ба касе нишон намедодам… Вале як њодисае аљибе дар рўзгори ман рух дод, ки маро нисбат ба шеъргўйї дилсард кард ва солњои тўлонї аз ин кор даст кашидам. Ёддоштњои шоираи бузурги рус, Анна Ањмадоваро мехондам. Ва ба љое расидам, ки маро такон дод. Ў мегўяд шоире (агар хато накунам Бенидикт Лившитс) ба ман гуфт, ки Александ Блок барои шоир шудани ман монеъа эљод мекунад. Ва ваќте ман ин њарфи ўро ба Блок гуфтам, њеч тааљљуб накард ва бисёр бо љиддият гуфт: "Ман ўро мефањмам. Леф Тулстой монеъа эљод мекунад, ки ман шеър нависам"…Ростї ваќте инро хондам, чунон ба фикр фурў рафтам, ки намедонам чї гуна њамон њолатро тасаввур бикунам. Бубинед, шоире бо он бузургию љовидонагї, Александ Блок, чї мефармояд "Я понимаю это-мне мешает писать Лев Толстой"! Шумо тасаввур кунед, барои мани порсизабон, ки њанўз хушбахтона, забони Фирдавсию Мавлоно ва Саъдию Њофиз ва Низомию Соиб забони мову Шумост, андешаи ин ки бо ин шоирон худро ќиёс мекунем, шеър гуфтан бисёр бори сангин аст. Баъд аз ин комилан аз ин савдо даст кашидам. Ва чанде пеш боз ба ёди љавонї уфтодам ва бархе аз ёдњои талху ширини љавонї маро барангезонид, ки дубора баъзе аз нуњуфтањои дарунии хешро дар ќолабе берун кунам. Вале шеър гуфтани адабиётшиносони мо як амри ѓайритабиї нест. Њарчанд ман ба шоирии худ чандон итиминон надорам. Вале аѓлаби устодоне, ки ба пижўњиши адабиёти мо машѓул њастанд, шеър њам гуфтаан, бархе муваффаќ њам будаанд ва бархе номувафаќ! Устод Фурўзонфар, Сайид Нафисї, устод Шафеъии Кадканї, Сируси Шамисо, устод Фаридуни Љунайдї, Зиё Мувањид ва дањњои дигарро медонем, ки њама дар канори пажўњишњояшон шеър њам гуфтаанд. Устод Шафеъии Кадканї дар баробари адабиётшиноси бузург будан шоири бузург њам њаст. Вале устоди беназир Бадеъуззамони Фурузонфар, њарчанд девони ашъор дорад, дар шоирї чандон муваффаќ набуд… Хулоса, ман њам, ки гоње машќи шеър ва гоње достон њам менависам, маълум нест, ки то куљо мувафаќ хоњам буд…Вале эњсос мекунам, ки он чї бояд бигўям, дар ќолабе бояд баён кунам.
да њамон рўз бисёр хушњол буданд. Ва аввалин бор даст рўйи шонањом гузошта гуфтанд, писарам, ту аз он ки ман гоње сахт мегирам, наранљ…ман ба фоидаи худат њарф мезанам…Њеч гоњ ин лањзаро фаромўш намекунам. Вале пас аз мудате мудири китобхонаи донишкадаамон Мирзо Солињов, бо њоли парешон хобгоњамон омад ва хабар дод, ки устод (Њусейнзода!) агар фањмад мара мекушад, дипломатро аз китобхона дуздидаанд. Зуд нусхаи дигарашро бидењ, ман худам аз он як нусхаи дигар мегираму баъд меоварам… Њамин тавр шурўъ шуд… Баъд чанд сол њар чизе менавиштам аз маслињатњои устодам Муњаммадљон Шакурї буд. Ва дигар идомаи донишомўзї дар Маскав ва устодони бузурге дар пажўњишгоњи Адабиёти Љањон. Ва оњиста-оњиста талошњои мустаќим барои фарогирии донишњои лозима. - Мушкилтарин рўз дар њаёти шахсии шумо? - Дар зиндагии шахсии ман рўзњои хушу нохуш зиёд буда аст, вале бархе рўзњое ва њаводисе аз сари одам мегузарад, ки доѓи он дар дилатон барои њамешагї мемонад… Фикр мекунам сангинтарин рўзњо бароям моњњои июл ва августи соли 1987 буд, ки ман онро намехоњам шарњ дињам. Дар ин рўзњо њодисае рух дод, ки муќассир ман будам. Ва њарчи орзуву омоле барои зиндагии шахсї доштам, аз даст додам…Њамчунин рўзњои нангини љанги бародаркушї дар кишвари мо ва ба вежа кушта шудани рўшанфикрони кишвар…Баробари шунидани њар хабари шум, ман як бор мемурдам. Ва рўзњое, ки модарам ва хоњаронам ва писарамўи сисолаамро аз даст додам. Рўзе, ки хабари марги нобањангоми устод Лоиќро шунидам ва хабари такондињандаи бемории бародари азизам ва дўсти љониам Абдуманнони Насриддинро…Инњо рўзњои сахте буданд.
- Шуморо дар кишвар чун олими хуб ва донишманди варзида мешиносанд. Вале ваќтњои охир дар сањифањои иљтимоии интернет шеърњои худро мекоред ва ба њадде, ки њар рўз акнун аз шумо шеъреву рубоиеву ѓазале мерезад, ки боиси истиќболу лайкњои корбарон ќарор мегирад. Нав ба шеърнависї шуруъ кардед ё пеш њам менавиштед? - Ман, шояд мисли њар форсизабон, аз кўдакї ба шеъру адаб дилбастагї доштам. Чун забони мо забони шеър аст. Забонест, ки тавоноии баёни њама гуна нукоти даќиќ ва хаёлпардозињои амиќро дорад. Забони мо бисёр суда ва сода, наѓзу нозук, бо зангу оњанги диловез ва мусиќии гўшнавоз барои шеър гуфтан аз њар забони дигаре дар љањон имконоти бештар дорад. Ин забон, ки моявартарин ва наѓзтарин сомонаи шеъри љањонро дар худ падид овардааст ва дар офаридани шоњкорњои љовидони адабї ба кор омадааст, агар онро хуб фаро бигиред, мебинед, ки њар сухани одиро низ метавон ба назм даровард. Гузашта аз ин, ин забон ба назари ман сењр дорад ва ин љо агар имкон буд, ман дар бораи сењри каломи устод Рўдакї, њаким Фирдавсї, њаким Умари Хайём, Мавлавї сўњбат мекардам…ва мехоњам бигўям, ки агар Шумо ба мутолиъаи шеъри ин бузургон бипардозед, имкон надорад, ки ашъори онњо Шуморо ба худ накашад ва тањти таъсири љодуии каломи эшон нохудогоњ Шумо низ байте, ќитъае, рубоие насароед. Албатта, ман ба шоирии худам шак дорам ва бовар надорам, ки баъди ин њама шеъри бузурги забони порсї шеъри бисёре аз моро њам бихонанд . Вале боз њам… Дар даврони донишљуйї муддате тањти таъсири ашъори устод Лоиќ ва Бозор Собир ва каме баъдтар тањти таъсири шадиди достонњои устод Муъмин Ќаноат будам. Ва дар
- Миёни тањќиќоти илмї ва шоирї фосила зиёд аст? - Дар муќоисаи илм ва адабиёт, ки бахши муњиме аз њунар аст, бисёр гуфтаанд. Њадафи адабиёт ба назари ман бештар асар гузоштан ба эњсоси инсонњо тавассути каломи зебо ва тарбияти маънавии эшон аст. Эњсосе, ки худи њунарманд, шоир ё нависанда онро озмуда ва таљриба кардааст. Лекин талоши фикрии хонанда ё шунаванда барои фарзияи њисси кунљковии бедоршудаи хеш, ё барои ба даст овардани иттилоъи љадиде, ки бояд аз асари нависанда ба даст оварад ё кўшише, ки барои дарки маънои асар мекунад равона мешавад. Ва њадафи њамаи ин талошњо љалби таваљљуњи мухотаб аст. Дар њоле ки њадафи илм пайдо кардани шарњ ва ё тафсири ризоятбахш барои падидањое, ки муњтољи тафсир њастанд, равона шуда аст. Ин њарфест, ки хелењо гуфтаанд ва дар ин маврид таќрибан иттифоќи назар вуљуд дорад. Бинобар ин илм иборат аст аз маљмўъаи нукот ва матлабе, ки пайи њам омада ва дарёфтани њар нукта мусталзами омўхтан ва донистани нуктаи пешин аст. Њунару адабиёт бар пояи аносири тахайюл ва отифа устувор аст. Аммо илм бар пояи мантиќи аќлонї ва озмоишњои лозима. Вале бо ин њама ваљњи муштарак њам њаст ва ин ваљњи муштараки адабиёт ва илм дар талоши олим ва нависанда барои дарки њаќиќат, рўшантар ба љилва меояд. Њар ду барои кашфи њаќоиќ талош мекунанд, вале бо шевањо ва усулњои хос. Њар ду, њам шоир ва њам олим, бояд истеъдоди худодод дошта бошанд, яъне ин кора бошанд, барои ин кор зода шуда бошанд. Варна на шоир мешаванд ва на олим! Метавонанд косиб бишаванд ва њатто узви Акодеми ва ё Иттињодияи нависандагон бишаванд, вале аз ин маконњо то Шоирию Олимї "бубин масофаи роњ аз куљост,то ба куљо"!(Њофиз) - Шуморо бештар дар сафар мебинем, дар њамоишу семинарњои бай-
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
9
налмилалї бештар дар мавзуъњои миллї суханронї мекунед. Бигўед, ки тољиконро дар кадом сатњ мешиносанд? - Намедонам, манзуратон аз "мавзўъњои миллї" чист?! Мавзўъи суханронї дар ин ё он њамоиши байналмилалї марбут ба мавзўъи њамоиш аст, ки пешопеш эълон мешавад. Ва њар касе, ки дар њамоишњо ширкат мекунад, аввал суханрониашро ирсол мекунад, агар масъулини њамоиш бубинанд, ки посухгў ба дархости эшон аст ва мавзўъ мутобиќ аст аз суханронро даъват мекунанд. Ман дар мавзўъњои мухталифе, ки марбут ба фарњангу тамаддуни мост ва бештар марбут ба масоили забону адабиёту манобеъи форсї аст, ширкат мекунам ва умедворам дар суханронињоям њарфњои тозаеро барои табодули назар бо донишмандон ба миён гузорам. Бисёре аз суханронињои ман дар нашрияњои илмии Эрон, Русия, Ќазоќистон ва ѓ. ба чоп расидааст. Агар манзуратон аз "мавзўъњои миллї" яъне марбут ба фарњангу тамаддуни худамон бошад, дуруст аст! - Худшиносии миллї аз нигоњи доктор Сафар Абдуллоњ? - Худшиносии миллї аз шинохти худ шурўъ мешавад. Ваќте инсон худро шинохт, истеъдоди худро ба он равон мекунад, ки роњњои расидан ба камолро дарёбад. Маънии худшиносї шинохти инсон аз он назар аст, ки инсон дорои истеъдодњо ва нерўњое барои такомули инсонї аст. Яке аз бузургон фармуда буд, ки доно касест, ки ќадри худро бишносад ва дар нодонї аз он њамин бас аст, ки арзиши хешро нашносад. Одамї танњо аз роњи худшиносї ба дигаршиносї даст меёбад ва Худованд дар "Ќуръон" мефармояд : "Эй касоне, ки имон овардаед, муроќиби худ бошед, агар Шумо њидоят ёфтед, гумроњии касоне, ки гумроњ шудаанд ба Шумо зиёне намерасонад"(Сураи 5 ояи 105). Хуб ваќте Шумо худро мешиносед, худро дар муњите мешиносед, ки бузург шудаед. Шумо бо табори хеш ошно мешавед ва мешиносед. Барои хештаншиносї табиъї аст, ки ба суоли љовидони "аз куљо омадаем ва ба куљо равонаем?" посух мељўед. Ва њар ќадр бештар дар ин ковиш маърифат пайдо кунед, њамон ќадар миллати хешро бештар шинохтаед. Яъне, боз бармегардем ба масъалаи фарогирии дониш. Аз назари ман њеч бесаводе дунболи худшиносии миллї нест. Бузургоне амсоли Буалии Сино ва Фирдавсии Тусї, Низомии Ганљавї, Носири Хисрав, Шањобиддини Сўњравардї ва бузургони дигари ќавми мо дунболи худшиносии миллї буданд ва дар ин роњ корњои азимеро ба анљом расониданд, ки мо ва Шумо худро бештар бишносем. Ин мавзўъ љиддї аст. Ва таърифњои мазњабї њам дорад, ки шояд дар мавриде муносиб ба он бипардозем. - Аз умр, аз фаъолиятњои илмї розиед? - На, њаргиз аз худ розї нестам. Фикр мекунам дар бисёр маврид ман ѓофил мондам. Аз он ки Худои якто ба ман саломатї дод, сипосгузор будаам, вале иштибоњоте њам доштаам…Сармояи бузурги миллати мо адабиёт аст. Ва њеч чизе дар љањон моро беш аз адабиётамон муъаррифї накарда ва намекунад. Ман талош кардам, ки дар њадди тавони худ адабиётамонро бештар бишносам. Фалсафаи зиндагии мо дар адабиётамон аст ва мантиќамон њам дар адабиётамон аст. Њамчунин љањонбинї ва масоили иљтимоъї низ дар адабиётамон таљассум ёфтааст. Вале њамин адабиётамон љанбањои манфї њам доштааст, ки бояд онро низ бишносем. Бахше аз ин адабиёти ормонгарое, ки мо дорем ба ќавли устод Муњаммадалии Надўшан авомиле дар муќобили мо мегузорад, ки љанбаи амалї барои онњо тасаввурнопазир аст. Ин ба он маъно, ки адабиётамон моро тахаюлї карда ва то њадде моро ронда ва аз масоили рўзмарра берун карда. Ва бо адабиёти худ бояд тавре рў ба рў шавем, ки љанбањои мусбатро аз манфї људо кунем. Ман њанўз дар оѓози роњам, ки тавонам ба пахно ва жарфои ин адабиёти беназир бирасам ва онро ёд бигирам, ки сараро аз носара људо бикунам… Сипос аз Шумо!
Бобољони ШАФЕЪ
10
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
...Вуруди устод Сафар Абдуллоњ ба арсаи фаъолияти равшангарї ва тањќиќоти адабї ба давраи дигаргунињои иљтимоиву фарњангии солњои 80-уми садаи бист рост меояд. Ў охири солњои 70-ум баъди хатми риштаи забон ва адабиёти тољики Донишгоњи давлатии Тољикистон ба сифати донишпажўњи Институти адабиёти љањонии ба номи Горкийи вобастаи АИ собиќ Иттињоди Шўравї ба доирањои илмии Маскав роњ бурд ва дар фазои равшангарии сиёсиву иљтимоии марказ табу тоб ёфт. Љамъи нерўњои бузург ва корвару чорасоз дар Маскав, бањсу мунозираи сиёсии марбут ба навсозии љомеаи шўравї баъди пленуми апрелии њизби коммунисти шўравї (1985), мубоњисаи тезутунду пайваста дар матбуоти мўътабари марказии шўравї рољеъ ба муносибатњои миллї, интиќоди шадиди сохторњои сиёсиву иљтимої ва соњањои мухталифи њаёти халќ ва авомили дигар маншаи аслии дилгармии соњибназарони тољик, аз љумла Сафар Абдуллоњ ба равандњо ва рухдодњои сиёсиву иљтимої гардиданд. Адабиётшиносї ва наќди адабї шохаи аслии пажўњишоти Сафар Абдуллоњ мањсуб мешавад, ки ба номбурда шўњрати хоса бахшидааст. Ба миён омадани таълифоти арзишманди илмї дар нашрияњои муътабари Маскав - "Литературная газета", "Дружба народов", "Вопросы литературы", њамзамон матбуоти тољик - "Садои Шарќ", "Помир", "Маориф ва маданият" ва ѓайра дар охири солњои 70-ум ва солњои 80-ум аз њузури донишманд ва ноќиди љавоне бо шўру њаяљони фавќулода ва дорои љасорати мумтоз дарак додаанд. Баъдтар маќолот ва нигоштањои ў дар заминаи наќди адабї ва адабиётшиносї дар ду маљмўаи "Нури сухан" ва "Магические мосты" (Олматї, 2005) фароњам омадаанд. Дар заминаи осор ва андешаи фарзонагон ва нухбагон силсилаи китобу маљмўањо фароњам оварда, бо ангезиш ва иштиёќи камназир дар бораи онњо маќолањои њунармандона навиштааст, ки вежагињои умдае доранд. Таълифоти мавсуф аз намунањои хуби наќди адабии замони мо њастанд, ки бо диќќат ва њавсалаи вежа рўи сафња омадаанд. Муаллиф дар роњи офаридани наќдњои њунарии худ аз шевањои фаровони наќди љањонї бањра мељўяд, аз файзи баракати ноќидони тирози аввали шарќиву ѓарбї нафас тоза мекунад. Ин замонест, ки дар наќди адабии тољик имкони бањрамандї ва омезиши бунмояњои наќќодии урупої ва эронї ба таври бештар ва бесобиќа фароњам омад. Дар назарияи адабиётшиносї ва наќди адабии русї бештар онњое њайсият ёфтанд, ки осору афкорашон аз љониби дастгоњи идеологии ваќт ќабл аз ин мардуд ва мањкум шуда буданд. Дигарандешон (диссидентон) ва афкори дигарандешї дар љомеа эътибори хос ба даст овард. Ин аст, ки ин гуна таъсирот ба наќди адабї ва иљтимоъгаронаи тољик низ то љое рањ бурд. Дар таълифоти Сафар Абдуллоњ њарчи бештар саъй бар он рафта, ки рољеъ ба масоили арзишманд ва нуктањои дасти аввал изњори матлаб шавад, нукоти мењварии адабї ва таърихї бо мўйшикофии хос, аз диди равандњои адабии љањон ба доираи тањќиќ дарояд. Аз ин рањгузар, дар таълифоти мавсуф бо муњимтарин падидањои адабї ошно мешавем, ки чашму дили моро ба суннатњои густурдаи тањќиќ боз мекунанд. Муаллиф ин њадафро њарчи бештар пайгирї мекунад, ки "дар хусуси адибону олимони ростини рўзгори мо бо муњаббат ва самимият сухан" ба миён оварад. Аз ин љињат, ў њаргиз ба олиму адиби суст ва камњунар мавќеъ ё инони сухан намедињад, навиштањои ононро лаѓв мекунад. Осор ва афкори нафароне, ки Сафар Абдуллоњ дар навиштањояш љой додааст, њамагї шахсиятњои пурњунаранд ва аз диди ў бо мизону мањаки дуруст ва комилиёре санљида шудаанд: Аз шахсиятњои имрўзаи миллати тољик, масалан, Абулќосим Лоњутї, Сотим Улуѓзода, Мўъмин Ќаноат, Бозор Собир,
Таќдим ба донишманди арљманди Хуросон дуктур Сафар Абдуллоњ Туро ба Носири Хусрав кунам шабењ, ки ту Дар ин миёна зи њар ки ба ў шабењтарї Ту аз табори Хуросониёни настуњї, Сухан туро сипар асту силоњ дурри дарї...! Бењруз ЗАБЕЊУЛЛО
!АБВАТ ,Ё ШИНОХТ
НОЌИДИ ЉАСУР Дар њошияи шасти камолоти Сафар Абдуллоњ
Осор ва афкори нафароне, ки Сафар Абдуллоњ дар навиштањояш љой додааст, њамагї шахсиятњои пурњунаранд ва аз диди ў бо мизону мањаки дуруст ва комилиёре санљида шудаанд: Аз шахсиятњои имрўзаи миллати тољик, масалан, Абулќосим Лоњутї, Сотим Улуѓзода, Мўъмин Ќаноат, Бозор Собир, Лоиќ Шералї, Бањманёр, Фарзона, аз ањли илм Шарифљон Њусейнзода, Муњаммадљони Шакурии Бухорої, Акбари Турсунзод ва бархе дигар аз ин зумраанд.
Лоиќ Шералї, Бањманёр, Фарзона, аз ањли илм Шарифљон Њусейнзода, Муњаммадљони Шакурии Бухорої, Акбари Турсунзод ва бархе дигар аз ин зумраанд. Таълифоти мавсуф дар муќобили навиштањои теъдоде аз ноќидон ва адабиётшиносон бо вежагии арзёбии бе рўю риёи матолиби таърихи адабиёт ва зуњуроти шахсияти њамзамонон мумтоз аст. Ў дар баробари онњое, ки ба ќавли дурусти худаш илмро касод ва чангу ѓуборолуд карда, "хармўњраро бо дур" баробар дониста, ба мардум арз намудаанд, ба шиддат мубориза бурда, тарњи ба худаш хоси назариёти адабиро ба миён овардааст, ки гарчанде дар мавориде бархе шояд воќеан бањсбарангез ва тавзењталаб њам ба назар расанд, аммо бешак роњи пурфарози тањаввули афкори адабии як нафар ноќиди заррабинро барои адабиётшиносиву наќди муосири мо бозгў мекунанд. Аз ин љињат, ѓолибан чунин раъйро пай мегирад, ки "насли имрўз аз наќќоду адиб интизор доранд фањми дурусти шеъру адабро дошта бошад, аз олим мехоњанд, ки бо далоили илмї ва дур аз њар гуна таассуб сухан гўяд. Тањќиќи олимона дар заминањои забон, адабиёт, таърих ва фарњанг бисёр муњим аст ва бояст навъе љойнишини навиштањое шавад, ки ба мањљур мондани мардум, ба вежа љавонон аз адабу њунари воќеї, ки матлуби онњост, мусоидат кардаанд". Сафар Абдуллоњ, ба ќавли худаш, дар бораи онњое, ки "бо адами истеъдод ва њунари лозим хома бардошта ва дарёи мубаррои њунару адабро олудаанд, бо танз, вале
бо далел" сухан меронад ва дар "љанг" мешавад. Дар саросари навиштањояш чунин шеваи муносибати љадолї пур ба назар мерасад, ў бо њамин лањн њатто аз гиребони адибону олимоне мегирад, ки хеле мўњтараму мўътабар њам њастанд. Яке аз љолибтарин намуна дар ин шева "Мунозираи пирон ва љавонон" (1991) ном маќолае аст, ки аслан тарње хонданї ва бакор гирифтанист. Бо ин роњ њатто ба раванди кори онњое, ки солњо ќоѓаз бо њавас ё газоф сиёњ карданї шудаанд, хат кашида, ба њамзамонон камарзиш будани мањсули бењунари ононро гўшзад кардааст. Аз ин љињат, кўшиши муњаќќиќ дар роњи дурї љустан аз сухани мутаассибона ва љањолати омиёна љолиби таваљљўњ аст. Чанд омили ошної бо донишу љањонбинї ва самти муборизањои Сафар Абдуллоњ барои насли донишомўзони донишгоњии солњои 80-уми садаи бист сазовори таъкид аст. Ќабл аз њама метавон аз чанд дарси вежаи ў рољеъ ба "Шоњнома" - ин шоњкитоби муќтадири Аљам ёд кард, ки ба донишпажўњони риштаи адабиёти классикии Донишгоњи давлатии Тољикистон ба сифати курси махсус мехонд. Бино ба бардошти мо огоњї ва мутолиаи зиёиёни тољик аз "Шоњнома" мавзўи љолиби равшангарии тољик дар солњои 80-90-ум аст. Камтар олиму адиб ва ќаламкаше, ки худро зиёї медонист, ин асарро хонда ва бо ин шоњасар шиносоии комил доштанд. Аз ин љињат, шоњ-
СЊАБ
номанодонии насли зиёии тољик ва адами бањрамандии густурда аз он дар мењвари мунозираи замон махсус аст. Дониши фаровон ва табањњури камназири Сафар Абдуллоњро дарси "Шоњномашиносї"-е, ки зикраш рафт ва њам вежасўњбати густурдаи ў бо устоди муаззами донишварони муосир Сотим Улуѓзода, ки фишурдааш дар "Адабиёт ва санъат" (1987) ва тарњи муфассалаш ("Дирўз, имрўз ва фардо" - сўњбати адабиётшинос Сафар Абдуллоњ бо Сотим Улуѓзода) дар љањор шумораи нашрияи "Омўзгор" (1991, №№37-40) нашр шудааст, бозгў мекунад. Бешак, ў дар нигориши жанри ба истилоњ "мусоњибаи адабї" ќобилияти хуб ва назаррас зоњир кардааст. Адабиётшинос ва ноќиди фаќид Абдувалї Давронов боре бамаврид чунин таъкид дошта, ки "анъанаи хуби суњбати мунаќќид ва мутарљим, мунаќќид ва шоир, мунаќќид ва нависанда, мунаќќиди театр ва драматургро эњё бояд кард" (Наќди адабї ва равандњои адабиёт, с. 68). Дар ин зимн ба муколамаи Сафар Абдуллоњ бо Сотим Улуѓзода низ ишора шудааст. Ман њам онро борњо вараќ мегардонам ва аз фарорафти андешаву дониш ва табањњури соњибаш ба њайрат мемонам. Аз пайкорњои баъдии пажўњишгар пайдост, ки солњои баъд низ бо "Шоњнома" ва осори дигари беназири адабиёти форсї-тољикї њамнафас буда ва таълифоти фаровоне дар ин замина нашр карда ва дар онњо низ њамон хислати сириштї - посухи шадид ба дастдарозони бемаънї ва ёвагўёну кўрони таърихро дар баробари посдошти хидматњои афроди таърихе чун Фирдавсї авло донистааст. Бо ин гуна асарњо самти дигари фаъолияти муњаќќиќ - таваљљўњ ба мероси гаронќадри эрониён ва њифзи онон аз бегонагон шакл гирифтааст. Ба ин маънї, силсилаи маќолоте амсоли "Муносиботи марзии Эрону Тўрон ба ривояти "Шоњнома"-и Фирдавсї" (2002), "Наќши адабиёти форсї дар шаклгирии адабиёти аќвоми туркизабони Осиёи Марказї" (2004) бо такя ба аснод ва далоили мухталифе рўи сафња омаданд, ки нигоњи густурдаи муаллифро ба таърих ва љуѓрофиёи халќњои эронї собит мекунанд. Чунин эњсос мешавад, ки аз китобњои Сафар Абдуллоњ дуди оњи фалаки мардуми тољик ба фазои густурдаи иљтимої мепечад, дар перомуни онњо "љанг" бо мафкураи њамзамонон наќши мењварї ва калидї дорад, ки албатта чунин тарзи нигориш дар таљрибањои адабии љањонї бесобиќа нест. Аз љумла, ноќиди барљастаи Эрон доктор Ризо Бароњанї дар ин шеваи адабї "хислати муборизаљўёнаи насри интиќодї"-ро ба мушоњида гирифтааст. Ў мегўяд: "Љањони наќд ва интиќод имрўз пур аз љилвањои мухталифи ин шева аст. Владимир Набоков ва Эдмунд Вилсон пўсти якдигарро кандаанд. Жан Пул Сартр ва Алберт Камю басароњат ва берањмона дар баробари њам истодаанд. Ёддоштњои рўзонаи Достоевский пур аз мавзўъњои дурусту нодурустест, ки дар баробари бисёре аз адибони асри худ гирифтааст…" Дар адабиёти пас аз машрутаи Эрон "Содиќи Њидоят, Нимо Юшиљ ва Љалоли Оли Ањмад њар як ба фарохури њоли худ ва маљолњои танги љомеа бо соири муосирони худ роњи љадал дар пеш гирифтаанд… Наќди љадалї василае барои бурдани наќди тиюрик ва наќди тањлиливу тавсифї ба миёни равшанфикрон будааст…" (Тило дар мис, љилди аввал, с. 9-10)… Мубоњисаву мунозираи шадиди донишманди шањири эронї Ањмади Касравї дар заминаи забон ва адаби форсї далели раднопазири осори наќди љадалї аст. Навиштањои ў сар ба сар љангу љидол бо њамзамонон ва њатто гузаштагон аст. Аз бузургони адабиёти классикии форсї-тољикї танњо Фирдавсї аст, ки Касравї ба ў назари хуш дорад, дигар њама аз арзиш бебањраанд. Њофиз бо њама дањои шоириаш дар назари Касравї "рўсиёњ" аст. Аммо дар ќиёс ба Касравї Сафар Абдуллоњ хеле нарм ва дорои мулоњизаи амиќ дар сари арзишњои гузашта аст, ў ба бузургон ва нухбагони андешаи милливу башарї санг намезанад, ба мероси пурбори ниёгон хушназар, амонатшиноси беминнату воќеии таърихи адабиёти форсї-тољикї дар гузашта ва имрўз аст… Осори Сафар Абдуллоњ ба сифати меъёри муносиби бањо ба адабиёт ва сатњи афкори адабиву интиќодї дар як марњалаи њассоси миллати тољик њамеша арзишманд хоњад буд…
Субњони АЪЗАМЗОД
БАЊС
Ё, ТАВБА! ЊУВВИЯТСОЗЇ
«
СУХАНЕ ЧАНД АЗ НАВРЎЗИ АЉАМ (Суханронї дар конфронси байналмилалї дар Тењрон) Торихи Табарї, "Осор-ул-боќия"-и Абурайњонї Берунї, "Наврўзнома"-и Умари Хайём ва кутуби дигар хондаанд, такрори онро дар ин љо лозим намедонам. Ахиран китоберо ба номи "Наврўз њидияи Эрон ба љањон" дар беш аз 350 сафња ба забони русї тањия намудам, ки дар дасти чоп мебошад. Ин китоб ба нањве посух ба муддаъиён ва касоне, ки дар пайи њувиятљўйии худ бо инкори торих Наврўзро хостаанд аз торихи Эрон људо кунанд, мебошад. Дар ин китоб саъй кардам бо дироят ва иттико ба манобеъи муњимми торихї ва фарњангї њарчи дар бораи Наврўз гуфта ва на-
Ахиран китоберо ба номи "Наврўз - њидияи Эрон ба љањон" дар беш аз 350 сафња ба забони русї тањия намудам, ки дар дасти чоп мебошад. Ин китоб ба нањве посух ба муддаъиён ва касоне, ки дар пайи њувиятљўйии худ бо инкори торих Наврўзро хостаанд аз торихи Эрон људо кунанд, мебошад.
«
Шариф ШУКУРОВ, профессор, Москва
ОДИН В ПОЛЕ ВОИН Антропологический тип таджиков со временем претерпел изменения. Не о внешнем виде идет речь. Внутреннее измерение антропологии таджиков в наше время оказалось под ударом. После Саманидов интеллектуальные возможности многажды служили прекрасным дополнением к их же блистательному происхождению. Однако, где все это? Куда это все подевалось? Ушел Лоик Шерали, ушел
11
дорад. Табиъї аст, эрониён бо он собиќаи тамаддун ва фарњанг имкон надошт, ки баъд аз пазируфтани дини мубини Ислом њар чї њам аз тамаддуни миллии худ доштанд, ба фаромўшї супоранд, ин буд, ки онон муддате кўтоњ забони арабиро ба хубї фаро гирифтанд ва бисёре аз кутуби эрониро ба арабї тарљума карданд ва ба даргоњи хилофат низ роњ ёфтанд ва аз тариќи дарбор хулафоро водор карданд, то ба таќлид аз фармонравоёни давраи Сосонї бо либосњои хос дар рўзи Наврўз ба миёни мардум бираванд ва бо эшон суњбат кунанд ва њатто, ойини эронии санохонї ва таронасарої дубора эњё шуд ва баъд аз чанде дар дарбори подшоњони эронї аз Саффориён, Тоњириён, Оли Бўя ва ба вежа, Сомониён шуъаро ва нависандагони бузург гузаштаи Эронро суруданд ва дар эњёи суннат ва ойинњои эронї ва дар маљмуъ тамаддуни эронї наќши басазое доштанд. Бидуни тардид, имрўз Наврўз мутааллиќ ба як љамъият ё як ќавм нест, балки аз дерзамон аз марзњои миллї убур карда ва барои бисёре аз аќвому милали њамљавор ва њамсоягони Эронзамин ба љашни миллиашон табдил шуда ва дар асл метавон гуфт, дар рўзгори мо як
Д
ар бораи Наврўз он ќадар набиштаанд ва он ќадар гуфтаанд, ки агар њар чї бигўем, такрор хоњад буд, вале боз њам чун худи Наврўз аз сапедадами торих то кунун такрор шуда ва ин љашни фархунда ба ќавли зиндаёд дуктур Алии Шариатї моро ба гузаштањои худамон мепайвандад ва гузаштањоро ба мо васл мекунад, њамчунон агар хотирањоро дубора бозгў кунем, боз чандон куњна нахоњад буд. Ба ќавли Носири Хусрав: Дар шеър зи такрори сухан бок набошад, Зеро ки хуш ояд сухани наѓз ба такрор. Манобеъи эронї ва исломї зуњури Наврўзро бо номи Љамшед - подшоњи афсонаї аз силсилаи Пешдодиён нисбат медињанд ва дар бисёре аз кутуби адабї ва торихї ишора шудааст, ки Наврўз аз сўйи Љамшед таъсис гардид. Наврўз чашне буд, ки хирад ва завќи Эрон ва обу њаво ва табиати Эронзамин, ки дар домани худ паёмбарони бузург, амсоли Зардушт, Монї ва ѓайраро офаридааст ва сарзамине, ки дар он нахустин китоб дар дунё тадвин шуда, офарида ва парвардааст. Њамакнун ин љашнро на танњо эрониён, балки тамоми аќвоме, ки дар фалоти фарњангии Эрон ба сар мебаранд, љашн мегиранд ва онро љашни миллии худ меангоранд. Дар воќеъ, Наврўз њадияи Эрон ба љањон аст ва чї њадияе пурарзиш ва беназир. Дар бораи торихи Наврўз, ойинњои наврўзї ва вежагињои ин чашни миллии эрониён ва эронитаборон ахиран низ пижуњишњои арзишманде анљом шуда ва ба сурати китоби људогона мунташир шуд, вале дар кишварњои тозаистиќлолёфтаи Осиёи Марказї ва Ќафќоз талош дар љињати аз они худ намудани ин падидаи фарњангї ба чашм мехўрад ва гоње дар талоши њувиятљўї ба њадде торихро воруна нишон медињанд, ки бидуни далел њаќоиќи торих ва воќеиятњои торихиро мансух мекунанд, ѓофил аз он ки падидае фарњангї чун Наврўз, ки реша дар торихи Эронзамин дорад, он ќадар бо њувият ва сарнавишти эрониён аљин гашта аст, ки онро наметавон ба њеч далел такрор намуд. Чун дар ин мањфили бошукўњ бештари ширкаткунандагон форсизабон њастанд ва ривоёти марбут ба пайдоиши Наврўзро дар китобњои эронї ва исломї, монанди "Шоњнома"-и Фирдавсї,
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
Мухаммадджон Шакури… На безрыбье трудно оставаться удачным ловцом, невозможно снискать себе громкое имя без блистательных стихов (известных на весь иранский мир) или многочисленных научных трудов, распространенных далеко за пределами Родины. Один в поле воин. Эти слова, конечно же, должны быть обращены только к одному таджику - устоду Сафару Абдулло замечательному ритору, несравненному распространителю идей таджикской культуры, углубленному знатоку иранской поэзии, проникновенному бойцу за устои нашей культуры. Моя память не вмещает всех событий, которые могли бы охарактеризовать устода во всей полноте его мыслей и деяний. Остановлюсь только на некоторых из них.
бишта шуда ва бар пояњои илм устувор аст, ба забони русї тарљума ва ба хонандагон ва соњибназарони боинсоф пешнињод кунам. Ин китоб њовии матолибе аз осори бењтарин донишмандони эронї ва ѓайриэронї аст. Дар воќеъ, дар њеч асру замоне форсизабонон аз баргузории ин љашн ѓофил набудаанд. Дар замоне, ки ѓузњо ба Хуросон њамла карданд, дар замоне ки лашкариёни Чингиз ва Темури ланг аз сарњои нишобуриён ва шањрњои дигари Эронзамин манора месохтанд, боз њам форсизабонон, яъне эрониён бо сарфарозї ва дироят ин љашни бостонии худро њифз намуданд. Дар давраи исломї низ хиради эронї на танњо дар тарвиљу шукуњи Ислом љилвагар шуд, балки тавонист ба ин ойинњо ва сунани миллї љони дубора бахшад ва онњоро бо ислом њамонанд сохта ва тавсиъа бахшад. Ривоятњое, ки мављуд аст, низ њикоят аз таваљљуњи бузургоне, ки эронитабор низ буданд, ба Наврўз
љашни байналмилалї мебошад. Мо мардуми сарзаминњое њастем, ки ниёкони мо дар ќаламрави имперотурињои бузурги эронї ба сар бурда ва њазорон сол бо масаррату њамдилї дар канори њам зиндагї кардаем ва Наврўз аз падидањое аст, ки милали моро ба њам мепайвандад ва аз ин нигоњ бояд мадюни ин хоки пок бошем ва ба сурати дастачамъї талош кунем, ки ин љашн љањонї шавад. Дар воќеъ, мардумоне, ки њамин завќ ва салиќаро доштанд, то Наврўзро замоне љашн бигиранд, ки хуршед аз бурљи њамал нури худро ба замин битобонад ва баробарии шабу рўз ба вуљуд ояд ва ба ќавли Умари Хайём: рўзест хушу њаво на гарм асту на сард, бидуни тардид тавоноии онро доранд, то ин падидаро, ки дар асл њадияи Эрон ба љањониён аст, љањонї созанд. Бањор мегузарад, дўстон бањор кунед, Ќарор дар шафати ёри беќарор кунед.
Мой отец не раз говорил об особой миссии устода Сафара: он, проживая в Алма-Ате, в среде наиболее даровитого и просвещенного из тюркских народов, оказывается вовсе не лишним, напротив, необходимым для культуры казахов, ученых и поэтов - он состоит в близких дружеских отношениях с Олжасом Сулейменовым и Муратом Ауэзовым. Больше того, говорил мой отец, Сафар Абдулло, не проживая в Таджикистане, оказался крепким мостом между нашей культурой и культурой Ирана, никто, как он, не состоит в дружеских отношениях со многими деятелями науки и культуры Ирана. Такого человека в Таджикистане нет, он тот, кто дышит исключительно ради таджиков, их прошлого и настоящего. Устод Сафар оказывается транслятором и умным распространителем таджикских идей и в тюркской среде. В Душанбе нет научно-интеллектуального
журнала "Иран-наме", а в Алма-Ате есть, исключительно благодаря неутомимой деятельности главного редактора издания устода Сафара. Журнал известен в иранском мире и далеко за его пределами, что сказать, огромное достижение таджика, не живущего в своей стране. Потеря ли это для Таджикистана? О, да, когда вместе с людьми уходят ценности, которые они могли бы привнести в родную среду, это непоправимая беда. Устод Сафар дружит со многими людьми, дружит крепко, самозабвенно. Чувство дружбы коренится в его характере. Неуемность в дружбе - это Сафар Абдулло. Прийти незваным на помощь - это Сафар Абдулло. Юбилей устода, поистине, событие всенародного масштаба, он сделал все, чтобы это случилось. Я скажу ему словами Мавлоно так: Эй дўст, миёни мо эй дўст намегунљад...
12
ОШНО !А БВАТ ,Ё
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
СЊАБ
ИН КИ АЗ МАФЊУМИ ДАРД… 4
Тимур ЗУЛЬФИКАРОВ
О САФАРЕ АБДУЛЛО …Не может быть!.. О, жестокое Время!.. Сафару Абдулло - 60 лет!..
буй многого от прекрасных ликом…" И Всевышний наградил Сафара Абдулло многими талантами.
Я вспоминаю "Жалобу на старость" Рудаки… Но это не о нашем вечнозелёном Юбиляре!.. Сафарджону не подходит старость, как горному орлу - шляпа…
Редко я встречал таджика, который бы так любил, знал, пропагандировал таджикскую литературу, культуру, быт, этнографию, историю… Он, несомненно, выдающийся учёный, гениальный филолог!.. Сафар - это Двуногая библиотека!
Я вспоминаю молодого курчавого жгучего красавца Сафара… Когла он шёл по улицам - все девушки закрывали глаза руками… чтобы не ослепнуть от этой яростной агрессивной красоты… Не все, конечно… Некоторые разделяли его весёлые курчавые дни! И были счастливы!.. Как и многочисленные друзья Сафара, с которым всегда весело, интересно, мудро!.. Иногда страстная натура заводит его (как и меня) в пустыню политики - куда не должен ходить мудрец. …Нынче время, когда много спящих - одни борются за бедную лепёшку, другие - за виллы и "мерседесы". Но наш Сафар - всегда будит спящих! Он всегда на Духовном Минарете! Он - вечный Муэдзин! И тамада, современный Омар Хайям весёлых застолий, незабываемых дастарханов… Священный Коран говорит: "Тре-
Вспомним слова фараона Рамзеса: "Библиотека - это аптека души"! Это Рамзес сказал о нашем Сафаре… Мудрецы не умирают, а перекликаются друг с другом в веках!.. …Ходжа Насреддин сказал: - Мне исполнилось 60 лет… Но когда пришла ночь и зажглись бесконечные алмазные Плеяды - я почувствовал, что мне 6 миллиардов лет… А потом я уснул и увидел, что я шестилетний мальчик и бездонно счастливый стою у колен своей молодой матери… А Пророк - да будет с Ним Милость Аллаха - сказал, что "Рай находится у подножья наших матерей…" Нашему Сафару Абдулло сегодня исполняется 60! И 6 миллиардов! И 6 лет!.. Да пошлёт ему Всевышний еще 60 лет земной жизни и Вечный Рай!.. Тот, кто любит людей - не умирает… Ибо Любовь - бессмертна…
Алї Ашраф Муљтањиди Шабистарї, Сафири пешини Эрон дар Тољикистон. Бидуни иѓроќ мегўям, ки эрониён дар њамаи умур зубдаписанд ва баландтабъанд ва ба ќавли мо њар чиро назарашон намегирад. Аз миёни донишмандон, шоирон, нависандагон, њунармандони тољик, ки ба Эрон меоянд, танњо нафари тољикеро дидам, ки онњо ќабулаш доранд, Сафар Абдуллоњ буд. Бо њарф задани салиси форсї, тасаллут бар таъриху адабиёти ѓании форсї ва љањон, забоншиносї, тамаддуншиносї мушоњида мекардам, ки аз муњаќќиќону пажуњишгарони эронї кам намеовард, балки дар бисёре аз мавзуъот аз онњо бањуштару итттилооташ барўзу густарда буд. Ин аст, ки нухбагони эронї эњтиромаш мекунанд, ба њарфаш гўш медињанд ва аз рўйи њарфаш њисоб боз мекунанд. Ба назари ман ин як ифтихор аст, ки дар гўшаи дигаре аз дунё форсизабонон њамватани моро ин андоза ќабул доранд ва иззату икром мекунанд.
*** Дўстам, Миллати мо буда љавонмарди башар. Сарзамини ману ту буда дабистони њунар. Њол агар бишкастем, Боз њам барпоем, Боз њам барљоем. Гарчи мањди ману ту њол чу њарвонагањест, Ќимати миллати мо гарчи чу Аттори Валї, Пеши фарзанди муѓул боз кам аз ќадри кањест. Боз њам мову ту - ин миллати мо зинда бувад! Боз поянда бувад! Чунки бо некї ба њам мебинем, Чунки то њол накўойинем. *** Дўстам, Зинда аз онем, ки то њол оташ, Дар нињоди ману ту шуълавар аст. Мо ба андешаи хуршедии пайѓамбари нек, Нек пиндоштаву гуфтаву некї кардем. Миллати мо, ки ба тозидани Искандари шум, Кишвари мо, ки ба тозидани њар ќавми палишт, Боз њам зинда бимонд, Њурмати оташи љон буду хирад. Миллати мо ба њама ин хорї, Ин гирифториву нодориву бесардорї, Ки рањи мушкили худ месипарад, Боз њам њаст бузург, Аќл бузургаш шумарад! *** Падарони ману ту, Њама дар дини љавонмардї буданд. Њама некї мекард, Њама аз бад безор, Њамаро некї шиор! *** Ин ки гўянд яке варзишкор, Ё яке даст ба кор, Ё яке ањли кибор... Аз љавонмардонанд... Ман чї бояд гўям? Чун љавонмардї на варзишкорист, Њам на туљљориву на сардорист! Чун љавонмардї чу Рустам будан, Некдил, шери жаён, руњи мукаррам будан. Чун љавонмардї чу Њотам будан, Ходими гавњари одам будан. Чун љавонмардї ба поси Ватану миллати худ, Мисли Шерак будан, Лайси Саффориву Исмоили аъзам будан. Ё чу Айнї адабиёти навин овардан, На чунин хорї ба миллат додан, На чунин пеши касе кам будан... *** Oњ, эй марди љавон! На љавонмардї ба сол асту ба мол, На бад-ин пухтагии њарфу на кол. Мо љавонмард касеро гўйем, Ки ба њар сонияе дар ѓами Миллат бошад, Ки ба њар њодисае њамдами Миллат бошад. Мо љавонмард касеро донем, Ки чу Рустам ба бари шоњ алам афрозад, Тунд гўяд, Нањаросад, Ба љањоне нозад! *** Дўстам, Шоњ будан њатто, Бо њама лашкару кишвардорї, Маънии ањли футуват будани шоњон нест.
Подшањ, Гар на чу Исмоил аст, Ки ба ойини љавонмардї њукумат ронад, Ва ба ойини љавонмардї битарсад зи Худой, Ва ба дастури љавонмардї бувад рањбари халќ, Лашкараш фављи далерон бошад, Миллаташ љумла ѓанї, На чу њоло њама муздуру парешон бошад, Онгањ гўй, ки ин шоњ фатост. Варна подшоњии ў љабр бувад, Рўзгорони чунин подшање Ба њама мардуми худ, Торикии ќабр бувад! *** Ин ки поянда бувад миллати мо, Ин ки зоянда бувад миллати мо, Ин ки њолову дар оянда бувад миллати мо, Њама мадюни амалкарди љавонмардон аст. На аз ин дудаи даргардон аст! *** Дўстам, Марди љавонмард, бидон! Дар риъоёти њуќуќу њаќи мардум барљост! Дини худро ба њавою њаваси дудаи худ нафурўшад, Нахўрад нони њаром, Ва дар амвол ба дороии худ андешад, К-аз чи роње ба каф овардаву чун харљ кунад. *** Рост гуфтї ту, ки сарватмандон... Ман чи гўям ба ту, дўст? Дар Ватан - хонаи љадди ману ту, Кас на танњо пурсад, Ки чи тур ину фалон доро шуд? Балки ёрои сиголидан нест! Пас љавонмарду љавонмардї дар он хона куљост?! Ин ки дуздист, ки ту сарватманд, Мардуми ту њама дунболаи нон, Солњо дарбадари Русияанд! *** Буд бояд айёр, Чун далерон - падарон, Ки ба буридани наќб, Моли доро њамаро бањри фаќирон бурданд. Моли ѓоратшударо аз кафи дузд, Пас гирифтанду ба подоши ташаккур ба худованди ѓанимат доданд. Ту бигў, њоло чї?! Дузд аз кисаи мардум бибарад, Ќозї аз кисаи њам мардуму дузд, Пуштибонаш руъасо! *** Бо чунин њол, Беш аз пеш фато бояд буд! Беш аз пеш љавонмард, Бале! Халќ муњтољи љавонмардон аст! Халќ муњтољи касе њаст, ки аз дуздонаш, Дар њама њол њимоят бикунад. *** Дўстам, Ањли Хуросонем мо. Њамдиёри Абумуслим њастем, Он ки ойини љавонмардї ба по дошт басе Ва дар ин роњ ба дастури палиште љон дод! Бояд ойини Абумуслими худро барпой, Бинамоем дар ин хоки Худой! *** Дўстам, Ќисса зи айёрон аст, Ин ки аз мафњуми дард, Гуфтаам ман инљо, Ёди даврони љавонмардон аст! 21.01.2015
БАЊС
Ё, ТАВБА!
ВОСЕМЬ ГРАНЕЙ ли писаться версии казахской истории, киргизской истории, узбекской, таджикской и так далее, и началась война историй. Стали приписывать, чей Аль-Фараби, чей Навои и так далее. Все это стало расти. Это был ужасный период, когда был один шаг до войны народов. И для того, чтобы этого не произошло, сама Великая История, мать История, Судьба Рода человеческого, она сама создает и сама формирует людей, поддерживает их и отправляет, условно говоря, в "горячие точки". И вот таким Избранником Судьбы стал Сафар Абдулло. Он тратил много своего времени - времени блестящего ученого-востоковеда, ведь он пишет тексты на уровне Института мировой литературы и находится на высочайшем уровне востоковедческой школы, на то, чтобы одновременно зарабатывать кусок хлеба, поддерживать детей, семью, помогать всем, как бы ни разбросала их судьба. И вот он занимается переводом. Здесь он не просто переводчик, он - переводчик-синхронист. Он делал переводы в посольстве Ирана. Сюда приезжают политики, ученые. Я знаю, что такое синхронный перевод. Переводчик-синхронист это не просто биологическая одаренность, это особый склад ума, очень высокая организация ума. Он роднит разные стихии, он как некое тепло, которое возникает при понимании друг друга. И в этом есть высочайшая и редкая степень ода-
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
13
готовы учиться у него фарси по-настоящему. Поэтому приглашаем его, пусть он приезжает и читает здесь лекции. Вот что такое человек Миссии! Он текстолог, потрясающий текстолог, одна эта его потрясающая способность позволяет совершать обыкновенное чудо. Например, в Национальной библиотеке Республики Казахстан никто не предполагал, что здесь хранятся уникальные рукописи персидской гуманитарной мысли. Потрясающие рукописи, и он стал их изучать. Когда мы их складировали, то считали, что это религиозные книги, так как они шли под штампом "религиозные книги", а оказалось, что это шедевры философской, поэтической и культурной мысли великого Востока. И он все это читал, потом издал Каталог персоязычных рукописей. Это явилось огромным событием в ираноязычном мире в целом. Это одно из его многих дел. Он такой сеятель добра, творец добра, он очень инициативен. Я вам скажу такие вещи - он просвещает Олжаса Сулейменова, который занимается замечательными филологическими исследованиями, человек потрясающей эрудиции, большой профессионал, автор специфического языка. Сафар для него является очень деликатной поддержкой в этом. Олжас ему очень благодарен за это и
САФАР АБДУЛЛО ЧЕЛОВЕК МИССИИ У
нас с вами сегодня есть замечательная возможность поговорить о прекрасном человеке, большом ученом и человеке Миссии - о Сафаре Абдулло. Я Сафара знаю как младшего по возрасту брата, у меня есть много оснований так его называть. Мы оба востоковеды и я могу сказать, что он востоковед, не только не потерявший востоковедческую форму, но и, наоборот, с годами ее наращивающий. И речь не только о языке фарси, знании средневековой литературы Ирана, но и знании арабского языка, арабоязычных и тюркоязычных текстов. Он серьезный востоковед широкого диа+пазона познаний в этой сфере. Я китаист и много лет занимался тюркологией, тюркология - сфера моих пожизненных интересов, и, естественно, занимаюсь историей казахов, тюркских народов, но и с большим интересом я старался узнать мир Ирана и иранской культуры. Мы учились в одном учебном заведении, окончили аспирантуру в одном и том же Институте мировой литературы академии наук СССР. Это самое сильное гуманитарное учреждение в сфере образования, литературы, теории литературы, взаимодействия литературы разных народов. С одной стороны, это очень высокая школа, с другой стороны, это некий храм, где очень высокие критерии, подходы к литературе, к мировой литературе, к литературе разных народов мира. Есть определенная школа, и мы с Сафаром прошли эту школу. Друг друга мы прекрасно понимали и понимаем. Понимали кто такой Брагинский, - великолепный ученый, они с Мухтаром Ауэзовым были близкими друзьями, много общались, у них были общие гуманитарные интересы. И мы с Сафаром прошли школу Брагинского. Я - как востоковед окраинный в этом деле, - у меня китайский язык, а Сафар напрямую испытывал это влияние. И, конечно, грандиозная личность Бободжана Гафурова. Когда я говорю о фамильной нашей предрасположенности и устойчивой симпатии к таджикам, к миру таджиков, конечно же, я не могу не вспоминать о потрясающем факте, имеющем непосредственное отношение к судьбе моего отца Мухтара Ауэзова. Это были 1951-1952 г.г., когда Мухтар Ауэзов был вынужден, под угрозой ареста, тайно, при помощи друзей, уехать в Москву. И там, в Москве, друзья, Фадеев и другие русские писатели, - в то время вышли уже две части романа "Путь Абая" на русском языке, - понимали, что речь идет об очень крупном писателе.
Однако самым большим, отважным защитником Мухтара Ауэзова в этой ситуации был Бободжан Гафуров, впоследствии академик, человек, написавший потрясающую, фундаментальную книгу о древней истории под названием "Таджики". Он тогда был первым секретарем ЦК компартии Таджикистана, и Сталин относился к нему с уважением, считался с его мнением, но все равно в этой ситуации политические реалии были таковы, что уже был выписан ордер на арест, и надо было иметь большую человеческую совесть, большое сердце и отвагу. Бободжан Гафуров проявил эти качества, и Мухтара Ауэзова тогда оставили в Москве, он не мог вернуться в Казахстан, но в Москве, в Московском Университете была создана кафедра литературы народов СССР, и вот там он был желанным профессором и читал лекции. Особая близость Мухтара Ауэзова и таджикских литераторов, политических и партийных деятелей, таких как Бободжан Гафуров, имела по своему характеру такую долговременность. Прошли времена, ушел из жизни Мухтар Ауэзов, ушел из жизни Бободжан Гафуров, но когда я был в Таджикистане, мы встречались с Мирзо Турсун-Заде, мы ездили по Таджикистану, и я помню, какие были замечательные воспоминания Мирзо Турсуновича, - неподдельное тепло, неформальные воспоминания о Мухтаре Ауэзове, это было нечто братское, нечто единое, и вот эта формула тюркско-иранского единства воплотилась в свое время у Ауэзова и Гафурова. Они доказали это своей жизнью, а потом это перешло к Мумину Каноату и Олжасу Сулейменову. Это потрясающая дружба, это не просто дружба двух людей, - один представляет полномочия Ирана, другой представляет тюркские полномочия. Вот такое Родство и Единение. Это люди Формулы удержания наших народов в единстве. И когда я говорю, что Сафар - человек Миссии, то имею в виду, что он судьбой был приведен на эту землю, в Казахстан, хотя он мог бы выполнить эту миссию в любых других краях. Известно, что в Таджикистане в то время сложилась ситуация, когда не только он, но я знаю немало людей, которые тогда оказались в очень сложном положении. А Сафар мог здесь осуществить эту высокую миссию удержания ирано-тюркского единства, во-первых, как единства памяти. Ведь когда образовалось СНГ, начался не только "парад суверенитетов", но и "парад кретинизма" в понимании собственной истории. Все стали разбегаться по своим национальным квартирам, и это было ужасно. Ста-
ренности, опять же человека Миссии. Сафар создан для того, чтобы не быть разрушителем, а быть созидателем, причем в очень критические времена, когда все связи обрываются. Профессионально обучить этому невозможно, для этого должна быть особая душа. Это как музыкант, - можно быть очень посредственным исполнителем, а можно быть удивительным музыкантом. Музыка сама наслаждается тем, что она исполняется каким-то замечательным человеком. Вот такого уровня фарси у Сафара, и тонкое понимание того, о чем он говорит. Я этому свидетель, потому что и меня, и Олжаса Сулейменова, и Сейдахмета Куттыкадама он тогда возил и показывал Иран. Он настолько любит историю Ирана, он показал нам эти города, эту поэзию, эту историю, потрясающую, своих великих друзей, живущих там. Мне дважды довелось встречаться с этими людьми, и это очень редкие по своей вероятности встречи, с духовным лидером суфийского ордена Негматуллохи. Это невероятный человек, он во Франции лет 30 прожил, у него только в Иране 6 млн. последователей. Это человек изумительной, утонченной натуры. И мы дважды с ним встречались, он принял нас, благодаря авторитету Сафара. В один приезд через год-полтора он еще раз нас принял. Вот такого уровня у него друзья. Или там есть устод Фаридун Джунайди - крупнейший знаток зороастризма, профессор, живет в Тегеране. Мы были у него дома, тоже неоднократно встречались с его аспирантами. Вообще суфизм - это потрясающие разговоры. Еще отдельно хотел сказать о его фарси. Я очевидец того, как мы в ряде городов проводили напряженные беседы, дискуссии, не только в Тегеране, у нас был большой проект "Каспий, нефть и культура". И мы экспедицией прошли вдоль Каспия, потом были в Иране, на Каспийском море, мы обсуждали, что там происходило, этот особый мир, эту духовность. Во всех этих встречах были очень острые моменты. За всем этим и ирано-тюркские наши контексты, точное слово и высокий уровень слова. Вот такому диалогу способствовал Сафар. У него есть данные для этого. Я помню его выступление, после одной из таких напряженных бесед. Он читал лекции для студентов в разных вузах, и на одной из таких встреч его попросили выступить, конечно, может быть, это был момент дружеского привлечения, а может быть, и нет. Сафар тогда цитировал Фирдоуси, причем великолепно. И один профессор, который живет и работает в Тегеране сказал, - мы бы хотели не только получить какие-то знания у этого человека, мы
очень замечательно эту поддержку принимает. У казахов есть такое замечательное выражение "сегыз кырлы быр сырлы", что в переводе на русский язык означает "восемь граней, одна сущность". Это выражение можно отнести и к Сафару Абдулло, он очень многогранный человек, с обширными познаниями в разных областях. Еще высокая одухотворенность, он абсолютно многогранная личность. Сафар абсолютно ренессансный человек, это такой возрожденческий тип людей. Поэтому он ученый, педагог-просветитель, очень пытливый исследователь различных времен, языковед, историк, литературовед, теоретик литературы. Маленькую деталь я хочу добавить к тому, что он воин. Здесь уместно будет рассказать о наших "Беседах на Шелковом пути". Каждый год мы собираемся в разных местах, в Казахстане, в Киргизии, последняя встреча у нас была на берегу озера Бурабай. Это очень сильные, содержательные семинары, у которых доброе, хорошее имя. Там из года в год собираются настоящие ученые, поэты, писатели, философы, находясь в атмосфере абсолютно откровенных разговоров. Начинали с того, - что же с нами произошло? Говорили о том, как каждый переписывает историю, как мы разбегаемся в разные стороны и т.д. Потом было осмысление всех этих процессов. Ведь что происходило тогда - узбекский конфликт, таджикско-узбекский, казахо-киргизский, узбеко-казахский, и вот для того, чтобы всего этого не было, постепенно нужно было заинтересовать людей серьезных, имеющих большое серьезное влияние в своей среде, в своем национальном мире, а это очень деликатная, тонкая форма работы. "Беседы на шелковом пути" это то, что мы вместе с ним сотворили, плечом к плечу. Я бы хотел, чтобы у него было все больше и больше творческих побед. Не просто обучение, не просто озаряющая лицо улыбка, а больше собственных творений. Желаю, чтобы у него было больше таких побед, потому что он в этот момент улыбается, музыка исходит от его лица, и весь облик нашего друга таджика прекрасен в этот момент. Он нас радует и укрепляет, и мы понимаем, что мы Центральная Азия такая. Знаю его историю, его проблемы, его умение преодолевать губительные местечковые конфликты. Сафар - это человек Миссии, он для этого рожден, он именно таким рожден, и он великолепно это осуществляет!
Мурат АУЭЗОВ
14
АБВАТ ,Ё ЗИНДАГЇ ДАР !АКСЊО
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
000000000000000000
СЊАБ
Бо Сотим Улуѓзода
Бо доктор Сируси Шамисо, Алї Асѓари Додбеї
Бо Колесников Алий Иванович дар њамоиши байналмилалии Санк-Петербург, октябри соли 2013 Зиёрати оромгоњи Расул Ѓамзатов Бо дусташ нависандаи маъруфи ќазоќ Сотимљон Санбоев Дар соњили Хазар
Бо Муњсини Махмалбоф
Бо устод Муъмин Ќаноат
Бо Олжас Сулаймон
Сафар Абдуллоњ бо Абдуќодир Рустам
Дар сари гўри Василий Бартолд дар Санк-Петербург
Бо Олжас Сулаймон ва шоири мардумии ќазоќ Улуѓбек Есдавлат дар Олмотї
ЧАНДЕ АЗ КИТОБЊОИ УСТОД САФАР АБДУЛЛОЊ
Касе то имрўз берун аз Тољикистон зиста, ин ќадар ба миллати худ хидмат накардааст, ки Сафар Абдулло кардааст. Бањманёр
Ё, ТАВБА! ЗИНДАГЇ ДАР АКСЊО
БАЊС
Бо устод Шакурии зиндаёд
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
Њамоиши байналмилалии Рўдакї ва њазор соли шеъри порсї дар шањри Олмотї
15
Бо Муњаммадалии Надушин
Бо зиндаёд академик Муњаммад Осимї
Бо устод Шакурї ва мунаќќид Юсуф Акбарзода
Дар Доѓистон бо доктор Муњаммад Нурї Усмонов
Ширкат дар њамоиши байналмилалї
Оромгоњи Њофиз. Бо Олжас Сулаймон
Бо Темур Зулфиќоров
Бо доктор Алї Муњаммадии Исфањонї
Тарљумони Сайид Муњаммади Њотамї
ЉОИЗАЊОИ УСТОД САФАР АБДУЛЛОЊ
16
!АБВАТ ,Ё ПАЁМИ ДЎСТ
“НИГОЊ”, ДУШАНБЕ №45 (427), 2. 01. 2015
СЊАБ
С ДНЁМ РОЖДЕНИЯ, МАСТЕР! Встречаются в жизни люди, которые на долгие годы, если не на всегда, меняют твой устоявшийся казалось бы миропорядок, взгляд на жизнь, на основополагающие законы, на веру, в человечность, в любовь,на дружбу и верность, на культуру в целом; и встреча с такими людьми-большое счастье! Мне повезло, я его встретил.Это вы,маэстро Сафар Абдулло! Что я могу вам пожелать, если у вас всё уже есть! Сила, Мощь, Талант,Большое прекрасное доброе сердце вмещающий в себя весь мир,Прекрасные друзья(а если и меня включите в тот список, был бы счастлив), Щедрость, Мужественность, Достоинство,- всё в вас уже есть. Наверное бы пожелал вам , чтоб жили в здравии ещё много-много лет, чтоб тепло вашей души как можно дольше согревал наши усталые осиротевшие души! С днём рождения, Мастер! Барзу АБДУРАЗЗАКОВ
ПАЁМИ БОРВАРИ БОВАР (Эњдо ба устоди азизам Сафар Абуллоњ)
У
мри беш аз нимасраи пурбараккати ин Марди Шариф, сарфи назар аз он ки дар Куљо ё Нокуљо гузашта аст, њамеша тавъам бо Тољикистон ва тољикон буд. Умрест, пур аз наљобат ва баракат, ки пайваста хубињо ва судњо ва савобњое барои Тољикистонро ба њамроњ дошт. Ишон њамеша, дар њама љо, дар њама њол бо Тољикистони азиз худ буданд ва хоњанд буд ва талош мекарданд ва мекунанд, ки аз ночизтарин имконоте, ки барояшон даст медод ва хоњад дод ба суди Тољикистони азизи худ ва њар як тољике, ки сарнавишт бо ин Марди Бузург рў ба рў карда ва мекунад истифода кунанд. Ин синни муборакро барои устоди азиз Сафар Абдуллоњ табрик мегўям ва аз Худованди мутаъол таманно мекунам, эй кош аз ин гуна мардони пурдил ва самимї ва бофарњанг бештар медоштем. Албатта, будани ин Марди Шариф дар Тољикистони азиз хубињо ва судњо ва савобњои бештаре медошт. Аммо… Мавлуди шариф муборак, устоди азизам! Ба "Шоњнома" ќасам Номаи ба номи Худой! Бо номи Он, ки набигзашт њич андеша њич гоњ бартар аз Ў! Њануз Ањди Ќадим эътибор хоњад дошт, Њануз ањди Љадид устувор хоњад монд, Аз он Худой шунав, Њам ба он Худой бигў Њанўз бо Туву аз Туву дар Туям, Мињан! Ќасам ба он Вафои Манижа ба рўйи чоњи Бежан, Ба љони поки Бежан даруни чоњи хиёнат
Зи жарфтарин чоњ - зи Будан дар ин Набудани Имон Зи дуртарин њиљрати дар ту Зи талхтарин ѓурбати дар ту Ва дардноктарин ќурбати бо ту Дар ин тамомии шабњову рўзњои људойї Дар тамомии танњойї Дар нотмамомии умр Ба ту паём паёми Вафо мефирстам ин њама умр Пур аз садоќати Имон Пур аз таровати Борон Паёми борвари Бовар. Ќасам ба хуни шањидонат эй Ватан, ки њануз Ба мисли хуни Сиёвуш дар масири замон Ва дар њамораи Торихи Хуну Оташи ту Њам Иронатро сероб медорад, Ва њам Тўронатро Њануз дарси Ишќ медињад, Ќасам ба хоки ту, ки ташна аст, ташна њануз Магар, ки сер шавад окибат зи хуни ман, Ќасам. Ќасам Ќасам. Ки њануз Њануз бо Туву аз Ту, ва дар Туям, Мињан! Ватан ту медонї, кас чу ту намедонад, Паноњ бурдам он Рўз, оре… Паноњ бурдам рўзе, ки Рўзи Воќеъа буд! Паноњ бурдам рўзе, ки Рўзи Фољеъа буд! Ќасам ба дардњои сутургат Ќасам ба ашкњои сапедат, Ќасам ба шомњои сиёњат Дилам ба ќадри дардњои ту дард мекунад,
Раиси Шўрои муњаррирон: Саймиддин Дўстов Њафтанома дар Вазорати фарњанги Љ у м њ у р и и Т о љ и к и с т о н сабти ном шудааст.
МУАССИС: Созмони љамъиятии «ИНДЕМ» («Информатика барои демократия ва рушди миллї»).
Котиби масъул: Бобољони ШАФЕЪ Сањифабанд: Њамидулло Азизов
Дилам ба ќадри ашкњои ту сапед аст, Дилам ба ќадри шомњои сиёхи ту Дар буѓзи танњонї ва ноилољии худ метаркад… Ватан ту медонї, кас чу ту намедонад, Паноњ бурдам он Рўз, оре… Паноњ аз ту набурдам, Ватан, ту медонї, Паноњи ман, ки наузубиллоњ, аз Ту набуд Паноњи ман Ватан аз Чингизњои ту буд, Эй Ватан , ту медонї Паноњи ман Ватан аз он њама Темурњои ту буд, Эй Ватан , ту медонї. Ман аз Туву чингизињои Ту паноњ бурдам, Ватан , ту медонї Ба ин наберањои Чингиз, азеро Ба ин наберањои Темур, азеро Ки он чи кард ба ман њамватан дар он Ватан Накард Чингизу Темур! Биё, ба ёд наёрем, эй Ватан ба ёд наёрем, Биё ќазовати мову туро ба Парвардгор супорем. (...Ба "Шоњнома" ќасам - номаи ба номи Худой Миёни мову ту монад Шаѓодро низ бахшидам…) Ба "Шоњнома" ќасам - номаи ба номи Худой Њануз ман, ки Ту њастам Њануз Ту, ки манї Њануз њам Ватанї… Оре… Њануз њам Ватанї…
БА КУЊСОР ЌАСАМ... Таќдим ба устод Сафар Абдулло Бад-он бузургию шавкат,ки хоксор туї, Ба куњсор ќасам,куњи бовиќор туї! Худо-т аз њама дарду бало нигањ дорад, Ки соф асли њазору як ифтихор туї! Дар ин замона,ки дунё зи чоплус пур аст, Ягона марди хирад,шахсињаќнигор туї! Барои халќат агар моњи нурбахшої, Барои Мењанат инъоми Кирдугор туї! Ба њарфи зар бинависад њаёт номи туро, Њамеша,дар њама њолот мондагор туї! Дуои љони ту,Устод,гуфт Абдумалик, "Њазор сол бизї!",лоиќи њазор туї! Абдумалики АБДУЉАББОР
МИДИЁ! КУЉО ЊАСТЇ? ГАЛЛААТ ПАРЕШОН АСТ… Таќдим ба устод Сафар Абдуллоњ Мидиё! Куљо бурдї чашми ашкборатро? Синаи пурандуњат, руњи обшоратро? Гурги субњи козиб хўрд баррањои ширмастат, Ашки бабри ѓам даррид меши бордоратро. Модиёни рамхўрда шињае заду гум шуд, Соиќа ба оташ дод хаймаи бањоратро. Дарраи бињиштият - он чарогањи дерин, Мекашад ба дўши худ ранљи интизоратро. *** Мидиё! Ба ёд овар: Алматии хушгилро, Духтаре, ки бурд аз ту ќалби беќароратро. Духти хони ќаззоќон - чењра себи хубонї, Синањои маѓрураш бурда чашми чоратро. Боѓи себи хубонї - Алматии хушгуфтор, Ќисса гаштаву монда њарфи рўзгоратро. *** Мидиё! Куљо њастї? Галлаат парешон аст… Алматї ба худ бурда, Мидиё, мазоратро…
Сиёвуши ЉУНАЙДЇ
Дар њафтанома матолибе низ ба нашр мерасанд, ки бо мавќеи идораи он муѓойират доранд. Дар шумора аз аксњое њам аз Шабакаи љањонии Интернет истифода шудааст. Матолиби хусусияти таблиѓотидошта ® метавонанд танњо бо пардохти муайян дар њафтаномаи «Нигоњ» нашр шаванд. Барои дар дигар нашрияњо пурра ё ќисман чоп кардани матолиб ва иќтибосњо аз «Нигоњ» иљозаи хаттии идора ва нишон додани сарчашма дар шакли «аз њафтаномаи «Нигоњ» №_ аз санаи _» њатмист. Њуќуќи муаллифии кулли матлабњои шумора ба идораи њафтаномаи «Нигоњ» ва СЉ «ИНДЕМ» тааллуќ дошта, тибќи ќонунгузории љории Тољикистон ва байналмилалї њифз карда мешаванд. Дар њолати наќзи "Меъёрњои ахлоќии фаъолияти журналистї дар Тољикистон" аз љониби нашрияи мо, бо арзу шикоят метавонед ба Шўрои воситањои ахбори оммаи Љумњурии Тољикистон (Шўрои ВАО - и ЉТ) мурољиат намоед.
Исфандиёри НАЗАР Остона-Олмотї. 10.09.2014
Сањифаи махсуси «Нигоњ» ройгон пањн мешавад Њафтанома дар нашриёти «Мега-принт» чоп мешавад. Теъдод 5 000
НИШОНИИ ИДОРА: Љумњурии Тољикистон, шањри Душанбе, кўчаи Носирљон МАЪСУМЇ, хонаи 3. Телефон: (44) 600 80 38, 224 25 09