194wishe

‫لە هەولێر ‪ 200‬جۆر ڤایرۆسی‬ ‫نەخۆشی بە بەرنامە باڵو دەكرێتەوە‬

‫‪6‬‬

‫“مەسیحیی كوردستان و دەشتی نەینەوا‬ ‫پشتگیریی ریفراندۆم دەكەن”‬

‫‪10‬‬

‫رووەكــی سەوســەنی كوردســتان‬ ‫خانەكانی شێرپەنجە لەناو دەبات‬

‫‪7‬‬

‫خەونی كارەبای ‪ ٢٤‬سەعاتی بە ‪١٥٠‬‬ ‫ملیۆن دۆالر دێتە دی‬

‫‪8‬‬

‫لــە هەولێــر باشــترین رۆنــی‬ ‫زەیتوونی دنیا بەرهەم دێ‬

‫‪14‬‬

‫سەرباز ساڵح‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫یەكێتییەكی‬ ‫حەیابەرە‬

‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫ماڵپەڕی وشە‬

‫‪www.wishe.net‬‬

‫بۆ ئازادیی دەربڕین لە وشەوە دەست پێ بكە‬

‫‪2‬‬

‫لیژنه‌ی چاكسازی دۆسیه‌كه‌ی یه‌كال كردووه‌ته‌وه‌‬

‫‪5‬‬

‫سه‌رمایه‌دارێك ‪ 300‬ملیاری خه‌ڵك و‬ ‫حكوومه‌ت ده‌بات‬ ‫پسپۆڕێكی ئیسرائیلی‪:‬‬

‫ترەمپ دەوڵەتی‬ ‫كوردی دروست دەكات‬

‫د‪.‬ئایــدی كوهین بەڕێوەبــەری پرۆگرامــی نێونەتەوەیی و‬ ‫عەرەبی لە زانكۆی بارئیالنی ئیسرائیل‪ ،‬لە دیدارێكی “وشە”دا‬ ‫بــە وردی تیشــك دەخاتە ســەر هــاوكاری و هاوئاهەنگی‬ ‫دەوڵەتی ئیســرائیل و جووەكانی دنیا بۆ پشتیوانی دەوڵەتی‬ ‫ســەربەخۆی كوردســتان‪ .‬دووپاتیشــی دەكاتــەوە “لۆبی‬ ‫ئیســرائیل و بزووتنــەوەی جوولەكە لە دنیا بەگشــتی و لە‬ ‫ئەمەریكا بەتایبەتی‪ ،‬بەهەموو توانایان پشتیوانی سەربەخۆیی‬ ‫كوردستانن”‪.‬‬

‫هەڵدەدرێتەوە‬ ‫ڕەواندزی‬ ‫فریاد‬ ‫گەندەڵییەكانی‬ ‫دۆسیەی‬ ‫“وشە” لە ئاشكراكردنی‬ ‫‪4‬‬

‫بەهۆی بەهەدەردان و گەندەڵی لە ناو وەزارەتەكەیدا‪ ،‬ژمارەیەك پەرلەمانتار یاداشــتێكی‬ ‫پڕ دیكۆمێنتییان دژی فریاد ڕەواندزی وەزیری ڕۆشنبیری حكوومەتی عێراق لە پشكی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان‪ ،‬داوەتە پەرلەمانی عێراق و لە ئەگەری بانگهێشتكردنی‬ ‫ئەو وەزیرەدا‪ ،‬پێ دەچێت متمانەی لێ وەربگیرێتەوە‪ .‬یەكێك لەو دۆســیانە پێوەستە بە‬

‫كورد دەگاتە دەریای‬ ‫سپی و دەریای ڕەش‬ ‫شیكاریی‪ /‬كوردۆ شابان‬

‫بەكارهێنانی ‪ ٦٢‬ملیۆن دیناری مانگانە كە بۆ پشتیوانیی كولتووری عێراقی دانراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشــێكی زۆری بۆ گەشتەكانی خۆی خەرج كردووە‪ .‬هەروەها ‪ ٢٧‬ملیۆن دینار مانگانە بۆ‬ ‫بەنزینی ‪ ٥٠‬ئۆتۆمبێلەكەی خەرج دەكرێت‪ ،‬لە كاتێكدا لەو ‪ ٥٠‬ئۆتۆمبێلەی وەزیر تەنیا ‪١٠‬‬ ‫ئۆتۆمبێلیان لە كاردان‪.‬‬

‫‪ 3‬گەندەڵیدا پێشەنگە‬

‫رێز لە پارەی ناو‬ ‫كوردستان بگرن‬

‫‪16 12‬‬

‫سۆران ئەحمەد عەبدولكەریم‬

‫ڕێكخراوی ســتۆپ بۆ دژایەتی گەندەڵی‪ ،‬بە پاڵپشتی‬ ‫سندووقی نیشتمانی بۆ دیموكراتی ئەمەریكی‪ ،‬راپۆرتی‬ ‫هەشــتەمی لە وەرزی دووەمی كاركردنــی لەبارەی‬ ‫كەیســەكانی گەندەڵی بە پشتبەســتن بە میدیاكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان باڵو كردەوە و وشە پێشەنگە‬ ‫لە ئاستی هەولێردا‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫كوردستانی‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫سەرباز ساڵح‬

‫یەكێتییەكی‬ ‫حەیابەرە‬

‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان كە هەمیشە لە میدیادا‬ ‫حزبێكی مۆدێرن و ئەندامی سۆســیال دیموكراتەكانە‪،‬‬ ‫لە ناوەڕۆكــدا كۆبوونەوەی گرووپگەلــی بەرژەوەندی‬ ‫جیاواز و ناپیشــەیین كە الیەنی كەم بوونەتە بەاڵیەكی‬ ‫گەورە بۆ كوردســتان بەهۆی ئەوەی كەس و تەنانەت‬ ‫خۆیشــیان نازانن چییــان دەوێت و چۆن سیاســەت‬ ‫دەكــەن‪ .‬دواین پەڵەیش كە خســتیانە ســەر تابلۆی‬ ‫جوانی كوردستان‪ ،‬چوونی شــاندێكی ئەو حزبە بوو بۆ‬ ‫ئێران لــە دەرەوەی ئەنجوومەنی بااڵی ریفراندۆم‪ .‬ئەمە‬ ‫جیا لەوەی ســووككردن و ناتەبایی كوردی بە سووكی‬ ‫خســتەوە بەرچاوی ئێران‪ ،‬هاوكات كۆماری ئیسالمی‬ ‫زۆر لە ئاســتی نزمدا مامەڵەی لەگەڵ ئەو شاندە كرد و‬ ‫زیاتر وەك فەرمانبەری كۆمــار ئامۆژگاری پێ دان نەك‬ ‫دانوستاندن لەســەر شتێك‪ ،‬كە لە بنەڕەتدا یەكێتی ئەو‬ ‫مافەیشــی نییە دانوســتاندن بكات بەناوی كوردەوە‪،‬‬ ‫بەو پێیــەی ئەنجوومەنی ریفرانــدۆم هەیە و نوێنەری‬ ‫ئەوانیشی تیادایە‪.‬‬ ‫هۆیەكی ســەرەكی ئــەم ناڕێكی و نەمانی دیســپلینە‬ ‫لەناو یەكێتیی نیشــتمانیی كوردســتاندا‪ ،‬پارتییە‪ .‬بەو‬ ‫پێیەی پارتی لــە هەموو دۆخەكانــدا یەكێتی گرتووە‬ ‫و هەرچی هەیە كردوویەتی بــە قوربانی بۆ حزبێك كە‬ ‫هەرگیز لەیەك رستەدا راستگۆ نەبووە لەگەڵیدا‪ .‬ئەمە بە‬ ‫ئەزموون و تا ئێســتەیش سەلماوە و دووبارە دەبێتەوە‪.‬‬ ‫تەنیا یــەك جار پارتی دەســتی لە یەكێتــی بەرداوە‪،‬‬ ‫ئەویش لــە هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردســتان بوو لە‬ ‫‪ 2013‬و راســتەوخۆ ئــەو حزبە چــووەوە ناو حەجمی‬ ‫خۆی و ‪ 18‬كورسیی بەدەست هێنا‪ ،‬بەاڵم دواتر هەمان‬ ‫هەڵە كرایەوە لەالیــەن پارتییەوە و مامەڵەی حزبی ‪38‬‬ ‫كورسیی لەگەڵ كردنەوە‪.‬‬ ‫بەخواســتی یەكێتی بێت كە خۆی بە حزبی جیاوازی‬ ‫بۆچوون و دیموكراسی و سۆســیال دیموكرات داناوە‪،‬‬ ‫كوردســتان هەر ئەو فەرمانانە جێبەجــێ دەكات كە‬ ‫ئێران پێی دەسپێرێ‪ ،‬ئەم قســەیە بۆ پارتیش دەگوترا‬ ‫پێشــتر لە بەرامبەر توركیادا‪ ،‬بەاڵم لە پرسی ریفراندۆم‬ ‫بۆ سەربەخۆیی كوردســتان‪ ،‬دەركەوت پارتی لە رووی‬ ‫نەتەوەیییــەوە تەواو ســەربەخۆیە و هیچ داشــێك بە‬ ‫ئــارەزووی توركیا ناجووڵێنێ‪ ،‬بگــرە تەواو پێچەوانەی‬ ‫خواستی ئەنكەرە جوواڵیەوە‪ .‬بەاڵم سەیر لەوەدایە ئەم‬ ‫حەیابەرەییەی یەكێتی كەس باســی ناكات‪ ،‬نوێنەری‬ ‫لە ئەنجوومەنــی ریفراندۆمــە كە بە بەرنامــە دانراوە‬ ‫ئەنجوومەنەكە ســەردانی چەنــد واڵت دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫حزبــە مۆدێرنەكە دێت بۆ ئەوەی دیمەنی كوردســتان‬ ‫وەك حاڵی خۆی شێواو پیشــان بدات‪ ،‬سەردانی ئێران‬ ‫دەكات وەك ئەوەی مەیلێكی ترســناكی شاردبێتەوە بۆ‬ ‫دژایەتی دەوڵەتی ســەربەخۆی كوردســتان كە جاران‬ ‫ئەوانیش داوای مافی چارەی خۆنووسینیان بۆ دەكرد و‬ ‫ئێستە لە روانگەی ئابووری و تەناهییەوە بیر لە داهاتوو‬ ‫دەكەنەوە و مەرجیان هەیە بۆ دەوڵەت راگەیاندن‪ .‬ئەمە‬ ‫جیا لەوەی بردنی مام جەالل بەو تەندروستییە خراپەوە‬ ‫بۆ ئێران لەم كاتە هەســتیارەدا‪ ،‬بەتەواوی جێی گومان‬ ‫و دڵەڕاوكێیە‪.‬‬ ‫یەكێتــی هەمیشــە لەســەر ئــەو هێڵــە دەڕوات كە‬ ‫پێچەوانەی پارتــی و ئامانجی نەتەوەیــی كورد بووە‪،‬‬ ‫ئێســتە تەنیا بــۆ بیانووگرتن داوای ســەپاندنی مەرج‬ ‫بەســەر پارتی دەكات بۆ بەشــداری هەموو حزبەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم لە كۆبوونەوەدا هەمیشە داوای هاوسەنگی و پەنجا‬ ‫پەنجا لە حوكمڕانی تا پۆستی شۆفێری ئۆتۆمبێلی زبڵ‬ ‫دەكەن‪ ،‬وەك ئەوەی هەڵبــژاردن تەنیا بۆ خوێندنەوەی‬ ‫هەواڵ بكرێت و خەڵك حسێبی مێشوولەی بۆ بكرێ كە‬ ‫دەچن بۆ دەنگدان‪ .‬خۆ ئەگەر پارتی بە حەجمی خۆیان‬ ‫مامەڵــەی لەگەڵ بكردایەن‪ ،‬ئێســتە ئــاوا نیوقەدبڕی‬ ‫نەدەڕۆشتن لە ئاستی خۆیان دەجوواڵنەوە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫ئەم حزبە مۆدێرنە دوای هەڵبژاردن هەڕەشەی تێكدانی‬ ‫دۆخی كوردســتانی دەكرد بە ئاشــكرا نەك بۆ پۆســتە‬ ‫بــااڵكان تەنانەت بــۆ پارێزگاری ســلێمانیش هەمان‬ ‫هەڕەشــەی دەكرد‪ ،‬بەاڵم دەبوو پارتی نەچێتە ژێر ئەو‬ ‫سازشە نیشتمانییە و دەرفەتی ئەوەی بدایە حزبەكەی‬ ‫رۆشنبیران ئارامی بشێوێنێت و پێگە ئەسڵەكەی خۆی‬ ‫الی خەڵك و مێژوو بچەسپێنێ‪.‬‬ ‫كێشە سەركییەكە ئەوەیە پارتی لەم رێڕەوە سیاسییەدا‬ ‫تا ئێســتەیش هەمان هەڵــە دەكات و لەگەڵ جۆرێكی‬ ‫یەكێتی قســە دەكات كــە بڕیاری بەدەســت نییە و‬ ‫هەرچی بڵێ‪ ،‬یەكێتییەكانی دادە هێرۆ رەجمی دەكەن‪،‬‬ ‫بۆیە ناگەن بە هیچ‪ ،‬گرنگە ئەگەر بڕیارە لەگەڵ یەكێتی‬ ‫بەردەوام بن‪ ،‬تەنیا لەگەڵ هێرۆ برایم قســە بكرێت بەو‬ ‫پێیەی دەركەوت كەس هیچ نییە ئەو نەبێ لەناو حزبە‬ ‫سەوزەكەدا‪.‬‬

‫گۆڕان ریكالم بۆ بازرگانە چاوچنۆكەكان دەكات‬

‫وشە نهێنی باڵوكردنەوەی دەنگۆی‬ ‫داخستنی سنوورەكان ئاشكرا دەكات‬

‫بزووتنەوەی گۆڕان هەڵمەتێكی ترســاندنی خەڵكی دەســت پێ كردووە و دەنگۆی‬ ‫ئەوەی لە ســنووری پارێزگای ســلێمانی باڵو كردووەتەوە گوایــە ڕیفراندۆم بكرێت‪،‬‬ ‫سنوورەكان دادەخرێن و هەموو شتێك نامێنێت و گران دەبێت‪ ،‬ئەوەش وای لە بەشێك‬ ‫لە خەڵكی كردووە گەنم و شــمەكی تر پاشــەكەوت بكەن‪ .‬بەاڵم قازانجی گەورە ئەو‬ ‫بازرگانانە دەیكەن كە شتومەكی زۆریان كۆگە كردووە و “كاتی بەسەرچوون”یان نزیك‬ ‫بووەتەوە و ئەو دەنگۆیە بۆی كــردن بە پارەی كاش‪ .‬لە كاتێكدا هیچ واڵتێك نەیوتووە‬ ‫سنوور دادەخەین و كوردستان فڕۆكەخانە و سنووری بەدیلی هەیە‪.‬‬ ‫وشە‪ /‬سلێمانی‪ -‬هەستی كەمال‬ ‫دیاریكردنــی وادەی ڕیفرانــدۆم لــە ‪25‬ی‬ ‫ئەیلوولی ئەمســاڵدا و بەشدارنەبوونی گۆڕان لە‬ ‫كۆبوونەوەی دیاریكردنی وادەكەدا‪ ،‬ئەو حزبەی‬ ‫وا لێ كرد بكەوێتــە دژایەتی ڕیفراندۆم و وا لە‬ ‫خەڵك بگەیەنێت‪ ،‬ڕیفراندۆم مەترســی بۆ سەر‬ ‫ژیان و گوزەرانیان دروســت دەكات و ئەوەش‬ ‫وای لێ كردوون گەنم و شــمەك پاشــەكەوت‬ ‫بكەن‪ ،‬ئەمە لە كاتێكدایە كوردستان پێویستی‬ ‫ســااڵنەی بە گەنــم ‪ 300‬هەزار تۆنــە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەرهەمــی ناوخۆیی هەموو ســاڵێكی زیاتر لە‬ ‫ملیۆنێك تۆنە‪.‬‬ ‫عەبــدواڵ عوســمان هاوواڵتییەكــی شــاری‬ ‫ســلێمانی و تەمەنی ‪ 43‬ســاڵە و لەناو بازاڕی‬ ‫سلێمانی دووكانی فرۆشتنی وشكەی هەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫بۆ "وشە" ئاشكرای دەكات‪ ،‬ماوەیەكە خەڵكێكی‬ ‫زۆر ڕوویان لە كڕینی گەنم و خۆراكی وشــكە‬

‫كردووە و پاشەكەوتی دەكەن‪.‬‬ ‫بەپێــی زانیارییەكانــی بەردەســت "وشــە"‪،‬‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان لە ڕێی ڕێكخستنەكانییەوە‬ ‫ئەو ترســەی لەناو خەڵكی سنووری پارێزگای‬ ‫ســلێمانیدا باڵو كردووەتــەوە و گوامنی ئەوە‬ ‫دەكرێ بە رێككەوتن لەگەڵ ژمارەیەك بازرگان‬ ‫ئەو دەنگۆیە تەشەنە پێ بدەن‪.‬‬ ‫باڵوكردنــەوەی دەنگــۆی كەمبوونــەوەی‬ ‫پێداویستی خۆراك لە كاتێكدا هیچ واڵتێك رای‬ ‫نەگەیاندووە سنوور لەسەر دەوڵەتی كوردستان‬ ‫دادەخات‪ ،‬جیا لەوەی گوتەبێژی سەرۆكایەتیی‬ ‫توركیا مانگی رابردوو بە فەرمی گوتی "ســنوور‬ ‫داناخەین لەسەر هەرێمی كوردستان"‪.‬‬ ‫جەوهــەر بەكر مامۆســتا و تەمەن ‪ 38‬ســاڵ‪،‬‬ ‫بۆ "وشە"ـــی ئاشــكرا كرد‪" ،‬برادەرانی گۆڕان‬ ‫بەردەوام ئەوەمان پێ دەڵێن كە مەترسی لەسەر‬ ‫هەرێم دروســت دەبێت‪ ،‬ئێمــەش بۆ ئەوەی‬ ‫بەرگری لە تەنگــژە و گرانــی بكەین هەندێ‬

‫خۆراك پاشەكەوت دەكەین"‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان بە ئاشكرا دژی ئەنجامدانی‬ ‫ڕیفرانــدۆم وەســتاوەتەوە و پاســاوەكەی لە‬ ‫ئێســتەدا ئەوەیە كــە دەڵێن جــارێ وادەی‬ ‫ڕیفراندۆم نەهاتووە و لە كۆمیتەی ئامادەكاری‬ ‫ڕیفراندۆمیشدا نوێنەریان نییە‪ ،‬بەاڵم بە گوتەی‬ ‫بارزانی و ســەركردایەتی كــورد‪ ،‬ئەنجامدانی‬ ‫ڕیفراندۆم دواخستنی بۆ نییە‪.‬‬ ‫محەمەد عەلــی ئەندامی جڤاتی نیشــتمانی‬ ‫گــۆڕان‪ ،‬بە"وشە"ـــی ڕاگەیاند‪ ،‬گــۆڕان دژی‬ ‫ڕیفرانــدۆم نییە‪ ،‬بەاڵم پێی وایــە ئەنجامدانی‬ ‫ڕیفراندۆم ئێســتە كە بارودۆخی ناوخۆ شێواوە‬ ‫و سیاســەتی نێودەوڵەتی لەگەڵ نییە‪ ،‬گونجاو‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫لەبارەی باڵوكردنەوەی دەنگۆی نەمان و قاتوقڕی‬ ‫دوای ڕیفراندۆم لەالیەن گۆڕانەوە‪ ،‬عەلی گوتی‪،‬‬ ‫"گۆڕان پێویستی بە ئەنجامدانی ئەو كارانە نییە‪،‬‬ ‫ئەوان موهاتەراتن و زۆر دەگوترێن‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆ‬ ‫خەڵك هۆشــیارە و بە ئاشــكرا مەترسییەكانی‬ ‫بەردەم خۆی دەبینێت"‪.‬‬ ‫باڵوكردنەوەی ئەو دەنگۆیــە لەالیەن گۆڕانەوە‪،‬‬ ‫نرخی كەلوپــەل و خواردەمەنی لە ســنووری‬ ‫پارێزگای سلێمانی بەرز كردووەتەوە و پێشبینی‬ ‫بەرزبوونەوەی زیاتریش دەكرێت‪ .‬ئەوەش بووەتە‬ ‫خێر بــۆ گیرفانی ئــەو بازرگانانــەی لەڕێگەی‬ ‫ســاغكردنەوەی كااڵی بەسەرچووەوە نەخۆشی‬

‫مەترسیدار لەناو كوردستان باڵو دەكەنەوە‪.‬‬ ‫سیروان مەحموود ســەرۆكی ژووری بازرگانی‬ ‫و پیشەســازی سلێمانی‪ ،‬بۆ "وشە"ـــی ئاشكرا‬ ‫كرد‪ ،‬هەمــوو تۆنێك گەنم ‪ 100‬هــەزار دیناری‬ ‫چووەتە ســەر‪ ،‬بەهۆی ئەوەی خەڵك كەوتووەتە‬ ‫پاشەكەوتكردنی خواردەمەنی‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە باڵوكردنەوەی ئەو ترسە لەالیەن‬ ‫گۆڕانەوە بۆ بەرژەوەنــدی بازرگانانی چاوچنۆك‬ ‫كەوتووەتەوە كە شتومەكی زۆری كۆگەكراویان‬ ‫هەیە و لــەم وەرزی هاوینەدا ماوەیان بەســەر‬ ‫دەچێ‪ ،‬بەاڵم ئەو دۆنگەیە بووە بە رزگاركەریان‬ ‫و پارەیەكــی زەبــەالح قازانج دەكــەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫هیچ ســەرچاوەیەكی گۆڕان ئەوە پشتڕاســت‬ ‫ناكاتەوە كە ئایا ئەو دەنگۆیە بە تەنســیق لەگەڵ‬ ‫بازرگانەكان دروســت كراوە یاخۆ بۆ ترساندنی‬ ‫خەڵك و دوژمنایەتی دەوڵەتی كوردستانە‪.‬‬ ‫گۆڕان كە لە هەموو پرســەكاندا دژی ئاراستەی‬ ‫كوردســتان هەنگاو دەنێ‪ ،‬لەپێناو بەرژەوەندی‬ ‫خۆی ئارامی خەڵكی یەكســان كردووەتەوە بە‬ ‫سفر‪ .‬بەاڵم كوردســتان ئێستە جیا لە سنووری‬ ‫توركیــا و ئێران‪ ،‬فڕۆكەخانە و ســنووری هەزار‬ ‫كیلۆمەتری لەگەڵ عێراق و سەدان كیلۆمەتری‬ ‫لەگەڵ رۆژئاوای كوردســتان هەیە‪ .‬هەرچەندە‬ ‫توركیــا و ئێران لــە هیچ ســەردمێكدا بازاڕی‬ ‫كوردســتان لەدەســتی خۆیان نادەن‪ .‬ئەمە بە‬ ‫گوتەی شارەزایانی ئابووری‪.‬‬

‫شاندە حزبییەكەی یەكێتی بۆ تاران پرسی سەربەخۆیی سووك دەكات‬

‫یەكێتی لە كوردستان داوای یەكڕیزی دەكات‬ ‫و شاندی حزبی ڕەوانەی دەرەوە دەكات‬

‫كە حزبێك بچێ داوایەك بكات‪ ،‬وەك داوای حزبێك‬ ‫ســەیری دەكەن نەك هی هەرێمێك‪ ،‬هەر حزبێك‬ ‫دەتوانێ بە پێوەندییەكانی خزمەت بە پرۆســەكە‬ ‫بكات‪ ،‬با بێت كەســێكی خۆی بكاتە سەرپەرشتی‬ ‫شــاندی هاوبەش و بچێتە ئەو واڵتەی پێوەندی‬ ‫لەگەڵی باشە‪.‬‬

‫وشە‪ /‬باز ئەحمەد‬

‫یەكێتیی نیشــتمانیی كوردســتان هــەر كاتێك‬ ‫شــاندەكانی كوردســتان دەچنە واڵتانی دەرەوە‪،‬‬ ‫داوا دەكات شاندەكان نیشتمانی بن و دوور بن لە‬ ‫شاندی حزبی‪ ،‬بەاڵم ئێســتە شاندێكی لە تارانە و‬ ‫جیا لەوەی نوێنەری لە كۆمیتەی بااڵی ڕیفراندۆم‬ ‫هەیە‪ ،‬لەگەڵ بەرپرسانی ئێران باس لە ڕیفراندۆم‬ ‫دەكــەن‪ .‬ئەندامێكی كۆمیتــەی ڕیفراندۆم ئەمە‬ ‫بە باش نازانێ و دەڵێ "شــاندی حزبی ســەنگ و‬ ‫پێگەی ئەوتۆی نابێ"‪ .‬شــارەزایەك سەری سڕماوە‬ ‫لەوەی "یەكێتی باســی كۆدەنگی نیشــتمانی و‬ ‫كاراكردنەوەی پەرلەمــان دەكات‪ ،‬بەاڵم خۆی بە‬ ‫شاندی حزبی سەردانی واڵتان دەكات"‪.‬‬ ‫شاندێكی حزبی بۆ پرسێكی نیشتمانی‬ ‫لە مــاوەی ڕابــردوو جەالل تاڵەبانی ســكرتێری‬ ‫گشتیی یەكێتی ســەردانی ئێرانی كرد‪ ،‬بەدوایدا‪،‬‬ ‫شاندێكی بااڵی یەكێتی گەیشتنە تارانی پایتەختی‬ ‫ئێران‪ .‬وەك ڕزگار عەلی ئەندامی مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی ئاماژەی بۆ كرد‪ ،‬شاندەكە باسی ڕیفراندۆم‬ ‫و پرســی گرتنەوەی ئاوی ڕووبــارەكان لەالیەن‬ ‫ئێرانەوە لەســەر كوردســتان‪ ،‬لەگەڵ بەرپرسانی‬ ‫تاران تاوتوێ دەكەن‪.‬‬ ‫جەالل تاڵەبانی ســكرتێری گشــتیی یەكێتی لە‬ ‫ساڵی ‪ 2012‬بۆ چارەسەری گرفتەكان و ڕێگری لە‬ ‫دەســتوەردانی حزب لە كاروبارەكانی حكوومەت‬ ‫پڕۆژەیەكــی ڕاگەیانــد‪ ،‬یەكێــك لــە خاڵەكانی‬ ‫نەهێشــتنی پێوەندییە حزبییــەكان بوو لەگەڵ‬ ‫واڵتان و بەســتنەوەی پێوەندییەكانی دەرەوە بوو‬ ‫بە حكوومەت‪ ،‬بەاڵم یەكێتی ئێســتە تەواو دژی‬ ‫هەڵوێســتەكانی مام وەســتاونەتەوە و بە شاندی‬

‫حزبی چوونەتە ئێران و باســی گرنگترین پرسی‬ ‫نیشــتمانی كوردســتان دەكەن كە ڕیفراندۆم و‬ ‫ســەربەخۆیییە و ئێران بە فەرمی رای گەیاندووە‬ ‫كە دژیەتی‪.‬‬ ‫بەرپرســێكی یەكێتیی نیشــتمانیی كوردستان‬ ‫كە نەیویســت ناوی باڵو بكرێتەوە‪ ،‬بە"وشــە"ی‬ ‫ڕاگەیاند‪ ،‬ئێســتە پارتی شــاندێكی وای ڕەوانەی‬ ‫واڵتێك بكردایە‪ ،‬بەرپرســانی یەكێتی و میدیاكان‬ ‫دەیانكرد بە هــەاڵ‪ ،‬یەكێتی لــەو كارەدا هەڵەی‬ ‫كرد و ئەو ڕەخنانەی پێشتر لە پارتیمان دەگرت‪،‬‬ ‫دەركەوت ئێستە یەكێتی خۆی جێبەجێی دەكات‪،‬‬ ‫پارتی و حزبەكانی تریــش پابەندن بە كۆمیتەی‬ ‫ڕیفراندۆم كە نوێنەرایەتی پێكهاتە و ئاین و نەتەوە‬ ‫جیاوازەكانی كوردستان دەكات‪.‬‬ ‫هەروەها گوتی‪ ،‬هۆی چوونی ئەو شــاندە حزبییە‬ ‫بە فشاری ئێرانە‪ ،‬تاران دەیەوێ لەگەڵ حزبەكان‬ ‫مامەڵە بكات بۆ ئەوەی بتوانێ كەلێن بۆ كۆســپ‬

‫خســتنە بەردەم ڕیفراندۆم دروســت بكات‪ ،‬بۆیە‬ ‫باڵوێــزی تاران كە ســەردانی كوردســتانی كرد‪،‬‬ ‫لەگــەڵ حزبــەكان كۆ بــووەوە نــەك كۆمیتەی‬ ‫ڕیفراندۆم‪.‬‬ ‫كۆمیتەی ڕیفراندۆم‪ :‬كارێكی باش نییە‬ ‫یەكێــك لــە ئامانجەكانی پێكهێنانــی كۆمیتەی‬ ‫بــااڵی ڕیفرانــدۆم‪ ،‬ئەوەیە لــە دانوســتاندن و‬ ‫شــاندەكان نوێنــەری نەتەوە و ئایــن و پێكهاتە‬ ‫و حزبەكانی كوردســتان بەشــدار بن و شــاندی‬ ‫حزبــی لــە دانوســتاندن و ســەردانی واڵتــان‬ ‫دوور بخرێنــەوە‪ .‬محەمــەد ئیلخانــی نوێنەری‬ ‫توركمانەكان لــە كۆمیتەی بــااڵی ڕیفراندۆمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بە"وشە"ی ڕاگەیاند‪ ،‬مادام كۆمیتەی‬ ‫ڕیفراندۆم دانراوە‪ ،‬پێویستە شاندەكان لە تەواوی‬ ‫پێكهاتەكانی كوردســتان پێك بێن و بەم شێوەیە‬ ‫سەركەوتنی زیاتر بەدەســت دێ‪ ،‬چونكە واڵتان‬

‫سیاسەتی بانێك و دوو هەوا‬ ‫شــارەزایان هاوڕان لەســەر دژیەكی و دووفاقی‬ ‫یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە سیاسەتكردندا‪،‬‬ ‫ئــەوان لەالیەك داوا دەكەن ڕیفراندۆم پرســێكی‬ ‫نیشتمانییە و پێویســتە پەرلەمان كارا بكرێتەوە‬ ‫و كۆدەنگی نیشــتمانی دروست بكرێ‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تریشەوە بە شــاندی حزبی دەچنە تاران و باسی‬ ‫ڕیفراندۆم دەكەن‪ ،‬ئەمەش پێڕەوكردنی سیاسەتی‬ ‫بانێك و دوو هەوای لەناو خەڵك لێ كەوتووەتەوە‪.‬‬ ‫د‪ .‬ساڵح عومەر پســپۆڕی زانستە سیاسییەكان و‬ ‫مامۆستا لە زانكۆی سەاڵحەدین‪ ،‬بۆ "وشە" گوتی‪،‬‬ ‫الیەنەكان بە یەكێتیشەوە لە كۆبوونەوەی حەوتی‬ ‫حوزەیران دووپاتیان كردەوە پرۆسەكە نیشتمانییە‬ ‫و دەبێ هەمووان بەشدار بن لە هەنگاوەكانی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستە ڕۆیشتنی یەكێتی بۆ تاران و گفتوگۆ لەسەر‬ ‫ڕیفراندۆم‪ ،‬نیشــانی دەدا كە یەكێتی دەیەوێ لە‬ ‫ڕوانگەیەكی حزبییەوە ســەیری پرسەكە بكات‪،‬‬ ‫دژی ئەو دروشمانەش كار دەكات كە دەڵێ دەبێ‬ ‫پەرلەمــان كارا بكرێتەوە و كۆدەنگی نیشــتمانی‬ ‫دروســت بكرێ‪ ،‬بەاڵم خۆی تەنیا دەچێتە تاران‬ ‫گفتوگۆ دەكات‪.‬‬ ‫"ئــەم دوو پرســە دەری دەخات كــە دژیەكی و‬ ‫بەرهەڵستی یەكجار زۆر لە هەڵوێستەكانی یەكێتی‬ ‫بەرامبەر سیاســەتەكانی خۆی هەیە" پسپۆڕەكە‬ ‫وای گوت‪.‬‬

‫كوردستانی‬

‫داواكاری گشتیی كۆیە‪:‬‬

‫لوقمان ســدیق داواكاری گشــتیی كۆیە‪ ،‬لەبارەی‬ ‫زێدەڕۆیییەكانی ئەو ســنوورە‪ ،‬هۆشــداری دەدات‬ ‫و رەخنە دەگرێت لەوەی كە لە ســەرووی ئەوانەوە‬ ‫كۆمەڵێــك بڕیــار دراوە و چەمكــی ســزادانی بۆ‬ ‫تۆمەتبارانــی زێدەڕۆیی نەهێشــتووەتەوە‪ .‬ئەو لە‬ ‫دیدارێكی "وشــە"دا ئاشــكرای دەكات خەڵك هەیە‬ ‫چوار خانووی بە زێدەڕۆیی دروســت كردووە و بە‬ ‫‪ 200‬هەزار دینار سزا دراوە و سەرووی خۆیان پێیان‬ ‫وتوون خەڵك سزا مەدەن‪.‬‬ ‫لە ماوەی رابردوودا "وشە" كۆمەڵێك زانیاری لەبارەی‬ ‫زێدەڕۆیییەكانــی ســنووری كۆیە بــاو كردەوە‪،‬‬ ‫ئێســتە ئەو دۆســێیانە بە كوێ گەیشتوون و هیچ‬ ‫پێشوەچوونێكی پێوە دیارە؟‬ ‫زۆربەی ئــەو كەیســانەی هەبــوون زێدەڕۆیی و‬ ‫داگیركردنــی موڵكی گشــتیی بــوون و چەندان‬ ‫زانیاری لەو ســنوورە هاتووەتە داواكاری گشتی و‬ ‫كراوە بە سكااڵ دژی ئەوانەی سەرپێچییان كردووە‪،‬‬ ‫ســەرباری ئــەوەی زۆر جار زانیارییەكان كەســی‬ ‫بوون‪ ،‬بەاڵم چاوپۆشــی نەكراوە‪ ،‬ئێستە بە سەتان‬ ‫دۆسیەی زێدەڕۆیی و داگیركردنی موڵكی گشتی لە‬ ‫لێكۆڵینەوەدان و قۆناغی باشیان بڕیوە و تا ئێستەش‬ ‫تۆماركردنی سكااڵ لەوبارەیەوە رۆژانە بەردەوامە‪.‬‬ ‫ژمارەی ئــەو كەیســانە چەندە كە بــۆ دادگا بەرز‬ ‫كراونەتەوە؟‬ ‫بە گشتیی بەپێی ئەو سكااڵ و زانیارییانەی لەالیەن‬ ‫قایمقامییەت و هاوواڵتییانــەوە رەوانەی داواكاری‬ ‫گشــتیی كراون‪ ،‬لە ماوەی چەند مانگی رابردوودا‪،‬‬

‫ئێــوە كێشــەیەكتان هەبــوو گوایە لە ســەرووی‬ ‫خۆتانەوە بڕیاری ســزادانی تۆمەتبارانی زێدەڕۆیی‬ ‫ئاسانتر و سووكتر كراوە‪ ،‬ئەوە راستە؟‬ ‫راستە ئێمە لە كۆیە بەشــێكی زۆر لە تۆمەتباران و‬ ‫ســەرپێچیكارانی موڵكی گشتیمان سزا دا‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫سەرووی ئێمەوە بڕیارێك درا و تەواوی ماندووبوونی‬ ‫ئێمە هەڵوەشێنرایەوە كە بڕیارێك درا بەشێوەیەكی‬

‫خەڵــك هەیە‬ ‫چوار خانووی بە‬ ‫زێدەڕۆیی دروســت‬ ‫دەكات و ‪200‬‬ ‫هەزار دینار سزا‬ ‫دەدرێت‬

‫نایاسایی دەرگەی بۆ هەموو خەڵك كردەوە زێدەڕۆیی‬ ‫بكات‪ ،‬بڕیارەكە بەشێوەیەك بوو كە چەمكی سزادان‬ ‫(مفهومی عقوبە) نەما‪ ،‬چونكە بڕیارەكە بەشێوەیەكە‬ ‫ســەرووی خۆمان پێمــان دەڵێن كەس لەســەر‬ ‫زێدەڕۆیی مەگرن و ســزایان مــەدەن‪ ،‬بەو هۆیەوە‬ ‫ئێمــە ناتوانین هیــچ بكەین تەنیا رۆتیــن ماوە بۆ‬ ‫ســزادان و ‪ 200‬هەزار وەك غەرامە‪ ،‬بۆیە بەهۆی ئەو‬ ‫بڕیارەوە ئێستە كێشــە دروست بووە و خەڵك هەیە‬ ‫چــوار خانوو بە زێدەڕۆیی دروســت دەكات و ‪200‬‬ ‫هەزار ســزا دەدرێت‪ ،‬من ســەرۆكایەتی داواكاریی‬ ‫گشــتی و ئەنجوومەنی وەزیرانم لــە زیانەكانی ئەو‬ ‫بڕیارە ئاگــەدار كردووەتەوە و تانەی كۆتام لێ داوە‪،‬‬ ‫بەاڵم تا ئێستە وەاڵم نەدراومەتەوە لەالیەن دادگای‬ ‫تەمیزی كوردستانەوە‪.‬‬

‫“گەندەڵی و بەهەدەردانێكی زۆری ئەنجام داوە”‬

‫پێ دەچێت متمانە لە فریاد‬ ‫ڕەواندزی وەربگیرێتەوە‬

‫وشە‪ /‬سلێمانی‪-‬هەستی كەمال‬ ‫بەهــۆی بەهــەدەردان و گەندەڵــی لە ناو‬ ‫وەزارەتەكەیــدا‪ ،‬ژمارەیــەك پەرلەمانتــار‬ ‫یاداشــتێكی پڕ دیكۆمێنتییان دژی فریاد‬ ‫ڕەواندزی وەزیری ڕۆشنبیری حكوومەتی‬ ‫عێــراق‪ ،‬داوەتــە پەرلەمانی عێــراق و لە‬ ‫ئەگەری بانگهێشتكردنی ئەو وەزیرەدا‪ ،‬پێ‬ ‫دەچێت متمانەی لێ وەربگیرێتەوە‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی "وشــە" لە چەند‬ ‫پەرلەمانتارێكــی پەرلەمانــی عێراقــی‬ ‫وەرگرتــووە‪ ،‬بەشــێك لــەو تۆمەتانەی‬ ‫ئاراستەی فریاد ڕەواندزی كراون‪ ،‬بریتین‬ ‫لەوەی لە‌نەسریەی مانگانەی نووسینگەی‬ ‫تایبەتی خۆی كە ‪ ٢٠‬ملیۆن دینارە‪ ،‬جگە‬ ‫لە‌چاو و ئاو و قاوە‪ ،‬هیچی تری لێ خەرج‬ ‫ناكات‪ .‬هەروەهــا ‪ ٢٧‬ملیۆن دینار مانگانە‬ ‫بۆ بەنزینــی ‪ ٥٠‬ئۆتۆمبێلەكــەی خەرج‬ ‫دەكرێت‪ ،‬لــە كاتێكدا لەو ‪ ٥٠‬ئۆتۆمبێلەی‬ ‫وەزیر تەنیا ‪ ١٠‬ئۆتۆمبێلیان لە كاردان‪.‬‬ ‫لــەو دۆســیانەی دژ بە رەوانــدزی باس‬ ‫لەوەش دەكرێت‪ ،‬لــە ‪ ٦٢‬ملیۆن دیناری‬ ‫مانگانە كە بۆ پشتیوانیی كولتووری عێراقی‬ ‫دانراوە‪ ،‬بەشــێكی زۆری بۆ گەشتەكانی‬ ‫خۆی خــەرج كردووە‪ .‬هــەروەك ئەوەش‬ ‫خراوەتــە ڕوو كە شــەش ملیــۆن دینار‬ ‫مانگانــە دەدرێت بــە گازی مۆلیدەكانی‬ ‫ماڵەكەی خۆی كە تەنیــا چەند ڕۆژێكی‬ ‫كەمی مانگەكە لەو ماڵەیدا دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫عــادل نــووری پەرلەمانتــاری عێراق و‬ ‫ئەندامی لیژنــەی نەزاهە‪ ،‬بە"وشە"ـــی‬

‫ڕاگەیاند كە دۆســیەی فریــاد ڕەواندزی‬ ‫گەیشتووەتە دەست لیژنەكەیان‪ .‬ئاماژەی‬ ‫بە كۆكردنــەوەی واژوویش كرد لەالیەن‬ ‫پەرلەمانتارانــەوە بــۆ ئــەوەی وەزیری‬ ‫ڕۆشــنبیریی بانگی پەرلەمــان بكرێت و‬ ‫لێپێچینەوەی لەگەڵدا بكرێت‪.‬‬ ‫فریاد ڕەوانــدزی وەزیری ڕۆشــنبیریی‬ ‫عێراقە لە پشــكی یەكێتیی نیشــتمانیی‬ ‫كوردستان‪ .‬لە‌بەشێكی تری زانیاریی ئەو‬ ‫یاداشــتەی لەســەری دراوە بە پەرلەمان‬ ‫هاتووە‪ ،‬ل ‌ە بودجەی وەزارەتی ڕۆشنبیری‬ ‫بڕگەیەك بە ناوی بەرنامە تایبەتەكان بڕی‬ ‫‪ ٤٠٠‬ملیــۆن دیناری بۆ تەرخــان كراوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم وەزیر بــە پێچەوانــەی ڕێنوێنی‬ ‫خەرجكردنــەوە كە بۆی دیــاری كراوە‪،‬‬ ‫وەك نەســریەی تایبەتیی خۆی مامەڵەی‬ ‫لەگەڵدا دەكات‪.‬‬ ‫لە مــاوەی ڕابــردوودا پەرلەمانی عێراق‬ ‫ژمارەیەك وەزیری بانگهێشــتی پەرلەمان‬

‫كرد و متمانــەی لێ وەرگرتنەوە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫لە پای ئــەوەی ئەو وەزیرانــە نەیانتوانی‬ ‫وەاڵمی قەناعەتپێكەر بــە پەرلەمانتاران‬ ‫بدەنەوە لەسەر ئەو تۆمەت و پرسیارانەی‬ ‫ئاراســتەیان كرابوو‪ .‬جیا لەوەی هەندێك‬ ‫لەو پرسە بە سیاسیی كراوە دژی كورد و‬ ‫سوننە‪.‬‬ ‫ڕەنگین عەبــدواڵ پەرلەمانتــاری عێراق‬ ‫لــە فراكســیۆنی یەكێتی‪ ،‬بە"وشە"ـــی‬ ‫ڕاگەیاند كە ئاگاداری دۆســیەیەكی لەو‬ ‫شێوەیە نییە‪ .‬ئاماەی دا "هەر بەرپرسێكی‬ ‫عێراقی شایســتەی ئەوەیە بانگهێشــتی‬ ‫پەرلەمان بكرێت‪ ،‬ئەگەر كارەكە بە حزبی‬ ‫نەكرێت‪ ،‬لێپرسینەوە باشترین میكانیزمی‬ ‫ڕێگرییە لە زیادەڕۆیی بەرپرســان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە زۆرجار هەوڵی بانگهێشتكردنی‬ ‫وەزیرەكان بۆ پەرلەمان هێندەی سیاسیی‬ ‫و حزبییانەیــە‪ ،‬هێندە لــە بەرژەوەندیی‬ ‫گشتیدا ناكرێت‪".‬‬ ‫چەنــد وەزیر و كاربەدەســتێكی كورد لە‬ ‫بەغدا لەناو ئەو بەرپرسانەدا بوون كە پێشتر‬ ‫لەالیەن پەرلەمانــی عێراقەوە متمانەیان‬ ‫لێ ســەندراوەتەوە و تا ئێســتە كورد ئەو‬ ‫پۆســتانەی پڕ نەكردووەتەوە‪ ،‬لەناویاندا‬ ‫هۆشــیاری زێباری وەزیری دارایی عێراق‬ ‫كە تا ئێستە پۆستەكەی پڕ نەكراوەتەوە‪.‬‬ ‫ئەو پەرلەمانتارەی عێراق ڕوونی كردەوە‪،‬‬ ‫"پەرلەمانی عێراق دەســەاڵتێكی باشــی‬ ‫هەیــە‪ ،‬ســەرەڕای ئــەو بارودۆخەی لە‬ ‫عێراقدا هەیە‪ ،‬بەاڵم پەرلەمان قورســایی‬ ‫خۆی هێشــتووەتەوە و توانای بڕیاردان و‬ ‫بانگهێشتكردن و لێپێچینەوەی لە دەست‬ ‫نەداوە"‪.‬‬

‫دادگاكان تا چەند ڕۆڵیان هەبووە لە كەمكردنەوەی‬ ‫داگیركردنی موڵكی گشتی و ئەو كەسانەی موڵكی‬ ‫گشتی داگیر دەكەن كێن؟‬ ‫هەموو كەسێكی تێدایە و خەڵكی پلەداری سەربازی‬ ‫و بەرپرسی بااڵیشی تێدایە‪ ،‬بەاڵم بەبێ جیاوازی سزا‬ ‫دراون بەپێی ئەو بڕیارە نایاســایییەی بە سەرماندا‬ ‫ســەپێنراوە و زۆربەی ئەوانەی موڵكی گشــتییان‬ ‫داگیــر كردووە‪ ،‬پلەی ســەربازی بااڵیــان هەیە و‬ ‫زۆربەشیان كەیســەكانیان یەكال كراوەتەوە‪ ،‬زەوی‬ ‫هەیە زێدەڕۆیی كراوەتە سەر و بەهاكەی زۆر زۆرە‪.‬‬

‫هەندێك زانیاریی هەیە گوایە موڵكی گشــتیی هەیە‬ ‫لە سنووری كۆیە بەهۆی بوونی بیرە نەوتەوە داگیر‬ ‫كراوە؟‬ ‫لە راســتیدا هیچ زانیارییەكم نییە بیرە نەوت داگیر‬ ‫كرابێت یان موڵكێــك بەهۆی بیرە نەوتێكەوە داگیر‬ ‫كرابێت‪ ،‬چونكە ئێمە مامەڵە لەگەڵ سكااڵی فەرمی‬ ‫و زانیاریی تەواو دەكەین‪.‬‬ ‫تا چەند ئەو هاوواڵتییانە پارێزراون كە زانیاریتان پێ‬ ‫دەدەن؟‬ ‫رێوشێونی یاسایی هەیە و ناوی ئەو كەسەی زانیاری‬ ‫دەدات تەنیــا لە قەڵەمــی دادگا دەبێــت و دواتر‬ ‫ناوەكەی پارێزراو دەبێت و زۆربەی ئەوانەی زانیاری‬ ‫دەدەن مەترسی لەسەر ژیانیان دروست نابێت‪.‬‬

‫داواكاری گشتی پێشتر بەرامبەر جێبەجێ نەكردنی‬

‫سەرەڕای بوونی دەسەاڵتێكی فرەوان‬

‫باڵباڵێن و ناكۆكییە‬ ‫ناوخۆیییەكان ئەنجوومەنی‬ ‫ناوەندی یەكێتی سست كردووە‬

‫وشە‪ /‬سلێمانی‪ -‬هەستی كەمال‬

‫ئەنجوومەنــی ناوەنــدی یەكێتی كە بــە پەرلەمانی حزب‬ ‫ناسراوە‪ ،‬سەرەڕای بوونی دەسەاڵتێكی فراوان بۆ لێپێچینەوە‬ ‫و وردبینیــی ئیشــوكاری حــزب و ئۆرگانــەكان‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئیشوكارەكانی سستن و تا ئێستە نەیتوانیوە لێپرسینەوەی‬ ‫رژد لەسەر دۆســیە دیارەكانی حزبەكەی بكات‪ ،‬ئەوەش بۆ‬ ‫ناكۆكییەكانی یەكێتی دەگەڕێندرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەنجوومەنی ناوەند لەناو یەكێتیی نیشتمانیی كوردستاندا‬ ‫ڕۆڵی پەرلەمانی حزبەكە دەبینێــت و وەك ئەنجوومەنێكی‬ ‫لێپرســینەوە و ڕاوێــژكاری كار دەكات‪ .‬ئەگەرچــی‬ ‫ئەنجوومەنی ناوەند بااڵتریــن ئەنجوومەنی حزبەكە نییە و‬ ‫هەردوو مەكتەبی سیاســی و ئەنجوومەنی سەركردایەتیی‬ ‫یەكێتی پلەیەكی بااڵتر و دەســەاڵتێكی فرەوانتریان هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەنجوومەنەكە توانــای لێپێچینەوەی لە هەردوو ئەو‬ ‫ئەنجوومەنانــە هەیە‪ ،‬بەاڵم ئەو ئەنجوومەنە كە لە كۆنگرەی‬ ‫سێی حزبەكە پەسەند كراوە و ‪ 101‬ئەندامی هەیە‪ ،‬تا ئێستە‬ ‫هیچ كارێكی گرنگ و هەســتیاری نەكردووە و سست و بێ‬ ‫كاریگەرە‪.‬‬ ‫ســیروان كوێخا نەجم ئەندامی ســەركردایەتی یەكێتی بۆ‬ ‫"وشە"ـی ڕوون كردەوە‪ ،‬یەكێتی كەوتووەتە گێژاوی كێشە‬ ‫ناوخۆیییەكانیەوە‪ ،‬ئەوەش كاریگەری خســتووەتە ســەر‬ ‫هەموو ئۆرگانەكان بە ئەنجوومەنی ناوەندیشەوە‪.‬‬ ‫ئەو گوتی‪" ،‬مەكتەبی سیاســی بە قسەی سەركردایەتیش‬ ‫ناكات‪ ،‬بڕیارەكانی سەركردایەتی جێبەجێ ناكات‪ ،‬بێگومان‬ ‫بۆ ئەنجوومەنی ناوەندیش هەروایە‪".‬‬ ‫بۆ گەڕاندنەوەی متمانە و دەسەاڵت بۆ سەرجەم ئۆرگانەكانی‬ ‫حزب‪ ،‬پێویســتمان بە گەڕانەوە بۆ پێــڕەوی ناوخۆ هەیە‪.‬‬ ‫سەركردایەتییەكەی یەكێتی وای گوت‪.‬‬ ‫یەكێك لە ئەركە ســەرەكییەكانی ئەنجوومەنەكە یاسادان و‬ ‫ڕەزامەندیی دەربڕینە لەســەر بڕیارەكانی مەكتەبی سیاسی‬

‫و ئەنجوومەنی ســەركردایەتی‪ ،‬بە جۆرێك بۆ پەسەندكردنی‬ ‫بڕیارێك پێویستە دوو لەسەر سێی ئەندامانی ئەنجوومەنەكە‬ ‫ڕەزامەندیی لەســەر بــدەن بۆ ئــەوەی بڕیارەكە كاری پێ‬ ‫بكرێــت‪ .‬ئەنجوومەنەكە ‪ ١١‬كۆمیســیۆن لەخۆ دەگرێت كە‬ ‫ئەركی تایبەت و جیاواز لە یەكیان هەیە‪.‬‬ ‫ڕزگار عەلی ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی بە "وشە"ـی‬ ‫گوت‪" ،‬نابێــت هیچ پانتایییــەك لە نێوان ســەركردایەتی‬ ‫و مەكتەبی سیاســی و ئەنجوومەنی ناوەنــددا هەبێت كە‬ ‫بەداخــەوە هەیە و ئەوەش ئەنجوومەنی ناوەندی تا ڕادەیەك‬ ‫سست كردووە‪".‬‬ ‫زیاتــر گوتی‪" ،‬ئەو جیاوازیی هەڵوێســتەی نێوان مەكتەبی‬ ‫سیاسیی یەكێتی و كۆمیتەی سەركردایەتی و ئەنجوومەنی‬ ‫ناوەند سروشــتی نییە‪ ،‬ئەوەش بۆ پابەندنەبوون بە پێڕەوی‬ ‫ناوخۆی یەكێتییــەوە دەگەڕێتەوە لە‌الیــەك و لە الیەكی‬ ‫تریشەوە بۆ ئەو كێشە ناوخۆیییانەی یەكێتی دەگەڕێتەوە‪".‬‬ ‫یەكێتی دوای نەخۆشــكەوتنی تاڵەبانی سكرتێری گشتیی‬ ‫حزبەكە‪ ،‬كەوتە بۆشــایی سەركردایەتی و بڕیاردانەوە و بەو‬ ‫هۆیەشەوە كێشە ناوخۆیییەكانی تا ئەمڕۆ لە پەرەسەندندان‬ ‫و توانای بڕیاردان و كۆدەنگی ناو سەركردایەتییەكەی كەم‬ ‫بووەتەوە‪ ،‬ئەوەش وای كردووە سەرجەم ئۆرگانە حزبییەكانی‬ ‫یەكێتی الواز ببن‪.‬‬ ‫ئیبراهیم جەالل ئەندامی ئەنجوومەنی ناوەندی یەكێتی بۆ‬ ‫"وشە"ـی ئاشكرا كرد‪ ،‬سستی ئەنجوومەنی ناوەند پێوەندی‬ ‫بە كێشــەكانی یەكێتییەوە هەیە‪ ،‬چونكە ئەو ئەنجوومەنە‬ ‫لەناو ناكۆكی و باڵە جیاوازەكاندا پەكی كەوتووە‪.‬‬ ‫ئەوەشــی گوت‪" ،‬بۆ كاراكردنــەوەی ئەنجوومەنی ناوەند و‬ ‫دانی بڕیاری پێویست‪ ،‬پێویستە یەكێتی كۆنگرە ببەستێت‬ ‫و ســەركردایەتییەكەی بەڵێنی ملكەچی لە بەردەم ئۆرگانە‬ ‫چاودێریكەرەكانی حزبەكەی بدات‪".‬‬ ‫وەك ئەوەشــی ڕاگەیانــد‪ ،‬ئەنجوومەنی ناوەند بەشــێكە لە‬ ‫ئۆرگانەكانی یەكێتی و ناكۆكی و باڵباڵێن بە هەمان شــێوە‬ ‫گواستراوەتەوە ناو ئەنجوومەنەكە‪.‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫وشە‪ /‬سەرخێڵ‬

‫زیاتر لە ‪ 500‬ســكااڵ بەرز كراونەتەوە دژی ئەوانەی‬ ‫سەرپێچییان كردووەتە سەر موڵكی شارەوانییەكان‪،‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەشــدا بەشــێكی زۆری ئــەو ژمارەیە‬ ‫تایبەتە بە دەوروبەری كۆیە و زۆرێك لەو كەیســانە‬ ‫تۆمەتبارەكانیان رەوانەی دادگا كراون و بەشــێكی‬ ‫زۆریان راگیراون و دواتر بە دەستەبەری "كەفالەت"‬ ‫ئازاد كراون‪ ،‬ســزای تــەواو دراون‪ ،‬بەهۆی ئەوەی‬ ‫لە كۆیە كردمان و ســزاكانمان توند كرد‪ ،‬دەتوانین‬ ‫بڵێین بەشــێوەیەكی بەرچاو كێشــەی زێدەڕۆیی‬ ‫كۆنترۆڵ كراوە‪.‬‬

‫كەواتە مەبەستت ئەوەیە سزاكانی سەر تۆمەتبارانی‬ ‫زێدەڕۆیی و داگیركردنی موڵكی گشتی زۆر سووك‬ ‫كراون؟‬ ‫بەڵێ‪ ،‬ســزاكانی ســەر تۆمەتبارانــی زێدەڕۆیی و‬ ‫داگیركردنی موڵكی گشــتی زۆر زۆر سووك كراون‬ ‫و بڕیارەكە لەســەرووی ئێمە و لە ســەرۆكایەتیی‬ ‫دادگای ئیســتئناف و بــە بڕیارێكــی تەمیزی كە‬ ‫چەمكی سزادانی لەســەر ئەو تاوانە الداوە‪ ،‬چونكە‬ ‫پێشــتر بەپێی بڕیــاری ژمــارە ‪548‬ی محكەمەی‬ ‫سەركردایەتی شــۆڕش لێكۆڵینەوە لەو تاوانە دەكرا‬ ‫و حوكمی پێ دەردەچوو‪ ،‬كە ســووكترین ســزای‬ ‫زیندانی یان غەرامە بوو كە دادگا بۆی هەبوو یەكێك‬ ‫لەو دوو ســزایە هەڵبژێرێت‪ ،‬بەاڵم دواتر لە ســاڵی‬ ‫‪ 1981‬بڕیارەكە گــۆڕا و توندتر كرا و بووە زیندانی و‬ ‫غەرامە‪ ،‬واتە وشــەی "یان" لە نێوان سزاكاندا ال درا‬ ‫و جێبەجێ دەكرا‪ ،‬بەاڵم لەســەرووی ئێمە بڕیارێك‬ ‫سەپێنراوە كە سەت لە سەت نایاسایییە و سزاكانی‬ ‫الداوە‪.‬‬

‫بڕیارەكانــی دادگا نیگەرانییان پیشــان دابوو‪ ،‬ئەو‬ ‫كێشەیە الی ئێوەش هەیە؟‬ ‫ئەوە كێشــەیەكی ســەرەكییە و بڕیارەكانی دادگا‬ ‫وەك خــۆی جێبەجــێ ناكرێــت‪ ،‬قایمقامییەت و‬ ‫شــارەوانی و الیەنەكانی تر پابەندن بەوەی دەبێت‬ ‫بڕیارەكانی دادگا جێبەجێ بكــەن‪ ،‬بەاڵم چەندان‬ ‫بڕیاری كۆتــای دادگا هەیە جێبەجــێ نەكراوە و‬ ‫زۆربەی زۆریان ئەوانەی زێدەڕۆییان كردووە‪ ،‬ئێستە‬ ‫لەســەر زەوی و خانووەكان نیشتەجێن و ناتوانرێت‬ ‫بڕیارەكــە وەك خۆی جێبەجــێ بكرێت كە باس لە‬ ‫هەڵگرتنــی زێدەڕۆیییەكــە دەكات‪ ،‬خەڵك هەیە‬ ‫دەڵێت خانووەكەم بەسەر بڕووخێنن چۆڵی ناكەم‪،‬‬ ‫بۆیە باشترین چارەسەر ئەوەیە حكوومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان بڕیاری كۆتا لەبارەی ئەو زێدەڕۆیییانەوە‬ ‫بدات‪.‬‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫سەرووی خۆمان پێمان دەڵێن كەس‬ ‫لەسەر زێدەڕۆیی مەگرن‬

‫‪3‬‬

‫كوردستانى‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪4‬‬

‫پسپۆڕێكیئیسرائیلی‪:‬‬ ‫لۆبی ئیسرائیل بە هەموو تواناوە پشتیوانی سەربەخۆیی كوردستان دەكات‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫خەونی كوردە جووەكان و منیش ئەوەیە‬ ‫سەردانی دەوڵەتی كوردستان بكەین‬ ‫د‪.‬ئایــدی كوهین بەڕێوەبەری پرۆگرامی نێونەتەوەیی و عەرەبی لە زانكۆی بارئیالنی ئیســرائیل‪،‬‬ ‫لە دیدارێكی “وشە”دا بە وردی تیشك دەخاتە ســەر هاوكاری و هاوئاهەنگی دەوڵەتی ئیسرائیل‬ ‫و جووەكانی دنیا بۆ پشــتیوانی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردســتان‪ .‬دووپاتیشی دەكاتەوە “لۆبی‬ ‫ئیســرائیل و بزووتنەوەی جوولەكە لە دنیا بەگشــتی و لە ئەمەریكا بەتایبەتی‪ ،‬بەهەموو توانایان‬ ‫پشتیوانی سەربەخۆیی كوردستانن”‪.‬‬ ‫كوهین ئەوەش ئاشــكرا دەكات كە بەگوێــرەی زانیارییەكانی ئەوان‪ ،‬دۆناڵد ترەمپی ســەرۆكی‬ ‫ئەمەریكا پشتیوانییەكی سەرسەختی ریفراندۆم و سەربەخۆیی كوردستان دەبێت‪.‬‬

‫وشە‪ /‬باز ئەحمەد‬ ‫بەرپرســان و خەڵكــی ئیســرائیل پشــتیوانی‬ ‫بۆ ســەربەخۆیی كوردســتان دەردەبــڕن‪ ،‬ئەو‬ ‫پشتیوانییە هەر دانپێدانانە یان لە ڕووی سەربازی‬ ‫و ئابووری و بوارەكانی تر بە كردەیی پشــتیوانی‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان دەبن؟‬ ‫گەلی كوردستان و گەلی ئیسرائیل برای یەكترن‪،‬‬ ‫پێشــتر ســەرۆك وەزیرانی ئیســرائیل بنیامین‬ ‫نەتانیاهۆ دووپاتی لە پشــتیوانی بۆ سەربەخۆیی‬ ‫كوردســتان كــردەوە‪ ،‬تــەواوی ســەركردە و‬ ‫سیاســییەكانی جوولەكەیش پشتیوانی دەكەن‪،‬‬ ‫گەلی ئیســرائیل هیچ كات لە پشــتیوانیكردنی‬ ‫بۆ گەلی كوردستان پەشــیمان نابێتەوە و دوای‬ ‫ڕیفراندۆم و ســەربەخۆیی لە هەمــوو بوارەكان‬ ‫پشتیوانی كوردستان دەكەین‪ ،‬بەر لە سەربەخۆیی‬ ‫هاوكاری كوردســتان بكەین‪ ،‬عــەرەب و تورك و‬ ‫فارس ســتەمی زیاترتان لێ دەكەن و كۆســپی‬ ‫گەورەترتان بۆ دروســت دەكەن‪ ،‬ئێمە نەك هەر‬ ‫پشــتیوانیتان دەكەین‪ ،‬بەڵكو خەونی من و زۆر‬ ‫لە ئیســرائیلییەكان ئەوەیە دوای سەربەخۆبوون‪،‬‬ ‫سەردانی دەوڵەتی كوردستان بكەین‪.‬‬ ‫ئیسرائیل بەهێزترین لۆبی لە ئەمەریكا و واڵتانی‬ ‫ڕۆژئاوا هەیە‪ ،‬ئایا دەكرێ لۆبی خۆی بەكار بێنێ بۆ‬ ‫بەرژەوەندی سەربەخۆیی كوردستان؟‬ ‫نەك تەنیــا ئیســرائیل‪ ،‬هەمــوو جووەكانی دنیا‬ ‫هاوڕان لە پشــتیوانیی بۆ دەوڵەتی كوردســتان‪،‬‬

‫ئــەوەش ڕوونــە جوولەكە لە سەرانســەری دنیا‬ ‫باڵوبوونەتــەوە و لە زۆربەی واڵتــان بە تایبەت‬ ‫ئەمەریــكا پێگەی گرنــگ و گەورەیــان هەیە‪.‬‬ ‫بەگوێــرەی ئــەو زانیارییەی من هەمــە و پێم‬ ‫گەیشتووە‪ ،‬لۆبی ئیسرائیل و بزووتنەوەی زایۆنیزم‬ ‫لە نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەمەریكا‪ ،‬گفتوگۆیان‬ ‫لەگەڵ ســەركردەكانی ئەمەریكا كردووە‪ ،‬دۆخی‬ ‫كوردستانیان خســتووەتە ڕوو و پشــتیوانییان‬ ‫كردووە‪ ،‬من زۆر گەشــبینم و هیچ گومان لەوەدا‬ ‫نییە ســەرۆك ترەمپ پیاوێكی بوێرە و پشتیوانی‬ ‫ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی كوردستان دەكات‪.‬‬ ‫گوێمان لەو بۆچوونانە دەبێ كە دەڵێن ڕاگەیاندنی‬ ‫دەوڵەتی كوردستان دەبێتە هۆی ئاڵۆزیی زیاتر لە‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬ئیسرائیل خوێندنەوەی چۆنە؟‬ ‫بە بڕوای ئێمە‪ ،‬دەوڵەتی كوردســتان بە تەواوی‬ ‫پێچەوانەی ئەو بۆچوونانە دەبێ‪ ،‬بگرە دەوڵەتێكی‬ ‫جێگیر و ئارام و پێشــكەوتوو دەبێ و ڕێز لە مافی‬ ‫مرۆڤ دەگرێ‪ ،‬دەكرێ لە خاوەنی ئەو بۆچوونانە‬ ‫بپرســین كێ شــەڕی دژ بە داعش كرد و كاری‬ ‫كرد بــۆ تێكنەچوونی ســەقامگیریی ناوچەكە؟‬ ‫ئەگەر كوردستان ببێتە هۆی ئاڵۆزی‪ ،‬ئەی بۆچی‬ ‫گەلــی كوردســتان نزیكەی خوێنــی پاكی دوو‬ ‫هەزار پێشــمەرگەیان بەخشــی‪ ،‬بۆ كپكردنەوە‬ ‫و نەهێشــتنی ئاڵــۆزی و نائارامی لــە ناوچەكە‪،‬‬ ‫كوردســتان گیانی ملیۆنــان ئاوارەی پاراســت‬ ‫و لــە كۆمەڵكــوژی دووری خســتنەوە‌‪ ،‬ئەمانە‬ ‫ن كوردســتان ســەرچاوەی ئارامی و‬ ‫دەریدەخە ‌‬

‫لێبووردەیی دەبــێ‪ ،‬نەك ناجێگیری و توندوتیژی‬ ‫زیاتر لە ناوچەكەدا‪ ،‬پێویستە واڵتانی ناوچەكە لە‬ ‫كوردەوە فێر ببن چۆن ڕێز لە مافی مرۆڤ دەگرن‬ ‫و ڕووبەڕووی تیرۆر دەبنەوە و چۆن مامەڵە لەگەڵ‬ ‫نەتــەوە و ئاینــزا جیاكانی تر دەكــەن كە لەناو‬ ‫واڵتەكانیان دەژین‪.‬‬

‫وردتــر دۆخــی‬ ‫ئاسایشی‬ ‫كوردســتان بپارێزن‪،‬‬ ‫ئەگــەری بەكارهێنانی‬ ‫تیرۆر هەیە بۆ ڕێگری‬ ‫لە ڕیفراندۆم‬

‫گۆڕانــكاری و دۆخــی جیۆپۆلەتیكــی ناوچەكە‬ ‫تا چەند لەبارە و ئایا ئێســتە كاتێكی گونجاوە بۆ‬ ‫هەنگاونانی كوردستان بەرەو سەربەخۆیی؟‬ ‫‪ 100‬ساڵ تێپەڕیوە و كوردستان تا ئێستە بە مافی‬ ‫خۆی نەگەیشــتووە‪ ،‬ئێستە كاتێكی زۆر گونجاوە‬ ‫بۆ ریفراندۆم و ســەربەخۆیی‪ ،‬دەبوو ‪ 100‬ســاڵ‬ ‫پێش ئێســتە ڕابگەیەنرایە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی هەڵەی‬ ‫سایكس‪-‬پیكۆت تا ئێستە دواكەوت‪ ،‬كوردستان بۆ‬ ‫هەموو دنیا خۆی سەلماندووە كە دەتوانن خۆیان‬ ‫بپارێــزن و هاوكاری واڵتان بن لە تێكشــكاندنی‬ ‫تیرۆر‪ ،‬ئیتــر ڕێگرییەك نەمــاوە و جیۆپۆلەتیكی‬ ‫ی لە بەرژەوەندیی پرسەكەدایە‪.‬‬ ‫ناوچەكە بە تەواو ‌‬ ‫وەك پسپۆڕێك چۆن دەڕوانیتە هەڵوێستی ئێران و‬ ‫توركیا لەسەر سەربەخۆیی كوردستان؟‬ ‫توركیــا و ئێران و عێــراق هیــچ كات نایانەوێ‬

‫ترەمــپ یەكێك‬ ‫دەبێت لە پشتیوانە‬ ‫سەركییەكانی دەوڵەتی‬ ‫كوردستان‬ ‫كوردســتان ســەربەخۆ بێــت‪ ،‬ئێــران زۆر لە‬ ‫ســەربەخۆبوونی كوردســتان دەترسێت‪ ،‬توركیا‬ ‫مەترسی هەیە كاریگەری لەسەر دۆخی واڵتەكەی‬ ‫هەبێــت‪ ،‬عێراقیش بەهەموو شــێوەیەك ڕێگری‬

‫بــەاڵم كۆڵمان نەدا و ســەركەوتین‪ ،‬پێویســتە‬ ‫ئێوەش بــەردەوام ورەتان بەرز بێ و بۆ پێشــەوە‬ ‫هەنگاو بنێن‪.‬‬

‫دەكات‪ ،‬ئەو واڵتانە نایانەوێ واڵتێكی ئازاد و پابەند‬ ‫بــە بنەماكانی مافی مرۆڤ لە ناوچەكە دروســت‬ ‫ببێ‪ ،‬دەیانەوێ بەردەوام ســتەم لــە ئێوە بكەن‪،‬‬ ‫ئەمە ڕاستییە‪ .‬بەاڵم ئێوە سەركردە و سیاسیی زۆر‬ ‫بە ئەزموون و لێهاتووتان هەیە و دەتوانن بەســەر‬ ‫ئەو كۆسپانەدا زاڵ بن‪ ،‬چەند ڕۆژێك پێش ئێستە‬ ‫بیستم بارزانی دووپاتی كردووەتەوە كە ڕیفراندۆم‬ ‫گەڕانــەوەی بۆ نییە‪ ،‬كوردســتان ببێتە دەوڵەت‬ ‫پێگەیەكی گرنگی دەبێ و گەشتیاری زۆر ڕووی‬ ‫تێ دەكەن‪ ،‬ئێوە نەوتتان هەیە و ئەزموونی باشتان‬ ‫هەیە‪ ،‬دڵنیام دەتوانن بەســەر هەموو گرفتەكان‬ ‫زاڵ بن و ئابووریی كوردستانیش زۆر باش و بەهێز‬ ‫ببێت‪ .‬بەاڵم ســەربەخۆیی كارێكی هەروا ئاسان‬ ‫نییە و هەندێ گرفت هەر دروســت دەكات‪ ،‬ئێمە‬ ‫سەربەخۆییمان لە ئیســرائیل ڕاگەیاند‪ ،‬سوپای‬ ‫شەش واڵتی عەرەبی هێرشــیان كردە سەرمان‪،‬‬

‫لۆزان بالیسانی‪:‬‬

‫پێشــبینی چی بۆ عێراق دەكەیــت لەو دۆخەی‬ ‫ئێستە؟‬ ‫عێــراق هیوایەكــی بــۆ كــورد تێــدا نەماوە‪،‬‬ ‫میلیشیاكانی حەشدی شەعبی لەالیەن ئێرانەوە‬ ‫فەرمــان وەردەگرن‪ ،‬هیــچ خێرێكیــان نییە و‬ ‫بەرژەوەنــدی ئێوەیــان ناوێت‪ ،‬پێویســتە وردتر‬ ‫ئاسایشی كوردســتان بپارێزن و چاوكراوەتر بن‪،‬‬ ‫چونكە مەترسی و پەنابردن بۆ كردەی توندوتیژی‬ ‫هەیە لە كوردســتان لەالیەن تیرۆریســتانەوە بە‬ ‫پشتیوانی واڵتان‪.‬‬ ‫بایۆگرافیا‬ ‫د‪ .‬ئایدی كوهیــن هاوواڵتییەكــی جوولەكەی‬ ‫خەڵكی لبنانە و لە ‪1995‬ەوە لە ئیســرائیل دەژی‪،‬‬ ‫توێــژەر و ســەرۆكی جێبەجێــكاری پرۆگرامی‬ ‫نێودەوڵەتیی زانكۆی "بارئیالن"ـــە‪ ،‬پسپۆڕی لە‬ ‫پێوەندییەكانــی واڵتانی عــەرەب و ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاستە و وەك شرۆڤەكاری سیاسی لە زۆربەی‬ ‫میدیا عەرەبی و نێودەوڵەتییەكان بەردەوام دیدار‬ ‫و چاوپێكەوتنی لەگەڵدا ساز دەكرێت‪.‬‬

‫مەسیحییەكانی كوردستان دەتوانن‬ ‫كاریگەرییان لەسەر هەڵوێستی نەرویج هەبێت‬

‫وشە‪ /‬رامیار جەواد‬

‫لــۆزان بالیســانی كچە كوردێكــی خەڵكی‬ ‫شارەدێی بالیسانی سەربە پارێزگای هەولێرە‬ ‫و لە نەرویج دەژی‪ .‬ئەو تەمەنی ‪ 25‬ســاڵە و‬ ‫ئێســتە كاندیدی پارتی كرێكارانی نەرویجە‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان و شــارەوانییەكانی‬ ‫واڵتەكە‪ .‬لە دیدارێكی "وشــە"دا ئاماژە بەوە‬ ‫دەكات كە حكوومەتــی نەرویج چاوەڕوانی‬ ‫ئەنجامــی ریفرانــدۆم دەكات و پاشــان‬ ‫هەڵوێست و پشتیوانی دەبێت‪.‬‬ ‫كاندیــدی پارتــی كرێكارانــی نەرویجن بۆ‬ ‫هەڵبژاردنەكان‪ ،‬كار لەسەر چی دەكەن؟‬ ‫پارتــی كرێكارانــی نەرویــج كار لەســەر‬ ‫یەكســانی و دابینكردنی زۆرترین هەلی كار‬ ‫بــۆ هاوواڵتییانی نەرویــج دەكات‪ ،‬هەروەها‬ ‫نەهێشــتنی جیاوازی چینایەتی یەكێكە لە‬ ‫ئامانجە لە پێشینەكانمان‪.‬‬ ‫تێڕوانینــی پارتی كرێكاران بۆ پرســی كورد‬ ‫چۆنە؟‬ ‫كێشەی سەرەكیی كرێكارانی نەرویج ئەوەیە‬

‫وا دەزانــن كــورد تەنیا لەو بەشــەی عێراق‬ ‫هەیە‪ ،‬هێشتە نازانن كورد خاكەكەی بەسەر‬ ‫چوار واڵتدا دابەش كراوە و دەبێت مافەكانی‬ ‫وەربگرێتەوە‪ .‬زۆرجار وا دەزانن كورد كێشەی‬ ‫ئاینی هەیە‪ ،‬ئێمە دەمانەوێت ئەو راستییەیان‬ ‫بــۆ روون بكەینەوە كە كــورد نەتەوەیەكی‬ ‫رەســەنی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستە‪ ،‬داوای مافە‬ ‫نەتەوەیییەكانــی خــۆی دەكات و هیچیتر‪.‬‬ ‫راستیت دەوێ نەرویجییەكان بە پێچەوانەی‬ ‫ســوید درەنگتر بڕیار دەدەن‪ ،‬نەرویجییەكان‬ ‫تا هەموو الیەنەكانــی بابەتەكەیان بۆ روون‬ ‫نەبێت‪ ،‬بڕیار نادەن‪.‬‬

‫ئەی لەبــارەی تێڕوانینی حكوومەتی نەرویج‬ ‫بەرامبەر بە پرسی كورد؟‬ ‫لە نەرویج هەست بە هەڵوێستێكی دیاریكراو‬ ‫ناكرێت‪ .‬لە سیاســەتی دەرەوەیدا پێوەندییە‬ ‫كۆن و مێژوویییــەكان رۆڵ دەبینێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویســتە هەرێمــی كوردســتان پێوەندی‬ ‫دروســت بكات لە ڕێی سیاسی یان دۆستانە‬ ‫یــان بازرگانی بێت‪ ،‬لە ئەگــەری وەرگرتنی‬ ‫دەسەاڵت لەالیەن كرێكارانەوە دەتوانرێت ئەو‬ ‫پێوەندییە دروســت بكات‪ ،‬نەرویج واڵتێكی‬

‫خاوەن نەوت و كۆمپانیای نەوتی گەورەیە و‬ ‫دەتوانن سوودی زۆر بە كوردستان بگەیەنن‪.‬‬

‫تێڕوانینــی ڕاســتڕەوەكان بۆ پرســی كورد‬ ‫چییە؟‬ ‫ڕاســتڕەوەكان زۆر تونــدن لە بڕیــاردان و‬ ‫جیاكاری نەژادیشیان پێوە دیارە‪ ،‬بۆیە نابێت‬ ‫ئێمە پرســێكی وا بخەینە ســەر بڕیارێكی‬ ‫ڕاستڕەوەكان كە نازانین چۆن بڕیار دەدەن‪،‬‬ ‫زۆرجار بەرژەوەندییەكان ڕۆڵ دەبینێت وەك‬ ‫بەرژەوەندی تایبەتی و ئابووری‪.‬‬ ‫چۆن بوو پارتی كرێكاران تۆیان كاندید كرد؟‬ ‫پارتی الوانی كرێكاران خۆیان منیان كاندید‬ ‫كرد و یەكێكــم لە ژمارە ســەرەتایییەكانی‬ ‫حزبەكە كە بە دەنگــی زۆرینە دەرچوونمان‬ ‫یەكال بووەتــەوە‪ ،‬كرێكاران دوای هەشــت‬ ‫ســاڵ خەباتكردن لەگەڵیــان ئینجا بڕیاری‬ ‫كاندیدكردنی منیان دا‪.‬‬ ‫بنەمــای دیاریكردنــی كاندیــد لــە زۆری‬ ‫حزبەكان لەســەر ئەوەیە نەرویجی بێت‪ ،‬تۆ‬ ‫چۆن كاندید كرایت؟‬

‫كاندیدكردنــی من بــۆ كۆكردنــەوەی ئەو‬ ‫دەنگانەیــە كە بە ڕەگــەز نەرویجی نین و لە‬ ‫واڵتانی هاوپەیمانی وەك ســوید و دانیمارك‬ ‫و واڵتانی تــر هاتوونەتە نەرویــج‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەگوێرەی یاسا ڕێگە پێدراوە‪ .‬دوای مانەوەت‬ ‫بە ‪ 10‬ساڵ لەم واڵتەدا دەتوانی لەسەر حزبێك‬ ‫خۆت كاندید بكەی‪.‬‬

‫حكوومەتی نەرویج چۆن لە پرسی ریفراندۆم‬ ‫لە كوردستان دەڕوانێت؟‬ ‫حكوومەتــی نەرویج بەپەلە بڕیــار نادات و‬ ‫لە شــتەكان ورد دەبێتەوە‪ ،‬ئەوەی من تێی‬ ‫گەیشتووم نەرویجییەكان چاوەڕوانی ئەنجام‬ ‫دەكــەن و مامەڵــە لەگەڵ ئەنجــام دەكەن‬ ‫و پێدانــی مافــی كــەم نەتەوەیییەكانیش‬ ‫زۆرترین گفتوگــۆی نەرویجییەكان دەبێت‬ ‫دوای ڕیفراندۆمی كوردستان‪ .‬نەرویج هاتنە‬ ‫وەاڵمی درەنگە‪ ،‬بەاڵم كاتێك كەمە نەتەوەكان‬ ‫مافیان پێشێل بكرێت‪ ،‬حكوومەت دێتە وەاڵم‬ ‫و بەخێرایی بڕیار دەدات‪ .‬ئێســتە لە پرســی‬ ‫ریفراندۆمدا مەســیحییەكان دەتوانن ڕۆڵی‬ ‫باش و كاریگەریان هەبێت لەسەر حكوومەتی‬ ‫نەرویج ئەگەر كاری لەسەر بكەن‪.‬‬

‫لیژنه‌ی چاكسازی دۆسیه‌كه‌ی یه‌كال كردووه‌ته‌وه‌‬

‫ســه‌رمایه‌دارێكی هه‌ولێر‪ 300 ،‬ملیــار دیناری‬ ‫حكوومه‌تــی هه‌رێم و خه‌ڵكی الیــ ‌ه ك ‌ه به‌ناوی‬ ‫پڕۆژه‌و ‌ه وه‌ریگرتوو ‌ه و هیچ پڕۆژه‌یه‌كی جێبه‌جێ‬ ‫نه‌كــردووه‌‪ .‬لیژنــه‌ی چاكســازی كوردســتان‬ ‫فایله‌كــه‌ی یــه‌كال كردووه‌ته‌و ‌ه و ئاراســته‌ی‬ ‫حكوومه‌تــی كردوو ‌ه ب ‌ه مه‌به‌ســتی گرتنه‌به‌ری‬ ‫رێوشوێنی پێویست‪.‬‬ ‫به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی ده‌ست "وشه‌" كه‌وتوون‪،‬‬ ‫ســه‌رمایه‌دارێكی هه‌ولێــر به‌نــاوی "س‪ ،‬ب"‬ ‫به‌مه‌به‌ستی دروستكردنی چه‌ند پڕۆژه‌ی ‌هك‌‪206 ،‬‬ ‫ملیار دیناری ل ‌ه حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان‬ ‫وه‌ك قه‌رز وه‌رگرتووه‌‪ ،‬به‌اڵم ن ‌ه پڕۆژه‌كانی كردووه‌‬ ‫و نــ ‌ه پاره‌كــه‌ی گه‌ڕاندووه‌ته‌و ‌ه بــۆ خه‌زێنه‌ی‬ ‫حكوومه‌ت‪.‬‬ ‫"وشه‌" ل ‌ه به‌رپرسێكی نزیک ل ‌ه لیژنه‌ی چاكسازی‬ ‫زانیاری ئه‌وه‌یشــی ده‌ســت كه‌وت ك ‌ه "هه‌مان‬ ‫كــه‌س" ‪ 94‬ملیــار دیناری لــ ‌ه هاوواڵتییانیش‬ ‫وه‌رگرتــوو ‌ه به‌نــاوی به‌شــداری پێكردنیان له‌‬ ‫پرۆژه‌كاندا‪ ،‬به‌اڵم هیچی لێ ســه‌وز نه‌بووه‌‪ ،‬بۆیه‌‬ ‫لێژنه‌ی چاكســازی به‌ده‌م ســكااڵی خه‌ڵكه‌وه‌‬ ‫ی یه‌كال بووه‌ته‌و ‌ه كه‌‬ ‫چووه‌ت ‌ه ناو دۆسییه‌ك ‌ه و بۆ ‌‬ ‫"س‪ ،‬ب" ‪ 300‬ملیار دیناری خه‌ڵك و حكوومه‌تی‬ ‫كوردستانی الی ‌ه و تا ئێسته‌یش خۆی ل ‌ه دانه‌وه‌ی‬ ‫ئه‌و قه‌رزان ‌ه بواردووه‌‪.‬‬ ‫"وشه‌" چه‌ند جارێك پێوه‌ندی ب ‌ه ژمار ‌ه ته‌له‌فۆنی‬ ‫ســه‌رمایه‌داره‌‌كه‌و ‌ه كرد‪ ،‬به‌اڵم به‌هۆی داخراوی‬ ‫ته‌له‌فۆنه‌كه‌ی نه‌توانرا لێدوانی لێوه‌ربگیرێ‪.‬‬ ‫به‌پێی زانیارییه‌كانی "وشــه‌" له‌و به‌دواداچوونه‌‬

‫وشە‪ /‬هەولێر‪ -‬سەرخێڵ‬ ‫ڕێكخراوی ســتۆپ بۆ دژایەتی گەندەڵی‪ ،‬بە‬ ‫پاڵپشتی سندووقی نیشتمانی بۆ دیموكراتی‬ ‫ئەمەریكــی‪ ،‬راپۆرتی هەشــتەمی لە وەرزی‬ ‫دووەمــی كاركردنی لەبارەی كەیســەكانی‬ ‫گەندەڵــی بە پشتبەســتن بــە میدیاكانی‬ ‫هەرێمی كوردستان باڵو كردەوە‪.‬‬

‫رۆژنامه‌وانییه‌دا ده‌ركه‌وت‪ ،‬حكوومه‌تی هه‌رێمی‬ ‫كوردســتان ‪ 970‬ملیۆن دۆالری وه‌ك قه‌رز داوه‌‬ ‫ب ‌ه كۆمپانیاكانی كه‌رتی تایبه‌ت و تا ئێســت ‌ه ئه‌و‬ ‫پاره‌یه‌ی بــۆ نه‌گه‌ڕاوه‌تــه‌وه‌‪ .‬هه‌رچه‌ند ‌ه ماوه‌ی‬ ‫یاســاییان ته‌واو بوو ‌ه و بــه‌و قازانجه‌ی ده‌چێته‌‬ ‫ســه‌ر قه‌رزه‌كه‌‪ ،‬بــڕی پــاره‌ی حكوومه‌ت الی‬ ‫كۆمپانیاكان‪ ،‬گه‌یشتووه‌ت ‌ه یه‌ك ملیار دۆالر‪.‬‬ ‫ســه‌رچاوه‌یه‌كی نزیــک ل ‌ه لیژنه‌ی چاكســازی‬ ‫كوردستان به‌"وشه‌"ی راگه‌یاند "دوێنێ لیژنه‌كه‌‬ ‫له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان‬ ‫كــۆ بووه‌و ‌ه و راپۆرتی تایبه‌ت بــ ‌ه لێكۆڵینه‌و ‌ه له‌‬ ‫قه‌رزه‌كانی سه‌ر (س‪ ،‬ب)ی ئاراسته‌ی حكوومه‌ت‬ ‫كرد بۆ وه‌رگرتنی رێوشوێنی یاسایی و پێویست‬ ‫به‌رامبه‌ری"‪.‬‬ ‫لێژنه‌ی چاكسازی له‌سه‌ر بڕیاری مه‌سعوود بارزانی‬ ‫ســه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان ل ‌ه ‪10‬ی شوبات‪/‬‬ ‫فێبرایــه‌ری ‪ 2016‬هات ‌ه راگه‌یانــدن و ئه‌ندامانی‬

‫ل ‌ه "نوێنه‌ری ســه‌رۆكایه‌تیی هه‌رێم‪ ،‬حكوومه‌تی‬ ‫هه‌رێم‪ ،‬داواكاری گشتیی‪ ،‬ده‌سته‌ی ده‌سپاكی و‬ ‫دیوانی چاودێری دارایی" پێك هاتوون‪ .‬تا ئێسته‌‬ ‫دوو راپۆرتیان باڵو كردووه‌ته‌و ‌ه ك ‌ه رێوشــوێنی‬ ‫پێویستیان دژی ژماره‌یه‌ك به‌رپرس و فه‌رمانده‌ی‬ ‫ســه‌ربازی وه‌رگرتوو ‌ه و ژماره‌یه‌ك به‌رپرسی بااڵ‬ ‫ره‌وانــه‌ی دادگا كراون و پۆســته‌كانیان به‌هۆی‬ ‫گه‌نده‌ڵی له‌ده‌ست داوه‌‪ .‬هه‌زاران دۆنم زه‌ویشیان‬ ‫بۆ حكوومه‌ت گه‌ڕاندووه‌تــه‌و ‌ه ك ‌ه به‌ناوی پرۆژه‌‬ ‫وه‌رگیراون و دروست نه‌كراون‪.‬‬ ‫ئه‌ندامه‌كــه‌ی لیژنــه‌ی چاكســازی بۆ "وشــه‌"‬ ‫دووپاتی كــرده‌و ‌ه ك ‌ه كاروبــاری لێپێچنه‌و ‌ه و‬ ‫ده‌ستنیشانكردنی ئه‌وانه‌ی گه‌نده‌ڵییان كردووه‪‌،‬‬ ‫به‌شێوه‌یه‌كی باش به‌ڕێو ‌ه ده‌چێت و هه‌ر كه‌سێك‬ ‫ل ‌ه هه‌ر ئاســت و پۆســتێكدا بێت‪ ،‬دوای ئه‌وه‌ی‬ ‫لێكۆڵینه‌وه‌كان ده‌یســه‌لمێنن گه‌نده‌ڵی كردووه‌‬ ‫رووبه‌ڕووی دادگا ده‌كرێته‌وه‌‪.‬‬

‫بەپێــی راپۆرتەكەی ئەو ڕێكخراوە‪ ،‬دەزگەی‬ ‫راگەیاندنی"وشــە" لە ریزبەندی پێشەوەی‬ ‫ئەو راگەیاندنانەیە كە ئەو ڕێكخراوە پشــتی‬ ‫پێ بەستووە لە راپۆرت و ئەو زانیارییانەی كە‬ ‫لە ماوەی شەش مانگی رابردوو كاری لەسەر‬ ‫كردوون‪.‬‬ ‫رێكخراوی ســتۆپ بۆ دژایەتی گەندەڵی‪ ،‬لە‬ ‫راپۆرتی هەشتەمیدا ئاماژەی بەوە كردووە كە‬ ‫لە ماوەی ئەو شەش مانگەدا بەپشتبەستن بە‬ ‫چەند میدیایەك‪ ،‬هەشت دۆسیە لە سێكتەری‬ ‫گشتی و یەك دۆسیە لە سێكتەری زەویوزار‬ ‫و سێ دۆســیە لە ســێكتەری تەندروستی‬ ‫دراوەتە الیەنی پێوەندیدار‪.‬‬ ‫لــەو راپۆرتــەدا رێكخراوەكــە "وردبینــی‬ ‫دۆســیەی راوێژكار و بەڕێوەبەرە گشــتی و‬ ‫پلەتایبەتەكان" كە لەالیەن "وشە"ەوە ئاشكرا‬ ‫كرابــوو‪ ،‬كردوویەتی بە بەڵگە و ئاراســتەی‬ ‫الیەنــی پێوەندیــداری كــردووە‪ ،‬هاوكات‬

‫راپۆرتێكی تری یەكێك لە ژمارەكانی "وشــە"‬ ‫كە تێیدا هاتبوو‪" ،‬لە كەیســی دێگەڵەدا ‪200‬‬ ‫ســكااڵ تۆمار كراوە"‪ ،‬ئاراســتەی داواكاری‬ ‫گشتی كراوەتەوە‪.‬‬ ‫فەرمــان رەشــاد بەڕێوەبــەری پڕۆژەكــە‬ ‫بە"وشــە"ی راگەیاند‪ ،‬لە چوارچێوەی كاری‬ ‫ڕێكخراوەكەدا "وشە" یەكێكە لەو راگەیاندنانە‬ ‫كە بەردەوام پشــتی پێ دەبەســترێت لەو‬ ‫زانیاری و هەوااڵنەی كــە لەبارەی گەندەڵی‬ ‫باڵوی دەكاتەوە‪.‬‬ ‫زیاتر گوتی‪ ،‬كــۆی ئــەو بەڵگەنامانەی لەو‬ ‫راپۆرتانەدا باڵو دەكرێتەوە‪ ،‬ئەرشیڤ دەكرێت‬ ‫و ئاراســتەی الیەنی پێوەندیدار دەكرێت بۆ‬ ‫ئەوەی لێكۆڵینــەوەی تێــدا بكرێت و وەك‬ ‫بەڵگەنامەیەك لە دادگاكاندا بەكار بێنێت‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی رێكخراوەكە‪" ،‬وشە" یەكەمی‬ ‫ئــەو دەزگەیانەیە كە كار لەســەر گەندەڵی‬ ‫دەكات لەسەر ئاستی هەولێر و لەسەر ئاستی‬ ‫هەرێمــی كوردســتانیش پلەی ســێیەمی‬ ‫بەدەست هێناوە‪.‬‬ ‫پــڕۆژەی بەهێزكردنــی لێپرســینەوە و‬ ‫دەســەاڵتی یاســا لە هەرێمی كوردستان‪،‬‬ ‫لەالیــەن رێكخراوی ســتۆپ بە پاڵپشــتی‬ ‫ســندووقی نیشــتمانی بــۆ دیموكراتــی‬ ‫ئەمەریكــی جێبەجێ دەكرێت و تا ئێســتە‬ ‫دوو وەرزی بەڕێ كردووە و هەشت راپۆرتی‬ ‫لەوبارەیەوە باڵو كردووەتەوە‪.‬‬

‫بەشێک لە بانكە ئەهلییەكان مەترسی گەورەن بۆ سەر داهاتووی كوردستان‬

‫مەترسی هەیە دەیان ملیار دۆالر قەرز بەسەر هەرێمی‬ ‫کوردستان بسەپێنرێت‬

‫وشە‪/‬هەولێر‬ ‫دوای دیاریكردنی وادەی ئەنجامدانی ریفراندۆم لە‬ ‫كوردستان و ورووژاندنی دروستكردنی دەوڵەتی‬ ‫كوردستان‪ ،‬یەكێك لەو كێشانەی چاوەڕوانكراوە‬ ‫بەغدا بۆ كوردستان دروستی بكات‪ ،‬ورووژاندنی‬ ‫دۆســیەی قەرز و پابەندی داراییە كە بەشێک لە‬ ‫بانكــە ئەهلییەكانی كوردســتان رۆڵی خراپیان‬ ‫تیادا بینیوە‪ .‬پسپۆڕانی كاروباری بانك ئاماژە بەوە‬ ‫دەدەن كە ئەو بانكانە هــاوكاری بەغدا دەكەن و‬ ‫هیــچ الیەنێك لێیان ناپێچێتــەوە و لە داهاتوودا‬ ‫كێشەی گەورە دروست دەكەن‪.‬‬ ‫بانكە ئەهلییەكانی كوردستان بەپێی رێوشوێنی‬ ‫یاســایی کە لە كوردســتان دەکرێنەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫لقێك بن ســەر بە بارەگای سەرەكی كە لە بەغدا‬ ‫دادەمەزرێت‪ ،‬بۆ ئــەوەی بتوانێت گەرەنتی لقی‬ ‫الوەكی بانكەكەی بكات لە كاتی كێشەی دارایی‪.‬‬ ‫هەروەها دەبێت بانكی ئەهلی لە كاتی كردنەوەی‬ ‫لقی لە كوردستان‪ ،‬سەرمایەی لە بانكی ناوەندی‬ ‫هەرێــم هەبێت‪ ،‬بۆ ئــەوەی گەرەنتــی بێت بۆ‬ ‫داهاتــووی بانكەكە‪ ،‬لە هەمان كاتدا پێویســتە‬ ‫بەشــێوەیەكی ڕاســت و دروســت باج بدات بە‬ ‫حكوومەتــی هەرێــم بەپێی داهــات و قازانجی‬ ‫سااڵنەی‪.‬‬ ‫بەپێــی بەدواداچوونــی "وشــە" ئێســتە لەبەر‬

‫تەنگژەی دارایی بە قســەی بانكــە ئەهلییەكان‬ ‫بێــت‪ ،‬حكوومەتی هەرێــم و بانكــی ناوەندی‬ ‫كوردســتان پارەیەكی زۆری بانكە ئەهلییەكان‬ ‫قــەرزدارن‪ .‬بەگوتــەی شــارەزایانی ناوخــۆی‬ ‫كوردســتان بۆ راگرتنی هاوســەنگی و بەردەوام‬ ‫نەبوونی ئەو دۆخە لە لێڵی‪ ،‬پێویستە حكوومەت‬ ‫بە لیژنەیەكی بێالیەن و شــارەزا لــە چۆنیەتی‬ ‫بنیاتنــان و ســەرمایەی بانكــی و رێگەپێدانی‬ ‫بانكەكــە و پاكانــەی لە باجــەكان‪ ،‬بكۆڵێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەم كەیسانە لە داهاتوودا لەالیەن بەغداوە‬

‫دەجووڵێندرێن‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو بەدواداچوونەی "وشــە" كردوویەتی‪،‬‬ ‫بانكی ئەهلی لە ســنووری هەرێمی كوردستان‬ ‫لە هەندێک حاڵەتدا كێشەی زۆریان بۆ بانكەكانی‬ ‫حكوومەت و متمانەی الیەنــە پێوەندیدارەكانی‬ ‫بیانی دروســت كردووە لە ڕاییكردنی كاروباری‬ ‫بانكی‪ .‬بۆ نموونە‪ ،‬بەبێ ئەوەی كەسێك ئەژمێرەی‬ ‫تایبەتی هەبێت لە بانك‪ ،‬ئــەو بانكانە لە بەرامبەر‬ ‫پێدانــی بڕێــك پــارە‪ ،‬ئەژمێرێكــی وەهمی بۆ‬ ‫دەكەنەوە و دانان و دەركردنی پارەی لەسەر تۆمار‬ ‫دەكــەن‪ ،‬بێ ئەوەی پرۆســەكە ئەنجام درابێت‪،‬‬ ‫دیارترین ئەم حاڵەتــە لە كاتی داواكردنی ڤیزای‬ ‫ئەورووپا روو دەدات‪ .‬لە كاتێكدا ئەم كردارە تەواو‬ ‫نایاساییە لە كاروباری بانكی و سیستەمی بانكی‬ ‫نێودەوڵەتیدا‪ ،‬كەچی لە كوردســتان بە ئاشــكرا‬ ‫دەكرێ‪.‬‬ ‫پسپۆڕانی بواری بانك‪ ،‬بۆ "وشە" ئاماژە بەوە دەدەن‬ ‫كە الیەنی خراپــی ئەم بابەتە ئەوەیــە لە كاتی‬ ‫هاوسەنگكردنی حساباتی ســاڵ‪ ،‬ئەو بڕە پارەیە‬ ‫دەردەكەوێت و كاتێك بانكی نێودەوڵەتی بیهەوێ‬ ‫پشكنین بكات‪ ،‬هەست بە تەنگژەی دارایی ناكات‬ ‫و كاری بانكە ئەهلیەكان بە باشتر لە كاری بانكە‬ ‫حكوومیەكان لە قەڵــەم دەدات‪ ،‬ئەمەش دەبێتە‬ ‫شكست بۆ كوردستان"‪.‬‬ ‫نموونەیەكی تری ســەرپێچی بانكە ئەهلییەكان‬ ‫ئەوەیــە‪ ،‬ژمارەیەكیــان كڕیــن و فرۆشــتنی‬

‫زۆریان بــە چەكی بانكی بــە بەڵێننامەی بانكی‬ ‫حكوومی كردووە‪ .‬ســەرچاوەیەكی ئــاگادار بە‬ ‫"وشە"ی راگەیاند "ئەگەر سەیری كێشەی بانكە‬ ‫حكوومییەكانی كوردســتان بكەی لە ســااڵنی‬ ‫تەنگژەی دارایــی‪ ،‬زۆربەی كێشــەی بانكەكان‬ ‫چەكــی كــڕاوەی بــازاڕی بانكــە ئەهلیەكانە‪،‬‬ ‫ئەمە بووەتــە هۆی ئەوەی داهاتــی حكوومەت‬ ‫لە ســەرەتای ‪ ٢٠١٥‬بە ڕێــژەی ‪ %٧٠‬كەم بكات‪،‬‬ ‫چونكــە بانكــە ئەهلییەكان ئــەو چەكانەیان لە‬ ‫بــازار دەكڕیەوە بە كەمتر لــە چواریەكی بەهای‬ ‫ڕاســتەقینەی خۆی‪ ،‬ئەمەش نایاســاییە و دواتر‬ ‫بەشێوەی چەكی بچووك دەفرۆشرایەوە بە خەڵك‬ ‫بە نرخێكی كەمتر بۆ ئــەوەی كاری حكوومیان‬ ‫پێ ڕایی بكەن و بەوە گورزێكی كوشــندەیان لە‬ ‫داهاتی حكوومەتی هەرێم دا"‪.‬‬ ‫هەندێک بانكی ئەهلی ئێســتا بــە تریلیۆن دینار‬ ‫پارەی نــەوت و بەڵێننامە و چەکی لە بازارەكانی‬ ‫هەرێمی کوردستان كڕیوەتەوە و داخلی حسابی‬ ‫تایبەت بە خۆی كردووە و بووەتە رەســید بۆی‪،‬‬ ‫ئەمــەش حكوومەتــی هەرێمــی کوردســتان‬ ‫پابەند دەكات بــۆ ئەوەی لە داهاتــوودا ئەم بڕە‬ ‫پارەیە بداتەوە بە بانكــە ئەهلییەكان بێ ئەوەی‬ ‫سەرچاوەی پارەی بانكەكانیان ئاشكرا بێت‪.‬‬ ‫بەگوتەی پســپۆڕانی كاری بانكی‪ ،‬مەترسی ئەم‬ ‫حاڵەتانــە لەوەدایــە ئەگەر حكوومەتــی ناوەند‬ ‫بیهەوێ دۆسیەی ئەم بانكانە بجووڵێنی دەتوانێ‬

‫بەشێویەكی ئاســان‪ ،‬حكوومەتی هەرێم پابەند‬ ‫بكات بە دانەوەی ئەم بڕە پارەیە‪.‬‬ ‫لە ســااڵنی رابــردوودا چەنــدان بانكی ئەهلی‬ ‫تووشی كێشــەی دارایی هاتوون و داخراون‪ ،‬بێ‬ ‫ئەوەی پابەندییــە دارایییەكانی خەڵك جێبەجێ‬ ‫بکــەن‪ ،‬هەرچەندە ئەو ســكااڵیانە لە دادگاكانی‬ ‫كوردستان كەوتوون و كەس ئاوڕی لێ ناداتەوە‪.‬‬ ‫ســەرچاوەكەی "وشــە" گوتی "لە رێگەی بانكە‬ ‫ئەهلییەكانەوە بڕە پــارەی گەورە و زۆری نەوت‬ ‫و بەڵێننامە لە بەغدا خەرج كــراون‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ئەم كەیســە پێوســتی بە چاودێریــی چڕ هەیە‬ ‫بۆ ئــەوەی بتوانرێت بــێ ئــەوەی حكوومەتی‬ ‫هەرێمی کوردستان قەرزی لەسەر کەڵەکە بێت‪،‬‬ ‫چارەسەری گونجاوی بۆ بدۆزرێتەوە‪.‬‬ ‫سەرچاوەکە بۆ "وشە" باسی لەوە کرد کە سەرجەم‬ ‫بانکــە ئەهلییــەکان رۆڵی خراپیــان نەبینیوە و‬ ‫بەشێکیان رۆڵی ئەرێنییان هەبووە‪.‬‬ ‫بــە پێی خەمالندنــی ئەو لێپرســراوەی حەزی‬ ‫نەکردووە ناوی ئاشــکرا بکرێت لە داهاتوودا ئەو‬ ‫بانکانە بــە دەیان ملیار دۆالر زیــان بە هەرێمی‬ ‫کوردســتان دەگەیەنــن و حکوومەتی هەرێمی‬ ‫کوردســتان دەخەنە ژێر قەرزێکی قورسەوە‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە بەغدا دوای راگەیاندنی دەوڵەت دەتوانێت‬ ‫پارەی ئەو بانکــە ئەهلییانە لە قەرزی جووتیاران‬ ‫ومافەداراییەکانــی تــری هەرێمی کوردســتان‬ ‫بگێڕێتەوە‪.‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫وشه‌‪/‬هه‌ولێر‬

‫“وشە”‬ ‫لە هەڵدانەوەی‬ ‫دۆسیەكانی‬ ‫گەندەڵیدا‬ ‫پێشەنگە‬

‫‪5‬‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫سه‌رمایه‌دارێك ‪300‬‬ ‫ملیاری خه‌ڵك و‬ ‫حكوومه‌ت ده‌بات‬

‫كوردستانی‬

‫كوردستانی‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪6‬‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫لە هەولێر ‪ 200‬جۆر ڤایرۆسی نەخۆشی بە‬ ‫بەرنامە باڵو دەكرێتەوە‬ ‫لە هەولێر قەســابخانەی بێ مۆڵەت شەقام و كۆاڵنەكانی تەنیوە‪ ،‬بێ گەڕانەوە بۆ رێنوێنی لە بەردەم‬ ‫دووكانەكانیــان ئاژەڵ بە ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر دێنن و هەر لەوێ بێ چاودێریی پزیشــك ســەریان‬ ‫دەبڕن‪ ،‬لە كاتێكدا “ســەربڕخانەی ناوەندی” هەیە و ئەو مۆرە شینەی كرابوو بە مەرجی سەالمەتی‬ ‫بۆ كڕینی گۆشــت‪ ،‬رەنگە لە دەشــتایییەكاندا زۆرتر بەكار بێت تا ناوەندی شار‪ .‬بەگوتەی پسپۆڕان‬ ‫“ئەم بێســەروبەرییە ‪ 200‬جۆر نەخۆشی باڵو دەكاتەوە” دەروونناســێكیش هۆشداری دەدات كە‬ ‫“كۆمەڵگەیەكی توندوتیژ”ی لە داهاتووی كوردستاندا بەرهەم دێت‪.‬‬ ‫وشە‪/‬هەولێر‪ -‬هیدایەت جان‬ ‫تەشــەنكردنی ئــەو دیاردانە لە هەر شــارێك بۆ‬ ‫كەمتەرخەمی لە چاودێری یاخۆ "سوودمەندی‬ ‫بەرپرســان" دەگەڕێتەوە‪ ،‬لە كاتێكدا وەزارەتی‬ ‫كشتوكاڵ بەڕێوەبەرایەتیی "گشتی ڤێتەرنەری"‬ ‫هەیە بۆ ئەوەی لەڕێی لیژنە تایبەتمەندەكانییەوە‬ ‫رۆڵی پاســەوانی ئاسایشی خۆراك لە كوردستان‬ ‫ببینن و چاودێری بەسەر قەسابی و كارگەكانی‬ ‫تایبەت بە بەروبوومی ئاژەڵدا بكەن‪ ،‬بەاڵم ئێستە‬ ‫لە هەر قوژبنێكی هەولێــردا بڕۆی‪ ،‬خوێن بەناو‬ ‫جۆگەی شەقام و كۆاڵنەكاندا دەڕوات و ناوسك و‬ ‫ریخۆڵەی ئاژەڵ بەشێك لە شۆستە و شەقامەكانی‬ ‫تەنیوە‪.‬‬ ‫بەدەر لە قەسابخانەكانی سەرشەقام‪ ،‬لە دووسایدە‬ ‫گەورەكانــی ناوشــار و دەوروبــەری هەولێــر‬ ‫كۆمەڵێك ئۆتۆمبێلــی بارهەڵگر كــە زۆربەیان‬ ‫جۆری پیكابن‪ ،‬ئاســنێكیان لەسەر شەقام داناوە‬ ‫و لەســەر شۆســتە چوارچێوەیەكیان لە جۆری‬ ‫گەوڕ بە تەل دروســت كردووە و كۆمەڵێك مەڕ‬ ‫و بزنیان تێ كــردووە و هەر لەو شــوێنە بەبێ‬ ‫بەردەســتبوونی ئاو‪ ،‬ســەری ئاژەڵەكە دەبڕن و‬ ‫دوای كەوڵكردن‪ ،‬بە ئاســنەكەدا هەڵی دەواسن‬ ‫و ریخۆڵە و ناوسكەكەی لە دووری كەمتر لە ‪10‬‬ ‫مەتر فڕێ دەدەن و بە نرخێكی هەرزانتر لە بازاڕ‬ ‫دەست دەكەن بە فرۆشتنی گۆشتی ئاژەڵەكە‪.‬‬ ‫"دووسایدی الوان" كە رێگەی سەرەكیی نێوان‬ ‫شەقامی كەســنەزان و بنەســاوەیە‪ ،‬یەك لەو‬ ‫شــوێنانەی ناو جەرگەی هەولێــرە كە زیاتر لە‬ ‫پێنج پیكابی لەو شــێوەیەی لــێ رادەگیرێت‪،‬‬ ‫ئەوە جگــە لە رێگــە ســەرەكییەكانی كۆیە و‬ ‫كەركووك و مەخموور و مووسڵ‪ ،‬بەاڵم سەرباری‬ ‫ئاگاداركردنەوەی لیژنەكانی شــارەوانی لەالیەن‬ ‫هاوواڵتییانــەوە ئەو دیاردەیە نــەك رێگەی لێ‬ ‫نەگیراوە‪ ،‬تا دێت روو لە زیادبوون دەكات‪.‬‬ ‫لەسەر دووســایدی بنەساڵوە بە درێژایی كەمتر‬ ‫لە ‪ 500‬مەتر‪ ،‬زیاتر لە ‪ 12‬قەســابخانە لە ماوەی‬ ‫شــەش مانگدا دانراون كە هــەر لە بەردەرگەی‬ ‫دووكانەكەیان ئاژەڵ ســەر دەبڕن و خوێنەكەی‬ ‫بەناو جۆگەدا بە بــەردەم ماڵەكاندا دەڕوات و بە‬ ‫گەرمای ســەرووی ‪ 45‬پلەی سیلیزی هەولێر‪،‬‬ ‫گۆشــتەكانیان لــە بەردەرگــەی دووكانەكان‬ ‫هەڵواســیوە و بە سۆندەی ئاو‪ ،‬جاروبار بۆ ئەوەی‬ ‫مێش و مەگەزی لێ دوور بخەنەوە‪ ،‬ئاوپڕژێنیان‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫"فەرمــان" تاكە قەســابە لەو شــەقامە مۆڵەتی‬ ‫تەندروســتی هەیــە و گۆشــتەكانی مــۆری‬ ‫بەڕێوەبەرایەتــی ڤێتەرنــەری لەســەرە‪ ،‬ئەو بۆ‬ ‫"وشە" ئاماژەی بەوە دا‪" ،‬لە دەوروبەری من پێنج‬ ‫قەسابی تر كراونەتەوە بە نایاسایی لە بەردەرگەی‬ ‫دووكانەكەیــان ئاژەڵ ســەردەبڕن‪ ،‬بەبێ مۆری‬ ‫ڤێتەرنەری گۆشتەكانیان بە ســێ هەزار دینار‬ ‫هەرزانتــر لەوەی من دەفرۆشــن‪ ،‬ســەرباری‬ ‫ئەوەیش هێشتا دوو ئەوەندەی من قازانج لە هەر‬ ‫كیلۆیەك گۆشت دەكەن‪".‬‬

‫"خەریكە شــوێنەكەم بگوازمــەوە‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫بەردەرگــە و نــاو جۆگەكە بــەردەوام خوێن و‬ ‫ناوســكی ئاژەڵی لێ كەوتووە و بۆنێكی ئەوەندە‬ ‫ناخۆشی دروســت كردووە‪ ،‬كڕیارەكانم ناتوانن‬ ‫خــۆی لەبەر بگرن تا گۆشــتەكەیان بــۆ ئامادە‬ ‫دەكەم‪ ،‬تا ئێستە چەندان جار داوام لێ كردوون‬ ‫هــەر نەبێ پاشــماوەكان لەنــاو نایلۆنێك بكەن‬ ‫بــۆ ئەوەی ئەو هەموو مێــش و مەگەزە لێرە كۆ‬ ‫نەبێتەوە"‪ .‬فەرمان وای گوت‪.‬‬ ‫ناوشاری هەولێر تا ئاستێك پڕ بووە لە سەرپێچی‬ ‫و ناڕێكی‪ ،‬مرۆڤ ماندوو دەبێ لە یەك پیاســەی‬ ‫كورتیشدا یان كڕینی پێداویستییەك‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫شــارەكە ســیمای یاســا و چاودێری پێوە دیار‬ ‫نییە‪ ،‬هاوواڵتییانیش بەرپرسیارانە بیر ناكەنەوە‬ ‫و بۆشــایی كەمتەرخەمــی داودەزگەكانیــان‬ ‫قۆســتووەتەوە و جوانیی پایتەختیان كردووە بە‬ ‫قوربانی گیرفانی خۆیان‪.‬‬ ‫ئامانج كەریم لە شەقامێكی هەولێردا فرۆشیاری‬ ‫پۆشــاكی ژنانە و لــە نزیكی چەند قەســابێكی‬ ‫چەقــۆزل هەڵكەوتــوون‪ ،‬وەك خــۆی دەڵــێ‬ ‫"هەراســان بووم لە بۆنی ئەو قەســابخانانە و تا‬ ‫ئێســتە چەندان جار لیژنەكانی شــارەوانیمان‬ ‫ئــاگادار كردووەتەوە كە ژیان بۆ دانیشــتووانی‬ ‫ناوچەكە نەماوە‪ ،‬بەاڵم كەس بە بەرپرســیارێتی‬ ‫هەڵناسێ‪ ،‬بۆیە كێشەكە بەردەوامە"‪.‬‬ ‫ئامانج بۆ "وشــە" گوتی‪" ،‬رۆژانــە چەند جارێك‬ ‫ئەو جۆگەیە خاوێن دەكەینەوە كە لە ســەرەوە‬ ‫پاشــماوەی قەســابەكانی پیادا دێتە خوارەوە‪،‬‬ ‫كارمــان بووەتــە خاوێنكردنــەوەی ریخۆڵە و‬ ‫ناوســكی ئاژەڵ‪ ،‬بــەو گەرمایە ئەو پاشــماوانە‬ ‫بۆنێكی زۆر پیس و ناخۆشــیان دروست كردووە‬ ‫و وای كــردووە كڕیار چیتر روومان تێ نەكەن و‬ ‫بازاڕمان ئەوەندەی تر دابەزیوە"‪.‬‬ ‫كێشــەی هەولێر لەوەدایە سیستەمی ئاوەڕۆی‬ ‫بۆ دروســت نەكراوە‪ ،‬بۆیــە دیمەنی جۆگەكانی‬ ‫سەرشەقامەكانی پایتەخت پڕە لە خوێن و پیسی‬ ‫ئــاژەڵ و كەفاوی حەمــام و هەموویان پێكەوە‬ ‫جۆرەها نەخۆشیی ترسناك دروست دەكەن‪.‬‬ ‫ماوەی یەك مانگی تەواوە "وشــە" چەندان جار‬ ‫پێوەندی بــە ســەرۆكی ڤێتەرنــەری هەولێر‬ ‫دەكات‪ ،‬ئامــادە نییە وەاڵم بداتــەوە‪ ،‬تەنانەت‬

‫نێردراوی "وشــە" چووە فەرمانگەكەیشی بەاڵم‬ ‫نەیتوانــی بیبینێ‪ .‬بەاڵم نەبــەز عەبدولحەمید‬ ‫قایمقامی هەولێر دووپاتی كــردەوە كە لە رێی‬ ‫لیژنــە هاوبەشــەكانیان لەگــەڵ ڤیتەرنەری و‬ ‫شارەوانی‪ ،‬بەدواداچوون بۆ ئەو دیاردەیە دەكەن‬ ‫و دواتر "وشە" لە ئەنجامەكەی ئاگادار دەكەنەوە‪.‬‬ ‫* شوێنەوارە دەروونی و تەندروستییەكان‬ ‫بــەدەر لــە ناشارســتانیبوونی كوشــتنەوەی‬ ‫ئاژەڵ لەناو شــەقام و كۆاڵنەكانــی پایتەخت‪،‬‬ ‫ســەربڕینی ئاژەڵ لەناو شەقام و فرۆشتنی بەبێ‬ ‫پشكنینی "ســەربڕخانەی ناوەندی"‪ ،‬كۆمەڵێك‬ ‫شوێنەواری مەترسیدار لەســەر "تەندروستی و‬ ‫دەروونی" هاوواڵتییــان بەجێ دێڵێت كە رەنگە‬ ‫قەرەبووكردنەوەیان كارێكی ئەستەم بێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬حامید محەمەد پزیشكی ڤێتەرنەری نۆ "وشە"‬ ‫ئاشكرای دەكات كە كوشتنەوەی ئاژەڵ لە كۆاڵن‬ ‫و شوێنە گشتییەكان‪ ،‬شوێنەواری نەرێنی زۆری‬ ‫هەیە‪ ،‬لەوانە پیســكردنی ژینگە‪ ،‬كاریگەری زۆر‬ ‫خراپی هەیە لەسەر پەروەردەی منداڵ و هانیان‬ ‫دەدات بــۆ توندوتیژی و ســەربڕین و كۆمەڵێك‬ ‫دیاردەی ترســێنەری تر‪ ،‬هۆی ســەرەكییە بۆ‬ ‫گواستنەوەی دەیان نەخۆشیی هاوبەشی نێوان‬ ‫مرۆڤ و ئاژەڵ‪.‬‬ ‫ئەو پســپۆڕە زیاتــر روونی كــردەوە‪" ،‬بەهۆی‬ ‫فڕێدانی پاشماوەی ئاژەڵە سەربڕاوەكان‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫شەوان پشــیلە و سەگی بەڕەاڵ بێنە سەری و بۆ‬ ‫نموونە ئەگەر ســەگەكە لەو ناوە لیكی بكەوێت‬ ‫و تووشــی نەخۆشــیی هاری هاتبێــت‪ ،‬دواتر‬ ‫قەسابەكەیش لەڕێی برینێكەوە ئەو ڤایرۆسەی‬ ‫بۆ بگوازرێتــەوە‪ ،‬دەیان كاریگەریــی خراپتر لە‬ ‫گواستنەوەی نەخۆشــییەكانی هەیە‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫ئەو ئاژەڵە لە ناوچە و واڵتێكەوە هاتبێت ڤایرۆس‬ ‫و بەكتریا تیێــدا بەرباڵو بێــت و لەگەڵ خۆی‬ ‫هێنابێتی و وەك گوێزەرەوەی ناڕاستەوخۆ لە رێی‬ ‫تووك یان قاچ یان هەر شوێنێكی ئاژەڵەكەوە بێت‬ ‫هاتبێتە كوردستانەوە"‪.‬‬ ‫* زیاتــر لــە ‪ 200‬نەخۆشــی لــە كۆاڵنەكانــی‬ ‫هەولێر باڵو دەبێتەوە‬ ‫د‪ .‬حامید لەبــارەی ئەو نەخۆشــییانەی لەڕێی‬ ‫پاشــماوەی ئــاژەڵ لــە شــەقام و كۆاڵنەكانی‬ ‫هەولێرەوە باڵو دەبنەوە‪ ،‬هۆشــداری دەدات بە‬ ‫هاوواڵتییــان و دووپاتی دەكاتــەوە‪" ،‬لە رووی‬ ‫زانستییەوە زیاتر لە ‪ 200‬نەخۆشیی هاوبەش لە‬ ‫نێوان مرۆڤ و ئاژەڵدا هەیە‪ ،‬ئەو پاشــماوەیەی‬ ‫لە ئاژەڵ دەمێنێتــەوە‪ ،‬هەڵگری دەیان ڤایرۆس‬ ‫و بەكتریــای هاوبەشــن‪ ،‬هەندێكیــان لە رێی‬ ‫مشــەخۆرەكانەوە دەگوازرێنــەوە بــۆ مرۆڤ و‬

‫نەخۆشــییەكانی وەك گەڕی لە مرۆڤدا دروست‬ ‫دەكەن‪ ،‬لە رێی تووكی ئاژەڵەكەیشەوە نەخۆشیی‬ ‫ئەمپراكس بــاو دەبێتەوە‪ ،‬واتــا تووكەكە بەر‬ ‫هەر كەســێك بكەوێت‪ ،‬لەوانەیــە ئەگەر لە رێی‬ ‫هەناسەوە بێت تووشــی ئەمپراكسی هەناسەی‬ ‫بــكات و ئەگەر بەر پێســتی بكەوێت تووشــی‬ ‫ئەمپراكسی پێســتی دەكات كە لە كوردەواریدا‬ ‫(كوانــە پیســە)ی پێ دەڵێــن و نیشــانەكانی‬ ‫دروستبوونی پۆرگە لەسەر پێستی دەست"‪.‬‬ ‫"ڤایرۆســێك بەناوی هیمۆریجــی كیڤەر هەیە‪،‬‬ ‫زیاتر ئەوانەی قەســاب یان پزیشكی بەیتەرین‬ ‫و هەڵسوكەوت لەگەڵ الشــەی ئاژەڵ دەكەن‪،‬‬ ‫رەنگە بگوازرێتەوە بۆی و تووش ببێت‪ ،‬تووشبوو‬ ‫بەهۆی ئەوەی نەخۆشییەكە گوازراوەیە‪ ،‬كەسانی‬ ‫تریش تووشی ئەو ڤایرۆس و نەخۆشییە دەكات‪،‬‬ ‫ئەوانە نموونە بچووكەكانی زیاتر لە ‪ 200‬نەخۆشی‬ ‫جۆراوجۆرن كە لەڕێی الشە و پاشماوەی ئاژەڵە‬ ‫سەربڕاوەكان تووشی مرۆڤ دێن"‪ .‬پسپۆڕەكەی‬ ‫ڤێتەرنەری وای گوت‪.‬‬ ‫* تەنیا خەڵكی هەژار و كەمدەرامەت زیانمەند‬ ‫دەبن‬ ‫حامید محەمەد كە پێشتر سەرۆكی ڤێتەرنەری‬ ‫بوو لە بەڕێوەبەرایەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی‪،‬‬ ‫ئاو پێی وایە كە چاوپۆشــیكردن لەو دیاردەیە‪،‬‬ ‫پێوەســتە بە ئاسایشــی خۆراكی كوردستان و‬ ‫بە بەرژەوەندیی كەســییەوە و دەڵی‪ ،‬ئێستە ئەو‬ ‫كەسانەی پۆســت و پلە وەردەگرن‪ ،‬بە شیاوی‬ ‫خۆیان پێیان نادرێت‪ ،‬بۆیە لە كورســییەكەیان‬ ‫دەترسن‪ ،‬بۆیە چاوپۆشی لە هەموو شت دەكەن و‬ ‫هەموو كەس رازی دەكەن‪ ،‬تەنیا بۆ بەرژەوەندیی‬ ‫مانەوەی خۆیان‪.‬‬ ‫دووپاتی دەكاتەوە‪ ،‬كوشتنەوەی ئاژەڵ لە كۆاڵن‬ ‫و فڕێدانی پاشماوەكەی و ئەو گۆشتەیش كە لە‬ ‫ئەنجامی ئەو پرۆســەیە بەرهەم دێت و دەدرێت‬ ‫بــە هاوواڵتییــان‪ ،‬زیاترین كاریگەری لەســەر‬ ‫خەڵكی هەژار و بێدەرامەت دەبێت‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫خەڵكی هەژار لەڕووی خۆراكییەوە وەك پێویست‬ ‫خۆراكەكانیــان دابین نەكــراوە و ئەوەیش وای‬ ‫كردووە بەرگری لەشیان بەهێز نەبێت و لە ریزی‬ ‫هەرە پێشــەوەی ئەو كەســانەن كە ڤایرۆس و‬ ‫بەكتریا كوشندەكانیان بۆ دەگوازرێتەوە‪.‬‬ ‫* منداڵی هەولێر قوربانی سەرەكین‬ ‫كوشــتنەوەی ئاژەڵ لە شوێنە گشــتییەكان و‬ ‫بەبەرچــاوی خەڵكەوە و راوەشــاندنی چەقۆی‬ ‫سەربڕین لەالیەن قەســابەوە كە دەیەوێ وەك‬ ‫پاڵەوان دەربكەوێ بێ حیســابكردن بۆ شوێنە‬ ‫گشتییەكە‪ ،‬شــوێنەواری مەترســیدار لەسەر‬

‫دەروونی منداڵ بەجــێ دێڵێت كە لە داهاتوودا‬ ‫دەبێت بە بەشــێك لە كەســایەتیی‪ .‬پزشكێكی‬ ‫دەروونناسیش پێی وایە‪ ،‬كوشتنەوەی ئاژەڵ لە‬ ‫شوێنی گشــتی و تایبەت بە بەرچاوی منداڵ‪،‬‬ ‫كردارێكــی لە ڕادەبــەدەر مەترســیدارە و نابێ‬ ‫بەهیچ شێوەیەك رێگەی پێ بدرێت‪.‬‬ ‫سەناریا كاكەمین پزیشــكی دەروونی بۆ "وشە"‬ ‫ئاشــكرای دەكات‪ ،‬منداڵ بەهیچ شێوەیەك نابێ‬ ‫بینەری كــرداری توندوتیژ بێــت‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫درككردنیــان بــۆ رووداوەكان بەرتەســك و‬ ‫سنووردارە و بینینی گرتەیەكی وەك سەربڕینی‬ ‫ئاژەڵ چی بە ڕاستەوخۆ یان تۆماركراوی‪ ،‬تووشی‬ ‫كۆمەڵێك گرفتی دەروونییان دەكات‪.‬‬ ‫"لە لیكۆڵینەوەیەكدا لە ئەمەریكا دوو گرووپ لە‬ ‫منداڵ دروســت كران‪ ،‬گرووپی یەكەم رێگەیان‬ ‫پێ دەدرێت سەیری ئەو گرتە ڤیدیۆیانە بكەن كە‬ ‫توندوتیژییان تیادا بەكار هاتووە‪ .‬گرووپی دووەم‬ ‫رێگەیان پێ نادرێ ئــەو دیمەنانە ببینن‪ ،‬دواتر‬ ‫دەركەوت گرووپی یەكەم لە تەمەنی نەوجەوانیدا‬ ‫لەڕووی هەست و سۆزەوە كەسایەتییەكی سارد‬ ‫و وشــكیان هەبووە و ئەنجامدانــی توندوتیژی‬ ‫بەالیانەوە بووە بە كردارێكی ئاســایی‪ .‬بۆیە ئەو‬ ‫مندااڵنەی لە كوردســتان بینەری راستەوخۆی‬ ‫ســەربڕینی ئاژەڵ و خوێن و پاشماوەكانی بن بە‬ ‫بەردەوامی‪ ،‬لە داهاتوودا دەروونێكی توندوتیژیان‬ ‫دەبێت و كوشــتن و تاوان لە نەستیاندا چەكەرە‬ ‫دەكات و دەبێت بە بەشــێك لە كەسایەتییان لە‬ ‫كۆمەڵگەدا"‪ .‬سەناریا وای گوت‪.‬‬ ‫"وشــە" بە درێژایی مانگێك لە ئامادەكردنی ئەم‬ ‫بەدواداچوونــەدا‪ ،‬بۆ وەاڵمی ئەو پرســیارە گەڕا‬ ‫ئەگەر شــار پێویستی بە رێكخستن نییە‪ ،‬بۆچی‬ ‫ســەربڕخانە كراوەتەوە و مۆری تەندروســتی‬ ‫كراوە بە مەرجی فرۆشــتنی گۆشت‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫ئاســانكاری دەكرێ بــۆ پشتگوێخســتنی ئەو‬ ‫رێنوێنییانە؟ بەاڵم هیچ بەرپرسێك وەاڵم ناداتەوە‬ ‫وەك ئەوەی رێكخستنی شار ئیشی ئەوان نەبێ‪.‬‬

‫كوردستانی‬

‫وشە‪ /‬هەولێر‪ -‬هێمن ڕەفیق‬

‫دەرمانی چەندان نەخۆشــی درم و درێژخایەن لە‬ ‫نەخۆشخانە حكوومییەكانی كوردستان نامێنێت‪،‬‬ ‫لــە ناویانــدا دەرمانــی بەرەنگاری نەخۆشــیی‬ ‫شــێرپەنجە كە چەندان جۆری هەیــە و دەبێت‬ ‫مانگانە نەخۆش بــەكاری بێنێ‪ ،‬ئەوەش نیگەرانی‬ ‫بۆ هاوواڵتییان دروست كردووە‪ ،‬بەاڵم گوتەبێژی‬ ‫وەزارەتی تەندروســتی ئاماژە بــۆ ئەوە دەكات كە‬ ‫"دەرمانەكەیان كڕیوە"‪ ،‬بەاڵم كاری پشــكنینی لە‬ ‫كوالێتی كۆنترۆڵ تەواو نەبووە‪.‬‬ ‫مەریــوان عەلی لە نــۆرەی وەرگرتنــی دەرمانی‬ ‫بەرەنگاری شــێرپەنجە لە نەخۆشخانەی رزگاری‬ ‫لە شــاری هەولێر وەســتاوە و بە نیگەرانییەوە بە‬ ‫"وشە" دەڵێ‪" ،‬دوو هەفتەیە سەردانی نەخۆشخانە‬ ‫دەكەین و دەرمانەكەمان پێ نــادەن‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫تەندروســتیی دایكــم بەهــۆی بەكارنەهێنانی‬ ‫دەرمانەوە تێك چووە"‪.‬‬ ‫ئەوانەی هاوشــێوەی دایكی مەریوان نەخۆشیی‬ ‫شــێرپەنجەیان هەیە‪ ،‬دەرمانی مانگانەیان لە رێی‬

‫كارتێكی تایبەتەوە لە نەخۆشــخانەی حكوومیدا‬ ‫وەردەگــرن‪ ،‬بەاڵم ئێســتە دەرمانەكە دەســت‬ ‫ناكەوێت‪.‬‬ ‫مەریوان دەڵێ‪" ،‬چەند مانگێك پێش ئێستە بەهۆی‬ ‫نەمانی دەرمانەوە‪ ،‬ناچار بووین حەبی (ئەپستراأل)‬ ‫لە دەرەوەی كوردستان دەســتەی بە ‪ 300‬هەزار‬ ‫دینار بكڕین"‪.‬‬ ‫لــە بەرامبەردا د‪ .‬خاڵس قادر گوتەبێژی وەزارەتی‬ ‫تەندروســتی حكوومەتی هەرێمی كوردســتان‬ ‫بە"وشــە"ی راگەیانــد‪" ،‬ئەو بــڕە دەرمانەی كە‬ ‫لە بەغــداوە دەگاتە كوردســتان كــە ڕێژەكەی‬ ‫‪45%‬ـــە بەشــێكی كەم لــە خزمەتگــوزاری و‬ ‫پێداویستییەكانی تەندروستی بۆ سەنتەر و بنكە و‬ ‫نەخۆشخانە حكوومییەكانی كوردستانی پێ دابین‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەتایبەتی دەرمانی هەندێ نەخۆشــی‬ ‫درم و درێژخایــەن هەیە زۆر كەم بە دەســتمان‬ ‫دەگات و ناچاریــن بیكڕین‪ ،‬بەاڵم هەندێ جۆری‬ ‫دەرمان هەیە بە كڕینیش دەستمان ناكەوێت"‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێ‪" ،‬ڕاستە دەرمانی بەرەنگاری شێرپەنجە‬ ‫لە نەخۆشــخانە حكوومییەكاندا كەم بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستە وەزارەت لە كۆمپانیای تایبەت بە هاوردەی‬

‫دەرمان لەســەر داهاتــی ســندووقی كۆمەكی‬ ‫شــێرپەنجە كڕیویەتی و دەرمانەكە دابین كراوە‪،‬‬ ‫هۆی كەمی جۆری دەرمانەكان ئەوەیە ئێســتە لە‬ ‫كۆنتڕۆڵی كوالێتی دەرمان پشكنینی بۆ دەكرێت‬ ‫و هێشتا پشكنینەكە تەواو نەبووە و پاش پشكنین‬ ‫بەسەر نەخۆشخانەكاندا دابەش دەكرێت"‪.‬‬ ‫"هەوڵمان داوە ئەو نەخۆشــانەی پێویســتیان بە‬ ‫دەرمانــی بەرەنگاری شــێرپەنجە هەیــە‪ ،‬بۆ ئەو‬ ‫نەخۆشخانانە بگوازینەوە كە دەرمانەكەیان ماوە‪،‬‬ ‫ئەگــەر دەرمانەكە لــە نەخۆشــخانەی رزگاری‬ ‫نەمێنێت‪ ،‬نەخۆشــەكە رەوانەی نەخۆشــخانەی‬ ‫نانەكەلی دەكرێــت‪ ،‬چونكە لــەوێ كەمێك لەو‬ ‫دەرمانە ماوە"‪ ،‬گوتەبێژی وەزارەتی تەندروســتی‬ ‫وای گوت‪.‬‬ ‫د‪ .‬عەلی هادی بەرپرســی بەشی شــێرپەنجە لە‬ ‫نەخۆشــخانەی ڕزگاری لە هەولێر‪ ،‬ئامادە نەبوو‬ ‫هیــچ روونكردنەوەیــەك لەوبارەیەوە بە "وشــە"‬ ‫بدات‪ ،‬بە پاســاوی ئەوەی "بابەتەكە پێوەندی بە‬ ‫وەزارەتەوە هەیە"‪.‬‬ ‫بەگوێــرەی ئامــاری وەزارەتــی تەندروســتی‪،‬‬ ‫زیاتــر لــە پێنــج هــەزار نەخــۆش لەڕێگەی‬

‫كارتــی تەندروســتییەوە دەرمانی نەخۆشــییە‬ ‫درێژخایەنەكان لە نەخۆشــخانە حكوومییەكاندا‬ ‫وەردەگــرن‪ ،‬جگە لــە دوو هەزار نەخۆشــی تر‬ ‫كــە خەڵكــی دەرەوەی پارێزگاكانــی هەرێمی‬ ‫كوردســتانن‪ ،‬بەاڵم لــە ناوخۆی كوردســتاندا‬ ‫نیشتەجێن‪.‬‬ ‫الی خۆیــەوە د‪ .‬گۆران ڕۆژبەیانــی بەڕێوەبەری‬ ‫كوالیتــی كۆنتڕۆڵــی دەرمــان لــە وەزارەتــی‬ ‫تەندروســتی حكوومەتــی هەرێم‪ ،‬بۆ "وشــە"ی‬ ‫روون كــردەوە‪" ،‬كەمــی و زۆریــی دەرمان لە‬ ‫نەخۆشخانەكاندا پێوەندی بە ئێمەوە نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫كاری سەرەكیی ئێمە پشكنینی كوالێتی دەرمانە‬ ‫لە ڕێی لیژنەیەكی پســپۆڕ و تایبەتمەندەوە پێش‬ ‫ئەوەی دابەش بكرێت بەسەر نەخۆشخانە گشتی‬ ‫و تایبەتەكاندا"‪.‬‬ ‫"ئێمە پشكنین بۆ هەموو جۆرە دەرمانێك دەكەین‬ ‫كە وەزارەتی تەندروســتی بە نووسراوی فەرمی‬ ‫ئاگادارمان بكاتەوە كاتێك لە كۆمپانیاكان دەیكڕن‬ ‫یان ئەو بــڕە دەرمانەی لە بەغداوە دێت‪ ،‬جارێكی‬ ‫تر تێستی بۆ دەكەینەوە ئینجا بۆ نەخۆشخانەكانی‬ ‫دەنێرن"‪ ،‬رۆژبەیانی وای گوت‪.‬‬

‫د‪ .‬ئاری محەمەد بەڕێوەبەری بەشی ڕۆشنبیریی‬ ‫تەندروستی لە فەرمانگەی تەندروستیی هەولێر‪،‬‬ ‫بۆ "وشــە"ی دووپات كردەوە كو ئاگاداری دۆخی‬ ‫نەخۆشــانی شــێرپەنجەن و ئامــاژەی بــەوە دا‬ ‫"هەندێك جۆری دەرمانی تایبەتمەند بە بەرەنگاری‬ ‫نەخۆشی شێرپەنجە‪ ،‬زۆر گرانە و یەك پاكەتی بە‬ ‫ســێ تا چوار هەزار دۆالرە و ئــەوەش لە توانای‬ ‫نەخۆشدا نییە بیكڕێت"‪.‬‬ ‫ئەو پسپۆڕە بە پێویستی دەزانێت‪" ،‬لە كاتی درەنگ‬ ‫دەســتكەوتنی ئەو دەرمانە‪ ،‬نەخــۆش ئاگاداری‬ ‫سیســتەمی خۆراكی خۆی بێــت بەتایبەتی لە‬ ‫خۆراكە لــە قوتوونــراوەكان دوور بكەوێتەوە كە‬ ‫مادەی حافیزەی تێدایــە و هێزی بەرگری لەش‬ ‫الواز دەكات‪ ،‬نابێــت نەخۆش لەو ماوەیەدا خۆی‬ ‫ماندوو بكات"‪.‬‬ ‫"نابێــت نەخــۆش بەبــێ ڕێنوێنیی پزیشــكی‬ ‫تایبەتمەنــد پەنا بۆ خواردنی هیــچ جۆرە حەب‬ ‫و دەرمانێكــی تــر ببــات‪ ،‬چونكە شــێرپەنجە‬ ‫نەخۆشییەكی مەترسیدارە و زیانی زۆر بە نەخۆش‬ ‫دەگەیەنێت ئەگەر بــە هەڕەمەكی دەرمان بەكار‬ ‫بێنێت"‪ ،‬د‪ .‬ئاری محەمەد وای گوت‪.‬‬

‫توێژینەوەیەكی ئیتاڵی‪ :‬رووەكی سەوسەنی كوردستان‬ ‫خانەكانی شێرپەنجە لەناو دەبات‬

‫وشە‪ /‬ئیتاڵیا ‪ -‬تۆڵە فەرەج‬

‫هــەوراز ئیبراهیــم هەڵگری بڕوانامــەی دكتۆرا لە پســپۆڕی وردی كیمیایی ئەندامــی و لێكۆڵەر لە‬ ‫شــیكردنەوەی پێكهاتەی كیمیایی بەرهەمە سروشــتییەكان بە هاوبەشــی زانكۆی “پاڤیا”ی ئیتاڵی‬ ‫و زانكۆی ســەاڵحەدین لە كوردســتان‪ ،‬لە توێژینەوەیەكی زانستیدا وەك بەشــێك لە نامەی دكتۆرا بە‬ ‫مەبەستی پشكنین و دەرخســتنی بەهای زانستی پێكهاتەكانی رووەكی سەوسەن لەژێر ناوی زانستی‬ ‫(‪ ).Iris persica L‬لە چیاكانی كۆڕەك و هەڵگورد لە كوردستان كە بەشێوەیەكی‌خۆڕسك گەشە دەكەن‪،‬‬ ‫بە مەبەستی ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی بۆ هەریەك لە (گوڵ و گەاڵ و سەلك و رایزۆم)ی ئەم رووەكە‬ ‫ئەنجام دراوە لە دۆزینەوە و بەدەستهێنانی زانیاریی ورد لەسەر بنەمایەكی زانستی لە‌‌‌چارەسەرەكردنی‬ ‫هەوكــردن و لەناوبردنی خانەی شــێرپەنجەیی‪ ،‬دەگەن بە دۆزینەوەی چەند ئەنجامێكی زانســتیی‬ ‫دڵخۆشكەر‪.‬‬ ‫توێژینەوەكانــی هــەوراز ئیبراهیم مامۆســتا لە‬ ‫فاكەڵتی زانســتی زانكۆی ســەاڵحەدین بەشــی‬ ‫كیمیا‪ ،‬دەگــەن بە ئەنجامی گرنــگ لە داهاتووی‬ ‫بەرهەمهێنانــی دەرمانی سروشــتی لــە رووەكی‬ ‫سەوســەن دژ بە گەشــەی هەڕەمەكی خانەكانی‬ ‫شــێرپەنجەیی و بەكتریا و كەڕوو و دژە ئۆكســان‬ ‫كە بەهۆی سەرهەڵدانی نەخۆشــییە مەترسیدارە‬ ‫ســەردەمییەكان هەژمار دەكرێن بۆ تەندروســتی‬ ‫مرۆڤ لە سەرانسەری دنیادا‪.‬‬ ‫دەســتپێكی كارەكانــی هــەوراز ئیبراهیــم‪ ،‬بە‬ ‫كۆكردنەوەی نموونەی زانستی بەرچاو لە رووەكی‬ ‫سەوسەن بوو لە بەشــەكانی (گوڵ و گەاڵ و سەلك‬ ‫و رایزۆم) كە پێشتر لەالیەن هاوواڵتییانی ناوچەكە‬

‫بەمەبەستی چارەسەری هەوكردنی برین و البردنی‬ ‫گرێ بەكار هاتــوون‪ ،‬بەشــێوەیەكی هەڕەمەكی‬ ‫و دوور لــە بنەمــای زانســتی و بێگوێدانــە هەر‬ ‫ئەگەرێك كە لێكەوتی خراپی بۆ جەســتەی مرۆڤ‬ ‫و ئەندامەكانی لەشــی هەبێت‪ .‬دواتر گواســتنەوە‬ ‫و پرۆسەی شــیكردنەوەی كیمیایی پێكهاتەكانی‬ ‫رووەكی سەوســەن دەســت پێ دەكات لە تاقیگە‬ ‫پێشكەوتووەكانی زانكۆیی پاڤیای ئیتاڵیا كە خاوەن‬ ‫مێژوویەكی كۆن و خزمەتێكی بەرچاوی زانستییە‬ ‫و ڕۆڵی گرنگی هەبووە لە دۆزینەوە زانستییەكان‪.‬‬ ‫هــەوراز لەژێــر چاودێریی پڕۆفیســۆر (جیۆڤانی‬ ‫ڤێداری) لە زانكۆیی ئیتاڵییەكە و پڕۆفیسۆر (فایەق‬ ‫حمەسەعید) لە زانكۆی ســەاڵحەدین كە خاوەنی‬

‫ژمارەیەكــی بەرچاو لــە باڵوكراوەی زانســتی و‬ ‫بەشــداریین لە چەندان كۆنفرانسی نێودەوڵەتی و‬ ‫سەرپەریشتیاری چەندان قوتابیی ماستەر و دكتۆرا‬ ‫لە زانكۆكاندا‪ ،‬دەستی بەكار كرد‪.‬‬ ‫بەشە جیاوازەكانی رووەكی سەوسەن بە پرۆسەی‬ ‫وشــكردنەوە و هاڕیندا تێپەڕێنرا و دواتر لەســەر‬ ‫شــێوەی پاودەر یا هاڕاوە‪ ،‬خرایە ژێر هۆكارەكانی‬ ‫یەكخســتنی پێوانەیی جیــا‪ ،‬وەك لێكۆڵینەوەی‬ ‫كیمیایی‪ ،‬فیزیكی و ناوەڕۆكی شێ‪ ،‬پاشان تەكنیكی‬ ‫(‪ )ICP-AES/ICP-MS‬بــەكار هــات بەمەبەســتی‬ ‫شــیكردنەوە و پوختكردنی ‪ 65‬جۆر توخم لە بەشە‬ ‫هەوایییەكان و ڕەگی رووەكی سەوسەن‪.‬‬ ‫پوختــەی زۆر لە (گوڵ و گەاڵ و ســەلك و رایزۆم)‬ ‫بە ڕێوشــوێنی جۆراوجــۆری كرۆماتۆگرافی جیا‬ ‫كرانــەوە و شــیكردنەوەیان بۆ كــرا‪ ،‬ئەنجامەكان‬ ‫ئەوەیان دەرخســت كــە ئەم بەشــانەی رووەكی‬ ‫سەوســەن پێكهاتەی زۆری تێدا بەدی دەكرێت‪،‬‬ ‫هەر لەبەر ئەو هۆكارە‪ ،‬وردتر هەوڵی جیاكردنەوەی‬ ‫ئاوێتــە زینــدە چاالكــەكان و هەڵســەنگاندنی‬ ‫تایبەتمەندییەكانــی كــرا وەك دژە بەكتریا و دژە‬ ‫ئۆكسان و ئاستی ژەهراویبوون‪ ،‬لەڕێی ئەنجامدانی‬ ‫تەكنیكــی جۆراوجۆر لە پارچەكردن و پاككردنەوە‬ ‫بە بەكارهێنانی كرۆماتۆگرافی شــل بە پەســتانی‬ ‫مامناوەنــد (‪ ،)MPLC‬پوختەكردنــی دۆخی رەقی‬ ‫(‪ ،)SPE‬پوختەكردنــی دۆخــی شــلی (‪،)LCC‬‬ ‫كرۆماتۆگرافی چینــی تەنك (‪ ،)TLC‬كرۆماتۆگرافی‬ ‫ستوونی (‪ )CC‬و تەكنیكی شەبەنگی ناسراو بە (‪IR،‬‬ ‫‪ )UV، NMR and MS‬وەك ئامێری جیا كەرەوە‪.‬‬ ‫لە دوای ئەنجامدانی پرۆسەیەكی ورد لە كۆكردنەوە‬ ‫و وشكردنەوە و هاڕین و شیكردنەوەی پێكهاتەكانی‬ ‫رووەكی سەوســەن‪ ،‬ئەنجامەكانــی توێژینەوەكە‬ ‫گەیشــتن بــوو بــە "دۆزینــەوە و پوختەكردنی‬ ‫پێكهاتێكی نوێ" بۆ یەكەم جار لە گوڵ و گەاڵكانی‬ ‫رووەكی سەوسەن لەژێر ناو و پێكهاتەی كیمیایی‬ ‫تایبەت‪:‬‬

‫‪apigenin 7،4'-dimethyl ether 6-C-glyco‬‬‫‪-)-( side-2"-O-rhamnoside‬‬ ‫پاشــان بەمەبەســتی ئەنجامدانــی تاقیكردنەوە‬ ‫زانســتییەكان و دەرخســتنی ڕۆڵی ئەو پێكهاتە‬ ‫نوێیــەی رووەكــی سەوســەن كە ئاخــۆ چ ڕۆڵ‬ ‫و كاریگەرییەكــی سروشــتی دەبێــت وەك (دژە‬ ‫ئۆكســان‪ ،‬ژەهراویبوونی خانەیــی‪ ،‬دژەبەكتریا و‬ ‫دژەكەڕوو)‪ .‬هەر بەو هۆیەوە پشـ�كنینی( (�‪MTT as‬‬ ‫‪ )say‬بەكار هێنرا بەمەبەستی دەرخستنی چاالكی‬ ‫ژەهراویبوونی ئەو پێكهاتانە بەرامبەر شــەش جۆر‬ ‫لە خانەی شــێرپەنجەیی مرۆڤ كــە بریتی بوون‬ ‫لە خانە شــێرپەنجەیییەكانی مەمك (‪MCF7 and‬‬ ‫‪ ،)SkBr3‬منداڵــدان (‪ ،)Ishikawa‬هێلكەدان (‪BG-‬‬ ‫‪ ،)1‬سییەكان (‪ )IST-MES1‬و (‪ .)A549‬وەك یەكێك‬ ‫لــە ئەنجامــە دڵخۆشــكەرەكانی كاریگەریی ئەم‬ ‫پێكهاتەیە‪ ،‬ئەوەبوو كە توانی ڕێگر بێت لە گەشەی‬

‫هەڕەمەكی خانە شــێرپەنجەیییەكان‪ ،‬تەنانەت بە‬ ‫بەراورد لەگەڵ پێكهاتەی دژە شــێرپەنجەی باوی‬ ‫(‪ ،)cisplatin‬ئەم پێكهاتە نوێیە چاالكتر دەركەوت‬ ‫دژ بــە خانــە شــێرپەنجەیییەكانی بەكارهاتوو لە‬ ‫توێژینەوەیەكدا‪.‬‬ ‫بەو پێیە دەكرێت رووەكی سەوسەن و پێكهاتە دژە‬ ‫شێرپەنجەیییەكەی لە داهاتوودا زیاتر توێژینەوەی‬ ‫لەســەر ئەنجام بدرێت‪ ،‬بــە تایبــەت دژ بە خانە‬ ‫شــێرپەنجەیییەكان‪ ،‬هــاوكات وەك دەرمانێكــی‬ ‫سروشتی لە رووەكدا بەرهەم بهێنرێت بە شێوازێكی‬ ‫زانستی و كوردســتان وەك ســەرچاوەی گرنگی‬ ‫ئەم رووەكە و ســەدان رووەكی تری دەوڵەمەند بە‬ ‫پێكهاتەی نوێ كە تا ئێستە بە كەمیی یەكجار كەم‬ ‫توێژینەوەی زانستییان لەسەر ئەنجام دراوە‌‪.‬‬ ‫ئەم توێژینەوەیە لەســەر ئاســتی نێودەوڵەتی باڵو‬ ‫كراوەتەوە‪.‬‬

‫‪2017/ 7/ 12‬‬ ‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪19 ،‬‬

‫دەرمانی بەرەنگاری شێرپەنجە لە نەخۆشخانە‬ ‫حكوومییەكاندا نامێنێت‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪7‬‬

‫كوردستانی‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪8‬‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫پێوەری زیرەك كارەبای بەردەوام بەدوای خۆیدا دێنێت‬

‫خەونی كارەبای ‪ ٢٤‬سەعاتی بە ‪ ١٥٠‬ملیۆن دۆالر دێتە دی‬

‫وشە‪ /‬هەولێر‪ -‬چواس خالید‬

‫تا ئێســتە كە كارەبای بەردەوامی نیشتمانی لە‬ ‫كوردســتان خەون بووە‪ ،‬پێوەری زیرەك هاتنە‬ ‫دیی ئــەو خەونەیە و تێچووەكــەی هەر ‪١٥٠‬‬ ‫ملیۆن دۆالر دەبێت‪ .‬كارەبای كوردســتان كە‬ ‫بڕێكی زۆری لــێ بەفیــڕۆ دەڕوات و هی زۆر‬ ‫لە هاوبەشــەكانی لەودیــو پێوەرەكانن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پێوەری زیرەك دزی لێ ناكرێت و لەو كاتانەش‬ ‫كە لۆد زۆرە‪ ،‬كلیكێك بەســە بۆ ئەوەی كارەبای‬ ‫ت بە ئەمپێر‪.‬‬ ‫هەموو هاوبەشەكانی بكا ‌‬ ‫هەموو ســاڵێك لە وەرزەكانی هاوین و زستان‪،‬‬ ‫خەڵكی كوردســتان دەبێت تاڵی بێ كارەبایی‬ ‫بچێژن‪ .‬ئــەوە ماوەیەكی درێژە وەك بنێشــت‬ ‫پێیــەوە نووســاوە و بــا ئامانی زەمــان لێی‬ ‫نابێتەوە‪ .‬ئەگــەر لــەو دوو وەرزەدا ڕۆژێك ‪١٥‬‬ ‫ســەعات كارەبای نیشــتمانی لە كوردســتان‬ ‫هەبێت‪ ،‬بــۆ خەڵكەكەی جێی پرســیارە و بە‬ ‫گاڵتەوە دەپرســن‪ ،‬تۆ بڵێی هیچ شتێك ڕووی‬ ‫نەدابێت؟ یــان دەڵێن ڕەنگە لەبیریان چووبێت‬ ‫بیكوژێننەوە‪ .‬نا نەخێر ئەوە ناوە ناوە ترافیكەكە‬ ‫بەم شــێوەیە جام دەكات‪ .‬ئەگەرەكان لە هزری‬ ‫خەڵك و تێڕوانینیان بــۆی زۆرە و كۆمەڵێك ناو‬ ‫و ناتــۆرەی وەپاڵ خراوە‪ ،‬كە چواندنی كارەبا بە‬ ‫گڵۆپی ترافیك الیت‪ ،‬بەرچاوترینیانە‪.‬‬ ‫ئەو خەڵكــە كە لەبارەیەوە دەنگــی ناڕازیییان‬ ‫بەرزە‪ ،‬لە بەكارهێنانیــدا لە ترۆپكن‪ ،‬بەرزترین‬ ‫خواســتیان پێنج هەزار مێگاواتــە‪ .‬لە كاتێكدا‌‬ ‫ئێســتە بەرهەمی كارەبا تەنیا دوو هەزار و ‪٥٠٠‬‬ ‫مێگاواتە‪ .‬ئــەو بڕە بەرهەمە بــەالی محەمەد‬ ‫ئەمین گوتەبێــژی وەزارەتی كارەبا "كەم نییە"‪،‬‬ ‫بەڵكــو ئــەوە ئــەو ڕێــژە زۆرەی بەكارهێنانە‬ ‫خەیاڵییە‪ .‬ئەو نموونە بە ئــۆردن دێنێتەوە كە‬ ‫نۆ ملیۆن و ‪ 500‬هەزار كەس دانیشتووانیەتی و‬ ‫بەو هەمووە كارگە گەورانەی پیشەسازیشەوە‪،‬‬ ‫خواستیان تەنیا دوو هەزار و ‪ ٤٠٠‬مێگاواتە‪ .‬بەاڵم‬ ‫دەڵێ‪" ،‬ئەوان توانیویانە لە بەكارهێنانی كارەبادا‪،‬‬

‫كۆنتڕۆڵی هاوبەشەكانیان بكەن"‪.‬‬ ‫جیا لەوە‪ ،‬وەزارەت لە دزیكردنی كارەبا لەالیەن‬ ‫هاوبەشــانەوە ئاگادارە‪ ،‬كــە كارەبای زۆربەیان‬ ‫لەودیو پێوەرەوە بەستراوە‪ ،‬بەاڵم ئەوانە بەجۆرێك‬ ‫كراون كە دۆزینەوەیان ئاسان نییە‪ ،‬خۆ كاتێك‬ ‫كەسێك لەسەر ئەو سەرپێچییەی سزا دەدرێت‪،‬‬ ‫دوای ماوەیــەك دەگەڕێتەوە ســەر هەمان كار‬ ‫و لیژنەكانــی بەدواداچوونیــش كە لەو تەنگژە‬ ‫دارایییەدا سســتن‪ ،‬وەزارەت لــە توانایدا نییە‬ ‫بەردەوام چاودێر بێت بەسەر هاوبەشەكانییەوە‪.‬‬ ‫محەمەد ئەمین بۆ "وشە" ئاماژە بەوە دەدات كە‬ ‫"‪%٣٠‬ی كارەبا‌ی كوردستان بە فیڕۆ دەڕوات"‪.‬‬ ‫ئەو ڕێژەی بە فیڕۆچوونە لەســەر دوو هەزار و‬ ‫‪ 500‬میــگاوات كارەبا دەكاتــە ‪ 750‬میگاوات‪،‬‬ ‫بەاڵم كە بــاس لە بنبڕكردنــی دەكرێ كەس‬ ‫وەاڵمی پێ نییــە وەك ئەوەی ئێرە دارســتان‬ ‫بێت و یاســا و پۆلیس نەبێ‪ .‬سەرەڕای ئەوەی‬ ‫تێچووی كارەبا لەسەر حكوومەت گەلێك قەبەیە‬ ‫و زۆر لــە تێچووەكەی كەمتــر لە خەڵكەكەی‬ ‫وەردەگرێتــەوە‪ .‬محەمــەد ئەمیــن دەڵــێ‪،‬‬ ‫"حكوومەت ‪%٧٥‬ی خەرجی كارەبا لە ئەستۆی‬ ‫خۆیەتی و تەنیــا ‪ %٢٥‬ی تێچــووی كارەبا لە‬ ‫هاوواڵتییانی وەردەگرێتەوە"‪.‬‬

‫ئەوەی بۆ وەزارەت ئەســتەمە تا بە بەردەوامی‬ ‫چاودێر بن بەســەر هاوبەشــەكانیان و جیا لە‬ ‫بەفیڕۆ چوون‪ ،‬نەهێڵــن كارەبایان لێ بدزرێت‪،‬‬ ‫ئەوە بۆ پێوەری زیرەك ئاو خواردنەوەیە‪.‬‬ ‫پێــوەری زیــرەك دزی و بەفیڕۆچوونی كارەبا‬ ‫ناهێڵــێ‪ .‬بەو پێیــەی پێوەرەكان كــە لە ڕێی‬ ‫هێڵی كارەباوە بە كۆمپیوتەرەكانی ســەنتەری‬ ‫كۆنتڕۆڵی كارەباوە دەبەســترێنەوە و لەســەر‬ ‫كۆمپیوتەرەكە بە دیار دەكەوێت لە هەر ماڵێك‬ ‫چەند كارەبا بەكار دەبرێ و بایی چەندی خەرج‬ ‫كردووە‪ .‬ئەگەر لە كێبڵەكەیشەوە بدزرێت هەر‬ ‫ئاشــكرایە‪ ،‬چونكە پێوەرێك لەسەر محاویلەی‬ ‫كارەبا دادەنرێت و دەزانرێت چەند ماڵی لەسەرە‬ ‫و هەریەكەیان چەند بــەكار دێنن و چەندیش‬ ‫ونــە‪ .‬ئەگەر كێشــەكە پێوەندی بــە دزینەوە‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئاشكرا دەبێت و ئەگەریش كێشەیەكی‬ ‫تەكنیكی بێت‪ ،‬هەر ئاشكرا دەبێت‪.‬‬ ‫لەبەر دەرەقەت نەهاتنــی ئەو كارەبا زیادییەی‬ ‫لەالیــەن خەڵكــەوە بــەكار دێ‪ ،‬ماوەیەكــە‬ ‫ئەنجوومەنــی پارێــزگاكان بیریــان لــەوە‬ ‫كردووەتــەوە كارەبای مااڵن بكــەن بە ئەمپێر‬ ‫و هەر هاوبەشــێك تەنیا ‪ ٢٠‬ئەمپێر كارەبای پێ‬ ‫بدرێت‪ .‬لەگەڵ ئەوەی ئەوە كاتی دەبێ‪ ،‬پێویستە‬

‫جارێكی تر بــڕە پارەیەكی قەبــەی تر خەرج‬ ‫بكرێتەوە و ئەو پارەیەی لە جێبەجێكردنی ئەو‬ ‫سیســتەمە خەرج دەكرێت‪ ،‬بەفیــڕۆ دەڕوات‪.‬‬ ‫پێوەری زیرەك كە دەتوانرێت بۆ هەتایە سوودی‬ ‫لێ وەربگیرێــت و ئەو پێوەرانە خۆی چاودێری‬ ‫كارەبای مــااڵن دەكات و ڕێگری لە زێدەڕۆیی‬ ‫دەكات‪ .‬لە ڕێی ئەو پێوەرانەوە دەتوانرێت سزای‬ ‫زیادەڕۆیــی لە كارەبادا بكرێــت و لەوكاتانەی‬ ‫هاوواڵتییان كارەبای زۆر بــەكار دێنن كە ‪/‬لە‬ ‫ئێوارانــدا زۆرترین كارەبا لە كوردســتان بەكار‬ ‫دەبرێ‪ ،/‬لە ســەنتەرەوە ئەمپێری مااڵن دیاری‬ ‫دەكرێــت و بــەوەش دەتوانــرێ كارەبایەكی‬ ‫بەردەوام دابین بكرێت‪ .‬پێوەری زیرەك چارەی‬ ‫ئەو كەسانەشــی الیە كە پارەی كارەبا نادەن و‬ ‫دەتوانێت كارەبایەكەیان بۆ بكات بە كارت‪.‬‬ ‫ئەنجوومەنی وەزیران كە گرنگی ئەو پێوەرانەی‬ ‫بۆ دەركەوتووە‪ ،‬ڕەزامەندی لەســەر پیشــان‬ ‫داوە و محەمــەد ئەمین گوتەبێــژی وەزارەتی‬ ‫كارەبا پێشتر بە"وشە"ی ڕاگەیاندبوو كە "چەند‬ ‫كۆمپانیایەكــی جیهانی بانگ كراون لەســەر‬ ‫ئەركــی خۆیان پێوەرەكانیــان تاقی بكەنەوە و‬ ‫دەخرێنــ ‌ە كێبەركێوە كە دواجار باشــترینیان‬ ‫دێتە هەڵبژاردن"‪.‬‬

‫هەڵبەت پێشــتر وەزارەتی كارەبــا پێوەرێكی‬ ‫بەناوی زیــرەك لە پارێــزگای هەولێــر تاقی‬ ‫كــردەوە‪ ،‬بەاڵم ئەو پێــوەرە تەمبەڵ دەرچوو‪،‬‬ ‫حەوت هەزاردانەیان بۆ مااڵن بەست كە نرخی‬ ‫هەر دانەیەكیان ‪ 180‬دۆالر و تێكڕایان ملوێنێك‬ ‫و ‪ 260‬هەزار دۆالر بوو‪ .‬ئەوانە كە لە ئەســتۆی‬ ‫وەزارەت بوون‪ ،‬پێوەرەكان گرفتی گواستنەوەی‬ ‫زانیارییــان هەبــوو و تەمبــەڵ دەرچــوون‪.‬‬ ‫گوتەبێژەكــەی وەزارەتی كارەبــا دەڵێ‪" ،‬ئەو‬ ‫پێوەرانەی ئێستە زیرەكتر و پێشكەوتووترن"‪.‬‬ ‫ئەو پێوەرانە بارێكــی ئەوەندە قورس نین تا لە‬ ‫تاقەتی حكوومــەت نەبێت و مەزەندە دەكرێت‬ ‫نرخــی هەر پێوەرێكی زیــرەك ‪ ١٠٠‬دۆالر بێت‪.‬‬ ‫وەزارەتــی كارەبا كــە ملیۆنێــك و ‪ ٤٠٠‬هەزار‬ ‫بەشــداربووی هەیە‪ ،‬كــۆی پێوەرەكانیان ‪١٤٠‬‬ ‫ملیۆن دۆالر دەكات‪ .‬جگە لــە پێوەری مااڵن‪،‬‬ ‫كوردســتان كە ‪ ٤٣‬هەزار محاویلــەی هەیە‪،‬‬ ‫نرخی هەموو پێوەرەكانی ئەوانیش چوار ملیۆن‬ ‫و ‪ ٣٠٠‬هــەزار دۆالرە‪ .‬ســەرباری ئەوانە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫بڕێكیش بۆ پێوەری كارگە و بەڕێوەبەرایەتی و‬ ‫وەزارەتەكانی حكوومەت بــڕوات كە ژمارەیان‬ ‫ڕوون نییە و پێوەرەكانیان گەورەتر و نرخیشیان‬ ‫گرانترە‪.‬‬ ‫واتە بــەو پێیە تێچووی كــۆی دانانی پێوەری‬ ‫زیرەك‪ ،‬ڕەنگە لە ‪ ١٥٠‬ملیۆن دۆالر تێپەڕ نەكات‪،‬‬ ‫گوتەبێــژی وەزارەتی كارەبــا ڕای دەگەیەنێ‪،‬‬ ‫پارەی پێوەرەكان لە ئەستۆی حكوومەت خۆی‬ ‫دەبێت‪ .‬دواجار ڕەنگە پارەی كۆی ئەو پێوەرانە‪،‬‬ ‫یەكسان بێت بە پارەی ئەو كارەبایەی خەڵكی‬ ‫لە پشت پێوەرەكانیانەوە بردوویانە‪.‬‬ ‫پێــوەری زیرەك ســوودەكانی زۆرن و كارەبای‬ ‫بەردەوامیــش دابیــن دەكات‪ ،‬بــەاڵم الیەنی‬ ‫نەرێنیشــی هەیە و ئەویش لەگەڵ بەستنیان‬ ‫ڕەنگــە ئــەو كارمەندانەی بــۆ وەرگرتنی پارە‬ ‫لــە دەرگای ماڵــەكان دەدەن و ئــەو مۆلیدە‬ ‫ئەهلییانەی ئێستە هەن‪ ،‬جێگەكەیان لەق بێت‪.‬‬

‫گوندی كۆری چەقیوە‬

‫لە كۆی پێنج هەزار خانوو سێ هەزار خانوو فرۆشراونەتەوە‬ ‫گوندی كۆری كە بۆ خەڵكی كەمدەرامەت و كرێنشینان لە هەولێر بڕیاری دروستكردنی درا‪ ،‬خەونی‬ ‫پێنج هەزار خێزانی كرێچی بوو كە ئێستە تەنگژەی دار‌ایی تەنگی پێ هەڵچنیوه و پڕۆژەكەی پەك‬ ‫خستووە‪ .‬خەڵك جاران واستەی دەكرد تا خانوویەكی بەركەوێت‪ ،‬بەاڵم ئێستە واستە دەكەن لێیان‬ ‫وەربگیرێتەوە و ناویان لە لیســتی سوودمەندان نەبێت‪ ،‬زۆریان لە پڕۆژەكە نائومێد بوون و بە زیان‬ ‫خانووەكانیان دەفرۆشنەوە و خاوەن نووسینگەیەكیش دەڵێ‪“ ،‬نزیكەی سێ هەزار خانوویان كڕین‬ ‫و فرۆشتنیان پێوە كراوە”‪.‬‬ ‫وشە‪ /‬هەولێر‪ -‬چواس خالید‬ ‫چوار ســاڵ لەمەوبەر لەناو زیاتــر لە ‪ ٦٥‬هەزار‬ ‫فۆڕمی پڕكراوەدا‪ ،‬تیروپشــك بــۆ پێنج هەزار‬ ‫خانــووی گوندی كۆری لە پارێــزگای هەولێر‬ ‫كرا‪ .‬ئەو خانووانە كــە بۆ خەڵكی كەمدەرامەت‬ ‫و كرێنشــینان بوو‪ ،‬خۆشبەخت ئەو كەسە بوو‬ ‫ناوی لە لیستی دەرچووان بوو‪ .‬پڕۆژەكە دەبوو‬ ‫لە ماوەی دوو ســاڵدا تەواو ببێت‪ ،‬بەاڵم ئێستە‬ ‫پــاش چوار ســاڵ تەنیا هەزار لــە خانووەكان‬ ‫بەرێژەی ‪ 95%‬تەواو بوون‪ ،‬خاوەنی خانووەكان‬ ‫كە حــەوت هەزار دۆالر پێشــەكییان داوە‪ ،‬نە‬ ‫گرێبەستیان هەیە و نەدەزانن خانووەكەیان لە‬ ‫كوێی پڕۆژەكەدا هەڵكەوتووە‪.‬‬ ‫گوندی كــۆری دەكەوێتە ڕۆژهەاڵتی شــاری‬ ‫هەولێر و لەســەر ڕێی مەســیف هەڵكەوتووە‪،‬‬ ‫بەشــانوباڵی هەڵــدەدرا كە حكوومــەت وەك‬ ‫هــاوكاری خەڵكی كەمدەرامەت‪ ،‬شــوێنێكی‬ ‫باشــی بۆ ئەو پڕۆژەیە هەڵبژاردووە و زەوی ئەو‬ ‫ناوچانە لە كڕین نەهاتوون‪ .‬كەچی ئەو شــوێنە‬ ‫بۆ خەڵكی كەمدەرامــەت خێری نەدایەوە و بە‬

‫دوو هەزار دۆالر زیان‪ ،‬دەست لە خەونی بوون‬ ‫بە خاوەنی خانوو بەردەدەن‪.‬‬ ‫محەمــەد ماوەیەكە خانووەكەی بۆ فرۆشــتن‬ ‫داناوە و دەڵێ‪" ،‬تا ئێستە تەنیا كاغەزی حەوت‬ ‫هەزار دۆالرەكەم الیە و گرێبەســتیان لەگەڵ‬ ‫نەكردووین‪ ،‬كە پێویســت بوو لە نێوان ئێمەی‬ ‫كڕیار و خــاوەن پڕۆژە گرێبەســت هەبێت و‬ ‫مــاوەی تەواوبوون و ســزای پابەنــد نەبوونی‬ ‫تێــدا بێت كە ئەوە خەڵكــی نائومێد كردووە و‬ ‫زۆربەیان فرۆشتوویانە"‪.‬‬ ‫كەریمیــش خانــوو‌ی لــە گوندی كــۆری بۆ‬ ‫دەرچووە و ئێستە لە نووســینگەی خانووبەرە‬ ‫بۆ فرۆشتنی داناوە‌و دەڵێ‪" ،‬پێمان گوترا دوای‬ ‫دوو ســاڵ خانووەكانتان ڕادەســت دەكرێت‪،‬‬ ‫كەچی لــەدوای ئەوەوە هــەر دەگوترێ هەزار‬ ‫خانوو تەواو بووە و دابەش دەكرێت و هیچیش‬ ‫دیار نییــە"‪ .‬ئەو كە لە پڕۆژەكــە نائومێد بووە‪،‬‬ ‫دەیەوێــت حەوت هەزار دۆالرەكەی دەســت‬ ‫بكەوێتەوە‪.‬‬ ‫كاروانیش بەهۆی تەنگژەی دارایی و بێ پارەیی‬ ‫خانووەكەی دەفرۆشــێت و دەڵێ‪" ،‬پێویستم بە‬ ‫پارەیە"‪.‬‬

‫جیا لەوە كەسانێك هەن ئامادەن هەر بڕێك لەو‬ ‫پارەیان دەست بكەوێتەوە كە بۆ پێشەكییەكەی‬ ‫داویانە و لــەو تەنگژە دارایییەدا كەلێنێكیان بۆ‬ ‫بگرێت‪ .‬ئەیــووب خانووەكەی بە كەمتر لە دوو‬ ‫هەزار دۆالر بۆ فرۆشتن داناوە و دەڵێ‪" ،‬پڕۆژەكە‬ ‫كاری تێــدا ناكرێت و دیاریش نییە كەی تەواو‬ ‫دەبێت"‪.‬‬ ‫ئــەو پڕۆژەیــە بــۆ چارەســەری كێشــەی‬ ‫نیشتەجێبوونه لە هەولێ ‌ر و نابێت خانووەكانی‬ ‫گوندی كۆری كڕین و فرۆشتنیان پێوە بكرێت‬ ‫و بەناو ناكرێت‪ ،‬بەاڵم ئەوانە وەكالە و كۆمپیالە‬ ‫ال دادنووس لە نێوان كڕیار و فرۆشیار دەكەن و‬ ‫بەو ڕێیەوە زۆرێك لە كرێنشینان خانووەكانیان‬ ‫فرۆشتووە و ئێســتەیش لە نووســینگەكانی‬ ‫فرۆشتنی خانووبەرە ژمارەیەكی زۆر بۆ فرۆشتن‬ ‫هەن‪.‬‬ ‫حەكیم حوسێن حەمەد لە كۆمپانیای بۆچوون‬ ‫بۆ بازرگانی گشــتی و كڕین و فرۆشتنی زەوی‬ ‫و كۆمەڵــەی نیشــتەجێبوون ڕای دەگەیەنێ‪،‬‬ ‫ژمارەیەكی زۆری خانــووی كۆرییان لەالیە بۆ‬ ‫فرۆشــتن و نرخەكانیشــیان تەنیا پێنج هەزار‬ ‫دۆالرە‪.‬‬ ‫حەكیم هــۆی بەزیان فرۆشــتنی خانووەكان‬ ‫بــۆ دواكەوتنــی پڕۆژەكە و تەنگــژەی دارایی‬ ‫دەگەڕێنێتــەوە‪ ،‬كــە پێشــتر لە ســەرەتای‬ ‫تیروپشــكەكان و بوونــی ژمارەیەكــی كەمی‬ ‫خانــووەكان بۆ فرۆشــتن و بەر لــە تەنگژەی‬ ‫دارایی‪ ،‬نرخیان ســی هــەزار دۆالر بووە‪ .‬ئەو‬ ‫دەڵــێ‪" ،‬ڕۆژانە خەڵك دێــن و خانووەكانیان بۆ‬ ‫فرۆشتن دەنووسن"‪.‬‬

‫كەمێك ئەوالتر و نزیك پڕۆژەكە‪ ،‬نووســینگەی‬ ‫حاجی حوســێنە‪ .‬زانا حاجی حوسێن میرانی‬ ‫ش شــەڕی داعش‬ ‫خاوەنی‪ ،‬ئاماژە بە قۆناغی پێ ‌‬ ‫دەدات كــە ڕۆژانە زیاتر لــە ‪ ١٥‬خانوو تەنیا لە‬ ‫نووسینگەكەیان كڕین و فرۆشتنی پێوە كراوە و‬ ‫دەڵێ‪" ،‬لەو پێنج هەزار خانووەی گوندی كۆری‪،‬‬ ‫نزیكەی ســێ هــەزار خانوویان فرۆشــراون"‪.‬‬ ‫زانــ‌ا دابەزینــی نرخ بــۆ ژمــارەی زۆریان لە‬ ‫نووسینگەكان و نائومێدی خەڵكی بە پڕۆژەكە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە و دەڵــێ‪" ،‬ئەو خانووانە هی ئەو‬ ‫نرخە نین"‪.‬‬ ‫كەســانێك كــە خانوویان بــۆ دەرچــووە بۆ‬ ‫ڕەتكردنــەوەی خانووەكانیــان ســەردانی‬ ‫پارێزگایان كردووە و داوایان كردووە ناویان له‬ ‫ی سوودمەندان دەربهێندرێن‪.‬‬ ‫لیست ‌‬ ‫تاهیر عەبدواڵ جێگــری پارێزگای هەولێر ئەوە‬ ‫ناشــارێتەوە و ڕای دەگەیەنێ‪ ،‬كەسانێك لەبەر‬ ‫دواكەوتنی پڕۆژەكە داوایان كردووە خانووەكان‬ ‫بگەڕێننەوە و پارەكەیان پێ بدرێتەوە‪ .‬جێگری‬ ‫پارێزگار كە ئەوە بە شــتێكی ئاسایی لە قەڵەم‬ ‫دەدات و دەڵــێ‪" ،‬وەبەرهێن ناتوانێ پارەكەیان‬ ‫بۆ بگەڕێنێتەوە و لە پڕۆژەكەی خەرج كردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر كەســێكی تر بیەوێــت ناوەكەی‬ ‫لەجێی ئەو دادەنرێت"‪.‬‬ ‫لەبــارەی دواكەوتن و تەواوبوونــی پڕۆژەكە‪،‬‬ ‫تاهیر عەبدواڵ بە بێزارییــەوە ڕای دەگەیەنێ‪،‬‬ ‫"هیچ گۆڕانكارییەكی نوێ نییە لەسەر پڕۆژەی‬ ‫خانووی كۆرییەكان"‪ .‬پێشــتر ئەو بەرپرسەی‬ ‫پارێزگا بە "وشــە"ی ڕاگەیاندبــوو تەنگەژەی‬ ‫دارایــی كاریگەری لەســەر بەرەوپێشــچوون‬

‫و كاركردن لــە پڕۆژەكە هەبــووە و بەهۆیەوە‬ ‫دواكەوتــووە‪ .‬ئەوكات بــۆ بەردەوامی پڕۆژەكە‬ ‫باسی لە دوو ئەگەر كرد‪" .‬ڕەنگە ئەو پێنج هەزار‬ ‫خێزانە جیا لەو قیســتەی لەگــەڵ وەرگرتنی‬ ‫كلیل ماوە‪ ،‬پێویست بكات پێشەكییەكی تریش‬ ‫بدەن‪ .‬خۆ ئەگــەری دووەمیــش بەناوكردنی‬ ‫پڕۆژەكەیە تــا وەبەرهێن بتوانێــت لە ڕەهنی‬ ‫دابنێت و قــەرزی پێ وەربگرێت و ئەو پڕۆژەیە‬ ‫پێویستی بە پاڵپشتی دارایی هەیە"‪.‬‬ ‫لەو پڕۆژەیــە وەبەرهێن تەنیا حــەوت هەزار‬ ‫دۆالری لەو پێنــج هەزار خێزانــە وەرگرتووە‬ ‫و هەركاتێكیــش خانووەكان ڕادەســت كران‪،‬‬ ‫دەبێت خاوەنی خانووەكە ‪ ١٢‬هەزار و ‪ ٧٥٠‬دۆالر‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫ئێســتە ‪%٩٥‬ـــی هەزار خانوو تەواو بووە و خۆ‬ ‫ئەگەر هەروەك پێشــتر پارێزگای هەولێر ڕای‬ ‫گەیاندبوو ئەو هەزار خانووە ڕادەســت بكرێت‪،‬‬ ‫ئەوا وەبەرهێن سەرمایەكی دێتە دەست‪.‬‬ ‫لەنــاو پڕۆژەكەش نوێنەری پارێــزگا ئەندازیار‬ ‫عەزام یاسین حەمەڕەش دەڵێ‪" ،‬لە هەوڵدان ئەو‬ ‫هــەزار خانووەیە كە ‪ %٩٥‬یان تەواو بووە و تەنیا‬ ‫وردەكاری ناوەوەیان ماوە و تەواو دەكرێن؛ كار‬ ‫دەكەن بۆ دابەشكردنیان و ئەگەر ئەوانە دابەش‬ ‫نەكەن‪ ،‬ئەوا پڕۆژەكە بەیەكجار دەوەستێت"‪.‬‬ ‫گونــدی كــۆری كە بــە هاوكاری ســندوقی‬ ‫نیشــتەجێبوون جێبەجێ دەكرێت كە نیوەی‬ ‫پارەی خانووەكە‪ ،‬واتا نزیكەی دوو دەفتەر خاوەن‬ ‫خانوو بیدات و نیوەكەی تریش لە ســندووقی‬ ‫نیشتەجێبوون ڕابكێشرێت و بەماوەی ‪ 10‬ساڵ‬ ‫حكوومەت بە قیســت لە خــاوەن خانووەكانی‬

‫كوردستانی‬

‫وشە‪ /‬مەحموود ئیسماعیل‬ ‫دوای سێ ساڵ لە وێرانكاریی رێكخراوی داعش‬ ‫و نزیكــەی نۆ مانگی جەنگــی ئازادكردنەوەی‬ ‫لەالیەن هێزێكی جیاتایفە و دەیان بۆردومانی‬ ‫ئاســمانی و هــەزاران تەرمــی ژێــر خانووە‬ ‫رووخاوەكانــەوە‪ ،‬مووســاوییەكان تــا چەند‬ ‫گەشبینن؟‪.‬‬ ‫خەڵەف عوبێد حەدیدی ئەندامی ئەنجوومەنی‬ ‫پارێزگای نەینەوا لەوبارەوە بە"وشە"ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئێستە ئەوەی پێویســتە لە مووسڵ دەست پێ‬ ‫بكات‪ ،‬بە هاوشێوەی ئەوەیە كە لە دوای جەنگی‬ ‫دووەمی جیهانی لە البردنی پاشــماوەكانی ئەو‬ ‫جەنگە كراوە‪ ،‬ئەوەش چەند فایلێك دەگرێتەوە‬ ‫لەوانە سیاســی و ئاوەدانكردنــەوە و هزری و‬ ‫دەروونــی و ئابووری و ئاشــتیی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بەاڵم بەداخەوە تا ئێستە پارێزگای نەینەوا هیچ‬ ‫پالنێكی روونی بۆ ئەو بابەتە نییە‪ ،‬ئێستە تەنیا‬ ‫گرنگی بە ئاوەدانكردنەوەی ژێرخان و دامەزراوە‬ ‫خزمەتگوزارییەكان دەدرێت‪.‬‬ ‫زیاتــر گوتی‪ ،‬بــۆ رووبەڕووبوونــەوەی هزری‬ ‫داعش پشــت بە وەقفی ســوننە دەبەستین‪،‬‬

‫بەاڵم ئەوانە بەس نین بەبێ چارەســەركردنی‬ ‫هۆكارەكانی ســەرهەڵدانی تیرۆر سەر لە نوێ‪،‬‬ ‫لــە كۆمەڵگەیەك كە هەموو بنەماكانی ژیانی لە‬ ‫دەســت داوە و ئێســتە لەناو كەمپ و خێوەت‬ ‫ژیان بەسەر دەبات‪.‬‬ ‫ئەو ئەندامەی ئەنجوومەنــی پارێزگای نەینەوا‬ ‫رای گەیاند‪ ،‬لە سەردانمان بۆ مووسڵ بینیمان‬ ‫كــە شــارەكە ‪80%‬ی وێرانەیە‪ ،‬لــە ژێرخان و‬ ‫دامــەزراوە خزمەتگوزارییــەكان و ‪100%‬ی‬ ‫پردەكانیــش وێــران بوونە‪ ،‬جگە لــە خانوو و‬ ‫موڵك و ماڵی گشــتی و مانەوەی سەتان تەرمی‬ ‫هاوواڵتییــان لەژێــر پاشــماوەی رووخاوی‬ ‫شارەكە‪ ،‬ئێستە مووســڵی كۆن كەڵكی ژیانی‬ ‫نەمــاوە و بە گشــتی ژینگەی شــارەكە تێك‬ ‫چووە و بوونی تەرمە شــیبووەكانیش بوونەتە‬ ‫هۆی باڵوبوونەوەی چەندان نەخۆشــی‪ ،‬جگە‬ ‫لە كێشــەی ئەو مندااڵنەی كە دایك و باوكیان‬ ‫نەماوە و ئەو ئافرەتانەی كە مێردیان كوژراوە‪.‬‬ ‫ئاماژەی كرد‪ ،‬بەپێی پێشــبینییەكان لە كاتی‬ ‫بەڕێوەچوونی پرۆسەی ئازادكردنەوەی مووسڵ‪،‬‬ ‫نزیكەی ‪ 15‬هــەزار قوربانی هەیــە‪ ،‬هەروەها‬ ‫ژمارەی قوربانییان لەوەتــەی هاتنی داعش و‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫مووساڵوییەكان‬ ‫بەدیار شارە‬ ‫رووخاوەكەیاندا‬ ‫چی چاوەڕوانیان‬ ‫دەكات؟‬ ‫تا جەنگەكە ‪ 40‬هەزار كەس دەبێت‪ ،‬بێجگە لە‬ ‫برینداران‪ ،‬هەرچی تێچووی ئاوەدانكردنەوەی‬ ‫شارەكەیە بە پێی پێشــبینییەكان دەگاتە ‪50‬‬ ‫ملیار دۆالری ئەمەریكایی‪.‬‬ ‫روونی كردەوە‪ ،‬تا ئێستە بەشی راستی شارەكە‬ ‫جەنگی تیادایــە و قوربانی لــێ دەكەوێتەوە‪،‬‬ ‫هەروەها پێشــێلكاری لــە دژی هاوواڵتییان‬ ‫لەالیەن هێــزە تەناهییــەكان كــراوە‪ ،‬بەری‬ ‫راست پێشێلكاری تەناهی لەالیەن پاشماوەی‬ ‫چەكدارانی داعشــەوە هەیە‪ ،‬بۆیە پێشــبینی‬ ‫دەكەیــن ئەگــەر دۆخەكە وا بــڕوات‪ ،‬داعش‬ ‫لــە قۆناغــی رووبەڕووبوونــەوەی چەكداری‬ ‫بەرەو جەنگــی الوازكردن بچێت‪ ،‬واتە جەنگی‬ ‫عەســابەیی و تەقینــەوەكان كــە پێش ‪10‬ی‬ ‫حەزەیرانی ‪ 2014‬پێڕەوی دەكرد‪.‬‬ ‫الی خۆیــەوە غەزوان حامــد خەلیل ئەندامی‬ ‫ئەنجوومەنی پارێــزگای نەینەوا بە"وشــە"ی‬ ‫راگەیانــد‪ ،‬ئێســتە دۆخی ناوەخۆی مووســڵ‬ ‫بەرێژەیی خراپە و وێران بووە‪ ،‬بەشــی راستی‬ ‫مووســڵ ژێرخانەكەی بە تەواوەتی وێران بووە‬ ‫و خزمەتگوزارییەكان تا رادەیەكی زۆر نەماون‪،‬‬ ‫بۆیە ئاوەدانكردنەوەی شــارەكە وەك پێویست‬

‫نــاڕوات و پێویســتمان بە یارمەتــی واڵتانی‬ ‫كۆمەكبەخش هەیە‪.‬‬ ‫زیاتــر گوتی‪ ،‬بەهــاوكاری وەقفی ســوننە لە‬ ‫مووسڵ بەرنامەمان هەیە بۆ رووبەڕووبوونەوەی‬ ‫هزری داعشی لە مزگەوتەكانەوە كە گرنگی بە‬ ‫كولتووری بەیەكەوەژیان بدەن‪ ،‬تا ئێســتەش‬ ‫تاوتوێــی دواڕۆژی كەســوكاری چەكدارانی‬ ‫داعش دەكەین‪.‬‬ ‫شــێخ موزاحم ئەحمەد حوێت گوتەبێژی هۆزە‬ ‫عەرەبییەكانی نەینەوا بۆ "وشــە" رای گەیاند‪،‬‬ ‫بۆ قۆناغی دوای داعش پێشبینی دروستبوونی‬ ‫جەنــگ لە نێــوان پێكهاتەی ســوننە خۆیان‬ ‫كە هەندێكیان ســەر بە حەشــدی شەعبین و‬ ‫هەشــیانە ســەر بە هیچ الیەنێكی فەرمی یان‬ ‫سیاســی نین‪ ،‬هەروەها دوای ئازادكردنەوەی‬ ‫تەلەعفــەر و موحەلەبییــەش چاوەڕوانــی‬ ‫دروســتبوونی كێشــەی گــەورە دەكەیــن‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لەگەڵ بوونی حەشدی شەعبی لەناو‬ ‫مووســڵ و لە دەوروبەریشیەوە‪ ،‬بۆیە جەنگەكە‬ ‫زیاتر تایفی و لەسەر ناســنامە و مەزەو و ئاین‬ ‫دەبێ‪.‬‬ ‫زیاتــر گوتی‪ ،‬بــۆ داهاتوو پێشــبینی ناكۆكی‬

‫لە نێــوان سیاســەتوانانی نەینــەوا و پێكهاتە‬ ‫جیاجیاكان دەكەین‪ ،‬لەوانە لە نێوان سوننەكان‬ ‫كــە هۆكارەكەشــی شــیعەیە كە ســەیری‬ ‫رووبەڕووبوونەوەی سونە لەگەڵ یەكتر دەكەن‪،‬‬ ‫ئێستە ئێران لە رێی كۆنگرە و كۆبوونەوەكانەوە‬ ‫هەوڵ دەدات ســوود لە سوننە وەربگرێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫ســوننە ئەوانە رەت دەكەنەوە كــە هەر ئەوان‬ ‫بوون كە پێشــتر لــە گۆڕەپانەكانــی مانگرتن‬ ‫دەهۆڵیان دەكوتی‪ ،‬ئێستەش ئەو رۆڵە دەبینن‪،‬‬ ‫بۆیە پێشبینی كێشەی نێوان سوننە دەكەین و‬ ‫هۆكارەكەشی سیاسەتوانانە‪.‬‬ ‫ئاماژەی كرد‪ ،‬ئەو نووســینگانەی حەشــدی‬ ‫شــەعبی كە لە مووســڵ كراونەتەوە ئێرانین‬ ‫و لەالیــەن نــووری مالیكییــەوە پاڵپشــتی‬ ‫دەكرێــن و مانەوەشــیان دۆخــی شــارەكە‬ ‫دەخەنــە مەترســییەوە‪ .‬دووپاتــی كــردەوە‬ ‫كە پێشــێلكارییەكانی حەشــدی شــەعبی‬ ‫هاوتایە لەگەڵ ئــەوەی داعش و زیاتریشــە‪،‬‬ ‫رێكخراوەكانیش ئەو پێشــێلكارییانەیان تۆمار‬ ‫كــردووە‪ ،‬بۆیە ئەگەر حەشــدی شــەعبی لە‬ ‫شــارەكە نەچوونە دەرەوە‪ ،‬ئــەوە دۆخەكە زۆر‬ ‫خراپتر دەبێ لەوەی ئێستە‪.‬‬

‫شەوبۆ چوار شوو دەكات و پێنج كچیشی بێ‬ ‫سەرپەرشت دەبێت‬ ‫وشە‪ /‬ئیڤان عەبدوڕەحمان‬ ‫ژنێكی تەمەن ‪ ٣٥‬ســاڵ لە ســلێمانی دوای‬ ‫ئــەوەی چوار جــار هاوســەرگیری دەكات و‬ ‫پێنج منداڵی دەبێت لە هاوسەرەكانی‪ ،‬ئێستە‬ ‫ســێ كچی حاشــای لێ دەكــەن‪ ،‬دووان لە‬ ‫كچەكانیشی هەریەك لەالیەك دەژین‪ ،‬یەكێك‬ ‫لە منداڵەكانیشی نازانێت باوكی كێیە‪ ،‬ئێستە‬ ‫خۆیشــی بەهۆی بردنی پارە و زێڕ لە دوایین‬ ‫هاوسەری‪ ،‬لە گرتووخانەیە‪.‬‬ ‫ئەو دەیەوێ بە "شەوبۆ" ناوی بهێنرێت‪ ،‬ماوەی‬ ‫چەند مانگێكە بەهۆی خەڵەتاندنی هاوسەری‬ ‫چوارەمــی‪ ،‬لــە گرتووخانەیــە‪ .‬دوای ئەوەی‬ ‫هاوســەرگیری لەگەڵ پیرە پیاوێكی تەمەن‬ ‫‪ ٨٠‬ساڵ دەكات بۆ بەدەســتهێنانی پارەكانی‪،‬‬ ‫لەالیەن پۆلیسەوە دەگیرێت و رادەستی دادگا‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫شەوبۆ چیڕۆكی ژیانی بۆ "وشە" دەگێڕێتەوە‪،‬‬ ‫"تەمەنم ‪ ١٩‬ســاڵ بوو هاوســەرگیرم لەگەڵ‬ ‫پیاوێكدا كرد‪ ،‬وەك ژن و مێردی ئاسایی خۆشی‬ ‫و ناخۆشی لە نێوانماندا هەبوو‪ ،‬سێ منداڵمان‬ ‫هەبوو ئەوكاتەی بەهۆی كاركردنەوە كێشــە‬ ‫كەوتە نێــوان براكانم و مێردەكــەم‪ ،‬براكانم‬ ‫منیان بردەوە ماڵەوە و ماوەی مانگێك بەندیان‬ ‫كــردم و ناچاریــان كردم لــە مێردەكەم جیا‬ ‫ببمــەوە‪ ،‬دوای جیابوونەوەم هەموو ڕۆژ لێیان‬ ‫دەدام و بەجۆرێك ئازاریان دەدام تا منداڵەكانم‬

‫نەگەڕێنمەوە‪ ،‬دواجار من لە هەرسێ كچەكەم‬ ‫بێبەری بووم"‪.‬‬ ‫شــەوبۆ بە یارمەتی دایكی لە مــاڵ ڕا دەكات‬ ‫و دەچێتە شــەڵتەری ژنان‪ ،‬لەوێ ماوەی دوو‬ ‫مانــگ دەمێنێتەوە‪ ،‬دواتر هەمــوو ماڵەوەیان‬ ‫بانگ دەكرێن بۆ شــەڵتەر و بەڵێننامەیان پێ‬ ‫پڕ دەكرێتەوە كە چیتر پێوەندییان بەو كچەوە‬ ‫نامێنێت و ئەویش حاشــا لــە هەموو خزم و‬ ‫كەسەكانی دەكات‪.‬‬ ‫ســابیر‪ ،‬هاوســەری دووەمی شــەوبۆ‪ ،‬دوای‬ ‫ئەوەی لە شەڵتەر دەردەچێت‪ ،‬هاوسەرگیری‬ ‫لەگەڵــدا دەكات‪ ،‬بــەاڵم دوای چەند مانگێك‬ ‫لەویش جیا دەبێتەوە‪.‬‬ ‫"كاتێــك لــە شــەڵتەر هاتمــە دەرەوە هیچ‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪9‬‬

‫كەســم نەبــوو‪ ،‬ســابیرم ناســی و الی مەال‬ ‫هاوسەرگیریمان كرد‪ ،‬چەند مانگێك بەیەكەوە‬ ‫بووین و سابیر جێی هێشتم‪ ،‬ئەوكاتەی سابیر‬ ‫جێی هێشــتم دووگیان بووم‪ ،‬بەاڵم دڵنیا نیم‬ ‫كە منداڵەكەم لە سابیرە یان عەلی هاوسەری‬ ‫پێشــووم‪ ،‬كاتێــك منداڵم بوو هیچ شــتێكم‬ ‫نەبوو و ‪ ١٦‬ســەعات هیچم نەخواردبوو‪ ،‬دوای‬ ‫لەدایكبوونەكەشــی سێ شــەو و ڕۆژ هیچم‬ ‫نەخوارد و ترســم هەبوو منداڵەكەم لە برسان‬ ‫بمرێت"‪ ،‬شەوبۆ وای گوت‪.‬‬ ‫وەك ئــەوەی خــۆی دەیگێڕێتــەوە‪ ،‬بەهۆی‬ ‫برسێتی و نەتوانینی بەخێوكردنی منداڵەكەی‪،‬‬ ‫بــە ناچــاری بڕیــار دەدات منداڵەكــەی لە‬ ‫شوێنێكی قەرەباڵغ فڕێ بدات‪.‬‬

‫"كچە ســێ رۆژییەكەم بــردە الی مزگەوتی‬ ‫ســەیوان لە ســلێمانی‪ ،‬هەر خۆم پێوەندیم‬ ‫بە ژمارە ‪104‬ی پۆلیســەوە كــرد‪ ،‬لە دوورەوە‬ ‫چاودێــری منداڵەكــەم دەكرد‪ ،‬تــا هاتن و‬ ‫بردیان"‪ ،‬شەوبۆ وای گوت‪.‬‬ ‫دۆزینەوە و هەڵگرتنی منداڵێكی تازە لەدایكبوو‬ ‫لە بەردەم مزگەوتی ســەیوان لە ســلێمانی‪،‬‬ ‫لەكاتــی خۆیدا لە چەنــدان كەناڵی میدیایی‬ ‫باڵو كرایەوە‪ .‬شــەوبۆ دەڵێ‪" ،‬تا هەڵگرتنەوەی‬ ‫منداڵەكە لە دوورەوە چاودێریم دەكرد‪ ،‬قاژەی‬ ‫جەرگم دەهات‪ ،‬بەاڵم چارەی ترم نەبوو"‪.‬‬ ‫"بەختیــار" هاوســەری ســێیەمی شــەوبۆ‪،‬‬ ‫ئەوكاتەی شــەوبۆ شــەوان لــە كافتریایەك‬ ‫كار دەكات یەكتر دەناســن و هاوســەرگیری‬ ‫دەكەن‪ .‬بەگوتەی شــەوبۆ "ماوەی دوو ســاڵ‬ ‫لەگەڵ بەختیار ژیام و كچێكم بوو‪ ،‬زۆر هەوڵم‬ ‫دا كچەكەی ترم لە خانەی بێسەرپەرشــتان‬ ‫بێنمەوە‪ ،‬بــەاڵم نەمتوانی‪ ،‬چونكــە بەختیار‬ ‫گوتی تووشی دادگا و گرتن دەبین‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫نەمدەزانــی كچی كام لــە مێردەكانمە‪ ،‬دواتر‬ ‫كێشە دروست بوو بەختیاریش جێی هێشتم‬ ‫و لەگــەڵ كچەكەم دووبارە بــە تەنیا مامەوە‪،‬‬ ‫منیش توانــای بەخێوكردنی كچەكەمم نەما‪،‬‬ ‫لە یانەیەكی شــەوان لە سەعات چواری ئێوارە‬ ‫تا دووی شەو كارم دەكرد‪ ،‬كچەكەم بردە الی‬ ‫خێزانێــك تا بەخێوی بكــەن و مانگانە پارەی‬ ‫خەرجی منداڵەكەم پێ دەدان"‪.‬‬ ‫"حاجی عەباس" هاوســەری چوارەمی شەوبۆ‪،‬‬

‫تەمەنی ‪ ٨٠‬ساڵە و زۆر لە شــەوبۆ گەورەترە‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەهۆی ئــەوەی پــارەدارە‪ ،‬شــەوبۆ‬ ‫هاوسەرگیری لەگەڵ دەكات‪.‬‬ ‫"حاجی عەباســم لەڕێی هاوڕێیەكی كوڕمەوە‬ ‫ناســی و بەیەكەوە پالنمان دانا هاوسەرگیری‬ ‫لەگەڵ بكەم و پارەكانی ببەم و پێكەوە لەگەل‬ ‫ئەو كــوڕە ڕا بكەیــن‪ ،‬بووین بــە ژن و پیاو‪،‬‬ ‫تەنیا دوو شــەو لەگەڵیدا مامــەوە‪ ،‬دواتر ‪٢٥‬‬ ‫مســقاڵ زێڕ و چوار ملیۆن دینــارم برد و ڕام‬ ‫كرد‪ ،‬وامزانی پالنەكەم زۆر بەباشــی ســەری‬ ‫گرتووە‪ ،‬بــەاڵم وا نەبوو‪ ،‬من و كوڕە هاوڕێكەم‬ ‫دەمانویســت بڕۆینە دەرەوەی واڵت‪ ،‬كەچی‬ ‫گیراین‪ ،‬عەباس شــكاتی لێ كردبووم‪ .‬ئێستە‬ ‫بۆ ڕزگاربوونــم دەبێت لەالیەن كەســێكەوە‬ ‫دەســتەبەری ‪/‬كەفالەت‪ /‬بكرێم و هەموو ئەو‬ ‫پارە و زێڕانەی عەباس بدەمەوە"‪ ،‬شــەوبۆ وای‬ ‫گوت‪.‬‬ ‫ســێ كچەكەی شــەوبۆ كــە گەورەترینیان‬ ‫تەمەنی ‪ ١٣‬ســاڵە لــە یەكەم هاوســەرین‪،‬‬ ‫حاشــایان لە دایكیان كردووە‪ .‬شــەوبۆ خۆی‬ ‫دەڵێت كە چەندان جار هەوڵی داوە بیانبینێت‪،‬‬ ‫بەاڵم كچەكانی نایانەوێت‪ ،‬ئێســتە دووانیان‬ ‫لــەالی عەلین و یەكێكیشــیان دایكی عەلی‬ ‫بەخێــوی دەكات‪ ،‬كچێكی كە تەمەنی ســێ‬ ‫ســاڵە لە خانەی بێسەرپەرشــتانە‪ ،‬كچێكی‬ ‫تریشــی لە ماڵێك بەخێو دەكرێت لە هەولێر‪،‬‬ ‫شــەوبۆ خۆیشــی لە گرتووخانەیە و نازانێت‬ ‫چارەنووسی بەكوێ دەگات‪.‬‬

‫دۆسیە‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪10‬‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫وەحیدە یاقو هورمز‪:‬‬ ‫مەسیحیی كوردستان و دەشتی نەینەوا پشتگیریی ریفراندۆم دەكەن‬

‫عێراق پشتی لە مەسیحییەكان كرد و كوردستان لەخۆی گرتین‬ ‫ریفراندۆمەكەی ئەنجامی بدات؟‬ ‫ئــەوان زۆر دووپاتیــان دەكــردەوە كــە لەگەڵ‬ ‫حكوومەتی عێراق گفتوگۆ و دانوســتانی ئاشتییانە‬ ‫بكرێت‪ ،‬دەیانگوت نامانەوێت ئەنجامەكەی شــەڕی‬ ‫لــێ بكەوێتەوە‪ ،‬جگــە لەمەش بەڵێنیــان دا دژی‬ ‫ریفراندۆم نەوەســتنەوە و بە پێچەوانەوە پشتگیری‬ ‫بكــەن‪ .‬لــە داهاتوویشــدا شــاندی ئەنجوومەنی‬ ‫بااڵی ریفراندۆم ســەردانی واڵتانی تــر دەكات بۆ‬ ‫دەستخستنی پشتگیری‪.‬‬

‫وشە‪ /‬فەرمان سادق‬ ‫وەحیــدە یاقو هورمــز نوێنەری كریســتانەكان لە‬ ‫ئەنجوومەنــی بــااڵی ریفرانــدۆم‪ ،‬لــە دیدارێكی‬ ‫"وشە"دا تیشك دەخاتە سەر سەردانی شاندی بااڵی‬ ‫ریفراندۆم بۆ ئەوروپا و دووپاتی دەكاتەوە‪ ،‬لە ئاستی‬ ‫نێودەوڵەتیدا پشتیوانی لە سەربەخۆیی كوردستان‬ ‫دەكرێت‪.‬‬ ‫هورمز لەبارەی هەڵوێستی مەسیحییەكانەوە ئاماژە‬ ‫بەوە دەكات كە لەگەڵ سەربەخۆیی كوردستانن‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكدا عێراق لە پاش هێرشەكانی داعشەوە پشتی‬ ‫لە مەســیحییەكانی دەشتی نەینەوا كرد و هەرێمی‬ ‫كوردستان لەخۆی گرتن‪.‬‬ ‫ســەردانی شــاندی ئەنجوومەنی بااڵی كۆمیتەی‬ ‫ریفرانــدۆم بــۆ ئەوروپا‪ ،‬چی لە تێگەیشــتنی ئێوە‬ ‫گۆڕی؟‬ ‫بێگومان پێش ســەردانمان نەماندەزانی بۆچوونی‬ ‫پەرلەمانــی یەكێتیــی ئەوروپــا لەســەر پرســی‬ ‫ریفرانــدۆم چییە‪ ،‬ئەگــەری ئەوەمــان دانا دژ بن‪،‬‬ ‫دوای كۆبوونەوەمــان لەگەڵ بەرپرســانی بەلجیكا‬ ‫خۆشحاڵ بووین كە ئەوان پاڵپشتییان لە ریفراندۆم‬ ‫كرد‪ .‬پاشان لە كۆبوونەوەمان لەگەڵ پەرلەمانتارانی‬ ‫یەكێتیی ئەوروپا دیسان بۆمان دەركەوت ئەوانیش‬

‫دژی ریفراندۆم نین‪ ،‬بە پێچەوانەوە پشــتگیرییان‬ ‫لێ كرد دوای ئەوەی باشــتر لە دۆخی كوردســتان‬ ‫تێگەیشــتن‪ ،‬ئامادەیییان دەربڕی چاودێر رەوانەی‬ ‫كوردستان بكەن‪.‬‬ ‫ئەوروپا پێشــنیازیان چی بوو كە كوردستان پێش‬

‫لەبــارەی بەشــدار نەبوونی بزووتنــەوەی گۆڕان و‬ ‫كۆمەڵی ئیســامی‪ ،‬ئەوروپاییەكان بۆچوونیان چی‬ ‫بوو؟‬ ‫ئەوان پرســیاریان كرد لەســەر بەشــدار نەبوونی‬ ‫نوێنەریان لە كۆمیتەكە‪ ،‬سەرۆكی هەرێم پێی گوتن‬ ‫كە هەوڵ و گفتوگۆكان بەردەوامن بۆ بەشداریكردنی‬ ‫ئەوانیش لە كۆمیتەكە و پێشتریش داوەتنامەیان بۆ‬ ‫چووە تا نوێنەر دەستنیشــان بكەن‪ .‬بۆ ئێمە گرنگە‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵی ئیســامی بەشداری‬ ‫بكەن‪ ،‬چونكە ریفراندۆم پرســێكی نیشــتمانییە و‬ ‫گرنگە هەموو الیەك بەشدار بن‪.‬‬ ‫وەك مەسیحییەكان‪ ،‬داواتان لێ كراوە رۆڵ بگێڕن لە‬ ‫رازیكردنی ئەوروپا و ئەمەریكا و رووسیا؟‬

‫مەسیحییەكان گوزەرانیان لە عێراق نەماوە‪ ،‬نوێترین‬ ‫هەڕەشە بۆ سەر گەلی ئێمە فتوای سەرۆكی وەقفی‬ ‫شــیعە بوو‪ ،‬لە كوردستان رەوشــەكە پێچەوانەیە و‬ ‫كریســتیانەكان جگە لەوەی بەشــێكن لە خەڵكی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بەشــداری كارایان هەیە لە پرۆسەی‬ ‫سیاسیدا‪ .‬وەك كریســتان دەنگی خۆمان بە ئەوروپا‬ ‫گەیانــدووە كە داهاتووی ئێمە لەگەڵ كوردســتان‬ ‫گەرەنتی هەیە‪ ،‬بەتایبەت بەغدا دوای هاتنی داعش‬ ‫دەرگەی بە رووی كریســتیانەكانی دەشتی نەینەوا‬ ‫داخست و پارێزگاریشــی لێ نەكردن‪ ،‬كوردستان‬ ‫دەرگەی وا كردەووە‪.‬‬ ‫بــەاڵم كۆمیتــەی ریفراندۆم هیــچ داواكارییەكی‬ ‫وەهای لە ئێمە نەكردووە رۆڵ بگێڕین‪ ،‬حكوومەتی‬ ‫بەلجیكا و پەرلەمانی ئەوروپاش زانیاریی پێویستیان‬ ‫هەیە كە داهاتووی كریستیانەكان لەگەڵ كوردستان‬ ‫مسۆگەرترە و كوردستان بە قەناعەت و بە یاسا مافی‬ ‫پێكهاتەكانی دابین كردووە‪.‬‬ ‫ئێوە تاكە ژنی نــاو ئەنجوومەنی بااڵی ریفراندۆمن‪،‬‬ ‫ئەوروپاییەكان تێبینییان لەسەر لیژنەكە نەبوو كە بۆ‬ ‫راگرتنی هاوسەنگی رەگەزیی؟‬ ‫ئەوان بە بینینی من خۆشــحاڵ بــوون و وایان لێك‬ ‫دایەوە مافی ژنان لە كوردســتان پارێزراوە‪ .‬لەبارەی‬ ‫كەمی رێــژەی ژن‪ ،‬هیوادارم الیەنە بەشــدارەكان‬

‫گرنگی بە ژن بدەن‪ ،‬بەاڵم وەك لیژنەكە كە شــەش‬ ‫ئەنــدام بــوو‪ ،‬هەبوونی یــەك ژن لەناویانــدا كەم‬ ‫نییە‪ .‬دواجار دەستنیشــانكردنی نوێنەر بەدەستی‬ ‫حزبەكانە‪.‬‬ ‫دەگوترێت بەشــێك لــە مەســیحییەكان لەگەڵ‬ ‫سەربەخۆیی كوردستانن و بەشێك دژن‪ ،‬ئەوە راستە؟‬ ‫زۆرینــەی مەســیحییەكان بەشــداری ریفراندۆم‬ ‫دەكەن‪ ،‬جیاوازی بۆچوون لە نێوانماندا هەیە و ئەوان‬ ‫هەندێــك داواكارییان هەیــە دەیانەوێت گفتوگۆی‬ ‫لەسەر بكەین‪.‬‬ ‫داواكارییان چییە؟‬ ‫بزووتنــەوەی ئاشــووری داوا دەكەن پێشــوەختە‬ ‫لەســەر مافەكان رێككەوتن بكرێــت ئینجا دەنگ‬ ‫بە ریفراندۆم بدەن‪ .‬رەنگە ئەوان مەبەســتیان بێت‬ ‫لەگەڵ بەغدا بمێننەوە وەك موزایەدەیەكی سیاسی‪،‬‬ ‫چونكە بەدیاریكراوی نازانم ئەجێندای ئەوان چییە‪.‬‬ ‫كەوایە دەشــتی نەینەوا كــە گەورەترین ناوچەی‬ ‫نفووزی كریستانەكانە‪ ،‬چارەنووسی چی دەبێت؟‬ ‫دەشــتی نەینەوا ئەوان داوایان كردووە بەشدارییان‬ ‫پێ بكرێت لە ریفراندۆم و بخرێنە سەر كوردستان‪،‬‬ ‫ئەمەشــیان بە فەرمی لــە حكوومەتــی هەرێمی‬

‫ئایدن مەعرووف‪ :‬توركمانەكانی كوردستانیش هەمان چارەنووسی كوردیان هەیە‬

‫كوردستان لە عێراق دیموكراسیترە و پێكهاتەكان دەتوانن لە مافەكانیان سوودمەند بن‬ ‫حكوومەتــی عێراقن‪ ،‬ئەوانەی لە كوردســتان دەژین‬ ‫هەمان چارەنووســی كوردیان هەیە و لەو ناوچەیەش‬ ‫نزیكترین نەتەوە بۆ ئێمە كوردن و پێوەندی خزمایەتی‬ ‫و كۆمەاڵیەتی لە نێوانماندا هەیــە‪ .‬بەاڵم وەك بەرەی‬ ‫توركمانی ریفراندۆم لە ئێســتەدا بەگونجاو نابینین‪،‬‬ ‫چونكە رەوشێكی تایبەتمان هەیە و هێشتا تەلەعفەر‬ ‫لەژێر دەســەاڵتی داعشــدایە‪ ،‬ئەمە هۆی سەرەكییە‪،‬‬ ‫بەاڵم مانــای وا نییە دژی مافەكانــی كوردین‪ .‬رەنگە‬ ‫توركمانەكانی لە كوردستان دەژین رای جیاوازتریان‬ ‫هەبێــت لەوانــەی لــە ناوچەكانی ژێر دەســەاڵتی‬ ‫حكوومەتی عێراقن كە تا ئێستە متمانەیان بە الیەنی‬ ‫سیاســیی كــوردی نییە و مــاوەی ‪ 14‬ســاڵە ئەوان‬ ‫نەیانتوانیوە متمانەی توركمان بەدەست بێنن‪.‬‬

‫ئایدن مەعرووف بەرپرســی بەرەی توركمانی لە كوردســتان و ئەندامی پەرلەمانی كوردســتان لە‬ ‫دیدارێكی “وشــە”دا باس لەوە دەكات كە توركمانەكانی كوردســتان هەمان چارەنووسی كوردیان‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم سەركردایەتی سیاسی كورد نەیتوانیوە متمانە بۆ توركمانەكانی ناوچەكانی ژێر دەسەاڵتی‬ ‫حكوومەتی عێراق دروست بكات‪.‬‬ ‫مەعرووف ئامــاژە بۆ ئەوەش دەكات كە هەرێمی كوردســتان بەراورد بە عێراق دیموكراســیترە و‬ ‫پێكهاتەكان دەتوانن مافەكانیان بەرجەستە بكەن‪.‬‬ ‫وشە‪ /‬هەولێر‪ -‬فەرمان سادق‬ ‫توركمان بەشداری لە پرۆســەی سیاسی كوردستان‬ ‫و عێــراق كــردووە‪ ،‬كام ژینگەیــان گونجاوتر بووە و‬ ‫مافەكانتانی زیاتر بەرجەستە كردووە؟‬ ‫بەشــداریكردنی پێكهاتەكان لە پرۆســەی سیاسی‬ ‫چ لە كوردســتان یان عێــراق‪ ،‬بنەمایەكی باشــە بۆ‬ ‫پراكتیزەكردنی سیســتەمی دیموكراسی‪ ،‬كاریگەری‬ ‫ئەرێنیشــی دەبێت لەسەر ئاســتی نێودەوڵەتی‪ .‬وەك‬ ‫توركمان بەشــدارین لــە پەرلەمانی كوردســتان و‬ ‫پەرلەمانی عێــراق‪ ،‬بــەاڵم گرنگە بەشــداربوونەكە‬ ‫كاریگەریی هەبێت نەك بۆ جوانكردنی ســیمای هەر‬ ‫الیەكیان‪.‬‬ ‫توركمانەكانی كوردستان و عێراقیش گلەیییان هەیە‪،‬‬ ‫توركمان نوێنەری لە حكوومەتی عێراق نییە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫بەگوێرەی دەستوور پێشێلكارییە‪ ،‬بەاڵم لە كوردستان‬ ‫ئەگەرچی بە سیستەمی كۆتا بەشــدارین‪ ،‬رێژەكەی‬ ‫زیاتــرە‪ ،‬لەمەدا كوردســتان زیاتر دیموكراســیترە و‬ ‫پێكهاتەكان دەتوانن بەرجەستەی مافەكانیان بكەن‪،‬‬ ‫بۆیــە گلەیی زیاترمان لە حكوومەتــی عێراقە بەوەی‬ ‫هەم رێــژەی توركمانی زیاتــرە و هەمیش نەیتوانیوە‬ ‫پارێزگارییان لێ بكات بە تایبەت كاتی هاتنی داعش‪.‬‬ ‫لە هەمــووی گرنگتر كاتێــك داوای مافەكانی خۆمان‬ ‫دەكەین‪ ،‬لە كوردســتان و عێراقیــش پەنا دەبەنە بەر‬ ‫حزبــی جێگرەوە بەنــاوی نوێنەرایەتیــی توركمان‪،‬‬ ‫ئەمەش نەك لە ئاستی عێراق‪ ،‬لە ئاستی نێودەوڵەتیش‬ ‫زانیارییان هەیە ئەوانە نوێنــەری توركمان نین‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەمە سیاسەتێكی هەڵەیە و دووبارەكردنەوەی هەمان‬

‫سیاســەتی بەعســە بەرامبەر كورد كە حزبی كوردی‬ ‫دروســت كردبوو بەشداری سیستەمی سیاسییان پێ‬ ‫دەكرا‪ ،‬دروســتكردنی حزبی جێگــرەوە لە خزمەتی‬ ‫پرۆسەكە نییە‪.‬‬ ‫مەبەستتە بڵێی حزبی جێگرەوە پێش توركمان‪ ،‬زیانی‬ ‫بە كورد گەیاندووە؟‬ ‫حزبی دەســەاڵتدار كە حزبی جێگرەوەی دروســت‬ ‫كردووە‪ ،‬زیانــی بەهەردووال گەیانــدووە‪ ،‬هۆكارەكە‬ ‫حزبی دەسەاڵتە كە دروستی كردوون و لە بەرژەوەندی‬ ‫پێكەوەژیــان نابێت‪ ،‬لە بەرژەوەندی كورد‪ ،‬توركمان و‬ ‫مەســیحییەكان نابێت‪ .‬بۆیە زیانی بە پێوەندییەكانی‬ ‫بەرەی توركمانی و ســەركردایەتیی كورد گەیاندووە‬ ‫و هۆكارێك بــووە بۆ ئەوەی لەیەكتــر نزیك نەبینەوە‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەو حزبانە بە ویســتی خۆیان سیاسەت بكەن‪،‬‬ ‫ئەوا رێزیان لێ دەگرین و یارمەتیشــیان دەدەین‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەوە زیانی دەبێت چ لە كوردستان چ لە عێراق‪،‬‬ ‫ئەمە رەنگدانەوەی خراپیشی لەسەر كەركووك هەبووە‪.‬‬ ‫توركمان یەكێكە لەو پێكهاتانــەی داعش كردنی بە‬ ‫ئامانــج‪ ،‬بۆ ئــەوەی ئەمە دووبارە نەبێتــەوە‪ ،‬بەنیازن‬ ‫لــە داهاتوو چی بكــەن‪ ،‬كاتێــك حكوومەتی عێراق‬ ‫پارێــزگاری لێ نەكــردن و پێشــمەرگە بەرگری لە‬ ‫پێكهاتەكان كرد؟‬ ‫پێشــمەرگە پارێزگاری لێ كردیــن و ئەمەش جێی‬ ‫رێز و پێزانینە‪ ،‬بۆیە پێشــمەرگە بە هەڕەشە نابینین‬ ‫لەســەر توركمان‪ ،‬بەاڵم بۆ داهاتوو ترسمان هەیە ئەم‬ ‫جارە لەالیەن هێزێكی مەزەوی هەمان حاڵەت دووبارە‬

‫ببێتەوە‪ ،‬بۆیە هیچ پڕۆژەیەكی مەزەوی قبووڵ ناكەین‪.‬‬

‫كەوایــە بەربەســت چییە كــە نەتوانــراوە بە دیوە‬ ‫سیاسییەكەی ســوود لەو پێوەندییە كۆمەاڵیەتییە‬ ‫وەربگیرێــت و متمانە لە نێوان هەردووال دروســت‬ ‫بكرێت؟‬ ‫هێزە سیاســییەكانی هەردووالمان كەمتەرخەمن و‬ ‫نەمانتوانیوە پێوەندییەكانمــان بەهێز بكەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هۆی یەكەم الیەنی دەسەاڵتە‪.‬‬

‫كەواتە بۆ داوای هێزی پێشمەرگە ناكەن؟‬ ‫سێ ساڵ پێش ئێســتە لەگەڵ كوردستان گەیشتینە‬ ‫رێككەوتــن بۆ دروســتكردنی لیوایەكی توركمانی بۆ‬ ‫پاراســتنی ناوچەكانمان‪ ،‬بەاڵم دواتر ئەو رووداوانەی‬ ‫بەسەردا هات و بێدەنگی لێ كرا‪ ،‬ئێستەیش ئەستەمە‬ ‫دروســت بكرێت‪ .‬هەرێمی كوردستان لە رێككەوتنی‬ ‫لەگەڵ عێــراق پرس و راوێژی بە توركمان نەكردووە‪،‬‬ ‫بۆیــە دەمانەوێت لــە داهاتوودا هێزێكــی تایبەت بە‬ ‫توركمان دروست بكرێت‪.‬‬

‫پێتان وایە ئــەوەی نوێنەرایەتی توركمان دەكات لە‬ ‫ئەنجوومەنــی بااڵی ریفرانــدۆم‪ ،‬نوێنەری توركمان‬ ‫نییە؟‬ ‫هەر ئێمە نا‪ ،‬خەڵك و الیەنە سیاسییەكانی تریش وای‬ ‫دەبینین‪ ،‬بەاڵم ناڕەزاییەتیمــان نییە لە ئەنجامدانی‬ ‫ریفراندۆم لە ســنووری هەرێمی كوردســتان‪ .‬وەك‬ ‫بەرەی توركمانیش سیاســەتی ئەمری واقیع قبووڵ‬ ‫ناكەین چ لە كوردســتان دەربچێت یان لە عێراق بێ‬ ‫راوێژكردن بە ئێمە‪.‬‬

‫بەرەی توركمانی بۆ ناتوانێت لە پرسی ریفراندۆم خۆی‬ ‫یەكال بكاتەوە؟‬ ‫زۆرینــەی توركمان لــە ناوچەكانی ژێر دەســەاڵتی‬

‫وەك بەرەی توركمانــی پڕۆژەتان هەیە داوای ماف و‬ ‫داواكاری خۆتان بكەن بۆ پشتگیریكردنی ریفراندۆم؟‬ ‫وەك باســم كرد هێشــتا مەترســی داعش لەسەر‬

‫توركمان هەیە‪ ،‬ئایندەی ناوچە توركمانییەكان دیار‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم رێزمــان بۆ مافەكانی كــورد هەیە وەك‬ ‫نەتەوە‪ ،‬دەبێت لە چوارچێوەی یاســا و بە رێككەوتن‬ ‫بێت لەگەڵ حكوومەتــی عێراق‪ ،‬ئەگەر وا بێت ئێمە‬ ‫لەگەڵیداین‪.‬‬ ‫دەزانــن رای توركیا چۆنە‪ ،‬چۆن دەتوانرێت ســوود‬ ‫لە پێوەندییەكانی بــەرەی توركمانی وەربگیرێت بۆ‬ ‫نێوەندگیریی نێوان كوردستان و توركیا؟‬ ‫هیــچ الیەنێك داوای لــە ئێمە نەكــردووە و بەرەی‬ ‫توركمانــی رای وایە كاتی ریفرانــدۆم گونجاو نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم وەك بەرە هەمیشە پشتگیری لە پێوەندییەكانی‬ ‫كوردســتان و توركیا دەكەین وەك واڵتێكی گرنگ‬ ‫لە ناوچەكەدا‪ ،‬بەاڵم ئەمە پرســێكی ناوخۆی عێراقە‬ ‫و پێوەندیدار نییە بە توركیــا‪ ،‬ئەگەرچی توركیا رای‬ ‫تایبەتــی خۆی هەیــە‪ .‬ئێســتەش پێوەندییەكانی‬ ‫كوردســتان و توركیا لەڕووی سیاسی‪ ،‬دیپلۆماسی و‬ ‫ئابووری زۆر بەهێزە‪.‬‬ ‫ئەگەر عێراق بــە ئەنجامی ریفرانــدۆم رازی بێت و‬ ‫ناوچەكانی دەرەوەی هەرێــم دەنگی "بەڵێ" زۆرینە‬ ‫بوو‪ ،‬بەرەی توركمانی هەڵوێستی چی دەبێت؟‬ ‫هەر گۆڕانكارییەك لە بەرژەوەندیی توركمان نەبێت‪،‬‬ ‫پشــتگیری لێ ناكەیــن‪ ،‬بەتایبــەت پارچەكردنی‬ ‫عێراق كە دەبێتە پارچەبوونی توركمانەكانیش‪ ،‬بۆیە‬ ‫پشــتگیری لێ ناكەین تا دڵنیا نەبیــن پڕۆژەكە بە‬ ‫جۆرێكە لە بەرژەوەندیی توركماندایە‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر كوردســتان ببێتە دەوڵــەت زۆرینەی‬ ‫توركمان دەكەونە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتە و دەبنە‬ ‫نەتەوەی دووەم‪ ،‬ئەمە لە سوودی توركمان نابینن؟‬ ‫تا ئێســتە متمانە نییــە و گەرەنتی نــەدراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ترســمان هەیە‪ ،‬كاتێك ناڕەزایەتیمــان هەیە الیەنی‬ ‫بەرامبەر جێگــرەوە بەنــاوی نوێنەرایەتی توركمان‬ ‫دروست دەكات‪.‬‬

‫دۆسیە‬

‫چەند زیاتر كات تێپەڕ بێت‪ ،‬ئەوەندە لە زیانی‬ ‫هەوڵەكانی سەربەخۆیی دەشكێتەوە‬

‫كامەران محەمەد عەزیز هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لە ئاسایشی جیهانی و مامۆستا لە كۆلێژی زانستە سیاسییەكانی زانكۆی سەاڵحەدین‪ ،‬لە دیدارێكی “وشە”دا‬ ‫هەڵوەستە لەسەر بڕیاری ئەنجامدانی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی لە باشووری كوردستان دەكات و دووپاتی دەكاتەوە‪ ،‬كورد بەهۆی شەڕی داعشەوە دەرفەتێكی بۆ‬ ‫سەربەخۆیی هاتووەتە پێش كە ئەو دەرفەتانە بە ئاسانی دروست نابنەوە‪.‬‬ ‫كامەران كە هاوكات قوتابی دكتۆرایە لە زانكۆی “الیدن” لە هۆڵەندا‪ ،‬پێی وایە‪ ،‬هەلومەرجی باشووری كوردستان بەشێوەیەكە كە پاڵپشتی نێودەوڵەتی بەشێوەی‬ ‫راســتەوخۆ بۆ دروست نابێت و پێداگیری لەســەر ئەوە دەكات دەنگی “نەخێر” لە ریفراندۆمدا پێگەی كوردســتان بەرامبەر بەغدا زۆر الواز دەكات و گورزێكی‬ ‫گەورەیە بەر پرۆسەی دەوڵەتبوون دەكەوێت‪.‬‬ ‫وشە‪/‬هەولێر‪-‬رێبین‬ ‫لەگەڵ بڕیاردان لــە ئەنجامدانی ریفراندۆم لە ئەیلوولی‬ ‫ئەمساڵ‪ ،‬هەندێك پاســاو بەوە دێننەوە كە ئەمەریكا و‬ ‫كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی یان واڵتانی ناوچەكە پشتیوانی‬ ‫ناكەن‪ ،‬دەكرێت بەهۆی نەبوونی پاڵپشتی ئەوان‪ ،‬كورد‬ ‫پاشەكشــە بكات؟ ئایا پشتیوانی ئەمەریكا و كۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتی سەنگی مەحەكە بۆ ریفراندۆم؟‬ ‫بــە ڕاســتی ئێمــە تــا ئێســتە نەهاتووینەتە ســەر‬ ‫گفتوگۆكردن لەسەر بابەتی دەوڵەت خۆی‪ ،‬سروشت و‬ ‫شێوەكەی لە سیستەمی نێودەوڵەتیدا‪ ،‬هەر لەبەرئەوەیە‬ ‫خوێندنەوەیەكی دروســت بۆ پشتگیری نێودەوڵەتی بۆ‬ ‫ریفراندۆمی سەربەخۆیی و هەنگاوەكانی دوای ریفراندۆم‬ ‫كە بە ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی دەبێت كۆتای پێ بێت‪،‬‬ ‫نەكراوە‪ .‬بەڵكو تەواوی ئارگیومێنــت و گفتوگۆكان لە‬ ‫باشــترین حاڵەتدا زۆر ناوخۆیــن و وەك رەخنەیەك لە‬ ‫حكوومەت و دەســەاڵتی سیاســی كورت كراونەتەوە‪،‬‬ ‫نەك لەســەر بابەتی دەوڵەت خۆی‪ .‬زانا بەناوبانگەكانی‬ ‫بواری پرۆســەی بەدەوڵەتبوون لە وانە (نینا كاسپرسن‪،‬‬ ‫پۆل كۆلستۆ‪ ،‬سكۆت پێگ) هەموو پێیان وایە پشتگیری‬ ‫نێودەوڵەتی یەكێكە لە كۆڵەگەكانی دروســتبوونی هەر‬ ‫قەوارەیەك‪ ،‬دواتر پاراســتن و ڕەوایەتی و بەردەوامیەتی‬ ‫لە سیستەمی نێودەوڵەتیدا‪ .‬واتا بەبێ بوونی پشتگیری‬ ‫نێودەوڵەتی هەر قەوارەیەك هەوڵی ســەربەخۆیی بدات‬ ‫یا بیەوێت پارێــزگاری لە ســەربەخۆیییەكەی بكات‪،‬‬ ‫ڕووبــەڕووی بەرەنگاریی گەورە لەســەر بوون و مانەوە‬ ‫و بەردەوامیــی دەبێتــەوە‪ ،‬بەمــەش گــورزی گەورە‬ ‫لــە ڕەوایەتــی و جووڵەكردنی لە پانتایی سیســتەمی‬ ‫نێودەوڵەتی دەدات‪ .‬هیچ قەوارەیەكیش بێ پشــتگیری‬ ‫و دانپێدانانــی نێودەوڵەتــی ناتوانێت بــەردەوام بێت‪،‬‬ ‫یــا ئەگەریش بــەردەوام بێت‪ ،‬زۆر گۆشــەگیر و الواز‬ ‫و بەرشكســت دەبێــت‪ .‬بۆیە پشــتگیری نێودەوڵەتی‬ ‫كۆڵەگەیەكی گرنگە‪ ،‬بەاڵم بە تەنیا هەموو شت نییە‪ ،‬بە‬ ‫تەنیا ناتوانێت چارەنووسی پرۆسەی بەدەوڵەتبوون یەكال‬ ‫بكاتەوە‪ .‬چەند فاكتەرێكی تریش هەن وەك پشــتگیری‬ ‫نێودەوڵەتــی گرنگن لە پرۆســەی دەوڵەتبووندا كە بە‬ ‫تەواوەتی لە گفتوگۆكانی ئێستە پشتگوێ خراون‪ .‬لەوانە‪:‬‬ ‫الوازی حكوومەتی مەركــەزی‪ ،‬هەرچەند حكوومەتی‬ ‫مەركــەزی الواز بێــت‪ ،‬پرۆســەی بــە دەوڵەتبوونی‬ ‫قەوارەیەكی وەك كوردســتانی باشوور خێراتر دەبێت و‬ ‫لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی زیاتر سەرنجڕاكێشتر دەبێت‪،‬‬ ‫بە پێچەوانەیشــەوە‪ ،‬هەرچەند حكوومەتی مەركەزی‬ ‫بەهێــز بێــت‪ ،‬هێنــدە ئارگیومێنتی ســەربەخۆیی و‬ ‫جیابوونەوە لە ئاستی نێودەوڵەتی ڕەوایەتی و پشتگیری‬ ‫كەمتر دەبێــت‪ ،‬جا لەبەر بەرژەوەندیــی واڵتانی زلهێز‬ ‫بێت لەگەڵ حكوومەتی ناوەندیدا‪ ،‬یان بەهۆی بەهێزی‬ ‫حكوومەتی مەركەزی بێــت لە الوازكردنی هەوڵەكانی‬ ‫سەربەخۆیی‪ ،‬بەتایبەت زۆربەی هەرە زۆری قەوارەكان‬ ‫كە بەرەو ســەربەخۆیی دەڕۆن كێشەی خاك و ناوچەی‬ ‫جێناكۆكیان هەیە‪.‬‬ ‫پشــتگیری نێودەوڵەتــی بــۆ ریفراندۆم لە كەیســی‬ ‫كوردســتاندا زۆر جیــاواز دەبێت لە شــوێنەكانی تر‪،‬‬ ‫زۆربەی ئەو قەوارانەی لە ماوەی چەند دەیەی ڕابردوودا‬ ‫هەنگاویان بەرەو ســەربەخۆیی ناوە‪ ،‬پشتگیری تەواوی‬ ‫واڵتێكیان هەبووە كە پێی دەگوترێت (‪،)patron state‬‬ ‫لە زۆربەی كەیســەكاندا ئــەو واڵتی پشــتگیریكەرە‬

‫دەنگی “نەخێر”‬ ‫هەرێــم لــە‬ ‫بەرامبــەر بەغدا زۆر‬ ‫الواز دەكات‬ ‫هاوسنووری لەگەڵ قەوارەكەدا هەبووە‪ ،‬وەك پشتگیری‬ ‫توركیا بۆ قوبڕس‪ ،‬بــەردەوام لە هەموو هەڕەشــەیەك‬ ‫دەتوانێت سنووری بۆ بكاتەوە‪ .‬بەڕاستی ئێمەی كورد نە‬ ‫لە ئێستە و نە لە ئایندەشدا ناتوانین پشتگیریكەری وامان‬ ‫هەبێت‪ ،‬مەگەر گۆڕانكاری گەورە لە ڕۆژئاوای كوردستان‬ ‫ڕوو بدات‪ .‬بۆیە پشتگیری نێودەوڵەتی بۆ كوردستان زۆر‬ ‫ڕاســتەوخۆ نابێت‪ ،‬بەاڵم ئێستە وێنەیەكی باش لەسەر‬ ‫كورد و كوردستان دروست بووە‪ ،‬تەنیا پێویستی بە كاتی‬ ‫زیاترە بۆ ئەوەی ئــەو وێنەیە بگوازرێتەوە بۆ ئەجێندای‬ ‫دروستكەرانی بڕیاری ئەو واڵتانە‪.‬‬ ‫لەبەرئــەوە ئەنجامنەدانــی ریفراندۆم لەبــەر نەبوونی‬ ‫پشــتگیرییەكی ڕاســتەوخۆی ئەمەریكا بۆ پرۆسەكە‬ ‫ئارگیومێنتێكی بەهێز نییە‪ ،‬چونكە لە ڕووی ئیعتیباراتی‬ ‫یاســای نێودەوڵەتییەوە ئەمەریكا و واڵتانی تر ناتوانن‬ ‫لــە نەبوونــی بنەمای بەهێــزی یاســای نێودەوڵەتی‬ ‫دەســتتێوەردان بكــەن‪ ،‬بــۆ نموونــە جینۆســاید و‬ ‫پێشێلكارییەكی گەورە لەســەر مافی مرۆڤ‪ ،‬هەروەها‬ ‫بە تایبەت ئەمەریكا كە ئەركی پرۆســەی دەوڵەتسازی‬ ‫لە عێراق گرتە ئەســتۆ لە دوای ‪ ،٢٠٠٣‬بۆ ئەو ریفراندۆم‬ ‫و پرۆســەی ســەربەخۆیی بە مانای كۆتای ئەو عێراقە‬ ‫دێت كە بۆی هاتبوو لــە ‪٢٠٠٣‬دا‪ .‬لەبەرئەوە هیچ لۆژیك‬ ‫نییە یەكێك داوای دواخســتنی ریفراندۆم بكات لەبەر‬ ‫نەبوونی پشــتگیرییەكی ڕاســتەوخۆ‪ ،‬چونكە ئەگەر تا‬ ‫ئێستە دروست نەبووبێت‪ ،‬ئەوا لە ئایندەیەكی نزیكیشدا‬ ‫دروست نابێت‪.‬‬ ‫لەبــارەی كاتــی ریفراندۆمــەوە دوو بۆچــوون هەیە‪،‬‬ ‫بۆچوونی یەكەم دەڵێ ئێســتە كاتەكە گونجاوە بەهۆی‬ ‫هەلومەرجی عێراق و ناوچەكە و داعشــەوە‪ .‬بۆچوونی‬ ‫دووەم پێی وایە كاتەكــە گونجاو نییە‪ ،‬بەهۆی نەبوونی‬ ‫پشتیوانی و ژێرخانەوە‪ ،‬ئێوە چۆن بیر دەكەنەوە؟‬ ‫لە نموونەی واڵتانی دنیادا‪ ،‬هیــچ واڵتێك نەبووە بەرەو‬ ‫سەربەخۆیی ڕۆیشــتبێت لە دەرەنجامی پرۆسەیەكی‬ ‫پێشــكەوتن و دەوڵەتســازییەكی هەنگاو بــە هەنگاو‪،‬‬ ‫ژێرخانێكی بەهێزی لە سێكتەرە جیاوازەكاندا هەبێت‪،‬‬ ‫بەڵكــو هەموویان لــە دەرەنجامــی ڕووداوی گەورە و‬ ‫دروستبوونی “دەرفەت” و گۆڕانی بونیادی دروستبوونە‪،‬‬ ‫جگە لە كەیسی كۆســۆڤۆ كە نەتەوە یەكگرتووەكان لە‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠٠٣‬كۆمەڵێك پێشــمەرج لە حوكمڕانی باش و‬ ‫دیموكراســی و سەروەری یاســا و چەند بنەمایەكی تر‬ ‫دەكاتە پێشمەرج بۆ ڕاگەیاندنی دەوڵەت كە بە( (�‪stand‬‬ ‫‪ )ards before status‬ناسراوە‪.‬‬ ‫كەواتە فاكتەری ســەرەكی لە پرۆسەی بەدەوڵەتبوونی‬ ‫هــەر قەوارەیەكدا بریتییە لە “دەرفەت” و لە كەیســی‬ ‫كوردستانی باشــووردا‪ ،‬ئەو دەرفەتە بریتییە لە شەڕی‬ ‫تیــرۆر و داعش‪ .‬كــورد و كوردســتان وەك ئەكتەری‬

‫باوەڕپێكــراو و كارا لــە مەیدان لە ڕووی ســەربازی و‬ ‫سیاســی و هزرییەوە لــە ڕووبەڕووبوونــەوەی داعش‬ ‫دەركەوت‪ ،‬بۆیە ئامادەباشــی زیاتر پێویســتی بە كاتی‬ ‫زۆرترە‪ ،‬بە سروشــتی خۆی تا چەند كات تێبپەڕێت لە‬ ‫بەرژەوەندی ئــەو قەوارانە نابێت كە هەوڵی جیابوونەوە‬ ‫و ســەربەخۆیی دەدەن‪ ،‬ئــەو بابەتــە لــە ئەدەبیاتی‬ ‫بەدەوڵەتبوون زۆر بە ڕوونی یەكال بووەتەوە‪.‬‬ ‫تێپەڕبوونــی كات بــە مانــای بەسروشــتیكردن و‬ ‫ئاساییكردنی دۆخی هەنووكەیی ‪ status quo‬دێت‪ ،‬كە لە‬ ‫بەرژەوەندی ئەو قەوارەیە نابێت كە هەوڵی سەربەخۆیی‬ ‫دەدات‪ .‬بۆیە دەبێت بگەڕێینەوە سەر بنەمای سەرەكی‬ ‫بابەتەكە كە بریتییە لە “دەرفەت”‪ .‬بەڕاستی دەرفەت لە‬ ‫زۆربەی جارەكاندا لە دەرەنجامی ڕەهەندی دەرەكییەوە‬ ‫دێت‪ ،‬واتە دروســتكراوێكی دەرەكییە‪ ،‬نەك لە ئەنجامی‬ ‫پرۆسەیەكی سروشــتی هەنگاو بە هەنگاوی ناوخۆیی‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە دۆخێكی نەخوازراو دروســت دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاری لە پیشینە دەبێت بۆ قۆستنەوەی دەرفەتەكە بێت‪.‬‬ ‫پێشــنیازكردنی قۆســتنەوەی ئەم دەرفەتە هەرگیز بە‬ ‫مانای ئەوە نایەت بوونی ئامادەباشی و ژێرخانێكی بەهێز‬ ‫پێشمەرجی ســەرەكی نەبێت‪ ،‬بەڵكو دواجار دەوڵەت و‬ ‫ســەربەخۆیی لە دوای قۆناغی ڕاگەیاندنیان چیتر وەك‬ ‫“ئامانــج” نامێنێت‪ ،‬بەڵكو دەبێت ئامراز بێت بۆ ژیانێكی‬ ‫باشتر‪.‬‬ ‫ئەوانەی لەگەڵ ریفراندۆم نین‪ ،‬زۆرجار ئاماژە بە مۆدێلی‬ ‫حوكمڕانی لە دەوڵەتی كوردســتاندا دەكەن‪ ،‬ئایا پێش‬ ‫راگەیاندنی دەوڵەت‪ ،‬دەشــێت قسە لەسەر مۆدێلەكەی‬ ‫بكــرێ؟ یان ئایا دیموكراســیی لە دەوڵەتــدا بەرقەرار‬ ‫دەبێت یان لە كۆمەڵگەی بێ دەوڵەتدا؟‬ ‫من بەو پرسیارە دەست پێ دەكەم كە ئایا دیموكراسی‬ ‫لە نەبوونی دەوڵەتدا دروســت دەبێت؟ ئایا پرۆســەی‬ ‫بــە دەوڵەتبــوون ژینگــە و هەلومەرجێكــی لەبار بۆ‬ ‫سەرخســتنی پرۆسەی بە دیموكراســیكردن دروست‬ ‫دەكات؟‬ ‫زۆربەی شــارەزاكانی ئەدەبیاتی بەدەوڵەتبوون لەسەر‬ ‫ئەوە كۆكن كە دیموكراسی لە نەبوونی دەوڵەتدا دروست‬ ‫نابێت‪ ،‬ئەگەر بوونیشــی هەبێت تەنیا شكڵی دەبێت‪ ،‬یا‬ ‫جیــاواز دەبێت‪ ،‬زیاتر بۆ سەرنجڕاكێشــانی جەماوەری‬ ‫نێودەوڵەتی دروست دەبێت‪ ،‬نەك خواستێكی بژاردەكانی‬

‫پشتگیریی‬ ‫نێودەوڵەتــی بــۆ‬ ‫سەربەخۆییكوردستان‬ ‫راستەوخۆ نابێت‬ ‫دەســەاڵت بێت‪ ،‬چونكە پرۆســەی بەدەوڵەتبوون بە‬ ‫سروشتی خۆی ژینگەیەكی بە تەناهیی و سەربازیكراو‬ ‫دروســت دەكات‪ ،‬لــەو ژینگەیــەدا هەڵپەســاردنی‬ ‫دیموكراســی دەبێتە نۆڕم‪ ،‬دەبێتە حاڵەتێكی ئاسایی‪،‬‬ ‫بەردەوام دەســەاڵت لەبەر بوونی دۆخی ئیستسنائی و‬ ‫لەناكاوی دەتوانێت پاســاو بۆ دواخستنی دیموكراسی‬

‫بێنێتەوە‪ .‬بەاڵم لە هەمانكاتدا ئەو دۆخە دژبەیەك دەبێت‬ ‫لەگەڵ خەباتی ئەو قەوارەیە لە سیستەمی نێودەوڵەتیدا‪،‬‬ ‫چونكە پێویســتی بەوە دەبێت بانگەشــەی ئەوە بكات‬ ‫كە ئــەو قەوارەیە تەنیــا خەریكی مومارەســەكردنی‬ ‫مافە دیموكراســییەكانیەتی و واڵتانیش دەبێت ڕێز لە‬ ‫دیموكراسی بگرن‪.‬‬ ‫بۆیــە وەاڵمــی من بــەو شــێوەیە دەبێت‪ ،‬لــە نێوان‬ ‫دیموكراسی و بەدەوڵەتبووندا نابێت هیچ یەكیان كاری‬ ‫لە پیشــینە وەربگرێت بە شێوەیەك ئەوەی تر پشتگوێ‬ ‫بخات‪ ،‬بەڵكو هاوســەنگی لە نێوانیان دروست بكرێت‪،‬‬ ‫هەردوو پرۆسە دەبێت بەیەكەوە ببرێنە پێشەوە‪ ،‬چونكە‬ ‫بەم شێوەیە تۆ هەلومەرجی تایبەتی پرۆسەكە لە ئاستی‬ ‫ناوەخۆ و واقیعی سیســتەمی نێودەوڵەتــی لەبەرچاو‬ ‫دەگــری‪ ،‬كە ناچــارت دەكات جۆرێك لە هاوســەنگی‬ ‫لە نێــوان دیموكراســی و پرۆســەی بەدەوڵەتبووندا‬ ‫دروست بكەی‪ .‬ئەو گریمانەیە دەتوانرێت لەسەر پرسی‬ ‫پەرلەمان و سەرۆكایەتیی جێبەجێ ببێت‪ ،‬كاتێك پرسی‬ ‫ســەرۆكایەتیی بەستراوە بە پڕۆســەی بەدەوڵەتبوون‬ ‫و ژینگەیەكی بەتەناهیكراو دروســت بوو‪ ،‬ئاســایی بوو‬ ‫تیایدا دیموكراسی دوا بخرێت‪ .‬بەاڵم ئەم پرسە خەریكە‬ ‫لە دژی ناوەڕۆكی دۆزەكە دەوەســتێتەوە‪ ،‬بۆیە دەبێت‬ ‫هاوســەنگی ڕابگیڕێت‪ ،‬هەردوو هەلومــەرج لەبەرچاو‬ ‫بگیردرێت‪.‬‬ ‫تۆ لە شوێنێكدا هەبوونی ئاوارەكان و مەسیحییەكانت‬ ‫لە كوردستان بە خاڵێكی ئەرێنی داناوە بۆ دروستكردنی‬ ‫فشــار لە ئەگــەری هەوڵدانــی واڵتانی دراوســێ بۆ‬ ‫داخســتنی دەروازەكان بەڕووی كوردستاندا‪ ،‬دەتوانن‬ ‫ئەوە روونتر بكەنەوە؟‬ ‫بوونی ئاوارەكان و پرســی كەمینەكان لە كوردستان‪،‬‬ ‫بابەتێكی زۆر پشتگوێ خراوە‪ ،‬بەڕاستی گۆڕانكارییەكی‬ ‫گەورەی لە پرسی كورددا دروســت كردووە‪ .‬نزیكەی‬ ‫سێ ساڵە لە بواری كەمینە و ئاوارەكان كاری مەیدانیم‬ ‫كــردووە‪ ،‬لــە دوای هاتنی داعش پرســی ئــاوارە و‬ ‫كەمینەكان بە تایبەت لە دەشتی مووسڵ بووە پرسێكی‬ ‫نێودەوڵەتی‪ ،‬بە دەیان ڕاپۆرت و توێژینەوە و كۆنفڕانس‬ ‫لەو بوارەدا ئەنجام دراون‪ ،‬واڵتانی ئەوروپایی پشتگیری‬ ‫دەیان پــڕۆژەی ملیۆنان دۆالرییان لەو بوارەدا كردووە‪.‬‬ ‫یەكێك لە خاڵە هاوبەشــەكانی نێوان ئەو كارانە بریتیی‬ ‫بووە لــە وێنەی ئەرێنــی و لێبووردەیی كوردســتان‬ ‫لە مامەڵەكردن لەگــەڵ ئــاوارە و كەمینەكاندا‪ ،‬ئەوە‬ ‫حاڵەتێكــی زۆر نوێیە لە بزووتنــەوەی رزگاریخوازی‬ ‫كــوردی و حوكمڕانیی كوردیدا‪ ،‬بــۆ یەكەم جار كورد‬ ‫بەو شــێوەیە ئەركی پاراســتنی كەمینە و پێكهاتەی‬ ‫تری پێ دەسپێردرێت‪ .‬ئێســتە ئەو وێنەیە دەتوانرێت‬ ‫بگوازرێتەوە بــۆ دەرفەتێك بۆ بەدەســتهێنانی زیاتری‬ ‫پشتگیری نێودەوڵەتی‪.‬‬ ‫لــە ئەگەری فشارخســتنە ســەر هەرێم و ســزادانی‬ ‫لەالیەن واڵتانی درواســێ‪ ،‬بوونی زیاتر لە یەك ملیۆن‬

‫ئاوارە كە بەشێكی زۆریان لە كەمینەكانن لە نێوانیاندا‬ ‫مەسیحییەكان‪ ،‬لە كوردســتان ڕێگە خۆش دەكات بۆ‬ ‫دروستكردنی فشاری نێودەوڵەتی‪.‬‬ ‫لــە دەرەوەی ئەو دابەشــبوونە سیاســییەی ناوخۆی‬ ‫كوردستان لەبارەی ریفراندۆمەوە‪ ،‬پرسیارەكە ئەوەیە‪:‬‬ ‫ئایا لە خراپتریــن بارودۆخدا دەنگــی (بەڵێ) چی لێ‬ ‫دەكەوێتەوە و (نەخێر) چی دەگەیەنێت؟‬ ‫بەڕاســتی ئێمە دەبێت بگەڕێینەوە بۆ “پرسی كورد”‪،‬‬ ‫واتا بنەمــای بڕیارەكان دەبێت مێژوو و پرســی كورد‬ ‫بێت‪ ،‬ئێســتە تەواوی بیركردنەوەكان كەوتوونەتە ژێر‬ ‫كاریگەریی ملمالنێ حزبییەكانەوە لەسەر چەند پرسێك‬ ‫كــە مێژووەكەی تەنیــا دەگەڕێتەوە بۆ ســاڵی ‪.٢٠١٣‬‬ ‫گفتوگۆكان لەسەر دوو پرس كورت كراونەتەوە‪ :‬پرسی‬ ‫ســەرۆكایەتی و پەرلەمان‪ ،‬هەروەها پرســی مووچە و‬ ‫خزمەتگوزاری‪ .‬بەڕاســتی ئەو دوو پرسە لە ساڵی ‪٢٠١٣‬‬ ‫بوونی نەبــوو‪ ،‬بۆیە دەبێت چوارچێــوەی گفتوگۆكان‬ ‫فراوانتر بكرێت‪ ،‬بەئاگایی لــە ڕەهەندی نێودەوڵەتی و‬ ‫مێژوویییەوە‪ .‬دەنگی “بەڵێ” پرسی كورد دەباتە پێشەوە‬ ‫و بە هەنگاوێكی شــەرعی و پراكتیكی بەرەو دەوڵەتی‬ ‫ســەربەخۆ دادەنرێت‪ ،‬بەاڵم لــە نەبوونی بەرنامەیەكی‬ ‫نیشتمانی گەلی كوردستان ڕووبەڕووی نادڵنیایییەكی‬ ‫زۆر دەكاتەوە‪ ،‬ئەگەر ئێمە بەو هەلومەرجەی ئێســتە‬ ‫بەرەو ریفراندۆم بڕۆین‪ ،‬دەنگی “بەڵێ” دەباتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كێشــە ناوخۆیییەكانمان زۆر قووڵتر دەكەینەوە‪ ،‬نەك‬ ‫ئەو پرســە نابێتە مایەی چارەســەركردنی كێشەكان‪،‬‬ ‫بەڵكو دەبێتە خراپتركردن و بــە دامەزراوەییكردنیان‪،‬‬ ‫لە حاڵەتی سەرنەكەوتنی دەنگی “بەڵێ” لە سلێمانی‪.‬‬ ‫بــە نموونــە‪ ،‬ڕێگە خــۆش دەكات بۆ بەشــێك داوای‬ ‫پاپەندنەبــوون بــە بڕیــاری زۆرینە بكــەن‪ ،‬وەك لە‬ ‫ســكۆتلەندا ڕووی دا‪ ،‬ســكۆتلەندا دەنگی دا بۆ مانەوە‬ ‫لە یەكێتیی ئەوروپا‪ ،‬بــەاڵم زۆرینە لەگەڵ دەرچوون‬ ‫بوون لە یەكێتیی ئەوروپا‪ ،‬بۆیە لە ســكۆتلەندا دەنگێك‬ ‫هەیە داوای پاپەنــد نەبوون بە بڕیاری زۆرینە دەكات‪،‬‬ ‫ئەگەر ئەوە لە واڵتێكی دیموكراسی وەك بەڕیتانیا ڕوو‬ ‫بدات‪ ،‬بێگومان دەبێت بــە رژدی بیری لێ بكەینەوە‪.‬‬ ‫لە بەرامبــەردا دەنگی “نەخێــر” گورزێكی گەورە لە‬ ‫پرۆسەی بەدەوڵەتبوون دەدات‪ ،‬الیەنە ناوخۆیییەكان‬ ‫لە شــەڕی ناوخۆ نزیــك دەكاتەوە‪ ،‬پرســی كورد زۆر‬ ‫دەگەڕێنێتــەوە دواوە‪ ،‬چونكــە ئــەوە هەڵبژاردنێكی‬ ‫ئاســایی نییە‪ ،‬هەر چوار ســاڵ جارێك ئەنجام بدرێت‪،‬‬ ‫ڕەنگە بۆ تاهەتایە دووبارە نەبێتەوە‪ ،‬وا دەكات هەرێم لە‬ ‫بەرامبەر بەغدا زۆر الواز بێت و زیانێكی گەورە دەبێت‬ ‫لەسەر پرســی كورد لە پارچەكانی تر‪ .‬پێشنیازی ئەوە‬ ‫دەكەم‪ ،‬بۆ پاراســتنی ئەو نەتەوەیە‪ ،‬ئەو قەوارەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫پرســە‪ ،‬پارتی و گۆڕان باوەڕ بەوە بكەن كە بێ یەكتر‬ ‫ناتوانن بەردەوام بن‪ ،‬بە یەكەوە قەوارەكە بەهێز دەبێت‪،‬‬ ‫بێ یەكتــر هەردووكیان الواز دەبن و كەیســەكەش‬ ‫دەدۆڕێنین‪.‬‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫كامەران محەمەد‪:‬‬ ‫لەگەڵ بەهێزبوونی حكوومەتی مەركەزی‪ ،‬دەرفەتی سەربەخۆیی كەمتر دەبێتەوە‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪11‬‬

‫ریفراندۆم‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪12‬‬

‫لەمێژە ئەمەریكا بڕیاری لەسەر گۆڕینی نەخشەی ناوچەكە داوە‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫كورد دەگاتە دەریای سپی و دەریای ڕەش‬ ‫شیكاریی‪ /‬كوردۆ شابان‬

‫الی هەموو كەس ڕوونە داعش چۆن ڕۆیشتن‪ .‬ماوەی سێ ساڵە هێزەكانی پێشمەرگەی كوردستان‬ ‫و ســوپای عێراق‪ ،‬بە هاوكاریی هاوپەیمانەكان هەموو هۆكارێكی سەربازی و توانایەكیان بەكار هێنا‬ ‫تا زۆربەی ئەو خاكەی داگیریان كردبوو‪ ،‬یان لەالیەن مالیكییەوە ڕادەســتیان كرا‪ ،‬وەربگیرێتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەمەش هەزاران قوربانــی لێ كەوتەوە‪ .‬ئەوەی ڕوون نییە چۆن هاتن و كێ بوون؟ هەڵبەت ئەم دوو‬ ‫پرســیارە‪ ،‬مەبەست لە چۆنیی ڕێگە جیۆگرافیاكە نییە‪ ،‬ئەوەیان ڕوونە كە زۆربەیان لە ڕێی توركیاوە‬ ‫هاتن و هەندێكیش ناوخۆیی بوون‪ ،‬ئەوەش ڕوونە بریتیی بوون لە ئیسالمییە توندڕۆكان‪.‬‬ ‫ئەوەی ڕوون نییە‪ ،‬ئەو مێزە نێودەوڵەتییە نهێنییە یان ئەو مێزە زلهێزە كامە بوو كە بڕیاری لەســەر‬ ‫داعش دا!‪ .‬ئەگەر كەمێك بچینەوە دواوە‪ ،‬ڕاپۆرتە ســتراتیژییەكەی ساڵی ‪2006‬ی ئەمەریكا ببینین و‬ ‫تەماشای نەخشە پێشــنیازكراوەكە بكەین‪ ،‬دەبینین قۆناغی دوای بەهاری عەرەبی و هاتنی داعش‪،‬‬ ‫خەریكە لەبار دەبێت بۆ جێبەجێبوونی نەخشەكە‪ .‬ئەوان بە تەواوی لەسەر خۆیان یەكال كردووەتەوە‬ ‫كە دەبێ ئەو نەخشەیەی بەریتانیا و فڕەنسا دایانڕشتووە‪ ،‬بگۆڕێ و نەخشەیەكی تر جێی بگرێتەوە كە‬ ‫لەســەر بنەمای نەتەوەیی و پێكهاتەی جیۆگرافی داڕێژرابێ‪ .‬بۆیە ڕەنگە لە دوای ئەو ڕاپۆرتە و دواین‬ ‫ڕاپۆرتی ئەو واڵتە بەراوردێك بكرێ‪ ،‬ڕەنگە وەاڵمەكەی داعش چۆن هاتن و كێ بوون‪ ،‬دەست بكەوێ‪.‬‬ ‫سەرەتا بۆ نەخشەی نوێ‬ ‫كاتێك ئەبوبەكر بەغدادی لە مزگەوتی “ئەلنوور”ی‬ ‫مووسڵ گوتاری هەینی پێشكەش كرد‪ ،‬لە شانۆیەك‬ ‫دەچوو باسی سەردەمانی سەدەی سیازدە و چواردە‬ ‫بكات‪ ،‬بــەاڵم دەركــەوت مۆتەكەیەكــە تەواوی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســتی بە ئازار تەنیوە‪ ،‬ئەوەش كە‬ ‫هەموو دەیزانن بوونی ئەو هێزەیە كە بوو بە واقیع‪،‬‬ ‫ئــەوەش كە كــەس نایزانێ چۆن ئــاوا بە خێرایی‬ ‫هاتــن و بەو هەموو پالن و پیالنــە تۆكمەیەوە‪ ،‬بە‬ ‫خێرایییەكی لە تیشــك خێراتر خۆیان جێگیر كرد‬ ‫و تەنانەت میدیایەكی پڕۆفیشــناڵ هاوشــێوەی‬ ‫هۆڵیوود پڕوپاگەندەی بۆ دەكردن‪ .‬هێشــتا وەاڵمی‬ ‫پرســیارەكان نەدراونەتــەوە‪ ،‬كێشــەی قەتەر و‬ ‫سعوودیە وەك بەشێك لەو پالنەی هەر دەبێ دروست‬ ‫بێت‪ ،‬ســەری هەڵــدا و دەركەوت‪ ،‬ئــەو هەزاران‬ ‫ئۆتۆمبێلە تۆیۆتا ســفر كیلۆمەتــرەی لە قەتەرەوە‬ ‫بەرەو مووســڵ دەڕۆیشــتن‪ ،‬بێ پیــان نەبووە و‬ ‫ســەرۆك وەزیرانی پێشــووی عێراق دەستی تێدا‬ ‫هەبووە‪ ،‬تا گەیشتووەتە ئەو قۆناغەی ئیتر پێویستە‬ ‫یارییەكە بگۆڕێ و جێگرەوەیەكی بەرهەڵســت بە‬ ‫ناوی حەشدی شــەعبی كە بە هەمان هەناسە كار‬ ‫دەكەن‪ ،‬دروست بكرێ‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتە ئەمەریكاییەكان ئاشــكرای دەكەن هەموو‬ ‫ئەوانەی ڕوویــان دا‪ ،‬بە شنگالیشــەوە‪ ،‬ئەمەریكا‬ ‫پێشــتر ئاگەداریان بــووە‪ ،‬بەڵكو بەشــێك بووە لە‬ ‫داڕشــتنی پالنە جێبەجێكارییەكەش كە قەتەر و‬ ‫توركیا و مالیكی ئیشــیان تێدا كردووە‪ ،‬نەك تەنیا‬ ‫هێنانی تیرۆریســتانیان گرتووەتە ئەســتۆ‪ ،‬بەڵكو‬ ‫خەرجییەكانیشیان هەر لەسەر ئەوان بووە‪ .‬ئەمەش‬ ‫دیسان پرسیارێكی تر دێنێتە پێشەوە‪ ،‬تا دوێنێ بوو‬ ‫توركیا و قەتەر لە بەرەی ئەمەریكا بوون‪ ،‬ئەمە چی‬ ‫بوو وای كرد دوای كودەتاكەی ئەنكەرە‪ ،‬لە ڕووسیا‬ ‫نزیك ببنەوە‪ ،‬ئەی چی بوو وای كرد قەتەر بە بەرەی‬ ‫ئێران هەژمــار بكرێ؟ ئەی مالیكی كە هەمیشــە‬ ‫وەك شــیعە لە بەرەی تارانە‪ ،‬چۆن بەشــێك بوو لەو‬ ‫پالنەی داعشــی هێنایە عێراق؟ ڕەنگە وەاڵمی ئەم‬ ‫پرسیارانە‪ ،‬هەندێكی كاتی هاتبێ و هەندێكیشی بۆ‬ ‫دواتر بمێنێ‪.‬‬ ‫كاتی لەدایكبوونە‬ ‫“ڕاڵف پیتەرز” كۆڵۆنێلی پێشووی سوپای ئەمەریكا‪،‬‬ ‫ڕاپۆرتێكی درێژ و وردی لەســەر نەخشــەی نوێی‬ ‫جیۆگرافیی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست و چەند شوێنێكی‬

‫كورد دەبێ بگاتە‬ ‫هــەردوو دەریای‬ ‫ڕەش و دەریای سپیی‬ ‫ناوەڕاســت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫سامانە سروشتییەكەی‬ ‫ڕاستەوخۆ بگاتە دەریا‬ ‫و هیچ واڵتێك نەتوانێ‬ ‫مەرجیان لەســەر‬ ‫دابنێ‪.‬‬

‫تــری دنیا ئامادە كــردووە‪ ،‬تێیدا بــە ڕوونی و بێ‬ ‫شاردنەوە دەڵێ‪ ،‬ئەم نەخشانەی ئێستە هیچی وەك‬ ‫خۆیان نامێنن و چەند خاڵێكیشی خستووەتە ڕوو‪.‬‬ ‫ئەو پسپۆڕە سەربازی و ســتراتیژییە ئەمەریكاییە‬ ‫كە لەوەتــەی وازی هێناوە‪ ،‬خەریكی نووســینە و‬ ‫چەند بابەتێكی گرنگی لەسەر داهاتووی ئەمەریكا‪،‬‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست و دنیا نووسیوە‪ ،‬پێی وایە “ئەم‬ ‫ســنوورەی ئێستە كە بەریتانیا و فڕەنسا لە سەدەی‬ ‫نۆزدە نەخشاندوویانە‪ ،‬بە شــێوەیەكی هەڕەمەكی‬ ‫كراوە و دادپەروەرانە دانەڕێژراوە”‪.‬‬ ‫ئامــاژە بەوەش دەكات كە كەوانەی كێشــەكان بە‬ ‫گشتی لە باشووری ئەفەریقا و ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫چڕ بوونەتەوە و ئەو سنوورانەش كە دروست كراون‪،‬‬ ‫هۆكارێكی بەرزبوونەوەی ئــەو هەڵچوونانەن‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێویستە بگۆڕێن و جارێكی تر دروست بكرێنەوە بە‬ ‫شێوەیەك نەتەوە و مەزەو و ئاینە جیاوازەكان بگەن‬ ‫بە مافەكانیان و ڕازی بكرێن‪.‬‬ ‫ڕاپۆرتەكــە لــە گۆڤاری ســوپای ئەمەریــكا باڵو‬ ‫كراوەتەوە و بــە دەگمەن لــە دەرەوەی ئەمەریكا‬ ‫تەماشا دەكرێ‪ ،‬بەاڵم گرنگیی ئەو ڕاپۆرتانەی لەوێ‬ ‫دادەنرێن‪ ،‬تەنیا بــۆ ئەمەریكییەكان نییە‪ ،‬وەك ئەم‬ ‫ڕاپۆرتەی پیتەرز كە لــە خاڵێكی تردا دەڵێ‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫نەتوانــرێ تەواوی كەمە نەتــەوە و ئاینەكان ڕازی‬ ‫بكرێن‪ ،‬بەاڵم بەپێی بەرژەوەندیی ئەو كەمینانە كە‬ ‫لەگەڵ نەتەوە یان ئاینێكی بااڵ خۆیان گونجاندووە‪،‬‬ ‫دەكرێ پێكەوە گرووپیان لێ دروست بكرێ و ببنە‬ ‫واڵتی ســەربەخۆی خۆیان كــە زۆر لەم یەكێتییە‬ ‫تێكەڵوپێكەڵەی ئێســتەی واڵتــان گونجاوترە كە‬ ‫لەوەتەی دامەزراون‪ ،‬هەرگیز ڕێك نەكەوتوون‪.‬‬ ‫ئەو كۆڵۆنێلە لە خاڵێكــی تردا ئەوە دەخاتە ڕوو كە‬ ‫لۆژیكی نییە بگوترێ ئەو سنوورانە تازە سەدان ساڵە‬ ‫جێگیر بوون و نابێ بگۆڕێــن‪ ،‬چونكە لە بنچینەدا‬ ‫بە جێگیری دروســت نەبوون و هەركات بگۆڕێن‪،‬‬ ‫خۆی لەگــەڵ دۆخی نوێ دەگونجێنێ‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫لــە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســت كە تەنانەت كێشــەی‬ ‫دابەشكردنی پۆستەكانیش بەپێی نەتەوە و مەزەوە‬ ‫جیاكانی تێدایە‪ ،‬بەتایبەتی بەرامبەر ئەو نەتەوانەی‬ ‫بە كەمینــە هەژماریان كردوون و چەوســانەوەی‬ ‫ئابــووری و ئاینییــان بەســەردا دەســەپێنن‪ .‬بۆ‬ ‫ئەوەی تەواوی ئەو دۆخانە بنبڕ بكرێ‪ ،‬پێویســتە‬ ‫ســنوورەكان بەپێی ئەو بەرژەوەندییە ناوخۆیییانە‬ ‫دابڕێژرێنەوە و دەبێ هەمــوو هەوڵەكانیش بۆ ئەو‬ ‫پالنە چڕ بكرێتەوە‪.‬‬ ‫بۆ دەبێ ئەم سنوورانە بێنە گۆڕین؟‬ ‫گۆڕینی نەخشەی ئەو سنوورانە‪ ،‬بۆ چەند هۆكارێكی‬ ‫ســەرەكی دەگەڕێتــەوە كە بەشــێكیان مرۆیی و‬ ‫بەشێكی تریشی ستراتیژییە‪ ،‬وەك ئەمەریكییەكان‬ ‫ئاماژەیان پێ داوە‪ ،‬لەم چەند خاڵەدا چڕ دەبێتەوە‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬نەهێشتنی ئەو ستەمەی بەشێك لە گەالنی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســت پێــوەی دەناڵێنــن‪ ،‬وەك‬ ‫كوردەكان لە نێوان چوار واڵتدا‪ ،‬بلووج و شــیعەی‬ ‫عەرەب لە ئێــران و زۆری تر‪ ،‬بەاڵم ئەو كەمینانەی‬ ‫كە ناتوانن بــە تەنیا قەوارەی خۆیــان هەبێ‪ ،‬وەك‬ ‫مەسیحی‪ ،‬بەهائی‪ ،‬ئیسماعیلی‪ ،‬ئێزیدی و ئەوانیتر‪،‬‬ ‫پێویســتە بەپێی بەرژەوەندیی خۆیان‪ ،‬ئەو قەوارە‬ ‫نوێیەیان هەڵبژێرن‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئەم سنوورە نوێیانە‪ ،‬هۆكارێكی باشە بۆ زیاتر‬ ‫بەگژداچوونەوەی تیرۆر‪ ،‬چونكە لە دۆخی ئاوادا هیچ‬ ‫نەتەوەیەك یان مەزەو و ئاینێكی دژ بە دەوڵەتی پێوە‬ ‫لكاو‪ ،‬لەگەڵ گرووپە تیرۆریستییەكان ڕێككەوتنی‬ ‫ژێر بەژێــر ناكات‪ .‬كاتێك دەبنــە خاوەنی دەوڵەتی‬ ‫خۆیان‪ ،‬بە هەموو شێوەیەك سنوورەكەی دەپارێزن‪،‬‬

‫ئه‌م ‌ه نه‌خشه‌ی خه‌مڵێندراوی ساڵی ‪2006‬ی ئه‌مه‌ریكییه‌كان ‌ه بۆ داهاتووی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستی گه‌وره‌‬

‫ئەمەریكاش لە ڕێــی هاوپەیمانەكانی لەو ناوچەیە‪،‬‬ ‫باشتر دەتوانێ هاوكارییان بكات‪.‬‬ ‫ســێیەم‪ :‬پاراســتنی ســەالمەتیی بەردەوامیــی‬ ‫ڕۆیشتنی نەوت كە لەو ناوچانە زۆرە‪ .‬پێویستە هیچ‬ ‫كێشەیەكی ناوخۆیی ڕێگر نەبێت بۆ ئەوەی بەپێی‬ ‫ئەو ڕێژەیــەی دیاری كراوە‪ ،‬بە بەردەوامی نەوتەكە‬ ‫بڕوات‪.‬‬

‫هەر نەتەوەیەك‬ ‫لــە ڕۆژهەاڵتــی‬ ‫ناوەڕاســت بتوانــێ‬ ‫خــۆی بەڕێــوە ببات‪،‬‬ ‫لــە نەخشــەی نوێی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫دەبێتــە دەوڵەتێكــی‬ ‫سەربەخۆ‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬بەرقەراربوونی ئاشتی لە نێوان گەالنی ئەو‬ ‫ناوچەیە‪ ،‬بەهۆی ئەو گۆڕانكارییە جیۆ‪-‬سیاسییانەی‬ ‫لە سنووری واڵتانی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست دەكرێ‪،‬‬ ‫ئەم هەنگاوە لە دیموكراتیش نزیكیان دەكاتەوە‪.‬‬ ‫بە خوێن ئاو دەدرێ‬ ‫كورد دەڵێ‪“ :‬داری ئازادی بە خوێن ئاو نەدرێ‪ ،‬قەت‬ ‫بەر ناگرێ” دیارە ئەم پەندە الی ئەمەریكاییەكانیش‬ ‫پەسندە‪ ،‬بەتایبەتی ئەگەر خوێنەكە خۆیان نەیڕێژن‬ ‫و بەرژەوەندییەكــەی جگە لەو گەلەی خوێنەكەی‬ ‫ڕشــتووە‪ ،‬بۆ خۆشــیان زۆر بێت‪ ،‬چونكــە وەك لە‬ ‫ڕاپۆرتەكەی ساڵی ‪ 2006‬و ڕاپۆرتەكەی جۆ بایدن و‬ ‫ئەوەی ڕاڵف پیتەرز هاتوون كە ‪ 11‬ساڵ لە نێوانیاندا‬ ‫هەیە‪ ،‬ئەم خااڵنەی خوارەوە بەدی دەكرێ‪:‬‬ ‫یەكــەم‪ :‬ئــەم دابەشــبوونە نوێیــەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاســت‪ ،‬لــە بەرژەوەندیی هەمــوو الیەكە‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی دابەشــكردنەكەی بەریتانیا و فڕەنســا‬ ‫كــە تەنیا لــە بەرژەوەندیــی زۆرینە بــووە و وای‬ ‫كردووە هەمیشــە كەمینەكان لە ژێر دەسەاڵتیاندا‬ ‫بچەوسێننەوە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬ئــەم گۆڕانكارییانــە لــە ســنوورەكان‬ ‫و داڕشــتنەوەی نەخشــەیە‪ ،‬بــۆ دۆزینــەوەی‬

‫ڕۆژهەاڵتێكی ناوەڕاســتی نوێیە‪ ،‬بۆیە ناتوانرێ بە‬ ‫خێرایی و بە ئاسانی جێبەجێ بكرێ‪ .‬ڕاستكردنەوەی‬ ‫ئەو ســنوورانە‪ ،‬پێویستی بەوەیە ئەو گەالنە خۆیان‬ ‫ڕازی بكرێن تــا هەوڵی بۆ بــدەن‪ ،‬لەبەرئەوەی بۆ‬ ‫هەندێكیان لە كاتێكی زوودا ئەســتەمە‪ ،‬پێویستە‬ ‫خوێنی بــۆ بڕێــژرێ و ڕێخۆشــكەر بدۆزرێتەوە‬ ‫تــا بیانووی تــەواو هەبێــت بۆ ئــەو گۆڕانكاری و‬ ‫جیابوونەوانە‪.‬‬ ‫كورد لەسەر دەریای سپی و دەریای ڕەشە‬ ‫ڕاپۆرتە ئەمەریكییەكان‪ ،‬ژمــارەی كوردیان بۆ ‪36‬‬ ‫ملیــۆن گەڕاندووەتەوە و ئاماژە بــەوە دەكەن كە‬ ‫گەورەترین میلەتی دنیایە خاوەنی قەوارەی خۆی‬ ‫نەبێ‪ .‬ئەوان پێیان وایە لە هەر گەلێكی تری ناوچەكە‬ ‫زیاتر هەلی دروســتبوونی قــەوارەی خۆی هەیە‪،‬‬ ‫چونكە هەمیشــە دەرگەی بە ڕووی دۆستایەتیی‬ ‫ئەمەریــكا كراوە بــووە‪ .‬بەپێی ئەو نەخشــانەی بۆ‬ ‫داهاتووی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســت خەماڵندوویانە‪،‬‬ ‫دەبــێ ئــەو دەوڵەتە یان ئــەو چەنــد دەوڵەتەی‬ ‫كوردســتان لە باكور بگاتە سەر دەریای ڕەش و لە‬ ‫ڕۆژهەاڵتیش بگاتە سەر دەریای سپیی ناوەڕاست‪،‬‬ ‫هۆكارەكەشی بۆ ئەو سامانە سروشتییەی هەیەتی‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی ڕاســتەوخۆ بگاتە دەریا و بیگەیەنێت بە‬ ‫ڕۆژئاوا تا هیچ واڵتێك نەتوانێ لەبەرئەوەی نەوت و‬ ‫غازەكەی بە خاكی ئەودا دەڕوات‪ ،‬مەرجیان لەسەر‬ ‫دابنێ‪.‬‬ ‫هەنگاوەكانی سەربەخۆیی كوردستان وەك ڕاوێژكارە‬ ‫ئەمەریكییــەكان لــە ڕاپۆرتەكانیــان ئاماژەیان پێ‬ ‫كردووە‪ ،‬بەم هەنگاو و خااڵنەی خوارەوە دەبێ‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬بەهۆی ڕووخانی ڕژێمی بەعســەوە ســاڵی‬ ‫‪ 2003‬لەالیەن ئەمەریــكا‪ ،‬هەلێكی مێژوویی گەورە‬ ‫لە بەردەم كوردی عێراق دروســت بووە‪ ،‬پێویســتە‬ ‫ئەو هەلە بقۆزرێتەوە و ســەربەخۆیی دروست ببێ‪،‬‬ ‫ئەمەش دەبێتە یەكەم هەنگاوی دابەشبوونی عێراق‬ ‫بۆ سێ واڵتی جیا‪ ،‬چونكە شیعە و سوننەش دەبێ جیا‬ ‫بكرێنەوە‪.‬‬ ‫ڕاڵف پیتەرز نووســیویەتی‪ ،‬ئەگەر ئێمە دۆخەكە بۆ‬ ‫كورد بڕەخســێنین‪ ،‬ئەوان ڕیفراندۆم ئەنجام دەدەن‬ ‫و پێشــبینی دەكــەم بــە ڕێــژەی ‪ 100٪‬دەنگ بە‬ ‫جیابوونەوە لە عێــراق بدەن‪ ،‬ئەمەش بە بەڵگەی ئەو‬ ‫ڕووداوانەی لە ماوەی ســەدەیەك بەهۆی ئەو واڵتەوە‬ ‫بەسەریان هاتووە‪.‬‬ ‫دوو‪ :‬پاڵپشتیكردنی كوردانی توركیا و دروستكردنی‬ ‫پەستان بۆ سەر ئەو واڵتە تا ئەوانیش دۆخەكەیان بۆ‬ ‫بڕەخســێ‪ ،‬دەكرێ ئەم پەستانانە لە ڕێی ئەو هەلەوە‬ ‫بێت كە بەهۆی شــەڕە ناوخۆیییەكانی ســووریا‪ ،‬بۆ‬ ‫كوردانی ئەو بەشــە دروســت بووە‪ .‬ئــەوان لە هەر‬ ‫كوێیەكەوە دەستی هاوكارییان بۆ درێژ بكرێ قبووڵی‬ ‫دەكەن‪ ،‬پێویستە ئەمەریكا ئەو هەلە لە دەست نەدات‪.‬‬

‫ئەم هەنگاوە وا دەكات بەشی ڕۆژهەاڵتی توركیا كە بە‬ ‫ســووریاوە لكاوە و كوردنشینە‪ ،‬سەرەتا كاری لەسەر‬ ‫بكرێ‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬دوای دروستبوونی دەوڵەتێكی سەربەخۆ بۆ‬ ‫كوردی عێراق پاشــان بۆ كوردی سووریا یان توركیا‪،‬‬ ‫بەپێــی پێشــهاتەكان یەكێكیان پێــش دەكەوێ‪،‬‬ ‫ئەوكاتە هەموو شــتێك لەبار دەبێت بۆ كوردانی ئێران‬ ‫و بەشــەكەی تر تا ئەوانیش داوای مافی سروشتیی‬ ‫خۆیان بكــەن‪ ،‬بۆیە هەموو ئــەم هەنگاوانە لەالیەن‬ ‫ئەو چــوار واڵتەوە بە تــەواوی دژایەتــی دەكرێ‪،‬‬ ‫چونكە پێشكەوتنی یەكێكیان مانای نزیكبوونەوەی‬ ‫ئەویتریانە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬دروســتبوونی ئومێدی یەكخستنەوەی ئەو‬ ‫چوار دەوڵەتەیە كە بە دامەزراندنی كوردستانی مەزن‬ ‫تەواو دەبێ‪ ،‬بەاڵم ئــەم هەنگاوەیان بۆ داهاتوویەكی‬ ‫دوورترە‪ ،‬ئــەم دەوڵەتە‪ ،‬دیاربەكــر و تەبرێز كە دوو‬ ‫ناوچــەی پێوەندیــی ئابووریی گرنگن بــە ژاپۆن و‬ ‫بولگاریا‪ ،‬هاوشــێوەی شــارەكانی ڕۆژئاوا‪ ،‬بە هەولێر‬ ‫دەیانبەستێتەوە‪.‬‬ ‫توركیا بە ئابووری و ئێران بە خاك ڕازی دەكرێن‬ ‫هەمیشــە بەرژەوەندییەكانی توركیا دەكرێ لە ڕێی‬ ‫ئابوورییەوە گفتوگۆی لەســەر بكــرێ‪ ،‬بۆیە ئەوان‬ ‫لەگەڵ دروستبوونی یەكەم دەوڵەتی كورد‪ ،‬كێشەیان‬ ‫نابــێ‪ ،‬چونكە بەرژەوەندیی ئابووریــی درێژخایەن و‬ ‫هاوبــەش لە نێوانیاندایە و ئــەو بەرژەوەندییە ئەگەر‬ ‫عێــراق نەكەوێتە نێوانیانــەوە‪ ،‬هێشــتا زیاتر پەرە‬ ‫دەستێنێ‪ ،‬بۆیە توركیا بەشــێوەیەكی ناڕاستەوخۆ‪،‬‬ ‫ڕەزامەندیی لەسەر دەردەبڕێ و یەكێكیش دەبێ لەو‬ ‫واڵتانەی لە سەرەتاوە دانی پێدا دەنێ‪.‬‬ ‫بەپێی داڕشــتنە نوێیەكەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســت‪،‬‬ ‫ئێران بەم مانایەی ئێستە نامێنێ‪ ،‬چونكە كوردەكەی‬ ‫و عەرەب و بلووجی لێی جیا دەبنەوە‪ ،‬لە بەرامبەریشدا‬ ‫بەشــێك لە ئەفغانســتانی پێ دەدرێ‪ ،‬بۆ ئەوەی بە‬ ‫تەواوی ناوچەكە ببێتە كۆمەڵێ واڵت لەسەر بنەمای‬ ‫نەتەوەیــی و ئەوانیش ببنە كۆمــاری فارس و جێی‬ ‫كۆماری ئێرانی ئێستە بگرێتەوە‪ .‬ئەفغانستان بەشێكی‬ ‫زۆری پاكستانی پێ دەدرێ و ئەو بەشە بلووجستانەی‬ ‫كە لە خۆی دەگرێ‪ ،‬لەگەڵ بلووجی ئێران دەوڵەتێك‬ ‫پێك دێنن‪ ،‬كشــمیر لە هیندســتان و پاكستان جیا‬ ‫دەبێتەوە و سەربەخۆیی خۆی ڕادەگەیەنێ‪ ،‬لەم ناوەدا‬ ‫پاكستان زیانلێكەوتووی یەكەم دەبێ‪.‬‬ ‫داهاتووی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســت‪ ،‬وەك چارەسەری‬ ‫پێش چەند ســەدەیەكی ئەوروپای لــێ دێ‪ ،‬دەبێ‬ ‫هــەر نەتەوەیەك بتوانێ خۆی بەڕێــوە ببات و ببێتە‬ ‫دەوڵەتێكی ســەربەخۆ‪ ،‬بەم شێوەیە تەنیا عەرەب لە‬ ‫چەند واڵتێكی سەربەخۆدا دەمێنێتەوە‪ ،‬ئەوانیش بە‬ ‫تەواوی لە مەترسیی بۆ سەر ئیسرائیل ڕادەماڵدرێن‪.‬‬

‫لــە كۆتای جەنگی یەكەمی جیهان و لە دابەشــكردنی میراتی پیاوە نەخۆشــەكە لە ڕێككەوتننامەی‬ ‫ســایكس‪-‬پیكۆت‪ ،‬باشووری كوردســتان وەك بەشــێك لە باكوری خاكی عێراق دیاری كرا‪ ،‬ئەم بەشە‬ ‫بەدرێژایی مێژوو ئارامی بەخۆیەوە نەدیوە‪ ،‬بەشــێوەیەك هەمیشــە لەگــەڵ ڕژێمەكانی عێراق جەنگ‬ ‫هەبووە و ڕێككەوتن كراوە و دەســتوور داڕێژراوە‪ ،‬هەموو جارێك مافی كورد پێشێل كراوە‪ ،‬ئەمەش وای‬ ‫كردووە تا ئێستە ئەم ڕێككەوتنانە هیچ ئەنجامێكی نەبێت كە لە ماوەی ‪ 99‬ساڵدا بوونیان هەیە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 1918‬بە لەبەرچاوگرتنی هیوا و ئاواتی كەمینەكانی دەوڵەتی عوسمانی لە مادەی ‪12‬ی سەرۆك‬ ‫“ودرۆ ویلسن” ئاماژەی پێ كرا‪ ،‬بەشێوەیەك “كەمینەكانی ناو ئیمپراتۆریی عوسمانی خۆبەڕێوەبردنیان‬ ‫پێ دەدرێت بەبێ هەراسانكردنیان‪ ،‬ئەمەش لە مادەی ‪ 22‬كۆمكاری نەتەوەكان جێگیر كرا‪.‬‬ ‫وشە‪ /‬رامیار جەواد‬ ‫لە ساڵی ‪ 1920‬لە ڕێككەوتنامەی سیڤەر‪ ،‬دەوڵەتە‬ ‫ســەركەوتووەكانی جەنــگ بەســەر ســوڵتانی‬ ‫عوسمانییان ســەپاند بە پێدانی مافی نەتەوەكانی‬ ‫تــر و پاشــماوەی ئیمپراتۆرییەتەكەیان دابەش‬ ‫كرد بەســەر ســێ بەش كە بریتی بوون لە عێراق‬ ‫و ســووریا و حیجاز‪ ،‬هەروەها ماف بە كوردەكانی‬ ‫ویالیەتی مووسڵ و ئەرمەنەكانی توركیا درا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە هاتنە دەســەاڵتی مســتەفا كەمال ئەتاتورك‪،‬‬ ‫جێبەجێكردنــی ئەم ڕێككەوتنە بڕیاری لەســەر‬ ‫نەدرا و ڕێككەوتننامەی لۆزان لە ساڵی ‪ 1923‬واژوو‬ ‫كرا و هیچ مافێك بۆ كورد و ئەرمەن باس نەكرا‪.‬‬ ‫مێژوونووســێكی كورد دەڵێت‪ ،‬بەقــەد تەمەنی‬ ‫دەوڵەتــی عێراق ڕێككەوتنمــان هەیە لەگەڵیان‪،‬‬ ‫بەاڵم بەقەد ئەم مێژووە درۆیان لەگەڵ كردووین و‬ ‫ڕێككەوتننامەكانیان جێبەجێ نەكردووە‪.‬‬ ‫ســامان قادر بــەزاز هەڵگری بڕوانامــەی دكتۆرا‬ ‫لە مێژووی ناوەڕاســتی كورد‪ ،‬دەڵێت‪" ،‬كێشەی‬ ‫ڕێككەوتنەكانی كــورد و بەغدا لەیــەك خاڵ كۆ‬ ‫بووەتەوە‪ ،‬ئەویش پابەندنەبوونی بەغدایە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫خاڵی الوازی ســەرجەم ڕێككەوتنامەكان بووە لە‬ ‫مێژوودا"‪.‬‬ ‫ئــەو دەڵــێ‪" ،‬پرســەكە ئێســتە ڕووە و لیژنەی‬ ‫ڕیفراندۆمی كوردســتانە‪ ،‬كاتێــك دەچنە بەغدا‪،‬‬ ‫نابێت مەرجیان بەسەردا بسەپێنرێت‪ ،‬بەڵكو دەبێت‬ ‫مەرج دابنێن بەســەر بەغدا‪ ،‬ئەمــەش وا دەكات‬ ‫هەنگاوەكان ڕووەو بەرژەوەندی كورد بێت"‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 1931‬عێراقی پادشایی داوای ئەندامیەتی‬ ‫لە كۆمكاری نەتەوەكان كرد و بۆ ئەم مەبەستەش‬ ‫چەند بڕیارێكی كارگێڕی دەركرد و یاســای زمانە‬ ‫فەرمییەكانی دەركرد بەزمانی كوردیشەوە‪.‬‬ ‫لە ســاڵی ‪ 1932‬عێراق لەژێر چاودێریی بەریتانیا‬ ‫دەرچوو و بوو بەئەندام لە كۆمــكاری نەتەوەكان‬ ‫و ڕاگەیەندراوێكــی فەرمــی بــاو كــردەوە كە‬

‫ئەگەرچــی جــاران‬ ‫سوننە بوون و ئێستە‬ ‫شــیعەن كــە كــورد زۆر‬ ‫متمانەی پــێ كردبوون‪ ،‬لە‬ ‫ماوەی ‪ 14‬ساڵی ڕابردوودا‬ ‫نە كەركووكیان یەكال كردەوە‬ ‫نــە هەنگاویان بــەرەو ئەو‬ ‫پێكەوەژیانە نا كە كورد وەك‬ ‫گەرەنتیی مانەوە لە عێراق لە‬ ‫دەستووردا جێگیری كردبوو‬

‫هاوشــێوەی دەســتوور بوو‪ ،‬بەاڵم هیچ مافێكی‬ ‫نەدابوو بــە كورد‪ ،‬ئەمەش وای كــرد جارێكی تر‬ ‫كێشەكان دروست ببنەوە و دروشمی ماف‬ ‫لە بەغدا بەرز بكرێتەوە‪.‬‬ ‫لە ســاڵی ‪ 1958‬دوای چەنــد ڕۆژێك لە‬ ‫ڕووخانی پادشــایەتی و هاتنی حوكمی‬ ‫كۆمــاری‪ ،‬دەســتوورێكی كاتی دەرچوو‬ ‫بەسەرپەرشــتی عەبدولكەریم قاســم و‬ ‫لە مادەی سێی دەســتوورەكەدا هاتووە‪،‬‬ ‫"كوردەكان هاوبەشن لە یەكێتی عێراق‬ ‫و دابینكردنی مافە نەتەوەیییەكان"‪ ،‬ئەم‬ ‫خاڵــە وای كرد كورد لە شۆڕشــەكەی‬ ‫كەریم جێگیر بن‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1961‬لــە ئەنجامــی‬ ‫جێبەجێنەكردنــی بەڵێنەكانــی ئــەم‬ ‫دەســتوورە كاتییە شــەڕ هەڵگیرسا و‬ ‫حكوومەتــی عێراق شكســتی هێنا و‬ ‫پەنای بۆ گفتوگۆ لەگەڵ كورد برد‪.‬‬ ‫دوای كوشــتنی عەبدولكەریم قاسم و‬ ‫هاتنی ڕژێمی بەعس لە ســاڵی ‪،1963‬‬ ‫ڕێككەوتنێك كرا كە كۆمەڵە سەربازێك‬ ‫و چەنــد ئەندامێكی ڕژیمی بەعســی‬ ‫سووریا بەشــدار بوون بە فەرماندەیی‬ ‫جەنەڕاڵ تاهیر یەحیا سەرپەرشتیاری‬ ‫گشتی بوو كە عەبدولســەالم عارفی‬ ‫كــرد بە ســەرۆك كۆمــار و ئەحمەد‬ ‫حەســەن بەكر بۆ ســەرۆك وەزیران‪،‬‬ ‫هەرزوو دەســتیان كرد بە لەناوبردنی‬ ‫ئەندامانــی نەیار و بەشــێكی زۆریان‬ ‫ڕوویان كــردە الی كوردەكان و مافی‬ ‫مانەوەیان بەدەست هێنا و جارێكی تر‬ ‫شەڕ دەستی پێ كردەوە‪.‬‬ ‫لە كۆتاكانی ســاڵی ‪ 1963‬كۆنگرەی‬ ‫‪ 165‬ئەندامیەتــی عێراقی نەتەوەیی‬ ‫بەڕێوە چوو‪ ،‬كوردەكان ‪ 24‬ئەندامیان‬ ‫بــۆ كۆنگرەكە نارد‪ ،‬بــەاڵم لە ‪10‬ی‬ ‫نیســان ســەرجەمیان لەالیــەن‬ ‫بەعســەوە گیران و داواشیان كرد‬ ‫دەبێت مســتەفا بارزانی لە ماوەی‬ ‫‪ 24‬سەعات چەك دابنێت‪.‬‬ ‫سازان كامەران شــارەزای بواری‬ ‫مێژوو‪ ،‬بە"وشــە" دەڵێ‪" ،‬مێژوو‬ ‫پێمــان دەڵێت دەنووســین‬ ‫لەســەر كاغــەز‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫جێبەجێــی ناكەیــن لە‬ ‫واقیعدا‪ ،‬ئەمــەش ئەگەر‬ ‫بە الیەنی نەتەوەیییەوە‬ ‫لێك نەدرێتەوە‪ ،‬بەغدا‬ ‫هۆی شكســتەكانی‬ ‫ڕێككەوتنەكانــە‬ ‫نەك كورد"‪.‬‬ ‫ئــەو دەڵێ‪،‬‬

‫"ڕێككەوتنــەكان هەندێكیان كــورد كردوویانن‬ ‫و بەزیانــی خۆیان بووە‪ ،‬بەاڵم لــە كۆتایدا ئەوەی‬ ‫جێبەجێی نەكردووە بەغدا بووە نەك كورد"‪.‬‬ ‫لــە شــوباتی ســاڵی ‪1964‬دا گفتوگۆ لــە نێوان‬ ‫عەبدولسەالم عارف و مســتەفا بارزانی كرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ســەركەتوو نەبوو‪ ،‬چونكە بەعســییەكان هەرزوو‬ ‫دەستوورێكیان باڵو كردەوە زۆر بەشێوەیەكی زبر‬ ‫باسی كوردی دەكرد‪.‬‬ ‫بارزانی چەند داواكارییەكی نــارد بۆ حكوومەتی‬ ‫عێراق تا ئاستێك ماوەی چوار مانگ پێكدادانەكان‬ ‫خــاو بووبوونەوە‪ ،‬بــەاڵم ســاڵی ‪ 1965‬جارێكی‬ ‫تــر حكوومەتــی عێــراق دوای بەهێزبوونەوەی‬ ‫بەهێزێكی زۆرەوە هێرشــی كردە ســەر‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫نــۆی ئەیلوولی ســاڵی ‪1965‬‬ ‫لە‬ ‫مــادەی ‪ 19‬لــە‬

‫دەستووری عێراق هەموار كرایەوە كە بەم شێوەیە‬ ‫باســی كوردی دەكرد‪" ،‬ئەم دەســتوورە دووپات‬ ‫لە مافــە نەتەوەیییەكانی كــوردان دەكاتەوە لە‬ ‫چوارچێــوەی یەكێتیــی نیشــتمانی برایانــەی‬ ‫نەتەوەیی عێراق"‪ ،‬ئەمەش دوای چەند شكستێكی‬ ‫بەغدا بەرامبەر پێشمەرگەی كوردستان‪.‬‬ ‫دواتر ڕێككەوتنــی ‪11‬ی ئــاداری ‪ 1970‬لەگەڵ‬ ‫مستەفا بارزانی رابەری بزووتنەوەی رزگاریخوازی‬ ‫كوردستان واژوو كرا كە "حوكمی زاتی" بۆ كورد و‬ ‫خوێندن بە زمانــی دایك و هاوكات زمانی كوردی‬ ‫ببێتە زمانــی دووەم‪ ،‬ســاڵی ‪ 1977‬دیاری كرا بۆ‬ ‫سەرژمێری لە كەركووك‪ ،‬ئەگەر كورد زۆرینە بوو‪،‬‬ ‫شارەكە بێتەوە سەر ناوچەی حوكمی زاتی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫عێراق پێش ئەوەی ئــەو وادەیە بێت‪ ،‬جارێكی تر‬ ‫ڕێككەوتنەكانــی تێك دا‪ ،‬بە تایبەتی دوای ئەوەی‬ ‫بارزانی گوتی‪ :‬كورد مافی خــۆی هەیە لە نەوتی‬ ‫كەركووك‪.‬‬ ‫دوای چوار ســاڵ لە ئاداری ساڵی ‪ ،1974‬عێراق‬ ‫تاكالیەنــە حوكمــی‬ ‫زاتــی ڕاگەیانــد كە‬ ‫سەركردایەتی كورد‬ ‫لەگەڵیــدا نەبوون‪،‬‬ ‫چونكە ســوور بوون‬ ‫لەســەر ئــەوەی‬ ‫كەركووك‪ ،‬خانەقین‬ ‫و شــنگال ســەربە‬ ‫ناوچــەی حوكمی‬ ‫زاتی بن‪ ،‬عێراقیش‬ ‫بەهیچ شــێوەیەك‬ ‫دەســتبەرداریان‬ ‫نەدەبــوو‪ ،‬ئــەم‬ ‫ســو و ر بو و نە ی‬ ‫كوردیــان بــە‬ ‫ڕاگەیاندنی شــەڕ‬ ‫زانی و هەڵمەتێكی‬ ‫توندیــان لە دژی‬ ‫كــورد ئەنجــام‬ ‫دا‪ .‬بەشــێك لــە‬ ‫هە ڵمە تە كــە‬ ‫بریتــی بــوو لە‬ ‫ر ێككە و تــن‬ ‫لەگەڵ شــای‬ ‫ئێــران بــە‬

‫دەستبەرداربوونی "بەنداوی عەرەب"‪ ،‬لە بەرامبەردا‬ ‫هاوكارییەكانی بۆ شۆڕشــی كــورد رابگرێ‪ ،‬ئەم‬ ‫ڕێككەوتنە بوو نسكۆی بەدوای خۆیدا هێنا‪.‬‬ ‫دكتۆرە ســامیە عەاڵیی لەبارەی شكســتی ئەم‬ ‫ڕێككەوتنانە دەڵێ‪" ،‬ســنوورەكان و جیۆگرافیایی‬ ‫سیاسی هۆكار بوون بۆ شكستهێنانی ڕێككەوتنی‬ ‫‪11‬ی ئادار‪ ،‬نەبوونی ســنوورەكان لە چوارچێوەی‬ ‫ڕێككەوتنەكە و بڕگە ئابوورییەكان هۆكار بوون بۆ‬ ‫شكستی ‪ 11‬ئاداری ‪."1970‬‬ ‫ئەم شــارەزایەی مێژوو‪ ،‬بۆ "وشــە" ئامــاژە بەوە‬ ‫دەكات‪" ،‬بەغدا چۆن دەستبەرداری خاكێك دەبێت‬ ‫كە ‪50%‬ی ئابوورییەكەی و ســامانەكەی بۆ دابین‬ ‫دەكات‪ ،‬بۆیە پێویســتە كــورد هەڵە مێژووەكەی‬ ‫دووبــارە نەكاتەوە و بــۆ ئەم جــارە كۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتی ببات بۆ ڕێككەوتن و كات و ســنوور‬ ‫و ئابوورییەكــە دیــاری بكرێت‪ ،‬ئاســایییە كورد‬ ‫شــەراكەت بە بەغــدا بدات بۆ نموونــە لە نەوتی‬ ‫كەركووك بۆ ‪ 10‬ساڵ تا دەستبەرداری بێت"‪.‬‬ ‫هاتنی سەدام و سەردەمی شەڕ‬ ‫بــە درێژایی تەمەنی ســەدام حوســێن لەســەر‬ ‫دەســەاڵت كە لە ‪ 1979‬دەســتی پێ كرد‪ ،‬هیچ‬ ‫ڕێككەوتنێك لەگەڵی نەگەیشتە ئەنجام‪ ،‬تەنانەت‬ ‫نیســانی ‪ 1991‬كاتێك بــەرەی كوردســتانی بە‬ ‫سەرۆكایەتیی مەسعوود بارزانی و جەالل تاڵەبانی‬ ‫ویســتیان لەگــەڵ ڕژێمی عێراق ئــەو خااڵنەی‬ ‫حوكمــی زاتــی ئــاداری ‪ 1970‬نــوێ بكەنەوە‪،‬‬ ‫نەگەیشــتنە ئەنجام تا ڕووخانی سەدام‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫دوای راپەڕینەوە تا هێڵی ‪ 36‬بەدەســت كورد بوو‬ ‫كە كەركووكی تێدا نەبوو‪.‬‬ ‫‪ 23‬ساڵ حوكمی سەدام‬ ‫كــورد مێژوویەكی تاڵی هەیە لەگــەڵ یەكێك لە‬ ‫سەركردەكانی عێراق ئەویش سەدام حوسێن كە‬ ‫خاوەنی زۆرترین مانەوەیە لە دەســەاڵتی عێراق‪،‬‬ ‫لە ســاڵی ‪ 1979‬تا ســاڵی ‪ 1991‬زیاتر لە هەشت‬ ‫ڕێككەوتــن كــراوە و هەرجــارە و بەجۆرێك لە‬ ‫جۆرەكان ئامانجی لەناوبردنی كوردەكان بووە‪ .‬وەك‬ ‫سامان قادر بەزاز دەیڵێت‪.‬‬ ‫لە دوای ڕووخانی عێراق كە واڵتەكە بۆ یەكەم جار‬ ‫لە دەست دەســەاڵتێكی تاكڕەوی سوننە ڕزگاری‬ ‫بوو‪ ،‬هەلێك رەخســا كورد و شیعە ناوچەی خۆیان‬ ‫وەربگرنەوە و خاكی سوننەش بەدەست خۆیانەوە‬ ‫بمێنێتەوە‪ .‬بەاڵم كورد جارێكــی تر ڕێككەوتنی‬ ‫لەگەڵ بەغدا و عێراقێكی داڕووخاوی خســتەوە‬ ‫سەرپێ‪ ،‬بە مەرجی ئەوەی كوردستان ناوچەیەكی‬ ‫نیمچە سەربەخۆ بێت‪.‬‬ ‫دەســتووری عێــراق گەرەنتیی مافە سیاســی‪،‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪ ،‬كولتــووری و ئابوورییەكانی كرد و‬ ‫كەركووكیش بە مادەی ‪ 140‬كە لە دەستوورەكەدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬دوای سەرژمێری و ڕاپرسی‪ ،‬چارەنووسی‬ ‫یەكال بكرێتەوە‪ ،‬بەاڵم دیســان دەســەاڵتدارانی‬ ‫بەغدا‪ ،‬ئەگەرچی جاران ســوننە بوون و ئێســتە‬ ‫شــیعەن كە كورد زۆر متمانەی پێ كردبوون‪ ،‬لە‬ ‫ماوەی ‪ 14‬ســاڵی ڕابردوودا نە كەركووكیان یەكال‬ ‫كردەوە نە هەنگاویان بەرەو ئەو پێكەوەژیانە نا كە‬ ‫كورد وەك گەرەنتیی مانەوە لە عێراق لە دەستووردا‬ ‫جێگیــری كردبوو‪ ،‬بەڵكــو لــە ڕووی ئابووری و‬ ‫سیاسییەوە‪ ،‬كوردســتانیان بە تەواوی بەستەوە‬ ‫و لــە هەموو الیەكەوە ڕێگەیان لە گەشــەكردنی‬ ‫گرت‪ ،‬دوای ســاڵی ‪ 2010‬كورد شــەش پەیمان‬ ‫و ڕێككەوتنی لەگەڵ دەســەاڵتی بەغــدا واژوو‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫ئێســتە كــورد بڕیــاری ڕیفراندۆمــی بــۆ‬ ‫ســەربەخۆیی داوە‪ ،‬ئــەوەش وەك‬ ‫رێگەچارەیەكــی دیموكراتییانــە بۆ‬ ‫یەكالكردنەوەی كێشەكان لەگەڵ‬ ‫بەغدا‪.‬‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫مێژوونووسان‪ :‬كوردستان دەبێ مەرج‬ ‫بۆ بەغدا دابنێت نەك مەرج قبووڵ بكات‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪13‬‬

‫كوردستانی‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪14‬‬

‫لە هەولێر باشترین رۆنی زەیتوونی دنیا بەرهەم دێ‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫هەرێمی كوردستان‬ ‫خاوەنی سەرووی دوو ملیۆن داری زەیتوونە‬

‫وشە‪ /‬سلێمان تاشان‬ ‫هەرێمی كوردستان لە هەموو رووەوە گونجاوە‬ ‫ببێتــە ناوەنــدی بەرهەمهێنانــی زەیتوون لە‬ ‫ناوچەكە و ماوەی چەند ساڵێكیشە جووتیاران‬ ‫و وەبەرهێنــەران و حكوومــەت‪ ،‬قۆڵیــان لێ‬ ‫هەڵماڵیــوە‪ ،‬زەیتــوون دەچێنــن و پــەرە بە‬ ‫پیشەســازییەكەی دەدەن‪ ،‬كار گەیشــتووەتە‬ ‫ئەوەی لە بەرهەمەكەیشی بخورێت و "باشترین‬ ‫رۆنی زەیتــوون"ی دنیا بە ماركــەی كوردی‬ ‫بەرهەم بێنن‪.‬‬ ‫لە هەولێرەوە كە بــەرەو پیرمام دەڕۆی‪ ،‬دوای‬ ‫ئــەوی كۆمەڵگــەی شــاوێس جــێ دێڵیت‪،‬‬ ‫شــەقامێكی تەســك بەرەو الی راســت جیا‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬ئەگەر تا كۆتای شــەقامەكە ببڕی‪،‬‬ ‫لەناو باخەكانی زەیتووندا خــۆت دەبینیتەوە‪.‬‬ ‫بە ســەدان دۆنم زەوی و چیا لــەو ناوچەیە بە‬ ‫هەوڵی وەبەرهێنەران كراونەتە باخی زەیتوون‬ ‫و تەنانــەت لە ناوەندی باخــەكان كارگەیەكی‬ ‫دروستكردنی رۆنی زەیتوون بنیات نراوە‪.‬‬ ‫خاوەنــی كارگەكــە و وەبەرهێنــەری باخــە‬ ‫زەیتوونەكان كە ئەزموونێكی دەیان ســاڵی لە‬ ‫بەرهەمهێنانی زەیتووندا هەیە‪ ،‬خەڵكی عەفرین‬ ‫لە رۆژئاوای كوردستانە و ئارەزوویەتی ئەزموونی‬ ‫عەفرین لە بەرهەمهێنانی زەیتوون بۆ هەرێمی‬ ‫كوردســتان بگوازێتــەوە‪ .‬ســلێمان محەمەد‬ ‫شێخۆ‪ ،‬بۆ "وشــە" دەڵێت‪ ،‬خاك و كەشوهەوای‬ ‫هەرێمی كوردستان بۆ زەیتوون زۆر گونجاوە‪،‬‬ ‫چونكــە داری زەیتوون توانــای هەیە لە پلەی‬ ‫سفرەوە تا ‪ 50‬پلە خۆی رابگرێت‪.‬‬ ‫ئــەو روونی كــردەوە كــە دارە زەیتوونەكانی‬ ‫عەفرین تەمەنیان دەگاتە سەرووی ‪ 700‬ساڵ و‬ ‫زیاتر لە ‪ 20‬ملیۆن دار زەیتوونی هەیە‪ .‬هەر لەو‬ ‫ناوچەیە ‪ 350‬كارگەی رۆنی زەیتوون هەن و ‪27‬‬ ‫كارگەیش سابوون دروست دەكەن‪.‬‬ ‫عەفرین بووەتە ســەرچاوەی داهــات و كار و‬ ‫پیشە بۆ هەموو سووریا‪ .‬هەرێمی كوردستانیش‬ ‫دەتوانێت بۆ هەموو عێراق ئــەو رۆڵە ببینێت‪.‬‬ ‫بــە بۆچوونی ئەم جووتیــارە‪" ،‬خاكی هەرێمی‬ ‫كوردســتان هیچی لێ بەرهەم نەهاتووە و زۆر‬ ‫بە پیتە بۆ ئەوەی باشترین جۆری زەیتوونی لێ‬ ‫بەرهەم بهێنرێت"‪.‬‬

‫خاكی هەرێمی‬ ‫كوردستان زۆر بە‬ ‫پیتە بۆ ئەوەی باشترین‬ ‫جۆری زەیتوونی لێ‬ ‫بەرهەمبهێنرێت‪.‬‬ ‫ئەو هەر لە نزیــك كارگەكەی ‪ 400‬دۆنم زەوی‬ ‫كردووەتــە زەیتــوون و ‪ 38‬هــەزار داری لێ‬ ‫چانــدووە‪ .‬تەمەنی دارەكانی لە نێــوان دوو تا‬ ‫هەشت ساڵدان و بەشــێكی هاتووەتە بەرهەم‪،‬‬ ‫لەو زەوییانە سێ بیر لێ دراون و بە سیستەمی‬ ‫دڵۆپ دڵۆپ سەرجەم دارەكان ئاو دەدرێن‪.‬‬ ‫یەكێــك لــە گرنگتریــن تایبەتمەندییەكانی‬ ‫زەیتوون ئەوەیە‪ ،‬پێویســتی بە ئاوێكی كەم و‬ ‫كاتێكیش تەمەنی دەگاتە ‪ 10‬ســاڵ‪ ،‬لەوانەیە‬ ‫هەر پێویســتی بە ئاو نەبێت و پشــت بە باران‬ ‫ببەستێت‪.‬‬ ‫شــێخۆ سەرپەرشــتی پڕۆژەیەكی تر لە رێی‬ ‫هەولێر‪-‬كەركــووك دەكات كــە ‪ 35‬هەزار دارە‬ ‫زەیتوونی لێ چێنراوە‪.‬‬ ‫كارگەی رۆنی زەیتوون‬ ‫كارگەكەی ســلێمان توانای هەیە رۆژانە ‪ 50‬تۆن‬ ‫زەیتوون بۆ رۆنی زەیتوون بگۆڕێت‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫كەمیی بەرهەم‪ ،‬چەند مانگێك كار دەكات و سااڵنە‬ ‫‪ 500‬تۆن زەیتوون وەردەگرێت‪.‬‬ ‫وەك خۆی ئاماژەی بــۆ دەكات "زەیتوونی تایبەت‬ ‫بە رۆنی زەیتوون ‪25%‬ی بۆ رۆن دەگۆڕێت و ئەگەر‬ ‫جۆری زەیتوونەكە هی تورشــی بێت‪ ،‬ئەوا ‪12%‬ی‬

‫بۆ رۆنی زەیتوون دەگۆڕێت"‪ .‬شــێخۆ ئەو خاوەن‬ ‫ماركەی تایبەتی خۆیەتی لە بەرهەمهێنانی رۆنی‬ ‫زەیتــوون و بەرهەمەكەی بە رۆنــی "زەمزەمین"‬ ‫بەناوبانگە‪.‬‬ ‫لە بەرهەمەكە نووســراوە رۆنــی زەیتوونی ‪100%‬‬ ‫سروشــتی‪ .‬ئێســتە لە هەولێر باشــترین رۆنی‬ ‫زەیتوونی دنیا بەرهــەم دەهێنرێت و ئەو ماركەیە‬ ‫بوتڵەكــەی لە توركیا دروســت دەكرێــت و لەم‬ ‫كارگەیە پڕ دەكرێت لە رۆنی زەیتوون‪.‬‬ ‫سلێمان پێی وایە‪ ،‬ئەو رۆنە زەیتوونەی لە بازاڕە و‬ ‫بە ناوی ئیتاڵی و ئیســپانی دێنە فرۆشتن‪ ،‬هیچی‬ ‫راستەقینە نین‪ ،‬بەاڵم بەرهەمەكەی ئەوان كڕیاری‬ ‫تایبەتــی هەیە و هەر لیترێك بــە ‪ 15‬هەزار دینار‬ ‫دەفرۆشن و لە ماركێتەكانیش سەرووی ‪ 20‬هەزار‬ ‫دینار دەفرۆشرێتەوە‪.‬‬ ‫بەرهەمەكە تا دەكرێت بــە رۆن‪ ،‬بە چەند قۆناغی‬ ‫تایبەتیدا تێدەپەڕێت و دێتە پااڵوتن‪ .‬لە كارگەكە‬ ‫بەرهەمی جووتیارانیش دەكرێتــە رۆن و لە هەر‬ ‫تۆنێك ‪ 200‬هەزار دینار حەقدەســت لە جووتیاران‬ ‫وەردەگیرێت‪.‬‬ ‫سابوون‬ ‫لــە زەیتوون تەنیا رۆن دروســت نابێــت‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پاشــماوەكەی دەكرێت بــە ســابوون و هەمان‬ ‫وەبەرهێنــەر لــە بەرنامەیدایــە كارگەیەكــی‬ ‫دروســتكردنی ســابوون دابمەزرێنێت‪ .‬جگە لە‬ ‫سابوون‪ ،‬بەگوتەی ســلێمان "چەندان بەرهەمی‬ ‫تری لێ دروست دەكرێت"‪.‬‬ ‫هەندێك جووتیاری كوردســتان چەند ســاڵێكە‬ ‫روویــان لە چاندنی ئەو جۆرە دارە كردووە‪ .‬لە هەر‬ ‫دۆنمێــك زەوی ‪ 100‬داری زەیتــوون و هەندێك‬ ‫جاریــش ‪ 80‬دار دێنــە چانــدن و بەرهەمی هەر‬ ‫دارێكــی زەیتــوون بەپێی تەمــەن و جۆرەكەی‬

‫لە هەولێر‬ ‫كارگەیەكی‬ ‫دروستكردنی سابوون‬ ‫دادەمەزرێنرێت‪.‬‬

‫گۆڕانكاری بەسەر دێت‪.‬‬ ‫ئــەو جووتیــارەی داری زەیتــوون دەچێنێت‪،‬‬ ‫دەبێت خۆڕاگر بێ و بەو زووانــە چاوی لە قازانج‬ ‫نەبێــت‪ ،‬چونكــە داری زەیتوون تــا بەتەمەنتر‬ ‫بێت‪ ،‬بەرهەمیشــی زیاتر دەبێ‪ .‬دوای ‪ 15‬ساڵ لە‬ ‫تەمەنەكەی بەرهەمی زۆر لــە دارەكە چاوەروان‬ ‫دەكرێ‪.‬‬ ‫ئەو جووتیــارە جگە لە چاندنــی باخی زەیتوون‪،‬‬ ‫چەنــدان نەمامگەی گەورەی هەیە كە تایبەتن بە‬ ‫بەرهەمهێنانی نەمامی زەیتوون و سااڵنە دەیخاتە‬ ‫بازاڕەوە‪.‬‬ ‫حكوومەت لە بایەخی زەیتوون تێگەیشتووە‬ ‫وەزارەتــی كشــتوكاڵ و ســەرچاوەكانی ئــاوی‬

‫كوردســتان لە بایەخی زەیتوون تێگەیشــتووە و‬ ‫چەند هەنگاوێكی بۆ ئەو مەبەستە هاویشتووە‪.‬‬ ‫حوســێن حەمەكەریــم بەڕێوەبەری گشــتیی‬ ‫رەزگەری و دارســتان و لەوەڕگەكان‪ ،‬بۆ "وشــە"‬ ‫گوتــی‪ ،‬ســاڵی ‪ 2008‬كاتێك پالنی ســتراتیژی‬ ‫كشــتوكاڵی دانــرا‪ ،‬پەرەپێدانــی زەیتــوون لە‬ ‫سەرەكیترین كارەكانیان بووە و لەو كاتەوە بایەخی‬ ‫زۆریــان پێــی داوە‪ .‬دووپاتی كــردەوە "قەڵەمی‬ ‫زەیتوونمان لە ئیتاڵیــاوە هێنا و لێرە چاندمان كە‬ ‫چوار جۆر بوون و دواتر بەسەر جووتیاران دابەش‬ ‫كرا‪ ،‬بۆ ئەوەی ببن بە دایك بۆ بەرهەمی زەیتوون لە‬ ‫كوردستان و نەمامی تریان لێ بچێنن‪ ،‬نەمامەكان‬ ‫بە پاڵپشتی ‪ 90%‬درانە جووتیاران و تەنانەت قەرزی‬ ‫كشتوكاڵی‪ ،‬چاندنی زەیتوونیشی گرتەوە"‪.‬‬ ‫ئیتاڵیــا بــە دووەم واڵتــی دنیــا دادەنرێــت لە‬ ‫بەرهەمهێنانــی زەیتــوون و گرینگیــدان بــە‬ ‫پیشەسازی بەرهەمهێنانی رۆنی زەیتوون لە دنیادا‪.‬‬ ‫رووبەری باخی زەیتوون‬ ‫بە وردی هێشتا دیار نییە ژمارەی دار زەیتوونەكانی‬ ‫هەرێمی كوردســتان چەنــدە‪ ،‬بــەاڵم وەك ئەو‬

‫وەزارەت سەرپەرشــتی دەكات و بــە كۆمەڵەیەك‬ ‫ســپێردراوە‪ 75 ،‬هــەزار دینــار لــە بــری هەر‬ ‫تۆنێك زەیتوون دەستنیشــان كــراوە و لەالیەن‬ ‫جووتیارانیش پێشوازیی لێ كراوە‪.‬‬ ‫ئیسپانیا بە یەكەم واڵتی بەرهەمهێنەری زەیتوون‬ ‫هەژمار دەكرێ كە ســااڵنە نزیكەی یەك لەســەر‬ ‫سێی زەیتوونی دنیا بەرهەم دێنێت‪ .‬بەرهەمی ئەو‬ ‫واڵتە لە ساڵی ‪ 2011‬بریتی بووە لە شەش ملیۆن و‬ ‫‪ 940‬هەزار و ‪ 230‬تۆن‪.‬‬ ‫لە دوای ئیســپانیا‪ ،‬ئیتاڵیا بە پلەی دووەم دێت و‬ ‫لە هەمان ساڵدا ســێ ملیۆن و ‪ 182‬هەزار و ‪200‬‬ ‫تۆن زەیتوونی بەرهــەم هێناوە‪ .‬یۆنان و توركیا بە‬ ‫پلەكانی سێیەم و چوارەم دێن‪.‬‬ ‫لێكۆڵینەوە تەندروســتییەكان دەریانخســتووە‬ ‫رۆژانــە خواردنی دوو كەوچك رۆنــی زەیتوون لە‬ ‫نەخۆشــییەكانی دڵ دوورت دەخاتەوە‪ .‬هاوكات‬ ‫خواردنی رۆنی زەیتوون بەردی زراو لەناو دەبات‪،‬‬ ‫توانای ســێكس بەرز دەكاتەوە‪ ،‬دژە شێرپەنجەیە‪،‬‬ ‫بۆ پاراســتنی پێســت زۆر باشــە‪ .‬رۆنی زەیتوون‬ ‫كۆلســترۆڵی خوێن بە تایبەت جۆرە خراپەكەی‬ ‫كــە بریتییە لە ‪ LDL‬كەم دەكاتــەوە بەبێ ئەوەی‬

‫حوسێن حەمەكەریم بەڕێوەبەری گشتیی رەزگەری و دارستان و لەوەڕگەكان‪:‬‬

‫ئاماری دوو ساڵ لەمەوبەرمان ‪ 20‬هەزار دۆنم باخی‬ ‫زەیتوون بووە و ئاماری ئێستەش زۆر لەمە زیاترە‪.‬‬ ‫بەرپرســەی وەزارەتی كشــتوكال ئامــاژەی پێ‬ ‫دەكات‪ ،‬ئاماری دوو ســاڵ لەمەوبەریان ‪ 20‬هەزار‬ ‫دۆنم باخی زەیتوون بووە و ئاماری ئێســتەش زۆر‬ ‫لەمە زیاترە‪.‬‬ ‫پێــش ســاڵی ‪ 2008‬نزیكەی ‪ 170‬هــەزار داری‬ ‫زەیتوون هەبوون كە گەیشتبوونە قۆناغی بەرهەم‪.‬‬ ‫بەپێی ئامارەكەی وەزارەتی كشــتوكاڵ بێت‪ ،‬دوو‬ ‫ساڵ لەمەوبەر خاوەنی دوو ملیۆن داری زەیتوون‬ ‫بوونە و ئێستە ژمارەكە سەرووی دوو ملیۆن دارە‪.‬‬ ‫جۆری دارەكانــی زەیتوون جیاوازن و هەندێكیان‬ ‫تایبەتن بە رۆنی زەیتوون و هەندێكیش بۆ خواردن‬ ‫دروستكردنی تورشی دەشێن‪.‬‬ ‫بەرپرســەكەی وەزارەتــی كشــتوكاڵ دەڵێ دوو‬ ‫كەس كارگــەی رۆنی زەیتوونیــان دامەزراندووە‬ ‫و حكوومەتیــش خــۆی بــە پشــتیوانی ئیتاڵیا‬ ‫كارگەیەكی رۆنی زەیتوونی لە هەولێر دامەزراندووە‬ ‫و رەزامەندی بۆ دروســتكردنی كارگەیەكی تر لە‬ ‫سلێمانی وەرگیراوە كە وەزارەتی دەرەوەی ئیتاڵیا‬ ‫بودجەكەی دابین كردووە‪ .‬جگە لەمە‪ ،‬ژمارەیەكی‬ ‫زۆری ئامێــری تایبەت بە لێكردنەوەی زەیتوون و‬ ‫پێداویستی تریان بۆ هاتووە و دابەشیان كردووە‪.‬‬ ‫پێشتر كارگەیەك لە بەعشــیقە هەبوو كە بەهۆی‬ ‫شــەڕی داعش لەناو چوو و بە گشــتی هەرێمی‬ ‫كوردســتان لەو بــوارەدا هەنگاو بەرەوپێشــەوە‬ ‫دەنێت‪.‬‬ ‫حوســێن دەڵێت "لە كەرتی تایبەت بۆ هەر تۆنێك‬ ‫‪ 200‬هەزار دینار حەقدەســت بۆ دروســتكردنی‬ ‫رۆنی زەیتوون وەردەگیرێت‪ ،‬بەاڵم لەو كارگەیەی‬

‫كاریگەریی بۆ سەر كەمكردنەوەی جۆرە باشەكەی‬ ‫كۆلسترۆڵ هەبێت كە ‪HDL‬ە‪ ،‬شەكری خوێن رێك‬ ‫دەخات و پاڵەپەستۆ دادەبەزێنێت‪ .‬ئازاری رۆماتیزم‬ ‫كەم دەكاتەوە‪ ،‬قەڵشینی پێست چاك دەكاتەوە و‬ ‫لە پیریشــدا ئەگەری تووشبوون بە زەهایمەر كەم‬ ‫دەكاتەوە‪.‬‬ ‫بــەوردی دیار نییە یەكەم جار كــەی ئەو میوەیە‬ ‫دۆزراوەتەوە‪ ،‬بەاڵم هەر لە كۆنەوە مرۆڤ سوودی‬ ‫لــەو میوەیــە وەرگرتــووە و تەنانەت لــە كتێبە‬ ‫ئاسمانییەكانی وەك ئینجیل و قورئان بە بایەخەوە‬ ‫باس لەو میوەیە كراوە‪.‬‬ ‫داری زەیتــوون هێمــای ئاشــتییە و رێكخراوی‬ ‫نەتــەوە یەكگرتــووەكان لــە هێماكە ســوودی‬ ‫وەرگرتووە‪ .‬كوردســتان كەشــوهەوا و خاكێكی‬ ‫گونجاوی هەیە بۆ بەرهەمهێنانی زەیتوون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سوود لەو تایبەتمەندییە وەرنەگیراوە‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردســتان بە پەرەپێدانی ئەو بەرهەمە‬ ‫دەیەوێت تیرێك بهاوێژێت كە لە یەك كاتدا ســێ‬ ‫ئامانجی گرینگ دەپێكێت‪ ،‬یەكەمیان پاراســتنی‬ ‫ژینگە‪ ،‬دووەم پاراســتنی تەندروســتی و سێیەم‬ ‫دەستەبەركردنی سەرچاوەیەكی داهات‪ .‬هەندێك‬ ‫جووتیار كە لە بایەخەكەی تێگەیشــتوون قۆڵیان‬ ‫لێ هەڵماڵیوە و رووبەرێكی زۆری زەوییەكانیان‬ ‫بــەو دارە چاندووە‪ ،‬ئــەوان ئامادەن ســااڵنێك‬ ‫خزمەتی زەیتــوون بكەن بۆ ئەوەی رۆژێك لەبەر‬ ‫سێبەری دارەكە بحەسێنەوە‪.‬‬

‫كوردستانی‬

‫وشە‪ /‬كۆیە‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫خانی گەورە‪ ،‬شــوێنێكی گەورە و فراوان و جوان‬ ‫و مێژوویی شاری كۆیەیە‪ ،‬سیما و وێنای خانەكە‬ ‫گوزارشتە لە كولتوور و نەریت و شارستانیی كۆنی‬ ‫ناوچەكە‪ .‬لە ئێســتەدا بەشێك لە خانەكە ڕووخاوە‬ ‫و گومانی ڕووخانی بەشــێكی تــری لێ دەكرێ‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە مێژوونووســان و پسپۆڕان ھۆشیاری لە‬ ‫ئەگــەری داڕمانی خانەكــە دەدەن‪ .‬لە بەرامبەردا‬ ‫الیەنە پێوەندیــدارەكان و بەرپرســان‪ ،‬ھۆكاری‬ ‫نۆژەن نەكردنــەوەی دەگەڕێننــەوە بۆ تەنگژەی‬ ‫دارایی ھەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫مێژووی كۆیــە بۆ دوو هەزار و ‪ 500‬ســاڵ پێش‬ ‫زاین دەگەڕێتــەوە‪ ،‬خــاوەن مێژوویەكی گەش‬ ‫و ڕووناكــە‪ ،‬ناوچەیەكی گرنگ و پــڕ بایەخ بووە‪.‬‬ ‫میرنشینە كوردییەكان بەردەوام لەھەوڵدابوون بۆ‬ ‫ئەوەی كۆیە بكەوێتە ژێــر فەڕمانڕەوایەتییان‪ ،‬تا‬ ‫ئێستە ژمارەیەكی زۆر لە شــوێنە مێژوویییەكان‬ ‫لە شارەكەدا ماون و بەشێكیان نۆژەن كراونەتەوە‪.‬‬ ‫خانــی مەحمــوود ئاغــا ســاڵی ‪ ١٨٦٨‬لەالیەن‬ ‫بنەماڵەی غەفوورییــەكان و بەتایبەتی مەحموود‬ ‫ئاغای باوكی حەماغای غەفووری دروست كراوە‪،‬‬ ‫بۆ دروستكردنی وەستای بەتوانا و شارەزا لە شارە‬ ‫دوورە دەستەكانی كوردستان بانگھێشت كراون‪،‬‬ ‫بەتایبەتی لە شاری مووسڵ‪.‬‬ ‫شێروان كاكەزیاد نەوەی بنەماڵەی غەفوورییەكانە‬ ‫و لەبــارەی ئــەو خانە بۆ “وشــە”ی بــاس كرد‪،‬‬ ‫“مەحموود ئاغای باپیــرە گەورەمان‪ ،‬یەكێك بووە‬ ‫لە كەســایەتییە دیار و بەرچاوەكانی وراتی كۆیە‬ ‫و كوردســتان بە گشــتی‪ ،‬كە لە مــاوەی ژیانیدا‬ ‫بــەردەوام ھەوڵی داوە كردەوی بە بــەھا و بەنرخ‬ ‫ئەنجام بدات‪ ،‬بــۆ ئەوەی لە ســەردەمی خۆی و‬ ‫سەردەمی دوای خۆی خەڵك سوودی لێ وەربگرێ‬ ‫و بەھەموو شێوەیەك خزمەت بكات”‪.‬‬ ‫زادەی مەحموود ئاغا گوتیشی‪ :‬لە ڕابردوودا كۆیە‬ ‫مەڵبەندێكــی گرنگ و ناوچەیەكی ســتراتیجی‬ ‫بووە‪ ،‬چونكە چەق و سەنتەری بەیەكەوەبەستنی‬

‫نێــوان شــارەكانی بەغدا‪ ،‬مووســڵ‪ ،‬كەركووك و‬ ‫ھەولێــر بووە بە شــارەكانی خانێ‪-‬پیرانشــەھر و‬ ‫مەھاباد‪ .‬بەبەردەوامی خەڵك لەو شارەدا ماونەتەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە مەحمــوود ئاغا ئەو خانەی دروســت‬ ‫كردووە كە وەك كاروانسەرا مامەڵەی لەگەڵدا كراوە‬ ‫و گەشــتیاران و كاركەران لەوێدا پشوویان داوە و‬ ‫تێیدا گیرساونەتەوە‪.‬‬ ‫لەبارەی دیزاین و شێوازی دروستكردنی خانەكە‪،‬‬ ‫دكتۆر جەمال فەتحواڵ مامۆســتای بەشی مێژوو‬ ‫لە زانكۆی كۆیــە‪ ،‬بە “وشــە”ی ڕاگەیاند‪ ،‬خانی‬ ‫مەحموود ئاغا خانێكی گەورە و فراوانە‪ ،‬بەشێوەكی‬ ‫جوان و سەرنجڕاكێش دیزاین كراوە و ساز كراوە‪،‬‬ ‫پێداویســتی و كەلوپەلــی گرانبــەھا و بەنرخ لە‬ ‫خانەكەدا بەكار ھاتووە‪ ،‬ھەوڵ دراوە لە ڕواڵەت و لە‬ ‫جەوھەردا خانێكی جوان و ناوازە دروست بكەن‪ ،‬لە‬ ‫ڕاستیدا سیما و تایبەتمەندیی دەوڵەتی عوسمانیی‬ ‫پێوە دیارە‪.‬‬ ‫ئەو مامۆســتایەی زانكۆی كۆیــە گوتی‪ ،‬ئەو خانە‬ ‫لەســەر ڕووبەری هــەزار و ‪ 360‬مەتــر دووجار‬ ‫دروست كراوە و لە دوو نھۆم پێك ھاتووە‪ .‬نھۆمی‬ ‫یەكــەم ‪ ٣٣‬ژوور و نھۆمی دووەم ‪ ٣٢‬ژووری لێ‬ ‫دروســت كراوە‪ ،‬ژوور و ھۆڵەكانی نھۆمی دووەم‬ ‫وەك ھۆتێل بەكار ھاتووە‪ ،‬ھاوكات نھۆمی یەكەم‬ ‫وەك تەوێڵــە بۆ مــەڕ و مــااڵت و كەلوپەلەكانی‬ ‫ھاوواڵتییانی نھۆمی دووەم بەكار ھاتووە‪.‬‬ ‫خانی مەحمــوود ئاغا كە بە خانــی گەورەش ناو‬ ‫دەبرێ‪ ،‬بەھای مێژوویی‪ ،‬كولتووری‪ ،‬شارســتانی‬ ‫و گەشــتیاریی ھەیە‪ ،‬لــە دوای نۆژەنكردنەوەی‬ ‫خانەكــە‪ ،‬دەكــرێ وەك شــوێنێكی مێژوویی و‬ ‫كولتووری و گەشتیاری ســوودی لێ وەربگیرێ‪،‬‬ ‫دەروازەیەكــی باشــیش دەبــێ بۆ ڕاكێشــانی‬ ‫گەشتیارانی شــارەكانی تری كوردستان‪ ،‬ھاوكات‬ ‫بكرێتە ناوەندێكی بازرگانی و سەنتەری فرۆشتن‪.‬‬ ‫الی خۆیەوە ســەركەوت ســۆفی لێپرســراوی‬ ‫فەرمانگەی شوێنەواری كۆیە بە “وشە”ی ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫خانی گــەورە موڵكی بنەماڵــەی غەفوورییەكانە‪،‬‬ ‫فەرمانگەی شوێنەواری كۆیەش لە ساڵی ‪٢٠١٣‬ەوە‬

‫سەرقاڵی ئەو خانەیە و ســاڵی ‪ ٢٠١٤‬بڕە گوژمەی‬ ‫نۆژەنكردنەوە و كرێی كڕینەوەی خانەكە تەرخان‬ ‫كرا‪ ،‬بەاڵم بەھۆی شەڕی داعش و تەنگژەی دارایی‬ ‫پارەكە خەرج نەكرا‪.‬‬ ‫لێپرسراوی فەرمانگەی شوێنەواری كۆیە ئاماژەی‬ ‫دا‪ ،‬لــە ســنووری كۆیە دوو خــان و ‪ 70‬خانووی‬ ‫كەلەپووریمــان ھەیە‪ ،‬لەو ناوەدا چــوار خانووی‬ ‫كەلەپووری موڵكی گشتییە‪ ،‬لەو چوار خانووە سێ‬ ‫خانوویــان نۆژەن كراونەتەوە و لەژێر دەســەاڵتی‬ ‫فەرمانگەی شوێنەواری كۆیەیە‪ .‬ئێمە بەبەردەوامی‬ ‫ھەوڵمان داوە ھەموو ڕێگەیەكمان گرتووەتە بەر بۆ‬ ‫ئەوەی بە زووترین كات ئەو خانە نۆژەن بكرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەڵبەتە تەنیا ئەم خانە پێویستی بە نۆژەنكردنەوە‬ ‫نییە‪ ،‬بەڵكو ژمارەیەك شــوێنی تــری مێژوویی و‬ ‫كولتووری لە سنوورەكەماندا ھەیە كە پێویستییان‬ ‫بــە نۆژەنكردنــەوە ھەیــە‪ ،‬بۆ ئەوەی شــوناس و‬ ‫ناسنامەی ناوچەكە بە زیندوویی بمێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی بەشــێكی خانەكە ڕووخــاوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سەركەوت سۆفی باوەڕی وایە كە بەشەكانی تری‬ ‫خانەكە‪ ،‬شــیمانەی ڕووخانی لێ ناكرێ‪ ،‬ئەگەر لە‬ ‫بارودۆخێكی جیاواز و نەخوازراویشــدا ڕووخانی‬ ‫بەدوادا بێ دەســەاڵتمان نییــە‪ ،‬چونكە تەنگژەی‬ ‫دارایی بەسەر تەواوی سێكســتەرە جیاوازەكانی‬ ‫ھەرێمی كوردستاندا بااڵدەستە‪.‬‬ ‫فەرمانگەی شوێنەواری كۆیە‪ ،‬دیزاین و ھێڵكاری‬ ‫تایبەتیان بــۆ خانی گەورە كــردووە و دەیانەوێ‬ ‫بەشــێوەیەكی جوان و ســەرنجڕاكێش لەســەر‬ ‫بنەمای ڕەســەنی خانەكــە نۆژەنــی بكەنەوە و‬ ‫ھاوشــێوەی خانە پێشــكەوتووەكانی سەردەمی‬ ‫عوسمانیی لێ بكەن‪ ،‬بەتایبەتی خانەكانی باكوری‬ ‫كوردستان‪ ،‬بەم شێوەیە دەبێتە ناوەندێكی گەورە‬ ‫و بازاڕێكی مۆدێرن‪.‬‬ ‫لە ســنووری كۆیە ‪ 180‬شوێنی شوێنەواری ھەیە‪،‬‬ ‫گرینگترینیــان ئەمانەن‪ :‬خانی گەورە‪ ،‬قشــڵەی‬ ‫كۆیە‪ ،‬قەاڵی شیلە‪ ،‬قەاڵی ساتوقەاڵ‪ ،‬قەاڵی بۆگد‪،‬‬ ‫چوار تاقان‪.‬‬ ‫پڕۆفیســۆری یاریدەدەر دوكتــۆر جەمال روونی‬

‫كردەوە‪ ،‬خانی گەورە بەشێكە لە كولتوور و شوناس‬ ‫و مێــژووی كۆیە‪ ،‬بوونی ئەو خانە بــەو فراوانییە‬ ‫دەرخەری زیندوویەتیی ئەو شــارەیە‪ ،‬لەبەرئەوە‬ ‫پێویستە ئەو شــوێنە مێژووییە و تەواوی شوێنە‬

‫مێژوویییەكانی ســنووری كۆیە نۆژەن بكرێنەوە‪،‬‬ ‫بەمەرجێك لەسەر ھەمان دیزاین و شێوازی خۆی‬ ‫بێ‪ ،‬بۆ ئەوەی دیزاینە ڕەسەنەكەی خۆی لە دەست‬ ‫نەدا و بەھای مێژوویی بمێنێت‪.‬‬

‫پێنجوێن خۆی لە خۆراكی‬ ‫شارەزوور لە بەروبوومی هاوینەدا پێشەنگە‬ ‫بەسەرچووی ئێرانی دەپارێزێت‬

‫وشە‪ /‬شارەزوور‪ -‬شەفیق بانی شاری‬

‫بەرپرسانی كشتوكاڵ لە شارەزوور دووپاتی‬ ‫دەكەنەوە‪ ،‬ئەمســاڵ سەرووی سێ هەزار و‬ ‫‪ 600‬دۆنم زەوی بــە بەروبوومی هاوینە لە‬ ‫تەڕە و ســەوزەوات لە دەڤەرەكە چێنراوە و‬ ‫ئەوەش هەڵكشانێكی زۆرە بەراورد بە ساڵی‬ ‫پێشتر‪.‬‬ ‫ســەالم عوســمان لێپرســراوی هۆبەی‬ ‫كشــتوكاڵی خورماڵ بە "وشە"ی ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫بەهۆی بوونی زەوییەكی بەپیت و سەرچاوە‬ ‫ئاوییەكانــی ناوچەكــەوە‪ ،‬بەروبوومــی‬ ‫كشــتوكاڵی تەڕەكاڵ و هاوینە لە سنووری‬ ‫هۆبەكەیان بەڕێژەیەكی بــاش چێنراوە و‬ ‫بەراورد بە سااڵنی پێشوو زیادی كردووە‪.‬‬ ‫روونی كردەوە‪ ،‬ساڵی رابردوو هەزار و ‪719‬‬ ‫دۆنم زەوی بە بەروبوومی هاوینە داچێنراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمســاڵ رووبەری داچێنراو بۆ سێ‬ ‫هەزار و ‪ 677‬دۆنم زەوی زیادی كردووە‪.‬‬ ‫بەگوتەی لێپرســراوی هۆبەی كشتوكاڵی‬ ‫خورماڵ‪" ،‬جووتیاران لە شــار و ناوچەكانی‬ ‫تری كوردســتانەوە هاتوون لــە ناوچەی‬ ‫شــارەزوور دەستیان بە كشتوكاڵ كردووە‪،‬‬ ‫ئــەوەش بەهۆی بەپیتی خــاك و هەبوونی‬ ‫ئاوەوە"‪.‬‬ ‫ئەمســاڵ لە ســنووری هۆبەی كشتوكاڵی‬ ‫خورماڵ‪ ،‬بەروبوومەكانی وەك‪ ،‬سەوزەوات‪،‬‬ ‫گوڵەبــەڕۆژە‪ ،‬پەتاتــە‪ ،‬تەماتــە‪ ،‬بامیــە‪،‬‬ ‫كوولەكــە‪ ،‬خەیار‪ ،‬باینجــان‪ ،‬بیبەر‪ ،‬لۆبیا‪،‬‬ ‫فاسۆڵیا‪ ،‬شــووتی‪ ،‬كاڵەكی دێمی و بەراو‪،‬‬ ‫ترۆزی و هەندێك بەروبوومی تری وەك ماش‬ ‫و كونجی و توور چانراون‪.‬‬ ‫رزگار ڕۆســتەم لێپرســراوی كشتوكاڵی‬ ‫ســیروان بۆ "وشــە"ی دووپــات كردەوە‪،‬‬ ‫لەســنوری هۆبەكەیانــدا بەروبوومــی‬ ‫كشتوكاڵی هاوینە و تەڕەكاڵ هەڵكشاوە‪.‬‬ ‫روونی كردەوە‪ ،‬ســاڵی ‪ 2016‬لە سنووری‬ ‫كشتوكاڵیی ســیروان بڕی سێ هەزار و ‪76‬‬ ‫دۆنم زەوی چێنراوە‪ ،‬بەاڵم ئەمساڵ بۆ چوار‬ ‫هەزار و ‪ 43‬دۆنم زیادی كردووە‪.‬‬ ‫ئەو لێپرســراوەی كشــتوكاڵی سنوورەكە‬ ‫ئامــاژەی دا‪" ،‬جووتیــاران روویــان لــە‬ ‫داچاندنــی بەروبوومی تــەڕەكاڵ و هاوینە‬ ‫كردووە‪ ،‬چونكە ســااڵنی پێشــتر گەنم و‬ ‫دانەوێڵــە نرخێكی كەمی كرد یان لەالیەن‬

‫سایلۆكانەوە وەرنەگیران"‪.‬‬ ‫"گرنگــە جووتیاران بایەخ بــە بەروبوومی‬ ‫تــەڕەكاڵ بدەن‪ ،‬دەشــتی شــارەزوور بە‬ ‫پیتترین زەوییە بۆ كشتوكاڵ"‪.‬‬ ‫جەمال جــەالل جووتیارێكی دەڤەرەكە بۆ‬ ‫"وشە"ی روون كردەوە‪" ،‬سەرەڕای ئەوەی‬ ‫ژمارەیەكی زۆر لــە جووتیاران بەروبوومی‬ ‫تەڕەكاڵیان داچاندووە‪ ،‬بەاڵم لە بازاڕەكاندا‬ ‫نرخ بۆ كەمتر لە ساڵی رابردوو دابەزیوە‪،‬‬ ‫بەجۆرێك نرخەكە لە ئاست تێچوودا‬ ‫نییە"‪.‬‬ ‫"حكوومەتی هەرێم هیچ دەرمان‬ ‫و پێداویستییەكی كشتوكاڵی‬ ‫بە جووتیــاران نادات تا لەو‬ ‫ڕێگەیەوە جووتیاران هان‬ ‫بدات زیاتر كشتوكاڵی‬ ‫خۆماڵی بكــەن‪ ،‬لە‬ ‫هەمان پێویســتە‬ ‫هــۆكاری و‬ ‫د ە ســتگیر ۆ یی‬ ‫جووتیار بكرێت لەڕووی‬ ‫پێداویســتی كشــتوكاڵی و لــە‬ ‫ڕێگەگرتــن لــە بەروبوومــی‬ ‫هــاوردەی واڵتان بــۆ ئەوەی‬ ‫بەرهەمی خۆماڵی نرخێكی‬ ‫گونجــاوی هەبێــت و‬ ‫جووتیــار زیانمەنــد‬ ‫نەبێت"‪ ،‬جووتیارەكە‬ ‫وای گوت‪.‬‬ ‫زیاتر دەڵێ‪" ،‬بەو‬ ‫حا ڵە شــە و ە‬ ‫نگــە‬ ‫گر‬ ‫جووتیاران بەردەوام‬ ‫بــن لەســەر كشــتوكاڵ‪،‬‬ ‫چونكە ئەوە هۆی پێشخســتنی‬ ‫واڵتەكەمانــە‪ ،‬لەكاتێكــدا‬ ‫ناتوانیــن تاهەتایە پشــت‬ ‫بــە بەروبوومی هــاوردە‬ ‫ببەستین"‪.‬‬ ‫وەك ئــەو جووتیارە‬ ‫روونی كردەوە‪ ،‬لە‬ ‫عەلوەكاندا نرخی‬ ‫بە ر و بو و مــی‬ ‫خۆماڵــی تــەواو‬ ‫دابەزیــوە‪ ،‬لەناویانــدا كیلۆی‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫نۆژەنكردنەوەی خانی گەورەی كۆیە راگیراوە ‪15‬‬

‫تەماتە ‪ 250‬دینار‪ ،‬بامیەی ورد ‪ 750‬دینار‪،‬‬ ‫بیبەری تیژ و ورد هەزار و ‪ 250‬دینار‪ ،‬خەیار‬ ‫‪ 300‬دینار‪ ،‬شووتی و كوولەكە ‪ 400‬دینار‪،‬‬ ‫باینجــان ‪ 500‬دینار‪ ،‬كاڵــەك ‪ 250‬دینار و‬ ‫حەوت دەســك كــەرەوز و تەڕەكانی تر بە‬ ‫هەزار دینار دەفرۆشرێت‪.‬‬

‫وشە‪ /‬رێبین پێنجوێنی‬ ‫هاوسنووریی پێنجوێن وەك بەشێك لە پارێزگای سلێمانی لەگەڵ‬ ‫ئێران‪ ،‬وای كــردووە بەردەوام لەژێر مەترســی هاوردەكردنی‬ ‫خۆراك و مادەی ئێكســپایەر بێت لەالیەن ئێرانەوە‪ ،‬ئێســتە لە‬ ‫رێگەی پڕۆژەیەكــی تایبەتەوە هەوڵی دوورخســتنەوەی ئەو‬ ‫مەترسییە لە پێنجوێن دەدرێت‪.‬‬ ‫د‪ .‬ســەعید ئەحمــەد سەرپەرشــتیاری پــڕۆژەی بــرەودان‬ ‫بەسەالمەتی كوالێتی خۆراك لە پێنجوێن بە “وشە”ی راگەیاند‪،‬‬ ‫“پڕۆژەكەمــان لەرووی ناوەڕۆكەوە لە چەند بەش و خاڵێك پێك‬ ‫هاتووە‪ ،‬هاوكات هەر لە ناوەڕۆكەكەدا رێنوێنیی تایبەت دانراوە‬ ‫بۆ ئەو كەســانەی بەشــدارن و خاڵیان پێ دەدرێت و بەپێی‬ ‫پڕۆژەكــە‪ ،‬نمرە دەدرێتە ئەو كەســەی بەشــدارە‪ ،‬بۆ ئەوەش‬ ‫سەرەتا پێویستە خولێكی تایبەت بەسەالمەتی خۆراك ببینێت‪،‬‬ ‫دواتریش بڕوانامەی بەشداربوونی پێ دەدرێت”‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێ‪“ ،‬قۆناغی كۆتای پڕۆژەكە خۆی دەبینێتەوە لەوەی ئەو‬ ‫شوێنانەی دیاری كراون‪ ،‬بۆ خەڵك ئاشكرا دەكرێت و پاشانیش‬ ‫لیژنەی تایبەتی بۆ دەنێرین تا چێكی خاڵەكان بكاتەوە و بزانرێت‬ ‫تاچەند خاوەن دووكان و فرۆشگەكان جێبەجێیان كردووە”‪.‬‬ ‫روونی كــردەوە‪“ ،‬پــڕۆژە نوێیەكەی پێنجوێــن‪ ،‬هەریەك لە‬ ‫خاوەن دووكان و رێســتۆرانت و كەبابخانە و گۆشــتفرۆش و‬ ‫شیرینیفرۆشەكان و ســۆپەرماركێتەكان دەگرێتەوە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫یەكەم جارە لە ســنوورەكەدا و بگرە لەســەر ئاستی هەرێمی‬ ‫كوردستان جێبەجێ دەكرێت”‪.‬‬ ‫“ئامانجــی ســەرەكی پڕۆژەكــە‪ ،‬دروســتكردنی زۆنێكە بۆ‬ ‫سەالمەتی خۆراك لە شارۆكەكەدا و هاندانی دووكاندارەكانیشە‬ ‫كە خۆیان بەشێك بن لەتیمی پاراستنی هاوواڵتییان لە خۆراكی‬ ‫بەسەرچوو و دووركەوتنەوە لە كااڵی خراپ”‪ ،‬سەرپەرشتیاری‬ ‫پڕۆژەكە وای گوت‪.‬‬ ‫زانا رەحمان قایمقامی شــارۆكەی پێنجوێن بۆ “وشە”ی روون‬ ‫كردەوە‪“ ،‬لەپێناو پاراســتنی تەندروستیی هاوواڵتییان‪ ،‬دوای‬ ‫راوێژ و گفتوگۆیەكی چڕوپڕ لەگەڵ لێپرسراوی بەڕێوەبەرایەتی‬

‫ڤێتێنــەری پێنجوێن‪ ،‬بیرمان لەوە كــردەوە كە چی بكرێت بۆ‬ ‫ئەوەی بتوانین باشتر بایەخ و گرنگی بەتەندروستی هاوواڵتییان‬ ‫بدەیــن و بیانپارێزیــن‪ ،‬لەهــەر ئەگەرێــك كە بەهــۆی مادە‬ ‫خۆراكییەكانەوە دووچاری تەندروستییان بێت”‪.‬‬ ‫ئاماژەی بــەوەش كرد‪“ ،‬دەســتمان كــردووە بەئەنجامدانی‬ ‫پڕۆژەیەكی بــواری تەندروســتی كە پێوەندی راســتەخۆی‬ ‫بەهاوواڵتییان و بەتایبەتیش خاوەنكار و پیشەكانەوە هەیە‪ ،‬بە‬ ‫بەشێوەیەكی گشتی پڕۆژەكە پێك هاتووە لە دەستنیشانكردنی‬ ‫ژمارەیەكی زۆر لە دووكان لەناو شارۆكەكەماندا كە ئامانج لێی‬ ‫دیاریكردن و دروســتكردنی ناوچەیەكی دڵنیایییە و تایبەتە بە‬ ‫سەالمەتی خۆراك”‪.‬‬ ‫قایمقامی پێنجوێن ئاماژەی دا‪“ ،‬لەرێی جێبەجێكردن و خستنە‬ ‫بواری كرداری ســەالمەتی خۆراكەوە‪ ،‬مەبەســتمانە ناوچە و‬ ‫شوێنەكانی تری كوردستان چاو لەم كارەی ئێستەی پێنجوێن‬ ‫بكەن و گرنگی بەتەندروستی هاونیشتمانییان بدرێت”‪.‬‬ ‫ئاشكرای كرد‪“ ،‬ئەو پڕۆژەیە ئارەزوومەندانەیە و خاوەن دووكان‬ ‫و سوپەرماركێتەكان‪ ،‬پابەندبوون بەڕێنوێنییەكانەوە كە ئامانجی‬ ‫پڕۆژەكە دروســتكردنی زۆنێكە بۆ سەالمەتی خۆراك و هاندانی‬ ‫دووكاندارەكانیشــە‪ ،‬كە خۆیان بەشــێكن لە تیمی پاراستنی‬ ‫هاوواڵتییان لە خۆراك و كااڵی خراپ”‪.‬‬ ‫رەحیــم پێنجوێنی خــاوەن ماركێت و بەشــدارێكی پڕۆژەكە‬ ‫بۆ “وشــە”ی دووپات كردەوە‪“ ،‬گرنگــی پڕۆژەكە لەوەدایە كە‬ ‫لەیەك كاتدا دەتوانێت هەم ئێمە و هەم خەڵكیش سوودمەندبن‬ ‫بەوەی كە مادەی خۆراكی پاك و خاوێن و تەندروســتی بدەینە‬ ‫خەڵــك و هەروەها خەڵكیش هەم لەرووی تەندروســتی دڵنیا‬ ‫دەبن و هەمیش زیاتــر متمانەیان بــەو بەرهەمانە دەبێت كە‬ ‫دووكاندارەكان دەیفرۆشن”‪.‬‬ ‫شــارۆكەی پێنجوێن لەرووی كارگێڕییەوە ســەر بەپارێزگای‬ ‫ســلێمانییە و نزیكەی ‪ 96‬كیلۆمەتر لێوەی دوورە و دەكەوێتە‬ ‫باكــوری خۆرهەاڵتــی ســلێمانییەوە‪ ،‬لــە شــارەدێیەكانی‬ ‫ناڵپارێــز و گەرمك و زیاتــر لە‪ 250‬گوند پێك دێــت و ژمارەی‬ ‫دانیشتووانەكەشی نزیكەی ‪ 50‬هەزار كەس دەبێت‪.‬‬

‫وتار‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪16‬‬

‫سۆران ئەحمەد عەبدولكەریم‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫رێز لە پارەی ناو كوردستان‬ ‫بگرن‬ ‫بردنە دەرەوەی بەلێشاوی پارە بۆ هێنانی كومەڵێك بابەتی‬ ‫جوانكاری و ناپێویست‪ ،‬مەترسییەكی گەورەیە بۆ داهاتووی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لەم ســاتەی هەنگاوەكانی بەرەو سەربەخۆیی‬ ‫دارایی لە ناوەڕاســتی رێگەدایــە‪ .‬بڕیارێكی حكوومەت بۆ‬ ‫رێكخستنی ئۆتۆمبێلی بێ سەرەتا و نەناسراو و پێدانی ژمارە‬ ‫پێیان‪ ،‬كوردستانی بەرەو لێشاوێكی فراوانی هاوردەكردن‬ ‫و ئەمدیوكردنی ئۆتۆمبێل و بردنە دەرەوەی پارەیەكی زۆر‬ ‫كردووە كە ئەنجامی باشــتر نابێت لەو هەموو ئۆتۆمبێلەی‬ ‫بەناوی جووتیارانەوە هاتنە ناو كوردستان‪ ،‬دواتر بوو بەهۆی‬ ‫پووكانــەوە و مایەپووچبوونی زۆر جووتیار و گوندنشــین‬ ‫بەفروشــتنی ئاژەڵەكانیان‪ ،‬دواتر بۆ دابینكردنی خەرجی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكان روویان لە شار كرد و ناچاری كاركردن بوون‬ ‫دوور لە كاری جووتیاری و ئاژەڵداری‪.‬‬ ‫كاتی ئەوەیــە حكوومەت بیر لە ســەپاندنی باجێكی زۆر‬ ‫بكاتەوە تا پارەی ناو كوردستان بەو شێوەیە نەبرێتە دەرەوە‪،‬‬ ‫چونكە ئەم هەموو ئاســانكارییەی كراوە‪ ،‬وای كردووە جیا‬ ‫لەو ئۆتۆمبێالنەی لە خاڵەكانی ســنوورییەوە دێنە ناوەوە‪،‬‬ ‫رۆژانــە قاچاخچییــەكان دەیان ئۆتۆمبێل بێ ســەرەتا و‬ ‫نەناســراو لە ناوچەكانی عێراقەوە بــە رێككەوتن لەگەڵ‬ ‫بازگەكان و قاچاخ دێننــە ناوەوە كە نرخی هیچیان لە ‪10‬‬ ‫هەزار دۆالر كەمتر نییە‪ .‬لە بەرامبەریشــدا هیچ مانایەكی‬ ‫نەداوە بە دەســتەوە‪ ،‬جگــە لە بەفێڕۆدانی پــارەی زۆر و‬ ‫خنكاندنی هاتوچۆ و وێرانكردنی شەقام و كوشتنی هەزاران‬ ‫هاوواڵتی و تێكدانی ژینگە‪.‬‬ ‫هیــچ نەبێ الیەنی كەم باجی یەكێك لە واڵتانی دراوســێ‬ ‫بســەپێنن كە هێنــدە زۆرە بــۆ ئۆتۆمبێل‪ ،‬هــەم بووەتە‬ ‫داهاتێكــی گەورە بۆ حكوومەت و هــەم كڕیار زۆر بە نرخ‬ ‫ســەیری ماڵەكەی دەكات‪ ،‬جاران لە عێراقیش باج ‪25%‬ی‬ ‫نرخی ئۆتۆمبێلەكە بوو‪ ،‬بەاڵم ئێستە بۆ ئۆتۆمبێلێكی جۆری‬ ‫رانج رۆڤەر‪ ،‬نرخەكەی ‪ 150‬هــەزار دۆالر بێت‪ ،‬باجەكەی‬ ‫هێنــدەی ئۆتۆمبێلێكە نرخەكەی ‪ 20‬هــەزار دۆالر بێت‪.‬‬ ‫ئەمە چییە و لە كوێی دنیا رووی داوە و كورد چاوی لە كێ‬ ‫كردووە بۆ ئەم ناڕێكی و بێ نرخكردنەی پارەی ناوخۆ‪.‬‬ ‫ئەگەر خەڵــك ئامادە بێت بڕێك پارە بــدات بە ئۆتۆمبێل و‬ ‫ئەو پارە بڕواتە دەرەوەی واڵت‪ ،‬لە دەســتهاتی تاك (دخل‬ ‫فــرد) دەڕوات و لە دەســتهاتی نەتەوەیــی (دخل قومی)‬ ‫كەم دەكاتــەوە و كومەڵێك خەرجی لەســەر حكوومەت‬ ‫زیاد دەكات‪ .‬وەك پیســبوونی ژینگە و بەكارهێنانی شەقام‬ ‫و زیادبوونی قەرەباڵغی و هۆكارگەلی تری تەندروســتی و‬ ‫كومەاڵیەتــی‪ ،‬بۆیە حكوومەتی واڵتان دوو بەرامبەر نرخی‬ ‫ئۆتۆمبێلەكە بــاج وەردەگرێ لە هەر ئۆتۆمبێلێكی تایبەت‬ ‫بێتە واڵتەوە‪ ،‬تەنیا یەك برینداری رووداوی هاتوچۆ‪ ،‬الیەنی‬ ‫كەم هەزار دۆالر خەرجی لەســەر حكوومەت هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خۆ لە كوردستان بیر لەو وردەكارییانە نەكراوەتەوە‪.‬‬ ‫گرنگە بــۆردی ئابووریی هەرێم بیرێكــی رژد بكاتەوە لە‬ ‫دەركەوتەكانی هێنانی ئۆتۆمبێل وەك یەكێك لە بابەتەكانی‬ ‫جوانكاری و رێوشوێنی گونجاو بكات بە بڕیار لە بەرژەوەندی‬ ‫داهات و ژینگە و ســەرمایەی نەتەوەیی كوردســتان‪ .‬بۆ‬ ‫نموونە‪:‬‬ ‫‪.1‬دەست پێكردنی هەڵمەتێكی نیشتمانی لەڕێی كەناڵەكانی‬ ‫راگەیاندن و رێكخراوەكانــی كومەڵی مەدەنی و یەكێتیی‬ ‫زانایانی ئاینی بۆ پاراســتنی دەســتهاتی تاك و دەستهاتی‬ ‫نەتەوەیی (دخل فرد و دخل قومی) و بە فیڕۆنەدانی سامانی‬ ‫گشتی لە كەرەستەی ناپێویست‪.‬‬ ‫‪ .2‬لەڕێی زیادكردنی باجی راســتەوخۆ لە ســنوور لەكاتی‬ ‫هاتنە ژوورەوەی بابەتەكانی ناپێویست لە هەموو بوارەكاندا‪.‬‬ ‫‪.3‬پێكهێنانــی ناوەندێكــی ئەكادیمــی بــۆ توێژینەوە و‬ ‫ئامادەكردن و راهێنانی كەسانی شارەزا بۆ كاركردن لەسەر‬ ‫پڕۆژەیەكی ســتراتیژیی خزمەتكــردن و باڵوكردنەوەی‬ ‫هۆشیاری پێویســت بۆ نەوەكانی داهاتوو لە خزمەتكردنی‬ ‫كوردستان لەڕێی پاراستنی بەرهەمی ناوخۆیی و بەهەدەر‬ ‫نەدانی سامانی نەتەوەیی‪.‬‬ ‫تەنیا لە خاڵی سنووری حاجی ئۆمەرانەوە لە شەش مانگی‬ ‫رابردوودا‪ 24 ،‬هەزار ئۆتۆمبێل هاتووەتە ناو كوردستانەوە‪،‬‬ ‫گران و هەرزانی ئــەو ئۆتۆمبێالنە باجەكەیان لە نێوان دوو‬ ‫ملیۆن بۆ ســێ ملیۆن و ‪ 500‬هــەزارە‪ ،‬ئەگەر حكوومەت‬ ‫‪15%‬ی نرخی ئۆتۆمبێلەكە بكات بە باج‪ ،‬ئەو داهاتە دەبێتە‬ ‫دە هێندە‪ .‬جیا لــەوەی هەزاران ئۆتۆمبێلــی قاچاخ دێتە‬ ‫كوردســتانەوە كە ئەم پارەیەیان هەر بە تەواوی بە هەدەر‬ ‫دەچــێ‪ ،‬ئەگەر راســتەوخۆ نەگیرێن و بــاج نەكرێن یان‬ ‫رێگەكانی قاچاخچێتی دانەخرێن‪.‬‬

‫نووری بێخاڵی‬

‫(تاگوور)ی فەیلەســووف لە شوێنێكدا دەڵێ “خۆر‬ ‫هێشــتا هەڵدێ”‪ .‬بێگومــان وەك ڕۆتینی ڕۆژانەی‬ ‫ناو سیســتەمی گەردوونی‪ ،‬واتە خولی وەرگەڕانی‬ ‫ئاســایی ڕۆژ و شــەو و هەفتە و ســاڵ و مانگ و‬ ‫وەرزەكان‪ ،‬خۆر هێشــتا هەڵدێ و لە دەركەوتن و‬ ‫ئاوابوون نەكەوتووە و ناشكەوێ‪ ،‬بەاڵم ئەفسووس‪،‬‬ ‫ئەو خۆرە زێڕینــە لە دەركەوتنیەوە تــا ئێوارە‪ ،‬لە‬ ‫خوێنی مرۆڤایەتیدا دەگــەوزێ‪ .‬لە زەردەپەڕەوە تا‬ ‫ئاوابوون‪ ،‬شــەڕ ڕووخســاری دەكاتە قەرەبرووت و‬ ‫ئیتر ڕەنگی زێڕینی خۆی ون كردووە‪.‬‬ ‫(تاگــوور) جوانــی فەرمــوو كــە “هێشــتا چرای‬ ‫ئەستێرەكان بە ساپیتەی شــەوەوەن”‪ ،‬وەلێ ئیتر‬ ‫شــەوەكان هێند تاریكــن‪ ،‬بە مانگــی چواردەش‬ ‫رووناك نابنەوە‪ .‬ئاخر كوا چرای ئەستێرەكان دەتوانێ‬ ‫تەمی خەستی بێئومێدی ژیان ببڕێ؟ كوا ئەستێرە‬ ‫دەتوانــێ دڵی تاریكی ڕق ڕۆشــن بكاتــەوە؟ كوا‬ ‫ترووسكایی ئەستێرە دەرەقەتی ئەو هەورە ڕەشەی‬ ‫كوشتن دێ؟‬ ‫(ڕەنگە گومانمان لە ڕاســتگۆیت نەبێت كە دەڵێیت‬ ‫“مەنــزڵ نییــە‪ ،‬ڕێگە هەیــە”‪ .‬وەلــێ (تاگوور)ی‬ ‫مامۆستا‪ ،‬تۆ ئیتر گومانت نەبێت كە چیتر ڕێگەكان‬ ‫نامانبەنەوە ســەر ئاوەدانــی‪ .‬نامانگەیەنن بە هیج‬ ‫كــوێ‪ .‬تەنانەت ناشــمانبەنەوە بۆ ســەر هەواری‬ ‫خاپوور و مەنزڵە وێرانەكانمــان‪ .‬گەورەم‪ ،‬ڕەنگە بۆ‬ ‫یەقین و ســەردەمی تۆ وابووبێت كە “لەدایكبوونی‬ ‫هەر منداڵێك‪ ،‬نیشــانەی ئەوەیە‪ ،‬هێشــتا خودا لە‬ ‫مرۆڤ نائومێد نییە”‪ ،‬بەاڵم ئەرخەیان بە‪ ،‬هەنووكە‬ ‫لەدایكبوونی هەر منداڵێك‪ :‬ئاماژەیە بۆ تیژكردنەوەی‬ ‫شمشــێرێكی تری فەتــوا‪ .‬هێمایە بــۆ داهێنانی‬ ‫چەكێكی تری كوشندە و فیشــەكێكی تری بكوژ‪.‬‬ ‫نیشــانەی هەڵكردنی باهۆزێكی تــری توندڕۆیی‪،‬‬ ‫تۆفانێكی تری كوشــتن و تەقینــەوەی بوركانێكی‬ ‫نوێی شەڕە‪.‬‬ ‫(تاگوور)ی ئازیز ببــوورە‪ ،‬چیتر نە خۆر وەك جاران‬ ‫هەڵدێ‪ ،‬نە ئەســتێرەكان بە هەمان بریســكانەوە‬ ‫دەڕژێنــە نیگامان‪ ،‬نــە ڕێگەكان جێــی متمانە و‬ ‫دڵنیایین و نە لەدایكبوونی منداڵێكیش شایســتە‬ ‫بە بەشینەوەی نوقڵ و شیرینی هۆزەبانەیە‪ .‬ئیتر لە‬ ‫سای بەرچاوتەنگیی سەرمایە‪ ،‬كەلەڕەقی سیاسی‪،‬‬ ‫كوێریی ئایدیۆلۆجی‪ ،‬توندڕۆیــی ئاینی‪ ،‬پەڕگیری‬ ‫تایەفــی و مــەزەوی‪ .‬هــەر لەدایكبوونێكی نوێ‪،‬‬ ‫ئاماژەیە بۆ كوشتنێكی نوێ و مۆدێرنتر‪.‬‬ ‫لــە كاتێكدا خەریكــی شــەنوكەوكردنی ئەم دنیا‬

‫شەماڵ نووری‬ ‫عێراقــی دوای داعش بــەرەو كــوێ؟ ئەمە ئەو‬ ‫پرســیارەیە كە لە ناوەنــدە جیهانییەكاندا دێتە‬ ‫ورووژاندن و شــرۆڤەی جۆراوجۆری بۆ دەكرێت‪،‬‬ ‫بێ ئــەوەی ئەمەریكا و هاوپەیمانــان هیچ دید و‬ ‫پالنكی روون و ئاشكرایان بۆ عێراقی دوای داعش‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەوان بە بەردەوام تەنیا دووپات لەســەر‬ ‫شــەڕی داعش دەكەنــەوە‪ ،‬ئێــران و توركیا كە‬ ‫باســی یەكپارچەیی عێراق دەكەن‪ ،‬خاوەنی هیچ‬ ‫پڕۆژەیەك نین بــۆ جێبەجێكردنی خۆزگەكەیان‪،‬‬ ‫تەنانەت ســعوودیە هیچ پڕۆژەیەكی بۆ پاراستنی‬ ‫ســوننەكان و رێگرتن لە هەژموونــی پاوانخوازی‬ ‫شیعەگەری نییە‪ ،‬بۆیە ئەم جارەش سەرۆك بارزانی‬ ‫هۆشداری بۆ رەوشەكە داوە‪ ،‬وەك چۆن لە ‪2004‬دا‬ ‫هۆشداری بە مالیكی دا‪.‬‬ ‫بۆچوون و پێشــهاتەكان بۆ داهاتــوو هەرچۆنێك‬ ‫بن‪ ،‬ناتوانن ئەو راســتییە بشارنەوە كە جارێكی تر‬ ‫سیاســەت ناتوانێ كورد و شیعە و سوننە پێكەوە‬ ‫كۆ بكاتەوە‪ ،‬تاوانەكانی حەشدی شەعبی و ویستی‬ ‫پاوانخوازی بەهیچ شــێوەیەك الی ســوننە جێی‬ ‫قبووڵكردن نییە‪ ،‬وەك چــۆن دژایەتیی هەرێمی‬ ‫كوردســتان و هەڕەشەكانی شــیعە بۆ كورد هیچ‬ ‫بایەخێكی پێ نادرێت بەتایبەتی دوای گوتەكانی‬ ‫عەماڕ حەكیم‪ ،‬شــیعە بۆ كورد تڵپــی تەڕی تێدا‬ ‫نەماوە‪.‬‬ ‫شیعە بە ســەرۆكایەتیی ئێران‪ ،‬دژی ریفراندۆم و‬ ‫ســەربەخۆیی كوردستان راوەســتاون بێ ئەوەی‬ ‫هیــچ پڕۆژەیەكــی بــۆ یەكپارچەیی عێــراق لە‬ ‫هەگبەیــدا بێت‪ .‬قۆنــاغ و ســەردەمەكە جیاوازە‬ ‫وەك چۆن جیۆگرافیای دوای شــەڕ سنوورەكانی‬ ‫گۆڕیوە‪ ،‬هەروایــش قۆناغی نوێ بە بیركردنەوەی‬ ‫كۆن قسەی لەسەر ناكرێت‪ ،‬چونكە بیركردنەوەی‬ ‫كۆن و باســكردنی یەكپارچەیــی خاكی عێراق و‬

‫مرۆڤ لە نێوان بەدبینی و تاوانباریدا‬ ‫ڕەنگاڵەیــەی (تاگــوور) و خۆشــبینییەكانی بووم‪،‬‬ ‫خەیاڵم چووە ســەر ڕۆمانی (دادگایــی)ی (كافكا)‬ ‫و لــە خۆمم پرســی‪ :‬ئەم هەموو ئومێدبەخشــی و‬ ‫گەشــبینییەی (تاگوور) لە كوێ و چۆن و بە چیدا‬ ‫پێوەست بە چەمكی (تاوان ‪ -‬تاوانكاری ‪ -‬تاوانباری)‬ ‫ی ناو ڕۆمانەكەی بكەمەوە؟ لە نێوان گەشــبینیی‬ ‫ئایدیالیی (تاگــوور) و جەبــری (تاوانباریی) مرۆڤ‬ ‫لەناو ڕۆمانەكەدا‪ ،‬ئاخۆ مرۆڤ چۆن بتوانێ نهێنی و‬ ‫كۆدی هەمیشە تاوانباركردن (نەك تاوانباریی خۆی)‬ ‫بكاتەوە؟‬ ‫ئــەم كەڵكەڵەیەی ناو ســەرم ناچار بــەوەی كردم‬ ‫ڕاگوزەرێكــی خێرا بەناو دنیــای ڕۆمانەكە بكەم‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی لەو سروشــتی تــاوان و تاوانباركردن (نەك‬ ‫تاوانكاریی مرۆڤ) نزیكتر ببمەوە‪ .‬بەو پێیەی (كافكا)‬ ‫لە ئاســتە كولتووری و سۆســیۆ ‪ -‬سیاسییەكەیدا‪،‬‬ ‫زۆر بە قووڵی لەســەر پرسی تاوانباریی (یان ڕاستتر‪،‬‬ ‫جەبری تاوانباركردنی مرۆڤ) وەستاوە‪.‬‬ ‫(كافكا) لــە ڕۆمانی (دادگایی) و لــە میانی گەمەی‬ ‫زمان و ئاماژەكاندا‪ ،‬ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پێمان‬ ‫دەڵێ‪ :‬دادگا یاســایی بێت یان نا‪ .‬دادوەرە دادپەروەر‬ ‫بێت‪ ،‬یان بێــداد‪ .‬مرۆڤ چەندە لــە بێتاوانی خۆی‬ ‫دڵنیا بێت‪ ،‬دەبێ هەمیشــە ترســی ئەوەی هەبێت‬ ‫لەناو خۆیــدا توانای تاوانباركردنــی هەڵگرتووە‪ .‬بە‬ ‫مانایەكی تــر‪ ،‬مرۆڤ لە ســای سیســتەمی نوێدا‬ ‫(سیستەمە سەرتاسەرییە جیهانی و گەردوونییەكە)‪،‬‬ ‫لەگەڵ ئــەوەی لەوپەڕی بێتاوانیشــدا بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دواجار بێتاوان نییە! ئەو سیســتەمە نوێیە پێمان‬ ‫دەڵێ‪ ،‬نە پۆلیس كــە دەتگرێت‪ ،‬نە لێكۆڵەر كە لێت‬ ‫دەپرســێتەوە‪ ،‬نە جەلالد كە ناچار بە ددانپێدانانت‬ ‫دەكات و نە دادوەر كــە دادگاییت دەكات و بڕیاری‬ ‫حوكمت دەدا‪ ،‬بەڵگەیەكی تاوانباریی تۆیان پێ نییە‪،‬‬ ‫وەلێ هێشتا بەهۆی بونیادی سیستەمەكە‪ ،‬كەلێنێك‪،‬‬ ‫شــتێك‪ ،‬كارێك‪ ،‬گوفتارێك‪ ،‬رەفتار و هەڵوێســتێكی‬ ‫ئەگەر بچووكیش بێت‪ ،‬بۆ ســەلماندنی تاوانباریت‬ ‫دەدۆزنــەوە (چونكە لەهەر شــوێنكاتێك و ژینگە و‬ ‫ســەرزەوینێك بێت‪ ،‬مــرۆڤ تاوانبار كــراوە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫جۆری تاوانەكە و شێوازی تاوانباركردنی جیا بێت)‪ .‬‬ ‫لەم نێــوەدا و لەو جەبــری بــە تاوانباركردنی یان‬ ‫تاوانباریــی مرۆڤــەكان‪ ،‬بەرپرســیارێتیی گەورە و‬ ‫گوناهــی مەزن لە ئەســتۆی سیســتەم‪ ،‬یــان ئەو‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬یان ئەو هێزە شەیتانییەدایە كە لە پێناوی‬ ‫بەردەوامی خۆی‪ ،‬هەموو ناشــیرینییەكی بە جوانی‬ ‫سواق داوە‪ ،‬هەموو هەڵەیەكی لە دەمامكی ڕاستیدا‬

‫وەرپێچاوە‪ ،‬هەموو بێدادییەكی لە كراسی یەكسانیدا‬ ‫هەڵكێشاوە‪ ،‬هەموو ســتەمێكی لە تابلۆی پاراستنی‬ ‫یاسادا نەخشــاندووە‪ .‬ئیتر با (جۆزێف)ـــەكانی ناو‬ ‫ڕۆمانەكە و ئەوانــەی ناو واقیعی ئێرە و ئەوێش هەر‬ ‫بڵێن‪“ :‬من تاوانبار نیم‪ ،‬باوەڕ بكەن هەڵەیەك هەیە”‪.‬‬ ‫ڕاستییەكە ئەوەیە لە بنەڕەتدا هەڵەیەك نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫هەمان ئەو واقیعە تاڵە ســەپێندراو و ئەو ستەمە بە‬ ‫ڕەوایی ناســێندراوەیە كە لە ڕۆمانی (ســەعات ‪)25‬‬ ‫هاتووە و لەســەر زاری كاراكتەرێكیــدا دەڵێ‪ :‬ئەو‬ ‫گەمەیە كۆنــە‪ ،‬بۆ ئەوەی بێتاوانێــك تاوانبار بكەن‪،‬‬ ‫دەیخەنە نێوان دوو تاوانبار‪ .‬لە (كافكا)وە فێر دەبین‪،‬‬ ‫ئەوە سەدان ساڵە گیرۆدەی ئەو سیستەمەی تاوانبار‬ ‫كردنەین كە دەسەاڵتێك‪ ،‬ڕێكخراوێك‪ ،‬دامەزراوەیەك‪،‬‬ ‫بەنــاوی دادوەرییەوە‪ ،‬دەســەاڵتی هێز بەكار دێنن‬ ‫بۆ بەرجەســتەكردنی واقیعی تاوانباركردن و گرتن‬ ‫و لێپرسینەوە و ئەشــكەنجەدان و دادگاییكردن و‬ ‫دواجاریــش حوكمدانی هەر كەســێك كە بیانەوێ‪.‬‬ ‫ئەمە و بەبێ ئەوەی ئەو ڕاســتییەمان بیر بچێتەوە‬ ‫كە ئامرازەكانی دەســتی سیســتەم‪ ،‬لــە پۆلیس و‬ ‫لێكۆڵەر و جــەالد و دادوەر‪ ،‬هەر هەموویان دواجار‪،‬‬ ‫لە شــوێنكات و دۆخێكی تردا‪ ،‬دەبنــەوە تاوانباری‬ ‫بەردەم سیســتەمەكە خۆی و بە ئامراز و شێوازی تر‬ ‫تاوانبار دەكرێن!‬ ‫بە كورتی و بە كوردی‪ ،‬لەوەتەی مرۆڤایەتی ئاشنای‬ ‫بەناو یاســا و ڕێسا و سیســتەم بووە و تا ئێستەش‪،‬‬ ‫ســەرەڕای جیاوازیــی ســەرزەوینی كولتووری و‬ ‫ژینگەی كۆمەاڵیەتی و فەزای سیاســی‪ ،‬مرۆڤەكان‬ ‫قوربانی سیستەم و دەزگەیەكی گەندەڵن‪ .‬مرۆڤ لە‬ ‫سایەی ئەو سیســتەمە گەردوونییە سەرتاسەرییەدا‬ ‫كە ڕەنگــە تەنیــا زمــان و تەكتیــك و تەكنیك و‬ ‫ئامرازەكانــی تاوانباركردنیان لە شــوێنكاتێكەوە بۆ‬ ‫یەكێكــی تر‪ ،‬لە كولتوور و ژینگەیەكەوە بۆ یەكێكی‬ ‫تــر‪ ،‬لــە دۆخ و هەلومەرجێكــەوە بــۆ یەكێكی تر‬ ‫جیاواز بێت‪ ،‬لە ڕۆژهەاڵتــی زەوییەوە بۆ ڕۆژئاوای‪،‬‬ ‫لــە باكورییەوە بۆ باشــووری‪ ،‬لە بەردەم مەترســی‬ ‫تاوانباركردندایە و مەحكوومە بە تاوانباری‪.‬‬ ‫بۆیە دواجار دەگەڕێینەوە سەر دنیا خۆشبینییەكەی‬ ‫و بــە ناچــاری و لە بەرامبــەر ئەوەی كــە دەڵێ‪،‬‬ ‫“لەدایكبوونــی هــەر منداڵێك‪ ،‬نیشــانەی ئەوەیە‬ ‫هێشــتا خودا لە مرۆڤ نائومێد نییە”‪ ،‬بە بڕێكی زۆر‬ ‫لــە بەدبینییەوە بە (تاگوور) دەڵێین‪ :‬ببەخشــە كە‬ ‫نەك هەر بە مرۆڤ‪ ،‬ڕەنگــە ئیتر و بۆ لەمەودوا‪ ،‬خوا‬ ‫ئومێدی بە خۆیشی نەمێنێ!‬

‫بەرهەمی عێراقی نوێ‬ ‫چی دەبێت؟‬ ‫ســووریا وەك گرتنەوەی فاڵی لێ هاتووە و بووەتە‬ ‫حیكایەتی بەر ئاگردان‪.‬‬ ‫هەمووان لەســەر ئەوە كۆكن عێراق لە نائامادەیی‬ ‫دنیابینی و پالنێكی ئامادەكراو وەك كێشــەیەكی‬ ‫سەرەكی بۆ رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دەمێنێتەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫رۆژهەاڵتەی بووەتە كێشــە بۆ هەموو دنیا‪ .‬كەواتە‬ ‫پێویســتە هاوپەیمانان و ئەمەریــكا وەاڵمی ئەو‬ ‫پرســیارە بدەنەوە‪ :‬ئەگەر داعش بەرهەمی سوننە‬ ‫بێت و حەشد بەرهەمی ملهوڕی شیعە بێت‪ ،‬ئەی‬ ‫بەرهەمی عێراق نوێ چی دەبێت؟‬ ‫هەمووانیش لەسەر ئەوە كۆكن جیۆگرافیای دوای‬ ‫شەڕ زۆر جیاوازە و سنوورەكانی گۆڕیوە و دەوڵەتی‬ ‫دیفاكتۆی كوردستانی لێ بەرهەم هاتووە‪ ،‬ئەوەتا‬ ‫لە كەركــووك هەڵكردنی ئااڵی كوردســتان بوو‬ ‫بە ئەمــری واقیــع وەك چۆن زۆرینــەی خاكی‬ ‫كوردســتان ئازاد بووە و ئەمڕۆ لــە ژێر پارێزگاری‬ ‫هێزی پێشــمەرگەدایە و ســنووری كوردستانی‬ ‫دیاری كرد‪ ،‬بەتایبەتی لە ناوچە دەوڵەمەندەكانی‬ ‫نەوت و غاز‪.‬‬ ‫باشــە بۆچی لە ناوخــۆی كوردســتاندا ئەوەندە‬ ‫حیساب بۆ عێراقێكی شۆڤێنی و مەزەوی دەكەین‪،‬‬ ‫ئەوەتا شــاندی بااڵی بەغدا لە دوا سەردانیاندا بۆ‬ ‫كوردســتان‪ ،‬داوای ئاو و كارەبامــان لێ دەكەن‪،‬‬ ‫ســەرۆكی حكوومەتی هەرێمی كوردســتانیش‬ ‫گوتی ئێمە ناوچــەی ناكۆكی لەســەرمان نییە‪.‬‬ ‫باشــە ئەو ترس و دڵەڕاوكێیە لــە داواكاری مافی‬ ‫چارەی خۆنووسین بۆچی دەگەڕێتەوە؟ تا ئاستێك‬ ‫گوتــاری بژاردەیەكی كەمیــی دژی ریفراندۆم و‬ ‫ســەربەخۆیی ترس و دڵەڕاوكێی لەناو خەڵكیشدا‬ ‫بــاو كردووەتــەوە بــەوەی ریفرانــدۆم گەمارۆ‬ ‫و قاتوقــڕی لــێ دەكەوێتەوە‪ ،‬لــە كاتێكدا هۆی‬ ‫ســەرەكی كەوتنەوەی ئەو تــرس و دڵەڕاوكێیە‬

‫بۆ ملمالنێی توندی حزبایەتــی دەگەڕێتەوە نەك‬ ‫شرۆڤەیەكی ئابووری و خوێندنەوەیەكی زانستی‬ ‫بۆ رەوشــی ئابووریی دوای ریفراندۆم‪ .‬لە كاتێكدا‬ ‫هەرگیز جارێكــی تر ئەمەریــكا و هاوپەیمانانی‪،‬‬ ‫هەمان هەڵەی پێشــوو ناكەنەوە عێراق جێ بێڵن‪،‬‬ ‫ئەوان باش دەزانن هەر شوێنێك حەشدی شەعبی‬ ‫ئازادی كردووە‪ ،‬لە راستیدا داگیری كردووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫رێگە بە شەڕ و قاتوقڕییەكی تر نادەن كە لە داعش‬ ‫خراپتری لێ بەرهەم دێت‪.‬‬ ‫دەمێنێتەوە ســەر بارودۆخی ناوخۆ كە هەمووان‬ ‫لەســەر ئەوە كۆكــن تەنگژەی دارایــی و بڕینی‬ ‫مووچەی فەرمانبەران كاتێكــی زۆری خایەند و‬ ‫بژێوی ژیانی مووچەخۆر و هاوواڵتییانی ســەخت‬ ‫كردووە‪ ،‬لە مەشدا ئەركی ئەمەریكا و هاوپەیمانانە‬ ‫كەلێنی نێوان خەڵك و حكوومەت كەم بكەنەوە و‬ ‫پاڵپشتی دارایی حكوومەت بن‪ ،‬بۆ ئەوەی كۆتا بە‬ ‫تەنگژە و خراپی دۆخــی ئابووری بێت‪ ،‬ئەو دۆخە‬ ‫ناســەقامگیرەی ئاژاوە و شــەڕ و پێكدادانەكانی‬ ‫لــێ دەكەوێتــەوە و ژینگەیەكــی لەباریشــە بۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی هــزری توندوتیژیی و دەمارگیریی‬ ‫و دژە سەربەخۆیی‪ .‬كەواتە راســتە لە نائامادەیی‬ ‫بەرنامــە و دنیابینــی روون و ئاشــكرادا كــەس‬ ‫نازانێت دوای داعش چی روو دەدات و مەترسییە‬ ‫شاراوەكان چین‪ ،‬بەاڵم ئەو گۆڕانگارییە گەورەیەی‬ ‫لە ناوخۆ و ناوچەكــە و نێودەوڵەتیدا رووی داوە‪،‬‬ ‫هەرگیز نامانگەڕێنێتەوە دۆخی شــەڕ و پێكدادان‬ ‫و قاتوقڕی‪ ،‬بەڵكو بە پێچەوانەوە كۆتاهاتنی داعش‬ ‫دەرگە لــە بەردەم گفتوگۆ و وتوێژەكان خۆشــتر‬ ‫دەكات بــۆ ئەوەی كــورد لــە دوای ریفراندۆم بە‬ ‫ئاشــتییانە و لەڕێی گفتوگۆوە لەگەڵ كۆمەڵگەی‬ ‫نێودەوڵەتی لە عێراقــی عەرەبی بەیەكجاری جیا‬ ‫بێتەوە‪.‬‬

‫وتار‬

‫پیاوێك لە مەریخەوە هاتووە‬

‫شەفیق بانیشاری‬

‫لەوەتەی زۆرینەی سەركردایەتی سیاسیی‬ ‫كوردســتان لە ‪17‬ی جــۆزەردان بڕیاری‬ ‫ئەنجامدانــی ڕیفراندۆمیان داوە بۆ ڕۆژی‬ ‫ســێی ڕەزبەری ‪ 2717‬ئەنجام بدرێت‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی چاوەڕوانی ویستی نەتەوەی‬ ‫كوردەوە خەڵكانێك بەناوی ڕۆشــنبیر و‬ ‫فەیلەســووف و ڕۆژنامەوان و چاودێری‬ ‫سیاســی و جۆرەها ناوی دیار و سەیر‪ ،‬لە‬ ‫میدیا و تۆڕەكانــی كۆمەاڵیەتییەوە دێنە‬ ‫ئاخاوتن‪ ،‬ئەگەرچــی الی خۆیانەوە زۆر‬ ‫ژیر ڕۆشنفكرن لە دووان‪ ،‬هاوكات لێیان‬ ‫بپرســی چیت هەیە بۆ واڵتەكەت؟ خۆی‬ ‫لە پیرەمێــرد پێ كەمتر نییــە لەڕووی‬ ‫نیشــتمانپەروەرییەوە‪ .‬بەاڵم لە ڕاستیدا‬ ‫نەك ڕۆشــنبیر و لێزان نین‪ ،‬بگرە خاڵین‬ ‫لە هەستی نەتەوەیی و بێ باكییان زۆر لە‬ ‫هی بێگانە خراپترە‪.‬‬ ‫كەسێك خاوەن بیری كراوە و تێگەشتنی‬ ‫سەردەمی و هەستی نەتەوەیی بێت‪ ،‬ڕازی‬ ‫نابێت و رێ بەخۆی نادات عێراقچێتی بكات‬ ‫و لە هزری خەڵكی بچێنێت‪ .‬بە مانایەكی‬ ‫تر‪ ،‬خەڵكی وشــیار ئەوە نادات میلەت لە‬ ‫مافی خــۆی وەال نێ و ژێردەســتەیی و‬ ‫پاشكۆیی عەرەبی ال خۆشەویست بكات‪،‬‬ ‫لە كاتێكدا مێژوویەكی خوێناوی پڕ ستەم‬ ‫لە سێبەری دەستەاڵتی عەرەبی بەغدا لە‬ ‫رابردووی نزیك و ئێســتەماندا ئامادەیی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫كاتێك گوێ ڕادەدێــری بۆ ئەو كوردانەی‬ ‫ئەركی دوژمنیان ســووك كــردووە لەم‬ ‫قۆناغــەدا‪ ،‬وەك فاڵگرەوە دێن مەترســی‬ ‫ڕیفرانــدۆم بــاس دەكەن و پێشــبینی‬ ‫نەهامەتــی دەوڵەتی كوردی دەخەنە ڕوو‬ ‫وەك ئەوەی حەز بكــەن واڵت كاول بێ‪،‬‬ ‫بەبێ بنەمایەكی باوەڕ پێكراو و لۆجیكی‪.‬‬ ‫هیچ كەسێكی هۆشــمەند لە كوردستانە‬ ‫گومانی لــەوە نییــە ڕیفرانــدۆم مافی‬ ‫نەتەوەیییــە و میلــەت خــۆی بڕیار لە‬ ‫داهاتوی دەدات‪ ،‬كەچی بەناو ڕۆشــنبیر‬ ‫و فەیلەســووفگەلێك ڕیفرانــدۆم بچووك‬ ‫دەكەنــەوە و میلەت پــەروەردە دەكەن‬ ‫كــە حەزی لە كۆیالیەتــی عەرەب بێت‪،‬‬ ‫لە كاتێكــدا زۆرینەی ئەو رۆشــنبیرانە‬ ‫ڕەگەزنامەی واڵتێكــی ئەوروپایان پێیە‪،‬‬ ‫كەچی دەیەوێ میلەتێكی بێ ڕەگەزنامە‬ ‫پەشیمان بكاتەوە لە سەرەتایترین مافی‬ ‫خــۆی و نەبێتــە خــاوەن ڕەگەزنامەی‬ ‫كوردی‪.‬‬ ‫لەوەش گــەڕێ كە خۆیان لەو حەقیقەتە‬ ‫دەشــارنەوە كە میلەتانی دنیا ئەســتەمە‬ ‫دەوڵەتێــك هەبێــت بەبێ برســێتی و‬ ‫گەمارۆی ئابووری و سیاســی گەشتبێتە‬ ‫خۆشــگوزەرانی ئێستەی‪ .‬هەرچەندە پێم‬ ‫وایە كوردســتان ئەو قۆناغەیشی بڕیوە و‬ ‫دووچاری تەنگژەی قورســتر لەوەی سێ‬ ‫ساڵی رابردوو نابێ‪ ،‬بەو پێیەی كوردستان‬ ‫زۆر هەنگاوی لە میلەتانی دنیا زیاتر بڕیوە‪،‬‬ ‫بۆ خۆبژێوی و دەستەبەری خۆشگوزەرانی‬ ‫لە سایەی سەربەخۆیی و دەوڵەتداریدا و‬ ‫هێشتا نەبووە بە واڵت‪ ،‬گەرەنتی ئابووریی‬ ‫ســەربەخۆی كردووە و هیچ پشــتی بە‬ ‫عێراق نەبەستووە سێ ساڵە و نەیشكەوت‪.‬‬ ‫ئەمە ئەزموونێكی گرنگــی گەورە بوو بۆ‬ ‫داهاتوو‪.‬‬ ‫رۆشنبیر و نووسەرانی كورد بۆ دەركەوتن‬ ‫و تۆزێك ناوبانــگ پەیداكردن‪ ،‬دێن وەك‬ ‫مۆرانــە كەوتوونەتە گیانی ئــەم كوردە‬ ‫نەگبەتــە و دەیانەوێ تــرس و خەم لە‬ ‫دەروونیدا بچەسپێنن بۆ ئەوەی هەرگیز‬ ‫متمانەی بە كەسێتی خۆی نەبێ‪ .‬ئەمە بە‬ ‫ئاگاوە بۆ واڵتێــك یان حزبێك دەكەن یان‬ ‫بێ ئاگا دەســتیان داوەتێ الی من روون‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم ئــەوە روونە كە لە هەڵەیەكی‬ ‫گەورەی مێژووییدان و كورد ‪ 25‬ئەیلوول‬ ‫بڕیاری خۆی دەدات و داهاتووی دەوڵەتی‬ ‫كوردســتان ئەو جەهەنەمــە نابێت كە‬ ‫فاڵیان بۆ گرتووەتەوە‪.‬‬

‫بۆیە باوباپیرانم لە هیچ دیوانێكدا دایاننەناوم!‬

‫ئەو پیاوەی گەلەكەی بەهای نازانن‪ ،‬ئەدیبێك‬ ‫دێڕەكانــی لە مەعدەنی شــیر و شــەكەرە‪،‬‬ ‫وشەكانی چێژی زێترە لە هەنگوین‪ .‬پیاوێكی‬ ‫تووڕەی هەســت ناســك‪ ،‬تــاوێ قەڵەمی لە‬ ‫مەیدانی ئەدەبدا تاو دەدا‪ ،‬بەتاوترە لە ئاســك‪.‬‬ ‫دەستانی پڕ و چاوانی تێر‪ ،‬بیرمەندی جوانی‬ ‫شــاری هەولێر‪ ،‬بــۆ یارانی هەمیشــە مێر‪،‬‬ ‫بەرامبەر نەیاری وەك شــێر‪ ،‬ڕاوەستاوە‪ .‬ئەم‬ ‫پیاوە یەك نەنگی هەیە‪ ،‬ئەویش تەنێ (كورد)‬ ‫ـە‪.‬‬ ‫تۆ لــە ژیانی تایبەتی خۆی گــەڕێ‪ ،‬فەرهاد‬ ‫پیرباڵ ناتوانێ بە تۆ بڵێ وا بژی و ئاوها مەژی‪،‬‬ ‫بە هەمان شــێوە تۆیش ناتوانی پێی بڵێی بۆ‬ ‫ئــاوا دەژی و دەبوو بە جۆر و شــێوەیەكی تر‬ ‫بژیابای‪ .‬كەی كێشــەی تۆیە چــی دەخوا و‬ ‫چی لەبەر دەكات؟ دەگری یان پێدەكەنێت؟‬ ‫گفتولفتی ڕەوانە یان خەریكی جنێودانە؟ ئەم‬ ‫بابەتانە‪ ،‬بابەتەیلی فرە تایبەتن‪ ،‬بۆ هیچ كەس‬ ‫نییە قسە لەبارەی حزبیبوون و بیر و بۆچوونی‬ ‫كەســی تر بــكات‪ ،‬مافەیلی تاكەكەســین‪،‬‬ ‫تەنێ خۆی لە هەڵبــژاردن و ئەنجامەكانیدا‬ ‫بەرپرســیارە‪ .‬هیچ كەس مافی پرسینەوەی‬ ‫لە كەسی تر نییە‪ ،‬مەگەر دایبابی ئەوی؟‬

‫وەك چــۆن حیســابی كەس لەســەر كەس‬ ‫نییە‪ ،‬ئاوهاش پرسینەوەی هەموومان ئەگەر‬ ‫پێویست بێ‪ ،‬لەسەر خودا و لە دەست خودایە‪،‬‬ ‫كەس ناتوانی لە كەسی تر بپرسێتەوە‪ ،‬مەگەر‬ ‫تۆ خودای؟‬ ‫قســەكردن لەبــارەی ئەدیب و نووســەر و‬ ‫بیرمەندێكی وەك فەرهاد پیرباڵ‪ ،‬پێویســتە‬ ‫لەســەر بنەمای هەڵســەنگاندنی كارەكانی‬ ‫بێت نەك بێی لە هەڵســوكەوت و قسەكردن‬ ‫و جنێودانــی ڕۆژانــەی بدوێــی‪ ،‬بێگومان‬ ‫هەموومــان بــاش دەزانین كاتــێ تووڕەی‬ ‫دەكــەن جنێــو دەدات‪ ،‬دەی جنێودانیش‬ ‫دەچێتە خانەی مافی تاكەكەســیی‪ ،‬هەقی‬ ‫خۆیەتی جنێو بدات و بگری و قوڕ بپێوێ‪ .‬كێ‬ ‫الری هەیە‪ ،‬تۆ الریت هەیە؟‬ ‫فەرهاد چی زۆر‪ ،‬كتێبی زۆرە‪( .‬باسی شیعر و‬ ‫كۆڵینــەوە و توێژینەوە و كارە هونەرییەكانی‬ ‫ناكــەم) تەنــێ الیەنێكــی نووســینەكانی‬ ‫وەردەگــرم‪ ،‬ئەویش لە ئەدەبدا دەســتێكی‬ ‫بــااڵ و قەڵەمێكی جادوویــی هەیە‪ .‬وای لەو‬ ‫ڕۆمانە نایابانەی نووسیونی‪ ،‬تاقانەن لە ڕووی‬ ‫تەكنیكەوە‪ ،‬یەكەم بنووسی كوردە خۆیشی‬ ‫ڕاســتەوخۆ لەناو ڕۆمانەكانی بەشــداری‬

‫لەبارەی ‪١٤‬ی تەمووزەوە‬ ‫(خوێندنەوەیەكی فۆكۆییانە)‬

‫پەیڕەو ئەنوەر‬

‫تا ئێســتە ئەو گریمانەیە ڕوون نەبووەتــەوە كە ‪١٤‬ی تەمووزی‬ ‫‪ ١٩٥٨‬وەك كردەیەكــی سیاســی و كۆمەاڵیەتــی ناوی بنێین‬ ‫(شۆڕش یا كودەتا)! دیارە دوو ئاڕگیۆمێنت هەیە بۆ لێكدانەوەی‬ ‫ئەم كردەیە؛ با ئێمە وای دابنێین شۆڕش بووە و دۆخێكی تازە و‬ ‫دنیایەكی تازەی بۆ عێراقییەكان هێنا بەناوی كۆماریخوازییەوە‬ ‫یا ڕیپەبڵیكەنیزم‪.‬‬ ‫بۆ ئێمە گرنگە ئەم كردەیە بپشــكنین و بیخوێنینەوە‪ .‬دەكرێت‬ ‫خوێندنەوەیەكی فۆكۆیییانە بۆ پرســی دەســەاڵت و گۆڕینی‬ ‫دەســەاڵت بكەین‪ .‬چییەتی هێز و دەسەاڵتی سیاسی لە عێراق‬ ‫لە ڕوانگەی فۆكــۆوە بخوێنینەوە‪ .‬دەكرێت دنیای پاشــایەتی‬ ‫و مۆنەركیزم لە عێراق ببەســتینەوە بەو قۆناغەی دەســەاڵت‬ ‫كە فۆكۆ بە (دەســەاڵتی ســەروەر) ناوی دەبات‪ .‬دەسەاڵتێك كە‬ ‫لەڕووی مێژوویییــەوە دەكەوێتە بەر لە قۆناغــی مۆدێرنیتە و‬ ‫پاشــایەك یا نوێنەرێك بەناوی خوداوە هەمــوو پانتایییەكان و‬ ‫جووڵە سیاســی و كۆمەاڵیەتییەكان بۆ خۆی دەباتەوە و لە ڕێی‬ ‫ترس و سزاوە گشت بەڕێوە دەبات‪.‬‬ ‫عێراق ڕاســتە هێزە سیاسییە مۆدێرنەكانی دنیا و دوای جەنگی‬ ‫یەكەمی جیهان دروســتی دەكەن‪ ،‬پاشایەكی هاوردەكراوی لە‬

‫سمكۆ محەمەد‬

‫هەموو كەس لە هێڵی ســوور تێناگات مانای‬ ‫چییــە‪ ،‬تەنیا ئــەوە نەبێت كە ناســراوە بەو‬ ‫شــتانەی قەدەغەن بەپێی ئاین و یاسا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كــە گفتوگۆ قەدەغە كرا‪ ،‬ئــەوكات تێدەگات‬ ‫هیچ شــتێك قەدەغــە نییە ئەگــەر بە لۆژیك‬ ‫گفتوگۆت كرد‪ ،‬ئەو گفتوگۆیەی لەناو ناوەندی‬ ‫بەناو رۆشــنبیری و سیاسی هەیە و ناوی لێ‬ ‫نراوە هێڵی ســووری بابەتی و فكری‪ ،‬جگە لە‬ ‫خۆدزینەوە لە فكر و ئەدەب و سیاسەت‪ ،‬هیچ‬ ‫شتێكی تر نییە‪ ،‬هەڵبەت بابەتی یەكەم پرسی‬ ‫پیرۆزییە ئاینییەكانە‪ ،‬بابەتی دووەم پرســی‬ ‫تۆپ سیاسییە كە هیچ كام لە بەناو ئازادیخواز و‬ ‫بوێرەكانیش ناتوانن گفتوگۆی بكەن‪ ،‬ئەمە ئەو‬ ‫گفتوگۆیەیە كە میدیا بە خزمەتی سیاســەت‬ ‫كاری پێ دەكات و ئەو هێڵە سوورەیشــە كە‬ ‫خۆشی پابەندێتی‪.‬‬ ‫جارێ دەبێ لەوێوە دەست پێ بكەین بابەتێك‬ ‫یان گفتوگۆی نەكەین‪ ،‬یــان كە گفتوگۆمان‬ ‫كرد كــەس بۆی نییــە بڵێ هێڵی ســوورە‪،‬‬ ‫هێڵی ســوور لە هیــچ كونجێكــی دنیادا بۆ‬ ‫مەبەســتی سیاسی بەرتەســك نەماوە مەگەر‬ ‫بەیاسا و بەدەســتوور دانرابێت‪ ،‬ئەم زاراوەیە‬ ‫لەنــاو كۆمەڵگەی كوردی نەبێــت كە مانای‬ ‫پیرۆزكــراوی پــێ دراوە و هەندێك جاریش‬

‫دەكات‪ ،‬بۆ وێنە لە ڕۆمانی "هۆتێل ئەوروپا"دا‬ ‫فرە بە زەقی بەشــداری ڕووداوەكان دەكات‪.‬‬ ‫تاوانە باســی چیڕۆكی (ڕەئیس ڕەمەزانەكان)‬ ‫نەكەم‪ ،‬بــە گەواهی ئەم خەڵقــە‪ ،‬نایابترین‬ ‫چیڕۆكە لە ئەدەبی كوردیدا‪ ،‬لە ڕووی جوانی‬ ‫گێڕانەوە و زۆری ڕووداوەكانی چیڕۆكەكە‪.‬‬ ‫كتێبێكی تر هەس‪ ،‬بناڤی (بەڵێ من عاشقی‬ ‫فڕووغــی فڕووغزاد بووم) بــە ڕووكەش ئەم‬ ‫كتێبەی باســی ئەزموونی شیعری خۆیەتی‪،‬‬ ‫یان دزییە ئەدەبییەكانیــی فەرهاد دەكات‪،‬‬ ‫بەرام نــەو‪ ،‬دەتوانی خوێنەرێكــی دوڕناس‬ ‫بیت لە گۆشــەنیگای تریشــەوە كتێبەكەی‬ ‫بخوێنیەوە‪ ،‬بۆ نموونە‪ :‬خۆنووسینەوەیە‪ ،‬یان‬ ‫خۆنووسییە‪ ،‬ژیاننامەیە‪ ،‬یاداشتی گەنجێكی‬ ‫پەناهەندەی نوێخــوازی هەولێرییە‪ .‬فەرهاد‬ ‫بەئاگاتــرە لەوەی گوتم‪ ،‬بــە بەڵگەی ئەوەی‬ ‫نووســینەكانی زیاتر لە دووسێ خوێندنەوە‬ ‫هەڵدەگرن‪.‬‬ ‫كتێبی زۆرە‪ ،‬لە زۆر بواردا خزمەتی گەلی خۆی‬ ‫كردووە‪ ،‬نیوەی كتێبەكانیم خوێندوونەتەوە‪.‬‬ ‫جارێ ڕۆمانێكی هەیە (موالزم تەحســین و‬ ‫شتی تریش) هیچ ڕۆماننووســێ نەیتوانیوە‬ ‫بەم فــۆڕم و تەكنیكــەوە ڕۆمانێكــی ئاوها‬

‫دانسقە بنووسێ‪ .‬واتە دەمەوێ بڵێم زۆربەی‬ ‫نووسینەكانی داهێنانە‪ ،‬بەڵێ نووسەر پێویستە‬ ‫داهێنەر بێت‪ .‬نەك السایی پێش خۆی و دوای‬ ‫خۆی بكاتەوە‪.‬‬ ‫تاوێ هەق بە خۆت بدە قسە لەسەر ئەم ئەدیبە‬ ‫مەزنەی كوردزمان بكەی‪ ،‬كە خۆت داهێنانت‬ ‫لەو زیاتــر كردبێت‪ ،‬كوانێ (شــیعر و وتار و‬ ‫ڕۆمان و چیڕۆك و بەرهەمە ئەدەبییەكانت؟)‬ ‫كوانــێ كارە هونەرییەكانت؟ كــوا‪ ،‬كەی‪ ،‬لە‬ ‫كوێ‪ ،‬ســوودت بۆ ئــەدەب و هونەر و چی و‬ ‫چی‪ ،‬كام بابەتی كورد هەبووە؟‬ ‫بۆیە مەگەر لــەو زێترت كردبێ‪ ،‬دەنا ناهەقی‬ ‫دەكەی دەرهەق بە مرۆڤێكــی ماندووی پڕ‬ ‫كار و بەرهەمــی وەك فەرهاد‪ .‬بە دڵنیایییەوە‬ ‫ئێژم‪ :‬ئەگەر نووســینە تاق و پڕ داهێنانەكانی‬ ‫ئــەم پیــاوەت خوێندبنــەوە‪ ،‬وەك من حەز‬ ‫دەكەی زۆربــەی جومگە ســەرەكییەكانی‬ ‫كــورد‪ ،‬لەناو میزی فەرهــاددا نوقم ببن‪ .‬ئەو‬ ‫میز بە نایەكســانی و چی و چی ئەم گەلەی‬ ‫خۆیدا دەكات‪ ،‬تۆیــش فەرهادت خوێندەوە‬ ‫و لێی تێگەیشــتی‪ ،‬دڵنیام لەگەڵ ئەو میز بە‬ ‫زۆر چتدا دەكــەی‪ .‬دواجار جوانتر لە بڕگەی‬ ‫یەكەمی ئەم وتارەی بەندە‪ ،‬لە بەرابەردا بۆی‬

‫دنیایەكی تر و مەملەكەتێكی تر بۆ دێنن‪ .‬دەستوور و دامەزراوەی‬ ‫سیاسی و دەزگەی یاسادانان و حكوومەتی بۆ دروست دەكەن‪،‬‬ ‫بــەاڵم هیچ ڕۆحێكی مۆدێرنبوونی تێدا جووڵە ناكات و گەشــە‬ ‫ناكات‪.‬‬ ‫دەكرێت بڵێین دەســەاڵتێكی كۆڵۆنیاڵ دەسەاڵتێكی سەروەر‬ ‫بەناوی دەســەاڵتێكی دیســپیلنكراو بۆ عێراقییەكان دروست‬ ‫دەكات! دەسەاڵتی سەروەر بۆ عێراقییەكان كارخانەیەك دەبێت‬ ‫بۆ بەرهەمـــهێنانی ناســەقامگیریی و نائارامییەكــی گەورە و‬ ‫ڕێژەیەكی گەورە لە ترس‪.‬‬ ‫قۆناغی كۆماری دەبەستینەوە بە قۆناغی دەسەاڵتی دیسپلینكەر‬ ‫الی فۆكۆ كە شــێوازی بااڵدەستی دەســەاڵتە و بەشێوەیەكی‬ ‫ڕاســتەوخۆ كار لەســەر تاك دەكات‪ .‬لێرەدا دەسەاڵتی سیاسی‬ ‫دەیەوێت تاك دیســپلین بكات و چاودێری هەموو جووڵەكانی‬ ‫بــكات لە ڕێی ئامرازەكانی مۆدێرنیتەوە‪ .‬لــە دنیای كۆماریدا لە‬ ‫عێراق بەعس دێتە پێشــەوە‪ ،‬دەســەاڵتێكی بااڵ و دەزگەیەكی‬ ‫گەورەی بیرۆكراتی دروســت دەكات بۆ دیســپلینكردنی تاكی‬ ‫عێراقی! ســوپای گەورە و ســەربازی زۆر و دەزگەی هەواڵگری‬ ‫گەورە و ســەربازگەی گەورە دروست دەكات بۆ كۆنتڕۆڵكردنی‬

‫هەموو كایەكان و دیســپلینكردنی هەموو كردە و جووڵەیەكی‬ ‫تاكی عێراقی‪.‬‬ ‫لە دنیای بەعســدا هیــچ ڕووبەرێكی بچووك نەبوو دیســپیلن‬ ‫نەكرابێت و بەعس وێنەیەكی گەورەی لە گشــتبووندا بەرهەم‬ ‫هێنا لە رێی هێز و دەسەاڵتەوە‪.‬‬ ‫دیدێكــی تر هەیــە بۆ خوێندنەوەی بەعســیزم كــە زیاتر لەو‬ ‫شــێوە دەســەاڵتە نزیك بووە كە فۆكۆ ناوی ناوە (بایۆدەسەاڵت)‬ ‫كاركردنی دەســەاڵت لەسەر یەكە گەورەكانی وەك دانیشتووان‬ ‫و كۆمەڵگە‪ .‬مۆبیلیزەكردنی خەڵك‪ ،‬گۆڕینی دیمۆگرافیا‪ ،‬ئەنفال و‬ ‫هەڵەبجە و جینۆساید‪ ،‬بەسەربازگەكردنی عێراق و دروستكردنی‬ ‫قەســابخانەیەكی گەورە بۆ ئەوانەی ناچنە ژێرباری دەسەاڵتی‬ ‫دیسپلینكەر یا نایەنەوێت بچن و لە دۆخی بەرگریدان‪.‬‬ ‫مێژووی دەسەاڵتی سیاسی لە عێراق مێژوویەكی فۆكۆیییانەیە‬ ‫و هەموو ئــەو مۆدێالنە لەخۆ دەگرێت كە فۆكۆ لە مەســەلەی‬ ‫دەســەاڵت باســی دەكات و دەیگێڕێتــەوە‪١٤ .‬ی تەمــووز‬ ‫دەسەاڵتێكی ســەروەری گۆڕی بە دەسەاڵتێكی دیسپلینكەر و‬ ‫بەغدا سەنتەری ئەم دیســپلینكردنە بووە تا ئێستەشی لەگەڵدا‬ ‫بێت‪.‬‬

‫لەبارەی رۆشنبیر و سیاسەتەوە‬ ‫هێڵی سوور‬ ‫بەپێچەوانــەوە و لــە بنەڕەتدا لــە عەرەب و‬ ‫كولتووری عەرەبیدا وەرگیــراوە‪ ،‬دەنا نەبووە‬ ‫هێڵی سوور بۆ لۆژیك بێت مەگەر بۆ سیاسەت‪،‬‬ ‫لــە بەرامبەر ئەم لۆژیكەیشــدا جۆرێكی تری‬ ‫سیاســەت هەیە بە ئەنقەست هێڵێك دروست‬ ‫دەكات بەناوی هێڵی ســوور و لە رێی ئەدەب‬ ‫و فكــرەوە جێگەكەی پــڕ دەكرێتەوە و رێگە‬ ‫لە توێژی رۆشنبیر دەگرێت بۆ گفتوگۆكردن‬ ‫لەســەر سیاســەت‪ ،‬پیرۆزكردنــی بابەت و‬ ‫ترساندنی رۆشنبیر بەهەر بیانوویەكەوە بێت‬ ‫دەرهەق بە بابەتە هەستیارەكانی ناو كۆمەڵگە‪،‬‬ ‫بە ناڕاستەوخۆ دانانی هێڵی سوورە‪.‬‬ ‫لەو واڵتانەی كە نە خاوەنی رێنسانســن و نە‬ ‫بەشدارییان لە ریفۆڕمی كۆمەاڵیەتی و ئاینی و‬ ‫سیاسی كردووە و نە بەنیازن دەست بۆ هیچكام‬ ‫لەوانە ببەن‪ ،‬ئەو واڵتانە نە خاوەنی كولتووری‬ ‫رەسەنی خۆیانن و نە كێشەكەیان ناسراوە وەك‬ ‫پێویست‪ ،‬هەموو شــتێك بە ئیجماعێكی كەم‬ ‫لە ناوەندی سیاســی كراوە بەهێڵی سوور‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەمەش جەماوەرێك هان دراوە كە ئەگەر هێڵی‬ ‫سوور ببەزێنرێت‪ ،‬ئەوە مانای وایە بەرژەوەندی‬ ‫گشتی و پیرۆزییەكان و بەهای كۆمەاڵیەتی و‬ ‫ئەخالقیش دەكەوێتە مەترسییەوە‪ ،‬لە حاڵێكدا‬ ‫ئەم تێگەیشتنە ئەگەر وەك خۆی تەماشا بكرێ‬

‫و بەپێوەری مێژوو مامەڵــەی لەگەڵ بكرێ‪،‬‬ ‫ئیتر مانایەك نامێنێ بۆ هێڵی ســوور‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوەی هێڵی ســوور ببەزێنێ بە لۆژیكێكی تر‬ ‫قســە دەكات و زانیاری دەدات و رۆشنبیری‬ ‫خۆی نمایش دەكات‪ ،‬مەترســی سیاسەت لە‬ ‫خۆ ئاراســتەكردنی رۆشنبیر بەرەو گفتوگۆی‬ ‫سیاسەت‪ ،‬هێندەی كۆمەكە بۆ راستەڕێكردنی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی‪ ،‬هێندە ترس نییە تا هێڵی‬ ‫سووری بۆ دابنرێت‪ ،‬ئەم فەزایە لە كوردستان‬ ‫نەبێ نەماوە لە دنیادا كە خەڵكیش هان بدرێت‬ ‫رۆشنبیر هێڵی سوور دەبەزێنن‪.‬‬ ‫لە واڵتێكدا باســی هێڵی ســوور دەكرێ كە‬ ‫هەموو هاوواڵتییانی خاوەنی هێڵی ســووری‬ ‫كەرامەت و كەسایەتیی خۆیان بن‪ ،‬مەبەستم‬ ‫لەوەیە كە هەمــوو پێكهاتە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫و هەمــوو ئایــن و كەمینــە نەتەوەیــی و‬ ‫مەزەوییــەكان پارێــزراو بــن و تەناهیــی‬ ‫كۆمەاڵیەتییان مســۆگەر بێــت‪ ،‬نەك ئەوەی‬ ‫هێڵی سوور تەنیا بۆ ئاینێك و كەسایەتییەكی‬ ‫سیاسی و پڕەنسیپێكی كۆمەاڵیەتیی تایبەتی‬ ‫بێــت‪ ،‬یان سازشــكردنی هێزێكی سیاســی‬ ‫بێت بەرامبەر رەوتێكــی ئاینی‪ ،‬دانانی هێڵی‬ ‫سوور رێككەوتنی كۆمەاڵیەتی گەرەكە‪ ،‬نەك‬ ‫بەشــێك لە كۆمەڵگە لە رێی گوتارێكی ئاینی‬

‫زاڵەوە هێڵێك دابنێن و سووری دروست بكەن‬ ‫و خەڵك بترســێنن و دەســەاڵتی سیاسیش‬ ‫پشتگیری بكات‪ ،‬لە كاتێكدا رۆژانە كەرامەت‬ ‫و پیرۆزییەكانــی خەڵكی تر بێنــە بەزاندن و‬ ‫هیچ هێڵێك نەبێت بەپێی یاسا دیاری كرابێت‪،‬‬ ‫كەچی باس لە هێڵی سوور بكرێت‪.‬‬ ‫تێكەڵكردنــی ژیانــی سیاســی و ئاینــی‪،‬‬ ‫تێكەڵكردنی شەڕ و ئاشــتییە بەبێ ئامادەیی‬ ‫یاســا‪ ،‬ئەگەر یاســا ئەم جۆرە كێشە ئاینی و‬ ‫سیاسییە چارەسەر نەكات‪ ،‬ئاسانە هەموو شتێك‬ ‫بەهێڵی سوور لە قەڵەم بدرێت و سنوورێك بۆ‬ ‫ئازادی گوتن دابنرێت و ژیان هەمووی لە هێڵە‬ ‫ســوورەكاندا قەتیس بكرێ‪ ،‬خەتای گەورەی‬ ‫ئەو دۆخە ئەو سیاسەتەیە لە كوردستان پێڕەو‬ ‫دەكرێــت و رێی بۆ خاوەنی ئەم لۆژیكە خۆش‬ ‫كردووە و رۆشنبیری ترساندووە لە گفتوگۆی‬ ‫بابەتە هەستیارەكان‪ ،‬ئەم تێكەڵكردنەی ژیانی‬ ‫سیاسی و ئاینی‪ ،‬زەوینە بۆ گەڕانەوەی دۆخی‬ ‫كۆنەپەرستی و دواكەوتوویی ساز دەكات كە‬ ‫بەناوی بەزاندنی هێڵی سوورەوە تیرۆری فكری‬ ‫خۆی بەرهەم بهێنێتەوە‪ ،‬ئەگەر سیاسییەكان‬ ‫لەالیەكەوە كەڵك لەم دۆخــە وەربگرن‪ ،‬ئەوا‬ ‫كۆمەڵگە لە چەندان الیەنەوە زیانی لێ دەكات‬ ‫و سیاسەتیش پیرۆز دەكرێت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫فاڵگرەوانی‬ ‫ریفراندۆم‬

‫ژیڤان خۆرانی‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫من دێڕە شیعرێكی تەنیا و یاخی و عەنتیكەم‪17،‬‬

‫كولتوور‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪18‬‬

‫مەهدی ئومێد‪:‬‬

‫ئێمە هەلی مێژووییمان لە دەست دا و دەكرا كاتی الوازیی شیعە و سوننە هەموو شتێكیان بەسەردا بسەپێنین‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫لە شانۆ و سینەمادا سەربەخۆیی كوردستانم‬ ‫پێش هەموو شتێك داناوە‬

‫مەهدی ئومێد كە یەك لە دەرهێنەرە دیارەكانی ســینەمای كوردییە‪ ،‬لەم دیمانەیەی “وشــە”دا‬ ‫گشتپرســی و دەوڵەتی كوردی دەخاتە بەر رۆشنایییەوە و پێی وایە‪ ،‬سینەما دەتوانێ رۆڵی گرنگ‬ ‫لە دروســتبوونی دەوڵەت ببینێ بەتایبەتی دەوڵەتی ســەربەخۆی كوردســتان و ئاماژە دەدات‪،‬‬ ‫ســەربەخۆیی كوردستان ڕیفراندۆمی نەدەویست‪ ،‬بەاڵم ئێستە بووەتە هەنگاوی یەكەم و پێویست‬ ‫بە خۆدزینەوە و ڕەخنەگرتن ناكات‪ ،‬دەبێ هەموومان دەنگی خۆمان بە”بەڵێ” پێشــكەش بكەین‪.‬‬ ‫ئەو دەڵێ “من ســەرم لە ڕووناكبیر و نووســەرە بەڕێزەكان سوڕ ماوە كە هیچ هەڵوێستێكی ڕوون‬ ‫و ئاشــكرایان نییە و بێدەنگن‪ ،‬شیعر بۆچی باشــە ئەگەر بۆ ئازادی نەبێ‪ ،‬چیرۆك و ڕۆمان و شانۆ و‬ ‫سینەما بۆچی باشن ئەگەر پێكەوە كەڕنەڤاڵی ڕۆژانەی سەربەخۆیی ساز نەكەن؟‬ ‫وشە‪ /‬وشیار ئەحمەد ئەسوەد‬ ‫* وەك هونەرمەندێكــی بەئەزمــوون چــۆن‬ ‫لــە ریفرانــدۆم و راگەیاندنی ســەربەخۆیی‬ ‫كوردستان دەڕوانی؟‬ ‫ســەربەخۆیی كوردســتان ڕیفراندۆمــی‬ ‫نەدەویست‪ ،‬بەاڵم ئێســتە ریفراندۆم بووەتە‬ ‫هەنگاوی یەكەم و پێویست بە خۆدزینەوە و‬ ‫ڕەخنەگرتن ناكات‪ ،‬دەبێ هەموومان دەنگی‬ ‫خۆمان بە”بەڵێ” پێشكەش بكەین‪ .‬لەڕاستیدا‬ ‫دەبوو ئەو پرســە بەبڕیاری ســەربەخۆیی و‬ ‫یەكتر تەاڵقدان دەســتی پێ بكردایە‪ ،‬پاشان‬ ‫چاوەڕوانی دۆستانی كوردستان و دانپێدانانی‬ ‫دەوڵەتمــان بكردایــە‪ .‬ئێســتەش دەیــان‬ ‫واڵت هــەن دانیان بەئیســرائیلدا نەهێناوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئەوان بوێریی سیاســی و نەتەوەیی و‬ ‫یەكدەنگییان‪ ،‬هەلی ئەوەی بۆ ڕەخســاندن‬ ‫لە ســەدان ملیۆن عارەب و ئیسالم نەترسن‬ ‫و خێوەتی خۆیان لەناوجەرگەیاندا هەڵبدەن‪.‬‬ ‫پاشان ئەم ڕەشماڵەیان كردە جوانترین كۆشك‬ ‫و تەالری هەموو دنیا‪ .‬ئێمە هەلی مێژووییمان‬ ‫لە دەســت دا و دەكرا كاتی الوازیی شیعە و‬ ‫سوننە هەموو شتێكیان بەسەردا بسەپێنین‪،‬‬ ‫سیاســەتمەدارانی كورد دووربین نەبوون و‬ ‫برایەتی درۆودەلەسەی كورد و عارەبیان زۆر‬ ‫ال گرنگ بوو‪ ،‬جاران ئەم بەدبەختییە هەڵەی‬ ‫گەورەی شــیوعییەكانی كوردبــوو‪ ،‬كەچی‬ ‫پارتی و یەكێتی ســواری هەمــان فارگۆن و‬ ‫شەمەندەفەر بوونەوە‪ ،‬دەیان جار نووسیمان‬ ‫نووری ســەعید و قاسم و سەدام و مالیكی و‬ ‫جەعفەری و ئەلحەكیم و قوزەڵقورت و عەلی و‬ ‫وەلی جیاوازییان نییە و لێیان دوور بكەونەوە‪،‬‬ ‫دەبــوو بەشــداری وەزارەتەكانــی عێراقیان‬ ‫نەكردایە‪ ،‬پــاش هاتنی ئەمەریكا لەســاڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٣‬مامۆستا ســەعد هەندێك هونەرمەند و‬ ‫ڕۆشنبیری الی خۆی كۆ كردەوە و پرسیاری‬ ‫كرد كە لەم دەرفەتەدا چی بكەین؟ من گوتم‪،‬‬ ‫داواكارم كورد بەهیچ شێوەیەك بەشداری لە‬ ‫گیروگرفت و بنیاتنانــەوەی عێراقدا نەكات‪،‬‬ ‫رۆژانــە خەڵــك بێنــە سەرشــەقام و داوای‬ ‫دامەزراندنی دەوڵەت بكەین‪.‬‬ ‫پاش ماوەیەكی تر سەرۆك بارزانی ڕۆشنبیرانی‬ ‫بانگێشــت كرد‪ ،‬لەوێشدا من گوتم رووسیای‬ ‫فیدراڵ چەنــدان كۆماری تێدایــە و ناویان‬ ‫هەرێم نییە‪ ،‬بەڵكو ناویان كۆماری داغســتان‬ ‫و كۆماری چیچینیــا و زۆری ترە‪ ،‬هەموویان‬ ‫ســەرۆك كۆمــار و ئــااڵ و پەرلەمانی خۆیان‬ ‫هەیــە و ڕووســیاش زۆر هاوكاریانە‪ .‬بەالی‬ ‫جەنابتانەوە وشــەی هەرێم شایســتەی ئەم‬ ‫كوردستانەیە؟‪.‬‬ ‫تا ســاڵی ‪ ٢٠١٣‬خەڵك تێروتەسەل و دڵخۆش‬ ‫بــوون و پــارە هەبــوو‪ ،‬ئەوكاتیــش دەكرا‬ ‫ڕیفراندۆم ئەنجام بدرێت و نەمانكرد‪ .‬ئێســتە‬ ‫ریفرانــدۆم بووەتــە خاڵێكــی زۆر گرنگ و‬ ‫پێویســتە هەرچی بۆڵەبۆڵ و ڕەخنە هەیە لە‬ ‫بیری بكەیــن و هەموو دەبێ لەبەردەم دنیادا‬ ‫بڵێیــن “پڕ بــەدەم بانگەكەم سەربەســتیم‬ ‫دەوێ“‪ .‬كەس بیر لــەوە نەكاتەوە ئەمە تەنیا‬ ‫موڵكــی پارتییە و بڵێ دەنــگ نادەم‪ ،‬مرۆڤی‬ ‫دڵســۆز زۆرن لەناو حزبەكاندا و لە دەرەوەی‬ ‫گەمــەی حزبایەتیش‪ ،‬خۆزگــە یەكدەنگ‬ ‫بووینایە و سەداســەد بە “بەڵــێ” دەنگمان‬ ‫بدایە‪ .‬هەرچەندە خەڵك ئازادن‪ ،‬بەاڵم پێویستە‬ ‫هەموو كوردســتان پێكەوە بڵێــن “بەڵێ” بۆ‬ ‫سەربەخۆیی‪ .‬كەواتا دەبێ هونەر ڕۆڵی خۆی‬ ‫ببینێ‪ ،‬چونكە خەڵك ڕاوبۆچوونی هونەرمەند‬ ‫و ڕۆشنبیرانی ال گرنگە‪.‬‬

‫* تۆ دەمێكە لە بوارەكەی خۆتدا وەك شانۆكار‬ ‫و ســینەماكار كار دەكەیت‪ ،‬سینەما دەتوانێ‬ ‫چی بۆ قۆناغــی ریفراندۆم و ســەربەخۆیی‬ ‫بكات؟‬ ‫تازە درەنگــە و دوو مانگ ماوە بۆ ریفراندۆم‪،‬‬ ‫ســینەما دەتوانێ چی بكات؟ دەبوو سااڵنێك‬ ‫پێش ئێستە سینەماكار و شانۆكار و ڕۆشنبیران‬ ‫بەگشتی دەستی سیاسەتمەدارانیان بگرتایە و‬ ‫لە بەرهەمەكانیاندا سەربەخۆیی كوردستانیان‬ ‫بەئاشــكرا باس بكردایە‪ .‬مــن ویژدانم ئارامە‬ ‫و هەردەم لە شانۆ و ســینەما و شیعر و ژانرە‬ ‫ئەدەبییەكاندا سەربەخۆیی كوردستانم پێش‬ ‫هەموو شــتێك داناوە‪ ،‬كەواتا لــەم ڕۆژگارە‬

‫دەتوانێ گەمەی نێودەوڵەتی ئاســانتر بكات‬ ‫و نوێنەرێكی ناســراوی كوردستانە‪ .‬من ناڵێم‬ ‫كەس ناتوانێ جێی بگرێتەوە‪ ،‬بەاڵم بەڕاستی‬ ‫پێویستیمان پێیەتی‪.‬‬ ‫لەگــەڵ ئەوەی ســەرۆكی پەرلەمــان كاك‬ ‫یوســف كەســێكی مڕومــووچ و كەمدووی‬ ‫كەمئەزموونــە‪ ،‬بــەاڵم خۆتان بەســەرٶكی‬ ‫پەرلەمانتان دانا‪ ،‬بۆیە دوو كەس لە تونێلێكی‬ ‫تەنگەبەردا رووبــەڕووی یەكتر دێن و دەبێ‬ ‫یەكێكیان لەخۆبوردوو بێت و پشتاوپشــت‬ ‫بۆ دواوە بگەڕێتەوە تــا ئەوی تر تێپەڕ بكات‪.‬‬ ‫هیوادارم پارتــی فەرموو لە پەرلەمان بكات و‬ ‫گوێ بە كۆلكە ڕەخنە و ورتەورتی فەیسبووك‬ ‫نەگرێ‪ ،‬دواتر ئەو كەســەی ڕێبازی بارزانی‬ ‫نەمــری هەڵبژاردبــێ‪ ،‬دەبــێ دڵفــراوان و‬ ‫بەخشندە بێت“‪.‬‬ ‫* لە هەشــتاكاندا لە فیلمی “تونێل” باســی‬ ‫ســەربەخۆیی كوردســتانت كــردووە‪ ،‬ئەو‬ ‫بیرۆكەیــە لە چییــەوە هاتبــوو؟ یان چۆن‬ ‫بەراوردی دەكەیت بەم قۆناغەی ئێستە ؟‬ ‫ســەرەتای هەشتاكان لە چیكۆســلۆڤاكیا و‬ ‫لە شــاری پراگ ماوەیەك لەگــەڵ كاك قادر‬ ‫دیالنی هونەرمەند پێكــەوە بووین‪ ،‬ئەوكات‬

‫ئێستەش دەیان واڵت هەن دانیان بەئیسرائیلدا‬ ‫نەهێنــاوە‪ ،‬بــەاڵم ئەوان بوێریی سیاســی و‬ ‫نەتەوەییویەكدەنگییان‪،‬هەلیئەوەیبۆڕەخساندن‬ ‫لە ســەدان ملیۆن عارەب و ئیســام نەترسن و‬ ‫خێوەتی خۆیان لەناوجەرگەیاندا هەڵبدەن‪.‬‬ ‫سەختەی كە مرۆڤی كوردستانی تێدا تێپەڕ‬ ‫دەكات‪ ،‬هەر هەنگاوێك بنرێ بۆ سەربەســتی‬ ‫گرنگــە و ئەم دەرفەتە دەگمەنــە‪ .‬بەداخەوە‬ ‫ئێستە ڕۆژگاری دابڕان و لێكترازان و وەرزی‬ ‫شەڕەجنێو و تۆمەتباركردن و برینداركردنی‬ ‫یەكتــرە‪ ،‬ئەمــە چ بەدبەختییەكە و كێ ئەم‬ ‫شــانۆگەرییەی بــۆ ڕەخســاندووین؟ دەبوو‬ ‫بانگدانــی ســەربەخۆیی پارتەكانی لەیەكتر‬ ‫نزیك بكردایەتەوە‪ ،‬دەبوو خەڵك خۆی هاواری‬ ‫بكردایە نیوەی مووچەكانمان بۆ سەربەخۆیی‬ ‫پاشــەكەوت بكەن‪ ،‬هەموو كەرەستەكانمان‬ ‫بەرەواژە بــەكار هێناوە‪ .‬دەبوو پارتی ڕێی بەو‬ ‫هەمــوو توانج و جنێو و پەالرە نەدایە و پارتی‬ ‫مێژوویەكی دوور و درێژی پڕ هەڵبەز و دابەز‬ ‫و خەباتێكی دێرینی هەیە‪ ،‬كەچی بەدیكتاتۆر‬ ‫و قۆرخكار نێو دەبرێ‪ .‬دەبوو خۆی لە هەڵەی‬ ‫گەورە بــەدوور بگرتایە‪ ،‬هــەر خۆیەتی كە‬ ‫هەندێ الیەن و كەســی كردووەتە پاڵەوان‪.‬‬ ‫من دڵنیــام ئەگەر كاك مەســعوود بیگوتایە‬ ‫من پێویســتیم بە پلەوپایە نییــە و ئەوە بە‬ ‫ڕەســمی وازم هێنا‪ ،‬ئــەوكات هەموو كورد‬ ‫هەستی بەوە دەكرد تەنیا مەسعوود بارزانییە‬

‫دەبــوو‬

‫بانگدانــی‬

‫سەربەخۆیی پارتەكانی‬ ‫لەیەكتر نزیك بكردایەتەوە‪،‬‬ ‫دەبوو خەڵك خــۆی هاواری‬ ‫بكردایە نیوەی مووچەكانمان‬ ‫بۆ سەربەخۆیی پاشەكەوت‬ ‫بكەن‪،‬هەمووكەرەستەكانمان‬ ‫بەرەواژە بەكار هێناوە‪.‬‬

‫یڵماز گونای ناودارێكی جیهانی بوو‪ .‬كاك قادر‬ ‫تەلەفۆنی بۆ كرد و هەردووكمان نزیكەی ‪40‬‬ ‫خولــەك لەگەڵیدا دواین‪ .‬گونــای پێی گوتم‬ ‫ئەگەر دەتەوێ بخوێنی و ببیتە سینەماچی‪،‬‬ ‫لەپێشدا سیناریۆ بخوێنە و دەبێ فیلم لەبارەی‬ ‫دەوڵەتی كوردستان بكەی نەك حوكمی زاتی‬

‫تا دراوسێكان توانای داگیركردنەوەیان نەبێت‪.‬‬

‫و شتی تر‪ .‬منیش كاتێك سیناریۆی “تونێل”م‬ ‫نووسییەوە‪ ،‬كارەساتی هەڵەبجە دەستی پێ‬ ‫كردبوو‪ ،‬لەو فیلمــەدا ڕێی دەربازبوون بەرەو‬ ‫ئەوروپا بەشێوەیەكی ئاڵۆزتر و ناڕاستەوخۆم‬ ‫نیشــانم دا‪ ،‬تونێلێك ئەوســەری دیار نییە و‬ ‫خەڵكی لەو تونێلەدا ســەرگەردانن و نازانن‬ ‫بۆ كــوێ دەڕۆن‪ ،‬بۆیە هەر لەو تونێلەدا ئااڵی‬ ‫كوردستان هەڵدەكەن و بڕیاری دامەزراندنی‬ ‫كۆماری دیموكراتی كوردســتان دەردەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم نوێنەری نەتــەوە یەكگرتووەكان دێت‬ ‫و دەڵێت ئەم شــوێنە ترسناكە و ئێستە كاتی‬ ‫نییــە چونكە چەكــی كیمیایــی و ئەتۆمی‬ ‫عێراقی تێدایــە‪ .‬منیش وەك ڕێزگرتن لە ژنی‬ ‫كورد‪ ،‬ئااڵكە ژن هەڵی دەكات‪.‬‬ ‫سینەما لە هەموو سەردەمەكاندا دەسپێشخەری‬ ‫كردووە‪ ،‬بــۆ نموونە ســەرەتاكانی پەیدابوونی‬ ‫فیلمســازی‪ ،‬فیلمی “گەشتێك بەرەو مانگ” لە‬ ‫ساڵی ‪ 1902‬دەرهێنەر و سیناریست گیۆرگیس‬ ‫مێیلیس بەرهەم هێنرا‪ ،‬كەچی هاتە دی و مرۆڤ‬ ‫بەڕاستی توانی ئەو گەشتە بكات و لەسەر مانگ‬ ‫نیشــتەوە‪ ،‬كەچی ئێمە ناتوانیــن دەوڵەتێكی‬ ‫شــڕەی وەك ئەفغانســتانیش دروست بكەین‪.‬‬ ‫من كوردســتانم بە تونێلێك داناوە تا سەربەخۆ‬ ‫بێت‪ .‬بــەاڵم ئامۆژگارییەكم بۆ سیاســەتكاران‬ ‫و بەتایبــەت كاك مەســعوود ئەوەیــە‪ ،‬ئــەو‬ ‫دەوڵەتەی كە نیازمانە دروست بێت‪ ،‬دەبێ وەك‬ ‫ئیســرائیل بەهێز و پڕ یاسا و دادپەروەری بێت‬

‫* لە فیلمی “ئەسپ”یشدا بەهەمان شێوە باسی‬ ‫ســەربەخۆییت كــردووە‪ ،‬جیاوازیی بیرۆكەی‬ ‫ســەربەخۆیی لە نێوان “تونێل” و “ئەســپ”دا‬ ‫چییە ؟‬ ‫لە فیلمی “ئەســپ”دا كــە ڕۆژی رزگاركردنی‬ ‫شــاری كەركووكە و هەر ئەوكاتەش دەســتم‬ ‫پێ كرد‪ .‬لێرەدا شێوە ریفراندۆمێك دەبینین كە‬ ‫كچە ڕۆژنامەوانێكی ئینگلیز ڕاپرســی دەكات‬ ‫و دەپرســێ ئایا ئێوە دەتانەوێ لەگەڵ عێراقدا‬ ‫بمێننەوە یان جیا ببنــەوە؟ هەموو دەڵێن جیا‬ ‫بینــەوە و نامانەوێ لەگــەڵ عێراقدا بژین‪ .‬ئەم‬ ‫فیلمە ساڵی ‪ ٢٠٠٣‬دەســتم پێ كرد و بپرسە و‬ ‫بزانە چەند سیاســەتمەداری كورد بینیویەتی؟‬ ‫تەنیــا كاك نێچیرڤــان بارزانــی نامەیەكــی‬ ‫دەستخۆشــی و پیرۆزبایی بۆ نــاردم‪ ،‬تەنانەت‬ ‫پاش ‪ 13‬ساڵ لە وتارێكدا كاك نێچیرڤان هەمان‬ ‫گفتوگــۆی گەنج و باوكەكەی بــەكار هێنا كە‬ ‫دەڵێ “باوكە گیان دەترسم ڕۆژێك دابێ لە ماڵی‬ ‫خۆماندا ئێمە ببینە كرێچی و ئەوان ببنە خاوەن‬ ‫ماڵ“‪ .‬شــانازیی ســینەما ئەوەیە كە پێشبینی‬ ‫بكات و بێتــە دی‪ .‬فیلمەكان و خۆشــمان وا‬ ‫خەریكــە دەبینــە خۆراكــی ڕۆژگار و مێژوو‪،‬‬ ‫كەچی ســوودیان لێ نابینن‪ .‬من لە هەفتاكاندا‬ ‫و سەرەتای ژیان كەركووكمان بەشانۆ هەژاند‪،‬‬ ‫ئەوكاتە لە ئۆپەرێتێكدا دەڵێم “نەوتە یان زێڕی‬ ‫ڕەشە بۆ ئێمە خوێنی گەشە ‪ -‬هەوڵ دەن هەوڵ‬ ‫دەن تــا نەفەوتێ”‪ ،‬من لە هەمــوو كارەكانمدا‬ ‫پێــڕەوی بارودۆخی كۆمەاڵیەتی و ڕەوشــی‬ ‫سیاسی و بەتایبەت سەربەخۆییم كردووە‪.‬‬ ‫جیاوازیی نێوان فیلمــەكان‪ ،‬فیلمی “تونێل”‬ ‫كاتێــك دروســتم كرد كــە شۆڕشــی كورد‬ ‫سەرلەنوێ تووشــی نوشستی بووبوو واتا ساڵی‬ ‫‪ ١٩٨٨‬سیناریۆكەم نووسی و پاشان كارم كرد‪،‬‬ ‫قەرزم كرد و تووشــی خەڵكی هەلپەرســت و‬ ‫بازرگان و ئازارێكی ناخۆش بووم‪ ،‬ســەندیكای‬ ‫ســینەماكارانی رووس ویســتیان بەنــاوی‬ ‫ڕووسیاوە بۆ فێســتیڤاڵەكانی بنێرن‪ ،‬سوپاسم‬ ‫كردن و گوتم ئەمە مێژووی سینەمای كوردییە‬ ‫و دەبێ بەناوی كوردســتانەوە بێت‪ .‬بەهەمان‬ ‫شێوە لە هیچ فێستیڤاڵێك بەناوی كوردستانەوە‬ ‫وەرنەگیرا‪ ،‬فێســتیڤاڵی فەجــر داوای فیلمی‬ ‫“ڕاوەجنۆكە”یان كرد و بۆ پێشبڕكێ وەرگیرا‪،‬‬ ‫كەچی پێش هەفتەیەك بینیم بەناوی عێراقەوە‬ ‫بەشــداری پێ دەكەن‪ ،‬لەگــەڵ بەڕێوەبەری‬ ‫فێستیڤاڵ “جەمال ئومید“ بوو بەهەرا و بەزۆر‬ ‫فیلمەكەم وەرگرتەوە‪ ،‬پاشان تەلەفۆنی بۆ كردم‬ ‫كە ڕازین بەناوی كوردســتانەوە بێت‪ ،‬كەچی‬ ‫درۆیان كــرد و ناوی هیچ واڵتێكیــان دانەنا‪،‬‬ ‫لەكاتی نمایشكردندا دەستیان دەخستە بەردەم‬ ‫ناوی وشەی كوردستان و حكوومەتی هەرێمی‬ ‫كوردســتان و پەنجەی پۆلیســەكان لەســەر‬ ‫شاشەكە دەردەچوو‪ ،‬سەرلەنوێ ناڕەزایی خۆم‬ ‫دەربڕی و فیلمەكەم وەرگرت و بۆ كوردســتان‬ ‫گەڕامەوە‪ ،‬بەیاننامەیەكــم باڵو كردەوە و تكام‬ ‫لە هەموو ســینەماكاران كرد كە تەنیا بەناوی‬ ‫كوردستانەوە بەشداری لە فێستڤاڵەكان بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم یەك كەس ئەو هەڵوێستەی نەبوو‪.‬‬ ‫* وەك كات زۆری نەمــاوە بــۆ ریفراندۆم كە‬ ‫‪25‬ی ئەیلوول جێبەجــێ دەبێت‪ .‬ئایا بە نیاز‬ ‫نیت بۆ ئەوكاتە بگەڕێتەوە بۆ كوردســتان و‬ ‫بەشــداریی ئەو پرسە بكەیت‪ ،‬یان پەیامت بۆ‬ ‫ئەو پرسە چییە؟‬ ‫حزبــەكان چاویان ئەوە نابینێــت كە دەیان‬ ‫نووســەر و هونەرمەندی كوردســتانپەروەر‬ ‫پشــتگوێ خــراون‪ ،‬ئەنــوەر قەرەداغــی‪،‬‬ ‫حەمەســەعید حەســەن‪ ،‬بەختیــار عەلی‪،‬‬ ‫تەڵعەت ســامان‪ ،‬قوبادی جەلیــزادە‪ ،‬ڕەفیق‬ ‫ســابیر و عەبدواڵ پەشێو و سەعدواڵ پەرۆش‬ ‫و زۆری تر‪ ،‬با ڕۆشــنبیران ئاشت بكەنەوە و‬ ‫بەشداری لە پرۆسەیەكی وا گرنگدا بكەن‪ ،‬من‬ ‫بەشبەحاڵی خۆم ئامادەی هەموو خزمەتێكم‬ ‫كە لەپێناوی خۆشگوزەرانی گەلەكەمدا بێت‪،‬‬ ‫هەڵبەتە بۆ دەنگدان ئامادەین و دەگەڕێینەوە‪.‬‬

‫كولتوور‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫جەباربێستانسووری‪:‬‬

‫چەندان مارم بە تیشكی چاو كوشتووە‬ ‫وشە‪ /‬سلێمانی‪ -‬ڕێباز حەسەن‬ ‫جەبار قــادر تەمەن ‪ 45‬ســاڵ‪ ،‬دانیشــتووی‬ ‫گوندی بێستانســوورە لە دەڤەری شارەزوور‪ .‬بە‬ ‫گوتەی خۆی و شایەتحاڵەكانی بەهۆی تیشكی‬ ‫چاوەكانــی و ئەو هێزەی هەیەتــی‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫مــار بكوژێت و ئۆتۆمبێل بە ددان ڕابكێشــێت‬ ‫و چارەسەری نەخۆشــییەكانی شەكرە و بڕبڕە‬ ‫و بەردی گورچیلــە بكات‪ .‬ئەو لــە دیدارێكی‬ ‫"وشە"دا باس لە تواناكانی خۆی دەكات‪.‬‬ ‫چۆن ئاشــنای ئەم كارە بوویت و هەستت كرد‬ ‫ئەم جۆرە بەهرانەت تێدایە؟‬ ‫هەر لە تەمەنی ‪12‬ساڵییەوە لە خەودا ڕێنوێنیی‬

‫كراوم و خەوم بە پێغەمبەری ئیسالمەوە بینی‬ ‫كە من خەڵك بە قورئان چارەسەر بكەم‪ ،‬هەروەها‬ ‫تیشــكی چاوم بە هێز بوو و ئیتــر لەو كاتەوە‬ ‫دەستم داوەتە ئەم كارە و بە هەزاران نەخۆشم بە‬ ‫یارمەتی خوا چارەسەر كردووە‪ ،‬چونكە یارمەتی‬ ‫خوا نەبێت من ناتوانم هیچ كارێك بكەم‪.‬‬ ‫دەڵێن بە تیشكی چاو مارت كوشتووە؟‬ ‫من ماری زۆرم بە تیشــكی چاو كوشــتووە بە‬ ‫تایبــەت ڕەشــمار و بۆرەمار و‪ ،‬لــەوە دەچێت‬ ‫ســەدان مارم بە بەرچاوی خەڵكەوە كوشتبێت‬ ‫و هەزاران شــاهیدم هەیە و بــۆ ناوبانگیش كار‬ ‫ناكەم‪.‬‬

‫ئەو نەخۆشــییانە كامانەن كە تۆ چارەسەریان‬ ‫دەكەیت؟‬ ‫سوپاســی خــوا دەكــەم خەڵكێكــی زۆر بۆ‬ ‫نەخۆشــییەكانی شــەكرە و بڕەبــڕە و بەردی‬ ‫گورچیلە سەردانیان كردووم‪ ،‬بە یارمەتی خوا و‬ ‫قورئانەكەی و پاشان تیشكی چاوەكەم‪ ،‬توانیومە‬ ‫چارەســەریان بكەم و لەگەڵ ئەوەشــدا خەڵك‬ ‫خۆی ئیمانی الوازە‪ ،‬گاڵتەی یەم شتانە دێت كە‬ ‫قورئان شیفای تێدایە‪.‬‬ ‫هەوڵــت نەداوە بەهۆی ئەو هێــز و توانایەی لە‬ ‫جەستە و دەستدا هەیە بەشــداری پاڵەوانێتی‬ ‫زۆربازی بكەیت؟‬ ‫زۆر كــەس و الیەن پێیان گوتــووم‪ ،‬بەاڵم من‬

‫حەزم لە خۆ دەرخستن نییە و وێنەكانم بەڵگەن‬ ‫چەنــدان ئۆتۆمبێلم بە ددان راكیشــاوە و ‪80‬‬ ‫كیلۆم بە ددانم بەرز كردووەتەوە‪ .‬زۆرجار خەڵك‬ ‫دێنە سەردانم دەڵێن دەفتەرێك دۆالرم سەرف‬

‫كردووە بۆ نەخۆشییەكەم سوودی نەبووە‪ ،‬ئێمە‬ ‫بە قورئان و ڕەشــكە و زەیتوون و نان و شــتی‬ ‫تــر‪ ،‬ئاهێكی بە بەردا دەكەیــن و خوای گەورە‬ ‫یارمەتی من و ئەو كەسەش دەدات‪.‬‬

‫فەرزاد مەهدی نیا‪:‬‬

‫دەمەوێ دەنگی خۆم پەروەردەی سیاچەمانە بكەم‬ ‫فەرزاد مەهدی نیا ئەو گەنجە هەورامییەی‬ ‫لە هەورامانی رۆژهەاڵتی كوردستانەوە بۆ‬ ‫بەشداریكردن لە بەرنامەی “كورد ئایدڵ”‬ ‫هاتبووە باشووری كوردستان‪ .‬لە دیدارێكی‬ ‫“وشە”دا باس لە ژیان و كارەكانی دەكات‪.‬‬ ‫چۆن خۆتان دەناسێنن؟‬ ‫ناوم فەرزادە مەهدی حاجی مەحموود‪ ،‬لە‬ ‫گوندی ژیــوار لە هەورامانی ڕۆژهەاڵت لە‬ ‫دایك بووم و تەمەنم ‪ 28‬ساڵە‪.‬‬

‫كوردیم‪ ،‬بەاڵم پاش گەڕانەوەم لە یادەكە‬ ‫لەســەر ســنوور گیــرام و بردمیــان بۆ‬ ‫سەربازی‪ ،‬پاش دوو ساڵ سەربازیم تەواو‬ ‫كرد‪ ،‬بەرنامەی “كورد ئایدڵ” دەرفەتێكی‬ ‫باش بوو‪ ،‬چونكە من دەمویست لە نزیكەوە‬ ‫ئاشــنای هونەر و فەرهەنگی ناوچەكانی‬ ‫كوردســتان بــم‪ ،‬خۆشــبەختانە توانیم‬ ‫بەشــداری بكــەم و هەموو كەســوكار و‬ ‫هاونیشتمانیانم لە هەرچوار پارچە ببینم‬ ‫و بناسم‪.‬‬ ‫تا چەند لە بەرنامەكە ڕازی بووی؟‬ ‫بەرنامەكــە هەرچــوار پارچــەی‬ ‫كوردستانی تێدا بەشدار بوو‪ ،‬من‬ ‫ئــەو بەرنامەیە وەك بنەماڵەی خۆم‬ ‫دەبینم‪ ،‬بەشــداران و ئامادەبووانی‬ ‫بەرنامەكــە وەك كەســوكاری خۆم‬ ‫خۆشــم دەوێــن و هەر ئەو هەســتە‬ ‫كــە ئــەوان و بینەرانیش پاڵپشــتیان‬ ‫كردووم منی گەیاند بەو ئاســتە‪ .‬ئەوەی‬ ‫بە سیاسەت حزبە كوردییەكان نەیانتوانی‬ ‫كورد كۆ بكەنەوە‪ ،‬بەرنامەیەكی هونەریی‬ ‫توانی كۆمان بكاتەوە‪.‬‬ ‫متمانەت بە خۆت هەبوو بچیتە فیناڵ؟‬ ‫تا ئاســتێكی باش متمانەم بــە خۆم بوو‬ ‫سەربكەوم‪ ،‬چونكە پێشتر گۆرانیم چڕیوە و‬ ‫هەوڵی پەرەپێدانی هونەریم هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سوپاســی زۆرم بۆ میلەتەكەم پشــتیوانم‬ ‫بوون تا بگەم بە كۆتای بەرنامەكە‪.‬‬

‫چۆن بڕیــاری بەشــداریكردنت لە كورد‬ ‫ئایدڵ دا؟‬ ‫بۆ ســاڵیادی كۆچی دوایی هونەرمەندی‬ ‫گەورە ســەباح هەورامی هاتم بۆ باشوور‬ ‫و بە گۆرانی بەشــداریم لــە یادەكە كرد‪،‬‬ ‫دەمویســت بەشــداری بەرنامە هونەری‬ ‫و كولتوورییەكانــی ســلێمانی و هەولێر‬ ‫بكەم‪ ،‬چونكە خۆم لەودیو سەرقاڵی كاری‬ ‫فەرهەنگــی و كۆكردنــەوەی فەرهەنگی‬

‫خولیا و ئاواتت چییە؟‬ ‫ئاواتــم زیندووڕاگرتنــی كولتــووری‬ ‫كــورد و ژیانێكی خۆشــی میلەتەكەم و‬ ‫باڵوبوونەوەی ئاشــتی و خۆشەویستی لە‬ ‫دنیادا‪.‬‬ ‫بۆچــی لــە زۆرتریــن بەرنامــەكان تۆ‬ ‫جلوبەرگی هەورامانیت لەبەر دەكرد؟‬ ‫پێم خۆشــبوو بەپێــی گۆرانییــەكان و‬ ‫شــێوەزاری گۆرانییــەكان جلوبــەرگ‬ ‫لەبــەر بكــەم‪ ،‬بــۆ گۆرانیــی هەورامی‬

‫بەڕێوەبەری نووسین رۆژنامە‪:‬‬ ‫رێبین فەتاح‬ ‫دەستەی نووسەران‪ :‬سلێمان تاشان‬ ‫هەڵەچن‪ :‬وشيار ئەسوەد‬ ‫چاپ‪ :‬چاپخانەی كوردستان ‪07701573407‬‬

‫شــاڵ و جلی هەورامان و بــۆ كرمانجی‬ ‫جلوبەرگی كرمانجی و باكور و سوپاســی‬ ‫خۆشەویستانی هەولێر دەكەم كە دەستێك‬ ‫جلی هەولێرییان بۆ ناردووم هەرچەندە تا‬ ‫ئێستە بە خزمەتیان نەگەیشتووم‪.‬‬

‫دروســت كردووە لە ‪ 17‬گوندی هەورامان‬ ‫كار لەسەر پەروەردەی زمانی دایك دەكەین‬ ‫بۆ مندااڵن و كەمپین دروســت دەكەم لە‬ ‫بابەتەكان كە پێوەســتن بە ژیانی خەڵك‪،‬‬ ‫یەكەم كەس بووم قوڕم پێوا بۆ گرتنەوەی‬ ‫ئاوی بڵبەر كە ئێران ویستی بەنداوی لەبەر‬ ‫دروست بكات‪ ،‬دواتر كەمپینێكم دروست‬ ‫كرد لە تەك گەنجان و هەموو قوڕمان پێوا‪،‬‬ ‫ئــەوە بووە هۆی ئەوەی ئێران پەشــیمان‬ ‫بێتەوە لە بەنداوەكە‪ .‬لە فێســتیڤاڵەكەی‬ ‫شاری بروجن نزیك ئەســفەهان تایبەت‬ ‫بە موزیك خەاڵتی یەكەمم بەدەست هێنا‬ ‫و خەاڵتەكەم بەخشــی بــە “ئایالن” ئەو‬ ‫منداڵە كوردەی سووریا كە لە دەریا خنكا‪،‬‬ ‫هەروەها ئەنجامدانی فێستیڤاڵی وێژەیی‬ ‫بۆ شــاعیرانی هەورامــان و كۆكردنەوەی‬ ‫خەرمانی خزمەتی مامۆســتا حەســەنی‬ ‫خاوەر و لە چاپدانــی هەندێ كاری تری‬ ‫فەرهەنگــی و گۆرانییەكیشــم بۆ كۆبانێ‬ ‫تۆمار كردووە‪.‬‬

‫هونەرمەنــدە گەورەكانی هەورامان چیان‬ ‫وت لەسەر بەشداری تۆ لە كورد ئایدڵ؟‬ ‫زۆر سوپاســی لوتفــی هەموویان دەكەم‬ ‫هەر لە مامۆســتا عوســمان هەورامی كە‬ ‫تەلەفۆنی كرد و دەستخۆشی لێ كردووم‪،‬‬ ‫لەگەڵ زۆرێك لە هاوڕێكانی تا هونەرمەندە‬ ‫گەنجەكان دەســت خۆشــییان كردووە‬ ‫و منیــش خۆم بــە بچووكیــان دەزانم و‬ ‫سەرنجی ئەوان وەردەگرم لەسەر گۆرانی‬ ‫و هونەرەكەم‪.‬‬

‫لەالیەن ئێرانەوە كێشــەت بۆ دروســت‬ ‫نەبووە؟‬ ‫مــن كاری فەرهەنگی دەكــەم‪ ،‬دەوڵەتی‬ ‫ئێران ڕێگری لە كاری فەرهەنگی ناكات‪.‬‬

‫بــە كام لــە هونەرمەندانــی هەورامــان‬ ‫سەرسامی؟‬ ‫بە دەنگی مامۆستا عوسمان زۆر سەرسامم‪،‬‬ ‫چونكــە لە چڕینــی (ســیاچەمانە) تەواو‬ ‫بەتوانایە و هەموو هونەرمەندانی تر خۆشم‬ ‫لە دەنگیان دێت‪.‬‬ ‫تۆ سیاچەمانەت لە بەرنامەكەدا دەچڕی‪،‬‬ ‫ئەوە قورس نەبوو بۆت؟‬ ‫بەڵــێ لــە زووەوە ســیاچەمانەم چڕیوە‪،‬‬ ‫دەمــەوێ دەنگــی خــۆم پــەروەردەی‬ ‫ســیاچەمانە بكــەم‪ .‬لەودیــو زۆرجــار‬ ‫سیاچەمانەم گوتووە لەبەرئەوە ئاسایی بوو‪،‬‬ ‫لە بنەڕەتدا پێم خۆشبوو سیاچەمانە بچڕم‪.‬‬

‫پێشتر باسی كاری پێشینەی كولتووریت‬ ‫كرد‪ ،‬چیت كردووە؟‬ ‫ئەڵبەت پێش شــەش ساڵ لە تاران كاری‬ ‫فیلــم و درامــام دەكــرد لەگــەڵ چەند‬ ‫ســتافێك لە پشــتی كامێــراوە و لەگەڵ‬ ‫هونەرمەندانــی دەرهێنەر (ڕەزای عەتاران‬ ‫و رامبــودی جەوان و جەعفەری عروجی)‬ ‫كارم كردووە‪ ،‬پێش كاری گۆرانیگوتن لە‬ ‫بابەتی فەرهەنگی و ژیانی كۆمەاڵیەتی لە‬ ‫هەورامان ئەنجوومەنێكی فەرهەنگی زمانم‬

‫بەڕێوەبەری نووسین سایت‪:‬‬ ‫باز ئەحمەد‬ ‫مەحموود ئیسماعیل‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪19‬‬

‫هیدایەت جان‬

‫كوردۆ شابان‬

‫دابەشكردن‪ :‬بالڤ پەیك‪ ،‬سلێمانی‪ /‬برایەتی‪ ،‬هەولێر‬

‫چۆن بــوو لەناو هەموو بەشــدارانی كورد‬ ‫ئایدڵ گریایت بەتایبەت لەكاتی دەركردنی‬ ‫ئاشتی لە بەرنامەكە؟‬ ‫من كەسێكی دڵناسكم و زۆر زوو هەستی‬ ‫سۆزداریم دەجووڵێت و دڵم پڕ دەبێت‪ ،‬من‬ ‫و ئاشتی برا و هاوڕێ بووین‪ ،‬ئەوانی تریشم‬ ‫هەروا سەیر كردووە‪ ،‬بەاڵم ئاشتی دەنگی‬ ‫خۆش بوو‪ ،‬حەیرانەكانی زۆر خۆش بوون‪،‬‬ ‫كاتێك دەرنەچوو زۆر نیگەران بووم‪ ،‬خۆم‬ ‫پێ نەگیرا و گریام‪.‬‬ ‫پڕۆژەت بۆ داهاتوو هەیە؟‬ ‫لــە بەرنامەمدایە پــاش تەواوبوونی كورد‬ ‫ئایدڵ ئەلبوومێكی گۆرانیی ڕەســەن باڵو‬ ‫بكەمەوە‪.‬‬

‫بۆ پەیوەندی‪:‬‬

‫‪0964(0)7502376262‬‬ ‫‪0964(0)7502386262‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪20‬‬ ‫‪www.wishe.net‬‬

‫لە ماڵپەڕی وشە ئاگاداری نوێترین گۆڕانكارییەكان بە‬

‫ژمارە (‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/ 7/ 19 ،‬‬

‫‪Wishe‬‬ ‫‪Heftenameyekî sîyasî giştîye‬‬

‫خاوەن ئیمتیاز و سەرنووسەر‪ :‬سەرباز ساڵح‬ ‫‪sarbaz25@yahoo.com‬‬ ‫‪07502376262‬‬

‫‪wishe@wishe.net‬‬

‫لە شانۆ و سینەمادا سەربەخۆیی كوردستانم‬ ‫پێش هەموو شتێك داناوە‬

‫فەرزاد مەهدی نیا‪:‬‬

‫دەمەوێ دەنگی خۆم پەروەردەی‬ ‫سیاچەمانە بكەم‬ ‫فەرزاد مەهدی نیا ئەو گەنجە هەورامییەی‬ ‫لە هەورامانی رۆژهەاڵتی كوردســتانەوە بۆ‬ ‫بەشداریكردن لە بەرنامەی “كورد ئایدڵ”‬ ‫هاتبووە باشووری كوردستان‪ .‬لە دیدارێكی‬ ‫“وشە”دا باس لە ژیان و كارەكانی دەكات‪.‬‬ ‫چۆن خۆتان دەناسێنن؟‬ ‫ناوم فەرزادە مەهدی حاجی مەحموود‪ ،‬لە‬ ‫گوندی ژیوار لــە هەورامانی ڕۆژهەاڵت لە‬ ‫دایك بووم و تەمەنم ‪ 28‬ساڵە‪.‬‬ ‫چۆن بڕیاری بەشداریكردنت لە كورد ئایدڵ‬ ‫دا؟‬ ‫بۆ ســاڵیادی كۆچی دوایــی هونەرمەندی‬ ‫گەورە ســەباح هەورامی هاتم بۆ باشــوور‬ ‫و بە گۆرانی بەشــداریم لــە یادەكە كرد‪،‬‬ ‫دەمویســت بەشــداری بەرنامە هونەری‬ ‫و كولتوورییەكانــی ســلێمانی و هەولێر‬ ‫بكەم‪ ،‬چونكە خۆم لەودیو سەرقاڵی كاری‬ ‫فەرهەنگــی و كۆكردنــەوەی فەرهەنگی‬ ‫كوردیــم‪ ،‬بــەاڵم پــاش گەڕانــەوەم لە‬ ‫یادەكە لەسەر ســنوور گیرام و بردمیان بۆ‬ ‫ســەربازی‪ ،‬پاش دوو ساڵ سەربازیم تەواو‬ ‫كرد‪ ،‬بەرنامەی “كورد ئایدڵ” دەرفەتێكی‬ ‫باش بوو‪ ،‬چونكە من دەمویست لە نزیكەوە‬ ‫ئاشــنای هونەر و فەرهەنگــی ناوچەكانی‬ ‫كوردســتان بــم‪ ،‬خۆشــبەختانە توانیم‬

‫بەدران ئەحمەد حەبیب‬

‫ســەركەوتنی ســوپای عێــراق لــە‬ ‫بەرەنگارییەكەی وەرگرتنەوەی مووســڵدا‬ ‫روودانێكی تۆقــەاڵن بــوو هەرچەندە ئەو‬ ‫ســەركەوتنە دەنگێكی وای لە راگەیاندندا‬ ‫نەدایەوە لەبەرئەوەی رۆهەاڵتی ناوەڕاســت‬ ‫بە گشــتی و لە ناویشیدا هەرێمەكەی ئێمە‬ ‫لە تەنگــژەی وا گەورەوە ئــااڵون زۆربەیان‬ ‫لە الیەنی مەترســییەوە شــان لە شــانی‬ ‫مەترســییەكەی داعش دەدەن ئەگەر تێی‬ ‫نەپەڕێنن‪ .‬هۆیەكی تر لــە دەنگنەدانەوەی‬ ‫ئــەو ســەركەوتنەدا ئەوەیە هەڕەشــەی‬ ‫ئیسالمی ســەرەڕۆ لە ژیانی گشتیدا بووە بە‬ ‫هەڕەشەیەكی وا‪ ،‬بە بردنەوەی بەرەنگارییەك‬ ‫یان لەبنهاتنی دەوڵەتی ئیسالمی لە عێراق‬ ‫و شــام‪ ،‬نابڕێتــەوە و لەبن نایــەت‪ .‬هیچی‬ ‫پێ ناوێ‪ ،‬كەوا هەڕەشــەكە لە داهاتووێكی‬ ‫نێزیكدا بــە ناوی تــرەوە جاری تر ســەر‬ ‫هەڵدەداتەوە وەك چۆن ئێســتا بە گەلێك ناو‬ ‫و یــەك ناوەڕۆكەوە (داعش نوســرە قاعیدە‬ ‫بۆكۆحــەرام) لەكاردایە‪ .‬لەوە ناچێ هەرێمی‬ ‫كوردستانی خۆمان وەك شوێنانی تر گەلێك‬ ‫ساز بێ بۆ هەڵكشانی هەڕەشەی سەرەڕۆییی‬ ‫ئاینی ئەویش سەبارەت بە دوو هۆ‪ ،‬یەكیان‬ ‫جڤاكی كــوردەواری لەو جڤاكــە بەپیت و‬ ‫گونجاوانــە نییە بــۆ ئەو بیــرە بۆگەنە و بە‬ ‫درێژای ‪ 26‬ســاڵی رابردوو هەر ئەو لۆجیكە‬ ‫خۆی فرەبــارە كــردەوە‪ ،‬كە ســێ حزبی‬ ‫ئیسالمی بە هەموو ئازادییەكی كاركردن لە‬ ‫‪1991‬ەوە تا ئێستا نەیانتوانی سەتی ‪ 12‬زیاتر‬ ‫لە هەڵبژاردنی گشتیدا بهێنن‪ .‬دووەمیش ئەو‬ ‫ناسینەی كوردەواری لە سێ ساڵی رابردوودا‬

‫كوردستان ــ هەولێر‬

‫بەشــداری بكــەم و هەموو كەســوكار و‬ ‫هاونیشتمانیانم لە هەرچوار پارچە ببینم و‬ ‫بناسم‪.‬‬ ‫تا چەند لە بەرنامەكە ڕازی بووی؟‬ ‫بەرنامەكە هەرچوار پارچەی كوردســتانی‬ ‫تێدا بەشــدار بوو‪ ،‬من ئــەو بەرنامەیە وەك‬ ‫بنەماڵــەی خــۆم دەبینم‪ ،‬بەشــداران و‬ ‫ئامادەبووانی بەرنامەكە وەك كەســوكاری‬ ‫خۆم خۆشــم دەوێن و هەر ئەو هەستە كە‬ ‫ئەوان و بینەرانیش پاڵپشتیان كردووم منی‬ ‫گەیاند بەو ئاستە‪ .‬ئەوەی بە سیاسەت حزبە‬ ‫كوردییەكان نەیانتوانی كورد كۆ بكەنەوە‪،‬‬ ‫بەرنامەیەكــی هونەریــی توانــی كۆمان‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬ ‫متمانەت بە خۆت هەبوو بچیتە فیناڵ؟‬ ‫تا ئاســتێكی بــاش متمانەم بــە خۆم بوو‬ ‫سەربكەوم‪ ،‬چونكە پێشتر گۆرانیم چڕیوە و‬ ‫هەوڵی پەرەپێدانی هونەریم هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سوپاســی زۆرم بۆ میلەتەكەم پشــتیوانم‬ ‫بوون تا بگەم بە كۆتای بەرنامەكە‪.‬‬ ‫خولیا و ئاواتت چییە؟‬ ‫ئاواتم زیندووڕاگرتنــی كولتووری كورد و‬ ‫ژیانێكی خۆشی میلەتەكەم و باڵوبوونەوەی‬ ‫ئاشتی و خۆشەویستی لە دنیادا‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫مەهدی ئومێد كە یەك لە دەرهێنەرە دیارەكانی‬ ‫سینەمای كوردییە‪ ،‬لەم دیمانەیەی “وشە”دا‬ ‫گشتپرســی و دەوڵەتی كوردی دەخاتە بەر‬ ‫رۆشــنایییەوە و پێی وایە‪ ،‬سینەما دەتوانێ‬ ‫رۆڵی گرنگ لە دروستبوونی دەوڵەت ببینێ‬ ‫بەتایبەتی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان‬ ‫و ئاماژە دەدات‪ ،‬ســەربەخۆیی كوردســتان‬ ‫ڕیفراندۆمی نەدەویست‪ ،‬بەاڵم ئێستە بووەتە‬ ‫هەنگاوی یەكەم و پێویست بە خۆدزینەوە و‬ ‫ڕەخنەگرتن ناكات‪ ،‬دەبێ هەموومان دەنگی‬ ‫خۆمــان بە”بەڵێ” پێشــكەش بكەین‪ .‬ئەو‬ ‫دەڵێ “من ســەرم لە ڕووناكبیر و نووسەرە‬ ‫بەڕێزەكان سوڕ ماوە كە هیچ هەڵوێستێكی‬ ‫ڕوون و ئاشــكرایان نییە و بێدەنگن‪ ،‬شیعر‬ ‫بۆچی باشە ئەگەر بۆ ئازادی نەبێ‪ ،‬چیرۆك و‬ ‫ڕۆمان و شــانۆ و سینەما بۆچی باشن ئەگەر‬ ‫پێكەوە كەڕنەڤاڵی ڕۆژانەی سەربەخۆیی ساز‬ ‫نەكەن؟‬

‫‪18‬‬

‫جەباربێستانسووری‪:‬‬

‫چەندان مارم‬ ‫بە تیشكی‬ ‫چاو‬ ‫كوشتووە‬

‫‪19‬‬

‫دیسانەوە لە بەردەم دووڕیاندا‬

‫ئیســامی سیاســیی لە رێگەی داعشەوە‬ ‫(بەو كەڵەگایییەی خۆی) ناسی‪ ،‬بۆی روون‬ ‫كردەوە بێتــو ئەو بیرە لە كۆمەڵگەی ئێمەدا‬ ‫دەستی بڕوات دەبێ چ ماڵكاولییەك رووبدات‬ ‫و كوردستان چیی بەسەر بێت؟‬ ‫بەاڵم ئەو شــیكردنەوەیەی سەرەوە ناتوانێ‬ ‫بە شێوەیەكی بنكوت مەترسیی كوردەواری‬ ‫لە گەشەی ئیســامی سەرەڕۆ بڕەوێنێتەوە‬ ‫ئەگەر بێتــو ئێمە رابردووی ســەرهەڵدان‬ ‫و گەشــەی ئــەو رەوتــە هەڕەشــەدارە لە‬ ‫واڵتانــی ناوچەكــە بهێنینــەوە بەرچاوی‬ ‫خۆمان‪ .‬فرە شــیكەرەوەی سیاســی لەوەدا‬ ‫تەبان‪ ،‬كە ئیسالمی ســەرەڕۆ لە پێوەندیی‬ ‫ناهەڵكەوتییانــەی نێــوان دەســەاڵت و‬ ‫بەرهەڵســتییەوە دزەی كردە ناو گۆڕەپانی‬ ‫ملمالنــەی سیاســی و لەوێشــەوە چ لــە‬ ‫رێــی هەڵبژاردنی دێمۆكراســییانە و چ بە‬ ‫توندتیژی‪ ،‬خۆی گەیاند بە دەســەاڵت وەك‬ ‫چۆن لە توركیا و فەڵەســتین و میسر رووی‬ ‫دا‪.‬‬ ‫ئەو ملمالنە ناهەڵكەوتییەی چەند ساڵێكە لە‬ ‫نێوان پارتی و بزووتنەوەی گۆڕاندا دەگەڕێ‪،‬‬ ‫بــە دوور نایەتــە دیتــن هەرێمەكــە وەك‬ ‫واڵتەیلی تری ناوچەكە بەرەو چارەنووسێكی‬ ‫نادیار پاڵ بنــێ‪ .‬حكوومەتی هەرێم جگە لە‬ ‫پارتی‪ ،‬كۆمەڵێك حزبی تری تێدایە لە ناویاندا‬ ‫هەر پارتی كارایە و یەكێتی بە پلەی دووەم‬ ‫دێت بــەاڵم لەبەرئــەوەی یەكێتی پێیەكی‬ ‫لەگــەڵ پارتــی و پێیەكەی تــری لەگەڵ‬ ‫گۆڕاندایە ناشــێ لە شیكردنەوەدا شوێنی بۆ‬ ‫بكەیتەوە و وا چاكە هێڵێكی راست و چەپی‬

‫بەســەردا بهێنی لەپێنــاو كورتیی كات و‬ ‫ئاسانیی تێگەیشتندا‪ .‬راستیشت دەوێ هەر‬ ‫پارتی دەسەاڵتەكەیە وەك لە شەڕی داعشدا‬ ‫دەركەوت‪ ،‬وەك لە سیاســەتی دەرهاوردن‬ ‫و دەرهەناردنی نەوتــدا دەركەوت‪ ،‬وەك لە‬ ‫پرسی پێوەندییەلی دپلۆماسی و دواجاریش‬ ‫لە پرسی ریفراندۆمدا دەردەكەوێ‪ .‬كێشەكە‬ ‫لەوەدایــە لەبەرئــەوەی كۆمەڵێــك الیەنی‬ ‫تــری هێناوەتە ناو كابینــەی حكوومەتەوە‬ ‫پارتی حــەزدەكات ئەوانیش بە پلەی خۆی‬ ‫بەرپرســیار پێشــان بدات لە كەموكورتیی‬ ‫ناوەخۆییــی وەك‪ :‬باری ئابووریی گشــتی‪،‬‬ ‫مووچەی مووچەخۆران‪ ،‬كارەبا‪ ،‬ئاو‪ ،‬خزمەتی‬ ‫دروستی و ‪ ..‬هتددا‪ .‬بەاڵم ئەگەر باسەكە باسی‬ ‫سەركەوتن بێ بێگومان ئەوانە ناو و بەشیان‬ ‫نابێت‪ .‬ئەم سیاســەتە رێــی خۆش كردووە‬ ‫بۆ بەهێزبوونی بەرهەڵســتییەكی گشــتی‪،‬‬ ‫كــە یەكبینەش لە گەشــە و تەنینەوەدایە‪.‬‬ ‫بە دەربڕینێكی تر دەســەاڵت خۆی هەموو‬ ‫بیانووێكی كراندووە (واتــە خەڵق كردووە)‬ ‫بۆ ســەرهەڵدان و گەشــەی بەرهەڵستی و‬ ‫ناشــتوانێ لە چیكڵدانــەی خۆیدا جێگەی‬ ‫بۆ بكاتەوە و مامەڵەیەكــی هەڵكەوتییانەی‬ ‫بكات‪ ،‬بگرە بــەدەوام دەیداتەوە پاڵ پیالنی‬ ‫دەرەكی یان كینەی كۆنی سااڵنی شێستی‬ ‫ناو بزاوە سیاسییەكەی كوردستان‪.‬‬ ‫ئەو ناڕەزایی و بەرهەڵستییەی ئێستا هەیە‪،‬‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان نەیتوانیوە خۆی بكات بە‬ ‫خاوەنی لەبەرئەوەی ئەویش وەك دەسەاڵت‬ ‫ناتوانێ مامەڵەیەكــی هەڵكەوتییانە لەگەڵ‬ ‫بەرامبەرەكەیدا بكات‪ .‬جارێكی تریش لێرەدا‬

‫قسەیەكی كۆن دووبارە دەكەمەوە‪ ،‬كە دەڵێ‬ ‫دەسەاڵت و بەرهەڵســتی وەك دوو رۆڵەی‬ ‫جمكە یان دوو الی دراوێكن‪ ،‬كە لە هەموو‬ ‫رووێكەوە دەشــێوێنە یەكتر‪ .‬بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕان پاش دە ســاڵ نەیتوانــی ناوچەیی‬ ‫نەبێــت‪ ،‬نەیتوانی لە كینەیەكی دیرۆكی دژ‬ ‫بە بنەماڵــەی بارزانی خۆی پــاك بكاتەوە و‬ ‫وەك بزاوێكی سەردەمییانە بكەوێتە روو‪ .‬یان‬ ‫هەموو كێشــەیەكی هەرێم لە یەك بنەماڵە‬ ‫و چەند كەســێكدا كۆ نەكاتەوە لەو كاتەی‬ ‫بنەماڵەیەكی تر لە بنەپاڵی خۆیدا رســكاوە‬ ‫و بەرپرسیارە لە نیوەی ئەو كەموكورتییەی‬ ‫هەیە لەبەرئەوەی نیــوە زیاتری جیۆگرافیا‬ ‫و داهاتــی هەرێمەكەی لەبەر دەســتدایە‪.‬‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان ناتوانێ بیشارێتەوە‪ ،‬كە‬ ‫حەزی لە بەشداریی دەســەاڵتە نەك كاری‬ ‫بەرهەڵســتییەكی راســتەقینە‪ .‬وا نەبوایە‬ ‫ئەوەندە پێــی دانەدەگرت بــۆ گەڕانەوەی‬ ‫سەرۆكی پەرلەمان‪.‬‬ ‫بوونی بزووتنــەوەی گۆڕان بــە بزاوێكی‬ ‫بەرهەڵســتیی راســتەقینە‪ ،‬لەم قۆناغەی‬ ‫ئێســتا و بۆ كۆمەڵگەی باشــوور یەكجار‬ ‫گرینگ بوو‪ ،‬كە وەك كۆمەڵگەیەكی بەردەم‬ ‫دووڕیانی‪ :‬یان دێمۆكراســی یان بشێونەی‬ ‫ناوەخۆیی‪ ،‬پێویســتی بە ئۆپۆزســیۆنێكی‬ ‫دروســت هەیە بۆ بەجێهێنانــی ملمالنە‬ ‫لەگەڵ دەسەاڵتدا‪ .‬ئەوە خەونێك بوو گۆڕان‬ ‫بەداخەوە نەیتوانی بە راســتی بگێڕێ‪ .‬لە‬ ‫ماوەی رابردوودا چەند جارێك گوێمان لێ‬ ‫بوو گــۆڕان كەموكورتیی خۆی لە نەبوونی‬ ‫هێزێكی چەكداردا بینیوەتەوە‪ ،‬كە بێگومان‬

‫ئەو هێزەی بۆ بەگژداچوونەوەی دەسەاڵت‬ ‫پێویســتە و ئەمەش بــوار دەكاتــەوە بۆ‬ ‫گەشەی ئیسالمی ســەرەڕۆ كتومت وەك‬ ‫سووریای ســەرەتای راپەڕینەكەی ‪.2011‬‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕان بیرێكی وا تەســك و لە‬ ‫كونی دەرزییەوەی نەبوایە دەیتوانی ببێ بە‬ ‫نموونەیەك لە ملمالنەی نێوان بەرهەڵستی‬ ‫و دەســەاڵت لــە كۆمەڵگەیەكــی تازەی‬ ‫رۆهەاڵت ناوەڕاستیدا‪.‬‬ ‫بە نەختی و پوختی‪ ،‬دەركەوت دەسەاڵت‬ ‫و بەرهەڵســتی الی ئێمە هیــچ الیەكیان‬ ‫ناتوانــێ ئەوی تریــان ببینێ و بناســێ‪.‬‬ ‫دەســەاڵت هەڵەیەكی زلی كرد كاتێك ئەو‬ ‫بەرهەڵستییەی وەك تەنیا كۆمەڵە گەنجێكی‬ ‫گێرەشێوێن و بەردهاوێژ و جنێودەر بینی‪،‬‬ ‫كە نەوشــێروان مســتەفا رای هێنابوون‬ ‫بۆ گۆنگــەر و ئــاژاوە‪ .‬ئاگای لــەوە نەبوو‬ ‫ئاپۆڕەیەكی بێزار شــەو و رۆژ بە شەقامەوە‬ ‫دەگــەڕێ‪ ،‬كە بە ســەركەوتنی ریفراندۆم‬ ‫و دەوڵەتــی ســەربەخۆش دانامركێتەوە‪.‬‬ ‫ئاگای لە مێژوو نییە دوای هەموو شەڕێكی‬ ‫گــەورە‪ ،‬نەوەیەك ســەرهەڵدەدات داوای‬ ‫گۆڕانی رەگەكی دەكات لە شێوەی ژیاندا‪.‬‬ ‫لەبەرئەوە‪ ،‬ئەو لێڵــی و نادیارییەی هەرێم‬ ‫پێیدا رادەبــوورێ‪ ،‬دوور نییە پەلكێشــی‬ ‫بكاتەوە بۆ داهاتووێكــی گومار و خولێكی‬ ‫تری توندتیژی‪ ،‬كە لەوێوە مەترســیی زۆر‬ ‫هەیە ئەمجارە ئیسالمی سیاسی زیاتر دزە‬ ‫بكاتە نــاو گۆڕەپانەكە و ئەوەی لە مێژووی‬ ‫ســەت ســاڵدا كوردستان رســتبووی بۆ‬ ‫بكاتەوە بە خورییەكی راستەقینە‪.‬‬