Wishe196

‫سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ‪ :‬قەرزەكانی‬ ‫سەر عێراق گەیشتە ‪ 111‬ملیار دۆالر‬ ‫دۆسیەی پلە تایبەتەكانی پەرلەمان و‬ ‫ئەنجوومەنی وەزیران پڕە لە كەموكوڕیی‬

‫‪6‬‬

‫‪5‬‬

‫پەروەردە ئاگای لەو مامۆســتایە‬ ‫نییە وانەی شەش پۆلی داناوە‬

‫‪19‬‬

‫پەالماردانــی سێكســی لــە كەمپی‬ ‫ئاوارەكان سەر هەڵدەداتەوە‬

‫‪8‬‬

‫ســبەی ســێیەمین ســاڵوەگەڕی‬ ‫‪174‬ـــمین هێرشــی قڕكردنــی‬ ‫ئێزیدییەكانە‬

‫‪4‬‬

‫ژنێك‬ ‫لە هەولێر‬ ‫دوو كچە گەنجەكەی‬ ‫دەفرۆشێت ‪8‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫ماڵپەڕی وشە‬

‫‪www.wishe.net‬‬

‫بۆ ئازادیی دەربڕین لە وشەوە دەست پێ بكە‬

‫كوردستان لە بەرهەمە كشتوكاڵییە‬ ‫ستراتیجییەكان بەخۆبژێوی گەیشت‬

‫‪14‬‬

‫گوتەبێژی پارتی‪:‬‬ ‫ناگەڕێینەوە‬ ‫بۆ عێراق ‪10‬‬ ‫شاسوار عەبدولواحید‬ ‫هەزاران “نەخێر” بۆ‬ ‫“بەڵێ” دەگۆڕێ‬ ‫‪6‬‬

‫دوو ساڵی تر قادری حاجی عەلی ڕێكخەری گشتیی گۆڕانە‬ ‫قادری حاجی عەلی ئەو سەركردەیەی بە مودەبیری گۆڕان‬ ‫دەزانرێت‪ ،‬بە پێچەوانــەی چاوەڕوانییــەكان‪ ،‬نەك نەبووە‬ ‫ڕێكخەری گشــتیی بزووتنەوەی گۆڕان‪ ،‬تەنانەت نەچووە‬ ‫كێبەركێی ئەو پۆستەیشەوە‪ ،‬زانیارییەكانی “وشە” ئەوەیان‬

‫دەرخســتووە كە قــادری حاجی عەلی دوو ســاڵی ئایندە‬ ‫ڕێكخەری گشتیی گۆڕانە و بۆ ئەوەش ڕێككەوتن كراوە‪.‬‬ ‫قادری حاجی عەلی تەمەنی ‪ 60‬ســاڵە و لە دوو ژن خاوەنی‬ ‫سێ منداڵە و بڕوانامەی بەكالۆریۆسی لە جیۆلۆجیدا هەیە‪،‬‬

‫نەخێر و بەڵێ‬ ‫ئاراس نووری ئەحمەد تەها‬

‫لەگەڵ نەوشــیروان مســتەفا ســاڵی ‪ 2009‬بزووتنەوەی‬ ‫گۆڕانیان دامەزراند و تا ئێستە ئەو كەسایەتییە لەناو گۆڕاندا‬ ‫ماوە‪ .‬بەپێی زانیاری و شیكارییەكانی “وشە”‪ ،‬قادری حاجی‬ ‫عەلی لەناو گۆڕان پێگەكەی لە ڕێكخەری گشتیی بەهێزترە‪.‬‬

‫شاسوار بووكەڵەیە‬ ‫ئێوە (گا)ی بنە تەمبێ بكەن‬

‫‪17 4‬‬

‫نووری بێخاڵی‬

‫‪5‬‬

‫‪ 2‬بەشێك لە عەرەب‬ ‫پاڵپشتی ریفراندۆمن‬ ‫و كوردیش هەیە‬ ‫دژیەتی‬

‫‪3‬‬

‫كوردستانی‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪2‬‬

‫كشانەوەی بەهۆی بەرژەوەندی ئابووری بووە‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫دوو ساڵی ئایندە قادری حاجی عەلی ڕێكخەری‬ ‫گشتیی گۆڕانە‬

‫قــادری حاجی عەلی ئەو ســەركردەیەی بــە مودەبیری گــۆڕان دەزانرێت‪ ،‬بــە پێچەوانەی‬ ‫چاوەڕوانییەكان‪ ،‬نەك نەبووە ڕێكخەری گشتیی بزووتنەوەی گۆڕان‪ ،‬تەنانەت نەچووە كێبەركێی‬ ‫ئەو پۆستەیشەوە‪ ،‬زانیارییەكانی “وشە” ئەوەیان دەرخستووە كە قادری حاجی عەلی دوو ساڵی‬ ‫ئایندە ڕێكخەری گشتیی گۆڕانە و بۆ ئەوەش ڕێككەوتن كراوە‪.‬‬ ‫قادری حاجی عەلی تەمەنی ‪ 60‬ساڵە و لە دوو ژن خاوەنی سێ منداڵە و بڕوانامەی بەكالۆریۆسی‬ ‫لە جیۆلۆجیدا هەیە‪ ،‬لەگەڵ نەوشیروان مستەفا ساڵی ‪ 2009‬بزووتنەوەی گۆڕانیان دامەزراند و تا‬ ‫ئێستە ئەو كەسایەتییە لەناو گۆڕاندا ماوە‪ .‬بەپێی زانیاری و شیكارییەكانی “وشە”‪ ،‬قادری حاجی‬ ‫عەلی لەناو گۆڕان پێگەكەی لە ڕێكخەری گشتیی بەهێزترە‪ ،‬بە جۆرێك هیچ بڕیار و گۆڕانكارییەك‬ ‫بەبێ ڕاوێژ لەگەڵ ئەودا ئەگەری سەركەوتنی نییە‪.‬‬ ‫وشە‪ /‬تایبەت‪ -‬شیكاری‬ ‫گەڕانەوەیەك‬ ‫قــادری حاجــی عەلــی لەنــاو یەكێتیشــدا‬ ‫ســەركردەیەكی دیــار و بەچــاو نەبــووە‪،‬‬ ‫كەســایەتییەك نەبــووە بەهــۆی ڕاگەیاندن و‬ ‫دەركەوتنەكانییەوە بووبێتە فیگەرێكی سیاسیی‬ ‫دیــار و گشــتیی‪ ،‬بــەاڵم ئــەو دامەزرێنەری‬ ‫گرنگترین داودەزگەكانی ناو یەكێتییە كە ئێستە‬ ‫ئەو حزبە بایەخیان پێ دەدات‪.‬‬ ‫ئــەو دامەزرێنــەری “دەزگــەی زانیاریــی‬ ‫یەكێتی”ـــیە كە دەزگەیەكــی هەواڵگرییە و‬ ‫ئێســتە ئەم دەزگەیە یەكێكە لە دوو پایەكەی‬ ‫دامەزراوەی هەواڵگری كوردســتان‪ .‬هەرچەندە‬ ‫یەكێتی بۆ تەســفێ حسابی ناوخۆی حزبەكە و‬ ‫زیاتر دەركەوتنی الهور شێخ جەنگیش بەكاری‬ ‫دێنێ‪.‬‬ ‫قادری حاجی عەلی سەرپەرشتیار و پالندانەری‬ ‫میدیــای یەكێتی بــووە لە ســااڵنی ‪1990‬دا‪،‬‬ ‫ئەندامی گرووپی ڕیفۆرمخوازان بوو لەناو یەكێتی‬ ‫كە نەوشیروان مســتەفا سەرپەرشتی دەكرد و‬ ‫یەكەمین ئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكێتییە‬ ‫كە خۆبەخشــانە وازی هێنابێــت‪ ،‬تەنانەت ئەو‬ ‫لەگەڵ نەوشیروان مستەفا وازی نەهێنا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫بە دوو ساڵ پێش نەوشــیروان مستەفا دەست‬ ‫لەكاركێشــانەوەی لە یەكێتی ڕاگەیاند و دواتر‬ ‫لەگەڵ دروســتكردنی بزووتنــەوەی گۆڕاندا لە‬ ‫‪ 2009‬چووە پاڵ نەوشیروان مستەفا و پشتگیریی‬ ‫كرد‪ .‬قادری حاجــی عەلی تا لەناو یەكێتی بوو‪،‬‬ ‫بە مودەبیری ئەو حزبــە ناوی دەركردبوو‪ ،‬لەناو‬ ‫گۆڕانیشــدا بە پالنداڕێژەر و سندووقە ڕەشە پڕ‬ ‫زانیارییەكەی گۆڕان ناسرا‪.‬‬

‫دەستپێكردنەوە لەگەڵ گۆڕان‬ ‫لەگــەڵ دروســتبوونی بزووتنــەوەی گۆڕان‪،‬‬ ‫نەوشــیروان مســتەفا یەكەم كەس ویســتی‬ ‫لەگەڵیدا بێــت قادری حاجی عەلــی بوو‪ .‬قادر‬ ‫هــەم عەقڵێكی گەورەی پشــتی نەوشــیروان‬ ‫مســتەفا بوو‪ ،‬هەم وەك كەســایەتیی دووەمی‬ ‫بزووتنەوەكــە دەركــەوت و لە هەموویشــی‬ ‫گرنگتر‪ ،‬بووە پاڵپشــتیكەرێكی دارایی گەورەی‬ ‫بزووتنەوەكە كــە ئەوەش بۆ بەهێزبوونی گۆڕان‬ ‫خاڵی یەكالكەرەوە بوو‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی لە ســاڵی ‪2012‬دا قــادری حاجی‬ ‫عەلی لەگەڵ عوســمانی حاجــی مەحموود و‬ ‫ســاالر عەزیز بەهۆی ناڕەزایەتییان لە شێوازی‬ ‫ئیدارەدانــی حزبی‪ ،‬ڕێكخراوەیــی‪ ،‬میدیایی و‬ ‫ئابووریی بزووتنەوەكە‪ ،‬بۆ ماوەی چەند ســاڵێك‬ ‫لــە گــۆڕان دوور كەوتنەوە‪ ،‬بــەاڵم بەرەیەكی‬ ‫نوێیان دانەمەزراند و دواتر بە هەوڵی نەوشیروان‬ ‫مستەفا ئەو سەركردانە هاتنەوە ناو گۆڕان‪.‬‬ ‫قــادری حاجــی عەلــی ئەندازیــاری‬ ‫لێكنزیككردنــەوەی گــۆڕان و یەكێتــی بوو‪،‬‬ ‫هەوڵەكانــی ئــەو وای كرد لێكتێگەیشــتنی‬ ‫دەباشان لە نێوان ئەو دوو حزبەدا دروست بێت و‬ ‫ئەنجامەكەشی ئەو ڕێككەوتنە بێت كە لە مانگی‬ ‫‪5‬ی ساڵی ‪2016‬دا ئەنجام درا‪.‬‬ ‫ئایندەی قادری حاجی عەلی‬ ‫هەمــووان پێیان وابــوو قــادری حاجی عەلی‬ ‫تەنیا كەســایەتییە دوای نەوشــیروان مستەفا‬ ‫پۆســتی ڕێكخەری گشتیی وەربگرێت‪ ،‬بەاڵم وا‬ ‫دەرنەچوو‪ ،‬ئەو تەنانەت خۆیشی بۆ كاندید نەكرد‬ ‫و هەڵبژاردنەكەی بۆ عومەری سەید عەلی جێ‬ ‫هێشــت كە دواتر بووە ڕێكخەری گشتی و هیچ‬ ‫ڕكابەرێكی نەبوو‪.‬‬

‫ئەوانەی لەناو گۆڕانــن و ئەوانەی لە دەرەوەین‪،‬‬ ‫ئەو بۆچوونەیــان هەیە خۆكاندیدكردنی قادری‬ ‫حاجی عەلی ئەو چانســەی لە عومەری سەید‬ ‫عەلی دەسەندەوە ببێتە ڕێكخەری گشتی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست “وشە” كەوتوون‬ ‫لــە ســەرچاوەی باوەڕپێكراوی نــاو گۆڕانەوە‪،‬‬ ‫كشــانەوەی قادری حاجی عەلــی پێوەندیی بە‬ ‫ڕێككەوتنێكــی نهێنیی نێوان ئــەو و عومەری‬ ‫سەید عەلی هەیە‪.‬‬ ‫ناوەڕۆكی ڕێككەوتنەكە بریتییە لە كشــانەوەی‬ ‫قادری حاجی عەلی لــە هەڵبژاردنی ڕێكخەری‬ ‫گشــتی بۆ عومەری ســەید عەلی و دوو ساڵی‬ ‫ئایندەش عومەری ســەید عەلی پۆســتەكە بۆ‬ ‫قادری حاجی عەلی بەجێ بهێڵێت‪.‬‬ ‫بە گوتەی سەرچاوەكەی “وشە”‪ ،‬ئەو ڕێككەوتنە‬ ‫لەپێنــاو یەكگرتوویی گۆڕاندا كــراوە بۆ ئەوەی‬ ‫دووچــاری تــرازان و پارچەبــوون نەیــەت و‬ ‫بزووتنەوەكــە وەك خۆی بمێنێتــەوە‪ .‬بۆیە ئەو‬ ‫كەســایەتییە سیاســییەی گۆڕان لە دوو ساڵی‬ ‫ئایندەی حزبەكەدا زیاتر دەردەكوێ‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ئێستە پێگەیەكی بەهێزی لەناو ناوەندی بڕیاری‬ ‫گۆڕاندا هەیە‪ ،‬ئەوكاتە بەپێی یاسا و بە كردەنی‬ ‫دەبێتە بڕیاردەری یەكەمی بزووتنەوەكە‪.‬‬

‫هۆكارەكانی ڕازیبوونی‬ ‫ئەوانەی بە دەوروبەری قادری حاجی عەلییەوەن‪،‬‬ ‫ئەو بە سیاسییەكی هێمن و دووربین لە بڕیاردان‬ ‫ناو دەبەن‪ ،‬هەندێك هۆكاریش هەن وای كردووە‬ ‫بەو ڕێككەوتنە ڕازی بێت و بۆ دوو ساڵی داهاتوو‬ ‫نەرمی لەو پۆستە بنوێنێت‪.‬‬ ‫قادری حاجی عەلی لە بنەماڵەیەكی دەوڵەمەندی‬ ‫سلێمانییە‪ ،‬بەرژەوەندیی ئابووریی بەهێزی هەیە‬ ‫و لە ڕووی كاری بازرگانییەوە هەنگاوی گەورەی‬ ‫ناوە‪ ،‬پێ دەچێت هــەر هەنگاوێك كە جۆرێك لە‬ ‫گرژی سیاســی لەناو گۆڕان و دەرەوەیدا بۆ ئەو‬ ‫دروست ببێت‪ ،‬مەترسی لەســەر بەرژەوەندییە‬ ‫ئابوورییەكانی دروست بكات‪.‬‬ ‫یەكێــك لــە هۆكارەكانی تــر ئەوەیــە كە ئەو‬ ‫كەسایەتییە ویستی سەیری كاردانەوەی خەڵك و‬ ‫كادر و سەركردەكانی گۆڕان بكات بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫كەســێكی تر لەناو گۆڕاندا دوای نەوشــیروان‬ ‫مســتەفا‪ ،‬تــا بزانێــت كاردانــەوەكان چۆنن و‬ ‫قبووڵكردنی ئەو كەســە لەالیــەن گۆڕانخوازان‬

‫و خەڵكەوە تا چ ئاســتێكە‪ ،‬دواتــر ورد ببێتەوە‬ ‫و هەوڵی ڕاكێشــانی ناڕازییەكانی ناو گۆڕان بە‬ ‫تایبــەت گەنجــەكان بدات و هــەم بیانكات بە‬ ‫پشتگیری خۆی و هەم نەهێڵێت لە بزووتنەوەكە‬ ‫بچنە دەرەوە‪.‬‬ ‫خاڵی گرنگ كە سەرچاوەكەی “وشە” ئاشكرای‬ ‫كــرد‪ ،‬ئەوەیە قادری حاجی عەلی پێشــبینی‬ ‫ئــەوەی كردووە تا دوو ســاڵی ئایندە ئەگەری‬ ‫هەڵبژاردن لە هەرێم هەیە‪ ،‬بۆیە ئەو نەیویستووە‬ ‫ئەو ریسكە بە ئایندەی سیاسیی خۆیەوە بكات‬ ‫بەوەی ببێتە ڕێكخەری گشتی و بەهۆی نەمانی‬ ‫نەوشیروان مســتەفاوە گۆڕان پاشەكشەیەكی‬ ‫چــاوەڕوان نەكراو لــە هەڵبژاردنەكاندا بكات‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی هــەم بەرپرســیارێتییەكە نەچێتە‬ ‫ئەســتۆی ئەو و هەم نەبێتە یەكەم سیاســیی‬ ‫دوای نەوشیروان كە حزبەكە شكستی هێناوە‪،‬‬ ‫بۆیــە چــاوەڕوان دەكات و ئەگەر گــۆڕان لە‬ ‫هەڵبژاردنەكانی داهاتوودا پێگەی خۆی راگرت‪،‬‬ ‫ئەوا ئەو دێتە پێشەوە‪.‬‬ ‫هاوكاتی ئەوانە‪ ،‬قــادر حاجی عەلی دەیەوێت‬ ‫ســەرەڕای پێوەندییــە باشــەكانی لەگــەڵ‬ ‫كەســایەتییە جیاوازەكانی ناو حزبەكانی تردا‪،‬‬ ‫بەتایبەت پارتی و یەكێتی‪ ،‬هەوڵی زیاتر بدات‬ ‫بۆ زەوینەسازكردنی بەردەمی تا دوای ئەو دوو‬ ‫ســاڵە كە دەبێتە ڕێكخەری گشــتیی گۆڕان‪،‬‬ ‫هەندێ هەنــگاوی گرنگ بنێــت كە حزبەكە‬ ‫بەرێتە قۆناغێكی نوێوە‪ ،‬هاوكات پێوەندییەكی‬

‫تەندروســتتری گۆڕان لەگەڵ حزبەكانی تردا‬ ‫بنیات بنێت وەك لەوەی ئێستە هەیە‪.‬‬ ‫جیا نابێتەوە‬ ‫زانیارییەكانــی “وشــە” ئاشــكرایان كردووە‪،‬‬ ‫ئەو سیاســییەی گۆڕان نیــازی جیابوونەوەی‬ ‫لــە گۆڕان نییە و هیچ حــزب و ڕەوتێكی نوێ‬ ‫دروست ناكات‪ ،‬بەاڵم لەناو گۆڕاندا كە پۆستی‬ ‫دیاریكراوی نییە‪ ،‬وەك ســندووقە ڕەشــەكە‬ ‫دەمێنێتەوە و یەكێك دەبێت لە ئاراستەكەرانی‬ ‫سیاسەتی بزووتنەوەكە و قسە و بۆچوونەكانی‬ ‫لەناو گۆڕان بە گرنگییەوە وەردەگیرێن‪.‬‬ ‫قادری حاجــی عەلی لــە بەرنامەیدایە كاری‬ ‫حزبی‪ ،‬میدیایی و ئابووریی گۆڕان كە پێشــتر‬ ‫ڕەخنەی لەســەری هەبووە ڕێكخراوتر بكات‪.‬‬ ‫هاوكات مەبەســتیەتی ئەو تەمە لەســەر ئەو‬ ‫حزبە بڕەوێنێتەوە كە هەمیشە گوتراوە گۆڕان‬ ‫بە نیازی ڕاپەڕیــن و كاری چەكدارییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫مەبەســتیەتی حزبەكە زیاتــر مەدەنی بێت و‬ ‫كاری دیپلۆماســی و گفتوگــۆی سیاســی لە‬ ‫بەرنامــە ســەرەكییەكانی گــۆڕان بێت‪ .‬ئەمە‬ ‫سەرەڕای داڕشــتنەوەی كاری میدیایی گۆڕان‬ ‫بــە ئاراســتەی ئــەو بەرنامە سیاســییەی بۆ‬ ‫حزبەكەی هەیەتی‪ ،‬بەتایبەت كە ئەو سیاسییە‬ ‫گرنگی بە كاری میدیایی دەدات و پێشتریش لە‬ ‫پشتگیریی میدیای ئازاددا بەتایبەت ڕۆژنامەی‬ ‫“هاواڵتی” ڕۆڵی بەرچاوی هەبووە‪.‬‬

‫سلێمانی ‪ 12‬ساڵە المەركەزیی ڕانەگەیەنراو جێبەجێ دەكات‬

‫یەكێتی و گۆڕان بەو پڕۆژەیە هێندەی تر‬ ‫سلێمانی پەراوێز دەخەن‬

‫وشە‪ /‬سلێمانی‪ -‬هەستی كەمال‬

‫ئەنجوومەنــی پارێزگاری ســلێمانی المەركەزیی‬ ‫كارگێڕیــی پەســند كــرد و بڕیــارە ڕەوانــەی‬ ‫ئەنجوومەنــی پارێزگای ســلێمانی بــكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫پســپۆڕانی كارگێڕیی ئاشكرای دەكەن‪ ،‬یەكێتی و‬ ‫گۆڕان ‪ 12‬ساڵە المەركەزیی كارگێڕیی ڕانەگەیەنراو‬ ‫لــە ســلێمانی جێبەجــێ دەكــەن و كەمترین‬ ‫خزمەتگوزاریشیان بۆ سلێمانی ئەنجام داوە‪.‬‬ ‫ڕۆژی ‪18‬ی تەمــووزی ئەمســاڵ‪ ،‬ئەنجوومەنــی‬ ‫پارێــزگای ســلێمانی پــڕۆژەی جێبەجێكردنی‬ ‫سیستمی المەركەزیی بۆ ســلێمانی پەسند كرد‪.‬‬ ‫ئەگەرچی یاســای ژمــارە ‪3‬ی ســاڵی ‪ 2009‬كە‬ ‫تایبەتە بە المەركەزیی دەســەاڵتی زۆری داوە بە‬ ‫پارێزگاكان‪ ،‬بەاڵم ئەو یاسایە جێبەجێ نەكراوە‪.‬‬ ‫بە جێبەجێكردنی سیستمی المەركەزیی‪ ،‬گۆڕان و‬ ‫یەكێتی سلێمانی هێندەی تر دەخەنە پەراوێزەوە و‬ ‫هیچ خزمەتگوزارییەكی لێ ئەنجام نادەن‪ ،‬ئەمە لە‬ ‫كاتێكدا ماوەی ‪ 12‬ساڵە داهاتی ناوخۆی پارێزگای‬ ‫ســلێمانی ناگەڕێندرێتەوە خەزێنەی حكوومەت‬ ‫كە مانگانە ‪ 90‬ملیار دینــارە و بودجەی عێراقیش‬ ‫بۆ كوردســتان هەر لە بەغدا بەشی سلێمانی بەجیا‬ ‫دەنارد كە ‪47%‬ی بودجەی هەموو كوردستان بوو‪.‬‬ ‫دانا محەمەد جەزا ئەندامی ئەنجوومەنی پارێزگای‬

‫سلێمانی لە فراكسیۆنی زەرد‪ ،‬بۆ “وشە”ـی ئاشكرا‬ ‫كرد‪ ،‬یاســای المەركەزیی پێشتر هەیە و دەبوو لە‬ ‫جیاتی ئەو پڕۆژەیە پاڵەپەســتۆ دروست بكرایە ئەو‬ ‫یاسایە جێبەجێ بكرری كە دەسەاڵتی زۆری داوە‬ ‫بە ئەنجوومەن‪ ،‬بەاڵم حزب و داودەزگەكان پێوەی‬ ‫پابەند نین‪.‬‬ ‫جەزا ئەوەشــی گوت‪“ ،‬المەركەزیی پێویستی بە‬ ‫پەرلەمانــە و دەبێــت پەرلەمان بڕیــاری لەبارەوە‬

‫بدات‪”.‬‬ ‫پارێزگای ســلێمانی لــە ڕووی خزكەتگوزارییەوە‬ ‫“زۆر خراپە” و ئەنجوومەنی پارێزگاش حكوومەت‬ ‫تۆمەتبــار دەكات بە پەراوێزخســتنی پارێزگاكە‪،‬‬ ‫بــەاڵم مــاوەی ‪ 12‬ســاڵە داهاتی ســلێمانی بۆ‬ ‫حكوومەت ناگەڕێتەوە و كەمترین خزمەتگوزاریش‬ ‫لەو پارێزگایەدا ئەنجام دراوە‪.‬‬ ‫هاوژین یاســین ئەندامی فراكســیۆنی گۆڕان لە‬

‫ئەنجوومەنی پارێزگای ســلێمانی‪ ،‬بۆ “وشە”ـــی‬ ‫ئاشكرا كرد‪ ،‬لە بڕی زیاتر لە ‪ 90‬ملیار دیناری داهاتی‬ ‫مانگانەی سلێمانی‪ ،‬بەشێكی كەمی بۆ حكوومەت‬ ‫دەنێردرێت و ئەوەی تریشی دیار نامێنێت‪.‬‬ ‫پرســی جێبەجێكردنــی المەركەزیی ســلێمانی‬ ‫پســپۆڕانی كارگێڕیی هێناوەتە ئەو بــاوەڕەی لە‬ ‫ئەگەری جێبەجێكردنیدا ســلێمانی زیاتر پەراوێز‬ ‫دەخرێت‪ ،‬چونكە پارە و داهاتی سلێمانی دیار نییە‬

‫و كــەس نازانێت دەچێتە كوێ و كێ دەســەاڵتی‬ ‫خەرجكردنی هەیە‪.‬‬ ‫نەرمین عارف پســپۆڕی كارگێڕیی و مامۆســتای‬ ‫زانكۆی ســلێمانی‪ ،‬بۆ “وشە”ـــی ڕوون كردەوە‪،‬‬ ‫المەركەزیی كارگێڕیی هەنگاوێكی باشــە ئەگەر‬ ‫باش بەڕێوە ببرێت‪.‬‬ ‫پرســی المەركەزی تا ئێســتە تەنیــا پارێزگای‬ ‫سلێمانی پەسندی كردووە و بەپێی زانیارییەكانی‬ ‫“وشــە” ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی داوای لە‬ ‫پارێــزگای هەولێر و دهۆك كــردووە هەمان بڕیار‬ ‫بدەن‪ ،‬بەاڵم تا ئێستە ئەو دوو پارێزگایە لەسەر ئەو‬ ‫پرسە كۆ نەبوونەتەوە‪.‬‬ ‫نەرمین گوتی‪“ ،‬ســلێمانی چەندان ساڵە پەراوێز‬ ‫خــراوە لەالیــەن حكوومەت و حــزب و ئیدارەی‬ ‫خۆیــەوە‪ ،‬ئەگــەر المەركەزییەكــە جێبەجــێ‬ ‫بكرێت‪ ،‬بێگومان پەراوێزخســتنەكە زیاتر دەبێت‪،‬‬ ‫چونكە ئــەوكات نازانرێت ڕوو لە كــێ بكرێت بۆ‬ ‫جێبەجێكردنی پڕۆژەی خزمەتگوزاری‪”.‬‬ ‫یەكێتــی و گــۆڕان بــە هاوبەشــی پارێــزگای‬ ‫ســلێمانی بەڕێــوە دەبــەن و لەبــارەی داهات و‬ ‫خزمەتگوزارییەكانی ســلێمانی ناكۆكن‪ ،‬یەكێتی‬ ‫دەڵێت داهاتی ســلێمانی دەچێتــەوە خەزێنەی‬ ‫حكوومــەت و حكوومــەت ســلێمانیی پەراوێز‬ ‫خســتووە‪ ،‬بەاڵم گــۆڕان دەڵێــت‪ ،‬ئــەو داهاتە‬ ‫ناگەڕێتەوە بۆ حكوومەت‪.‬‬

‫كوردستانی‬

‫سەربەخۆیی‬ ‫كوردستان حەتمییە‬

‫لەو ســاتەوەی كوردســتان بۆ چوار پارچە بەدەر لە‬ ‫خواستی دانیشــتوانەكەی دابەش كراوە‪ ،‬نە واڵتانی‬ ‫داگیركــەر و نە گەلی كوردســتانیش بۆ ســاتێك‬ ‫هەســتیان بە دڵنیایی و ســەقامگیری نەكردووە‪.‬‬ ‫نەخاسمە خەڵكی باشووری كوردستان كە هەرگیز‬ ‫چۆكی بۆ دوژمن دانەداوە‪ ،‬بەهەر شێوەیەك دەرفەتی‬ ‫بۆ ڕەخسابێت‪ ،‬بەگژ ستەمی داگیركەردا چووەتەوە و‬ ‫بەردەوامی بە خەبات داوە‪.‬‬ ‫ئەمــە وای كردووە بــە بەراورد بــە پارچەكانی تر‪،‬‬ ‫باشــووری كوردســتان پێشــكەوتنی زۆری بەدی‬ ‫هێناوە‪ ،‬سەرەڕای دەمكردنەوەی مارەكان بە پەیژەی‬ ‫سەربەخۆییدا بەرەو ســەركەوتن هەنگاوی گرنگی‬ ‫ناوە‪ .‬لە بەرامبەر هەوڵەكانی خەڵكی كوردستان ئەو‬ ‫دەوڵەتانەی لە ‪ 100‬ساڵی ڕابردوودا دەیان كارەسات‬ ‫و ماڵوێرانییان بەســەر كورددا هێنــاوە و نەیانتوانی‬ ‫واڵتێــك بنیات بنێن لەســەر بنەمای یەكســانی و‬ ‫دادپــەروەری كە كورد تێیدا هەســت بە دڵنیایی و‬ ‫هاوبەشی بكات‪ .‬كەچی ئێســتە دەستیان كردووە‬ ‫بە پیالنگێڕی و باڵوكردنــەوەی ترس و دڵەڕاوكێ‪،‬‬ ‫بەشێوەی راســتەوخۆ یان لە ڕێی خەڵكێكی نۆكەر‬ ‫و خۆفرۆشی ناوخۆ‪ ،‬شەڕی دەروونیی هاوواڵتییانی‬ ‫كوردستان دەكەن‪.‬‬ ‫ئەوان لەو كات و ساتە وەك سااڵنی سەدەی ڕابردوو‪،‬‬ ‫پێیان ناكرێت بەهێزەوە پەالماری كوردستان بدەن‪،‬‬ ‫بۆیە دەیانەوی لە ڕێی بە كرێگیراوەكانیان لە كوردی‬ ‫تێك بدەن‪ ،‬ئەو واڵتانە پاساویان هەرچی بێت‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫ئاسایی بێت‪ ،‬چونكە ئەوان ‪ 100‬ساڵە هەوڵ دەدەن‬ ‫كورد لەناو بەرن‪ ،‬ئێســتە چــۆن دەوڵەتی پێ ڕەوا‬ ‫دەبینن؟‪ .‬هەروایش بووە‪ ،‬هەرگیز گەلی ژێردەستە‬ ‫چاوەڕێی دیاری لە داگیركەر نەكردووە تا كورد لەم‬ ‫دەوڵەتانەی بكات‪.‬‬ ‫ئەوەی جێــی تێڕامانە هەنــدێ خەڵكی خۆفرۆش‬ ‫هاوشــانی داگیركەران‪ ،‬بێ شــەرمانە لە پەنای ئەو‬ ‫ئــازادی و ســەرفرازییەی بە خوێنی شــەهیدان و‬ ‫پێشمەرگە نەخشــاوە‪ ،‬بانگەشە بۆ “نەخێر” دەكەن‬ ‫و بوونەتە زوڕناژەنی بێگانە‪ ،‬كەچی بە خەمخۆری و‬ ‫دڵسۆزی بە خەڵكی عەوام و كاڵفامی دەفرۆشنەوە‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی لە بیریان چووبێــت ڕژێمەكانی عێراق‬ ‫بەتایبەت ســەدام هەرچییان پێ كــرا كردیان‪ ،‬بۆ‬ ‫ئەوەی لــە ڕێی ئەم جــۆرە خەڵكە خۆفرۆشــەوە‬ ‫ئیــرادەی نەتەوەی كورد تێك بشــكێنن‪ ،‬بەاڵم نەك‬ ‫نەیانتوانی‪ ،‬بەڵكو كاتێك هەلومەرج ڕەخسا لە ماوەی‬ ‫شەو و ڕۆژێكدا دار و بەردی ئەم واڵتەیان لێ بوو بە‬ ‫پێشمەرگە‪.‬‬ ‫داگیركەر و نۆكەرانی دەبێت ئەو ڕاستییە بزانن هیچ‬ ‫نەتەوەیەك هێندەی كورد تینووی سەربەخۆیی نییە‪،‬‬ ‫مافی ئاسایی خەڵكە گلەیی و گازاندەی لە دەسەاڵت‬ ‫هەبێت‪ ،‬چونكە ئەم واڵتە بێ كەموكوڕی نییە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەمە بەو مانایە نییە لەبەرئەوەی كەموكوڕی هەیە‪،‬‬ ‫گەل دەستبەرداری ئاوات و ئامانجە لە مێژینەكانی‬ ‫بێت‪ ،‬چونكە هیچ شتێك بۆ كورد بەهای سەربەخۆیی‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫گەالنی ژێردەســتە و خاك داگیركــراو بە خۆڕاگری‬ ‫و خەبــات و تێكۆشــان گەیشــتوونەتە ئامانــج‪.‬‬ ‫گەلــی جەزائیر یەك ملیۆن شــەهیدیان بەخشــی‬ ‫بۆ ســەربەخۆیی‪ ،‬جــوو لە هەموو الیەكــی دنیاوە‬ ‫دەستبەرداری سەروەت و ماڵیان بوون و هەزارانیان‬ ‫بەدەســتی بەتاڵەوە ڕوویان لە فەلەســتین كرد بۆ‬ ‫دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەیی جوو لە ئیســرائیل‪.‬‬ ‫گەلی كۆسۆڤۆ وێرای هەڕەشەكانی سربیا و رووسیا‪،‬‬ ‫بــێ ریفراندۆم ســەربەخۆیییان ڕاگەیاند و بوون بە‬ ‫دەوڵەت‪ .‬مێژووی گەالن پــڕە لە نموونەی جوان بۆ‬ ‫ئازادی و ســەربەخۆیی‪ .‬كەچی تازە بەتازە خەڵكی‬ ‫خۆفرۆش دەیانــەوی لە ســەدەی ‪21‬دا ئەزموونی‬ ‫مەالی خەتێ و حەســەن خەیری دووبارە بكەنەوە‪،‬‬ ‫بەناوی برسێتی و داخستنی سنوورەكان كار لەسەر‬ ‫هەســتی خەڵك بكەن‪ ،‬بۆ ئەوەی بە “نەخێر” دەنگ‬ ‫بدەن و ئاواتی لە مێژینەی كورد لەبار ببەن‪.‬‬ ‫ئەمە لە كاتێكدایە كە نە هەلومەرجی ئێســتە وەك‬ ‫جارانــە و نە هیچ واڵتێك هەڕەشــەی داخســتنی‬ ‫ســنووری كردووە‪ ،‬نە لە هیچ سەردەمێكدا دۆخی‬ ‫عێراق هێندە ئاڵۆز و بێ سەروبەر بووە‪ ،‬نە هاوكێشەی‬ ‫سیاســی ناوچەكە هێندەی ئێســتە لە بەرژەوندی‬ ‫كورد بووە‪ .‬سەربەخۆیی كوردستان حەتمییە‪ .‬ئیتر بۆ‬ ‫كێ و بۆچی بە پڕوپاگەندەی نابەجێ دەیانەوی خۆڵ‬ ‫لە چاوی خەڵك بكەن‪ ،‬چونكە هەرچی بكەن ناتوانن‬ ‫“نەخێــر” بكەن بە زۆرینە‪ ،‬جا تــا زووتر بگەڕێنەوە‬ ‫بەرەی سەربەخۆیی باشترە‪ ،‬ئەگەر نا دادگای گەل و‬ ‫زبڵدانی مێژوو چاوەڕێیانە‪.‬‬

‫كۆمیسیۆن ‪ %70‬ئامادەكارییەكانی ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی تەواو كردووە‬

‫تا ‪12‬ی ئەم مانگە شاندی كوردستان‬ ‫بۆ بەغدا پێك دێ‬

‫وشە‪ /‬باز ئەحمەد‬

‫سەرۆكی كۆمیســیۆنی بااڵی هەڵبژاردن و‬ ‫ڕاپرسی كوردستان و ئەندامێكی كۆمیتەی‬ ‫بااڵی ڕیفراندۆم ئاماژە بەوە دەكەن‪70% ،‬ی‬ ‫ئامادەكارییەكان بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی‬ ‫‪25‬ی ئەلوولی داهاتوو لــە ناوخۆ تەواو بووە‬ ‫و كوردســتانییانی هەندەرانیش لە ڕێی دوو‬ ‫كۆمپانیــاوە بەشــێوەی ئەلیكترۆنی دەنگ‬ ‫دەدەن‪ ،‬هاوكات تا ‪12‬ی ئەم مانگە شــاندی‬ ‫كوردستان بۆ چوونە بەغدا پێك دێ‪.‬‬ ‫‪70%‬ی ئامادەكارییەكان تەواو بوون‬ ‫ڕۆژی حەوتــی حوزەیران‪/‬یۆنیۆی ڕابردوو‪،‬‬ ‫حزبەكانــی كوردســتان بەسەرپەرشــتی‬ ‫مەســعوود بارزانــی كۆبوونــەوە و بڕیاری‬ ‫ئەنجامدانی ڕیفراندۆمیان لە ‪25‬ی ئەیلوول‪/‬‬ ‫ســێپتێمبەری ئەمســاڵ دا و كۆمیسیۆنی‬ ‫بااڵی هەڵبژاردن و ڕاپرســی كوردستان بۆ‬ ‫ئامادەكاری هاتە ڕاسپاردن‪.‬‬ ‫بۆ بە دواداچوون لە ئاستی ئامادەكارییەكانی‬ ‫كۆمیسیۆن بۆ ڕیفراندۆم‪ ،‬هەندرێن محەمەد‬ ‫سەرۆكی كۆمیســیۆنی بااڵی هەڵبژاردن و‬ ‫ڕاپرسی كوردستان‪ ،‬بە"وشــە"ی ڕاگەیاند‪،‬‬ ‫ئامادەكارییەكانــی ڕیفراندۆم ‪70%‬ی تەواو‬

‫بوون و مرەكەب "حوبرگ و ســندووق و‬ ‫پێداویستییە لۆجستییەكان ئامادە كراون‬ ‫و سەرجەمیان ستانداردی نێودەوڵەتییان‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫سەرۆكی كۆمسیۆن ئاشكرای كە تا ئێستە‬ ‫بۆ چاودێــری ڕیفرانــدۆم‪ ،‬ڕێكخراوێكی‬ ‫ئەمەریكایــی هاتووەتە كوردســتان و لە‬ ‫كۆمیسیۆن خۆی تۆمار كردووە‪ ،‬بەردەوام‬ ‫ڕێكخراو و چاودێــری نێودەوڵەتی تریش‬ ‫دێن خۆیان تۆمار دەكەن‪ ،‬لە داهاتوویەكی‬ ‫زۆر نزیكیشــدا نووســینگە لــە ناوچــە‬ ‫كوردســتانییەكانی دەرەوەی ئیــدارەی‬ ‫هەرێمی كوردستان دەكەینەوە‪.‬‬ ‫هــاوكات بەهمــەن حوســێن ئەندامــی‬ ‫كۆمیتەی بااڵی ڕیفراندۆمی كوردســتان‬ ‫بۆ ســەربەخۆیی‪ ،‬بــۆ "وشــە" گوتی‪ ،‬لە‬ ‫كۆبوونەوەی سێیەمی كۆمیتەی ڕیفراندۆم‪،‬‬ ‫كۆمیسیۆن بەشــداریی كۆبوونەوەكەیان‬ ‫كــرد و ئامادەكارییەكانــی خۆیــان لــە‬ ‫ڕاپۆرتێكدا خستە ڕوو‪ ،‬ئەوان جیۆگرافیای‬ ‫ڕیفراندۆمیان دیاری كــردووە كە هەرێم‬ ‫و ناوچــە كوردســتانییەكانی پارێــزگای‬ ‫كەركــووك و دیالــە و مووســڵ و گوێڕ و‬ ‫مەخمووریش دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫هەروەهــا گوتــی "هاوئاهەنگیش لەگەڵ‬

‫كۆمیســیۆنی بەغدا كراوە‪ ،‬بە پشتبەستن‬ ‫بە داتا و تۆماری دەنگدەرانی كۆمیســیۆنی‬ ‫عێــراق و هاوئاهەنگی لەگەڵ ئەنجوومەنی‬ ‫پارێــزگا و ئەنجوومەنــی شــارۆكە و‬ ‫شــارەدێكان لە ناوچە كوردســتانییەكانی‬ ‫دەرەوەی ئیــدارەی هەرێمی كوردســتان‬ ‫ڕیفراندۆم ئەنجام دەدرێت‪ ،‬هاوكات حوبر و‬ ‫سندووق و فۆرمی ڕیفراندۆم زۆر بە باشی‬ ‫ئامادە كــراون و نموونەیــان بۆ كۆمیتەی‬ ‫ڕیفراندۆم هێناوە‪.‬‬ ‫كوردستانییانی هەندەران دەنگ دەدەن‬ ‫زۆرینەی ڕەهای كوردستانییانی دەرەوەی‬ ‫واڵت‪ ،‬ناڕەزایی دەردەبــڕن و داوا دەكەن‬ ‫لە ڕیفراندۆمی ســەربەخۆیی كوردســتان‬ ‫بەشــدار بن‪ ،‬بــۆ ئەوە بەهمەن حوســێن‬ ‫گوتی‪ ،‬كۆمیسیۆن ڕێوشــوێنی گرتووەتە‬ ‫بــەر و گرێبەســت لەگــەڵ دوو كۆمپانیا‬ ‫ئەنجام دەدرێ ئەوان بەشێوەی ئەلیكترۆنی‬ ‫دەنگدان بۆ كوردستانییانی دەرەوەی واڵت‬ ‫ئامادە دەكەن و هەموو كوردســتانییان لە‬ ‫واڵتانی دنیا بەو شێوەیە دەتوانن بەشداری‬ ‫ڕیفراندۆم بكەن‪.‬‬ ‫پرسی چوونی شاند بۆ دەرەوە‬ ‫تا ئێســتە تەنیــا یەك شــاندی ڕیفراندۆم‬ ‫ســەردانی دەرەوەی كــردووە‪ ،‬ئەویــش‬

‫شــاندی بااڵی ڕیفراندۆم بوو بۆ بەلجیكا و‬ ‫كۆبوونەوە لە پەرلەمانــی ئەوروپا لەبارەی‬ ‫چوونی شــاندی تر بۆ بەغدا و واڵتانی دنیا‪،‬‬ ‫بەهمەن حوســێن بۆ "وشــە" زیاتر گوتی‪،‬‬ ‫دوای چوونی شاندی كۆمیتەی ڕیفراندۆم‬ ‫بۆ بەلجیكا‪ ،‬ئێستە كاری یەكەمی بریتییە‬ ‫لە دروستكردنی شاندێك بۆ بەغدا‪ ،‬بڕیارە بۆ‬ ‫ڕۆژی ‪ 10‬تا ‪12‬ی ئەم مانگە (ئاب‪/‬ئۆگستس)‬ ‫شــاندەكە ئامادە بكــرێ و دواتــر كاتی‬ ‫ســەردانیكردنی بۆ بەغدا دیاری دەكرێ‪،‬‬ ‫كەســێك دانــراوە و ئەركــی دیاریكردنی‬ ‫شاندی كوردستان دەبێ بۆ چوونە بەغدا‪.‬‬ ‫بەگوێرەی زانیارییەكانی "وشە"‪ ،‬كۆمیتەی‬ ‫ڕیفراندۆم كۆسرەت ڕەسووڵ عەلی جێگری‬ ‫یەكەمی ســكرتێری گشــتیی یەكێتیی‬ ‫نیشتمانیی كوردستانیان دیاری كردووە تا‬ ‫بە ڕاوێژ لەگەڵ مەسعوود بارزانی سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردســتان‪ ،‬شــاندێكی بااڵ پێك‬ ‫بێنن بۆ سەردانی بەغدا‪ .‬بەهمەن حوسێن‬ ‫لەوبارەوە ئامادە نەبوو ناوی كەسەكە بڵێ‪،‬‬ ‫بەاڵم دووپاتی كردەوە كە كەســێك دانراوە‬ ‫بۆ پێكهێنانی شــاندی بەغدا و ڕێكخستنی‬ ‫كاروبارەكانــی كۆمیتــەی ڕیفرانــدۆم لە‬ ‫دیاریكردنــی گوتەبێــژ و ســكرتارییەتی‬ ‫كۆمیتەكە‪.‬‬

‫بەشێك لە عەرەب پاڵپشتی ریفراندۆمن و‬ ‫كوردیش هەیە دژیەتی‬

‫وشە‪ /‬مەحموود ئیسماعیل‬

‫كــورد لــە بــەردەم قۆناغێكــی هەســتیار و‬ ‫چارەنووسســازدایە و ســەنگی نەتەوەیــی و‬ ‫نیشــتمانیی خۆی بــە ‪25‬ی ئەیلوولی داهاتوو‬ ‫بەســتووەتەوە كە ریفراندۆمیی ســەربەخۆیی‬ ‫تیادا بەڕێوە دەچێ‪ .‬بە بۆچوونی زۆرینە ئەو كاتە‬ ‫گونجاوە و هەلێكیشە‪ ،‬لەدەست بچێت رەنگە بۆ‬ ‫دەیان ساڵی تر دووبارە رێك نەكەوێتەوە‪.‬‬ ‫ریفراندۆمی كوردستان ناوچە كوردستانییەكانی‬ ‫كێشــە لەســەریش دەگرێتــەوە‪ ،‬ژمارەیەكی‬ ‫زۆر عــەرەب دەكەونە ئەو ناوچانــەوە‪ ،‬زۆرینە‬ ‫لەگەڵیــدان وەك دەردەكەوێ‪ ،‬بەاڵم لە ناوخۆی‬ ‫كوردستان ژمارەیەك خەڵك لە دژی سەربەخۆیی‬ ‫كار دەكەن‪.‬‬ ‫شــێخ تەها لهێبی ســەرۆك هــۆزی لهێب لە‬ ‫ناوچەكانی مەخموور و قەراج‪ ،‬لەبارەی گرنگی‬ ‫ریفراندۆم بــۆ داهاتووی ناوچەكە‪ ،‬بۆ “وشــە”‬ ‫دەڵێت‪ ،‬ریفراندۆم تەنیا بۆ كــورد نییە‪ ،‬هەموو‬ ‫نەتەوەكانــی تــری جیا لە كورد لــە عەرەب و‬ ‫توركمان و كریســتیان و شــەبەك‪ ،‬بەهۆی ئەو‬ ‫كەشــە تەناهییەی لەالیەن كوردستانەوە بۆیان‬ ‫دابین كراوە‪ ،‬دەیانەوێ بڵێن (بەڵێ) لە ریفراندۆم‪.‬‬ ‫ئەو سەرۆك هۆزە عەرەبە كە رژدە بۆ پێكەوەژیان‬ ‫لەگەڵ كوردســتان ســەربەخۆ‪ ،‬لەبــارەی ئەو‬ ‫دەنگانەی لە كوردســتانن بە (نەخێر) ئاماژە بۆ‬ ‫ریفراندۆم دەكەن‪ ،‬دەڵێ “ئەو دەنگانە رێنوێنی‬ ‫كراون لەالیــەن هەندێكالیەنی كوردی نزیك لە‬ ‫بەغدا‪ ،‬لەوانە بزووتنــەوەی گۆڕان كە خەریكی‬ ‫هاندانی شەقامی كوردین لە دژی رایفراندۆم”‪.‬‬ ‫لهێبــی دووپاتی كــردەوە كە ئــەو كارەی ئەو‬ ‫كوردانە دەیكەن لە ئەنجامی رێككەوتنی نێوانیان‬

‫لەگەڵ شیعەیە و لە ئەنجامی پێوەندییانە لەگەڵ‬ ‫بەغدا كە هانیان دەدەن دژ بن‪ ،‬چونكە بەغدای‬ ‫شیعە خۆی دوژمنی راپرسییە‪.‬‬ ‫وەك عەرەب و پێكهاتەكانــی تر لە ناوچەكانی‬ ‫مەخموور و گوێــڕ خۆم راپرســیم كردووە و‬ ‫هەڵوێســتی ئەوان زۆر باش و ئەرێنییە‪ ،‬ئێمە‬ ‫ئاواتەخوازین كە لە ســایەی ئااڵی كوردستان‬ ‫بژیــن وەك دەوڵــەت نەك هەرێــم‪ ،‬چونكە لە‬ ‫‪2003‬ەوە تا ئێســتەش ئاسایش و كەرامەتمان‬ ‫بۆ دابین كراوە‪ ،‬لە كاتێكــدا برا عەرەبەكانمان‬ ‫لە ناوچەكانی تری عێــراق كەرامەت و ژیان و‬ ‫بوونیان لە مەترسیدایە‪.‬‬ ‫“ئەوانــەی دژی ریفراندۆمن لە كوردســتان‬ ‫ئەو هێزە سیاســییانە هانیان دەدەن كە بەپێی‬ ‫ئەجیندای دەرەكی و بەغدا و هۆی كەســیی‬ ‫دەجووڵێنەوە‪ ،‬ئەگەرنا خەونی هەموو كوردێكە‬ ‫ســەربەخۆ بێت‪ ،‬بۆیە ئەگــەر ریفراندۆم ‪85-‬‬ ‫‪90%‬ی بەڵێ بەدەست نەهێنێت‪ ،‬ئەوە گورزێكە‬ ‫بۆ كورد و ئامانجەكانی ئــەوان و ئێمەش وەك‬ ‫كورد و كوردســتانییەكان ئەگەر ئەو هەلە لە‬ ‫دەست بدەین‪ ،‬نزیكەی ‪ 40-50‬ساڵی تر هەلی‬

‫ئەنجامدانی ریفراندۆممان بۆ دووبارە نابێتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە ئەوانە زۆر پەشــیمان دەبنەوە” سەرۆكی‬ ‫هۆزی لهێب وای گوت‪.‬‬ ‫ئەو عەرەبانەی دەكەونە ناوچەی ریفراندۆمەوە‬ ‫هەمــان ئەوانەن كە كێشــەی خــاك لەگەڵ‬ ‫كوردســتان دروســت دەكەن ئەگــەر دژی‬ ‫ریفرانــدۆم بــن‪ .‬پێشــتر زۆر رژد بــوون بۆ‬ ‫دەركردنی كورد لە ناوچەكانیان‪ ،‬بەاڵم لە پێنج‬ ‫ساڵی رابردوودا كوردســتان توانی سەرنجیان‬ ‫رابكێشــێت و تەناهییەكی بەرزیــان بۆ دابین‬ ‫بكات‪.‬‬ ‫میسال ئالووسی كەســایەتیی دیاری سوننە‪،‬‬ ‫بە”وشــە”ی راگەیانــد‪ ،‬پاڵپشــتی تــەواوی‬ ‫مافەكانی گەلی كــورد دەكەین‪ ،‬وەك عەرەب‬ ‫و پێكهاتەكان و ئازادیخوازان لە كوردســتان و‬ ‫عێراق و دەرەوەش‪ ،‬پاڵپشــتی لە دروستبوونی‬ ‫ســەقامگیرییەكی سیاســی و ســەربەخۆ لە‬ ‫كوردســتان دەكەین تا هەست بە بوونی ژیانی‬ ‫تەناهــی و مەدەنی بكــەن‪ ،‬بۆیــە ئەوكاتەی‬ ‫كوردســتان لە بەغدا ئازاد دەبێــت‪ ،‬ئەوە ئەو‬ ‫بوارە بۆ هەموو ئازادیخوازان دروست دەبێت كە‬

‫بێن لێرە بژین و ئاگەداری بیرۆكەی ســەرانی‬ ‫پێشــەوەی كوردستانیشــم كە بۆچوون هەیە‬ ‫بەوەی رێگە بدرێت بە هەموو عێراقییەك مافی‬ ‫هاوواڵتیبوون و مانەوەی لە كوردستان هەبێت‪.‬‬ ‫ئالووســی زیاتر گوتــی “وەك ئازادیخوازان لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت و عێراق پێویستمان بە‬ ‫ژینگەیەكی ئازاد هەیە‪ ،‬شــوێنێكی پارێزراو بۆ‬ ‫ماڵباتەكانمان و زانســت و زانیاری و پەروەردە‬ ‫لە دوای ئەو شێتایەتییە ئیسالمییە و ئەو شەڕ‬ ‫و جەنگانەی لە عێراق هەیــە‪ ،‬بۆیە ریفراندۆم‬ ‫تەنیا لەسەر مافی كورد نییە لەو ناوچەدا‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ریفراندۆمــە لەســەر دواڕۆژی ئازادیخوازان و‬ ‫مەدەنییەكان لە بەرامبەر شێتییەك كە بۆ دەیان‬ ‫ساڵی تر بەردەوام دەبێت”‪.‬‬ ‫ئالووسی لە پێكهاتەی سوننەی عێراقە‪1978 ،‬‬ ‫تــا ‪ 2003‬حوكمی عێراق ســوننەی كردی‪،‬‬ ‫بەاڵم لــەو وادەوە شــیعە حوكمڕانی دەكات‬ ‫و بە گشــتی لەژێر هەڕەشــەی ســڕینەوە و‬ ‫لەناوبردن و جۆرەكانی تری تاواندان‪ ،‬ئەمە لە‬ ‫رێكخراوەكانی نێودەوڵەتی بە سەتان بەڵگەوە‬ ‫تۆمار كراوە‪ ،‬بۆیە تاكە پەناگەیان كوردستانە‪.‬‬ ‫ئالووســی دووپاتی كــردەوە كە فەشــەلی‬ ‫سیاســیی عێراق یەكێكە لەو هۆكارانەی پاڵ‬ ‫بە كــوردەوە دەنێت روو لە راپرســی بكات و‬ ‫لە هەرەســهێنان دوور بكەوێتەوە كە ئێستە‬ ‫دەوڵەتی عێراق تێی كەوتووە و هەرەسهێنانی‬ ‫راســتەقینەیە‪ ،‬لە هەمــوو بوارەكانی دارایی‪،‬‬ ‫سیاسی‪ ،‬ئابووری‪ ،‬پەروەردەیی و ئەخالقیش‪،‬‬ ‫بۆیــە كــورد هــەوڵ دەدەن بۆ پاراســتنی‬ ‫كۆمەڵگەكەیــان و ئەوانەی تێیــادا دەژین لە‬ ‫عەرەب و مەسیحی و توركمان‪ ،‬خۆیان بنیات‬ ‫بنێن و دووربن لەو هەرەسهێنانە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫ئەكرەم ساڵح‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪3‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫رێكخستنەوەی هێزی پێشمەرگە‬ ‫دەستی پێ كرد‬

‫‪4‬‬

‫وشە‪ /‬سلێمانی‪ -‬هەستی كەمال‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫ئاراس نووری ئەحمەد تەها‬

‫نەخێر و بەڵێ‬

‫نەخێر و بەڵێ پرسە گرنگەكە نییە‪ ،‬پرسە گرنگەكە بیركردنەوه‌و هوشیاربوونە‬ ‫بەو بڕیارەی كە تاكی كورد بە بەڵی یان بە نەخێر دەیدات‪.‬‬ ‫ئەوانەی دەڵێن‪“ ،‬بەڵێ” بۆ ریفراندۆم و سەربەخۆیی كورد‪ ،‬تەنیا لە خۆشەویستی‬ ‫و دڵسۆزییانەوە نییە بۆ كورد‪ .‬ئەم “بەڵێ”یە هەمیشە لە هۆشیارییەوە نەهاتووە و‬ ‫كۆمەڵێكی زۆر كە دەڵێن “بەڵێ” پێش ئەوەی لە گوتنیدا بیریان لە كوردبوونی‬ ‫خۆیان چارەنووسی كورد كردبێتەوە‪ ،‬بیریان لە بەرژەوەندییە تاكەكەسییەكانی‬ ‫خۆیان كردووەتەوە‪.‬‬ ‫ئەوانەی دەڵێن “نەخێر” بۆ ریفراندۆم‪ ،‬تەنیا هۆكارێكی نییە و هۆی جۆراوجۆر‬ ‫لە گوتنی ئەو “نەخێر”ـەدا هەیە‪ .‬لەوانەیە بەشێك لەوانە بەوپەڕی باوەڕەوە بڵێن‬ ‫نەخێر‪ .‬ئەمانەش دەبێت لە یەكتر جیا بكرێنەوە و نەخرێنە یەك ریزەوە‪.‬‬ ‫ی هیچ‬ ‫بۆ نموونە “نەخێر”ی كەســانێك هەیە هۆكارەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوە ‌‬ ‫متمانه‌و هیوایەكیان بە كەســانی سیاســیی و الیەنەكانیان نەماوە كە بتوانن‬ ‫ئــەو بارودۆخە خراپەی هەرێم پێیادا تێدەپەرێت چاكی بكەن‪ .‬ئەم “نەخێر”انە‬ ‫ی هەڵیانبــژاردوون و بەو‬ ‫لە باوەڕنەمانی ئەو كەســانەیە بــەو پەرلەمانتارانە ‌‬ ‫حكوومەتەش كە كاروبــاری هەرێمەكەیان بەڕێوە دەبــات‪ .‬ئەمانە لەوە دڵنیا‬ ‫بوونەتەوە كە دەنگی شەقام لەالیەن ئەندامانی پەرلەمانەوە ناگوێزرێتەوە بۆ ئەو‬ ‫ناوەندەی دەبێت بڕیاری خۆشبەختی و دادپەروەری تیادا بدرێت بۆ تاكی كورد‪.‬‬ ‫ئەوەی نایەتە شــاردنەوە ئەوەیە‪ ،‬نوێنەرانی ئــەم تاكانەی كۆمەڵگە كە دەبێت‬ ‫دەنگیان بگەیەنن بەوانەی لەســەریانە ژیانیان بۆ چاك بكەن‪ ،‬وا دەبینن ئەگەر‬ ‫دەنگیشیان بگات بە شوێنی بڕیار‪ ،‬دەنگەكەیان فەرامۆش دەكرێت و ئەوانیش‬ ‫لەو بارودۆخە خراپەی تیایدا دەژین‪ ،‬وەك خۆیان دەمێننەوە‪.‬‬ ‫كاربەدەســتانی حوكمی و حزبــی و پەرلەمانتاران لە هەرێمی كوردســتاندا‬ ‫ئــەوە نییە هیچ كارێكیان نەكردبێت‪ ،‬ئــەوان كاری زۆریان كردووە‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫كارانەی لە بەرژەوەندی دەسەاڵتبەدەســت و پارەدارەكانــدا كراون‪ ،‬ئەوەندە‬ ‫زۆر و بەرچاون ئەو كارانەیان شــاردووەتەوە كە بۆ خەڵكی بە گشــتی كراون‪.‬‬ ‫ئەم نادادپەروەرییە بیروهۆشــی تاكی كوردی تەنیوه‌و وای كردووە كە پرسی‬ ‫ریفراندۆم و ســەربەخۆیی خۆی وەك پرســێكی چارەنووسساز بیر بچێتەوه‌و‬ ‫فەرامۆشی بكات‪.‬‬ ‫ئەو تاكانە خەیاڵیان هــەر الی ئەوەی ‌ە چۆن تۆڵە لەوانە بكەنەوە كە ئەوانیان لە‬ ‫مافەكانی خۆیان بێبەش كرد و پشــكی شێریان د‌ا بەوانەی خاوەنی كورسی و‬ ‫دەسەاڵت و پارەن‪.‬‬ ‫بێبەشی تەنیا لە پارەو مووچە و موڵكدا نییە‪ ،‬بەڵكو لە دادپەروەری كۆمەاڵیەتی‬ ‫و مافی خوێندن و فێربوون و تەندروستی و بەدەستهێنانی كار بەدی دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەوەی لە كوردســتانی باشوور دەگوزەرێ‪ ،‬چینایەتییەكی ترسناكە و بێباكییە‬ ‫بەرامبەر تاكی بێبەش‪ .‬تاك هەســت بەوە ناكات لە واڵتی خۆیدا وەك هاوواڵتی‬ ‫رێزی لێ بگیرێت‪.‬‬ ‫هەموو پێداچوونەوەیەك بە سیســتەمی حوكمڕانی لە كوردســتانی باشووردا‬ ‫ئەگەر لەســەر بنەمای تاكەكەس و هاوواڵتی نەبێت ئەو یەكدەنگییە لە پرسە‬ ‫چارەنووسسازەكانی وەك ســەربەخۆیی و ریفراندۆم ئاسان نابێت‪ .‬چاكسازیش‬ ‫كاتێك چاكسازییەكی واقیعی و باوەڕ پێكراو دەبێت كە لە لووتكەی هەڕەمەكەوە‬ ‫دەست پێ بكات‪ .‬ئەڵمان گوتەنی‪ :‬ئەگەر ویستت بزانیت ئەو ماسییەی گرتووتە‬ ‫كەڵكی خواردنی هەیە‪ ،‬دەبێت ســەیری ســەری ماســییەكە بكەیت‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ســەرەكەی بۆگەنی كردبێت ئەوە دەبێت هەمووی فڕێ بدەیت چونكە كەڵكی‬ ‫خواردنی نەماوە‪.‬‬ ‫لــەم بارودۆخە سیاســی و كۆمەاڵیەتــی و ئابوورییە خراپــەی هەرێمدا كە‬ ‫بێباكییەكی زۆری دەســەاڵتداران لە بەرامبەر ژیانی تاكەكەســدا دەبینرێت‪،‬‬ ‫دەبێــت وا لە تاكەكان بكات هوشــیارانە مامەڵە لەگــەڵ ریفراندۆمدا بكەن و‬ ‫دەنگی خۆیان لەو پرسە چارەنووسســازەدا بە سەپاندنی مەرجەكانی خۆیەوە‬ ‫بۆ باشــتركردنی ژیانی وەك تاكەكەسێك بەكار بێنێ‪ .‬تاكی كورد لەبری ئەوەی‬ ‫بكەوێتە ژێر كاریگەریی ئەو شەپۆلەی هەرزەیی سیاسی كەسانێك بەمەبەستی‬ ‫هێنانه‌پێشــەوەی خۆیان دروســتیان كردووه‌‪ ،‬دەبێت كار لەسەر ئەوە بكەن‬ ‫چۆن مەرجەكانی خۆیان بەو شــێوەیە دابڕێژن پێوەســتیان بكات بە پرسەی‬ ‫دەنگدانەوە بە جۆرێك لە دوای دەنگدان لەالیەن دەســەاڵتەوە بیر نەچنەوه‌و‬ ‫پشتگوێ نەخرێن‪.‬‬ ‫واتە دەبێت ئەوان دەنگ بــە “بەڵێ” بدەن‪ ،‬بەاڵم بەو مەرجانەوە كە هەیانە‪ .‬بۆ‬ ‫ئەوەی مەرجەكانیشیان فەارمۆش نەكرێت‪ ،‬دەبێت بەشێوەیەك مەرجەكانیان‬ ‫گرێ بدەن بــە دەنگەكەیانــەوە كە ســەركەوتنی دەنگێ “بەڵــێ” وا بكات‬ ‫مەرجەكانیان لەالیەن دەسەاڵتەوە فەرامۆش نەكرێ‪ .‬ئەوان دەبێت لەگەڵ ئەو‬ ‫سیاســییانەدا دەنگ بە “بەڵێ” بدەن كە جێبەجێكردنی مەرجەكانی ئەوانیان‬ ‫بەقەدە ‌ر سەركەوتنی “بەڵێ” لەال گرنگە‪.‬‬ ‫دەبێت لە سەرانســەری هەرێمدا بەرەیەكی مەدەنی (مێیینە و نێرینە‪ ،‬گەنج و‬ ‫بەتەمەن) دروســت بكرێت دوور لەوانەی چەندان ساڵە بە ناوی جۆراوجۆری‬ ‫وەك تەكنۆكرات و رۆشنبیر و ئەكادیمی خۆیان بردووەتە پێشەوه‌و بەهای ئەو‬ ‫الپەڕانەی نەبووە كە راپۆرتەكانیان لەسەر نووسیوە‪.‬‬ ‫كاری ئەم بەرەیە ئەوە دەبێت‪:‬‬ ‫‪ -١‬هەموو ئەوانەی ماوەی ســااڵنی رابوردوو دەســەاڵتیان بەدەســت بووە‪ ،‬چ‬ ‫بەهۆی پلەیەكی حزبییەوە‪ ،‬چ بەهــۆی وەرگرتنی ئەندامێتی پەرلەمانەوە و چ‬ ‫بەهۆی بوونیان بە وەزیر و بەڕێوەبەری گشتی‪ ،‬لێپرسینەوە و هەڵسەنگاندنیان‬ ‫بــۆ بكرێت‪ ،‬چییان كردووە و پالنی كارییان چی بووە و بە چ رێگەیەك لەســەر‬ ‫كورد و تێگەیشتنی كۆمەڵگەی مەدەنی كاریان كردووە‪.‬‬ ‫‪ -٢‬ئەوانەی لە خاڵی یەكەمدا جێی متمانە بن و باوەڕ بە بەرنامە و پالنی كاریان‬ ‫بكرێت‪ ،‬دەتوانن بۆ دامەزراوەی نوێی كوردستان بێنەوە ناو هەڵبژاردن‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ئەو كەســانەی دەكرێنە دەسەاڵتبەدەســتی حزبی‪ ،‬خاوەن پلەی بەرز لە‬ ‫پەرلەمان و حكوومەتدا‪ ،‬دەبێت ببنە كەسانێكی شووشەیی‪ .‬واتا دەبێت هەموو‬ ‫موڵــك و دەســەاڵت و پارە و هتد بخەنــە ڕوو‪ .‬بۆ ئەوەی گەندەڵی لە ســەری‬ ‫ماسییەكەوە چارەسەر بكرێت‪.‬‬ ‫‪ -٤‬لیژنەی چاودێری بۆ ئەم هەموو دەزگایانە دروست بكرێت و راپۆرتی سااڵنەی‬ ‫خۆی بداتە بەرەی كۆمەڵگەی مەدەنی‪.‬‬ ‫كورد كاتی زۆر لەدەســت چــوو بە ملمالنــێ و ناشــیرینكردنی یەكترەوە‪.‬‬ ‫لەبری وێرانكردنی بەردەوام‪ ،‬دەبێت گفتوگۆ لەســەر داڕشتنی بەرنامەیەك بۆ‬ ‫داهاتووەیەكی رەخنەهەڵگری دروستكەر بێتە كایەوە‪.‬‬

‫هێزی پێشمەرگەی كوردستان لەسەر‬ ‫پڕۆژەیەكی هاوپەیمانان كە لە ‪ 35‬خاڵ‬ ‫پێك هاتووە‪ ،‬ڕێــك دەخرێتەوە و بڕیار‬ ‫وایە لە دوو هەفتەی ئایندەدا پڕۆژەكە‬ ‫بكەوێتــە بــواری جێبەجێكردنەوە‪،‬‬ ‫بەرپرسان و فەرماندەكانی پێشمەرگە‬ ‫ئاماژە بــە ســەركەوتوویی پڕۆژەكە‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫هێزی پێشــمەرگەی كوردســتان تا‬ ‫ئێســتە لەڕووی ڕێكخستنەوە گلەیی‬ ‫لەســەرە‪ ،‬بەاڵم لە ماوەی دوو ساڵی‬ ‫ڕابردوودا كە ئــەو هێزە بەرگرییەكی‬ ‫بوێرانــەی بەرامبــەر داعــش كرد‪،‬‬ ‫بووە جێــی ســەرنجی هاوپەیمانان‪،‬‬ ‫بۆیە هاوكاری ســەربازی و مەشق و‬ ‫چەكیان پێشكەش كرد و ئێستەیش‬ ‫بە پڕۆژەیەكــی ‪ 35‬خاڵی دەیانەوێت‬ ‫هاوكاریی هێزی پێشمەرگە بكەن تا‬ ‫بە تەواوی ببن بە هێزێكی ڕێكخراو و‬ ‫نیزامی‪.‬‬ ‫هەڵگــورد حیكمــەت بەرپرســی‬ ‫ڕۆشــنبیری و ڕاگەیاندنی وەزارەتی‬ ‫پێشــمەرگە‪ ،‬بۆ “وشە”ـــی ئاشكرا‬ ‫كــرد‪ ،‬پڕۆژەكــەی هاوپەیمانــان بۆ‬ ‫وەزارەتی پێشمەرگە لە دوو هەفتەی‬ ‫ئایندەدا بە تەواوەتی دەكەوێتە بواری‬ ‫جێبەجێكردنــەوە‪ .‬دووپاتی كردەوە‬ ‫“بە هاوپەیمانانمان گوتووە هاوكاری‬ ‫رژد و زیاتــری هێــزی پێشــمەرگە‬ ‫بكــەن و داوامــان كــردووە هەموو‬ ‫ڕێككەوتنەكانــی نێوانمــان لەبارەی‬ ‫هێزی پێشمەرگە نوێ بكەینەوە‪”.‬‬

‫هەریــەك لــە ئەمەریــكا‪ ،‬ئەڵمانیا و‬ ‫بەریتانیــا ئــەو هێزانــەن كە ســێ‬ ‫پڕۆژەیان بۆ ڕێكخستنەوەی وەزارەتی‬ ‫پێشمەرگە هەبوو و وەزارەتیش خۆی‬ ‫پڕۆژەیەكی هەبوو‪ ،‬بــەاڵم هەر چوار‬ ‫پڕۆژەكە كران بە پڕۆژەیەكی ‪ 35‬خاڵی‬ ‫و لە ‪ 14‬بەش پێك هاتــووە‪ .‬پڕۆژەكە‬ ‫لەالیــەن وەزارەتــی پێشــمەرگە‪،‬‬ ‫ئەنجوومەنی وەزیران و سەرۆكایەتی‬ ‫هەرێمەوە قبووڵ كراوە‪.‬‬ ‫عەبدواڵ مەحمــوود ئەندامی لیژنەی‬ ‫پێشمەرگە لە پەرلەمانی كوردستان‪،‬‬ ‫باســی لەوە كرد پڕۆژەی یەكخستنی‬ ‫هێــزی پێشــمەرگەی كوردســتان‬ ‫كەوتووەتە بواری جێبەجێكردنەوە و‬ ‫لە ماوەی كەمتر لە ساڵێكدا بەشێكی‬ ‫بەرچــاوی هێــزی پێشــمەرگەی‬ ‫كوردستان یەك دەخرێن‪.‬‬ ‫مەحموود بە”وشــە” دەڵێ‪“ ،‬سەرەتا‬ ‫لیواكانی سەربە وەزارەتی پێشمەرگە‬ ‫یەك دەخرێــن و دواتریش یەكەكانی‬ ‫‪ 80‬و ‪ 70‬سەربە یەكێتی و پارتی‪”.‬‬ ‫بەپێــی زانیارییەكانــی بەردەســت‬ ‫“وشــە”‪ ،‬تــا ئێســتە نزیكــەی ‪50‬‬ ‫هــەزار پێشــمەرگە لــە ‪ 12‬لیــوادا‬ ‫ڕێــك خراونەتــەوە و بڕیــار وایە بە‬ ‫جێبەجێكردنــی پڕۆژەكــە‪ ،‬تەواوی‬ ‫هێزی پێشــمەرگەی كوردستان ڕێك‬ ‫بخرێنــەوە و بخرێنە ســەر وەزارەتی‬ ‫پێشــمەرگە و هیــچ هێزێكی حزبی‬ ‫نەمێنێت‪.‬‬ ‫قارەمانێتی هێزەكانی پێشــمەرگەی‬ ‫كوردســتان لە شــەڕی دژی داعشدا‬ ‫وای لە هاوپەیمانــان و واڵتانی زلهێز‬ ‫كرد بەرەو پیری پێشمەرگە بێن و بە‬

‫هاوكاری تەواوەتی چەك و مەشقیان‬ ‫بكەن و ببن بە هۆكارێكیش كە هێزی‬ ‫پێشــمەرگە بە تەواوی یەك بخرێن و‬ ‫ببن بە هێزێكی نیزامی مەشقپێكراو و‬ ‫پڕچەك و ئامادە‪.‬‬ ‫هەڵگورد حیكمەت ئاشــكرای كرد‪،‬‬ ‫پڕۆژەكــە ڕەزامەنــدی وەزارەتــی‬ ‫پێشــمەرگە‪ ،‬ئەنجوومەنی وەزیران و‬ ‫سەرۆكایەتیی هەرێمی وەرگرتووە‪.‬‬ ‫پەرلەمانی كوردستان لە ساڵی ‪2014‬دا‬ ‫بە بڕیاری ژمارە ‪ 19‬یەكخستنی هێزی‬ ‫پێشــمەرگەی ڕاگەیاند لــە ماوەی‬ ‫شــەش مانگدا‪ ،‬بەاڵم بەهۆی ئاڵۆزی‬ ‫و ئەستەمیی پرسەكە و سەرهەڵدانی‬ ‫شــەڕی داعش‪ ،‬بڕیارەكــە جێبەجێ‬ ‫نەكرا‪.‬‬ ‫عەبدواڵ مەحمــوود ڕوونی كردەوە‬ ‫كــە پڕۆژەكەی ئەم جــارە هەریەك‬ ‫لە یەكێتــی و پارتی بــە تەواوەتی‬

‫پەســندیان كردووە و مەبەســتیانە‬ ‫ئــەو كارە بكرێت‪ .‬ئەوەیشــی گوت‪،‬‬ ‫“دوای بڕیارەكــەی پەرلەمــان‪،‬‬ ‫یەكێتی و پارتی كێشــەیان لەگەڵ‬ ‫میكانیزمی چۆنیەتیی یەكخســتنی‬ ‫هێزی پێشــمەرگە هەبــوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێستە میكانیزمەكە بە پەسندكراوی‬ ‫هەردووال بوونی هەیە‪”.‬‬ ‫وەزارەتــی پێشــمەرگە خاوەنی ‪18‬‬ ‫لیوای پێشــمەرگەیە‪ ،‬یەكەی ‪70‬ی‬ ‫هێزەكانی پێشــمەرگە كە ســەر بە‬ ‫یەكێتیی نیشــتمانیی كوردستانن‪،‬‬ ‫زیاتر لــە ‪ 75‬هەزار پێشــمەرگەی‬ ‫هەیە و یەكەی ‪ 80‬كە سەر بە پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردســتانە زیاتر لە ‪90‬‬ ‫هەزار پێشــمەرگەی هەیــە‪ ،‬بڕیارە‬ ‫ســەرجەمیان لە هێزێكــی نیزامی‬ ‫ســەر بە وەزارەتی پێشمەرگەدا یەك‬ ‫بخرێن‪.‬‬

‫سبەی سێیەمین ساڵوەگەڕی ‪174‬ـمین‬

‫هێرشی قڕكردنی ئێزیدییەكان‬

‫وشە‪ /‬رامیار جەواد‬ ‫ڕۆژی سێی ئابی ساڵی ‪ 2014‬چەكدارانی‬ ‫داعش هێرشــێكی كتوپڕیان كردە سەر‬ ‫دەڤــەری شــنگال و ژمارەیەكی زۆری‬ ‫ئێزیدییان كوشــتوبڕ كــرد‪ ،‬نزیكەی ‪75‬‬ ‫هەزار كەسی سڤیل ئاوارەی سنوورەكان‬ ‫بوون و ڕووەو چیای شــنگال ڕۆیشتن‪،‬‬ ‫هەروەهــا ‪ 400‬هــەزار ئێزیــدی بەرەو‬ ‫سنووری پارێزگای دهۆك كۆچیان كرد‪ .‬تا‬ ‫ئێستەیش ســێ هەزار كچ و ژنی ئێزدی‬ ‫چارەنووسیان نادیارە‪.‬‬ ‫عەزیــز شــركانی بەرپرســی بنكــەی‬ ‫اللــش لە هەولێر‪ ،‬ئاشــكرای دەكات كە‬ ‫كارەساتی شــنگال یەكەم جار نییە ڕوو‬ ‫دەدات‪ ،‬بەڵكو بــە گوتەی ئەو “‪174‬مین‬ ‫جارە شــنگالییەكان بەكۆمەڵ كوشتوبڕ‬ ‫دەكرێــن‪ ،‬ئــەوە هەڵەیــە دەگوترێــت‬ ‫ئێزیدییــەكان تا ئێســتە ‪ 74‬جار هەوڵی‬ ‫قڕكردنیان دراوە‪ ،‬چونكە لە مێژوودا هەیە‬ ‫كە ژمارەی كوشتار لە ئێزیدییەكان بووە‬ ‫بە ‪ 100‬و جارێكی تر لە یەكەوە دەســت‬ ‫پێ كراوەتەوە”‪.‬‬

‫عەزیز بۆ “وشە”دەڵێ‪“ ،‬لە ‪ 14‬ئابی ساڵی‬ ‫‪ 2007‬كە چەنــد بارهەڵگرێك خۆیان لە‬ ‫گردعوزێری سەربە شــنگال تەقاندەوە‪،‬‬ ‫نزیكەی ‪ 300‬هاوواڵتیی ئێزیدی شەهید‬ ‫بوون و ‪ 700‬هاوواڵتیی تر بریندار بوون‪،‬‬ ‫تا ئێستە ئەم شارۆكەیە وێرانە و بەتەواوی‬ ‫چــاك نەكراوەتــەوە‪ ،‬چونكــە ئاســتی‬ ‫تەقینەوەكە زۆر بەرز بوو بەشــی زۆری‬ ‫ناوەندە ڕۆشنبیرییەكانی شارەكەی وێران‬ ‫كرد”‪.‬‬ ‫شــڕكانی دەڵێ‪“ ،‬ئێزیدییــەكان دەبێت‬ ‫باجی چیتر بدەن كە هەر كوشتوبڕیان لێ‬ ‫دەكرێت‪ ،‬لە كارەســاتی شنگال چەندان‬ ‫شــێخ و كەســایەتیی ئاینــی گرنگمان‬ ‫لە دەســت دا و بەردەوام ئەم كارەســاتە‬ ‫دووبــارە دەبێتەوە‪ ،‬تەنیا ئــەوەی هەیە‬ ‫ئێزیدییــەكان لە كوردســتان بە ئارامی‬ ‫ماونەتەوە ژیانیان پارێزراوە”‪.‬‬ ‫لە هێرشــەكانی داعش بۆ ســەر شنگال‬ ‫زیاتر لــە ‪ 60‬پەرســتگەی ئێزیدییەكان‬ ‫خاپوور كران و ئێســتەش چارەنووســی‬ ‫هەندێك لە هاوواڵتییانی ئێزیدی نادیارە‬ ‫كە ئــەو زانیارییانەی هەمانــە‪ ،‬براون بۆ‬ ‫لیبیا و ئەفغانستان و یەمەن‪ .‬ئەمە گوتەی‬

‫بەرپرسی بنكەی اللش لە هەولێرە‪.‬‬ ‫باژێــڕی شــنگال (‪ 142‬كــم رۆژئاوای‬ ‫مووســڵ) یەكێكــە لــە ناوچــە جــێ‬ ‫ناكۆكەكانــی نێــوان حكوومەتی ناوەند‬ ‫و كوردســتان‪ .‬دەیان هــەزار هاوواڵتی‬ ‫ئێزدی لە ســێی ئاب‪/‬ئۆگەستسی ‪2014‬‬ ‫بەهــۆی پەالماری تیرۆرســتی (داعش)‬ ‫روویان لە چیای شــنگال كرد و گیریان‬ ‫خوارد تا لــە ‪ 10‬هەمــان مانگ رێگەی‬ ‫گەیشــتنی كۆمەكیان بۆ كرایەوە‪ .‬دواتر‬ ‫هێــزی پێشــمه‌رگه‌ی كوردســتان به‌‬ ‫سه‌رپه‌رشتیی مه‌سعوود بارزانی سه‌رۆكی‬ ‫هه‌رێمه‌كه‌یان‪ ،‬رۆژی ‪ 17‬كانوونی یه‌كه‌م‪/‬‬ ‫دیســێنبه‌ری ‪ 2014‬كــ ‌ه رۆژی ئــااڵی‬ ‫كوردستانیشه‌‪ ،‬هێرشییان بۆ ئازادكردنی‬ ‫ناوچه‌كانی ژێرده‌ستی داعش ده‌ست پێ‬ ‫كرد و ســێ رۆژ دواتر چوون ‌ه ده‌روازه‌ی‬ ‫شــارۆكه‌ی شــنگال‪ .‬ل ‌ه ‪13‬ی تشرینی‬ ‫دووه‌م‪/‬نۆڤێمبه‌ری ‪ 2015‬شــنگال به‌بێ‬ ‫زیانی پێشمه‌رگ ‌ه و ل ‌ه كرده‌یه‌كی خێرادا‬ ‫ب ‌ه ته‌واوی ئازادكرا‪.‬‬ ‫الی خۆیەوە حوســێن قائیدی بەرپرسی‬ ‫نووسینگەی ڕزگاركردنی ئێزیدییەكان لە‬ ‫حكوومەتی هەرێمی كوردستان ئاشكرای‬

‫دەكات‪ ،‬ئێســتە زیاتــر لە ســێ هەزار‬ ‫ئێزیدی چارەنووسیان نادیارە و لە هەوڵی‬ ‫بەردەوامن بۆ ڕزگاركردنیان‪.‬‬ ‫قائیدی بۆ “وشــە” ئەوەی خســتە ڕوو‬ ‫“سێ هەزار هاوواڵتیی ئێزیدی تا ئێستە‬ ‫ڕزگار كراون و نزیكەی ســێ هەزار و ‪70‬‬ ‫هاوواڵتیــش مــاون ڕزگار بكرێن‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەمــوو هەوڵێكمان دەخەینــە گەڕ بۆ‬ ‫ڕزگاركردنیان یان دۆزینەوەیان”‪.‬‬ ‫قائیدی دەڵێ‪“ ،‬پێشبینیمان دەكرد زیاتر‬ ‫لــە ‪ 600‬هاوواڵتیی ئێزیدی لە مووســڵ‬ ‫ڕزگار بكرێن‪ ،‬كەچی تا ئێســتە تەنیا ‪70‬‬ ‫هاوواڵتی دۆزراونەتەوە‪ ،‬بۆیە هیوایەكمان‬ ‫بە ڕزگاركردنەوەی تەلەعفەر و حەویجەیە‬ ‫كە بەشێك لە ئێزیدییەكان ڕزگار بكرێن”‪.‬‬ ‫بەپێــی دواییــن ئامــاری وەزارەتــی‬ ‫شــەهیدان و ئەنفالكراوان‪ ،‬نزیكەی ‪30‬‬ ‫گۆڕی بەكۆمەڵ لە شنگال و گوندەكانی‬ ‫دەوروبەری دۆزراونەتەوە و گەورەترینیان‬ ‫لە گونــدی “كۆجۆ”یە كــە ژمارەیەكی‬ ‫زۆری پیاو و منداڵی تیادا كوژراوە‪.‬‬ ‫ســەمەد ئارزیــن مێژوونووســێكی‬ ‫ئێزیدیی‪ ،‬ئاماژە بــەوە دەكات‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫توانــەوەی بەســتەڵەكی زەوی‪،‬‬ ‫ئێزیدییــەكان لە اللش ژیــاون و پێگە‬ ‫و بنكــەی ســەرەكییان ئــەوێ بووە‪،‬‬ ‫ئەمــەش ســەرەتای دروســتبوونی‬ ‫مێژووی ئێزیدییە‪ .‬ئەم مێژوونووســە بۆ‬ ‫“وشە” گوتی “ئێزیدییەكان ئێستە دوو‬ ‫نیشتمانیان هەیە‪ ،‬یەكێكیان كوردستانە‬ ‫و ئەوەی تریشــیان ئەڵمانیایە‪ ،‬چونكە‬ ‫زۆرترین ژمارەی ئێزیدی لەم دوو شوێنە‬ ‫دەژین”‪.‬‬ ‫ئارزین زیاتــر دەڵێ‪“ ،‬لە دەســتپێكی‬ ‫شەڕی ســووریا ‪ 50‬هەزار ئێزیدی لەو‬ ‫واڵتە هەبوون‪ ،‬بەاڵم ئێستە چوار هەزار‬ ‫ئێزیدی ماون‪ ،‬ئەوەی هاتووەتە هەرێمی‬ ‫كوردســتان و ئەوەی تریــش كۆچی‬ ‫كردووە بۆ ئەڵمانیــا‪ ،‬ئێرانیش كەمتری‬ ‫بــە ئێزیدییــەكان نەكــردووە بەراورد‬ ‫بە داعــش‪ ،‬چونكە چەوســاندنەوەیان‬ ‫بەردەوامی هەیە و بەشــی زۆریان ئەم‬ ‫واڵتەیان جێ هێشتووە”‪.‬‬

‫بەهۆی نەبوونی كامڵنەبوونی بەرهەمی ناوخۆ‪،‬‬ ‫كوردســتان بازاڕێكی باشی ســاغكردنەوەی‬ ‫كااڵی واڵتانە كە بەلێشــاو لە سنوورەكانیەوە‬ ‫هاوردە دەكرێن و بەهەشتێكیشە بۆ بازرگانان‪،‬‬ ‫كە كااڵی ســتۆك و خراپ بــە نرخی هەرزان‬ ‫دێنن و بە قازانجی باش لە بازاڕەكانیدا ســاغی‬ ‫دەكەنەوە‪.‬‬ ‫بازاڕەكانی كوردســتان كە پڕ لە كااڵی ستۆك و‬ ‫كوالیتی خراپن و بەردەوامیش هاوردە دەكرێن‪،‬‬ ‫هیچ نیشــانەیەك نییە كوالیتی باش و بەرز‪ ،‬لە‬ ‫كااڵی بێ كوالیتی و ستۆك جیا بكاتەوە‪ ،‬مەگەر‬ ‫نرخ‪ ،‬بۆ ئەوەش لە بۆشایی كار پێنەكردنی یاسای‬ ‫مافی بەكاربەر‪ ،‬بازرگان دەتوانێت خراپترین بە‬ ‫بەرزترین نرخ بفرۆشێ‪ .‬بە بیانووی ئەوەی گوایە‬ ‫هەموو مادەیەك لە ســنوورەكان پشكنینیان بۆ‬ ‫دەكرێت و بەپێی مەرجەكان هاوردە دەكرێن‪،‬‬ ‫كەس نییە بەدواداچوون و چاودێری بازاڕ بكات‬ ‫و لە كااڵ خراپەكان پاكی بكاتەوە‪.‬‬ ‫هەڵبــەت ئــەو كەموكــوڕی و كااڵ خراپانەی‬ ‫بازاڕی كوردستان لە كاتێكدا بووە كە دەستەی‬ ‫پێوانەسازیی كۆنتڕۆڵی جۆری و پێنج كۆمپانیای‬ ‫جیهانی خەریكی پشكنینی پێشوەختە بوون و‬ ‫لە ســنوورەكان وردبینییان دەكرد‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬

‫‪2017/‬‬ ‫(‪ ، )195‬چوارشەم‪2017/7/8/262 ،‬‬ ‫ژمارە (‪)196‬‬

‫دەســتەی پێوانەســازیی كۆنتڕۆڵــی جۆری‬ ‫كوردستان كە ئەركیان چاودێریكردنی كااڵی‬ ‫خراپ و ســتۆك و ڕێگرییە لە هاوردەكردنیان‬ ‫بۆ كوردســتان‪ ،‬زیاتــر لە پێنــج مانگە بەپێی‬ ‫بڕیارێكــی ئەنجوومەنــی وەزیــران‪ ،‬داریــان‬ ‫لەســەر بەرد دانەناوە و لە ســنوورەكان چەند‬ ‫كااڵیەك بێ پشــكنین دێنە ژوورەوە‪ .‬ئێســتە‬ ‫كە لە ســنوورەكان كوالێتــی كۆنتڕۆڵ بوونی‬ ‫نییە‪ ،‬بەگوتەی بەڕێوەبەرێكی دەســتەكە‪ ،‬ئەو‬ ‫كااڵیانەی لەو ماوەیەدا هــاوردە كراون‪ ،‬بەژێر‬ ‫كۆنتڕۆڵی جۆریدا تێپەڕ نەبوون‪.‬‬

‫زیاتر لە پێنج مانگە ئەوەش نەماوە‪.‬‬ ‫لە ڕابــردوودا بــۆ بەرزكردنــەوەی كوالیتی و‬ ‫ڕێگری لە كااڵی خراپ و ستۆك‪ ،‬لە ساڵی ‪٢٠٠٧‬‬ ‫دەستەی پێوانەسازیی كۆنتڕۆڵی جۆری دامەزرا‪.‬‬ ‫ئەو دەستەیە بە ســەرووی ‪ ٥٠٠‬كارمەندەوە لە‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٢‬گرێبەستی لەگەڵ سێ كۆمپانیای‬ ‫جیهانی بۆ پشــكنینی پێشــوەختەی كااڵكان‬ ‫واژوو كرد‪ ،‬دواتر ژمارەیان بووە پێنج كۆمپانیا‪.‬‬ ‫ئەو كۆمپانیا جیهانییانە پشكنینی پێشوەختەی‬ ‫‪ ٣٥٠‬كەرەستەی وەك (ژمارەیەك جۆری خۆراك‪،‬‬ ‫كەلوپەلــی كارەبایی بەگشــتی‪ ،‬ئۆتۆمبێل و‬ ‫پارچەكانی یــەدەگ‪ ،‬كەلوپەلی بیناســازی‪،‬‬ ‫پێداویســتییەكانی جوانــكاری‪ ،‬كااڵكانــی‬ ‫پاككردنەوە و هتد‪ )...‬لە ئەستۆ بوو‪ .‬ئەوكات هەر‬ ‫كااڵیەك داوای هەناردەی پێشكەش دەكرا‪ ،‬ئەو‬ ‫كۆمپانیایانە كە نووسینگەیان لە هەموو واڵتانی‬ ‫پیشەســازی هەیە‪ ،‬لە كارگەی دروستكردندا‬ ‫پشــكنینیان بۆ دەكرد و مۆڵەتــی هەناردەی‬ ‫دەدا‪ .‬دواتر لە خاڵە سنوورییەكان بە هاوبەشی‬ ‫كارمەندی دەستەی پێوانەســازیی كۆنتڕۆڵی‬ ‫جۆری كوردستان وردبینی لەسەر مۆڵەتەكان‬ ‫دەكرایەوە و كااڵكان دەهاتنە ژوورەوە‪.‬‬ ‫هەڤاڵ مەحموود بەڕێوەبەری بەشــی كوالیتی‬ ‫كۆنتڕۆڵ لە دەســتەی پێوانەسازیی كۆنتڕۆڵی‬ ‫جــۆری كوردســتان ڕای دەگەیەنێ‪ ،‬نزیكەی‬ ‫پێنج مانگــە كۆمپانیاكان نەمــاون و كوالیتی‬ ‫كۆنتڕۆڵ هیچ رۆڵێكی لە خاڵە سنوورییەكانی‬ ‫كوردستاندا نییە‪ .‬ئەو بۆ “وشە” دەڵێ‪“ ،‬ئێستە‬ ‫بەهیچ شــێوەیەك كوالیتی كۆنتڕۆڵ بەرپرس‬ ‫نییە لــە هــاوردەی كااڵكان‪ ،‬لەبەرئەوەی بە‬ ‫فلتەری دەستەكەماندا ڕەت نابن”‪.‬‬ ‫بە‌بــڕوای هەڤاڵ‪ ،‬ئەوە كارێكی “نادروســت و‬ ‫ناتەندروستە” كە دیار نییە تاكەی بەو شێوەیە‬ ‫بەردەوام دەبێت و دەڵێ‪“ ،‬لەو وادەیەوە هەرچی‬ ‫كااڵ بێتە ناو كوردستان‪ ،‬نە پشكنینان بۆ كراوە‪،‬‬ ‫نە چاودێریمان كردووە و لە كارەكانیش ئاگادار‬ ‫نین”‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ئــەو بەڕێوەبــەرەی دەســتە لەگــەڵ ئەوەی‬ ‫نایشــارێتەوە كوالیتــی كۆنتــڕۆڵ نەیتوانیوە‬ ‫كۆنتڕۆڵــی ‪ %١٠٠‬ببینێ‪ ،‬بــەاڵم دەڵێ‪“ ،‬ئەگەر‬ ‫كارەكانی پێشــتری دەســتە هاوبەش لەگەڵ‬ ‫ئــەو كۆمپانیایانە‪ ،‬توانیبێتــی ‪ %٥٠‬ی كااڵكان‬ ‫كۆنتڕۆڵ بكات‪ ،‬لە كاتێكدا كوردستان تاقیگەی‬ ‫هەر نییە‪ ،‬گەلێك باش بووە‪ ،‬لە كاتێكدا ئێستە لە‬ ‫خاڵە سنوورییەكان تەنیا بەڕێكردنی كااڵكانە”‪.‬‬ ‫بەپێی بڕیــاری ‪ ٧٧٣‬ی ئەنجوومەنی وەزیران‬ ‫لــە ڕێكەوتــی ‪ ،٢٠١٧/٢/١٩‬بڕیــار دراوە بــە‬ ‫ڕاگرتنــی كارەكانی كۆمپانیاكانی پشــكنین و‬ ‫ڕادەســتكردنی پشكنینی هەموو كەلوپەلەكان‬ ‫بە خاڵە سنوورییەكان‪.‬‬ ‫دكتۆر ســەباح یوســف بەڕێوەبەری دەستەی‬ ‫پێوانەســازیی كۆنتڕۆڵی جــۆری‪ ،‬دەڵێ‪“ ،‬بە‬ ‫بڕیار ئاگادار كراینەوە گرێبەستی كۆمپانیاكانی‬ ‫پشكنین نوێ نەكەینەوە”‪.‬‬ ‫ئێستە كە دەستەی پێوانەســازی و كۆنتڕۆڵی‬ ‫جۆری سڕ كراوە و كاریان نییە‪ ،‬هەڤاڵ مەحموود‬ ‫ئەوە دەخاتە ڕوو “لە دوای ئەو بڕیارە‪ ،‬ئێمە هیچ‬ ‫كارێكمان نییە و بەپێی بڕیارەكەی حكوومەت‬ ‫بێت‪ ،‬بەشــدار دەبین لە چاودێریكردنی خاڵە‬

‫سنوورییەكان‪ ،‬تا ئێستە دەستبەكار نەبووین و‬ ‫نازانین كااڵكان چۆن دێنە ژوورەوە”‪.‬‬ ‫لە بەرامبەردا ساماڵ عەبدوڕەحمان بەڕێوەبەری‬ ‫گشتیی گومرگی كوردستان‪ ،‬ڕای دەگەیەنێ‪،‬‬ ‫ئێســتە كە كۆنتڕۆڵی جۆری بە كۆمەڵگەكانی‬ ‫سەر سنوور سپێردراوە‪ .‬وەك جاران پشكنین بۆ‬ ‫كااڵكان دەكرێت و بگرە رژدتریشن‪.‬‬ ‫ســاماڵ بۆ “وشــە” دەڵــێ‪“ ،‬ئــەوەی بەالی‬ ‫ئێمــەوە گرنگە ئــەو بابەتانەن كە پێوەســتن‬ ‫بە تەندروســتی خەڵكەوە‪ ،‬خــۆراك وەزارەتی‬ ‫تەندروســتی پشــكنینی بۆ دەكات‪ .‬كااڵكانی‬ ‫ڤێتێنەری وەزارەتی كشتوكاڵ دەیكەن‪ .‬كااڵی‬ ‫بیناسازی لە وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە پشكنینی‬ ‫بۆ دەكرێت‪ .‬بۆ ئۆتۆمبێل كۆمەڵێك ڕێوشوێنمان‬ ‫گرتووەتە بەر لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆ و‬ ‫بەپێی ڕێنوێنییەكانی جارانی كوالیتی كۆنتڕۆڵ‬ ‫دێتە ژوورەوە”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەرەكــەی گومــرگ نایشــارێتەوە كە‬ ‫ڕەنگە دوای هەڵگرتنــی كوالیتی كۆنتڕۆڵ لە‬ ‫ســنوورەكان ژمارەیــەك كااڵ هاتبنە ژوورەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕای دەگەیەنێ‪ ،‬هەرزوو فریای كەوتوون و‬ ‫ئێستە سنوورەكانیان كۆنتڕۆڵ كردووە‪ .‬لەبارەی‬

‫كااڵ خراپی ناو بازاڕەكانی كوردســتان‪ ،‬ساماڵ‬ ‫دووپاتی كردەوە “ئەوانە بەهیچ شــێوەیەك بە‬ ‫ســنوورەكانی ئێمەدا نایەنە ژوورەوە‪ ،‬بەڵكو لە‬ ‫بەغدا و الڕێكانەوە دێنە كوردستان”‪.‬‬ ‫بەپێــی زانیارییەكانی “وشــە”‪ ،‬تەنیا لە خاڵی‬ ‫ســنووری ئیبراهیم خەلیل تاقیگەی پشكنین‬ ‫هەیە‪ ،‬بەاڵم بەڕێوەبەری گشتیی گومرگ دەڵێ‪،‬‬ ‫“لە ماوەیەكی كەمدا لە خاڵە ســنوورییەكانی‬ ‫حاجــی ئۆمــەران و پەروێزخــان و باشــماخ‬ ‫دادەنرێت”‪.‬‬ ‫ئێستە بەهۆی زۆری كااڵی خراپ لە بازاڕەكانی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬گومان لە كۆنتڕۆڵی ‪%١٠٠‬ی خاڵە‬ ‫ســنوورییەكانی كوردستان دەكرێ كە دواجار‬ ‫ژینگەی كوردستان و گیرفانی خەڵك و ژێرخانی‬ ‫ئابووری باجەكەی دەدات‪.‬‬ ‫ســاماڵ عەبدوڕەحمان ئاماژە بــە‌دۆخی خاڵە‬ ‫سنوورییەكانی ئێســتە لە ڕووی كوالیتییەوە‬ ‫دەدات بە بــەراوردی جاران و دەڵــێ‪“ ،‬تەنیا‬ ‫چەند كەلوپەلێكی كارەبایی نەبێت كە پێشــتر‬ ‫كۆمپانیاكان بڕوانامەیان وەردەگرت‪ .‬ئێستە لە‬ ‫سنوورەكان پشكنینیان بۆ ناكرێت و ئەویش بە‬ ‫دانانی تاقیگەكان كۆنتڕۆڵ دەكرێن”‪.‬‬

‫كەموكوڕییەكان لەوكاتەوەن كە حزبەكان بە لێشاو خەڵكیان دادەمەزراند‬

‫دۆسیەی پلە تایبەتەكانی پەرلەمان و ئەنجوومەنی‬ ‫وەزیران پڕە لە كەموكوڕیی‬ ‫وشە‪ /‬هەولێر‬ ‫دوای ئەوەی پێشتر “وشە” كەموكوڕی دۆسیەی‬ ‫بەشــێك لــە پلــە تایبەتەكانــی وەزارەتەكانی‬ ‫كوردســتانی باڵو كردەوە‪ ،‬جارێكی تر دەستەی‬ ‫دەســتپاكی هەرێمی كوردســتان وردبینی لە‬ ‫دۆســیەكانی تردا كرد‪ ،‬لەناویاندا دۆســیەی پلە‬ ‫تایبەتەكانی “پەرلەمان و ئەنجوومەنی وەزیران”‬ ‫و بەپێــی راپۆرتەكــەی دەســتپاكی‪“ ،‬پڕن لە‬ ‫كەموكوڕی”‪.‬‬ ‫“ هەندێك لە وەزارەتەكان تەواوی دۆسیەكانیان‬ ‫كەموكوڕیی تێدایە”‬ ‫بەپێی راپۆرتێكی تایبەتی دەســتەی دەستپاكی‬ ‫كوردســتان كە ئاراستەی ســەرۆكایەتییەكانی‬ ‫هەرێمی كوردســتان كراوە و وێنەیەكی دەست‬ ‫“وشــە” كەوتووە‪ ،‬وردبینی ئــەو دامەزراوانەی‬ ‫كوردستانی ئاشكرا كردووە كە بۆ پلە تایبەتەكان‬ ‫ئەنجامی داوە و پەرلەمانتارێكی كوردســتان رای‬ ‫دەگەیەنێت كە بەهۆی حزباییەتەوە كەموكوڕی‬ ‫لە دۆسیەكاندا پەیدا بووە‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتەكەی دەستەی دەستپاكی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬وردبینی لە دۆسیەكانی پلە تایبەتی‬ ‫دیوانی چاودێری دارایی هەرێمی كوردستان كراوە‬ ‫و وردبینی لە دوو دۆســیەدا كراوە و كەموكوڕی‬ ‫تێیــدا بووە‪ ،‬لە دەزگەی مین شــەش دۆســیە‬ ‫وردبینی بۆ كــراوە و چوار دۆســیە كەموكوڕی‬ ‫تێدا بووە‪ ،‬لە دەســتەی مافی مرۆڤ چوار دۆسیە‬ ‫وردبینی بۆ كراوە و یەكیــان كەموكوڕی هەیە‪،‬‬ ‫لە دەســتەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی‬ ‫ئیدارەی هەرێم سێ دۆســیە وردبینی بۆ كراوە‬ ‫دوویان كەموكوڕی هەیە‪.‬‬ ‫هاوكات لە وەزارەتی داد ســێ دۆسیە وردبینی‬ ‫بۆ كراوە و هەرســێكی كەموكــوڕی هەبووە‪ ،‬لە‬ ‫وەزارەتی بازرگانی و پیشەســازی ‪ 14‬دۆســیە‬ ‫وردبینی بۆ كراوە و ‪ 12‬دۆســیەیان كەموكوڕی‬ ‫هەیە‪.‬‬

‫راپۆرتەكەی دەســتەی دەستپاكی ئاماژەی داوە‬ ‫كە لە وەزارەتــی پالندان ‪ 10‬دۆســیە وردبینی‬ ‫بۆ كراوە و پێنج دۆســیە كەموكوڕی هەبووە‪ ،‬لە‬ ‫وەزارەتی پەروەردە ‪ 20‬دۆسیە وردبینی بۆ كراوە‬ ‫و ‪ 11‬دۆســیە كەموكوڕی هەبــووە‪ ،‬لە وەزارەتی‬ ‫تەندروستی ‪ 13‬دۆسیە وردبینی بۆ كراوە و شەش‬ ‫دۆسیە كەموكوڕی هەیە‪.‬‬ ‫هاوكات لــە وەزارەتی رۆشــنبیری و الوان ‪24‬‬ ‫دۆسیە وردبینی بۆ كراوە و ‪ 16‬دۆسیە كەموكوڕی‬ ‫هەیە‪ ،‬لــە وەزارەتی كاروبــاری كۆمەاڵیەتی ‪16‬‬ ‫دۆســیە وردبینی بۆ كــراوە و حەوت دۆســیە‬ ‫كەموكــوڕی هەیــە‪ ،‬لــە وەزارەتــی كاروباری‬ ‫شەهیدان حەوت دۆسیە وردبینی بۆ كراوە‪ ،‬هەر‬ ‫حەوتی كەموكوڕی هەبووە‪.‬‬ ‫“لە وەزارەتی كارەبا ‪ 11‬دۆســیە وردبینی كراوە‬ ‫‪ 10‬دۆســیەیان كەموكوڕی هەبووە‪ ،‬لە وەزارەتی‬

‫كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو ‪ 18‬دۆسیە وردبینی‬ ‫كراوە پێنج دۆسیە كەموكوڕی هەیە‪ ،‬لە وەزارەتی‬ ‫گواســتنەوە و گەیاندن هەشت دۆسیە وردبینی‬ ‫كراوە و ســێ دۆســیەیان كەموكوڕی هەیە‪ ،‬لە‬ ‫وەزارەتــی ئاوەدانكردنەوە و نیشــتەجێبوون ‪14‬‬ ‫دۆســیە وردبینی بۆ كــراوە و حەوت دۆســیە‬ ‫كەموكوڕی هەبــووە‪ ،‬لە وەزارەتــی ئەوقاف ‪12‬‬ ‫دۆسیە وردبینی كراوە و تەنیا یەك دانەیان تەواو‬ ‫بووە‪ ،‬دەســتەی وەبەرهێنان هەشــت دۆســیە‬ ‫وردبینــی كراوە و شــەش دۆســیە كەموكوڕی‬ ‫هەبووە” لە راپۆرتی دەستەی نەزاهەدا هاتووە‪.‬‬ ‫دەســتەكە ئەوەیشــی ئاشــكرا كــردووە‪ ،‬لــە‬ ‫ئەنجوومەنــی وەزیــران ‪ 87‬دۆســیە وردبینی‬ ‫كــراوە و ‪ 54‬دۆســیەیان كەموكوڕییان هەبووە‪،‬‬ ‫لە پەرلەمانی كوردســتان ‪ 45‬دۆسیە وردبینی بۆ‬ ‫كراوە و ‪ 25‬دۆسیە كەموكوڕی هەبووە‪.‬‬

‫“ حزب دەستی لە كەموكوڕیی دۆسیەكان هەیە”‬ ‫نەجیبــە لەتیــف ئەندامی لیژنەی دەســتپاكی‬ ‫لە پەرلەمانی كوردســتان‪ ،‬بە”وشــە” راگەیاند‪،‬‬ ‫زۆربەی ئــەو كەموكوڕییانەی لە دۆســیەی پلە‬ ‫بااڵكانی كوردســتاندا هەیە پێوەندی بەو كاتەوە‬ ‫هەیە كــە لەالیەن حزبەكانەوە بە لێشــاو خەڵك‬ ‫دادەمەزراو پۆست دەبەخشرایەوە”‪.‬‬ ‫زیاتر دەڵــێ‪“ ،‬بەهۆی ئــەوەی دامەزراندنەكان‬ ‫لەالیەن حزبــەوە بــە ئەنجوومەنــی وەزیرانی‬ ‫كوردســتان كراوە‪ ،‬نەدەبوو ئــەو كەموكوڕییانە‬ ‫هەبێــت لــە بڕوانامــە یان لــە تەمــەن یا لە‬ ‫هەرشــتێكی تر‪ ،‬بەڵكو دەبوو یاسایی بن‪ ،‬چونكە‬ ‫ئێســتە ناتوانرێــت دامەزراندنی هیچ كەســێك‬ ‫هەڵبوەشێنرێتەوە”‪.‬‬ ‫ئەو پەرلەمانتارە ئاماژەی دا‪“ ،‬ئێستە ئەو دۆسیانە‬ ‫تووشــی كێشــە بوون و ناتوانرێت چاك بكرێن‪،‬‬

‫چونكە لە بنەڕەتەوە هەر بە كەموموڕی هاتوون”‪.‬‬ ‫الی خۆیەوە د‪ .‬ئەحمەد ئەنوەر سەرۆكی دەستەی‬ ‫دەستپاكی كوردســتان‪ ،‬بە”وشــە”ی راگەیاند‬ ‫كە ئەوان بــەردەوام دەبن لــە چاودێریكردن و‬ ‫پاڵەپەستۆ دروستكردن بۆ چاككردنی دۆسیەكان‪،‬‬ ‫بەهەر جۆرێك بووبێت‪.‬‬ ‫بەپێــی زانیارییەكانــی “وشــە”‪ ،‬كەموكــوڕی‬ ‫دۆســیەی پلــە تایبەتــەكان بڕوانامــە و كاتی‬ ‫دەرچوون و كاتی دامەزراندن دەگرێتەوە‪ .‬پێشتر‬ ‫“وشە” باڵوی كردبووەوە كە پلەی تایبەت هەیە‬ ‫بڕوانامەی نییە‪.‬‬ ‫هــاوكات ئیدریس عەلی شــارەزای كارگێڕی و‬ ‫ئابووری‪ ،‬بە”وشــە”ی راگەیاند‪ ،‬هەر دۆسیەیەك‬ ‫لــە بنەمادا هەڵەی تێدا كرابێت یا بە ئەنقەســت‬ ‫بڕوانامەی تێدا جێگیــر نەكرابێت‪ ،‬ئەوە ناتوانرێ‬ ‫چاك بكرێت‪.‬‬

‫شاسوار عەبدولواحید هەزاران “نەخێر” بۆ “بەڵێ” دەگۆڕێ‬

‫وشە‪ /‬سلێمانی‪ -‬هۆشیار عەلی‬

‫خاوەن پشكەكانی “چاڤی الند” ڕای دەگەیەنن‪،‬‬ ‫شاســوار عەبدولواحید مافی خاوەن پشكەكانی‬ ‫خــواردوون‪ ،‬چۆن دەتوانێت متمانەی سیاســی‬ ‫بەدەســت بێنێت‪ ،‬ژمارەیەك لــەوان ئاماژە بەوە‬ ‫دەكەن “لە بەرامبەر راگەیاندنی كەمپێنی نەخێر‬ ‫بۆ ریفراندۆم لەالیەن شاسوارەوە‪ ،‬ئەوان دەنگ بە‬ ‫بەڵێ دەدەن”‪.‬‬ ‫كاروان بەشــان یەكێــك لە خاوەن پشــكەكانی‬ ‫چاڤی الند‪ ،‬بە”وشــە”ی ڕاگەیانــد‪“ ،‬لەو كاتەوە‬ ‫شاسوار عەبدولواحید بڕیاری داوە هەڵمەتی دژە‬ ‫ڕیفراندۆم بۆ نەخێــر ڕابگەیەنێت‪ ،‬بڕیارم داوە بە‬ ‫بەڵێ دەنگ بدەم”‪.‬‬ ‫بەشــان ئاماژەی دا‪“ ،‬شاســوار بــە ڕاگەیاندنی‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫هەولێر‪ /‬چواس خالید‬

‫پێنج مانگە سنوورەكانی كوردستان‬ ‫كوالێتی كۆنتڕۆڵی كااڵكانی نەماوە‬

‫كوردستانی‬

‫هەڵمەتی نەخێر بۆ ڕیفراندۆم دەیەوێت شــەڕ و‬ ‫ئاژاوە بخاتە ناو سلێمانی‪ ،‬ئەو با یەكەم جار مافی‬ ‫خاوەن پشــكەكانی چاڤی الند بــدات‪ ،‬ئەوكات‬ ‫بەرگری لە مافی سیاسی خەڵكی تر بكات”‪.‬‬ ‫الی خۆیەوە هاوبیر ڕەئووف یەكێكی ترە لە خاوەن‬ ‫پشــكەكان كە بە چوار ملیۆن دینار بەشــداری‬ ‫لە چاڤی الند كردووە‪ ،‬بە”وشــە” گوت “شاسوار‬ ‫بەهیچ شێوەیەك لە بەرژەوەندی خەڵك قسە ناكات‬ ‫و ئامانجێكی تری هەیە‪ ،‬ئەگەر ئەوەندە دڵسۆزی‬ ‫كوردە‪ ،‬با بێت مافی خاوەن پشكەكانی بدات”‪.‬‬ ‫“نازانــم هاوواڵتییــان چۆن متمانە بە كەســێك‬ ‫دەكەن كە مافی نۆ هەزار خاوەن پشــكی چاڤی‬ ‫الندی نەداوە‪ ،‬بەاڵم بانگەشــەی ئەوە بكات مافی‬ ‫پێنــج ملیۆن كەس دەگێڕێتــەوە” رەئووف وای‬ ‫گوت‪.‬‬ ‫سەربەســت ئەحمــەد یەكێــك لــەو خاوەن‬

‫حیشمەتواڵ تەبەرزەدی‪:‬‬ ‫پشكانەی بە پێنج هەزار دۆالر بەشداری كردووە‪،‬‬ ‫بە”وشە”ی ڕاگەیاند‪“ ،‬دژی هەڵمەتەكەی شاسوار‬ ‫عەبدولواحید كە مافی خاوەن پشــكەكانی الیە‪،‬‬ ‫ئێمە دەنگ بە بەڵێ دەدەین بۆ ڕیفراندۆم”‪.‬‬ ‫“دادگا و ئیدارەی ســلێمانی بــە ئەركی خۆیان‬ ‫هەڵنەساون لە بەرامبەر خاوەن پشكەكان‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەو بەهۆی ڕاگەیاندنەكەیــەوە هەرچی بیەوێت‬ ‫دەیــكات كاتێــك یەكێك دژی بووەســتێتەوە”‪،‬‬ ‫ئەحمەد وای گوت‪.‬‬ ‫دووپاتی كردەوە‪“ ،‬كەســێك نەتوانێت چاكسازی‬ ‫لە كۆمپانیاكەیدا بكات و مافی خاوەن پشكەكان‬ ‫بدات‪ ،‬ناتوانێت مافی خەڵكی تر بدات‪ ،‬ئەگەر یاسا‬ ‫هەبووایە لە كوردســتان‪ ،‬دەبوو شاســوار بگیرێ‬ ‫و دادگایی بكرێ‪ ،‬چونكــە كاری ئەو نییە پارەی‬ ‫خەڵك ببات و دژی ڕیفراندۆم بووەستێتەوە”‪.‬‬

‫محەمەد عەبــدواڵ یەكێكــی ترە لــەو خاوەن‬ ‫پشكانەی بە ‪ 27‬ملیۆن دینار بەشداری كردووە‪ ،‬بۆ‬ ‫“وشە” ئاماژە بەوە دەدات كە “مافی خاوەن پشك‬ ‫نادرێت‪ ،‬زیاتر لە سێ ساڵە ئەو پڕۆژەیە كراوەتەوە‬ ‫دوو جار قازانج بەسەر خاوەن پشك دابەش كراوە‪،‬‬ ‫ســەرەتای كردنەوە كە ناوەڕاســتی ‪ 2013‬بوو‪،‬‬ ‫ئیتر دوای ئەوە دوو ســاڵ بەسەر یەكەوە نەدرا‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 2016‬بەحیســاب قازانج دابەش كرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەشێكی بە كارتی چوونە ژوورەوەی ناو پرۆژەكە‬ ‫بوو”‪.‬‬ ‫زیاتر دەڵێ‪“ ،‬شاســوار چۆن دەتوانێت مافی ئەو‬ ‫میلەتە بدات كــە داوای نەخێریان لێ دەكات بۆ‬ ‫ڕیفراندۆم لە كاتێكدا خاوەن پشــكەكان كە الی‬ ‫ئــەون و ژمارەیان كەمە‪ ،‬مافیــان دەخوات‪ ،‬هەر‬ ‫كارێك ئەو بیكات ئێمــە پێچەوانەكەی دەكەین‪،‬‬ ‫چونكە دەیناسین”‪.‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪6‬‬

‫قەرزەكانی سەر عێراق گەیشتە ‪ 111‬ملیار دۆالری ئەمریكی‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫سەرۆكی فراكسیۆنی كۆمەڵ‪ :‬بەغدا دەستی بەسەر‬ ‫بودجەی پێشمەرگە و پارەی جووتیاراندا گرتووە‬

‫ئەحمەد حاجی رەشــید بڕیاردەری لیژنەی دارایی و ئابووری لە پەرلەمانی عێراق لە نامەیەكی‬ ‫تایبەتدا كە ئاراستەی ســەرۆك كۆماری عێراق و نوێنەرانی كوردی لە دەوڵەتی عێراق كردووە‪،‬‬ ‫رای دەگەیەنێت قەرزەكانی عێراق بۆ زیاتر لە ‪ 111‬ملیار دۆالر هەڵكشاون‪ ،‬بەشێك لەو قەرزانەی‬ ‫بەشێوەی شمەك بە عێراق دراون روونكردنەوەیان تێدا نییە و گومانیان لەسەرە و بەشێكی تر لە‬ ‫قەرزە ناوخۆییەكان نایاسایین‪.‬‬ ‫حاجی رەشــید كە هاوكات سەرۆكی فراكســیۆنی كۆمەڵی ئیســامییە لە پەرلەمانی عێراق‪،‬‬ ‫دووپاتی دەكاتەوە‪ ،‬بەغدا پابەند نەبووە بە خەرجكردنی بودجەی پێشمەرگە و پارەی جووتیارانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬لە كاتێكدا هیچ كام لەوانە پێوەست نین بە رێككەوتنەكانی نێوان هەولێر و بەغداوە‪.‬‬ ‫“وشە” لە روانگەی هەســتكردن بە گرنگی ناوەڕۆكی نامەكە و داتاكانی‪ ،‬بە پێویستی دەزانێت‬ ‫دەقی نامەكە وەك خۆی باڵو بكاتەوە‪.‬‬ ‫بەڕێز‪ /‬سەرۆكی كۆماری عێراقی فیدراڵ‬ ‫م‪/‬خوێندنەوەیــەك بــۆ پرۆژەیاســای بودجەی‬ ‫تەواوكاری‬ ‫ساڵوێكی گەرم‪:‬‬ ‫ئاماژە بە یاسای ئیدارەی دارایی و قەرزی گشتی‬ ‫بە ژمارە (‪ )94‬بۆ ساڵی (‪ ،)2004‬بەشی حەوتەم‪-‬‬ ‫بڕگەی پێنج‪ ،‬كە بە دەق دەڵێ‪ :‬یاسای بودجەی‬ ‫گشــتی هەموار دەكرێــت لە رێگەی یاســای‬ ‫بودجەی تەواوكارییەوە‪ ،‬كە حكوومەت ئامادەی‬ ‫دەكات و دەسەاڵتی یاســادانان دەنگی لەسەر‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫بە ئەركی خۆمم زانــی وەك بڕیاردەری لیژنەی‬ ‫دارایــی و نوێنــەری كــورد لــەو لیژنەیە‪ ،‬ئەم‬ ‫تێبینییانەی خوارەوە لەســەر ئەم پرۆژەیاسایە‬ ‫بخەمە بەردەســت نوێنەرانی كورد لە دەوڵەتی‬ ‫فیدراڵی لە هەموو ئاستەكاندا لە پەرلەمانتاران و‬ ‫وەزیر‪ ..‬تا دوایی‪.‬‬ ‫تێبینییە تەكنیكییە گشتییەكان‪:‬‬ ‫یەكەم‪ :‬كــۆی قــەرزە دەرەكییــەكان زیادی‬ ‫كردووە لەبری (‪ )19،609‬ترلیۆن بۆ (‪ )23‬ترلیۆن‬ ‫بەبێ هیــچ روونكردنەوە و ناردنــی وردەكاری‬ ‫ئــەو قەرزانە كە خۆی دەبینێتەوە لە (ســوودی‬

‫قەرزەكان‪ ،‬عمولەكانیان‪ ،‬قیســتەكان‪ ،‬خشتەی‬ ‫دانــەوە و وەرگرتنی گرەنتییــەكان‪ ..‬تا دوایی)‪.‬‬ ‫هەروەها ئەو ئاراســتانەی كــە قەرزەكەی تێدا‬ ‫خەرج دەكرێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بەشــێك لەو قەرزانــە پۆلێن دەكرێن بۆ‬ ‫قەرزی كاش (نەقدی) و لە رێگەی ســندووقی‬ ‫دراوی نێودەوڵەتییــەوە دابیــن دەكرێــن‪،‬‬ ‫دەبێــت عێراق پابەند بێت بــە مەرجەكانی ئەو‬ ‫سندووقەوە‪ ،‬ئەگەر مەرجەكانیش بێ ویژدانیان‬ ‫تێدا بێت‪.‬‬ ‫لەبارەی بەشــی دووەمی قەرزەكان كە قەرزی‬ ‫شــمەكن‪ ،‬دەدرێتە عێراق بەشــێوەی شمەك‬ ‫وەك چــەك و تەقەمەنــی و هەنــدێ پرۆژەی‬ ‫خزمەتگوزاریی‪ ،‬ئەم جۆرەش هیچ جەدوایەكی‬ ‫تەكنیكــی ئابووری روونی بۆ نەكــراوە كە وای‬ ‫كردووە زۆر بە گومان بین بۆ ئەم جۆرە قەرزانە‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬قەرزە گشتییەكانی عێراق گەیشتووەتە‬ ‫(‪ )111‬ملیار دۆالر (‪ )725‬ملیۆن دۆالر كە عێراقی‬ ‫گەیاندووەتــە یەكێك لە واڵتــە قەرزدارەكانی‬ ‫ریزبەندی پێشەوە كە دابەش دەبێت بەسەر (‪)68‬‬ ‫ملیار دۆالر و (‪ )220‬ملیۆن دۆالر قەرزی دەرەكی‬ ‫و (‪ )43‬ملیــار دۆالر و (‪ )505‬ملیۆن دۆالر قەرزی‬ ‫ناوخۆیی‪ .‬زۆربەی راكێشــراوە لە یەدەگی كاش‬

‫(االحتیاگی النقد الدولی) لە ماوەی چەند ساڵی‬ ‫پێشوو‪ ،‬وەك قەرزی ناڕاستەوخۆ كە قەرز كراوە لە‬ ‫بانكە تایبەت و حكوومەتییەكان‪ ،‬بەپێی مادەی‬ ‫(‪ )26‬یاســای بانكی ناوەندی‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫نابێت بانكی ناوەندی قەرز بدات بە حكوومەت‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ :‬خەرجییــە گشــتییەكانی دەوڵەتی‬ ‫فیدراڵی گەیشــتووەتە (‪ )107‬ترلیۆن و شــتێك‬ ‫(بەشــێك) لە كاتێكدا خەرجییە گشتییەكان لە‬ ‫بنچینەدا (‪ )100‬ترلیۆن بووە‪ ،‬بۆیە ئەو خەرجیانە‬ ‫زیادەڕۆیی تێدا كراوە و لەسەر بنەمای داتاكانی‬ ‫وەزارەتی دارایی دانراوە كە دەتوانم بیسەلمێنم‬ ‫داتاكانی ئەو وەزارەتە وردەكارییان تێدا نەكراوە‪.‬‬ ‫گومانی لەسەرە‪.‬‬ ‫پێنجــەم‪ :‬كورتهێنانــی بودجــەی گشــتی‬ ‫گەیشــتووەتە بڕی (‪ )25‬ترلیۆن لــە كاتێكدا لە‬ ‫ئەســڵی بودجەكەدا بــڕی (‪ )21‬ترلیــۆن بووە‪،‬‬ ‫ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە كە ئابووری عێراق بەرەو‬ ‫الوازی دەڕوات و شكســتی حكوومەت نیشان‬ ‫دەدات لەوەی نەیتوانیوە سەرچاوەی داهاتەكانی‬

‫زیاد بكات لە ســێكتەرەكانی تر كــە زۆرترین‬ ‫داهاتیــان هەیــە و وەاڵمدانەوەیــان خێراترە‪،‬‬ ‫ئەمەش یەكێكە لەو هۆكارانەی یاسای بودجەی‬ ‫بۆ بەش كراوە‪ ،‬بۆ بودجەی بنچینەیی و بودجەی‬ ‫تەواوكاری‪ ،‬چونكە بودجەی تەواوكاری بەپێی‬ ‫یاســای دارایی و قەرزی گشــتی لــە كاتێكدا‬ ‫دەكرێــت كــە گۆڕانــكاری ترســناك و كتوپڕ‬ ‫روو بدات لــە ئابووریدا و هەورەها لە پێشــینە‬ ‫نیشــتمانییەكاندا‪ ،‬لە كاتێكــدا هیچ كام لەمانە‬ ‫روویان نەداوە‪ .‬كە نەترسناك بن نە كتوپڕ بن‪.‬‬ ‫شەشــەم‪ :‬لەبــارەی نرحــی بەرمیلــی نەوت‬ ‫گۆڕانكاری دروســت بووە لە (‪ )42‬دۆالر بۆ هەر‬ ‫بەرمیلێك بۆ (‪ )44،40‬دۆالر بــۆ هەر بەرمیلێك‪،‬‬ ‫بەبێ ئــەوەی هیچ لێكۆڵینەوەیەكــی ورد یان‬ ‫ســتاندەرێكی جیهانیان بــاس كردبێت بۆ ئەو‬ ‫زیادەیەی رووی داوە‪.‬‬ ‫لــە كاتێكــدا زۆربــەی نیشــاندەرەكانی كــە‬ ‫دامەزراوەكان پێشبینی پێ دەكەن نرخی نەوت‬ ‫لەمساڵدا لە (‪ )50‬دۆالر تێناپەڕێت‪ ،‬نرخی نەوتی‬ ‫برێنت‪ ،‬وەك زانراویشــە عێراق لەو نرخە كەمتر‬ ‫دەیفرۆشــێت بە بڕی (‪ )7‬دۆالر تا (‪ )8‬دۆالر لەبەر‬ ‫جیاوازی كوالێتی هەردوو نەوتی برێنت و خاوی‬ ‫عێراقی‪.‬‬ ‫حەوتەم‪ :‬سەبارەت بەو گۆڕانكارییانەی كە كراوە‬ ‫مافێكی دەســتووری ئەنجوومەنــی نوێنەران و‬ ‫لیژنەی داراییە ســااڵنە حكوومــەت تانەی لێ‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫تێبینییەكانی شایستەی خەڵكی هەرێمی‬ ‫كوردستان‬ ‫یەكەم‪ :‬لە كاتێكدا بودجەی پێشمەرگە بەشێكە‬ ‫لە بودجەی وەزارەتی بەرگــری و بودجەی ئەم‬ ‫وەزارەتەش بەشــێكە لە بودجەی سیادی‪ ،‬هیچ‬ ‫پێوەندییەكی نییە بە بابەتی رێككەوتنی نەوتی‬ ‫لە نێوان حكوومەتی فیــدراڵ و هەرێمدا‪ ،‬بەاڵم‬

‫حكوومەتی فیدراڵ هیچ بڕە پارەیەكی نەناردووە‬ ‫بــۆ هێزەكانی لەگــەڵ بەشــداری كاریگەریی‬ ‫پێشــمەرگە لە هەموو چاالكییەكانی شەڕدا دژ‬ ‫بە تیرۆریستان‪ .‬بۆیە پێویستە لەسەر حكوومەتی‬ ‫فیدراڵ شایستە داراییەكانی پێشمەرگە بدات‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بودجەی تەرخانكــراو بۆ وزەی كارەبا لە‬ ‫بودجەی حاكیمە تەرخانكراوە و پێوەست نەكراوە‬ ‫بە رێككەوتنی نەوتی نێوان هەرێم و حكوومەتی‬ ‫فیدراڵ‪ ،‬بەڵكو پێوەستە بە رەزامەندی سەرۆكی‬ ‫ئەنجوومەنی وەزیرانەوە‪ ،‬تا ئەم ساتەش هیچ بڕە‬ ‫پارەیەكی بۆ وزە رادەســتی هەرێــم نەكردووە‪.‬‬ ‫بۆیە پێویستە حكوومەتی فیدراڵ پابەندی خۆی‬ ‫جێبەجێ بكا‪.‬‬ ‫سێیەم‪ :‬شایســتە داراییەكانی جووتیاران كە لە‬ ‫بودجەی حاكیمە تەرخان كراوە‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك‬ ‫خەرج نەكراوە و حكوومەتی فیدراڵ كەمتەرخەم‬ ‫بووە‪ ،‬شایستەكانی رادەستی جووتیارانی هەرێم‬ ‫نەكردووە بۆ ســاڵەكانی (‪ 2016 ،2015 ،2014‬و‬ ‫‪ )2017‬لە كاتێكدا ئەم شایستانە پێوەست نین بە‬ ‫هیچ رێككەوتنێكەوە‪ ،‬تەنیا رادەستكردنی گەنم‬ ‫مەرج بووە كە جووتیاران جێبەجێیان كردووە‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬لەبارەی گواســتنەوەب پارە (المناقالت)‬ ‫كە دوو بڕ پارە تەرخان كراوە بۆ هەردوو پارێزگای‬ ‫كەركووك بەبڕی نزیكەی (‪ )20‬ملیار دینار و بڕی‬ ‫(‪ )1‬ملیــار و (‪ )200‬ملیۆن دیناریش بۆ پارێزگای‬ ‫هەڵەبجــە‪ ،‬بەتایبەتــی ســەرۆكی حكوومەت‬ ‫بۆ ماوەی ســێ ســاڵە تانە دەدات لــەو بڕە پارە‬ ‫رەمزییەی بۆ هەڵەبجە تەرخان كراوە‪ .‬لە كاتێكدا‬ ‫پارێزگای هەڵەبجە رەمزی ستەملێكراوانە‪.‬‬ ‫واژوو‬ ‫ئەحمەد حاجی رەشید‬ ‫نوێنەری كورد لە لیژنەی دارایی‬ ‫بڕیاردەری لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق‬ ‫‪18‬ی تەمووزی ‪2017‬‬

‫شكستی دەوڵەت لە عێراق‪ /‬یەكەم‪ :‬لە ڕووی تەناهییەوە‬

‫لە ‪2003‬ەوە‬ ‫‪ 268‬هەزار‬

‫وشە‪ /‬باز ئەحمەد‬

‫‪ 14‬ساڵ بەســەر لەناوبردنی ڕژێمی بەعس‬ ‫بە سەرۆكایەتیی سەدام حوسێنی دیكتاتۆر‬ ‫تێپەڕیــوە‪ ،‬بەاڵم باشــوور و ناوەڕاســتی‬ ‫عێراق‪ ،‬ئێســتەیش لەگەڵ گزنگی هەموو‬ ‫بەیانییــەك گوێیان بە دەنگــی تەقینەوە و‬ ‫شاشەكان بە هەواڵی بە "پەلە"ی كوشتن و‬ ‫ڕفاندن و بۆمبــی چێنراو بە تەنراون‪ ،‬ئەمە‬ ‫لە كاتێكدا عێــراق بە ســوپا و هێزەكانی‬ ‫پۆلیس و هێزەكانــی ناوخۆ تا بەر لە ‪2013‬‬ ‫نزیكەی ملیۆنێك چەكداری هەبووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە سێكتەری تەناهی‪ ،‬ئەو واڵتە بە تەواوی‬ ‫شكســتی هێناوە و ئارامی و ئاسایشی تێدا‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫‪ 268‬هەزار قوربانی‬ ‫بەگوێــرەی ئامــار و داتاكانــی یەكــەی‬ ‫قوربانییانــی جەنگ لە عێــراق "‪ ،"IBC‬كە‬ ‫لەالیــەن كۆمەڵێك توێــژەر و ڕۆژنامەوانی‬ ‫ئەمەریكی و بەریتانی لە دوای ڕووخاندنی‬ ‫بەعس لە ‪ 2003‬دامــەزراوە‪ ،‬لەوكاتەوە تا‬ ‫ئێســتە نزیكەی "‪ 65‬هــەزار" تەقینەوە و‬ ‫كردەی توندوتیژی لە عێراقدا ڕوویان داوە‪،‬‬ ‫زۆرینەی ڕەهای لە بەغدا بووە‪ .‬سەرەنجام‬ ‫كۆی قوربانییانی ســڤیل تا مانگی تەمووز‪/‬‬ ‫یۆلیۆی ‪ 2017‬بەهۆی نائارامییەكانی عێراق‬ ‫و بۆشایی تەناهیی‪ ،‬گەیشتووەتە ‪ 199‬هەزار‬ ‫و ‪ 559‬كەس‪ 68 ،‬هەزار و ‪ 441‬كەســیش‬ ‫لــە ئەندامانی هێزە تەناهییــەكان بەهۆی‬ ‫تەقینــەوە و كردەكانــی توندوتیژییــەوە‬ ‫كوژراون‪ ،‬كۆی گشــتیی كوژراوان دەكاتە‬ ‫‪ 268‬هــەزار كــەس كــە تەنیــا بەهۆی‬ ‫تەقینەوە و كردەكانی ڕفاندن و كوشــتن‬ ‫گیانیان لە دەست داوە و زۆرینەی ڕەهای‬ ‫قوربانییانیش خەڵكی سڤیل و بێ چەكن‪.‬‬ ‫كەرتــی تەناهی و پاراســتنی ئاسایشــی‬

‫كەس بەهۆی نەبوونی ئاسایش كوژراون‬

‫كۆمەڵگــە‪ ،‬یەكێكــە لــە بنەمــا هــەرە‬ ‫ســەرەكییەكانی ســەركەوتوویی یــان‬ ‫شكستی هەر دەوڵەتێك لە دنیادا‪ .‬توێژەران‬ ‫دەڵێن‪ ،‬سیســتەمی فەرمانڕەوایی نەتوانێ‬ ‫لە خاكەكەی ئارامی بۆ خەڵكەكەی دابین‬ ‫بكات‪ ،‬شایســتەی ئەوە نییە ئەو قەوارەیە‬ ‫لەژێــر دەســتی ئــەو فەرمانڕەوایەتییە‬ ‫بمێنێتەوە‪ ،‬چونكە ئاســایش و تەناهی لە‬ ‫ئاو و خۆراك و ئازادی و دیموكراســی زۆر‬ ‫گرنگترە‪ ،‬بەبێ ئاســایش هیــچ یەكێك لە‬ ‫بنەماكانــی تری دەوڵەتی ســەركەوتوو و‬ ‫شكستخوارد و دەرناكەون و بەدی نایەن‪.‬‬ ‫سەربازی وەهمی‬ ‫لــە ڕاپۆرتێكــی ڕۆژنامــەی "گاردیان"ی‬ ‫بەریتانــی هاتــووە‪ ،‬دامەزراندنــی خەڵك‬ ‫بەشــێوەی وەهمــی لــە ڕیزی ســوپا و‬ ‫هێــزە تەناهییەكانی عێــراق‪ ،‬یەكێكە لە‬ ‫مەترســیدارترین كەلێنــەكان كــە وای‬ ‫كردووە سوپا و سیستەمی تەناهیی عێراق‬ ‫تووشی "خۆرە" ببێ و بە ئاسانی هەڵبوەرێ‪.‬‬ ‫ئاماژەی داوە تەنیا لە ڕیزەكانی سوپادا زیاتر‬ ‫لە ‪ 300‬هەزار ســەربازی وەهمی بوونیان‬ ‫هەیــە و مووچــە وەردەگــرن‪ ،‬بودجەی‬ ‫سااڵنەیان دەگاتە نزیكەی ‪ 7.2‬ملیۆن دۆالر‪،‬‬ ‫هاوكات لــە ڕیزەكانی پۆلیس و هێزەكانی‬ ‫ناوخۆ ‪ 50‬هەزار ئەفسەری وەهمی بوونیان‬ ‫هەیە كە ســااڵنە مووچەیان دەگاتە پێنج‬ ‫ملیۆن دۆالری ئەمەریكی‪.‬‬ ‫هۆشــیار زێباری وەزیری پێشووی دارایی‬ ‫عێراق بە گاردیانی ڕاگەیانــدووە‪ ،‬مانگانە‬ ‫‪ 600‬ملیۆن دۆالری ئەمەریكی لە بودجەی‬ ‫عێراق بۆ ســەرباز و ئەفســەرانی وەهمی‬ ‫خەرج دەكرێ‪.‬‬ ‫بەهەدەردانی پارە‬ ‫دوای ‪ 2003‬ئەمەریــكا بــڕی ‪ 45‬ملیــار‬ ‫دۆالری بــۆ ئاوەدانكردنــەوەی عێــراق و‬

‫بنیاتنانەوەی ســوپا تەرخان كرد‪ ،‬بە چڕی‬ ‫تا ‪ 2011‬مەشــقی بە هێزەكانی عێراق كرد‬ ‫و چەكی پێشــكەوتووی ئەمەریكی و تانك‬ ‫و زرێپۆشــی پێ گەیاندن‪ ،‬بەاڵم دوای ئەو‬ ‫هەموو پارەیەی ئەمەریكا لە ســوپا و هێزە‬ ‫تەناهییەكانی خەرج كــرد‪ ،‬هیچ كات ئەو‬ ‫هێزانە نەبوون بەجێی متمانە و نەیانتوانی‬ ‫بەرەوڕووی تیرۆریســتان بووەســتنەوە و‬ ‫ئارامی و ئاسایشێكی جێگیر و هەمیشەیی‬ ‫تەنانەت لە بەغدای پایتەخت وەدی بێنن‪.‬‬ ‫ڕێكخراوی "سندووقی ئاشتی جیهان ‪"FFP‬‬ ‫كە ســااڵنە ڕیزبەندی شكستخواردووترین‬ ‫واڵتانی دنیا باڵو دەكاتەوە‪ ،‬بۆ ساڵی ‪2017‬‬ ‫عێراقی لە ڕیزی "‪ 10‬یەكەم" لە خراپترین‬ ‫واڵتانــی دنیا داناوە‪ ،‬لە كــۆی ‪ 178‬واڵتی‬ ‫دنیا‪ .‬رێكخراوەكە بۆ ڕیزبەندییەكەی پشتی‬ ‫بە بواری "تەناهی و خزمەتگوزاری گشــتی‬ ‫و تەندروســتی و گەشەی ئابووری و مافی‬ ‫مرۆڤ" بەســتووە‪ ،‬بۆ هــەر واڵتێك خاڵ و‬ ‫پۆینــت دانراوە تا دیاری بكەن لە ‪ 10‬چەند‬ ‫دەهێنێ‪ ،‬بەاڵم عێراق لە شكســتی كەرتی‬ ‫تەناهیــدا پێوەرەكانی شــكاندووە و "‪10‬‬ ‫لەسەر ‪"10‬ی هێناوە‪ ،‬بە مانای ئەوە دێ كە‬ ‫ئەو واڵتە بە تەواوی نائارام و ناجێگیرە و بۆ‬ ‫مانەوە و ژیانكردن بەهیچ شــێوەیەك شیاو‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫گرێبەستی وەهمی و چەكی لەكاركەوتوو‬ ‫حكوومەتــی عێراق لــە دوای ‪2005‬ەوە‪،‬‬ ‫ســەرەڕای ئــەو چــەك و كەلوپەلــە‬ ‫ســەربازییانەی ئەمەریكا لە چوارچێوەی‬ ‫بنیاتنانەوەی سیستەمی تەناهیی واڵتەكە‬ ‫ڕەوانەی عێراقی دەكرد‪ ،‬خۆیشــی چەند‬ ‫گرێبەســتێكی بۆ كڕینی چەك و فڕۆكە و‬ ‫تانك و زرێپۆش لەگەڵ ڕووسیا و واڵتانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ئەوروپا ئەنجام دا‪ ،‬لە ســاڵی‬ ‫‪ 2007‬شاندێكی وەزارەتی بەرگریی عێراق‬

‫سەردانی ســربیای كرد و گرێبەستێكی‬ ‫ســەربازییان لەگەڵ ئەو واڵتە بە بەهای‬ ‫‪ 833‬ملیۆن دۆالری ئەمەریكی واژوو كرد‪.‬‬ ‫بەگوێرەی گرێبەســتەكە‪ ،‬دەبوو ســربیا‬ ‫هەلیكۆپتــەر و چەك بۆ عێــراق بنێرێ‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئــەو هەلیكپۆتــەر و چەكانەی‬ ‫ڕەوانــەی عێراقی كردن ســەرجەمیان‬ ‫"لەكاركەوتــوو و بەســەرچوو" بوون و بۆ‬ ‫بەكارهێنان نەشیان‪ ،‬هاوكات چەكەكان‬ ‫"كۆن و لەكاركەوتوو" بوون و تەنیا بۆیاخ‬ ‫كرابوونــەوە و نــوێ دەردەكەوتن‪ .‬دوای‬ ‫گەیشتنی چەكەكان بۆ عێراق‪ 19 ،‬هەزار‬ ‫لەو پارچە چەكانە تا ئێستەش دیار نەمان‬ ‫و نازانرێ چییان بەســەر هاتــووە‪ ،‬دواتر‬ ‫دەستەی دەستپاكی عێراق لێكۆڵینەوەی‬ ‫لەو گرێبەســتە كــرد و دەركــەوت ئەو‬ ‫چەكانەی بۆ عێراق لەالیەن سربیاوە ڕەوانە‬ ‫كراون‪ ،‬ئەگەر لەكاركەوتوو نەبوونایە و بێ‬ ‫كێشەیش بوونایە‪ ،‬بودجەی گرێبەستەكە‬ ‫دەگەیشــت بــە "‪ 236‬ملیــۆن دۆالری‬ ‫ئەمەریكی"‪ ،‬بەاڵم گرێبەستەكە بە "‪833‬‬ ‫ملیۆن دۆالر" واژووی لەسەر كراوە‪.‬‬ ‫هاوكات لە ســاڵی ‪ 2012‬نووری مالیكی‬ ‫سەردانی ڕووسیای كرد و گرێبەستێكی‬ ‫هاوكاریی ســەربازی لە نێوان هەردووال‬ ‫بەبڕی چوار ملیــار و ‪ 200‬ملیۆن دۆالری‬ ‫ئەمەریكــی واژوو كرا‪ ،‬دواتــر میدیاكان‬ ‫"گەندەڵــی گەورە"یان لەو گرێبەســتە‬ ‫ئاشــكرا كــرد و بــەو هۆیــەوە وەزیری‬ ‫بەرگریی ڕووسیا "ئنتۆلی سەردیكۆڤ" لە‬ ‫پۆستەكەی دوور خرایەوە‪ ،‬بڕی گەندەڵی‬ ‫لــەو گرێبەســتە "‪ 195‬ملیــۆن دۆالری‬ ‫ئەمەریكی" بوو‪ ،‬جگەلەوەی ڕووسیا نرخی‬ ‫چەكەكانــی زۆر زیاتر لە گرێبەســتەكە‬ ‫سەپاندووە لە نرخی ڕاستەقینەی فڕۆكە و‬ ‫ئەو چەكانەی لە ناوەڕۆكی گرێبەستەكەدا‬

‫ڕێككەوتنیان لەسەر كراوە‪.‬‬ ‫یەكێكــی تــر لــە گرێبەســتە‬ ‫شكســتخواردووەكانی عێــراق‪" ،‬كڕینی‬ ‫‪ 200‬ئۆتۆمبێلی سۆناری تەقەمەنی" بوو لە‬ ‫ئەمەریكا بۆ بازگەكانی عێراق بە گوژمەی‬ ‫‪ 600‬ملیــۆن دۆالری ئەمەریكــی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو ئۆتۆمبێالنەی لە ‪2011‬ەوە گەیشتنە‬ ‫عێراق‪" ،‬لەســەر داوای عێــراق خۆی" بە‬ ‫كوالێتییەكی زۆر خراپ دروست كرابوون‬ ‫و توانای ئاشكراكردنی تەقەمەنییان نەبوو‪،‬‬ ‫هەرچەندە وا دانرابــوون لە بازگەكان كە‬ ‫پشــتیان پێ دەبەسترا‪ ،‬ئەمەش وای كرد‬ ‫بە تەواوی بەغدا خەڵتانی خوێن ببێت‪.‬‬ ‫دواتر عەدنان ئەسەدی بریكاری وەزارەتی‬

‫ناوخۆی عێراق ئاشكرای كرد‪ ،‬ئۆتۆمبێلی‬ ‫سۆناری راپسكان كارا نین و بە ڕێژەی ‪40%‬‬ ‫ئەگەری ئاشكراكردنی تەقەمەنییان هەیە‪،‬‬ ‫ئەمــەش لە كاتێكدایە گرێبەســتەكە لە‬ ‫ساڵی ‪ 2005‬واژوو و كرا و ‪ 200‬ئۆتۆمبێلی‬ ‫لەخۆ دەگــرت‪ ،‬بەاڵم تا ئێســتە ‪ 40‬دانە‬ ‫لەوانە هاتوونەتە عێــراق و ‪160‬ەكەی تر‬ ‫كەس نازانێ چییان بەسەر هاتووە‪.‬‬ ‫دواتــر كۆمپانیــای بەرهەمهێنــەری‬ ‫ئۆتۆمبێلی ڕاپســكان ئاشــكرای كرد كە‬ ‫لەســەر داوای عێــراق ئۆتۆمبێلەكان بە‬ ‫"تایبەتمەندی زۆر خراپ" دروست كران‪،‬‬ ‫ئەمەش بەهۆی گەندەڵی و دزینی بەشی‬ ‫زۆری پارەكەی بووە‪.‬‬

‫كوردستانی‬

‫هیچ دەزگایەك خۆی بەرپرسیاری مافی خەڵك نازانێ‬

‫پڕۆژەی نیشــتەجێی ئیســكانی نوێ لەگەڵ‬ ‫ئەوەی تەنگــژەی دارایی كارەكانی ڕانەگرتووە‬ ‫و پێنج ســاڵە بە بەردەوامی كار دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هێشــتا دڵی هەندێك لە خــاوەن زەوییەكانی‬ ‫ڕازی نەكردووە و كرێی خانووی هەندێكیشیان‬ ‫نادات‪ ،‬لــە كاتێكدا بەپێی گرێبەســت‪ ،‬دەبوو‬ ‫مانگی ‪ ٦٠٠‬دۆالر وەربگرن‪ .‬كاتێك وەبەرهێنان‬ ‫و شارەوانی ناتوانن مافیان وەربگرنەوە‪ ،‬خاوەن‬ ‫زەوییــەكان دەڵێن “كۆمپانیــای جێبەجێكار‬ ‫هەڕەشەمان لێ دەكات” بەاڵم خاوەنی كۆمپانیا‬ ‫ئەوە ڕەت دەكاتەوە‪.‬‬ ‫پڕۆژەی ئیســكانی نوێ لە نزیك شــەقامی ‪60‬‬ ‫مەتری نزیك بازاڕی ئیســكانە لــە هەولێر‪ .‬ئەو‬ ‫پڕۆژەیە لە ســاڵی ‪ ٢٠١٢‬دەســتی بەكارەكانی‬ ‫كردووە‪ ،‬لەسەر موڵكی خەڵكی بنیات نراوە كە‬ ‫لە ‪ ٤٢‬باڵەخانەی ســێ نهۆمی و ‪ ٥٤٠‬شوقەی‬ ‫نیشــتەجێ پێك هاتبوون‪ .‬ئەوكات كۆمپانیای‬ ‫جێبەجێكار بەپێی گرێبەســت ‪%٨٠‬ی خاوەن‬ ‫شــوقەكانی ڕازی كرد بەوەی هەر لە شوێنی‬ ‫خۆیان شوقەیان پێ بداتەوە و تا شوقەكانیشیان‬ ‫ڕادەســت دە‌كرێت‪ ،‬مانگانــە ‪ ٦٠٠‬دۆالر كرێی‬ ‫خانــوو بەهــەر خێزانێــك بدات‪ ،‬بــۆ ئەوەی‬ ‫شــوێنەكەیانی بۆ چۆڵ بكەن و پێیان گوترا بە‬ ‫ماوەی دوو ســاڵ كلیلی شوقە نوێیەكەیان پێ‬ ‫دەدرێت‪ .‬هەیانبوو شــوقەكەی بە كرێ دابوو و‬ ‫كۆمپانیا بە ‪ ١٨‬ملیۆن دینار كرێچیەكەی ڕازی‬ ‫بە چۆڵكردن كردن‪.‬‬ ‫ســەرباری هەندێك وردە گرفت‪ ،‬كارەكان باش‬ ‫دەڕۆیشتنە پێشەوە‪ ،‬بەاڵم تەنگژەی دارایی كە‬ ‫زۆربەی پڕۆژەكانی پەك خســت‪ ،‬نیشانەكانی‬ ‫لەو پڕۆژەیەش دەركەوتن و دەنگی ناڕازی تێدا‬ ‫دەبیسترێت‪ .‬بەوەی پێدانی كرێی مانگانە هاتە‬ ‫بڕین و كەســانێكیش شوقەیان لە شوێنێك پێ‬ ‫درا كە سەوزایی تێدا نییە و لە پێدانی مانگانەی‬ ‫خزمەتگوزاریش گلەیییان هەیە‪.‬‬ ‫گرفتەكانــی ئــەو پڕۆژەیە چەنــد الیەنەن‪.‬‬

‫وشە‪/‬كۆیە‪-‬زامدار‬

‫هەندێكیان كە لە خانووی كرێدان و پێویست‬ ‫بوو كۆمپانیــای جێبەجێكار كرێی خانووەكان‬ ‫بدات‪ ،‬ئێســتە پێیــان نادات‪ .‬ئــەوان دەڵێن‪،‬‬ ‫“بەپێی گرێبەستی ئێمە و كۆمپانیا‪ ،‬دەبێت تا‬ ‫كاتی وەرگرتنی كلیلی شــوقەی نوێ‪ ،‬مانگانە‬ ‫‪ ٦٠٠‬دۆالرمــان پێ بدرێت‪ .‬كەچــی كۆمپانیا‬ ‫نایــدات و دەڵێ ئەو پارەیە تەنیا بۆ دوو ســاڵ‬ ‫بووە”‪.‬‬ ‫یەك لەوان دەڵێ‪“ ،‬سەرەتا شەش مانگ كرێیان‬ ‫پێ داین‪ ،‬دواتــر گوتیان ســێ مانگ جارێك‬ ‫كرێكەتــان پێ دەدرێــت”‪ .‬یەكێكی تر دەڵێ‪،‬‬ ‫“تەنیا دوو ســاڵ كرێی خانوویان پێ داین و لە‬ ‫دوای ئەوەوە دینارێكمان نەدیتییە”‪.‬‬ ‫ئەوە لــە كاتێكدایە بەپێی گرێبەســتی نێوان‬ ‫خاوەن شوقەكان و كۆمپانیای جێبەجێكار كە‬ ‫كۆپییەكی الی “وشە”یە‪ ،‬ڕاستی گوتە و مافی‬ ‫خاوەن شوقەكان دەسەلمێنێت‪ .‬بەوەی تا كاتی‬ ‫تەواوبــوون دەبێت ئەو بــڕە پارەیە بدرێت‪ .‬لە‬ ‫گرێبەستەكە ماوەی تەواوبوونیش بۆ ‪ ٢٤‬مانگ‬ ‫دیاری كراوە لە سەرەتاكانی ساڵی ‪٢٠١٢‬دا‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكانی “وشــە” دوو ســاڵی‬ ‫ســەرەتا ئەو كرێیــە بەبێ گرفت بــە خاوەن‬ ‫شــوقەكان دراوە‪ ،‬بەاڵم لە شــەڕی داعش و‬ ‫تەنگژەی دارایییەوە كرێ بۆ هەندێكیان نەماوە‬ ‫و بۆ كەســانێكیش بە گوتەی خاوەن كۆمپانیا‬ ‫كراوە بە نیوە‪.‬‬ ‫جیا لەوە‪ ،‬كەسانێك هەن ئێستە شوقەی نوێیان‬

‫پێ دراوە و تێیدا ژیــان دەكەن‪ ،‬ئەوانیش بێ‬ ‫گرفت نین و دەڵێن‪“ ،‬كرێی خزمەتگوزارییەكان‬ ‫زۆرن و پێمان نادرێت”‪.‬‬ ‫خزمەتگوزاری لەو پڕۆژەیە جیا لە كارەبا و ئاو‪،‬‬ ‫‪ ٧٠‬دۆالرە‪ .‬ئەوە لە كاتێكدایــە بەپێی بڕیاری‬ ‫وەبەرهێنــان‪ ،‬خزمەتگــوزاری نابێــت لە ‪٦٥‬‬ ‫هەزار دینار زیاتر بێت‪ .‬جگە لەوە خەڵكێكیش‬ ‫گلەیییــان لــە شــوقەكان هەیــە و دەڵێن‪،‬‬ ‫“كەموكورتی هەیە”‪.‬‬ ‫ن ئێســتەش‬ ‫هەر لەو پڕۆژەیە كەســانێك هە ‌‬ ‫هەر لەناو شــوقەی بەناوكراوی خۆیانن‪ .‬ئەوان‬ ‫بە داوای كۆمپانیا بۆ وەرگرتنی شــوقەی نوێ‬ ‫لە بەرامبەر ئــەوەی خۆیــان ڕازی نەبوون و‬ ‫مەبەســتیانە بــە پارەیەكی باش بیفرۆشــن‪.‬‬ ‫شــوقەكەی ئەوان كە لە ناوەڕاستی پڕۆژەكە‬ ‫هەڵكەوتووە‪ ،‬دەڵێن “لەسەر نرخەكەی لەگەڵ‬ ‫كۆمپانیا ڕێك نەكەوتووین”‪.‬‬ ‫هەموو ئەوانەی بۆ “وشە” دووان‪ ،‬نەیانەویست‬ ‫ناویــان بهێنرێــت نــەك دواتــر كۆمپانیای‬ ‫جێبەجێكار بیانوویان پێ بگرێت‪ .‬ئەوان باسیان‬ ‫لە “هەڕەشە”ی كۆمپانیای جێبەجێكار دەكرد‬ ‫كە لە داوای مافیان بێمنەتیان كردوون و پێیان‬ ‫گوتراوە ئەگەر قسە بكەن بزرتان دەكەین‪.‬‬ ‫بۆ بەدواداچوون‪“ ،‬وشــە” سەردانی كۆمپانیای‬ ‫جێبەجێكاری كرد‪ .‬فەیسەڵ محەمەد ڕەسووڵ‬ ‫بەڕێوەبەری گرووپی كۆمپانیای ‪ ٩٩‬شاخەبەرزە‬ ‫ڕای دەگەیەنێ‪ ،‬بەهیچ شێوەیەك هەڕەشەمان‬

‫بەڵكو موڵكی وەزارەتی دارایییە و بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫كشتوكاڵی كۆیە لێی بەرپرسیارە”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری گەشــتوگوزاری كۆیــە دەڵێ‪“ ،‬ئەو‬ ‫زەوییانەی كێشــەیان هەیــە‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گەشــتوگوزاری كۆیە‪ ،‬پڕۆژەی لەســەر ئەنجام‬ ‫نادات‪ ،‬هەڵبەتە پێویستە وەبەرهێن پڕۆژە ئەنجام‬ ‫بدات و بیخاتە كارەوە‪ .‬ئەو زەوییانەی چنارۆكیش‬ ‫داگیــر كــراون‪ ،‬لە كاتێكــدا دەبــوو وەزارەتی‬ ‫كشتوكاڵی ڕێگری لە دروستكردنی باخ و باخاتی‬ ‫نایاسایی بكردایە‪ ،‬بەاڵم ڕێگری لێ نەكراوە”‪.‬‬ ‫عەبدواڵ زیاتر دەڵــێ‪“ ،‬ئێمە وەك بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫گەشــتوگوزاری كۆیــە موڵكەكانــی خۆمــان‬ ‫پاراســتووە‪ ٨٥٠ ،‬دۆنم زەویمــان لە حەمامۆك و‬ ‫‪ ٣٥٠‬دۆنم زەویمان لە هەیبەت سوڵتان و كۆسار‬ ‫هەیە‪ .‬هەر كەســێك دەســتدرێژی بكاتە سەر و‬ ‫بیەوێ داگیــری بكات‪ ،‬ڕێگری لــێ دەكەین و‬ ‫دەیدەینە دادگا”‪.‬‬ ‫الی خۆیــەوە سەربەســت فەقــێ بەڕێوەبەری‬ ‫كشــتوكاڵی كۆیە‪ ،‬بۆ “وشــە” ئاماژەی دا‪“ ،‬ئەو‬ ‫زەوییانــەی چنــارۆك و گوندی كانــی كەند و‬ ‫بێســتانە‪ ،‬یەك جۆر و شــێواز نین‪ .‬بەشــێك لە‬ ‫زەوییەكانی ناوچەكە موڵكی تایبەتی تاكەكەس‬ ‫و خەڵكن‪ ،‬ئەوان ئازادن خانووی لەسەر دروست‬ ‫دەكەن یا دەیفرۆشــن‪ ،‬ئەو زەییانەی فرۆشراون‪،‬‬ ‫لەالیەن كەســانی سەرمایەدار كڕاون و كراون بە‬ ‫خانوو و باخ‪ .‬بەشــێك لە زەوییەكانی تر بە بڕیاری‬ ‫(‪ )٣٩٥‬بە زەویی بەردەاڵن ناســێنراون‪ ،‬مەبەست‬ ‫لە زەویی دارستان و پاوان و ڕەزە”‪.‬‬ ‫فەقێ روونی كردەوە‪ ،‬ســاڵی ‪ ١٩٧٥‬حكوومەت‬ ‫بەشــێوەی ڕێككەوتن و بە بڕیــاری (‪ )٩٠‬لەگەڵ‬ ‫(‪ )١١٧‬بەشێك لە زەوییە كشتوكاڵییەكانی چنارۆك‬ ‫و دەوروبــەری بە گرێبەســتی كشــتوكاڵێ بە‬ ‫جووتیاران داوە‪ .‬لەگەڵ ئەوانەشــدا‪“ ،‬بەشێوەی‬ ‫نایاســایی دەســتدرێژی كراوەتە سەر ژمارەیەك‬ ‫زەوی و كــراون بــە بــاخ و خانــوو‪ .‬ئێمە وەك‬ ‫كشــتوكاڵی كۆیە بەهاوئاهەنگی لەگەڵ یەكەی‬ ‫كارگێڕیــی كۆیــە و الیەنــە پێوەندیــدارەكان‬ ‫بەمەبەســتی بەدواداچــوون و وردبوونــەوە‪،‬‬ ‫لیژنەیەكی تایبەتمان پێك هێناوە”‪.‬‬ ‫لەبارەی لێكۆڵینەوە و ســزادانی ئەو كەســانەی‬

‫دەســتدرێژییان كردووەتە ســەر زەوی گشتی‬ ‫و داگیریــان كــردووە‪ ،‬عەقیــد شــۆڕش كاكە‬ ‫بەڕێوەبەری پۆلیســی كۆیە‪ ،‬بۆ “وشــە” باســی‬ ‫لەوە كرد “دیــاردەی زیادەڕۆیــی دیاردەیەكی‬ ‫گشــتییە و تــەواوی شــارەكانی كوردســتانی‬ ‫گرتووەتەوە‪ .‬تەنانەت لە سەردەمی رژێمی بەعس‬ ‫و حوكمڕانی ســەدام حوســێن‪ ،‬زیادەڕۆیی لە‬ ‫كۆیە كــراوە‪ ،‬بەتایبەتی لە گەڕەكەكانی (ئازادی‪،‬‬ ‫عەلیاوا‪ ،‬جەوهەراوا)‪ .‬لە دوای ئازادی كوردستان‬ ‫و ڕاپەڕینی شــارەكانی كوردستان‪ ،‬ئەو دیاردەیە‬ ‫زیادی كرد”‪.‬‬ ‫شــۆڕش كاكە لە كۆتای ســاڵی ڕابردوو بووەتە‬

‫هاوینەهەواری چنارۆك تەلبەند كراوە‬

‫چنــارۆك‪ ،‬مەڵبەندێكــی فــراوان و گــەورەی‬ ‫گەشتیاریی ســنووری كۆیەیە‪ ،‬لە وەرزی بەهار‬ ‫و گەشــتكردن‪ ،‬گەشــتیارانی كۆیە و شارەكانی‬ ‫كوردستان بەمەبەستی بینینی دیمەنی دڵڕفێن‬ ‫و جوانی ناوچەكە ســەردانی دەكــەن‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫ماوەی چەند ســاڵی ڕابردوودا‪ ،‬بەشــێكی زۆری‬ ‫زەوییەكانی تەلبەند كران و بەشێكی تری داگیر‬ ‫كران‪ .‬ئەمەش ناڕەزایی لێ كەوتووەتەوە‪.‬‬ ‫چنارۆك ‪ 10‬كیلۆمەتر لە شاری كۆیەوە دوورە‪ ،‬لە‬ ‫ڕێبەری شوێنە گەشتیارییەكانی كوردستان تۆمار‬ ‫كراوە‪ ،‬بەهۆی بوونی دارودرەخت و سەوزایی لە‬ ‫دێرزەمانەوە شوێنی گەشــتیاری و گەشتكردن‬ ‫بــووە‪ ،‬بنەماڵــە و كەســایەتییە دەوڵەمەنــد و‬ ‫پارەدارەكان‪ ،‬شوێنی مانەوەیان لەوێ بنیات ناوە‬ ‫لــە وەرزی بەهاران و لە كاتی خۆشــی و ئارامی‬ ‫كەشــوهەوا ڕووی تێدەكەن و بــۆ ماوەیەك لێی‬ ‫دەمێننەوە‪.‬‬ ‫لە كۆتاكانی وەرزی زســتان و سەرەتای وەرزی‬ ‫بەهار‪ ،‬چنــارۆك دەگەشــێتەوە و دەبووژێتەوە‪،‬‬ ‫بەمەبەستی ئارامكردنەوەی ڕۆح و دووركەوتنەوە‬ ‫لە جەنجاڵی شــار و بەسەربردنی كاتێكی خۆش‬ ‫و پڕ چێژ‪ ،‬ســەردانی ئــەو هاوینەهەوارە دەكەن‬ ‫و بەشــێكیان بۆ ماوەی چەنــد ڕۆژ دەمێننەوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لەم سااڵنەی دواییدا بەشێك لە زەوییەكانی‬ ‫چنــارۆك تەلبەند كــراون و دەرفــەت و جێی‬ ‫گەشتكردن كەم بووەتەوە‪.‬‬ ‫عومــەر ئارام نــاوی خوازراوی خــاوەن زەوی و‬ ‫باخی تەلبەندكراوە لە چنارۆك‪ ،‬لەبارەی كڕین و‬ ‫تەلبەندكردنی ئەو شوێنە گەشتیارییە بۆ “وشە”‬ ‫ئاماژەی دا كە سااڵنی ڕابردوو چەند دۆنم زەویی‬ ‫لە چنارۆك كڕیوە و تەلبەندی كردووە و باخچەی‬ ‫تێدا دروست كردووە‪.‬‬ ‫لەبارەی دروســتكردنی بــاخ و خانوو لە چنارۆك‬ ‫و كەمبوونەوەی جێی گەشــتكردن‪ ،‬ئیسماعیل‬ ‫عەبــدواڵ بەڕێوەبــەری گەشــتوگوزاری كۆیە‪،‬‬ ‫بە”وشــە”ی ڕاگەیاند “هاوینەهــەواری چنارۆك‬ ‫موڵكی بەڕێوەبەرایەتی گەشتوگوزاریی كۆیە نییە‪،‬‬

‫بەڕێوەبەری پۆلیسی كۆیە و دەڵێ‪“ ،‬لەوكاتەی من‬ ‫بوومەتە بەڕێوەبەر‪ ،‬بەهەموو شێوەیەك رێگریمان‬ ‫كردووە و بەهیچ شــێوەیەك دەرفەتی كەسمان‬ ‫نــەداوە زیادەڕۆیی بكاتە ســەر زەوی گشــتی‪.‬‬ ‫تەنانەت دۆســیە و كەیســەكانی پێشووشمان‬ ‫هەڵداوەتــەوە و تۆمەتبارانــی زیادەڕۆیی زەوی‬ ‫دراون بە دادگا”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبــەری پۆلیســی كۆیە ئاشــكرای كرد‪،‬‬ ‫‪ 192‬دۆســیە و كەیســی زیادەڕۆیییان هەبووە‪،‬‬ ‫لێكۆڵینــەوە و وردەكاری تەواویان لەگەڵ كراوە‬ ‫و دەكــرێ و دادگایی كراون و دادگایی دەكرێن‪،‬‬ ‫خەڵك هەیە حوكم دراوە و هەیشە سزایی دارایی‬

‫دراوە‪ ،‬بەاڵم ئەو كەســانەی بێ تاوان دەرچوون‪،‬‬ ‫دۆسیەكانیان داخراوە‪.‬‬ ‫ئەو زەوییانەی كراون بە خانــوو و باخ‪ ،‬لەالیەن‬ ‫هاوواڵتییانی ســەرمایەدار و كەسانی بااڵدەست‬ ‫دروست كراون‪ ،‬لە هەندێ باخدا بیری ئیتیوازی‬ ‫لێ دراوە‪ .‬بەگوێرەی ڕێنوێنی و یاسایی وەزارەتی‬ ‫ئاوەدانكردنەوە و نیشــتەجێكردن‪ ،‬پێویستە لە‬ ‫دووریی ‪ ١٠٠‬مەتر لە شەقامی گشتی و لە دووری‬ ‫‪ ٥٠‬مەتر لە شەقامی الوەكی و گوندەوە‪ ،‬خانوو و‬ ‫باخ و دروست بكرێ و كردەی كشتوكاڵی ئەنجام‬ ‫بدرێ‪ ،‬بەاڵم بەشــێك لەو باخانــە ڕەچاوی ئەو‬ ‫ڕێنوێنیەیشیان نەكردووە‪.‬‬

‫‪2017/‬‬ ‫(‪ ، )194‬چوارشەم‪2017/7/8/122 ،‬‬ ‫ژمارە (‪)196‬‬

‫وشە‪ /‬چواس خالید‬

‫لــە كەس نەكــردووە و ئێمــە كۆمپانیایەكی‬ ‫ئەهلین و كارمان بازرگانییە نەك كارێكی تر‪.‬‬ ‫ئەو باس لــە كارە تەواوبووەكانــی دەكات كە‬ ‫شــوقەیان بــە زیاتر لە ‪ ٣٠٠‬خێزان لە بەشــی‬ ‫یەكەمی پڕۆژەكە داوە‪ .‬ئەگەرچی لە گرێبەستی‬ ‫نێوان كۆمپانیا و خاوەن شــوقەكان هاتووە‪ :‬لە‬ ‫شوێنی خۆیان شــوقەیان پێ بدرێتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەو بەڕێوەبەرەی كۆمپانیا دەڵێ‪“ ،‬بەڕەزامەندی‬ ‫خۆیان شوقەیان لە بەشی یەكەم وەرگرتووە كە‬ ‫ڕووبەرەكــەی ‪ ٣٠‬مەتری زیاتر بووە و ناندین و‬ ‫سپلیتم بۆ بەســتوون لە بەرامبەر بەو قەرزەی‬ ‫كۆمپانیا بووە كە وەك كــرێ دەبوو بە خاوەن‬ ‫شوقەكانی بدات”‪.‬‬ ‫فەیســەڵ نایشــارێتەوە كە مانگانــەی چەند‬ ‫خاوەن شــوقەیەكیان نــەداوە‪ ،‬ئــەوەش بۆ‬ ‫تەنگــژەی دارایــی دەگەڕێنێتــەوە و دەڵێ‪،‬‬ ‫“لەگەڵ ئەوەی چەندان شــوقەمان فرۆشتووە‬ ‫و خەڵكــی لەبەر بــێ پارەیی قیســت نادەن‪،‬‬ ‫بەاڵم ئێســتەیش كرێی مانگانەی ئەو خاوەن‬ ‫شــوقانەی لە خانووی كرێدان دەدەین كە بە‬ ‫ڕەزامەندی خۆیان ئێســتە كراوەتە نیوە‪ ،‬جگە‬ ‫لەوانە تەنیا هی ئەو كەســانە نــەدراوە كە لە‬ ‫خانووی خۆیاندان”‪.‬‬ ‫ئەوە لــە كاتێكدایە لە گرێبەســتیان لەگەڵ‬ ‫خاوەن شــوقەكاندا نەهاتووە كــە تەنیا كرێی‬ ‫مانگانە بەو كەســانە بدرێت كــە لە خانووی‬ ‫كرێدان‪.‬‬ ‫فەیسەڵ زیاتر دەڵێ‪“ ،‬ڕازیكردنی دڵی هەمووان‬ ‫ئەستەمە و كەسانێك هەر دەبێت گلەیی بكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم تا ئێســتە سكااڵی یاســاییمان لەسەر‬ ‫نەبووە”‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەری كۆمپانیاكە بەشانوباڵی پڕۆژەكەیان‬ ‫هەڵدەدات كە تا ئێســتە كارەكانی نەوەستاوە‬ ‫و ‪ ٩٠‬ملیــۆن دۆالریان بە قەرەبــووی خاوەن‬ ‫شــوقەكان داوە ‌و دەڵــێ‪“ ،‬لە نەورۆزدا ســێ‬ ‫باڵەخانەی ترمان تەواو دەبێت و بەو كەســانە‬ ‫دەدرێت كە شوقەیان المان ماوە و كێشەكانمان‬ ‫بەیەكجار كۆتای دێت”‪.‬‬ ‫بەاڵم ڕەنگە ئەوە بنبڕی گرفتیان نەبێت‪ .‬ئاخر‬ ‫لە ناوەڕاســتی پڕۆژەكە‪ ،‬چەند شــوقەی كۆن‬

‫ماون و تا ئێســتە تێك نەدراون كە خاوەنی ‪٣٥‬‬ ‫شــوقەیان ڕازی نین بە وەرگرتنەوەی شوقەی‬ ‫نوێ و مەبەستیان فرۆشــتنە‪ .‬فەیسەڵ دەڵێ‪،‬‬ ‫“‪ ١٠‬هەزار دۆالر زیاتر لە بازاڕم پێ داون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوان داوای نرخی خەیاڵی دەكەن”‪.‬‬ ‫بەشی یەكەمی ئەو پڕۆژەیە كە لە ‪ ١٦‬باڵەخانە‬ ‫پێك هاتووە و ئێســتە خاوەنەكانیان ژیانی تێدا‬ ‫دەكەن‪ ،‬ســەوزایی نییە و فەیســەڵ محەمەد‬ ‫ئاماژە بە بەشــی دووەمی پڕۆژەكە دەكات كە‬ ‫سەوزایی پڕۆژەكە لەو بەشەدان‪.‬‬ ‫ئەو بە”وشــە”ی گــوت‪“ ،‬لە ســاڵی ‪٢٠١٢‬ەوە‬ ‫مۆڵەتــی دوو هــەزار و ‪ 100‬شــوقەمان لــە‬ ‫وەبەرهێنان هەیە‪“ .‬وشــە” بــۆ ئەوەی گلەیی‬ ‫خــاوەن شــوقەكان بگەیەنێــت‪ ،‬ســەردانی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتــی وەبەرهێنانی هەولێری كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم زانا یەحیا بەڕێوەبەری سەرپەرشــتیاری‬ ‫یەكــەكان لــە بەڕێوەبەرایەتــی وەبەرهێنان‬ ‫دەڵێ‪“ ،‬ئەو پڕۆژەیە مۆڵەتی وەبەرهێنانی نییە‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوەی وەبەرهێن خــۆی زەویی دابین‬ ‫‌كردووە‪ ،‬كاری ئەوان لە شارەوانییە”‪.‬‬ ‫ئەو بەڕێوەبەرەی وەبەرهێنان ئاماژە بەو خاوەن‬ ‫شوقانە دەكات كە ڕۆژانە هانایان بۆ وەبەرهێنان‬ ‫بردووە و دەستبەتاڵ ڕەوانەی شارەوانی كراون‪.‬‬ ‫ئیسكانی نوێ دەكەوێتە ســنووری شارەوانی‬ ‫چــوار‪ ،‬كاروان جەبــار بەڕێوەبــەری ئــەو‬ ‫شارەوانییە‪ ،‬پڕۆژەكە بە یەكێك لە “پڕۆژە باش‬ ‫و كەم كێشەترین” پڕۆژەكانی سنوورەكەی لە‬ ‫قەڵەم دەدات‪ .‬كەمی سەوزایی ناو پڕۆژەكەش‬ ‫بــۆ كاركردنــی پێشــوەختەی كۆمپانیاكــە‬ ‫دەگەڕێنێتــەوە كە لــە ‪ ٢٠١٢‬دەســتی بەكار‬ ‫كردووە‪ ،‬بەاڵم لە ‪ ٢٠١٤‬مۆڵەتیان لە شــارەوانی‬ ‫وەرگرتووە‪ .‬كاروان دەڵێ “لە بەشــی دووەمی‬ ‫ســەوزایی پێویســت لە نەخشــەی پڕۆژەكە‬ ‫چەسپاوە”‪.‬‬ ‫لەبارەی ناڕازیــی خاوەن شــوقەكان كاروان‬ ‫دەڵێ‪“ ،‬تەنیا سەرپەرشــتیاری كار و دیزاینی‬ ‫پڕۆژەكە تایبەت بە ئێمەیە و خاوەن شوقەكان‬ ‫گرێبەســتیان لەگەڵ كۆمپانیای جێبەجێكار‬ ‫هەیــە و دەكرێت ئەوەی خۆی بــە مافخوراو‬ ‫دەزانێت‪ ،‬لە دادگا مافەكانی وەربگرێتەوە”‪.‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫پڕۆژەی “ئیسكانی نوێ” خاوەن زەوییەكانی پێ ڕازی نەكراوە‬

‫‪7‬‬

‫كوردستانی‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪8‬‬

‫هاوڕێ چۆمانی‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫هەمواركردنەوەی‬ ‫یاساكان‬ ‫“حاڵەتی توندوتیژی سێكسی و بەكارهێنانی ژن بۆ بازرگانی تۆمار كراون”‬

‫توندوتیژی و پەالماردانی سێكسی لە‬ ‫كەمپی ئاوارەكان سەر هەڵدەداتەوە‬

‫وشە‪ /‬سەرخێڵ‬

‫جارێكی تر پرســی لەشفرۆشی و بازرگانیكردن‬ ‫بە ژنانی كەمپی ئاوارەكان لە كوردســتان‪ ،‬سەر‬ ‫هەڵدەداتەوە و سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ‬ ‫هەرێمەكە نایشارێتەوە كە لەشفرۆشی و حاڵەتی‬ ‫تر لە كەمپەكاندا هەیە و ژنان بەزۆر رووبەڕووی‬ ‫ئەو كارە دەكرێنەوە‪.‬‬ ‫زیا پەترۆس سەرۆكی دەســتەی مافی مرۆڤی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بە"وشــە"ی راگەیانــد‪ ،‬راپۆرتی‬ ‫تایبەتمان بــاو كردووەتەوە و داتا هەیە و ژنان‬ ‫لە كەمپەكان رووبەڕووی دەستدرێژی سێكسی‬ ‫دەكرێنەوە‪ .‬زیاتر گوتی "دەســتەی مافی مرۆڤ‬ ‫نوێنەری هەیە كە بەردەوام چاودێری كەمپەكان‬ ‫دەكات و راپۆرتی خۆی لەبارەی هەر حاڵەتێكەوە‬ ‫دەنووسێت و زۆر حاڵەتی توندوتیژی سێكسی و‬ ‫بەكارهێنانی ژنەكان بۆ بازرگانی تۆمار كراون"‪.‬‬ ‫روونی كردەوە كە ئــەو حاڵەتانەی تۆمار كراون‬ ‫كێشــەی ئەوەیان هەیە بەڵگەی تەواویان نییە‪،‬‬ ‫چونكــە ئەو ژنانــەی پەالمار دراون كەســیان‬ ‫ســكااڵیان نەنووســیوە‪ ،‬بەاڵم دەســتە خۆی‬ ‫زانیاری هەیە كە حاڵەت هەیە و ژنان نایانەوێت‬ ‫سكااڵ تۆمار بكەن‪.‬‬ ‫سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ گوتی‪ ،‬دووپاتی‬

‫دەكەینەوە لە كەمپەكاندا پەالماردانی سێكسی‬ ‫و بازرگانیكردن بــە ژنانەوە هەیە و پەالماردانی‬ ‫بە زۆریش زۆرترین حاڵەتە ســەرباری ئەوانەی‬ ‫لەشفرۆشــی دەكەن‪ ،‬زۆربەی ئەوانەیشــی ئەو‬ ‫كارە دەكەن ئاوارەی سووریان و لە كەمپەكانی‬ ‫كوردستان نیشتەجێن‪.‬‬ ‫"حاڵەتــەكان جۆراوجــۆرن‪ ،‬بەشــێك لــەو‬ ‫كەسانەی لەشفرۆشــی دەكەن لە كەمپەكاندا‬ ‫بۆ بژێوی پەیداكردنە و بەشێكی تریش لەالیەن‬ ‫خێزانەكانیان ناچار دەكرێــن ئەو كارە بكەن و‬ ‫لەالیەن كەسانی نزیك خۆیان سێكسیان لەگەڵدا‬ ‫دەكرێ" پتــرۆس وای گوت و ئامــاژەی دا كە‬ ‫لە عێراق و كوردســتان یاسایەكی تایبەت نییە‬ ‫روونی بكاتەوە چۆن مامەڵە و لێكۆڵینەوە لەگەڵ‬ ‫ئەو كەسانە بكرێت‪ ،‬بۆیە زۆربەی حاڵەتەكان بە‬ ‫بێ سزادان تێپەڕ دەبێت‪.‬‬ ‫بەپێی راپۆرتی ســاڵی رابردووی دەستەی مافی‬ ‫مرۆڤی كوردســتان‪ ،‬تەنیا لە هەولێر ‪ 112‬هەزار‬ ‫و ‪ 64‬خێزانی ئاوارە هەیــە و لەو رێژەیەدا تەنیا‬ ‫‪ 3%‬لە ناو كەمپــەكان دەژین‪ 97% ،‬لە دەرەوەی‬ ‫كەمپەكانــن كە بەگوێرەی لێدوانی ســەرۆكی‬ ‫دەســتەی مافی مرۆڤــی كوردســتان‪ ،‬ئەوانە‬ ‫زۆرترین جار رووبەڕووی پەالماردانی سێكسی و‬ ‫باندی لە شفرۆشی دەبنەوە‪ .‬هاوكات لە هەولێر‬ ‫چوار كەمپی تایبەت بە ئاوارەكانی سووریا هەن‬

‫كە ژمارەیان ‪ 38‬هەزار و ‪ 469‬خێزانە‪.‬‬ ‫لە ســلێمانی بەپێــی راپۆرتەكــە زۆرترین لە‬ ‫ئاوارەكان لە شوقە و خانووی كرێدان و ‪ 61‬هەزار‬ ‫و ‪ 547‬خێزانی ئاوارە لەو ســنوورەدا نیشتەجێن‬ ‫كە تەنیا ‪ 25%‬لە ناو كەمپەكاندا دەژین‪ .‬لە دهۆك‬ ‫‪ 102‬هەزار و ‪ 433‬خێزان نیشتەجێن وەك ئاوارە‬ ‫كە ‪ 60.5%‬لە دەرەوەی كەمپەكان دەژین‪.‬‬ ‫ســتار باقی كەریــم توێــژەری كۆمەاڵیەتی و‬ ‫مامۆستایی زانكۆ‪ ،‬بە"وشە"ی راگەیاند‪ ،‬بێگومان‬ ‫حاڵەتی پەالماردانی سێكسی لە كەمپەكاندا زۆر‬ ‫هۆی هەن كە بەشێكی ســەرەكی پێوەندی بە‬ ‫بژێوی ئەو كەسەوە هەیە كە ئەو كارە دەكات‪.‬‬ ‫زیاتــر دەڵــێ‪" ،‬كاتێك مــرۆڤ ئــاوارە دەبێت‪،‬‬ ‫دەیەوێت لەو چوارچێوەیەدا لە هەندێ كولتوور‬ ‫بێتە دەرەوە كە لە شــوێنەكەی خۆیدا هەبووە‪،‬‬ ‫بۆیە زۆرجــار ئەوانەی ئاوارەن و لەشفرۆشــی‬ ‫دەكەن بەشێك لەوە دەیگرێتەوە و هەندێك جار‬ ‫ناچار دەكرێن بەوەی وا بكرێن"‪.‬‬ ‫روونی كــردەوە كە هەنگاوی یەكەمی ئەوانەی‬ ‫لەشفرۆشــی دەكەن‪ ،‬بە بڕێك پــارەی كەمە و‬ ‫دواتر هەوڵ دەدەن زیاتر دەســتیان بكەوێت‪،‬‬ ‫بۆیە زۆرجــار دەگۆڕێت بۆ لەشفرۆشــییەكی‬ ‫بەردەوامی و ئەوەی ئێســتە هەیە زۆربەی بەو‬ ‫شێوەیەیە‪.‬‬ ‫"لە رووی ســایكۆلۆجییەوە هەندێك لە ژنەكان‬

‫بە حــەزەوە دەیبینن‪ ،‬بۆیە بــەردەوام دەبن و‬ ‫پارەیشی پێ پەیدا دەكەن‪ ،‬رەنگە هەندێك جار‬ ‫لەپێنــاو وەرگرتنی مۆڵەتی چوونــە دەرەوە لە‬ ‫كەمپەكان كاری لەشفرۆشی بكەن"‪ ،‬باقی وای‬ ‫گوت‪.‬‬ ‫لەبــارەی ئەوەی ئــەو ژنانەی بە زۆر تووشــی‬ ‫پەالماری سێكسی دەبن سكااڵ تۆمار ناكەن‪ ،‬ئەو‬ ‫توێژەرە كۆمەاڵیەتییە گوتی‪ ،‬رەنگە بەشــێكی‬ ‫پێوەندی بە سەروەر نەبوونی یاسا هەبێت‪ ،‬یان‬ ‫پێوەندی بــەوەوە هەبێت كــە دامەزراوەكانی‬ ‫كوردستان نەتوانن چارەســەری كێشەكەیان‬ ‫بۆ بكەن جگە لەوەی پێوەنــدی بە كولتووری‬ ‫كۆمەڵگــە هەیە و رەنگە ئەو ژنە لەو شــوێنەی‬ ‫پەنای بۆ دەبات‪ ،‬تووشی هەمان حاڵەت ببێتەوە‪.‬‬ ‫هــاوكات ژیلەمــۆ عەبدولقــادر بەڕێوەبەری‬ ‫توندوتیژی دژی خێزان لە هەولێر‪ ،‬بە"وشە"ی‬ ‫راگەیانــد‪ ،‬بەهــۆی كولتــووری كۆمەڵگــە و‬ ‫خۆپاراستن لە ئابڕووچوون‪ ،‬زۆرێك لەو ژنانەی‬ ‫رووبەڕووی دەســتدرێژیی سێكسی دەبنەوە‪،‬‬ ‫سكااڵ تۆمار ناكەن‪.‬‬ ‫زیاتــر گوتــی "بەشــێكی زۆر لــەو كێشــە‬ ‫كۆمەاڵیەتییانەی هەیــە بەر لەوەی بگەنە الی‬ ‫داودەزگــە فەرمییەكان‪ ،‬لە ناوخــۆی خێزان‬ ‫چارەســەر دەكرێن‪ ،‬بۆیە كەمتــر ئاماری ئەو‬ ‫حاڵەتانە هەیە"‪.‬‬

‫ژنێك لە هەولێر‬ ‫دوو كچە گەنجەكەی دەفرۆشێت‬

‫وشە‪ /‬ئیڤان عەبدوڕەحمان‬

‫ژنێك لە هەولێر دوو كچی خــۆی بە چوار هەزار‬ ‫دۆالر دەفرۆشێت و دەڵێ‪" ،‬نەمتوانیوە بەخێویان‬ ‫بكەم"‪ ،‬بۆیە فرۆشتوونی بە دوو پیاو كە زیاتر لە ‪١٥‬‬ ‫ساڵ لە كچەكانی گەورەترن‪ ،‬بەاڵم كچەكانیشی‬ ‫گومانی ئەوە دەكــەن "دایكیان پێوەندی لەگەڵ‬ ‫مێردەكانیان"دا هەبێت‪.‬‬ ‫"ئارەزوو" ‪ ٣٠/‬ســاڵ‪ /‬كچی یەكەمی خەدیجەیە‪،‬‬ ‫ماوەی دوو ساڵە هاوســەرگیری لەگەڵ "عارف"‬ ‫كردووە‪ ،‬عارف ‪ ١٧‬ســاڵ لە ئــارەزوو گەورەترە و‬ ‫خــاوەن ژن و پێنج منداڵە‪ .‬ئەو بۆ "وشــە" دەڵێ‪،‬‬ ‫"دایكم لە دوای مردنی باوكم‪ ،‬تەنیا دەیویســت‬ ‫ئێمە لە ماڵەوە نەمێنین و لە بە شوودانیشــماندا‬ ‫پارەیەكی دەست بكەوێت‪ ،‬من پێوەندیم لەگەڵ‬ ‫كوڕێكدا هەبوو‪ ،‬چاوەڕێ بووین كارێكی دەســت‬ ‫بكەوێت و بێتە داخوازیم‪ ،‬بــەاڵم دایكم قبووڵی‬ ‫نەكرد لەبەرئەوەی هەژار بوو‪ ،‬منی بەزۆر بە عارف‬ ‫دا"‪.‬‬ ‫ئارەزوو لە داخی سەختی ژیانی پێوەندی لەگەڵ‬ ‫دایكی پچڕاندووە‪ ،‬بــۆ ئەوە دەڵێ‪" ،‬كاتێ دایكێك‬ ‫جگەرگۆشەكەی دەداتە دەست گورگێك و بێباك‬ ‫دەبێت لە داهاتووی‪ ،‬شایانی ئەوە نییە دایك بێت‬ ‫و نابێ بە دایكیش ناوی ببرێت‪ ،‬بەتایبەت گومانم‬ ‫هەیە ئەویش پێوەندی لەگەڵ عارفدا هەبێت و بە‬ ‫پارە لەگەڵیدا بخەوێت"‪.‬‬

‫"ئاریــان" كچی دووەمی خەدیجــە‪ ،‬تەمەنی ‪٢٧‬‬ ‫ساڵە‪ ،‬پێش ســاڵێك دایكی بە پیاوێكی ناسیاوی‬ ‫خۆی دەفرۆشــێت‪ ،‬ئــەو پیــاوە بازرگانە و ژنی‬ ‫هەیە و ماڵــی یەكەمی لە ئێرانــە‪" .‬حەیدەر" ‪١٦‬‬ ‫ســاڵ لە ئاریان گەورەترە‪ ،‬ماڵی بۆ ئاریان لە نزیك‬ ‫ماڵی دایكی داناوە‪ .‬وەك ئاریان بۆ "وشــە" باســی‬ ‫دەكات‪" ،‬من شــووم نەكردووە‪ ،‬بەڵكو وەك دادەم‬ ‫فرۆشــراوم‪ ،‬حەیدەر منی كڕیوە و ئێستەش وەك‬ ‫كۆیلەیەك مامەڵەم لەگەڵدا دەكات‪ ،‬بەاڵم هەر لەو‬ ‫ژیانە باشــترە كە لەگەڵ دایكێكدا بژی مامەڵەی‬ ‫كڕین و فرۆشتن بە كچەكانییەوە بكات"‪.‬‬ ‫ئاریان نایشــارێتەوە كە دایكی هەمیشە هەوڵی‬ ‫لەگــەڵ داون تــا ڕازییان بكات لەگــەڵ پیاوی‬ ‫سەرمایەدار پێوەندی دروست بكەن و پارەیان لێ‬ ‫وەربگرن‪ ،‬بەاڵم بەگوتەی خۆی "من و خوشكەكەم‬

‫ڕازی نەبووین تا بەم شێوەیە بەشووی داین"‪.‬‬ ‫ئاریان جیاواز لە ئارەزووی خوشكی كە گومانی لە‬ ‫پێوەندی "دایكی و عارفی هاوســەری" هەیە‪ ،‬ئەو‬ ‫دەڵێ‪" ،‬ئەگەر ئــارەزوو گومانی هەبێت‪ ،‬ئەوا من‬ ‫دڵنیام‪ ،‬چونكە بەچاوی خۆم دایكم بینیوە لەگەڵ‬ ‫عارف و حەیدەری مێردم"‪.‬‬ ‫ئاریان هاوشــێوەی ئارەزوو پێــوەندی لەگەڵ‬ ‫دایكی نەماوە هەرچەندە دراوسێشن‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫بەدیار ئەو پێوەندییانــەی دایكی و مامەڵەكردن‬ ‫بە خۆیانەوە ناوەستێ‪ ،‬بەڵكو وەك خۆی دووپاتی‬ ‫دەكاتــەوە "بەڵگــەی زیاتــر كۆ دەكەمــەوە بۆ‬ ‫ســەلماندنی كارە قێزەونەكانی دایكم بۆ ئەوەی‬ ‫خۆم و خوشــكەكەم بــە یەكجاری لــە دایك و‬ ‫مێردەكانمان ڕزگار ببین"‪.‬‬ ‫بۆ بەدواداچوونی ئەم كەیســە‪" ،‬وشە" پێوەندی‬

‫لەگــەڵ "خەدیجــە"ی دایكیــان كــرد‪ ،‬دوای‬ ‫دڵنیاكردنی لە پاراســتنی ناو و ناونیشانی‪ ،‬بەم‬ ‫شێوەیە بۆ "وشە" باســی بە شوودانی كچەكانی‬ ‫كــرد‪" ،‬دوای مردنــی هاوســەرەكەم بۆ ئەوەی‬ ‫كچەكانم نەكەونە سەرشــەقام‪ ،‬زۆر هەوڵم دا و‬ ‫ئەو كارانەی توانیم ئەنجاممدان‪ ،‬من دەمویست‬ ‫كچەكانم بدەم بــە دوو كەســی دەوڵەمەند بۆ‬ ‫ئەوەی پێویستیان بەكەس نەبێ‪ ،‬بەاڵم كچەكانم‬ ‫ئەوەیان نەدەویست‪ ،‬بەاڵم ناچار بووم بەو شێوەیە‬ ‫بەشوویان بدەم"‪.‬‬ ‫لەبارەی وەرگرتنی چوار هەزار دۆالر لە بەرامبەر‬ ‫بەشــوودانی دوو كچەكەیدا‪ ،‬خەدیجە دووپات‬ ‫دەكاتەوە كە ئەو پارە وەرگرتنە مافی خۆیەتی و‬ ‫ئەوە مانای فرۆشــتن ناكات‪ .‬بەڵكو وەك ئاماژەی‬ ‫پێ دا‪" ،‬ئەگەر دووبارە كچەكانم بەشوو بدەمەوە‪،‬‬ ‫من ئەو پارەیە بە زیادەوە وەردەگرم"‪.‬‬ ‫لەبارەی هەبوونی پێوەندییەكی سێكسی لە نێوان‬ ‫خەدیجە و دوو زاواكەیدا‪ ،‬دایكی ئاریان و ئارەزوو‬ ‫ڕەتی دەكاتەوە هــۆی نزیكی لــە زاواكانییەوە‬ ‫پێوەندی تایبــەت بێت و دەڵــێ‪" ،‬نزیكیم هی‬ ‫ئەوەیە ئەوان لە كچەكانم باشــترن و چاودێریم‬ ‫دەكەن و هەرچیم پێویست بێت بۆمی دەكەن"‪.‬‬ ‫ئەو دوو خوشكە ئێستە لە ماڵی هاوسەرەكانیان‬ ‫دەژین‪ ،‬دەڵێن ژیان لەگەڵ پیاوێكدا كە هەمیشە‬ ‫ئەو هەستەت دەداتێ تۆی كڕیوە و ئازادە لەوەی‬ ‫چۆن مامەڵەت لەگەڵدا دەكات‪ ،‬وەك ئەوەیە لەناو‬ ‫ئاگردا بژیت و نەهێڵن بمریت‪.‬‬

‫لە پێناسەیەكی ساكار بۆ یاسا دەتوانین‬ ‫بڵێیــن‪ ،‬یاســا بریتییــە لــە كۆمەڵێك‬ ‫بنەمــای كۆمەاڵیەتی بۆ رێكخســتنی‬ ‫پێوەندییەكانی نێوان تاكەكان لەالیەن‬ ‫دەسەاڵتی یاســادانانەوە دێتە داڕشتن‪.‬‬ ‫یاسا ســیفەتی پابەندبوونی هەیە و هەر‬ ‫ئەمە لەگەڵ بنەما رەوشتی و زۆرجاریش‬ ‫بنەما ئاینییەكان جیای دەكاتەوە‪.‬‬ ‫یاســا دانراوەكان كە لەالیەن كەسانی‬ ‫سروشــتی دادەنرێن بەو ســیفەتەی‬ ‫ئەوان شەرعیەتی یاســادانیان هەیە و‬ ‫رێگەپێــدراون بۆ ئەو مەبەســتە‪ ،‬بۆیە‬ ‫كاتێك یاسادانەران هەڵدەستن بە دانانی‬ ‫یاسا رووبەڕووی بەرپرسیارێتی دەبنەوە‪،‬‬ ‫چونكــە بەهــۆی ئەوانــەوە ئایندەی‬ ‫جەماوەر دیاری دەكرێت ئینجا زۆرجار‬ ‫ئەو یاسایانە چاكن و رەنگیشە یاساكان‬ ‫یاســای خەراپ بن و بۆنی ستەمی لێ‬ ‫بێت كە لەم بارەدا پێویســتە یاسادانەر‬ ‫یاساكەی بە پڕۆژەیاسایەكی گونجاوتر و‬ ‫باشتر هەموار بكاتەوە‪.‬‬ ‫هیچ یاســادانەرێك ناتوانێت یاســایەك‬ ‫دابڕێــژێ بۆ هەموو ســەردەم و كات و‬ ‫شــوێنێك گونجاو بێت‪ ،‬چونكە نەریت و‬ ‫عەقڵییەت و تێگەیشــتنی تاك شایەنی‬ ‫گۆڕانــن‪ ،‬كاری یاســادانەر بــە پلەی‬ ‫نایاب ئەوەیــە لەگەڵ گۆڕانكاری هزری‬ ‫تاكەكان بگۆڕێت‪ ،‬ئەگــەر وای نەكرد‪،‬‬ ‫رەنگە لە ئەگەری گۆڕینی سیســتەمی‬ ‫حوكم بە رێگــە شــەرعییەكان‪ ،‬رێی‬ ‫ناشــەرعی وەك كودەتا و هەڵگەڕانەوە‬ ‫لەالیەن جەماوەرەوە بگردرێتە بەر‪.‬‬ ‫ئەگەر یاســا رۆحــی كۆمەڵگــە بێت‪،‬‬ ‫بێگومــان بابەتــی هەمواركردنــەوە‬ ‫هەناســەدانی كۆمەڵگەیــە‪ ،‬چونكە بە‬ ‫هەمواركردنەوەی دەقە یاســایییەكان‬ ‫رۆحێكی نــوێ دێتەوە بــەر كۆمەڵگە‬ ‫و چاالكــی و توانســتی كۆمەاڵیەتــی‬ ‫زیاتــر دەبــێ‪ .‬جگەلەوە‪ ،‬ســیمایەكی‬ ‫پێشــكەوتووخوازانەی ئەو كۆمەڵگەیە‬ ‫پیشانی دەرەوە دەدات‪.‬‬ ‫ئێســتە یاســادانەران روونتــر بڵێین‬ ‫ئەندامانی پەرلەمان‪ ،‬بۆ هەمواركردنەوەی‬ ‫یاساكان ئەگەر خۆیشیان مەعریفەیەكی‬ ‫زۆریان لەســەر ئەو یاســایە نەبێت كە‬ ‫بەنیازی هەمواركردنەوەین‪ ،‬ئەوا دەتوانن‬ ‫ســوود لە پڕۆژە و بۆچوونی كەســانی‬ ‫تایبەتمەنــدی ئەو بــوارە وەربگرن‪ ،‬یا‬ ‫دەكرێت پەنایــان بۆ ببەن‪ .‬چونكە بەمە‬ ‫ئەو ئەركــە بە ئەرێنی جێبەجێ دەكەن‬ ‫كە لەسەریانە‪ ،‬یاسا و هەمواركردنەوەی‬ ‫یاسا دابڕێژن‪.‬‬ ‫ئەگەر یاســادانەران خۆیان دركیان بە‬ ‫بەســەرچوونی ئەو یاســایە نەكرد كە‬ ‫بەركارە و الیەنە خراپییەكانی زۆرتر بوون‬ ‫لە الیەنی باشیی‪ ،‬ئەركی رای گشتی و‬ ‫بزاڤە كۆمەاڵیەتییەكانە پاڵەپەستۆ بخەنە‬ ‫سەر دەســەاڵتی یاســادانان و هانیان‬ ‫بدەن بە هەمواركردنەوەی ئەو یاسایانە‪.‬‬ ‫لەو كۆمەڵگەیەی ئاســتی هۆشــیاری‬ ‫تاكەكانــی بــەرزە‪ ،‬ئەوەندەی باســی‬ ‫هەمواری یاسای دەستووری دەكرێت‪،‬‬ ‫قسە لەسەر هەمواری یاسا ئاسایییەكان‬ ‫نییە‪ ،‬ئەوەش گەواهیدەری ئەوەیە تاك بۆ‬ ‫ئازادی و مافەكانی بە تەنگەوەن‪ ،‬چونكە‬ ‫یاســای دەســتووریی دایكی یاساكانە‬ ‫و مســۆگەركردنی مافەكان لە یاســای‬ ‫دەستووریی پارێزراوتر و بەهێزترە وەك‬ ‫لە هی یاسا ئاسایییەكان‪.‬‬ ‫ئەگــەر بەخێرایی چاو بخشــێنین بە‬ ‫رۆڵی پەرلەمانی كوردســتان بە بابەتی‬ ‫هەمواركردنــەوەی یاســاكان‪ ،‬ناتوانین‬ ‫بڵێین یاســادانەری كوردستان زۆرباش‬ ‫بــووە‪ ،‬چونكــە زۆر یاســا هــەن هی‬ ‫ســەردەمی حكوومەتەكانی پێشــووی‬ ‫عێراقن و بۆ ئــەم بارودۆخە نەگونجاون‬ ‫و ترســناكن بۆ ماف و ئازادییەكان و تا‬ ‫ئێستەیش یاســادانەری كوردستان بە‬ ‫بوێرییەوە خۆی لە هەمبەر ئەو پرســە‬ ‫یەكال نەكردووەتەوە‪.‬‬

‫عادل قادری‬

‫(لە رۆشنگەرییەوە بۆ قوماركردن)‬

‫ئەم رۆحەیە لە بیابان و ســەردابەكانی نوگرە‬ ‫سەلمان و كۆڕەو و ئەنفال و هەڵەبجە و هەشت‬ ‫هەزار بارزانی‪ ،‬هەڵوێست و وەاڵمی هەر الیەن‬ ‫و گرووپ و رەوتێك بۆ ئەم پرســە دەشێت بەم‬ ‫رێڕەو و دااڵنە سامناك و خوێناوییەی مێژوودا‬ ‫تێپەڕ یبێــت و لە هەموو دڵۆپــە خوێنەكانی‬ ‫رامابێت‪.‬‬ ‫بەاڵم شــتێك كە لەم هاوكێشــەی “بەڵێ” و‬ ‫“نەخێر”ـــەدا زۆر گرینگە‪ ،‬ئەوەیە الیەنەكان‬ ‫نەكەونە شێواندنی رای گشــتی و نازڕاندن و‬ ‫پیالنگێڕی دژی یەكتر و رای گشــتی نەخەنە‬ ‫قوماری پیالن و خەونگەلی بچووك و دەســتە‬ ‫دەركییــەكان‪ ،‬ئەم خەونــەی هەناوی رۆحی‬ ‫دەســتەجەمعی و رای گشــتی نەشێوێنن و‬ ‫ئەركی رۆشــنگەرانە و سەربەخۆیانەی خۆیان‬ ‫لەهەمبەر شوناســێكی پارچــە پارچەكراو و‬ ‫هەالهەالكراو بە دروستیی بەجێ بێنن‪.‬‬

‫ئاوات حیسامەدین‪ :‬ئاینی زەردەشتی هەوێنی پێكەوەژیانی ئاشتییانەیە‬

‫الی زەردەشتی دوای مرۆڤ‪ ،‬واڵت پیرۆزە بۆیە‬ ‫داوای دەوڵەتی كوردستان دەكەین‬

‫ئاوات حیسامەدین نوێنەری زەردەشتییەكان لە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئاینی حكوومەتی‬ ‫هەرێمی كوردستان‪ ،‬لە دیدارێكی “وشە”دا رای دەگەیەنێت‪ ،‬پاش پەسندكردنی یاسای ژمارە ‪5‬ی‬ ‫پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬ئازادانە دەستیان بە پەرەپێدانی ئاینەكەیان كردووە‪ .‬ئەو ئاینی زەردەشتی‬ ‫بە سەرچاوەی پێكەوەژیان لە كوردستاندا دەزانێت و رای دەگەیەنێت‪ ،‬چەندان ئاتەشگەی تر لە‬ ‫ناوچەكانی كوردستاندا دەكەنەوە‪.‬‬ ‫وشە‪ /‬رامیار جەواد‬ ‫ماوەیەكە زیاتر لە جاران پەرە بە ئاینی زەردەشتی‬ ‫دەدرێت و بانگەوازی بۆ دەكرێت‪ ،‬ئەوە لە كوێوە‬ ‫سەرچاوە دەگرێت؟‬ ‫لــە دوای ســااڵنی ‪2000‬ەوە‪ ،‬لــە هەولێــر و‬ ‫ســلێمانی و كەركــووك هەتــا دهۆكیش‪ ،‬تاك‬ ‫تاكەی رۆشــنبیران و بیرمەندانی زەردەشتی و‬ ‫بەشێوەی رێكخراوەییش هەبوون وەك ناوەندی‬ ‫ئاڤێستا لە كەركووك و هەولێر و سلێمانی كە لە‬ ‫میدیاكانەوە لەبارەی ئاینی زەردەشتی دەدوان‪،‬‬ ‫كۆڕ و سیمیناریان پێشكەش دەكرد‪ ،‬بەاڵم ئەوسا‬ ‫زۆر بە ئاشــكرا نەبوو‪ ،‬لەبەرئەوەی هیچ یاسایەك‬ ‫نەبوو بۆ پارێزگاریكردن لە زەردەشــتییەكان‪ ،‬لە‬ ‫هەڕەشەی توندڕۆیانی ئاینی‪.‬‬ ‫دوای دەرچوونی یاســای ژمارە پێنجی ســاڵی‬ ‫‪ ٢٠١٥‬لە پەرلەمانی كوردستان‪ ،‬ئاینی زەردەشتی‬ ‫بە فەرمی ناسێنرا‪ ،‬بۆیە لەوساوە ژمارەیەكی زۆر‬ ‫لە زەردەشــتییەكان ئازادانە رێوڕەســمی ئاینی‬ ‫ئەنجام دەدەن‪ .‬زەردەشتییان لە شاری سلێمانی‬ ‫ئاتەشــگەیەكی فەرمی باوەڕپێكراویان لەالیەن‬ ‫حكوومەتــی هەرێمی كوردســتان هەیە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێستە ژمارەی زەردەشتییان لە زیادبووندایە‪.‬‬ ‫بەرنامەی زەردەشــتییەكان چییە بــۆ داهاتوو‬ ‫لەڕووی فرەوانبوونی ئاینییەكە؟‬ ‫بەرنامــەی داهاتوومــان كردنــەوەی چەنــد‬ ‫ئاتەشــگەیەكی گەورەیە‪ ،‬لە هەموو پارێزگاكانی‬ ‫كوردستانی باشــوور بە هاوكاری زەردەشتیانی‬ ‫دنیــا‪ ،‬هــەر ئاتەشــگەیەك پەیمانگەیــەك بۆ‬ ‫فەلسەفەی زەردەشتی لەگەڵ فێرگەی تایبەت‬ ‫بە پیشە مرۆیییەكان لەخۆ دەگرێت‪ ،‬یەكەمین‬ ‫ئاتەشگە لە سلێمانی دەبێت‪.‬‬ ‫باس لە جیاوازی شــێوازی زەردەشــتییەكان‬ ‫دەكرێت لە بانگەشە‪ ،‬ئەمە بۆچی؟‬ ‫بانگەشــە بۆ زەردەشــتی یەك بانگەشەیە‪ ،‬ئێمە‬ ‫بڕوامان بە وتەكانی پەیامبەر زەردەشتی پاك هەیە‬ ‫كە لە (گاتاكان)دا فەلســەفەی ئاینی بەرجەستە‬ ‫دەكات لە خوداپەرســتی‪ ،‬لەگــەڵ ورووژاندنی‬ ‫عەقڵی مرۆڤ بۆ ناســینی خۆی و خودا و ژینگە‬ ‫و ژیان‪ ،‬بۆیــە بەالمانەوە گرنگ ناســاندنەوەی‬ ‫ئاینی زەردەشــتییە كە ئەركی هەموو تاكێكی‬ ‫زەردەشتییە‪ .‬پرۆســەی بانگەشەی زەردەشتی‬ ‫هی هەموو تاكێكی زەردەشتییە‪ ،‬ئێمە خۆشحاڵ‬ ‫دەبین هەر كەســێك لە هاوبیرانی زەردەشــتی‬ ‫لەالی خۆیەوە بانگەشــە بۆ ئاین و فەلســەفەی‬ ‫زەردەشتی بكات و مۆمێك لە تاریكیدا بۆ رووناكی‬ ‫دابگیرسێنێ‪.‬‬

‫دەڵێن زەردەشتی ئاینی ڕەسەنی كوردە‪ ،‬بۆچی‬ ‫كورد بۆی ناگەڕێتەوە؟‬ ‫هەرچەنــدە كۆمەڵگــەی كــوردی زۆرینەی‬ ‫مســوڵمانن‪ ،‬بــەاڵم كولتــوور و فەرهەنگی لە‬ ‫مێژینەی زەدەشتی لە ناخیدا لە كردار و رەفتاریدا‬ ‫بووەتە ناسنامەی كوردبوون‪ .‬زەردەشتی ئاینێكی‬ ‫عەقاڵنی عیرفانییە‪ ،‬واتە ئاینێكی تەبشیری نییە‪،‬‬ ‫چونكە بنەماكانی لەسەر "بیری چاك و وتەی چاك‬ ‫و كرداری چاك" دامەزراوە‪ .‬لە ئاینی زەردەشــتی‬ ‫هەر كــەس و ئاینێك پێڕەوی چاكــە بكات بە‬ ‫ئیماندار و خوداپەرســتی ئەژمار دەكرێت‪ .‬هەر‬ ‫مسوڵمان یا مەسیحییەك یا خاوەن هەر باوەڕێك‬ ‫چاكە بكات و دوور بكەوێتەوە لە خەراپە‪ ،‬جێی‬ ‫رێز و ستایشی زەردەشتییانە‪.‬‬ ‫زەردەشــتییەكان تێڕوانیان بــۆ واڵت و مافی‬ ‫میلەت چۆنە؟‬ ‫مرۆڤبوون لە ئاینی زەردەشتی پیرۆزترین بەهایە‬ ‫و بە پلەی یەكــەم دێت‪ ،‬چونكــە پەیامەكەی‬ ‫زەردەشــت پەیامێكە بۆ هەمــوو مرۆڤایەتی‪ ،‬لە‬ ‫دوای ئەوە نیشتمان و واڵت پیرۆزە كە پێویستە‬ ‫لەســەر زەردەشــتییەكان بیپارێــزن بە گیانی‬ ‫خۆیان و هیچ كەســێك بە زەردەشتی نازانرێت‬ ‫ئەگەر خیانەتــی لە خاكی نیشــتمان و گەلی‬ ‫كوردستان كردبێت‪ ،‬ئینجا لە دوای ئەمە پیرۆزی‬ ‫ئاین دێت‪.‬‬ ‫ئێســتە ئێمە ریفراندۆم بە پرســێكی نەتەوەیی‬ ‫دەزانیــن‪ ،‬چونكــە خەونێكــی لــە مێژینەی‬ ‫نەتەوەی كوردە بۆ ســەربەخۆیی كوردســتان‪.‬‬ ‫هەروەها مافێكــی رەوای نەتەوەكەمانە‪ ،‬موڵكی‬ ‫هیچ حزبێك نییــە بە تەنیا‪ ،‬بەڵكو موڵكی هەموو‬ ‫حزبەكان و تێكڕای پێكهاتەكانی كوردســتانە‪،‬‬ ‫بۆیــە ئێمە بە ئەركی نیشــتمانی و هەنووكەیی‬ ‫دەزانیــن‪ .‬دەرفەتێكی مێژوویییــە و نابێت لە‬ ‫دەست بدرێت‪ ،‬دەبێ زەوینەسازی بۆ كۆدەنگی‬ ‫هەموو هێزە سیاسییەكانی كوردستان بكرێت بۆ‬ ‫گەڕانەوەی یەكڕیزی بۆ ئەنجامدانی ئەم پرســە‬ ‫نەتەوەیییە‪.‬‬ ‫كۆبوونــەوەی هەموو حزبەكان بــۆ ریككەوتن‬ ‫لەســەر میكانیزمــی ئەنجامدانــی ریفراندۆم‬ ‫زۆر پێویســتە پەلەی لێ بكرێت بــۆ ئەوەی بە‬ ‫سەركەوتوویی و یەكڕیزی و تەبایی هەموو هێزە‬ ‫كوردســتانییەكان‪ ،‬ریفراندۆم ئەنجام بدرێت تا‬ ‫خۆیان ئامادە بكەن بۆ هەر ئەگەرێك لە بەرامبەر‬ ‫گۆڕانكارییەكانــی سیاســی و جیۆگرافی كە لە‬ ‫ناوچەكە روو دەدات‪ ،‬بەهۆی گۆڕانی هاوكێشەی‬ ‫ملمالنێی زلهێزەكان لە ناوچەكە و دنیا لە دوای‬

‫نەمانی دەسەاڵتی داعش لە عێراق و سووریا‪.‬‬ ‫زەردەشــتییەكان لە كوردســتاندا چەند كەس‬ ‫دەبن؟‬ ‫ناتوانین ئاماری تەواو بدەین‪ ،‬بە تایبەتی هێشتا‬ ‫هەلومەرجی تەناهی لــە ناوچەكەدا تەواو نییە‪،‬‬ ‫خەڵكانێكی زەردەشــتی زۆر هەن‪ ،‬تا ئێســتە‬ ‫مەترسییان هەیە لە توندڕۆیانی ئاینی‪ .‬بینیمانن‬ ‫توندڕۆكان و تیرۆریســتانی داعش بەناوی ئاین‬ ‫چییان بەســەر برا و خوشــكانی ئاینی ئێزیدی‬ ‫هێنا‪ ،‬جگە لەوەش مســوڵمانان كە یەك خودا و‬ ‫یەك پەیامبەریان هەیە‪ ،‬بە توندڕۆیی ئاینی یەكتر‬ ‫دەكوژن‪ ،‬بێگومــان نامســوڵمانان حاڵیان زۆر‬ ‫خراپتر دەبێت لەو بارودۆخەدا‪ .‬تەنیا دەتوانم بڵێم‬ ‫لە كوردســتان نزیكەی ‪ 200‬هەزار زەردەشتی‬ ‫هەن‪ ،‬بــەاڵم ئەوە ئاماری فەرمی نییە‪ ،‬چونكە تا‬ ‫ئێستە نە ژمارەی دانیشــتوانی كوردستان و نە‬ ‫هی عێراق نازانین‪.‬‬ ‫پێتان وایە بەریەكەوتنی ئاینەكان هۆكار بووە بۆ‬ ‫گەڕانەوە و سەرهەڵدانەوەی زەردەشتییەكان؟‬ ‫سەرهەڵدانەوەی ئاینی زەردەشتی هۆكارەكەی‬ ‫بەریەككەوتنــی ئاینەكان نییــە‪ ،‬بەڵكو ئاینی‬ ‫زەردەشتی بە فەرمی و بەپێی یاسا گەڕایەوە‪ ،‬لە‬ ‫چوارچێوەی پرۆسەی پێكەوەژیانی ئاشتییانە‪ ،‬بۆ‬ ‫نەهێشتنی بیری توندڕۆیی و تیرۆر لەناو هەموو‬ ‫ئاینەكانی كوردستان‪ ،‬ئەم پرۆسەیە پرۆسەیەكی‬ ‫ســتراتیجی جیهانییە بۆ نەهێشتنی توندڕۆیی‪،‬‬ ‫بەمەبەستی چەســپاندنی ئاشــتی ناوخۆیی و‬ ‫جیهانی‪.‬‬ ‫ئاینی زەردەشــتی بنەماكانی لەســەر بیر و وتە‬ ‫و كــرداری چاك بۆ ئاشــتی و خێروخۆشــیی‬

‫مرۆڤ بەبــێ جیــاوازی رەگەزی یــا ئاینی یا‬ ‫رەنگــە‪ ،‬گرنگ ئەوەیــە بۆ چاكە بێــت‪ .‬ئاینی‬ ‫زەردەشــتی ئاینی ژینگەپارێزی و كاركردنە بۆ‬ ‫پاراســتن و بەرەوپێشــبردنی ژیان و دنیا كە لە‬ ‫ئاینی زەردەشــتی بەشــێكە لە وەدەستهێنانی‬ ‫رەزامەنــدی خوداوەند و مەرجی ئیمانداریەتیی‬ ‫مرۆڤی زەردەشتییە‪.‬‬ ‫دەگوترێت الیەنی سیاسی پاڵپشتیتان دەكەن؟‬ ‫هیچ هۆیەكی سیاســی دوور یا نزیك لە پشــتی‬ ‫گەڕانــەوەی ئاینی زەردەشــتی نییــە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەم پرســە پرۆســەیەكی بە تەواوەتی ئاینییە‪،‬‬ ‫سەربەخۆیە و وابەستە نییە بەهیچ ئەجیندایەكی‬ ‫سیاسیی ناوخۆیی و دەرەكی‪ ،‬لە هەمانكاتدا بێ‬ ‫الیەنە و تێكەاڵوی هیچ ملمالنێیەكی سیاســی‬ ‫نین و نابین لە كوردســتان‪ .‬هەرچەندە پەیامی‬ ‫ئاینــی زەردەشــتی بــۆ هەموو مرۆڤــە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یەكێك لە ئامانجە ستراتیجییەكانمان پاراستنی‬ ‫ئاسایشــی نەتەوەیی و نیشــتمانی كوردستانە‪،‬‬ ‫چونكــە نەتەوەی كورد بۆ مــاوەی زیاتر لە دوو‬ ‫هەزار و ‪ 450‬ســاڵ بەر لە هاتنی ئیسالم لەسەر‬ ‫ئاینی زەردەشــتی بووە و لەسەر ئەندێشە و وتە‬ ‫و كرداری چاك پەروەردە بووە‪ ،‬كورد خۆی بەوە‬ ‫ناسراوە وەك ناســنامە و فەرهەنگ و كولتوور و‬ ‫مێژوو‪.‬‬ ‫ئێمە بۆ بەرەوپێشــبردنی پرۆسەی گەڕانەوەی‬ ‫زەردەشــتی هــاوكاری و یارمەتی لــە هەموو‬ ‫هاونیشــتمانییەكی كوردســتان وەردەگرین‪،‬‬ ‫بەاڵم بەبێ هیچ مەرجێــك‪ ،‬بۆیە بە دڵنیایییەوە‬ ‫پرۆســەكەمان و خۆشــمان وابەســتەی هیچ‬ ‫حزبێك نین و ئامانجمان فەلســەفە و فەرهەنگ‬ ‫و كولتووری ئاینی زەردەشــتییە‪ ،‬ناســاندن و‬

‫گەڕانــەوەی ئاینی باوباپیرانمانــە بۆ كۆمەڵگەی‬ ‫كــوردەواری‪ ،‬لــە چوارچێــوەی پرۆســەی‬ ‫پێكەوەژیانی ئاشــتییانەی پێكهاتەكانی ئاینی و‬ ‫نەتەوەیی لە كوردستان‪.‬‬ ‫كرداری چاك ڕەفتاری چاك بیری چاك‪ ،‬توانیویەتی‬ ‫ئەو كەلێنەی لە ئاینەكانی تر هەیە‪ ،‬پڕی بكاتەوە؟‬ ‫هەموو ئاینەكانی یەكتاپەرستی لە زۆر بنەماكانی‬ ‫خوداپەرســتی و چاكە هاوبەشییان هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە چەمكەكانی ژیان و ژینگــە‪ ،‬پێگەی مرۆڤ و‬ ‫پراكتیزەكردنی جۆرە جیاوازیەك هەیە‪.‬‬ ‫ئاینی زەردەشــتی هانی مرۆڤ دەدات عەقڵیان‬ ‫بورووژێنن‪ ،‬بەبیركردنەوە و رامان چارەنووســی‬ ‫خۆیان دیاری بكەن و دنیا بەرەوپێشــەوە ببەن‪،‬‬ ‫لەســەر بنەمای بیــر و وتە و كــرداری چاك‪ .‬بە‬ ‫دڵنیایییەوە مرۆڤ ئەگەر پێــڕەوی تەواوی ئەم‬ ‫بنەمایانە بكەن لەگەڵ یەكتر‪ ،‬لەگەڵ ژینگە‪ ،‬ژیان‬ ‫بەرەوپێشــەوە دەبەن‪ ،‬بۆ ئاشــتی و بەختەوەری‬ ‫مرۆڤەكان‪ .‬زەردەشــتییەكان لەم پرۆسەیەدا نە‬ ‫بەدوای دراو و نە بۆ پایە و پۆســت و دەســەاڵت‬ ‫بەشــداری دەكــەن‪ ،‬هەمــوو كۆششــەكانیان‬ ‫گەڕاندنــەوەی بیر و وتــە و كــرداری چاكە بۆ‬ ‫كۆمەڵگەی كوردی‪.‬‬ ‫ئەگەر وایە بۆچی تا ئێستە نەتوانراوە نوێنەرایەتی‬ ‫و پەرستگە بۆ زەردەشتییەكان لە هەموو شوێنێك‬ ‫بكرێتەوە؟‬ ‫پرۆســەی ناســاندنەوەی ئاینــی زەدەشــتی‬ ‫پرۆســەیەكی درێژخایەنە‪ ،‬بۆیە دەبێ بە هێمنی‬ ‫و ئارامی و لەســەرخۆ لە چوارچێوەی پرۆســەی‬ ‫پێكەوەژیانی ئاشتییانە و رێزگرتن لە پیرۆزییەكانی‬ ‫هەموو پێكهاتە ئاینی و نەتەوەیییەكانی كوردستان‬ ‫ئەنجام بدرێت‪ ،‬تا ئێســتە چاالكانە بەشداریمان‬ ‫كردووە‪ ،‬تا ئێســتە هیچ هەڕەشەیەكی دیاریكراو‬ ‫لەالیەن هیچ كەســێك و الیەنێكی دیاریكراوی‬ ‫ئاینی‪ ،‬یا سیاسی‪ ،‬لە هیچ كەسێكی دیاریكراوی‬ ‫زەردەشــتی‪ ،‬المان تۆمار نەكــراوە‪ ،‬بەاڵم چەند‬ ‫مەالیــەك وەك عەبدولەتیــف ســەلەفی و مەال‬ ‫حەسیب لە ســلێمانی‪ ،‬وتاری سووكایەتیكردن‬ ‫بە ئاینی زەردەشــتییان دابوو‪ ،‬لە دادگا سكااڵی‬ ‫یاساییمان لە دژیان تۆمار كردووە‪.‬‬ ‫كوردستان هەمیشــە و لە مێژوو تا ئێستە النەی‬ ‫پێكەوەژیانی ئاشــتییانەی هەموو ئاینەكان بووە‪،‬‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت تەنیا لە كوردستان ئەو‬ ‫دیاردەیە هەیە‪ .‬مســوڵمان‪ ،‬ئێزیدی‪ ،‬مەسیحی و‬ ‫تەنانەت جوو هەموویان بەبێ كێشە بە ئاشتییانە‬ ‫ژیاون‪ .‬تەماشــا دەكەین هەموو شاعیر و ئەدیب‬ ‫و سەركردەكانی شۆڕشــەكانی كورد بۆ ئازادی و‬ ‫سەربەخۆیی كوردســتان زۆرینەیان مەال و شێخ‬ ‫و بنەماڵەی ئاینی بــوون و فێری خوێندەواری و‬ ‫بیری نەتەوایەتی و نەورۆز و شۆڕشــیان كردین‪،‬‬ ‫هۆیەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی نەتەوەی كورد‬ ‫لە بنەڕەتــدا بۆ زیاتر لە دوو هەزار و ‪ 450‬ســاڵ‬ ‫لەســەر ئاینی زەردەشتی پەروەردەی ئەندێشە و‬ ‫وتە و كرداری چاك بووە كە هەوێنی پێكەوەژیانی‬ ‫ئاشتییانەیە تا ئێستەش لە كوردستاندا‪.‬‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫پرسی ریفراندۆم بەر لەوەی بەتەنیا ئیرادەیەكی‬ ‫سیاســیی هێزەكانی كوردستان بێت‪ ،‬ئیرادە و‬ ‫خەونێكی كۆی “دەستەجەمعی” و گشتگیری‬ ‫نەتەوەیییە‪ ،‬واتە رووبەرێكی بەرینتر لە ئیرادە و‬ ‫رۆحی نەتەوەیی و كۆیی ئێمە كە بەشێكی وەك‬ ‫پێكهات و فۆرمە سیاسییەكان خۆی مانیفێست‬ ‫كــردووە‪ .‬ریفراندۆم رێگەی مســۆگەركردنی‬ ‫ئامانجێكی لە مێژینەیە بەناوی ســەربەخۆیی‪.‬‬ ‫خەونێكــی بەدینەهاتوو و پەنگخــواردوو كە‬ ‫ئەوەندەی شــاعیران و نووسەران و رۆشنبیران‬ ‫داكۆكییان لەســەر كردووە و بەشــێوەگەلی‬ ‫جۆراوجــۆر گێڕاویانەتــەوە كە لە نەســت و‬ ‫ناوشــیاریی(‪ )unconscious‬ئێمــەدا بووە بە‬ ‫گرێیەكــی(‪ )complex‬نەتەوەیی‪ .‬گرێیەك كە‬ ‫ئێستە بووە بە بەشێك لە شوناسی مرۆیی ئێمە‬ ‫چ وەك مــرۆ چ وەك نەتــەوە و كۆمەڵەیەكــی‬ ‫كولتووریی‪-‬زمانــی و جڤاكیــی‪ .‬گرێیەك تەنیا‬

‫لە رێی وشــیاری و رووبەڕووبوونەوە لەگەڵیدا‬ ‫دەتوانین لە تەنگــژە و مۆتەكەكانی رزگارمان‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫ئێمە وەك ئیرادەیەكی كۆیی و دەســتەجەمعی‬ ‫بەردەوام لەناو شكســتەكان و لە كیسدانەكان‬ ‫و گۆڕینی خەونەكان بۆ ســەر مۆتەكە ژیاوین‪،‬‬ ‫چەنــدان هەلــی زێڕینمان لە كیــس داوە بۆ‬ ‫بەدیهێنانی خەونێك كە گەرەنتیكەری قەوارە و‬ ‫شوناسی مرۆیی ئێمە بووە‪ ،‬چەندان دژە هەلمان‬ ‫بۆ دروســت كراوە كە خەونەكەی بە رێڕەوی‬ ‫ترس و گومان و خۆكەمبینییەوە گۆڕیوەتە سەر‬ ‫مۆتەكە و خۆبچووك بینین و ترسەزاوریی‪.‬‬ ‫رووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئەم پرسە شوناسمەند‬ ‫و چارەنووسســازە لە هەنــاوی پێكهاتی هێزە‬ ‫سیاسییەكانی كوردستان زۆرتر لێخوڕ(‪)Drive‬‬ ‫– چەمكێكــی فرۆیدییــە‪ -‬و لۆســەیەكی‬ ‫سایكۆلۆژیی لەپشتە كە خەمڵێنراوە بە هەندێ‬

‫ملمالنێی بچووكی حزبی و لە قەوارەی هەندێك‬ ‫بەرژەوەندیی دارایی خۆی مانیفێست دەكات‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی پرســەكە تەنیا پرســی كورسی و‬ ‫پارە بێــت! هەڵگری رەهەندگەلی جۆراوجۆری‬ ‫دەروونی و سایكۆلۆژیی نەبێت‪.‬‬ ‫دابەزاندنــی خەونێكــی لــە مێژینــەی‬ ‫دەســتەجەمعی و كۆیــی بۆ ئاســتی هەندێ‬ ‫ملمالنێی سیاســی و حزبیی‪ ،‬لێدانە لە بنەمای‬ ‫شوناســێك كە هــەزاران خوێنی بــۆ رژاوە و‬ ‫هەزاران خەونباز و خەونبینی ئەم نەتەوەیەی‬ ‫لە پێناودا شــەهید بووە‪ .‬نابێت ئێمە دانیشین‬ ‫بیر لەم پرسە بكەینەوە و ئاسۆیەكی خەمگین‬ ‫و سوور و خوێنین لە مێژووی خۆمان لەبەرچاو‬ ‫نەگرین‪ .‬ئەو هێزانەی كە لەناو ئەم هاوكێشــە‬ ‫وشــیارییانەی مێژوو و بە خوێندنەوەی الپەڕە‬ ‫سوور و خوێناوییەكانی رۆحی نەتەوە “بەڵێ” بۆ‬ ‫ریفراندۆم دەكەن‪ ،‬بێگومان رۆڵێكی بنەڕەتییان‬

‫دەبێ لە بووژاندنەوە و هەستاندنەوەی شوناس و‬ ‫رۆحی لەت لەتكراوی نەتەوەكەمان‪ ،‬دەورێكی‬ ‫زێڕینیان دەبێت لە دروستكردنی كولتوورێك كە‬ ‫بە وشیاری و بژاردنەوە(‪ )choice‬مامەڵە لەگەڵ‬ ‫رووداوەكان و لەناو هاوكێشەكاندا دەكات‪.‬‬ ‫ئەو هێزانەش هەمدیس بــە لەبەر چاوگرتنی‬ ‫ئەو مێژووە پڕ لە چەرمەســەریی و راگواستن‬ ‫و قڕانكردن و كوشتنە سیســتەماتیكەكانەوە‬ ‫بــۆ ئــەم پرســە “نەڵێ” بــەكار دێنــن هەر‬ ‫ئــازادن‪ ،‬چونكە بەشــێكی زۆر لــە مێژووی‬ ‫ئێمە دەرهاوێشــتەی خەونی دیموكراســی‬ ‫و كولتووری شارســتانییانە بووە لە تەنیشــت‬ ‫خەونەكانی تر‪ .‬پرســی ریفراندۆم مومارەســە‬ ‫و ئەزموونــی “رۆح”ێكــی شوناســخوازانەیە‬ ‫كە لە ســەرووی بەڵــێ و نەخێرەوەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە رێســاگەل و دیســپلینگەلێكی مەدەنییانە‬ ‫و شارســتانیی‪ ،‬پرســی ریفرانــدۆم تێڕامانی‬

‫‪9‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫ریفراندۆم و رای گشتی‬

‫كوردستانی‬

‫دۆسیە‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪10‬‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫مەحموود محەمەد‪ :‬چاوەڕوان دەكرێ سەركردایەتیی نوێی گۆڕان بـ‬

‫زۆر موراعاتی یەكێتیمان كردووە و‬

‫مەحموود محەمەد ئەندامی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان‪ ،‬لەم دیمانەیەی “وشە”دا هەڵوێستی حزبەكەی لەبارەی ریفراندۆم و‬ ‫“رژدی پرســەكە تا سەربەخۆیی” ئاشكرا دەكات و بە روونی قسە لەبارەی پێوەندییەكانی پارتی لەگەڵ یەكێتی دەكات و چاوەڕوانییەكانیشیان لە‬ ‫سەركردایەتی و رێكخەری نوێی گۆڕان ناشارێتەوە و دەڵێ‪“ ،‬دەكرێ لەگەڵ گۆڕان پێكەوە كار بكەینەوە و حوكمڕانی بكەین”‪.‬‬ ‫مەحموود محەمەد كە هاوكات گوتەبێژی پارتیشــە‪ ،‬دووپاتی دەكاتەوە كە حزبەكەی تا ئاســتی نووسینی هەموو مافەكان لەگەڵ دڵنیاییدانە بە‬ ‫پێكهاتەكانی ئاینی و نەتەوەیی هەرێمی كوردســتان و كەركووك و دەڵێ‪“ ،‬ئەنجوومەنی ریفراندۆم وردەكاریی مافی پێكهاتەكان لەگەڵیاندا شــی‬ ‫دەكاتەوە و وا دەكەین هەمووان بێنە پاڵ ریفراندۆم”‪.‬‬ ‫وشە‪ /‬هەولێر‪ -‬باز ئەحمەد‬ ‫ڕیفراندۆم لــە دەرەوە زیندوویەتیــی بە كورد‬ ‫بەخشیوە‪ ،‬لە ناوخۆ گۆڕان و كۆمەڵ تا ئێستەش‬ ‫لەگەڵیــدا نین‪ ،‬بەاڵم یەكێتی روون نییە و یاری‬ ‫دەكات‪ ،‬لە كاتێكدا كات كــەم ماوە‪ ،‬ئایا ئەمە تا‬ ‫كەی بەردەوام دەبێ؟‬ ‫لەناو كورددا دژایەتی ســەربەخۆیی شــتێكی‬ ‫تــازە نییە‪ ،‬لەو ســەردەمەی شــێخ مەحموود‬ ‫خەریكی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان بوو‪،‬‬ ‫ئەوانــەی ئەوكات خۆیان بە ڕۆشــنبیر دەزانی‪،‬‬ ‫بەشێكیان دژایەتی شێخ مەحموودیان دەكرد و‬ ‫پڕوپاگەندەی نەرێنییان باڵو دەكردەوە‪ ،‬كەواتە‬ ‫ئەمە هەر هەبووە و بەشــێكە لــەو هۆكارانەی‬ ‫نەیهێشــتووە كــورد ببێتە خاوەنــی دەوڵەت‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئێمە مامەڵە لەگەڵ هەڵوێســتی فەرمی‬ ‫دەكەین‪ ،‬ئەوەی بە ئاشكرا دژایەتی ڕیفراندۆمی‬ ‫كردبێ لەناو حزبەكان تەنیــا كۆمەڵ و گۆڕانن‪،‬‬ ‫الیەنەكانی تــر هەمووی پێكــەوە بڕیارمان دا‬ ‫بە یەكێتیی نیشــتمانیی كوردستانیشــەوە‪ .‬لە‬ ‫كۆبوونەوەكانــی مەكتەبی سیاســیی پارتی و‬ ‫یەكێتی بەردەوام ئەوەیان دووپات كردووەتەوە‬ ‫كە لەگەڵ ڕیفراندۆم و سەرخســتنی پرۆسەكە‬ ‫و ڕێكخســتنی زەوینەن بۆی‪ ،‬بەردەوام ئەوەیان‬ ‫باس كردووە ئەو ئاســتەنگانەی هەن بە هەردوو‬ ‫المانەوە هەوڵ بدەین چارەسەریان بكەین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی دەبیســترێ‪ ،‬ئێمەش بــە نیگەرانییەوە‬ ‫ســەیری هەندێ هەڵوێســت و وتــار و لێدوان‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫لــە بەردەوامی ئەو حاڵەتە “پــان بی” هەیە بۆ‬ ‫ئــەوەی ڕیفراندۆم هەر ئەنجام بدرێ‪ ،‬ئەگەر ئەو‬ ‫یارییەش بەردەوام بێ؟‬ ‫تا ئێستە ئەوەی ئێمە لەگەڵ جێگری سكرتێری‬ ‫گشتیی یەكێتی و بەرپرسی دەستەی كارگێڕی‬ ‫و مەكتەبی سیاسی دانیشتووین‪ ،‬هیچ ئاماژەیەك‬ ‫نییە كە كێشەیەك هەبێ تا ئێمە بیر لە پالن بی‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬بەتایبەت دوای ئەوەی هیچ مەرجێك‬ ‫بۆ كاراكردنەوەی پەرلەمــان نەماوە‪ ،‬بۆیە لە دوا‬ ‫كۆبوونــەوەی هەردووال یەكێتــی گوتیان ئیتر‬ ‫هیچ بیانوویەك نەماوە بــۆ ئەوەی پەرلەمان كارا‬ ‫نەكرێتەوە‪ ،‬هیــچ بیانوویەكیش نییە لەســەر‬ ‫دروستكردنی نیگەرانی لە ئەنجامدانی ڕیفراندۆم‪.‬‬ ‫ڕەخنەی ئــەوە دەگیرێ لە پارتــی كە لەگەڵ‬ ‫شــاندی یەكێتــی دادەنیشــێ‪ ،‬ئەوانــە نین‬ ‫بڕیاردەری یەكێتیــن‪ ،‬بۆیە بڕیارەكان جێبەجێ‬ ‫ناكرێن‪ ،‬چونكە هێرۆ برایــم ئەحمەد بڕیادەری‬ ‫یەكێتییە و نایەتە كۆبوونــەوەكان‪ ،‬بەو هۆیەوە‬ ‫یەكێتی بــەردەوام پارتی بە هەڵــەدا دەباتەوە؟‬ ‫خۆتان هەستتان بەمە كردووە؟‬ ‫لێــرەدا كەموكوڕییەكە لە پارتــی نییە‪ ،‬پارتی‬ ‫كۆبوونەوە لەگەڵ مەكتەبی سیاســیی یەكێتی‬ ‫دەكات‪ ،‬لە دوا كۆبوونەوە گوتیان ئەمانە بڕیاری‬ ‫هەمــوو یەكێتی نیشــتمانییە‪ ،‬ئــەوان گوتیان‬ ‫لــە مەكتەبی سیاســی باســی دەكەیــن و لە‬ ‫ئەنجوومەنی سەركردایەتیی دەیكەین بە بڕیار‪،‬‬ ‫لە نێــوان دوو كۆبوونەوەی ڕابــردوو هەردووال‬ ‫كۆبوونەوەیەك لەگەڵ هێــرۆ خانیش كراوە‪ ،‬لە‬ ‫پرسی كاراكردنەوەی پەرلەمان ئەویش هاوڕایە‬ ‫و گوتوویەتی بەهانە نەماوە بۆ گۆڕان‪ .‬بەگشــتی‬ ‫كاتێك ئێمە لەگەڵ مەكتەبی سیاســیی حزبێك‬

‫دادەنیشین دواتر بڕیار نادەن‪ ،‬ئەمە تاوانی پارتی‬ ‫نییە‪ ،‬ئەگەر پارتی كەسانێكی بناردایە كۆبوونەوە‬ ‫كە توانای بڕیاریان نەبێ‪ ،‬ئەوكات كەموكوڕی لە‬ ‫ئێمە دەبوو‪ ،‬بۆیە ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو پێكهاتە‬ ‫و شێوازی كاركردنەوەی لەناو یەكێتیدا هەیە و‬ ‫بە دڵنیایییەوە ئەمەش هەندێك گرفتی دروست‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫كەواتە بۆچی پەرلەمــان كارا ناكرێتەوە‪ ،‬پارتی‬ ‫مەرجی نەماوە و گۆڕانیش دەیەوێ بە ســتافی‬ ‫ئێســتە بمێنێتەوە‪ ،‬چی گومانــاوی هەیە لەو‬ ‫نێوانەدا؟‬ ‫تەنیا ماوەتەوە كاتەكەی دیاری بكرێت‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫بزانرێ چ ڕۆژێك دەستبەكار ببنەوە‪ ،‬هەڵبژاردنی‬ ‫ناوخۆیی گۆڕان كاتەكەی دواخســتووە كە ئەو‬ ‫تەواو بوو‪ ،‬ئیتر هەنگاوەكان بە تەواوی دەســت‬ ‫پێ دەكەین تا كاتێك بۆ كاراكردنەوەی پەرلەمان‬ ‫دیاری بكەین‪.‬‬ ‫پێشــبینی دەكەن ئەو ستافە نوێیەی گۆڕان كە‬ ‫زۆرینەیان لە خەباتگێڕانی ڕابردووی كوردستانن‪،‬‬ ‫پێوەندیی حزبی و ناوخۆیی بــاش بكەنەوە؟ لە‬ ‫كاتێكدا پێشتر وا قسە دەكرا كە گەنج لە بەهای‬ ‫ئەم ئەزموونە تــێ ناگات و باكــی نییە بەوەی‬ ‫تووڕەیییەكانی زیانی لێ دەكەوێتەوە‪.‬؟‬ ‫پێشبینی ئەوە دەكرێ‪ ،‬چونكە بەشی هەرەزۆری‬ ‫ســەركردایەتی تازەی گۆڕان ئــەو خەڵكەن لە‬ ‫كــۆڕی خەباتدا بوون‪ ،‬ڕێكخــەری نوێی گۆڕان‬ ‫ئەم هەموو ئەزیەت و ئازارەی كە پێی گەیشتووە‬ ‫لە ئەنجامی خەبات و تێكۆشــان بۆ سەربەخۆیی‬ ‫كوردســتان بووە‪ 40 ،‬ســاڵە بەو حاڵەوە دەژی‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئومێدی هەر بەرنەداوە‪ ،‬كاتێك كەســێك‬ ‫تەمەنێــك لە خەبات و سیاســەتكردن بەســەر‬ ‫دەبات‪ ،‬هەست بە بەرپرسیارێتی زیاتر دەكات‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێمە دژی ئەوە نین گەنج لە سەركردایەتیی‬ ‫حزبەكاندا هەبن‪ ،‬یان لە ســەركردایەتی بەشێك‬ ‫لە پرۆســەی سیاســیدا بن‪ ،‬لەوانەیە كەســێك‬ ‫تەمەنیشــی هەبێ‪ ،‬بــەاڵم هەرزەكارانە ڕەفتار‬ ‫بكات یان كەسێكی كەمتەمەن زۆر پڕ ئەزموونانە‬ ‫بیر بكاتــەوە‪ ،‬بۆیە ئێمــە و لەوانەیــە خەڵكی‬ ‫كوردســتانیش پێشــبینی دەكەین‪ ،‬ئەو ستافە‬ ‫تازەیەی ســەركردایەتیی گۆڕان لەگەڵ دۆخی‬ ‫ناوخۆیی و ناوچەكە و نێودەوڵەتی مامەڵە بكەن‪،‬‬ ‫تا بە هەمووان بتوانین ڕووبەڕووی ئەو هەڕەشانە‬ ‫ببینــەوە كە ڕووبەڕووی كوردســتان دەبێتەوە‬ ‫و شــانی بدەینە بەر و ڕێگەچارە بدۆزینەوە و بۆ‬ ‫هەموو ئەگەرەكان خۆمان ئامادە بكەین‪.‬‬ ‫خەریكــە كۆمیســیۆنی هەڵبــژاردن گرفتی بۆ‬ ‫دروســت دەكرێ لەالیەن كۆمــەڵ و گۆڕانەوە‪،‬‬ ‫بەشــێك دەیانەوێ پابەندی وادەی دیاریكراوی‬ ‫ســەرۆكی هەرێم بن و بەشێكی تریش پابەندی‬ ‫وادەی دیاریكراو بن لەالیەن یوســف محەمەد‬ ‫دیاری كراوە‪ ،‬پارتی ڕوانگەی بۆ ئەم پرسە چییە؟‬ ‫ئێمــە ئەگەر بــە دامەزراوەیــی كار بكەین‪ ،‬چ‬ ‫دەزگەیــەك وادەی هەڵبژاردنــەكان دیــاری‬ ‫دەكات‪ ،‬ئەمە دیارە كە دەبێ ســەرۆكی هەرێم‬ ‫وادەكــە دیاریی بكات و ئەمەیشــی كردووە كە‬ ‫وەك ئەركێكی یاســایی لەسەر شانیەتی‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ئەوان بیانەوێ كۆمیســیۆنیش پەك بخەن‪ ،‬ئەمە‬ ‫نیشانەیەكی ڕوونە كە چۆن دژ دەبن بەرامبەر بە‬ ‫ڕیفراندۆم و سەربەخۆیی كوردستان‪.‬‬ ‫ئایا جارێكی تــر مومكینە پارتی و گۆڕان ببنەوە‬

‫حزبی هاوپەیمان و حوكمڕانی؟‬ ‫بۆ نــا‪ ،‬ئەم دوو حزبە هی ئــەم واڵتەن‪ ،‬لە كاتی‬ ‫زۆر تەنگانــە و ناخۆشیشــدا لە ســەردەمانێك‬ ‫پێكەوە بووین‪ ،‬جیاوازیمان لە بۆچووندا هەیە لە‬ ‫چارەسەری كێشەكان و چۆنیەتیی بەڕێوەبردن‪،‬‬ ‫بۆ ناكرێ ئێمە لەگەڵ جیاوازییەكانیش پێكەوە‬ ‫هەنگاو بنێین‪ ،‬بۆ ئەمــەش داوامان لێ كردوون‬ ‫پێكەوە گفتوگۆ و كۆبوونەوە بكەین‪ ،‬كێشــە لە‬ ‫نێوان هەموو حزبێك پەیدا دەبێ‪ ،‬بەاڵم كێشەكان‬ ‫دەبێ لە كۆتادا بە دانیشــتن و گفتوگۆ چارەسەر‬ ‫بكەین‪ ،‬بــە ڕقهەڵگرتنی بەردەوام‪ ،‬سیاســەت‬ ‫ناكرێ‪.‬‬ ‫ئێــران بە فەرمی دژایەتیی خــۆی بۆ ڕیفراندۆم‬ ‫ڕاگەیانــدووە‪ ،‬پرســی داخســتنی ســنوور و‬ ‫گرتنــەوەی ســەرچاوە ئاوییــەكان نیگەرانی‬ ‫دروســت كردووە‪ ،‬چــۆن مامەڵــە لەگەڵ ئەو‬ ‫دۆخەدا دەكەن؟‬ ‫ئێمە گفتوگۆیان لەگەڵــدا دەكەین‪ ،‬هەموو ئەو‬ ‫كێشــانە دەتوانین بە گفتوگۆ چارەسەر بكەین‪،‬‬ ‫دڵنیایییەك بدەین بە دراوسێكانمان كە دەوڵەتی‬ ‫ســەربەخۆی كوردســتان كاریگەریی نەرێنی‬ ‫بۆ ئاسایشــی ئەوان نابێ‪ .‬لە كاتــی ڕاگەیاندنی‬ ‫فیدراڵیش ئەوان جۆرێك لە نیگەرانییان پێشــان‬ ‫دا و ڕازی نەبوون‪ ،‬بــەاڵم كە فیدراڵی ڕاگەیەنرا‬ ‫و ئاسایشــی ئەوان چەند جار زیادی كرد‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ببینە دەوڵەتی ســەربەخۆ بەرپرســیاریەتیمان‬ ‫زیاتر دەبێ لە ســنوورەكانمان‪ ،‬كەواتە دەتوانین‬ ‫بڵێین ئاسایشی ئەو واڵتانە زیاتر پارێزراو دەبن بە‬ ‫هەبوونی دەوڵەتی كوردستان‪ ،‬ئەو ترسانەی كە‬ ‫دەیانەوێ لە كوردســتان باڵوی دەكەنەوە‪ ،‬الی‬ ‫ئێمە پرســیارە بۆ ئێران دەبێ ڕێگر بێ لە بەردەم‬ ‫سەربەخۆیی كوردستان؟‪.‬‬ ‫ئەگەر شــیعە هاومەزەوی ئەوانن و دەسەاڵتی‬ ‫عێراقیان بەدەستەوەیە‪ ،‬ئەمە جۆرێك لە جێگیری‬ ‫و پێخۆشــبوون بۆ ئەوان دروســت دەكات‪ ،‬خۆ‬ ‫كوردیش دۆســتی ئەوانە و ســاڵەهای ســاڵ‬ ‫هاوسەنگەر بووین لە دژی دیكتاتۆرییەت‪ ،‬كەواتە‬ ‫چی باشترە كەسێك دراوسێیان بێ‪ ،‬دۆستیان بێ‬ ‫و هەســتیان پێ بكات‪ ،‬هەندێك چاكەی لەگەڵ‬ ‫كــورد كردوویەتی بەردەوام كــورد لەبەرچاوی‬ ‫دەبێ‪ ،‬بۆیە پێشــبینی دەكەیــن ئێرانیش لەو‬ ‫بابەتە هێندە توندوتیژ نەبێ‪ ،‬چونكە سەردەمەكە‬ ‫هــی گفتوگۆیە و كێشــەكانیش بەو شــێوەیە‬ ‫چارەسەر دەبن‪ ،‬كوردیش بە چاوسووركردنەوە‬ ‫پەشیمان نابێتەوە‪ ،‬كورد بە تەعریب و ئەنفال و‬ ‫خاپووركردنی چوار هەزار ‪ 500‬گوند و كیمیاباران‬ ‫وازی لە مافەكانــی نەهێنــا‪ ،‬بەدڵنیایییەوە بە‬ ‫ئاوگرتنەوە و سنوور داخستنیش واز لە مافەكانی‬ ‫خۆی ناهێنێت‪.‬‬ ‫پێشــبینی دەكەن ئێرانیش بە گفتوگۆ لە پرسی‬ ‫ڕیفراندۆمدا بۆچوونی بگۆڕێ؟‬ ‫ئێمە نازانین ئەگەر بە گفتوگۆ چارەسەر نەكرێ‬ ‫و ئــەو دڵنیایییەی ئەوان دەیانــەوێ و ئەوانەی‬ ‫بەرژەوەندی ئێمە و ئەوانە نــەك كۆبوونەوەیەك‬ ‫با دەیان كۆبوونەوە لەســەر ئــەو بابەتە بكرێ‪،‬‬ ‫هەموو پرســەكان كە گرنگن لە نێــوان ئێمە و‬ ‫ئەوان گفتوگۆی لەسەر بكرێ‪ ،‬بۆچی دەبێ ڕێك‬ ‫نەكەوین؟ گرفتێك باوەڕ ناكەم هەبێ كە نەكرێ‬ ‫چارەسەری بكەین‪.‬‬ ‫توركیــا ڕێككەوتنێكــی ‪ 50‬ســاڵەی لەگــەڵ‬

‫كوردستان هەیە‪ ،‬بەردەوام نەوتی كوردستانیش‬ ‫لە ڕێــی توركیــاوە هەناردە دەكــرێ‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫میدیــاكان بە جۆرێــك دژایەتیــی ڕیفراندۆمی‬ ‫كوردســتان دەكات‪ ،‬ئاخۆ بە واقیعی هەڵوێستی‬ ‫توركیا چییە؟‬ ‫پێویســتە لێكدانــەوە بــۆ هەڵوێســتی توركیا‬ ‫بكەین‪ ،‬توركیــا وەك توركیای ‪ 50‬ســاڵ پێش‬ ‫ئێســتە نییە‪ ،‬توركیای پێشوو كاریگەری لەسەر‬ ‫دانوســتاندنەكانی ئێمە لەگەڵ حكوومەتەكانی‬ ‫عێراقیش هەبوو‪ ،‬زۆرجار تووشــی كێشــەیان‬ ‫كردووین‪ ،‬ئەوان هەر ددانیان بە كورددا نەناوە‪،‬‬ ‫بەاڵم چەند ساڵێكە حزبێك لە دەسەاڵتدایە یەكەم‬ ‫ئیســامییە‪ ،‬دووەم باوەڕی بەوەیە لە ناوچەكە‬ ‫نەتەوەیــەك هەیە بەناوی كورد‪ ،‬ســەرۆكی ئەو‬ ‫حزبە لــە ئامەد گوتــی‪ ،‬كێشــەیەكمان هەیە‬ ‫بەناوی كورد و دەبێ چارەســەر بكرێت‪ ،‬الیەنە‬ ‫ئیســامییەكەش دەبێ لەو بابەتە ڕۆڵ ببینێت‪،‬‬ ‫ئەو فەرموودەی دەڵێ‪ ،‬ئەوەی مسوڵمان بۆ خۆی‬ ‫پێی خۆشــە‪ ،‬دەبێ بۆ براكەیشی پێی خۆش بێ‪.‬‬ ‫دەبێ ئاكپارتی خۆی لە كــوێ ئەو فەرموودەیە‬ ‫ببینێتــەوە‪ ،‬ئەگەر هاتوو دژایەتــی مافی كورد‬ ‫بكات‪ ،‬هەم الیەنــی دیموكراتیی و هەم الیەنی‬ ‫ئیســامی لەگەڵ هەندێ واڵت و هەندێ حزب‬ ‫دەبێ كاریان لەســەر بكرێ‪ ،‬هاوكات توركیا لە‬ ‫ڕووی ئابووری و كۆمەاڵیەتــی و كولتوورییەوە‬ ‫كۆمەڵێك بەرژەوەندی زۆر گــەورە لە نێوانماندا‬ ‫هەیە‪ .‬بۆ واڵتانی عەرەبیش هەمان شتە‪ .‬بەشێك‬ ‫لە واڵتانی عەرەبی گەیشــتوونەتە ئەو باوەڕەی‬ ‫كە هیــچ لە واڵتانی عەرەبی كەم نابێتەوە ئەگەر‬ ‫واڵتێك هەبێ بەناوی دەوڵەتی كوردستان‪.‬‬ ‫هەندێــك عــەرەب و الیەنــی تر‪ ،‬خەڵــك بەوە‬ ‫دەترسێنن كە ئیســرائیلێكی تر دروست دەبێ‪،‬‬ ‫ئیسرائیل نە هاوسنووری ئێمەیە‪ ،‬نە هاونیشتمانی‬ ‫و هاوزمانی ئێمەیە‪ ،‬ئەگەر بە بنەچەش بێ‪ ،‬جوو‬ ‫لە ســامییەكان نزیكن لەگەڵ ئــەوان لەیەكتر‬ ‫نزیكن نەك لەگــەڵ ئێمە‪ ،‬جگەلــەوەش ئێمە‬ ‫هیچ بەرژەوەندیمان لە دژایەتی واڵتانی عەرەبی‬ ‫نییە‪ ،‬بەردەوام پشتیوانی دروستبوونی دەوڵەتی‬ ‫فەلەســتینمان كــردووە‪ ،‬بــەاڵم لەوانەیە وەك‬ ‫هەندێك دەوڵەت‪ ،‬نەمانگوتبێ دەبێ ئیســرائیل‬ ‫بخەینە دەریاوە‪.‬‬ ‫بۆچوونێك هەیە كە ریفراندۆم بۆ ســەربەخۆیی‬ ‫نییە بەڵكو بۆ فشارە‪ ،‬ئەگەر بەغدا كاغەزی سپی‬ ‫پێشكەشی كوردستان بكات و ئامادە بێ هەموو‬ ‫مەرجەكانــی كوردســتان جێبەجــێ بكات بۆ‬ ‫ئەوەی ڕیفراندۆم ئەنجام نەدرێ‪ ،‬كوردستان لە‬ ‫ڕیفراندۆم پەشیمان دەبێتەوە؟‬ ‫بــە پێچەوانــەوە ئەوەی بــاس دەكــرێ ئەو‬ ‫گرفتانەیە كە بەغدا بۆ كوردی دروست كردووە‪،‬‬ ‫لە ســەردەمی حوكمڕانی ســوننە كوردستان‬ ‫كیمیابــاران و ئەنفــال كرا‪ ،‬لــە ‪2003‬یش كە‬ ‫شــیعە دەســەاڵتیان گرتە دەســت هەست بە‬ ‫جیاوازییەكی ئەوتۆ ناكرێ‪ ،‬ئەوان ئامادە نەبوون‬ ‫جۆرێ ســوێند خــواردن لەكاتــی وەرگرتنی‬ ‫پۆســتەكانی حكوومــەت وەك خــۆی بخۆن و‬ ‫بەشــێوازی شــیعە ســوێندیان خوارد‪ ،‬لەوانە‬ ‫ئیبراهیــم جەعفەری‪ ،‬مالیكی قووت و شــیری‬ ‫مندااڵنی كوردستانی بڕی‪ ،‬عەبادی شتێكی لەو‬ ‫باشتری نەكرد‪ ،‬بۆیە ئەگەر بەغدا بیەوێ كاغەزی‬ ‫سپیمان بداتێ تا داواكانمانی لەسەر بنووسین‪،‬‬ ‫ئەوا لەســەر كاغەزەكە دەنووسین “ببین بە دوو‬ ‫دراوسێی باش”‪.‬‬ ‫بــەاڵم زۆر باس لەوە دەكرێ ڕیفراندۆم فشــارە‬ ‫لەســەر عێــراق‪ ،‬ئایا بــە چ ئاســتێك ڕژدن كە‬ ‫دوای پرۆســەكە ســەربەخۆیی رابگەیەنرێت و‬ ‫هەنگاوەكانی چین؟‬ ‫ڕیفراندۆم وەك هەنگاوێكی شــەرعی و یاسایی‬ ‫بۆ سەربەخۆیی كوردستانە‪ ،‬ئەمە بڕیاری كۆتای‬

‫ئێمە و حزبەكانی ترە‪ ،‬دەمانەوێ كوردســتان لە‬ ‫ڕێگەیەكی دیموكراســییانە و ســەردەمییانەوە‬ ‫هەنگاو بنێ بۆ ســەربەخۆیی نەك بە توندوتیژی‬ ‫و خوێنڕشــتن‪ ،‬دوای ڕیفرانــدۆم كۆمەڵێــك‬ ‫هەنگاو پێویســتە لەگەڵ عێراق قسەی لەسەر‬ ‫بكەیــن‪ ،‬دوای ڕیفراندۆم گفتوگۆ دەكەین چۆن‬ ‫سەربەخۆیی ڕابگەیەنین‪ ،‬نەك بۆ ئەوەی چۆن لە‬ ‫عێراق بمێنینەوە‪.‬‬ ‫ڕەخنەی ئەوە دەگیرێ كە پارتی لەالیەكەوە باس‬ ‫لە ســەربەخۆیی كوردستان دەكات و لەالیەكی‬ ‫تریشــەوە باس لە بەشــداری لــە هەڵبژاردنی‬ ‫داهاتووی پەرلەمانی عێراق دەكات؟‬ ‫ئەمە بەشێكە لە دروستكردنی چەواشەكاری‪ ،‬بە‬ ‫یاسا ئێمە تا ئێســتەیش بەشێكین لە عێراق‪ ،‬تا‬ ‫بەشــێكیش بین لە عێراق لە پرۆسەی سیاسی‬ ‫دانابڕێیــن و ئیش دەكەین‪ ،‬ئەی لە پرۆســەی‬ ‫سیاســی عێراق نەبین چۆن لەگەڵیاندا گفتوگۆ‬ ‫بكەین‪ ،‬هەندێك شــتیش هەیــە دەمانەوێ لە‬ ‫گۆڕانكارییەكانی بەشدار بین‪ ،‬یەك لەوانە یاسای‬ ‫هەڵبژاردنی عێراقە‪ ،‬ئەم یاســایە نەگۆڕێ كورد‬ ‫بەشداریش بێ لە هەڵبژاردن هیچ كاریگەرییەكی‬ ‫نابێ‪ ،‬بۆیە تا ئەوكاتە لەگەڵ عێراقین بەشــداری‬ ‫هەموو پرۆســەكە دەكەین و مافــی خۆمانە و‬ ‫مومارەســەی دەكەین‪ ،‬ئەگەر باســەكە ئەوەیە‬ ‫كیانمــان تۆمار كردووە لە كۆمیســیۆن‪ ،‬مانای‬ ‫ئەوە نییە ســوێندمان خواردووە تا كۆتا لەگەڵ‬ ‫عێراقــدا بین‪ ،‬بەڵكــو وەك هەمــوو حزبەكانی‬ ‫تری كوردســتان ئێمەش ناومان تۆمار كردووە‪،‬‬ ‫ئەگەر یاسای هەڵبژاردن گۆڕانكاری تێدا بكرێ‪،‬‬ ‫بەشداری هەڵبژاردنیش دەكەین‪ ،‬با تا ئەوكاتەی‬ ‫دەبین بــە دەوڵــەت‪ ،‬پەرلەمانتارەكانمان لەناو‬ ‫پەرلەمانی عێراق باسی سەربەخۆیی كوردستان‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫كەواتە ئەگەر یاسای هەڵبژاردنی عێراق نەگۆڕێ‪،‬‬ ‫بەشداری هەڵبژاردن دەكەن؟‬ ‫وای دەبینیــن گۆڕانكاری لە یاســاكە نەكرێ‪،‬‬ ‫بەشداریكردنمان بەخۆڕایییە‪ ،‬چونكە بەپێی ئەو‬ ‫یاسایە كەســێك لە پارێزگاكانی باشوور بە ‪400‬‬ ‫دەنگ دەبێتە پەرلەمانتار و لە كوردستانیشــدا‬ ‫بە ‪ 17‬هەزار دەنگ‪ ،‬ئەمە ستەمە لە كورد كراوە‪،‬‬ ‫هیچ ئامارێك لە بەردەســت نییــە و زۆرینەیەك‬ ‫بەردەوام بۆ حزبە ئیســامییەكانی شیعی دابین‬ ‫كراوە‪ ،‬ئەم زۆرینەیە چەند هەڵبژاردنیش بكرێ‬ ‫بۆ ئەوان وەك خۆیەتی‪.‬‬ ‫تا چەند جەمســەربەندی هێز لە ناوچەكە و دنیا‬ ‫و جیۆپۆڵەتیكی ناوچەكــە ڕۆڵ و كاریگەرییان‬ ‫لەسەر كوردستان و دەوڵەتی كوردستان دەبێ؟‬ ‫بــە دڵنیایییــەوە جیۆپۆڵەتیــك كاریگەریــی‬ ‫زۆری هەیــە و ئەمــە نایەتــە شــاردنەوە كە‬ ‫بەشــێك لە دواكەوتنی پرۆســەكە بۆ ئەو پرسە‬ ‫دەگەڕێتــەوە تا زەوینە خــۆش بكرێ و دۆخی‬ ‫جیۆپۆڵەتیك نەمانخنكێنێت‪ ،‬ئێمە پێویســتمان‬ ‫بە واڵتانی دەرەوەیە‪ ،‬پێویستمان بە واڵتانی زۆر‬ ‫دوورتریــش هەیە‪ ،‬بەاڵم لە ڕێــی ئەو واڵتانەی‬ ‫لــە دەوروبەرمانــن‪ ،‬بەشــێك لەو كێشــانەی‬ ‫جیۆپۆڵەتیك ئەوەیە كە ئەو واڵتانەی دراوســێی‬ ‫باشووری كوردستانن ئەو واڵتانەن كە بەشێكی‬ ‫كوردستان لەناو سنوورەكانیاندان‪ ،‬بۆیە بەردەوام‬ ‫پارێزبەندییان هەیە لەوەی باشووری كوردستان‬ ‫دەوڵەت ڕابگەیەنێ كاریگەری لەســەر كوردانی‬ ‫نــاو واڵتەكانیان بــكات‪ ،‬بەاڵم بەشــێوەیەكی‬ ‫گشــتی دنیا هەمووی لەســەر بەرژەوەندییە‪،‬‬ ‫ئەگەر واڵتێــك دژی ئێمە بــێ‪ ،‬دەبێ هەندێك‬ ‫بەرژەوەندی خۆی لێك دابێتەوە بۆیە دژە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫ڕەزامەندیش بــێ‪ ،‬دەبێ لەگــەڵ بەرژەوەندی‬ ‫ئەودا بێ بۆیە پشــتیوانە‪ ،‬ئێمە بەرژەوەندیمان‬ ‫لەوەدایە دەوڵەتێكمان هەبێ‪ ،‬كەوایە دنیا دنیای‬ ‫بەرژەوەندیییەكانە‪ ،‬بۆیە دەبێ بەرژەوەندییەكانی‬

‫دۆسیە‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫ـەرپرسیارانەتر كار دەكەن‬

‫وەك حزب نەك كورسیی پەرلەمان‬

‫خەڵك و بەرژەوەندی خۆمان دیاری بكەین‪.‬‬ ‫لــەم قۆناغــەدا بەرژەوەنــدی كوردســتان‬ ‫ئەوەیــە لــە ڕووی نەتەوەیی و نیشــتمانییەوە‬ ‫ســەربەخۆ بین‪ ،‬ڕەنگە واڵتێك كە پشتیوانیمان‬ ‫دەكات بەرژەوەندی لە شــتێكی تــردا بێ بۆیە‬ ‫پشــتیوانیمان دەكات‪ ،‬ئەوانەیشی دەترسن بە‬ ‫دروســتبوونی دەوڵەتی كوردستان‪ ،‬مەترسی بۆ‬ ‫بەرژەوەندیییەكانیان دروســت دەبێ‪ ،‬دەبێ ئەو‬ ‫ترســەیان بە گفتوگۆ لێ بڕەوێنینــەوە و بۆیان‬ ‫بســەلمێنین ئێمە نابینە مەترسی و هەڕەشە بۆ‬ ‫هیچ دەوڵەتێكی دەوروبەرمان‪.‬‬ ‫باست لەوە كرد بەهۆی جیۆپۆڵەتیكەوە ئەو پرسە‬ ‫دوا خراوە‪ ،‬ئایا ئێستە جیۆپۆڵەتیكی ناوچەكە بۆ‬ ‫ئەم پرۆسەیە لەبارە؟‬ ‫دنیا گۆڕانكاری بەســەردا هاتووە‪ ،‬پێشكەوتنی‬ ‫تەكنەلۆجیای دنیا وای لێ هاتووە‪ ،‬ئەگەری ئەوە‬ ‫هەیە ئێمە ئەگەر نەتوانین لەسەر دەریاش بین‪،‬‬ ‫دەتوانین ئابووری خۆمان دروست بكەین‪ ،‬هەم‬ ‫خزمەتی خۆمان و هەم خزمەتی دەوروبەرمانی‬ ‫پــێ بكەین‪ ،‬توانای ئێمە لــە ڕووی تەكنیكی و‬ ‫تەكنەلۆجیا و ئابوورییەوە وای كردووە نەبوونمان‬ ‫لەسەر دەریا زۆر كاریگەری نەبێت‪.‬‬ ‫ژمارەیەك توێژەران بــاس لەوە دەكەن‪ ،‬پارتی و‬ ‫پەیەدە ئەوەی لە میدیا بەرامبەر یەكتری دەڵێن‬ ‫رووكەشە و لە ژێرەوە پێوەندی تۆكمەیان هەیە‪،‬‬ ‫ئەمەریكاش چاودێری پێوەندییەكانیان دەكات و‬ ‫دەیەوێ كوردستانێك دروست بێ لە دەریا نزیك‬ ‫بێ‪ ،‬شتێكی لەو شێوەیە هەیە؟‬ ‫لەوانەیــە ئەمــە بەشــێكی زۆری ئومێــد بێ‪،‬‬ ‫بگەین بەو شــوێنە بۆ ئەوەی هێندە ناچاری ناز‬ ‫ڕاگرتنی ئەم و ئەو نەبین لە داهاتوودا‪ ،‬لەالیەكی‬ ‫تــرەوە ئێمــە دژی بەرژەوەندییەكانی خەڵكی‬ ‫ڕۆژئاوای كوردســتان نین‪ ،‬بەڵكــو لەگەڵیانین‬ ‫بۆ ســەركەوتنیان‪ ،‬یەكێك لە كێشەكان لەگەڵ‬ ‫پەیــەدە ئەوەیە پێمان گوتــوون لەگەڵ ڕژێمی‬ ‫ســووریا خۆتان یەكال بكەنــەوە‪ ،‬چۆن ئێمە لە‬ ‫ســەردەمی ســەدام و پێش ســەدام كۆمەڵێك‬ ‫بەڵگەنامەمان بــە حكوومەتەكانی عێراق واژوو‬ ‫كردووە تا مافەكانمان بەدەســت بێنین‪ ،‬ئەوانە‬ ‫هەموو جار لە دانوســتاندنەكانی داهاتوو ڕۆڵیان‬ ‫بینیوە و دەبوونە بنەما بۆ گەشەپێدانیان‪ ،‬پێمان‬ ‫خۆش بوو بەو شێوەیە بێ رۆژئاوای كوردستان‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕەنگــە كاریگــەری هەندێــك حزبی تر‬ ‫لەسەریان نەیهێشــتبێ بەو ئاراســتەیە بچن‪،‬‬ ‫ئەوەنــدەی پێمان كرابێ‪ ،‬لە ڕووی سیاســی و‬ ‫دیپلۆماسییەوە هاوكاریمان كردوون و بەشێكین‬ ‫لە پشتیوانیان بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانی خۆیان‪.‬‬

‫بەاڵم ئێمە ئێســتە لە چوارچێوەی كوردستانی‬ ‫باشــوور جموجۆڵ و ڕیفراندۆم بۆ سەربەخۆیی‬ ‫دەكەین نەك لە شوێنی تردا‪.‬‬ ‫بەشێوەیەكی بنەڕەتی هەڵوێستی پارتی بەرامبەر‬ ‫ئەو ئەزموونەی پەیەدە لە ڕۆژئاوادا چییە و چۆنە؟‬ ‫نیگەرانی ئێمە لــە بەرامبەر ڕۆژئاوا بەشــێكی‬ ‫بەهۆی ئەو هەڵوێستانەیە كە لە حزبی فەرمانڕەوا‬ ‫لــەوێ ڕوو دەدات‪ ،‬لــە گۆڕانكاریــی ناوەكان‬ ‫و پڕۆژەكانیــان و دۆســتایەتیكردنیان لەگەڵ‬ ‫هەندێ الیەن‪ ،‬بەشــێك لەو پڕۆژانەی هەن وەك‬ ‫پێویســت جێی خۆی نەگرتووە‪ ،‬میلەتێك لەوێ‬ ‫هەیە كوردن و كــەس ناتوانێ نكۆڵی لێ بكات‪،‬‬ ‫نە ڕژێمی داهاتووی ســووریا و نــە دەوڵەتانی‬ ‫داهاتووش دەتوانن نكۆڵی لێ بكەن‪.‬‬ ‫هیچ كات پارتــی پێوەندی خۆی لەگەڵ توركیا‬ ‫بەكار هێناوە بۆ ئارامكردنــەوەی ئەو توندییەی‬ ‫بەرامبەر ڕۆژئاوای كوردستان هەیەتی؟‬ ‫ئێمە لە ســەرەتای دروســتبوونی بزاوتەكە لە‬ ‫ڕۆژئاوا‪ ،‬ڕۆڵێكی زۆر گرنگمان بینی هەم لەگەڵ‬ ‫توركیا و هــەم لەگەڵ واڵتانی تــر‪ ،‬ئەو زەوینە‬ ‫خۆشــكردنانە بە ئاســانی نەدەهات‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫خەڵكی تر مامەڵەی لەگەڵ نەدەكردن بە بیانووی‬ ‫ئەوەی سەربە حزبێكن كە دژی توركیایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئێمە هەوڵی زۆرمان دا و هەوڵەكانمان جێی خۆی‬ ‫گرت‪ ،‬بەشــێك لە حزبەكانی ڕۆژئاوا ئەو ڕاستییە‬ ‫دەزانن‪ ،‬تەنانەت ئەو هەواڵنە بۆ ڕێكخستنەوەی‬ ‫كوردانی ڕۆژئاوا لە میانەی كۆبوونەوەی هەولێر و‬ ‫دهۆك هەمووی بەو ئاراستەیە بوون‪ ،‬الیەنەكانی‬ ‫دەرەوەیش ئەوانیان قبووڵ بێت‪.‬‬ ‫زۆر جار ئەو پرسیارە دەكرێ كە پارتی لە ڕۆژئاوا‬ ‫زۆربەی جار لــە ڕێی بریكارەكانییــەوە یان لە‬ ‫ڕێی ئەو كەســانەی ڕۆڵی ڕاســتەقینەیان نییە‬ ‫گفتوگــۆ دەكەن‪ ،‬بۆ نموونە ڕاســتەوخۆ لەگەڵ‬ ‫پەیەدە گفتوگۆ بكرێ ڕەنگە باشــتر بێ‪ ،‬نەك لە‬ ‫ڕێی هەندێ حزبی تر كە ئەوان خۆیان كێشەیان‬ ‫لەگەڵ پەیــەدەدا هەیە‪ ،‬ئەمە بــۆ توركمانیش‬ ‫راســتە‪ ،‬دەگوتــرێ لەگەڵ بــەرەی توركمانی‬ ‫قســە ناكەن لەگەڵ ئەو حزبە توركمانییانە قسە‬ ‫دەكەن كە سەربە پارتین یان خۆتان دروستتان‬ ‫كردوون‪ .‬بۆچی؟‬ ‫ئێمە ڕاستەوخۆ لەگەڵ ئەوانیش قسەمان كردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو حزبانــەی ئەوان بە دروســتكراویان‬ ‫دەزانن‪ ،‬زۆر لە پێش ئەوان دروست بوون‪ ،‬پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردستانی سووریا ڕیشەیەكی زۆر‬ ‫دوور و قووڵــی هەیە‪ ،‬هەندێ حزب هەیە زۆر لە‬ ‫پێش پەیەدە و پەكەكەوە دروســت بوون‪ ،‬بۆیە‬

‫ئەوانە حزبی دروســتكراوی ئێمــە نین‪ ،‬حزبی‬ ‫هاوپەیمانی ئێمەن‪ ،‬ئەوە ڕاستە وەك چۆن پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردســتانی ئێران و ئێمە و پارتی‬ ‫دیموكراتی كوردســتانی توركیا و ســووریاش‬ ‫سەرەتا لە مێژووی نیزیكی یەكدا دروست بوون‪،‬‬ ‫ئەمانە حزبی كۆنن‪ ،‬ئێمە هیچ كات نەمانویستووە‬ ‫پێوەندی ئێمە لەگەڵ پەیەدە لە ڕێی حزبەكانی‬ ‫تری كوردســتانی ڕۆژئاوا بێ‪ ،‬بەڵكو ڕاستەوخۆ‬ ‫بــووە‪ ،‬بەاڵم ئەوان نە ئــەو حزبانەیان قبووڵە نە‬ ‫سیاسەتی ئێمەیشیان قبووڵە‪ ،‬كێشەكە لەوەدایە‪.‬‬ ‫بۆ توركمانەكان بە هەمان شێوە حزبی توركمان‬ ‫هەیە پێش ئەوان دروست بوون‪ ،‬ئەوان زۆر لەمێژ‬ ‫نییە بەرەی توركمانییان دروست كردووە‪ ،‬ئێمە‬ ‫وەك واقیعبینی سەیری ئەو حزبانەمان كردووە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو كاتانەی زۆر دژی كوردستانیش بوون‪،‬‬ ‫ئێمە دوور لە چاوی میدیــاكان كۆبوونەوەمان‬ ‫لەگەڵدا كردوون‪.‬‬ ‫باس لەوە دەكرێ لــەم دواییە پارتی و پەكەكە‬ ‫دوور لە چاوی میدیــاكان كۆ بوونەتەوە ئەمە تا‬ ‫چەند ڕاســتە‪ ،‬پێوەندییەكانتان ئێستە چۆنە؟ بە‬ ‫تایبەت لە ماوەی رابردوو گرژی تێ كەوت‪.‬‬ ‫لە پێوەندی نێــوان حزبەكان هەڵبــەز و دابەز‬ ‫هەیــە‪ ،‬كێشــە هەبــووە و خەڵكــی تریــش‬ ‫ویستوویەتی كێشە دروست بكات‪ ،‬لە سەرەتادا‬ ‫ئەو سیاسەتەی پەكەكە هەیبوو دروست نەبوو‪،‬‬ ‫لە خزمەتی خۆشــیاندا نەبوو‪ ،‬بەاڵم لەم دواییە‬ ‫كە پرۆســەی ڕیفراندۆم دروســت بوو‪ ،‬ئەوان‬ ‫پشــتیوانی ڕیفراندۆم دەكەن‪ ،‬ئەمە بەشێكە لە‬ ‫هەوڵدانــی خۆیان بۆ ڕاســتكردنەوەی هەندێك‬ ‫هەڵەی پێشــوو‪ ،‬ئومێد دەكەین هیچ گرژییەك‬ ‫ڕوو نەدات‪ ،‬ئەمــە نە لە بەرژەوەنــدی ئەوان و‬ ‫نە هــی ئێمەیە‪ .‬دەبێت هەموومــان ئامانجمان‬ ‫بەرژەوەندی كوردستان بێت‪ .‬هیوادارین هیچی‬ ‫تر گرژی روو نەداتەوە‪.‬‬ ‫كەواتە بۆ هەوڵ نادەن لەگەڵ بەرەی توركمانی‬ ‫یان مەســیحییەكان بە كردەیی یان نووســین‬ ‫دڵنیایــان بكەن لــە داهاتوویان لــە دەوڵەتی‬ ‫كوردســتاندا بۆ ئەوەی دڵنیا بن و پشــتیوانی‬ ‫ڕیفراندۆم بكەن‪ ،‬خۆ ئــەوان هەر ئەو داوایەیان‬ ‫هەیە؟‬ ‫چ توركمان و كلد و ئاشووری و سریان و عەرەب‪،‬‬ ‫هیچ مەترسی نین لەسەر دەوڵەتی كوردستان‪،‬‬ ‫بــە پێچەوانەوە چەندی ئێمــە مافەكانی ئەوان‬ ‫دابین بكەین‪ ،‬جێگیری و جوانی بۆ كوردســتان‬ ‫دروســت دەبێ‪ ،‬لە شــوێنێكی وەك كەركووك‬ ‫دەكــرێ فۆڕمێكــی تایبەت بدۆزینــەوە چۆن‬

‫حكوومەت ئەوێ بەڕێوە ببات‪ ،‬ئەمانە هیچ زیان‬ ‫بە مافەكانی ئێمە ناگەیەنن‪ ،‬لیژنەی سەرپەرشتی‬ ‫ڕیفراندۆم ئەو كارە لە ئەستۆی دەگرێت لەگەڵ‬ ‫نەتەوە و پێكهاتــە ئاینییەكان گفتوگۆ بكەن‪ ،‬بۆ‬ ‫بەرچاوڕوونیش ئەوكاتەی لیژنەی نووسینەوەی‬ ‫پڕۆژەی دەســتوور دامەزرا‪ ،‬پارتی نوێنەرەكانی‬ ‫خۆی ڕاسپارد دەستیان كراوە بێ لە دابینكردنی‬ ‫مافەكانی نەتــەوە و ئاین و ئاینزا جیاجیاكان كە‬ ‫لە كوردســتان دەژین‪ ،‬تا مافی خۆبەڕێوەبەری‬ ‫و ئۆتۆنۆمیــش‪ .‬ئێمــە الســایی عەرەبی عێراق‬ ‫ناكەین‪ ،‬ئەوەی عەرەب نەبێ سوننە نەبێ ناتوانێ‬ ‫لەگەڵیاندا بژی‪ ،‬ئێســتەش خەریكە ئەوە دێتە‬ ‫ئاراوە‪ ،‬ئەوەی عەرەب نەبێ و شیعە نەبێ ناتوانێ‬ ‫لەگەڵیان بژێت‪.‬‬ ‫دەگوترێ ناوچە كوردســتانییەكانی دەرەوەی‬ ‫هەرێم‪ ،‬دۆسیەیەكی قورس دەبێ لە دانوستاندن‬ ‫لەگەڵ بەغدا دوای ڕیفراندۆم‪ ،‬چۆن ئەو دۆسیە‬ ‫قورسە تێدەپەڕێنن؟‬ ‫ئێمە نەرمی لەســەر ناوچە كوردســتانییەكانی‬ ‫دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان نانوێنین‪،‬‬ ‫مەگەر شــارێك یان شــوێنێك زۆرینەیان دژی‬ ‫سەربەخۆیی كوردســتان دەنگ بدەن‪ ،‬دەنا ئەو‬ ‫ناوچانە دەبن بە بەشێك لە دەوڵەتی سەربەخۆی‬ ‫كوردستان‪.‬‬ ‫عێراق دوای دروســتبوونی حەشدی شەعبی بە‬ ‫جۆرێكی تــر دەردەكەوێ‪ ،‬تەنانــەت دەگوترێ‬ ‫بەغدا میلیشــیا بەڕێوەی دەبات و مەترسین بۆ‬ ‫داهاتــوو‪ ،‬بۆچوونی پارتی لەســەر ئەو عێراقە و‬ ‫مامەڵەی ئەو میلیشیایانە چییە؟‬ ‫خەڵكە بە تەمەنەكەی كوردســتان لەگەڵ ئەو‬ ‫حاڵەتانە ژیــاون‪ ،‬حەرەس قەومی و جەیشــی‬ ‫شــەعبیمان بینیوە‪ ،‬ئەوانیش هــەر بە فتوایەك‬ ‫دروســت بوون‪ ،‬جــا فتواكە لــە مەرجەعێكی‬ ‫ئاینی بێ یان سیاسی‪ ،‬بە یاســاییش كرابوون‪،‬‬ ‫توانــای دەوڵەتیان لە بەردەســت بــوو‪ ،‬عەلی‬ ‫كیمیایــی هەمــوو دەســەاڵتێكی هەبــووە‬ ‫بــۆ كوشــتوبڕی خەڵكــی كوردســتان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كوردســتان چۆكی دانەدا‪ ،‬دەبوو حكوومەت و‬ ‫دەسەاڵتدارانی ئێستەی عێراق بیر لەو ئەزموونە‬ ‫شكستخواردووانە نەكەنەوە‪ ،‬ئێستە بە حەشدی‬ ‫شــەعبی هاتوون‪ ،‬ئەمانە ســوودی نییە‪ ،‬سوود‬ ‫لەوەدایــە بە گفتوگۆ دابنیشــن و كێشــەكان‬ ‫چارەسەر بكەن‪.‬‬ ‫بەغدا دەڵێ پرۆســەی ڕیفراندۆم شــەرعیەتی‬ ‫دەســتووری نییە‪ ،‬كوردســتان لەوبارەوە چی‬ ‫دەڵێ؟‬ ‫ئــەوان دەڵێن ریفراندۆم لە دەســتوور ئاماژەی‬ ‫بۆ نەكراوە‪ ،‬باشــە كەی لە دەســتوور ئاماژە بۆ‬ ‫ئــەوە كراوە مــادەی ‪ 140‬جێبەجێ نەكرێ؟ بۆ‬ ‫جێبەجێــی ناكەن‪ ،‬بۆچی ئەوە نادەســتووریی‬ ‫نییە‪ ،‬دەیانەوێ مادەی دەستووری بەدڵ خۆیان‬ ‫هەڵبژێرن كە سوودی بۆ خۆیان بێت‪ ،‬كەواتە بۆ‬ ‫كوردیش هەمان شت ڕەوایە‪.‬‬ ‫لە دۆخــی دارایی بپرســین‪ ،‬ژیانــی خەڵك بە‬ ‫ئاستێكی خراپ گەیشتووە‪ ،‬پارتی بەرپرسیاریەتی‬ ‫گــەورەی حكوومەتی لە ئەســتۆدایە‪ ،‬هەواڵی‬ ‫خۆش لەوبارەوە هەیە گوزەران چاك بكاتەوە؟‬ ‫ئەو بەشــەی كارمەندان كە مووچەكەیان كەم‬ ‫كراوەتــەوە‪ ،‬لــە دۆخێكــی خراپــدان و دەبێ‬ ‫پێداچوونەوەیــان بۆ بكرێ‪ ،‬بەاڵم ئەوەشــتان‬ ‫لەبەرچاو بێ‪ ،‬تا ماوەیەك بەر لە ئێســتە ئێمە لە‬ ‫شــەڕێكی قورســدا بووین و لە هەوڵی مانەوەدا‬ ‫بووین‪ ،‬توانیمــان ناوچەكانی خۆمان بپارێزین و‬ ‫ڕزگاریان بكەینەوە‪ ،‬بەاڵم دەبێت گرنگی بە ژیان‬ ‫و دارایی خەڵك بدرێ‪ ،‬تیمی پارتی لە حكوومەت‬ ‫پڕۆژەیان بۆ ئەو پرســە هەیە و ئێستە خەریكی‬ ‫ئەوەن ئەوانەی پارەیان لــە بانكەكان هەبووە و‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪11‬‬

‫پێشــتر خەرج كراوە بیاندرێتەوە‪ ،‬ئەو پارەیەش‬ ‫قەرز كــراوە بۆ مووچــە‪ ،‬وردە وردە دەیدەنەوە‪،‬‬ ‫بەشێكیشــی پارە تەرخان دەكرێ بۆ ئەو پڕۆژە‬ ‫خزمەتگوزارییانــەی زۆریــان نەمــاوە تــەواو‬ ‫بكرێن‪ ،‬لەگەڵ ئــەوەش پێداچوونەوە بە مووچە‬ ‫دەكەن‪ ،‬حكوومەت ئێســتە خەریكن‪ ،‬هاوكات‬ ‫ئێســتە خەرجی كەم بووەتەوە و داهاتی ناوخۆ‬ ‫زیادی كردووە‪ ،‬نرخــی نەوتیش بەرز بووەتەوە‪،‬‬ ‫خەرجی شەڕیش كەم بووەتەوە‪ ،‬ئەمانە هەمووی‬ ‫هاوكارن‪ ،‬بۆیە وردە وردە بوارەكان دەبووژێننەوە‬ ‫و یەكێك لەوانەش پێداچوونەوەی مووچەیە‪.‬‬ ‫یەكێتــی بــەردەوام گلەیی ئــەوە دەكات كە‬ ‫هاوســەنگی نییە لەناو حكوومەتدا‪ ،‬ئایا یەكێتی‬ ‫چیی الی پارتییە؟ چونكە بەرپرسانی مەكتەب‬ ‫سیاســییان بەردەوام دەڵێن یەكێتی پشــكی‬ ‫خــۆی وەرنەگرتــووە‪ ،‬ئایا ئەگەر بڕیــار بێ ئەم‬ ‫واڵتــە هەر لە نێوان یەكێتی و پارتی بە پەنجا بە‬ ‫پەنجا دابەش بكرێ پۆستەكانی‪ ،‬خەڵك ئومێدی‬ ‫بەچی بێ؟ یان كەسێكی ناحزبی چۆن بگات بە‬ ‫بەرپرسیارێتی؟‬ ‫لــە كۆبوونەوەكانیش گوتوویانە ناهاوســەنگی‬ ‫هەیە و حــەز دەكەیــن چارەســەری بكەین‪،‬‬ ‫ئێمــەش گوتوومانە فەرموون با باســی بكەین‬ ‫بزانیــن ناوهاوســەنگییەكان چیــن؟ یەكێتی‬ ‫خۆی و ئێمــەش پێمان باش بــووە بە قەد ‪18‬‬ ‫كورســییەكەی پەرلەمــان مامەڵــەی لەگەڵ‬ ‫نەكرێ‪ ،‬بەڵكو وەك یەكێتیــی مامەڵەی لەگەڵ‬ ‫بكرێ‪ ،‬هەندێــك ڕێككەوتنیش لە نێوان پارتی و‬ ‫یەكێتی هەیە‪ .‬جگە لە ڕێككەوتنی ستراتیجی‪،‬‬ ‫ڕێككەوتنێكی تریشــمان لەگەڵ یەكێتی هەیە‬ ‫كە لە ‪ 2005‬بە واژووی تاڵەبانی و بارزانی ئەنجام‬ ‫دراوە‪ ،‬باس لە چۆنیەتیی ئیشكردنی نێوان پارتی‬ ‫و یەكێتی دەكات‪ ،‬لە عێراق و كوردســتان وەك‬ ‫ســەرۆك كۆماری عێراق و ســەرۆكی هەرێم‪ .‬تا‬ ‫ئەم خولەی هەڵبژاردنی سەركۆماری عێراقیش‬ ‫پابەندبوونی خۆمــان بەو ڕێككەوتنەوە كردووە‪،‬‬ ‫پۆستەكانی تریش هەموو بە ڕێككەوتن بووە‪.‬‬ ‫لە دوا كۆبوونەوە مام جەالل بەر لە نەخۆشكەوتنی‬ ‫بەشــدار بــوو كە لەگــەڵ مەكتەبی سیاســی‬ ‫هەردووالمان كرا‪ ،‬ئەو بابەتەی باس كرد لەسەر‬ ‫هاوســەنگی‪ ،‬مام جەالل لەبەرچاوی هەمووان‬ ‫گوتی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی چیتان دەوێ‬ ‫با چاك بكرێ‪ .‬عیمــاد ئەحمەد ئەوكات جێگری‬ ‫ســەرۆك وەزیران بوو گوتی هەموو دەسەاڵتێكم‬ ‫هەیە‪ .‬ئێمە بەگشتی لەگەڵ گفتوگۆین و ئەگەر‬ ‫غەدر هەبێ بە دڵنیایییــەوە پێداچوونەوەی بۆ‬ ‫دەكەین‪.‬‬ ‫ئەو ڕەوتــە لەناو میدیای پارتی دروســت بووە‬ ‫كە هەر كەســێك لەگەڵ پارتی نەبێ بە خیانەت‬ ‫تۆمەتبــاری دەكەن‪ ،‬كولتوورێكــی نەخوازراوە‬ ‫چۆن ڕێی پێ دەدرێ؟‬ ‫خۆی ئەمە ڕەنگدانەوەیە زیاتر ئێمە دروستمان‬ ‫نەكردووە‪ ،‬فشاری جەماوەری پارتیشە دەڵێن بۆ‬ ‫دەبێ پارتی بە وەاڵم نەیەت ئەو هەموو هێرشەی‬ ‫لەسەرە‪.‬‬ ‫گۆنگــرەی پارتــی دوا كەوتووە‪ .‬چاكســازی و‬ ‫گۆڕانكارییەكانــی ناو پارتی كپ بوونەتەوە‪ ،‬چی‬ ‫تازە لەسەر ئەمانە هەیە؟‬ ‫هەمووی خەریكە جێبەجــێ دەبێ‪ ،‬بەاڵم دوور‬ ‫لە چاوی میدیاكان‪ ،‬لەســەر لــق و ئەنجوومەن‬ ‫و مەكتەبەكان كار دەكرێ‪ ،‬ڕاپۆرتەكان ئیشــی‬ ‫لەسەر دەكرێ‪ ،‬بۆ كۆنگرە بارودۆخەكە تەحەكوم‬ ‫دەكات‪ ،‬هەرچەند پێویســتە بــۆ نوێكردنەوە و‬ ‫بەرنامــەی تازەی خۆمان بەتایبەت كە ئێســتە‬ ‫بەرەو ســەربەخۆیی هەنــگاو دەنێین‪ ،‬ئەمەش‬ ‫دەوەستێتە سەر ئەو دیراسەیەی لە ئەنجوومەنی‬ ‫سەركردایەتی دەكرێ و بڕیاری لەسەر دەدرێت‪.‬‬

‫ریفراندۆم‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪12‬‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫كورد نەبوو بە بەشێك لە توركیا ئێستە دەبێت بە‬ ‫دراوسێیەكی دۆست‬

‫ئەوەی كەمێك الپەڕەكانی مێژوو هەڵبداتەوە تا دەگاتە ســەرەتای ســااڵنی نەوەتی ســەتەی ڕابردوو‪ ،‬پێوەندییەكی پتەوی نێوان تورگوت ئۆزاڵ سەرۆكی‬ ‫ئەوكاتی توركیا و جەالل تاڵەبانی ســكرتێری یەكێتیی نیشــتمانیی كوردســتان دەبینێ‪ ،‬ئەم پێوەندییە ئەوەندە بەهێز بوو‪ ،‬هەردوو كەســەكە پالنیان بۆ‬ ‫لێكردنەوەی باشــووری كوردستان لە عێراق داڕشتبوو تا ببێت بە هەرێمێك ســەربە توركیا‪ .‬كۆمەڵێ خاڵی هاوبەش هەیە لە نێوان ئەو پێوەندییە و ئەمەی‬ ‫ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆكی ئێستەی توركیا و مەسعوود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫ئەم دوو ســەرۆكەش هەموو هەوڵێك دەدەن بۆ نزیكبوونەوەی باشــووری كوردســتان لەگەڵ توركیا‪ ،‬بەاڵم كۆمەڵێ خاڵ ئەمەیان لەوەی تاڵەبانی و ئۆزاڵ‬ ‫جیا دەكاتەوە‪ ،‬هەندێكیان گۆڕینی ســەردەمەكان دروســتی كردوون و هەندێكیش دەگەڕێتەوە بۆ ئایدیا و بینین و خەونی كەسەكان‪ ،‬بۆ نموونە جاران بۆ‬ ‫كوردستانی باشوور باســی فیدراڵی دەكرا لەگەڵ توركیا‪ ،‬ئێستە باسی سەربەخۆیی دەكرێ كە ببێت بە دراوسێیەكی باش و هاوپەیمان لەگەڵی بە تەواوی‬ ‫سەروەرییەوە‪.‬‬

‫شیكاریی‪ /‬كوردۆ شابان‬ ‫سەردەمی دووەمی كۆماری توركیا‬ ‫ئەگەر مســتەفا كەمــال ئەتاتورك‪ ،‬ســەردەمی‬ ‫یەكەمی بڕینی قۆناغی دەوڵەتی عوسمانیی بێت‬ ‫لە سیستەمێكی بۆماوەیی ئیسالمیی قۆرخكارەوە‬ ‫بۆ كۆماریی عەلمانی‪ ،‬بەاڵم بەهەمانشــێوە دژی‬ ‫مافــی گەالنی تــری واڵتەكە‪ ،‬ئەوا ســەردەمی‬ ‫تورگوت ئــۆزاڵ كە لە ســااڵنی ‪ 1989‬بۆ ‪1993‬‬ ‫ســەرۆكی توركیا بــووە‪ ،‬قۆناغــی دووەمی ئەو‬ ‫كۆمارەیە‪ ،‬چونكە ئیتر لێــرەوە هەنگاوی یەكەم‬ ‫بە ڕووی ئیســامییەكاندا دەســتی پێ كرد و‬ ‫مسوڵمانیش دەیتوانی لەژێر واڵتێكی عەلمانیدا‬ ‫مافــی سیاســییان هەبــێ‪ ،‬نەتەوەكانی تریش‬ ‫دەیانتوانــی بگەن بــە كەمێك لــە مافەكانیان‪،‬‬ ‫بەگشتی لە سەردەمی ئەمدا هەنگاوەكانی بەرەو‬ ‫دیموكراتی لە توركیادا گەشەی كرد و بە باوكی‬ ‫ڕاستیی لیبراڵییەت لەو واڵتە هەژمار دەكرێ‪.‬‬ ‫ئۆزاڵ ئەگەرچی دوای كۆدەتایەكی ســەربازی‬ ‫دەسەاڵتی وەرگرت و ماوەی شەش ساڵ (‪1983-‬‬ ‫‪ )1989‬سەرۆك وەزیرانی توركیا بوو‪ ،‬پێش ئەوەی‬ ‫بۆ چوار ســاڵی داهاتوو ببێت بە سەرۆكی واڵت‪،‬‬ ‫ئەو هەوڵی زۆری دا تا ڕۆڵی سەرباز كەم بكاتەوە‪،‬‬ ‫ئەگەرچی هیچ پێكهەڵپژانێكــی لەگەڵ ئەواندا‬ ‫دروست نەكرد‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1989‬هەزاران كوردی لە گرتووخانەكان‬ ‫ئازاد كرد كــە دەیان ســەركردەی بااڵی پارتی‬ ‫كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)شیان لەناودا بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەو حزبە بەردەوام بوون لە چاالكییەكانیان‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1990‬كەمێك لە قەدەغەی قســەكردن‬ ‫بــە زمانی كــوردی هێواش كــردەوە و خەڵكی‬ ‫دەیانتوانــی لە شــارە كوردییــەكان بە كوردی‬ ‫بدوێن‪ ،‬تەنانەت خۆی ئاشكرای كرد كە بە ڕەگەز‬ ‫كــوردە و ڕێی دا لەژێــر چاودێریی حكوومەتدا‪،‬‬ ‫باڵوكراوە بە زمانی كوردی چاپ ببن‪ ،‬بەاڵم بەبێ‬ ‫هیچ ئاماژەیەكی سیاسی‪ ،‬ڕۆژنامە و گۆڤاری وەك‬ ‫“وەاڵت‪ ،‬ئۆغر كۆنــدام و نەوبەهار” چاپ كران‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1991‬پەیمانگەی كوردی لە ئیستەنبوڵ‬ ‫كرایەوە‪.‬‬ ‫ئەوەی نەیهێشــت هەوڵەكانی ئۆزاڵ تا سەر بن‪،‬‬ ‫ســوپای توركیا كە بەدەست شــۆڤێنییەكانەوە‬ ‫بوو‪ ،‬لەگەڵ ئۆقرەنەگرتنــی پەكەكە‪ ،‬هەردووال‬ ‫سوور بوون لەســەر ئەوەی دەبێ بە توندوتیژی‬ ‫كێشــەكانیان چارە بكەن و هیچیان نەیانتوانی‬ ‫وەك پێویست پابەند بن بەو هەوااڵنە و ڕێزیان لێ‬ ‫نەگرت‪ .‬تەنانەت لە ســاڵی ‪ 1992‬سوپای توركیا‬ ‫هێزێكی ســەربازیی تۆكمەی هێنایە باشووری‬ ‫كوردستان تا لێرەوە ڕاستەوخۆ لە پەكەكە بدات‪،‬‬ ‫بەاڵم هەوڵەكان بە تەواوی شكستی هێنا و زیانی‬ ‫گیانی زۆریان تێ كەوت‪.‬‬ ‫ئۆزاڵ و تاڵەبانی‬ ‫تورگــوت ئــۆزاڵ ڕەنگە تا ئەو ســەردەمە‪ ،‬تاكە‬ ‫سەرۆكی توركیا بێت كە پێوەندی باشی لەگەڵ‬ ‫ســەركردەیەكی كورد دا هەبووبێت كە جەالل‬ ‫تاڵەبانیــی ســكرتێری یەكێتیی نیشــتمانیی‬ ‫كوردستانە‪ ،‬ئەم پێوەندییانە قسەی زۆری لەسەر‬ ‫دەكرا‪ ،‬ئێســتە ناتوانین بڵێین ئەم پێوەندییە بوو‬ ‫كە وای كرد ســوپای توركیا ســنووری خاكی‬ ‫باشــووری كوردســتان ببەزێنێ كــە لە ڕووی‬ ‫دیپلۆماســییەوە بەزاندنی عێــراق بوو‪ ،‬هەڵبەت‬ ‫ناشتوانین بڵێن وا نەبووە‪ ،‬چونكە هەردوو حزبی‬ ‫زلهێزی كوردستان بەشدارییان لەو شەڕەدا كرد‪،‬‬ ‫هەڵبەت پەكەكەیش لەالیەن ئێرانەوە پشتیوانی‬ ‫دەكرا‪ ،‬بۆیە ئەو شەڕە دیسان خرایە ناو ئەو جەنگە‬ ‫گەورەیــەی بۆ ڕێگریكردنــی پاوانخوازیی تاران‬ ‫دەكرێ و كوردســتانیش لە بــەرەی دژی ئێران‬ ‫بووە‪ ،‬تا ســاڵی ‪ 1996‬كە ویســتی بە هاوكاریی‬

‫سوپای پاسداران شەڕی ناوخۆ لە پارتی بباتەوە و‬ ‫بەپەلە بە داوایەكی نێودەوڵەتی سوپای عێراق لە‬ ‫‪31‬ی ئاب هات و ڕێی نەدا ئەو هەوڵە سەر بگرێ‬ ‫و هەولێر بكەوێتە ژێر كاریگەریی ئێران‪.‬‬ ‫با واز لەو بەشــەی مێژوو بهێنین و بگەڕێینەوە‬ ‫بۆ شــەڕەكەی پەكەكە و ســوپای توركیا‪ .‬دوای‬ ‫ئەوەی توركیا نەیتوانی لە ڕێی سەربازییەوە كۆتا‬ ‫بە پەكەكــە بێنێ‪ ،‬بە داوایەكــی بەپەلە‪ ،‬ناردی‬ ‫بەشــوێن جەالل تاڵەبانیدا و بە هەلیكۆپتەرێكی‬ ‫تایبەت لــە قەاڵچۆالنەوە بۆ ئەنكەرە گوازرایەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش بۆ ســەرەتای ســااڵنی نەوەتی سەدەی‬ ‫ڕابــردوو‪ ،‬بــۆ كورد بــە شــتێكی زۆر و گرنگ‬ ‫دەهاتــە ژمــاردن‪ ،‬تا ئــەو كاتــەش تاڵەبانی و‬ ‫یەكێتی‪ ،‬لەالیەن توركیــاوە بە هێزێكی نزیكتر‬ ‫لە خۆیان هەژمار دەكــران‪( .‬ئەگەرچی لە ڕووی‬ ‫جیۆگرافیاوە نزیكتر بوون لە ئێران و ئەوانیش بە‬ ‫هەمانشێوە دەیانویســت ئەو نزیكییەیان دەست‬ ‫بكەوێ و وەك پێشتر ئاماژەی پێ كرا‪ ،‬ئێران لەم‬ ‫یارییەدا یەكێتیی دەست كەوت)‪ .‬لەو سەردانەدا‪،‬‬ ‫ئــۆزاڵ داوای لە تاڵەبانی كــرد ببێتە نێوانگیری‬ ‫حكوومەتی توركیا و پەكەكــە‪ ،‬ئەوەبوو جەالل‬ ‫تاڵەبانی گەیشــتە دیمەشــق و لەگەڵ عەبدواڵ‬ ‫ئۆجەالن ڕابەری پارتی كرێكارانی كوردستان كۆ‬ ‫بووەوە و توانی ڕازی بكات‪ ،‬لە ‪20‬ی ئاداری ‪1993‬‬ ‫ئاگربەســتیان ڕاگەیاند‪ ،‬ئەمەش هەڵبەت بەبێ‬ ‫ڕەزامەندیی ئێران نەكرا‪.‬‬ ‫پێوەندیی تاڵەبانی و ئۆزاڵ وای كرد نەك جارێك‪،‬‬ ‫چەندان جار سەردانی دیمەشق و توركیا بكات و‬ ‫بووە هۆی كۆمەڵێ ئاگربەســت لە نێوان پەكەكە‬ ‫و ئــەو واڵتەدا و مێژوو لە یــادی ناكات‪ ،‬زۆریی‬ ‫ئەم ســەردانانە بوو وای كرد پاسپۆرتی توركیای‬ ‫بدرێتێ تا بوو بە ســەرۆك كۆمــاری عێراق‪ ،‬وەك‬ ‫هاوواڵتیــی توركیا هەژمار دەكــرا و ئۆتۆمبێلە‬ ‫گولەنەبڕەكەیشی لەوێوە بە دیاری بۆ هاتبوو‪.‬‬ ‫تاڵەبانی و فیدڕاڵی لەگەڵ توركیا‬ ‫تــا ئێســتەیش هەندێك پســپۆڕی سیاســیی‬ ‫ئەمەریكی پێیان وایە‪ ،‬تورگــوت ئۆزاڵ ڕۆڵێكی‬ ‫گــەورەی هەبــوو بۆ ئــەوەی كــوردی عێراق‬ ‫شــوێنێكی ســەقامگیری تایبــەت بەخۆیــان‬ ‫هەبێ‪ ،‬بەتایبەتی بەهۆی ئەو پێوەندییە باشــەی‬ ‫لەگەڵ جــۆرج بــۆش هەیبوو‪ ،‬لە ســەردەمی‬ ‫ڕاپەڕینی بەهــاری ‪ 1991‬و داگیركردنی كوێت‬ ‫لەالیەن ســەدامەوە و ڕزگاركردنەوەی لەالیەن‬ ‫ئەمەریكاوە‪ ،‬ڕۆژانە پێوەندیی تەلەفۆنی لە نێوان‬ ‫سەرۆكی توركیا و ســەرۆكی ئەمەریكادا هەبوو‪.‬‬ ‫ئــۆزاڵ پێی وابوو پێویســتە كــوردی عێراق بە‬ ‫تەواوی لەژێر دەســەاڵتی سەدام دەربهێنرێن و‬ ‫ئەوانیش وەك نیازپاكی یان وەك هەر مەرامێكی‬

‫تاڵەبانی‬ ‫دەیویست‬ ‫باشووری‬ ‫كوردستان ببێت بە‬ ‫هەرێمێكیفیدراڵی‬ ‫ســەربە توركیــا‪،‬‬ ‫بارزانــی دەیەوێ‬ ‫ببێ بــە واڵتێكی‬ ‫سەربەخۆی‬ ‫هاوپەیمان لەگەڵ‬ ‫ئەنكەرە‬

‫تــر بێت‪ ،‬سەرپەرشــتیی ئەو ناوچانــە بكەن و‬ ‫شــێوەیەكی نیمچە فیدڕاڵی لە نێوان هەرێمی‬ ‫كوردستان و توركیادا دروست ببێت‪.‬‬ ‫هەڵبەت مەرامەكەی تری ئــۆزاڵ بریتی بوو لە‬ ‫هەنگاوێك بۆ بەهێزكردنی توركمان و گەیشتنیش‬ ‫بوو بە شــاخەكانی كوردســتان بۆ هێرشكردنە‬ ‫سەر پەكەكە‪ .‬الی خۆشــییەوە جەالل تاڵەبانی‬ ‫یەكەم كەس بوو لە میدیاكانی توركیا و لە چەند‬ ‫گوتارێكــدا گوتبووی‪“ ،‬ئێمــە وەك گەلی كورد‬ ‫بە تەواوی لــە عەرەب دووریــن و تێكەڵبوونی‬ ‫مێژووییمان لەگەڵ توركــدا هەیە‪ ،‬بۆیە هەوڵ‬ ‫بۆ ئــەوە دەدەین ببین بــە هەرێمێكی فیدڕاڵی‬ ‫لەگــەڵ توركیا و بــۆ ئەمەش لەگەڵ ســەرۆك‬ ‫ئــۆزاڵ هەنگاومان بڕیوە”‪ .‬ئەم هەنگاوانەی ئۆزاڵ‬ ‫و تاڵەبانی پێشــوەختە بوون‪ ،‬بۆیە تا ئێســتەش‬ ‫وا باڵو دەكرێتەوە كە لەالیەن شــۆڤێنییەكانی‬ ‫توركیاوە‪ ،‬ســەرۆكەكەیان ژەهرخوارد كرابێت‪،‬‬ ‫نزیكترین بەڵگەش ئەوەیە ڕۆژی ‪17‬ی نیســانی‬ ‫‪ 1993‬كــە تاڵەبانــی وادەیەكی ڕێكخســتبوو‪،‬‬ ‫تێیدا ئۆزاڵ خۆی ڕاستەوخۆ پێوەندی تەلەفۆنی‬ ‫لەگەڵ ئۆجەالن بكات‪ ،‬بە چەند سەعاتێك پێش‬ ‫پێوەندییەكــە‪ ،‬دەمــرێ و كۆمەڵــێ هەنگاوی‬ ‫داهاتوو لەگەڵ خۆیدا دەخاتە چاڵەوە‪.‬‬ ‫سەردەمی سێیەمی كۆماری توركیا‬ ‫دوای كوشتن یان مردنی ئۆزاڵ‪ ،‬توركیا هەنگاوێك‬ ‫چووەوە دواوە و ســوپا هەوڵی دا هەموو شــتێك‬ ‫وەك خۆی لــێ بكاتــەوە‪ ،‬بەاڵم ئــەم هەنگاوە‬ ‫نەتوانرا وەك پێویست بێت‪ ،‬بەڵكو قۆناغێكی نوێی‬ ‫بــەدوای خۆیدا هێنا كە بریتییە لە ســەردەمی‬ ‫ئیســامییەكان‪ ،‬ئەم ســەردەمە بە نەجمەدین‬ ‫ئەربەكان و حزبی فەزیلە دەستی پێ كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی توانی بە باشــی بیقۆزێتەوە‪ ،‬بریتی بوون‬ ‫لــە ڕەجەب تەیب ئەردۆغــان‪ ،‬فەتحواڵ گولەن‪،‬‬ ‫عەبدواڵ گــول‪ ،‬ئەحمەد داود ئۆغڵــوو و چەند‬ ‫ســەركردەیەكی تر‪ .‬ئەمان توانییــان بە تەواوی‬ ‫مۆدێلێكــی نوێ لــە توركیا دروســت بكەن و‬ ‫دیموكراتییەكی تازە پێشكەشی دنیا بكەن كە لە‬ ‫نێوان عەلمانییەت و ئیسالمیدا جێی بووەتەوە‪.‬‬ ‫سااڵنی زێڕینی سەردەمی سێیەمی توركیا‪ ،‬تا ئەو‬ ‫كاتەیە كە ئەردۆغان هاوڕێكانی پاشكۆ نەخستبوو‪،‬‬ ‫تا ئەوكاتەیە كە دەستكاری دەستووری توركیای‬ ‫لەپێنــاو مانەوەی خۆی لە دەســەاڵت نەكرد و‬ ‫سیســتەمی واڵتی نەكرد بە كۆماریــی‪ ،‬تا ئەو‬ ‫كاتەیە لە ناوخۆی واڵتەكەی هەوڵی ئاشتەوایی‬ ‫دا و لــە دەرەوەش پێوەندییەكانــی لەگــەڵ‬ ‫باشووری كوردســتان بەهێز كرد و لە ئەوروپا بە‬ ‫شــێوەیەك خۆی نزیك كردەوە دەیویست بچێتە‬ ‫یەكێتییەكــەوە و ئابووریی توركیای لە واڵتێكی‬ ‫قەرزداری گەورەوە گۆڕی بۆ واڵتێك ئێســتە بە‬ ‫سەدان ملیار دۆالری داوە بە واڵتان بە قەرز‪.‬‬ ‫ئێمە لێرە شــیكارییەكەمان لەسەر قۆناغەكانی‬ ‫گۆڕانــی سیاســەتی ئەردۆغان و پارتــی داد و‬ ‫گەشــەپێدان نییە‪ ،‬بۆیە بە وردی ناچینە ناو ئەو‬ ‫باســەوە‪ ،‬ئەوەندەی مەبەستمانە پێوەندییەكانی‬ ‫واڵتەكە بە باشووری كوردستانەوە بخەینە ڕوو‪،‬‬ ‫بە تایبەتــی پێوەندییەكانی لەگەڵ مەســعوود‬ ‫بارزانــی ســەرۆكی هەرێمی كوردســتان كە‬ ‫هەمیشــە لە میدیا جیهانییــەكان و میدیاكانی‬ ‫توركیا و كوردســتانیش بە دوو دۆستی یەكتر‪،‬‬ ‫هاوشێوەی دۆســتایەتییەكەی تاڵەبانی و ئۆزاڵ‬ ‫تەماشا دەكرێن‪.‬‬ ‫بارزانی و پێوەندی و ئاشــتەوایی و بەرژەوەندیی‬ ‫هاوبەش لەگەڵ توركیا‬ ‫هەر لە ســەردەمی ئەردۆغاندا‪ ،‬سوپای توركیا تا‬ ‫سنووری باشــووری كوردستان جووڵەی پێ كرا‬ ‫و هیچی نەمابوو بێنە ئەمدیویشــەوە‪ ،‬بارزانی بە‬ ‫زمانێكی توند وەاڵمی دانەوە و خەڵكی جوواڵند‬ ‫و زیاتــر لــە یەك ملیــۆن كەس لە شــارەكانی‬ ‫كوردســتان ڕژانــە ســەر شــەقامەكان كە بە‬ ‫گەورەترین خۆپیشاندان لە باشووری كوردستان‬

‫هەژمــار دەكرێ‪ ،‬بەاڵم هەموو ئــەو دۆخە گۆڕا‪،‬‬ ‫ڕەنگە یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكان وەك زافر‬ ‫كاگلیان وەزیــری بازرگانیــی دەرەوەی توركیا‬ ‫گوتی‪ :‬بازرگانی دەرگەی سیاسەتیش دەكاتەوە و‬ ‫پێوەندییەكان گەشە پێ دەدات‪ ،‬وا دەكات هەموو‬ ‫كێشــەكانمان چارە بكەیــن‪ .‬هەڵبەت ئەمەش‬ ‫بەشــێكە و هۆی تریــش هەن‪ ،‬هەمــووی لەو‬ ‫كاتەوە بوو كاتێك ئەحمەد داود ئۆغڵۆ ســەرۆكی‬ ‫حكوومەتی توركیا سیاســەتی “سفركێشــە”ی‬ ‫ڕاگەیاند و حكوومەتی هەرێمی كوردســتانیش‬ ‫سیاســەتی كرانەوەی بە ڕووی دنیادا ڕاگەیاند و‬ ‫دەرگەی بۆ هەر واڵت و وەبەرهێنەر و ڕێكخراوێك‬ ‫كردەوە كە دەیەوێ هاوكاری كوردستان بێت بۆ‬ ‫پتەوكردنی ژێرخانە ئابوورییەكەی‪.‬‬ ‫لەوەتەی بارزانی و ئەردۆغان دۆســتن‪ ،‬چەندان‬ ‫جار سەردانی توركیای كردووە‪ ،‬ئەم سەردانانە و‬ ‫ئەم پێوەندییانە كۆمەڵێ بەرژەوەندیی هاوبەشی‬ ‫دروست كردووە كە ئەمانە هەندێكن لەو خااڵنە‪:‬‬ ‫ بازرگانییەكــی پتــەو لــە نێوان باشــووری‬‫كوردســتان و توركیــا كــە بەپێــی ڕاپۆرتــە‬ ‫فەرمییەكان گەیشــتووەتە زیاتر لــە ‪ 10‬ملیار‬ ‫دۆالر‪ ،‬ئەگەر تەنگژەكان ڕێی نەگرتایە‪ ،‬چاوەڕێ‬ ‫دەكرا بگاتە ‪ 15‬ملیار دۆالر‪ ،‬هەروەها ڕێككەوتن‬ ‫لەسەر گواســتنەوەی نەوت و غازی كوردستان‬ ‫لە ڕێی بەندەری جەیهانــەوە كە ڕێككەوتنێكی‬ ‫درێژخایەنــە و ئەمانەش توركیــا ناچار دەكەن‬ ‫خۆی بە خەمخۆری نەشڵەژانی دۆخی تەناهیی‬ ‫كوردستان بزانێ‪.‬‬ ‫ بەرزبوونــەوەی پێوەندییە دیپلۆماســییەكان‬‫بەشــێوەیەك توركیا بۆ یەكەم جار لە سەردەمی‬ ‫بارزانی و ئەردۆغاندا‪ ،‬دان بە هەرێمی كوردستان‬ ‫وەك قەوارەیەكی سیاسی دەنێت‪ ،‬كونسوڵخانەی‬ ‫خۆی لــێ بكاتــەوە و ئااڵی كوردســتانیش لە‬ ‫سەردانەكانیدا هەڵبواسێ و لە هەولێر و ئەنكەرە‬ ‫فەرشــی سوور بۆ یەكتر ڕا بخەن كە هەنگاوێكی‬ ‫گرنگە بە بەراورد بەو مێژووە خوێناوی و تاڵەی لە‬ ‫نێوان هەردوو میلەتدا هەیە‪.‬‬ ‫ پێوەندییەكانی بارزانی و ئەردۆغان‪ ،‬ئاشتەوایی‬‫سیاســی و كۆمەاڵیەتی و كرانەوەی لە باكوری‬ ‫كوردســتان دروســت كــرد‪ ،‬بۆ یەكــەم جار‬ ‫لــەوێ قوتابخانە بــە زمانی كــوردی كرایەوە و‬ ‫هەزاران كەســایەتیی كورد وەك شــڤان پەروەر‬ ‫لێخۆشــبوونیان بۆ دەركرا‪ ،‬جگە لــە كەناڵێكی‬ ‫حكوومی بــە زمانی كوردی‪ ،‬چەنــدان كەناڵی‬ ‫ناوخۆیی و ئاسمانی بەو زمانە كرانەوە‪ ،‬ئەمە جگە‬ ‫لەوەی خەڵكی باكور لە هەموو مافە نەتەوەیی و‬ ‫كولتوورییەكانیان ئازاد كران‪.‬‬ ‫ ئەم پێوەندییانە ڕێی لــە بەردەم ڕێككەوتن لە‬‫نێوان پەكەكــە و حكوومەتی توركیا خۆش كرد‬ ‫و چەندان ئاگربەســتی لێ كەوتــەوە‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫هەمانشــێوەی ڕێككەوتنەكانی ئۆزاڵ و تاڵەبانی‪،‬‬ ‫دیســان شكســتیان هێنــا‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشــدا‬ ‫ئەگەرچــی هێشــتا مانۆڕی ســەربازیی فڕۆكە‬ ‫جەنگییەكانی توركیا بەردەوامە‪ ،‬هێشتا پەكەكە‬ ‫لە شاخەكانی باشووری كوردستاندان و دەتوانن‬ ‫بە شەقامی شارەكانیشدا پیاسە بكەن‪.‬‬ ‫ســەربەخۆیی و مامەڵــەی توركیــا بەرامبــەر‬ ‫پرۆسەكە‬ ‫رۆژی حەوتــی حوزەیران‪/‬یۆنیۆی ‪ 2017‬كاتێك‬ ‫مەسعوود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان‬ ‫لە كۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ الیەنە سیاســییەكان‬ ‫و حكوومەت و كۆمســیۆنی بااڵی ســەربەخۆی‬ ‫هەڵبــژاردن و راپرســی هەرێمەكــەی‪ ،‬رۆژی‬

‫‪25‬ی ئەیلوول‪/‬ســێپتێمبەری ‪2017‬یــان وەك‬ ‫رۆژی ریفراندۆمی كوردســتان بــۆ “مانەوە یان‬ ‫جیابوونەوە لە عێراق” دیــاری كرد‪ ،‬چاوی دنیا‬ ‫لەسەر هەڵوێستی واڵتانی دراوسێی كوردستان‬ ‫بوو‪ ،‬چۆن لەســەر ئەو پرســە دەدوێن‪ ،‬ئەوەی‬ ‫جێی تێڕامانی بەشێك لە پســپۆڕان بوو‪ ،‬توركیا‬ ‫وەك زۆربــەی واڵتان باســی لــە پابەندبوون بە‬ ‫یەكپارچەیی خاكی عێراق كردەوە كە ئەمە تەنیا‬ ‫ئەتیكێتێكی دیپلۆماســییە و بەپێی ڕێككەوتنی‬ ‫واڵتــان لە نەتــەوە یەكگرتــووەكان‪ ،‬نابێ هیچ‬ ‫واڵتێك پشتیوانی پارچەبوونی واڵتێكی تر بكات‪،‬‬ ‫وەك چۆن لە بەرامبــەردا نابێ دژی مافی ڕەوای‬ ‫هیچ میلەتێك بن‪.‬‬ ‫خۆ ئەگەر تەماشــای پێوەندییەكانی باشــووری‬ ‫كوردســتان و توركیــا دوای ڕاگەیاندنی وادەی‬ ‫ڕیفرانــدۆم بكەین‪ ،‬دەبینین نــەك تێك نەچووە‪،‬‬ ‫پێوەندییە ئابوورییەكان خەریكە بەرەو گەشەی‬ ‫ســااڵنی ‪ 2007‬بــۆ ‪ 2013‬دەچنــەوە و كۆمەڵێ‬ ‫كۆمپانیای نوێ گرێبەســتیان لە كوردســتاندا‬ ‫كردووە‪ ،‬ئەمەش دانپێدانانێكی شاراوەیە بەوەی‬ ‫ئەو واڵتە دەیانەوێ لە داهاتووی كوردستاندا‪ ،‬لە‬ ‫ڕووی ژێرخانی ئابوورییەوە جێی خۆیان جێگیر‬ ‫بكەن‪.‬‬ ‫توركیا باش بۆی دەركەوتــووە تازە ناتوانێ ڕێگر‬ ‫بێت لە بەردەم ســەربەخۆیی كوردستان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەتوانێ ببێتــە هاوپەیمانی ئــەو دەوڵەتە‪ ،‬ئەم‬ ‫هاوپەیمانییە كۆمەڵێ قازانجــی لێ دەكات كە‬ ‫ڕەنگە ببێتــە بەهێزبوونی و بیــكات بە زلهێزی‬ ‫یەكەم لە ناوچەكە و پێشی ئێران بداتەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫تەنیا بە پێوەندیی ئابووری نا‪ ،‬بەڵكو بە پێوەندیی‬ ‫ستراتیجیی ســەربازی و ڕێككەوتنی سیاسی و‬ ‫دیپلۆماسیی گەورە‪ .‬بۆ نموونە ئەگەر هاوپەیمانی‬ ‫سەربازی لە نێوان دەوڵەتی كوردستان و توركیا‬ ‫هەبێــت‪ ،‬قازانجەكەی بۆ كوردســتان ئەوەیە لە‬ ‫مەترسی هێرشــی عێراق و ئێران ڕزگاری دەبێ‪،‬‬ ‫توركیاش لە مەترســیی هەر هێزێك كە هەڕەشە‬ ‫بێت بۆ ســەقامیگریی واڵتەكــەی خۆی دەرباز‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫لە ڕووی سیاسیشــەوە توركیــا دەتوانێ ببێتە‬ ‫ڕزگاركەری ســوننەی عێراق و ئەو بۆشایییەی‬ ‫سعوودیە پێی پڕ ناكرێتەوە‪ ،‬ئەو بیكات‪ ،‬بۆ ئەمەش‬ ‫باشترین شوێن دەوڵەتی كوردستانە كە هەمیشە‬ ‫دەرگەی بۆ ئاوارە ســوننەكانی عێراق كراوە بووە‬ ‫و شوێنی داڵدەی ســەركردەكانیان بووە‪ .‬توركیا‬ ‫بۆ ئەوەی نەیەڵێت لە ڕێی عێراقەوە‪ ،‬هەڕەشەی‬ ‫ئێــران كە پەكەكە بە دەســتی ئــەوان دەزانێ‬ ‫لێــی نزیك بێتەوە‪ ،‬دەبێ ددان بە ســەربەخۆیی‬ ‫كوردستاندا بنێ‪ ،‬دەبێ لەو دەوڵەتەش نزیك بێت‪،‬‬ ‫پێش ئەوەی ئێران و هاوپەیمانیی شیعە‪ ،‬دەستی‬ ‫هاوكاری بۆ نزیك بكەن‪.‬‬ ‫ڕەنگە ئەوەی جێی پرسیار و مەترسی بێت‪ ،‬ئایا‬ ‫توركیا لەسەر سیاسەتەكانی بەردەوام دەبێت‪،‬‬ ‫چونكە ماوەی ‪ 12‬ساڵە گۆڕانكاری گەورە بەسەر‬ ‫هزری ئەردۆغانــدا هاتووە و مەترســی هەیە‬ ‫بەسەر ڕێككەوتنەكانیشی لەگەڵ كوردستاندا‬ ‫بچێتەوە‪ .‬ئەگەرچی ئەگەری كۆدەتای سەربازی‬ ‫جارێكی تر لە توركیا الوازە‪ ،‬چونكە ئەو ئەگەرە‬ ‫هەموو ڕیسەكە دەكاتەوە بە خووری‪ ،‬بەاڵم خۆ‬ ‫دەكــرێ هەڵبژاردنی داهاتــوو هاوپەیمانییەك‬ ‫لە نێــوان جەهەپە و مەهەپە دروســت ببێ و‬ ‫بە تــەواوی ئەكەپە بكەن بە پاشــكۆ‪ ،‬ئەو كاتە‬ ‫پێوەندییەكانی كوردستان و توركیا چییان لێ‬ ‫دێ‪ .‬ئایا بارزانی پالنی دووەمی بەرامبەر توركیا‬ ‫داناوە؟‪.‬‬

‫حەمەی شاسواری‬

‫یوونس ئەمین‬ ‫گەلی كورد ‪ 100‬ساڵە چاوەڕوانی ئەم دەرفەتەیە‪،‬‬ ‫با بە هەموومان لە دەســت خۆمانــی نەدەین و‬ ‫ئاسۆیەكی روون بۆ نەوەكانمان دەستەبەر بكەین‪.‬‬ ‫دوای دیاریكردنی وادەی ئەنجامدانی پرۆســەی‬ ‫ریفرانــدۆم بۆ گەلێكی وەك كورد كە ســاڵەهایە‬ ‫لەژێــر چەوســانەوە و ســتەم و مافخوراویدایە‪،‬‬ ‫موژدەیەكی پڕ ئومێدی ئایندەی نەتەوەكەمان و‬ ‫ئاسۆی روونی نەوەكانمانە‪ ،‬هاوكات وێستگەیەكی‬ ‫هەستیاری هەنگاوی خەباتی مەدەنییانەی گەلە‬ ‫كە ئاواتی هەر تاكێكی كوردە بگاتە سەربەخۆیی‬ ‫و دەوڵەتی كوردی‪.‬‬ ‫هەلومەرجــی ناوچەكــە و گۆڕانــكاری و‬ ‫پێشهاتەكانی رۆژهەاڵتی ناوین و ئاستی خەبات‬ ‫و قوربانیــدان و پاڵپشــتی واڵتــان و قارەمانی و‬ ‫خۆڕاگری پێشمەرگە و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر‪،‬‬ ‫وای كردووە ئەگەر دەرودراوســێش رازی نەبن‪،‬‬ ‫بەشێكی زۆر لە واڵتانی تر ئەو مافە بۆ كورد بەڕەوا‬ ‫دابنێــن‪ ،‬ئەمەش وا دەكات لــە الیەكەوە هەموو‬ ‫جیاوازییەكان وەال بنێین و تواناكان بخەینە گەڕ‬ ‫بۆ سەرخستنی پرۆسەكە‪ ،‬لەالیەكی ترەوە هەست‬ ‫بە بەرپرســیارێتی قۆناغەكە و ئەو پرسە گەورەیە‬ ‫بكەیــن و وەفاداری بۆ خوێنی هــەزاران قوربانی‬

‫ئەنفال و كیمیاباران و شــەهیدانی كوردســتان‬ ‫دەرببڕین‪ ،‬بەوەی بەوپەڕی دڵسۆزی و نیەتپاكی‬ ‫كار بۆ ئەو هەنگاوە بكەین‪.‬‬ ‫كورد مافی خۆیەتی ریفراندۆم بۆ ســەربەخۆیی‬ ‫بكات وەك باقی نەتەوەكانی تر‪ ،‬چونكە بەدرێژایی‬ ‫مێژوو لە چوارچێوەی عێراق ئەگەر رۆژانێك خێر‬ ‫و خۆشیشــی بینیبێ‪ ،‬دەیان ســاڵ خەم و تاڵی‬ ‫نۆشیوە‪ ،‬بەپێی ئەزموونی رابردوویش دەركەوتووە‬ ‫لــە دوای رووخانی رژێم تا ئێســتەیش عێراق لە‬ ‫بەڵێن و هاوبەشی حوكمڕانی لەگەڵ كورد راست‬ ‫دەرنەچووە‪ ،‬بگرە دووڕوویی و میزاجی سیاسی و‬ ‫ئەقڵیەتی پاشاگەردانی بەكار هێناوە و لەو پێناوەدا‬ ‫مافی كوردی پێشێل كردووە‪ ،‬پابەندی دەستوور و‬ ‫یاسا و بنەماكانی سازانی نیشتمانیش نەبووە‪.‬‬ ‫ئەگەر عەرەب پێی وایە ســەربەخۆیی كوردستان‬ ‫لەتبوونــی ئۆممەتە‪ ،‬ئەی بۆ ناپرســن ئەو هەموو‬ ‫واڵتــە عەرەبییانە بــۆ؟ ئەگەریــش بەبیانووی‬ ‫جیاجیا ئەو مافە بــۆ كورد بە ڕەوا نابینن‪ ،‬ئەی بۆ‬ ‫گەل و نەتەوەی وا هەیــە هێندەی پارێزگایەكی‬ ‫كوردســتانە رووبەر و دانیشتوانی‪ ،‬كەچی خاوەن‬ ‫واڵتن و واڵتانی عەرەبی فزەیان لێوە نایەت‪.‬‬ ‫لە رابردوودا كورد بەدەســت رژێمە یەك لەدوای‬

‫ئەنجامدانیریفراندۆم‬ ‫دەرفەتێكە گەڕانەوەی ئەستەمە‬

‫یەكەكانــی عێــراق نەهامەتــی زۆری بینیوە‪،‬‬ ‫كەچی لــە دوای راپەڕین وەاڵمی كورد بۆ هەموو‬ ‫ئەو تاوان و ســتەم و نەهامەتییانە‪ ،‬لێبوردەیی و‬ ‫پاراستنی ســەروەری عێراق بوو! لەگەڵ هاتنی‬ ‫داعش و كەوتنی مووســڵ و شــڵەژانی ناوخۆی‬ ‫عێراق بەدەست كارە تیرۆرستییەكانەوە‪ ،‬هەرێم‬ ‫بەدەســتێك رووبــەڕووی تیرۆرســتان بووەوە‬ ‫و بەدەســتەكەی تریــش لــە پێشــوازی ئاوارە‬ ‫عەرەبەكاندا بوو‪ ،‬كەچی كــورد نەیدەوێرا بچێت‬ ‫بۆ بەغدا‪ ،‬بگرە زۆریش دەركــران‪ ،‬لەوێ بەناوی‬ ‫مەزەو و دەیان مزگەوت تێــك دران و بەهەزاران‬ ‫خەڵكیش بوون بە قوربانی‪ ،‬بەاڵم لێرە حوسەینییە‬ ‫و وەقفی ســوننی دەكرێنەوە‪ ،‬قەتیش بەو ناوانە‬ ‫كەســێك پێی نەگوتراوە پشــتی سەروی چاوت‬ ‫برۆیە‪ ،‬چما عــەرەب چاكە و هەڵوێســتی كورد‬ ‫نابینێ؟ كەواتە ئــەو هەوڵەی برا عەرەبەكان وەك‬ ‫ســۆز و وەفا بۆ كــورد دەریدەبــڕن و پێیان وایە‬ ‫بەرژەوەندی كورد لە مانەوەی لەگەڵ عێراقدایە‪،‬‬ ‫زیاتر بۆ هێشتنەوەی كوردە بە ژێردەستەیی لەناو‬ ‫عێراقێكی پڕ لە كێشمەكێشی سیاسی و مەزەوی‬ ‫و تایفی كە ئاســان نییە بتوانێ خــۆی لێ قوتار‬ ‫بكات‪.‬‬

‫لەالیەكی تریشــەوە هیچ رێگرییەكی شەرعی بۆ‬ ‫ئەنجامدانی ریفراندۆم نییە‪ ،‬بگرە ئیســام مافی‬ ‫گەالنی رەچــاو كردووە و هیچ گەل و واڵتێكیش‬ ‫بــۆی نییە ئەو مافە لە گەلێكــی تر زەوت بكات‪،‬‬ ‫چونكە خــوای گەورە هەر گــەل و نەتەوەیەكی‬ ‫بە تایبەتمەنــدی و لــە چوارچێوەیەكی نەوعی‬ ‫خوڵقاندووە‪ ،‬كە ســەرەنجام میتۆدی هاوكاری و‬ ‫پاڵپشتی و یەكترناسین دەبێتە سەنگی مەحەك لە‬ ‫ئەدای هەر كار و هەنگاوێكی پێوەســت بە خاڵی‬ ‫هاوبەشی نەتەوە و واڵتانەوە‪.‬‬ ‫بەپێی پێوەر و بنەما شەرعییەكانیش بەرژەوەندی‬ ‫گشــتی لــە ســەرووی هەمــوو بەرژەوەندییە‬ ‫تایبەتەكانەوەیە‪ ،‬ریفراندۆم پرســێكی گشتی و‬ ‫نیشتمانییە و ئەركە هەمووان بەوپەڕی هەست بە‬ ‫بەرپرسیارێتی كاری بۆ بكەین و لەپێناو هەندێك‬ ‫بابەت و بەرژەوەندی البەال و تایبەت‪ ،‬ئەو دەرفەتە‬ ‫گەورە و مێژوویییە نەخەینە ناو بازنەی تانەلێدان‬ ‫و بیری تەسكی ئایدیا و حزبەوە‪.‬‬ ‫بەداخــەوە كەســی وا هەیە لەبــەر گلەییەكی‬ ‫الوەكــی‪ ،‬یــان بەبیانــووی جیاجیا‪ ،‬یــان بە‬ ‫هۆكارێكی سیاســی‪ ،‬یان بیركردنەوەكی تەسك‪،‬‬ ‫دەیــەوێ ڕێ بەخۆی بــدات دەوڵەتی كوردی‬

‫رەت بكاتەوە‪ ،‬ئەمە وێڕای زیان و دروســتكردنی‬ ‫لەمپەر لە بــەردەم پرۆســەكە‪ ،‬لەهەمان كاتدا‬ ‫وێناكردنێكی نەگونجاوە و لەگەڵ كۆی خەباتی‬ ‫نەتەوەیی یەك ناگرێتەوە‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشــدا هەر‬ ‫خۆبــواردن و ترازان و بیانوویەك بۆ پێشــاندانی‬ ‫سســتی لە بابەتی ریفرانــدۆم دەچێتە خانەی‬ ‫خۆدزینەوە لە بەرپرسیارێتی و ئەركە نەتەوەیی‬ ‫و نیشــتمانییەكانەوە‪ ،‬بەاڵم پێشنیاز و گفتوگۆ‬ ‫بۆ دۆزینەوەی میكانیزمی ئەنجامدانی پرۆســە‬ ‫گرنگــە‪ ،‬دەبێ باشــترین رێگەچــارە و ئالییەت‬ ‫بەهەند وەربگیرێ‪.‬‬ ‫زۆر گرنگە ئەو دەرفەتــە بەهەلێكی زۆر تایبەت‬ ‫و گرنــگ و مێژوویی بزانین‪ ،‬ئەركــە هەمووان‬ ‫وێڕای هیمەت و هەنگاوی پێویســت‪ ،‬نزا بكەین‬ ‫ئــەو هەنگاوە ســەربگرێ و كوردســتان بەرەو‬ ‫سەربەخۆیی بڕوات‪ ،‬چونكە پرسێكی نیشتمانی‬ ‫یەكالكەرەوەیە‪ ،‬هیچ دوودڵی و ركەی سیاسی و‬ ‫ملمالنێی حزبی ناوێت‪ ،‬هەموومان دەبێت بەیەك‬ ‫دەنگ و بە روحێكی برایانە بەشدار بین لە دەنگی‬ ‫“بەڵێ” بۆ سەربەخۆیی‪ ،‬ئەم ڕق و كینە تا كەی؟ با‬ ‫هیچی تر كێشە سیاسی و ناوخۆیییەكان تێكەڵ‬ ‫بەم پرسە نەكەین و دڵی دوژمن خۆش نەكەین‪.‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫لەوپــەڕی پاڵەوانێتی و قارەمانی‪ ،‬ئاگریان لەســەر‬ ‫پشتی دوژمن دەكردەوە و حەماسەتیان دەخوڵقاند‪.‬‬ ‫لێرەوە سەری كڕنۆش لە بەرامبەر شەهیدانی كورد‬ ‫و كوردستان دەچەمێنم ‪.‬‬ ‫ئەو فرە جیاوازییەی ئاماژەم پێ دا لە كاتی شــەڕ‬ ‫و بەرخۆدانی شــاخ‪ ،‬لە بەرەیەكی وەك یەكێتی زۆر‬ ‫زەق و بەرچــاو نەبــوو‪ ،‬تاك و تەرا كــە رووی دەدا‬ ‫هــەرزوو بەرەنگاری دەبوونــەوە و هەلومەرجیش‬ ‫رەخســاو بوو‪ ،‬بەاڵم ئەگەر بە ئاشكرا نەگەیشتایەتە‬ ‫لێكترازان و جیابوونەوە‪ ،‬ئەو ناتەبایییە سروشتییە لە‬ ‫هەر بابەتێكی بچووك تا گەورە خۆی دەردەخست!‬ ‫لێرەدا ئاماژە بە چەند نموونەیەك دەكەم كە ئەوانی‬ ‫لەو ســەدەمەدا بووبن و لە ئاستی بەرزدا بن دەزانن‬ ‫و لێم حاڵین‪:‬‬ ‫دروســتبوونی پێوەنــدی لەگەڵ ئێــران كە كاكە‬ ‫حەمــەی حاجــی مەحموود پــردی نێــوان بوو!‬ ‫سەردانی شاندی بااڵ لەگەڵ بەغدا كە شەهید ئازاد‬ ‫هەورامی یاوەر بوو‪ ،‬یا یەكەم سەردانی و دانیشتنی‬ ‫مــام جەالل كە لە شــاری ســەقز بەڕێــوە چوو‪،‬‬ ‫خاڵی گرنگ و جێی ســەرنجی ئێوەی خوێنەر كە‬ ‫دەمەوێت بە وردی ئاگادار بن لێرەوەیە‪ :‬ســەرباری‬ ‫ئەوەی بە راســتی مام جەالل خــاوەن ئوتوریتەی‬ ‫بــاش و زاڵ بەســەر هەموویانــدا بــوو و باڵەكان‬ ‫فەرمانیان بەجێ دەهێنا‪ ،‬بەاڵم دیسان حكوومەتی‬ ‫ئێرانی لە حەرامزادەیی و پەستی خۆی‪ ،‬هەرچەند‬ ‫بە رووكار كەسی یەكەم مام بوو الیان‪ ،‬بەاڵم بەپێی‬ ‫ناسینی وردی واقیعی پێكهاتەی یەكێتی ژێر بەژێر‬ ‫لەگەڵ جەماعەتی وەفدان لە پێوەندیدا بوون! دیارە‬ ‫ئەو پێوەندییانە هەروا بە گۆترە و بێ بەرنامە نەبوو‪.‬‬ ‫بە كوردی پەتی تا كارەســاتی هەڵەبجەی شەهید‪،‬‬ ‫جیا لە پێوەندی سەركردایەتیی یەكێتی بە ئێرانەوە‪،‬‬ ‫بە تاكیش لە ســەر هەمان فرە جیاوازییەكە ئەوی‬ ‫پێوەندییان بوونی هەبوو‪ ،‬بەاڵم ئێستە كە هەریەكە‬ ‫بوونەتە خاوەن كورســی و پێگەوپایە‪ ،‬نە ئەوەیان‬ ‫بە قــەرار لەبیر ماوە و نە ئەوانــی وا بۆ كوردایەتی‬ ‫هەوڵیان دەدا و تێكەڵی هیچ بێنەوبەردەیەك نەبوون‬ ‫دەناسنەوە‪ ،‬بەاڵم بە نەخۆشی و لە كاركەوتنی مام‪،‬‬ ‫سەرەتا لە بەری ئەو بابەتانە لە گرێجەنە دەرچوو و‬ ‫حاشــا هەڵنەگرە‪ .‬هاوكات بە درێژایی ئەو چەندان‬ ‫دەیە‪ ،‬مام كەس یا كەســانێكی پەروەردە نەكرد لە‬ ‫نەبوونی خۆی بتوانــن هەمان بااڵنس رەچاو بكەن‬ ‫و جێگــرەوەی مام بــن! لەو ســەروبەندەش واتە‬ ‫رووخانی ســەدام‪ ،‬وەدەســهێنانی پایە و كورسی‪،‬‬ ‫سەرمایەداری كوردیش لە دایك بوو و جەماعەتێكی‬ ‫هەمان فرەجیاواز بەســەر باوانەوە خۆیان ئاوێتەی‬ ‫ســەرمایەداری كرد و بە واتای سیاسی بازرگانیان‬ ‫لێ دەرچوو‪.‬‬ ‫گرنگە راوەستە لەســەر ئەم خاڵە بكەن‪ ،‬ئەمانە نە‬ ‫هێشتیان لە دایكبوونی ســەرمایەداری كورد وەك‬ ‫بازرگانی سیاسی رەوتی سروشتی ببڕێت و هاوكات‬ ‫هەوڵی ئەوە بدرێ ئەو سەرمایەدارییە بە نەتەوەیی‬ ‫بكــرێ‪ .‬لە پڕێ زۆربەیان بەرەو سیاســی بازرگانی‬ ‫هان دا‪ ،‬ئەمە هــەروا نە هاتە ئــارا‪ ،‬بەڵكو درێژەی‬ ‫هەمــان پێوەندی ژێر بەژێریــان لەگەل ئێراندا بوو‬ ‫و بــە دزی مانەوە! دەرنجامی ئــەوە وای كرد‪ ،‬ئەو‬ ‫تاقمە ناسراوەی ناو یەكێتی‪ ،‬بە كەوتنی مام بەسەر‬ ‫و باوانــەوە ببنە پیاوی ئێران و بە ئاشــكرا قاســم‬ ‫سلێمانی ریشسپێتییان لۆ بكا!‬ ‫ئــەم مێــژووە ناتەبایــە‪ ،‬رووداوی یــەك لە دوای‬

‫یــەك‪ ،‬كەوتنی مام‪ ،‬شــەڕی داســەپاوی داعش‪،‬‬ ‫قووتبوونەوەی گۆڕان وەك ركابەری تینوو بە خوێن‬ ‫و كۆمەڵێك بابەتی تر‪ ،‬هۆی سەرەكین لەم بارودۆخە‬ ‫وەك یەكێتی خــۆی یەكال نەكاتەوە! بە جوانی و بە‬ ‫وردی و تێروتەسەلی لە سەرجەم پێوەری زانستی‬ ‫ئاگادارن كە رەوتی ریفراندۆم و ســەربەخۆیی هەم‬ ‫حەقە و مافی بێ ئەمالوئەوالی گەلە و هەم ســەدا‬ ‫ســەد دێتە دی‪ ،‬بەاڵم ترســی هەرە سەرەكییان‬ ‫لەوەیە ئێران لە دوا كاتدا ئەوەی هەبووە و هەیە لە‬ ‫رابردوو و ئێســتەیش‪ ،‬وەك دوا كارتی فشار بیخاتە‬ ‫سەر بەڕە و بە كۆمەڵگە قووت نەدرێ!‬ ‫گەلۆ‬ ‫بەمەبەســتی ئەركــی نەتەوەیــی و پارێزگاریم لە‬ ‫خوێنی شەهیدان و هەســتیاری بارودۆخ‪ ،‬بە هیچ‬ ‫شــێوازێ شــیاو نییە و بگرە كاڵفامییە بكەونەوە‬ ‫داو و پالنی رەشــتی دووبارەوە بووی جلخوارەكان‬ ‫و جمعەتی مودافعەی وەتەن كە لە ‪١٤‬ی شــوباتی‬ ‫‪ ١٩٢٥‬بە دەســتی كۆمەڵێك بە رەواڵەت شۆڕشگێڕ‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ناخەوە ســیخوڕ و جاش بوون‪ ،‬دژی بزاڤی‬ ‫كورد و شــێخ مەحمــوودی نەمر‪ ،‬بە مەبەســتی‬ ‫خزمەت و قبووڵی واقیع كۆی باسەكە بە پۆلێنكراوی‬ ‫پێشكەشتان دەكەم و هیوادارم سوودی هەبی ‪:‬‬ ‫ئێوە چیتر نە دەتوانن حاشــا لە واقیع بكەن و نە بە‬ ‫خەیاڵی خاوی ئەوەی مێــژوو دووپات بكەنەوە‪ ،‬لە‬ ‫هەمان كاتدا باش دەزانن بە جیابوونەوە و حزبی تر‬ ‫راگەیاندن دادتان نادا‪ ،‬بۆ ئەوەی لە باشترین حاڵەتی‬ ‫دەبنە گۆڕان و دیتتان چۆن خلۆر بووەوە! هەروەها‬ ‫ناتوانن بــە خنوكەدانی ســەرمایەداری كورد‪ ،‬مام‬ ‫بەرنــە ناو كۆڕ و بەندان و بە تــاك و تەرایەتیش لە‬ ‫ئاستی دۆخی بەردەم دەچنە ریزی نەبووان ‪.‬‬ ‫ئێوە زۆر باش دەزانن و لە ناوەڕۆكی ئاماژە پێكردنی‬ ‫ناسنامەیەكی كورتی خۆتان ئاگادارن كە ‪:‬‬ ‫ئەلف‪ ،‬بە هەموو پێوەرێكی زانستی و رەوتی بەردەم‬ ‫و ئاڵۆگوڕەكانی ناوچە و گرژی دنیا‪ ،‬شەڕێكی هەرە‬ ‫گەورە وا لە ڕێدایە ‪.‬‬ ‫بێ‪ ،‬وەك لە شــەڕی داســەپاوی داعش بەبێگومان‬ ‫كورد پڕشی زۆری ئەو شەڕەی وەبەر دەكەوێ ‪.‬‬ ‫پێ‪ ،‬بە وردیش ئاگادارن كە لەو شــەڕە داسەپاوەی‬ ‫داعش‪ ،‬عەرەب نەك هاوكاری كورد نەبوون‪ ،‬قووتی‬ ‫گەلیان بڕی‪ ،‬هەوڵی گوشــاری هەمەالیەنەیان دا‪،‬‬ ‫تەنانەت یارمەتی پتر لە یــەك ملیۆن و ‪ 800‬هەزار‬ ‫مرۆڤی ئاوارە كە زۆرینەیان عەرەب بوون و روویان‬ ‫كردە كوردستان‪ ،‬لە ئەستۆ نەگرت هیچ‪ ،‬دەستیان‬ ‫بەســەر یارمەتییەكانی دنیادا گرت بۆ لەشــكری‬ ‫پێشمەرگەی كورد ‪.‬‬ ‫تێ‪ ،‬باش دەزانن دەرەنجامی كۆی تەنگژە و ماڵوێرانی‬ ‫بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە كورد سەبەخۆ نییە‪ ،‬كەواتە‪:‬‬ ‫جیا لە بەرحەقبوون و مافی كــورد بۆ ریفراندۆم و‬ ‫سەربەخۆیی‪ ،‬جیا لە هەبوونی یاسای پەسندكراوی‬ ‫نێودەوڵەتی لە مــەڕ وی بابەت‪ ،‬جیــا لە غەداری‬ ‫داگیركەری عەرەب لە ئاســتی كورد و كوردستان‪،‬‬ ‫هەموو ئەقڵ و لۆجیك و زانســت و هەست ئەوەمان‬ ‫پێ دەڵێت كە كورد پێویســتە پێــش روودانی ئەو‬ ‫شــەڕە گەورەیە لە ناوچەكەدا‪ ،‬بــۆ پارێزگاری لە‬ ‫خۆی‪ ،‬لە خاكی‪ ،‬لــە كیانی و گەلی‪ ،‬خۆی ئامادە و‬ ‫پڕچەك و بوونی لە هەموو ئاستێكەوە‪ ،‬سەربەخۆیی‬ ‫خۆی رابگەیەنێت تا بتوانێ لە ئاســتی نێودەوڵەتی‬ ‫هاوپەیمان و یارمەتیدەری راســتەوخۆی مسۆگەر‬ ‫كردبێ ‪.‬‬

‫ئێوە باش دەزانن‪ ،‬جیا لــەوەی باردۆخەكە ئەوەی‬ ‫كردووەتە هەنگاوێكی بە پەلە و پێویســت بۆ كورد‪،‬‬ ‫واتە سەربەخۆبوون‪ .‬ســەرباری ئاواتی لە مێژینەی‬ ‫گەل‪ ،‬ســەرباری ئاواتی شــەهیدان‪ ،‬ئەم هەنگاوە‬ ‫گرێ دراوە بە ژین و ژیــان و داهاتووی ‪ ٧٠‬ملیۆن‬ ‫كــوردەوە و بابەتێكــی نەتەوەیی و نیشــتمانییە‪.‬‬ ‫بابەتی تاك یا حــزب نییە و تەنانەت نابێ تێكەڵ بە‬ ‫بابەتی گرفتەكانی ناوخۆ و تەنگژە و لێك گیربوونی‬ ‫الیەنەكان بكرێ و پاســاوی بــۆ بێننەوە‪ ،‬رێك وەك‬ ‫جمعیەتی مودافعەی وەتەنی ‪. ١٩٢٥‬‬ ‫بە كوردی پەتی وەك ئامــاژەم دا‪ ،‬ئێوە كەوتوونەتە‬ ‫ناو چەند رێگەیەكەوە كە پێویســتە خۆتان یەكال‬ ‫بكەنەوە‪:‬‬ ‫‪ ،١‬لە دەســتدانی مام لە مەڕ یەكخستنەوەتان وەك‬ ‫جاری جاران ‪.‬‬ ‫‪ ،٢‬ترســێكی زۆرتان هەیە لەوەی ئێــران وەك دوا‬ ‫كارتی پێوەندییەكانتان ئاشــكرا بكات و كۆمەڵگە‬ ‫بۆی هەزم نەكرێ ‪.‬‬ ‫‪ ،٣‬لە دردۆنگی دژواردا دەژین بەپێی ئەو دوو خاڵە‬ ‫و لە ناكاو لە هەردوو دینان ببن و فەوزای بەدواوەدا‬ ‫بێ ‪.‬‬ ‫بەاڵم واقیع چییە؟‬ ‫یەكەم‪ ،‬باش دەزانن بەو هۆكارانەی خســتمە ڕوو‬ ‫رەوتی ریفرانــدۆم بە گوڕ بەرەوپێــش دەچێت و‬ ‫هیچ رووداوێك ناتوانێ بەری پێ بگرێ یا پاشگەزی‬ ‫بكاتــەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی جیا لە خواســت و واقیعی ڕۆژ‬ ‫دنیایش یەك لە رێكاری بە ئەنجام گەیشتنی خۆیان‬ ‫لە سەربەخۆیی كوردستاندا دەبینن ‪.‬‬ ‫دووەم‪ ،‬پێویســتە تــاك بــە تاكــی ئێوە لــە فرە‬ ‫فكرەكانتان‪ ،‬بە تاوتوێی زانســتی تا سەر ئێسك بڕوا‬ ‫و ئیمانیان بەوە بێت ســەرۆك سەدا سەد دڵنیایە بۆ‬ ‫هاتنە دی بنیاتنانی كۆماری كوردستان و هەرگیز‬ ‫یاریی و قومار بە ژین و ژیانی گەل ناكات و مێژووی‬ ‫شكۆداری تووشی شكست ناكات و هاوكات هەموو‬ ‫بواری بڕیوە و رێكارگەلی بە ساڵ لەمەوبەر مسۆگەر‬ ‫كردووە ‪.‬‬ ‫سێیەم‪ ،‬ئێوە دەبێ بگەڕێنەوە بۆ ئەقڵییەت و فكرەی‬ ‫مام‪ ،‬واتە باوەڕ و ئیمانی تەواو بە لێهاتووی و توانای‬ ‫سەرۆك و رق و كینە و دردۆنگیتان بكوژن‪ ،‬چاو لە‬ ‫مام بكەن و بیهێننەوە بیری خۆتان كە ســەرباری‬ ‫ئەو فرە فكری و خەڵكی و دەســەاڵت و هێز‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مام بە تەنێ رووی لە بارەگای بارزانی كرد و ئیمانی‬ ‫بــەوە بوو هەرگیز ئەو بارەگایــە ئەخالق‪ ،‬نەریت و‬ ‫فەرهەنگــی كوردایەتی لە بیر ناكەن و بە تەنگیەوە‬ ‫دێن و دیتتان هەرواش بوو‪ ،‬ئــەو هەنگاوە چەندە‬ ‫بە ســوودی یەك بە یەكتان و گەل شكایەوە‪ ،‬رێگە‬ ‫مەدەن ئەوی مام رێســتی لێی بكەنەوە بە خووری‬ ‫ئەگەر بڕواتان پێی ماوە ‪.‬‬ ‫چــوارەم‪ ،‬پێویســتە هەریەكە لە ئێوە بــە تەنێ و‬ ‫پاشان پێكەوە چاوێك بەوەدا بخشێننەوە كە دایكی‬ ‫نیشتمان‪ ،‬كولتووری جوانی كوردایەتی‪ ،‬دڵفرەوانی‬ ‫و لێبوردەیی گەل لە ئاستێكی ئەوەندە بەرزدایە‪ ،‬بە‬ ‫دوو وشە و چەند دێڕ و نامیلكەیان نایەتە بەرباس‪،‬‬ ‫كەواتە لە هەر ئاســتێكەوە داوی پێوەندی ئێرانی‬ ‫داگیركەر كەوتبێتن و ترستان لەوە بێ وەك كارتی‬ ‫فشاری ئەو جانیانە‪ ،‬دڵنیا بن ئەگەر پەنا بێننەوە بەر‬ ‫قاپی گەل‪ ،‬هەم لێتــان خۆش دەبن و هەم رێزتان‬ ‫دەگــرن كە لە وەها كاتێكدا گەڕانەوە بۆ ناو گەلتان‬ ‫هەڵبــژاردووە‪ .‬دڵنیابن ئەگەر وەخۆ نەكەون‪ ،‬ئێران‬

‫وەك مار پێتانەوە دەدا و هەرگیز بەرژەوەندی خۆی‬ ‫ناكاتە قوربانی ئێوە‪ .‬دەست لەم شێوازە دووڕووییە‬ ‫هەڵگرن‪ ،‬تــاوێ پایەكتان لە تاران و تاوێ لە بەغدا‬ ‫و تاوێ لە ســەرێ ڕەش‪ ،‬جگە لە كوشتنی كات لە‬ ‫خۆتان‪ ،‬جگە لە هەلوەڕینتان‪ ،‬جگە لە ناتەبایی هیچ‬ ‫سوودێكی بۆتان نییە‪ ،‬هیمەت بكەن و خۆتان یەكال‬ ‫بكەنەوە و شكۆتان بپارێزن ‪.‬‬ ‫پێنجــەم‪ ،‬بابەتی بودجــە و مووچــە‪ ،‬گەندەڵی‪،‬‬ ‫وەستانی پەرلەمان و دەیان بابەتی تر كە هەریەكەی‬ ‫پێویست و حەقە بە دواداچوونی ورد و زانستییانەی‬ ‫بۆ بكرێ‪ ،‬یەكەم لە رەوتی ریفراندۆم جیایە‪ .‬دووەم‬ ‫زۆر لەو بابەتانە پیرۆزترە‪ ،‬وەك باسم كرد گرێدراوی‬ ‫داهاتووی ‪ ٧٠‬ملیۆن كوردە‪ .‬ئەمانەی ئەوەیان زەق‬ ‫كردووەتەوە بــاش دەزان هەمــان جلخوارەكانی‬ ‫مێژوون‪ .‬ئێوە و سەرجەم الیەنی سیاسی و مەدەنی‬ ‫و رێكخراوەیی لەم دۆخەدا پێویستە و ئەركە هەموو‬ ‫گرنگــی و خەمتــان بەڕێوەچوونــی ریفراندۆمێك‬ ‫بــێ لە دنیادا دەنگ بداتــەوە‪ ،‬راگەیاندنی كۆماری‬ ‫كوردســتان واتــە هێنانی دیموكراســی و رەوتی‬ ‫دیموكراتی بۆ ڕۆژهەاڵتی ناوین كە هەزاران ســاڵە‬ ‫لەژێر فەرمانی جەهلدا دەناڵێنن و بە دنیای سێیەم‬ ‫ناو دەبرێن‪.‬‬ ‫گەورەترین شــەرەفی مێژوویییە بە دەستی گەلی‬ ‫كورد لە باشــوور دێتە دی و دەنووســرێتەوە و تا‬ ‫هەتایە ناوی دەمێنێ‪ .‬ئەگەر بڕواننە وتەكانی شێخ‬ ‫حوســێن ئەلعەبیدی ئیمامــی مزگەوتی زەیتوونە‬ ‫لــە توونــس لــە رۆژی ‪24‬ی ‪10‬ی ‪ ،2014‬دەزانن‬ ‫كورد چ پێگەیەكی گەورەی وەدەســت هێناوە بە‬ ‫سەرۆكایەتیی بارزانی ‪.‬‬ ‫كاتێ رەوتی بەردەم بواری خۆی تێپەڕێنێ‪ ،‬كۆماری‬ ‫كوردســتان ئاوا بوو‪ ،‬ئەمجار دڵنیــام بە هەبوونی‬ ‫ئەزموونی چەندان ساڵە پەرلەمانێك دێتە ئاراوە كە‬ ‫سەرانی هەموو حزبان و خەڵكی بە ئەزموون ئەركی‬ ‫بەجێ بێنن‪ ،‬نەك بەو شــێوازە سەقەتەی سااڵنێكە‬ ‫كارێ پێ كرا و لەم دواییە هەر بە تەواوەتی بووبووە‬ ‫مەكۆی فیتنە و ئاژاوە و لە پڕ كەسانێكی قاعیدەی‬ ‫مەسلەكی تێدا پەیدا بوو و بە فەرموودەی خۆتان‪ :‬لە‬ ‫گەل بوون بە قاز !‬ ‫بەڵێ‪ ،‬ئاگادارن ئاواتی شــەهیدە ســەربەرزەكان‪،‬‬ ‫رێبــەرە دڵســۆزەكان‪ ،‬گەلــی هەمیشــە زیندوو‬ ‫بــە درێژایی مێــژوو ئاواتیان ئازادی و چەســپانی‬ ‫چەمكەكانی ئازادی بووە‪ ،‬ئێستە بە داخەوە بەهۆی‬ ‫ناكارامەییتانەوە‪ ،‬بەهۆی ئەو ئاڵۆزییە دەروونییەی‬ ‫ناوتانەوە‪ ،‬ئــازادی رەها (هەمــان بەربەرەاڵیی) لە‬ ‫دەوری بەردەســتان ســایەی رەشــی زاڵە! گۆڕی‬ ‫ناوداری شاعیری كورد شــێركۆ بەبێ ناز ماوەتەوە‬ ‫و ئــەوی گردەكــە بووەتــە زیارەتگــە و نەزری و‬ ‫هیچیشــی نەگرتووەتە خۆ! یا ئەوەتــا دەبینن بە‬ ‫درێژەدانی ئــازادی رەها ڕۆژ نییە بەرێكی كرمێونی‬ ‫لێ نەكەوێتەوە و بە پانی گاڵتە بە ویست و خواست‬ ‫و ئاواتی گەل و شەهیدان دەكرێ و كەمپەینی دژە‬ ‫ریفراندۆم رێ دەخــرێ! هەرچەند بە دڵنیایییەوە‬ ‫ئەمــە كاری گرووپێكی ســیخوڕ و جاشــە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چونكە لەژێر دەســەاڵتی ئێوەدایە‪ ،‬خۆشتان بێ و‬ ‫ترشتان بێ داوێنی ئێوەش دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫مەهێڵن كۆچ و پەرتەوازەیی ناوداری كورد پیرەمێرد‬ ‫دووپات بێتــەوە‪ ،‬ئاوڕێك لە خۆ‪ ،‬لە مێژوو‪ ،‬لە گەل‪،‬‬ ‫لە واقیعی بەردەم بدەنەوە‪ ،‬هێشــتا بەری پێوە ماوە‬ ‫ئەگەر بە گوێی دڵسۆزانی گەل بكەن‪.‬‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫پێشــەكی ئەوەنــدە بگەیەنــم‪ ،‬لەســەر بنەمای‬ ‫ئــاگاداری دوورەوە خۆم لەم بابەتــە نەداوە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫ئەوەی باوە ڕۆژە ســەختەكان‪ .‬لەوی دەمدا واتە لە‬ ‫نیشتەجێبوونی یەكێتی لە خڕی ناوزەنگ و پاشان‬ ‫باوزی تــا دەگاتە بەرگەڵو‪ ،‬وەك تاكێكی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫باوەڕ بە بیری كوردســتانی و وەك كادرێكی میدیا‪،‬‬ ‫بە ئەركم هەستاوم و بە وردی و مەیدانی شارەزاییم‬ ‫لــەو حزبە هەیە‪ .‬بۆیە خوێنەرانی باشــووری واڵت‬ ‫الیــان وا نەبێ دوور بــەدوور یا لە رێــی میدیاوە‬ ‫گوێبیستی یەكێتی بووم ‪.‬‬ ‫بەداخەوە تا ئێســتەیش بــە بۆنەی نــاو و پلەی‬ ‫بەرچاوی مام جەالل‪ ،‬دوو لەسەر سێی كۆمەڵگەی‬ ‫كــوردەواری‪ ،‬ئــاگاداری ئەوە نین كــە یەكێتیی‬ ‫نیشــتمانی وەك لــە ناوەكەی دیــارە‪ ،‬یەك حزبی‬ ‫سیاســی دیاری باشــووری واڵت نییە! بەڵكو هەر‬ ‫لــە بنیاتیەوە بەرەیەكی پێكهاتــوو لە چەند الیەن‬ ‫و بیری جیــاواز بووە‪ ،‬لە شۆڕشــگێڕان‪ ،‬كۆمەڵەی‬ ‫رەنجدەران و خەڵكانی سەربەخۆ كە هەر هەموو ئەم‬ ‫الیەن و فكرانە بە تێكڕا لە مەڕ شارەزایی‪ ،‬ئەزموون‪،‬‬ ‫ئاســتی پێوەندی بەرفراوان و مــام جەاللیان وەك‬ ‫رێبەری یەكێتی دەستنیشان كردووە و بە حەقیش‬ ‫تەنیا ئەو بوو دەیتوانی ســەرجەم ئەمانە لە دەوری‬ ‫یەكتر خڕ كاتەوە و پێكەوە هەڵبكەن ‪.‬‬ ‫نامەوێــت بچمە ناو مێژوویــی وردی یەكێتی و لە‬ ‫بابەتەكە دوور بكەومەوە‪ ،‬بەڵكو ئەوەندەی پێوەندارە‬ ‫ئامــاژەی دەدەمێ‪ .‬ئەگەر بە وردی ســەرنج بدەن‪،‬‬ ‫ئەوانــەی لەو مــاوە زەمەنــی و هەلومەرجەدا لەو‬ ‫بەرەیە لە دەوری یەكتر كۆبوونەوە بریتی بوون لە‪:‬‬ ‫خەڵكانێك كە لە شۆڕشی پێشــوو بەشدار بوون یا‬ ‫پێوەندییان هەبوو‪ ،‬لــە هەردوو رەوتەكە‪ ،‬واتە هەم‬ ‫ئەوانی بە دڵ هاوڕای شۆڕشــی بارزانی باوك بوون‪،‬‬ ‫هەم ئەوانەی دژی وەســتانەوە! واتــە هەلومەرج‬ ‫ئــەوەی هێنابووە ئاراوە‪ .‬بەشــێكی تر خەڵكانێكی‬ ‫چەپی ماوی بوون كە زۆربەیان هەست بەسەریاندا‬ ‫زاڵ بوو نە قاڵبوون لە زانســتی چەپ بە گشتی كە‬ ‫نەوشــیروان مســتەفا خۆی بە وەرەسەی دابوو لە‬ ‫قەڵەم و لە ناوی شــەهیدان وەك ئارام و ئەوانی تر‪،‬‬ ‫ئیعتبــاری بۆ خۆی هێنابووە ئــارا و دوایی دیتمان‬ ‫چۆن لە ژێری دەرچوو و ئیســامییەكانی نەوعی‬ ‫قاعیدەی لەخۆ خڕ كردەوە!‬ ‫تاقمێكی تری خەڵكانی عەشایەر بوون كە دەتوانم‬ ‫بڵێم لە زۆرینەدا بوون‪ ،‬ئەمانــە چەند جۆرێك بوو‪،‬‬ ‫هەندێك لە مەڕ هەستی نەتەوەیی‪ ،‬هەندێك ئاڵۆزی‬ ‫و گرفتی عەشــایەری پاڵی پێوە نابوون بێنە ناو ئەو‬ ‫بەرەیــە بە ناوی یەكێتیی نیشــتمانی كە لەبارەی‬ ‫سیاسەت تەقەی سەریان دەهات‪ ،‬زۆربەیان هەر كە‬ ‫سەدام عەفووی دەركردبایە بە لێشاو دەچوونەوە و‬ ‫هەر كات پەتەكە توند بووایە بە لێشــاو دەهاتنەوە‬ ‫دەرەوە! بە ویژدانەوە ئەوەی لە نزیكەوە دەمبینین‬ ‫‪80%‬ی عەسكەری هەاڵتوو بوون‪ .‬لە نێوان ئەو سااڵنە‬ ‫یەكێتی و گەلی باشوور بە زۆر قۆناغی جۆربەجۆر و‬ ‫سەخت و دژواردا تێپەڕین‪ ،‬الی هەمووتان ئاشكرا‬ ‫و روونە كە جەســتەی مەیدانی ســەرجەم الیەنی‬ ‫سیاســیی كوردستان‪ ،‬بەشــی هەرە زۆری ڕۆڵەی‬ ‫هەژار و رەشوڕووتی كوردە‪ ،‬لەالیەكی ترەوە ئەوەی‬ ‫دەســتی دابووە چەكی شەرەف و خۆڕاگری و ناوی‬ ‫پێشمەرگەی لەسەر بوو‪ ،‬هەر هەموویان النی كەم‬ ‫خاوەنی سەرووی دوو شەهید بوون كە حكوومەتی‬ ‫بەعسی خوێنمژ شــەاڵڵی خوێنی كردبوون‪ ،‬بۆیە‬

‫یەكێتی نیشتمانی و ریفراندۆم ‪13‬‬

‫‪2017/‬‬ ‫‪2017/‬‬ ‫چوارشەم‪8/ 28/ ،‬‬ ‫چوارشەم‪2 ،‬‬ ‫(‪، )196‬‬ ‫(‪، )196‬‬ ‫ژمارە‬ ‫گشتییە ژمارە‬ ‫گشتییە‬ ‫سیاسیی‬ ‫سیاسیی‬ ‫هەفتەنامەیەكی‬ ‫هەفتەنامەیەكی‬

‫‪14‬‬

‫كوردستان لە بەشێكی بەرچاوی بەرهەمە‬ ‫كشتوكاڵییە ستراتیجییەكان خۆبژێوە‬ ‫هەرێمی كوردســتان لە بەرهەمهێنانی گەنم‪ ،‬پەتاتە‪ ،‬تەماتە‪ ،‬خەیار‪ ،‬سەوزە‪ ،‬هێلكە‪ ،‬مریشك و‬ ‫چەندان بەرهەمی تر بە ئاستی خۆبژێویی گەیشتووە و لە بەشێكی تری بەرهەمی وەك گۆشتی‬ ‫ماســی و هەندێك لە جۆرەكانی میوەش مەودایەكی زۆری نەماوە بگاتە ئاستی خۆبژێویی‪ .‬تەنیا‬ ‫كێشەی ئەوەیە ژمارەی ساردخانە و كۆگەی تایبەت بە هەڵگرتنی بەرهەمی كەمە و نەیتوانراوە‬ ‫بەرهەمەكان بە پیشەسازی بكا‪.‬‬ ‫وشە‪ /‬سلێمان تاشان‬ ‫كوردســتان خاوەنــی خاكێكی بــە پیت و‬ ‫دەوڵەمەندە و لــەم چەند ســاڵەی دواییدا‬ ‫بــە هەوڵــی جووتیــاران و وەبەرهێنەران‬ ‫و حكوومــەت‪ ،‬هەنــگاوی بــاش نــراوە بۆ‬ ‫پڕكردنــەوەی پێداویســتییەكانی ناوخۆ و‬ ‫لە بەشــێك لــە بەرهەمە ســتراتیجییەكان‬ ‫بــە خۆبژێویی گەیشــتووە‪ .‬بــەاڵم ئەوەندە‬ ‫بیری لە بەرهەمهێنــان كراوەتەوە‪ ،‬بیر لەوە‬ ‫نەكراوەتەوە ئەو بەرهەمە چۆن بەكار بهێنێت‬ ‫و زۆرترین سوودی لێ وەربگرێت‪.‬‬ ‫حوســێن حەمەكەریم بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫ســامانی ئاژەڵ و ڤیتەرنەری بە وەكالەت‪ ،‬بۆ‬ ‫“وشە” روونی كردەوە‪ ،‬هەرێمی كوردستان‬ ‫لە دۆخێكی باشــی كشــتوكاڵیدایە و ئەگەر‬ ‫هەندێــك هەنــگاو و پاڵپشــتی حكوومەت‬ ‫بــۆ پڕۆژەكان هەبێت و بەشــێك لە كێشــە‬ ‫تەكنیكییەكانی پێوەندیدار بە بەرهەمهێنان‬ ‫چارەسەر بكرێن‪ ،‬ئەوا لە بەرهەمە سەرەكییە‬ ‫كشتوكاڵییەكان ‪ 100%‬بە خۆبژێویی دەگات‬ ‫و سەرەڕای ئەم تەنگژە و كێشانەش كە سێ‬ ‫ساڵە بەرۆكی كوردستانی گرتووە‪ ،‬لە هەندێك‬ ‫لە بەرهەمەكاندا بە خۆبژێویی گەیشتووە‪.‬‬ ‫وەك ئەم بەرپرســەی وەزارەتی كشــتوكاڵ‬ ‫و ســەرچاوەكانی ئاوی هەرێــم ئاماژەی پێ‬ ‫كرد‪ ،‬كوردســتان جگە لە گەنم‪ ،‬لە سەوزە‪،‬‬ ‫تەماتە‪ ،‬پەتاتە‪ ،‬خەیار‪ ،‬هێلكە و مریشــك بە‬ ‫خۆبژێویی گەیشــتووە و تەنانەت لە هەندێك‬ ‫لەو بەرهەمانە هەناردەی دەرەوەش دەكرێن‪.‬‬ ‫بۆ نموونــە هەرێمــی كوردســتان ‪70%‬ی‬

‫ســیروان ســەعید‬ ‫بەڕێوەبەری سامانی‬

‫ماســی لــە وەزارەتــی‬

‫كشــتوكاڵ‪40% :‬ی‬ ‫پێداویستیناوخۆبەماسی‬

‫لە دەرەوە هاوردە دەكرێت‬ ‫و پڕۆژەیەكــی هەولێــر‬ ‫ئەگــەر تــەواو بكرێت‪،‬‬

‫هەرێــم بــە خۆبژێویی‬ ‫دەگەیەنێت‪.‬‬

‫پێداویســتی هەموو عێراق لــە پەتاتە دابین‬ ‫دەكات و ئــەوەی لە ناوخۆ بەرهەمی دێنێت‬ ‫زۆر لە پێداویستی كوردستان زیاترە‪.‬‬ ‫ساردخانەی كشتوكاڵی‬ ‫یەكێك لەو كێشــانەی لە بــەردەم بەرهەمە‬ ‫كشــتوكاڵییەكانی كوردســتانە‪ ،‬ئەوەیــە‬ ‫بەرهەمهێنانەكە بەســەر وەرزەكانی ســاڵدا‬ ‫دابەش نەبــووە و جووتیاران لــە وەرزێكی‬ ‫دیاریكــراوی ســاڵ روو لــە بەرهەمهێنانی‬ ‫شــتێك دەكەن و بەرهەمەكــە ئەوەندە زۆر‬ ‫دەبێت‪ ،‬نازانرێــت چی لێ بكرێت كە دواجار‬ ‫دابەزینی نرخی لــێ دەكەوێتەوە‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫لە مانگەكانی “حوزەیــران و تەمووز و ئاب”‬ ‫بەرهەمی خەیــار و تەماتە ئەوەنــدە زۆرە‪،‬‬ ‫لەسەر شــەقامەكان بە نرخێكی زۆر هەرزان‬ ‫دێنە فرۆشتن‪ .‬ناكرێت جووتیار كیلۆی خەیار‬ ‫بە ‪ 100‬دینار بفرۆشێت و لە شەقامەكان چوار‬ ‫كیلۆ خەیار بە هەزار دینار ساغ بكرێتەوە‪.‬‬ ‫كێشــەیەكی تر بە بۆچوونی ئەم بەرپرسەی‬ ‫وەزارەتی كشــتوكاڵ‪ ،‬بریتییــە لە كەمیی‬ ‫ژمارەی كۆگەی ساردكەرەوە لە كوردستان و‬ ‫گەنجینەی خۆراكیی بەشی پێداویستییەكانی‬ ‫ناكات‪ .‬حوسێن حەمەكەریم دەڵێت “جگە لە‬ ‫ســایلۆكان‪ ،‬پێویستمان بە توانای هەڵگرتنی‬ ‫‪ 250‬هەزار تــۆن بەرهەمی كشــتوكاڵی لە‬ ‫كۆگــەی ســاردكەرەوە هەیە‪ ،‬بــۆ ئەوەی‬ ‫بەرهەمی وەرزێك بۆ وەرزێكی تر پاشەكەوت‬ ‫بكرێت و كوردســتان پێویستی بە بەرهەمی‬ ‫دەرەكی نەمێنێت”‪.‬‬ ‫ئێســتە توانــای هەرێمــی كوردســتان لە‬ ‫كۆگەكردنی ئەم بەرهەمانــە ‪ 138‬هەزار تۆنە‬ ‫و دروســتكردنی كۆگەی تر بە قەبارەی ‪112‬‬ ‫هەزار تۆن كوردســتان لەم كێشــەیە رزگار‬ ‫دەكات‪.‬‬ ‫كشتوكاڵ لە سەرجەم وەرزەكاندا‬ ‫دووەم خــاڵ‪ ،‬پەرەپێدانــی بەرهەمهێنانە لە‬ ‫سەرجەم وەرزەكانی ساڵ و خاكی كوردستان‬ ‫بــۆ ئەوە گونجــاوە بەردەوام كشــتوكاڵی لێ‬ ‫بكرێــت‪ ،‬بــەاڵم لــە هەندێك مانگی ســاڵدا‬ ‫پێویســت دەكات لەناو خانووی شووشــەیی‬ ‫یان پالستیكی بەرهەمهێنان هەبێت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫پێویســتی بە پاڵپشــتی حكوومەتە لەڕووی‬ ‫دابینكردنی كارەبا و وزە بە نرخێكی گونجاو‪.‬‬ ‫خاڵێكی تــر بریتییە لە بە پیشەســازیكردنی‬ ‫بەرهەمــەكان و وەك حوســێن حەمەكەریم‬ ‫ئاماژەی پێ كرد‪ ،‬لە خواردنگە و ریســتورانت‬ ‫و ماڵەكانی كوردســتان تورشــی دەخورێت‬ ‫و بەشــێك لەو تورشــییە هاوردە دەكرێت و‬ ‫لە ماركێتــەكان دەفرۆشــرێت‪ ،‬خۆ دەكرێ‬ ‫هەر ئەو بەرهەمــە ناوخۆیییە تورشــیی لێ‬ ‫دروســت بكرێت و بخرێتە بازاڕەوە و تەنانەت‬ ‫لــە تێكچوونیش دەپارێزرێــت‪ .‬جگە لەمانە‪،‬‬ ‫پێویســتە پالن لە چوارچێوەی پێویســتی و‬ ‫خســتنەڕوو بێت و رۆژێك عەلوەی سلێمانی‬ ‫پێویستی بە ‪ 100‬تۆن خەیار هەبێت‪ ،‬ناكرێت‬

‫‪ 200‬تۆنی بۆ بڕوات و جووتیارانیش دەبێت لەو‬ ‫رووەوە وریا بن‪.‬‬ ‫هێلكە‬ ‫لــە كوردســتان هێلكــە لــە ســەرووی‬ ‫پێداویســتییەكان بەرهەم دێــت و ئەگەر‬ ‫ســەرجەم پڕۆژەكانی پەلــەوەر كار بكەن‪،‬‬ ‫جگە لە پڕكردنەوەی پێداویســتی ناوخۆ‪،‬‬ ‫دەتوانــن بۆ دەرەوەش هەنــاردەی بكەین‬ ‫و هەر ئێستە كوردســتان هێلكە هەناردە‬ ‫دەكات و پێداویستی بەشێك لە بازاڕەكانی‬ ‫عێراق بەو بەرهەمەی دابین كردووە‪.‬‬ ‫پرســیار ئەوەیە ئەگەر هێلكە لە سەرووی‬ ‫پێداویســتییەكان بەرهــەم دێ‪ ،‬بۆچی لە‬ ‫توركیاوە هــاوردە دەكرێت‪ .‬هاوردەكردنی‬ ‫هێلكە لە توركیاوە بۆ هەرێمی كوردســتان‬ ‫نیشــانەیەك نییە بۆ پێداویستی‪ ،‬بەڵكو بە‬ ‫بۆچوونی بەڕێوەبەری گشــتیی ســامانی‬

‫دانەوێڵە‬ ‫گەنــم‪ ،‬ســەرەكیترین دانەوێڵەیــە كــە لە‬ ‫كوردســتان بەرهــەم دێت و تەنانــەت دوو‬ ‫هێندەی پێداویســتی ناوخۆیە‪ .‬دكتۆر ئەنوەر‬ ‫عومــەر بەڕێوەبــەری گشــتیی پالندانانــی‬ ‫وەزارەتی كشــتوكاڵ دەڵێــت‪ ،‬ناكرێت تەنیا‬ ‫بیر لــە بەرهەمهێنان بكرێتەوە‪ ،‬كوردســتان‬ ‫پێویســتی بەوەیە ئەو بەرهەمەی هەیەتی بە‬ ‫پیشەســازی بكات و بەشــێوەیەكی گونجاو‬ ‫پاشەكەوتی بكات‪.‬‬ ‫ئەمساڵ ســەرووی ملیۆنێك و ‪ 200‬هەزار تۆن‬ ‫گەنــم بەرهەم هاتــووە‪ ،‬كەچی ســایلۆكانی‬ ‫كوردســتان تەنیا ‪ 385‬هەزار تۆنیان پێ كۆگە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬هەرێمی كوردستان سااڵنە پێویستی‬ ‫بە ‪ 555‬هەزار تۆن ئارد هەیە بۆ نانەواخانەكان‪،‬‬ ‫جگە لەمــە ‪ 390‬هەزار تۆنیش بۆ مەبەســتی‬ ‫جیــاوازی كێــك و شــیرینی و بەرهەمی تر‬

‫*حوســێن حەمەكەریم بەڕێوەبەری گشتیی‬ ‫ســامانی ئــاژەڵ و ڤیتەرنەری بــە وەكالەت‪:‬‬

‫ئەگەر بەشــێك لە كێشە تەكنیكییەكانی پێوەندیدار‬ ‫بە بەرهەمهێنان چارەســەر بكرێن‪ ،‬ئــەوا هەرێمی‬

‫كوردستان لە بەرهەمە ســەرەكییە كشتوكاڵییەكان‬

‫‪ 100%‬بە خۆبژێویی دەگات‪.‬‬ ‫ئاژەڵ و ڤیتەرنەری بە وەكالەت‪ ،‬پێوەندی‬ ‫بە حەزی خەڵكەوە هەیە و لە كوردســتان‬ ‫خەڵك زیاتر حەز بە هێلكەی سپی دەكەن‬ ‫و بەرهەمی ناوخۆ زیاتر هێلكەی ســوور و‬ ‫قاوەیییــە كە بۆ پارێزگاكانــی تری عێراق‬ ‫دەنێردرێت‪ ،‬بــەاڵم دەكرێــت رۆژێك ئەو‬ ‫بەرهەمە لە ناوخۆ سوودی لێ وەربگیرێت‪.‬‬ ‫گۆشتی مریشك و ئاژەڵ‬ ‫بەگوتــەی حوســێن حەمەكەریــم‪ ،‬لــە‬ ‫كوردستان سەرووی هەزار و ‪ 300‬پڕۆژەی‬ ‫پەلەوەر هەن كە جگە لە هێلكە‪ ،‬گۆشــتی‬ ‫مریشــكیش دابین دەكەن‪ .‬ئــەو دەڵێت‬ ‫“بەشــێك لە كێشــەكانی پێوەندیــدار بە‬ ‫مریشك ئەوەیە هێشتا بە بازاڕ نەكراوە و لە‬ ‫بەرنامەدایە لەگەڵ بەشێك لە وەزارەتەكانی‬ ‫كوردســتان میكانیزمێك دابنێن بۆ ئەوەی‬ ‫بەرهەمی ناوخۆیی بكڕن‪ ،‬لە جیاتی ئەوەی‬ ‫سوود لە بەرهەمی دەرەكی وەربگرن”‪.‬‬ ‫لە وەزارەتەكانی پێشمەرگە و تەندروستی‬ ‫و ناوخۆ و هەندێك دامــەزراوەی تر‪ ،‬رۆژانە‬ ‫گۆشــتێكی زۆر دێتە كڕیــن و ئەگەر ئەو‬ ‫پێداویســتییە لە هی ناوخۆ دابین بكرێت‪،‬‬ ‫ئەوا هانی بەرهەمــی خۆماڵی دەدات زیاتر‬ ‫گەشە بكات و تەنانەت ئەو وەزارەتانە ئەگەر‬ ‫كەمێك گرانتریش لەســەریان بووەستێت‪،‬‬ ‫دواجار ســوودەكەی بۆ گیرفانی ناوخۆیە و‬ ‫بەرهەمی ناوخۆ پێی گەشە دەكات‪.‬‬ ‫بەرهەمی ناوخۆی كوردســتان لە گۆشتی‬ ‫ســوور ‪ 71‬هەزار تۆنە و پێویســتی بە ‪90‬‬ ‫هەزار تۆنی تر هەیە تا پێداویســتییەكە پڕ‬ ‫بكاتەوە‪.‬‬

‫سوودی لێ وەردەگیرێت و هاوردە دەكرێت‪.‬‬ ‫ئەنــوەر عومەر بە پێویســتی دەزانێت یەكەم‬ ‫جار شــوێنی پێویســت هەبێت بۆ هەڵگرتنی‬ ‫گەنــم و دواتــر بەرهەمهێنانــی ئــاردی بە‬ ‫كوالیتی و بــە پیشەســازیكردنی ئاردەكە و‬ ‫گۆڕینی بۆ بەرهەمی جیــاواز و پڕكردنەوەی‬ ‫پێداویســتییەكانی ناوخۆ‪ ،‬تا چیتر لە دەرەوە‬ ‫هاوردە نەكرێت‪.‬‬ ‫لەبــارەی بەرهەمەكانــی تر ئەو بەرپرســەی‬ ‫پالندانانــی وەزارەتــی كشــتوكاڵ ئــەوەی‬ ‫خســتەڕوو كــە بــە گشــتی ‪ 16‬بەرهەمی‬ ‫كشتوكاڵی هەن كە ســتراتیجین و پێویستە‬ ‫گرنگییان پێ بدرێت‪ ،‬لە كوردستان بەشێكی‬ ‫بەرچــاو لەوانە بەرهەم دێن‪ ،‬بەاڵم كێشــەكە‬

‫دكتۆر ئەنوەر عومەر‬

‫بەڕێوەبەری گشتیی‬

‫پالندانانــی وەزارەتــی‬

‫كشــتوكاڵ‪ :‬كوردستان‬ ‫پێویســتی بەوەیــە ئەو‬ ‫بەرهەمــەی هەیەتی بە‬ ‫پیشەسازی بكات‪.‬‬

‫لەوەدایە بە پیشەســازی نەكراون‪ .‬بۆ نموونە‬ ‫پێنج كیلۆ تەماتە كیلۆیەك ئاوی تەماتەی لێ‬ ‫بەرهەم دێت و ئەگەر بەرهەمی تەماتەی زیادە‬ ‫بكرێت بــە ئاوی تەماتە‪ ،‬ئــەوا تەماتەكە تێك‬ ‫ناچێت و بە شێوازێكی تریش هەڵدەگیرێت و‬ ‫سوودی لێ وەردەگیرێت‪.‬‬ ‫ماسی‬ ‫ئەگەر دیزاینی پڕۆژەكانی ماســی لەبەرچاو‬ ‫بگیرێــت‪ ،‬ئــەوا هەرێمی كوردســتان لەم‬ ‫بەرهەمەشدا بە خۆبژێویی گەیشتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێك پــڕۆژە بەهۆی نەبوونی پاڵپشــتی‬ ‫دارایــی وەك خــۆی جێبەجێ نەكــراون و‬ ‫چاوەڕوانــی بودجــە دەكەن‪ ،‬بۆیە ئێســتە‬ ‫كوردستان ســااڵنە ‪60%‬ی پێداویستی ناوخۆ‬ ‫بە گۆشتی ماسی دابین دەكات‪.‬‬ ‫سیروان سەعید بەڕێوەبەری سامانی ماسی لە‬ ‫وەزارەتی كشتوكاڵ‪ ،‬بۆ “وشە” روونی كردەوە‪،‬‬ ‫لە كوردســتان ئێســتە ‪40%‬ی پێداویستی‬ ‫ناوخۆ بۆ ماســی لە دەرەوە هاوردە دەكرێت و‬ ‫پڕكردنەوەی ئەو رێژەیەش لە ناوخۆ كارێكی‬ ‫قورس نییــە‪ ،‬بەو پڕۆژانەی لە چەند ســاڵی‬ ‫رابردوودا پێشكەش كراون و پەسند كراون‪،‬‬ ‫ئەگــەر جێبەجــێ بكرانایە‪ ،‬كوردســتان لە‬ ‫دابینكردنی گۆشتی ماسی خۆبژێو دەبوو‪.‬‬ ‫ئــەو نموونــەی یەكێــك لــە پڕۆژەكانــی‬ ‫بەرهەمهێنانی ماســی لە هەولێــر ئاماژە پێ‬ ‫كرد كە بەهۆی كێشەی دارایی‪ ،‬بەشێكی زۆر‬ ‫كەمیی جێبەجێ كــراوە و بە تەنیا دەتوانێت‬ ‫سااڵنە سێ هەزار تۆن ماسی بەرهەم بهێنێت‬ ‫و كوردستان لەو ‪40%‬ی پێداویستی ناوخۆ كە‬ ‫لە دەرەوە هاوردە دەكرێت‪ ،‬بێ نیاز بكات‪.‬‬ ‫بە گوتەی ئەو بەرپرسەی سامانی ماسی‪385 ،‬‬ ‫پڕۆژەی بەرهەمهێنانی ماســی لە كوردستان‬ ‫مۆڵەتیان پــێ دراوە‪ ،‬ســەرجەمیان توانای‬ ‫بەرهەمهێنانی سێ هەزار تۆن ماسییان هەیە‪،‬‬ ‫جگەلەمە لە رووبار و بەنداوەكان سااڵنە هەزار‬ ‫تا هــەزار و ‪ 500‬تۆن ماســی بەرهەم دێت‪.‬‬ ‫هەروەها لــە كوردســتان كۆمەڵێك پڕۆژەی‬ ‫ماســی هەن كە بــێ مۆڵــەت كار دەكەن و‬ ‫ئەوانیش هەندێك بەرهەمی ماسییان هەیە‪.‬‬ ‫ســااڵنی رابردوو كۆمەڵێك پــڕۆژە لە قەرزی‬ ‫كشــتوكاڵی ســوودمەند بــوون‪ ،‬بــەاڵم لە‬ ‫‪2014‬ەوە قەرز بە پڕۆژەكان نەدراوە‪ .‬هەروەها‬ ‫تا ساڵی ‪ 2015‬بە پاڵپشتی ‪ 50%‬هاوكاری ئەو‬ ‫پڕۆژانە كراوە كە ماســی بەرهەم دێنن‪ .‬دوو‬ ‫ســاڵە بەهۆی تەنگژەی دارایی ئەو یارمەتییە‬ ‫بڕاوە‪.‬‬ ‫كوردستان واڵتێكی دەوڵەمەند‬ ‫هەرێمی كوردســتان جگە لــە خاكەكەی‪،‬‬ ‫ئاویشــی زۆرە و ســەرووی ‪56%‬ی ئــاوی‬ ‫بەنداوەكانی لە ناوخۆوە ســەرچاوە دەگرن و‬ ‫‪44%‬ی لە دەرەوەوە دەڕژێنە خاكی كوردستان‬ ‫و دەتوانێت بەو بڕە ئاوە‪ ،‬پەرە بە كشــتوكاڵ‬ ‫و كارەبا و ســامانی ماســی و گەشتوگوزار و‬ ‫چەندان كەرتی تر بدات‪.‬‬ ‫كوردســتان بەرەو دەوڵەت و ســەربەخۆیی‬ ‫هەنگاو دەنێت و بەرپرسانی كشتوكاڵی پێیان‬ ‫وایە ئەگەر كێشــە لە بەشێكی بەرهەمەكانی‬ ‫كشــتوكاڵیی هەبێــت‪ ،‬ئــەوا زۆر كاتییە و‬ ‫دەتوانرێت بە زووترین كات بەســەر هەموو‬ ‫لەمپەرەكانــدا زاڵ بــن و بژێوی خۆی دابین‬ ‫بكات‪ ،‬بە مەرجێــك حكوومەت و جووتیاران‬ ‫پێكەوە قۆڵی لێ هەڵماڵن‪.‬‬

‫كوردستانی‬

‫بۆ ئەوەی باشــتر گەنج بناســین‪ ،‬دەبێ نزیكتر‬ ‫لێیانەوە دابنیشــین‪ ،‬زیاتر گوێیــان بۆ بگرین‪،‬‬ ‫دوورتر بۆیان بڕوانیــن‪ ،‬ئارامتر لەگەڵیان بین‪،‬‬ ‫ئەگەر وا نەكەین ئەوا نەخۆشــییەكە و نیوەی‬ ‫چارەسەریشــمان نەدۆزیوەتەوە‪ .‬دەبێ بزانین‬ ‫مرۆڤ لە تەمەنی گەنجیدا باوەڕی وایە دەتوانێ‬ ‫ژیان بگۆڕێت و وزەی زۆری هەیە و ماندوو نابێ‪.‬‬ ‫هەمان كــەس كاتێك دەچێتــە تەمەنەوە بۆی‬ ‫دەردەكەوێ لە ژیانیــدا هەڵەی زۆری كردووە‬ ‫و ئەزموونی باشی وەرگرتووە لە ڕابردوو‪ ،‬ئەگەر‬ ‫تەمەن بگەڕێتەوە دەتوانێ كاری باشتر بەئەنجام‬ ‫بگەیەنێ‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە ژیان دووبارە نابێتەوە‪.‬‬ ‫وەك چۆن خێزانە ســەرەتایییەكان پێویستیان‬ ‫بەدەست و بازووی الوەكان هەبوو بۆ دابینكردنی‬ ‫بژێــوی ژیــان و ئەزموونی بــە تەمەنەكانیش‬ ‫دەیپاراستن لەو تاقیكردنەوانەی پێیدا گوزەریان‬ ‫كردبوو‪ ،‬هەمــان میتۆد بۆ ڕێكخــراو و پارتی‬ ‫سیاســی و حكوومەتەكانیش دروســتە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاتێك ڕۆڵیان پێچەوانە بكەینەوە‪ ،‬ئەنجامێكی‬ ‫كارەســاتبار چاوەڕوانیان دەكات‪ ،‬چونكە بابای‬ ‫بەتەمەن هێز و وزەی پێویست و گەنجەكانیش‬ ‫زانست و ئەزموونی ژیانیان نییە‪.‬‬ ‫غاندی‪ ،‬ئەو پیــاوەی ئەزموونــی تەمەن قاڵی‬ ‫كردبوو و دنیا بەڕێزەوە لێیان دەڕوانی‪ ،‬كوڕەكەی‬ ‫خۆی هاوڕای نەبوو‪ ،‬چونكە دەیویســت بەهێز‬ ‫ژیان بگۆڕێ و باوكیشی دەیویست بە نەرمونیانی‬ ‫وەك چــۆن ئاوێك بەردێك دێتــە ڕێگەی‪ ،‬دەبێ‬ ‫مەنگ بێتەوە و دواتر بەسەر بەردەكەدا بەئارامی‬ ‫بڕوات‪ ،‬ئەمیش ئاوها كێشەكان چارەسەر بكات‪.‬‬ ‫نووحی پەیامبەر بە تەمەن و ئەزموونێكی زۆری‬ ‫ژیان و سەری سپییەوە بانگی كوڕەكەی دەكرد‪:‬‬ ‫كوڕم وەرە ســەركەوە لەگەڵمان با نەخنكێی‪،‬‬ ‫ئەویش دەیگوت دەچمە ســەر ئەو شاخە بەرزە‬ ‫دەمپارێزێ‪ .‬هاواری باوكی بێسوود بوو‪ ،‬ئەمیش‬ ‫وەك كوڕەكــەی غاندی وای دەزانــی دەتوانێ‬ ‫چیایەك لە بن بێنێ‪.‬‬ ‫لــە ســەرەتاوە بزووتنەوەی گــۆڕان دەرفەتی‬ ‫بەخشــییە گەنج كە توانا و وزەی خۆیان بەكار‬ ‫بەرن و سوودی لێیان بینی‪ ،‬چونكە وزەیان زۆر‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم تووشــی تەنگژەی دابڕینی سیاسی‬ ‫بوو بە شــێوازێك نە لەگــەڵ پارتی توانی درێژە‬ ‫بە حوكمڕانی بــدات و نە لەگــەڵ یەكێتیش‬ ‫ڕێككەوتــن و نزیكبوونــەوە بــكات و بگاتــە‬ ‫ئەنجامێكی باش بۆ خۆی‪.‬‬ ‫دوای دوو مانگ لە كۆچــی دوایی ڕێكخەری‬ ‫گشــتییان و لــە هەڵبژاردنــی ‪٢٠١٧/٧/٢٥‬ی‬ ‫ڕێكخەر و خانەی ڕاپەڕاندن پرســیاری زۆری‬ ‫هەڵگرت‪ ،‬بۆچی دەرفەتیان بە گەنج نەداوە؟‬ ‫ســەخت بێت یان مەحــاڵ‪ ،‬دەبــێ دان بەو‬ ‫ڕاســتییەدا بنێین كە گوفتار و ڕەفتاری بەشێك‬ ‫لەو گەنجانەی ناو بزووتنەوەكە كەمئەزموونی‬ ‫پێوە دیار بووە و هەمیشە بە ماسولكە و بازوویان‬ ‫نازیویانە و ویستویانە ژیان بگۆڕن و باوەڕیان بە‬ ‫ئەزموونی بە تەمەنەكان نەبوو‪ ،‬بۆیە شــەقامی‬ ‫سیاسیی كوردستان تووشی ئەو گێژاوە بووەوە و‬ ‫دەتوانم بڵێم گۆڕان لە ڕابردوودا ڕۆڵی بەتەمەن‬ ‫و بێ تەمەنەكانی گۆڕیبوو‪ ،‬بۆیە تووشی تەنگژە‬ ‫بووبوو‪.‬‬ ‫حزب دەبێ دەرفەت بڕەخســێنێ بۆ كردنەوە‬ ‫و بەكارهێنانــی توانــای الوان كــە باوەڕیان‬ ‫بــە ماندوبوون نییــە و ئەزموونی پیرەكانیش‬ ‫ئاراستەی نەخشــی داهاتووی سیاسی بكات‪،‬‬ ‫چاوێك ورد بكەینەوە‪ ،‬لە كوردستان بە ئاشكرا‬ ‫دەبینین پارتی كــە حزبێكی خاوەن تەمەنی‬ ‫زۆرە‪ ،‬هەمیشــە بە گەنجی ماوەتەوە و بەسەر‬ ‫كۆسپەكانی ژیانی سیاســی خۆیدا زاڵ بووە‪،‬‬ ‫چونكە ڕۆڵی پیــر و گەنجی جیا كردووەتەوە‪،‬‬ ‫بەشــێوازێك هــەردووال ئاینــدەی خۆیــان‬ ‫دەبیننەوە تیایدا‪.‬‬

‫وشە‪ /‬گۆران ڕەئووف‬ ‫ڤینۆس فایەق هەم وەك نووســەرێكی تایبەت بە پرسی‬ ‫ژنان و هەمیش وەك شــاعیر ناوێكی دیــارە‪ ،‬بەاڵم وەك‬ ‫شــاعیر لە دنیای عەرەبیدا زیاتر گرنگی پێ دراوە‪" .‬وشە"‬ ‫لەبارەی چەند تەوەرێكی تایبــەت ئەم دیدارەی لەگەڵ‬ ‫ساز كردووە كە پێوەستن بە ئامادەیی ژن لە كۆمەڵگەی‬ ‫كوردستاندا و ئەو دەرفەتانەی لە بەردەم بەشداریی ژناندا‬ ‫كراوەن‪.‬‬ ‫ئەگەر تەماشــای ئەدەبی كوردی بكەین‪ ،‬زۆر كەم یان‬ ‫بەالوازی بەر ئەدەبێكــی یاخییانە دەكەوین الی خانمە‬ ‫ئەدیبەكانی كورد‪ .‬دەپرســم خۆكوشــتنی ئەدیبانە یان‬ ‫خۆكوشــتنێكی یاخییانە زۆر نائامادەیی هەیە لە ئەدەبی‬ ‫كوردیــدا بەتایبــەت الی خانمە ئەدیبەكانمــان‪ .‬ئەمە‬ ‫پێوەندی بە تێڕوانینەكانی كۆمەڵگەوە هەیە لەســەر ژن‬ ‫یا حاڵەتێكی تایبەتە و ژن خۆی نەیتوانیوە لە كۆتوبەندە‬ ‫سەرەتایییەكان دەرباز بێ تا دەگات بەو یاخیبوونە؟‬ ‫پێوەنــدی ژنانــە بــە ئــەوی پیــاوەوە‪ ،‬لــە كۆمەڵگە‬ ‫رۆژهەاڵتییەكاندا هێشــتا پێوەندییەكی پێناسە نەكراو‬ ‫و شــێواو و ناجێگیرە‪ ،‬چونكــە ئەو پێوەندییە لەســەر‬ ‫بنەمای "ئــەو"ی پیاو و "ئەم"ی ژن‪ ،‬ئــەوی بااڵ و ئەمی‬ ‫كەم‪ ،‬ئەوی بەهێز و ئەمــی الواز‪ ،‬ئەوی بڕیاردەر و ئەمی‬ ‫ملكەچ‪ ،‬ئەوی خاوەن ماڵ و ئەمی كابان‪ ،‬ئەوی بەئیرادە‬ ‫و ئەمی لە ئیرادەخراو‪ .‬ئەوی خاوەن دەســەاڵت و ئەمی‬ ‫بێدەسەاڵت بینا كراوە‪ ،‬ئەم پێوەندییە ناتەبا و نادادوەرییە‬ ‫بەچەند پێوەرێكی نامرۆیی رێك خراون و دەخوێنرێنەوە و‬ ‫بەدرێژایی مێژوو ئاین بە پلەی یەكەم بەهێزترین پاساوی‬ ‫بۆ ئــەو نادادییە هێناوەتەوە و بە یەكســانی و عەدالەت‬ ‫پیشــانی داوە و داونەریتی دواكەوتــووی كۆمەاڵیەتی‬ ‫كە هێــزی لە ئاینــەوە وەرگرتووە چەســپاندوویەتی و‬ ‫كردوویەتــی بە كولتوورێكــی باوەڕپێكــراو‪ ،‬دیارترین‬ ‫و زەقتریــن پێوەری كــۆی ئەم تێڕوانیــن و پێوەندییە‬ ‫ناهەموارەی نێوان و پیاو "نامووس"ـە‪.‬‬ ‫لێرەوە ئەو ئیشكالییەتەی ئەدەب سەرهەڵدەدات‪ .‬زۆرجار‬ ‫دەبینی نووسەری ژنمان هەن زۆر باش دەنووسن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خەڵك دەپرســێ بۆچی ژنی بوێرمان نییــە؟ زۆر كەس‬ ‫پرسیارێكی زۆر گێالنە دەكەن‪ :‬بۆچی سیمۆن دۆبۆڤوارێك‪،‬‬ ‫ڤێرجینیا وۆڵف یــان ئۆپرایەكمان نییە؟ ئاخر ئەمە تەنیا‬ ‫بە ژنەكە ناكرێ‪ ،‬ئەمە پێویســتی بــە وەرگر (خوێنەر و‬ ‫بینــەر)ی هوشــیار و دنیابین هەیە‪ .‬ئەمە پێویســتی بە‬ ‫كەشــوهەوایەكی عەقڵی فكری و ئاینی و كۆمەاڵیەتیی‬ ‫تەندروســت هەیە كە الی ئێمە هێشــتا نییە‪ ،‬پێویستی‬ ‫بــە پێوەندییەكی تەبای مرۆیی نێوان ژن و پیاو هەیە كە‬ ‫ملمالنێی نێوان ژن و پیاو لەســەر هەموو پرسەكانی ناو‬ ‫كۆمەڵگە لە نێوان دوو بوونەوەری یەكســاندا بێت نەك لە‬ ‫نێوان ئــەوی زاڵ و ئەمی ملكەچ‪ ،‬ئەوی موڵكدار و ئەمی‬ ‫كۆیلە‪.‬‬ ‫لە كۆمەڵگەی ئێمەدا تەنیا ناوی ئەو ژنانە نەمر دەمێنێتەوە‬ ‫كە بەهۆی پیاوێكەوە ناســراون‪ ،‬بۆ نموونە حەپسەخانی‬ ‫نەقیب ئەگەر ئامۆزای شێخ مەحموودی حەفید و خێزانی‬ ‫شێخ قادری حەفید نەبووایە و زۆر لەوەش زیاتر خەباتگێڕ‬ ‫و چــاالك و داكۆكیكار لە مافەكانــی ژن بووایە‪ ،‬هەرگیز‬ ‫بەوجۆرە ناوی بە نەمری نەدەمایەوە‪.‬‬ ‫بێگومــان ژیانــی هەریەك لە ژنــە چــاالك و ئەدیب و‬ ‫نووسەرەكان بەســەرهاتی سەرنجڕاكێشی تێدایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئایا كۆمەڵگە قبووڵ دەكات ژنێك بەسەرهاتی ژیانی خۆی‬ ‫و یادەوەرییەكانی بە راستگۆیی بنووسێتەوە و لە دووتوێی‬ ‫كتێبێكدا باڵوی بكاتەوە؟ بۆ ئەوەی خەڵك ســوودی لێ‬ ‫ببینن‪ ،‬كێن ئەوانەی بەچاوی رێزەوە ســەیری دەكەن؟‬ ‫خۆم زۆرم بیر لەوە كردووەتەوە ژیاننامە و یادەوەرییەكانم‬ ‫یان چیرۆكی وێســتگە گرنگەكانی ژیانم بنووســمەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بەردەوام بیرم لە كاردانەوەی دەوروبەر و كۆمەڵگە‬ ‫كردووەتەوە و پەشیمان بوومەتەوە‪ .‬ئەمە هێند پێوەندی‬ ‫بە ژنەكەوەیــە‪ ،‬دوو ئەوەندە پێوەنــدی بە هزری كۆیی‬ ‫"دەستەجەمعی" كۆمەڵگە و دنیابینی و ئاستی هوشیاری‬ ‫و مەعریفی خوێنەر هەیە‪ .‬ئاخر ژنێكی شــاعیر دەقێكی‬ ‫عاشقانە دەنووســێ دەیان كەس دەپرسن ئەمە بۆ كێت‬ ‫نووســیوە؟ لە كاتێكدا هەرگیز ئەو پرسیارە لە پیاوێكی‬ ‫شــاعیر ناكەن‪ ،‬رەنگە ئەگەر بشكرێ بۆنی تاوانباركردنی‬ ‫تێدا نییە‪.‬‬ ‫لەالیەكــی ترەوە‪ ،‬ئــەو حاڵەتە پێوەندی بە ژنانیشــەوە‬ ‫هەیــە‪ ،‬ئافرەتێكی لە ئیرادەخراو وا بە ئاســانی بەرگەی‬

‫رووبەڕووبوونەوە ســەخت و دڕەكان ناگرێ‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫ئەمــە قســە زۆر هەڵدەگرێ و لە ژنێكــەوە بۆ ژنێكی تر‬ ‫دەگــۆڕێ‪ .‬مامەڵەكــردن لەگەڵ چەمكــی یاخیبوون‬ ‫پێویستی بە ئاستێكی رۆشنبیری و هوشیاری بەرز هەیە‪،‬‬ ‫یەكێكە لە پلە بــااڵ و ئاڵۆزەكانی هزری ئادەمیزاد‪ ،‬ژنانی‬ ‫كۆمەڵگەی ئێمە لە هەلومەرجێكی قاسی وادا پەروەردە‬ ‫دەبن ســەختە بگەن بەو دنیابینییە فــراوان و بەپیتەی‬ ‫زەوینەسازی بۆ یاخیبوونێكی جوان و قبووڵكراو بكات‪.‬‬ ‫ڤێرجینیا وۆڵف بەهۆی ئەوەی هەستی دەكرد بەتەواوی‬ ‫شێت دەبێ‪ ،‬یان بەردەوام بێزار بوو لە خۆی بەدەست ئەو‬ ‫دەنگەی لــە ناوەوەیدا بەردەوام بانگی دەكرد‪ ،‬بۆیە خۆی‬ ‫كوشت! دەمەوێت بڵێم ئەم جۆرە لە خۆكوشتن لووتكەی‬ ‫رەشــبینی دەردەخات؟ یان دداننانە بە شكســتێكدا كە‬ ‫ئەویش وەك هەر مرۆڤێكی ئاسایی بەهۆكارێك كە ڕەنگە‬ ‫ێ بەها بن خۆكوژی دەكات؟‬ ‫الی كەسانێكی تر زۆر ب ‌‬ ‫ڤێرجینیا وۆڵف لەو كۆمەڵگەیەی تێیدا هاتووەتە دنیاوە‬ ‫و ئــەو كولتوورەی تێیدا پەروەردە بووە‪ ،‬ئەگەر ئاســایی‬ ‫نەبووبێت كە باســی لە ئەزموونە سێكسییەكانی كردووە‬ ‫و دووچاری ئاڵۆزی دەروونی بووەتەوە و نەیشاردووەتەوە‪،‬‬ ‫ئەوكاتــەی كە بڕیاری خۆكوشــتنی داوە لە ئاكامی زۆر‬ ‫بیركردنەوە و قووڵبوونەوە‪ ،‬یانی ئەوكاتەی هاوكات بووە‬ ‫لەگەڵ شــەڕی جیهانی یەكەم و كەوتنە ژێر كاریگەری‬ ‫رووداوەكانی ئەوە شــەڕەوە‪ ،‬ڤێرجینیا وۆڵف لەبەرئەوە‬ ‫خۆی نەكوشتووە چونكە بۆی نەبووە خۆشەویستی بكات‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە بڕیاری خۆكوشــتنی نــەداوە چونكە بەهۆی‬ ‫پیاوێكەوە‪ ،‬بــاوك یان برا یان مێرد چەوســابێتەوە و لە‬ ‫كەمترین و سادەترین مافە سەرەتایییەكانی ئینسانێكی‬ ‫ئاسایی بێبەش كرابێت‪ .‬وۆڵف خۆی كوشت چونكە چیتر‬ ‫دنیای بەشــێوەیەكی تر دەبینــی و نەیدەتوانی درێژە بە‬ ‫ژیانــی خۆی بدات‪ ،‬ڤێرجینیا وۆلف و هەزارانی تری وەك‬ ‫ئەو بە بڕیار و بە ئیرادە و ویستی خۆیان‪ ،‬خۆی كوشتووە‪،‬‬ ‫چونكە ئەو سەیری دنیای كردووە و لێی ورد بووەتەوە و‬ ‫ئادەمیزادێكی بەهێز و خاوەن ماف و مردنی خۆی بووە‪.‬‬ ‫ئەگەرچــی رووداوی خۆكوشــتنی ڤێرجینیا وۆڵفیش‬ ‫الی خەڵك بەدەر نەبووە لە هۆنینەوەی چیرۆكی ســەیر‬ ‫و ســەمەرە‪ ،‬بەاڵم ئەگــەر ئەو نامەیــەی دوای خۆی بۆ‬ ‫مێردەكەی جێی هێشــتووە بخوێنیتــەوە‪ ،‬تێدەگەیت‬ ‫وۆڵف لووتكەی هۆشــیاری و دنیابینی تێپەڕاندووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئیتر بڕیاری خۆكوشتنی داوە و ئێستە دنیا بەو چاوە لێی‬ ‫دەڕوانێت و لــە داهێنان و بەرهەمەكانی دەڕوانێت‪ .‬ئاخۆ‬ ‫كۆمەڵگەی ئێمە چەندی مابێت بۆ ئەوەی ژنێك ئاوا قبووڵ‬ ‫بــكات و دوای مردنی ئاوا خوێندنــەوەی بۆ بكات ئەگەر‬ ‫پیاوێكی لە پشت نەبووبێت؟ كەی كۆمەڵگەی ئێمە وای‬ ‫لێ دێت لە ژنی بەهرەمەنــد و بیرمەند دوور لە چەمكی‬ ‫شەرەف و بەســتنەوەی هەموو شــتێكی بە نامووسەوە‬ ‫بڕوانێت؟‬ ‫بەگشتی قســەیەك هەیە بەچەندان شێوە كراوە لەبارەی‬ ‫ئەركی بنەڕەتی ئەدەب‪ ،‬ئەویش ئەوەیە‪ ،‬پێویستە ئەدەب‬ ‫لە خزمەتی مرۆڤدا بێت‪ ،‬یان بەشــێوەیەك لە شێوەكان‬ ‫ئەدەب یانی ئیشكردن لە جوانكردنی دنیادا‪ ،‬بەبۆچوونی‬ ‫ئێــوە ئــەم دیــدە دیدێكی سروشــتی ئەدەبــە و هەر‬ ‫تێڕوانینێكی تر بۆ ئەدەب لە دەرەوەی پرۆسەی ئەدەبە؟‬ ‫بەدەر لــە هەموو بۆچوونەكان‪ ،‬من بــاوەڕم وایە ئەدەب‬ ‫بۆ ئەدەبــە‪ ،‬ئــەدەب بــۆ بەتاڵبوونەوەی نووســەرەكە‬ ‫خۆیەتی‪ ،‬بــۆ پاككردنەوە و ســڕینەوەی دەروونمانە لە‬ ‫ئاســەواری ئەو پیــس و پۆخڵەییەی كە لــە دەورمانە‪.‬‬ ‫دواجار پرســیارەكە ئەوەیە ئامانجی ئــەدەب چییە‪ ،‬ئایا‬ ‫ئامانجەكەی بەخشینی ئاسوودەیی و ئارامییە بە خودی‬ ‫ئەدیبەكە كە لە تێكستێكدا یان كارێكی هونەری‪ ..‬خۆی‬ ‫بەتاڵ دەكاتەوە؟ یان ئامانجی ئەدەب ســنووری ئارامی‬ ‫تێدەپەڕێنێت بــۆ خزمەتكردن یــان وەك خۆت گوتت‬ ‫ئیشــكردنە لەســەر جوانكردنی دنیا؟ بەباوەڕی من دنیا‬ ‫خۆی ناشــیرینە‪ ،‬مرۆڤەكانیش ناشــیرینتریان كردووە‪،‬‬ ‫ئــەوەی ئێمە دەیكەین لە رێی ئەدەبەوە تەنیا هەوڵە و لە‬ ‫هەوڵ زیاتر نییە بــۆ تەكاندن و فوو لێكردن‪ ،‬چونكە ئەم‬ ‫دنیایــە تەنیا بە نەمانی ئادەمیزاد پاك دەبێتەوە!‪ .‬هەڵبەتە‬ ‫پێوەندی نێوان ئەدەب و ژیان ســوود گەیاندنە‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫خودی ئەدیب ئارامییە‪ .‬دەبێ بزانین ئەدیب یان نووسەر‬ ‫بۆ كێ دەنووســن؟‪ .‬من وەك شاعیر كە دەنووسم بۆ خۆم‬ ‫دەنووسم‪ ،‬بۆ ئەوەی ئاسوودە و ئارام بم‪ ،‬هەڵبەتە ئەوەشم‬ ‫لە بیرە بۆ كێ دەنووسم و كێ دەخوێنێتەوە‪ .‬بەاڵم رەنگە‬ ‫وەزیفەی رۆمان جیاواز بێــت‪ .‬دواجار ئەدەب وەزیفەی‬

‫زۆرە‪ ،‬لەوانە كۆمەاڵیەتی‪ ،‬هۆشــیاری‪ ،‬تەنانەت سیاسی‬ ‫و نەتەوەیی‪ .‬بەو پێیەی ئەدەب بەرهەمێكی ئینســانییە‪،‬‬ ‫كەواتە لــە خزمەتی ئادەمیزاددایــە بەهەر جۆرێك بێت‪.‬‬ ‫بەاڵم وەك نووســەری وتــار بۆ خەڵك دەنووســم‪ ،‬وەك‬ ‫رۆژنامەنووس بۆ خەڵك ئیش دەكەم‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەدەب بۆ ئەوە بخوڵقێــت كە لە خزمەتی مرۆڤدا‬ ‫بێت‪ ،‬ئایا ئێمە تووشــی ئیشــكالییەت نابیــن بەرامبەر‬ ‫پێناســەی (خزمەتی مرۆڤ)؟ یانی ڕەنگە الی مرۆڤێكی‬ ‫ڕەشبین یان بەسروشت ڕەشبین‪ ،‬خزمەت ئەوە بێت كە‬ ‫پرۆســەی ژیان رەت بكاتەوە؟ بۆیە لێرەدا نووسینی ئەو‬ ‫نووسەرە ڕەشبینە لە خزمەتی مەرگدۆستیدا دەبێت؟‬ ‫دەزانی مەرگدۆســتیش جۆرێكە لە خزمەت‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫من بــڕوام پەیدا كردووە ئــەم دنیایە چیتــر بە مرۆڤ‬ ‫خزمەت ناكرێ‪ ،‬هەروەك ئەنیشــتاین دەڵێ‪" :‬كێشەكان‬ ‫بەو كەسانە چارەسەر نابن كە خوڵقاندوویانن‪ ".‬كەواتە ئەم‬ ‫دنیایەش مرۆڤەكان ناشــیرینیان كردووە و بە ئادەمیزاد‬ ‫جوان نابێت‪ ،‬رەنگە ئەمەی منیش بڕێك لە رەشبینی تێدا‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم پرسەكە ئەوە نییە بگەڕێین بۆ شتە جوانەكان‬ ‫كە خۆمان و دنیای پێ جوان بكەین‪ ،‬دەشێ بگەڕێین بۆ‬ ‫الیەنە نەبینراوەكانی ناو شتە ناشیرینەكان و قسەیان لێ‬ ‫بكەین‪ ،‬بەڵكو لە ناشــیرینی بكەون‪ ،‬بەچەند وشەیەكی‬ ‫تر مەبەســتم ئەوەیە‪ :‬جوانی لەناو ناشــیرینییەكانی ئەم‬ ‫دنیایە بدۆزینەوە و ئاشــكرای بكەین جوانی لەناو شــتە‬ ‫ناشیرینەكاندا بخوڵقێنین‪.‬‬ ‫ئینجا جەوهەری پرســیارەكە ئەوەیە‪ :‬بەدەر لە چێژ‪ ،‬ئایا‬ ‫ئەدەبێك كە لــە خزمەتی مەرگدۆســتی و لە خزمەتی‬ ‫هەڵهاتن لە ژیان و گاڵتەكردن بە پرۆســەی ژیان بێت‪،‬‬ ‫تا چەند خزمەتە بەو پێناســەیە كــە ئەگەر ڕێك بكەوین‬ ‫ئــەدەب پێویســتە لە خزمەتــی جوانتركردنــی ژیاندا‬ ‫بێت؟ ئاخــر تۆ نازانی كە ئەدیبێك باســی مردن دەكات‬ ‫یــان باســی ونبــوون و هەاڵتــن دەكات‪ ،‬بۆچی باس‬ ‫لەمانە دەكات‪ ،‬ئەوە بااڵترین لووتكەكانی هەســتكردن‬ ‫بەبەرپرســیارێتی و خۆتاوانباركردنەوە و هەستكردن بە‬ ‫دەستەپاچەیی لە ئاســت ئەو ناشیرینی و ناهەموارییەی‬ ‫كە هەیە و دەســتەپاچەیەی لە ئاستیاندا و ناتوانێ هیچ‬ ‫گۆڕانكارییەكیان تێدا بكات‪.‬‬ ‫پێشــتر گوتم ئەدەب بۆ ئەدەبە‪ ،‬بۆیە ئەو ئیشــكالییەتە‬ ‫هەر دەمێنێ‪ ،‬پاشــان من باوەڕم وا نییە شیعر هەمووی‬ ‫بۆ خزمەتــی ئادەمیزاد بێت‪ ،‬شــیعر رەنگدانەوەی ژیان‬ ‫و بیركردنەوە و دنیابینی شــاعیر خۆیەتی‪ .‬رۆمان واقیع‬ ‫بەجۆرێكی تر پیشان دەدات‪ .‬ئیشی من نییە وەك شاعیر‬ ‫دنیات بۆ بگۆڕم‪ ،‬بەاڵم دەشێ رۆمانێك پێشنیازی گۆڕین‬ ‫بكات‪ ،‬كەواتە ئەویش واقیعت بۆ ناگۆڕێت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫گەنج و گۆڕان‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫سیروان حەمەشەریف‬

‫ڤینۆس فایەق‪:‬لە كۆمەڵگەی‬ ‫ئێمەدا تەنیا ناوی ئەو ژنانە‬ ‫دەمێننەوە بەهۆی پیاوێكەوە ناسراون‬

‫‪15‬‬

‫وتار‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪16‬‬

‫دیدار عوسمان سەكەنە‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫بۆچی ڕیفراندۆم‬ ‫ناچمە ناو بابەتی كێشەی كورد بۆ چەندان ساڵەی تەمەنی‬ ‫ئەو میلەتانەی كە لێرەدا ژیان گوزەر دەكەن‪ ،‬لەبەرئەوەی‬ ‫بــە دووبارەی دەزانم‪ ،‬گرنگ ئەوەیە ئێســتە بزانین بۆچی‬ ‫ڕیفراندۆم لەم كاتەدا پێویســتە و هەڵوێســتی دراوســێ‬ ‫هەرێمییەكانمان چین و پێویســت دەكات چی بكرێت؟‪.‬‬ ‫لــە دوای ســەردانی ئەنجوومەنــی بــااڵی ڕیفراندۆم بۆ‬ ‫پەرلەمانی ئەوروپــا و ورووژاندنی بابەتێكی وەك ریفراندۆم‬ ‫و ئاڵوگــۆڕی بیروڕا لەگــەڵ دیپلۆماتــە ڕۆژئاوایییەكان و‬ ‫هۆشــدارییە توندەكانی توركیا و هەڕەشــە ترسناكەكانی‬ ‫ئێران و هاتوهاوارە بێماناكانی عێراق‪ ،‬دەبێت هەندێك شت‬ ‫بورووژێنین لەسەر ڕیفراندۆم و كاتەكەی‪.‬‬ ‫دۆناڵــد تڕەمپ نەیشــاردەوە كە شكســتی سیاســەتی‬ ‫دیموكراتەكان بە تایبەت ئۆبامــا بوو وای كرد هەیمەنەی‬ ‫ئێران بەســەر ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســت زاڵ بێــت‪ ،‬ئەگەر نا‬ ‫ئەمەریكا بۆ شكاندنی دەستی درێژی ئێران لە هەشتاكانی‬ ‫سەدەی ڕابردوودا دەستی یارمەتی بۆ سەدام درێژ كرد تەنیا‬ ‫لەبەرئەوەی ئێران دەست بەســەر ئابووریی جیۆپۆلەتیكی‬ ‫كەنداودا نەگرێت‪ ،‬ئەمە مایەی سەرســوڕمانە بۆ لەوكاتەدا‬ ‫ئەمەریكا سەدامی بەو دیكتاتۆرییە پێ باشتر بووە لە ئێران؟‪.‬‬ ‫لە دوای ســاڵی ‪٢٠٠٣‬ەوە دەرفەت بۆ ئێران ڕەخسا و توانی‬ ‫هەیمەنەی خۆی بەســەر كەنداو و ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا‬ ‫بســەپێنێت‪ ،‬ئەمەش شكســتی دیاری ئەمەریــكا بوو لە‬ ‫دوای چەندان ســاڵ بەرامبەر بە ئێران‪ ،‬ئێســتە ئەمەریكا‬ ‫دەیەوێ دەســتی ئێران ڕابگرێ و ســنووری ئێران بەرەو‬ ‫ســووریا دابخات و دەســتی ئێران بە گەیشتن بە دەریای‬ ‫ناوەڕاست و سنوورەكانی ئیسڕائیل دوور بكاتەوە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫مانای شكســتی هیاللی شــیعی ئێرانییــە‪ ،‬بەڵگەی ئەم‬ ‫باســە ئەوەیە كە ئێران بە شــاندی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردســتانی گووتوە كە ئێران دەوڵەتێكی كوردی قبووڵ‬ ‫نییە بــە ئەجیندای دەرەكی دابمەزرێــت‪ ،‬ئەمەش مانای‬ ‫ئەوەیە كە دەوڵەتێك بە پشتگیری ناڕاستەوخۆی ئەمەریكا‬ ‫و ڕاستەوخۆی ئیسڕائیل‪.‬‬ ‫توركیا لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا لە ڕێی ڕۆژنامە سێبەرەكانی‬ ‫حكوومەت دژایەتی ئەنجامدانی پڕۆژەی ڕیفراندۆم دەكات‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمە مانای ئەوە نییە حكوومەتەكەی ئەردۆگان دژی‬ ‫ریفراندۆمــە‪ ،‬چونكە لــەم بارە ناهەمــوارەی توركیا پێیدا‬ ‫تێپەڕ دەبێت‪ ،‬ئەنكەرە ئارەزووی ئەوە ناكات لە ســنووری‬ ‫باشــووری خۆی كە هەرێمی كوردســتانە ســەنگەرێكی‬ ‫تــری دوژمنایەتی بۆ خۆی زیاد بكات لە كاتێكدا توركیا لە‬ ‫هەوڵی بنبڕكردنی هەڕەشەی كودەتای ناوەوەی خۆیەتی و‬ ‫شەڕی پەكەكە و دژایەتی ئۆپۆزسیۆن و كێشەكانی لەگەڵ‬ ‫رووســیا و ئەڵمانیا و یەكێتیی ئەوروپا و شــەڕی ساردی‬ ‫لەگەڵ ئێــران و پێوەندییە خراپەكانی لەگەڵ ئیســرائیل‬ ‫و سەرقاڵی بە ســنوورەكانی ســووریا و هەڵگرتنی ئااڵی‬ ‫ســەركردایەتیكردنی سوننەكان دژی شیعە و یارمەتیدانی‬ ‫بۆ قەتــەر‪ ،‬ئەمانە هەمووی ســەنگەری دژ بــە توركیان‪،‬‬ ‫بۆیە باوەڕ ناكەم حكوومەتــی ئەردۆگان بتوانێ لەم كاتەدا‬ ‫دژایەتی ڕاســتەوخۆی كوردســتان بــكات‪ ،‬بەڵكو تەنیا‬ ‫پێویستی بە دڵنیایی هەیە بۆ داهاتوو كە بەرژەوەندییەكانی‬ ‫وەك پێویست بپارێزرێت‪.‬‬ ‫هەڕەشەكانی عێراق هیچ لە بابەتی ئەنجامدانی گشتپرسی‬ ‫ناگۆڕێت و باوەڕ ناكەم كەسێك هەبێت قسەكانی حكوومەتی‬ ‫عێــراق بەهەنــد وەربگرێت‪ ،‬لەبەرئــەوەی حكوومەتێكی‬ ‫مەزەوییە و دەســەاڵتی لە ناوچەی ســەوزدا ناچێتە دەر‪،‬‬ ‫ئەمەش خۆی ئاماژەیە بۆ شكستی واڵتەكە و دابەشبوونی‪.‬‬ ‫ســەرەنجام داڕێژەرانی سیاســەتی دەرەوەی ئەمەریكا بۆ‬ ‫گەڕاندنەوەی هەیمەنەی ئەمەریكا سیاســەتی دەرەوەی‬ ‫واڵتەكەیــان دەگۆڕن‪ ،‬ئەمەش باشــترین هەلــە بۆ كورد‬ ‫بتوانێت خــۆی بۆ ئەم پالنــەی ئەمەریكا ئامــادە بكات‪،‬‬ ‫ئەوەی پێویســتە بكرێت‪ ،‬ئەوەیە كــە ئەنجوومەنی بااڵی‬ ‫ڕیفرانــدۆم بتوانێت بە سیاســەتێكی حەكیمانەوە دنیا بە‬ ‫پێویســتی دەوڵەتێكی نوێ ڕازی بكات‪ ،‬بــۆ ڕەواندەوەی‬ ‫دەنگی ناڕەزایی سەردانی واڵتانی دراوسێ بكات و دڵنیایی‬ ‫تەواویان پێ بدات كە دەوڵەتی كوردستان نابێتە هەڕەشە‬ ‫بۆ سەقامگیری هیچ واڵتێك‪ ،‬بە پێچەوانەوە بۆ سەقامگیری‬ ‫ناوچەكە ئەم دەوڵەتە زۆر پێویستە بۆ ئەوەی بااڵنسی هێز‬ ‫ڕابگرێـت و ئاشتی بگێڕێتەوە بۆ ناوچەكە‪.‬‬ ‫لە دوای ئەنجامدانی ڕیفراندۆم كوردســتان لە بەردەم دوو‬ ‫ئەگەردایە‪ ،‬ئەوانیش “كۆنفیدڕاڵی یا دەوڵەتی ســەربەخۆ”‬ ‫هەریەكیــان لــە بەرژەوەندیــی كوردســتانیاندایە و بە‬ ‫دڵنیایییەوە ئەمەریكا و ڕۆژئاوا و زلهێزەكانی تر كار لەگەڵ‬ ‫ئەمری واقیعدا دەكــەن‪ .‬تۆ دەوڵەتەكەت دروســت بكە‪،‬‬ ‫ئــەوان دەڵێن پیرۆزە و دانی پێدا دەنێــن‪ ،‬بەاڵم چاوەڕێ‬ ‫بكەین واڵتان بڵێن دروستی بكەن‪ ،‬ئەمە هەرگیز روو نادات‬ ‫و ئەوەیشی وا بیر بكاتەوە ئەلفوبێی نەزانیوە‪.‬‬

‫شەماڵ نووری‬

‫تاوانی ئەو بزنســمانەی ســەروەرێتی نیشــتمان‬ ‫دەشكێنێت و دەچێتە خانەی تاوانەكانی ناپاكییەوە‪،‬‬ ‫بگرە بەپێی یاســا و پرۆتۆكۆلەكانــی نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫بەتاوانی سیخوڕی و سپیكردنەوەی پارەو تێكدانی‬ ‫دۆخی ئابووری و سیاسی واڵت لە قەڵەم دەدرێت‪،‬‬ ‫لە یاســاكانی واڵتانی پێشــكەوتوودا تووندترین‬ ‫ســزای لەســەر دانراوە‪ ،‬ئەوەتا بەپێی پرۆتۆكۆلە‬ ‫جیهانــی و ئەوروپایییــەكان هەر بزنســمانێك لە‬ ‫كاروباری تێكدانی ئابووری و سەروەری نیشتمانی‬ ‫و بێڕێزیكــردن بەرامبەر نەتەوە و ئاین و تایفەكان‬ ‫رەفتــاری نابەجێــی هەبێت‪ ،‬لەالی ئــەو واڵتانە‬ ‫قێزەونــە و دەخرێتە ژێر چاودێــری‪ ،‬بگرە گەمارۆ‬ ‫و لێپرســینەوەی توندیشــی لەگەڵــدا دەكرێت‪،‬‬ ‫بەتایبەتی بۆندەكانی بنســێبەر و بندیواری نێوان‬ ‫بزنسمانێك لەگەڵ دەسەاڵتدارانی واڵتێكی تر بە بێ‬ ‫پرسكردن بە حكوومەتی واڵتەكەی خۆی‪.‬‬ ‫ئەم تاوانــە خراوەتە ڕیــزی تاوانەكانــی تایبەت‬ ‫بــە بازرگانێتــی لە ڕێــی ئینتەرنێــت و ڕاكردن‬ ‫لــە پێدانی بــاج و كێبەركێی نــاڕەوا و قۆڵبڕینی‬ ‫هاوبەشــەكان بەناوی پشك پشكێنە و گەمەكردن‬ ‫بە پارەی خەڵكــی و گەوجكردنی هاوواڵتییان لە‬ ‫هۆكارەكانی راگەیاندنەوە‪ ،‬هەروەها فرتوفێڵكردن‬ ‫لە یاسا و رێنوێنی و زیانگەیاندن بە هاوواڵتییان و‬ ‫بەرژەوەندی گشتی وەك ئەوەی لەم قاتوقڕییەدا روو‬ ‫دەدات‪ ،‬لە هەموویان مەترسیدارتر پێوەندیكردنی‬ ‫بازرگانێكــە بە دەوڵەتێكی ترەوە بێ پرســكردنی‬ ‫ژووری بازرگانــی یان وەزارەتەكانــی حكوومەتە‬ ‫خۆجێییەكەوە‪.‬‬ ‫ئێســتە هەر بــازرگان و كۆمپانیایەكی ئەمەریكی‬ ‫كەرەســتە و كەلوپەل بەهەر دەوڵەتێك بفرۆشێت‬ ‫یــان بــە پێچەوانــەوە لێــی بكڕێت‪ ،‬پێویســتە‬ ‫ڕەزامەندی وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریكا بەدەست‬ ‫بێنێت‪ ،‬ئینجا مۆر لەســەر یاداشتی لێتێگەیشتن‬ ‫بكات‪ ،‬بە نموونە كۆمپانیای بەناوبانگی “بۆینگ”ی‬ ‫ئەمەریكی لە ‪11‬ی دیســێمبەری پارســاڵ تا ئەو‬ ‫ڕەزامەندییەی بەدەســت نەهێنا‪ ،‬نەیتوانی بۆندێك‬ ‫بایی ‪ 17‬ملیار دۆالر بۆ پێدانی ‪ 80‬فڕۆكەی بۆینگ‬ ‫لە ماوەی ‪ 10‬ســاڵی داهاتوودا لەگــەڵ ئێران مۆر‬ ‫بــكات‪ ،‬یان مۆركردنــی ڕێككەوتنــی بازرگانی و‬ ‫پیشەســازی لە نێوان ‪ 70‬كۆمپانیای ســویدی و‬ ‫ئێرانیدا پارساڵ تا سەرۆكی حكوومەتی سوید وەك‬ ‫سەرۆكی شــاند بەرەو سەردانی ئەو واڵتە پێشیان‬

‫سمكۆ محەمەد‬

‫لەوەتەی بیری ناسیونالیزم سەری هەڵداوە و نەتەوە‬ ‫ژێردەستەكان ئەكتیڤیی خۆیانی پێ بەیان دەكەن لە‬ ‫دژی نەتەوەی سەردەست‪ ،‬هەمیشە وەك پرەنسیپی‬ ‫ئەخالقی نیشتمانی‪ ،‬پێوەرێك بووە شوناسی بچووكی‬ ‫كردووە بە قوربانی شوناســی گــەورە‪ ،‬بەو مانایەی‬ ‫شوناســی وەك عەشــیرەت و بنەماڵە و حزب وەك‬ ‫هێزێكی رادیكاڵ‪ ،‬لەپێناو شوناسی نەتەوە كراوە بە‬ ‫قوربانی‪ ،‬كەچی ئەوەی پێی دەگوترێت ناسیۆنالیزمی‬ ‫كوردی كە بە بڕوای من هێشــتا ئــەم بزووتنەوەیە‬ ‫سەری هەڵنەداوە‪ ،‬بە خەڵكی عەوام و بە حزب و بە‬ ‫تێگەیشتنی سیاسییەكانیشەوە‪ ،‬خەریكن شوناسی‬ ‫گەورە كــە نەتەوەیە دەكەن بە قوربانی شوناســی‬ ‫بچووك كە عەشیرەتە‪ ،‬پاڵپشــتیكردنی فێستیڤاڵی‬ ‫عەشــیرەتەكانی جــاف و هەركــی و ســورچی و‬ ‫باڵەكایەتی و كەڵهور و ســیان و جەبــاری و هتد‪،‬‬ ‫هێزی گەورە پشتگیرییان دەكەن‪ ،‬بەشێكە لەو فەزا‬ ‫ناسروشتییەی نەتەوەی كورد سەرباری ئەو هەموو‬ ‫كێشە گەورەیەی هەیەتی‪ ،‬زەوینەی خۆش كردووە‬ ‫تا شوناسی گەورە ببێت بە قوربانی شوناسی بچووك‪،‬‬ ‫ئەمەیش تەنیا پالنێكی بۆ دیارینەكردنی شوناســی‬ ‫نەتەوەیی كە بە ریفراندۆمەوە گرێ دراوە‪.‬‬ ‫ناكۆكــی و شــەڕی نێــوان عەشــیرەتەكان كــە‬ ‫الساییكردنەوەی عەرەبی عێراقی و كەنداوە‪ ،‬نەك بە‬ ‫حكوومەت و دەزگەكانــی تەناهیی‪ ،‬بەڵكو بە حزبی‬ ‫دەسەاڵتداریش خوێنی نێوانیان بۆ سپی ناكرێتەوە‪،‬‬ ‫مەگەر بــە كاتی دامركێتــەوە و بەدەیان نموونەی‬ ‫لەو جۆرە هەیە كە لە دوای ســەرهەڵدانی ســاڵی‬ ‫‪1991‬ـــەوە زیاتر گەشــەی كردووە‪ ،‬ئەم عەقڵیەتە‬ ‫بۆ شوناســە بچووكەكە لە خۆڕا نییە توندتر دەبێت‬ ‫و بۆ شوناســە گەورەكەیــش پەروەردەیەكی نییە‬ ‫نەیگۆڕێتەوە و پێناسەیەكی مۆدێرنی پێ ببەخشێت‪.‬‬

‫تاوانی ئەو بزنسمانەی‬ ‫سەروەرێتی نیشتمان دەشكێنێت‬ ‫نەكەوتایــە‪ ،‬یەك كۆمپانیا نەیدەتوانی باســی هیچ‬ ‫پێوەندییەكی بازرگانی بكات‪.‬‬ ‫لە هەرێمی كوردســتان ئــەم حاڵەتە تا ئێســتە‬ ‫نەكەوتووەتە ژێر لێپرسینەوەی توندەوە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫دەزگەكانی چاودێری و نەزاهە و بەرپرســانی بااڵ‬ ‫لە چاكسازیی هەرێم نەیانتوانیوە ئاستی ریفۆرمی‬ ‫ئابووری و چاكسازییەكان بگەیەننە قۆناغێكی بەرز‬ ‫و لێپرسینەوەی پیشەیی لەو كۆمپانیانە بكەن كە‬ ‫لەم تەنگژە دارایی و ئابوورییەی هەرێم و شــەڕی‬ ‫داعش گەمەیان بــە موقەدەراتی واڵتەكەیان كرد‪،‬‬ ‫بگرە خۆیــان لە باج دزییەوە و پارەكانیان ئاودیوی‬ ‫دەرەوەی واڵت كرد‪ ،‬بەرپرسانی چاكسازی هەرێم‬ ‫زیاتر خۆیــان خافاڵندووە بەبڕینــی مووچەیەكی‬ ‫(فەقیرانە)ی ‪ 90‬هەزار دیناری كەمئەندام و پارەیەكی‬ ‫كەمی چاودێــری كۆمەاڵیەتی و خانەنشــینێكی‬ ‫(سۆشیالی) ئەیلوول و پێشــمەرگە دێرینەكانەوە‪،‬‬ ‫بۆیە لە دۆسیە گەورە و مەترسیدارەكان ناكۆڵنەوە‬ ‫یــان بێئــاگان‪ ،‬ئەوەتا بــازرگان و بزنســكاری وا‬ ‫هەیــە بەئاشــكرا دژی ســەربەخۆیی و ئــازادی‬ ‫گەلێك دەوەســتێ كە رووبارێك خوێنی لەپێناوی‬ ‫سەربەخۆیی و دەوڵەتبوون داوە و ‪ 150‬ساڵە لەپێناو‬ ‫ئەو ئامانجە نەتەوەیی و نیشتمانییەدا سەدان جار‬ ‫كۆمەڵكوژ كراوە‪ ،‬تا كار گەیشتە ئەوەی ئێستە نەك‬ ‫بەناڕاستەوخۆ یا بەهێنانەوەی بیانوو‪ ،‬بگرە بەئاشكرا‬ ‫ســووكایەتی بە سەربەخۆبوون كرا‪ ،‬ئەو خواستەی‬ ‫كــە تەنیا موڵكی ئێمە نییە بەڵكو موڵكی ســەدان‬ ‫هەزار كەســی شــەهید و كیمیاباران و ئەنفالە كە‬ ‫ئێســتە لە ژیاندا نەماون و ماڵبات و نەوەكانیان لە‬ ‫ژیاندان‪.‬‬ ‫مــن پاپیــرم “عەبدوڕەحمانی نفــووس” كە لە‬ ‫گرتووخانەكانی قەومچییەكانی بەعسەوە هەرچی‬ ‫جۆرەكانی ئەشكەنجەیە لەگەڵی تاقی دەكەنەوە‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی شــانە و ڕێكخراوە نهێنییەكانی كورد لە‬ ‫بەغدا و شارەكانی باشوور بدركێنێت‪ ،‬بەاڵم تا ڕۆح‬ ‫دەســپێرێت یەك وشە چییە لە دەمی دەرناچێت‪،‬‬ ‫ناوی یەك كەســیش لە زاری نایەتە دەرەوە‪ ،‬ئەم‬ ‫خۆڕاگری و نەبەردییەی ئەم شــەهیدە و سەدان‬ ‫شەهیدی تر تەنیا لەپێناو سەربەخۆییدا بووە‪.‬‬ ‫هێشــتا زامــی هــەزار و ‪ 800‬شــەهیدی‬ ‫پێشــمەرگەی داعش و كۆمەڵكــوژی و فڕاندنی‬ ‫كچ و ژنە كوردەكان ساڕێژ نەبووە جموجوڵ دژی‬ ‫سەربەخۆیی رادەگەیەنرێت‪ .‬ئەم سووكایەتیكردنە‬

‫و دەیان گەندەڵی تــری گەورە كۆمپانیاكان تەنیا‬ ‫لەبەرئەوەیە لەم هەرێمەدا ســەرمایەی ئابووری‬ ‫تێكەڵ بە بەرژەوەندی كەسی سیاسەتوان كراوە‪،‬‬ ‫تا ئاستێك وا پێ دەچێت كەسانی سیاسی وا سووك‬ ‫لە پشت هەرزەكارێكی تازە هەڵكەوتووی بازرگان‬ ‫و بزنسەوە بن و رێی بۆ خۆش بكەن تێكەڵ بە گەمە‬ ‫ناڕەوا و ناشیرینەكانی حزبایەتی و دژایەتیكردنی‬ ‫میلەتــی كورد بێــت‪ ،‬بۆیە چەنــدان كۆمپانیا و‬ ‫بازرگانی نابەرپرسی بچووكی تریش دەوێرن و لە‬ ‫هەموو بەرپرسیارێتییەك خۆیان دەدزنەوە و بازاڕ‬ ‫دەشێوێنن و ئەوەندەی تر قاتوقڕی بۆ ئەم میلەتە‬ ‫بارقورسە دێنن‪.‬‬ ‫وەكو ئابووریناســێك باش لەو راســتییە تێدەگەم‬ ‫كە واقیعی نــاوازەی كوردســتان و بگرە واقیعی‬ ‫ئابووریی دنیا وای كردووە گەمەی ئابووری تێكەڵ‬ ‫بــە بەرژەوەندییە گــەورەكان بێــت‪ ،‬مەرجیش‬ ‫نییــە هەمــوو وردەكاری و نهێنییەكانی نەوت و‬ ‫بەرژەوەندییە ئابوورییەكان شــەفاف بێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كاتێك حزبە كوردســتانییەكان سیاسەتیان سووك‬ ‫كردبێــت و حكوومەتێكــی بنكەفراوانی الوازیان‬ ‫دروست كردبێت و پایەكیان لە حكوومەت و پاكەی‬ ‫تریان لە ئۆپۆزســیۆن بێت و ئەندامە پلەبااڵكانیان‬ ‫ببنە پاڵەوانی شــەوانی تیڤییەكان‪ ،‬ئەوا ئەم جارە‬ ‫بــازرگان و بزنســكارەكانیش دادەبەزنە خوارەوە‬ ‫و تێكەڵ بە گەمەی شــەڕە حزبایەتــی و پەنجە‬ ‫شكاندن و گەوجاندنی خەڵك دەبن‪ ،‬ئەمەیان پێی‬ ‫دەگوترێت پاشــاگەردانی لە لێپرســینەوە لەگەڵ‬ ‫هەڵتۆقینی دەوڵەمەند و بزنسكارەكان‪.‬‬ ‫لــە ماوەی ‪ 25‬ســاڵی رابردوودا زۆرم بیســت كە‬ ‫سیاسەتوانی وا هەیە لە پێناوی كەڵەكەكردنی پارە‬ ‫و خۆدەوڵەمەندكردن‪ ،‬خاوەنی چەندان كۆمپانیا و‬ ‫سەرمایەیە و بزنسەكەی لەالیەن سەركارەكانیەوە‬ ‫بەڕێوە دەبرێت‪ ،‬بــەاڵم ئەمە یەكەم جارە چاوم بە‬ ‫بزنسكارێك بكەوێت سیاسەتوانێكی نزم لە پشتیەوە‬ ‫بێت لەپێناو شــكاندنی ســەروەری نیشــتمان و‬ ‫بەدیهێنانی خەونی گەورەی ســەربەخۆیی كورد‬ ‫بەكاری بێنێت‪ ،‬لە ســەفەقاتە نهێنییە گەورەكاندا‬ ‫هەموو رێگــەكان بەرەو گیرفانــەكان دەچنەوە‪،‬‬ ‫بۆیە دڵنیام سەفقەی دژایەتیكردنی سەربەخۆیی‬ ‫لەالیەن هەرزەكارێكی بازرگانیشەوە‪ ،‬پێشوەختە‬ ‫پارەكەی وەرگیراوە‪.‬‬

‫ناسیونالیزم لە نێوان شوناسی‬ ‫گەورە و بچووك‬ ‫لە راســتیدا ئەم فەزایە لە مێژوودا و لەسەر دەستی‬ ‫دوژمنەكانــی كورد بەرهــەم هاتووە و گەشــەی‬ ‫كردووە‪ ،‬هەروەها لە دوای راپەڕینیشەوە بە بەرنامە‬ ‫پشــتگیری لێ كرا هەم لە دژی پێشكەوتووخوازی‬ ‫و هەم بــۆ فراوانكردنی بنكــەی كۆمەاڵیەتی حزبە‬ ‫بااڵدەســتەكان‪ ،‬تا ئەوكاتەی هەریــەك لەم خاوەن‬ ‫شوناســە بچووكانــە‪ ،‬خۆیــان وەك دەوڵەتۆچكە و‬ ‫دەســەاڵتی حكوومەتێك لەنــاو حكوومەت بینیوە‬ ‫و فەزاكەیــان لەال بووبوو بە راســت‪ ،‬چونكە بۆیان‬ ‫دەركەوت ئــەو دەوڵەتۆچكەیە زیاتــر لە دەوڵەتی‬ ‫گــەورەی كوردســتانی بەهــای زیاتــر و هێزی‬ ‫زیاتری لەبارەیەوە كــۆ دەبێتەوە‪ ،‬كەوابوو بزربوونی‬ ‫شوناســە گەورەكە لە ئەنجامی بێ خاوەنی بوو وەك‬ ‫ناسیۆنالیزمی خاوەن شوناسی گەورە‪.‬‬ ‫الیەنێكــی تــری لەدەســتدانی شوناســی گەورە‬ ‫لەالیەن بەناو ناسیۆنالیزمی كوردی كە پێوەستە بە‬ ‫چارەنووســی كوردەوە‪ ،‬ئەویش ریفراندۆمە‪ .‬ئەوەیە‬ ‫تا ئێستە كار نەكراوە بۆ دروستكردنی لۆبی كوردی‬ ‫لــە دەرەوەی واڵت بــۆ دیاریكردنی چارەنووســی‬ ‫گەلێكی بێ شوناس‪ ،‬بەپێچەوانەوە هێندە كار كراوە‬ ‫لەســەر ناشــیرینكردنی ناوخۆی و چوونە دەرەوە‬ ‫وەك حاڵەتــی كۆچكردن‪ ،‬ئــەوەی بەرهەم هێنا كە‬ ‫كورد و كوردســتانییان لە غوربەتیشدا نەفرەت لەو‬ ‫شوناســە گەورەیە بكەن كە بەناوی ناسیۆنالیزمەوە‬ ‫كار دەكەن‪ ،‬ئەمەش هۆكارێكــی ترە بۆ لێكترازانی‬ ‫كــورد لەگــەڵ یەكتــر و بەناحەز تەماشــاكردنی‬ ‫یەكتر و دژایەتیكردنــی قەوارەیەك بەناوی لۆبی بۆ‬ ‫كوردســتانیان‪ ،‬ئەمە جگە لــەوەی نەتەوە و مەزەو‬ ‫و ئاینــە پەراوێزخراوەكانی كوردســتان‪ ،‬هاوكاری‬ ‫تەواوی لێكترازانی ریزە كوردییەكان بوون و شوناسە‬ ‫گەورەكەیان وەك شوناسێكی بێ بنەما پێناسە كرد‪.‬‬

‫دروســتبوونی ئەو بەناو ئەســتێرانەی فەیسبووك‬ ‫كە دژی هەموو بەهایەكی كوردســتانین‪ ،‬بەهەموو‬ ‫پێكهاتەكەیەوە راوەســتاون‪ ،‬كردەیەكی خۆڕســك‬ ‫نییــە‪ ،‬ئەم هەوڵــە كــە دژایەتییەكــی دیدگەی‬ ‫دیاریكردنی چارەنووســی نەتەوەیەكە كە گەرەكە‬ ‫بزانێ ســنووری چارەنووســی تا كــوێ بڕ دەكات‪،‬‬ ‫بەپێچەوانــەوە دەركەوتــووە دەرهاویشــتەی ئەو‬ ‫فەوزا ناسروشــتییەیە كە هەم شوناسە بچووكەكان‬ ‫بە پشــتگیری دەرەكی و ناوخۆیی خوڵقاندوویانە و‬ ‫زیندووی دەكەنەوە بەپالنی سیاسی‪ ،‬لە حاڵێكدا لە‬ ‫هەموو دنیا نەبووە حكوومەتێــك نادادپەروەر بێت‪،‬‬ ‫خەڵكەكەی لە دژی ئەم نادادییە دژی شوناسەكەی‬ ‫و دژی قەوارە نەتەوەیییەكەی رابوەستێت‪.‬‬ ‫ئەوەی كە ئەستێرە نەناســراوەكانی كورد بە جنێو‬ ‫و ناوزڕانــدن دەیكەن و دژی هەموو بابەتە رژدەكان‬ ‫بــن‪ ،‬بەهۆی ئــەوەی حزبــەكان ئــەو الیەنەیان‬ ‫فەرامۆش كردووە و ترســی پەروەردەی دەرەكییان‬ ‫نییــە كە كاریگەری نەرێنی لەســەر ناوخۆ دەكات‪.‬‬ ‫مانای نەتەوەی ژێردەستی دوای سەدەی بیستەمی‬ ‫لەالی نەیار و یارەكان نەهێشتووەتەوە‪ ،‬لە حاڵێكدا‬ ‫ناســیۆنالیزم لە دوای جیهانگیری ســەرباری ئەوە‬ ‫واڵتــان بوون بە فــرە كولتوور‪ ،‬كەچــی خەریكی‬ ‫گەڕانەوەن بۆ دۆخی پەرســتنی واڵت و نیشتمان و‬ ‫نەتەوە‪ ،‬بەپێچەوانەوە كوردەكان بەناوی شوناســی‬ ‫حزبییەوە گوایــە دژی نادادپەروەریــن‪ ،‬هاوكاری‬ ‫دژەكان دەكەن بۆ ناشــیرینكردنی ناســیۆنالیزمێك‬ ‫كە هەموو كارەتەكەی شوناســی گەورەیە‪ ،‬كەچی‬ ‫شوناســە بچووكەكان حوكم دەكەن‪ ،‬ســەرەنجام‬ ‫هەموو ئەو هەوڵە نەشــازە تەنیا بۆ ســەرنەكەوتنی‬ ‫دیاریكردنی چارەنووسی نەتەوەیەكە سنووری ژیانی‬ ‫سیاسی خۆی بزانێ و هیچی تر‪.‬‬

‫شەفیق بانیشاری‬ ‫گەردین فەیسەڵ ناوەندەیی‬

‫دامەزراوەی نالیــا ڕوونە لە مــاوەی ڕابردوودا‬ ‫بەرنامەگەلێكــی پەخــش كــردووە كــە لــە‬ ‫بەرژەوەندی خواستی نیشــتمانی و نەتەوەیی‬ ‫نەبــووە‪ ،‬چاوەڕوانكــراوە دامــەزراوەی نالیا بە‬ ‫تایبەت كەناڵی تەلەڤزیۆنی ئێن ئاڕ تی دەبوو زۆر‬ ‫كاری لەســەر ئەوە بكردایە هەستی نەتەوەیی‬ ‫و نیشــتمانیی لەالی ئەو خەڵكانــەی بەهۆی‬ ‫سیاســەتی چەوتی حزبەكانەوە كاڵ بووەتەوە‪،‬‬ ‫بەهێز و تۆخی بكاتەوە‪ ،‬بەاڵم وای نەكردووە‪.‬‬ ‫لەوەتەی ئەنجامی ئەو ڕاپرسییە ئەلیكترۆنییەی‬ ‫سایتی ئێن ئاڕ تی باڵو كراوەتەوە لەسەر دەنگدان‬ ‫بــە “بەڵێ یان نەخێــر” لــە ڕۆژی ڕیفراندۆم‪،‬‬ ‫لێرەولەوێ خەڵكێــك كەوتوونەتە لێكدانەوەی‬ ‫ئەنجامی ریفراندۆم‪ ،‬هەندێك كەســی نەخۆش‬ ‫و خاڵی لە هەســتی نەتەوەیی شاگەشكەی ئەو‬ ‫ئەنجامە بــوون‪ .‬هەندێكیش نائومێدییەكی زۆر‬ ‫لــە دەربڕینەكانیاندا هەبوو لە باســكردنی ئەو‬ ‫ڕاپرسییە‪.‬‬ ‫هەرچەند خــۆم دوای چەنــد جارێك هەوڵدان‬ ‫نەمتوانی دەنگ بدەم‪ ،‬ئیتر نازانم بە مەبەســت‬ ‫وای لــێ كرابــوو نەمتوانــی دەنگ بــدەی یا‬ ‫كێشــە لە ئامێرەكانی من بوو كــە ‪/‬بە مۆبایل و‬ ‫كۆمپیوتەریش هەوڵم دا‪ /‬یان كەناڵەكە بڕیاری‬ ‫پێشــوەختەی دابوو ئەنجامەكــەی چۆن بێ‪.‬‬ ‫بەاڵم لە ڕاســتیدا ڕاپرســییەكەی ئێن ئاڕ تی‬ ‫ئەگەر باوەڕ پێكراویش بووبێت و دەســتكاری‬ ‫نەكرابێت لەالیــەن بەڕێوەبەرانی ماڵپەڕەكەوە‪،‬‬ ‫ئەوا لــە الیەنــی تۆڕەكانــی كۆمەاڵیەتی زۆر‬ ‫ســاختەكاری تیادا كراوە‪ ،‬چونكە لە یەك كاتدا‬ ‫كەسێك دەتوانێت چەند فیسبووك بەكار بێنێت‪.‬‬ ‫خۆم زۆر كەسم دەناسم زیاتر لە فیسبووكێكیان‬ ‫بەكار هێناوە‪ ،‬بەو پێیە ڕاپرسییەكەی ئێن ئاڕ تی‬ ‫ئەوانەی كە لەگەڵ ڕیفراندۆم نین‪ ،‬بە ئاســانی‬ ‫هەوڵــی كەمكرنەوەی دەنگــی بەڵێیان داوە بە‬ ‫دروستكردنی فیسبووكی زیاتر‪.‬‬ ‫لەالیەكی ترەوە هەموو راپرسییەكی ئەلیكترۆنی‬ ‫بــۆ ڕیفراندۆمی كوردســتان نابێتــە پێوەری‬ ‫فەرمی و جێــی متمانەی خەڵك‪ ،‬چونكە ئەوەی‬ ‫ئاشــكرایە لە كوردستان چینێكی زۆری میلەت‬ ‫خوێندەوارییان نییە یان ئامێرەكانی ئەلیكترۆنی‬ ‫بەكار ناهێنن‪ .‬بــەاڵم هیچ گومانــی تێدا نییە‬ ‫ئەوانە لە هەســتی نەتەوایەتی لە لوتكەدان بە‬ ‫نموونە دایك و باوكی شەهیدان و ئەو پێشمەرگە‬ ‫قارەمانانەی لە شۆڕشــەكانی كورددا بەشــدار‬ ‫بوون و ســتەمی بەعســیان بینیــوە‪ .‬یاخۆ ئەو‬ ‫وەفادارانەن كە فرمێســكی ژنێكــی ئەنفال بە‬ ‫هەموو عەرەبی عێراق ناگۆڕنەوە نەك سیســتمە‬ ‫داپڵۆسێنەرەكەی‪.‬‬ ‫ئەوان وەك هەندێ هەرزەكاری خۆشباوەڕ نین‪،‬‬ ‫جگە لەوەی چینێكی زۆر لە خەڵكی كوردستان‬ ‫هێشــتا خولیای بــۆ ئینتەرنێــت و تۆڕەكانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی نەچووە‪ ،‬بۆیــە ناكرێت ڕێژەیەكی‬ ‫دەنگدانــی ئەلیكترۆنی بكرێت بە بانگەشــە بۆ‬ ‫شكستهێنانی پرۆســەیەكی نیشتمانی گرنگی‬ ‫وەك ڕیفرانــدۆم‪ .‬ئەگــەر نەیارانــی ڕیفراندۆم‬ ‫دڵخۆشن بە ئەنجامی ڕاپرسییەكەی ئێن ئاڕ تی‬ ‫هەرچەند ئەو ڕاپرســییە یەكێكە لەو چەكانەی‬ ‫بەكار دێ بۆ دژایەتی ڕیفراندۆم و ســەربەخۆیی‬ ‫كوردســتان و لەو ڕێگەیەوە وەهم و دڵەڕاوكێ‬ ‫لەناو خەڵكی دروســت دەكەن‪ ،‬دەنگی زۆرینە‬ ‫نەخێر بێ بۆ نیشــتمانێك كە دەریایەك خوێنی‬ ‫لە پێنــاو ڕژاوە‪ ،‬بەاڵم بە دڵنیایــی ئەنجام بەو‬ ‫شێوەیە كە دەبێت دڵسۆزانی نیشتمان ئەوانەی‬ ‫لەگەڵ سەربەخۆیی كوردستاندان ئامادەسازی‬ ‫بۆ ئێــوارەی ‪25‬ی ئەیلوول بكــەن بۆ دەربڕینی‬ ‫شــادییەكانیان و تااڵودانەوە بەڕووی نەیاران و‬ ‫ئەوانەی خەون بە شكســتهێنانی ڕیفراندۆمی‬ ‫كوردســتانەوە دەبینن‪ ،‬چونكە ئەوە ڕاپرســی‬ ‫ڕاستەقینەیە كە لە ‪ 25‬ئەیلوول هەموو خەڵكی‬ ‫كورستان تێیدا دەنگ دەدات و شەپۆلی دەنگی‬ ‫بەڵێ ڕێی ســەربەخۆیی دەگرێــت و كەفاوی‬ ‫ویســتی نەیاران و دەوڵەتانیش لە پێچـێكـــی‬ ‫وشكانی شەرمەزاربوونی مێژوودا كەنار دەگرێ‬ ‫و خۆی مت دەكات ‪.‬‬

‫نووری بێخاڵی‬

‫بڕیار بــوو بۆ وتاری ئەم هەفتەیە‪ ،‬شــتێك‬ ‫لەبارەی بازاڕگەرمی ســایتەكانی بەســیج‬ ‫و ئیتاڵعات بە كااڵی لێدوان و نووســینی‬ ‫ڕۆژنامەنووس و نووسەرانی دژە ڕیفراندۆم‪،‬‬ ‫باس بكــەم‪ .‬ئاخر ئــەو ماوەیــەی دوایی‬ ‫هەندێك (ڕۆژنامەنووس و نووسەر)ی كوردی‬ ‫عێراقچی الی خۆمان‪ ،‬لە نێویشیاندا عیمالق‬ ‫و خــاوەن موریدەكان‪ ،‬بــە باڵوكردنەوەی‬ ‫نووسین و وتار و دیمانەكانیان لە سایتەكانی‬ ‫(پاســداران و بەســیج و ئیتاڵعات)‪ ،‬سەیر‬ ‫شاگەشكە بوونە و بە شانازییەوە الی خۆیان‬ ‫شەیری دەكەنەوە و سپۆنسەری بۆ دەكەن‪،‬‬ ‫بەاڵم بیرۆكەی نووســینەكەم گۆڕی بۆ ئەو‬ ‫باس و خواسەی لەسەر شاسوار گەرمە‪ .‬ئەو‬ ‫باس و خواســەی بە نەزانینــەوە بێت‪ ،‬یان‬ ‫زانایی‪ ،‬بە ئاگایییەوە بێــت یان بێئاگایی‪،‬‬ ‫لە تەوزیفكردنــەوە و خســتنەڕوویدا‪ ،‬لە‬ ‫مەبەستە سەرەكی و ڕەهەندە شاراوەكانی‬ ‫ئــەم پێشــهاتە چاوەڕوانكــراوە دووریان‬ ‫خستینەوە‪.‬‬ ‫لــە ڕاســتیدا كورتبینــی و ســادەگۆیی‬ ‫لەمبارەیەوە زۆر خراپە‪ ،‬ڕەنگە ڕۆژانی دێن‬ ‫لە پێوەســت بەم جووڵەیەی قەرزارەكەی‬ ‫چاڤی الند و ئەوانەی لە پشتییەوەن‪ ،‬شتی‬ ‫زیاتریان لە هەگبەدا بێت‪.‬‬ ‫ئامــاژەكان دەڵێن‪ ،‬ئــەو زەالمە خۆی وەك‬ ‫ڕیشسپی و ڕێكخەری كەمپینی (نەخێر بۆ‬ ‫سەربەخۆیی) داناوە بە تەنیا نییە‪ ،‬تەنانەت‬ ‫ئەم جووڵەیەیشــی هی خۆی نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫دەســتدۆر (مامۆســتا و ڕێنیشــاندەر!)ی‬ ‫باشــی هەن كە چۆن و لە كوێ و بە چی‪،‬‬ ‫یاریی بە هەســت و ســۆزی هاوواڵتییانی‬ ‫كوردستان بكات‪ ،‬تا ئەوەی لە ڕێكخستنی‬ ‫سەردانەكانیشــی بۆ ئەمەریــكا ڕێكخەر و‬ ‫دەلیلی ئەمەریكا بەڵەدی هەن‪.‬‬ ‫بۆیە كورتبینی و ســادەگۆیییە ئەگەر لەو‬ ‫گەمەیــەی قەرزدارەكــەی حكوومەتــی‬ ‫هەرێم‪ ،‬دیســان بە سادەیی خەیاڵتان تەنیا‬ ‫بچێتەوە سەر پیالنی (مالیكی) و لێدانەوەی‬ ‫قەوانی ســواوی ئەجێنداكانــی ئێران (كە‬

‫بەشداری بكەن‪.‬‬ ‫ناوی كاندیدی گەنج بێ ئاگاداری دەهێنرێتە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬ئەمەیــە نموونەی دژایەتی گەندەڵی‬ ‫و دەســتەبەركردنی ماف؟ بــاش بزانن ئەم‬ ‫جــۆرە كارانە بەرامبەر گەنــج و ئافرەت هەر‬ ‫لە خۆوە نییە‪ ،‬ئەمە بەشــێوەیەكی رێكخراو‬ ‫لــە دەرەوەی بزووتنەوەی گــۆڕان كاری بۆ‬ ‫كراوە و ئەو پۆســتانە یەكال كراونەتەوە‪ .‬جا چ‬ ‫لەالیەن حزبی تر بێ یا هێزی دەرەكی‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەموومان دەزانین بۆیــە گەنج بەدەر كراوە‪،‬‬ ‫چونكە دەزانن ئەم چینە بە بیر و هزری نوێی‬ ‫خۆی كار دەكات و ئامــادە نییە بەرژەوەندی‬ ‫جەماوەرەكــەی و بزووتنەوەكــەی بخاتــە‬ ‫دەســتی ئەم و ئەو‪ ،‬نەوەی نوێ لە كۆنترۆڵ‬ ‫دەردەچێت‪ .‬ئەمــەش لــە بەرژەوەندی ئەو‬ ‫كەس و واڵتانە دەدات كە لەم رەوشــە هەل‬ ‫وەردەگرن و ئامانجەكانیــان دەپێكن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەزانن ئەم خەڵكانەی ئێســتە پۆســتیان بۆ‬ ‫یــەكال كراوەتەوە‪ ،‬دەمێكــە تەوقیت كراون‪.‬‬ ‫بەشی ئەوەش هێزی بیریان نییە لە بەرنامە و‬ ‫پالنی ئەوان دەربچن‪.‬‬ ‫لــەوە ئــاگادار بــن ئــەو گرووپــە كۆنەی‬ ‫بزووتنــەوەی گــۆڕان تازە بەتــازە خەریكە‬ ‫پێكی دەسەاڵت دەنۆشــێ‪ ،‬تا مەست دەبن‪،‬‬ ‫ئێــوەش بەرنامەكانتــان كۆن دەبــێ‪ ،‬بۆیە‬ ‫هیوادارم ئــەو گەنج و ئافرەتانــەی بوون بە‬ ‫ســەرچاوەی كۆكردنــەوەی دەنگــی خەڵك‬ ‫لەناو گۆڕاندا‪ ،‬هۆشــیاری مەترسییەكانی ئەم‬ ‫جۆرە هەڵســوكەوتەی بەتەمەنــەكان بدەن‪.‬‬ ‫ئیتر چاودێــری كارەكانیان بكرێت بۆ ئەوەی‬ ‫وەك ئێوە نەبن بە ئامراز بۆ هێنانەدی خەونی‬ ‫ئەوانەی چاویان بە پێشكەوتنی كوردستان و‬ ‫ئازادی و دیموكراسی هەڵنایەت‪.‬‬

‫شاسوار بووكەڵەیە‪ ،‬ئێوە (گا)ی بنە‬ ‫تەمبێ بكەن‬

‫هەموویان یەكتــری تەواو دەكەن)‪ ،‬چونكە‬ ‫پاڵنەر و بزوێنەرە سەرەكییەكەی ئەم بزاوتە‬ ‫لە كوردســتانە و قەرزدارەكەی خەزێنەی‬ ‫مالیكــی تەنیــا ئامرازێكە بۆ تەســفیەی‬ ‫حیساباتی سیاســی لە سنووری سلێمانی‪.‬‬ ‫واتــە ئەگــەر و گریمانەیەكــی زۆر نزیك‪،‬‬ ‫ئاماژەی ناڕاستەوخۆ ئەوەیە ئەمە یارییەكی‬ ‫تری ئەوانەیە كە لە یەك كاتدا لە ملمالنێی‬ ‫نــاو یەكێتــی‪ ،‬هەروەهــا لــە دڕدۆنگیی‬ ‫خۆیەكالكردنەوە لە نێوان یەكێتی و گۆڕان‬ ‫لە قەل و كۆتر بوون‪ ،‬بۆ ئەوەی بە یەك بەرد‬ ‫(یەكێتی و گــۆڕان و پارتی!) بپێكێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوانە لە بیری خۆیــان بردووەتەوە كە لە‬ ‫فیكەی كۆتا‪ ،‬یان لە كاتی لەدەستچوو (نەك‬ ‫زیادكراو!) دەستیان بە یارییەكە كردووە‪.‬‬ ‫چونكــە لــە پرســێكی نەتەوەیــی‬ ‫چارەنووسســازدا (ســەرەڕای ملمالنــێ‬ ‫ناوخۆیییەكانــی و ناكۆكیی لەگەڵ پارتی)‪،‬‬ ‫یەكێتی وەك حزبێكی نیشــتمانی‪ ،‬ئاسان‬ ‫نییە پشت لە ڕابردووی تێكۆشان و ڕووباری‬ ‫خوێنی شــەهیدانی خۆی بكات‪ .‬وەك چۆن‬ ‫گۆڕانیش (ســەرەڕای ڕەخنە و تێبینیمان‬ ‫لەســەر ماهیەت و چییەتی و چۆنیەتی و‬ ‫میكانیزمەكانــی هەڵبژاردنــی ڕێكخەری‬ ‫گشــتی و ئەندامانی خانەی ڕاپەڕاندن) ورد‬ ‫و قووڵتر هەلومەرجەكەیان خوێندەوە و ژیر‬ ‫و بەرپرســانە‪ ،‬نەیانهێشت بڕیاری سیاسیی‬ ‫حزبەكەیان بكەوێتە دەست هەرزە سیاسی‬ ‫و گوتــاری تەپڵ و فیكــە و چەقەنە (واز لە‬ ‫شین و شــەپۆڕی هێنانە پێشەوەی گەنج‬ ‫و ئــەو بەیتوبالۆرانە بێنن!)‪ .‬ڕاســتییەكەی‬ ‫مەترســیی گەورە لەوێدا بوو‪ ،‬ئەگەر ڕیشی‬ ‫داڕشــتنی سیاســەت و بڕیار لەناو گۆڕاندا‬ ‫بكەوتایە دەســت جەماعەتی تەپڵ و دەببە‬ ‫و فیكە‪.‬‬ ‫هەر بــەم پێودانگە‪ ،‬پێویســت دەكات لەم‬ ‫پرســەدا دوور و فراوانتــر بڕوانیــن‪ ،‬ورد‬ ‫و قووڵتــر بیــر بكەینەوە‪ ،‬چونكــە ئەوەی‬ ‫دەیبینین نمایشە‪ ،‬دەمامكە بۆ شاردنەوەی‬ ‫ڕووە ڕاستەقینەكەی دەرهێنەرەكانی پشتی‬

‫ئەم گەمە و سیناریۆیە‪.‬‬ ‫لە مێژە گوتراوە ســەرمایە ترسنۆكە و ئاوا‬ ‫بەئاسانی ســەروەت و سامان و بزنسەكەی‬ ‫ناخاتە قومار و مەترســییەوە‪ .‬كەواتە ئەگەر‬ ‫ئــەو ســەرمایە و بزنســە موڵكــی ماف و‬ ‫پشكخۆرەكەی هاوپشكەكانی چاڤی بووایە‪،‬‬ ‫ئەوەی نەدەكرد‪ ،‬بەڵكو ئەوە كاراكتەری ترن‬ ‫كە لە بنەڕەتدا خاوەنی ڕاستەقینەی بزنس‬ ‫و ســەرمایەكەن و هەنووكە بۆ تەسفییەی‬ ‫حیســاباتی حزبی و سیاســی و شكاندنی‬ ‫بێدەنگی‪ ،‬قومار بە شاسوار دەكەن‪ .‬بەمەش‬ ‫هەم لــە نــاڵ دەدەن هەم لــە بزماریش‪.‬‬ ‫لەالیەك ئەم زەالمە دەكەنــە بەردەباز و لە‬ ‫هەر ئەگەر و پێشــهاتێك كــە دەمامكیان‬ ‫بكەوێ بەسەر پشتیدا بپەڕنەوە‪ ،‬لە الیەكی‬ ‫ترەوە لە خاوەندارێتیی ســەرمایە و بزنسی‬ ‫خۆیــان و موڵكدارێتی و پڕۆژەكانیان دڵنیا‬ ‫بن‪ .‬ئا لێرەوەیە كە دەبێ بە شــوێن (گا)ی‬ ‫بنەدا بچین‪.‬‬ ‫باشترە واز لە (شاسوار و سروە)ی خوشكی‬ ‫بێنن كە یەكەمیان بە ڕاشكاوی جاشایەتی‬ ‫هەڵبــژاردووە و دووەمیان سەرســەختانە‬ ‫شەڕی سەرخســتنی گوتاری عێراقچێتی‬ ‫دەكات‪ .‬لــە بری ئــەوە ئەوانــەی هەر لە‬ ‫كوردســتان و لە تاریكــی و بەبێ دەنگی‬ ‫شاســوار لێ دەخوڕن‪ ،‬دۆڕاوەكانی شــەڕە‬ ‫سیاسییەكانی كوردســتان‪ ،‬دڕدۆنگەكانی‬ ‫ناو ترسی خۆیەكالكردنەوەی ناو ناكۆكیی‬ ‫حزبایەتی‪ .‬ئەوانەی تا ئێستە باش و خراپ‬ ‫قسەیەكیان لەســەر پرۆسەكە نییە و هاكا‬ ‫بینیتــان دەماكەكانیان كەوتن‪ .‬دەســتی‬ ‫ئەوانە كەشف بكەن و بیانهێننە بەر خۆر‪ ،‬تا‬ ‫هاوواڵتییان بزانن (كەر لە كوێ كەوتووە و‬ ‫كونە لە كوێ دڕاوە)‪.‬‬ ‫بەهەرحــاڵ‪ ،‬ئەگەر هەندێك هەر لەســەر‬ ‫ئەوە سوورن شاسوار و خوشكەكەی بكەنە‬ ‫ئامانج‪ ،‬باشــترە ئــەوە لە بیــر نەكەن كە‬ ‫شوورەیی و شەرمێكی مەزنە‪ ،‬سووكایەتی‬ ‫بە پیشــەی خەڵــك بكەن‪ ،‬یــان جنێو بە‬ ‫خوشــك و دایكی كەس بدەن‪ .‬بەو پێیەی‬

‫هیچ پیشــەیەك شەرم و شــوورەیی نییە‪.‬‬ ‫وەك دەڵێن شاسوار كەبابچی بووە‪ ،‬دەی خۆ‬ ‫ئێمەش هەر یەكێكمان ڕۆژگارێك (شوان‪،‬‬ ‫گاوان‪ ،‬عارەبانچی‪ ،‬دەســتگێڕ‪ ،‬شــاگرد‪،‬‬ ‫فیتەر‪ ،‬كرێكار) بووین‪ .‬وەكوتر كە هەمووتان‬ ‫دایك و خوشــك و هاوسەر و كچمان هەیە‪،‬‬ ‫جنێودان بە (سروە) هەر شەرم ئاوەرییە‪.‬‬ ‫وەاڵمی زەالمێكی ملشــۆڕ و ســەركز كە‬ ‫بوێــری ناوبردنــی بكەرانی ســووتاندنی‬ ‫تەلەڤزیۆنی ئێن ئاڕ تی نییە‪ ،‬بەوە نادرێتەوە‬ ‫كە كەبابچی بووە‪ .‬وەك چۆن هەڵوێستە دژە‬ ‫كوردستانی و نانیشــتمانییەكانی خوشكە‬ ‫عێراقچییەكــەی‪ ،‬بە جنێــو پێدانی نابنە‬ ‫سكانداڵ‪ .‬ئەوان خۆیان لەسەر جاشایەتی و‬ ‫دڵسۆزی بۆ عێراقی عرووبەی شیعەگەری و‬ ‫عێراقچێتی یەكال كردووەتەوە‪ ،‬دەبێ وەك‬ ‫كەیس و ســكانداڵی ئابڕووبەری نەتەوەیی‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ بكرێ‪ .‬وەلێ لە بەرامبەر‬ ‫ئەوەدا پێویست دەكات دەستە شاراوەكانی‬ ‫پشــتی ئەم برا و خوشــكە لە كوردستان‬ ‫بشكێنین‪.‬‬ ‫ئاخر كوڕی عەبدولواحید ئەو تەیرە نەبووە‬ ‫و نییــە لە پــڕێ بووبێتە كــوڕێ‪ ،‬پیاوی‬ ‫ئەوە نەبووە و نییە حكوومەت بە ســەدان‬ ‫هەزار دۆنــم زەوی بۆ بكاتە دیاری‪ ،‬عەقڵی‬ ‫ئــەوەی نەبووە و نییە ئــەم هەموو كەناڵە‬ ‫میدیایــی و میدیاكارە دابەســتێ‪ ،‬پیاوی‬ ‫ئەوە نەبــووە و نییە (مالیكــی ‪ 78‬ملیۆن‬ ‫دۆالر)ی بە قــەرز بداتێ و (‪ 55‬ملیار دینار)‬ ‫یش قەرزاری (حكوومەتی هەرێم!) بێت و‬ ‫هەر بە (عەنتەر!)یش مافی پشــكدارەكانی‬ ‫پڕۆژەكانی بخوا‪.‬‬ ‫بــە كورتی و بە كــوردی‪ ،‬هونــەر ئەوەیە‬ ‫ئەو دەســتە كەشــف بكەن كــە خاوەنی‬ ‫ڕاســتەقینەی ســەرمایەكەیە‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫وەكالەتــی بزنــس و پڕۆژەكانــی داوەتە‬ ‫شاسســوار‪ .‬ئــەو (گا)ی بنەیە بــە نەقیزە‬ ‫قەڵــس كەن كە لە پێنــاو تۆڵەی حزبی و‬ ‫سیاسی و پەراوێزخستنی‪ ،‬خەریكە گێرەی‬ ‫كوردایەتی دەشێوێنێ!‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫ڕاپرسییەكەی‬ ‫ئێن ئاڕ تی و‬ ‫ئەنجامی ‪25‬ی‬ ‫ئەیلوول‬

‫بۆ ئەو بەڕێزانەی هەڵخەڵەتابوون یان راستتر‬ ‫بڵێیــن خۆیان هەڵخەڵەتاندبــوو‪ ،‬دەمێك بوو‬ ‫باڵی حەز لە دەسەاڵتی ناو یەكێتی بەخۆیان و‬ ‫كۆمەڵێك گەنجی خوێنگەرمی حەز لە پۆست‬ ‫و پارە‪ ،‬هاوواڵتییانی ئەم واڵتەیان چەواشــە‬ ‫دەكرد بەناوی ئەوەی ئەمانە بەرەی ریفۆرمی‬ ‫نــاو یەكێتین و لــە دژی گەندەڵی و قۆرخی‬ ‫دەســەاڵت‪ ،‬ئیتر ناتوانن بێدەنگ بن و ببینن‬ ‫لە بەرچاوی ئەوان گەنج و ئافرەت دوورەپەرێز‬ ‫دەكرێت و حیســاب بۆ كەسانی ئەكادیمی و‬ ‫خاوەن هزری نوێ ناكرێت‪.‬‬ ‫گوایە ئەمانیش ناتوانن هەر دابنیشــن و ئیتر‬ ‫قبووڵی ئەو ستەمە بكەن‪ ،‬بۆیە بڕیاریان داوە‬ ‫بزووتنەوەیەكی جەماوەری دروســت بكەن‬ ‫و نەبێت بــە حزبی كالســیكی و نابێ هیچ‬ ‫كەســێك خۆی بەخاوەنی بزانێت‪ ،‬بەڵكو ئەم‬ ‫بزووتنەوەیــە بۆ تاك بەتاكی كوردســتانە بێ‬ ‫جیاوازی هەر كەســێك حەز بــكات و توانای‬ ‫پێشكەوتنی بزووتنەوەكەی هەبێت و بتوانێ‬ ‫خزمەت بــكات و پێشــكەوتن و خزمەت لە‬ ‫بەرنامــەی كاریدا بێت‪ ،‬ئەوا پێویســتە خۆی‬ ‫بەخاوەنی بزانێت و كــەس بۆی نییە رێگری‬ ‫بەرنامــەی كاری بێــت ئەگەر لــە پێناوی‬ ‫خزمەتە‪.‬‬ ‫هەرچەند شــتێكی روون بوو‪ ،‬جیابوونەویان‬ ‫لە یەكێتی لەســەر بنەمای چاكسازی نەبوو‪،‬‬ ‫بەڵكو بەهۆی مقۆمقۆی دەســەاڵت بوو لەناو‬ ‫باڵەكان‪ ،‬كەچی ئەم باڵە بەســەركردایەتیی‬ ‫نەوشیروان مســتەفا بەپاســاوی ریفۆرم لە‬ ‫یەكێتــی جیابوونەوە و توانییان تا ئاســتێك‬ ‫خەڵكی لە باشووری كوردســتان لە دەوری‬ ‫خۆیان كۆ بكەنەوە بە تایبەت لە زۆنی سەوز‪.‬‬ ‫بەو ناوەی ئەم بزووتنەوەیە دەبێتە پارێزەری‬

‫مافەكانی ئافرەت و گەنــج‪ ،‬بێ جیاوازی كار‬ ‫دەكرێت لەسەر بنەمای لێهاتوویی‪ .‬جیاوازی‬ ‫تەمەن و رەگەز بەالیانەوە گرنگ نییە‪ .‬ئەوەی‬ ‫بەالیانەوە گرنگە تەنیا دەستەبەركردنی مافی‬ ‫هاوواڵتــی و كاركردنە لە پێناو یەكســانی و‬ ‫هێنانە پێشەوەی خەڵك و بیری نوێ‪.‬‬ ‫ئەمانــە توانییان بــۆ بەرژەوەندیی خۆیان بە‬ ‫كۆمەڵێ قســەی شــیرین كۆمەڵێ گەنج و‬ ‫خەڵكی خــاوەن بڕوانامە و خــاوەن پێگە لە‬ ‫دەوری خۆیان كــۆ بكەنەوە و دەنگی گۆڕانی‬ ‫پێ زیــاد بكەن‪ ،‬بەاڵم لە بنەڕەتدا هەر خۆیان‬ ‫خاوەنی بزووتنەوەكە بوون‪ ،‬ئەمانیان فریو دا‬ ‫و خۆیان لەسەر دەنگی ئەوان گەورە كرد و تا‬ ‫ئاستێك بوون بە حزبی ژمارە‪.‬‬ ‫لە راســتیدا ئەوانە كۆنە مەكتەب سیاسی و‬ ‫سەركردایەتییەكانی یەكێتی بوون كە دەمێك‬ ‫بوو خۆیان بۆ دەســەاڵت مەاڵس دابوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كە زانییــان ئیتر پیر بــوون و چاوەڕوانی لە‬ ‫تەمەنیان كەم دەكاتەوە‪ ،‬دەرگەی ئومێدیان‬ ‫لەسەر داخراوە‪ ،‬بەناوی بەرەی ریفۆرم خۆیان‬ ‫لە چاوەڕوانی بێ ئەنجــام رزگار كرد و ئاخی‬ ‫ئومێدیان هەڵكێشــا‪ ،‬ئەوســا دەستیان كرد‬ ‫بە قسەكردن لەســەر هەرچی لەم نیشتمانە‬ ‫دەگوزەرێت‪ ،‬بڕیاریان دا بە رەش و سپی بڵێن‬ ‫رەش و لە باش و خراپ وشەی خراپ بكەن بە‬ ‫دواین خاڵی دێڕەكانیان‪ .‬بەمەش توانییان كار‬ ‫لە هەستی كۆمەڵێك خەڵك بكەن و بەدەوری‬ ‫خۆیاندا بیانخولێننــەوە بە ناوی ئازادی تاك و‬ ‫دژە گەندەڵی و مافی ئافرەت و مووچەی كابانی‬ ‫ماڵ و چاكسازی و پاكسازی و دژایەتیكردنی‬ ‫قۆرخكارانی دەسەاڵت و كورسی‪ .‬بەاڵم ئەوانە‬ ‫ئەم گوتنەیان تەنیا دروشــم بوو لە بەرنامەی‬ ‫كاریان ئەو قسانە بێ بنەما بوون‪.‬‬

‫نەیانتوانــی لــەوە زیاتر دان بەخــۆدا بگرن‪،‬‬ ‫بزووتنەوەی گۆڕانیان بەر لە باڵغبوون پیر كرد‪.‬‬ ‫ئەو ئامانجەی بۆی هاتبوون توانیان بیپێكن‪،‬‬ ‫ئیتر گوێ بە قسەی ئەم و ئەویش نادەن‪ .‬رێك‬ ‫پێچەوانەی قسەكانیان كاریان كرد‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئەو ئافرەت و گەنجانەی هەمیشــە الفیان بە‬ ‫ئازادی و دیموكراسی بزووتنەوەی گۆڕان لێ‬ ‫دەدا تووشی شۆك كرد‪.‬‬ ‫ئێمە لە دوورەوە ســەیرمان دەكرد دەمانزانی‬ ‫چــی دەگوزەرێ‪ ،‬ئەو باڵــەی بەناوی ریفۆرم‬ ‫خەڵكی لــە دەوری كۆ بووەتەوە ناوەڕۆكێكی‬ ‫پیر و برســی دەســەاڵت و كورســی هەیە‪،‬‬ ‫خەون بە بااڵدەستی دەبینن و قبووڵی گەنج‬ ‫و هــزری نوێ ناكەن و كەم و زۆر باوەڕیان بە‬ ‫هێزی كار و دەستی ئافرەت نییە لە مەیدانی‬ ‫سیاسیدا‪ .‬تەنیا لەپێناوی گەورەبوونی خۆیان‬ ‫روویــان كردە مامۆســتای زانكــۆ و دادوەر‬ ‫و رۆژنامەنــووس و نووســەر‪ ،‬كەچی ئەمانە‬ ‫دەنگێكی كپكراو و فەرامۆش بوون لەناو ئەم‬ ‫بزووتنــەوە تازەیە‪ ،‬بەاڵم ئەو چینە ئێســتە‬ ‫تێگەیشــتن تەنیا وەك ئامراز بــەكار هاتوون‬ ‫تەنیا گۆچانی دەســت بوون بۆ سەركەوتن و‬ ‫هەنگاونان بەرەو كورسی‪.‬‬ ‫لێرەوە ئاشكرابوو بۆچی دروست بوون‪ ،‬خەڵك‬ ‫بــاوەڕی بەقســەكانیان نامێنێــت‪ .‬ئەوانەی‬ ‫وەك هێــزی نــوێ كاریان دەكــرد بێ هیوا‬ ‫بوون‪ .‬زانییــان لە رێی ئــەم بزووتنەوەیەوە‬ ‫ناتوانن خزمــەت بكەن و لێــرەوە نموونەی‬ ‫نادیموكراســی بەوپەڕی نامۆیی پێشــكەش‬ ‫دەكرێــت‪ ،‬بۆمــان روونە رێگە نــەدەن بەو‬ ‫هێزە نوێیــەی دەتوانێ خزمــەت بكات‪ ،‬بەو‬ ‫ئافرەتانەی خۆیان بۆ خزمەت ئامادە كردبوو‪،‬‬ ‫كەم و زۆر رێگەیان نەدرا لە خانەی راپەڕاندن‬

‫‪17‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫تێگەیشتن تەنیا گۆچانەكەی‬ ‫دەست بوون‬

‫وتار‬

‫كولتوور‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪18‬‬

‫نازدار هەینی‪ :‬رێنادەم كچەكەم رێچكەی من بگرێ‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫لە كاری هونەری كوردیدا‬ ‫بەریەككەوتنیجەستەیی‬ ‫ڕووی نەداوە‬

‫كاری مۆدێل بكەم‪ ،‬ســەرەتا دوودڵ‬ ‫بــووم‪ ،‬دواتر زانیــم هاوڕێكەم قەت‬ ‫ڕێگەی هەڵەم نیشــان نادات‪ ،‬ڕازی‬ ‫بوووم‪.‬‬ ‫نوێترین دەركەوتنت بەشداریكردن‬ ‫بوو لە درامای “ونبــووەكان”‪ ،‬رۆڵت‬ ‫لــەو درامایــە چۆنە و بــاس لە چی‬ ‫دەكات؟‬ ‫وەك كاری نوێ بەشداریم لە درامای‬ ‫“ونبــووەكان” كردووە لــە هەولێر‬ ‫لەگەڵ ژمارەیەكی ئەكتەری ناسراو‪،‬‬

‫ئەو درامایە بــاس لە دیلەكانی ئێران‬ ‫دەكات‪ ،‬رۆڵــم وایە باوكــم دیلە‪ ،‬لە‬ ‫كاتێكــدا كــە منداڵ بــووم تەرمی‬ ‫باوكمیان هێناوەتەوە و ناشــتوویانە‪،‬‬ ‫بەاڵم دواتر دەردەكەوێت ئەوە باوكم‬ ‫نەبووە و باوكم نەمردووە‪ ،‬بەڵكو تەنیا‬ ‫جلەكانی باوكمی پۆشیوە و وایانزانیوە‬ ‫باوكمە‪ ،‬دواتر باوكم دەگەڕێتەوە كە‬ ‫دایكم هاوســەرگیری كردووەتەوە و‬ ‫منداڵی لە هاوسەرە نوێیەكەی هەیە‪.‬‬ ‫گوایە بەنیازیت بەرنامە و پرۆگرامێكی‬ ‫تایبەت پێشكەش بكەیت لەناو پاسە‬ ‫دوو نهۆمییەكەی هەولێر و گفتۆگۆی‬ ‫خێزانــی تێدا ئەنجــام بدەیت‪ ،‬ئەمە‬ ‫راستە؟‬ ‫بەڵــێ ئامانجم لە پێشكەشــكردنی‬ ‫ئەو بەرنامەیە بەناوی “ئەربیل ستی‬ ‫تور”‪ ،‬ناســاندنی شــوێنە مێژوویی‬

‫چییە كە لەالیەن چەند كەســێكەوە‬ ‫دەڕفێنرێیــت و بەجلی پێشــمەرگە‬ ‫دەردەكەویت؟‬ ‫سیناریۆی ئەو كلیپە باس لە من دەكات‬ ‫وەك كچێكی پێشــمەرگە‪ ،‬لە ژیانێكی‬ ‫پــڕ لە نــاز و خــۆش دەژی و لە هیچ‬ ‫شتێكی كەم نییە‪ ،‬دواتر لەالیەن چەند‬ ‫بەكرێگیراوێكــی دوژمن دەڕفێنرێت و‬ ‫ئازار و ئەشكەنجە دەدرێت‪ ،‬بەاڵم هەر‬ ‫دروشمی پێشــمەرگە دەڵێمەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫بەكرێگیراوانە كەســانێك یا گرووپێكی‬ ‫دیاریكراو نین‪ ،‬لە كلیپ و گۆرانییەكەدا‬ ‫باسی داعشــم نەكردووە‪ ،‬مەبەستم لە‬ ‫هەموو دوژمنێكی پێشمەرگەیە ‪.‬‬ ‫كەواتــە چــۆن پێناســەی هێــزی‬ ‫پێشمەرگە دەكەی؟‬ ‫بژی پێشــمەرگە‪ ،‬دڵ و رۆح و گیانم‪.‬‬ ‫من ئەو كلیپەم تەنیا بۆ پێشــمەرگەیە‬ ‫و پێشــمەرگە واڵت و نیشــتمانی‬ ‫منــە‪ ،‬پێشــمەرگە بۆ من ژیانــە و لە‬ ‫داهاتوویەكی نزیكدا بەردەوام دەبم لە‬ ‫هاوكارییەكانم بــۆ چەند بنەماڵەیەكی‬ ‫پێشــمەرگە بــە پشــتیوانی دارایی‬ ‫خۆم‪ ،‬كارەكان لەگــەڵ هونەرمەندانی‬ ‫فڕەنسایی و سویسری دەبێت‪.‬‬ ‫بەشی بازرگانیت خوێندوە‪ ،‬لەو بوارەدا‬ ‫كار دەكەی؟‬ ‫مــاوەی پێنــچ ســاڵ دەبێــت لــە‬ ‫دەزگەیەكی خۆم كە تایبەتە بە كڕین‬ ‫و فرۆشــتنی ئۆتۆمبێــل كار دەكەم‪،‬‬ ‫دەزگەكە بەناوی “ســاندرا ئۆتۆمبێل”‬ ‫و پێوەنــدی بازرگانیم لەگەڵ هەزاران‬ ‫بازرگانی ئەوروپا و ئەفەریقا و ئاســیا و‬ ‫سویسرا بەگشــتی‪ ،‬هەیە‪ .‬لە پارێزگای‬ ‫ڤالیس دەژیم كە پارێزگایەكی بازرگانی‬ ‫و گەشــتیارییە بەشێوەیەكی بەرچاو و‬

‫زۆرباش ناسراوم‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 2016‬لــە بــواری شــانۆیی‬ ‫سەرشــەقام كارت كــردووە و دواتــر‬ ‫چوویتە دنیای كاری موزیك؟‬ ‫چەند كارێكی وەك شانۆی سەرشەقامم‬ ‫پێشــكەش كردووە و لە ســاڵی ‪2016‬‬ ‫دەســتم كــردووە بــەكاری موزیك و‬ ‫دەنگ الی مایسترۆ داودیۆ فیلیك وەك‬ ‫مامۆســتای دەنگ و ستایل‪ ،‬دواتریش‬ ‫ســەرقاڵی فێربوونی زمانی ئیســپانی‬ ‫بووم‪.‬‬ ‫ئامادەیت لە كوردستان كاری شانۆیی‬ ‫سەرشەقام بكەیت؟‬ ‫لەهــەر شــوێنێك ڕۆڵــی جیــاواز و‬ ‫دیوارشــكێنم پێ بدرێت‪ ،‬ئامادەم كار‬ ‫بكەم‪ ،‬ئەگــەر بڕەخســێت ئامادەم لە‬ ‫هەموو شەقامەكانی كوردستان كاری‬ ‫شانۆیی شــەقام بەزیندوویی نمایش‬

‫خاتوونە ئەكتەری كورد نازدار هەینی لەگەڵ ئەوەی ماوەیەكی كەمە لە‬ ‫بواری نواندندا كار دەكات‪ ،‬بەاڵم خاوەن ناوبانگە و ئێســتە چەند كارێكی‬ ‫نوێی بەدەستەوەیە وەك بەشداریكردن لە درامایەكی نوێ و بەرنامەیەكی‬ ‫هونەری لە تیڤی‪ .‬لەم دیمانەیەی “وشــە”دا وەاڵمی چەند پرســیارێك‬ ‫دەداتەوە‪.‬‬ ‫وشە‪ /‬شاخەوان شێخانی‬ ‫چۆن خۆت دەناسێنی؟‬ ‫نازدار هەینی ساڵی ‪ 1996‬لە هەولێر‬ ‫لــە باوكێكی هەولێــری و دایكێكی‬ ‫كەركووكــی لە دایك بــووم‪ ،‬هەر لە‬ ‫هەولێریش دەژیم‪.‬‬ ‫لەكەیەوە دەســتت بەكاری هونەری‬ ‫كردووە؟‬ ‫ســاڵی ‪ 2015‬لەالیــەن هاوڕێیەكم‬ ‫بەناوی ئەیووب بەهرام داوام لێ كرا‬

‫و گەشــتیارییەكانی پایتەختــی‬ ‫كوردستانە و گفتوگۆ و ڕازی جیاوازی‬ ‫تێدا پێشكەش دەكەین‪.‬‬ ‫پێش ئــەوەی لە بەرنامــەی بەزمی‬ ‫بــەزم دەربكەویت‪ ،‬بەشــداری هیچ‬ ‫بەرهەمێكی تری هونەریت كردووە؟‬ ‫تەنیا كاری مۆدێل و دۆبلێرم كردووە‪.‬‬ ‫بەهــۆی خێزانــداری و هەبوونــی‬ ‫منداڵەوە لە كاری هونەری سســت‬ ‫نەبووی؟‬ ‫ئەگەرچی كوڕەكەم بچووكە و هێشتا‬ ‫ناتوانێ قســە بكات‪ ،‬بەاڵم وا هەست‬ ‫دەكەم پاڵنەر و رێخۆشكەرێكە بۆ من‬ ‫و بەردەوامبوونم لە كارەكانم‪.‬‬ ‫وەك دایــك و هونەرمەنــد ئەگەر لە‬ ‫داهاتــوودا ببیت بەخــاوەن كچێك‪،‬‬ ‫دەهێڵێت كاری هونــەری و نواندن‬ ‫بكات؟‬

‫زۆرم حەز لــە كچە‪ ،‬بەاڵم بەنیاز نیم‬ ‫منداڵــی دووەم بێنمــە دنیا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫كچێكیشم بێت تا یاسا و داونەریتمان‬ ‫وابێت‪ ،‬نەخێر ڕێگــە نادەم ڕێی من‬ ‫هەڵبژێرێت‪.‬‬ ‫دەرهێنەرانی كورد تا چەند گرنگی بە‬ ‫خاتوونە هونەرمەند دەدەن و گوێ لە‬ ‫مەرجەكانیان دەگرن؟‬ ‫بەشــێوەیەكی زۆرباش دەرهێنەران‬ ‫گوێ لــە مەرجەكانــی خاتوونەكان‬ ‫دەگرن‪ ،‬چونكە ئەكتەری ژن كەمە و‬ ‫بە پەنجەی دەست دێنە ژماردن‪.‬‬ ‫ئەگەر لەكاتی دەركەوتن لە شوێنی‬ ‫گشتی هاوســەرەكەت لەگەڵ بێت‬ ‫و كوڕێك داوات لێ بكات وێنەیەكی‬ ‫لەگــەڵ بگریــت‪ ،‬چــۆن وەاڵمــی‬ ‫دەدەیتەوە؟‬ ‫زۆر حەز بە بازاڕی قەیسەری دەكەم‬

‫بكەم ‪.‬‬ ‫بەنیاز نیت بۆ كوردستان بگەڕێیتەوە؟‬ ‫لە داهاتوویەكی نزیكدا دەگەڕێمەوە بۆ‬ ‫كوردستان بەمەبەستی هاوكاریكردنی‬ ‫چەنــد ماڵباتێكی تری پێشــمەرگە‪،‬‬ ‫ئەوە خەونی شــیرینی منە و ناكرێت‬ ‫نەیهێنمە دی ‪.‬‬ ‫ئامادەی لە كوردســتان سەرمایەكەت‬ ‫بەگەڕ بخەیت؟‬ ‫لەڕووی ئابوورییــەوە لە قۆناغێكی زۆر‬ ‫زۆر باشدام‪ ،‬واتە سەرمایەدارێكی باشم‬ ‫كە لــەم تەمەنەدا بەدەســتم هێناوە‪،‬‬ ‫ئامادەم لە كوردستان هەمان شت بكەم‬ ‫و ئامادەم شەقامەكانیش پاك بكەمەوە‬ ‫ئەگەر پێویست بكات‪.‬‬ ‫لەبارەی ســەربەخۆیی كوردستان چی‬ ‫دەڵێیت؟‬ ‫لەبارەی ســەربەخۆبوون ئەوە بۆ كەسانی‬ ‫شــارەزا لەو بوارەدا جێدەهێڵم‪ ،‬ئەوانەی‬ ‫دەتوانن پێشــبینی داهاتوو بكەن‪ ،‬تەنیا‬ ‫ئاواتم ئەوەیە ڕۆژێك بێینەوە كوردســتان‬ ‫ببینین شەقامەكان ڕاخەری هەمیشەیی‬ ‫و ڕاخــەری بەرژەوەنــدی ژێرپێی بێگانە‬ ‫ناحەزەكان نەبن ‪.‬‬ ‫ئامادەیت هەمــان دەزگە لــە دەرەوەی‬ ‫كوردســتان بهێنیتەوە بۆ كوردســتان و‬ ‫خزمەت بكەیت؟‬ ‫ئەگــەر هــاوكاری بكرێم و كەســێكی‬ ‫سەرمایەدار هاوبەشم بێت‪ ،‬ئەو دەزگەیە لە‬ ‫كوردستانیش دادەنێم كە چەندان كچی‬ ‫كــورد كار بكەن تێیــدا‪ ،‬دواتریش ئەگەر‬ ‫خزمەتی سویسرا بكەم شانازییە و ئێرەش‬ ‫واڵتی منە‪ ،‬كەشی ئێرە بۆ من گونجاوە و‬ ‫هاوكارمە بۆ خزمەتكردنی چەند كەسێكی‬ ‫كوردستان كە پێویســتییان بەهاوكاری‬ ‫هەیە ‪.‬‬

‫كارەكانــی داهاتــووت تا چەنــد جیاواز‬ ‫دەبێت؟‬ ‫كارەكانی داهاتووم و پەیامی كاركردنم بە‬ ‫زمانی جیاواز دەبێت و كارێك دەكەم جێ‬ ‫دەســتی خۆمی لەســەر بێت و هەمیشە‬ ‫جیاواز بێت لە هەموو ڕوویەكەوە و تایبەت‬ ‫بێت بە ساندرا‪ ،‬ســاندرایەكی بێ وێنە و‬ ‫تایبەت هیچ كات دووبارە نابێتەوە و تەنیا‬ ‫كارێك دەكەم ڕەنگ و ناخی خۆم بێت ‪.‬‬ ‫چەنــد زمــان دەزانیــت و تــا چەند بۆ‬ ‫هونەرمەند گرنگە زمانی جیاواز بزانێت؟‬ ‫بە ســێ زمــان گفتوگۆ دەكــەم‪ ،‬زمانی‬ ‫كــوردی و ئینگلیزی و عەرەبــی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زمانزانی بۆ هەر تاكێك گرنگە بۆ هونەرمەند‬ ‫و كارەكتەریش گرنگترە ‪.‬‬ ‫ئەگەر لە كوردســتان بیت چ جۆرە كارێك‬ ‫دەكەیت لە بــواری هونــەری و تا چەند‬ ‫گرنگی بە داونەریت دەدەیت؟‬ ‫لە كوردستانیش بم تەنیا ئەو كارانە دەكەم‬ ‫كە بەربەســتی زۆری تێدا بێت و هەرگیز‬

‫ساندرا‪ :‬هونەر سنوور و شەرم و‬ ‫شوورەیی تێدا نییە‬

‫وشە‪ /‬شاخەوان شێخانی‬

‫ســاندرا كچە كوردێكی دانیشــتووی‬ ‫سویسڕایە‪ ،‬پێشــتر شیعری دەنووسی‬ ‫و ئێســتە وەك گۆرانیبێژ دەردەكەوێ‪.‬‬ ‫ساندرا لە پاڵ كاری ئەدەبی و هونەری‪،‬‬ ‫بــە كاری بازرگانیشــەوە ســەرقاڵە و‬ ‫ســەرمایەگوزاری لە بواری ئۆتۆمبێلدا‬ ‫دەكات‪ .‬ئــەو خاتوونە لــە دیدارێكی‬ ‫“وشە”دا تیشــك دەخاتە سەر چەندان‬ ‫الیەن لە بەرهەمە هونەری و چاالكییە‬ ‫بازرگانەكانی‪.‬‬ ‫تۆ كێی؟‬ ‫ســاندرا‪ ،‬لە تەمەنێكی زۆر بچووكەوە‬ ‫كوردســتانم جێهیشــتووە و ڕووم لە‬ ‫سویســرا كردووە‪ ،‬بەشــی بازرگانیم‬ ‫تایبەت بەكڕین و فرۆشتنی ئۆتۆمبێل‬ ‫تەواو كردووە و ماوەی پێنچ ســاڵە لەو‬ ‫بوارەدا كار دەكەم ‪.‬‬ ‫پێشتر شیعرت دەنووسی‪ ،‬ئێستە چی‬ ‫دەكەی؟‬ ‫تا ئێستە لە نووسینی شیعر بەردەوامم‬ ‫و ڕێچكەیەكی تایبەت بەخۆمم هەیە‪،‬‬ ‫هــاوكات لە بــواری گۆرانی لەســەر‬ ‫ستایلی التینی پۆپ كار دەكەم ‪.‬‬ ‫یەكەم كلیپت لەســەر پێشمەرگەیە‪،‬‬ ‫چۆن بوو ئەوەت هەڵبژارد؟‬ ‫لەگەڵ چەند هونەرمەندێكی سویسری‬ ‫و مامۆستاكەم كە سویسرییە‪ ،‬بڕیارمان‬ ‫دا یەكەمین دەســتپێك و ســەرەتای‬ ‫ژیانی هونەریــم تایبەت بێت بەئازادی‬ ‫بەخش و ســەرچاوەی ژیان كە هێزی‬ ‫پێشــمەرگەیە ‪.‬بۆیە ئەوە بوو بە یەكەم‬ ‫كلیپم‬ ‫مەبەســت لە ســیناریۆی ئەو كلیپە‬

‫لە هەولێــر و زوو زوو دەچم‪ ،‬پێش‬ ‫ئەوەی وەاڵمــی كەســی بەرامبەر‬ ‫بدەمەوە‪ ،‬ســەیری هاوســەرەكەم‬ ‫دەكەم و دەیخوێنمەوە‪.‬‬ ‫دەگوترێ هونەری كــوردی بووەتە‬ ‫جیهانــی بــەوەی ماچ و بــاوەش و‬ ‫بەریەككەوتنــی جەســتەی نێوان‬ ‫هــەردوو ڕەگــەزی نێــر و مێــی‬ ‫تێكەوتووە‪ ،‬تۆ چی دەڵێ؟‬ ‫هونەری كــوردی دەریایە‪ ،‬مەلەوان‬ ‫نەبیــت نقوم دەبیــت و دەخنكێیت‬ ‫تێیدا‪ ،‬نەخێر گۆڕانكاری لەو شێوەیە‬ ‫لە هونەری كوردی كارێكی باش نییە‬ ‫و بەریەككەوتنی جەســتەیی نێوان‬ ‫هەردوو ڕەگەز تا ئێستە ڕووی نەداوە‬ ‫لە ژیانــی زۆربەمان‪ ،‬ئەی چۆن ئێمە‬ ‫ئەو دیمەنەنانە بخەینــە ناو دراما و‬ ‫بەرهەمەكانمان‪.‬‬

‫كاری ئاســان و بێ مانــا و دووبارە ناكەم‪،‬‬ ‫هیچ گرنگی بەداونەریت و بیروباوەڕ نادەم‬ ‫كە مافی تاك و هونەر كەم بكاتەوە‪ ،‬هونەر‬ ‫ســنوور و نەنگی و شەرم و شوورەیی تێدا‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫ئــەی رۆڵــی بەریەككەوتنی جەســتە و‬ ‫باوەش؟‬ ‫هەر كارێــك بۆ هونــەر پێویســت بێت‬ ‫پێویستی بە خۆپاراستن نییە‪.‬‬ ‫لەبارەی هاوسەری داهاتووت چی دەڵێیت‬ ‫و حەز دەكەیت چــۆن مامەڵەت لەگەڵدا‬ ‫بكات؟‬ ‫نازانــم لە داهاتــوودا هاوســەرم هەبێت‬ ‫چــۆن مامەڵــەم لەگــەڵ دەكات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەوە هێشــتا دوورە بۆ من‪ ،‬ئێستە تەنیا بۆ‬ ‫هونــەر و كارەكانم هەوڵ دەدەم و حەز لە‬ ‫هاوســەرگیری ناكەم و پڕۆژەی جیاواز و‬ ‫گەورەم هەیــە‪ ،‬گرنگیش بەڕەگەزنامەی‬ ‫ئەو كەسە نادەم كە لە داهاتوودا دەبێتە‬ ‫هاوسەرم ‪.‬‬

‫وشە‪ /‬شاكێو شوان‬

‫پێناسەیەكی خۆتمان بۆ بكەی؟‬ ‫نــاوم رەزوان قــادر رەحمانــە و‬ ‫لەدایكبووی هەولێرم‪ ،‬مامۆســتای‬ ‫هونەرم و دەرچووی كۆلیژم‪ ،‬جگە‬ ‫لەوە وەك نووســەر و رۆژنامەنووس‬ ‫و ســەرۆكی رێكخراوی شــاوێر بۆ‬ ‫هۆشیاری ژینگە كار دەكەم‪.‬‬ ‫ســەرەتای كاری هونەریــت‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ كەی؟‬ ‫هــەر لەوكاتــەی لــە قوتابخانەی‬ ‫ســەرەتایی بووم‪ ،‬بەشداریم كرد لە‬ ‫شــانۆگەرییەك وەك ئەكتەر بەناوی‬ ‫“قەندیلۆكــە” لەگــەڵ چاالكیی‬ ‫قوتابخانــەكان كە لە دهۆك نمایش‬ ‫كــرا‪ ،‬دوای پەیمانگــە‪ ،‬بەشــی‬ ‫شــێوەكاری كۆلیژیشم تەواو كرد‪،‬‬

‫بۆچــی هونــەری‬ ‫و‬ ‫شــێوەكاری‬ ‫و ێنە كێشــا نت‬ ‫هەڵبژارد؟‬ ‫لەبەرئەوەی خۆم زیاتر‬ ‫دەســتی وێنەكێشانم‬ ‫هەبــوو و زۆربــەی‬ ‫كاتەكانیشــم هەر بە‬ ‫وێنەكێشــان خەریك‬ ‫دەبــووم‪ ،‬تەنانــەت‬ ‫كاتێ قوتابی ســەرەتایی‬ ‫و ناوەنــدی بــووم‪،‬‬ ‫پەرتووكەكانم هەمووی كردبوو بە‬ ‫وێنە و زۆر جار مامۆســتاكانم لێم‬ ‫تووڕە دەبــوون و دەیانگوت بۆچی‬ ‫پەرتووكەكانت پیس دەكەی ‪.‬‬ ‫تا ئێستە بەشداری چەند چاالكی و‬ ‫پێشانگەی هونەریت كردووە؟‬ ‫بەشــداری زیاتر لە ‪ 30‬پێشانگەی‬ ‫هاوبەشــم كــردووە‪ ،‬لە گشــت‬ ‫پێشانگەكانی سااڵنەی مامۆستایانی‬ ‫هونەری بەشدار بوومە و بەشداری‬ ‫دوو پێشانگەی هاوبەشم كردووە لە‬ ‫دەرەوەی واڵت لە لبنان و توركیا‪.‬‬ ‫جگــە لەوانــە‪ ،‬پێنج پێشــانگەی‬ ‫تایبەتی خــۆم كردووەتەوە لەوانە‬ ‫“بەهــار لــە ئامێزی سروشــتدا‪،‬‬ ‫سروشــت و ڕەنگ‪ ،‬ئافــرەت لەناو‬ ‫هێڵ و رەنگــدا‪ ،‬زامەكانی ئەنفال‪،‬‬ ‫زیندووكردنەوەی فۆلكلۆر بە تابلۆ”‪.‬‬ ‫هەروەها زیاتر لــە ‪ 50‬قوتابخانەم‬ ‫رازاندووەتــەوە بە وێنــە و تابلۆی‬ ‫پەروەردەیی‪.‬‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫وەزارەتی پــەروەردەی حكوومەتی‬ ‫هەرێمی كوردســتان‪ ،‬ئاگای لەوە‬ ‫نییە كــە شــێوەكارێك پەرتووكی‬ ‫هونەری قۆناغی یەكی سەرەتایی تا‬ ‫شەشی داناوە و تەنانەت سوپاسیشی‬ ‫نەكردووە‪ ،‬هەرچەندە پەرتووكەكە‬ ‫چووەتە ناو قوتابخانەكان و بووە بە‬ ‫وانەی هونەر‪.‬‬ ‫رەزوان قــادر رەحمان ســااڵنێكە‬ ‫وەك شــێوەكار لــە بــواری هونەر‬ ‫و پــەروەردەدا كار دەكات‪ ،‬لــە‬ ‫پاڵ پیشــەی مامۆســتایەتی‪ ،‬زۆر‬ ‫لێهاتووانــە دەیــان قوتابخانــەی‬ ‫رازاندووەتــەوە بە تابلــۆ و وێنەی‬ ‫پەروەردەیی‪ ،‬ئــەو نیگەرانە لەوەی‬ ‫خۆبەخشــانە هەوڵی زۆر دەدات‪،‬‬ ‫بــەاڵم كــەس هانــدەری نییە بە‬ ‫فەرمی‪“ .‬وشە” لەوبارەیەوە چەندان‬ ‫پرسیاری رووبەڕوو كردووەتەوە‪.‬‬

‫هەر لەوكاتــەوە كاروانی‬ ‫هونەریــم دەســتی پێ‬ ‫كرد و تا ئێستەش‬ ‫بەردەوامم‪.‬‬

‫جگە لە وێنەكێشــان‪ ،‬لە هونەری‬ ‫كاریكاتێریــش لێهاتــووی‪ ،‬ئەمە‬ ‫چۆنە؟‬ ‫بەهــۆی هاندانــی هاوڕێكانمەوە‬ ‫هاتمــە نــاو دنیــای كاریكاتێر‪،‬‬ ‫بــە راســتی هونەرێكــی گرنگ و‬ ‫جیهانییە و دەتوانــێ بە زووترین‬ ‫كات پەیــام بگەیەنێت بــە بینەر‪،‬‬ ‫بۆیە تا ئێســتە زیاتر لە ‪ 500‬تابلۆی‬ ‫كاریكاتێرم كێشــاوە كە پێوەستن‬ ‫بە كێشــە و گرفتەكانی كۆمەڵگە و‬ ‫خەڵك‪.‬‬ ‫بیرۆكەی دانانی پەرتووكی هونەر بۆ‬ ‫قۆناغی بنەڕەتی چۆن دروست بوو؟‬ ‫وەك مامۆســتایەكی هونەر هەستم‬ ‫بە كەموكــوڕی و نەبوونی پرۆگرام‬ ‫كرد تایبەت بە وانەی هونەر‪ ،‬ئەمە‬ ‫گرفتێكی گەورەیە و مامۆستایانی‬ ‫هونــەر بەدەســتییەوە دەناڵێنن‬ ‫و زۆرجــار بووەتە كێشــە لەگەڵ‬

‫بەڕێوەبــەری قوتابخانەكاندا‪ ،‬بۆیە‬ ‫ماوەی ســاڵ و نیوێــك خەریكی‬ ‫دانانــی پەرتووكی هونــەر بووم‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی ئەكادیمی و زانستی‬ ‫دامڕشــتووە‪ ،‬دوای لێكۆڵینــەوەم‬ ‫لە چەنــدان پرۆگرامی واڵتان كرد‬ ‫تا گەیشــتمە ئــەوەی پرۆگرام و‬ ‫پەرتووكێكی تۆكمە دابنێم و ماوەی‬ ‫دوو ســاڵە زۆر لــە مامۆســتایانی‬ ‫هونــەر وەك پرۆگــرام دەیخوێنن‬ ‫و وانەی لەســەر دەڵێنــەوە‪ ،‬ئەو‬ ‫كارەم خۆبەخشــانە ئەنجام داوە و‬ ‫بێ قازانجی دەســتكەوتی دارایی‬ ‫پێشكەشــم كرد بە مامۆســتایان‬ ‫و خۆیــان چاپیان كــرد‪ ،‬ئەویش‬ ‫بریتییە لە پەرتووكی هونەری پۆلی‬ ‫یەك تا شەشــی بنەڕەتی‪ .‬هەروەها‬ ‫لەگــەڵ پەرتووكــەكان كۆمەڵێك‬ ‫رێنوێنی و پالنی سااڵنە و مانگانە و‬

‫رۆژانــە و وانــەی نموونەیی هەن‬ ‫تەنانەت ئەگەر مامۆستاكە پسپۆڕی‬ ‫هونەر نەبێت‪ ،‬دەتوانێ بیڵێتەوە ‪.‬‬ ‫ئایا لەبری دانانی پەرتووكی هونەر و‬ ‫پڕۆژیەكی وا‪ ،‬الیەنێكی پەروەردەیی‬ ‫یاخۆ وەزارەت سوپاسی كردووی؟‬ ‫نەخێر وەزیری پــەروەردە ئاگادار‬ ‫نییە‪ .‬هیــوادارم بیبینێت‪ ،‬هەروەها‬ ‫هیــچ الیەنێكــی پــەروەردەی‬ ‫دەستخۆشــییان لــێ نەكــردم‪،‬‬ ‫تەنانــەت یەكێتیی مامۆســتایانی‬ ‫كوردستان هیچ قسەیەكیان نەكرد‬ ‫و پەرتووكەكەیشیان بینیوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫زۆر لە مامۆستایان دەستخۆشییان‬ ‫لێ كردم و سوپاســیان دەكەم بە‬

‫ڕاســتی ئامانجی من خزمەتكردنی‬ ‫پرۆســەی پــەروەردە بــووە‪ ،‬ئەو‬ ‫پڕۆژەیە لە هــەر واڵتێكی تر بوایە‪،‬‬ ‫مەدالیــای زێڕیــان پێشــكەش‬ ‫دەكردم‪.‬‬ ‫پڕۆژەت بۆ داهاتوو چییە؟‬ ‫بیرۆكە و پڕۆژە زۆرن‪ ،‬پەرتووكەكانی‬ ‫قۆناغــی ناوەنــدی و ئامادەییم لە‬ ‫بەردەستە و لە ئایندەیەكی نزیكدا‬ ‫تەواویان دەكەم‪ .‬هەروەها چەندان‬ ‫نامیلكــە و پۆســتەری رێنوێنی و‬ ‫ژینگەییم بۆ قوتابییان تەواو كردووە‬ ‫و ئامادەن بۆ چاپكردن‪ ،‬جگە لە دوو‬ ‫پڕۆژەی تر تایبەت بە هۆشــیاری و‬ ‫پاراستنی ژینگە‪.‬‬

‫پایزە ئەحمەد‪ :‬نووسین رێگەیەكی ئارام و پڕ چێژە‬ ‫لە سەرەتادا زۆر خولیای خوێندنەوەی شیعر بووە‪ ،‬دواتر هەستێك الی دروست بوو‬ ‫كە دەكرێ شــیعر ئەو پانتایییە بێ كە هەست و نەستەكانی خۆی تێدا دەربڕێت‪.‬‬ ‫پایزە ئەحمەد ســاڵی ‪ ١٩٩٥‬دەســتی بە شیعرنووســین كردووە و لە ساڵی ‪٢٠٠٣‬‬ ‫دەرفەتی باشــتری نووسینی بۆ رەخسا‪ ،‬ئەوكات كێشــەی چەوسانەوەی ژنان بە‬ ‫گشــتیی ژنانی كوردستان بە تایبەتی كار تێكردنێكی زۆری لەسەری دانا‪ .‬ئەوەبوو‬ ‫لە پاڵ خەباتكردن لەپێناو رزگاری ژنان وەك چاالكی ژنان ناوەناوە دەســتی دایە‬ ‫نووسین‪ .‬ئیدی لەوكاتەوە نووسینە ئەدەبییەكانیشی وەك شیعر ئاوێتەی ئەو بوارانە‬ ‫بووە‪ .‬لەم دیمانەیەی “وشە”دا وەاڵمی چەندان پرسیار دەداتەوە‪.‬‬ ‫وشە‪ /‬هەورین و ئەڤین‬ ‫* چۆن ئاوێزانی دنیای شــیعر دەبیت‪،‬‬ ‫ئایا شیعر دەتنووســێتەوە یا تۆ شیعر‬ ‫دەنووسییەوە؟‬ ‫ هــەر پیشــەیەك پێویســتی بــە‬‫خۆئامادەكردنێكی فیزیكی یان رۆحیی‬ ‫یــان هەردووكیــان پێكــەوە هەیە‪،‬‬ ‫بەاڵ‌م شیعرنووســین پیشە نییە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پرۆسەی شــیعر الی من جگە لەوەی‬ ‫دەبێ بەهرەمەند بی لە با‌گڕاوەندێكی‬ ‫رۆشنبیریی فرەڕەهەند دەبێ هەست و‬ ‫نەستەكانیشت خۆبەخۆ بتنووسنەوە‪،‬‬ ‫وا هەســت دەكەم من هەر بەو جۆرە‬ ‫ئاوێزانی نووســین دەبــم‪ .‬نازانم لە چ‬ ‫چركەســاتێك دەبمە شیعر یان وشە و‬ ‫گوزارشتەكان وەك شیعر دامدەڕێژن‪.‬‬ ‫*ئایــا پێوەندییە ئیســتاتیكییەكانی‬ ‫زمان لە پرۆســەی شــیعردا چییە و‬ ‫ئەركە سەرەكییەكانی كامانەن؟‬ ‫‪ -‬زمــان الی مــن ئەگــەر هەمــوو‬

‫پانتایییەكانی پرۆسەی شیعرنووسینی‬ ‫داگیــر نەكردبــێ‪ ،‬ئــەوە زۆربــەی‬ ‫هــەرە زۆری بۆ خۆی بــردووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫پێوەندییەكانــی زمان بــە تایبەتیش‬ ‫پێوەندییــە ئیســتاتیكییەكانی بــۆ‬ ‫شــیعر وەك پێوەندیی نێوان جەستە‬ ‫و رۆحی بوونەوەرێكی ئەفســانەیییە‪.‬‬ ‫ئەگــەر بــە هەڵــەدا نەچووبــم و‬ ‫بەشــێوەیەكی گشــتگیرتر تەماشای‬ ‫ئەو پێوەندییە ئیستاتیكییانەی زمان‬ ‫بە شــیعرەوە بكەین و كەتەلۆكییانە‬ ‫یــان ماتماتیكییانە لێــی نەڕوانین‪،‬‬ ‫ئەوە ناتوانیــن بڵێین (كۆمەڵێك ئەرك)‬ ‫هەن لەو ناوەدا‪ ،‬بەڵكو تەنیا یەك ئەرك‬ ‫هەیە ئەویــش بیناكردنی گەوهەری‬ ‫تێروتەســەلی جوانــی دا‌هێنانــە لە‬ ‫تێكــڕای رەهەندەكانی ئــەوەی پێی‬ ‫دەگوترێ شیعر‪.‬‬ ‫*ئایا لە شیعرەكانتدا تا چەند ئاوڕت لە‬ ‫منداڵی داوەتەوە‪ ،‬گەڕانەوە بۆ منداڵی‬ ‫چۆن دەبینی لەناو نووسیندا؟‬ ‫گەڕانەوە بۆ منداڵی لەناو شیعرنووسیندا‬

‫بەڕێوەبەری نووسین رۆژنامە‪:‬‬ ‫رێبین فەتاح‬ ‫بەڕێوەبەری نووسین سایت‪:‬‬ ‫باز ئەحمەد‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫پەروەردە ئاگای لەو مامۆستایە نییە‬ ‫كە وانەی شەش پۆلی داناوە‬

‫‪19‬‬

‫كا‌رێكی فرەئەرێنی و پێویستە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئــەو گەڕانەوەیە ئەگەر بــە پوختیی‬ ‫بەرجەســتە بكرێ‪ ،‬ئــەوە هەمان ئەو‬ ‫خەسڵەتە جوان و ناســكانە بە شیعر‬ ‫دەبەخشێ كە بە خۆڕسك لە منداڵیدا‬ ‫هەن‪ ،‬بەاڵ‌م ئەوەش لەبیر نەكەین كە‬ ‫گەورەییمان ئەگەر بە الڕێدا نەبرابێ‪،‬‬

‫دەستەی نووسەران‪ :‬سلێمان تاشان‬ ‫هەڵەچن‪ :‬وشيار ئەسوەد‬ ‫چاپ‪ :‬چاپخانەی كوردستان ‪07701573407‬‬

‫هەر لە منداڵیماندا ئا‌فەریدە بووە و بە‬ ‫تێكڕای مرۆڤبوونمان پێك دێنن‪.‬‬ ‫*بۆ ئەوەی خوێنەری تۆ زیاتر لە كۆد و‬ ‫نهێنی و تەكنیكەكانت نزیك ببێتەوە‪،‬‬ ‫چــی كۆمەكــی دەكات و لە چییەوە‬ ‫دەست پێ بكات؟‬ ‫‪ -‬وای نابینــم كەســێك هەبێ بتوانێ‬

‫مەحموود ئیسماعیل‬

‫هیدایەت جان‬

‫دڵی خوێنەر بخوێنێتەوە‪ ،‬لە راستیشدا‬ ‫ئــەوە كاری من نییە یــان هەر كاری‬ ‫كردەنی نییە‪.‬‬ ‫*ئایا گرفتی ڕەخنەی كوردی نەبوونی‬ ‫میتۆد و تیۆری ئەدەبییە؟‬ ‫من وای نابینم كــە گرفتی رەخنەی‬ ‫كوردی پێوەندیی بە نەبوونی رێبازی‬ ‫ئەدەبــی خۆمانەوە هەبــێ‪ ،‬چونكە‬ ‫وەك دەیبینین چەندان میلەت هەن‬ ‫هیچ رێبازێكی ئەدەبــی دیاریكراوی‬ ‫سەربەخۆیان نییە‪ ،‬كەچی لە الیەنی‬ ‫رەخنــەوە دەوڵەمەندن یــان بەپێی‬ ‫پێویســتی بەرهەمــە ئەدبییەكانی‬ ‫خۆیــان رێچكەیەكــی رەخنەیییان‬ ‫گرتووەتە بەر‪ ،‬من پێــم وایە گرفتی‬ ‫نەبوون یــان ال‌وازی رەخنەیی ئێمە‬ ‫پێوەندیی بە الوازیــی و دواكەوتنی‬ ‫كولتــوور و زمانەكەمانــەوە هەیە كە‬ ‫هۆكاری سیاســی لە پشتە‪ ،‬ئەوەش‬ ‫خۆبەخــۆ دەبێتــە هــۆی نەبوونی‬ ‫ئاستێكی بەرزی دەقە ئەدەبییەكانمان‬ ‫و دروســتبوونی گرفتــی رەخنەیی‬ ‫ئەدەبیمان‪.‬‬ ‫*نووسین رێگەیە و نووسەر سەفەریی‪،‬‬ ‫ئایا تۆ دەتەوێت چۆن ئەم ڕێیە ببڕیت‪،‬‬ ‫هەنووكە لە كوێی ئەو رێیەدا هەنگاو‬ ‫دەنێی؟‬ ‫نووســین رێیەكی ئــارام و پڕ چێژە‪،‬‬ ‫بۆیە ئــەو رێگەیە چەنــدەی درێژتر‬ ‫دەبێتەوە‪ ،‬الی نووسەر شیرینتر دەبێ‪،‬‬ ‫من دەمەوێت بەپێی توانای خۆم ئەو‬

‫كوردۆ شابان‬

‫دابەشكردن‪ :‬بالڤ پەیك‪ ،‬سلێمانی‪ /‬برایەتی‪ ،‬هەولێر‬

‫ڕێیە ببڕم‪ .‬ســااڵنێكە دەنووسم بەاڵم‬ ‫هێشتا وا هەست دەكەم لە سەرەتای‬ ‫نووســیندام‪ ،‬چونكە كاتێك دەكەویتە‬ ‫ســەرڕێ‪ ،‬ئینجــا هەســت دەكەی‬ ‫رێگەیەكی چەند بێ كۆتایییە‪.‬‬ ‫*ئایا قەت تووشــی ئــەوە بوویتە لە‬ ‫دوای نووسینی دەقێك بۆ ماوەیەك لە‬ ‫نووسیندا بێدەنگ بووبیت و كەوتبیتە‬ ‫گومان و دڵەڕاوكێوە؟‬ ‫بەڵێ‪ ،‬هەڵبەت ‌ە نووسین بێ بیركردنەوە‬ ‫و رۆچــوون نابێ‪ ،‬بەاڵم هەر شــتێك‬ ‫كــە دەســتی پــێ دەكــەی ئەگەر‬ ‫كاتی پێویســتی بۆ تەرخان بكەی و‬ ‫بەشــێوەیەكی فراوان و هەمەالیەنە‬ ‫بیری لێ بكەیتەوە بەو ئاستە تووشی‬ ‫دڵەڕاوكێــت نــاكات كــە كارەكەت‬ ‫مایەپووچ بكات‪ ،‬من لە شیعرنووسین‬ ‫زۆر لەســەرخۆ كار دەكەم‪ ،‬زۆر جار‬ ‫كۆپلە شیعرێك دەنووسم‪ ،‬كاتێكی زۆر‬ ‫بێ دەنگ دەبم و بیری لێ دەكەمەوە‬ ‫بۆ ئەوەی بــە تــەواوی بچمە ناخی‬ ‫دەقەكــە بێ ئەوەی پاشــان بكەومە‬ ‫دڵەڕاوكێ‪.‬‬ ‫*ئێستە لە نووسیندا خەریكی چیت و‬ ‫چیت لە هەگبەدایە؟‬ ‫پتر خەریكی نووســینی شیعرم و لە‬ ‫پڕۆژەمدا هەیە نامیلكە شــیعرێك بە‬ ‫چاپ بگەیەنم‪ .‬هەندێــك جاریش لە‬ ‫بواری كێشەكانی ژنان دەنووسم‪ ،‬بەو‬ ‫هیوایەشــم بوارم هەبێ لەو كارانەی‬ ‫هەڵمبژاردوون بەردەوام بم‪.‬‬

‫بۆ پەیوەندی‪:‬‬

‫‪0964(0)7502376262‬‬ ‫‪0964(0)7502386262‬‬

‫هەفتەنامەیەكی سیاسیی گشتییە‬

‫‪20‬‬ ‫‪www.wishe.net‬‬

‫لە ماڵپەڕی وشە ئاگاداری نوێترین گۆڕانكارییەكان بە‬

‫خاوەن ئیمتیاز و سەرنووسەر‪ :‬سەرباز ساڵح‬ ‫‪sarbaz25@yahoo.com‬‬ ‫‪07502376262‬‬

‫ژمارە (‪ ، )196‬چوارشەم‪2017/ 8/ 2 ،‬‬

‫“وشە” كتێبێكی گرنگ لەبارەی ژنانی‬ ‫ئێزیدی باڵو دەكاتەوە‬

‫‪18‬‬

‫وشە‪ /‬شاخەوان شێخانی‬

‫‪18‬‬

‫ترن‪.‬‬ ‫ســەرباز ســاڵح بەڕێوەبــەری دەزگەی‬ ‫"وشــە" لەوبارەیەوە ئامــاژەی بەوە دا كە‬ ‫لە هەســتكردن بە بەرپرســیارێتیمان بۆ‬ ‫تۆماركردنی بەشێك لەو تاوانە رێكخراوانەی‬ ‫بەرامبەر ژنانی پاكیزەی ئێزیدی لەالیەن‬ ‫پیاوانی دڕندەی داعشــەوە ئەنجام دراون‪،‬‬ ‫هاوكات وەك بەرهەمێكی بەنرخ بۆ داهاتوو‬ ‫و لە بوارەكانی توێژینەوە و بەڵگەی تاوان‪،‬‬ ‫چاپكردنی ئەو كتێبەمان بە ئەركی خۆمان‬ ‫زانی‪.‬‬ ‫ساڵح ئەوەیشی خســتە ڕوو كە پێویستە‬ ‫خوێنەری كورد "چــل چیرۆكی تراژیدی‬ ‫ژنانــی ئێزیــدی" ببینن تا بــە وردی لە‬ ‫دڕندەیــی تیرۆریســتان و تێڕوانینیــان‬ ‫بەرامبەر ژن تێبگــەن‪ .‬دووپاتی كردەوە‪،‬‬ ‫"زانیارییــە میدیایییەكانی وەرگر لەبارەی‬ ‫تیرۆریســتانی داعشــەوە دەگوازێتەوە بۆ‬ ‫تێگەیشــتنی قووڵ لە رەفتار و مامەڵەی‬ ‫رێكخراوەكانی تیرۆرستی"‪.‬‬

‫‪40‬‬ ‫فریاد محەمەد‬

‫فریاد محەمەد‬ ‫لە ساڵی ‪ 1978‬لە هەولێر لە‬ ‫دایكبووە‬ ‫لە ساڵی ‪1999‬ـەوە لە بواری میدیا‬ ‫كار دەكات‬ ‫لە ساڵی ‪2000‬ـەوە لە رۆژنامەی‬ ‫خەباتە‬ ‫سێ ساڵ (‪ )2006-2003‬بەرپرسی‬ ‫نوسینگەی كەركووكی رۆژنامەی خەبات‬ ‫بووە‬ ‫لە نێوان ساڵی ‪ 2006‬تا ‪2010‬‬ ‫پەیامنێری ئاژانسی ئەسوات ئەلعێراق‬ ‫بووە لە هەولێر‬ ‫لە ساڵی ‪ 2003‬تا ‪ 2010‬پەیامنێری‬ ‫ئاژانسی هەواڵی پەیامنێر بووە‬ ‫بەرپرسی الپەرەی هەواڵ و سیاسەت‬ ‫بووە لە رۆژنامەی خەبات‬ ‫لە دەستپێكی كاری میدیایی‪،‬‬ ‫هەروەها لە نێوان ساڵی ‪ 2010‬تا ‪2014‬‬ ‫پەیامنێری گۆڤاری گواڵن بووە‬ ‫سێ ساڵە پەیامنێری رۆژنامەی‬ ‫وشەیە‬ ‫لە ساڵی ‪ 2008‬تا ‪ 2012‬پەیامنێری‬ ‫ئاژانسی ئاكانیوز بووە‪.‬‬ ‫ئەندامی دەستەی نوسەرانی گۆڤاری‬ ‫هەڵبوون بووە‬ ‫بۆ ماوەیەك لە رۆژنامەی هەولێر‬ ‫پۆست كاری كردووە‬ ‫ئەندامی كارای سەندیكای‬ ‫رۆژنامەنووسانی كوردستانە‬ ‫لە چەندین دامەزراوەی دیكەیی‬ ‫میدیایی كاری كردووە‬

‫چیرۆكی تراژیدیای ژنانی ئێزدی‬

‫فریاد محەمەد‬

‫ساندرا كچە كوردێكی دانیشتووی سویسڕایە‪ ،‬پێشتر شیعری دەنووسی و ئێستە وەك‬ ‫گۆرانیبێژ دەردەكەوێ‪ .‬ساندرا لە پاڵ كاری ئەدەبی و هونەری‪ ،‬بە كاری بازرگانیشەوە‬ ‫ســەرقاڵە و ســەرمایەگوزاری لە بواری ئۆتۆمبێلدا دەكات‪ .‬ئەو خاتوونە لە دیدارێكی‬ ‫“وشــە”دا تیشــك دەخاتە ســەر چەندان الیەن لــە بەرهەمە هونــەری و چاالكییە‬ ‫بازرگانەكانی‪.‬‬

‫دەزگەی رۆژنامەوانیی "وشە" لەم رۆژانەدا‬ ‫كتێبی "چــل چیرۆكی تراژیــدی ژنانی‬ ‫ئێزیدی" بــاو دەكاتەوە كە چاوپێكەوتنە‬ ‫لەگەڵ ‪ 40‬لەو كچ و ژنانەی لە ژێر دەستی‬ ‫داعش رزگار كراون‪.‬‬ ‫ئــەم كتێبــە لەالیــەن رۆژنامەنووســی‬ ‫هاوكارمان "فریــاد محەمەد" ئامادە كراوە‬ ‫و ســەردانی مەیدانی هەریەك لە خاوەن‬ ‫چیرۆكەكانی كردووە‪.‬‬ ‫"وشــە" وەك ئەركێكــی نیشــتمانی و بۆ‬ ‫دۆكیۆمێنتكردنــی ئــەو تاوانانەی دژی‬ ‫ئێزیدییەكان رێك بەر لە ســێ ســاڵ و لە‬ ‫سێی ئابی ‪ 2014‬هاتە ئەنجامدان‪ ،‬ئەركی‬ ‫لە چاپدانی ئەو كتێبەی گرتە ئەستۆ‪.‬‬ ‫كتێبەك ‌ە لە ‪ 256‬الپەڕەدا چۆنیەتی گرتن‪،‬‬ ‫رفانــدن و ژیانــی ژنانی ئێزیــدی لەژێر‬ ‫حوكمی تیرۆریســتانی داعــش تا رۆژی‬ ‫رزگاركردنیان لەخۆ دەگرێت و هەریەك لە‬ ‫چیرۆكەكان و جۆری ستەمەكانی بەرامبەر‬ ‫ژنان كراون‪ ،‬جیاواز و دڕندانەتر و نامرۆیی‬

‫‪ 40‬چیرۆكی تراژیدیای ژنانی ئێزدی‬

‫ساندرا‪ :‬هونەر‬ ‫سنوور و شەرم و‬ ‫شوورەیی تێدا نییە‬

‫نابێ زیاتر لەوەی تا ئێســتا بیشارینەوە‪ ،‬كەوا‬ ‫بابەتی ئــەو ریفراندۆمــەی بە كوردســتاندا‬ ‫بــە گەرمییەكــی زۆرەوە لە گوێــن گەرمیی‬ ‫هاوینەكەی‪ ،‬رادەبوورێ و بۆ هەموو الیەكیش‬ ‫روون و بەدییە ئەو بابەتە بابەتێكە لە سەرەتاوە‬ ‫بە پەلەپرووزێیەكی زێــدەوە هاتووە و رۆییوە‪.‬‬ ‫بێتــو هەر وەك خــۆی تێ پــەڕێ و كەس بە‬ ‫ئەركــی نەزانێ بــە دیاریدا بســەنگڵتەوە یان‬ ‫بیرێكی بێالیەنانەی لێ بكاتەوە‪ ،‬لە تەواوبوونیدا‬ ‫دوور نییــە نیشــانەیەكی ئەرێنــی نەپێكێ‪،‬‬ ‫بگــرە بە الی زۆرەوە بە نەرێنی بە ســەرلەبەر‬ ‫ئێســتا و داهاتووی هەرێمەكەدا بشــكێتەوە‪،‬‬ ‫كە هەرێمێكە بە دەســت فرە چەرمەسەریوە‬ ‫دەناڵێنێ لــە هەمــووی نالەبارتــر ئابووریی‬ ‫هەرێمەكەیە لە لێواری داڕماندا‪.‬‬ ‫دەبێ ئێمە ســەرەتا ددان بــەوەدا بنێین كەوا‬ ‫الیەنی كــوردی لە واڵتی عێراقــدا الیەنێكی‬ ‫الوازە‪ .‬لــە رووی ئابووریــوە وەك وتمــان لە‬ ‫لێواردایــە‪ ،‬لە رووی هێــزی بەرگریوە لە چاو‬ ‫ســوپاو و جمینی جەماوەریی شــیعەدا نە بە‬ ‫چەك نە بە ژمــارە ناتوانێ بۆ ماوەی یەك مانگ‬ ‫بگرە كەمتریش بەرگری بكات یان باریان ببات‪.‬‬ ‫لە رووی سیاســیوە‪ ،‬كورد هیــچ جێپێیەكی‬ ‫نەماوە لە عێراقدا و هەر لە سەرەتاشــەوە واتە‬ ‫لە ‪2006‬ەوە بە نابووتی چوو بۆ بەغدا‪ .‬ئەو كاتە‬ ‫كۆمەڵێك پۆســت و پلە لە ناوەندی دەسەاڵتی‬ ‫عێراقــدا بوون بە بەشــی الیەنی كــوردی بە‬

‫كوردستان ــ هەولێر‬

‫‪wishe@wishe.net‬‬

‫لە كاری هونەری‬ ‫كوردیدا بەریەككەوتنی‬ ‫جەستەیی ڕووی نەداوە‬

‫بەدران ئەحمەد حەبیب‬

‫‪Wishe‬‬ ‫‪Heftenameyekî sîyasî giştîye‬‬

‫بەرهەمی‬

‫ریفراندۆمێك جیاواز لەوەی دەیڵێن‬

‫داخەوە ئەوانەی پێیان ســپاردن نەك نەبوون‬ ‫بە مایەی هێز بۆ كوردستان بگرە بە كردەوەی‬ ‫كرێت و نابەرپرسانەی خۆیان زەبری گەورەیان‬ ‫ســرەواندە ناوبانگی كورد و دۆزە سیاســییە‬ ‫دیرۆكییەكەی‪ .‬بە كورتی لە بارێكدا نییە الیەنی‬ ‫كوردی ئەمڕۆ دەســكەوتی خۆی لە عێراق لە‬ ‫هیچ رێیەكەوە زیاد بكات‪ ،‬بگرە لە بارێكدایە ئەو‬ ‫دەســكەوتانەی لە رابردوودا بەدیی هێنابوون‬ ‫بپارێزێ نەبــادا لە ســۆنگەی پەلەپرووزێ و‬ ‫هەڵئەنگوتنی ئەنجامی هەڵەشەییوە لە دەست‬ ‫بەریان بداتەوە‪.‬‬ ‫دوا دەســكەوتی گرینــگ لە مــاوەی چەند‬ ‫ساڵی پێشــوودا بەدی هاتبێ‪ ،‬هاتنەوەدەستی‬ ‫ئــەو ناوچەیلە بــوون بە پێی مــادەی ‪140‬ی‬ ‫دەســتووری ‪ 2005‬دەبــوو ریفرادۆمیان تێدا‬ ‫روو بدایــە‪ .‬حكوومەتــی عێراق لــە ‪ 2006‬بە‬ ‫دواوە سستیی نواند لە بەجێهێنانی ئەو ئەركە‬ ‫دەســتوورییەدا و پاشان البەال لە راگەیاندنەوە‬ ‫چرپاندیەوە بە گوێچكەی ئێمەدا كەوا مادەكە‬ ‫شــەش مانگ ماوەی بــووە ئەویش بەســەر‬ ‫چووە‪ .‬لەو مێــژووە بــە دواوە‪ ،‬مانەوە لەگەڵ‬ ‫بەغدا بۆ الیەنی كوردی‪ ،‬بەو الوازییەش كە لە‬ ‫پایەتەختی عێراقدا هەیبوو‪ ،‬روون و بەدی بوو‬ ‫هاوبەشایەتییەكی كورتەتەمەنە و مانەوەیەكە‬ ‫تا سەر نابێ‪ .‬كێشەیەكی تر‪ :‬كوردستان لە باری‬ ‫ناوەخۆییشــدا لــە رووی یەكگرتووییوە چەند‬ ‫ســاڵێكە بەردەوام بــەرەو داهێزرانە‪ ،‬بێگومان‬

‫ئەوەش هۆیەكــی بنەبڕە لە ئەگــەری بەالی‬ ‫زۆرەوەی بەدینەهاتنــی ئامانجی ئەرێنی لەو‬ ‫ریفراندۆمەی سەرۆك دەیەوێ بیكات‪.‬‬ ‫هەرچەندە لە ســەرهەڵدانی بەنــاو دەوڵەتی‬ ‫ئیسالمیدا زەبرێكی گەورە سرەوایە كورد‪ ،‬ئەو‬ ‫سوودەشــی هەبوو ئەگەر ئەو ســەرهەڵدانەی‬ ‫داعش نەبوایە‪ ،‬نــە بە ریفراندۆم و نە بە زەبری‬ ‫چەك‪ ،‬كوردســتان بۆی نەدەلوا هیچ رۆژێك لە‬ ‫رۆژان ئەو ناوچانەی لێی دابڕابوون وەرگرێتەوە‪.‬‬ ‫قســەیەكی گرینگ بوو لە ‪2014‬دا ســەرۆك‬ ‫مەســعوود بارزانی كردی وتی مادەی سەت و‬ ‫چل تەواو‪ ،‬ئەوەش نیشــانە و هێمایەك بوو بۆ‬ ‫ئەوەی كوردســتان گەییوەتەوە بە مافی خۆی‬ ‫و دەبێ لەمەوال ئەو دەسكەوتە بگرێتە خۆی و‬ ‫بپارێزێ‪ .‬قســەكە وەاڵمێكیش بوو بۆ ئەوانەی‬ ‫ساڵەیلی ساڵ بە بێباكییەوە مامەڵەیان لەگەڵ‬ ‫دەســتوور و چاوەڕوانیی گەلی كوردستان لە‬ ‫حكوومەتێكــی دێمۆكراتیــی دوای كەوتنی‬ ‫رێژیمی دیكتاتۆر سەدام حوسێندا دەكرد‪ .‬هەر‬ ‫لە بنەڕەتیشەوە راســتیتان دەوێ دەسوورێك‬ ‫نەبووە و نییە لە بەغدا بۆ كار پێكردن‪ .‬دەستوور‬ ‫مەگەر لەمــەودوا بۆ ئەوە بگەڕێنەوە ســەری‬ ‫بیانووێك بدۆزنەوە بۆ رەوانەبوونی ریفراندۆمی‬ ‫كوردستان لەو ناوچە ناكۆكیلەسەرانەی هێشتا‬ ‫چارەنووسیان بە پێی دەستوو یەكال نەبووەتەوە‪.‬‬ ‫لەبەرئــەوە‪ ،‬هەرێمــی كوردســتان بۆ ئەوەی‬ ‫نەكەوێتە تەنگارییەكی زیاترەوە لەوەی ئێستا‬

‫تێــی كەوتووە نەخاســمە لەو كاتــەی باری‬ ‫ناودەوڵەتی لە ناوچەكەدا بە پرســێكی ترەوە‬ ‫مژوولە ئەویش ســرەواندنی زەبرێكی كارییە‬ ‫لە كۆماری ئیســامیی ئێران‪ ،‬كە ئەمەریكا و‬ ‫هاولفەكانــی لە ناوچەكەدا بە ســەرقاڵییەكی‬ ‫تەواوەوە خەریكی ئەوەن‪ .‬بێتوو ئەوە روو بدات‪،‬‬ ‫ئێران تەبای عێراق و سووریا هەڵدەوەشێتەوە و‬ ‫بارێكی تر دێتە پێشەوە ئەویش یەكگرتنەوەی‬ ‫ســێ بەشەكەی رۆهەاڵت باشــوور و رۆئاوای‬ ‫كوردســتان دەبێت لە كارنامــەی ئەمەریكا و‬ ‫واڵتەیلی رۆئاوادا‪.‬‬ ‫دەبــێ ئێمــە چاوەڕوانی ئــەوە بیــن كەوا‬ ‫ئاڵۆزی و شــەپڕێویی زیاتــر وا بەرەو ناوچەی‬ ‫رۆهەاڵتــی ناوەڕاســت بەڕێــوەن و ئەركی‬ ‫یەكەمی دەســەاڵتی كوردســتان ئەوە دەبێ‬ ‫ئــەو ناوچەیلەی لــە ‪2014‬دا هاتنــەوە پاڵی‪،‬‬ ‫باش بپارێزێ‪ .‬باشــترین پاراستنیش ئەوەیە‬ ‫بە پێی مادە ‪140‬ی دەســتوور ریفراندۆمێك بە‬ ‫بەشــداریی چاودێرەیلی بیانی لەو ناوچەیلەدا‬ ‫بكات و ئەو كێشــەیە بە زانایی و بە پێی یاسا‬ ‫یەكالیی بكاتەوە‪ .‬ئــەوە كردەوەیەكی رەوایە‬ ‫و بچووكتریشــە لەو ریفراندۆمە گشــتییەی‬ ‫هەرا و زەنــای ناوەتەوە‪ .‬راستیشــتان دەوێ‬ ‫بۆ ســەرۆك بارزانی گێڕانەوەی ئەو ناوچانە بۆ‬ ‫پاڵ كوردستان بە شــێوەی ئاشتی و یاسایی‪،‬‬ ‫شــانازییەكی گەورەتــرە بچووكتــر نییە لە‬ ‫راگەیاندنی دەوڵەتی ســەربەخۆ‪ ،‬كە خەونی‬

‫ئەو ئەوەیــە رۆژێك بێــت رای بگەیەنێ‪ .‬ئەو‬ ‫كۆكی و تەبایییەی لە ناوەخۆی كوردســتاندا‬ ‫بۆ وەرگرتنەوەی ئەو ناوچانە هەیە‪ ،‬لە پرســی‬ ‫ریفراندۆمە گشــتی و دەوڵەتــە كوردییەكەدا‬ ‫كەمترە‪ .‬كەس لە ناوەخۆدا ناوێرێ لە پرســی‬ ‫وەرگرتنەوەی ئەو ناوچانەدا جیاواز لە سەرۆك‬ ‫بدوێ و هەڵوێســت بنوێنێ‪ .‬بەمەش خەونی‬ ‫بــاوك و باپیرانی خۆی و هەمــوو ئێمە بەدی‬ ‫دێنێ كەركووك كوردستان بێت‪.‬‬ ‫با بۆ مێژوو ئەوەش بڵێین‪ ،‬پرسی سەربەخۆیی‬ ‫و راگەیاندنی دەوڵەتی كوردســتان پرســێكە‬ ‫هەرچەندە زیاتــر گرێداوی باری هەرێمایەتی‬ ‫و ناودەوڵەتییــە و كەمتر ناوەخــۆ رۆڵی تێدا‬ ‫دەگێڕێ بەاڵم ســەرۆكی هەرێمی كوردستان‬ ‫دەتوانێ ئەمڕۆ یان سبەی بەیانیانێك كتوپڕ ئێمە‬ ‫بە بانگی دەوڵەتی نەتەوەیی ئاگا بكاتەوە و دنیا‬ ‫بە هەواڵی سەربەخۆییی كوردستان بشڵەژێنێ‪.‬‬ ‫پەرلەمان ئەو كاتە دەتوانێ پاڵپشتیی یاسایی‬ ‫لەو راگەیاندنە سیاســییەی سەرۆكدا بكات و‬ ‫گەل بۆی بڕژێتە شــەقام و بۆ هەموو ئەگەرێك‬ ‫ساز و لەســەرپێ و بە یەكەتییەوە بەرەوپیری‬ ‫هەر رووداوێكی نەخوازەنیــوە بچێت‪ .‬ئەوەی‬ ‫ئێســتا بە كوردســتاندا بەم گەرمای هاوینە‬ ‫رادەبــوورێ‪ ،‬كەمتــر كــورد دەباتەوە ســەر‬ ‫یەكبوون‪ ،‬كە ئامانجی سەربەخۆیی لە بنەڕەتدا‬ ‫ئەوەیــە ئێمە یــەك بین نەك لەتوپــەت زیاتر‬ ‫لەوەی داگیركەر بە سەری هێناین‪.‬‬