Kościoły i obiekty sakralne w Krakowie 1945-1990

KOŚCIOŁY I OBIEKTY SAKRALNE KRAKOWA LAT 1945–1990 • WYBRANE PRZYKŁADY • LISTA OBIEKTÓW

ARCHITEKTONICZNYCH SARP ODDZIAŁ KRAKÓW

KOŚCIOŁY I OBIEKTY SAKRALNE KRAKOWA

LAT 1945–1990

WYBRANE PRZYKŁADY

LISTA OBIEKTÓW ARCHITEKTONICZNYCH

SARP ODDZIAŁ KRAKÓW

Redakcja, teksty: MAŁGORZATA WŁODARCZYK

Zdjęcia i kwerenda: MARCIN WŁODARCZYK

S ZLAKAMI DZIEDZICTWA

KOŚCIOŁY

I OBIEKTY SAKRALNE KRAKOWA

LAT 1945–1990 Wybrane przykłady

Lista obiektów architektonicznych SARP Oddział Kraków

Redakcja, teksty: Małgorzata Włodarczyk Zdjęcia i kwerenda: Marcin Włodarczyk

Na okładce: .....

Zespół redakcyjny: .......

Wydawca: Stowarzyszenie Architektów Polskich SARP Oddział Kraków Pl. Szczepański 6 • 31-011 Kraków www.sarp.krakow.pl

Skład i łamanie: Simeon Genew www.genew.pl

Nakład: 1000 egz. Kraków 2015

Druk i oprawa: Drukarnia LEYKO sp. z o.o. ul. Romanowicza 11, 30-702 Kraków

ISBN: XXX-XX-XXXXXX-X-X

Spis treści

1. Słowo wstępne ………………………………….....4

2. Kościoły i obiekty sakralne Krakowa……….…....9

3. Kościoły jako zjawisko społeczne….....…..……10

4. Kościoły i obiekty sakralne..............................12

4.1. Dom Prowincjalny Zgromadzenia Sióstr najświętszej Rodziny z nazaretu i Kaplica ul. nazaretańska 1, Ruczaj-Zaborze ............16

4.2. Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego ul. Pod Strzechą 16, Bronowice Małe .........20

4.3. Kościół pw. Boskiego Zbawiciela, Zgromadzenia zakonnego Salwatorianów ul. św. Jacka 16, Dębniki-Zakrzówek ...........24

4.4. Kościół pw. św. Brata Alberta os. na Lotnisku 14/Dywizjonu 303 63, Czyżyny .................................................28

4.5. Kościół pw. św. Brata Alberta – „Ecce Homo” ul. Woronicza 10, Prądnik Czerwony............32

4.6. Kościół pw. św. Jadwigi Królowej ul. Władysława Łokietka 60, Krowodrza Górka......................................36

4.7. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela ul. Dobrego Pasterza 117a, Prądnik Czerwony.....................................40

4.8. Kościół pw. św. Jana Kantego ul. Jabłonkowskiej 18, Bronowice nowe ......44

4.9. Kościół pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego os. Tysiąclecia 86, Mistrzejowice ................48

4.10. Kościół pw. Matki Boskiej Częstochowskiej i Klasztor oo. Cystersów os. Szklane Domy 7, nowa Huta ..................52

4.11. Kościół pw. Matki Boskiej Fatimskiej ul. Komandosów 18, Dębniki .....................56

4.12. Kościół pw. Matki Bożej Królowej Polski –„Arka Pana” ul. Obrońców Krzyża 1, Bieńczyce ..............60

4.13. Kościół pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej ul. J. Meissnera 20, Wieczysta ...................64

4.14. Kościół pw. Matki Bożej Saletyńskiej ul. Cegielniana 43, Łagiewniki...................68

4.15. Kościół pw. Miłosierdzia Bożego os. na Wzgórzach 1a, Wzgórza Krzesławickie...............................72

4.16. Kościół pw. najświętszej Rodziny ul. Aleksandry 1, nowy Bieżanów ...............76

4.17. Kościół pw. najświętszego Serca Pana Jezusa ul. Myślenicka 13, Łagiewniki ...................80

4.18. Kościół pw. niepokalanego Poczęcia nMP i Dom Klasztorny ul. Chełmońskiego 41, Azory ....................................................84

4.19. Kościół pw. niepokalanego Serca nMP ul. Półłanki 100, na Rybitwach...................88

4.20. Kościół pw. Pana Jezusa Dobrego Pasterza ul. Dobrego Pasterza 4, Prądnik Czerwony....92

4.21. Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika ul. Półkole 9a, Dąbie .............96

4.22. Kościół pw. Stygmatów św. Franciszka z Asyżu ul. Ojcowska 1, Bronowice Wielkie ............100

4.23. Wyższe Seminarium Duchowne Polskiej Prowincji Zmartwychwstańców „Droga Czterech Bram” i kościół pw. „Emaus” ul. ks Stefana Pawlickiego 1, Dębniki ...........................104

Słowo wstępne

Budownictwo sakralne jest nieodłączną częścią naszego dziedzictwa kulturowego: materialnego i duchowego, związanego z głęboko zakorzenioną tradycją zachodniochrześcijańską. Każdy okres w historii Krakowa, gdzie w sposób szczególny łączy się przestrzeń związana z sacrum i przestrzeń związana profanum, znajduje swoje odbicie w tym budownictwie. Również w okresie po II wojnie światowej, w czasach PRL-u powstało wiele obiektów o dużym znaczeniu dla naszego dziedzictwa i będących świadectwem tego czasu, stąd ich miejsce w kolejnej publikacji Oddziału SARP Kraków z cyklu „Szlakami Dziedzictwa”.

Kościół w godzinie próby. Tak można określić lata 19451989 dla Kościoła i budownictwa sakralnego w Polsce, w tym również w Krakowie, kiedy dzieje budowy kościołów były często dramatyczne i złożone. Okres ten jest podzielony wydarzeniami historycznymi, jakie miały miejsce w Polsce, ale te granice czasowe dla budownictwa sakralnego są miejscami nieco umowne.

1945-1948, to czas bezpośrednio po wojnie, kiedy nowa władza narzucona przez Związek Radziecki nie była silnie osadzona. Wtedy też kończono, przerwane przez II wojnę światową, budowę lub wyposażanie kościołów. W Krakowie dotyczy to przykładowo kościołów w Prokocimiu i w Borku Fałęckim.

1949-1956, to okres pomiędzy uchwaleniem w styczniu 1949 roku dekretu dotyczącego ograniczenia publicznego uprawiania kultu, a „odwilżą” po październiku 1956 roku, kiedy miała miejsce destalinizacja. Były to szczególnie trudne lata, ponieważ był to czas wzmożonego zwalczania Kościoła katolickiego i walka z religią, jako główną przeszkodą dla komunizacji i stalinizacji kraju. nie wydawano zezwoleń na budowę nowych świątyń, a także utrudniano remonty i przebudowy. Kościół traktowany był jako realna opozycja ideowa nowej, totalitarnej władzy.

1956-1970, czyli okres kiedy na krótko, do około 1960 roku zaprzestano wzmożonej walki z Kościołem i zaczęto udzielać pozwoleń na budowę świątyń. Sposobem blokowania budowy nowych kościołów, aż do około 1970 roku, było udzielanie pozwoleń na remont lub przebudowę zamiast pozwoleń na budowę. Czas „odwilży” zaczął być stopniowo wyciszany już w 1957 roku i następowała powolna zmiana w kierunku wstecznego kursu, szczególności w związku z tzw. kryzysem Milenijnym 1966 roku. najbardziej znaczącym w tym czasie, w Krakowie była walka o krzyż i kościół w nowej Hucie, która miała miejsce w czerwcu 1960 roku, która wyniknęła na skutek cofnięcia przez władze komunistyczne w roku 1959 zezwolenia na budowę kościoła na osiedlu Teatralnym. Wcześniej w tym miejscu, przewidzianym dla jego realizacji, ustawiony został symboliczny krzyż. Odbył się nawet w roku 1958 konkurs architektoniczny na projekt, w którym zwyciężył Zbigniew Solawa z zespołem. W miejscu tym zrealizowano następnie szkołę podstawową, tzw. Tysiąclatkę. 1970-1980, czyli okres kiedy „złagodzono” nieco politykę władzy wobec Kościoła. Wprowadzono wtedy tzw. kryteria, które należało spełnić aby uzyskać zezwolenie na budowę kościołów, a były to, m.in.: lokalizacja kościoła musiała być w miejscu nieeksponowanym; kościół nie mógł być duży, stąd wydawano najczęściej pozwolenia na budowę kaplic, które potem sukcesywnie, etapami rozbudowywano omijając w ten sposób przepisy; gabaryt kościoła nie mógł przewyższać zabudowy sąsiedniej, stąd odmawiano często projektowania i budowy wież kościelnych, jako dominat przestrzennych; we wnętrzach należało unikać projektowania transeptu, jako kojarzącego się w rzucie z krzyżem. W 1978 roku wybór kardynała Karola Wojtyły na Papieża pobudził nastroje religijne i spowodował wzrost aktywności społecznej w staraniach o budowę nowych kościołów.

1980-1989, czyli okres Solidarności, stanu wojennego i upadku PRL-u. Poza latami 1982-1983 był to czas projektowania i realizacji największej po II wojnie światowej ilości kościołów nie tylko w Krakowie, ale również w całej Polsce. Zalecano przy tym, przez władze Kościelne, powściągliwość, tak przez architektów jak i proboszczów, w projektowaniu nie tylko co do formy

ale i wielkości wznoszonych obiektów, mając na uwadze również ponoszone koszty. Budowano najczęściej przy dużym zaangażowaniu wiernych, społecznie. Powstało wtedy wiele dobrych kościołów, ale też na fali entuzjazmu zrealizowano niemało budowli nieudanych i nietaktownie osadzonych w kontekście miejsca, będących bardziej „profanum” niż „sacrum”.

Sobór Watykański II w 1962 roku miał szczególny wpływ na budownictwo i architekturę kościołów, wprowadzając wiele zmian nie tylko w liturgii ale w sposobie kształtowania przestrzeni sakralnej, co skutkowało również zmianami w architekturze nowo wznoszonych kościołów, a także w projektowaniu wnętrz i elementów wyposażenia. Jednocześnie istotne było wprowadzenie zaleceń dotyczących znaczenia jakości projektowanej architektury.

Kraków rozrastał się bardzo szybko i wraz z powstawaniem kolejnych osiedli rodziła się potrzeba powoływania nowych parafii i budowy kościołów. Kłopoty z uzyskaniem zezwoleń na budowę i często niemożność pozostawiania przez projektantów w planach realizacyjnych nowych osiedli rezerwy terenu pod budowę kościoła czy zespołu sakralnego powodowały, że jeżeli już uzyskano zgodę to realizowane były one często w przypadkowych lokalizacjach. niekiedy było to również sytuowanie ich na niekorzystnych gruntach, wymagających dużych nakładów finansowych. Skutkowało to niejednokrotnie pozbawieniem kościołów urbanistycznego „oddechu” tak silnie związanego emocjonalnie i mentalnie z tego typu realizacjami, sytuowanymi w otwartej przestrzeni. Zakamuflowaną formą budowy kościoła było uzyskiwanie zezwolenia na remont i wymianę konstrukcji, a następnie systematyczna jej „rozbudowa”. niezależnie jednak od tego, że aż do lat 80. XX wieku realizacja kościołów była bardzo utrudniona, to już same lata 80. można nazwać „Dekadą Kościołów”.

W publikacjach popularnonaukowych dotyczących architektury dość rzadko podnoszona jest tematyka sakralna w budownictwie powojennym. W opracowaniach związanych z Krakowem prezentowane są jednocześnie jedynie nieliczne, najbardziej znane kościoły, takie jak: pw.

Matki Bożej Królowej Polski „Arka Pana” w Bieńczycach-nowej Hucie, pw. św. Jadwigi na Krowodrzy, pw. św. Brata Alberta „Ecce Homo” na Prądniku Czerwonym, pw. św. Maksymiliana Marii Kolbego w Mistrzejowicach, pw. św. nMP niepokalanego Poczęcia na Azorach, pw. Matki Boskiej Częstochowskiej na os. Szklane Domy w nowej Hucie, pw. św. Jana Kantego na osiedlu Widok w Bronowicach nowych oraz Wyższe Seminarium Duchowne Zmartwychwstańców – „Droga Czterech Bram” na Dębnikach. Jeszcze rzadziej wzmiankowane są krakowskie kościoły w publikacjach zagranicznych, gdzie wymienia się tylko niektóre z wymienionych wyżej kościołów, najczęściej takie jak: pw. Matki Bożej Królowej Polski „Arka Pana” w Bieńczycach-nowej Hucie, pw. św. Jadwigi na Krowodrzy nowych oraz Wyższe Seminarium Duchowne Zmartwychwstańców – „Droga Czterech Bram” na Dębnikach.

Prezentowany w tej publikacji zbiór kościołów i obiektów sakralnych pokazuje, jak wiele interesujących architektonicznie budowli powstało w Krakowie, w okresie PRL-u czyli w latach 1945-1989. niektóre z nich zaskakiwać mogą bardzo śmiałymi rozwiązaniami przestrzennymi i konstrukcyjnymi, a także ciekawymi elementami kompozycji, kształtowania i wystroju wnętrz. Tworzyli je często wybitni i kreatywni architekci o dużej wiedzy teologicznej, co znajduje swoje odbicie w odniesieniach znaczeniowych. Swój wkład mają też artyści plastycy, których dzieła współtworzą przestrzeń sakralną. nie można też zapominać, że często kościoły powstawały dzięki otwartości proboszczów na proponowane im odważne rozwiązania i ich osobistemu zaangażowaniu w budowę. Indywidualność i walory estetyczne wielu realizacji pozwalają mieć nadzieję, iż będą one przedmiotem zainteresowania i ochrony konserwatorskiej, jako świadectwo czasu i ludzi, stanowiącym o naszym dziedzictwie kulturowym tego okresu, pozostawionym dla kolejnych pokoleń ku ich ocenie.

Przy wyborze obiektów znajdujących się w tej publikacji pracował Komitet Architektury Modernistycznej Oddziału SARP Kraków, w składzie: Tomasz Bobrowski – Główny Architekt Miasta Krakowa, Wojciech Buliński, Witold Cęckiewicz, Joanna Daranowska-Łukaszewska –Prezes Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Przemysław

Gawor – Wiceprezes ds. twórczości SARP Kraków, Stanisław Hager, Jan Janczykowski – Wojewódzki Konserwator Zabytków, Stanisław Juchnowicz, Bohdan Lisowski – Prezes Oddziału SARP Kraków, Beata Malinowska-Petelenz – Członek Zarządu Oddziału SARP Kraków, Jacek Purchla – Dyrektor Międzynarodowego Centrum Kultury, Jerzy Zbiegień – Miejski Konserwator Zabytków, Andrzej Wyżykowski – Przewodniczący Miejskiej Komisji Architektoniczno-Urbanistycznej oraz Małgorzata Włodarczyk – Przewodnicząca Komisji Architektury XX wieku PKn ICOMOS. Dla każdego przedstawionego w tym zbiorze obiektu powstała nota zawierająca podstawowe dane dotyczące autorów*, cech charakterystycznych oraz fotografie z nim związane.

W kościołach krakowskich czasów PRL-u nowoczesność łączy się z tradycją. Architektura jest zróżnicowana stylistycznie i zindywidualizowana, często z wielością form przestrzennych. Odnajdujemy w niej elementy późnego modernizmu, postmodernizmu i tzw. neomodernizmu, ale najbardziej widoczne jest poszukiwanie własnej odrębności twórczej jej autorów.

Małgorzata Włodarczyk

Przewodnicząca Komisji Architektury Modernistycznej SARP Kraków

* Z uwagi na skąpą dostępność archiwaliów i innych źródeł informacji oraz niejednokrotnie sprzeczne dane w nich zawarte, w przedmiotowym opracowaniu istnieją braki w prezentowanych notach – oznaczone w tekście – ze znakiem (?). Podane tak daty i nazwiska wynikają z przeprowadzonych badań ale nie znalazły potwierdzenia. Pomimo starań mogą pojawić się również pewne niezamierzone nieścisłości lub pominięcia Autorów, za które autor opracowania przeprasza i prosi o informacje, które pomogą w ich skorygowaniu, w kolejnym wydaniu lub innych publikacjach.

2.

Kościoły i obiekty sakralne Krakowa

Piąta już publikacja z serii Szlakami Dziedzictwa prezentuje powojenny obraz architektury kościołów i obiektów sakralnych w Krakowie.

Komisja Architektury Modernistycznej SARP Kraków z prawie czterdziestu propozycji ostatecznie wybrała 23 obiektów. Część z nich, obecnie rozbudowana i uzupełniona, ukazała się już wcześniej w poprzednich publikacjach z cyklu Szlakami Dziedzictwa.

Tradycyjnie kontynuujemy poszerzenie publikacji o linki cyfrowe w postaci kodów QR (ang. Quick Response Code), czyli indywidualnych matrycowych kwadratowych znaków graficznych, pozwalających na szybkie powiązanie treści książki z aktualizowaną na bieżąco wielojęzyczną zawartością dostępną w internecie.

Dziękując wszystkim Członkom Komisji Architektury Modernistycznej SARP Kraków za wkład, szczególnie chcę podziękować przewodniczącej kol. Małgorzacie Włodarczyk za nieustający zapał i zaangażowanie dzięki któremu możemy kontynuować serię wydawniczą publikacji z cyklu Szlakami Dziedzictwa.

Dziękuję kol. Marcinowi Włodarczykowi, wiceprezesowi ds. wewnętrznych SARP Kraków za znakomitą pracę jaką wykonał przy kwerendzie archiwalnej, materiale ikonograficznym, w tym zdjęciowym.

Dziękuję też wszystkim Członkom Krakowskiego Oddziału SARP, którzy udzielili pomocy w ustalaniu dat, nazwisk oraz faktów.

Bohdan Lisowski

Prezes Zarządu Oddziału SARP w Krakowie

Kościoły jako zjawisko społeczne

Budowa kościołów w Polsce po roku 1980 stała się pewnym zjawiskiem społecznym. Wcześniej właściwie nie było dużych szans na otrzymanie pozwolenia na ich budowę i w efekcie nie powstało wiele kościołów. Te, które udało się zrealizować, przeszły drogę pokonywania skomplikowanych barier biurokratycznych, nierzadko o podłożu ideologicznym, w okresie niesprzyjających uwarunkowań politycznych.

Otwarcie się na „zachód” po roku 1980, wybór polskiego papieża, powoli otworzyły drogę do wypełnienia luki, jaka istniała w zaspokojeniu potrzeb mieszkańców katolickiego kraju. Powstała szansa, która po roku 1989, mogła dać bardziej interesujące efekty w stworzeniu wspaniałej architektury sakralnej. niestety, ta szansa została zmarnowana. Parafie, w obawie, że „otwarcie” na nową rzeczywistość może być chwilowe, pospiesznie zlecały projekty i realizacje. nie poszukiwano najlepszych rozwiązań drogą konkursów czy wariantowych opracowań. Przy realizacji około 2000 obiektów sakralnych w kraju, w krótkim okresie czasu, co było fenomenem w skali Europy czy Świata, można było oczekiwać na realizacje budowli kościelnych, które mogły stać się nowymi wyznacznikami trendów w architekturze sakralnej, ale też znaczącymi „landmarkami” w krajobrazie.

Trzeba przyznać, że w tym okresie powstało jednak trochę dobrych obiektów, reprezentujących style nawiązujące do modernizmu czy postmodernizmu, czy bardziej współczesne, poszukujące nowego wyrazu architektonicznego. Plany na rzucie okręgu, krzyża, czy kwadratu, dały w trzecim wymiarze interesujące rozwiązania, nierzadko monumentalne w skali, ale też i dobrze wpisane w kontekst miejsca. nie zawsze pojawiająca się wieża kościelna (lub dwie), wycisza świadomość, że jest to miejsce kultu, przybliża nas raczej do traktowania

tych obiektów jako budynków użyteczności publicznej, w których rozplanowanie funkcji może być prawidłowe, ale odbiór z zewnątrz nie zawsze czytelny. Szczęśliwie w Krakowie powstało w tym okresie szereg kościołów o indywidualnym charakterze, które stały się interesującą wizytówką polskiego sacrum. Reprezentują one myśl twórczą autorów, którzy poszukiwali niebanalnych rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych i wpisywali je w zastany kontekst zurbanizowanej przestrzeni miejskiej. Pojawiły się nowe formy samej bryły kościelnej, uzupełnione pionowymi akcentami wież, stanowiącymi lokalne dominanty. Interesujące koncepcje architektoniczne, stosowanie różnorodnego materiału i technologii, dobre wykonawstwo, pozwala nam na wysoką ocenę tych realizacji. Chwała ich Autorom.

Andrzej Wyżykowski

Główny Architekt Miasta Krakowa 2002-2013

4. KOŚCIOŁY I OBIEKTY SAKRALnE KRAKOWA LATA 1945-1990

4.1

Dom Prowincjalny Zgromadzenia

Sióstr Najświętszej Rodziny z Nazaretu i Kaplica

ul. Nazaretańska 1/Cechowa, Ruczaj-Zaborze

Projekt: 1986 Realizacja: 1988 Autorzy: Wacław Stefański, Maciej Bajcar, Ireneusz Piotrowski, Andrzej Kwiatkowski Wnętrza: Wacław Stefański, Aleksander Noworól

Dom Prowincjalny wraz z Kaplicą komponują się w jednorodną architektoniczną i przestrzenną całość o wyraźnie postmodernistycznej estetyce i języku środków wyrazu oraz użytych elementach gry plastycznej. Biała bryła horyzontalna, o poziomej artykulacji przepruta jest bryłą Kaplicy o podkreślonych, asymetrycznych podziałach wertykalnych i mocnej tektonice. Horyzontalność taktowana jest trzystopniowo: podziałami w gładkiej poziomej elewacji z kwadratowymi punktami okien, krenelażem lukarn w spadzistej połaci blaszanego dachu i niby arkadową ścianą kominową z cegły wyprowadzoną w kalenicy, w formie rozcinającego całą bryłę prostopadłościanu. niesymetryczne elewacje szczytowe Kaplicy o pionowych podziałach wnęk, otworów, z „zacheuszkami” stalowych belek i podcieniami ceglanej elewacji. Kulminację stanowi kubiczna dzwonnica na kopertowym dachu Kaplicy. Wewnątrz atmosferę kreują witraże w oknach oraz nietypowa Droga Krzyżowa wykonana w formie podświetlanych kasetonów witrażowych. Charakterystyczne są krużganki o zgeometryzowanej formie poziomej przechodzącej w strop i wykończenie świetlika nad ołtarzem, a także schodkowy kształt punktowego oświetlenia bocznego. na przeciwległej stronie ołtarza, za wejściem wyprowadzonym po przekątnej osi, znajduje się miękko prowadzona w przestrzeni klatka schodowa przynależna do części klasztornej.

Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego

ul. Pod Strzechą 16, Bronowice Małe

Projekt: 1963–1979 Realizacja: 1963–84 – kościół, 1979–83 – wieża Autor: Antoni Mazur

Kościół w stylistyce modernizmu ekspresyjno-ludowego. Początki jego projektowania sięgają połowy lat 50. XX wieku, ale inwestycja mimo początkowej zgody władz została przerwana w 1957 roku. Realizowany był jako adaptacja, a następnie systematyczna rozbudowa kaplicy. Założony na rzucie prostokątnym (nawa główna w obrysie dawnego dworu, który istniał w tym miejscu). Asymetryczny wewnątrz i na zewnątrz, co podkreślone jest dzwonnicą-wieżą o szkieletowej, „drabiniastej” konstrukcji, lekko połączoną ażurem zadaszenia z kościołem i zwieńczoną krzyżem na przedłużeniu jednej z jej podpór. Charakteryzują ją trzy różnej wielkości i usytuowania „wypełnienia” w formie ram – „pudełek”. Dwuspadowy dach bryły głównej przechodzi nad nawami bocznymi w rytm zwielokrotnionych szczytów, prostopadłych do dachu. Pod tym „zygzakowatym” gzymsem, łączącym się płynnie z linearnie kształtowanym szczytem fasady, rozmieszczono okna. nawę główną doświetla siedmiodzielne okno nad wejściem przekrytym zadaszeniem wspartym na kielichowatych słupach. Sklepienie niby-kryształowe, przechodzące na wieloboczne, masywne, pryzmatyczne słupy nasuwające swym kształtem skojarzenia z papierowym origami. Zwężają się one ku dołowi, co potęguje dynamikę wnętrza. Słupy te rozdzielają ekspresyjne wnętrze na nawę główną i nawy boczne o zróżnicowanej długości, co wynika z budowania kościoła etapami. Zygzakowaty parapet chóru, wsparty na dwóch słupach i dwuspadowy łuk tęczowy akcentują całość. Elementy wnętrza, doświetlone łagodnym światłem, przenikają się nawzajem i budują dramaturgię przestrzeni, z ciekawymi efektami perspektywicznymi.

Kościół pw. Boskiego Zbawiciela Zgromadzenia Zakonnego Salwatorianów

ul. św Jacka 16, Dębniki-Zakrzówek

Projekt: 197?

Realizacja: 1971–1976

Autor: Janusz Gawor

niewielki kościół, z elementami „przemysłowego” modernizmu powojennego, wtopiony w stare zabudowania Zakrzówka, połączony jest z Domem Zgromadzenia. Założony na rzucie prostokąta, jednoprzestrzenny. Posiada nietypowe wejściem główne z bocznej elewacji, która jest jednocześnie „frontem” i wyróżnikiem tego kościoła. Przekryty dachem dwuspadowym przebitym naprzemiennym rytmem strzelistych, ekspresyjnych podpór-przypór i okien, nasuwającym skojarzenia z elewacją industrialną. Zewnętrzne rozrzeźbienie przeszklonych „konch-tarczownic” przenika do wnętrza gdzie przechodzi w „klinowy” strop żelbetowy. Doświetlenie oknami z witrażami (Wiktor Ostrzołek, 1997-2000), z kolorowym szkłem bryłowym, o różnorakich wzorach, zatopionym w cemencie, w pasie środkowym okien oraz na ścianie tylnej (Ewa Żygulska, 1974-1975). na przeciwległej ścianie mozaiki z tego samego okresu i autorstwa, przedstawiające w formie bizantyjskiego fryzu Matkę Boską i św. Józefa oraz 12 apostołów. Gra świateł płynących z przeszkleń kreuje interesujące, kolorowe i zmienne w zależności od pory dnia i roku wnętrze. na ścianie ołtarzowej zainstalowano w trójkątnej wnęce wypaloną w glinie rzeźbę-figurę Chrystusa (Anna Praxmajer, 1974-1975), a na pełnej balustradzie empory umieszczono Stacje Drogi Krzyżowej, tej samej autorki (1976-1977). Wyjście na chór kręconymi schodami. Kościół nie posiada wieży, zamiast niej ustawiona została przestrzenna, rzeźbiarska, metalowa forma krzyża-masztu z trójkątnym, podniesionym „żaglem”.

Kościół pw. św. Brata Alberta

os. Na Lotnisku 14/Dywizjonu 303 63, Czyżyny

Projekt: 1985–1988 (1990)

Realizacja: 1988–1994

Autor: Witold Cęckiewicz Współpraca: Wojciech Oktawiec

Kościół zlokalizowany na terenie osiedla powstałego w miejscu byłego lotniska, w Czyżynach, na osi prostopadłej do dawnego pasa startowego. Założony na planie kwadratu, którego narożnikiem wcina się w częściowo zrealizowany zespół plebanii i katechezy. Obiega go kolista droga dojazdowa, co stwarza wrażenie usytuowania na „wyspie”, zgodnie z ówczesny trendem postmodernistycznym (kwadrat-koło). Z monolitu sześcianu rzeźbiarsko powybierane zostały fragmenty i przestrzenie. nasuwają się skojarzenia z architekturą orientu, ale także z detalem gotyku kryształowego, potęgowane przez biel elewacji i wnętrz oraz ażurowy fronton z ostrołukowymi otworami okiennymi, o strzelistych smukłych podziałach-laskowaniach „filigranu” w dużej skali. Ten charakterystycznym kaskadowy, ekspresyjny, monumentalny i jednocześnie lekki „fronton” wychodzi płynnie z siedmiodzielnego portalu i zakończony jest krzyżem, akcentując główny kierunek kompozycyjny – oś w świątyni i całego założenia. Wyróżniają się także dwa narożne portyki spod których widoczne są wysokie na całą kondygnację, wyoblone tamburowe przeszklenia-doświetlenia wnętrz kaplic bocznych. Kościół halowy, z kasetonowym, stalowym stropem podtrzymywanym przez osiem kolumn z egzotyzującymi kapitelami. Chór nad wejściem, z falującą emporą. Oświetlenie pośrednie pozwala na grę cieni i świateł we wnętrzu. Głównym akcentem w prezbiterium, doświetlonym szczelinowymi oknami, jest rzeźba ołtarzowa św. Brata Alberta (W. Cęckiewicz, współpraca W. Chlipała i P. Chwastarz, 2005). W bryle kościoła widoczne są postmodernistyczne elementy wypowiedzi architektonicznej. nie zrealizowano (do 2015) wieży-dzwonnicy.

Kościół pw. św. Brata Alberta

„Ecce Homo” ul. Woronicza 10, Prądnik Czerwony

Projekt: 1981–1982

Realizacja: 1983–85 – kościół, 1982 – izba pamięci

Autor: Wojciech Kosiński, Marzena Popławska Rzeźba: Stefan Dousa Malarstwo: Paweł Taranczewski

Kościół w małej skali, o zwartej bryle, jednoprzestrzenny, z trójkątnie zamkniętym prezbiterium, zaprojektowany w duchu postmodernizmu lat 80. XX wieku. W dolnym poziomie mieści się Izba Pamięci Brata Alberta. W elewacjach akcenty smukłych, potrójnych okien, osadzonych w tektonicznych ostrokątnych obramieniach. Charakterystyczne „wykusze” przebijające połacie dachowe tworzą złudzenie transeptu i portalu. Całość przekryta wysokim dachem łamanym. W przełamaniu – okna doświetlające wnętrze rodzajem świetlika. Wewnątrz widoczna jest ekspresyjna więźba dachowa z drewnianym rastrem, opadająca na białe ściany, które tworzą modlitewne nisze. Ołtarz umieszczony na trójstopniowym podwyższeniu mieści pod mensą sarkofag z relikwiami św. Brata Alberta. nad tabernakulum kopia obrazu Adama Chmielowskiego „Ecce Homo”. Charakterystyczne dla wnętrza i zewnętrza są biel ścian i obramowań zestawiona z ciemnym kolorem drewna i masywem miedzianych dachów. Dzwonnica umieszczona została w partii dachu, „nasadzona” wzdłuż kalenicy. Dachy tej bryły przeprute są otworami dzwonnymi. Zwieńczenie krzyżem i sygnaturką przypominającą izbice drewnianych kościołów. Cały kościół nawiązuje luźno do kościółków Małopolski i do architektury sąsiedniego klasztoru sióstr albertynek (proj. Jan Sas-Zubrzycki) stanowiąc przykład dobrej kontynuacji w architekturze.

Kościół pw. św. jadwigi Królowej

ul. Władysława Łokietka 60, Krowodrza Górka

Projekt: 1977–1979

Realizacja: 1979–1988

Autor: Romuald Loegler, Jacek Czekaj Współpraca: Marek Piotrowski

Kościół zlokalizowano w bezpośrednim sąsiedztwie Parku im. S. Wyspiańskiego. Połączony jest z dwoma towarzyszącymi budynkami kościelnymi plebanii i katechezy, wytwarzając wraz z nimi wewnętrzny dziedziniec. Sam kościół założony został na planie zbliżonym do kwadratu. Ma dwa poziomy. Dolny zajmuje kaplica dzienna i sala widowiskowo-teatralna. Do zsuniętego z osi wejścia głównego prowadzą monumentalne schody. Wnętrze jest jednoprzestrzenne. Prosta betonowa architektura, o bryle kojarzącej się z wyrzeźbieniem jej z sześcianu, formowanego ideowo na rzucie krzyża greckiego, widocznego również w świetliku. Biegnie on ponad nawą, w miejscu poprzecinania bryły po przekątnych. Wgłębny świetlik wskazuje drogę ku ołtarzowi i przechodzi w rodzaj okna-witrażu „ściany” ołtarzowej wciętego narożnika. Centralnie, na przecięciu ramion znajdują się cztery słupy. W prezbiterium umieszczona jest replika Chrystusa ukrzyżowanego z Katedry Wawelskiej, pomnik modlącej się Jadwigi Królowej oraz ołtarz w formie sarkofagu z relikwiami patronki. Masywne filary podtrzymują strop i dach kościoła. Empora organowa ciągnie się wzdłuż dwóch ścian. Obiekt przynależy formalnie do geometrycznej estetyki późnego modernizmu, bliskiego brutalizmowi, ale z wpływami architektury postmodernistycznej. Charakterystyczna jest falująca, pełna ekspresji ściana wejścia głównego z zamykającą ją wieżą-dzwonnicą w formie częściowo wyciętego walca. Podobnie jak krzyż świetlika, a także widoczna faktura betonu i masywność brył.

Kościół pw. św. jana Chrzciciela

ul. Dobrego Pasterza 117a, Prądnik Czerwony

Projekt: 1981-1983(?) Realizacja: 1984-1989 (2000 – konsekracja) gł. projektant: Wojciech Obtułowicz Autor: Danuta Olęcka-Baran

Ceglany kościół o grubych murach, założony na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu, typu „pseudobazylikowego”. Podział wnętrza na trzy nierówne nawy, filarami komponowanymi z 4 odrębnych słupów każdy, powiązanych miedzy sobą belkami. Oświetlenie usytuowane po jednej stronie nawy głównej jest nawiązaniem do średniowiecznych i do nowożytnych kościołów drewnianych. Atmosferze skupienia sprzyjają witraże zlokalizowane w ścianie zachodniej przedstawiające 7 sakramentów (Danuta i Witold Urbanowicz), oświetlenie zwieszające się z góry i nasuwające skojarzenia z „pająkami” ludowych ozdób lub wschodnich świątyń oraz ciepłe barwy ścian. W ścianie ołtarzowej stiukowa grupa rzeźbiarska „Chrzest Chrystusa” (Wincenty Kućma, 1994; w tęczy krucyfiks tego autora, 1997). Stacje drogi krzyżowej, płaskorzeźbione w drewnie dębowym (Jan Siek, 1993; również rzeźby św. Antoniego i św. Józefa). Drzwi odlane w brązie, monumentalne w skali, ale jednocześnie o subtelnym wyrazie kompozycji figuratywnej (Wincenty Kućma). Przekrycie dachami dwuspadowymi, zestawionymi na różnych względem siebie poziomach. Rzeźbiarskie rozczłonkowanie budowli, ekspresyjny, wielopłaszczyznowy dach z zygzakowato płynącymi, monumentalnymi „wiatrownicami” i sygnaturką, ostre zadaszenia lukarn przecinających połacie oraz masywność całości to cechy charakterystyczne tego kościoła osadzonego czasowo we wpływach estetyki postmodernistycznej. Kaskadowość zestawień przestrzennych bryły oraz ceglane elewacje pozwoliła na wkomponowanie w otoczenie, w tym na harmonijny styk z dworem i dawnymi budynkami folwarcznymi oraz zielenią ogrodu św. Łazarza i pozostałościami starego muru dominikańskiego. Kościół sąsiaduje z zabytkową, barokową Kaplicą Dominikańską.

Kościół pw. św. jana Kantego

ul. Jabłonkowska 18, Bronowice Nowe

Projekt: 1981-1983

Realizacja: 1982-1992

Autor: Krzysztof Bień, Piotr Bień – współpraca Rzeźba: Piotr Zbrożek

Malarstwo: Andrzej Dzięgielewski

Kościół zlokalizowany na skraju osiedla Widok, przy wjeździe do Krakowa, wkomponowany jest w kontekst urbanistyczny. Świątyni towarzyszy, połączona z nią przewiązką na wysokości nawy głównej, tarasowo ukształtowana plebania założona na planie centralnym, z którą tworzy on przestrzenną całość. Kościół jest dwupoziomowy. Do górnego prowadzą tarasowe schody przekryte łódkowatym daszkiem. Dolny pw. MB Ostrobramskiej, o kształcie kolistym pełni funkcję kaplicy dziennej. Jej przestrzeń podzielona jest optycznie filarem stojącym pośrodku, do którego zbiegają się koncentrycznie podciągi, tworząc rozrzeźbiony sufit. Posiada centralnie ustawiony, w części prezbiterialnej ołtarz na podwyższeniu, doświetlony tubusowym świetlikiem umiejscowionym nad nim. W górnym kościele, pw. św. Jana Kantego, na zewnętrz i we wnętrzu wykorzystany został motyw spirali i kształt muszli ślimaka. W kierunku ołtarza, tworząc półkolisty korytarz, prowadzi pochyła rampa. Wzdłuż tej rampy umiejscowione zostały pasmowe okna stopniowo powiększające się ku środkowi, z kulminacją w prezbiterium. Druga ściana prowadząca docentrycznie zawija się we wnętrzu formując kaplicę chrzcielną, a ponad dachem przechodzi w wieżę, którą wieńczy krzyż z rur ze stali nierdzewnej. Przestrzeń przekryta jest sufitem podwieszonym, ze swobodnie rozrzuconym oświetleniem, przypominającym rozgwieżdżone niebo. Kompozycja oparta na spirali, szczególnie widoczna jest w formie dachu, który dodatkowo odcięty jest pasem świetlikowym od zawijających się ścian. Rzeźbiarsko ukształtowana bryła kościoła nasuwa skojarzenia z plastyczną i przestrzenną architekturą ekspresyjnego, organicznego modernizmu Le Corbusiera.

Kościół pw. św. Maksymiliana Marii

Kolbego

os. Tysiąclecia 86, Mistrzejowice

Projekt: 1973-1975

Realizacja: 1976-1983

Autor: Józef Dutkiewicz

Rzeźba: Gustaw Zemła

Kościół jest jednym z największych kościołów Krakowa. Zbudowany został jako dwupoziomowy, jednoprzestrzenny. W dolnym znajduje się kaplica dzienna z ołtarzem, w którym osadzony jest krucyfiks (Bronisław Chromy). Znajdują się tu również Stacje Męki Pańskiej (Adam Suzin), z emblematami „Solidarności”. Do wejścia głównego na poziomie górnym kościoła prowadzą monumentalne schody. Przy wejściu głównym dwie boczne kaplice. Wewnątrz widoczna konstrukcja całości przechodzi ze ścian na przestrzeń żebrowo kształtowanego stropodachu i naprowadza wzrok w kierunku ołtarza. Kształt „podniebienia” sugeruje podział wnętrza na „trójnawowy”. na ścianie ołtarzowej rzeźba Ukrzyżowanego oraz rzeźby Madonny i św. Maksymiliana Kolbe. Pod rzeźbą centralną tabernakulum w kształcie Arki Przymierza unoszonej przez dwóch aniołów. Portyk w formie dynamicznych, „przyłbicowych”, ostrokątnych brył, przechodzi w ekspresyjną, niską wieżę-dzwonnicę zakończoną krzyżem. Przekrycie dachami dwuspadowymi, koszowymi, na różnych poziomach nad klinową w kształcie ”nawą”, umożliwia pośrednie doświetlenie w przestrzeni pomiędzy bryłami. Elewacje boczne tworzy rytm trójkątnych w przekroju żelbetowych słupów, przyciętych linią dachu od wejścia ku obniżeniu w kierunku prezbiterium. Pomiędzy tymi „szprosami” wypełnienie pionowymi, wąskimi oknami co daje wrażenie kolumnady. W swym pięciokątnym rzucie kościół, wraz z otoczeniem, nasuwa skojarzenia z jednej strony z warownią, z drugiej w wyrazie zewnętrznym jego zgeometryzowany, „organiczny” kształt kojarzy się z plastycznością w stylu papierowego origami.

Kościół pw. Matki Boskiej

Częstochowskiej i Klasztor OO. Cystersów

os. Szklane Domy 7, Nowa Huta

Projekt: 1981-1984 Realizacja: 1984-93 – klasztor, 1984-95 – kościół Autor: Krzysztof Dyga, Andrzej Nasfeter

na skraju osiedla Szklane Domy i na styku z pobliskim parkiem zlokalizowano Zespół Kościoła i Klasztoru, w tym Męskie Liceum Ogólnokształcące im. św. Bernarda (realizacja 1984-1990). Tworzy on zamknięty czworobok z trzema dziedzińcami. Dwupoziomowy kościół został założony na rzucie zbliżonym do prostokąta. W dolnej części znajduje się kaplica dzienna, o pochyłej posadzce, co stwarza amfiteatralność wnętrza. Kościół górny jest jednoprzestrzenny, halowy. Wrażenie to potęguje strop będący misterną stalową układanką konstrukcyjną szkieletu trójkątnych stelaży oraz płaszczyzn i doświetleń, nasuwającą skojarzenia z neokonstruktywizmem. Zmienne oświetlenie oraz ciepła kolorystyka materiałów sprzyja grze świateł (wnętrza: Adam Wsiołkowski, od 1994). Prezbiterium w formie arkadowej kulisy. Empory boczne sugerują podział na nawy. Mury kościoła pozbawione są okien. Budowlę wyróżnia szczególna dbałość o detal wykończenia ceglanych ścian, a konstrukcja przestrzenna nad ceglanym „cokołem” nadaje mu swoistej lekkości i monumentalności zarazem. Jeden z narożników akcentowany jest mocno dzwonnicą, kształtowaną na wzór ambony. Charakterystyczny dla tego zespołu jest wyraźny kontrast pomiędzy surową i prostą fakturą cegieł ścian o barwie pomarańczowo-beżowej, a skomplikowaną konstrukcją stalową kubistycznych, uskokowo piętrzących się form dachu, dwukrotnie wyższych od murów oraz dynamicznego, rozbudowanego wejścia. Decyduje to o ekspresyjnym wyrazie zespołu kościoła i klasztoru.

Kościół pw. Matki Boskiej Fatimskiej

ul. Komandosów 18, Ludwinów

Projekt: 1971-1972

Realizacja: 1973-1979

Autor: Małgorzata Grabacka, Przemysław Gawor

Kościół zlokalizowano u zbiegu trzech pieszych osi kompozycyjnych osiedla Podwawelskiego, w zieleni towarzyszącej, na terenie po dawnym Forcie Kościuszkowskim. Wejścia rampami – pomostami na zakończeniach tych osi. Obiekt dwupoziomowy, założony został na planie czworoboku o zaokrąglonych narożnikach, z „turbinowo” zachodzącymi na siebie pełnymi ścianami o zróżnicowanej wysokości, tworzącymi rodzaj kurtyn i kulis. Ściany kościoła górnego spoczywają na kroksztynach, wystając poza obrys kościoła dolnego, w którym znajduje się kaplica pw. MB nieustającej Pomocy. Charakterystyczna jest ściana zachodnia, dynamicznie, łukowo wyciągnięta ku górze i przechodząca w krzyż, wznosząc się nad prezbiterium i ołtarzem. Jest to wyróżnik znaczeniowy i formalny tego kościoła. Akcentem wertykalnym jest też spiralna, wewnętrzna klatka schodowa wychodząca na dach. Kościół z plebanią łączy dzwonnica ukształtowana z formy półwalca, stanowiąc spinający element rzeźbiarski w przestrzeni całego zespołu, w osiedlu. Wnętrze kościoła jednoprzestrzenne, ukierunkowane na ołtarz (Stefan Dousa), którego centralny punkt ma formę liścia dębu, znaku parafii. na jego tle umieszczona jest figura Matki Boskiej Fatimskiej (z 1995 roku). Stropodach opada czterema, wykończonymi drewnem płaszczyznami różniącymi się kształtem i kątem nachylenia, tworzącymi rodzaj krzyża. Przestrzenie pomiędzy nimi wypełniają świetliki doświetlające wnętrze rozproszonym światłem. „nawę boczną” po prawej stronie przymyka masywny filar przechodzący w balkon chóru. Stacje Drogi Krzyżowej w formie dynamicznych malowideł umieszczonych w płaskich i bardzo wysokich wnękach (Wiesław Winek, 1997-1998) odbiegają od klasycznego kanonu. Architektura całości wskazuje na związki z architekturą późnego modernizmu.

Kościół pw. Matki Bożej Królowej

Polski – „Arka

Pana”

ul. Obrońców Krzyża 1, Bieńczyce, Nowa Huta

Projekt: 1965

Realizacja: 1967-1977

Autor: Wojciech Pietrzyk

Kościół ten „wyrósł” z walki o krzyż i kościół, który miał pierwotnie powstać na osiedlu Teatralnym, obok Teatru Ludowego, w miejsce którego zrealizowano szkołę podstawową, tzw. Tysiąclatkę. Początki projektowania sięgają pierwszych lat 60. XX wieku. Dostępny jest z trzech stron, z szerokiego plateau. Zewnętrzna ściana wykonana została z drobnych kamieni rzecznych. Dach w formie kapelusza-grzyba, pokryty gontem, podąża za kształtem pochylonych i „wydętych” ścian, i jest od nich odcięty wąskim pasem doświetlenia. Okna pionowe, w kształcie trójkąta przy ołtarzu, kontrastują z pełnymi ścianami. Strop podzielony na cztery części szczelinami i świetlikiem układa się w znak krzyża. Indywidualnie zaprojektowane zostało także dojście do uskokowo ukształtowanego wejścia głównego, z murem z łupanego kamienia, w którym nierównomiernie rozmieszczone zostały reliefy odlane z brązu. Prowadzi do niego łukowo wygięte, drewniano-stalowe zadaszenie z tubusami lamp oświetlenia. Kościół jest trzypoziomowy, jednoprzestrzenny, założony na planie zbliżonym do owalu. Posiada wiele symbolicznych znaczeń. Charakterystyczna jest rzeźba Chrystusa ukrzyżowanego, ekspresyjnie wygiętego (Bronisław Chromy). Posadzka opada w kierunku ołtarza stojącego pośrodku, ukształtowanego w formie dłoni. Stacje Drogi Krzyżowej mają odniesienia do polskiej historii (Mariusz Lipiński, 1980-1983). W miejsce wieży powstał maszt – krzyż ze stali nierdzewnej. Jest to przykład późnego modernizmu ekspresyjnego, miękkiego i plastycznego z cechami brutalizmu. nawiązując do kaplicy w Ronchamp projektu Le Corbusiera, pokazuje jednolitość formy, funkcji i konstrukcji, również kształt dachu nawiązuje do tej kaplicy, jednocześnie upodabniając go do Arki Pana, skąd przyjęła się zwyczajowa nazwa.

Kościół pw. Matki Boskiej Ostrobramskiej

ul. J. Meissnera 20, os. Wieczysta

Projekt: 1982-1985

Realizacja: 1985-1994

Autor: Zdzisław Nowakowski, Jan Pociej, Zbigniew Paszkowski Wnętrza: Czesław Dźwigaj

Zlokalizowany na gruntach po dawnym korycie rzeki, na lekkim wzniesieniu. Wokół poprowadzona jest opadająca i wznosząca się droga procesyjna. Jest to kościół dwupoziomowy, w rzucie na wycinku ćwierć koła, w układzie wachlarzowato-gwiaździstym. Bryła szeroka u podstawy wejścia, zwężając ku górze unosi się nad ołtarzem i przechodzi w wieżę, formując jednocześnie sześcioboczną absydę. Ażurowa wieża-dzwonnica dominuje nad założeniem i zwieńczona jest siedmioramienną koroną symbolizującą władzę królewską MP. Jest jednocześnie wieżą widokową. Fasada utworzona z tarczownic zestawionych pod kątem i ściętych ukośnie w górnych partiach, stwarzających wrażenie ostrych, trójkątnych „zębów”. Układ i kolorystyka posadzek oraz tektonika konstrukcji podkreślają koncentryczny wyraz wnętrza. Stropodach wielopłaszczyznowy, żebrowany, układający się w formie litery V. Całość ekspresyjna i tektoniczna, nakierowuje wachlarzowym „rysunkiem” konstrukcji uwagę ku ołtarzowi doświetlonemu górnym światłem przeszklonego tamburu. Wnętrze jednoprzestrzenne, zwężające się funkcjonalnie w kierunku prezbiterium, nad którym umieszczono rozetę – Oko Opatrzności. Do kościoła prowadzą szerokie schody otaczające świątynię z trzech stron, a nad wejściem głównym zaprojektowany został balkon służący jednocześnie jako zadaszenie i jako miejsce sprawowania mszy przed kościołem. Kościół z domem parafialnym łączy nie najlepsza „kopia” słynnej kaplicy z Ostrej Bramy w Wilnie. Przykład późnego, „monumentalnego” modernizmu.

Kościół pw. Matki Bożej Saletyńskiej

ul. Cegielniana 43, Łagiewniki

Projekt: 1989-1995

Realizacja: 1989-1998

Autor: Witold Cęckiewicz Wnętrza: Czesław Dźwigaj

Pierwotnie w tej lokalizacji miał powstać kościół wg projektu zespołu: Dariusz Kozłowski, Wacław Stefański, Marek Chmielek (projekt: 1983-1984, realizacja: 1985-1986 – przerwana), o cechach postmodernistycznych charakterystycznych dla tych autorów. Kościół wolnostojący, trójnawowy, zbudowany na planie podłużnym, w płaskim terenie. nie stanowi jednak dominanty, wpisując się w otoczenie osiedla mieszkaniowego. Oblicowany cegłą klinkierową, dwubarwną. Horyzontalne pasy z jaśniejszej cegły, zwężające się ku górze obiegają całą bryłę kościoła wokół. W czterech narożnikach wieżyczki z namiotowymi dachami i krzyżami je wieńczącymi. W parterze widoczne są one jako masywne słupy. Portal wejścia akcentowany uskokowo, ze szczelinowymi oknami, nasuwający skojarzenia ze średniowiecznymi portalami. Oś podłużną podkreśla koliste okno w prezbiterium, w którym na tle „dysku” wkomponowanego w rozetę okna ustawiono figurę MB Saletyńskiej. Prezbiterium z łukowatą ścianą absydialną ze szczelinowym doświetleniem. W czterech pionowych oknach, schodzących do posadzki, rozdzielonych słupami, zaprojektowano kolorowe witraże o tematyce biblijnej z motywami maryjnymi (Maciej Kauczyński, 2010). Wnętrze podzielone jest rytmem białych lizen i kolumn z kostkowymi kapitelami. W nawie głównej umieszczono na nich stacje drogi krzyżowej. nad nawą rastrowy sufit podwieszany z oświetleniem. Całość w swej zwartości, artykulacji i użytych środkach wyrazu wskazuje na nawiązania do architektury południa Europy i włoskiego postmodernizmu w stylu Mario Botty. Przed wejściem kwadratowy plac wyłożony czerwoną kostką. Wieża-campanilla, nie została jeszcze zrealizowana.

Kościół pw. Miłosierdzia Bożego

os. Na Wzgórzach 1a, Wzgórza

Projekt: 1984-1988

Realizacja: 1982-1992

Krzesławickie

Autor: Witold Cęckiewicz Współpraca: Andrzej Lorek

Kościół usytuowany przy wjeździe na Wzgórza Krzesławickie. Dostępny podjazdem z niesymetrycznymi rampami wspartymi na arkadach, pod którym znajduje się wejście do kaplicy. Uskokowa, plastyczna i monumentalna fasada wejścia głównego podzielona jest asymetrycznie rozcięciem, w którym umieszczono pionowe przeszklenie. Światło tak wpadające podkreśla oś kompozycyjną kościoła. Fronton zwieńczony krzyżem. Charakterystyczne są ”turbinowe” nisze ze szczelinowymi oknami i rozetą oraz stylizowane „półpalmiaste” zakończenia wyprowadzanych kształtów i detali. Ekspresjonistyczne, organiczne, morfologiczne formy zastosowane zostały również w jednoprzestrzennym, asymetrycznym wnętrzu, na planie zbliżonym do podłużnego trapezu. Przestrzeń nawy głównej wydziela rytm słupów przechodzących łukowo „palmiastymi” kapitelami w drewniany sufit kasetonowy, będący rodzajem postmodernistycznego dyskursu z sufitami wawelskimi (sala poselska). Barwny witraż w ścianie prezbiterium i gra świateł płynących z białych ścian, wysokie przeszklenia otwierające się na zieleń oraz ciemny sufit kasetonowy z bocznym oświetleniem nadają wnętrzu indywidualny wyraz. na ścianie ołtarzowej ośmioramienny świecznik, zwieńczony krzyżem, złożony z elementów tworzących złoto-brązową kratownicę, w której środku znajduje się obraz Pana Jezusa Miłosiernego. Stacje drogi krzyżowej wyróżnia pewna oryginalność, np.: postać SS-mana, człowieka z kijem bejsbolowym, itp. (Stanisław Rodziński, 1999). Wolnostojąca wieża-dzwonnica na planie ośmioboku, z trzema dzwonami, zwieńczona jest krzyżem i połączona przewiązką z antresolą chóru. Z tarasu przed wejściem głównym roztacza się widok na nową Hutę.

Kościół pw. Najświętszej Rodziny

ul. Aleksandry 1, Nowy Bieżanów

Projekt: 1982-1983(?)

Realizacja: 1983-1992

Autor: Janusz Gawor

Wnętrza: Wincenty Kućma

Kościół jednonawowy, dwupoziomowy, założony na planie koła. Zlokalizowany jest w centrum osiedla Bieżanów nowy, w sąsiedztwie Parku Aleksandry. Składa się z trzech brył: głównej oraz dwóch kaplic o różnej wielkości i styka z zespołem parafialnym zbudowanym na podobnym rzucie. We wnętrzu 12 smukłych słupów o przekroju trójkątnym, odstawionych od tamburu ściany zewnętrznej, połączonych jest pierścieniową belką, która podtrzymuje spłaszczoną kopułę. nadaje to dużej dynamiki i ukierunkowuje wzrok ku górze, gdzie umieszczony jest okrągły świetlik – latarnia doświetlająca przestrzeń kościoła. Słupy i kopuła wykończone są czerwonawym w kolorze drewnem modrzewiowym. Prezbiterium zostało cofnięte poza obrys głównego tamburu, co przełamuje centralność założenia. Ołtarz usytuowany jest na tle zajmującej całą wysokość kondygnacji grupy rzeźbiarskiej, wykonanej w drewnie. Przedstawia ona świętych otaczających Świętą Rodzinę, umieszczoną centralnie w tej wielkoformatowej kompozycji. Surowość bieli ścian we wnętrzu łagodzi ciepły kolor drewna oraz delikatne światło wnikające pionowymi szczelinami, rytmicznie podkreślającymi podziały elewacji. Kaplice boczne posiadają również doświetlenia górne latarniami. Elewacje zewnętrzne tworzące niemal litą ścianę, oblicowane są płytkami ceramicznymi, ceglanymi. Główny tambur poprzecinany jest rytmem pionowych okien osadzonych w uskokach, tworząc rodzaj wgłębnych lizen, z pasem wieńczącym w formie swoistego belkowania-fryzu. Latarnia na kościele z zakończona masywnym krzyżem. Do kościoła górnego prowadzą monumentalne, szerokie i tarasowe schody. W kościele dolnym mieści się sala parateatralna im. św. Brata Alberta.

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana jezusa

ul. Stanisława Millana 13 – dawna Myślenicka, Łagiewniki

Projekt: 1971 Realizacja: 1972-78 – kościół, 1980 – kaplica dolna Autor: Antoni Mazur

Kościół dwupoziomowy z obiegającą go drogą procesyjną. Charakterystyczne są przenikające się trójkąty i ostrosłupy, ażur ścian rytmicznie perforowanych pionowymi „cięciami” szkła i „filarów” międzyokiennych. Przekrycie bryły głównej stromym, niesymetrycznym dachem dwuspadowym, z jednej strony schodzącym do posadzki, a z drugiej opartym na ażurowej ścianie przechodzi w pulpitowe zadaszenie aneksu z zakrystią. Bryłę „przebijają” w rejonie ołtarza dwa ostrosłupy doświetlenia. Kościół jednoprzestrzenny, na rzucie prostokąta, do którego prowadzą szerokie schody wprowadzające na poziom tarasu wejściowego. niesymetryczny, również w strefie prezbiterium, z chórem muzycznym stanowiącym odrębną strukturę żelbetową, oderwaną od ścian, wspartą na potrójnym, „palczastym” słupie i opartym na nadprożu wejścia głównego. nietypowe wejście główne z elewacji bocznej, na wprost „zwieszających się” schodów na emporę chóru, przekryte płaszczyzną wychodzącą z frontonu i obejmującą dynamiczną wieżę-dzwonnicę wspartą na trzech skośnych, żelbetonowych filarach tworzących ażurowy „ostrosłup”, zakończony krzyżem wyprowadzonym z jednego z nich. We wnętrzu widoczna jest ekspresyjna konstrukcja ram, przenikających i mijających się płaszczyzn stropu, które przechodzą w ściany boczne tworząc wnęki, połączone poziomą „półką”, z rzeźbami Drogi Krzyżowej (Jan Sieka). Rozproszone światło, witraże (Michał Jakubas) i tektonika potęgują efekt wywołany niesymetrycznością wnętrza. W podziemiach znajduje się kaplica Matki Boskiej Myślenickiej (Łagiewnickiej?) z XVII wiecznym obrazem, wydzieloną ażurową, o nieregularnej kompozycji, kutą kratą.

Kościół pw. Niepokalanego

Poczęcia NMP i Dom Klasztorny

Franciszkanów – Reformatów

ul. Chełmońskiego 41, Azory

Projekt: 1971-1972

Realizacja: 1974-1979 Autor: Małgorzata Grabacka, Przemysław Gawor Wnętrza: Przemysław Gawor, Małgorzata Grabacka

OO.

Kościół OO. Franciszkanów – Reformatów połączony jest w jeden zespół z klasztorem i dzwonnicą. Obiekty te w zestawieniu tworzą kameralny dziedziniec wewnętrzny, z zakomponowaną nawierzchnią i zielenią, z którego prowadzą wejścia do poszczególnych części, w tym szerokimi schodami w dół do kaplicy. Kościół dwupoziomowy, składający się z dwóch przesuniętych brył. na ich styku umieszczony jest monumentalny krzyż. Przekrycie przecinającymi się dachami pulpitowymi o różnym nachyleniu, z dwiema trójkątnymi lukarnami. Wejście przez dynamicznie akcentowany „portyk” umiejscowiony niesymetrycznie, na wprost ołtarza. Wnętrze jednoprzestrzenne. Atmosfera budowana jest światłem przez górno-boczny świetlik i żyrandole oraz poprzez użycie drewna. Od frontu przeszklenia w formie witraży o treści religijnej (Jerzy Skąpski). Charakterystyczne są indywidualnie projektowane wnętrza. Malowane w duchu „ikony” stacje Drogi Krzyżowej kończą się na prostokątnym, drewnianym „panneau” – ścianie ołtarzowej, na której znajdują się obrazy związane ze św. Franciszkiem (Jerzy nowosielski). Tabernakulum i chrzcielnica wykonane zostały przez Bolesława Chromego. Zespół wtopiony jest w sąsiednią zabudowę osiedlową i nie stanowi dominanty. Jest to przykład późnego modernizmu powojennego w małej skali, z surowym i wyrazistym detalem architektonicznym oraz wyróżniającą się betonową dzwonnicą, pełną powściągliwej i wymownej dynamiki.

Kościół pw. Niepokalanego Serca

NMP

ul. Półłanki 100, na Rybitwach

Projekt: 1983

Realizacja: 1983-1985

Autor: Jerzy Petelenz nietypowy, poprzez swoją rzeźbiarską, „klawiszującą” formę, dla budownictwa sakralnego w Polsce kościół, zlokalizowany jest wewnątrz dominującej zabudowy jednorodzinnej. Swoją skalą oraz rozczłonkowaniem bryły wpisuje się w kontekst miejsca. Formalnie składa się z przesuniętych względem siebie brył przekrytych dwuspadowymi dachami, z dominantą w postaci dynamicznej dzwonnicy wyprowadzonej z płaszczyzny pulpitowej jednej z połaci. Umiejscowiony na nasypie otoczonym murem, który połączony jest z budynkiem kościoła poprzez wnikające w niego podpory arkad podcieni. na taras obchodowy prowadzą liczne schody akcentujące poszczególne, dedykowane funkcjonalnie, wejścia do obiektu. Kościół na planie podłużnym, jednoprzestrzenny i wielopoziomowy, z prezbiterium oddzielonym arkadą, podobnie jak wejście główne, nad którym znajduje się antresola z chórem. Każdy poziom „odcięty” jest pasem wąskich, podłużnych okien. Antresola, do której prowadzą szerokie schody, biegnie wzdłuż umownej nawy głównej i nad prezbiterium. Charakterystyczna jest niezwykła prostota i logika podziałów, kompozycji i przenikania się przestrzeni na różnych poziomach i płaszczyznach oraz użycie arkad jako wyróżnika formalnego, tak wewnątrz jak i na zewnątrz kościoła. Rzeźbiarskie potraktowanie bryły i zastosowane rozwiązania przestrzenne wskazują wyraźne związki z architekturą modernistyczną. Poprzez swoją skalę i rozbicie na segmenty kościół związany jest z kontekstem urbanistycznym zastanej przestrzeni.

Kościół pw. Pana jezusa Dobrego Pasterza

ul. Dobrego Pasterza 4

Projekt: 1969-1970

Realizacja: 1971-1981

Autor: Wojciech Pietrzyk

Kościół powstał w miejsce drewnianego kościoła autorstwa Artura Romanowskiego, zrealizowanego w latach 1923-24, a rozebranego 1969 roku. Jest to kościół dwupoziomowy, jednoprzestrzenny, na rzucie wydłużonego prostokąta. W krypcie, w kościele dolnym znajduje się Kaplica Męczeństwa, gdzie umieszczono urny z miejsc martyrologii Polaków. Kościół przekryty dachem pulpitowym, przebitym wyprowadzoną na zewnątrz ścianą nawy, z wąskim, pasmowym oknem ją doświetlającym i „odcinającym” połać. Przeciwległa ściana jest przeszklona w całości, od poziomu antresoli, z geometrycznym podziałem szprosami, co skutkuje lekkością i jasnością wnętrza. Podbicie połaci pulpitu dachu od wewnątrz wykończone jest rytmem poziomych, swobodnie rozstawionych elementów drewnianych. Stacje drogi krzyżowej (z 1986) umieszczone na balustradzie antresoli, rozmieszczone są wzdłuż ściany-drogi wprowadzającej do wnętrza kościoła pojedynczą „niby nawą”. nie ma wydzielonego prezbiterium, a zakrystia umieszczona jest wewnątrz „nawy głównej”. Miedziany ołtarz figuratywny ustawiony jest niesymetrycznie we wnętrzu (Jan Budziłło, 1981). Wejście schodami wzdłuż wprowadzającej i prowadzącej do wnętrza ściany, podtrzymującej „witrażową” ścianę-okno. Charakterystyczna jest ekspresyjna wieża w kształcie odwróconego „V” o pełnych ścianach skośnych i szklanym wypełnieniem. Metalowa rama pozioma wieży tworzy wraz z tym ścianami kształt krzyża. Kościół, jako całość jest prosty formalnie, zestawiony z prostokreślnych elementów, ale jest jednocześnie dynamiczny bryłowo. na zewnątrz znajduje się późniejsza, stalowa dzwonnica z trzema dzwonami, w formie przestrzennej rzeźby.

Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika

ul.Półkole 9a, Dąbie

Projekt: 1982-1983

Realizacja: 1984-1994 (2000?)

Autor: Henryk Kamiński

Kościół zlokalizowany jest w zieleni parkowej, w ciągu spacerowym, w widłach rzek Wisły i Białuchy. Założony na rzucie dwóch przekręconych „kwadratów” o uskokowych ścianach, dających skojarzenia z krzyżem greckim. Jest dwupoziomowy, o niewykończonych wnętrzach (Stanisław Brach, w przygotowaniu; 2015). Bryła surowa w wyrazie, zgeometryzowana, co potęgują ceglane elewacje z nielicznymi, smukłymi i pionowym przeszkleniami przy wejściach. na wyniesiony wysoko taras wejścia głównego prowadzą monumentalne schody. nad wejściem nadwieszony portyk z przeszkleniem o szprosach w formie przekręconej siatki, akcentowany smukłym w wyrazie, jasnym krzyżem. Doświetla on trójpoziomowy chór, wsparty na słupach, którego konstrukcja przenika się z konstrukcją rzeźbiarsko kształtowanego, żebrowanego stropu o zróżnicowanych poziomach. Wnętrze jednoprzestrzenne, ale podzielone optycznie dwoma słupami głównymi na „nawę główną” i dwie „nawy boczne”. Światło z zewnątrz dociera poprzez świetlik górny biegnący na osi wejście-ołtarz. W ścianie za ołtarzem znajdują się trzy wnęki, z czego prostokątna, której towarzyszą dwie ostro boczne, odpowiada kształtem i wielkością frontowej ścianie „portykowej”, a na jej tle umieszczony jest ciemny, również smukły w wyrazie, krzyż. Kościół nie posiada wieży, która pierwotnie miała być jego integralną częścią. Jest przykładem architektury późnego modernizmu „monumentalnego”, o oszczędnych środkach wyrazu, surowej tektonice i wyrazistej konstrukcji.

Kościół pw. Stygmatów

św. Franciszka z Asyżu

ul. Ojcowska 1, Bronowice Wielkie

Projekt: 1974

Realizacja: 1974-1979/1990

Autor: Antoni Mazur

Kościół dwupoziomowy, na lekkim wzniesieniu, złożony jest z dwóch brył o różnych wysokościach i różnych stylowo. Pierwsza to neogotyckie prezbiterium (19121914, autor: Adolf Szyszko-Bohusz), druga stanowiąca kontynuację realizacji, to jednoprzestrzenna, ekspresyjna nawa składająca się z dwóch brył tworzących rodzaj przetransponowanego „hełmu z przyłbicą”. nowa część założona jest na planie dwóch nachodzących na siebie trapezów. Żebra konstrukcji widoczne są we wnętrzu kościoła, dynamizując jego przestrzeń. na połączeniu tych brył, za ostrołukową tęczą prezbiterium, usytuowany jest ołtarz. Wnętrze kształtowane czterema segmentami, u dołu tworzącymi wnęki, a w górze wznoszącymi się uskokowo w kierunku chóru tworząc z zewnątrz „fronton”. Chór organowy, na zygzakowatej emporze, wsparty na dwóch podporach w kształcie litery „V”. Zadaszenia stopniowane, od wejścia wspartego na jednym, pochyłym słupie, poprzez przekrycie i doświetlenie chóru witrażem portalowym po trójkąt szczytu nawy kościoła. Strzeliste przebicie głównego dachu w strefie ołtarzowej, z pionowymi, kolorowymi oknami. Dzwonnica wolnostojąca, zlokalizowana pomiędzy kościołem i plebanią ma kształt ażurowego trójnogu, którego jedna z płaszczyzn zbiega się w formie krzyża. Kościół ten jest przykładem koegzystencji dwóch stylów architektonicznych: neogotyku i modernizmu. Obok kościoła zbudowano klasztor (wg projektu Zbigniewa Radziewanowskiego, 1982-19??).

Wyższe Seminarium

Duchowne Polskiej Prowincji Zmartwychwstańców „Droga Czterech Bram” i kościół pw. „Emaus” ul. ks Stefana Pawlickiego 1, Dębniki

Projekt: 1983-1989

Realizacja: 1989-1993

Autor: Dariusz Kozłowski, Wacław Stefański, Maria Misiągiewicz

Całość założenia uznawana jest za jedną z ikon polskiej architektury powojennej. Układ urbanistyczny to nieprostokreślny rzut przenikających się w różnych wymiarach brył, tworzących różnorakie wnętrza i kulisy, z trapezowym dziedzińcem, na kształt warowni. Wyczuwalny jest rodzaj teatralności, ale mocno przesiąknięty mistyką. Postmodernistyczna architektura, o mylących perspektywach i formach, nawiązuje do symboliki „Drogi Czterech Bram” tj, Inicjacji, nadziei, Wiedzy i Wiary, przełożonych na: myśl, idę, mit i tajemnicę klasztoru, opartych na tradycyjnych wyobrażeniach o klasztorze. Pierwsza wyraża rozterki człowieka kandydującego do seminarium. Druga – wyrażona przez ekspresyjne rozdarcie muru prowadzi do gmachu alumnów. Trzecia tworzy rodzaj prześwitu między wieżami, w których umieszczone są klatki schodowe. Czwarta to synteza: połączenie tego co ludzkie i boskie. Plakatowa kolorystyka i plastyka form nasuwają malarskie skojarzenia. na zewnątrz i we wnętrzach: fragmenty niby dekoracji, umowne łamanie zasad konstrukcji, pewna teatralność i postmodernistyczna umowność przy widocznym stosowaniu skomplikowanej symboliki chrześcijańskiej. Będący częścią zespołu kościół „Emaus” podobnie wyróżniają „teatralne” elementy wystroju i artefakty służące liturgii. Całości dopełnia gra świateł tworząca niepowtarzalny nastrój w niejednorodnej przestrzeni sacrum. Ostrosłupowe w kształcie zwieńczenie wieży, z świetlikami w rozcięciach na krawędziach, które tworzą umowny krzyż. Wieża stanowi dominantę przestrzenną założenia.

Mapa obiektów

Słowo końcowe Kościół, jako budowla, w historycznym ujęciu był mocno osadzony w czasie i przestrzeni, należy przez to rozumieć, że był wznoszony w odniesieniu zarówno do kontekstu otoczenia, jako przestrzeni urbanistycznej i krajobrazowej, jak również w odniesieniu do czasu w którym powstawał lub się zmieniał, zgodnie z tendencjami w architekturze czy też zmianami w liturgicznej celebrze, a także w odniesieniu do ówczesnego społeczeństwa.

Krakowskie kościoły zrealizowane w czasach PRL-u czyli w latach 1945-1989 będących okresem trudnych uwarunkowań związanych z relacjami władza-Kościół, są szczególną częścią tej historycznej czasoprzestrzeni i tym samym są istotnym znakiem tego czasu i elementem w przestrzeni publicznej, którą współtworzą. Są również z oczywistych względów immanentną częścią naszego dziedzictwa architektonicznego, kulturowego. Ich różnorodność w formalnej wypowiedzi uwzględnia zmieniające się tendencje artystyczne XX wieku, co w szczególności umożliwiły wytyczne Soboru Watykańskiego II. Dominujący dotąd prostokątny układ rzutu z podkreślaniem osi wzdłużnej został zastąpiony planami wielobocznymi lub zbliżonymi do koła oraz innymi modyfikacjami planów i form niesymetrycznych.

Po roku 80. XX wieku niektóre kościoły ponownie przypominają o jednoznacznym kojarzeniu się z funkcją sakralną, nie nasuwając myślenia o nich jak o obiektach komercyjnych. Powstały też budowle monumentalne w wyrazie, w projektowaniu których użyty został indywidualny sposób odniesienia się do sacrum. Ważna jest także dla wartości duchowej i architektonicznej spuścizny jedność projektowa zewnętrza i wnętrza, która jest widoczna w wszystkich prezentowanych w tej publikacji kościołach i obiektach sakralnych.

Tak jak w poprzednich wydawnictwach z cyklu „Szlakami Dziedzictwa”, i to było by uboższe i nie tak szczegółowe bez pomocy osób, którym, tak jak członkom Komisji Architektury Modernistycznej Oddziału SARP Kraków, należą się w tym miejscu podziękowania. I tak są to, w kolejności alfabetycznej: Krzysztof Bień, Jacek Budyn, Krzysztof Jakubowski, Dariusz Kozłowski, Wojciech Kosiński, Antoni Mazur, Wiesław nowakowski, Marta Obtułowicz, Wacław Stefański. Doraźną pomocą służyły też osoby duchowne, związane z niektórymi przedstawionymi w tej publikacji obiektami. Jeśli w powyższym zestawieniu kogoś pominięto, to autorka dołoży wszelkich starań, aby w kolejnej edycji ten błąd poprawić.

Appendix

Budownictwo sakralne z lat 1945-1989 w Krakowie jest, mimo uwarunkowań czasów komunizmu w Polsce i związanych z tym utrudnień, niezwykle bogate. Podobnie zatem, jak w poprzednich publikacjach z serii „Szlakami Dziedzictwa”, analizowana była większa ilość kościołów i obiektów sakralnych, niż ta zaprezentowana. Jednak ze względu na konieczność wyboru tych najbardziej reprezentatywnych, posiadających wartość architektoniczną i historyczną oraz stanowiących o dziedzictwie kulturowym architektury powojennej z lat 1945-1989, a tym samym zapisujących się jako dobro kultury współczesnej, przedstawiona ich ilość jest ograniczona.

Dla niektórych obiektów, mimo posiadanych przez nie walorów architektonicznych, nie udało się ustalić autorów i dat lub zostały w międzyczasie tak przekształcone, że zatraciły cechy pierwotnego projektu. nie oznacza to jednak, że nie należy ich zauważać i chronić przed niepotrzebnym zniszczeniem czy zapomnieniem. Kościoły, które były przedmiotem rozważań, a które nie zostały w tym wydawnictwie umieszczone to m.in.:

• Kościół pw. Matki Boskiej Dobrej Rady al. Dygasińskiego 44a, Prokocim

• Kościół pw. najświętszej Maryi Panny Matki Kościoła ul. L. Pasteura 1, Zielonki/Prądnik Biały

• Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego ul. Witosa 9, Kurdwanów

• Kościół pw. św. Kazimierza Podgórki Tynieckie 96

• Kościół pw. najświętszego Serca Pana Jezusaul. Myślenicka 13, Łagiewniki

• Kościół pw. Chrystusa Króla ul. Zaskale 1, Przegorzały

9.

Bibliografia (wybór)

Wydawnictwa:

1. Adamczewski Jan, Kraków od A do Z, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1980

2. Architektura Krakowa, Dzieje badania odnowa. Tom I, red. A. Kadłuczka, Kraków 2003; ISSn 0011-4561

3. Atlas dób kultury współczesnej województwa małopolskiego, praca zbiorowa, Kraków 2009

4. Budownictwo i architektura w Polsce 1945-1966, Warszawa 1968

5. Dziedzictwo a rozwój, Doświadczenie Krakowa, Kraków 2000; ISBn 83-85739-71-8

6. Encyklopedia Krakowa, praca zbiorowa, Warszawa – Kraków 2000; ISBn 83-01-133-25-2

7. Fabiański Marcin, Purchla Jacek, Historia architektury Krakowa w zarysie, Kraków 2001; ISBn 83-08-03166-8

8. Kotarbiński A., Rozwój urbanistyki i architektury polskiej w latach 1944-1964, Warszawa 1967

9. Le Corbusier, W stronę architektury, Warszawa 2012

10. Malinowska-Petelenz Beata, Miejsce kościoła w mieście. Analiza myśli kompozycyjnej w wybranych obiektach sakralnych autorstwa Witolda Cęckiewicza, Kraków 2007, ISSn 0860-097X

11. Malinowska –Petelenz Beata, Sacrum po polsku. Kościoły polskie 1945-1965. Studia formy w autorskim szkicu architektonicznym, Kraków 2015; ISBn 978-837242-839-4

12. Małecki J., Kurz A., Wyrozumski J. (red) Kronika Krakowa, Warszawa 1996; ISBn 83-86079-07-X

13. Mazur Antoni, Moje kościoły. 1952-2002, Kraków 2003; ISBn 83-86783-83-4

14. Rożek Michał, Gondkowa Barbara., Leksykon kościołów Krakowa, Kraków 2003; ISBn 839192810

15. Rymaszewski B., Polska ochrona zabytków, Warszawa 2005

16. Szafer T. Przemysław, Nowa Architektura Polska. Diariusz lat 1966-1970, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1972

17. Szafer T. Przemysław, Nowa Architektura Polska. Diariusz lat 1971-1975, Warszawa 1979; ISBn 83-213-2921-7

18. Szafer T. Przemysław, Nowa Architektura Polska. Diariusz lat 1976-1980, Warszawa 1981; ISBn 83-213-3065-7

19. Wroński Józef Szymon, Kościoły Krakowa zbudowane w latach 1945-1989, jako wyraz przemian architektury sakralnej w Polsce na tle rozwoju architektury na świecie, Studium historyczno-architektoniczne, Kraków 2010; ISBn 978-83-89121-89-9, ISSn 1429-8627

20. Współczesna architektura sakralna w Nowej Hucie, Kraków 2010; ISBn 978-83-7577-017-9

Czasopisma:

Architektura, numery z lat 1947-1980

Projekt, numery z lat 1956-1968

Źródła internetowe (wybór):

• www.krakow4u.pl

• podwawelskie.pl/historia-parafii

• www.sercejezusa.katolicki.eu/index.php/historia

• towpradnik.republika.pl/leksykon/obiekty.html#kosDP

• dobrypasterz.krakow.pl/parafia/full-width/

• pl.wikipedia.org/wiki/Kurdwan%C3%B3w

• www.krakow-kurdwanow.parafia.info.pl/?p=main&what=16

• pl.wikipedia.org/wiki/Parafia_Stygmat%C3%B3w_%C5%9Bw._Franciszka_z_ Asy%C5%BCu_w_Krakowie

• pl.wikipedia.org/wiki/Wy%C5%BCsze_Seminarium_Duchowne_Braci_ Mniejszych_w_Krakowie

• www.salezjanie.krakow.pl/Album_75_Inspektorii.pdf

• www.parafia.salezjanie.krakow.pl

Archiwalia:

Archiwum narodowe w Krakowie

Archiwum Urzędu Miasta Krakowa

oraz zbiory osób prywatnych.

Projekt współfinansowany ze środków Gminy Miejskiej Kraków

Projekt zrealizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego

ARCHITEKTONICZNYCH

SARP ODDZIAŁ KRAKÓW