Andrzej Karczmarzewski
Znojne życie gazdynie umilały sobie sztuką haftowania. W każdym niemal rejonie stosując inne wzory i barwy, odbijające poniekąd zróżnicowanie krajobrazu. I choć życie na Bojkowszczyźnie bywało ciężkie i biedne, to górale ci, przywiązani do swej ziemi – gór, lasów i dolin, rzadko decydowali się na emigrację. Po II wojnie światowej Bojkowie zostali wysiedleni z polskiej części Bieszczadów. Do dziś zamieszkują swe dawne wschodnie siedziby od Sambora po północne Zakarpacie, gdzie spotkamy przejawy ich wspaniałego budownictwa cerkiewnego, jak to Wysocku Niżnem, Oporcu i Matkowie.
Bojki okladka 03 D.indd 3
ŚWIAT BOJKÓW
Bojkowie to największa grupa górali ruskich, zamieszkująca Karpaty od Wysokiego Działu w Bieszczadach, do doliny Łomnicy w Gorganach. Sąsiadowali na zachodzie z Łemkami, a na wschodzie z Hucułami. Trudne warunki życia w górach sprzyjały tradycyjnej uprawie roli i pasterstwu. Hodowali głównie owce i woły, z handlu którymi słynęli po obu stronach Karpat.
Andrzej Karczmarzewski
ŚWIAT BOJKÓW Etnograficzna podróż po Bojkowszczyźnie
11.06.2014 10:41
Berehy (dzisiaj: Brzegi) G贸rne, rodzina bojkowska, fot. S. Leszczycki
Andrzej Karczmarzewski
ŚWIAT BOJKÓW Etnograficzna podróż po Bojkowszczyźnie
6
Wieśniaczka z Cisowa pod Bolechowem na grafice K. W. Kielisińskiego, 1836
7
Góral z okolic Turki na grafice K. W. Kielisińskiego, 1836 r.
Wstęp
B
ojkowie to największa grupa górali ruskich. Zamieszkiwali Karpaty pasem długości prawie 200 km i na 40 km szerokim. Ich siedziby znajdowały się na terenie obecnych trzech państw: Ukrainy, Polski i Słowacji, między doliną Łomnicy i Bystrzycy Sołotwińskiej na wschodzie (gdzie graniczyli z Hucułami) i doliną Osławy na zachodzie (gdzie sąsiadowali z Łemkami).
Od Hucułów oddzielał ich masyw rozległej i dzikiej puszczy tzw. Czarnego Lasu. Natomiast zachodnia granica nie stanowiła większej przeszkody. Dzięki temu na zachodzie ulegali wpływom Łemków. Na skutek warunków geograficznych osadnictwo było bardzo nierównomierne. Najgęściej osady rozłożone były w pasie podgórskim w dolinach rzek: Sanu, Stryja i Oporu. Natomiast w głębi gór osadnictwo było bardzo rzadkie. Bezludne obszary i ukształtowanie geograficzne spowodowały wewnętrzny podział Bojkowszczyzny na trzy terytoria etnograficzne: Bojkowszczyznę zachodnią – od Wysokiego Działu, dokąd sięgały wpływy
Bojko sprzedający winogrona na grafice J. Głogowskiego, 1834
8
Tarnawka, przed cerkwiÄ…
9
10
11
Sławsko, sąsiedzka pogwarka, fot. Z. Klemeniewicz Sławsko, chłopcy w baranicach, fot. W. Puchalski Hrebenów, grupa Bojków, grafika sprzed 1906
38
Strubowiska (dzisiaj: Strzebowiska), kobiety bojkowskie przy grabieniu siana, fot. R. Reinfuss Kalne, Bojkini powożąca wołami, fot. R. Reinfuss, 1937
Na Bojkowszczyźnie długo utrzymywała się żarowa uprawa. Las zrąbany jesienią zostawiano przez zimę i wiosnę, żeby drewno wyschło, latem palono je i na pogorzelisku siano jesienią żyto ozime. Na użyźnionej w ten sposób glebie zbierano plony przez trzy lata, poczym wykopywano zbutwiałe pnie drzew, palono je i ponownie uprawiano jak przedtem. Po wyjałowieniu ziemi pozostawiano ją odłogiem i zamieniano na pastwisko. Niekiedy jednak obszar zarastał na nowo i wówczas od czasu do czasu wyrosłe krzaki ścinano i palono i używano jako rolę [29: 154].
Żniwa na Bojkowszczyźnie, fot. R. Reinfuss
39
60
Bandrów, dziewczęta w strojach ludowych Dwernik, kobiety wracające z cerkwi, 1933
61
Bandrów, młodzież w strojach regionalnych Chmiel nad Sanem, wzór na zapasce
Lutowiska, lata 30. XX w.
190
Dwernik, cerkiew z 1785 r., spalona tuż po II wojnie światowej, zachowały się tylko resztki podmurówki, fot. R. Reinfuss, 1935 Matków, cerkiew z 1838 r., uznawana za najpiękniejszą z zachowanych w pierwotnym miejscu cerkwi bojkowskich Smerek, cerkiew z 1875 r., zniszczona prawdopodobnie w czasie II wojny światowej, fot. R. Reinfuss Wysocko Niżne, cerkiew z początku XIX w., trójdzielna, typu bojkowskiego, Fot. F. Strzałko, 1936
191
192
Bojkowska cerkiew greckokatolicka z Krywki z XVIII w. na terenie lwowskiego skansenu, fot. Shutterstock
193