Coaching grupowy by Wydawnictwo Słowa i Myśli

Joanna Grela • Rafał Szewczak • Michał Bloch

COACHING GRUPOWY Praktyczny podręcznik dla liderów, trenerów, doradców i nauczycieli

COACHING GRUPOWY

Joanna Grela, Rafał Szewczak i Michał Bloch

COACHING GRUPOWY Praktyczny podręcznik dla liderów, trenerów, doradców i nauczycieli

Opracowanie redakcyjne: Małgorzata Szyfer Opracowanie komputerowe: Zbigniew Kowalczyk

ISBN 978-83-63566-90-6 Wydanie I Lublin 2017

e-mail: wydawnictwo@slowaimysli.pl www.slowaimysli.pl

20-802 Lublin, ul. Skrajna 14 tel. 81 446 98 15, faks 81 470 93 04

03-968 Warszawa, ul. Saska 9J faks 22 616 40 15

Moim ukochanym – mężowi Grzesiowi i Trzem Muszkieterom Joanna

Dla Ani, mojej miłości i najdroższej przyjaciółki Rafał

Mojej żonie, Agnieszce, oraz córkom, Hani i Matysi. Moim klientom – za wspólne przygody. Moim błędom – za rozwój. Wszystkim istotom duchowym, dzięki którym poznajemy wspólnie swoje możliwości i ograniczenia Majkel

SPIS TREŚCI Recenzje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

CZĘŚĆ I

Coaching grupowy jako metoda rozwojowa 1. Istota i zastosowanie coachingu grupowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 1.1. Warunki i specyfika coachingu grupowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 1.2. Zastosowania coachingu grupowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 1.3. Inspiracje do dalszego rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

2. Kompetencje coacha grupowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 2.1. Słuchanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 2.2. Zadawanie pytań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 2.3. Odzwierciedlanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 2.4. Moderowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 2.5. Facylitowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 2.6. Inspiracje do dalszego rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

3. Proces coachingu grupowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 3.1. Dobór uczestników do grupy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 3.2. Sesja pierwsza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 3.3. Sesje kolejne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 3.4. Sesja zamykająca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 3.5. Zwiększanie efektywności procesu coachingu grupowego . . . . . . . . . . . . . . . 98 3.6. Inspiracje do dalszego rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114

CZĘŚĆ II

Metody wykorzystywane w coachingu grupowym 4. Warsztaty oparte o model GROW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 4.1. Praca z celami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 4.2. Praca z rzeczywistością . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 4.3. Praca z opcjami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 4.4. Praca z wolą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 4.5. Narzędzia ułatwiające pracę w modelu GROW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 4.6. Inspiracje do dalszego rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Coaching grupowy

5. Struktury sesji coachingu grupowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 5.1. Action Learning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 5.2. Grupy Balinta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 5.3. Metoda Aktywizująca Przeżywanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 5.4. Metoda Analizy Grupowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 5.5. Desing Thinking w coachingu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 5.6. Grupowy coaching bez struktury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 5.7. Inspiracje do dalszego rozwoju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210

CZĘŚĆ III

Przykłady procesów coachingu grupowego 6. „COACH Z PERSPEKTYWAMI™” – superwizja w coachingu grupowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Coaching kariery w grupie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Rozwój studenta poprzez sesje coachingu grupowego . . . . . . . . . . . 9. Sesja coachingu grupowego dla nauczycieli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10. Sesja coachingu grupowego w autorskim modelu „MDZ™, czyli Motywacja Do Zmiany” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11. Sesja coachingu grupowego dla mężczyzn „COACHING MĘSKICH SPRAW” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. „DOBRY COACH™” – program superwizyjno-rozwojowy dla coachów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13. Coaching grupowy realizowany w ramach STUDIUM ZAWODOWEGO TRENERA ZMIANY NOVO . . . . . . . . . . . . . . . . 14. Coaching grupowy dotyczący relacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15. WOLNY LANCER™ – program coachingowo-mentoringowy . . . . . . . . 16. Grupowy coaching kariery z wykorzystaniem metody COACHING W PIASKOWNICY©. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

215 219 222 225 229 233 238 242 247 251 255

Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259 Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

RECENZJE Otrzymaliśmy bezcenny prezent w postaci publikacji pt. „Coaching grupowy”. Stanowi ona interesujące kompendium wiedzy z zakresu coachingu grupowego. W sposób metodyczny i merytoryczny ukazuje jego istotę, znaczenie, zastosowanie, daje praktyczne wskazówki, a także omawia najważniejsze i przydatne w tym zakresie techniki i narzędzia współpracy z klientem. Atutem publikacji jest bogactwo przedstawionych w niej ćwiczeń, osobistych refleksji, spostrzeżeń, doświadczeń Autorów. Motywują oni Czytelnika do pogłębienia swojej wiedzy i zapoznania się z ważnymi pracami innych autorów, proponują również obejrzenie wybranych filmów. Publikację tę gorąco polecam zarówno początkującym, jak i zaawansowanym w praktyce coachom. Dla tych pierwszych książka może stanowić prawdziwą „skarbnicę wiedzy i platformę przydatnych, różnorodnych narzędzi”, zaś dla profesjonalistów to kolejna inspiracja do wzbogacenia swojego warsztatu pracy oraz zachęta do odkrywania nowych perspektyw coachingu grupowego. Moim zdaniem książka przypadnie też do gustu innym grupom, m.in. nauczycielom, doradcom, trenerom, terapeutom, tym wszystkim specjalistom, którzy dbają o swój rozwój zawodowy i którym zależy na konstruktywnym wspieraniu drugiego człowieka w odkrywaniu siebie, w odblokowaniu swojego potencjału i zasobów, w autentycznym towarzyszeniu klientowi w drodze do jego celu. Przedstawiony tutaj materiał pozwoli na lepsze zrozumienie klienta oraz samego siebie, może okazać się bezcenną bazą do wypracowywania swojego niepowtarzalnego stylu pracy. Publikacja ta jest ogromną zachętą do pracy metodą coachingu grupowego, przełamała we mnie pewne bariery i nieuzasadnione blokady. Dzięki niej moja podróż z coachingiem będzie o wiele ciekawsza i bardziej twórcza. Autorom publikacji udało się mnie przekonać o efektywności i mocy metody coachingu grupowego. Książka pokazuje

Coaching grupowy

ponadto, jak cenny, fascynujący i kreatywny jest proces coachingu, a co najważniejsze – jakie mogą być jego rezultaty. Z drugiej strony Autorzy uświadamiają Czytelnikowi wagę i znaczenie niezbędnych umiejętności i kompetencji coachingowych. Obfitość zaprezentowanej techniki połączona jest z dojrzałością wewnętrzną Autorów, z ich ogromną pasją, trafnością spostrzeżeń, odpowiedzialną postawą, zaangażowaną obecnością oraz z lekkim dystansem do siebie – to dodatkowo wyróżnia to dzieło. Szczere gratulacje! Zachęcam do lektury. Dr Małgorzata Jedynak Certyfikowany Coach ICI, wykładowca akademicki WSPA w Lublinie

Zaletą książki jest konkretność i precyzja językowa, niestety nie zawsze spotykane w literaturze poświęconej coachingowi. Warto to docenić, zwłaszcza że mowa jest o zjawiskach subtelnych – unikatowej relacji coachingowej powstającej w pracy z grupą i specyficznej synergii jej towarzyszącej. Klarowność przedstawionego wywodu idzie w parze z rzetelnym, merytorycznym prezentowaniem treści, wspartych m.in. wieloletnim doświadczeniem i refleksyjnym podejściem do własnej praktyki. Autorzy chętnie dzielą się wiedzą o narzędziach oraz strukturach, wyjaśniają zasady, dbają o odróżnienie specyficznie coachingowego podejścia od innych form pracy z grupą. Polecam tę książkę wszystkim coachom, dydaktykom, studentom studiów coachingowych oraz osobom zainteresowanym samorozwojem. Jest to według mnie najlepsza publikacja poświęcona coachingowi grupowemu. Dr Agnieszka Woszczyk Coach, autorka pierwszego w Polsce akademickiego programu studiów „Doradztwo filozoficzne i coaching”

Recenzje

Wydawałoby się, że o coachingu napisano już wszystko. A jednak nowa książka pt. „Coaching grupowy” to unikalny, praktyczny i inspirujący podręcznik dla tych, którzy ciągle poszukują dróg swojego zawodowego rozwoju. Polecam tę publikację wszystkim, którzy chcą skorzystać z cennych doświadczeń Autorów i nie tracić czasu na odkrywanie tego, czego można się od nich nauczyć. Jacek Walkiewicz Psycholog

„Coaching grupowy” to niezwykle praktyczny przewodnik, w którym Autorzy krok po kroku prowadzą po metodzie, od pierwszych do ostatnich sesji. Można wręcz odczuć, że towarzyszą osobiście w kolejnych etapach i działaniach, podając konkretne wytyczne, wskazując na to, co ważne, zwracając uwagę na możliwe pułapki i wyzwania, dzieląc się własnym bogatym doświadczeniem, pobudzając do refleksji i kreatywności. Siłą tej książki jest przejrzystość i uporządkowanie, a przede wszystkim jasne ramy, czym jest coaching grupowy, a czym nie, jak odróżnić go od innych form pracy rozwojowo-pomocowej oraz jaki powinien być profesjonalny coach. Czytelnik znajdzie tu konkretne modele i techniki z opisem, jak i kiedy je zastosować, a także karty pracy i ćwiczenia. Doceniam w tej książce stale podkreślaną postawę profesjonalnego coacha, w tym potrzebę superwizji, która jest niezbędna we wszelkich zawodach pomocowych. Aby być rzeczywiście obiektywnym i prowadzić ludzi przez proces, zarówno terapeutyczny, jak i rozwojowy – superwizja to podstawa zapewniająca bezpieczeństwo każdej stronie tego procesu. „Coaching grupowy” to przede wszystkim publikacja dla coachów i trenerów, jednak wiele praktycznych pomysłów zaczerpną również osoby pracujące z ludźmi w obszarze pomocowym, liderzy, nauczyciele, osoby z obszaru pracy z grupami, z młodzieżą, w doradztwie zawodowym. Katarzyna Dorosz-Dębska Psycholog, psychoterapeuta, autorka bloga Planeta prze-Myśl-eń

Coaching grupowy

„Coaching grupowy” to swego rodzaju mapa, dzięki której Autorzy w sposób bezpieczny i przejrzysty wprowadzają nas w świat coachingu grupowego. Dzięki dużemu doświadczeniu i pokorze Autorów udało się stworzyć praktyczny podręcznik, który pokazuje jednocześnie proces i strukturę coachingu grupowego. Natomiast uzupełnienie książki o pytania autocoachingowe sprawia, że Czytelnik już w trakcie lektury może zapoczątkować swój proces uczenia się tej niezwykle skutecznej metody pracy z różnorodnymi grupami. Z publikacji będą mogły skorzystać zarówno osoby doświadczone w pracy z grupą, jak i początkujący. Książka ta będzie pomocna w przygotowywaniu procesu pracy z grupą, wyznaczaniu jasnych zasad, czym jest coaching i gdzie są jego granice. Ponadto stanowi podstawę biblioteki każdego praktyka, ponieważ można do niej wracać na każdym etapie prowadzonego procesu coachingu grupowego. Polecam! Krzysztof Błażejewski Coach grupowy, psychoterapeuta, trener

„Coaching grupowy” to niezwykle potrzebna, praktyczna i spójna publikacja. Napisana w sposób przejrzysty, gdzie logika, konsekwencja w pisaniu oraz porządek treści sprzyja czytaniu oraz pozwala z łatwością znaleźć zagadnienie, do którego pragniemy wrócić. Ma w sobie to „coś”, co powoduje, że z jednej strony pochłaniasz ogromną wiedzę, którą przekazują Autorzy, poszerzasz swój warsztat pracy, swoją perspektywę, a z drugiej – pracujesz sam ze sobą, wracasz do pewnych pytań, arkuszy. Książka zachęca także do refleksji nad samym sobą, nad własnym warsztatem pracy.

Recenzje

Autorzy krok po kroku wyjaśniają, czym jest coaching grupowy, jak przebiega procesowo, dzielą się także swoimi doświadczeniami. Wielką wartością tej książki są też praktyczne wskazówki, konkretne arkusze, narzędzia, instrukcje, z których można z powodzeniem korzystać lub inspirować się nimi, tworząc własne. To publikacja absolutnie wyjątkowa, użyteczna dla mnie, nie tylko jako coacha, ale też superwizora, trenera czy menedżera. Z całego serca polecam! Anna Chraniuk Akredytowany Coach i Superwizor IC, Coach ACC ICF, mentor, trener biznesu, menedżer

Książka stanowi ciekawe uzupełnienie warsztatu pracy doradcy zawodowego. Z pewnością jest cennym źródłem inspiracji w realizowanych treningach kompetencji społecznych oraz treningach pracy. Może posłużyć w procesie realizowanego doradztwa zawodowego z osobami poszukującymi zatrudnienia. Przykładowe sesje opisane są prostym i zwięzłym językiem, dzięki czemu mogą nakłonić uczestników warsztatów do głębszych refleksji, wzmocnić ich motywację do aktywności na rynku pracy i wiarę we własne umiejętności. Wykorzystywane treści programowe przez doradców zawodowych mogą korzystnie wpływać na aktywizację społeczną i zawodową uczestników zajęć grupowych. Łukasz Ipnar Doradca zawodowy

Nie miałam żadnych wątpliwości, że książka napisana przez Rafała Szewczaka, Joannę Grelę i Michała Blocha będzie doskonale przygotowana merytorycznie. Było również pewne, że będzie praktyczna, z gotowymi sposobami pracy. Najbardziej jednak zachwyca mnie w niej to,

Coaching grupowy

że łączy w sobie prostotę, merytorykę na najwyższym poziomie, poparte własnymi doświadczeniami przykłady oraz to, co w biznesie cenię najbardziej – zwłaszcza szkoleniowo-coachingowym – dzielenie się tą wiedzą w sposób tak oczywisty. Zdecydowanie brakowało takiej książki na polskim rynku. W końcu ktoś podjął to wyzwanie! Powinni ją przeczytać nie tylko coachowie czy osoby pracujące z grupami, ale też sami uczestnicy coachingu grupowego. Dlaczego? Autorzy pokazują wyraźnie, że rozwój jednostki czy grupy nie jest tylko odpowiedzialnością osoby prowadzącej grupę, czyli coacha grupowego, ale też każdego, kto w tej grupie jest i funkcjonuje. Uczymy się od siebie, rozwijamy się nawzajem – ważne, aby o tym pamiętać. Polecam absolutnie każdemu, kto pracuje z grupami! Katarzyna Dujanowicz Coach PCC ICF, Superwizor IC, trener biznesu

Recenzje

WPROWADZENIE Po co i dla kogo ta książka? Wszystko zaczęło się w 2013 roku, kiedy spotkaliśmy się przy okazji tworzenia Szkoły Coachingu Zespołowego i Grupowego. Jako trenerzy zauważyliśmy, że szkolenia nie zawsze są skuteczne. Jako coachowie doświadczyliśmy użyteczności coachingu – mieliśmy przyjemność towarzyszyć wielu ludziom w procesie zmiany. Zyskaliśmy przy tym przekonanie, że grupa może być bardzo pomocna w poszerzaniu samoświadomości poszczególnych uczestników oraz że zachodzące podczas wspólnej pracy procesy uruchamiają silną motywację do działania. Uznaliśmy więc za sensowne, by połączyć coaching z pracą w grupie. Wiedzieliśmy oczywiście o istnieniu coachingu grupowego, ale trudno nam było znaleźć w Polsce ofertę szkoleniową czy choćby literaturę na ten temat. Również nasi koledzy, inni coachowie borykali się z wątpliwościami, co jest coachingiem grupowym, co zespołowym, co szkoleniami, a co warsztatami budowania zespołu. Spotykaliśmy się z sytuacjami, w których te pojęcia były używane zamiennie. Czasami, zwłaszcza w świecie biznesu, w którym coaching stał się bardzo modny, wszelkie formy rozwoju pracownika nazywane były coachingiem... Metodą nauki na własnych błędach zaczęliśmy więc odróżniać coaching grupowy od tego, co nim nie jest. Testowaliśmy różne sposoby i techniki, szukając tych kontekstów, w których najlepiej się one sprawdzają. Tworzyliśmy własne metody. Uczyliśmy naszych klientów, innych coachów, uczyliśmy się sami. Napisanie tej książki zrodziło się z potrzeby zebrania w jednym miejscu naszych przemyśleń i odkryć, stanowiło naturalny proces dokumentowania doświadczeń. Potrzebowaliśmy jej dla słuchaczy Szkoły Coachingu Zespołowego i Grupowego Pracowni Coachingu Novo. Kiedy absolwenci pytali nas, gdzie o tym, czego się uczyli podczas zajęć mogą przeczytać, rozkładaliśmy ręce. Teraz wręczymy im ten podręcznik. Kolejnym krokiem był pomysł, by coaching grupowy wykorzystywać w różnych innych od szkoleniowego kontekstach: organizacjach

Coaching grupowy

non-profit, stowarzyszeniach, w edukacji, biznesie, w pracy z klientami indywidualnymi. Jesteśmy pewni, że można z niego korzystać na wiele różnych sposobów i wielu różnych sytuacjach, np. pracując z uczniami, z osobami bezrobotnymi, z mamami wracającymi do pracy, z trenerami, czy też przywódcami wielkich korporacji. Szanowny Czytelniku, oddając z przyjemnością w Twoje ręce ten podręcznik, mamy nadzieję, że zdołamy zainteresować Cię coachingiem grupowym i podsunąć Ci wiele praktycznych wskazówek do codziennej pracy.

Jak zbudowana jest książka i jak najlepiej z niej korzystać? Książka składa się z trzech części. W pierwszej wyjaśniamy, czym jest coaching grupowy, prezentujemy jego istotę i możliwe zastosowania. Omawiamy też podstawowe umiejętności coacha grupowego. Dodatkowo skupiamy się na samym procesie coachingu, na specyficznych wyzwaniach, jakie niosą za sobą sesje pierwsza, kolejne i ostatnia. Podpowiadamy, na co zwracać uwagę, dobierając uczestników spotkań, a także, jak mierzyć efektywność postępów. W drugiej części dzielimy się doświadczeniami z zastosowań różnorodnych metod wykorzystywanych w pracy coacha grupowego. Przybliżamy szereg narzędzi, jakie można stosować, opierając coaching grupowy o podstawowy model GROW. Poza tym opowiadamy o naszych spostrzeżeniach ze stosowania określonych struktur poszczególnych sesji coachingu grupowego, np. Action Learning, Grup Balinta, Metody Aktywizującej Przeżywanie czy naszej autorskiej Metody Analizy Grupowej. Trzecia część to zbiór case studies, w których zarówno my, jak i zaproszeni przez nas praktycy referują przykładowe, realizowane w różnych sytuacjach, procesy coachingu grupowego. To żywa relacja z tego, co w danym procesie coachingu zadziałało, a co można było zrobić inaczej. Naszym celem było napisanie książki maksymalnie użytecznej dla jej Czytelników. Każdy rozdział zaczynamy więc od pytania: Co w roz-

Wprowadzenie

dziale? i krótkiego Wprowadzenia, w którym streszczamy zawartość, ułatwiając tym samym korzystanie z podręcznika. Każdy rozdział kończymy natomiast zbiorem Inspiracji do dalszego rozwoju, czyli podaniem lektur, ćwiczeń i pomysłów do dalszego poszerzania wiedzy i doskonalenia umiejętności z danego obszaru. W rozdziałach zamieszczamy także nasze doświadczenia z zakresu Wyzwań i możliwych sytuacji trudnych. Chcemy tym samym uchronić kolejnych praktyków przed popełnianiem błędów, z jakimi nam przyszło się zmierzyć. Dodatkowo w książce znalazły się liczne ćwiczenia, które nazwaliśmy Autocoachingiem. Służą one samopoznaniu, ułatwiają identyfikację swoich mocnych stron i obszarów do rozwoju na drodze do bycia profesjonalnym coachem grupowym. Zachęcamy Cię do eksperymentowania. Testuj opisane przez nas metody, badaj ich efektywność, rozwijaj je, dostosowuj do swoich potrzeb i do oczekiwań grup, z którymi pracujesz. Koniecznie daj nam znać o efektach: Joanna Grela – poczta@joannagrela.pl, Rafał Szewczak – rafal.szewczak@pracownianovo.pl, Michał Bloch – michal.bloch@pracownianovo.pl Naszym celem było takie przedstawienie coachingu grupowego, aby osoby zainteresowane pracą z wykorzystaniem tej metody mogły samodzielnie zaprojektować proces i sprawnie go przeprowadzić. Książka, co oczywiste, nie zastąpi praktycznych szkoleń rozwijających kompetencje coachingowe. Jeśli więc myślisz o rozpoczęciu kariery coacha grupowego, zapraszamy do kontaktu: biuro@pracownianovo.pl. Zachęcamy też do śledzenia naszych stron internetowych, na których dzielimy się wiedzą i doświadczeniem: www.ZmienPerspektywe. pl, www.RafalSzewczak.com, www.WolnyLancer.pl. Chcemy tworzyć w Polce przestrzeń do wymiany dobrych praktyk. Możesz ją z nami współtworzyć. Zapraszamy do opisywania swoich obserwacji i refleksji. Zależy nam szczególnie na rzetelnym badaniu efektywności procesów coachingu grupowego. Jesteśmy więc otwarci na współpracę w tym zakresie.

Coaching grupowy

Podziękowania Dziękujemy wszystkim osobom, które wspierały nas podczas pisania tej książki. Naszym Rodzinom i Przyjaciołom dziękujemy za mobilizację do pracy i wyrozumiałość. Składamy również podziękowania Recenzentom – za ich pracę i cenne wskazówki, a także Organizacjom, które objęły książkę swoim patronatem. To dla nas zaszczyt i wyróżnienie. Dziękujemy Pracownikom Wydawnictwa Słowa i Myśli, a w szczególności Pani Dorocie Partyce, za nieocenione wsparcie. Podziękowania kierujemy także do uczestników Szkoły Coachingu Grupowego i Zespołowego Pracowni Coachingu Novo, którzy motywowali nas do nieustannego rozwoju. Dziękujemy również Tobie, Drogi Czytelniku, że sięgasz po naszą książkę. Mamy nadzieję, że będzie to dla Ciebie wartościowa i inspirująca lektura. Joanna, Rafał i Michał

Wprowadzenie

Część I

COACHING GRUPOWY JAKO METODA ROZWOJOWA

Coaching grupowy

Co w tej części? Czym jest coaching grupowy? Czym coaching grupowy różni się od innych metod rozwoju? Jaka jest specyfika coachingu grupowego? Jak radzić sobie z trudnościami w pracy coacha grupowego? Jakie są zastosowania coachingu grupowego? Jakie są najważniejsze kompetencje coacha grupowego? Co coaching grupowy czerpie z coachingu indywidualnego, a co ze szkoleń? Czym jest pętla coachingowa? Po co coachowi grupowemu umiejętność moderowania i facylitacji? Jak wygląda proces coachingu grupowego? Na co zwracać uwagę, dobierając uczestników do grupy? Jakie są specyficzne wyzwania pierwszej, kolejnych i ostatniej sesji? Które narzędzia podnoszą efektywność procesu coachingu grupowego? Co czytać i co robić, by rozwijać się jako coach grupowy?

ROZDZIAŁ 1

ISTOTA I ZASTOSOWANIE COACHINGU GRUPOWEGO Co w rozdziale? Coaching grupowy to samodzielna i niezwykle efektywna metoda wspierania rozwoju. W tym rozdziale pokażemy, na czym polega jej specyfika, co ją różni od innych rozwojowych metod pracy z grupami oraz jakie może mieć zastosowania.

Coaching grupowy

Wprowadzenie W dzisiejszych czasach w dziedzinie rozwoju osobistego mamy szeroki wybór metod pracy z drugim człowiekiem. Od skoncentrowanych na pracy jeden na jeden coachingów indywidualnych, spotkań mentoringowych czy tutoriali po odbywające się w grupie szkolenia, warsztaty, treningi interpersonalne. Czy jest w tym gąszczu propozycji miejsce na coaching grupowy? Mamy pełne przekonanie, że tak. Siła tej metody pracy jest bowiem zaskakująca. Unikatowa relacja coachingowa, której towarzyszy efekt grupowej synergii, to niezwykła mieszanka. Pobudza do działania i skutecznie prowadzi w kierunku zmiany. Jak rozumiemy i definiujemy coaching grupowy? Coaching grupowy jest to proces coachingu prowadzony w grupie, gdzie każdy z uczestników realizuje swój indywidualny cel, a pozostali członkowie stanowią dla siebie wzajemne wsparcie w procesie realizacji tego celu. Definicja ta akcentuje dwa aspekty. Po pierwsze, jest to proces indywidualnej zmiany, który odbywa się w towarzystwie innych. Po drugie, grupa pełni znaczącą rolę w procesie indywidualnej zmiany. Rola ta może być pasywna – wtedy inni członkowie grupy są jedynie obserwatorami procesu zmiany, któremu podlega jednostka – albo aktywna – wówczas inni uczestnicy są zaangażowani w proces zmian jednostki, np. dając bezpośrednie wsparcie osobie pracującej coachingowo. Warto tutaj zauważyć, że w praktyce coachingu grupowego do wspólnego procesu dobiera się osoby, które pracują nad podobnymi tematycznie problemami. Dzięki temu praca coachingowa jednej osoby staje się użyteczna dla pozostałych obserwujących ją osób. Mogą to być na przykład grupa osób mających problemy z nadwagą lub stresem, grupa młodych przedsiębiorców planujących uruchomienie własnych firm, grupa składająca się z rodziców nastolatków, którzy chcą lepiej komunikować się ze swoimi dziećmi, uczniowie klas licealnych, którzy zastanawiają się nad wyborem kierunku dalszej nauki, osoby zadłużone lub w trudnej sytuacji finansowej itd. Grupę rozumiemy tutaj jako grono składające się z osób, które oddziałują na siebie nawzajem. Co jednak ważne, odróżniające grupę od zespołu i warte podkreślenia, to fakt, że członkowie grupy bardziej cenią

Istota i zastosowanie coachingu grupowego

cele indywidualne niż grupowe i mają większe (niż zespół) poczucie swobody w samodzielnym podejmowaniu działań*. W coachingu zespołowym coach pracuje nad jednym, wspólnym celem zespołu. W coachingu grupowym każdy z uczestników realizuje swój osobisty cel. Uczestnicy grupy stanowią dla siebie wsparcie, ale każdy idzie we własnym, samodzielnie obranym kierunku.

1.1. Warunki i specyfika coachingu grupowego Coach grupowy, podobnie jak coach indywidualny, ma za zadanie wspierać swojego klienta w działaniach zmierzających do realizacji jego dążeń. Różnica polega na tym, że coach grupowy pracuje jednocześnie z wieloma klientami. W tym aspekcie coaching grupowy podobny jest do szkoleń czy warsztatów rozwojowych. Z drugiej zaś strony w tej metodzie pracy, tak jak w coachingu indywidualnym, występują charakterystyczne zasady: Cele definiuje klient Coach nie narzuca i nie sugeruje, co ma być wyzwaniem do pracy. Klienci samodzielnie wybierają obszar, nad jakim chcą pracować. Relacja coach-klient jest symetryczna Coach jest towarzyszem w drodze do zmiany, nie zaś doradcą mówiącym, w którą stronę należy się rozwijać i jakie cele realizować. Pracuje się na procesie Coaching grupowy to kilka spotkań odbywających się w pewnych odstępach czasu. Czas ten niezbędny jest, aby zaszły zmiany – by klienci mogli poszerzyć swoją samoświadomość, wdrożyć zaplanowane zmiany w życie i zmierzyć się z rzeczywistością.

* D. Clutterbuck, Coaching zespołowy, Poznań 2009, s. 40.

Coaching grupowy

Zarówno praca z grupą jako całością, jak i indywidualnie z poszczególnymi uczestnikami stawia przed coachem pewne specyficzne wymagania. Po pierwsze, musi on proponować takie metody i narzędzia pracy, które będą pozwalały na jednoczesną pracę wielu klientów stanowiących grupę coachingową. Po drugie, powinien zarządzać interakcjami, które zachodzą w grupie na kilku liniach: grupa – coach, uczestnicy między sobą, poszczególni uczestnicy – coach. Pracując zatem w roli coacha grupowego, czerpiesz zarówno z coachingu indywidualnego, jak i ze szkoleń. Ze świata coachingu coach grupowy wykorzystuje: Postawę coacha Warunkiem tego, aby pracę coacha grupowego nazywać coachingiem, jest zachowanie symetrycznej relacji pomiędzy coachem i uczestnikami grupy coachingowej. W odróżnieniu od trenera szkoleń, coach grupowy nie jest ekspertem, który przekazuje członkom grupy określoną, wcześniej zdefiniowaną wiedzę. Używając metafory, jest to raczej życzliwy, oddany towarzysz podróży. Mimo że to coach proponuje efektywne struktury pracy, to uczestnicy grupy decydują, co będzie przedmiotem ich pracy. W każdym przypadku coach dostosowuje się do oczekiwań grupy coachingowej, a nie grupa do założonego planu coacha. Program coacha nie może być ważniejszy niż potrzeby poszczególnych uczestników. Umiejętności coachingowe Coach grupowy korzysta ze wszystkich kluczowych kompetencji coacha, w szczególności z pętli coachingu: zadaje pytania, słucha i odzwierciedla (więcej w ROZDZIALE 2). Techniki coachingowe Coach grupowy wykorzystuje w procesie coachingu grupowego te same narzędzia co coach pracujący w relacji indywidualnej, takie jak: koło życia, mapa zasobów czy indywidualne karty pracy.

Istota i zastosowanie coachingu grupowego

Ze świata szkoleń coach grupowy wykorzystuje: Pracę z procesem grupowym Zważywszy na fakt, że w coachingu grupowym pracuje się z grupą i jej uczestnicy wchodzą ze sobą w interakcje, coach grupowy musi rozumieć mechanizmy psychologiczne, które są charakterystyczne dla małych grup społecznych. Powinien więc umieć rozpoznać specyficzne potrzeby uczestników, które wynikają z poszczególnych etapów procesu grupowego i potrafić nimi umiejętnie zarządzać. Umiejętności trenerskie W odróżnieniu do coacha pracującego w indywidualnych procesach coachingowych, coach grupowy musi posiadać kompetencje trenerskie, aby efektywnie kierować pracą grupy. W tym obszarze najważniejsze są dwie umiejętności: 1. Facylitowanie, czyli zdolność zarządzania pożądanymi w kontekście realizacji celów coachingowych aktywnościami grupy i poszczególnych uczestników. 2. Moderowanie, czyli zarządzanie procesem dyskusji w grupie (więcej w ROZDZIALE 2). Techniki trenerskie Coach grupowy może korzystać z całego repertuaru technik i narzędzi trenerskich, jeśli tylko mają one wspierać proces zmiany i cele uczestników grupy coachingowej. Przykładowe techniki to: rundy otwierające, podsumowujące i zamykające, techniki kreatywnego rozwiązywania problemów czy gry szkoleniowe.

Szkolenie

Coaching indywidualny

COACHING GRUPOWY

Od coacha grupowego oczekuje się zatem zarówno kompetencji trenerskich, jak i coachingowych. Jedynie dysponując obydwiema, bę-

Coaching grupowy

dzie on w stanie efektywnie wspierać członków grupy. Bez perspektywy i kompetencji coachingowych w ogóle nie będzie mowy o coachingu grupowym. Bez kompetencji trenerskich proces coachingu grupowego nie będzie najprawdopodobniej tak efektywny, jak mógłby i powinien być. Poniżej znajdziesz użyteczne porównanie coachingu grupowego z innymi formami rozwoju ułatwiające zrozumienie specyfiki tej metody pracy:

Coaching grupowy a indywidualny Coach grupowy pracuje z kilkoma osobami naraz. Coach indywidualny pracuje z jedną osobą. Coaching grupowy a zespołowy Każdy uczestnik ma swój cel. Zespół pracuje nad wspólnym celem. Coaching grupowy a szkolenia Coach nie przekazuje wiedzy. Trener przekazuje konkretną wiedzę. Coaching grupowy a trening interpersonalny Coach proponuje określoną strukturę, metody i narzędzia. Celem trenera jest praca na tym, co pojawia się w grupie. Coaching grupowy a warsztat rozwoju osobistego Uczestnicy coachingu grupowego mogą mieć zupełnie różne cele. Uczestników warsztatu łączy ten sam cel. W coachingu grupowym kluczowa jest symetryczna relacja między coachem a uczestnikami. Ważna jest tu postawa coacha. W warsztacie relacja trenera z uczestnikami nie jest symetryczna, jest on ekspertem proponującym właściwe struktury, które służą do rozwijania konkretnej kompetencji.

Istota i zastosowanie coachingu grupowego

AUTOCOACHING Wypisz swoje doświadczenia związane z pracą w relacji indywidualnej, np. jako coach, doradca, mentor, przyjaciel:

Co jest dla Ciebie łatwe we wspieraniu innych w relacji indywidualnej?

Co jest dla Ciebie trudne?

Wypisz swoje doświadczenia związane z pracą z grupami, jako lider zespołów, trener, nauczyciel:

Co jest dla Ciebie łatwe w pracy z grupami i zespołami?

Co jest dla Ciebie trudne?

Jakie umiejętności coacha grupowego chciałbyś zdobyć?

Gdzie możesz doskonalić umiejętność pracy w relacji indywidualnej i w pracy z grupą?

Co możesz zrobić już dziś, żeby zacząć rozwijać się w kierunku coachingu grupowego?

Coaching grupowy

Coaching grupowy a tutoring Coach towarzyszy w procesie zmiany i rozwoju. Tutor prowadzi do celu, jest doświadczonym przewodnikiem. Tutor to wychowawca, tworzy relację nauczyciel-uczeń. Coaching grupowy a mentoring Coach grupowy nie musi być specjalistą w tematach, nad jakimi pracują klienci coachingu. Mentor jest specjalistą w obszarze, w którym doradza klientom, ma od nich większe doświadczenie i chętnie się nim dzieli.

1.2. Zastosowania coachingu grupowego Jeśli miałeś kiedykolwiek do czynienia z coachingiem indywidualnym, to pomyśl sobie, że jego siła może być jeszcze wzmocniona obecnością i doświadczeniem innych. Trudno nie docenić korzyści z coachingu grupowego: jego efekty mogą być takie same lub nawet większe niż w tradycyjnym coachingu, a jego koszty w przeliczeniu na jednego klienta są dużo niższe. Oto dlaczego coaching grupowy wykorzystywany jest w tak różnych kontekstach i zagadnieniach, z tak bardzo różnorodnymi grupami klientów. Najogólniej mówiąc, na coaching grupowy możemy popatrzeć jak na: Samodzielną i niezależną metodę rozwojową Coaching grupowy to proces rozwojowy dedykowany danej grupie osób, który ma na celu pobudzanie do realizacji celów, do zmiany i do działania. Narzędzie wspierające wdrożenie np. nowych umiejętności Coaching grupowy może być elementem większego procesu rozwojowego, np. składającego się również ze szkoleń czy sesji mentoringowych. W takich przypadkach często staje się kontynuacją działań szkoleniowych, przestrzenią, w której zdobyta wcześniej wiedza poddawana

Istota i zastosowanie coachingu grupowego

jest refleksji i ocenie użyteczności oraz gdzie dochodzi do samodzielnego planowania i wdrożenia. Platformę wzajemnego wsparcia i inspiracji Poszczególni uczestnicy biorący udział np. w otwartych grupach mają szansę wzajemnie się inspirować i motywować, mogą wymieniać się doświadczeniami i wspierać w realizacji określonej zmiany. Przedstawiamy kilkanaście obszarów, w których mieliśmy okazję pracować sami, obserwować je lub słyszeć o takim zastosowaniu coachingu grupowego. Oczywiście na tym lista się nie kończy. Im dłużej pracujemy jako coachowie, tym wyraźniej widzimy, że jedynym ograniczeniem stosowania tej metody jest nasza wyobraźnia. Biorąc więc pod uwagę kontekst, grupę docelową i tematykę, wyróżniamy następujące rodzaje coachingu grupowego: Kontekst:  Coaching grupowy dla klientów indywidualnych  Coaching grupowy dla pracowników małych i średnich firm  Coaching grupowy dla pracowników dużych korporacji  Coaching grupowy dla organizacji pozarządowych i stowarzyszeń  Coaching grupowy w edukacji  Coaching grupowy w służbie zdrowia  Coaching grupowy w sporcie Grupy klientów:  Coaching grupowy dla menedżerów i liderów  Coaching grupowy dla przedsiębiorców  Coaching grupowy dla studentów i uczniów  Coaching grupowy dla nauczycieli  Coaching grupowy dla coachów  Coaching grupowy dla trenerów wewnętrznych  Coaching grupowy dla rodziców  Coaching grupowy dla kobiet kończących urlopy macierzyńskie  Coaching grupowy dla ojców nastolatków  Coaching grupowy dla osób 50+  Coaching grupowy dla osób bezrobotnych

Coaching grupowy

    

Coaching grupowy dla osób poszukujących pracy Coaching grupowy dla trenerów sportowych Coaching grupowy dla singli Coaching grupowy dla osób zadłużonych Coaching grupowy twórców i artystów

Tematy pracy coachingowej:  Coaching w obszarze rozwoju kompetencji menedżerskich  Coaching w obszarze budowania firmy  Coaching w obszarze komunikacji  Coaching w obszarze budowania relacji  Coaching w obszarze poszukiwania pracy  Coaching w obszarze realizowania marzeń i pasji życiowych  Coaching w obszarze zarządzania własną efektywnością

Istota i zastosowanie coachingu grupowego

AUTOCOACHING Jakie jeszcze widzisz zastosowania coachingu grupowego?

Popatrz na swoje doświadczenia, zainteresowania, preferencje. W jakich kontekstach mógłbyś wykorzystywać coaching grupowy?

Jakie tematy wydają Ci się najbardziej interesujące?

Z jakimi grupami klientów mógłbyś pracować?

Coaching grupowy

1.3. Inspiracje do dalszego rozwoju W Polsce jest niewiele źródeł wiedzy na temat coachingu grupowego, szczególnie coachingu grupowego realizowanego w naszym kraju. Inspirację i wiedzę czerpaliśmy pośrednio m.in. z następujących źródeł (więcej lektur w LITERATURZE zebranej na końcu książki): Coaching grupowy  Britton J. J., Skuteczny coaching grupowy, Warszawa 2016. Proces grupowy i terapia grupowa  Bernard H. S., MacKenzie K. R. (red.), Podstawy terapii grupowej, Gdańsk 2000.  Kennard D., Roberts J., Winter D. A., Interwencje w psychoterapii grupowo-analitycznej, Warszawa 2013.  Kozak A., Proces grupowy. Poradnik dla trenerów, nauczycieli i wykładowców, Gliwice 2010.  Schneider Corey M., Grupy. Metody grupowej pomocy psychologicznej, Warszawa 2002.  Vinogradov S., Yalom I. D., Psychoterapia grupowa. Krótki przewodnik dla terapeutów, Warszawa 2007.  Yalom I., Leszcz M., Psychoterapia grupowa. Teoria i praktyka, Kraków 2006.  Zych A., Zych R., Szef w relacji z zespołem. Jak proces grupowy wpływa na psychologię teamu, Gliwice 2017. Inne  Berne E., Dzień dobry i co dalej, Poznań 2016.  Berne E., W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa 2010.  James M., Jongeward D., Narodzić się, by wygrać, Poznań 2003. O własnych coachingowych doświadczeniach piszemy na naszych blogach. Zapraszamy właśnie tam po dodatkową dawkę rzetelnej wiedzy:  www.ZmienPerspektywe.pl  www.WolnyLancer.pl  www.RafalSzewczak.com

Istota i zastosowanie coachingu grupowego

ROZDZIAŁ 2

KOMPETENCJE COACHA GRUPOWEGO Co w rozdziale? Kluczowe umiejętności coacha grupowego mają dwa źródła. Jedno wypływa z coachingu indywidualnego, a drugie z doświadczeń zebranych na sali szkoleniowej. Z jednej bowiem strony celem tego rodzaju coachingu jest wspieranie każdego uczestnika w jego indywidualnych dążeniach, z drugiej – skuteczne zarządzanie procesem grupowym. W tym rozdziale dowiesz się, jak połączyć te dwa źródła. Podpowiemy także, jakie kompetencje rozwijać i na jakie potencjalne niebezpieczeństwa zwracać szczególną uwagę.

Coaching grupowy

Wprowadzenie W coachingu grupowym to każdy uczestnik grupy samodzielnie decyduje, co ma być dla niego efektem wspólnej pracy. Coach dba o bezpieczne warunki pracy, proponuje określone struktury i ćwiczenia oraz towarzyszy uczestnikom w drodze do realizacji obranego celu. Chcąc zatem stworzyć każdemu członkowi grupy optymalne warunki do rozwoju w tym procesie, coach nieustannie korzysta z pięciu kluczowych umiejętności (zobrazowanych poniżej).

Charakterystyczne dla coacha indywidualnego

Charakterystyczne dla trenera

1. Słuchanie

4. Moderowanie

2. Zadawanie pytań

5. Facylitowanie

3. Odzwierciedlanie

Słuchanie, zadawanie pytań i odzwierciedlanie tworzą PĘTLĘ COACHINGOWĄ, która charakterystyczna jest dla całego procesu coachingowego i dotyczy głównie interakcji z pojedynczym uczestnikiem. Moderacja i facylitacja niezbędne są natomiast w pracy z grupą jako całością.

Kompetencje coacha grupowego

O tym, że coaching grupowy jest indywidualnym procesem zmiany, który odbywa się przy asyście innych uczestników grupy, świadczą refleksje uczestników naszych sesji grupowych: Przeszedłem swoją drogę, do własnego celu. Inne osoby na sali mi tylko w tym pomagały, towarzyszyły. To było moje i tylko moje przeżycie. Czułem, że tak naprawdę miałem coacha tylko dla siebie, ale z widownią w pakiecie. Dla mnie coaching grupowy to coaching indywidualny „w gromadzie”. Czasem sobie przeszkadzamy, czasem się wzajemnie pobudzamy. Nie jest łatwo, ale razem raźniej i przez to też skuteczniej! Ponieważ w coachingu grupowym pracujemy z wieloma osobami równocześnie, coach zmuszony jest nieustannie do zarządzania interakcjami zachodzącymi między uczestnikami nawzajem oraz między uczestnikami i nim samym. To powoduje, że od coacha oczekuje się sprawnego kierowania toczącym się procesem, o czym mogą świadczyć takie oto wypowiedzi: Prowadzący bardzo pomógł nam poczuć się bezpiecznie. Byłam tu w pełni sobą. Obecność coacha była bardzo pomocna, towarzyszył nam i dbał, aby każdy z nas miał dla siebie odpowiednią przestrzeń do pracy. Były takie momenty trudne dla mnie. Na szczęście prowadzący nie pozwolił innym, aby zadawali mi wtedy kolejne pytania. To było dla mnie ważne, bo mogłem wtedy spokojnie dojść do siebie. Jak zatem skutecznie słuchać, pytać i odzwierciedlać? Co robić jako moderator, a co jako facylitator? Zapraszamy do kontynuowania lektury.

2.1. Słuchanie Wydawać by się mogło, że słuchanie jest umiejętnością powszechną i niewymagającą szczególnej uwagi. Uczestnicy naszych szkoleń często dziwią się, że słuchania trzeba się uczyć i że, jak się okazuje, nie jest to proste zadanie. Odkrywają, że to prawdziwa sztuka, bardzo trudna i bardzo ważna. Od niej bowiem zależy powodzenie procesu. Na niej

Coaching grupowy

zbudowane są kolejne kompetencje. Nie usłyszysz, nie zadasz dobrego pytania. Nie usłyszysz, odzwierciedlenie będzie nietrafione. Słuchanie coacha grupowego wymaga koncentracji i całkowitego zanurzenia się w tu i teraz. Wymaga też otwartości i jednoczesnego powstrzymania się od oceniania i analizowania. Autorzy kultowej już książki Coaching koaktywny wymieniają trzy poziomy słuchania*: Poziom I. Słuchanie wewnętrzne Na tym poziomie świadomość kierujesz na siebie. Słuchasz słów, ale Twoja uwaga skupiona jest na tym, co one znaczą dla Ciebie. Słuchając, przyjmujesz informacje, a następnie ją przetrzymujesz i przetwarzasz, nie przekazując dalej. Zastanawiasz się: Co to oznacza dla mnie? Wyznacznikiem, że słuchasz na poziomie I, jest Twoje duże zapotrzebowanie na dodatkowe informacje: Jak to było? Co zrobiłeś? Opowiedz mi o tym… Jeśli skupiasz swoją uwagę na próbach wyobrażenia sobie, co masz teraz powiedzieć, jakie pytanie zadać oraz jeśli w danej chwili najważniejsze jest dla Ciebie znalezienie rozwiązania dylematu klienta, to znak, że jesteś na I poziomie. Większość osób rozpoczynających przygodę z coachingiem zaczyna słuchanie od tego właśnie poziomu. Koncentrowanie się na tym, co w naszej głowie, na zinterpretowaniu wypowiedzi klienta, poszukiwaniu właściwego pytania jest absolutnie naturalne. Dopiero w toku doskonalenia umiejętności słuchania coachowie uczą się koncentrować na tym, co mówi klient, a nie na tym, co dzieje się w ich głowie. Poziom II. Słuchanie skoncentrowane Na tym poziomie koncentrujesz się na drugiej osobie. Kiedy słuchasz na poziomie II, Twoja świadomość jest całkowicie skoncentrowana na kliencie. Słuchasz jego słów, a także zwracasz uwagę na sposób, w jaki wyraża on siebie. Słuchając, rozpoznajesz emocje i nastrój. Zauważasz, co mówi, jak mówi oraz czego celowo nie mówi lub co stara się przemil-

* L. Whitworth, K. Kimsey-House, H. Kimsey-House, P. Sandahl, Coaching koaktywny, Warszawa 2010, s. 52-69.

Kompetencje coacha grupowego

czeć. Widzisz uśmiech kryjący się w kącikach ust, wyczuwasz tłumione łzy. W tym, co mówi klient, poszukujesz wartości, jakimi się kieruje, celu do jakiego podąża. Słuchając zatem na poziomie II, słyszysz nie tylko warstwę treściową, ale również emocjonalną. Potrafisz dostrzec i zinterpretować różnicę w tonie głosu i rytmie mówienia. Poziom III. Słuchanie globalne Na tym poziomie słuchasz tak, jakbyś był z klientem w unikatowym polu pełnym informacji. Posługujesz się wszystkimi zmysłami: słuchem, wzrokiem, węchem, dotykiem i... sercem. Wszystko jest ważne: ruch, brak ruchu, interakcja i relacja. To jest poziom, na którym zaczynasz korzystać z własnej intuicji, odbierasz informację, której nie da się bezpośrednio zaobserwować i wykorzystujesz ją tak samo, jak wypowiadane przez klienta słowa. Zauważasz temperaturę otoczenia, poziom energii. Widzisz czy jest jasno, czy ciemno, zarówno dosłownie, jak i w przenośni. Dostrzegasz zmiany zachodzące ze spotkania na spotkanie, pojawiające się schematy, wszelkie różnice i podobieństwa. Słuchając na poziomie III, trzeba być bardzo otwartym, wrażliwym, skoncentrowanym, ale nie spiętym. Takie dostrzeganie niuansów, czytanie między słowami to bez wątpienia wielka sztuka, której jednak dzięki regularnemu praktykowaniu można się nauczyć. Słuchanie w coachingu pełni wiele funkcji. Po pierwsze, daje nam możliwość sformułowania użytecznego dla klienta pytania coachingowego. Dobre pytanie powinno być konsekwencją tego, co pojawiło się w wypowiedzi klienta. Po drugie, uważne usłyszenie istotnych wątków w wypowiedzi pozwala je odzwierciedlić, tzn. pokazać je i oddać klientowi w celu poszerzenia jego perspektywy patrzenia na omawianą sprawę. Oprócz tego nasze uważne słuchanie umożliwia budowanie kontaktu i zaufania w relacji coachingowej. Olga Rzycka w swojej książce mówi o słuchaniu Typu A i Typu B*. Słuchanie typu A to dopasowanie na poziomie języka ciała i tonu głosu. Coach, słuchając uważnie, siedzi w podobnej do klienta pozycji, podobnie długo lub krótko utrzymuje z nim kontakt wzrokowy. Jeśli

* O. Rzycka, Menedżer coachem, Kraków 2010, s. 189-197.

Coaching grupowy

AUTOCOACHING Poszukaj okazji do doskonalenia umiejętności słuchania. Na przykład podczas rozmowy z kimś bliskim, partnerem, dzieckiem, ze współpracownikiem albo z Twoim klientem świadomie zadecyduj, że będziesz ćwiczył umiejętność słuchania. POZIOM I – SŁUCHANIE WEWNĘTRZNE Zwróć uwagę na to, co dzieje się w Twojej głowie. Jaki monolog wewnętrzny prowadzisz z samym sobą?

Dopytaj swojego rozmówcę o szczegóły, o dodatkowe fakty. Zwróć uwagę, jaka jest dynamika i energia rozmowy. Co zauważasz?

POZIOM II – SŁUCHANIE SKONCENTROWANE Zwróć uwagę nie tyle na treści, które przekazuje Twój rozmówca, ale na sposób, w jaki je wypowiada. Jakie jest tempo wypowiedzi, głośność, ton?

Jaką postawę ciała przyjmuje Twój rozmówca? Co dzieje się na jego twarzy? Jakie emocje rozpoznajesz w jego głosie?

Zwróć uwagę, co kryje się za wypowiadanymi słowami? Jakie przekonania na temat świata i samego siebie słyszysz w wypowiedzi Twojego rozmówcy? O jakich wartościach mówi?

Kompetencje coacha grupowego

AUTOCOACHING POZIOM III – SŁUCHANIE GLOBALNE Zwróć uwagę na szerszy kontekst wypowiedzi Twojego rozmówcy. Jak to, co i jak mówi, jest podobne lub czym różni się od jego wcześniejszych wypowiedzi? Jak to się ma do wyznawanych przez niego wartości i celów osobistych lub zawodowych?

Jakie schematy dotyczące jego funkcjonowania w życiu lub wchodzenia w relacje są widoczne w trakcie Waszej wspólnej rozmowy?

Jak sposób prowadzenia rozmowy z Tobą jest podobny lub różny od tego, w jaki sposób rozmawia z innymi?

PODSUMOWANIE I WNIOSKI Jakie masz refleksje w związku z tym ćwiczeniem?

Jak oceniasz swoją umiejętność słuchania?

Co zrobisz, żeby pracować nad rozwojem swoich umiejętności słuchania?

Coaching grupowy

dany uczestnik coachingu grupowego mówi szybko, coach w interakcji z nim także zaczyna mówić szybciej, dostosowuje do niego swoje tempo wypowiedzi. Jest to proces naturalny, wynikający z wytwarzającej się w procesie więzi. Słuchanie typu B jest to z kolei przeniesienie uwagi z treści padających słów na emocje, atmosferę oraz cechy osobowości ujawniające się podczas rozmowy. To wyłapywanie przekonań i wartości stojących za tym, co dany uczestnik mówi wprost. Słuchanie, do jakiego zachęcamy i które jest podstawą efektywnego procesu coachingowego, Jenny Rogers pięknie nazwała słuchaniem autentycznym. W tym określeniu zawiera się niemal wszystko, co ważne. Jego dopełnieniem jest jeszcze zdanie: Szczere słuchanie wyraża akceptację*. Reasumując i patrząc z praktycznego punktu widzenia, radzimy zawsze wykonywać trzy podstawowe kroki: Najpierw usłysz, potem zaakceptuj, na końcu zacznij przetwarzać. To właśnie pełna akceptacja tego, co słyszymy, jest istotą postawy coachingowej. Coach przyjmuje to, co komunikuje klient. Zakłada, że to, co mówi, jest absolutną rzeczywistością w subiektywnym świecie rozmówcy. Nie ocenia tego i nie wartościuje. Dopełnieniem tematu niech będzie opis tej kompetencji zaczerpnięty z International Coach Federation – największej organizacji skupiającej profesjonalnych coachów na całym świecie. Kluczowe Kompetencje Coacha ICF C. EFEKTYWNE KOMUNIKOWANIE 5. Aktywne słuchanie – umiejętność całkowitego skupienia się na tym, co mówi, a czego nie mówi klient, w celu zrozumienia znaczenia słów klienta w kontekście jego pragnień oraz w celu wspomagania klienta w autoekspresji.

* J. Rogers, Coaching, Gdańsk 2010, s. 55.

Kompetencje coacha grupowego

a) Kieruje się klientem i celami klienta, nie narzuca klientowi celów, które uważa za słuszne. b) Wsłuchuje się w obawy, cele, wartości i przekonania klienta w zakresie tego, co jest a co nie jest możliwe. c) Rozpoznaje różnice w słowach, tonie głosu i języku ciała. d) Podsumowuje, parafrazuje, powtarza i odzwierciedla wypowiedzi klienta w celu zapewnienia jasności i pełnego zrozumienia. e) Zachęca, akceptuje, pogłębia i wzmacnia wyrażane przez klienta uczucia, spostrzeżenia/wyobrażenia, obawy, przekonania, propozycje itp. f) Rozumie i wyławia istotę tego, co klient komunikuje, oraz pomaga klientowi dotrzeć do sedna, zamiast wdawać się w długie szczegółowe opisy. g) Pozwala klientowi na „otrząśnięcie się” i wyrzucenie z siebie sytuacji bez oceniania i przywiązania się, aby móc przejść do następnych kroków. Źródło: www.icf.org.pl

Coach grupowy musi w ten sposób słuchać nie tylko klienta, który aktualnie jest w sesji i pracuje, ale też innych osób z grupy, które go w tej pracy wspierają, a nawet tych obserwujących sesję (czasem grupy coachingowe są na tyle duże, że nie wszyscy są bezpośrednio zaangażowani w sesję). W takiej sytuacji słuchanie w coachingu grupowym jest trudniejsze niż w coachingu indywidualnym, wymaga większej sprawności w radzeniu sobie z potencjalnie trudnymi sytuacjami.

 Wyzwania/możliwe sytuacje trudne O tym, że słuchanie nie jest łatwe, przekonasz się w momencie, gdy tylko zaczniesz praktykować. Superwizując sesje coachingu, dostrzegamy pewne najczęściej powtarzające się błędy dotyczące słuchania. Poniżej opisujemy 5 z nich. Dzięki świadomości, że mogą wystąpić, chcemy uchronić Cię przed niepotrzebnym stresem, a Twoich klientów przed marnowaniem ich cennego czasu:

Coaching grupowy

1. Skupienie na sobie, na tym jak powinno brzmieć kolejne pytanie. Myślenie typu: Żebym tylko dobrze wypadł, żebym tylko zadał trafne pytanie, sprawia że umyka Ci to, co rzeczywiście mówią uczestnicy procesu, co pojawia się w ich emocjach. Jesteś niejako głuchy na to, co ważne, a niewypowiedziane wprost. Ostrzegamy przed taką postawą, choć jesteśmy świadomi, że skupianie się na sobie jest charakterystyczne dla bardzo wielu początkujących coachów. 2. Zbyt sztywne trzymanie się wybranej struktury, modelu procesu coachingu grupowego. Myślenie typu: Skoro pracowałem z grupą nad celem, to teraz muszę poprzyglądać się rzeczywistości, powoduje, że możesz nie usłyszeć realnych potrzeb. Być może uczestnicy potrzebują jeszcze chwili na pogłębienie wizji i nie są gotowi na kolejny etap procesu. 3. Ciągła wymiana zdań. Myślenie typu: Muszę reagować na wszystko, co się pojawia. Kiedy w grupie panuje cisza, to nie wiadomo, na jakim jesteśmy etapie. Muszę o wszystko dopytać. Taka postawa coacha zabiera jakże cenną dla klientów przestrzeń na pracę własną, na chwilę zatrzymania i autorefleksji. 4. Słuchanie przede wszystkim warstwy werbalnej. Myślenie typu: Co z tego, że klient siedzi w zamkniętej postawie, przecież odczytywanie mowy ciała jest przereklamowane. Niezwracanie uwagi na pozawerbalne aspekty wypowiedzi klienta często spłyca kontakt, utrudnia nawiązanie głębokiej relacji. 5. Zbyt częste parafrazowanie wypowiedzi klienta. Myślenie typu: Musimy myśleć tak samo, mieć pełne porozumienie, bo tylko w ten sposób go wesprę jako coach. Ciągłe zachęcanie do wyjaśniania tego, co nie zostało jasno sparafrazowane, czego do końca nie rozumiesz, powoduje, że klient robi to dla Ciebie, a tym samym nie pracuje nad swoim wyzwaniem, które on sam przecież doskonale zna.

Kompetencje coacha grupowego