UA 5 2018

JAARGANG 8 | NUMMER 5 | OKTOBER 2018

OPENBARE APOTHEEK VOOR ZIEKENHUISFARMACIE: DRAAI DIT MAGAZINE OM

UITSLUITEND VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN ATOPISCH ECZEEM | ANALE KLACHTEN | HOESTEN | ALLERGIE VOOR HUISSTOFMIJT

OP RECEPT

Alles over atopisch eczeem: een jeukende, droge huid 6

Cao Apotheken blijft uit 9 Gezondheidsnieuws 10 Bijwerking belicht – Erectiestoornissen als gevolg van antihypertensiva 13 Allergeen van de maand – Allergie voor huisstofmijt 15

ZELFZORG

Anale klachten 16 Balietips tegen hoesten 22 Zelfzorgnieuws 25

Liekes zelfzorgadvies – Weerstand 27 Extra magnesium 29

BRANCHE

Annekedotes – Even kijken… 21 Collega’s in het zonnetje 26

Wie zijn de winnaars van de Grote Apothekersassistenten Kennistest van 2018? 31 Nieuws van Optima Farma 32 Branchenieuws 35

VERZORGING

Droge huid – weet wat je smeert 36 Verzorgingstips 39

VOOR KATERN ZIEKENHUISFARMACIE >> DRAAI DIT MAGAZINE OM

22

15

29 6 16

UA | 5 | 2018

| 3

ONTVANG UA OOK THUIS IN DE BRIEVENBUS! Elke apotheek in Nederland ontvangt van ons 6x per jaar een gratis exemplaar van UA – hét vakblad voor Uitsluitend Apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers.

Fijn om op het werk alvast even door te bladeren. Toch leest een grote meerderheid van 93%1 het blad het liefst thuis pas écht.

Ontvang jij UA nog niet thuis? Vraag bij je werkgever na of je aangemeld kunt worden of stuur ons een e-mail op info@ua.nl.

Bij een nieuw abonnement voor 2019: HET LAATSTE NUMMER VAN 2018 GRATIS Nieuwe abonnees voor 2019 ontvangen het laatste nummer van UA 2018 als welkomstcadeau GEHEEL GRATIS thuis. Dit zijn de mogelijke abonnementsvormen:

1. EEN COLLECTIEF APOTHEEKABONNEMENT Voor € 49,50 per apotheek ontvangen max. 20 collega’s van jullie vestiging UA thuis. De apotheker vraagt een collectief abonnement aan door de factuurgegevens van de apotheek via een e-mail te sturen aan info@ua.nl. Daarna ontvangt de apotheker een code om medewerkers aan te melden via een beveiligde website. De factuur voor het kalenderjaar 2019 volgt in januari a.s.

2. EEN PRIVÉABONNEMENT Heeft jouw apotheek geen collectief abonnement? Dan kun je een privéabonnement afsluiten voor € 19,50 per persoon per jaar.

Meld je aan via www.ua.nl

“Artikelen over receptgeneesmiddelen zijn zeer belangrijk”

Lezers geven UA gemiddeld een

8

93% leest het liefst het papieren magazine thuis

51%

leest UA gemiddeld 30-60 minuten

UA verschijnt per jaar

6x

1 UA lezersonderzoek 2016, 265 respondenten

EERST DIT…

Tweezijdig

Hé, wat is er aan de hand met je vertrouwde UA? Twee voorkanten?

Ja, dit keer hebben we een aparte ‘ingang’ voor onze lezers die werkzaam zijn in de ziekenhuisfarmacie. Om zo nog meer te benadrukken dat UA zowel voor de apothekersassistenten in de openbare apotheek is als voor de assistenten in de ziekenhuisapotheek.

De artikelen over ziekenhuisfarmacie – die anders altijd tussen de ‘openbare’ artikelen staan – staan nu overzichtelijk bij elkaar. Dus deze kant van UA is op de openbare apotheek gericht – met artikelen over atopisch eczeem, anale problemen en veel zelfzorg. Via de andere kant kom je bij de ziekenhuisfarmacie, met artikelen over de behandeling van psoriasis, het omgaan met antibiotica in het ziekenhuis, procedures voor overgehevelde medicatie en een vooruitblik op het najaarssymposium van de Nederlandse Vereniging voor Farmaciemedewerkers in Ziekenhuizen.

Twee voorkanten dus, en geen achterkant. Maar natuurlijk hoef je niet alleen de artikelen van ‘jouw type’ apotheek te lezen. Het is minstens zo leuk om te weten hoe het er ‘aan de andere kant’ aan toegaat! Volgende keer wordt de inhoud dus weer ‘gemixt’.

O ja, en mocht je een suggestie hebben voor een onderwerp dat je aan bod wilt laten komen? Wil je een collega in het zonnetje zetten of misschien zelf op de cover?

Twijfel dan niet en mail ons op info@ua.nl.

Veel leesplezier!

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

UA | 5 | 2018

| 5

ALLES OVER

Atopisch eczeem: een jeukende, droge huid Dauwworm, atopisch eczeem, atopische dermatitis, constitutioneel eczeem – dat zijn de benamingen voor

“Vaak ontstaan de eerste verschijnselen al als de baby nog maar drie maanden oud is”

• Bij baby’s bevinden de verschijnselen (‘dauwworm’) zich voornamelijk op het hoofdje (op de wangen en het voorhoofd, achter de oren, op de

de vervelende huidaandoening die met name voorkomt bij jonge kinderen.

Door een stoornis in de barrièrefunctie

behaarde hoofdhuid) en op de romp,

5% van de kinderen onder de vier jaar

van de huid houdt de huid onvoldoende

de armen en de benen (vaak de

heeft er last van. Meestal gaat het

vocht vast en droogt hij uit. Deze droge

scheenbenen). In het gezicht blijft

over als het kind ouder wordt, vaak zo

huid is mogelijk de oorzaak van de

het gebied rond de neus en de

tegen de puberteit. Maar o, die jeuk!

overige klachten. Ook komen er meer

mond vrij, het zogenaamde

bacteriën voor op de droge huid. Als

narcosekapje.

Verschijnselen

de huid dan wordt opengekrabd – en

Rode plekken en pukkeltjes, irritatie,

vanwege de heftige jeuk is krabben

naar de huidplooien bij de gewrich-

hevige jeuk en droogheid met schilfers

nauwelijks te onderdrukken – kunnen

ten, zoals in de holtes van de

zijn de belangrijkste kenmerken van

krabletsels ontstaan en kan de huid

ellebogen en de knieën, de polsen,

atopisch eczeem. Bij verergering

makkelijk geïnfecteerd worden. Dan

kunnen vochtblaasjes ontstaan.

zien we oppervlakkige wondjes die

Vooral de jeuk is irritant en het is voor

wondvocht afgeven dat kan indrogen

komen de symptomen vooral voor

ouders zwaar om hun kind dit te zien

tot gele korstjes. Door het vele krab-

aan de binnenkant (‘buigzijde’) van

doormaken. Vaak ontstaan de eerste

ben kan de huid ook verdikt raken

de handen, de voeten, de ellebogen

verschijnselen al als de baby nog maar

(lichenificatie).

• Bij peuters zijn de letsels verplaatst

de enkels en de nek.

• Bij kinderen van vijf jaar en ouder

en de knieën.

• Bij volwassen patiënten – als het

drie maanden oud is en in de meeste gevallen voor het tweede jaar. Bij deze

Waar zit het?

eczeem dan nog aanwezig is – zijn

kleine kinderen spreken we van

Opvallend is dat de eczeemplaatsen

vooral het gezicht (de oogleden,

dauwworm.

veranderen met de leeftijd.

bovenlip), de hals en de nek aan-

UA | 5 | 2018

| 6

getast. Het kan ook zijn dat men

schilfers van (huis)dieren; soms om

ernst en de plaats van het eczeem. De

geen last meer heeft van eczeem,

stuifmeel en incidenteel – bij heel

bijwerkingen van corticosteroïden waar

maar wel van een extreem droge

jonge kinderen – om bepaalde

vaak voor werd gewaarschuwd, zoals

huid; ook handeczeem komt bij

voedingsstoffen zoals koemelk.

atrofie, treden eigenlijk alleen op als

deze patiënten veel voor.

De bron van de allergie kan voor elk

een corticosteroïd jarenlang wordt

kind anders zijn en een kind kan ook

gebruikt. Vandaar dat beter een korte,

Allergie en erfelijkheid

allergisch zijn voor meerdere bronnen.

krachtige kuur gegeven kan worden.

Atopie is een ander woord voor een

Artsen zullen niet altijd de precieze

Het is belangrijk om dermatica niet te

allergische aanleg, dus de naam

bron van de allergie uitzoeken, ook

dun te smeren, anders blijft het effect

zegt het al: atopisch eczeem houdt

omdat het eczeem tegen de puberteit

uit. In het kader staat hoeveel vinger-

verband met allergie. Het komt vaak

vaak verdwijnt. Huisstofwerende

toppen crème per lichaamsdeel er

in familieverband voor: iemand met

maatregelen hebben ook geen

nodig zijn.

atopisch eczeem heeft vaak ook

duidelijk effect. Het vermijden van

familieleden met deze aandoening.

droge lucht of temperatuurswisse-

Dat illustreert de erfelijke component.

lingen is wel zinvol, net als het

De allergie uit zich ook vaak in andere

beperken van spanning (bijvoorbeeld

vormen, zoals allergisch astma of

tegen de verjaardag of in de sinter-

allergische rhinitis (hooikoorts). Het

klaastijd).

“Dagelijks smeren met indifferente huidzalf of -crème is de hoeksteen van de behandeling”

atopisch eczeem in de vroege jeugd

Als het eczeem geïnfecteerd is, kan

Ontsteking remmen en vet houden

een antibioticum nodig zijn. Eventueel

allergische aanleg, die zich later meer manifesteert in de vorm van

De behandeling richt zich op het

antihistaminicum voorgeschreven (niet

luchtwegklachten. Samen vormen deze

onderdrukken van de reactie, het

bij kinderen jonger dan zes maanden).

aandoeningen het atopisch syndroom.

verminderen van de droogheid en

Als de patiënt niet kan slapen van de

kan dan de eerste uiting zijn van de

wordt tegen de jeuk een oraal

het verlichten van de jeuk.

jeuk, dan kan dat een sederend

Allergie waarvoor?

Bij een opvlamming van het eczeem

antihistaminicum zijn, in te nemen

Waarvoor is iemand met atopisch

zal de huisarts of de dermatoloog een

voor het slapengaan. Natte verbanden

eczeem dan allergisch? Dat kan van

ontstekingsremmende zalf of crème

’s nachts werken verkoelend en er zijn

alles zijn, maar vaak gaat het om

voorschrijven. Meestal een cortico-

ook speciale verbandpakken die

huisstofmijt, haren, veren en huid-

steroïd; de klasse is afhankelijk van de

huidbeschadiging tegengaan.

De fingertip unit De concentraties actieve en/of vettende stoffen in dermatica zijn zodanig dat de juiste dosis wordt toegediend bij gebruik van de volgende hoeveelheden ‘fingertip units’ (FTU). Dat geldt voor alle zalven en crèmes: met medicatie, zonder medicatie, zonnebrandcrèmes, verzorgende crèmes enz.

Hoeveel zalf of crème is één fingertip unit?

– de lengte van één vingerkootje van een volwassene – oftewel 2,5 cm zalf of crème – oftewel 0,5 gram

Hoeveel FTU’s per lichaamsdeel?

6 maanden

12 maanden

2 jaar

5 jaar

10 jaar

volwassen

gelaat en hals

1

1,5

1,5

2

2,5

2,5

1 arm + hand

1

1,25

1,5

2

3

4

romp (1 zijde)

1,5

1,75

2

3

4

7

billen

0,5

0,5

1

1

1,5

7 (billen en rug)

1 been + voet

1,5

2

2

3,5

6

8

UA | 5 | 2018

| 7

ALLES OVER Naast het remmen van de ontsteking, is het altijd belangrijk de huid vet te houden om de droogheid te bestrijden.

Dat zorgt ervoor dat de huid minder jeukt en het kan de huid ook langer rustig houden. Misschien komt dat doordat allergenen makkelijker doordringen in een droge huid dan in een vette huid, waar de lipiden als het ware een ondoordringbare cementlaag tussen de cellen vormen. Het advies is daarom het hele lichaam dagelijks in te smeren met een vette zalf of crème om het vocht in de huid vast te houden. Ook als het eczeem rustig is, en ook op plaatsen waar geen eczeem zit. Want ook daar kan vocht verdampen.

Zo nodig kan de patiënt in de tweede

Lichttherapie met uv-B kan de huid

van 18 jaar en ouder die niet voldoen-

lijn worden geholpen. Voor patiënten

ook rustig maken.

de reageren op de gebruikelijke

ouder dan twee jaar die veel last

In ernstige gevallen wordt een

behandelingen.

hebben, kunnen calcineurineremmers

stootkuur prednison voorgeschreven.

(crème met tacrolimus of pimecroli-

Ook ciclosporine kan de allergische

Dagelijks smeren met indifferente

mus) het eczeem onderdrukken.

reactie onderdrukken. Sinds 2017 is er

huidzalf of -crème is essentieel om

Teerzalf wordt ook toegepast bij

ook voor atopisch eczeem een biologic

opvlamming van atopisch eczeem te

atopisch eczeem; dit heeft een

geregistreerd: dupilumab (Dupixent),

voorkomen. Met de winter in aantocht

ontstekingsremmend effect waardoor

dat de interleukines 4 en 13 remt.

is smeren extra belangrijk. <

minder corticosteroïden nodig zijn.

Dit is alleen bestemd voor patiënten

Jouw advies bij atopisch eczeem ● Houd de huid goed vet door het hele lichaam dagelijks in te smeren met een vettende crème of zalf. ● Vindt de patiënt een vette crème niet prettig, zoek dan samen naar een product dat wel bevalt (zonder allergene of irriterende stoffen).

Dat is beter voor de therapietrouw en daarmee voor de huid. ● Bij het eerste gebruik van een zalf (ook indifferente zalf) kan de huid wat gaan jeuken. Waarschuw hiervoor, zodat de patiënt niet stopt met de behandeling. ● Gebruik zoveel mogelijk katoenen kleding. Wollen kleding of textiel met ruwe vezels irriteert de huid en kan jeuk en eczeem verergeren.

Nylon kleding sluit te veel af en verergert daarmee de jeuk. ● Vermijd hoge temperaturen, dit kan jeuk veroorzaken. Je kunt wel in de zon (niet te lang natuurlijk) als er een briesje is voor de afkoeling. ● Opgedroogd zweet kan jeuken. Spoel daarom bij transpiratie zo snel mogelijk het zweet af (kort douchen) om jeuk te voorkomen. ● Gebruik tijdens het douchen of baden zo min mogelijk zeep of schuimende producten. Gebruik liever een olie. ● Na het douchen de huid niet droogwrijven, maar droogdeppen en direct daarna, als de poriën nog openstaan, de huid insmeren met een indifferente zalf of crème. ● Voorkom stress, want dit kan het eczeem verergeren. ● Is krabben niet te onderdrukken? Zorg dan voor korte nagels en eventueel verbandhandschoenen (met name ’s nachts).

UA | 5 | 2018

| 8

BRANCHE

Cao Apotheken blijft uit

De cao Apotheken verkeert nog altijd in een impasse. Daardoor werken apothekersassistenten nog steeds op basis van de cao 2016-2017.

Het ‘eindbod’ dat de vertegenwoordigers van de apothekers (ASKA en VZA) op 28 februari jl. voor de nieuwe cao deden, was voor de werknemersdelegaties – de vakbonden FNV Zorg & Welzijn en CNV Zorg & Welzijn – onacceptabel.

Het loonbod (verhoging met 1,75% per 31 mei 2018) was te mager, de financiële regeling bij arbeids- ongeschiktheid zou slechter worden en ook de werkdruk blijft een heet hangijzer. FNV-bestuurder Henk van Engelen vertelt: “De apotheekmedewerkers zijn echt geschoffeerd - als de apothekers hun medewerkers dit waard vinden, dat is echt tegen het zere been, dat hoor ik ook in het veld.” De bonden eisen 3,5% loonsverhoging over 2018, en vanaf 1 mei 2017 met terugwerkende kracht 1,7%. Dit naast 100% loon in het eerste ziektejaar, minder werkdruk en meer personeel.

Hoe ging het verder?

De vakbonden stelden een petitie op met deze eisen en verzamelden hiervoor 3419 handtekeningen van de apotheekmedewerkers. De petitie werd op 4 juli jl. aan de werkgeversvertegenwoordiging aangeboden.

Van Engelen: “De reactie van de werkgevers heeft heel lang op zich laten wachten, en was eigenlijk een ‘lege doos’. Sindsdien liggen de onderhandelingen stil.”

Moeten de apotheekmedewerkers dan gaan staken? De apotheek sluiten? Patiënten hun medicijnen onthouden? Of zouden de apothekers toch eens inzien wat hun medewerkers werkelijk waard zijn…

Geheel boven: Het aanbieden van de petitie op 4 juli jl.

Oproep: Ga weer onderhandelen!

V.l.n.r.: Kees Piket (lid sectorgroepsbestuur CNV

UA ontving deze noodkreet van een lezer:

(voorzitter cao-overleg), Frits Offerman (VZA),

“Dagelijks hoor je deze termen in het nieuws: stakingen, werkonderbreking, loonsverhogingen, betere arbeidsvoorwaarden, werkdrukverlaging, etc. Maar onze cao-onderhandelingen liggen stil. Wordt het niet tijd voor actie?

De cao die er nu is, is van 2016-2017. Hoog tijd voor een nieuwe cao. Moeten de assistentes eerst de barricades op? De deuren sluiten? Of worden de onderhandelingen toch weer gestart en wordt een (hogere) loonsverhoging

Apotheken), Diederik Bolhuis (VZA), Tammo Delhaze Sjoerd Veenstra (ASKA), Elsa Pampermolen (lid sectorgroepsbestuur CNV Apotheken).

Hierboven: De petitie die op 4 juli jl. aan de werkgeversdelegatie werd aangeboden.

geaccepteerd, gaat de slechte arbeidsongeschiktheidsregeling van de baan en wordt er wat gedaan aan de werkdruk? Ik hoop dat veel assistentes willen reageren en roep de vakbonden FNV en CNV (namens de apothekersassistenten) en de ASKA en VZA (namens de apothekers) op: Kom in actie! Wij zijn een hardwerkende sector die een goede cao verdient!"

UA | 5 | 2018

| 9

Gezondheidsnieuws

Uitgifte van luchtwegantibiotica markeert griepseizoen Antibiotica zijn niet geïndiceerd bij griep - ze werken immers niet tegen virussen. Toch neemt het gebruik ervan in het griepseizoen toe.

De reden is dat griep soms gepaard gaat met complicaties in de vorm van bacteriële infecties. Daarbij vertoont het aantal verstrekkingen van de twee luchtwegantibiotica amoxicilline en doxycycline een patroon dat de griepepidemie markeert, zo blijkt uit een analyse van de afgelopen vier griepseizoenen.

De eerste en de laatste week van de griepepidemie, vastgesteld door het NIVEL, vallen ongeveer samen met de weken waarin de Nederlandse apothekers samen voor het eerst en voor het laatst in dat seizoen 30.000 keer per week amoxicilline verstrekken. Voor doxycycline geldt hetzelfde – maar dan gaat het om 16.000 verstrekkingen per week. Het voorschrift van amoxicilline met clavulaanzuur, azitromycine en ciprofloxacine is veel stabieler door het jaar heen.

(Bron: SFK)

Kunstmatige intelligentie voorkomt verkeerde medicijncombinaties Met behulp van kunstmatige intelligentie (oftewel: ‘slimme computersystemen’) kunnen de bijwerkingen van miljoenen medicijncombinaties worden voorspeld, vonden onderzoekers van Stanford University. Dat kan artsen helpen effectief en veilig medicijnen voor te schrijven.

Miljoenen mensen gebruiken meer dan vijf medicijnen per dag. Het is echter praktisch onmogelijk al deze medicijncombinaties klinisch te testen.

Mirena kan breken

Wetenschappers van Stanford University hebben onderzocht wat kunstmatige

Mirena-spiraaltjes kunnen in zeldzame gevallen breken tijdens het

De onderzoekers keken eerst hoe eiwitten in het lichaam worden beïnvloed

verwijderen. Bijwerkingencentrum Lareb ontving 24 meldingen hiervan

door verschillende geneesmiddelen. Met behulp van meer dan vier miljoen

in de periode 2011-2018.

bekende combinaties van geneesmiddelen en bijwerkingen heeft het team

intelligentie hierbij kan betekenen.

vervolgens met algoritmen een methode ontwikkeld die patronen kan Bij de meeste meldingen waren er bijzondere omstandigheden die de kans

identificeren. Daarna keken ze of de voorspelling van interacties betrouwbaar

op het breken kunnen vergroten, zoals een myoom (vleesboom) of een

was. In veel gevallen kwamen voorspellingen van het systeem – interacties

doorboring van de baarmoederwand door het spiraaltje. Bij twee meldingen

die de onderzoekers zelf nog niet kenden – inderdaad uit. Bijvoorbeeld een

was het spiraaltje langer in de baarmoeder gebleven dan de aanbevolen vijf

spierontsteking bij gebruik van atorvastatine en amlopidine.

jaar. Lareb benadrukt dat het belangrijk is dat de arts voor het verwijderen controleert of de spiraal nog intact is, zoals in de productinformatie staat.

De systemen moeten nog verder ontwikkeld worden en kunnen artsen dan helpen bij het voorschrijven van geneesmiddelcombinaties. Ze kunnen ook

Van Mirena (spiraaltje met het progestageen-hormoon levonorgestrel)

worden ingezet bij de ontwikkeling van geneesmiddelen, zodat ernstige

worden er in Nederland ongeveer 81.000 per jaar geplaatst.

bijwerkingen in een eerder stadium worden ‘ontdekt’.

(Bron: Lareb)

(Bron: Zorgvisie)

UA | 5 | 2018

| 10

Soms ernstige hypomagnesiëmie door PPI’s De laatste jaren ziet men steeds meer in dat protonpompremmers (PPI’s, bijvoorbeeld omeprazol) kunnen zorgen voor een magnesiumtekort. In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde werd in augustus jl. een geval beschreven van ernstige hypomagnesiëmie door langdurig gebruik van omeprazol.

Hypomagnesiëmie (te weinig magnesium in het bloed) geeft soms nauwelijks symptomen, maar het kan ook klachten geven als misselijkheid, spierkrampen en hartritmestoornissen. De gevolgen kunnen ook ernstiger zijn, zo is te lezen in de beschrijving van een patiënt die wegens tetanie en respiratoire insufficiëntie – als gevolg van hypomagnesiëmie bij PPI-gebruik – was opgenomen op de Intensive Care. De auteurs van het artikel bepleiten om het magnesiumgehalte bij PPIgebruikers te meten als zich vreemde verschijnselen voordoen. De behandeling van PPI-geïnduceerde hypomagnesiëmie bestaat uit het staken van de PPI en zo nodig suppletie van magnesium.

(Bron: NTvG)

Hete zomer eiste niet (veel) meer levens Hebben jullie ook zo zitten puffen tijdens de hittegolven? Dit jaar hadden we er twee: van 15 t/m 27 juli en van 29 juli t/m 7 augustus. In die periodes overleden er in Nederland gemiddeld 2714 personen per week; ongeveer 100 meer dan in een ‘normale’ zomerweek. Maar aanzienlijk minder dan in de hittegolven van 2006: toen overleden er bijna 400 mensen per week meer dan in een gemiddelde zomerweek. De extra sterfte betrof voornamelijk personen van 80 jaar en ouder.

Men denkt dat mensen tegenwoordig beter weten wat ze met warm weer moeten doen: veel drinken, rustig aan, binnen blijven. Daardoor zou de sterfte tijdens de laatste hittegolven beperkt zijn gebleven. Een andere verklaring is dat er in het voorjaar van 2018 een lange griepepidemie was en dat kwetsbare mensen al waren overleden als gevolg van de griep.

(Bron: CBS)

UA | 5 | 2018

| 11

1LHXZ

De eerste tandpasta op recept voor H[WUD ƈ XRULGH door dagelijks tandenpoetsen Ŭ .OLQLVFK EHZH]HQ HƆ HFWLHYHU RP PHHUGHUH YRUPHQ YDQ FDUL­V WH YRRUNRPHQ NURRQ HQ RI ZRUWHOFDUL­V GDQ HHQ QRUPDOH ƈ XRULGHWDQGSDVWD1 Ŭ 9RRU SDWL­QWHQ PHW YHUKRRJG ULVLFR RS FDUL­V Ŭ *HEUXLN [ SHU GDJ WRW KHW YROJHQGH EH]RHN RI DGYLHV YDQ GH WDQGDUWV Ţ LQ SODDWV YDQ UHJXOLHUH WDQGSDVWD

Duraphat® 5000 ppm tandpasta: 59* = ,QGH[

8LWVOXLWHQG RS UHFHSW YHUNULMJEDDU 9RRU SDWL­QWHQ Ɓ MDDU

9RRU SDWL­QWHQ Ɓ MDDU 1 7DYVV HW DO $P - 'HQW Ţ 9HUNRUWH SURGXFWLQIRUPDWLH 'XUDSKDW SSP Voor de volledige en meest recente productinformatie verwijzen wij naar de goedgekeurde SPC op www.cbg-meb.nl. 1$$0 9$1 +(7 *(1((60,''(/ Duraphat 5000 ppm tandpasta. .:$/,7$7,(9( (1 .:$17,7$7,(9( 6$0(167(//,1* J WDQGSDVWD EHYDW PJ ƈ XRULGH DOV QDWULXPƈ XRULGH RYHUHHQNRPHQG PHW SSP ƈ XRULGH )$50$&(87,6&+( 9250 Tandpasta.

7+(5$3(87,6&+( ,1',&$7,(6 7HU YRRUNRPLQJ YDQ GHQWDOH FDUL­V WDQGEHGHUI ELM MRQJHUHQ HQ YROZDVVHQHQ PHW QDPH ELM SDWL­QWHQ PHW HHQ ULVLFR RS PHHUGHUH YRUPHQ YDQ FDUL­V FRURQDOH HQ RI ZRUWHOFDUL­V

&2175$ ,1',&$7,(6 'LW JHQHHVPLGGHO PDJ QLHW ZRUGHQ JHEUXLNW LQ JHYDO YDQ RYHUJHYRHOLJKHLG YRRU GH ZHUN]DPH VWRI RI YRRU ««Q YDQ GH LQ GH UXEULHN OLMVW YDQ KXOSVWRƆ HQ YHUPHOGH KXOSVWRƆ HQ %,-=21'(5( :$$56&+8:,1*(1 (1 9225=25*(1 %,- *(%58,. 'XUDSKDW SSP WDQGSDVWD PDJ QLHW ZRUGHQ JHEUXLNW ELM MRQJHUHQ HQ NLQGHUHQ MRQJHU GDQ MDDU 'H]H WDQGSDVWD EHYDW HHQ KRRJ ƈ XRULGHJHKDOWH 'DDU RP PRHW KHW DGYLHV YDQ HHQ WDQGKHHONXQGLJ VSHFLDOLVW ZRUGHQ JHYUDDJG YRRUGDW KHW SURGXFW ZRUGW JHEUXLNW (HQ YHUKRRJG DDQWDO SRWHQWL­OH ƈ XRULGHEURQQHQ NDQ OHLGHQ WRW ƈ XRURVLV 9RRUGDW ƈ XRULGHŢEHYDWWHQGH JHQHHVPLGGHOHQ ]RDOV 'XUDSKDW JHEUXLNW ZRUGHQ PRHW HHQ EHRRUGHOLQJ ZRUGHQ JHGDDQ YDQ GH WRWDOH ƈ XRULGH LQQDPH GDW ZLO ]HJJHQ GULQNZDWHU JHƈ XRULGHHUG ]RXW DQGHUH ƈ XRULGH EHYDWWHQGH JHQHHVPLGGHOHQ ]RDOV WDEOHWWHQ GUXSSHOV NDXZJRP RI WDQGSDVWD )OXRULGH WDEOHWWHQ GUXSSHOV NDXZJRP JHOV RI YHUQLVVHQ HQ JHƈ XRULGHHUG ZDWHU RI ]RXW GLHQHQ WLMGHQV KHW JHEUXLN YDQ GLW PLGGHO WH ZRUGHQ YHUPHGHQ :DQQHHU DOJHPHQH EHUHNHQLQJHQ ZRUGHQ XLWJHYRHUG YDQ GH DDQEHYROHQ LQQDPH YDQ KHW ƈ XRULGH LRQ ZHONH PJ NJ SHU GDJ LV XLW DOOH EURQQHQ HQ PJ SHU GDJ QLHW PDJ RYHUVFKULMGHQ PRHW HU UHNHQLQJ ZRUGHQ JHKRXGHQ PHW HYHQWXHOH LQQDPH YDQ GH WDQGSDVWD HONH WXEH 'XUDSKDW SSP WDQGSDVWD EHYDW PJ ƈ XRULGH LRQHQ 'LW SURGXFW EHYDW QDWULXPEHQ]RDDW 1DWULXPEHQ]RDDW LV OLFKW LUULWHUHQG YRRU GH KXLG RJHQ HQ VOLMPYOLH zen. %,-:(5.,1*(1 0DDJGDUPVWHOVHODDQGRHQLQJHQ )UHTXHQWLH QLHW EHNHQG NDQ PHW GH EHVFKLNEDUH JHJHYHQV QLHW ZRUGHQ EHSDDOG EUDQGHQGH RUDOH VHQVDWLH ,PPXXQV\VWHHPDDQGRHQLQJHQ =HOGHQ Ɓ WRW 2YHUJHYRHOLJKHLGVUHDFWLHV +28'(5 9$1 '( 9(5*811,1* 9225 +(7 ,1 '( +$1'(/ %5(1*(1 &ROJDWH 3DOPROLYH 8. /WG *XLOGIRUG %XVLQHVV 3DUN 0LGGOHWRQ 5RDG *8 -= *XLOGIRUG 6XUUH\ 9HUHQLJG .RQLQNULMN 9225 ,1/,&+7,1*(1 (1 &255(6321'(17,( &ROJDWH 3DOPROLYH 1HGHUODQG % 9 /HHXZHQYHOGVHZHJ ) /9 :HHVS 1HGHUODQG 1800(5 9$1 '( 9(5*811,1* 9225 +(7 ,1 '( +$1'(/ %5(1*(1 59* $)/(9(567$786 85 8LWVOXLWHQG UHFHSW 9(5*2(',1* :RUGW QLHW YHUJRHG '$780 9(5*811,1* '$780 63&

BIJWERKING BELICHT

Erectiestoornissen als gevolg van antihypertensiva In de rubriek Bijwerking Belicht bespreekt Bijwerkingencentrum

bètablokkers testosteron- en andere hormoonspiegels beïnvloeden, wat kan leiden tot een erectiestoornis.

Ook psychische bijwerkingen van bètablokkers, zoals depressieve klachten en sufheid, kunnen hierbij een rol spelen.

Een ander voorbeeld is spironolacton.

Lareb in elk nummer van UA een bijwerking. In dit nummer

Dit kaliumsparende diureticum heeft

aandacht voor erectiestoornissen bij het gebruik van

een negatieve invloed op de erectie-

antihypertensiva.

functie. Het middel bezet de androgeenreceptoren waardoor testosteron zijn werk niet kan doen. Dit kan leiden tot minder zin in seks en daarmee tot

Erectiestoornissen en oorzaken

Een erectie

De meeste mannen hebben weleens

Een erectie ontstaat doordat er meer

problemen met een erectie. Pas

bloed de zwellichamen van de penis

wanneer dit vaker gebeurt en langdurig

instroomt. Hierdoor ontstaat een hoge

Andere effecten op de erectiefunctie

aanhoudt, is er sprake van een erectie-

druk in de penis waardoor de afvoe-

Er zijn ook bloeddrukverlagende

stoornis. Een op de tien mannen heeft

rende vaten worden dichtgedrukt en

middelen die geen ongunstig effect

regelmatig last van erectieproblemen.

er een erectie ontstaat.

hebben op de erectiefunctie. Bijvoor-

Vaak krijgen ze niet alleen moeilijk een

erectiestoornissen.

beeld nebivolol, ook een bètablokker.

Erectiestoornis als gevolg van geneesmiddelgebruik

Dit middel heeft naast de bètablokke-

Een erectiestoornis als gevolg van

op de afgifte van stikstofoxide door de

Een erectieprobleem kan zowel

medicijngebruik komt voor bij verschil-

vaatwandcellen (endotheel). Dit kan

psychische als lichamelijke oorzaken

lende geneesmiddelen. In dit artikel

de vaten in de penis verwijden en de

hebben en vaak spelen er verschillende

belichten we de groep bloeddrukverla-

doorbloeding van de zwellichamen

factoren tegelijk een rol.

gende middelen. Deze geneesmiddelen

verhogen.

• Leeftijd: bij het ouder worden neemt

worden onder meer voorgeschreven bij

erectie, maar zijn er ook problemen met lustgevoelens, ejaculatie en orgasme.

het erectievermogen af.

• Psychische oorzaken: stress, angst, somberheid en depressie, onzeker-

rende werking een stimulerend effect

de behandeling en preventie van hart-

Tot slot de angiotensine II-antagonisten.

en vaatziekten en kunnen een ongun-

Deze middelen hebben ook een effect

stig effect hebben op de erectiefunctie.

op de erectiefunctie. Zij verminderen

heid, verdriet of relatieproblemen.

de vaatvernauwende werking van angiotensine II op de zwellichamen.

pijn, overgewicht, hart- en vaatziek-

Ongunstig effect op de erectiefunctie

ten, diabetes mellitus, een longziekte

Van de bloeddrukverlagende middelen

Gelukkig krijgt niet iedere man te

COPD of een tekort aan het

worden thiazidediuretica zoals chloor-

maken met veranderingen van zijn

mannelijke geslachtshormoon

talidon, hydrochloorthiazide en

erectie bij het gebruik van een anti-

testosteron.

indapamide, het meest in verband

hypertensivum. Wanneer dit wel het

gebracht met een negatieve invloed

geval is, is het raadzaam dit met een

op de erectiefunctie. Het mechanisme

arts of apotheker te bespreken.

• Lichamelijke oorzaken: bijvoorbeeld

• Beschadiging van zenuwen door een operatie of door bestraling.

• Leefstijl: roken, overgewicht, te weinig

hiervan is niet helemaal duidelijk, maar

lichaamsbeweging en overmatig

vermoedelijk speelt de directe werking

Gerda Weits, farmakundige, werkzaam

alcoholgebruik.

van deze middelen op het gladde-

bij Bijwerkingencentrum Lareb

• Bijwerking van medicijnen:

spierweefsel in de bloedvaten een rol.

bijvoorbeeld antihypertensiva,

Ook bètablokkers, met uitzondering

antidepressiva of antipsychotica.

van nebivolol, kunnen zorgen voor erectieproblemen. Ze werken direct vaatvernauwend op perifere bloedvaten, wat zorgt voor een verminderde doorbloeding van de zwellichamen van de penis. Daarnaast kunnen

UA | 5 | 2018

Bronnen: zie pagina 40. | 13

Liliane vond een eenvoudig ige oplossing ng:

Geen gevvoelige spieeren meer ‘Miijjn beenspieren speelden l ijd op, maar sinds vroeger altij ik BioActive Magnesium ben gaan gebruiken, is dat a voorbij bij ij’, zegtt de d 26-jarige 26 j i Liliane Barral, een voormalig wedstriijjdzwemster die alle magnesiumsupplementen op de mark ktt probeerde voordat at ze tenslotte t BioActive Magnesium van Pharma Nord vond, de enige g die daadwerkeliijjk hielp.

Het normaal fu functioneren van spieren en zenuwen helpen je bij ij je alledaagse bezigheden. Liliane weet hier alles van.

Tot voor kort was ze wedstrijijdzwemster To en vaak voelde ze haar beenspieren opspelen terwij ijl ze aan het trainen was.

Sinds ik deze Magnesium neem, profi lkk d fiteer ikk elke dag van h het gebruik b k van het supplement.

Het juiste magnesiumsupplement Liliane is nog steeds gek op zwemmen maar ze gaf de wedstrij ijdsport op om zich te concentreren als vitaminedeskundige. Zo werd ze al snel bekend ku met BioActive Magnesium van Pharma Nord. ‘ Omdat ik vaak in een drogisterijij

werkk, heb ik bij ijna alle magnesium mproducten geprobeerd. V Vaan poedeers tot dran nkj kjes; ze werkten nooit echtt goed en smaakt s kten afschuweliijjk. Boveendien geeff ik de voorkeur aan tab abletten boven dran nkj kjes.

Veell mensen hebben van tijijd tot tiiijjd last Ve van gespannen spieren of spiertreekkin-

gen zonder zich ervan bewust te zijn dat het een van de sym mptomen kan zijn van een magnesiumteekort. n last meer van spanLiliane heeft geen ningen in haar spieren. De verbeteringen begonnen n nadat ze BioActive Magnesium van P Pharma Nord begon te gebruike ken.

BioActive Magnesiu um geefft: • Geestelijke energie en veerkracht E h ld • Een heldere geesstt en concentratieverm mogen • Behoud van sterke botten ns • geestelijke balan BioActive Magnesium bevat 3 verrschillende magensiumvormen die gecombineerd zijn voor een optimale oplosbaarheid en o opneembaarheid

www.pharmanord.nl

NL_Magnesium_Case_UA_210x297_0918

Ontspan n! Het kan n!

ALLERGEEN VAN DE MAAND

Allergie voor huisstofmijt Chronisch verkouden, een verstopte neus, niesbuien, een piepende ademhaling en jeuk in neus en ogen: klachten die veel voorkomen bij mensen met een allergie voor huisstofmijt. Vooral in ruimtes met hoogpolig tapijt en velours gordijnen.

i

Goed om te weten • Wassen op 60 graden doodt de huisstofmijt.

• Ook in de vriezer (bij -20 graden) overleeft de huisstofmijt niet.

Even voorstellen: de huisstofmijt

Huisstofmijt van nu

De huisstofmijt lijkt op een spinnetje

Slecht nieuws voor de 65 miljoen

en leeft in huisstof. Het beestje is zo

mensen (wereldwijd) die huisstofmijt-

klein dat we het met het blote oog

allergie hebben: doordat wij op reis

den), die de afweerreactie van het

niet kunnen zien. Het voedt zich met

gaan, verspreiden de mijten zich ook.

lichaam onderdrukken. Voor

huidschilfers van mensen en dieren.

Ze liften mee in kleding, op de huid of

luchtwegallergie wordt vaak

Iemand met een allergie voor huisstof-

in ons eten. ”Ze profiteren van onze

neusspray voorgeschreven.

mijt is niet allergisch voor het stof, ook

technologische vooruitgang”, zegt

niet voor de huisstofmijt zelf, maar wel

bioloog Pavel Klimov in 2014 in de

Consequent en tijdig gebruik van deze

voor de poep van het beestje. Dáárin

Volkskrant. Hij onderzocht het genetisch

medicatie is van belang voor een goed

zitten namelijk de allergenen die de

materiaal van huisstofmijten uit

effect. Bij een verstopte neus kan

allergische reactie aanwakkeren.

verschillende gebieden en vond veel

xylometazoline verlichting geven, maar

overeenkomsten.

omdat dit niet langer dan een week

Beter schoonmaken?

waarmee de werking van histamine wordt verminderd; • ontstekingsremmers (corticosteroï-

gebruikt mag worden, is het geen

Helaas kan extra veel schoonmaken niet

Wat helpt?

zorgen dat de huisstofmijt buiten de

Mijt-dodende stoffen en speciale

deur blijft. Het diertje zit overal, ook in

luchtreinigende apparaten hebben

Immunotherapie is ook een mogelijk-

brandschone ruimtes. Vooral matrassen,

weinig effect. Veel stofzuigen, luchten

heid. Dat is een behandeling waarbij

kussens, gestoffeerd meubilair,

en vermijden van stofnesten helpen wel

patiënten door middel van injecties

gordijnen en tapijten zijn favoriete

(zie de kadertjes).

met extracten van huisstofmijten

verblijfplaatsen. Maar de huisstofmijt

Als er behandeling met medicijnen

minder gevoelig worden voor huisstof-

houdt ook van een vochtige omgeving,

nodig is, dan gaat het meestal om:

mijtallergenen. Ze moeten wel geduld

vooral van beschimmelde muren.

• orale antihistaminica (tabletten),

hebben: de klachten zijn soms pas

goede keuze bij huisstofmijtallergie.

na een jaar verdwenen en daarna volgt de onderhoudsfase van drie tot vijf jaar.

Jouw advies bij huisstofmijtallergie

Er wordt ook onderzoek gedaan naar de effectiviteit van immunotherapie bij jonge kinderen. Dit heeft echter

● Zorg voor gladde vloeren. ● Zo min mogelijk gestoffeerde meubels (zeker in de slaapkamer). ● Ventileer regelmatig.

bezwaren, want er is een grote kans op bijwerkingen, waaronder astmareacties.

Maar de resultaten zijn veelbelovend, vooral bij kinderen met een mono-

● Gebruik synthetische dekbedden, kussens en knuffeldieren.

allergie (dus alleen voor huisstofmijt).

● Gebruik speciale allergeendichte hoezen voor om het matras, kussens en het dekbed.

Er moet nog meer onderzoek worden

● Was de knuffeldieren regelmatig.

gedaan om hier duidelijkheid over te krijgen. <<

UA | 5 | 2018

| 15

ZELFZORG

Anale klachten Bij anale klachten wordt vooral gedacht aan aambeien, maar rond de anus kunnen meerdere problemen optreden. Denk aan wratjes, marisken en kloofjes. Wie krijgen er vooral last van en wat kun je adviseren?

UA | 5 | 2018

| 16

Ons spijsverteringsstelsel is zo

Verstopping kan natuurlijk ook een

gemaakt dat we niet voortdurend

gevolg zijn van medicatie, denk aan

ontlasting verliezen.

Rectum (endeldarm)

Een dubbele kringspier om het anale

opioïden, antipsychotica en verapamil.

kanaal – net boven de anus – zorgt

Wat kun je eraan doen?

ervoor dat ontlasting wordt op-

Voorkomen is beter dan genezen.

gespaard. Als er voldoende is

Daarom is het belangrijk dat mensen

verzameld, krijgen we aandrang en

met een verhoogde kans op aambeien

kunnen we de kringspier ontspannen

proberen de ontlasting zacht te houden

om ons op een geschikte plaats en

door voldoende te bewegen, te zorgen

tijd te ontlasten. Niet alleen de

Anaal kanaal

kringspier houdt het anale kanaal

vezels en veel water te drinken.

Inwendige aambeien

dicht. In het slijmvlies op de grens van de endeldarm en het anale kanaal

Uitwendige aambeien

zitten ook zwellichaampjes, een soort opblaasbare kussentjes. In die

voor een eetpatroon met voldoende Daarnaast kan verzorging van de anus met zalf of door het gebruik van tabletten helpen het weefsel stevig

Aambeien.

en elastisch te houden.

van bloedvaten. Stroomt er meer

ontlasting zitten. Als aambeien

Als er eenmaal sprake is van

bloed door, dan wordt het kussentje

opengaan, kan er wat (helder) bloed

aambeien, dan kun je wachten of

‘opgeblazen’ en met elkaar houden die

aan de buitenkant op de ontlasting

ze vanzelf verdwijnen, maar er zijn

zwellichaampjes het anale kanaal goed

zitten of na het afvegen aan het

ook verschillende zelfzorgmiddelen

dicht, ook voor vocht en gas. Als de

toiletpapier.

verkrijgbaar om het probleem aan te

kringspieren samentrekken, ontstaan

Als bloed in de vaatkussentjes stolt,

pakken. Er is keuze tussen zalf, crème

er immers plooien in de darmwand;

wordt de aambei donkerrood of paars

en zetpillen. Zetpillen komen in de

de zwellichaampjes vullen deze

van kleur. Zo’n getromboseerde aambei

endeldarm terecht, dus met zalf of

plooien op.

kan erg pijnlijk zijn, zeker als er harde

crème komt het geneesmiddel beter

Als er ontlasting passeert, worden de

ontlasting passeert. Ook kan er rond de

op de juiste plaats. Als er alleen pijn

kussentjes wat naar beneden geperst.

anus een jeukend of branderig gevoel

of jeuk is tijdens de ontlasting, dan

Na het ontlasten zorgen de spiertjes

optreden. En tot slot - als de kussentjes

kun je vaselinecetomacrogolcrème

en elastische vezels in de wand van de

de anus niet meer goed dichthouden,

FNA of zinksulfaatvaselinecrème

endeldarm ervoor dat alles weer op

kan er wat slijm of ontlasting lekken.

adviseren. Tweede keus zijn zinkoxide-

zwellichaampjes zit een netwerkje

zijn plaats komt.

zetpillen. Is de pijn of jeuk voortdurend

Bij wie?

aanwezig, dan kan een middel (bij

Aambeien

Het uitzakken van de zwellichamen

voorkeur zalf of crème) worden

Soms gebeurt het dat die zwel-

gebeurt vooral als het weefsel rond

gekozen met lidocaïne. De jeuk- en

lichaampjes wat naar beneden zakken

de anus zijn elasticiteit verliest – dat

pijnstillende werking van polidocanol

– tot net boven de anus – en niet meer

is het geval bij het ouderworden of

met oleaatnatrium is niet overtuigend

in hun oude positie terugkeren. Dan is

door invloed van het zwangerschaps-

aangetoond.

er sprake van inwendige aambeien.

hormoon tijdens zwangerschap en

Als de zelfzorgmiddelen onvoldoende

Als ze buiten de sluitspier terecht-

na de bevalling. Ook verhoogde druk

helpen, kunnen aambeien in een

komen, is er sprake van uitwendige

– bij zwaarlijvige mensen en zwangere

dermatologische of proctologische

aambeien. Soms kunnen ze dan nog

vrouwen of door veelvuldig hoesten –

kliniek worden verwijderd.

voorzichtig teruggeduwd worden.

kan bevorderen dat de zwellichamen naar buiten worden geperst.

Anuskloofjes

Verschijnselen

Een andere belangrijke oorzaak is

Harde ontlasting kan ook leiden

Iemand met aambeien voelt bultjes

verstopping; met name harde

tot een scheurtje of kloofje in de

rond de anus die er normaliter niet

ontlasting – waarbij iemand hard moet

anuswand, oftewel een anale fissuur.

zitten. De druk van de kussentjes op

persen. Dit kan bijvoorbeeld komen

de anus kan een gevoel van aandrang

door te weinig beweging, slechte

geven. Ook kan er wat slijm bij de

voeding of door te weinig drinken.

UA | 5 | 2018

>> Lees verder op pagina 19

| 17

ZELFZORG Andere oorzaken van zo’n scheurtje

bij en op elkaar zitten (‘acuminata’),

zijn veelvuldig afvegen – bij diarree –

krijgt het geheel een bloemkoolachtig

en anaal seksueel contact. Een anus-

aspect. Deze wratjes worden veroor-

kloofje is heel pijnlijk, vooral als er

zaakt door een vorm van het HPV-virus,

• Aambeien

harde ontlasting langs moet. Dat is

en is seksueel overdraagbaar, al

• Anuskloofjes

meteen een probleem, want daardoor

ontstaan niet bij iedereen wratjes

• Marisken

is de patiënt geneigd om toiletbezoek

(deze mensen kunnen het virus wel

• Wormen

uit te stellen, wat de verstopping extra

doorgeven). Het virus kan ook worden

• Overgevoeligheid voor vochtig toiletpapier

verergert. Er kan ook helderrood bloed

verspreid door gezamenlijk gebruik

• Zweet in de bilnaad

uit het kloofje komen, dat aan de

van washandjes of handdoeken.

buitenkant van de ontlasting of aan

Soms gaan deze wratjes gepaard

het toiletpapier zit.

met een jeukend of branderig gevoel.

Marisken

Ook bij anale fissuren is soepelheid het

De wratjes kunnen vanzelf overgaan,

Iets waar je zelden over hoort, zijn

sleutelwoord, dus zorg voor voldoende

al kan dit wel twee jaar op zich laten

marisken of skin tags. Dat zijn plooitjes

beweging, voldoende vezels en

wachten.

of huidflapjes rondom de anus. Ze zijn

Jeuk aan de anus, wat kan dat zijn?

i

voelbaar met de vinger, maar ze doen

voldoende drinken en bij aandrang direct naar het toilet gaan. Tegen jeuk

Wat kun je doen? In elk geval bij

geen pijn, voelen zacht aan en zijn

en irritatie kan zinkvaselinecrème

wratjes de seksuele partner(s)

onschuldig. Er is geen bloed bij de

worden gebruikt, bij pijn lidocaïne-

informeren en geen handdoeken/

ontlasting. Toch kun je wel last hebben

vaselinecrème. Eventueel kan de arts

washandjes delen. En bij jeuk niet

van marisken, want ze kunnen restjes

diltiazemhydrochloride- of isosorbide-

krabben omdat dit het virus kan

ontlasting vasthouden en dat kan jeuk

dinitraat-vaselinecrème voorschrijven

verspreiden. Voor anale wratjes is geen

en irritatie geven. Hoe marisken

om de sluitspier te ontspannen.

zelfzorgmiddel beschikbaar, maar de

ontstaan, is niet helemaal duidelijk.

arts kan aanstipvloeistof of crème met

Misschien zijn het overblijfselen van

Anale wratjes

podofyllotoxine, imiquimod of groene-

aambeien.

Een andere vorm van ‘bultjes’ bij de

thee-extract voorschrijven of de

Iemand met marisken moet proberen

anus zijn anale of anogenitale wratten

wratjes wegschroeien. Tijdens het

de huid zo schoon mogelijk te houden.

(condylomata acuminata). Dit soort

consult zal de patiënt mogelijk ook op

Uit cosmetisch of hygiënisch oogpunt

wratjes komt ook voor op de penis

andere soa’s gecontroleerd worden.

besluiten patiënten vaak om marisken

of rond de vagina. Als er veel wratjes

chirurgisch te laten verwijderen. <

Jouw advies bij anale problemen ● Voorkom harde ontlasting door voldoende vezels te eten en veel (twee liter water per dag) te drinken. ● Verder zijn anale problemen te beperken door bij aandrang zo snel mogelijk naar de wc te gaan en daar zo kort mogelijk te blijven zitten. ● Deze adviezen zijn vooral belangrijk voor groepen die vaker te maken hebben met anale problemen, zoals ouderen, zwangere vrouwen, vrouwen die net bevallen zijn en mensen met overgewicht. ● Deze mensen kun je ook adviseren de anus te verzorgen met producten die het weefsel elastisch en soepel houden. ● Het is verstandig geen zeep of geparfumeerd toiletpapier te gebruiken, maar een nat washandje; daarna de anale regio goed laten drogen. ● Vertel bij crème of zalf om deze aan te brengen na de stoelgang en lever eventueel een canule of vingercondooms bij.

Verwijs naar de huisarts als er bloed in de ontlasting zit. Misschien is er iets ernstigers aan de hand.

UA | 5 | 2018

| 19

Huidheld Astrid “Je gaat niet dood aan psoriasis,maar soms heb je ook geen leven” Astrid (60 jaar) woont in Gouda en staat vol in het leven. Als medisch illustrator werkt ze in een ziekenhuis in Amsterdam. Toen ze 7 jaar was, kreeg ze een plekje op haar kruin en binnen een paar weken zat ze van kop tot teen onder de plekken. Ze ging naar de huisarts. “De huisarts die verwees ons naar de huidarts en die zei: ‘Ja, kinderen hebben eczeem, punt.’ Toen heb ik jarenlang eczeem gehad.” Dit duurde voort totdat haar eigen dermatoloog ziek was en ze naar een vervanger ging. Die vertelde haar dat zij geen eczeem had, maar psoriasis. ͞ Ăƚ ǀŽŶĚ ŝŬ ĞĞŶ ŽƉůƵĐŚƟ ŶŐ͘͟ ǀĞƌƚĞůƚ njĞ͘ ͞tĂŶƚ ŝŬ ŚĂĚ ϱ ũĂĂƌ ůĂŶŐ ŝĞĚĞƌĞ ĂǀŽŶĚ njĂůĨ gesmeerd en dan kreeg ik van mijn moeder op m’n kop, omdat het niet overging.”

“Als kind een rare huid hebben is heel vervelend” Astrid had geen gemakkelijke jeugd. “Kinderen die zijn echt heel erg straight. Ik mocht ŶĂĂƐƚ ŶŝĞŵĂŶĚ njŝƩ ĞŶ͘ /Ŭ ǁĞƌĚ ŶŝĞƚ ƵŝƚŐĞͲ ŶŽĚŝŐĚ ŽƉ ǀĞƌũĂĂƌĚĂŐƐƉĂƌƟ ũƚũĞƐ ĞŶ ŽƉ ŵŝũŶ ǀĞƌũĂĂƌĚĂŐƐƉĂƌƟ ũƚũĞƐ ŬǁĂŵ ŽŽŬ ŶŝĞŵĂŶĚ͘ Ŷ als je uitdeelde in de klas dan nam niemand een snoepje van je aan.” vertelt ze. Daar ďůĞĞĨ ŚĞƚ ŶŝĞƚ ďŝũ͘ KŽŬ ǁĞƌĚ njĞ ƌĞŐĞůŵĂƟ Ő ƚĞ kijk gezet. Zo werd ze voor de klas gehaald, omdat ze een huid had die er anders uitzag dan anderen, maar ook weggestuurd bij de kapper en uit het zwembad gehaald.

“Ik heb zwemmen geleerd van mijn zus.”

Door deze ervaring koos Astrid ervoor om njĞůĨ ŐĞĞŶ ŬŝŶĚĞƌĞŶ ƚĞ ŬƌŝũŐĞŶ͘ ͞ ŝĞ ƉƐŽƌŝĂƐŝƐ had zo’n invloed op mijn jeugd, ik wilde niet het risico lopen dat ik een kind dat aan zou doen.” Dit is puur een persoonlijke keuze. “Dus het is niet zo dat ik dan vind dat ŝĞŵĂŶĚ ĚŝĞ ƉƐŽƌŝĂƐŝƐ ŚĞĞŌ ͕ ŐĞĞŶ ŬŝŶĚĞƌĞŶ moet krijgen. Dat moet iedereen voor zich weten.”

“Mijn handen werden dik en mijn vingers werden dik en rood” KŽŬ ĂůƐ ũŽŶŐǀŽůǁĂƐƐĞŶĞ ŵĞƚ ƉƐŽƌŝĂƐŝƐ ǁĞƌĚ ŚĞƚ ůĞǀĞŶ ŶŝĞƚ ŵĂŬŬĞůŝũŬĞƌ͘ ,Ğƚ ǁĂƐ ůĂƐƟ Ő om een middel te vinden dat werkte voor de huidaandoening. “Ik heb wel gehad dat ik twee á drie keer per nacht opstond om onder een koude douche te gaan.” Na de middelbare school ging Astrid naar de kunstacademie. Hier studeerde zij tekenen Θ ƐĐŚŝůĚĞƌĞŶ ĞŶ ŝůůƵƐƚƌĂƟ Ğ Θ ŐƌĂĮ ƐĐŚĞ ƚĞĐŚͲ ŶŝĞŬĞŶ͘ Ĩ ĞŶ ƚŽĞ ŵĂĂŬƚĞ njĞ ĞĞŶ ƵŝƚƐƚĂƉũĞ naar beeldhouwen. Dit vond ze erg leuk om te doen, maar na het beeldhouden kreeg ze ǁĞůĞĞŶƐ ůĂƐƚ ǀĂŶ ŚĂĂƌ ŚĂŶĚĞŶ͘ ĂĂƌ ďůĞĞĨ het alleen niet bij. “Toen dacht ik van: oh, ĞĞŶ ďĞĞƚũĞ ƚĞ ĨĂŶĂƟ ĞŬ ŐĞǁĞĞƐƚ ŵĞƚ ŬůĞŝ͘ Maar op een gegeven moment ging dat niet meer over en had ik het ook als ik niet was wezen boetseren.” Het was wederom Ɵ ũĚ ǀŽŽƌ ĞĞŶ ďĞnjŽĞŬũĞ ĂĂŶ ĚĞ ŚƵŝƐĂƌƚƐ͘ ĞŶ bijzonder moment. “Ik ben naar de huisarts gegaan en die legde meteen de link tussen gewrichtsklachten en psoriasis.

Ŷ ĚĂƚ ǁĂƐ ŝŶ ĚŝĞ Ɵ ũĚ ŚĞĞů ďŝũnjŽŶĚĞƌ͕ ǁĂŶƚ ŚĞĞů ǀĂĂŬ ǁĞƌĚ ĂƌƚƌŝƟ Ɛ ƉƐŽƌŝĂƟ ĐĂ ŶŝĞƚ ŚĞƌŬĞŶĚ͕ ŽŵĚĂƚ ŚĞƚ ŶŝĞƚ ĂůƟ ũĚ ĚƵŝĚĞůŝũŬ ŝŶ je bloedbeeld zichtbaar is.” Ze had geluk. ͞DĂĂƌ ĚŝĞ ŚƵŝƐĂƌƚƐ ĚŝĞ ŚĂĚ ĞĞŶ ĨĂŵŝůŝĞůŝĚ ŵĞƚ ĚĞnjĞůĨĚĞ ĂĂŶĚŽĞŶŝŶŐ͘ ƵƐ ĚŝĞ ŚĞƌŬĞŶĚĞ ŚĞƚ ŐĞǁŽŽŶ ĞŶ ĚŝĞ ůĞŐĚĞ ŵĞƚĞĞŶ ĚŝĞ ůŝŶŬ͘ Ŷ daar had ik mazzel mee. Hij stuurde me door naar een reumatoloog en 2 weken later had ŝŬ Žĸ ĐŝĞĞů ĂƌƚƌŝƟ Ɛ ƉƐŽƌŝĂƟ ĐĂ͘͟ De impact van een huidaandoening wordt onderschat Ğ ŚƵŝĚĂĂŶĚŽĞŶŝŶŐ ŝŶ ĐŽŵďŝŶĂƟ Ğ ŵĞƚ ĚĞ gewrichtsklachten zorgde voor een ingrijpende verandering in het leven van Astrid. tĂĂƌ njŝũ ǀŽŽƌŚĞĞŶ ŐƌĂĂŐ ĚĞ ƌĂĐĞĮ ĞƚƐ ƉĂŬƚĞ͕ werd het noodzakelijk om vaker de tram te ƉĂŬŬĞŶ͘ KŽŬ ŬƌĞĞŐ njĞ ĞĞŶ ŝŶǀĂůŝĚĞŶƉĂƌŬĞĞƌͲ ŬĂĂƌƚ ĞŶ ǁĞƌĚ ŚĂĂƌ ƌĞŐĞůŵĂƟ Ő ǀĞƌǁĞƚĞŶ ĚĂƚ ze niet invalide genoeg was om daar te parkeren. Zo vertelde ze: “Ik heb wel gehad dat ik op een invalideplaats parkeerde, de kaart ŶĞĞƌůĞŐĚĞ ĞŶ ƵŝƚƐƚĂƉƚĞ͘ KƉ ĚĂƚ ŵŽŵĞŶƚ kwam een oude man aanrennen op een tempo waarvan ik dacht: nou ik wou dat ik dat kon. Hij had die kaart nog niet gezien en toen was ik nog niet grijs. Hij riep dat ik daar ŶŝĞƚ ŵŽĐŚƚ ƉĂƌŬĞƌĞŶ͘͟ Ŷ njŽ ŐĂĂƚ ŚĞƚ ŽŽŬ als ze naar het invalidetoilet wil. “InvalideƚŽŝůĞƩ ĞŶ njŝũŶ ĂůƟ ũĚ ŽƉ ƐůŽƚ͘ Ŷ ϲ ďĂůŝĞƐ ǀĞƌĚĞƌ moet je een sleutel vragen. Dan wordt er ĂĂŶ ĚĞ ďĂůŝĞ ĞǀĞŶ ŐĞŬĞŬĞŶ ŽĨ ũĞ ǁĞů ŐĞŚĂŶĚŝͲ capt genoeg bent voor de sleutel.”

Bovendien ging ze graag zeilen met haar man, maar viel tot tweemaal toe bijna ŽǀĞƌƌĚ͘ Ğ ǁĞƌĚ ǀŽŽƌ ϱϬй ĂƌďĞŝĚƐŽŶͲ ŐĞƐĐŚŝŬƚ͕ ŽĨ ĂƌďĞŝĚƐŐĞƐĐŚŝŬƚ njŽĂůƐ njĞ ŚĞƚ njĞůĨ ŶŽĞŵƚ͘ Ŷ ĂůƐŽĨ ŚĞƚ ŶŽŐ ŶŝĞƚ ŐĞŶŽĞŐ ŝƐ͕ ŵŽĞƚ ŝĞĚĞƌĞĞŶ njŝũŶ ŵĞŶŝŶŐ ĂĂŶ ŚĂĂƌ ǀĞŶƟ ůĞƌĞŶ͘ “Het gebeurt best vaak dat mensen zeggen: ŝŬ ŚĞď ŽŽŬ ǁĞů ĞĞŶƐ ĞĞŶ ƉƵŬŬĞůƚũĞ ŽĨ ďŝũ ŵŝũ doet het ook wel eens zeer.” Toch schaamt ƐƚƌŝĚ njŝĐŚ ŶŝĞƚ͘ ͞/Ŭ ďĞŶ Ğƌ ĂůƟ ũĚ ŚĞĞů ŽƉĞŶͲ ŚĂƌƟ Ő ŽǀĞƌ ŐĞǁĞĞƐƚ͘ Ŷ ŝŬ ŚĞď ŵĞ ŽŽŬ ŶŽŽŝƚ ŐĞƐƚŽŽƌĚ͘ /Ŭ ŚĞď ĂůƟ ũĚ ŐĞǁŽŽŶ ŬŽƌƚĞ ďƌŽĞŬ en korte mouwen aan gehad, ook al had ik overal plekken.”

“De medicijnen halen je weerstand weg” KƉ Ěŝƚ ŵŽŵĞŶƚ ŚĞĞŌ ƐƚƌŝĚ ŚĂĂƌ ƉƐŽƌŝĂƐŝƐ onder controle, dankzij de medicijnen die ze ŬƌŝũŐƚ ǀŽŽƌ ŚĂĂƌ ŐĞǁƌŝĐŚƚƐŬůĂĐŚƚĞŶ͘ ĞnjĞůĨͲ de middelen worden gebruikt bij extreem ĞƌŶƐƟ ŐĞ ƉƐŽƌŝĂƐŝƐ͘ ͞ Ğ ďŝũǁĞƌŬŝŶŐ ŝƐ ĚĂƚ ŵŝũŶ ŚƵŝĚ ŚĞůĞŵĂĂů ŐĂĂĨ ŝƐ͕ ǁĂŶƚ ŚĞƚ ǁĂƐ ĞĞŶ ĞŶ al psoriasis.” “Maar deze medicijnen halen je weerstand weg. Ik heb blaasontstekingen gehad en bij zware verkoudheid dan mag ik mijn medicijnen niet. Als ik twee weken geen ŝŶũĞĐƟ Ğ ŶĞĞŵ ĚĂŶ ŬŽŵĞŶ ĚĞ ƉůĞŬŬĞŶ ǁĞĞƌ terug.”

“Voor alles wat je in moet leveren, komt wel iets leuks terug” dŽĐŚ ŚĞĞŌ Ěŝƚ ĂůůĞƐ ƐƚƌŝĚ ŶŝĞƚ ŚĞƚ ƉůĞnjŝĞƌ ŝŶ ŚĂĂƌ ůĞǀĞŶ ŽŶƚŶŽŵĞŶ͘ Ž ŝƐ njĞ ĂĐƟ ĞĨ ĂůƐ vrijwilliger bij de psoriasisvereniging. Hier ďĞůĞĞŌ njĞ ŵŽŽŝĞ ĂǀŽŶƚƵƌĞŶ ĞŶ ŽŶƚŵŽĞƚ njĞ mooie mensen die ze anders niet gekend zou hebben. Door haar contacten bij de ǀĞƌĞŶŝŐŝŶŐ ŚĞĞŌ njĞ ĐŽŶŶĞĐƟ ĞƐ ŽǀĞƌ ĚĞ ŚĞůĞ ǁĞƌĞůĚ ĞŶ ŚĞĞŌ njĞ ĚŝǀĞƌƐĞ ƐƚĞĚĞŶ ŐĞnjŝĞŶ͘ Lees verder over Astrid op www.huidhelden.nl ,Ğƚ ,ƵŝĚĨŽŶĚƐ ŝƐ ĞĞŶ ĞƌŬĞŶĚĞ ŐŽĞĚĞ ĚŽĞůĞŶ ŽƌŐĂŶŝƐĂƟ Ğ ĞŶ ƌŝĐŚƚ njŝĐŚ ŽƉ͗ Het voorkomen van huidaandoeningen Betere zorg voor mensen met een huidaandoening ĐĐĞƉƚĂƟ Ğ ǀĂŶ ĚĞ ŚƵŝĚ ĚŝĞ ͚ĂŶĚĞƌƐ͛ ŝƐ DĞƚ ĚĞ ,ƵŝĚŚĞůĚĞŶ ĐĂŵƉĂŐŶĞ ŐĞĞŌ ŚĞƚ ,ƵŝĚĨŽŶĚƐ ŵĞŶƐĞŶ ŵĞƚ ĞĞŶ ŚƵŝĚĂĂŶĚŽĞŶŝŶŐ ĞĞŶ ƉůĂƞ Žƌŵ Žŵ njŽ ŚƵŶ ƉĞƌƐŽŽŶůŝũŬĞ ǀĞƌŚĂĂů ƚĞ kunnen vertellen en hen een gezicht te geven. sŝŶĚ ũĞ ŚĞƚ ŽŽŬ njŽ ďĞůĂŶŐƌŝũŬ ĚĂƚ ŚĞƚ ,ƵŝĚĨŽŶĚƐ zich met Huidhelden zoals Astrid inzet om ĂĐĐĞƉƚĂƟ Ğ ǀĂŶ ĚĞ ŚƵŝĚ ĚŝĞ ͚ĂŶĚĞƌƐ͛ ŝƐ ƚĞ ǀĞƌŐƌŽͲ ƚĞŶ͍ DĂĂŬ ĚĂŶ ŚĞƚ ǀĞƌƐĐŚŝů ĞŶ ĚŽĞ ĞĞŶ ĚŽŶĂƟ Ğ via www.huidfonds.nl/doneren

ANNEKEDOTES

Even kijken…

Jawel hoor...

Grappig idee dat er ergens een meneer

Zo verscheen er een man aan de balie

mijn traanbuisje zit te bekijken…

die om eilandpleisters vroeg. Ik vroeg welke maat hij wilde hebben. Omdat

Maat

hij graag wilde zien wat we allemaal

Een jonge man vroeg om Sudocrème

in het assortiment hebben, legde ik de

voor de billetjes van zijn pasgeboren

doosjes op de balie en meneer maakte

zoontje. Ik pakte een pot en zette hem

zijn keuze. Voor ik het wist, begon de

op de balie. Met een vies gezicht keek

man zijn broekriem los te maken. Ik

hij ernaar. “Gadver,” zei hij, “ik ben niet

dacht nog bij mezelf: dit gaat hij toch

zo goed in het verschonen… Straks zit

niet echt doen… Maar jawel hoor:

ik met mijn vieze poepvinger in die

meneer liet zijn broek zakken.

pot met crème.” Ik pakte een zakje

Natuurlijk stond ik net als alle andere

vingercondooms uit de lade en schoof

mensen in de overvolle wachtruimte

het naar hem toe. Meneer pakte het

vol verbazing en enige gêne te kijken

zakje vingercondooms en bekeek het

wat er nou toch gebeurde, gewoon

grondig. Met een rood gezicht zei hij:

op een doordeweekse dag bij mij aan

“Oh, mijn vrouw is na de bevalling

de balie. Met de broek op z’n knieën

alweer aan de pil gegaan hoor, en

pakte meneer het doosje van zijn

daarbij lijkt dit mij niet helemaal

keuze, rukte de verpakking open en

de goede maat.”

plakte een pleister op zijn knie, waarna

Lieve collega’s,

hij de broek weer optrok. “Zo” zei hij,

Tot de volgende keer weer.

“dat zit een stuk beter. Mijn broek

Veel van onze klanten zijn

schuurde steeds zo vervelend langs die schaafwond.”

nogal visueel ingesteld.

Een mondelinge uitleg is soms niet voldoende – men wil zien

Traanbuisje zoon aan mijn balie. Hij had een recept bij zich voor een eerste uitgifte van

vinden mensen het vaak fijn als

oogdruppels. Ik pakte het middel en

je laat zien hoe iets moet worden

vroeg of hij uitleg nodig had voor het gebruik. Ja, dat wilde hij graag.

Tijdens mijn uitleg vertelde ik ook dat

wat er aan de hand is… Een paar

hij na het druppelen van de ogen het

sprekende voorbeelden bij ons

traanbuisje even dicht moest drukken.

uit de politheek.

Anneke

Een oudere man stond samen met zijn

wat er wordt verkocht. Ook

gebruikt. Of ze laten zelf zien

Liefs,

Meneer keek mij vragend aan en leek niet helemaal te begrijpen waar ik het over had. Hij vroeg: “Maar mevrouw, waar zit mijn traanbuisje dan?”

Ik besloot meneer mijn eigen traanbuisje aan te wijzen, zodat hij zou begrijpen waar ik het over had.

Meneer keek aandachtig naar de plek die ik aanwees en vroeg vervolgens tot mijn verbazing of hij met zijn smartphone een foto van mijn

Als jullie iets leuks meemaken, dan

traanbuisje mocht maken, zodat hij

wil ik dat graag voor jullie verwerken

dit thuis nog eens kon bekijken.

in mijn column. Je kunt me mailen op annekeangenent@hotmail.com

UA | 5 | 2018

| 21

BalieTips tegen hoesten De r is weer in de maand, en de tijd van het hoesten en proesten breekt weer aan. Wat kun je adviseren?

Hoest: een schoonmaakactie Hoesten is een natuurlijke reactie van het lichaam om slijm, irriterende stoffen en ziektekiemen de luchtpijp of de longen uit te werken. Dat gebeurt nadat vreemde stoffen of deeltjes zijn vastgelopen in het slijmvlies aan de binnenkant van de luchtpijp.

Hierdoor wordt dat slijmvlies geprikkeld en dat lokt de hoestreďŹ&#x201A;ex uit. Zo kan het lichaam ingeademde stofdeeltjes, ziektekiemen, rook of andere vervuilde lucht kwijtraken. Zonder hoest is het niet mogelijk de luchtwegen schoon te houden en kan makkelijk een longontsteking ontstaan.

UA | 5 | 2018

| 22

Vele oorzaken

Tips – niet-medicamenteus

We denken bij hoest al gauw aan verkoudheid of griep, maar hoest kan

• Probeer het schrapen van de keel of kuchen te onderdrukken.

meerdere oorzaken hebben:

• Door veel te drinken, bij voorkeur warme dranken, raakt de keel minder

• diverse aandoeningen van de luchtwegen: verkoudheid, griep, kinkhoest, bronchitis, astma, COPD, longontsteking, tuberculose, longkanker;

geïrriteerd.

• Honing verzacht de keel en kan daarmee de hoest verlichten

• roken (actief of passief in een rokerige ruimte of bij brand);

(wetenschappelijk bewezen). Pas wel op met kinderen tot 1 jaar oud –

• allergie, meestal voor huisstofmijt of dieren;

honing kan botulismebacteriën bevatten die voor hen schadelijk kunnen

• droge lucht;

zijn.

• verslikken (eenmalig); • bijwerking van ACE-remmers; • hoest: na veel hoesten is het slijmvlies zo geïrriteerd dat de hoestreflex blijft optreden.

• Of gebruik verzachtende hoestsiroop met honing, althea, tijm of saccharose.

• Sabbelen op een dropje of keelpastille verzacht ook de keel en kan daarmee de hoest onderdrukken.

• Wijs diabetici op de hoeveelheid suiker in bovenstaande producten.

• Goed ventileren zorgt voor schonere lucht.

Twee soorten hoest • Niet-productieve hoest, oftewel droge hoest, kriebelhoest of prikkelhoest: hierbij wordt er nauwelijks slijm opgehoest. In het geval

• Hoest bij droge lucht: zorg voor luchtbevochtiging.

• Rokershoest? Stoppen met roken is de beste remedie. Net na het stoppen kan de hoest eerst erger worden.

van een virusinfectie gaat het meestal binnen één of twee weken over, tenzij er prikkeling aanwezig blijft.

• Productieve hoest: er wordt slijm opgehoest. Als iemand koorts heeft en slijm ophoest, is er vrijwel altijd sprake van een luchtweginfectie.

• ‘Vastzittende hoest’ is geen type hoest; het is ook niet duidelijk wat

Medicatie Helaas is de effectiviteit van hoestmiddelen en slijmoplossende middelen niet goed onderzocht. Het is dus niet aangetoond dat ze helpen. Toch

ermee bedoeld wordt. Vraag daarom altijd verder als iemand advies

hebben veel mensen graag ‘een middeltje’ om de hoestprikkel te dempen.

vraagt bij ‘vastzittende hoest’. Zit er ‘iets vast’ dat blijft prikkelen? Dan

Benadruk dat dit alleen geschikt is voor droge hoest/ kriebelhoest die niet

gaat het om prikkelhoest. Blijft er slijm vastzitten? Dan gaat het om

overgaat met verzachtende middelen.

productieve hoest.

• Een middel met noscapine (stroop of dragees) is eerste keus bij patiënten met hoest vanaf 3 jaar. Dit kan de hoestprikkel ongeveer 4 uur onderdrukken.

Wanneer tegengaan?

Moet je hoest wel tegengaan? Als er echt vuil wordt opgehoest, is het hoesten functioneel. Maar wat als iemand zo veel hoest dat de nachtrust in het gedrang komt, of dat de borst- en buikspieren overbelast raken? Als hoest autonoom optreedt zonder dat er iets afgevoerd wordt, is het beter om de hoest te onderdrukken.

Verwijs naar de huisarts als hoest na drie weken niet over is.

UA | 5 | 2018

• Ook dextromethorfan dempt de hoestprikkel; de gewone vorm 3-6 uur, de retard-capsles ongeveer 8 uur. Dextromethorfan is alleen geschikt voor patiënten vanaf 2 jaar en is geregistreerd als UA-geneesmiddel.

Neem dus met de patiënt de UA-vragenlijst door en verkoop niet meer dan één verpakking, in verband met mogelijk misbruik.

• Bij productieve hoest: hoestprikkel niet dempen!

• Middelen met pentoxyverine en codeïne worden tegenwoordig niet meer aangeraden, evenmin als mucolytica.

| 23

ZELFZORG

Producttips ALHYDRAN Verlicht klachten bij eczeem

Casus ALHYDRAN bij atopisch eczeem Een vrouw, 22 jaar, heeft sinds de

Curanol Voor de verzorging van de huid rond de anus

kindertijd atopisch eczeem en wil geen corticosteroïden gebruiken. Haar eczeem wordt regelmatig weer actief, met name in de elleboogholtes.

Met ALHYDRAN neemt het eczeem af door de uitstekende verzorgende en hydraterende eigenschappen.

Evolutie van de huid in 2 weken Eczeem: steeds meer mensen lijden

Voor een goede bloedsomloop is het

aan deze jeukende aandoening.

van belang om vaatwanden soepel en

De afgelopen jaren kwamen er

elastisch te houden. Met name tijdens

350.000 patiënten bij. De belangrijkste

de zwangerschap en de bevalling

symptomen zijn jeuk, schilfertjes en

kunnen aderen rond de anus extra

een droge, rode huid.

Nederlanders met eczeem of psoriasis

2001 950.000 patiënten

2017 1,3 miljoen patiënten

6% van de bevolking

7,8% van de bevolking

© ZGT

Elleboogholte voor de behandeling.

aandacht gebruiken omdat ze dan met meer druk te maken hebben dan gebruikelijk.

Daarom is het belangrijk om tijdens de zwangerschap en direct na de bevalling de huid rond de anus extra te verzorgen.

ALHYDRAN is een medische crème, die

Curanol zorgt voor een natuurlijke

de ongemakken van eczeem vermindert

ondersteuning.

en jeuk, roodheid en een branderig

© ZGT

gevoel verlicht. ALHYDRAN helpt: • de duur van de rustige fase te verlengen; • de intensiteit van actief eczeem te verminderen; • de duur van de actieve eczeemfases te verkorten.

Weetje: In de meeste crèmes is water het eerste ingrediënt. Water droogt de huid uit. Het eerste ingrediënt van

Elleboogholtes na twee weken behandeling met ALHYDRAN monotherapie tweemaal daags.

Curanol totaal-aanpak, verzorgt én ondersteunt. Curanol zalf verzorgt de huid rond de anus van buitenaf.

Ervaring van de patiënt

Curanol tabletten ondersteunen van

– ALHYDRAN is gemakkelijk aan te

binnenuit het behoud van soepele en

brengen en wordt snel opgenomen

elastische aderen omdat ze vitamine C

door de huid

bevatten.

– ALHYDRAN geeft geen huidirritatie of andere bijwerkingen – Meer vertrouwen in ALHYDRAN omdat

Sterke en elastische bloedvaten behouden zo beter hun vorm en

ALHYDRAN is verse Aloë Vera-gel (45%).

er geen bijwerkingen zoals huidatrofie

werking, ook tijdens de zwangerschap

Dit is een uniek hoog percentage.

waren

en na de bevalling.

ALHYDRAN heeft hierdoor sterke vochtbindende eigenschappen.

Casus: Dr. D. Njoo, dermatoloog, Ziekenhuisgroep Twente, Hengelo (Ov.), Nederland

Ga naar Apoweb.nl en doe de training over ALHYDRAN

www.alhydran.nl

Advertenties

www.curanol.nl

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws

Deense onderzoekers: ‘Diclofenac alleen op recept’ Dediclofenac-tabletten moeten uit de vrije verkoop, vinden Deense onderzoekers. Zij vonden dat diclofenac veel meer bijwerkingen heeft dan andere pijnstillers. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) deelt de zorgen over de soms ernstige bijwerkingen bij het gebruik van NSAID’s en gaat dit onderzoek zorgvuldig beoordelen om na te gaan of bijsluiters aangepast dienen te worden en of er aanleiding is om de vrije verkoop van bepaalde NSAID’s te heroverwegen.

Diclofenac veroorzaakt met name meer hartproblemen en slokdarmbloedingen dan paracetamol, ibuprofen en naproxen. Dat blijkt uit een groot onderzoek uitgevoerd aan de hand van patiëntenregistraties in Denemarken. De onderzoekers vinden dat diclofenac daarom niet zonder doktersrecept verkrijgbaar zou moeten zijn. Ook vinden ze dat op het doosje een duidelijke waarschuwing voor de mogelijke gevaren moet staan.

Nieuwe richtlijnen voor vitamines en mineralen De Gezondheidsraad heeft de richtlijnen voor vitamines en mineralen, de zogenaamde voedingsnormen, aangepast. De aanbevelingen voor zes vitamines (vitamine A, vitamine B1 (thiamine), vitamine B2 (riboflavine), vitamine B3 (niacine), vitamine E) en voor zes mineralen (calcium, ijzer, jodium, kalium, magnesium en selenium) zijn gewijzigd.

De nieuwe voedingsnormen gelden alleen voor volwassenen. Adviezen voor zwangere en lacterende vrouwen, baby’s en kinderen volgen later dit jaar.

In Nederland is diclofenac in de lage dosering van 12,5 mg in verpakkingen van maximaal 24 tabletten een UAD-middel en in de dosering van 25 mg een UA-middel. Voor hogere doseringen moet een recept worden gehaald. Dat deden in 2015 1,2 miljoen Nederlanders.

De belangrijkste wijzigingen zijn de volgende.

• De aanbevolen inname van vitamine A en K is verlaagd.

• De aanbevolen inname van vitamine B1 en E is verhoogd.

• De eenheid voor vitamine B1 en B3 is gewijzigd in mg/MJ (was mg/dag).

• De aanbevolen inname voor calcium is voor sommige groepen verlaagd.

• De aanbevolen inname van ijzer is verhoogd, net als de aanbeveling voor magnesium en kalium voor vrouwen.

• Choline wordt nu ook gezien als vitamine.

(Bron: NRC)

(Bron: Gezondheidsraad)

TNO-gids over probiotica bij antibioticagebruik Onderzoeksinstituut TNO heeft een ‘nationale gids’ gepubliceerd over klinisch bewezen effectieve probiotica bij antibioticagebruik. De gids is gebaseerd op een overzicht van alle relevante klinische studies naar de effecten van probiotica. Hoewel hij is bedoeld voor patiënten, consumenten en zorgprofessionals, zal de gids voor de eerste twee groepen lastig te lezen zijn.

Met name breedspectrumantibiotica zouden de darmflora verstoren en daarmee tot diarree leiden. De samenstellers stellen dat probiotica de darmflora beschermen tegen de verstorende werking van een antibioticakuur en het herstel bevorderen. Daardoor zouden er minder terugkerende infecties voorkomen en zou het antibioticagebruik afnemen.

De gids noemt acht in Nederland verkrijgbare probioticaproducten, met daarbij het aantal onderzoeken dat de positieve effecten van de bacteriestammen in die producten ondersteunt.

De gids verscheen in het Engels in het wetenschappelijk tijdschrift BMC Gastroenterology. Bij het opstellen werkte TNO samen met ARTIS-Micropia.

(Bronnen: Pharmaceutisch Weekblad, BMC Gastroenterology)

UA | 5 | 2018

| 25

COLLEGA’S IN HET ZONNETJE Dit keer zijn er weer een aantal jubilea aanleiding om collega’s in het zonnetje te zetten.

Ook namens UA: Gefeliciteerd!

Daniëlle Exalto: 25-jarig jubileum

Monique Hoveling: 40-jarig jubileum

Op 1 oktober jl. was Monique 40 jaar werkzaam bij Apotheek Delden.

Op 1 september jl. was Daniëlle Exalto 25 jaar werkzaam bij apotheek Toolenburg in Hoofddorp.

Haar collega’s schrijven: “Daniëlle is begonnen als logistiek medewerkster en bezorgster. Op de brommer bracht zij de medicijnen rond; met grote tassen Tena’s aan het stuur. Gelukkig haalde ze snel haar rijbewijs en kon zij met de bezorgauto de medicijnen rondbrengen.

Nu is Daniëlle alweer jaren werkzaam als apothekersassistente. Ze is

Haar collega’s schrijven: “Een echte mijlpaal en wij vinden dat ze het wel verdiend heeft om in het zonnetje te worden gezet! Monique is erg betrokken, sociaal en staat voor iedereen klaar. Ze ziet overal de humor van in en is soms een flapuit. Na zoveel jaren in de apotheek kan ze altijd erg leuk haar verhalen van vroeger vertellen.

Tevens bestaat Apotheek Delden dit jaar 50 jaar! Via deze weg een felicitatie namens het hele team en op naar nog vele mooie jaren samen! ”

voor ons een zeer gewaardeerde collega met gevoel voor humor, die houdt van regels en duidelijkheid.”

Heb jij ook een collega die je in het zonnetje wilt zetten? Voor een jubileum, een extra diploma, een bijzondere prestatie?

Stuur je tekst – en als het kan een leuke foto – naar info@ua.nl, o.v.v. Collega in ’t zonnetje.

UA | 5 | 2018

| 26

LIEKES ZELFZORGADVIES

Weerstand

week voldoende. De xylometazoline zorgt er niet alleen voor dat je vrijer kunt ademen, maar zorgt ook voor minder druk op de buis van Eustachius.

In de winterperiode zijn veel mensen wel eens verkouden.

In koude lucht kunnen virussen namelijk makkelijker overleven.

Bovendien is onze weerstand tegen die virussen in de winter vaak lager. Door de kou trekken bloedvaatjes samen, waardoor er minder bloed naar de slijmvliezen toestroomt. De slijmvliezen zijn belangrijk bij het opvangen van virussen en bacteriën om ons te behoeden voor een infectie.

Met minder bloedtoevoer door de koud kunnen de slijmvliezen die taak minder goed vervullen.

Adviseer je klanten om hun weerstand op peil te houden.

Dit kan helpen bij lichte oorpijn die door verkoudheid kan optreden.

Neussprays die behalve xylometazoline ook ipratropium bevatten, werken vooral goed bij een loopneus. Bedenk wel dat neussprays met ipratropium meer bijwerkingen kunnen geven,

acht uur per nacht – zijn belangrijk.

zoals een bloedneus.

Tijdens de slaap herstelt het lichaam

Soms kan stomen – al of niet met

zich. Maar ook buiten de slaap ontspan-

menthol of eucalyptus – verlichting

nen bevordert de weerstand: een

geven (N.B.: menthol niet bij kinderen

massage bijvoorbeeld, of een bezoekje

toepassen). Ook het hoofdeind van

aan de sauna. Denk ook aan het

het matras wat hoger maken – door er

vermijden van stress.

bijvoorbeeld een kussen onder te

Beweeg ook minimaal dertig minuten

leggen – kan verlichting geven.

per dag. Dus neem de trap in plaats van de lift, en pak wat vaker de fiets.

Weerstand verhogen Wist je dat kinderen tot zes jaar regel-

Gezonde mond

matig − vijf tot acht keer per jaar −

Wat niet iedereen weet, is dat ook een

verkouden zijn? Hiermee wordt hun

goede mondhygiëne goed is voor de

afweersysteem ontwikkeld. Ze bouwen

weerstand. Het voorkomt infecties in

weerstand op. Het is dus helemaal niet

de mond. Een infectie in de mond geeft

Een verkoudheidsvirus wordt het

verkeerd om af en toe verkouden te

minder weerstand tegen virussen,

makkelijkst via de handen doorgegeven.

zijn.

omdat het lichaam bezig is om de

Daarom is het verstandig om regelmatig

Voor een goede weerstand is ook een

infectie te bestrijden.

de handen te wassen, zeker als ‘het’

gezonde leefstijl belangrijk. De gebrui-

weer heerst. Mocht je toch een ver-

kelijke adviezen zijn:

Gezonde darmflora

koudheid hebben, nies en hoest dan in

• Eet voldoende groente en fruit, zodat

Het belang van een gezonde darmflora

de kom van je elleboog en was ook dan

je genoeg vitaminen en mineralen

wordt ook wel eens over het hoofd

je handen regelmatig. Snuit niet te hard,

binnenkrijgt.

gezien. Als de darmflora gezond is,

want daarmee wordt de kans op een bijholteontsteking groter.

Neusverkoudheid

• Drink voldoende water, zodat je

kan de darm voedingsstoffen beter

lichaam afvalstoffen goed kan

opnemen, waaronder de nodige

afvoeren.

vitaminen en mineralen. Bij twijfel over

• Gebruik eventueel nog vitamines als

een gezonde darmflora, bijvoorbeeld

Tijdens neusverkoudheid kan een neus-

supplement. Voor de weerstand zijn

na een antibioticakuur, zijn probiotica

spray met zoutoplossing snel verlichting

vooral vitamine C en vitamine D van

te overwegen.

geven. Door eerst de neus te snuiten

belang. Ook een complete multivita-

– of bij baby’s een afzuigpompje te

mine kan ondersteunend werken voor

Goed advies

gebruiken – komt de spray beter terecht

de weerstand. Er zijn zelfs vitamine-

Uiteraard kun je door de WHAM-vragen

bij de slijmvliezen.

complexen speciaal om de weerstand

te gebruiken je klanten van goed advies

Mocht een zoutoplossing niet voldoende

te verhogen. Deze bevatten naast

voorzien. Wees je ervan bewust dat

werken of mocht je klant aangeven

vitaminen vaak ook Echinacea en

patiënten die bepaalde medicijnen

wat sterkers te willen, dan kun je een

zink.

gebruiken die de afweer onderdrukken, zoals oncolytica, hiv-remmers en

neusspray met xylometazoline adviseren. Deze neusspray mag je niet te lang

Rust en beweging

immunosuppressiva, altijd door-

achter elkaar gebruiken. Meestal is een

Ook voldoende rust en slaap – zes tot

verwezen moeten worden. <

UA | 5 | 2018

| 27

(natriumhyaluronaat en carbomeer)

Droge ogen rondom beschermd

Vergo oede kunsttraan kunsttraan met hyaluronzuu ur • Hyaluronzzuur én carbomeerr in één oogdruppel • Ongeconsserveerd - geschikt voor langdurig geb bruik 1 • Volledig vvergoed

Do e de c u rs us p Dro ge o ge n o Ap o we b!

Tramedico BV Postbus 192 1380 AD Weesp Referentie: 1) SmPC Hylan 0,15/0,15 mg/ml, oogdruppels, oplossing: zie elders in deze uitgave.

2018-HYL-001

w w w.drogeogen n . nl

ZELFZORG

Extra magnesium De scholen zijn alweer een tijdje bezig. Kinderen en jongeren zijn volop aan de slag om nieuwe kennis op te nemen, hopelijk met goed resultaat. Als straks de eerste cijferlijsten binnenkomen, zullen sommige ouders zich misschien zorgen gaan maken en denken: zou het niet iets beter kunnen − en wat kunnen we daaraan doen? Als eerste gedachte komt dan naar voren om kinderen minder tijd te laten besteden aan het mobieltje, gamen en Netflix, en meer aan leren. Daarnaast vormen gezond eten, goed slapen en voldoende bewegen een goede basis, maar er is meer mogelijk.

Magnesium is een voedingssupplement dat van het Europese claimagentschap EFSA de volgende claims mag voeren.

Het draagt bij tot: • een goede leerprestatie en een goed leervermogen; • een goed concentratievermogen; • een goed geheugen; • een goede geestelijke energie en balans; • een heldere geest en geestelijke veerkracht; • een normale mentale performance.

Deze beweringen zijn bewezen en daarom toegestaan voor magnesium.

Magnesiuminname in Nederland Magnesium krijgen we normaal gesproken binnen via noten, bananen, groenten en peulvruchten. De meeste bevolkingsgroepen in Nederland krijgen wel voldoende magnesium binnen.

Maar in sommige situaties kan het magnesiumgehalte in het lichaam te

UA | 5 | 2018

laag worden. De oorzaak is dat magnesium het lichaam verlaat via vocht. Mensen die veel plassen of transpireren, kunnen dus een aanvulling nodig hebben. Bij heet weer of bij het sporten kan extra magnesium dus van belang zijn. Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat de groep meisjes van 15 tot 19 jaar te weinig magnesium kan binnenkrijgen.

verschillende snelheid van oplossen.

Volgens onderzoek van Pharma Nord is BioActive Magnesium van Pharma Nord de tablet die het snelste oplost en het snelst geactiveerd wordt.

Vormen van magnesium Magnesium is niet voor niets erg populair. Er is alleen zoveel keus.

Waarin verschillen de diverse producten?

Het Amerikaanse National Institute of Health heeft gekeken hoe magnesium het beste werkt.1 Magnesium wordt actief en werkzaam gemaakt als het in contact komt met water. Het wordt dan ’geïoniseerd’ en kan effectief worden in het lichaam. Magnesiumpoeder lost het snelst op in vocht, maar het is niet lekker om in te nemen. Tabletten van verschillende merken hebben een

Glas links: Pharma Nord magnesium tablet opgelost in 30 seconden. Glas rechts: Ander magnesium tablet na 30 minuten nog intact.2 (Foto Pharma Nord)

¹ NIH Magnesium for health professionals ² Gegevens Pharma Nord

| 29

NIEUW Droge & Gevoelige Huid Crème 150 ml Bepanthen introduceert een innovatie crème voor dagelijkse verzorging, bescherming en intensieve hydratatie van de zeer droge en gevoelige huid.

De formule hydrateert intensief tot wel 24 uur lang en versterkt de huidbarrière. Daarnaast smeert het gemakkelijk uit en trekt snel in. Bepanthen Droge & Gevoelige Huid Crème bevat een unieke combinatie van natuurlijke oliën, vitamines en lipiden, maar de crème bevat geen parfum, conserveermiddelen, kleurstoffen en parabenen. Het is een hypoallergeen product dat dermatologisch- en klinisch is getest. Ontwikkeld voor groot én klein en is daarmee dus geschikt voor baby’s, kinderen, volwassenen en ouderen.

Omdat Bepanthen je graag goed wil ondersteunen bij jouw adviesfunctie, vind je hieronder een kleine kennistest.

Weet jij alles over nieuwe Bepanthen Droge & Gevoelige Huid Crème?

Doe dan mee met de kennistest.

1. Wat zijn de voordelen van Bepanthen Droge & Gevoelige Huid Crème?

3. Wat is de inhoud van Bepanthen Droge & Gevoelige Huid Crème?

A. Voor dagelijkse, 24 uur verzorging, intensieve hydratatie

A. 50 ml

B. Smeert gemakkelijk uit, trekt snel in

B. 100 ml

C. Antwoord A en B zijn juist

C. 150 ml

2. De unieke formule van Bepanthen Droge & Gevoelige Huid Crème bevat:

4. Voor wie is Bepanthen Droge & Gevoelige Huid Crème geschikt?

A. Natuurlijke oliën, vitamines en lipiden

A. Voor baby’s, kinderen, volwassenen en ouderen

B. Geen parfum, conserveermiddelen, kleurstoffen en

B. Alleen voor baby’s en kinderen

C. Antwoord A en B zijn juist

C. Alleen voor volwassenen en ouderen

Juiste antwoorden: 1C/ 2C/3C/4A

parabenen

Bepanthen beschermt én ondersteunt het huidherstel* *Dexpanthenol ondersteunt het huidherstel

WIE ZIJN DE WINNAARS VAN DE GROTE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST VAN 2018?

De vragen zijn gemaakt, de uitslagen zijn bekeken, de punten zijn gescoord… Op de Dag van de Apothekersassistent – 25 september jl. – werd de uitslag bekendgemaakt van de Grote Apothekersassistenten Kennistest van 2018. Tenminste… we houden het nog een beetje spannend. Want wie de ‘overall’ winnaar is, dat wordt pas bekendgemaakt op 3 november a.s. tijdens het Optima Farma najaarscongres.

Ook dit jaar hebben Optima Farma, UA, Apoweb en PharmaLead weer gezamenlijk de Grote Apothekersassistenten Kennistest georganiseerd.

Met deze Kennistest willen we voor iedereen duidelijk maken dat je niet ‘zomaar’ apothekersassistent bent, maar dat je heel veel kennis en kunde moet hebben om dit beroep te kunnen uitoefenen. Ook vaardigheden zoals beoordelingsvermogen en communicatie zijn belangrijk.

Door middel van de Kennistest kun je – met name voor jezelf – peilen of die eigenschappen bij jou voldoende zijn of dat er op bepaalde onderdelen nog aanvullende scholing en/of opfriscursussen nodig zijn.

De deelnemers doorliepen vier toetsrondes van elk twintig vragen in de categorieën Farmaceutische Kennis (twee rondes), Zelfzorg en Communicatie en advies.

Dit zijn de winnaars van de categorieën:

De beste in de categorie Farmaceutische Kennis: Elena van der Hall-Nita, Apotheek Schanswiel, Den Bosch. Score: 87,5% goed

De beste in de categorie Zelfzorg én in de categorie Communicatie en advies: S.D. Hilverda-Jonker, Apotheek Oog in Al, Utrecht. Score: 80,0% goed

Wie maken er kans op de titel winnaar van de Grote Apothekersassistenten Kennistest van 2018?

De top-4 (in alfabetische volgorde, scoorden allen minimaal 70%): Karen van Empel, Apotheek Eersel, Eersel; Fokkelien Krijtenburg, Pharmalead; Lisette van Nes-Kazen, Centraal Apotheek, Zwijndrecht; S. de Visser-van der Grond, Huisartspraktijk van der Veen, Wissenkerke.

De uiteindelijke nummer 1 wordt bekendgemaakt op 3 november op het Optima Farma Congres in Cuijk!

Allemaal van harte gefeliciteerd met dit resultaat!

Op het najaarscongres van Optima Farma op 3 november a.s. worden alle genoemde assistenten in het zonnetje gezet.

UA | 5 | 2018

| 31

DE BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

AMBASSADEURS VOOR OPTIMA FARMA Voor een beroepsvereniging is het van groot belang om berichten te horen vanuit het werkveld en om zichtbaar te zijn in het werkveld.

Vandaar dan ook dat Optima Farma op zoek is naar ambassadeurs! Ben jij actief in het werkveld van de apotheek? Ben jij trots op je vak? Wil jij bijdragen aan de doelstelling van de beroepsvereniging Optima Farma? Heb jij ideeën over de ontwikkelingen in de apotheek en de farmacie? Werk je graag mee aan de profilering van je vak en aan die van je eigen beroepsvereniging Optima Farma? Wil jij de beroepsvereniging vertegenwoordigen in jouw regio? Antwoord je vaker ja dan nee op deze vragen?

Dan ben jij een van die collega’s waar wij naar op zoek zijn!

Zichtbaarheid De beroepsvereniging heeft de laatste jaren moeite gehad zichzelf en haar leden zichtbaar te maken.

Maar hier is verandering in aan het komen. Het bestuur zet de komende jaren in op een optimale aanwezigheid en zichtbaarheid in het werkveld. Daarvoor gaan we ook regionaal activiteiten organiseren, regelmatig in gesprek met onze leden en nog vaker aanschuiven bij nieuwe initiatieven, werkgroepen en commissies die iets te maken hebben met de ontwikkelingen in en rond ons vakgebied in de farmacie.

Ambassadeur in de regio Maar dat kan het bestuur niet alleen. Daarom zijn we op zoek naar een tiental ambassadeurs die ons daarbij willen helpen. Die Optima Farma op verschillende vlakken vertegenwoordigen. Bijvoorbeeld door aanwezig te zijn op een evenement of door aan te schuiven bij een werkgroep of commissie. Of door Optima Farma in de eigen regio te vertegenwoordigen en daar vraagbaak te zijn voor anderen.

Zou jij zo’n ambassadeur willen worden? Dan krijg je daar natuurlijk iets voor terug. Ten eerste benoemen we je tot een lid met privileges. Die privileges zijn onder andere een gratis lidmaatschap en per jaar gratis aanwezigheid bij een van onze symposia. Daarnaast is het ambassadeurschap uiteraard een mooie manier om je netwerk uit te breiden en kennis op te doen.

Interesse?

Stuur een e-mail met je motivatie en je gegevens naar secretariaat@optimafarma.nl. Eerst meer weten?

Bel ons dan op telefoonnummer 06-579 672 13.

We hopen op veel reacties zodat we ons netwerk kunnen uitbreiden en we met zijn allen kunnen werken aan onze zichtbaarheid in het werkveld en signalen uit dat werkveld nog beter kunnen oppikken.

UA | 5 | 2018

Trudy van Geffen

Margo Briejer

Voorzitter Optima Farma

bestuurssecretaris Optima Farma

| 32

Optima Farma studentensymposium

Optima Farma Najaarscongres 3 november 2018 ‘We leggen de groene loper voor je uit.

Laat je inspireren’ Schrijf je nu in! Want VOL=VOL! Het belooft weer een leuke en interessante dag te worden met een uitgebreid workshopprogramma en een plenaire lezing. Voor de apothekersassistenten zijn er acht verschillende workshops; voor de farmaceutisch consulenten, farmaceutisch managers en farmakundigen is er een apart programma met drie workshops. Ook is er een informatiemarkt met verschillende standhouders, onder andere afkomstig van opleidingen, farmaceutische bedrijven, beroepsverenigingen en het kwaliteitsregister.

KABIZ, met het kwaliteitsregister voor Apothekersassistenten en Farmaceutisch consulenten, is er ook en biedt je de mogelijk je kopieën van je diploma te laten waarmerken (kosteloos). Neem wel de benodigde papieren mee (origineel diploma, kopie diploma en ID-bewijs). Ook hoor je op deze dag wie de grote winnaar is van de Grote Apothekersassistenten Kennistest 2018. De winnaars in de diverse categorieën worden in het zonnetje gezet en ontvangen mooie prijzen.

Datum:

zaterdag 3 november 2018

Locatie:

Inspyrium te Cuijk

Accreditatie:

aangevraagd bij KABIZ voor apothekersassistenten en farmaceutisch consulenten

Programma en aanmelden: https://congressen.optimafarma.nl/ Kosten:

leden Optima Farma € 75,-; niet-leden € 105,-

Beursaanbieiding: Word je tijdens het congres lid van Optima Farma? Dan ben je voor € 50,lid t/m 31 december 2019 en heb je per direct recht op de ledenkorting. Je betaalt dus € 125,voor het symposium én voor het lidmaatschap voor ruim een jaar.

CONTACTGEGEVENS OPTIMA FARMA Secretariaat:

secretariaat@optimafarma.nl

Ledenadministratie:

leden@optimafarma.nl

Congres:

congres@optimafarma.nl

Scholing:

scholing@optimafarma.nl

Communicatie (website, nieuwsbrief etc.):

communicatie@optimafarma.nl

Telefonisch spreekuur:

06-579 672 13, maandagochtend 09.00-12.30 uur

Volg Optima Farma op Facebook; dan ben je altijd op de hoogte van actuele berichten en ontwikkelingen in de farmacie/gezondheidszorg, maar ook van allerlei nieuwtjes die van belang zijn voor je werk in de apotheek. www.facebook.com/optimafarma

Elke student in het laatste jaar van de opleiding Apothekersassistent is welkom op deze middag.

Het doel van dit middagsymposium, met informatiemarkt, is om studenten verder wegwijs te maken in het farmaceutische werkveld en hen te voorzien van de nodige beroepsinhoudelijke informatie, zodat ze goed voorbereid aan het werk kunnen gaan.

Optima Farma vindt het belangrijk om ook de toekomstige apothekersassistenten van dienst te zijn. We zijn ervan overtuigd dat het na je diplomering pas echt begint. ‘Lifelong learning’ is daarbij onontbeerlijk om je vak goed uit te kunnen oefenen en om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen in het farmaceutische werkveld. Om dit te kunnen laten zien, is het kwaliteitsregister in het leven geroepen.

Datum: dinsdag 27 november 2018 Locatie: MBO Rijnland, locatie Breestraat te Leiden Informatiemarkt** De informatiemarkt zal bestaan uit informatie van bij- en nascholingsorganisaties en van relevante hbo-opleidingen. Daarnaast zijn er productgerelateerde informatiestands aanwezig.

Workshops** Er worden workshops gegeven over o.a.: • incontinentie; • verzekeringen en vergoedingen; • werken in het ziekenhuis; • verbandmiddelen; • eenduidige inhalatie-instructie; • het kwaliteitsregister apothekersassistenten; • doorstroom naar het hbo; • hoe maak je een cv?; • werken bij een groothandel.

LET OP: er is een beperkt aantal plaatsen, dus vol=vol. Meer informatie kun je vinden op onze website https://congressen.optimafarma.nl/. Je kunt ook mailen naar studenten@optimafarma.nl We hopen de laatstejaarsstudenten te zien op dinsdag 27 november 2018! ** onder voorbehoud van wijzigingen

UA | 5 | 2018

| 33

BRANCHE

Branchenieuws

Hoe groot is het medicijnafvalprobleem?

Welke ongebruikte geneesmiddelen leveren patiënten in bij de apotheek en waarom?

Hoeveel tijd heeft het apotheekteam nodig om deze af te voeren, hoeveel geld kosten nietgebruikte geneesmiddelen de samenleving?

Dat wordt dit najaar onderzocht door de KNMP in samenwerking met de Universiteit Leiden.

Apothekers krijgen de vraag om mee te doen.

Financiële veranderingen in de zorg 2019 Ook in 2019 verandert er weer het een en ander in de zorg. Paracetamol (nu ook de 1000 mg), vitaminen en mineralen die ook zonder recept te koop zijn, worden niet meer vanuit het basispakket vergoed. Daarnaast zal er voor medicijnen uit het Geneesmiddelenvergoedingssysteem een maximale eigen bijdrage van € 250 per jaar per verzekerde komen.

Apotheken die meedoen, wordt gevraagd om in november een week lang bij te houden wat er in de apotheek wordt ingeleverd. Dit hoeft niet veel tijd te kosten: niet meer dan één minuut per verpakking. Daarnaast zullen studenten Farmacie tijdens hun coschappen in apotheken ieder minstens twee patiënten of mantelzorgers enkele vragen stellen. De apotheken die meedoen maken als dank voor hun inzet kans op een taartbon.

Nieuw zijn de vergoeding vanuit het basispakket van oefentherapie bij COPD vanaf de eerste behandeling, vergoeding voor bepaalde vormen van hulp bij overgewicht (GLI) en een ruimere vergoeding van zittend ziekenvervoer. Helaas zal de btw op diverse basisproducten, waaronder geneesmiddelen en hulpmiddelen, worden verhoogd van 6 naar 9%.

Eind augustus hadden patiëntenorganisaties het kabinet nog opgeroepen om van deze verhoging af te zien voor geneesmiddelen, hulpmiddelen en gezonde voeding.

(Bron: KNMP)

(Diverse bronnen)

Ruimere declaratievoorwaarden magistrale bereiding per 1 januari 2019

Geneesmiddelengebruik lager dan verwacht Het totale geneesmiddelengebruik steeg in 2017 met 1,3%, terwijl een stijging van 1,7% werd verwacht, gezien de vergrijzing. Het aantal polyfarmaciepatiënten is de laatste twee jaar minder toegenomen dan in eerdere jaren.

Dat blijkt uit berekeningen van de Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK).

De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) heeft in november 2017 verschillende oplossingen aangedragen voor het beter, sneller en goedkoper ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen. Een van de voorgestelde oplossingen is de magistrale bereiding door de apotheek in plaats van productie door een geneesmiddelfabrikant.

De NZa heeft besloten de declaratievoorwaarden voor (bijzondere) magistrale bereidingen aan te passen.

Gebruikte ‘de gemiddelde Nederlander’ 551 standaard-dagdoseringen (ddd’s) in 2017, voor 65-plussers was dat gemiddeld 1557 en voor 75-plussers 1879. SFK berekende ook het aandeel in de omzet van de openbare apotheek van de diverse bevolkingsgroepen. Voor de gemiddelde Nederlander werd € 276 aan geneesmiddelen besteed, voor 65-plussers gemiddeld € 683.

Zo dragen geneesmiddelen die aan 65-plussers zijn verstrekt voor 46% bij aan de totale omzet van de gemiddelde openbare apotheek, terwijl deze groep maar 18,9% van de bevolking uitmaakt.

(Bron: KNMP)

(Bron: SFK in Pharmaceutisch Weekblad, 2018, Nr 33/34)

Apothekers mogen per 1 januari 2019 de deelprestatie (bijzondere) magistrale bereiding bij de zorgverzekeraars in rekening brengen, aldus de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Dit geldt ook als het geregistreerde UR-geneesmiddel in de handel verkrijgbaar is.

UA | 5 | 2018

| 35

VERZORGING Hoe kom je aan een droge huid?

Ten eerste kan het ontstaan door genetische aanleg. Je hebt dan een verhoogde kans dat je huid uitdroogt.

Er verdampt meer vocht dan normaal.

Dat is het geval bij atopisch eczeem, astma, bronchitis of hooikoorts.

Ten tweede kun je last van een droge huid krijgen vanwege klimatologische omstandigheden, zoals hoge temperaturen en airconditioning.

Of als je veel in aanraking komt met water, zoals in de horeca, de verpleging of de kappersbranche.

“Water droogt gewoon uit en hoe harder het water, hoe meer de huid uitdroogt,” zegt Menno Gaastra, dermatoloog bij Centrum Oosterwal.

“Het is dan belangrijk om je handen regelmatig even wat vet te maken.

Het vet dat in je huid trekt, zorgt ervoor dat de vochtverdamping wordt geminimaliseerd.”

“Je wilt vooral dat de waterverdamping vermindert” De basis De keus in huidverzorgingsproducten die vet kunnen inbrengen is enorm.

Van bodylotions en huidolie tot zalf en

Droge huid

crème. Hoe maak je een goede keus?

Weet wat je smeert

is, daar begint het mee. Daarna gaat het

Gaastra: “Weten waardoor de huid droog om het kiezen van een product dat de juiste basis heeft en weten wat daarvan de mogelijkheden zijn. De basis moet

Een droge huid is zo’n kwaal waarbij de remedie duidelijk lijkt: smeren! Je zou vocht willen toevoegen of in ieder geval willen zorgen dat de vochtverdamping vermindert.

Wat smeer je dan? En wat is beter: zalf of crème?

goed zijn. Een crème is op waterbasis gemaakt. Als je die op een heel droge eczeemhuid gaat smeren, dan kan het zijn dat de huid daar niet veel vetter van aan gaat voelen. Dat waterdeel zal gaan verdampen door de warmte die het eczeem afgeeft vanwege de

UA | 5 | 2018

| 36

huidirritatie. Dan kun je beter een zalf

gaat over het feit dat we de ervaring

gebruiken, bijvoorbeeld op vaseline-

hebben dat het werkt, maar dat het

basis, zodat de huid goed vochtig blijft.”

nooit in een groot onderzoek is aangetoond, dat het beter werkt dan

Lekker aanvoelen

niet-ureum houdende zalven.” Diverse

‘Vochtinbrengend’ of ‘hydraterend’ zijn

handverkoopproducten bevatten ureum.

termen die vaak vallen als het over een

Je kunt een patiënt met een droge huid

droge huid gaat. Je kunt echter geen

hierop wijzen en hem of haar laten

vocht in de huid brengen; de term

testen welk product goed bevalt.

vochtinbrengend is daarom niet

“Een crème is als een deksel half op een pan met kokend water; bij een zalf is de deksel helemaal op de pan”

toegestaan. Sommige producten smeren lekker en trekken snel in de huid, maar bevatten zelf veel water.

Dat water verdampt weer snel en maakt de huid weer droger.

Topspul

Gaastra: “Je wilt vooral dat de waterverdamping vermindert. Door vocht als

het huidoppervlak hecht en het vocht

Gaastra wil graag nog iets kwijt over het

het ware in de huid te houden,

in de huid blijft er gemakkelijker in

verschil tussen crème en zalf. “Er wordt

stimuleer je dat de huid vochthoudend

aanwezig. We schrijven het bijvoorbeeld

nog steeds vaak beweerd dat het niet

wordt, waardoor hij zich beter kan

voor bij ichthyosis, een ernstige en

uitmaakt, maar er is een wezenlijk

beschermen tegen de buitenwereld,

zeldzame, erfelijke huidaandoening,

verschil. Je kunt bij eczeem een crème

lekkerder aanvoelt en er beter uitziet.”

waarbij de huid ongelofelijk droog

gebruiken die niets doet en als je dan

wordt.”

een zalf probeert, blijkt het topspul te

Ureumzalf

Sinds 1 januari 2017 worden ureum

zijn. Zelf gebruik ik graag de vergelijking

Gaastra: “Dermatologen schrijven veel-

bevattende preparaten echter niet meer

van een pan kokend water. Het water

vuldig ureum bevattende crèmes voor,

vergoed. Het Zorginstituut ziet geen

zal verdampen, tenzij je een deksel op

omdat ureum de huid vetter maakt en

meerwaarde in ureum.

de pan legt. Wil je dat er niet te veel vocht verdampt, dan leg je de deksel

daardoor beter vocht laat vasthouden.”

Ureum is een zogenaamd keratolyticum.

“Dat is echt een probleem”, aldus

half op de pan: je kiest voor een crème.

Het lost de hoornlaag enigszins op en

Gaastra. “Heel veel mensen missen nu

Wil je helemaal niet dat de huid extra

maakt die zachter. Gaastra legt uit: “Het

de mogelijkheid om ureum houdende

vocht verdampt, dan kies je voor zalf. Je

ureum zorgt ervoor dat de zalf goed op

zalf te gebruiken. De grote discussie

legt de deksel helemaal op de pan.” <

Jouw advies bij een droge huid ● Let bij je advies vooral op de vette bestanddelen. De vette laag beschermt tegen uitdrogen. ● Leg uit dat ‘vochtinbrengend’ een term is die niet meer gebruikt mag worden. Je kunt geen water in de huid aanbrengen. Wel kan een product helpen vocht in de huid vast te houden (hydrateren). ● Adviseer om minder vaak en minder lang te douchen of in bad te gaan, zeker in de winter. Gebruik lauwwarm water en weinig tot geen zeep. Dat helpt bij het voorkómen van een droge huid.

UA | 5 | 2018

| 37

VERNIEUWD DESIGN

NU

€ 2,50

RUW

Verlicht onmiddellijk de tekenen van een droge huid

DROOG

PLUS 48u intensieve hydratatie

JEUK

Eucerin UreaRepair PLUS is speciaal ontwikkeld voor de zeer droge en schilferige huid. Het verbetert de hydratatie, vermindert jeuk en ruwheid, bevordert de afschilfering** en verlicht trekkerigheid.

Bevordert de afschilfering van de ruwe huid en maakt deze zachter Versterkt de natuurlijke huidbarrière Te gebruiken als dagelijkse verzorging of als aanvulling op dermatologische behandelingen

Kijk voor meer informatie op www.eucerin.nl of bel onze advieslijn: 0900-2050020 (ca. € 0,10/min)

* Op alle UreaRepair producten. Zie cheque in magazine ** Eucerin UreaRepair PLUS 10% Urea Body Lotion

KORTING*

ZELFZORG

Elf verhelderende feiten over vitamine D Vitamine D is een razend populaire vitamine. Er wordt veel wetenschappelijk onderzoek naar gedaan en je leest veel over deze vitamine. Maar wat zijn de adviezen in Nederland en wat zijn de feiten? We zetten ze op een rij.

4. Je maakt in de herfst en winter geen vitamine D aan Vanaf oktober tot april staat de zon te laag. Daardoor kan je lichaam geen vitamine D aanmaken uit zonlicht in de herfst- en wintermaanden.

5. Te veel vitamine D binnenkrijgen kan Als je dagelijks meer dan 100 microgram vitamine D slikt, kun je klachten krijgen. Een langdurige te hoge inneming van vitamine D kan schade aan hart, nieren en bloedvaten veroorzaken. Verder veroorzaakt een hoge inneming van vitamine D misselijkheid, slaperigheid, verminderde eetlust en obstipatie. Nadelige effecten als gevolg van een overmaat aan vitamine

1. Vitamine D is de zonnevitamine

D zijn echter zeer zeldzaam.

Het grootste deel van de hoeveelheid vitamine D die je op een dag nodig

6. Er bestaan verschillende vormen van vitamine D

hebt maak je aan uit zonlicht. De UV-B straling – dat is dezelfde straling

Vitamine D3, ook wel cholecalciferol, is de vorm van vitamine D die het

waar je ook bruin van wordt – zorgt hiervoor. In de lever en de nieren wordt

meest wordt gebruikt in supplementen. Er bestaat ook vitamine D2, ergo-

vitamine D omgezet in de actieve vorm.

calciferol. Deze vorm is wat minder goed opneembaar, maar wel volledig plantaardig.

2. In melk zit nauwelijks vitamine D Vitamine D komt voor in je dagelijkse voeding. Ongeveer eenderde deel van de hoeveelheid vitamine D die je op dag nodig hebt, haal je uit de dagelijkse voeding. Vooral vette vis (zoals zalm, haring en makreel) is rijk aan vitamine D. Eieren bevatten ook redelijk wat vitamine D, maar melk bijna niet. Aan halvarine, margarine en bak- en braadproducten wordt

7. Er is een relatie tussen vitamine-D-tekort en depressie Uit verschillende onderzoek blijkt dat mensen met een depressie vaak een vitamine D-tekort hebben. Vooral bij vrouwen en ouderen wordt dit verband gezien, maar ook bij jongeren is dit het geval, zo bleek uit recent onderzoek.

vitamine D toegevoegd.

8. Vitamine D is eigenlijk geen echte vitamine

3. Miljoenen Nederlanders hebben extra vitamine D nodig

Vitamine D lijkt op een hormoon dat we zelf aanmaken. Dat noemen we een pro-hormoon.

Veel groepen hebben extra vitamine D nodig. Omdat hun lichaam daarom

9. Vitamine D zorgt voor sterke botten

vraagt, ze geen zonlicht op de huid krijgen of omdat hun huid vanwege

Samen met het mineraal calcium zorgt vitamine D voor sterke botten.

leeftijd of huidskleur minder goed vitamine D aanmaakt. Deze groepen hebben extra vitamine D nodig:

10. Vitamine D is goed voor de weerstand De vitamine zorgt voor de aanmaak van een antibacterieel eiwit. Dit eiwit

10 microgram extra vitamine D per dag:

is een belangrijk onderdeel van je immuunsysteem, oftewel je weerstand.

• alle kinderen tot hun vierde verjaardag; • zwangere vrouwen;

11. Je vitamine D-voorraad is het laagst in de lente

• iedereen met een donkere of getinte huid tot 70 jaar;

Omdat je in de herfst en winter geen vitamine D aanmaakt, is je vitamine-

• iedereen die niet dagelijks tussen 11.00 en 15.00 uur buiten komt;

D-waarde in het lichaam aan het einde van de winter en het begin van het

• iedereen die buiten zijn of haar handen en hoofd bedekt;

voorjaar erg laag. Het zou kunnen dat je hierdoor juist dan vatbaarder bent

• vrouwen tussen 50 en 70 jaar.

voor ziekte.

20 microgram extra vitamine D per dag: • iedereen boven de 70 jaar.

UA | 5 | 2018

| 39

Verkorte productinformatie ADVAGRAFTM 0,5 mg, 1 mg, 3 mg, 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard Samenstelling: Elke harde capsule met verlengde afgifte bevat 0,5 mg, 1 mg, 3 mg of 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Farmacotherapeutische groep: immunosuppressiva, calcineurineremmers, ATC-code: L04AD02. Therapeutische indicaties: Profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaatontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Aanbevolen startdosering, als profylaxe van transplantaatafstoting, is na niertransplantatie 0,20-0,30 mg/kg/dag, na levertransplantatie 0,10-0,20 mg/kg/dag, gegeven in de ochtend. Gedurende periode post-transplantatie kan de Advagrafdosis gewoonlijk worden verlaagd. Conversie van Prograft naar Advagraf: 1:1 (mg:mg), totale dagdosering. Gedurende onderhoudstherapie zijn bij zowel lever-, hart- als niertransplantatie de bloedconcentraties doorgaans tussen 5-15 ng/ml. Voor de behandeling van afstoting na nier- of levertransplantatie wordt de initiële profylaxe dosis aanbevolen. Voor de behandeling van afstoting na harttransplantatie is de aanvangsdosis eenmaal daags 0,15 mg/ kg/dag in de ochtend. Therapeutische geneesmiddelmonitoring is nodig bij instellen van de patiënt op tacrolimus en bij wijzigingen in medicatie. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of voor één van de hulpstoffen. Overgevoeligheid voor andere macroliden. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimusformuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige bijwerkingen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege beperkte gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Voor de behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld zijn nog geen klinische gegevens beschikbaar voor Advagraf met verlengde afgifte. Klinische gegevens met betrekking tot de profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene harttransplantaatontvangers zijn nog niet beschikbaar voor Advagraf. Gedurende de vroege post-transplantatieperiode dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), lever- en nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regime te worden overwogen. Wanneer stoffen met de potentie voor interactie, in het bijzonder sterke remmers van CYP3A4 (zoals telaprevir, boceprevir, ritonavir, ketoconazol, voriconazol, itraconazol, telithromycine of claritromycine) of inductoren van CYP3A4 (zoals rifampicine of rifabutine) worden gecombineerd met tacrolimus, zal de tacrolimusbloedconcentratie gemonitord moeten worden, om indien nodig de dosis tacrolimus zo aan te passen dat de bloedspiegel onveranderd blijft. Fytotherapeutica die sint-janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica, dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden vanwege het risico op interacties die ofwel leiden tot verlaging van de tacrolimusbloedconcentraties en een verminderd klinisch effect van tacrolimus, ofwel tot toename van de tacrolimusbloedconcentraties en risico op tacrolimustoxiciteit.

Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn, kunnen de risico’s van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Maagdarmstelselaandoeningen: Maagdarmperforatie is gemeld bij patiënten behandeld met tacrolimus. Aangezien maagdarmperforatie een medisch belangrijke gebeurtenis is die kan leiden tot een levensbedreigende of ernstige aandoening, dienen er direct na het optreden van verdachte symptomen of klachten adequate behandelingen te worden overwogen. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimusconcentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Hartaandoeningen: Ventriculaire- en septumhypertrofie, gemeld als cardiomyopathieën, zijn in zeldzame gevallen waargenomen bij met Prograft behandelde patiënten en zou zich ook met Advagraf kunnen voordoen.

Het merendeel van de gevallen was reversibel en betrof doorgaans patiënten met tacrolimusbloeddalspiegels die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Andere factoren waarvan is vastgesteld dat zij het risico op deze klinische conditie verhogen, zijn onder andere het vooraf bestaan van een hartaandoening, corticosteroïdgebruik, hypertensie, nier- en/of leverdisfunctie, infecties, volumeoverbelasting en oedeem. Dienovereenkomstig dienen risicopatiënten die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, regelmatig gemonitord te worden met behulp van procedures zoals echocardiografie, pre- en post-transplantatie ECG (bv. op maand 3 en vervolgens op maand 9-12). Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT-interval verlengen en Torsades de Pointes veroorzaken. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met risicofactoren voor QT-verlenging, waaronder patiënten met een persoonlijke of familiaire voorgeschiedenis van QTverlenging, congestief hartfalen, bradyaritmieën en elektrolytafwijkingen. Voorzichtigheid is ook geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom of verworven QT-verlenging, of bij patiënten die gelijktijdig geneesmiddelen gebruiken die het QT-interval verlengen, die elektrolytafwijkingen induceren of waarvan bekend is dat deze de blootstelling aan tacrolimus verhogen. Lymfoproliferatieve afwijkingen en maligniteiten: Bij patiënten die behandeld werden met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van Epstein-Barr Virus (EBV)-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen (bv. basiliximab of daclizumab), verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBV-VCA-serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aantoonbaar blijven en is als zodanig niet indicatief voor een lymfoproliferatieve ziekte of een lymfoom. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Opportunistische infecties: Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Deze infecties zijn vaak gerelateerd aan een hoge totale immunosuppressieve belasting en kunnen leiden tot ernstige of fatale condities die artsen dienen te overwegen tijdens de differentiaaldiagnose van patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan en een verslechterende nierfunctie of neurologische symptomen hebben. Posterieure reversibele encefalopathie syndroom (PRES): Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus, is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterieure reversibele encefalopathie syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptomen hebben die mogelijk duiden op PRES, zoals hoofdpijn, veranderde geestelijke gesteldheid, epilepsieaanvallen en problemen met zien, dient een radiologisch onderzoek (bv. een MRI-scan) uitgevoerd te worden. Indien de diagnose PRES wordt gesteld, wordt een adequate behandeling van de bloeddruk en de epileptische aanvallen en het onmiddellijk stoppen van de systemische tacrolimus geadviseerd. De meeste patiënten herstellen volledig nadat gepaste maatregelen zijn genomen. Zuivere Erytrocytaire Aplasie (Pure Red Cell Aplasia, PRCA): Gevallen van zuivere erytrocytaire aplasie zijn gemeld bij patiënten die zijn behandeld met tacrolimus. Bij alle patiënten werden risicofactoren voor zuivere erytrocytaire aplasie, zoals parvovirus B19-infectie, een onderliggende ziekte of comedicatie geassocieerd met zuivere erytrocytaire aplasie gemeld. Bijzondere populaties: Er is beperkte ervaring bij niet-blanke patiënten en patiënten met een verhoogd immunologisch risico (bv. hertransplantatie, bewijs van ‘panel reactieve antilichamen’(PRA)). Verlaging van de dosis kan noodzakelijk zijn bij patiënten met een ernstig gestoorde leverfunctie. Hulpstoffen: Advagraf capsules bevatten lactose. Patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactose-intolerantie, Lapp-lactasedeficiëntie of glucose-galactosemalabsorptie moeten dit geneesmiddel niet gebruiken. De drukinkt gebruikt voor de opdruk van de Advagraf capsules bevat sojalecithine. Voor patiënten die overgevoelig zijn voor pinda’s of soja dienen het risico en de ernst van de overgevoeligheid te worden afgewogen tegen het voordeel van het gebruik van Advagraf. Interacties: CYP3A4-remmers welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimusbloedspiegels en waarbij dosisverlaging nodig is: ketoconazol, fluconazol, itraconazol, voriconazol, erytromycine, HIV- proteaseremmers, HCV-proteaseremmers. Het gebruik van grapefruitsap dient te worden vermeden omdat hiervan beschreven is dat het de bloedspiegel van tacrolimus verhoogt. Andere interacties welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimusbloedspiegels: actieve substanties met een hoge affiniteit voor plasma-eiwitten (bv. NSAID’s, orale anticoagulantia of orale antidiabetica). CYP3A4-inductoren welke mogelijk leiden tot een verlaging van tacrolimusbloedspiegels: sterke interacties zijn waargenomen met rifampicine, fenytoïne, sint janskruid (Hypericum perforatum), fenobarbital. Hoge doses prednisolon of methylprednisolon kunnen de tacrolimusbloedspiegel zowel verhogen als verlagen. Tacrolimus is een remmer van CYP3A4 en daarom kan bij gelijktijdige toediening van andere door CYP3A4 gemetaboliseerde geneesmiddelen het metabolisme van deze geneesmiddelen veranderen. Gelijktijdig gebruik van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn (bv. met aminoglycosiden, gyraseremmers, vancomycine, co-trimoxazol, NSAID’s, ganciclovir of aciclovir) kan deze effecten versterken. Verhoogde nefrotoxiciteit is waargenomen in combinatie met amfotericine B en ibuprofen. Vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken, het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Bijwerkingen: Het bijwerkingenprofiel van immunosuppressiva is vaak moeilijk vast te stellen ten gevolge van de onderliggende aandoening en het gebruik van meerdere geneesmiddelen. De meest gerapporteerde bijwerkingen (voorkomend in > 10% van de patiënten) zijn tremor, nierfunctiestoornissen, hyperglykemische condities, diabetes mellitus, hyperkaliëmie, infecties, hypertensie en slapeloosheid. De frequentie van bijwerkingen is als volgt gedefinieerd: zeer vaak (≥ 1/10); vaak (≥ 1/100 tot < 1/10); soms (≥ 1/1.000 tot ≤ 1/100); zelden (≥ 1/10.000 tot ≤ 1/1.000); zeer zelden (< 1/10.000), niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald).

Binnen iedere frequentiegroep worden bijwerkingen gerangschikt naar afnemende ernst. Infecties en parasitaire aandoeningen: Zoals bekend bij andere krachtige immunosuppressiva, zijn patiënten die behandeld worden met tacrolimus regelmatig verhoogd vatbaar voor infecties (viraal, bacterieel, fungaal, protozoaal). Het verloop van reeds bestaande infecties kan verergeren. Zowel gegeneraliseerde als lokale infecties kunnen voorkomen. Gevallen van BK-virus geassocieerde nefropathie, alsmede JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML), zijn gemeld bij patiënten die behandeld werden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd: Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimustherapie gemeld. Bloed- en lymfestelselaandoeningen: Vaak: anemie, trombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcelanalyse, leukocytose. Soms: coagulatiestoornissen, pancytopenie, neutropenie, afwijkende coagulatie en bloedingsanalyse. Zelden: trombotische trombocytopenische purpura, hypoprotrombinemie. Niet bekend: zuivere erytrocytaire aplasie (Pure Red Cell Aplasia, PRCA), agranulocytose, hemolytische anemie. Immuunsysteemaandoeningen: Allergische en anafylactische reacties zijn waargenomen bij patiënten die tacrolimus gebruiken. Endocriene aandoeningen: Zelden: hirsutisme. Voedings- en stofwisselingsstoornissen: Zeer vaak: diabetes mellitus, hyperglykemie, hyperkaliëmie. Vaak: metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatriëmie, hypervolemie, hyperurikemie, hypomagnesiëmie, hypokaliëmie, hypocalciëmie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipidemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie. Soms: dehydratie, hypoglykemie, hypoproteïnemie, hyperfosfatemie. Psychische stoornissen: Zeer vaak: slapeloosheid. Vaak: verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, psychische stoornissen, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Soms: psychotische stoornis. Zenuwstelselaandoeningen: Zeer vaak: hoofdpijn, tremor. Vaak: zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven. Soms: encefalopathie, hersenbloedingen en beroertes, coma, spraak- en taalstoornissen, verlamming en parese, amnesie. Zelden: hypertonie. Zeer zelden: myasthenie. Oogaandoeningen: Vaak: oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie. Soms: cataract. Zelden: blindheid. Evenwichtsorgaan- en ooraandoeningen: Vaak: oorsuizen. Soms: gehoorverlies. Zelden: neurosensorisch gehoorverlies.

Zeer zelden: doofheid. Hartaandoeningen: Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie. Soms: hartfalen, ventriculaire aritmie en hartstilstand, supraventriculaire aritmie, cardiomyopathie, ventriculaire hypertrofie, hartkloppingen. Zelden: pericardiale effusie. Zeer zelden: Torsades de Pointes. Bloedvataandoeningen: Zeer vaak: hypertensie. Vaak: trombo-embolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen. Soms: diep veneuze trombose in het been, shock, infarct. Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen: Vaak: parenchymale longafwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten, faryngitis, neusverstopping en ontstekingen. Soms: ademhalingsstoornissen, ademhalingswegstoornissen, astma. Zelden: acute respiratoire distress syndroom. Maagdarmstelselaandoeningen: Zeer vaak: diarree, misselijkheid. Vaak: maagdarmklachten, braken, gastro-intestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastro-intestinale bloedingen, gastro-intestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting. Soms: acute en chronische pancreatitis, adynamische ileus, gastro-oesofageale refluxziekte, verstoorde maaglediging. Zelden: pseudocysten in de pancreas, onvolledige ileus. Lever- en galaandoeningen: Vaak: galgangaandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht. Zelden: vena- oclusieve leverziekte, trombose van de leverarterie. Zeer zelden: leverfalen. Huid- en onderhuidaandoeningen: Vaak: uitslag, pruritus, alopecia, acne, toenemend zweten. Soms: dermatitis, lichtovergevoeligheid. Zelden: toxische epidermale necrolyse (syndroom van Lyell). Zeer zelden: syndroom van Stevens-Johnson. Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen: Vaak: gewrichtspijn, rugpijn, spierspasmen, pijn in extremiteit. Soms: gewrichtsklachten. Zelden: verminderde mobiliteit. Nier- en urinewegaandoeningen: Zeer vaak: nierfunctiestoornissen. Vaak: nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulaire necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen. Soms: hemolytisch uremisch syndroom, anurie. Zeer zelden: nefropathie, hemorragische cystitis. Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen: Soms: pijnlijke menstruatie en uterine bloedingen. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Vaak: koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur. Soms: griepachtige verschijnselen, zenuwachtig gevoel, abnormaal gevoel, multi-orgaanfalen, gewaarwording van een drukkend gevoel op de borst, temperatuurintolerantie. Zelden: vallen, zweren, beklemmend gevoel op de borst, dorst. Zeer zelden: toename vetweefsel. Onderzoeken: Zeer vaak: abnormale resultaten leverfunctie test. Vaak: verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichtstoename. Soms: verhoogd amylase, abnormaal ECG, abnormale pols en hartslag, gewichtsafname, verhoogd lactaatdehydrogenase in het bloed. Zeer zelden: abnormaal echocardiogram, elektrocardiogram QT verlengd. Letsel, intoxicaties en verrichtingencomplicaties: Vaak: primaire transplantaatdysfunctie. Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimusformuleringen met directe of verlengde afgifte. Er is een aantal aan medicatiefouten gerelateerde gevallen van transplantaatafstoting gemeld (frequentie kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Beschrijving van geselecteerde bijwerkingen: Pijn in extremiteit is beschreven in een aantal gepubliceerde case-reports als onderdeel van het pijnsyndroom geïnduceerd door calcineurine-inhibitoren (Calcineurin-Inhibitor Induced Pain Syndrome, CIPS). Dit presenteert zich gewoonlijk als een bilaterale en symmetrische, ernstige, zich naar boven verplaatsende pijn in de onderste extremiteiten en kan gerelateerd zijn aan supratherapeutische spiegels van tacrolimus. Het syndroom kan reageren op dosisreductie van tacrolimus. In sommige gevallen was het nodig om te wisselen naar alternatieve immunosuppressie. Melding van vermoedelijke bijwerkingen: Het is belangrijk om na toelating van het geneesmiddel vermoedelijke bijwerkingen te melden. Op deze wijze kan de verhouding tussen voordelen en risico’s van het geneesmiddel voortdurend worden gevolgd. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden via het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb, website www.lareb.nl. Afleverstatus: ADVAGRAF is uitsluitend verkrijgbaar op recept. Raadpleeg volledige productinformatie (SmPC) op www.astellas.nl. Astellas Pharma B.V., Sylviusweg 62, 2333BE Leiden. Datum: 3 juli 2018.

Referenties: 1. PROGRAFT Summary of Product Characteristics. 2. ADVAGRAF Summary of Product Characteristics. 3. Stifft et al. Transplantation 2014;97: 775-780. 4. Kuypers et al. Transplantation 2013;95: 333-340.

NL/ADV/0718/0022a

Astellas Pharma B.V., Postbus 344, 2300 AH Leiden.

Tel: 071 - 5455854, Fax: 071 - 5455850.

Verkorte SmPC Hylan 0,15/0,15 mg/ml, oogdruppels, oplossing

Bronnen van pagina 13

Hylan 0,15/0,15 mg/ml, oogdruppels, oplossing.

Samenstelling: 1 ml oplossing bevat 0,15 mg natriumhyaluronaat en 0,15 mg carbomeer 981. Indicaties: Bij volwassen patiënten ter bescherming en symptomatische behandeling van uitdrogingsverschijnselen van de ogen veroorzaakt door (dreigende) keratoconjunctivitis sicca (droge ogen syndroom), in het kader van het syndroom van Sjögren. Bij volwassen patiënten bij (dreigende) uitdroging van het hoornvlies door (traumatische) beschadiging van de oogleden of perifere zenuwverlammingen ten gevolge waarvan het oog niet gesloten kan worden. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor één van de hulpstoffen. Waarschuwingen en voorzorgen: Als de irritatie van het droge oog aanhoudt of verergert, dient de behandeling te worden gestaakt en moet een arts of oogarts worden geraadpleegd. Als naast Hylan nog andere oogdruppels worden gebruikt, is het raadzaam om Hylan ongeveer 15 minuten daarna in te druppelen, om beïnvloeding van het effect van deze andere oogdruppels te voorkomen. Bijwerkingen: de volgende bijwerkingen zijn gemeld bij Hylan oogdruppels: Oogaandoeningen Vaak (≥1/100, <1/10): lokale brandende pijn aan de ogen, wazig zien. Registratiehouder: Tramedico B.V., Pampuslaan 186, 1382 JS Weesp. Afleverstatus: UR. Volledig vergoed. RVG-nummer: RVG 115288.

Datum laatste herziening: 28 mei 2015.

2) Sharp R, Gales B. Nebivolol versus other beta blockers in patients with

1) Erectieproblemen. Thuisarts.nl. Online geraadpleegd op 10-09-2018 via: https://www.thuisarts.nl/erectieproblemen/ik-heb-erectieproblemen hypertension and erectile dysfunction. Therapeutic Advances in Urology.

2017, Vol 9(2) 59-63.

3) Reffelmann T. Sexual function in hypertensive patients receiving treatment. Vascular Health and Risk Management 2006; 2(4): 447 – 455.

4) Baumhakel M. et al. Cardiovascular risk, drugs and erectile function – a systematic analysis. Int J Clin Pract 2011; 65: 289-98.

5) Chrysant S. Antihypertensive therapy causes erectile dysfunction. Curr Opin Cardiol. 2015 Jul;30(4):383-90.

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling apothekers-

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten –

assistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze

is een onafhankelijk vakblad speciaal voor

klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat:

de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings-

beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw.

en trainingsnieuws en relevante product-

Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd

beschrijvingen.

door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen.

UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen.

Redactiesecretariaat en administratie: H&B Multimedia B.V., Postbus 30163, 1303 AC Almere

In het volgende nummer onder meer:

tel.: 088-44 55 931; fax: 088-44 55 990 E-mail: info@ua.nl www.ua.nl Directeur-uitgever: Niek Petstra

• Oogmedicatie

Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Vormgeving: Designworks, Breda Fotografie: Eef Bongers (pag. 5), Werry Crone (pag. 21),

• De ziekte van Crohn • Hartritmestoornissen • Biologicals en biosimilars

J. van der Stek (pag. 6-8), Frank Noordanus (katern ziekenhuisfarmacie pag. 6, 9, 10, 14-17).

Auteurs: Anneke Angenent, Dineke Berger, Claudia Demmers, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Lieke Melis, Willem Roozeboom, Suzan Tuinier, Carla Uppelschoten, Karien Vissers, Gerda Weits, Mia de Winter Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Versleijen (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotografie: Frank Noordanus; model: Brenda de Harder, Tergooi, afd. Klinische Farmacie Abonnementen: Gratis naar de apotheek.

Abonnement voor apotheek en maximaal 20 apothekersassistenten met verzending naar de thuisadressen: € 49,50 (incl. btw) per jaar.

Voor leden van Optima Farma gratis.

Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland.

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie gebeurt per kalenderjaar.

Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties.

Disclaimer

UA-app: gratis. © 2018 H&B Multimedia B.V., Almere.

De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde bronnen en

Alle rechten voorbehouden. Geen enkel onderdeel van

niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote zorg samengesteld.

deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming van

Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de snelle ontwikkelingen in de medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan personen en/of goederen uit hoofde van

de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt, noch met elektronische, noch met mechanische methoden, door fotokopie, opname of anderszins.

productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties.

Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

ISSN 2211-0941

een gel tweemaal daags – ’s ochtends

litteken heen en wordt dus groter

dan wel consequent worden gedaan

twaalf uur per dag en maximaal drie

bijvoorbeeld voor na acne of

huid worden gebruikt. Ten minste

bestraling van de huid. Ze komen

pleisters mogen alleen op gesloten

soms voor na huidinfecties of na

voor een goed resultaat. Siliconen-

verzonken in de huid en komen

ZIEKENHUISFARMACIE

en ’s avonds – aan te brengen. Dit moet

dan de oorspronkelijke wond; • atrofische littekens: deze zijn

tot zes maanden. Hygiëne is altijd erg

waterpokken.

belangrijk, waarbij de huid met alleen

vervagen van een litteken toch vaak

• het type verwonding: een chirurgische

worden. Uiteindelijk is het helen of

van de huid ontstaat, is afhankelijk van:

water en milde zeep gereinigd mag

Welk type litteken na een verwonding

wond die gehecht is zal een ander – mooier – litteken geven dan een

vooral een kwestie van tijd.

Verdikt litteken.

wil laten behandelen, kan hij of zij

veroorzaakt;

Als een cliënt een litteken toch graag

wond die door een trauma is • de plaats op de huid: hypertrofische

De juiste behandeling van littekens kan

contact opnemen met een dermato-

Na genezing van een operatiewond is

de strekzijde van de onderarmen;

jeuken of pijn doen óf zelfs verergeren.

zijde van de rug, de oorlellen en op

Gaat het litteken toch niet weg of wil

zacht en elastisch blijven en niet gaan

bovenzijde van de borst, de boven-

loog of een huidkliniek.

er namelijk voor zorgen dat littekens

littekens ontstaan vaker op de

• de aanleg voor het vormen van

de trekkracht van de huid in het begin

goed gehydrateerd te houden en

donkere huid en bij Aziaten.

Wel is het van belang de huid vet en

vaker voor bij mensen met een

een vers litteken met rust te laten.

de oorspronkelijke wond groeien –

trekkracht. Daarom is het belangrijk

– littekens die buiten de grenzen van

slechts 10% van de oorspronkelijke

bepaalde littekens: zo komen keloïden

een cliënt de littekens graag minder opvallend maken? Dan is camouflage altijd nog een optie. Door een speciaal dekkende crème aan te brengen kunnen storende littekens nagenoeg onzichtbaar gemaakt worden. <

voorzichtig in te smeren. Littekens

vette crème of zalf voldoende.

laten verdwijnen, maar het te verva-

crèmes, maar vaak is ook een simpele,

uitdaging. Het doel is niet een litteken

ontstaan. Er zijn speciale litteken-

door acne, operaties of ziektes, is een

te beperken, kan een mooier litteken

Behandeling van littekens ontstaan

verliezen namelijk veel vocht; door dat

Wat kun je adviseren?

gen. Als apothekersassistent kom je in

te vermijden. Is het niet mogelijk de

lichting is hier van belang.

herstellen, is het belangrijk zonlicht

halen in de apotheek. Goede voor-

huid zo normaal mogelijk te laten

producten en/of medicijnen komen

zoveel mogelijk te voorkomen en de

hebben en die de nodige verzorgings-

Om de vorming van een lelijk litteken

aanraking met mensen die littekens

zon te vermijden op de plek van het

Carla Uppelsch oten Directeur UConsultancy

litteken, adviseer dan om de wond af te plakken. Siliconen zijn in staat om het littekenweefsel te verzachten, af

Jouw advies bij littekens

te vlakken en gladder te maken. Ook klachten van jeuk, pijn of verkleuring ● Bescherm de huid tegen uv-straling

Siliconen worden toegepast als

● Houd de huid vet.

kunnen hiermee verminderen. wondverband (siliconenpleisters) of zijn verwerkt in een crème of vloeibare Keloïd.

gel. Het advies is, om een crème of

(SPF 50). ● Zorg voor hydratatie van een litteken.

| 23

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

VERZORGING Littekens ontstaan op een wond die door de opperhuid en de lederhuid heen tot in het onderhuidse bindweefsel komt. Dat kan bijvoorbeeld een operatiewond, een wond door een huidziekte of door een ongeval zijn.

Nooit meer zoals het was…

Een litteken is een stukje huid waarvan de structuur na een beschadiging is veranderd.

Het blijft zichtbaar nadat de huid is ‘genezen’, en de huid ter plaatse wordt nooit meer zoals hij was. Uit cosmetisch oogpunt is dat niet altijd prettig, maar het is wel een teken dat je huid werkt zoals het moet.

Hoe dieper en groter de beschadiging, des te langer zal de wondgenezing duren en des te groter is de kans op een litteken.

Er zal geen litteken ontstaan als alleen de epidermis oppervlakkig wordt beschadigd. Dit komt doordat de basale cellaag van de epidermis dan onbeschadigd blijft. Hierin zitten de zogenaamde basale cellen (waaronder stamcellen) en de pigmentcellen (melanocyten). Van hieruit zal nieuwe huid wordt opgebouwd, die qua structuur en opbouw identiek is aan de situatie van voor de beschadiging.

Uiteindelijk zal de huid zich dus geheel herstellen. Als de lederhuid (dermis) beschadigd is, zal de huid altijd genezen met een litteken. De huid zal dan aan elkaar groeien met vorming van collageenweefsel. Structuren uit de dermis zoals bloedvaten, zenuwen, elastische vezels en haarzakjes groeien dan niet terug. Daardoor wordt de huid ter plaatse minder gevoelig, minder goed doorbloed en minder elastisch dan de oorspronkelijke huid.

Types Er zijn verschillende typen littekens.

De belangrijkste zijn de: • ‘gewone’ littekens; • verdikte littekens: hierbij is er meer bindweefsel gevormd; het litteken vormt dikke roze plekken of strengen.

Hypertrofische littekens zijn verdikt ten opzichte van de omringende huid, een ‘keloïd’ litteken groeit – vaak pas jaren later – over de randen van het

| 22

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

ZIEKENHUISFARMACIE

Biologicals vaak verkeerd bewaard De meeste patiënten (93%) die biologicals gebruiken, bewaren die medicijnen niet goed. Dat vond Niels Vlieland van het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) in zijn onderzoek, waarop hij 13 september promoveerde.

CDCA van Amsterdam UMC afgekeurd Begin augustus werd bekend dat Amsterdam UMC het medicijn CDCA moet terughalen en stoppen met de bereiding ervan. De apotheek van Amsterdam UMC ging het middel magistraal bereiden omdat verzekeraars het merkmiddel van fabrikant Leadiant niet meer vergoedden. Maar bij onderzoek door de IGJ – in reactie op een handhavingsverzoek van Leadiant – kon niet worden uitgesloten dat de grondstoffen onzuiverheden bevatten.

CDCA is een middel voor de behandeling van de zeldzame spierziekte CTX (cerebrotendineuze

bereiden, maar na de uitkomsten van het

Eenvandaag.

Amsterdam UMC ging het middel magistraal

leiden tot bijwerkingen of verminderde effectiviteit”, aldus de onderzoeker in het tv-programma

niet langer te vergoeden. De apotheek van

Al met al kwam 93% van de medicijnen wel eens buiten het aanbevolen temperatuurbereik. “Dit kan

Daarop besloten de verzekeraars dit middel

de temperatuur te laag is of in de deur, waar de temperatuur omhooggaat als de deur opengaat).

naar zo’n € 160.000 per persoon per jaar.

koelkast op een verkeerde stand, de medicijnen op een verkeerde plaats (achterin de koelkast, waar

vervijfvoudigde de prijs van het medicijn CDCA

medicijnen af en toe niet op 2 tot 8 graden werd bewaard. Dat kan allerlei oorzaken hebben: de

60 patiënten deze ziekte. De fabrikant Leadiant

temperatuur gedurende de bewaarperiode registreerde. Daaruit bleek dat een groot deel van de

xanthomatose). In Nederland hebben ruim

Vanuit de apotheek werd aan de biologicals een temperatuur-loggertje toegevoegd dat de

onderzoek door de IGJ moest de productie teruggehaald.

apotheek betere begeleiding zouden kunnen krijgen en dat een medewerker van de apotheek de

worden gestopt en het middel worden

Apothekers die voor het tv-programma werden geïnterviewd, gaven aan dat de patiënten vanuit de bewaaromstandigheden zou kunnen controleren. Dat is in elk geval goed mogelijk als het middel

(Bronnen: Amsterdam UMC en IGJ, via www.farma-magazine.nl)

(Bronnen: UMCU en Eén Vandaag)

basispakket, voorlopig te vergoeden.

In het UMCU wordt dat al gedaan.

bedrijf Leadiant, dat niet is toegelaten tot het

In elk geval is het belangrijk om patiënten beter te informeren over het bewaren van biologicals.

oorspronkelijke medicijn van het farmaceutische

in kleine hoeveelheden af te leveren en de rest van de voorraad langer in de apotheek te bewaren.

Verzekeraars hebben inmiddels toegezegd het

wordt thuisbezorgd (zie het artikel op pag. 14). Een andere apotheker suggereert om de medicijnen

| 21

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

ZIEKENHUISNIEUWS

ZIN: ‘Vergoed TPV enkel vanuit de geneeskundige zorg’ Totale Parenterale Voeding (TPV) moet alleen vanuit de geneeskundige zorg vergoed worden, vindt Zorginstituut Nederland. ZIN vraagt de minister van VWS om deze wijziging per 1 januari 2020 te laten ingaan.

Totale Parenterale Voeding wordt altijd vergoed vanuit het basispakket.

Voor thuis verblijvende chronische patiënten komt de vergoeding van voeding en hulpmiddelen momenteel uit een combinatie van farmaceutische zorg, hulpmiddelenzorg en geneeskundige zorg. Bij zorgverleners, zorgverzekeraars en patiënten blijkt hierover verwarring te bestaan. Daarom concludeerde het Zorginstituut dat TPV-zorg alleen vanuit de geneeskundige zorg vergoed moet worden omdat de voorschrijvende medisch specialist eindverantwoordelijk is en

Nieuw etiketontwerp vergroot medicatieveiligheid

ook blijft voor de TPV-zorg – zowel in het ziekenhuis als thuis.

(Bron: Zorgvisie)

Grotere kans op dodelijke schimmelinfectie bij ernstige griep Patiënten die met ernstige griep op de Intensive Care (IC) belanden, hebben 15% kans op een bijkomende Aspergillus-schimmelinfectie in de longen. Normaal is de kans op Aspergillus tijdens een verblijf op de IC ongeveer 5%. Een Aspergillus-infectie in de longen is een belangrijke doodsoorzaak: 45% van de grieppatiënten met een bijkomende schimmelinfectie overlijdt, zelfs met een gerichte schimmelbehandeling.

Dit blijkt uit onderzoek van zeven Belgische en Nederlandse ziekenhuizen. Een

De kant-en-klare spuiten (RTA) en RTU-injectieflacons die de ziekenhuisapotheek van het Martini Ziekenhuis in Groningen bereidt, zijn sinds het voorjaar voorzien van nieuwe etiketten. Gebruik van vaste kleurcodes voor bepaalde medicatiegroepen en ‘Tall Man lettering’ moet de kans op verwisseling beperken.

van de onderzoekers, dr. Bart Rijnders (Erasmus MC): “De schimmelsporen zitten overal in de lucht, ieder mens ademt die in. Gezonde mensen hebben daar geen last van, maar als het longslijmvlies kapot is – bijvoorbeeld bij ernstige griep – dan kan zo’n schimmel naar binnen slaan. Dat gebeurt vooral bij patiënten die toch al een slechte afweer hebben.”

Naar aanleiding van deze bevinding wordt nu in de landelijke richtlijn over schimmelinfecties geadviseerd om elke grieppatiënt bij opname op de IC meteen te controleren op de aanwezigheid van Aspergillus. De ziekte snel opsporen en xx behandelen is namelijk essentieel.

zz

(Bron: Erasmus MC)

De kleurcodering is gebaseerd op de ISO 26826-richtlijn voor anesthesiemiddelen. Bij ‘Tall Man lettering’ worden hoofdletters gebruikt voor gedeeltes van de geneesmiddelnaam ter onderscheiding van andere geneesmiddelnamen; bijvoorbeeld SUFentanil versus fentaNYL. Daarnaast is de sterkte van het product gehighlight in verschillende kleuren, eveneens om medicatiefouten te voorkomen. Zo is het onderscheid tussen spuiten en flacons met hetzelfde geneesmiddel maar met verschillende sterktes te zien aan kleurverschillen.

(Bron: Apotheek Martini Ziekenhuis)

| 20

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

Gegevens over het symposium Op 3 november a.s. organiseert de NVFZ voor de vijfde keer het najaarssymposium voor medewerkers van de ziekenhuisapotheek.

De Unie, Multatulilaan 12, 4103 NM Culemborg

Locatie:

3 november 2018

Datum:

ZIEKENHUISFARMACIE

alternatief geschikt is? Waar moet je allemaal rekening mee houden? En als een product tijdelijk vervangen wordt door een alternatief, wat zijn dan de gevolgen? Met welke risico’s moet je rekening houden? Hoe voorkom je dat de medicatieveiligheid in het geding komt? Afhankelijk van het alternatief is het van belang dat bij iedereen bekend is wíe wánneer wát moet

Met ruime gratis parkeergelegenheid en op 10 minuten lopen van het station Kosten:

Voor leden NVFZ: € 40,-; niet-leden betalen € 70,-; inclusief lunch.

Ook ledentarief voor wie zich aanmeldt als lid.

doen bij een assortimentswijziging.

De contributie (€ 60,-) wordt in 2019 betaald. Over de rest van 2018 behoeft geen

Hoe communiceer je dit, zodat iedereen op de hoogte blijft van de actuele situatie? Dit zal uitgelegd worden door Maurice Steeghs, ziekenhuisapotheker in het Meander Medisch Centrum.

CAPA-systeem: belangrijk voor een verbetercultuur

contributie betaald te worden.

Laura Schmahl, telefoon 088-755 85 96; e-mail l.schmahl@umcutrecht.nl

Meer informatie:

Uiterlijk op 22 oktober 2018 via www.nvfz.nl.

Aanmelden:

Programma

Ontwikkelingen in de opleiding apothekersassistent

10.40-11.25 uur

Opening door de dagvoorzitter

10.30-10.40 uur

Inschrijven en bezoek stands

09.30-10.30 uur

Annette van der Linde, onderwijskundig medewerker ROC Mondriaan, Den Haag en iemand

Het laatste onderwerp gaat over

van een stageverlenende ziekenhuisapotheek zullen samen vertellen wat er veranderd is

Afwijkingsmanagement in de ziekenhuisapotheek. Vincent Hondenbrink, ziekenhuisapotheker ZGT (Twente), zal

in de opleiding en wat dit voor de praktijk betekent bij o.a. een stage.

11.35-12.20 uur

Kwalificatie medewerkers Sandra Wolf, stafmedewerker Bereidingen en Dillian Boontje, apothekersassistente

in zijn presentatie uitleggen waarom

Bereidingen in het Zaans Medisch Centrum, bespreken hoe zij in hun ziekenhuisapotheek

een CAPA-systeem (Correctie Actie

medewerkers kwalificeren en gekwalificeerd houden voor het uitvoeren van aseptische

Preventieve Actie) belangrijk is voor

handelingen.

een verbetercultuur.

Het CAPA-systeem is een systeem om

12.30-13.30 uur

Lunch en gelegenheid voor standbezoek

ieders taak daarbij.

Het is een manier om de werkwijze te

oorzaken, de gevolgen, wat er wordt gedaan om geschikte alternatieven af te leveren en

lossen en zo mogelijk te voorkomen.

Maurice Steeghs, ziekenhuisapotheker in het Meander Medisch Centrum zal ingaan op de

vast te leggen, te analyseren, op te

Inkoop en (tijdelijke) geneesmiddeltekorten

problemen en afwijkingen (deviaties)

13.30-14.15 uur

(Correctie Actie Preventieve Actie): belangrijk voor een verbetercultuur

worden gegevens ingevoerd uit

CAPA-systeem

te verminderen. In het CAPA-systeem

Afwijkingsmanagement in de ziekenhuisapotheek door middel van een

verbeteren en het aantal afwijkingen

14.25-15.10 uur

Vincent Hondenbrink, ziekenhuisapotheker ZGT

diverse systemen van kwaliteitsbeheersing of -borging zoals:

15.15-15.30 uur

Afsluiting

• klachten en recalls; • afwijkingen (deviaties); • resultaten van zelfinspecties;

contacten te leggen en ervaringen uit

• leveranciersbeoordelingen.

ziekenhuisapotheken te ontmoeten,

• validaties;

apotheekmedewerkers uit andere

• (kritische) wijzigingen;

vindt altijd een prettige wisselwerking tussen de standhouders en de praktijk plaats.

te wisselen. Hier wordt altijd uitgebreid

Medisch Centrum

stelling voor de stands is groot en hier

geschikte gelegenheid is om

van de NVFZ en werkzaam in Meander

aanwezige doelgroep. De belang-

inhoud, maar ook omdat het een

voorzitter van de symposiumcommissie

presentaties afstemmen op de

bezocht; niet alleen vanwege de

Met medewerking van Mia de Winter,

standhouders aanwezig die hun

Het symposium wordt ieder jaar druk

tijd voor ingeruimd. Ook zijn er

Informatie en interactie

| 19

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

BRANCHE Hoeveel – en welke – theorie en prak-

3 november:

NVFZ-symposium Blijven investeren in medewerkers Geven ingezette acties het gewenste effect?

tijk wordt er op school onderwezen?

Wat wordt er van de stageverlenende apotheek gevraagd? Hoe groot is de opleidingsrol? Moet de apotheek de stagiair leren bereiden? Wat betekent dit voor de stagebegeleider(s)? Weten zij wat er van hen wordt verwacht en kunnen zij dit? Hoe wordt dit getoetst?

Oftewel: moeten we een stagiair begeleiden of opleiden?

Kortom, heel wat vragen om te beantwoorden door Annette van der Linde, onderwijskundig medewerker van ROC Mondriaan in Den Haag,

In de ziekenhuisapotheek vraagt de

symposium is met name bedoeld voor apotheekmedewerkers die

Kwalificatie van medewerkers

Farmacie- medewerkers in Ziekenhuizen) plaats. Het najaars-

uit een stageverlenend ziekenhuis.

najaarssymposium van de NVFZ (Nederlandse Vereniging voor

samen met een apotheekmedewerker

Op 3 november a.s. vindt in Culemborg weer het jaarlijkse

zich bezighouden met het bereiden, de logistiek en de distributie

kwalificatie van medewerkers onze voortdurende aandacht. Wat moet je zijn? Hoe vaak moet je een (bepaalde)

ziekenhuisapotheken is dit een interessant symposium. Dit jaar is

doen of kunnen om gekwalificeerd te

van geneesmiddelen. Ook voor kwaliteitsmedewerkers uit

kwalificatie halen? Wie regelt dit? En tijdig zijn kwalificaties behaalt? Wat

Geven ingezette acties het gewenste effect?

wie houdt in de gaten dat iedereen

het thema ‘Blijven investeren in medewerkers’ met als subtitel:

zijn de consequenties als je een kwalificatie niet behaalt? Of als die is verlopen? Mag je dan niet meer

voor het uitvoeren van aseptische

inspelen op ontwikkelingen in het

kwalificeren en gekwalificeerd houden

keuzevak bereiden eruit?

opleiden en blijven ontwikkelen en/of

collega’s wel en niet? Hoe ziet het

staan alle bijdragen in het teken van

vragen: Wat kunnen onze toekomstige

Bij ‘Blijven investeren in medewerkers’

apotheek hebben we hierover vele

symposium.

Als medewerkers van de ziekenhuis-

tieformulieren van het voorafgaande

en aseptisch handelen’ er één is.

Inspiratiebron daarbij waren de evalua-

uit keuzemodules, waarvan ‘Bereiden

thema voor het symposium gevonden.

diepgang moeten de leerlingen kiezen

weer een actueel en aansprekend

lessen in productzorg. Voor meer

De NVFZ-congrescommissie heeft dus

bereiden?

In hun presentatie bespreken Sandra Wolf, stafmedewerker Bereidingen en Dillian Boontje, apothekersassistente Bereidingen – beiden van het Zaans Medisch Centrum – hoe zij in hun ziekenhuisapotheek medewerkers

handelingen.

vakgebied.

mee te maken heeft. Waarom of

De opleiding voor apothekersassistent

ziekenhuisapotheek tegenwoordig

“Wat als we investeren in onze mensen en ze gaan daarna weg?”

Veranderende opleiding apothekersassistent

Zegt de directeur tegen de HR-manager:

Lees hier alvast wat je kunt verwachten.

is gewijzigd. Het uitvoeren van bereidingshandelingen is geen verplicht vak meer, al komt de theorie

Zegt de HR-manager:

“Wat als we het niet doen en ze blijven?”

van het bereiden wel aan bod tijdens

Inkoop en (tijdelijke) geneesmiddeltekorten Dit is een onderwerp waar iedere

waardoor kunnen geneesmiddelen soms niet geleverd worden? En hoe kom je dan op tijd tot een geschikt alternatief? Hoe beoordeel je of een

UA | 5 | 2018

| 18

ZIEKENHUISFARMACIE

en wat er ging gebeuren. “Als ze horen dat je met het biosimilar door lagere kosten veel meer patiënten kunt behandelen, zijn de meesten wel bereid om over te stappen”, is haar ervaring. Meer dan 90% van de ongeveer driehonderd stabiele patiënten besloot om te switchen. Voor de switch en binnen drie maanden erna kregen ze een extra controle bij de reumatoloog – buiten de normale halfjaarlijkse controle – om te zien hoe ze op het nieuwe middel reageerden.

Ook kregen ze voor de omzetting een extra spuittraining van de reumaconsulent om te leren omgaan met de nieuwe spuiten. De Winter:

Team Oncologisch Dagcentrum. V.l.n.r.: Carola, Adri, Lotte, Marianne.

“Dat was mooi meegenomen, want er waren patiënten bij wie de spuit-

oncolytica berust bij het team Onco-

waren of bezig waren met afbouwen.

De logistiek en aflevering van orale

niet overgestapt omdat ze niet stabiel

aanvulling op de denosumab-injectie.

Verder is ongeveer een kwart (nog)

mee zoals calcium/vitamine D3 als

het gebruik van de andere spuitpen.

neemt ook aanvullende medicatie

effect of omdat ze moeite hadden met

informeren.” De verpleegkundige

injectieplaats, vanwege onvoldoende

arts over de conditie van de patiënt

was vanwege een lokale reactie op de

gaat en zo nodig de behandelend

gekeerd naar de originele vorm. Dat

houden met de patiënt, zien hoe het

Slechts enkele patiënten zijn terug-

“Zo kan de verpleegkundige voeling

minder last op de injectieplaats.

Oncologie en Urologie. De Winter:

hebben met het nieuwe middel zelfs

Amphia Ziekenhuis van de afdelingen

ondervonden, sommige patiënten

door verpleegkundigen van het

had bij het overstappen problemen

medicatie wordt thuis geïnjecteerd

problemen ondervindt. Bijna niemand

behandeling van botmetastases. De

gevraagd hoe het gaat en of de patiënt

en denosumab (Xgeva) voor de

Bij elke uitgifte wordt uiteraard

line/Zoladex voor prostaatkanker)

te koud is voor deze medicijnen.”

hormoonachtige stoffen (gosere-

koelkast bewaarden, waar het veel

pegfilgrastim/Neulasta en epoëtine),

spuiten of die de spuiten achterin de

groeifactoren voor bloedcellen (zoals

wisten dat ze ook in de buik mochten

om ondersteunende medicatie zoals

slordiger was geworden, die niet meer

Dat kan gaan om de chemotherapie of

techniek in de loop der jaren wat

wachten. Dit is gewoon patiëntvriendelijker”, verklaart Lotte Paalvast, die zelf deel uitmaakt van het team Oncologisch Dagcentrum. “Ook dit is een klein team. Daardoor kennen de betrokken apothekersassistenten en de verpleegkundigen elkaar goed en dat verbetert de samenwerking.

Als er iets geregeld moet worden voor een patiënt, zijn de lijntjes kort en is de patiënt sneller geholpen. Zo merk je dat de verpleegkundigen ons beter weten te vinden voor ‘gekke dingen’ of uitzonderingen.” En niet onbelangrijk: “Zo heb je meer persoonlijk contact in dat grote anonieme ziekenhuis.” <

logisch Dagcentrum van de politheek.

niet in de apotheek op zijn beurt te

kunnen ze thuis toegediend krijgen.

“Dan hoeft de patiënt of de partner

centrum, maar bepaalde medicatie

orale oncolytica en/of anti-emetica.

doorgaans op het Oncologisch Dag-

medicatie voor thuis meekrijgen, zoals

Ziekenhuis krijgen hun chemotherapie

Dagcentrum krijgen, op die afdeling

Kankerpatiënten van het Amphia

hun chemotherapie op het Oncologisch

Thuistoediening voor kankerpatiënten

Dat team zorgt ook dat patiënten die

| 17

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

EVEN VOORSTELLEN

Zo voorkomen we dat mensen telkens weer medicatie krijgen zonder op controle te komen.” Apothekersassistenten Linda Schuurmans en Merel Platjouw hebben vandaag de taak om te bellen en om de producten klaar te maken voor transport. Linda legt uit: “Als we bellen, hebben we via het systeem de gegevens van de patiënt voor ons en kunnen we gericht vragen stellen. We vragen onder meer hoe het gaat en hoeveel toedieningen ze nog hebben staan.” De controle van de voorraad gebeurt voor het geval dat de patiënt een tijd niet heeft gespoten, bijvoorbeeld vanwege een infectie.

“We houden het TNF-alfa-team klein omdat het specialistisch werk is. Je moet het regelmatig doen”

Merel Platjouw belt de patiënten die binnenkort weer biologics moeten ontvangen.

overgestapt van het originele Enbrel

“We houden het team klein omdat

bezorgd. Veel van hen zijn inmiddels

kleine, specialistische club’, vindt ze.

de reumatologen werd aangepakt:

de reumaconsulent of met de voor-

Ze vertelt hoe de switch samen met

routine hebben.”

neemt de apotheek contact op met

apothekersassistenten zou je minder

van opvlammende ziekteactiviteit,

behoorlijk in het ziekenhuis- en

het regelmatig doen. Met meer

Als blijkt dat de patiënt last heeft

op de biosimilar Benepali. “Dat scheelt

het specialistisch werk is. Je moet

schrijver. Er kan dan eerst een controleafspraak worden gemaakt om het recept zo nodig aan te passen.

“Verpleegkundigen weten ons beter te vinden voor ‘gekke dingen’ of uitzonderingen”

zorgbudget”, verklaart De Winter.

“We kozen ervoor om alleen patiënten over te zetten die op Enbrel stabiel waren.” Die patiënten kregen in november 2016 een brief met uitleg

“Vaak weten patiënten al waar je voor

die bij veel reumapatiënten worden

hoeveel er nog staat’. We vragen ook

matiebijeenkomst. Daar kregen ze

Etanercept is een van de biologicals

even naar de koelkast om te kijken

en een uitnodiging voor een infor-

Naar de biosimilar

belt”, vertelt Linda. “Ze zeggen: ‘Ik loop

uitleg over de reden van dit project

hoe of waar de patiënt de medicatie wil ontvangen: thuis, bij de politheek en op welke Amphia-locatie.” Het planprogramma is zelfs gekoppeld met dat van het koeltransportbedrijf, zodat

Overgehevelde medicatie en ziekenhuisverplaatste zorg Tussen 2012 en 2015 zijn bepaalde dure medisch-specialistische geneesmiddelen ‘overgeheveld’

voorgeschreven, maar die doorgaans thuis worden gebruikt (ziekenhuisverplaatste zorg).

is ingepland, is in het systeem ook te

openbare apotheek naar het ziekenhuis. Het betreft middelen die vanuit het ziekenhuis worden

levering plaatsvindt. Als de bestelling

vanuit het GVS naar financiering vanuit het ziekenhuis. En dus verhuisde de aflevering van de

kan worden vastgelegd wanneer de

zien wat er aangeschreven moet

2015:

gebruikt, ongeacht of een patiënt

2014:

ook of er nog andere middelen worden

2013:

Lotte Paalvast: “Natuurlijk vragen we

2012:

worden.

TNF-alfaremmers Oncolytica en groeihormonen Vruchtbaarheidshormonen Overige oncolytica

toestemming heeft gegeven om de gegevens te delen via het LSP of niet.”

Tot voor kort maakte Lotte zelf deel uit van de ‘TNF-alfa-club’. Een ‘fijne,

Deze geneesmiddelen mogen alleen door dát ziekenhuis worden afgeleverd waar de patiënt onder behandeling is van de specialist werkzaam in datzelfde ziekenhuis. Ze worden gefinancierd uit het ziekenhuisbudget, met een aanvulling vanuit declaraties bij de zorgverzekeraars.

| 16

UA | 4 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

ZIEKENHUISFARMACIE

“We doen meer dan het afleveren van voorgeschreven medicatie aan de balie”, vertellen apotheker Dayenne de Winter-van Bergeijk en apothekersassistente Lotte Paalvast-Spijkers van de politheek van het Amphia Ziekenhuis in Breda. Deze poliklinische apotheek, die in 2014 is gestart, laat overgehevelde medicijnen thuisbezorgen en benadert patiënten proactief voor de herhaalmedicatie van deze medicijnen. Ook regelt de apotheek de thuistoediening van oncolytica en andere medicatie door verpleegkundigen.

Biologicals thuis geleverd

Lotte Paalvast-Spijkers (links) en Dayenne de Winter-van Bergeijk.

Voordat de politheek er was, werd het thuisbezorgen van de ‘overgehevelde medicatie’ (zie kader) bij patiënten van het Amphia Ziekenhuis verzorgd door een thuisservice van een grote apotheekketen. Dit werd vanaf 2016 geleidelijk in eigen beheer genomen.

De Winter: “We begonnen bij patiënten die nieuw op een biological startten.

Geleidelijk kwamen daar de patiënten bij die al langer in behandeling waren en sinds oktober 2017 zijn alle leveringen in eigen beheer.” De politheek verzorgt de planning, heeft een eigen bezorgdienst en huurt daarnaast een koeltransportdienst in. Deze kunnen

De TNF-alfa-club. V.l.n.r.: Samora, Karine, Anouk, Merel.

elkaar aanvullen – afhankelijk van het bezorgadres, de rijroutes en hoe dringend de levering is.

“We voorkomen dat mensen telkens weer medicatie krijgen zonder op controle te komen”

een nieuw recept krijgen. “Zo niet, dan

dat patiënten ons bellen, bellen wij

geval zal de patiënt naar verwachting

een nieuwe levering. Dus in plaats van

voorschrijver gepland staat. In dat

patiënten gebeld moeten worden voor

met de reumatoloog of een andere

elke dag geeft het systeem aan welke

gekeken of er binnenkort een afspraak

herhaalrecept”, vertelt De Winter. “Voor

koppeling met het ZIS wordt eerst

proactief benaderen voor hun

taak van de ‘TNF-alfa-club’. Door

“Hiermee kunnen we patiënten

voorschrijver of we mogen afleveren.

klaarmaken van de bezorging is de

persoonlijke online medicatiedossiers.

recept open, dan vragen we de

bellen van patiënten en plannen en

gemaakt van een programma met de

bellen en afleveren. Staat er geen

komt dat de medicatie op is.” Het

Voor de bezorgservice wordt gebruik-

Als dat zo is, kunnen we de patiënt

we dat de patiënt er te laat achter

Plannen en bellen

kijken we of er een recept openstaat.

hen - ruim van tevoren. Zo voorkomen

>> Lees verder op pagina 16

| 15

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

EVEN VOORSTELLEN

WIL JIJ JEZELF OF JE TEAM OOK PRESENTEREN IN UA? MELD HET OP INFO@UA.NL

Thuisbezorgen en toedienen:

Amphia houdt de vinger aan de pols

Een deel van het team van de Amphia politheek, locatie Langedijk.

‘De apotheek komt naar je toe’. Zo zou je de service van het Amphia Ziekenhuis Breda kunnen karakteriseren. Thuisbezorgen, thuis toedienen en telefonisch contact met de patiënt zijn servicegerichte acties en ze bevorderen een goede therapietrouw. Door te bellen en de patiënt thuis te bezoeken houden apothekersassistenten en verpleegkundigen van het Amphia een vinger aan de pols.”

| 14

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

ZIEKENHUISFARMACIE

Productnieuws

Positieve adviezen CHMP De Committee for Medicinal Products for Human Use (CHMP) heeft positieve adviezen gegeven voor

Urokinase niet verdunnen met glucose

vele nieuwe geneesmiddelen, generieken of biosimilars en uitbreidingen van indicaties. Een selectie.

Nieuw • Delstrigo (doravirine / lamivudine / tenofovir disoproxil) en Pifeltro (doravirine), beide bestemd voor de behandeling van volwassenen met HIV-1 niet resistent voor de NNRTI-klasse, lamivudine of

Uit recent onderzoek door de fabrikant van Medacinase is gebleken dat de activiteit van Medacinase (urokinase) achteruitgaat na verdunnen met glucose. Dit betekent dat de patiënt mogelijk behandeld wordt met een geneesmiddel met verminderde werking.

Urokinase mag daarom na oplossen alleen verdund worden met natriumchloride (NaCl) zoals genoemd in de productinformatie (SmPC).

tenofovir.

• Fulphila (pegfilgrastim), Pelmeg (pegfilgrastim) en Ziextenzo (pegfilgrastim), biosimilars bestemd voor het verminderen van de duur van neutropenie en het optreden van febriele neutropenie bij patiënten die worden behandeld met cytostatische chemotherapie tegen maligne aandoeningen.

• Vabomere (meropenem-trihydraat / vaborbactam), een nieuw antibioticum bestemd voor de behandeling van gecompliceerde urineweginfectie, inclusief pyelonefritis, gecompliceerde intraabdominale infectie en ziekenhuis-verworven pneumonie.

• Alunbrig (brigatinib), een proteïnekinaseremmer van het anaplastisch lymfoom kinase (ALK) en als monotherapie bestemd voor de behandeling van volwassen patiënten met ALK-positieve, gevorderd niet-kleincellig longkanker (NSCLC) die eerder behandeld is met crizotinib.

Urokinase wordt gebruikt bij de behandeling van acute vasculaire occlusies die veroorzaakt worden door trombose of een embolus.

(Bron: CBG)

Uitbreiding van indicatie • Cabometyx (cabozantinib), nu ook bestemd voor de behandeling van hepatocellulair carcinoom (HCC) bij volwassen patiënten die eerder zijn behandeld met sorafenib.

• Gilenya (fingolimod), nu ook bestemd voor pediatrische patiënten van 10 jaar en ouder voor eenzelfde indicatie als bij volwassenen.

Daratumumab tegen multipel myeloom in basispakket Minister Bruins (Medische Zorg) heeft met succes onderhandeld over de prijs van het middel daratumumab in twee verschillende combinatietherapieën voor de vervolgbehandeling van multipel myeloom.

• Kalydeco (ivacaftor), nu ook bestemd voor de behandeling van cystic fibrosis bij kinderen vanaf 12 maanden.

• Roactemra (tocilizumab) is nu ook bestemd voor de behandeling van actieve systemische juveniele idiopathische artritis (sJIA) bij patiënten van 1 jaar en ouder die onvoldoende hebben gereageerd op eerdere behandeling met NSAID's en systemische corticosteroïden.

• Xtandi (enzalutamide), nu ook bestemd voor de behandeling van volwassen mannen met nietgemetastaseerd castratie-resistent prostaatkanker met hoog risico (CRPC).

• Venclyxto (venetoclax) is nu ook in combinatie met rituximab bestemd voor de behandeling van volwassen patiënten met chronische lymfatische leukemie (CLL) die ten minste één eerdere behandeling hebben gekregen.

• Blincyto (blinatumomab), nu ook geïndiceerd als monotherapie voor de behandeling van pediatrische patiënten van 1 jaar of ouder met Philadelphia chromosoom-negatieve CD19-positieve B-cel precursor of bij terugval na het ontvangen van een eerdere allogene stamceltransplantatie

is er sprake van kwaadaardige woekering van plasma-

ALL die therapie-refractair is of in relaps na het ontvangen van ten minste twee eerdere therapieën

Bij deze ziekte – ook bekend als de ziekte van Kahler – cellen in het beenmerg. Daratumumab was al

• Drie biosimilars van epoëtine alfa (Abseamed, Binocrit en Epoetin Alfa Hexal), nu ook geïndiceerd primaire myelodysplasie.

eerder zijn behandeld. Door de prijsafspraken met de

voor de behandeling van systematische anemie bij patiënten met laag/intermediair-1 risico op

beschikbaar als monotherapie voor patiënten die al fabrikant wordt het middel sinds 1 september voor

• Pembrolizumab (Keytruda) heeft als combinatietherapie met pemetrexed (Alimta) en platinumniet-plaveiselcel niet-kleincellige longkanker, zonder EGFR- of ALK-positieve mutaties.

gebruikt wordt in combinatie met andere middelen.

chemotherapie een nieuwe indicatie als eerstelijnsbehandeling bij volwassenen met gemetastaseerd

deze patiënten ook vergoed uit het basispakket als het (Bron: Zorgvisie)

(Bron: CBG)

| 13

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

DE VISIE VAN... kweken, enz.) die gedaan moet

• Ontwikkeling van resistentie zoveel mogelijk voorkomen.

de A-teams de leiding bij de diagnos-

aangepakt.

slecht werden gevolgd. Daarom nemen

Het probleem van resistente bacteriën wordt in ziekenhuizen op verschillende vlakken

dat die richtlijnen in veel ziekenhuizen

Maatregelen tegen resistentie

worden. Uit onderzoek was gebleken

– liever niet;

de uitkomsten.”

de SWAB. Dit houdt in:

procedures en dat verbetert de zorg en

Dit gebeurt door antibiotica terughoudend voor te schrijven volgens de adviezen van

tiek en behandeling. Zij bewaken de

Behandeling van longontsteking in kaart Longontsteking staat in de top-3 van indicaties waarvoor het vaakst antibiotica worden gegeven.

Gebeurt dat altijd volgens de

– zo smal mogelijk (breedspectrum als het moet, smalspectrum als het kan); – zo weinig mogelijk (maar: wel effectief om resistentie te voorkomen); – zo kort mogelijk (maar: wel lang genoeg om geen bacteriën te laten ontsnappen); – reservemiddelen alleen als andere antibiotica niet effectief zijn.

In ziekenhuizen houden de A-teams hier controle op.

• Screenen op binnenkomende infecties.

speciale maatregelen genomen om overdracht te voorkomen.

een longontsteking en hoe ze zijn be-

Bij risicopatiënten worden monsters gekweekt. Bij een positief resultaat worden er

ten de vorige dag zijn opgenomen met

rijen. Dat geeft namelijk een risico dat ze een resistente bacterie bij zich dragen.

“Elke ochtend bekijk ik welke patiën-

behandeld en of ze in contact zijn geweest met landbouwhuisdieren in veehoude-

Heijl in tien Nederlandse ziekenhuizen.

Voor opname wordt aan patiënten gevraagd of ze in een buitenlands ziekenhuis zijn

richtlijnen? Dat onderzoekt Inger van

handeld. We hebben de beginsituatie vastgelegd en kijken sinds 2016 of de behandeling verbetert door scholing en terugkoppeling over het voorschrift.”

“De meest voorkomende veroorzakers van longontsteking zijn gevoelig voor penicilline of amoxicilline (antibiotica

• Overdracht van infecties voorkomen.

Dit gebeurt door allerhande hygiënische maatregelen, zoals het desinfecteren van de handen na patiëntencontact, het steriliseren van instrumenten of het gebruik van disposables, isolatie van patiënten met een resistente bacterie tot de bacteriën niet meer aantoonbaar zijn, en bescherming van patiënten die extra kwetsbaar zijn, zoals patiënten die immunosuppressiva gebruiken. Bij isolatie wordt een patiënt verpleegd kleding die na het bezoek wordt gedesinfecteerd.

moet de behandeling mee beginnen,

in een kamer met een sluis en draagt iedereen die bij de patiënt komt beschermende

met een heel smal spectrum). Dus daar ook als je nog niet weet om welke bacterie het gaat. Alleen in speciale gevallen – zoals allergie voor deze

behandelaar bekend.

een kweek ingezet, bijvoorbeeld

de uitslag pas na twaalf uur bij de

Van Heijl: “Er wordt lang niet altijd

maar door de logistiek is ook daarvan

Maar de praktijk is weerbarstig, vertelt

stimuleert het gebruik van sneltesten,

gekozen op basis van kweekresultaten.

antibiotica te stoppen.” Het A-team

Idealiter wordt een antibioticum

kunnen we in elk geval aanraden de

ze voor de zekerheid breder in.”

Als die uitslag een virus aantoont,

smalspectrumantibiotica en zetten

een longontsteking ook op virussen.

een bacterie die ongevoelig is voor

tegenwoordig bij iedere patiënt met

aan een mogelijke besmetting met

longontsteking niet bekend. We testen

Waarschijnlijk denken voorschrijvers

patiënten de verwekker van de

zoals het protocol voorschrijft.

Al met al is bij 30-50% van de

smalspectrummiddel wordt gegeven,

wachten en vaak komt er niets uit.

breed ingezet, in plaats van dat er een

kweekresultaten soms dagen op zich

Maar vaak worden antibiotica te

wordt vergeten. Bovendien laten

zou je daarvan kunnen afwijken.

produceert of omdat het in de hectiek

of bij heel ernstig zieke patiënten –

omdat de patiënt geen speeksel

antibiotica, een risico op Legionella

“Onze getallen hebben bewustzijn gebracht” Bij de metingen in 2015-2017 bleek dat gemiddeld minder dan de helft van de patiënten met longontsteking volgens protocol wordt behandeld en dat ziekenhuizen hierin enorm verschillen.

Deze meting heeft wel opgeleverd dat artsen nu meer inzicht hebben in de therapie en diagnostiek voor een longontsteking in hun ziekenhuis.

“Het gebruik van antibiotica bij longontsteking werd daar niet of nauwelijks gemeten, dus onze getallen hebben bewustzijn gebracht.” <

| 12

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

Beruchte resistente bacteriën

• VRE: Vancomycineresistente Enterococcus

Ziekenhuizen zijn zulke plaatsen: onge-

• CPE: Carbapenemase-producerende Enterobacteriaceae

kunnen bacteriën resistent worden.

• VRSA: een MRSA die bovendien resistent is tegen vancomycine

waar veel antibiotica worden gebruikt,

• MRSA: Meticilline-resistente Staphylococcus aureus

voor de gezondheidszorg. Op plaatsen

i

ZIEKENHUISFARMACIE

Bacteriën die resistent worden voor antibiotica zijn een groeiend probleem

• ESBL: bacterie die ‘extended-spectrum’ bètalactamase produceert

veer 30-40% van de patiënten krijgt antibiotica. En als resistente bacteriën er worden binnengebracht, kunnen ze

1. toezicht op het gebruik van reserve-

resistente bacteriën in Nederlandse

punten’ gekozen:

er dan ook diverse uitbraken van

de A-teams drie ‘nationale speer-

afweer. De afgelopen decennia zijn

van antibiotica te verbeteren, hebben

bij patiënten met een verzwakte

suggereerde om het voorschrijfbeleid

zonde zorgverleners komen ze terecht

Uit de diverse projecten die de SWAB

zich makkelijk verspreiden – via ge-

ziekenhuizen geweest. In de strijd

antibiotica; 3. bedside-consult voor S. aureus-

Nederlandse ziekenhuizen een A-team,

2. bevordering van de i.v.-orale switch;

tegen resistentie functioneert in alle

Dan adviseren we de behandelaar om orale behandeling te overwegen. Enerzijds omdat intraveneuze toediening risico geeft op flebitis (aderontsteking) en op andere infecties van buiten via het infuus, anderzijds omdat het patiëntvriendelijker (bewegingsvrijheid) en kosteneffectiever is.

Intraveneuze toediening is soms nodig darmperistaltiek verminderd kan zijn,

bewaken en te promoten.

omdat bij een ernstige infectie de

om verantwoord antibioticabeleid te

Speerpunten

bacteriëmie.

“Antibiotica worden toch nog vaak onjuist gebruikt”

waardoor orale medicatie minder goed wordt opgenomen.”

In Tergooi functioneert het A-team

risico dat de bacteriën de binnenkant

het beleid met de voorschrijver.”

bloed terechtkomen. Dan bestaat het

sporines en de carbapenems.

onze bevindingen overleggen we over

de derde en vierde generatie cefalo-

Staphylococcus aureus. Afhankelijk van

reserve-antibiotica horen bijvoorbeeld

longontstekingen en bij infecties met

antibioticum”, vertelt Van Heijl. Tot de

verbeteringen mogelijk zijn, zoals

vaak met advies voor een ander

voorgeschreven en waarin structurele

len we dat terug aan de voorschrijver,

waarin antibiotica vaak onjuist worden

daarvoor juist was. Zo niet, dan koppe-

we het voorschrift bij ziektebeelden

hebben gekregen en of de indicatie

voor de diagnostiek. Ook controleren

welke patiënten deze middelen

bioloog of er ook kweken zijn ingezet

“We kijken in het ziekenhuissysteem

Daarnaast controleert de arts-micro-

len niet te makkelijk worden gebruikt.

dosering en met de juiste duur was.

Het A-team controleert of deze midde-

dit bij de juiste indicatie, in de juiste

tegen nog weinig resistentie bestaat.

antibiotica zijn voorgeschreven en of

een brede dekking hebben en waar-

“Als A-team controleren we welke

Reserve-antibiotica zijn antibiotica die

toegevoegd en geeft uitleg.

1. Toezicht op het gebruik van reserve-antibiotica

Inger van Heijl is er aan het A-team

sinds 2014. Apotheker-onderzoeker

infectieparameters aan het dalen zijn.

zelden voor).

intraveneuze antibiotica krijgt en de

gitis.” (Dit laatste komt echter zeer

een melding als een patiënt 72 uur

over in een mogelijk dodelijke menin-

antibiotica. “We krijgen automatisch

oorontsteking vanzelf over of gaat hij

antibiotica worden overgezet op orale

een kwestie van inschatten: gaat deze

patiënten sneller van intraveneuze

onthouden, voegt Van Heijl toe. “Het is

Het A-team bevordert ook dat

een noodzakelijke behandeling moet

2. Bevordering van de i.v.-orale switch

voorschrijven niet dat je patiënten

Overigens betekent terughoudend

Staphylococcus aureus kweek.

3. Bedside-consult voor S. aureus-bacteriëmie De bacterie Staphylococcus aureus komt overal voor, maar kan bij mensen met een verzwakte weerstand in het

van het hart en de hartkleppen infecteren (endocarditis), met een grote kans op overlijden. Van Heijl: “Daarom is er een strikt protocol voor de behandeling van deze patiënten en voor de diagnostiek (testen, scans,

>> Lees verder op pagina 12

| 11

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

DE VISIE VAN...

A-teams tegen onjuist gebruik van antibiotica Inger van Heijl:

“Antibiotica worden toch nog vaak onjuist gebruikt” Ziekenhuizen voeren strijd tegen resistente bacteriën. Er is een landelijk ‘antimicrobieel stewardship programma’ opgezet en in alle ziekenhuizen zijn ‘A-teams’ ingesteld die verantwoord antibioticabeleid bewaken en promoten. Inger van Heijl is lid van het A-team van Tergooi en vertelt over de maatregelen en acties van het team.

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

| 10

ZIEKENHUISFARMACIE

COVERGIRL

Brenda de Harder: “Mensen vinden het heel goed dat we de medicatie met ze doornemen” Dit keer staat er een apothekersassistent van een afdeling Klinische Farmacie op de cover: Brenda de Harder. Als FPZassistent in Tergooi verzorgt ze onder andere het klaarmaken en uitzetten van medicatie voor opgenomen patiënten en medicatieverificatie bij opname. Ze vertelt enthousiast over haar taken.

voor geven.” Het overzicht wordt dan

instructie.”

de FPZ-assistenten de medicatiebewa-

steeds meer patiënten toestemming

assistenten en zo nodig geef ik

Voor de verpleegafdelingen verzorgen

bespreek ik die met de andere FPZ-

Bewaken en uitzetten

king, het uitzetten en naleveren van

matie opvragen via het LSP, waar

(op papier) aan het bed met de

in een openbare apotheek, maar ze

zodat we een exact beeld krijgen van

Tot drie jaar geleden werkte Brenda

patiënt verifiëren we alle medicatie,

wordt die om half vijf apart geleverd.”

opgevraagd via het LSP en met de

medicatie wordt voorgeschreven, dan

komt.”

het actueel medicatieoverzicht digitaal

Als er in de loop van de dag nog extra

het prettig dat er iemand aan het bed

bij de eigen apotheek van de patiënt

dags worden ze leeg weer opgehaald.

graag hun verhaal kwijt. Dus ze vinden

een computer. Van tevoren hebben we

‘treintjes’, naar de afdelingen en ’s mid-

van slag, is Brenda’s ervaring. “Ze willen

de patiënt in onze spreekkamer met

van ons de uitzetboxen, gekoppeld tot

spoedopname zijn patiënten soms nogal

wordt doorgenomen. “We ontvangen

uitzetten van de medicatie brengt een

gaan we uit van het AMO.” Bij een

gemeten en de medische historie

beveiligde medicatielades. Na het

wel de informatie geven, en anders

waar de lichaamsfuncties worden

een monitor en een uitzetbox met

Zo niet, dan kan de contactpersoon vaak

en gaat daarna naar ‘de anesthesie’

werkplekken op wielen, voorzien van

spreekbaar en weten wat ze gebruiken.

assistent voor de medicatieverificatie

“We maken gebruik van ‘wows’. Dat zijn

“De meeste mensen zijn goed aan-

komt eerst bij de FPZ-apothekers-

in het ziekenhuisinformatiesysteem.

in het ziekenhuisinformatiesysteem.

afdeling ‘Preop en opname’. De patiënt

op basis van de medicatieopdrachten

gebruik wordt dan gedocumenteerd

aantal dagen voor de opname op de

voor opgenomen patiënten uitgezet

tussen het overzicht en het werkelijke

gebeurt de medicatieverificatie een

catie. Elke dag wordt de medicatie

patiënten doorgenomen. De verschillen

Bij geplande ziekenhuisopnames

medicatie op naam en voorraadmedi-

bij medicatieverificatie heel anders dan

collega’s, leiding van de apotheek en

FPZ-assistente”, zegt ze. Dat contact is

alles zo precies controleren.”

eerst aanspreekbare voor apotheker,

Patiënten vinden het heel fijn dat we

Brenda aanspreekpunt; dat wil zeggen:

in in het ziekenhuisinformatiesysteem.

Voor medicatieverificatie bij opname is

was toe aan een nieuwe uitdaging en

de gebruikte medicatie, en voeren het

Medicatieverificatie

wel snel. Eventueel kunnen we infor-

Als we een verandering doorvoeren,

opgevraagd. “Dat krijgen we meestal

de werkwijze en verbeteringen daarin.

medicatieoverzicht (AMO) nog worden

“Ik denk mee met de apotheker over

Bij de spoedopnames moet een actueel

leiding van de betreffende afdeling.

solliciteerde bij Tergooi. “Ik houd van patiëntencontact, daarom werk ik als

in de openbare apotheek, vindt Brenda: “Het is persoonlijker, het heeft echt meerwaarde.” <

| 9

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

VOORGESCHREVEN

register moeten zijn, maar daar is mankracht en geld voor nodig.”

Richtlijnen en veranderingen De behandeling van aandoeningen gebeurt steeds meer evidence-based; op basis van weten-

wetenschappelijke inzichten zijn.

apremilast (Otezla) is een ‘immuun-

een behandeladvies gekoppeld, een stappenplan, dat eventueel wordt herzien als er nieuwe

De nieuwe orale ontstekingsremmer

waarin staat hoe stevig het wetenschappelijke bewijs voor de diverse handelingen is. Daaraan wordt

Nieuw werkingsmechanisme: apremilast

modulator’, een Janus-kinaseremmer.

Omdat er nog weinig ervaring mee is – en ook vanwege de kosten – wordt

schappelijk bewijs en expertise dus. Artsen hebben hiervoor ‘richtlijnen’ van honderden pagina’s,

Enkele veranderingen in de NVDV-richtlijn Psoriasis (niet volledig) – Dosering en monitoring MTX zoveel mogelijk gelijkgetrokken met reumatologie: • MTX: tabletten 2,5 mg, maximale dosis 30 mg/week

aanbevolen om het in te zetten ná de

• foliumzuur: 10 mg en 5 mg, afhankelijk van de MTX-dosering – Meer controle op bijwerkingen bij fumaarzuur

voordeel van apremilast is dat er maar

– Noodzaak voor anticonceptie bij vrouwen: tot 3 (i.p.v. 2) jaar na het stoppen met acitretine

langer bestaande orale DMARD’s. Het weinig controle nodig is. Er is mogelijk een verhoogd risico op psychische stoor-

door reacties van anderen, door het

waar de arts alert op moet zijn.

van leven. Door de aandoening zelf,

nissen zoals slapeloosheid en depressie

De effectiviteit van de behandeling staat of valt met de therapietrouw.

kun je daarin een belangrijke rol

psoriatische artritis. In de nieuwe

uitleg gegeven? Als apothekersassistent

ervaring.

krijgt te maken met gewrichtsklachten:

behandelmogelijkheden, is Spuls’

Een deel van de psoriasispatiënten

bijwerkingen, prikangst, wordt smeren

door de effectiviteit van nieuwe

Psoriatische artritis

Is het angst voor medicatie, angst voor

impact van psoriasis minder geworden

daarop in te gaan. Wat zit erachter?

op de kwaliteit van leven. Toch is de

de patiënt merkt, dan is het belangrijk

prikken bijvoorbeeld – heeft invloed

“Als je maar een spoortje van twijfel bij

controle op bijwerkingen – bloed laten

ook in de apotheek, betoogt Spuls.

gebruik, door bijwerkingen… Ook de

Daar moet altijd aandacht voor zijn,

moeten smeren of ander medicijn-

“Voor psoriasis schrijven we van MTX het liefst alleen nog 2,5 mg-tabletten voor om overdosering te voorkomen”

richtlijn is hieraan een hoofdstuk gewijd. “Het geeft dermatologen een handvat voor de diagnostiek: hoe achterhaal je of het gaat om psoria-

“Als er maar een spoortje van twijfel bij de patiënt is, is het belangrijk daarop in te gaan”

vervelend gevonden, is er te weinig

spelen!” <

Maak twijfel bespreekbaar

tische artritis of om een andere gewrichtsaandoening zoals artrose of lagerugpijn? En wanneer overleg je

Jouw rol bij psoriasispatiënten

met een reumatoloog?” De meeste systemische middelen tegen psoriasis zijn ook effectief tegen gewrichtsklachten. Multidisciplinaire samenwerking is het advies voor de

● Smeren is altijd belangrijk bij de psoriasishuid. Blijf dus het belang van indifferente therapie benadrukken. ● Voor psoriasispatiënten wordt methotrexaat bij voorkeur voorgeschreven in tabletten van 2,5 uit te leggen.

psoriatische artritis.

mg. Voor sommige patiënten betekent dit veel tabletten slikken. Het is belangrijk om dit goed

diagnostiek en behandeling van

Kwaliteit van leven verbeterd

● Foliumzuur is nodig om bijwerkingen van methotrexaat te verminderen/voorkomen. Benadruk het belang hiervan; zeker omdat foliumzuur vanaf 1 januari 2019 door de patiënt zelf moet

In de richtlijn wordt dermatologen aangeraden om de kwaliteit van leven van een patiënt regelmatig met hem of haar te bespreken, bijvoorbeeld aan

worden betaald. Foliumzuur moet minimaal 24 uur na methotrexaat worden ingenomen. ● Bij herhaalde uitgifte van apremilast: let op verschijnselen van depressie. ● Patiënten die een ontstekingsremmer, immuunmodulator of biologic gebruiken, moeten griepvaccinatie te laten zetten.

heeft altijd gevolgen voor de kwaliteit

oppassen met infecties en met levende vaccins. Aangeraden wordt om voor de winter een

de hand van vragenlijsten. Psoriasis

| 8

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

– de testdosis van 5 mg is vervallen;

TNF-alfa en van bepaalde interleuki-

reumatoïde artritis:

fumaarzuur) en biologics (remmers van

psoriasis is gelijkgetrokken met die bij

ontstekingsremmers (methotrexaat,

De dosering van methotrexaat bij

die beide worden behandeld met

afgeleverd.”

immers allebei auto-immuunziekten,

Die moeten dan dus ook worden

Psoriasis en reumatoïde artritis zijn

de 2,5 mg tabletten voor te schrijven.

reumatologen meer gelijktrekken.”

bij gezonde patiënten; – bij ouderen of mensen met bijkomende ziekten is de startdosis

op bijwerkingen en labwaarden.

– de maximale dosering is 30 mg per week.

volgens de registratie direct worden gestart na falen van topicale therapie, maar de richtlijn pleit hier niet voor.

“Ook uit kostenoverweging”, licht Spuls toe. “Je kunt meer patiënten helpen als je niet direct voor duurdere middelen

ZIEKENHUISFARMACIE

– de startdosering is 15 mg per week

nes). “Reumatologen en dermatologen gaven soms verschillende doseringen en er waren verschillen in de controles

7,5 of 10 mg;

Dat is nu meer gelijkgetrokken”, legt Spuls uit.

Eerst smeren

kiest.”

“Opmerkelijk: bij reumapatiënten komt antistofvorming veel minder voor” Bij biologics moet je alert zijn op vorming van antistoffen. Spuls: “Biologics zijn eiwitten en soms gaat

selen toenemen, kan eventueel de

tacrolimus), met corticosteroïden

24 weken.” Zodra de ziekteverschijn-

zuur voorgeschreven.

met een calcineurineremmer (bijv.

trexaat-dosering wordt 5 mg folium-

een systemische behandeling. Smeren

week of hoger. Bij een lagere metho-

blijft belangrijk in combinatie met

een methotrexaat-dosis van 15 mg per

de eerste behandelstap en smeren

aangepast: deze is 10 mg per week bij

behandeling van psoriasis. Het is

Ook de dosering van foliumzuur is

Smeren is nog altijd de basis van de

het lichaam hiertegen antilichamen ontwikkelen. Het middel wordt dan minder effectief. Bij adalimumab gebeurt dat bij ongeveer een derde van de patiënten, doorgaans binnen

logic methotrexaat blijven gebruiken.

bloedbeeld beter in de gaten te

doordat reumapatiënten naast de bio-

De richtlijn spoort artsen aan het

lichttherapie is nu niet gewerkt.

minder voor”, vertelt Spuls. “Misschien

geneesmiddel.

aangepast. Ook aan het hoofdstuk over

patiënten komt antistofvorming veel

fumaarzuur een niet-geregistreerd

richtlijn blijft belangrijk maar is nu niet

“Maar wat opmerkelijk is: bij reuma-

streerd is (Skilarence); eerder was

zalf of crème. Dat onderdeel van de

een andere biologic voor te schrijven

dat officieel voor psoriasis geregi-

huid vet houden met een indifferente

worden. De uitslag kan aanleiding zijn

bestaat tegenwoordig een preparaat

ditranol, en daarnaast natuurlijk de

worden of op antistoffen gecontroleerd

Van fumaarzuur (dimethylfumaraat)

calcipotriol), dagbehandeling met

spiegel van de biologic gemeten

Fumaarzuur

en/of met vitamine D3-analogen (bijv.

weging wel of niet worden overgezet

methotrexaat het meest wordt

Moeten patiënten uit kostenover-

worden.

of acitretine) in aanmerking, waarvan

encefalopathie) moet goed gemonitord

methotrexaat, fumaarzuur, ciclosporine

PML (progressieve multifocale leuko-

orale ontstekingsremmers (DMARD’s:

Ook de ernstige mogelijke bijwerking

te weinig effect hebben, komen de

zo nodig te stoppen en te switchen.

Als de lokale therapie en lichttherapie

het geven van methotrexaat bij

lymfocyten de dosis te halveren of

We zijn nu aan het onderzoeken of

houden en bij een te laag aantal

Methotrexaat: altijd 2,5 mg-tabletten

gebruikt. “Verwarring tussen 10 mg- en 2,5 mg-tabletten zorgt weleens voor problemen”, vertelt Spuls. “Mensen die

“Je kunt meer patiënten helpen als je niet direct voor duurdere middelen kiest”

15 mg per week gebruiken, kregen de

adalimumab zorgt voor minder antistofvorming.”

Overzetten?

op een biosimilar?

“De richtlijn volgt het standpunt van de Federatie Medisch Specialisten”, aldus Spuls. “Nieuwe patiënten kunnen

secukinumab en ixekizumab mag nu

richtlijn dermatologen aan om alleen

intolerantie hadden. Met adalimumab,

te krijgen. Daarom raden we in de

houden. “Daarvoor zou een nationaal

of hiervoor een contra-indicatie of

goed opletten om geen overdosering

van het overzetten worden bijge-

op lichtbehandeling en orale therapie

tabletten. Dan moeten ze wel heel

is wel belangrijk dat de bevindingen

patiënten die onvoldoende reageerden

10 mg- en een doosje met 2,5 mg-

patiënten worden niet overgezet.” Het

Biologics waren altijd geïndiceerd voor

en de volgende keer een doosje met

een biosimilar krijgen, maar bestaande

Biologics: wel of niet direct?

ene keer alleen tabletten van 2,5 mg,

>> Lees verder op pagina 8

| 7

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

VOORGESCHREVEN

Dermatoloog prof. Phyllis Spuls:

“Door nieuwe behandelmogelijkheden heeft psoriasis minder impact” Eind 2017 kwam er een nieuwe richtlijn Psoriasis van de Nederlandse Vereniging voor

Haar werkkamer in het AMC ademt noeste arbeid. Vele mappen, handboeken en wetenschappelijke artikelen liggen in stapels in de kast en

Dermatologie en Venereologie (NVDV).

Welke belangrijke veranderingen zijn er en wat betekent dat voor het werk in de apotheek?

Voorzitter van de richtlijncommissie dermatoloog prof. dr. Phyllis Spuls zet het op een rij.

op het bureau. Als hoogleraar houd je je natuurlijk op de hoogte van de nieuwste onderzoeken en inzichten, maar dermatoloog Phyllis Spuls was daarnaast voorzitter van de commissie die de richtlijn Psoriasis van de NVDV heeft geactualiseerd. “Dat was nodig, want sinds de vorige richtlijn in 2011 verscheen, zijn er nieuwe middelen bijgekomen en nieuwe wetenschappelijke inzichten gekomen. Ook wilden we de praktijk in Nederland meer afstemmen op de Europese richtlijn en de praktijk van dermatologen en

| 6

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

Opleidingen De NVFZ is ook actief betrokken bij de opleiding voor apothekersassistenten bij de ROC’s.

jezelf en je collega’s!

voor de medewerkers in de zieken-

álle medewerkers binnen de ziekenhuis-

Word lid en steun de NVFZ, en daarmee

een mooi na- en bijscholingsprogramma

dat de NVFZ een beroepsvereniging is voor

onze beroepsgroep, en dus voor jou!

Apothekers) werken we namelijk aan

Ziekenhuizen. Allereerst wil ik benadrukken

ling en aan de belangenbehartiging voor

(Nederlandse Vereniging van Ziekenhuis

Vereniging voor Farmaciemedewerkers in

draagt bij aan je persoonlijke ontwikke-

de commissie Opleidingen van de NVZA

mag vragen voor de NVFZ, de Nederlandse

lid wordt van de NVFZ. Je lidmaatschap

daarbij. Via onze vertegenwoordiging in

Fijn dat ik in dit nummer van UA aandacht

farmaciemedewerker in een ziekenhuis

vak. Ga die uitdaging aan; NVFZ helpt je

Daarom is het dus belangrijk dat je als

voor je scholing en dat je bijblijft in je

Aanmelden kan via onze website

Samenwerking

www.nvfz.nl.

deel uit te maken van de commissie

het kwaliteitsregister KABIZ (Kwaliteits-

groepen van de ziekenhuisfarmacie.

in onze vereniging, bijvoorbeeld door

beroepsorganisatie Optima Farma en

symposia voor verschillende doel-

Lijkt het je leuk om ook actief te zijn

gerelateerde organisaties, zoals de

Elk jaar organiseren we twee of drie

We werken natuurlijk ook samen met

Symposia

dat vooral gericht is op de FPZ-

ZIEKENHUISFARMACIE

BRANCHE

De NVFZ is er voor jou!

Het is belangrijk dat jij zelf goed zorgt

huisfarmacie.

farmacie. Dat zie je terug in de diverse symposia die de NVFZ organiseert.

Opleidingen, van het bestuur of van een

registratie en Accreditatie Beroeps-

• In het voorjaar is er een symposium

de beroepscriteria op voor apothekers-

2019 maar vast in je agenda).

via een e-mail naar info@nvfz.nl.

Samen met Optima Farma stellen we

assistenten (zet zaterdag 23 maart

andere werkgroep? Laat dit dan weten

beoefenaren in de Zorg).

Voorzitter NVFZ

belangrijk is, omdat deelname aan een

Dineke Berger

vaak aan dat de ledenkorting niet zo

hiermee niet te lang, want vol is vol!

de NVFZ?’ Mensen voeren bijvoorbeeld

hoe je je kunt inschrijven. Wacht

‘Waarom zou ik eigenlijk lid worden van

ziekenhuiskatern. Daar zie je ook

Natuurlijk krijg ik regelmatig de vraag

meer lezen op pagina 18 in dit

Waarom lid worden?

3 november a.s. Hierover kun je

voor de KABIZ doet.

Voor hen is het symposium Blijven

onderdeel van het werk dat de NVFZ

logistiek en kwaliteitsmedewerkers.

Het accrediteren van scholingen is

die betrokken zijn bij inkoop en

in het kwaliteitsregister van de KABIZ.

kers, zoals bereiders, medewerkers

lenten om zich te kunnen inschrijven

plaats voor de backoffice-medewer-

assistenten en farmaceutisch consu-

• In het najaar vindt er een symposium

Je bent van harte welkom!

investeren in medewerkers op

• Voor kwaliteitsmedewerkers en

symposia georganiseerd worden op

2019.

er zonder de NVFZ geen specifieke

het volgende is in het voorjaar van

wordt betaald. Maar bedenk wel dat

een apart symposium georganiseerd;

symposium toch wel door de werkgever

-functionarissen wordt regelmatig

ons vakgebied, dat onze beroepsgroep

zoals de NVZA en de KABIZ?

inhoud te geven aan je werk.

ziekenhuisfarmacie bij andere partijen,

informatie te gebruiken om meer

belangen van de medewerkers in de

informatie ‘op te zuigen’ en die

En wie komt er dan op voor de

om met een zaal vol beroepsgenoten

organiseren van bij- en nascholing.

over deze symposia. Het is fantastisch

dan niet meer betrokken wordt bij het

Deelnemers zijn altijd erg enthousiast

| 5

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

ZIEKENHUISFARMACIE

EERST DIT…

Tweezijdig

Hé, wat is er aan de hand met je vertrouwde UA? Twee voorkanten?

Ja, dit keer hebben we een aparte ‘ingang’ voor onze lezers die werkzaam zijn in de ziekenhuisfarmacie. Om zo nog meer te benadrukken dat UA zowel voor de apothekersassistenten in de openbare apotheek is als voor de assistenten in de ziekenhuisapotheek.

De artikelen over ziekenhuisfarmacie – die anders altijd tussen de ‘openbare’ artikelen staan – staan nu overzichtelijk bij elkaar. Dus deze kant van UA is gericht op de ziekenhuisfarmacie, met artikelen over de behandeling van psoriasis, het omgaan met antibiotica in het ziekenhuis, procedures voor overgehevelde medicatie en een vooruitblik op het najaarssymposium van de Nederlandse Vereniging voor Farmaciemedewerkers in Ziekenhuizen. Via de andere kant kom je bij de artikelen die meer op de openbare apotheek zijn gericht – met artikelen over atopisch eczeem, anale problemen en veel zelfzorg.

Twee voorkanten dus, en geen achterkant. Maar natuurlijk hoef je niet alleen de artikelen van ‘jouw type’ apotheek te lezen. Het is minstens zo leuk om te weten hoe het er ‘aan de andere kant’ aan toegaat! Volgende keer wordt de inhoud dus weer ‘gemixt’. O ja, en mocht je een suggestie hebben voor een onderwerp dat je aan bod wilt laten komen? Wil je een collega in het zonnetje zetten of misschien zelf op de cover? Twijfel dan niet en mail ons op info@ua.nl.

Veel leesplezier!

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

Column – De NVFZ is er voor jou! 5 Voorgeschreven – Dermatoloog prof. Phyllis Spuls: “Door nieuwe behandelmogelijkheden heeft psoriasis minder impact” 6 Covergirl – Brenda de Harder: “Mensen vinden het heel goed dat we de medicatie met ze doornemen” 9 De visie van Inger van Heijl “Antibiotica worden toch nog vaak onjuist gebruikt” 10 Productnieuws 13 Even voorstellen – Thuisbezorgen en toedienen: Amphia houdt de vinger aan de pols 14 NVFZ-symposium ‘Blijven investeren in medewerkers – Geven ingezette acties het gewenste effect?’ 18 Ziekenhuisnieuws 20 Verzorging – Nooit meer zoals het was… 22

14

22

10 6

| 3

UA | 5 | 2018 | KATERN ZIEKENHUISFARMACIE

NL/ADV/0718/0022

Tacrolimus: door ons ontwikkeld. Door ons verbeterd.1,2 Vergeleken met 2dd tacrolimus vermindert ADVAGRAFâ&#x201E;˘ de intra-patiĂŤnt variabiliteit3 en het verbetert de therapietrouw.4

Referenties en verkorte productinformatie zie elders in deze uitgave.

N K AT E R H U I S ZIEKEN IE C FA R M A JAARGANG 8 | NUMMER 5 | OKTOBER 2018

ZIEKENHUISFARMACIE VOOR OPENBARE FARMACIE: DRAAI DIT MAGAZINE OM

UITSLUITEND VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN PSORIASIS | ANTIBIOTICA | VERZORGING VAN LITTEKENS | SYMPOSIUM VAN DE NVFZ