UA 2 - 2022 by H&B Multimedia

NUMMER 2 | JAARGANG 12 | APR 2022

HUID: HUIDKANKER / KINDERZIEKTES / GORDELROOS EN VERDER O.A.: DUURZAAMHEID / ZORGVERTALER / GAAK

Een nieuw avontuur als apothekersassistent bij PharmaLead! Ben jij op zoek naar een nieuw avontuur? PharmaLead neemt jou mee in een wereld vol uitdagingen, veel afwisseling, vrijheid en ontwikkeling. Maar vooral enorme waardering. PharmaLead luistert naar jouw persoonlijke wensen en behoeften, zodat jij de apothekersassistent bent die jij wilt zijn. Je kunt bij ons zelfs een hbo-opleiding volgen! Ben je benieuwd naar de mogelijkheden? Carolien Rintel T. 06 - 481 899 27 E. c.rintel@pharmalead.nl

IN DIT NUMMER

OP RECEPT/ ZIEKENHUISFARMACIE

BRANCHE

ZELFZORG

21 CAR-T: ‘Tweekoppige’ eigen T-cellen tegen kanker

12 Optima Farma

10 Gordelroos

19 Buitenkant

36 Kloven in lippen en handen

Column Ruud Coolen van Brakel Instituut Verantwoord Medicijngebruik

20 Bijwerking belicht 05 Van de redactie Huid

06 Hot topic: huid en zon 07 Teruggebrachte medicijnen opnieuw uitgeven 14 Voorstadia van huidkanker 16 Kinderziektes en complicaties

Omeprazol-suspensie Pedippi: moeilijk door te slikken voor jonge kinderen

38 Wat betekent dat sterretje* achter claims op kruidensupplementen?

24 Covermodel Lion van Rooij

34 GAAK 2022 39 Baliepraat 40 Zorgvertaler: online etiketteksten vertalen aan de balie

25 Patiënt in beeld Mijn huid en ik

27 Veelgestelde vraag: waarom ontvang ik UA niet (meer)?

› Teruggebrachte medicijnen

› Voorstadia van huidkanker

28 Wat zit er in de producten voor dagelijkse verzorging? 30 De apotheek door de jaren heen › Kinderziektes en complicaties

07 › GAAK 2022

14 › Kloven in lippen en handen

BESCHERM TEGEN INFECTIE

MEER ECOLOGISCH VERANTWOORD**

*Hansaplast pleisters beschermen tegen vuil & bacteriën. ** In vergelijking met het hele Hansaplast assortiment. Wondkussen & stof gemaakt van vezels van natuurlijke oorsprong. Pleister bij het restafval weggooien. Laat het niet in de natuur achter. Onze productie-installaties gebruiken elektriciteit uit hernieuwbare bronnen. Wij financieren gecertificeerde bebossingsprojecten voor het klimaat. Doos gemaakt van 93% gerecycled karton.

186x133 Ad HP Green Protect.indd 1

02-03-2022 16:24

VAN DE REDACTIE

HUID Ongelofelijk hoe snel de tijd voorbijvliegt. Het is alweer tijd voor UA nummer 2! Dat betekent dat het al lente is als je dit leest. Heerlijk. Momenteel ‘geniet’ ik nog van de (hopelijk laatste) winterse buiten met hagel terwijl ik in de tuin de rommel opruim van de drielingstorm die behoorlijk heeft huisgehouden.

Over storm gesproken… het afgelopen jaar

werd en mijn rosacea opvlamde. Nog meer

het artikel van vorig jaar ook willen terug-

was nogal stormachtig. Natuurlijk vanwege

pukkels dus. Het plekje? Daar veranderde

lezen, dan kan dat online op ua.nl. Of

covid, dat was (en is) voor velen super-

niets aan. Dus door naar de dermatoloog.

misschien ben je wel een van die trouwe

lastig: de aanpassingen, lockdown, toch

Die keek serieus en kwam met een nog

lezers die alle oude papieren nummers

weer niet, kinderopvang open, kinder-

serieuzere scalpel en injectienaald. Lang

bewaren!

opvang dicht, school open maar de juf is

verhaal kort: het bleek een basaalcel-

Wat is het toch mooi dat we met gezond-

ziek, werken maar positief getest,

carcinoom. Inderdaad. Die van de foto uit

heidszorg, zelfzorg en geneesmiddelen

thuiswerken, toch weer naar kantoor,

UA2 van vorig jaar. Huidkanker dus.

heel veel kunnen voorkomen of verhelpen.

enzovoort, enzovoort. En dat zijn dan nog

Gelukkig een heel milde vorm die vrijwel

Zodat we gezond blijven of weer worden en

maar de kleine uitdagingen…

nooit voor problemen zorgt, maar toch…

heerlijk van het leven kunnen genieten.

Covid is vooralsnog gelukkig met weinig

Het voelde een beetje onwerkelijk. Nog

Want daar gaat het uiteindelijk om.

problemen aan mijn gezin en familie

steeds wel eigenlijk. Waar ik me over

Zo kijk ik nu enorm uit naar een heerlijke

voorbijgegaan. Ik wens van harte dat dit

verbaasde, is hoe ijdel ik eigenlijk blijk te

lente en wens jou hetzelfde. Buiten UA

voor jou ook geldt. Maar voor mij

zijn. Zie je het niet? Wordt het litteken wel

lezen, zonder mondkapje en mét kofﬁe of

persoonlijk kwam er nog iets anders

mooi? Komt het niet nog ergens anders?

wat anders ﬁjns op een terrasje in de zon.

voorbij. Vorig jaar stond in UA2 een artikel

Mag ik nog in de zon? Hoeveel je huid dus

En met minimaal factor 30, dat dan weer

van ‘onze’ Winifred Hazelhoff Roelfzema

bepaalt wat er met je psyche gebeurt! En

wel.

over huidkanker. Een interessant verhaal

dan heb ik het nog maar over één plekje

mét foto’s. Ik had al enige tijd een plekje

dat je – heel eerlijk – bijna niet (meer) ziet.

naast mijn neus. Niet zo opvallend, in mijn

Het heeft me doen beseffen dat een

neusplooi. Eerst dacht ik dat het gewoon

ziekte aan je huid veel verder gaat dan

een pukkeltje was dat ontstoken was

de buitenkant. Het doet ook zoveel van

geraakt. Maar ondanks mijn dappere

binnen. Dat lees je ook in het verhaal van

pogingen om het schoon en droog te

ons covermodel Lion op pagina 24 en 25.

houden, werd het plekje groter. En leek het

Daaruit blijkt maar weer: beauty is only

verdacht veel op het beeld van een foto uit

skindeep. Heel goed om je dat te realiseren.

het UA-artikel…

Ook in deze UA lees je over huidplekjes en

De huisarts dacht ‘gewoon een eczeem-

premaligne huidkanker, namelijk in het

plekje’ en schreef een hormoonzalf voor.

artikel van Annemie Galimont. Hoe eerder

Met als enig resultaat dat mijn huid dunner

ontdekt, hoe beter het resultaat. Mocht je

uitgever en coördinator UA

info@ua.nl

UA022022

HOT TOPIC: HUID EN ZON Door Florentine de Boer

Zonneschade aan de huid is letterlijk en ﬁguurlijk een hot topic. Dat het belangrijk is om zonneschade te vermijden, weten de meeste mensen inmiddels wel. Maar soms zit het gevaar in onverwachte hoek. Zo zul je in de apotheek regelmatig patiënten krijgen die medicijnen moeten gebruiken die de huid overgevoelig maken voor de zon. Wat is dan je advies?

medicijn eerder is gebruikt, treden de

dus op en adviseer om bij voorkeur een anti-

symptomen meestal na 24-48 uur op.

zonnebrandcrème te nemen die al eerder is

Voorbeelden van veelgebruikte medicijnen

gebruikt zonder dat hier een huidreactie bij

die een foto-allergische reactie kunnen

optrad.

geven, zijn NSAID-crèmes en orale middelen

Treedt er toch een fotoallergische of een

zoals thiazidediuretica (hydrochloorthiazide,

fototoxische reactie op? Adviseer mensen

chloortalidon), tricyclische antidepressiva

dan om direct contact op te nemen met een

(doxepine, imipramine), haloperidol en

arts.

nifedipine.

KERN VAN JE ADVIES FOTOTOXISCHE REACTIE

• Medicijnen kunnen overgevoeligheid voor de zon als bijwerking hebben. Houd hier

Medicijnen – of je ze nou inneemt of op de

Een fototoxische reactie kan ook als

huid smeert – zorgen ervoor dat er chemi-

bijwerking optreden bij medicijngebruik.

met name in de zomermaanden rekening

caliën in de huid komen. Dat kan sowieso al

Fototoxische reacties komen vaker voor

mee. Geef het advies de zon te vermijden,

een ongewenste reactie van het lichaam

dan fotoallergische reacties: bij zo’n

beschermende kleding te dragen en anti-

opleveren, maar in combinatie met bloot-

40 medicijnen wordt het beschreven.

zonnebrandcrème met een hoge factor te

stelling aan (zon)licht kan het tot twee

Het effect is dosisafhankelijk. Dit betekent

vormen van irritatie van de huid leiden: een

dat zowel de hoeveelheid zon, als de hoe-

zogenaamde fototoxische of een fotoaller-

veelheid van het medicijn invloed hebben

lezen, om zo voorbereid te zijn op

gische reactie, waarbij ‘foto’ licht betekent.

op de ernst van de reactie. Het uit zich als

eventuele bijwerkingen (dit geldt natuurlijk

Overigens treden deze fenomen niet alleen

een ernstige vorm van zonnebrand en

op bij medicijnen: ook verschillende crèmes

ontstaat minuten tot uren na blootstelling

(zoals anti-zonnebrandcrème) of cosmetica

aan de zon. Voorbeelden van medicijnen

verschillende medicijnen lang door na de

(make-up) veroorzaken soms een foto-

waar een fototoxische reactie bij kan optre-

laatste inname. Ook in die periode dienen

toxische of een foto-allergische reactie.

den zijn promethazine (een antihistamini-

extra maatregelen tegen zonneschade te

Dat maakt het achterhalen van de oorzaak

cum) of het antibioticum doxycycline.

worden genomen.

soms lastiger.

Doxycycline kan tot een week na inname van de laatste tablet in het lichaam aanwezig

gebruiken. • Adviseer patiënten goed de bijsluiter te

voor ieder medicijn). • Door de lange halfwaardetijd werken

• Komt er iemand aan de balie met een fotoallergische of een fototoxische

FOTOALLERGISCHE REACTIE

blijven. Ook in die periode dienen extra

huidreactie? Laat die persoon dan direct

Een fotoallergische reactie is een zeldzame

voorzorgsmaatregelen te worden getroffen.

contact opnemen met een arts. <

reactie van het immuunsysteem op een medicijn, uitgelokt door zonlicht. Er zijn

ADVIES

zo’n 25 medicijnen beschreven die dit als

Voor zowel fotoallergie als fototoxiciteit

bijwerking kunnen geven. De symptomen

geldt als therapie het mijden van de zon en

Bronnen

zijn roodheid, vochtophoping, blaasjes en

staken van het middel. Het is aan te raden

1. Goetze S, Hiernickel C, Elsner P: Phototoxicity of

korstvorming van de huid, met name op de

om bedekkende kleding te dragen en om de

plek waar zonblootstelling heeft plaats-

niet-bedekte huid meerdere malen per dag

Skin Pharmacol Physiol 2017;30:76-80. doi:

gevonden. Het treedt vaak op na lokaal

in te smeren met een hoge factor anti-

10.1159/000458761

gebruik (smeren op een bepaalde plek op de

zonnebrandcrème (SPF boven de 30), ook

huid, ook in kleine hoeveelheden). Het kan

als de zon in de verste verte niet schijnt. En

1-14 dagen duren voordat een allergie zich

zoals gezegd: verschillende cosmetische

ontwikkelt als de patiënt niet eerder is

producten maar ook anti-zonnebrandcrème

4. www.huidziekten.nl

blootgesteld aan het medicijn. Als het

kunnen huidirritatie veroorzaken. Wijs daar

5. www.farmacotherapeutischkompas.nl

UA022022

Doxycycline: A Systematic Review on Clinical Manifestations, Frequency, Cofactors, and Prevention.

2. Ferguson J. Photosensitivity due to drugs. Photodermatol Photimmunol Photomed 2002;18:262269 3. Moore DE. Drug-induced cutaneous photosensitivity. Drug Safety 2002;25(5):345-372

In 2011 won apothekersassistente Anja Vissers de prijs voor Het Beste Zorgidee. Het frustreerde haar dat we medicijnen die worden teruggebracht niet opnieuw kunnen uitgeven. “Dat was een frustratie die al langer leefde onder een groot deel van het farmaceutisch zorgpersoneel”, zegt Lisa-Marie Smale, onderzoeker en apotheker bij de poliklinische apotheek van het Radboudumc. Er was ook een oplossing bedacht waarmee je ervoor zou kunnen zorgen dat van teruggebrachte medicijnen de kwaliteit gecontroleerd kan worden. Namelijk door geneesmiddelen te verzegelen voordat die de apotheek uit gaan en daarbij meetapparaatjes toe te voegen om de temperatuur bij te houden. Als die geneesmiddelen retour komen, en als blijkt dat de kwaliteit goed is, dan kunnen ze worden uitgegeven aan andere patiënten. Lisa-Marie Smale

Door de aandacht rond Het Beste Zorgidee, kwam het probleem in een stroomver-

TERUGGEBRACHTE MEDICIJNEN OPNIEUW UITGEVEN: EEN PROEF MET ORALE ONCOLYTICA

ze op een verantwoorde manier worden

Door Winifred Hazelhoff Roelfzema

vernietigd en niet in het milieu terecht-

snelling en werd de oplossing verder uitgewerkt. “Het gaat om een groot verspillingsprobleem”, vindt Smale. “Elk jaar wordt er voor ten minste honderd miljoen euro aan geneesmiddelen teruggebracht naar apotheken in Nederland.” Er zijn allerlei oorzaken waardoor geneesmiddelen niet meer gebruikt worden, bijvoorbeeld omdat de patiënt overlijdt, of omdat de patiënt stopt met de therapie vanwege bijwerkingen of ineffectiviteit. Het is al mooi als medicijnen worden teruggebracht, zodat

komen. Nog mooier zou het zijn als deze

Daar komt weer een zak met medicatie retour.

medicijnen alsnog gebruikt kunnen worden.

Allemaal afvoeren. Zonde toch? Kan dat niet opnieuw

Een onderzoeksteam ging aan de slag. Wat

worden gebruikt? Kun je de kwaliteit garanderen?

is er nodig om de kwaliteit te waarborgen? Wat moet de apotheek daarvoor doen?

Vier poliklinische apotheken onderzoeken in de praktijk

Ook moest er overleg plaatsvinden met

of dit haalbaar is. Met speciale toestemming. Lees verder op pagina 8

UA022022

het ministerie van VWS en de IGJ. Het is

dat de temperatuur registreert. Die ‘logger’

namelijk volgens de EU-regels niet toe-

houdt bij of de temperatuur buiten de

UITGIFTE OP MAAT

gestaan om geneesmiddelen opnieuw uit

goedgekeurde bewaarcondities is geweest.

Verspilling kun je ook meer bij de bron

te geven.

Alle niet gebruikte medicijnen moeten

aanpakken, door patiënten niet te veel

worden teruggebracht (of opgehaald door

medicijnen mee te geven. ’Uitgifte op

PRAKTIJKONDERZOEK VAN START

de koerier), ook als de verpakking is

maat’ heet dat; ook dat gebeurt in het

aangebroken.

Radboudumc. Oncolytica en andere dure

In februari van 2021 was het zover: vier

“Bij inname drukken we op een knopje van

medicijnen worden voor maximaal één

ziekenhuizen gingen met toestemming

de temperatuurlogger en dan zien we een

maand of tot aan de volgende afspraak

van de IGJ een praktijkonderzoek doen:

groen of een rood lampje. Bij groen is het

met de specialist ter hand gesteld.

Radboudumc, UMC Utrecht, het St. Anto-

medicijn goed bewaard en kunnen we het

Hiermee kan 40 procent van de genees-

nius Ziekenhuis en het Jeroen Bosch

opnieuw uitgeven. Als de verzegeling

middelverspilling worden voorkomen. Om

Ziekenhuis. Deze ziekenhuizen vragen

tenminste niet is verbroken, de verpakking

patiënten tegemoet te komen, worden

patiënten die orale oncolytica krijgen om

niet is beschadigd en de houdbaarheid nog

geneesmiddelen bij de patiënt thuis-

mee te doen aan het onderzoek. Als de

meer is dan zes maanden. Daar letten we

bezorgd.

patiënten instemmen om mee te doen,

ook op.”

weten ze dat ze een medicijn krijgen dat terug moet naar de apotheek als ze het

OP DE WERKVLOER

niet opgebruiken. Ze weten ook dat hun

Laila Agarmaoine maakt als apothekers-

medicijn misschien al een keer bij een

assistente deel uit van de projectgroep die

altijd moesten laten vernietigen.

andere patiënt thuis is geweest. Die ‘her-

dit project in de poliklinische apotheek

Ik vind het mooi dat we op deze manier

uitgifte’ gebeurt alleen als de apotheek de

van UMC Utrecht begeleidt. Ze heeft ook

kunnen bijdragen aan het tegengaan van

kwaliteit van het geneesmiddel als ‘goed’

meegedacht over de opzet en de invoering

medicijnverspilling.”

heeft beoordeeld.

ervan. “Ik vind het een mooi project, waar ik

De patiënten worden vooraf via een

voor 100 procent achter sta. Want het gaat

brief benaderd om mee te doen aan het

TEMPERATUURLOGGER

om heel dure geneesmiddelen, die vaak

onderzoek. Als het toestemmingsformulier

Dit project wordt uitgevoerd met orale

retour komen. We zien soms vele intacte

is getekend, wordt dit verwerkt in het AIS

oncolytica. Het gaat om medicijnen tegen kanker die thuis worden gebruikt. Verspilde verpakkingen kosten ongeveer drieduizend euro per verpakking. Deze middelen moeten worden bewaard bij kamertemperatuur. Dit gaat bij meer dan 90 procent van de patiënten goed. “Daarbij is de kans kleiner dat ze verkeerd bewaard worden dan bijvoorbeeld bij biologicals, die koel bewaard moeten worden. Patiënten bewaren trouwens maar 7 procent van de koel te bewaren middelen tussen de 4 en 7 graden. Mensen zetten de verpakkingen bijvoorbeeld achterin de koelkast, waar het te koud is, of in de deur, waar het vaak te warm wordt.” De medicijnen worden voor uitgifte verpakt in een speciale plastic zak. In de zak wordt een folder bijgesloten en een apparaatje

UA022022

De folder die wordt meegegeven.

verpakkingen retour komen, die we dan

en natuurlijk in de database van het onderzoek. Als er een recept voor orale

DE EERSTE GEGEVENS

oncolytica wordt aangeschreven, staat

De gegevens over de eerste tien maanden van het onderzoek laten zien dat er op

duidelijk in de patiëntmemo dat de patiënt

deze manier echt veel verspilling kan worden tegengegaan.

deelneemt aan deze studie. Op een check-

• 1025 patiënten doen mee

list zie je wat je verder moet doen, zoals informeren, medicatie verzegelen en de chip en de folder toevoegen. “Wij hebben alle orale oncolytica in een aparte ladekast. In die kast liggen ook de zakken en twee dozen met temperatuurloggers: één voor medicatie tot

• 204 verpakkingen retour gekomen (inclusief aangebroken verpakkingen), met een gezamenlijke waarde van 409.000 euro • 151 verpakkingen: kwaliteit in orde en konden dus opnieuw worden uitgegeven (wat bij het overgrote deel is gebeurd) – Deze vertegenwoordigen een waarde van 385.000 euro (gemiddeld ruim 2500 euro per verpakking) – Duurste retourverpakking: 14.000 euro • 53 verpakkingen afgekeurd, redenen:

25 graden en één voor medicatie tot 40

– 89 procent (47 verpakkingen) geopend

graden. Achterop de checklist staat een

– 8 procent (4 verpakkingen) was bij een verkeerde temperatuur bewaard geweest

tabel waarop je ziet welke logger je moet toevoegen, afhankelijk van de medicatie.” De uitgifte - ook de verzegeling en de

(allemaal te hoge temperatuur, waarschijnlijk bij warm weer) – 4 procent (2 verpakkingen) had bij retourinname een houdbaarheid van minder dan zes maanden

toegevoegde logger - wordt gecontroleerd door een tweede apothekersassistent. “Het is niet veel werk, al gaat het soms om veel

Dan kan deze werkwijze mogelijk ook

verpakkingen, dus veel zakjes”, zegt Laila.

worden uitgerold naar andere apotheken,

van grondstoffen tegen te gaan en het

“Het leeft erg onder de apothekersassis-

andere soorten middelen en andere landen.

milieu minder te belasten, dan zou je dit

tenten, ook doordat we elke twee weken

“Bij dure middelen - vanaf 100 euro per

ook moeten invoeren bij minder dure

een update geven over de retouren, de

verpakking - lijkt dit proces kostengunstig

middelen”, vindt Smale. <

te zijn, maar als het erom gaat verspilling

heruitgiftes en de besparingen. Ze zijn enthousiast.” Ook de patiënten reageren erg positief. Laila: “Ze vonden het zo zonde als ze bijvoorbeeld vanwege bijwerkingen moesten switchen van medicijn en als ze dan hoorden dat al hun oude medicatie moest worden vernietigd. Ze zijn blij dat dit systeem er nu is, al is het nog een onderzoek.” “De helft van de patiënten wil meedoen aan het project, dat is uitzonderlijk veel voor een praktijkonderzoek”, vult Lisa-Marie Smale aan. “Dat laat zien dat het bewustzijn over verspilling en milieu al behoorlijk groot is.”

MEDSSAFE VOOR TEMPERATUURBEWAKING In het Elisabeth-TweeStedenziekenhuis in Tilburg wordt bij een aantal patiënten de MedsSafe uitgetest: zij krijgen een speciaal kluisje mee om medicijnen in te bewaren. Het kluisje bewaakt de temperatuur en de vochtigheidsgraad, en het geeft aan wanneer het tijd is om het medicijn in te nemen. Door een druk op een knop komt er één tablet uit voor inname. Omdat de tabletten in dat kluisje onder optimale omstandigheden worden bewaard, kunnen de niet-gebruikte medicijnen - nog steeds in het kluisje - weer teruggebracht worden naar de apotheek voor een andere patiënt. Op die manier kan verspilling van medicijnen worden tegengegaan. Er wordt nu een proef gedaan met het dure kankermedicijn lenalidomide. Een kuur van 21 tabletten kost zo’n 6000 euro.

TOEKOMST Zoals het er nu uitziet, zal de doelstelling worden gehaald om in twaalf maanden 500.000 euro te besparen. Dan kan er daarna worden gewerkt aan een verandering van wettelijke beperkingen van heruitgifte.

De MedsSafe; bron: VGZ/Remediz.

UA022022

ZELFZORG

Door Mandy Koumarelos

huid, wat zich uit in gordelroos. Er is dus

Een patiënt met gordelroos - of herpes zoster - heeft meestal last van pijnlijke of jeukende huiduitslag met blaasjes. Kenmerkend voor gordelroos is dat deze blaasjes in groepjes bij elkaar liggen of bijvoorbeeld als een gordel over één kant van het lichaam, (borstkas, hals, schouder en arm). Soms ook in het gelaat. Elke dag kunnen er weer nieuwe plekjes bijkomen. In de dagen voorafgaand aan de uitslag kunnen mensen al tintelingen of jeuk ervaren, later ook pijnklachten. Bij sommige patiënten blijft het hierbij.

geen sprake van incubatietijd, maar van reactivatie. Dat heeft te maken met een verminderde weerstand, wat vaak samengaat met het ouder worden. Naast ouderen hebben dus ook mensen met een verminderde weerstand door bijvoorbeeld ziekte, bij chemotherapie, of bij het gebruik van immunosuppressiva een groter risico op het krijgen van gordelroos. Iemand die op volwassen leeftijd voor het eerst met dit virus besmet wordt, ontwikkelt waterpokken. Volwassenen kunnen erg ziek worden van waterpokken en lopen een groter risico op longontsteking, een complicatie van waterpokken.

Gordelroos komt voornamelijk voor op latere

cella -, wat dus meestal al op kinderleeftijd

leeftijd (60 jaar en ouder). Volgens het RIVM

voorkomt. Volgens het RIVM heeft meer dan

Gordelroos begint met een plaatselijk

heeft ongeveer de helft van de mensen die

95% van de kinderen van zes jaar en jonger

gevoelige of jeukende huid en geeft na een

de leeftijd van 85 jaar hebben bereikt, een

die in Nederland opgroeien waterpokken

of twee dagen een stekende of brandende

keer gordelroos gehad. Vrouwen hebben er

gehad. Het virus blijft vervolgens in het

pijn. Soms ook in combinatie met koorts,

iets vaker last van dan mannen. Gordelroos

lichaam aanwezig in zenuwknopen en kan

spierpijn en hoofdpijn. Op de vierde of vijfde

wordt veroorzaakt door het varicella-zoster-

mogelijk op latere leeftijd weer actief wor-

dag kan er huiduitslag ontstaan, al is dat

virus. Ditzelfde virus veroorzaakt bij een

den. Het virus gaat dan vanuit de zenuw-

niet bij iedereen het geval. Het is typerend

eerste besmetting waterpokken - of vari-

knopen via de gevoelszenuwen naar de

dat deze uitslag vaak maar aan één kant

UA022022

van het lichaam voorkomt doordat de

neuralgie (PHN) genoemd, een mogelijk na-

te vermijden, de blaasjes zo min mogelijk

aandoening een zenuwbaan volgt. Komt het

effect van gordelroos. Het is een ernstige

aan te raken en/of af te dekken en goed

virus uit een zenuwknoop ter hoogte van de

zenuwpijn die weer kan leiden tot bijvoor-

handen te wassen. Vermijd ook contact

romp (thoracaal), dan ontstaat de typische

beeld slaapproblemen en depressie.

met baby’s.

‘gordel’ over de romp; zit het virus in een van

Naast bovenstaande complicaties worden

Er is een mogelijkheid om een vaccinatie

de hersenzenuwen, dan komt de aandoening

ook bacteriële huidinfecties, motorische

tegen waterpokken te halen. Maar omdat

voor in het gezicht.

neuropathie en meningitis genoemd. Vooral

waterpokken in Nederland vaak mild

De huiduitslag jeukt en ziet eruit als rode

in het eerste jaar na gordelroos is het risico

verloopt en de meeste mensen dat tijdens

vlekjes en blaasjes. Het vocht in deze

op een complicatie groter.

hun kindertijd al doorlopen, komt het bij

blaasjes is besmettelijk bij direct contact,

volwassenen nauwelijks voor. Het water-

maar kan dus alleen leiden tot waterpokken

BEHANDELING

indien de persoon die besmet wordt zelf nog

De jeukende huiduitslag bij gordelroos kan

opgenomen in het Rijksvaccinatieprogram-

nooit waterpokken heeft gehad. Iemand kan

verzacht worden door te smeren met een

ma en moet zelf betaald worden. Het vaccin

dus nooit direct met gordelroos besmet

zalf, bijvoorbeeld zinkzalf, koelzalf of ceto-

tegen de waterpokken beschermt niet tegen

worden. Als de blaasjes zijn ingedroogd tot

macrogolzalf. Uiteraard is het van belang om

gordelroos.

korstjes is de persoon niet meer besmet-

te proberen niet te krabben om infectie en

Ook tegen gordelroos kan men zich laten

telijk. Dit is na ongeveer tien dagen. Over het

littekens te voorkomen en om goed de

vaccineren. In Nederland zijn twee gordel-

algemeen geneest iemand spontaan van

handen te wassen omdat het vocht in de

roosvaccins beschikbaar. Zostavax en sinds

gordelroos en zijn de plekjes na ongeveer

blaasjes besmettelijk is. Dat is met name

1 juni 2020 is er een nieuw gordelroosvaccin

drie weken verdwenen.

gevaarlijk voor iedereen die nog geen

(Shingrix).3 Zostavax biedt ongeveer vijf jaar

waterpokken heeft gehad.

bescherming tegen gordelroos. Shingrix lijkt

COMPLICATIES

Tegen de pijn kan paracetamol genomen

een langdurige bescherming te geven, naar

Bij gordelroos in het gezicht kan aange-

worden. Adviseer om geen NSAID’s te

verwachting minimaal vijftien jaar. Indien er,

pokkenvacicn (Provarivax) is niet standaard

zichtsverlamming optreden aan één kant

gebruiken tijdens de infectie omdat dit

ondanks vaccinatie, toch gordelroos ont-

van het gezicht. Dit is gelukkig zeldzaam.

mogelijk huidcomplicaties kan geven.

staat, zijn de klachten minder erg en is er

Afhankelijk van de zenuw waar het virus in

Bij gordelroos in het gezicht en bij vermin-

minder risico op complicaties zoals PHN.

zit, kunnen complicaties voorkomen bij het

derde weerstand, bijvoorbeeld door het

Dat laatste is de belangrijkste reden om

oog (herpes zoster ophthalmicus) of bij het

gebruik van immunosuppressiva, moet er

te vaccineren. Deze vaccins zijn alleen op

oor (herpes zoster oticus). Herpes zoster

zo spoedig mogelijk (binnen 72 uur na het

recept verkrijgbaar. De gezondheidsraad

opthalmicus komt voor bij 15% van de

ontstaan van de uitslag) gestart worden met

staat positief tegenover het vaccineren van

gordelroospatiënten. Daarbij kan ook het

een virusremmer: famciclovir, valaciclovir of

ouderen vanaf 60 jaar, maar de vaccinaties

oog geïnfecteerd raken. Er ontstaan dan

aciclovir.

worden niet vergoed vanwege de ongunstige

klachten zoals een pijnlijk en/of rood oog,

Bij PHN is soms amitriptyline, of bij ouderen

kosteneffectiviteit en moeten dus zelf

gezichtsverlies of een zwelling van het

nortriptyline, nodig. Ook anti-epileptica

betaald worden. Heeft iemand interesse

ooglid. In dat geval is het belangrijk om

(gabapentine) en opioïden kunnen werkzaam

verwijs deze persoon dan naar de huisarts. <

altijd een oogarts te waarschuwen. Om een

zijn tegen zenuwpijn. PHN heeft een behoor-

ooginfectie te voorkomen, zal de arts orale

lijke impact op de kwaliteit van leven. Om dit

virusremmers voorschrijven (aciclovir/

zoveel mogelijk te voorkomen, kan men zich

valaciclovir).

laten vaccineren.

E-learning Gordelroos MedNet

NHG

RIVM

Als het virus vanuit de gehoorzenuw komt, kunnen gehoorverlies, oorsuizen en even-

PREVENTIE

wichtsstoornissen een gevolg zijn (herpes

Doordat gordelroos een reactivatie is van

zoster oticus).

het herpes-zostervirus is het nauwelijks te 2

Sommige mensen (5-30%) houden maan-

voorkomen. Wel is het belangrijk om ervoor

den- of soms zelfs jarenlang pijn in de

te zorgen dat andere mensen die nog niet

aangedane zone nadat de uitslag is

eerder met het virus in aanraking zijn

verdwenen. Dat wordt post-herpetische

gekomen, niet besmet worden door contact

UA022022

OPTIMA FARMA

Daarnaast zijn veel vrijwilligers van Optima Farma ook weer heel actief bezig met de organisatie van de Grote Apothekers-

‘OPTIMA FARMA WIL ZICHTBAAR ZIJN’

assistenten Kennistest (GAAK). Er worden vragen gemaakt, verzameld en beoordeeld over uiteenlopende onderwerpen om straks weer via de GAAK aan te kunnen bieden. Hier werken ook scholingsaanbieders en apothekers aan mee. De GAAK is een geaccrediteerde kennistest die georganiseerd wordt om te zorgen dat je je als apothekersassistent bewust bent van je kennis en om te ontdekken in welk onderdeel je je misschien nog wilt bijscholen.

Voor beroepsvereniging Optima Farma is

keer weer eens op locatie in Den Haag in

het belangrijk ‘zichtbaar’ te zijn. Het

plaats van thuis op zolder voor een scherm.

Optima Farma wil ook graag de apotheken

coronavirus heeft het ons de afgelopen

Op locatie kunnen we immers beter netwer-

in het land weer bezoeken. In gesprek gaan

twee jaar moeilijk gemaakt. We hebben

ken en daar moeten wij van Optima Farma

met collega’s over wat er speelt in de

onze achterban minder vaak kunnen

het voor een groot deel van hebben. Maar

apotheek. Input uit het werkveld is voor

ontmoeten en ook minder goed op locatie

hopelijk zullen de tijdens corona geïntrodu-

ons belangrijk. Natuurlijk horen wij graag

kunnen netwerken met andere partijen in

ceerde online overlegvormen ook blijven

de problemen, maar ik zou jullie willen

het werkveld.

bestaan. Dat maakt het voor mij als be-

oproepen om ons ook mee te nemen in

stuurslid van Optima Farma wel makkelijker

de positieve ontwikkelingen, leuke zorg-

Niet al onze activiteiten konden doorgaan.

om even aan te sluiten en het op die manier

projecten, mooie samenwerkingen in de

Gelukkig hebben wij in oktober 2021 nog

te combineren met mijn gewone werk.

keten. Hopelijk komt daar nu, na corona,

wel net op het juiste moment het Optima

ook weer meer ruimte voor. Vind je het

Farma-congres neer kunnen zetten. Maar

Op zaterdag 5 november hopen we weer

leuk dat we een keer bij jou in de apotheek

nu ziet het er goed uit en hopelijk zijn we

op jullie aanwezigheid tijdens ons congres.

langskomen om in gesprek te gaan, laat

voorgoed verlost van corona (maatregelen)

Deze congresdag is altijd inspirerend en

het ons weten.

en kunnen we ons weer laten zien en ook

een prima gelegenheid om collega’s te

weer zoals vanouds met onze achterban in

ontmoeten. We zijn al druk met de organi-

Wil je meedenken met de beroepsver-

contact komen. De eerste afspraken op

satie. Houd voor meer informatie onze

eniging, heb je input of ideeën? Meld het

locatie hebben inmiddels plaatsgevonden,

website en social media in de gaten.

dan via secretariaat@optimafarma.nl.

o.a. met scholingsaanbieders en diverse

In de regio’s hopen we dit jaar ook weer

commissies, maar ook met VWS. Bij VWS

regiobijeenkomsten neer te kunnen zetten.

Marga Schilder

zullen we aandacht blijven vragen voor de

Ook op die manier komt Optima Farma

problemen die ons werk in de apotheek

naar je toe! Op 17 maart heeft er een

Vice-voorzitter Optima Farma

negatief beïnvloeden, zoals het preferen-

Optima Farma-webinar over schildklier-

tiebeleid, medische noodzaak en het niet

aandoeningen plaatsgevonden. Dat was

kunnen leveren van medische hulpmidde-

nieuw voor ons, maar is heel goed ont-

len, maar ook zullen we juist de positieve

vangen en in de toekomst gaan we dan

kant benoemen, alle ‘zorg’, die geleverd

ook door met goed toegankelijke online

wordt door de apotheek. Gelukkig deze

scholing en activiteiten.

UA022022

Ps. Wil je n.a.v. deze column reageren, stuur een mail naar www.secretariaat@optimafarma.nl

‘DE APOTHEEK MOET MEER ZICHTBAAR ZIJN’

DE GROTE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST 2022

We horen en lezen het steeds meer om ons heen, in apotheek

Ook Optima Farma wil jou en je collega’s oproepen om dit jaar (weer)

gerelateerde mediaberichten, het werk in de apotheek moet meer

mee te doen met de Grote Apothekersassistenten Kennistest (GAAK 22)

zichtbaar zijn. Ook Optima Farma zegt dit al jaren.

om je kennis te toetsen. Leuk om te zien hoeveel kennis je hebt, maar ook goed om te zien waar je eventueel nog bij- of nascholing in zou kun-

Meer zichtbaarheid en bekendheid van ons werk in de apotheek bij onze

nen gebruiken. De GAAK bestaat uit drie categorieën: hoofdcategorie

patiënten, maar ook bij collega zorgverleners in de keten of beleids-

farmaceutische kennis, aangevuld met een categorie zelfzorg en

makers bij VWS en zorgverzekeringen is belangrijk voor het vak van

voorlichting of een categorie ziekenhuisfarmacie.

apothekersassistent en de positie van de apotheek in het zorgveld. Immers apothekersassistenten zijn een belangrijke schakel in de keten

Ook dit jaar is er weer accreditatie aangevraagd bij KABIZ (Kwaliteits-

van zorg en daar wordt nog te vaak aan voorbijgegaan. Apothekersas-

registratie en Accreditatie Beroepsbeoefenaren in de Zorg). Als je de

sistenten leveren een grote bijdrage door het voorlichten en begeleiden

kennistest geheel afrondt, krijg je 4 accreditatiepunten bijgeschreven

van patiënten bij hun medicijngebruik. Dat is belangrijk voor medicatie-

in je portfolio. Daarnaast zijn er natuurlijk ook weer mooie prijzen te

veiligheid en therapietrouw.

winnen! Kijk voor meer informatie op pagina 34 of op onze website www.optimafarma.nl.

Veel werkzaamheden in de apotheek gebeuren uit het zicht van de patiënt, ver achter de balie. Bijna niemand weet welke individuele zorg er rondom de patiënt in de apotheek verleend wordt. Denk daarbij ook aan de vele mooie zorgprojecten om de medicatieveiligheid en de therapietrouw te verbeteren. Maar er zijn ook diverse buddyprojecten, waarbij patiënten individueel begeleid worden, onder andere op het gebied van palliatieve zorg of bij de ziekte van Parkinson. Astma/COPD-projecten,

WORD OOK LID!

zoals On TRACk, waarbij het gebruik van inhalatiemedicatie wordt

We willen het werk van onze beroepsgroep nog beter onder de aandacht

verbeterd door patiënten uit te nodigen en samen de manier van het

kunnen brengen. Het is belangrijk om je als beroepsgroep te verenigen,

inhaleren door te nemen. En projecten waarbij apotheken patiënten

samen staan we sterker, samen hebben we een grotere stem.

begeleiden bij de afbouw van antidepressiva, slaap- of kalmerings-

Word daarom nu lid van Optima Farma via www.optimafarma.nl.

middelen. Dit is natuurlijk maar een kleine greep uit de vele projecten die in een apotheek gedaan kunnen worden.

Ook zijn we op zoek naar collega’s die ons kunnen en willen ondersteunen. Bestuursleden bijvoorbeeld, maar ook mensen die handig zijn

Verder zijn ook veel dagelijkse handelingen niet zichtbaar. Hoe vaak

in het schrijven van teksten of die vaardig zijn op het gebied van social

bellen we niet met voorschrijvers om voorschriften te veriﬁëren en

media. Voel jij je aangesproken en kom jij ons helpen om onze beroeps-

zo medicijnen veilig te kunnen aﬂeveren. Ook zoeken we vaak naar

groep onder de aandacht te brengen? Stuur dan een mail naar

oplossingen voor de vele niet leverbare geneesmiddelen. Nog een

secretariaat@optimafarma.nl

voorbeeld? We passen regelmatig met spoed een baxterrol aan bij wijzigingen. Ook melden we patiënten elders aan voor hulpmiddelen als de apotheek zelf niet meer mag leveren. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Maar hoe kunnen we laten zien wat in er de apotheek allemaal gedaan wordt voor de patiënt, om goede en volledige farmaceutische patiënten-

OPTIMA FARMA CONGRES 2022 Zaterdag 5 november 2022

team, laat zien wat je doet, welke zorg je levert en laat dit de patiënten

Voor meer informatie, volg ons op onze website en via de social media.

tijdens een gesprek en berichtgeving ook vooral weten!

https://congressen.optimafarma.nl

zorg te kunnen leveren? Dat kunnen we alleen zelf doen! Dus apotheek-

ZET ALVAST IN JE AGENDA! HOUD ONZE WEBSITE IN DE GATEN VOOR HET PROGRAMMA EN START INSCHRIJVING.

UA022022

VOORSTADIA VAN HUIDKANKER Door Annemie Galimont, dermatoloog

ACTINISCHE KERATOSE Actinische keratosen ontstaan na langdurige blootstelling van de huid aan zonlicht. Het ontstaan van actinische keratosen is afhankelijk van het huidtype en de totale hoeveelheid uv-straling die iemand in de loop van het leven op de huid heeft gekregen. Hoe blanker de huid, des te groter de kans op het ontwikkelen van deze huidafwijking. De huidafwijkingen ontstaan op de aan zonlicht blootgestelde delen van het lichaam. Denk hierbij aan de handruggen, de onderarmen, het gezicht en de kale/kalende schedelhuid. Soms zijn ze ook op de onderbenen en de voeten aanwezig. Actinische keratosen zijn huidkleurige, rode of bruine, ruw aanvoelende plekjes of grotere plekken. In het begin is de huidafwijking beter te voelen dan te zien. Soms is het één plekje. Vaak zijn er meerdere plekjes aanwezig en zijn er aan de huid andere tekenen van langdurige zonblootstelling te zien (zoals vlekkige verkleuringen en rimpels). Soms zijn ze licht pijnlijk bij aanraking. De grootte kan variëren van enkele millimeters tot centimeters.

Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw is er een explosieve

Tussen de 15 en 20% van de actinische

toename in het aantal gevallen van huidkanker en de voorstadia

keratosen zal binnen een jaar spontaan

ervan. Afgezien van de laatste twee coronajaren gaan we steeds

verdwijnen. Ze kunnen dan wel weer op dezelfde plaats terugkomen. Ongeveer

vaker en steeds verder op zonvakantie. En we beginnen

10% van alle actinische keratosen ontaardt

op steeds jongere leeftijd met het overmatig belasten van onze

na verloop van tien tot twintig jaar in een basaalcelcarcinoom. De kans dat een

huid met zonlicht. Daarnaast leven we ook langer. Het gevolg is

actinische keratose kwaadaardig wordt, is

dat veel mensen een door uv-straling beschadigde huid hebben.

voor een enkel plekje erg klein. Patiënten met een groot aantal actinische keratosen hebben een verhoogd risico. Patiënten die afweeronderdrukkende medicijnen

Er zijn verschillende vormen van huidkanker,

dium ontdekt wordt dan is er een kans op

gebruiken, hebben een grotere kans op het

waarvan de drie meest voorkomende het

uitzaaiing.

krijgen van veel actinische keratosen.

basaalcelcarcinoom, het plaveiselcelcarci-

De voorstadia van het plaveiselcelcarcinoom

noom en het melanoom zijn.

zijn actinische keratose en Morbus Bowen.

MORBUS BOWEN

Het basaalcelcarcinoom is de milde vorm en

Een melanoma in situ (oppervlakkig, dus niet

De ziekte van Bowen is een langzaam

zaait vrijwel nooit uit, het plaveiselcelcarci-

uitgezaaid) en een lentigo maligna (kwaad-

groeiend voorstadium van huidkanker

noom kan soms uitzaaien en het melanoom

aardige bruine vlek) zijn voorstadia van een

(plaveiselcelcarcinoom).

is de meest kwaadaardige vorm van deze

melanoom.

De ziekte van Bowen kan zowel op de aan

drie. Als een melanoom in een te laat sta-

UA022022

de zon blootgestelde delen als op de niet

aan de zon blootgestelde delen voorkomen.

naarmate er meerdere familieleden een

of heeft verschillende kleuren. De pigmen-

Behalve (langdurige) blootstelling aan uv-

melanoom hebben. In 10% van de gevallen

tatie is vaak onregelmatig. Naast bruin en

straling, moeten dus ook andere factoren

blijkt ook een ander familielid deze vorm

zwart kunnen de kleuren rood, paars,

van huidkanker te hebben.

blauw, grijs, wit of een combinatie van ver-

een rol spelen bij het ontstaan van deze

schillende kleuren voorkomen. Niet alle

vorm van huidkanker. De plaatsen waar de ziekte van Bowen het meeste voorkomt, zijn

Een melanoom in situ ziet er meestal uit als

de romp, het gelaat (voorhoofd, slapen) en

melanomen zijn dus alleen zwart gekleurd.

een onrustige moedervlek. Grillig begrensd,

Sommige kwaadaardige pigmentcellen

de vingers.

verschillende kleuren en een niet-sym-

verliezen zelfs het vermogen om pigment

Morbus Bowen ziet eruit als een vrij scherp

metrische vorm. Een melanoma in situ is

te maken, waardoor er een licht of roze-

begrensde rode en schilferende grillige plek.

nog geen huidkanker en zaait dus niet uit.

rood gezwelletje ontstaat. Deze pigment-

Het plekje voelt enigszins ruw aan. Meestal

Een lentigo maligna is een voorstadium van

loze melanomen zien er soms bedrieglijk

zijn er slechts één of twee afwijkende

het lentigo maligna melanoma. De kanker-

goedaardig uit waardoor de diagnose niet

plekken. De grootte wisselt tussen de

cellen bevinden zich hierbij nog aan de

meteen door de arts wordt gesteld.

2-5 mm en 5-10 cm in doorsnede.

oppervlakte van de huid. Ze zijn nog niet in de diepere lagen gegroeid. De aandoening

• Diameter: de (moeder)vlek heeft een doorsnede van meer dan 6 mm. • Evolving/verandering: de (moeder)vlek

Normaliter ontstaat er in de plek zelf

komt voor op de door de zon beschenen

geen zweertje, in tegenstelling tot bij het

delen van het lichaam en treedt vooral op bij

jeukt, bloedt of verandert. Soms geeft het

plaveiselcelcarcinoom. Wanneer dit wel het

oudere mensen die aan meer zonlicht zijn

melanoom helemaal geen klachten. Een

geval is, moet men bedacht zijn op een

blootgesteld. Lentigo maligna komt

patiënt met een melanoom kan klagen

plaatselijke doorgroei van de tumor.

voornamelijk voor bij mensen met een

over jeuk, bloedinkjes of wondjes in het

Hoewel de ziekte van Bowen langzaam

buitenberoep, een blanke huidskleur en

gezwel.

groeit, ontstaat er vroeg of laat een

ernstige zonverbrandingen in het verleden.

huidkanker van het type plaveiselcel-

Een lentigo maligna zien we meestal op de

Welk advies kun je in de apotheek geven?

wang bij ouderen (tussen de 50 en 80 jaar).

Leg uit dat een huidafwijking onschuldig kan

Eerst zit er een donkerbruine pigmentvlek

zijn, maar soms kan ontaarden in huidkan-

(met zwarte gedeelten erin) die langzaam

ker. Indien de patiënt met een huidafwijking

carcinoom.

MELANOMA IN SITU EN EEN LENTIGO MALIGNA

groter wordt.

in de apotheek komt, adviseer dan om deze

Een melanoma in situ is een voorstadium

Een lentigo maligna groeit langzaam en kan

te laten beoordelen door een arts. Daarnaast

van het melanoom. De kankercellen

een melanoom worden. Na hoelang een

is het (voor iedereen, met of zonder huidaf-

bevinden zich hierbij nog aan de oppervlakte

lentigo maligna melanoma ontstaat, is nog

wijkingen) belangrijk om (verdere) bescha-

van de huid. Ze zijn nog niet in de diepere

onbekend. De kans op een kwaadaardige

diging van de huid door uv-straling te

lagen gegroeid.

ontaarding wordt geschat op 25 tot 50%.

voorkomen. Dit kan door blootstelling aan

De risicofactoren voor het krijgen van een

Wanneer er in de huidafwijking verhardingen,

zonlicht en zonnebank te beperken. Het

melanoma in situ zijn gelijk aan die voor het

kleine knobbeltjes of wondjes ontstaan,

gebruik van een anti-zonnebrandmiddel met

krijgen van een melanoom.

dient men bedacht te zijn op een

een hoge beschermingsfactor (factor 30 of

kwaadaardige ontaarding. De pigmentvlek is

hoger) en het dragen van beschermende

Met name verbranding op jonge leeftijd

vaak wat grilliger van vorm, het pigment is

kleding en een hoofddeksel en zonnebril is

kan het risico op een melanoom

niet meer egaal maar er komen wat

van groot belang. Hierbij moet men beden-

vergroten. Bedenk dat uv-straling niet

donkerbruine tot bijna zwarte vlekken in.

1. Overmatige blootstelling aan uv-straling.

bruiningsapparaten. 2. Huidtype. Mensen met een lichte huidskleur, met sproeten of blond/rood haar, die moeilijk bruin worden en snel verbranden, hebben meer aanleg om een melanoom te krijgen. 3. Erfelijke aanleg. Het risico neemt toe

ken dat een anti-zonnebrandmiddel niet bedoeld is om langer in de zon te kunnen

alleen in zonlicht zit, maar ook in De ABCDE-methode wordt vaak gebruikt om

blijven. Het dient om de huid te beschermen

een beginnend melanoom te herkennen.

gedurende de tijd dat men in de zon is. <

• Asymmetrie: de (moeder)vlek is niet symmetrisch in kleur of vorm. • Border: de (moeder)vlek heeft een onregelmatige grillige rand. • Color: de (moeder)vlek verandert van kleur UA022022

KINDERZIEKTES EN COMPLICATIES Door Karien Vissers en Mandy Koumarelos

Kinderziektes gaan vaak gepaard met vlekjes of blaasjes op de kinderhuid. Deze ziektes verlopen doorgaans niet ernstig, al zijn ze wel heel besmettelijk. Baby’s en kinderen krijgen een aantal vaccinaties om de weerstand te vergroten en ernstige complicaties te voorkomen. 16

UA022022

Vooral baby’s en jonge kinderen krijgen

dat dit op latere leeftijd terugkomt. Dit

kinderziektes. Zij hebben nog geen goede

komt doordat baby’s door de antistoffen

weerstand opgebouwd. Besmetting vindt

van de moeder een lagere afweer ont-

meestal plaats via kleine druppeltjes in de

wikkelen. Daarnaast kan bij iedereen

lucht door hoesten en niezen, of via de

die de waterpokken heeft doorgemaakt,

• mazelen;

handen waarbij het virus terechtkomt op

het virus op een later moment weer actief

• roodvonk (streptokokkeninfectie);

bijvoorbeeld speelgoed en servies. Meestal

worden omdat het varicellazostervirus in

• rodehond;

wordt het kind hangerig, het krijgt koorts

het lichaam achterblijft. Dit gebeurt vaak

• erythema infectiosum (vijfde ziekte);

en er verschijnen vlekjes op de huid. Om

op oudere leeftijd door een verminderd

• exanthema subitum (zesde ziekte);

uitdroging te voorkomen, moet het kind

immuunsysteem. Het uit zich dan in gor-

• waterpokken (varicella zoster);

regelmatig drinken (zie kader op pagina 18).

delroos, een infectie waar we op pagina 10

• mononucleosis infectiosum (ziekte van

Vaak knapt het kind na een aantal dagen

aandacht aan besteden.

weer op.

TOT DE MACULOPAPULEUZE KINDERZIEKTES (VLEKJESZIEKTEN) BEHOREN:

Pfeiffer, vooral bij jonge kinderen); • enterovirusinfecties (echovirus en coxsackievirus).

Virale kinderziektes zijn bof, mazelen,

COMPLICATIES

rodehond, vijfde ziekte, waterpokken en

Bij het vermoeden van een onschuldige

zesde ziekte.

kinderziekte is het uiteraard nog steeds

Bacteriële kinderziektes zijn kinkhoest,

belangrijk om alert te zijn op andere ver-

roodvonk en hersenvliesontsteking

schijnselen zoals oorpijn, een erg zieke

(meningitis).

indruk of aanhoudende of terugkerende

dit pas zo’n zeven jaar na uitbraak van de

De overeenkomst tussen de meeste

koorts. Dit kan mogelijk wijzen op een

mazelen begint. Gelukkig is dit zeer

kinderziektes zijn hangerigheid en vlekjes.

ernstigere, bacteriële infectie en dan moet

zeldzaam.

De huiduitslag en het ziektebeloop ziet er

er contact worden opgenomen met de

Een ziekte als waterpokken - waar geen

bij elke ziekte echter net weer iets anders

huisarts.

vaccinatie voor is opgenomen in het

uit. Bij de bof is er geen sprake van

De vlekjes bij kinderziektes zijn bijna altijd

Rijksvaccinatieprogramma (RVP) - verloopt

huiduitslag maar van een opgezwollen

wegdrukbaar. Om dit te checken, kun je

bij kinderen over het algemeen onschuldig.

wang door een ontstoken speekselklier.

stevig met de onderkant van een glas op

Toch kan ook hierbij een ernstige compli-

de huid drukken. Vlekjes van virusziekten

catie optreden, namelijk het ontstaan van

De incubatietijd van kinderziektes ligt

verdwijnen door de druk. Als de vlekjes wel

een longontsteking door het varicella-

meestal tussen de een tot drie weken. Bij

zichtbaar blijven door het glas, dan kan dit

zostervirus (VZV-pneumonie). Symptomen

roodvonk kan iemand na twee dagen al

wijzen op een bacteriële hersenvliesont-

kunnen zijn koorts, kortademigheid, bloed

ziek worden. Voordat de eerste ziekte-

steking en moet je direct een arts bellen.

of slijm ophoesten en pijn in de borstkas.

verschijnselen optreden, heeft een kind

Ernstige complicaties die bij hersenvlies-

Andere complicaties van waterpokken zijn

vaak al een ander besmet. Als het kind zich

ontsteking kunnen ontstaan, zijn gedrags-

voorhoofdsholteontsteking en keel- en

goed voelt en geen koorts heeft, is er geen

problemen, epilepsie, gehoorschade of

oorontstekingen. Een minder ernstig

reden om thuis te blijven. Wel is het belang-

zelfs overlijden.

gevolg, maar wel vervelend, is een infectie van de huid door het veelvuldig krabben

rijk om op de kinderopvang te melden dat

aan de blaasjes.

het kind ziek is zodat dit – waar nodig – aan

Een kind dat een kinderziekte nog nooit

de GGD wordt doorgegeven. Ook is het goed

heeft gehad of nog niet is ingeënt, kan er

om voorzichtig te zijn in het contact met

ﬂink ziek van worden en ook dit kan ge-

VACCINATIE

zwangere vrouwen en pasgeboren baby’s.

vaarlijk zijn. Zo kan een complicatie als

Sinds 1957 bestaat in Nederland het Rijks-

Wie als kind een bepaalde kinderziekte

diarree het risico op uitdroging vergroten.

vaccinatieprogramma (RVP). Dat heeft

heeft doorgemaakt, is in de meeste geval-

Het mazelenvirus kan leiden tot een mid-

bijgedragen aan een ﬂinke daling van het

len immuun voor het leven. Het lichaam

denoorontsteking of soms tot een longont-

kindersterftecijfer. Dankzij vaccinaties

zorgt voor de vorming van antistoffen,

steking doordat het immuunsysteem

komen sommige kinderziektes veel minder

die in het bloed aanwezig blijven. Echter

tijdelijk verminderd is. Zelfs een - altijd

of zelfs nog maar zelden voor. Het pokken-

wanneer een baby voor zijn eerste verjaar-

fatale - hersenontsteking kan een gevolg

dag waterpokken krijgt, bestaat de kans

zijn van het mazelenvirus. Typerend is dat

Lees verder op pagina 18

UA022022

virus is wereldwijd uitgeroeid. Mazelen kan

land gaat waar de ziekten nog voorkomen

wassen. Ondanks dat is een besmetting

voorkómen worden door vaccinatie. Het is

en je inenting langer geleden was dan tien

niet altijd te voorkomen. Kinderen die

veel besmettelijker dan bijvoorbeeld griep,

tot vijftien jaar.

besmet zijn met een kinderziekte kunnen

rodehond of bof. Sinds de invoering van

Het kinkhoestvaccin zorgt ervoor dat de

er behoorlijk last van hebben en zich ziek

mazelenvaccinatie komt de ziekte veel

ziekte minder ernstig verloopt. Dit vaccin

voelen. Omdat een antibioticum niet helpt

minder voor. Onder bevolkingsgroepen die

biedt tijdelijke bescherming tegen kink-

bij virale aandoeningen zit er meestal niets

zich niet laten vaccineren, breken echter

hoest, dus niet levenslang. Sinds 2019

anders op dan uitzieken en de standaard

van tijd tot tijd nog epidemieën uit. De

kunnen zwangere vrouwen vanaf 22 weken

adviezen toe te passen:

vaccinatiegraad is dan dus onvoldoende.

zwangerschap een kinkhoestvaccinatie

• laat het kind voldoende drinken;

Hersenvliesontsteking kan door een bac-

halen. Op die manier is de baby direct na

• geef eventueel paracetamol als het nodig

terie of virus worden veroorzaakt. De

de geboorte beschermd tegen kinkhoest.

huidige vaccinatie beschermt alleen tegen

Wanneer de moeder zich niet laat vacci-

• om de jeuk te stillen en voor het indrogen

de bacteriële infectie.

neren tijdens de zwangerschap, krijgt het

van blaasjes die bijvoorbeeld bij water-

kind een extra vaccinatie op de leeftijd van

pokken optreden, kan een verkoelende

Een kind kan door een vaccinatie wat

twee maanden.

lotion helpen, zoals carbomeerwatergel

klachten krijgen van bijwerkingen. Klachten

Kinderen worden niet tegen alle kinderziek-

of mentholgel (deze laatste niet onder de

die vaak voorkomen, zijn koorts, hangerig-

tes standaard gevaccineerd. Zo bestaat er

twee jaar). Hierdoor vermindert de jeuk

heid, een rode plek, een zwelling of pijn op

geen vaccinatie voor de vijfde en zesde

en drogen de blaasjes sneller in. <

de plaats van de inenting. Baby’s kunnen

ziekte en roodvonk. Vaccinatie tegen

onrustig slapen of extra veel slapen.

waterpokken is niet standaard, maar is wel

is;

mogelijk op eigen kosten (ongeveer 100 De vaccins die kinderen verdeeld over

euro) vanaf de leeftijd van elf maanden.

een aantal maanden en jaren krijgen, zijn

Veel ouders zijn hier niet van op de hoogte.

vaccins tegen difterie, kinkhoest, tetanus,

Tot op heden adviseert de Gezondheids-

polio (DKTP), bof, mazelen, rodehond (BMR),

raad om in Nederland geen standaard-

Haemophilus inﬂuenzae type b (Hib),

vaccinatie tegen waterpokken in te voeren,

humaan papillomavirus (HPV), hepatitis B

omdat de ziekte vaak mild verloopt en er

(HepB), pneumokokken (Pneu) en vier

dus weinig gezondheidswinst te behalen is.

typen meningokokken ACWY (MenACWY). Dit gebeurt via een injectie op het consul-

ADVIES AAN DE BALIE

tatiebureau of bij de GGD.

Allereerst mag het duidelijk zijn dat je veel

Het vaccin bestaat uit dode of verzwakte

kinderziektes kunt voorkomen door een

ziektekiemen, die geen ziekte kunnen

kind te laten vaccineren volgens het

veroorzaken, maar het lichaam wel

Rijksvaccinatieprogramma. Daarnaast is

aanzetten om afweerstoffen te maken.

het van belang om een zo goed mogelijke

Een kind is dan niet meer vatbaar voor de

hygiëne in acht te nemen: veel handen

betreffende ziekte en wordt er immuun

wassen en speelgoed en beddengoed tijdig

voor. Soms is meer dan één inenting nodig voor het opbouwen van voldoende afweer. Ook als het kind een van de ziekten al heeft doorgemaakt, is inenten zinvol. Dit geeft een grotere weerstand tegen deze ziekte. Het kan dus geen kwaad als een kind dat de mazelen gehad heeft, via een BMR-prik nog een keer met mazelen in contact komt. Overigens, voor sommige ziekten moet je een herhalingsprik halen als je naar een

UA022022

IN DE VOLGENDE GEVALLEN NEEM JE CONTACT OP MET EEN ARTS • Het kind drinkt veel minder dan normaal, dat wil zeggen minder dan de helft van wat het kind normaal drinkt. • Het kind heeft een halve dag niet geplast of geen natte luier gehad. • Het kind blijft braken en het kan weinig tot niets binnenhouden. • Het kind wordt steeds zieker of is suf. • Bij kreunen of ontroostbaar huilen. • Bij rode/paarse kleine vlekjes die niet weg te drukken zijn.

VERZORGING BRANCHE

BUITENKANT De wereld is niet eerlijk. Knappe mensen

heeft ook een egaliserende kant: iedereen

brengen de zichtbare jaarringen terug in

hebben voordelen die minder knappe

wordt ouder, verval is onontkoombaar, en

aantal.

mensen niet hebben. Ze vinden makkelijker

ook het meest gevierde model wordt een

een partner, ze vinden makkelijker een

oma met rimpels, levervlekken, eelt en

Nu moet je de huid niet verkopen voordat

baan, ze worden sneller vertrouwd en

hangende oogleden. Alles aan iedereen

de beer geschoten is. Want er is nog iets

geloofd en aan hen wordt meer gegund.

krimpt, met uitzondering van neus en oren.

waar de wereld niet eerlijk in is. En dat is in

Als ze ook mooi van binnen zijn, is dat mooi

Uiteindelijk zijn we allemaal gelijk.

de mate waarin mensen zichzelf in de hand

meegenomen. Maar de eerste klap is een

weten te houden. De buitenkant kan een

daalder waard, en dat geldt dus ook voor

Voordat deze column te veel onder je huid

obsessie worden, en het sleutelen aan

het uiterlijk. We kunnen met zijn allen doen

kruipt: je bent niet helemaal hulpeloos in

jezelf een verslaving. Dan wordt knap

of willen dat de werkelijkheid anders in

het uitstellen van de herfst van je bestaan.

ineens clownesk, een tintje wordt oranje,

elkaar zit, maar helaas. Een gladde en

Niks is mis met het camouﬂeren van

lippen een rubberboot, en jukbeenderen

symmetrische buitenkant zet je op

oneffenheden, het verzorgen van je nagels,

ballonnen. Leeftijd en karakter horen niet

voorsprong.

het tegengaan van kloven, het verwijderen

onder lagen poeder en concealer begraven

van wratten. Niemand houdt je tegen om

te worden. Een onzichtbare binnenkant is

Je hebt het voor een deel te doen met wat

te stoppen met roken en minder lang in

tenslotte minder aantrekkelijk dan een

de natuur je geschonken heeft. Aan je

de zon te braden. Niemand protesteert

huid zonder tekenen van ervaring.

lengte valt weinig te sleutelen. Een teveel

als je regelmatig crème smeert op een

aan beharing is nog wel weg te ‘poetsen’,

schilferende opperhuid, extra kleur

Ruud Coolen van Brakel,

maar een gebrek eraan valt moeilijk te

aanbrengt op lippen en jukbeenderen. En

directeur

compenseren. Een al te enthousiaste

op het inroepen van externe ondersteuning

Instituut Verantwoord Medicijngebruik

talgproductie in je puberteit kan je school-

rust ook geen taboe. Manicure en pedicure,

plezier behoorlijk vergallen. Maar de natuur

botox, ﬁllers en een ooglidcorrectie

UA022022

BIJWERKING BELICHT Een van deze meldingen werd gedaan door een apotheker. Die beschreef dat zij al

OMEPRAZOL-SUSPENSIE PEDIPPI: MOEILIJK DOOR TE SLIKKEN VOOR JONGE KINDEREN

vaker klachten hadden ontvangen over de omeprazol-suspensie van het merk Pedippi. Een andere melding kwam van een ouder of verzorger. In de melding stond dat zij overgestapt waren van een ander omeprazol-merk op Pedippi. Zowel met het spuitje als met een lepel kreeg het kind de Pedippi-suspensie niet doorgeslikt. Daarna is geprobeerd de suspensie toe te dienen via een sonde - wat volgens de bijsluiter ook moet kunnen - maar deze raakte verstopt. Inmiddels is men voor het kind weer overgestapt op het andere merk. Bijwerkingencentrum Lareb heeft het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) geïnformeerd over de meldingen. Het advies is nu om de Pedippi-suspensie

In de rubriek Bijwerking Belicht bespreekt Bijwerkingencentrum Lareb in elk nummer van UA een bijwerking. Dit keer een praktisch probleem: de omeprazol-suspensie van het merk Pedippi is voor sommige jonge kinderen moeilijk door te slikken. Daarom is het advies de Pedippi-suspensie vóór toediening te verdunnen.

bij jonge kinderen te verdunnen met een klein beetje melk (20-30 ml). Het CBG heeft de fabrikant van Pedippi gevraagd dit advies op te nemen in de bijsluiter.

ADVIES VOOR IN DE APOTHEEK Informeer ouders over het feit dat de Pedippi-suspensie voor sommige jonge kinderen moeilijk door te slikken is en dat zij Pedippi het beste kunnen verdunnen

PEDIPPI

bijwerkingen van omeprazol zijn hoofdpijn

met een klein beetje melk. Het doorslikken

Pedippi bevat de werkzame stof omepra-

en maagdarmklachten, zoals buikpijn,

gaat hierdoor makkelijker. Dit verkleint het

zol. Omeprazol zorgt ervoor dat de maag

misselijkheid, overgeven, diarree, verstop-

risico op slik- en ademhalingsproblemen

minder zuur aanmaakt. Pedippi wordt

ping en winderigheid.

bij jonge kinderen. < Marijn van Es, medisch bioloog, werkzaam

maagzuur terugvloeit in de slokdarm

MELDINGEN BIJ BIJWERKINGENCENTRUM LAREB

(reﬂuxklachten). Pedippi vermindert deze

Bijwerkingencentrum Lareb ontving in

klachten. De omeprazol-suspensie mag

korte tijd een paar meldingen over het

gebruikt worden bij kinderen vanaf vier

gebruik van Pedippi bij jonge kinderen

weken oud. Ook volwassenen mogen

tussen 0 en 1 jaar oud. Deze meldingen

Pedippi gebruiken.

gingen niet over bijwerkingen van Pedippi,

onder andere voorgeschreven bij brandend maagzuur en zure oprispingen, waarbij er

maar over problemen met de suspensie

MOGELIJKE BIJWERKINGEN

(2 mg/ml). De jonge kinderen konden de

Behalve het gewenste effect - namelijk het

Pedippi-suspensie niet goed doorslikken,

verminderen van brandend maagzuur en

omdat deze te dik en te slijmerig was.

zure oprispingen - kan omeprazol ook

Zij kregen hierdoor bijna geen adem.

bijwerkingen geven. De belangrijkste

UA022022

bij Bijwerkingencentrum Lareb

CAR-T: ‘TWEEKOPPIGE’ EIGEN T-CELLEN TEGEN KANKER Door Winifred Hazelhoff Roelfzema

ZIEKENHUISFARMACIE

Sinds enkele jaren is er een nieuw soort behandeling voor mensen met lymfeklierkanker. De patiënt krijgt geen chemische stoffen of ‘mabjes’, maar zijn eigen T-cellen. Maar deze zijn wel zo aangepast dat ze kankercellen beter herkennen en opruimen. Een dure behandeling, nu nog alleen voor mensen bij wie twee eerdere zware behandelingen niet hebben geholpen. Onze T-cellen zijn verantwoordelijk voor het

aangepast dat ze kankercellen effectief te

chimaera is een mythisch wezen dat is

aanvallen van bacteriën of vreemde cellen in

lijf kunnen gaan: ze kunnen dan de cellen

samengesteld uit verschillende diersoorten

het lichaam. Maar kankercellen zijn eigen

herkennen en aanvallen.

(inclusief de mens). Bijvoorbeeld een sﬁnx (mens + leeuw), een zeemeermin (mens +

cellen. Die worden daardoor niet altijd aangevallen door de T-cellen. De CAR-T-behan-

CAR is de afkorting voor chimere antigeen-

deling doet daar iets aan. T-cellen worden uit

receptor, T slaat op de T-cellen. Het woord

het bloed geﬁlterd en in een laboratorium zo

chimere stamt uit het oud-Grieks. Een

vis) of een hond met een drakenstaart. Lees verder op pagina 22

UA022022

ALLES OVER Vanuit die betekenis wordt chimeer gebruikt

naar het ziekenhuis waar ze aan de patiënt

met iets andere receptoren - ook in het

voor iets wat bestaat uit onderdelen die

worden gegeven. Het zijn zakjes met maar

ziekenhuis zelf geproduceerd kunnen

normaal gesproken niet samen voorkomen.

70 ml. Na het teruggeven moeten de cellen

worden. Dan hoeven de cellen niet te worden

De T-cellen worden voorzien van een gen

zich bij de patiënt zelf verder vermenig-

ingevroren voor het vervoer, en dat zorgt

om zelf een ‘chimere antigeenreceptor’ te

vuldigen.

mogelijk voor een betere kwaliteit en

kunnen produceren. Die receptor kan én

Natuurlijk mogen deze nieuwe T-cellen niet

opbrengst. Bovendien maakt het de

antigeen van de kankercellen binden én de

worden verdrongen door ‘gewone’ T-cellen,

behandeling een stuk goedkoper.

T-cel activeren om kankercellen aan te

die inmiddels weer in het beenmerg gepro-

vallen. Het gen wordt ingebracht met behulp

duceerd kunnen zijn. Daarom krijgt de

van een inactief virus.

patiënt kort voor de toediening een zoge-

VOOR WELKE SOORTEN KANKER?

De CAR-T-behandeling is heel specialistisch

naamde lymfocytendepletietherapie om de

Op dit moment is de CAR-T-behandeling

en wordt alleen gegeven in de academische

T-cellen in het lichaam te doden.

bestemd voor patiënten met terugkerende

ziekenhuizen.

Bij het teruggeven van de cellen aan de

of therapieresistente lymfeklierkanker. Ze

patiënt moet goed gecontroleerd worden dat

moeten twee eerdere behandelingen hebben

HOE GAAT HET IN ZIJN WERK?

het inderdaad de eigen cellen van de patiënt

gehad die niet aansloegen of niet voldoende

De techniek waarmee de T-cellen worden

zijn; zouden er vreemde cellen worden gege-

hielpen; zware chemotherapie of ook een

afgenomen, heet aferese of leukaferese.

ven, dan kan dat fataal zijn.

stamceltransplantatie.

Hierbij wordt bloed via een intraveneuze

Na de infusie moeten de T-cellen aanslaan,

De huidige CAR-T-therapieën zijn gericht

katheter omgeleid naar een bloedcelschei-

zich verder vermeerderen en natuurlijk de

tegen kankercellen die in het bloed- en

der; dat is een machine die speciﬁeke cellen

kankercellen te lijf gaan.

lymfestelsel aanwezig zijn, zodat de T-cellen

uit het bloed kan halen. De rest van het

er makkelijk bij komen. Hiervoor worden

bloed gaat terug de bloedsomloop in.

PRODUCTIE

T-cellen uitgerust met receptoren voor

De patiënt heeft dan dus bloed zonder de

Hoewel de patiënt wordt behandeld met zijn

CD19, aanwezig in B-cel-kanker zoals acute

T-cellen en is daardoor heel kwetsbaar voor

of haar eigen cellen, hebben deze wel een

lymfatische leukemie (ALL) en diffuus

infecties - iets om rekening mee te houden.

merknaam (zie de tabel). Deze naam is

grootcellig B-cellymfoom (DLBCL) of tegen

Een zakje T-cellen wordt diepgevroren naar

gegeven door het farmaceutische bedrijf dat

BCMA* bij multipel myeloom. CAR-T tegen

een celverwerkingscentrum gestuurd:

de procedure van herprogrammering en het

andere typen bloedkankerantigenen is in

een gespecialiseerd laboratorium waar de

soort antigeenreceptor heeft ontwikkeld en

ontwikkeling, onder andere tegen Hodgkin-

T-cellen worden voorzien van het gen voor

daar patent op heeft. De herprogrammering

lymfoom en acute myeloïde leukemie (AML).

de gewenste chimere antigeenreceptoren.

vindt plaats in een celverwerkingscentrum van dat bedrijf. De meeste celverwerkings-

De behandeling is voorlopig nog niet

Als het gen is ingebracht, moeten de T-cellen

centra bevinden zich in de VS, al worden

beschikbaar voor solide (vaste) tumoren.

zich vermenigvuldigen in een soort broed-

sommige merken - nu al of binnenkort - ook

Die zijn namelijk moeilijker aan te pakken:

stoof of bioreactor. Dat duurt zo’n vier

in Nederland geproduceerd. Verder wordt er

- de doelantigenen op de kankercellen

weken. Daarna worden cellen - weer diepge-

in Nederland onderzocht of CAR-T-cellen -

vroren in vloeibaar stikstof - teruggestuurd

kunnen ook aanwezig zijn op gezond weefsel;

TABEL

- solide tumoren zijn lastiger te bereiken dan kankercellen in bloed en lymfe;

MERKNAAM

DOELRECEPTOR

INDICATIE

Abecma Kymriah

BCMA* CD19

Tecartus Yescarta

CD19 CD19

multipel myeloom acute lymfoblastaire leukemie (ALL) diffuus grootcellig B-cellymfoom (DLBCL) mantelcellymfoom (MCL) diffuus grootcellig B-cellymfoom (DLBCL) primair mediastinaal grootcellig B-cellymfoom (PMBCL) getransformeerd folliculair lymfoom (tFL)

- in de omgeving van solide tumoren zijn elementen die de T-celactiviteit onderdrukken.

RESULTATEN Biedt de behandeling hoop? In eerste instantie wel: 90% van de patiënten herstelt

Diverse CAR-T-middelen zijn in ontwikkeling.

na een CAR-T-behandeling. Toch kan de

*B-cell maturation antigen

ziekte terugkeren, namelijk als er leukemie-

UA022022

DE ROL VAN DE APOTHEEK cellen ontstaan zonder de antigenen

De behandelend artsen sturen de T-cellen naar het celverwerkingscentrum en maken de terug-

waartegen de T-cellen gericht zijn. Daarom

gekeerde cellen klaar voor infusie. Wat is de rol van de apotheek bij de CAR-T-behandeling? Thijs

wordt onderzocht of de CAR-T-behandeling

Oude Munnink, ziekenhuisapotheker bij het UMC Groningen: “Als apotheker doe je de genees-

op meerdere receptoren gericht moet en

middelbestelling. Je bestelt eigenlijk de cellen die eerst door het ziekenhuis naar het laboratorium

kan worden.

zijn gestuurd. Bij ontvangst doet de apotheker de reguliere controles, zoals de temperatuurcondities tijdens transport. Bij CAR-T is het bovendien heel belangrijk om goed de identiteit te

BELASTEND VOOR DE PATIËNT

controleren. Alle codes moeten kloppen, anders krijgt de patiënt lichaamsvreemde cellen en dat zou fataal kunnen zijn.” Na ontvangst worden de cellen in vloeibaar stikstof bewaard op het

Het traject van een CAR-T-behandeling is erg

stamcellaboratorium, waar veel ervaring is met celopslag. “Als apothekers hebben we deze route

belastend. Dat begint al met de aferese. Die

mee ontwikkeld”, legt Oude Munnink uit.

kan drie tot zes uur duren en kan bijwerkingen veroorzaken zoals gevoelloosheid, ontstoken en opgezwollen armen, een branderig gevoel of krampen. Soms worden

Apothekersassistenten nemen bij de CAR-T-behandeling een uitgebreide medicatieveriﬁcatie af voordat de patiënt de cellen terugkrijgt. Hierbij zijn extra vragen opgenomen om alle risico’s goed te kunnen inschatten. Ook maken ze de infusen met bijkomende medicatie klaar. Het klaarmaken van de CAR-T-cellen voor infusie gebeurt door de behandelende zorgverleners.

er niet genoeg cellen verzameld en dan moet de aferese nog eens plaatsvinden.

Belangrijk is ook het zorgen voor de beschikbaarheid van tocilizimab. Iemand mag CAR-T-cellen

Vervolgens moet je een maand wachten tot

alleen terugkrijgen als er minimaal één dosis toculizumab beschikbaar is om in te zetten tegen een

de cellen weer terugkomen, aangepast en

ernstige immuunreactie (CRS). Bovendien moet er een tweede dosis binnen acht uur beschikbaar

wel. In die tussentijd is de patiënt erg kwets-

zijn. Die beschikbaarheid moet al gegarandeerd worden bij het plannen van de behandeling. Dat lijkt

baar voor infecties en kan de tumor weer uitgroeien. Daarom wordt tijdens de wachttijd vaak een zogenaamde overbruggings-

eenvoudig, maar bij tekorten is het goed opletten geblazen. Die tekorten ontstonden toen men tocilizumab ook ging gebruiken bij covidpatiënten. “Als er een CAR-T-behandeling gepland stond, moesten de apothekersassistenten dus extra goed opletten dat er tocilizumab voor de geplande CAR-T-patiënten beschikbaar bleef.”

behandeling gegeven: een cytostaticakuur. Een zware therapie. In de week voordat de T-cellen worden

ERNSTIGE BIJWERKINGEN

alertheid en minder coherente spraak.

teruggegeven, krijgt de patiënt een lymfocy-

De CAR-T-behandeling kan gevaarlijke

Verder kan er anafylaxie optreden door een

tendepletietherapie zodat de nieuwe T-cellen

bijwerkingen hebben. De ernstigste zijn het

immuunreactie tegen de vreemde receptor.

de overhand zullen hebben. Dat gebeurt

cytokine-afgiftesyndroom (CRS) en neuro-

Soms vallen de geherprogrammeerde T-cel-

meestal met intraveneuze toediening van

logische toxiciteit.

len gezonde B-cellen aan die ook CD19 op

cyclofosfamide en ﬂudarabine (soms andere

CRS vloeit voort uit de werking van de

hun oppervlak kunnen hebben. Dat leidt tot

oncolytica) gedurende drie dagen. De lymfo-

T-cellen: het immuunsysteem wordt

een tekort aan B-cellen, waardoor iemand

cytendepletietherapie kan bijwerkingen

geactiveerd en geeft daardoor meer cyto-

zeer kwetsbaar wordt en regelmatig infusies

hebben zoals misselijkheid, braken, koorts,

kinen af. Dat veroorzaakt verschijnselen als

met de juiste cellen moet krijgen.

moeheid, huiduitslag, hoesten of een

hoge koorts, vermoeidheid, spierpijn,

Andere mogelijke bijwerkingen zijn infecties,

(blaas)infectie.

misselijkheid, zweten, lage bloeddruk, huid-

sepsis en het tumorlysissyndroom.

uitslag, capillaire lekkages, hartritmestoor-

Vanwege de mogelijke ernstige bijwerkingen

Voor de teruggave van de cellen kan de

nissen, en het kan leiden tot falen van hart,

dragen patiënten na de behandeling een

patiënt premedicatie krijgen tegen koorts

nier, lever en longen. Afhankelijk van de

noodkaart, met daarop de informatie dat zij

en tegen een mogelijke allergische reactie

ernst kan het worden behandeld met

met CAR-T zijn behandeld, alarmsymptomen

(paracetamol en bijvoorbeeld difenhydra-

koortsremmende middelen, antibiotica,

en contactgegevens van het behandelend

mine). Het teruggeven van cellen duurt

zuurstof, vocht, vasopressoren of immuno-

ziekenhuis.

dertig tot zestig minuten.

suppressiva zoals corticosteroïden en

Over bijwerkingen op langere termijn is nog

tocilizumab (een anti-IL-6 monoklonaal

niet veel bekend. Daarom wordt er (met

Na teruggave moet de patiënt gedurende

antilichaam). Daarom moet er voor elke

toestemming van de patiënten) een register

tien tot veertien dagen dagelijks terugkomen

CAR-T-patiënt tocilizumab beschikbaar zijn

aangelegd van alle patiënten met deze

voor controle. Om te zien of de behandeling

(zie ook het kader).

therapie, waarin gedurende vijftien jaar

aanslaat, maar ook om ernstige bijwerkingen

De neurologische bijwerkingen kunnen

wordt bijgehouden wat de resultaten en

snel op te merken.

bestaan uit delier, toevallen, verminderde

bijwerkingen zijn. <

UA022022

COVERMODEL

LION VAN ROOIJ:

“BLIJF NIET TE LANG TOBBEN MET ACNE”

Ook apothekersassistenten kampen soms met gezondheidsproblemen en de mogelijk psychische gevolgen daarvan. Vaak levert het extra inzicht op om anderen nog beter te kunnen helpen. In deze UA maak je kennis met Lion. Zij kampte jarenlang met acne. Op de pagina hiernaast lees je haar zelfgeschreven verhaal.

Lion is 26 jaar, werkzaam in de klinische

we. Daarnaast was 31 december 2021 de

apotheek van het Catharina Ziekenhuis in

laatste dag van mijn isotretinoïnekuur. Dat

Eindhoven en bezig met haar laatste jaar

is een zware kuur voor mijn acne.”

van de opleiding Farmaceutisch Consulent. Haar afstudeeronderzoek gaat over

Het was voor het UA-team een feestje om

medicatieveriﬁcatie na ontslag van de

te zien hoe Lion zich in de spiegel van de

intensive care. Ze mag daarbij rekenen op

visagiste ineens realiseerde hoe prachtig

veel medewerking en goede begeleiding

ze is, hoe de acne haar zelfbeeld had

van de apotheker. Per 1 april is ze gestart

aangetast en hoe zij nu naar zichzelf kon

als kwaliteitsmedewerker binnen de

kijken. Haar ogen gingen stralen en dat is

ziekenhuisapotheek.

nu precies waar ‘mooi zijn’ over gaat: een ﬁjn en plezierig gevoel van binnen dat naar

MOOI EN AFWISSELEND WERK

buiten straalt. Met óf zonder acne. <

We vroegen Lion waarom ze mee wilde doen aan deze covermodelactie. “Ik ben na járen eindelijk acnevrij. Hoe mooi is het dan om mij en mijn nieuwe huid op camera vast te laten leggen? En dit is ook een mooie kans om uit te leggen hoe mooi en afwisselend het werken in een ziekenhuisapotheek is. Iets wat in de opleidingen nauwelijks aan bod komt en dus vaak onbekend terrein is voor mensen uit de openbare apotheek. In de opleiding vond ik mensen wat negatief over werken in de ziekenhuisapotheek. Alsof het alleen voor mensenschuwe assistenten zou zijn enzo. Terwijl je er met heel veel collega’s

Lion van Rooij

werkt op diverse afdelingen en er veel patiëntencontact is bij veriﬁcatie.

dingen tegen en hebt misschien ook wel

Als gastdocent heb ik dit al vaak op het

meer verantwoordelijkheid.

mbo verteld en ik laat studenten ervaren

En verder leek een dagje ontspanning en

hoe het is om te VTGM’en. Het is dus veel

verwennerij me heel ﬁjn. Het waren drukke

afwisselender dan mensen denken en met

maanden in het ziekenhuis en op de

veel meer uiteenlopende medicijnen dan in

corona-afdelingen. Want ook bij het

een openbare apotheek. Je komt andere

klaarmaken van de coronavaccins helpen

UA022022

PATIËNT IN BEELD

MIJN HUID EN IK Door Lion van Rooij

Mijn huid en ik.. We zijn nooit beste

volgens de NHG-Standaard Acne Effezel

te koop zijn tegen droge ogen, want ik

vriendjes geweest. In mijn pubertijd had

(adapaleen en benzoylperoxide) met

merk dat niet iedereen dat weet. Hopelijk

ik al last van acne. Maar daar viel mee te

doxycycline. Echter zonder resultaat. Niet

kan dan ook jouw patiënt na de kuur

leven. Tot ik ongeveer 23 jaar oud was.

veel later ben ik gestart met isotretinoïne.

stralen als nooit tevoren! <

Toen vlamde het weer helemaal op. Fijn is

Yes! Ik was helemaal klaar voor mijn

het niet. Niet alleen de ’pijn’ van ontste-

nieuwe huid. Misschien mag ik in mijn

kingen hebben, maar ook de confrontatie

handjes klappen, want met de bijwerkingen

met je eigen spiegelbeeld. Je ziet alleen die

ben ik inderdaad enigszins goed wegge-

acne. Doodongelukkig word je ervan. En

komen. Ik had eigenlijk alleen een droge

dan ga je van alles proberen. Van crèmes

huid, droge lippen, droge ogen en wat pijn

en zalfjes tot schoonheidsspecialistes, van

in mijn voeten bij het opstaan. Maar dat

alternatieve behandelwijzen tot huidthera-

nam ik graag voor lief. Wat daarbij ook

peuten. Ik was al snel heel wat euro's

hielp, was dat ik snel resultaat zag. Ik zag

armer, maar het hielp allemaal niet.

mijn huid snel echt verbeteren. Wauw. Wat

Natuurlijk had ik als apothekersassistente

een ﬁjn gevoel was dat. Dat er na al die tijd

gehoord van isotretinoïne. Maar ik wist ook

eindelijk iets ging werken! Alle gebruikelijke

van de bijwerkingen. En wat ik ook lang

tussentijdse controles en bloeduitslagen

heb gedacht: "Is het bij mij wel erg genoeg

waren goed. En zie hier: ik sta gewoon op

om dit middel te nemen? Er zijn andere

de cover van de UA-huideditie met mijn

mensen die het heftiger hebben". Totdat ik

nieuwe huid! Overigens: lang leve La Roche

er in het voorjaar van 2021 helemaal klaar

Posay, want je huid goed verzorgen met

mee was. Na weer een behandeling bij een

verzachtende producten is ook heel

huidtherapeut, waarbij mijn huid weer

belangrijk.

Lion van Rooij (privé-archief)

verbrand aanvoelde en de vellen weer aan mijn gezicht hingen, zat ik foto's terug te

Wat ik jullie mee wil geven: blijf er niet te

kijken. Tussendoor maakte ik namelijk

lang mee tobben als je acne hebt. Het

foto's van mijn huid, zodat ik het verloop

negatieve zelfbeeld in de spiegel is echt

kon zien. En ik zag gewoon geen verschil.

niet nodig. Ik zeg niet dat isotretinoïne de

Even daarna sprak ik iemand die isotre-

oplossing is voor iedereen; het is en blijft

tinoïne had gehad. En wat bleek? Zij vond

een heftig goedje. Maar de arts heeft ook

de bijwerkingen allemaal wel meevallen.

andere middelen die hij kan voorschrijven

Dat opende mijn ogen, want wie weet,

en die bij veel mensen al effectief zijn.

hoefde ik niet zo bang te zijn voor al die

En heb je iemand in de apotheek met

bijwerkingen!? En omdat ik er inmiddels

een eerste uitgifte voor isotretinoïne?

echt alles voor over had om er vanaf te

Adviseer dan meteen een goede crème

komen, belde ik de huisarts. Eerst kreeg ik

en lippenbalsem. Vertel dat er oogdruppels

UA022022

VEELGESTELDE VRAAG: WAAROM ONTVANG IK UA NIET (MEER)? Via info@ua.nl kun je jouw vragen,

Van iedereen hebben we namelijk

3. Er is geen abonnement actief

bijdragen, opmerkingen of verbeterwensen

persoonlijk toestemming nodig om

Elke apotheek in Nederland ontvangt van

kwijt. Een regelmatig terugkerende vraag is

adresgegevens te gebruiken. Anders

ons 6x per jaar een gratis exemplaar van

waarom iemand UA niet thuis ontvangt. Er

mogen we UA niet meer toezenden.

UA – hét vakblad voor Uitsluitend Apothe-

zijn drie mogelijke oorzaken.

Een aantal lezers heeft nog geen toe-

kersassistenten, farmaceutisch consu-

1. We hébben jouw gegevens wel, maar we

stemming gegeven, ondanks dat wij

lenten en farmaceutisch managers. Fijn om

hier sinds 2016 veelvuldig toe hebben

op het werk alvast even door te bladeren.

2. Jouw gegevens zijn niet (meer) juist.

opgeroepen via berichten in UA, onze

Toch leest een grote meerderheid van 93%1

3. Er is geen abonnement actief.

nieuwsbrieven en persoonlijke e-mails.

het blad het liefst thuis pas écht. Maar

Toch best belangrijk als je UA wilt blijven

daarvoor heb je wel een abonnement nodig.

mogen ze niet meer gebruiken.

Hieronder lees je hoe je het zelf kunt

ontvangen. Want: per eind 2022 worden

oplossen!

accounts waarvan de toestemming

Dit zijn de mogelijke abonnementsvormen:

ontbreekt zelfs geheel verwijderd.

EEN COLLECTIEF

1. We hébben jouw gegevens wel, maar we

APOTHEEKABONNEMENT

mogen ze niet meer gebruiken

De oplossing is gelukkig simpel: log even in

De apotheek kan een collectief abonne-

In 2016 werd de AVG van kracht, ofwel de

op UA.nl en geef ons toestemming om de

ment nemen voor € 59,50 per 20 mede-

Algemene Verordening Gegevensbescher-

vermelde gegevens te gebruiken. Weet je

werkers per kalenderjaar. Daarvoor

ming, ook wel GDPR, de General Data

geen inlog meer of is je oude mailadres niet

ontvangen jij en je collega’s zes keer per

Protection Regulation. Sinds mei 2018 is

meer bekend of niet meer werkzaam?

jaar UA thuis op de mat. Aanmelden kan

deze wet volledig in werking, ook in Neder-

Stuur ons een mail via info@ua.nl en ver-

via UA.nl/abonneren.

land. Goed dat jouw privacy beschermd

meld daarin je naam, adres en werklocatie.

EEN PRIVÉABONNEMENT

wordt met wetgeving, maar soms ook

Dan maken we het graag voor je in orde.

Heeft jouw apotheek geen collectief abonnement? Dan kun je een

onhandig. In dit geval omdat je zelf even actie moet ondernemen om UA te blijven

2. Jouw gegevens zijn niet (meer) juist

privéabonnement afsluiten voor € 19,50

ontvangen.

In de drukte van een verhuizing kan het je

per persoon per jaar. Ga naar www.ua.nl,

zomaar ontglipt zijn: het doorgeven van je

en klik op Abonneren.

Was jij voor 2018 al abonnee, ontving je UA

nieuwe adres aan UA. Of je bent getrouwd

GRATIS ONLINE ABONNEMENT

altijd thuis, maar sinds een jaar niet meer?

of juist gescheiden en hebt een ander

Meld je aan voor een gratis online account.

Dan kan dit komen door deze privacywet!

mailadres gekregen, of een andere

Je leest dan online alle uitgaven van UA,

Tot 1 januari 2021 stuurden wij UA ook aan

werkgever met een nieuw werkmailadres.

ontvangt onze nieuwsbrieven en kunt

iedereen die op de ‘oude’ manier via het

Ook dit is heel makkelijk aan te passen

meedoen aan de winacties en enquêtes.

werk was aangemeld, óók als je zelf nog

door met je mailadres in te loggen op de

geen toestemming via onze website had

website UA.nl. Hulp nodig? Stuur ons een

gegeven. Jouw werkgever had dit immers

mail via info@ua.nl en vermeld daarin je

Stuur een e-mail aan info@ua.nl met je

volgens oude privacyregelingen met ons

naam, adres en werklocatie. Dan maken

naam, adres en werklocatie. We kijken het

geregeld. Maar nu dus niet meer.

we het graag voor je in orde.

met plezier voor je na.

Twijfel je of er een abonnement actief is?

! UPDATE JOUW GEGEVENS OP UA.NL Dit is belangrijk om UA te (blijven) ontvangen. 1 UA lezersonderzoek 2016, 265 respondenten

UA022022

COVERGIRL

WAT ZIT ER IN DE PRODUCTEN VOOR DAGELIJKSE VERZORGING? Door Marie Anne Lassing, uitgever Nederlands Tijdschrift Voor Huidzorg (NTVH) www.ntvhuidzorg.nl

Wat zit er in de producten voor dagelijkse verzorging? Die vraag stellen mensen zich steeds vaker als ze een product kiezen. Ook een toenemend aantal behandelaars heeft belangstelling voor wat er achter een pot, een label of een lekker geurtje schuilgaat. Als we ervan uitgaan dat ons lichaam in de basis is ontworpen om zelfvoorzienend te zijn, kun je vragen stellen bij alles wat wij daar aan toe willen voegen. Mensen met een gezond lichaam verdragen de meeste producten voor dagelijkse verzorging goed. Maar voor mensen bij wie de natuurlijke afweer niet optimaal is of die door andere gezondheidsproblemen kwetsbaar zijn, kan het heel belangrijk zijn om te weten wat de ingrediënten in de producten voor dagelijkse verzorging precies doen en of ze die wellicht beter niet kunnen gebruiken. En als je toch producten wilt gebruiken, wat kies je dan wel?

UA022022

INCI

haar dagelijkse verzorging. Als schoon-

lijst met voor jou aanbevolen ingrediënten

Om meer duidelijkheid te geven over de

heidsspecialiste was ze bekend met het

en kun je eigen voorkeuren aangeven.

ingrediënten in cosmeticaproducten is een

‘groene boekje’, een klein naslagwerk

Naast informatie als leeftijd, leefomgeving

internationale afspraak gemaakt over de

geschreven door schoonheidsspecialiste

en leefstijl, wordt ook naar het huidtype

naamgeving van deze ingrediënten, de

en kosmetologe Len Klaphaak, waarin

gekeken (classiﬁcatiesysteem) en infor-

International Nomenclature Cosmetic

destijds alle ingrediënten in cosmetica

meert het systeem naar huidproblemen

Ingredients (INCI). Naast een eenduidige

stonden vermeld die mogelijk huid-

zoals acne, rosacea, couperose, verwijde

naamgeving is in deze afspraak ook

problemen veroorzaken. Ze ontdekte na

bloedvaten en afwijkende structuren

geregeld hoe de ingrediënten op de verpak-

haar ongeluk dat haar vertrouwde

(onzuiverheden, grove poriën, mee-eters).

king van een product vermeld dienen te

huidverzorgingsproducten een heftige

Ook wordt er gevraagd naar huidverou-

worden. Dat zegt overigens nog niets over

huidreactie veroorzaken. Marieke begon

dering, pigmentatie, littekens, huidaan-

de daadwerkelijke receptuur. De basis van

met het verzamelen van informatie. In haar

doeningen en contactallergie. Op basis van

INCI is dat de ingrediënten in volgorde van

Lexicon van Cosmetische Ingrediënten

deze informatie krijg je een advies over de

concentratie in de lijst op het etiket staan.

publiceerde ze een toelichting op ruim

voor jou geselecteerde ingrediënten. Voor

Bij een crème kun je ervan uitgaan dat

twaalfduizend verschillende stoffen die in

de vijfde en laatste stap moet je betalen:

deze voor 40 tot 60% uit water bestaat,

de verschillende cosmetische producten

voor vier euro krijg je een overzicht van de

dus de ingrediënten op de INCI-lijst beslaan

voorkomen.

producten die aansluiten op het advies dat

het overige deel van de formule. Met die

je bij stap vier hebt gekregen. Interessant

wetenschap kun je redelijk beredeneren

COSMETICA INZICHTELIJK

voor jezelf en ook zeker om er patiënten in

wat de verhoudingen binnen het product

Ook Jacomijn Oerlemans vond dat er

de apotheek op te wijzen wanneer ze

zijn. Staat parfum (een ingrediënt dat niet

behoefte was aan meer informatie over

speciﬁeke vragen of wensen hebben wat

speciﬁek gedeﬁnieerd hoeft te worden,

cosmetische ingrediënten. Samen met

betreft de ingrediënten van een product.

dus je weet daarmee niet wat voor soort

Marieke Schutte is ze verantwoordelijk voor

geurstof is toegevoegd) hoog in de lijst,

Dermabase.nl. Dit online initiatief is bedoeld

WAT KUNNEN WE ERMEE?

dan is de concentratie hoog. Voldoende

om consumenten en professionals te

Dermabase.nl is niet bedoeld om producten

informatie om daar met een gevoelige huid

helpen om bewuste keuzes te maken voor

te schaden, maar aanvullende kennis dan

liever niet voor te kiezen. Om de INCI-lijst

de huid en haar gevoeligheden. Jacomijn:

wel claims in advertentiecampagnes te

goed te kunnen lezen, is kennis van ingre-

”De afgelopen jaren hebben wij de kennis

nuanceren en het wil aanzetten tot betere

diënten ook van belang. De ingrediënten

die nog niet toegankelijk was beetje bij

regelgeving, aldus de initiatiefnemers van

worden vernoemd op het etiket, maar dat

beetje ontsloten, zelf veel expertise

dit platform. Dermabase.nl geeft toegang

wil nog niet zeggen dat het in de juiste

ontwikkeld en regelmatig medische en

tot veel informatie, maar daarmee niet per

hoeveelheid en vorm in het product is

chemische wetenschappers betrokken

se ook een pasklaar antwoord. Interpre-

verwerkt om ook echt werkzaam te kunnen

bij informatie over nieuwe stoffen.

tatie van de informatie blijft van belang. En

zijn. Om dat te kunnen beoordelen, is

Dermabase.nl is transparant. De informatie

daarvoor is vakkennis nodig, verdieping zo

kennis van afzonderlijke ingrediënten én de

die is opgenomen is gebaseerd op

je wilt. Een kijkje nemen in de database is

concentratie en vorm waarin ze werkzaam

wetenschap, cijfers en feiten.”

een prima startpunt als je die verdieping wilt zoeken (www.dermabase.nl).

zijn van belang.

HOE WERKT HET?

Onderaan de webpagina’s van de database

INFORMATIE VERZAMELEN

De website biedt toegang tot een uitge-

staat een verwijzing naar de bronnen die

In 2016 verscheen de zevende druk van

breide database met producten onder

gebruikt zijn bij het tot stand komen van de

het Lexicon van Cosmetische Ingrediënten

merknamen, hun samenstelling en een

informatie. De website van de Nederlandse

van auteur Marieke Schutte. Zij is iemand

toelichting daarop. Voor de ongeoefende

Voedsel- en Warenautoriteit

die – net als veel anderen - niet zomaar

bezoeker is dit al snel een doolhof aan

www.nvwa.nl/onderwerpen/cosmetica/eu-

iets op haar huid kan smeren. Als gevolg

informatie. De huidanalyse brengt hier wat

regels) geeft ook veel inzicht in de

van een brand in 1994 is haar huid zwaar

meer structuur in. Met het doorlopen van

regelgeving voor cosmetica en producten

beschadigd en was het voor haar noodzaak

de vijf stappen in de analyse breng je jouw

voor persoonlijke verzorging. <

om andere keuzes te gaan maken voor

huid in kaart, verzamelt het systeem een

UA022022

COVERGIRL

UA is er voor alle apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers. Iedereen werkt met hetzelfde doel, namelijk zorgen dat de patiënt de juiste informatie en/of medicatie krijgt. Om dit doel te kunnen bereiken, is er door de jaren heen veel veranderd. Waar men vroeger vaak koos voor dit beroep om medicijnen te mogen bereiden, worden de leerlingen van nu juist veel meer gestuurd richting farmaceutische patiëntenzorg en communicatie met de patiënt. Eigenlijk twee totaal verschillende beroepen. In dit nummer van UA vertellen drie apothekersassistentes over hun ervaringen in het vak.

DE APOTHEEK DOOR DE JAREN HEEN Door Mandy Koumarelos

UA022022

Annelies Visschers, 66 jaar, begon haar

echter tegen om de opleiding te gaan doen.

carrière als apothekersassistente in 1974

Ze koos voor de opleiding tot schoonheids-

in een openbare apotheek. Ze heeft exact

specialiste. Na tien jaar werken, miste ze

47 jaar werkervaring. Ze heeft niet alleen

uitdaging en contact met collega’s.

ervaring in de openbare apotheek, maar ook bij een instellingsapotheek, een

Lisette: “In april 2018 heb ik alsnog de stap

apotheekhoudend huisarts en bij een

genomen en de opleiding Apothekers-

verpleeghuisapotheek. In december 2021

assistent met succes in maart 2019 afge-

ging ze met pensioen, maar nog steeds valt

rond. Ik werk nog steeds met veel plezier

ze af en toe in bij Alphega Apotheek West

bij BENU Apotheek in Dirksland, waar ook

Maas en Waal waar ze eerder werkzaam

ik in 2018 als stagiaire ben begonnen.”

was. Wat vinden jullie het leukste aan het vak van apothekersassistent? Marijke Doorn (privé-archief).

woonplaats Dirksland en werkt daar sinds

Marijke: “Zo eng ik in het begin het contact

2018.

met patiënten vond, zo leuk vind ik het nu”, zegt Annelies. “Het is ﬁjn als je kunt

Marijke: “In mei 2019 heb ik mijn laatste

meedenken met de patiënten zodat ze

examen gehaald en mocht ik echt als apo-

tevreden de deur uitgaan! Ik mis alleen de

thekersassistente aan de slag. Dat was

bereidingen wel.” Als eerstejaars stagiaire

echt heel ﬁjn, maar ik vond het ook een

deed ze veel (voorraad)bereidingen.

hele verantwoordelijkheid. Het is niet zo-

“Grote hoeveelheden zalf, poeders vouwen

maar iets wat je meegeeft aan de

met de vouwmachine of met de hand.

patiënten!”

Op de opleiding heb ik zelfs nog pillen gedraaid! Maar dat laatste gebeurde al niet

Lisette Groenendijk, 36 jaar en collega van Annelies Visschers

meer in de apotheek waar ik stage liep.”

Marijke, is haar loopbaan heel anders

Annelies: “Ik had destijds nog nooit van het

begonnen. Toen zij als meisje van twaalf

Daarmee wordt meteen al een grote

beroep apothekersassistent gehoord, dat

jaar in de apotheek wat moest ophalen

verandering aangegeven. Want in een

kenden we in Maas en Waal niet. Maar na

dacht ze: ‘Dit werk, het bereiden van

openbare apotheek worden nauwelijks nog

een gesprek met de directrice van de

geneesmiddelen, lijkt mij ontzettend leuk

medicijnen zelf bereid.

middelbare school over deze opleiding leek

om te doen’. Haar onzekerheid hield haar

het me wel leuk. Vooral het bereiden van

Hoewel Marijke het geweldig vond om op

geneesmiddelen vond ik leuk om te doen”.

die eerste beroepenmarkt een zalf te mogen maken, vond ze op school juist de

Marijke Doorn, 21 jaar, werd tijdens een

vakken FPZ (Farmaceutische Patiënten-

beroepenmarkt op de mavo enthousiast

zorg) en ITZ (Intra- en Transmurale Zorg)

gemaakt voor het vak. Ze wilde graag iets

veel interessanter. “Het contact met de

in de zorg en iets met mensen, maar houdt

mensen vind ik veel leuker dan alleen in

niet van injecties en bloed. “Ik mocht een

een hokje staan. Ik heb voor het examen

zalf maken en kreeg uitleg over de school

daarom ook gekozen voor de patiënten-

en de opleiding. Na twee open dagen van

zorg. Ik vind het erg leuk om dingen uit te

het Scalda in Goes volgde een dag mee-

zoeken, mee te helpen met projecten in de

lopen op school en heb ik me gelijk

apotheek en de gezondheidscheck die we

ingeschreven.” Marijke begon als derdejaars stagiaire bij BENU Apotheek in haar

Lisette Groenendijk (privé-archief).

Lees verder op pagina 32

UA022022

COVERGIRL op dit moment aan het opstarten zijn.”

Wat zijn volgens jullie de minder leuke

en dat is erg jammer”, zegt Lisette.

Ook Lisette vindt het leuk om met mensen

kanten van het vak?

Lisette en Marijke weten niet beter dan dat het preferentiebeleid er is. Annelies heeft

te werken. Ze heeft er meer taken bij gekregen, zoals het verwerken van

Daar zijn ze het alle drie overduidelijk over

wel anders meegemaakt. Het omgaan met

verschillende patiëntengroepen: thuiszorg-

eens: het preferentiebeleid. “En het is niet

computers heeft zij altijd het lastigste

en instellingspatiënten en baxterpatiënten.

leuk om aan de patiënt uit te moeten

gevonden. “Veranderingen vond ik vaak

Ook de weekenddiensten vindt ze erg leuk.

leggen waarom zoveel middelen momen-

wel vervelend, maar meestal ging dit met

“Er is altijd wel iets bijzonders waar je voor

teel niet verkrijgbaar zijn”, zegt Annelies.

kleine beetjes en was het wel te doen. Je kon niet anders. De maatschappij veran-

moet bellen of moet overleggen met de apotheker. Je bent zelf verantwoordelijk en

Marijke noemt het zelfs verschrikkelijk, al

derde ook, daar moesten we ons ook aan

volledig in control, dat voelt goed.” Hoewel

die regels. “De baliegesprekken zijn lang

aanpassen.”

Lisette nog niet heeft bereid, vindt ze het

niet altijd leuk. Je hebt eigenlijk iedere dag

heel jammer dat dit ‘echte apotheekwerk’

wel meerdere discussies over het vergoe-

Wat zijn voor jullie de meest opvallende of

niet meer in de apotheek wordt gedaan.

den van medicatie. Ik wil het liefst de beste

belangrijkste veranderingen geweest?

“Helaas heb ik (nog) geen geneesmiddelen

zorg leveren, maar dat kan niet omdat

bereid in de apotheek. Het bereiden van

mensen dan heel veel zelf moeten betalen.

Annelies: “Voor mij is de grootste verande-

zalven en dergelijke sprak me wel enorm

Het baliewerk zou stukken leuker worden

ring de informatie die we aan patiënten

aan, maar de kennis die je met patiënten

als alle mensen blij zijn met hoe ze gehol-

geven. Vroeger mocht dit niet en liefst ook

kan delen, vind ik ook nog steeds erg leuk

pen worden.”

geen bijsluiters meegeven. Patiënten mochten niet weten waar ze medicijnen

en leerzaam. Als ik mijn kennis vergroot en ik kan andere mensen hiermee helpen, dan

“Wij leggen het verhaal uit, maar veel

voor kregen. Ja, voor de klacht waar ze

heb ik mijn doel behaald.”

patiënten vinden dat wij de boosdoener zijn

mee kwamen. Er waren toen geen

UA022022

computers, dus alles werd opgezocht in

ons vak zouden uitoefenen. In die tijd

computers gewerkt werd en etiketten

de Farmacopee. Er was maar één fabrikant

werkte veel vrouwen totdat er kinderen

nog met de hand geschreven werden. De

die het middel maakte, dus er was geen

kwamen. De maatschappij veranderde en

kennis en mogelijkheden van tegenwoordig

keuze. Bij klachten of bijwerkingen werd

ik ben altijd blijven werken en heb nu dus

hebben ervoor gezorgd dat we zonder

een ander middel gegeven.”

47 jaar in de apotheek achter de rug. Ik heb

computer geen receptmedicijnen mee

altijd met plezier gewerkt. Ik heb ook altijd

kunnen geven en zonder een goede uitleg

Voor Marijke zijn in haar veel kortere

leuke collega’s gehad. Maar ik denk niet dat

niet eens mee mógen geven.

carrière de grootste veranderingen

ik het vak nu nog zou kiezen.”

De apothekersassistent anno 2022, aan

gekomen door de coronacrisis. “Zo gingen

het begin of aan het einde van de carrière,

we voorheen iedere dag, behalve de

Marijke: “Ik doe nu veel meer taken naast

staat met veel farmaceutische kennis klaar

woensdag, naar de dokterspraktijk in een

de standaardtaken. Ik houd de pompen bij

voor de patiënt en weet de juiste weg te

dorp verderop om medicijnen te leveren.

die gebruikt worden voor terminale

bewandelen om de patiënt van de

Dat was van 17.00 uur tot 17.20 uur, vaak

patiënten, ben vorig jaar begonnen met

benodigde informatie te voorzien. En uiter-

nog een druk tijdstip in de apotheek. Sinds

baxteren, ik zit in het inhalatiegroepje en

aard blijven de veranderingen doorgaan.

de pandemie hebben we dat losgelaten en

begeleid stagiaires. Verder doe ik met

Want ook Marijke en Lisette hebben in hun

komen deze mensen zelf naar de apotheek.

plezier de weekenddiensten, hoewel dat in

korte werkervaring in de apotheek al veel

Een hele andere verandering is dat we

het begin best even spannend was. Maar al

aanpassingen gezien. In dit geval met

voortaan bezorgers en kluispakketjes zijn

deze extra taken maken dat mijn werk elke

name gericht op het in kaart brengen van

gaan aanmelden in MML (Master Module

dag weer een uitdaging is. De bedoeling is

processen en administratieve handelingen.

Logistiek: een module waarmee de

dat ik in september de opleiding

Want alles wordt vastgelegd. Maar met al

receptstroom binnen de apotheek in kaart

Farmaceutisch Consulent mag gaan doen.

deze snelle veranderingen… hoe zal de

wordt gebracht, red.). Doordat we een kluis

Hier heb ik onwijs veel zin in! Inmiddels doe

apotheek er dan in 2032 uit zien? Waar is

naast de apotheek hebben, hoeven men-

ik af en toe reviews bij mensen thuis. Ik

de apothekersassistent in dat jaar druk

sen met een kluispakketje niet meer in de

hoop dat ik door deze opleiding nog meer

mee en hoe wordt er dan teruggekeken

rij te staan bij de apotheek. Ik vind wel dat

mag in de apotheek en misschien in de

op vandaag de dag? Ik heb het vast in de

er veel meer administratieve taken bij zijn

toekomst taken van de apotheker over kan

agenda gezet, 2032: UA deelt het verhaal

gekomen, wat ik soms eerlijk gezegd

nemen. Ik denk dat wij niet het

van drie apothekersassistenten – de

onnodig veel tijd vind kosten. Ik zie dat als

makkelijkste beroep hebben, maar wel het

apotheek door de jaren heen. <

tijd die we ook aan patiënten kunnen

leukste!”

besteden.” Lisette: “Het leren van nieuwe dingen, Ook Lisette haalt de MML aan als een

kennis vergroten op het gebied van

grote verandering voor de hele apotheek.

gezondheid en medicijnkennis en aan je

“Het afmelden via FMD (Falsiﬁed Medicines

eigen persoonlijke ontwikkeling werken. Dit

Directive, red.) waar Marijke ook op doelde,

vind ik allemaal ontzettend belangrijk en

is iets waar je de hele dag mee bezig bent.

maakt het beroep van apothekersassistent

Ook de bezorgers die moeten gaan werken

heel leuk. Het scheelt natuurlijk ook erg

met een PDA (Personal Digital Assistant,

waar je werkt en met wie. We zijn een goed

red.), een kleine computer die elk pakketje

team, ik hoop dan ook nog vele jaren te

koppelt aan een route voor de bezorger, is

mogen blijven.”

een grote verandering. Het zal voor niemand nieuws zijn dat het Hoe kijk je tot nu toe terug op je loopbaan

vak in veertig jaar tijd enorm veranderd

als apothekersassistente?

is. Het is nu niet meer voor te stellen dat patiënten zo min mogelijk informatie

Annelies: “Toen we op de opleiding zaten,

over een geneesmiddel mochten weten,

gingen we ervan uit dat we een jaar of tien

zoals Annelies vertelde. En dat er zonder

UA022022

GROTE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST 2022

Voor alweer de zesde keer kunnen ALLE gediplomeerde apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten, farmaceutisch managers en farmakundigen met als basis het diploma Apothekersassistent, de Grote Apothekersassistenten Kennistest (GAAK) maken. Daarnaast maken deelnemers kans op de titel Winnaar Grote Apothekersassistenten Kennistest. Ook jij! Of je nu werkt in een openbare of een ziekenhuisapotheek, klinisch of poliklinisch, een zorginstelling of huisartsenpraktijk: jouw diploma is je deelnameticket.

UA022022

De Grote Apothekersassistenten Kennistest bestaat uit online vragen, verdeeld in drie rondes.

BELANGRIJKE DATA

Je begint met twee rondes over farmaceutische kennis van elk 25 vragen. Daarna kun je

Start GAAK2022

kiezen voor 30 vragen over zelfzorg en voorlichting óf voor 30 vragen over ziekenhuis-

Einde GAAK2022 1 oktober

farmacie. Elke categorie wordt afgesloten met een casus. Na elke ronde kun je de test

Prijsuitreiking

onderbreken en op een later moment voortzetten. De Kennistest wordt door Optima Farma georganiseerd in nauwe samenwerking met UA en via ApoWeb aangeboden. Vragen zijn gemaakt door diverse kennisaanbieders, waaronder Accredidact, KNMP, NVFZ, IVM, NVZA, Jeroen Bosch Ziekenhuis, Zi Farma en Optima Farma.

De prijzen Uiteindelijk zijn er drie winnaars: één voor elke categorie: Farmaceutische Kennis, Zelfzorg en voorlichting, Ziekenhuisfarmacie. De totaalscore bepaalt wie wint en bij een eventuele gelijke stand wordt gekeken wie de vragen het snelst heeft beantwoord. De winnaar met de hoogste totaalscore - de overall winnaar - ontvangt een mooie award, een oorkonde, bloemen, een gratis jaarlidmaatschap van de beroepsvereniging Optima Farma en een gratis jaarlidmaatschap UA. Sponsoren als Vichy/La Roche Posay,

1 juni

zaterdag 5-11 tijdens Optima Farma-congres

Er zijn 4 accreditatiepunten aangevraagd voor het volledig afronden van de test.

Kijk voor meer informatie, voorwaarden en aanmelding op: www.apoweb.nl www.optimafarma.nl/kennistest www.ua.nl/kennistest De Grote Apothekersassistenten Kennistest is een jaarlijks terugkerend

Accredidact en Pharmalead staan ook dit jaar weer garant voor het leveren van

evenement, een gezamenlijk initiatief van

prachtige prijzen.

Optima Farma, Apoweb en UA. Het doel is om zelfontwikkeling en scholing te stimu-

De overall winnaar mag de titel Winnaar GAAK 2022 dragen. Een column in het vakblad UA kun je als podium gebruiken om jouw kennis met collega’s te delen. Potentiële winnaars worden in het najaar op de hoogte gebracht en zij mogen gratis

leren. Daarnaast is het een mooie kans om het kennisniveau van apothekersassistenten te promoten naar de buitenwereld.

deelnemen aan het Optima Farma-congres. De winnaars worden tijdens het congres in het zonnetje gezet en zullen daar hun prijzen ontvangen. Zet daarom zaterdag 5 november alvast in je agenda, schrijf je in voor de GAAK2022 én voor het congres. Dan zien we je daar! Ook dit jaar is weer accreditatie aangevraagd. Bij het maken van de gehele kennistest wordt gelet op de verrichte deelnameactiviteit. Na aﬂoop van de GAAK2022 op 1 oktober 2022 worden 4 accreditatiepunten doorgegeven aan het kwaliteitsregister (KABIZ).

DOE MEE, JE KUNT NU INSCHRIJVEN! Inschrijven is eenvoudig: ga naar OptimaFarma.nl of UA.nl, klik op de button ‘GAAK2022 inschrijven’ en de rest gaat bijna vanzelf. Zodra de GAAK2022 geopend is, ontvang je een mail met instructies en jouw persoonlijke startcode. Let op: houd je Kabiz-nummer bij de hand en vul dit direct in bij het inschrijven. Alleen mét dit nummer kunnen we jouw punten laten bijschrijven in het kwaliteitsregister.

UA022022

ZELFZORG

KLOVEN IN LIPPEN EN HANDEN

Door Mandy Koumarelos i.s.m. Mooi door Marieke

De winter ligt inmiddels achter ons, de tijd van het jaar waarin de verwarming omhoog gaat en de luchtvochtigheid omlaag. Het gevolg is een droge huid, soms zelfs zo droog dat er kloven in de huid ontstaan. Vooral kloven in de lippen of de handen komen veel voor in de winter, maar ook in deze tijd van het jaar en zelfs in de zomer kan men er last van hebben. Het vele handen wassen met warm water en zeep, geen uitzondering in coronatijd, kan bijdragen aan het probleem. Gelukkig is er wat aan te doen.

Kloven zijn kleine barstjes in de huid die

VINGERKLOVEN

aan de zon. Het kan beginnen met een

ontstaan als de huid te weinig vet (talg)

Bij kloven in de handen komen de

pijnlijk of branderig gevoel. Doordat de huid

bevat. Door dat tekort aan vet verdwijnt de

scheurtjes in de huid vooral op de vingers

van de lippen zeer dun is en geen talg-

natuurlijke beschermlaag van de huid en

voor. Dit worden vingerkloven genoemd en

klieren bevat, kunnen er al snel scheurtjes

wordt er onvoldoende vocht vastgehouden.

deze genezen niet gemakkelijk. Eén bewe-

en kloofjes in de lippen ontstaan.

De barrièrefunctie wordt voor een groot

ging met de vinger kan voldoende zijn om

deel geregeld door het bovenste laagje van

de kloof weer open te laten springen.

BEHANDELING

de huid: de hoornlaag. Deze laag bestaat uit

Kloven op de vingers vind je vooral bij de

Doordat kloven in de lippen en handen veel

afgestorven huidcellen en huidvetten.

nagelwallen, de zijkanten van de vingers en

aan beweging onderhevig zijn, herstellen ze

Wanneer er een tekort aan huidvetten is,

aan de strekzijde van de vingergewrichten.

vaak moeilijk. Steeds wanneer de huid van elkaar beweegt, springt een kloof weer

zal de huid minder goed in staat zijn vocht vast te houden. De huid wordt hierdoor

LIPKLOVEN

open. Een oude en vaak effectieve manier

gevoeliger voor prikkelende stoffen van

Droge of gebarsten lippen komen vaak voor

om een kloof snel dicht te krijgen, is door

buitenaf en droogt uit, met kleine barstjes

met koud weer, bij droge lucht bijvoorbeeld

de huid in te vetten met een vette zalf zoals

tot gevolg.

in huis of op kantoor en door blootstelling

zinkzalf of lanoline en daarna af te sluiten

UA022022

met een katoenen handschoen of pleister gedurende de nacht. Daarnaast is het goed

RISICOFACTOREN

om onderstaande richtlijnen op te vol-

• Weer. In de winter krijgt de huid meer te verduren door de kou. Zowel binnen als

gen. Zijn de kloven zodanig diep dat er ook kleine wondjes of bloedingen ontstaan? Adviseer hiervoor dan een speciale crème die helend werkt voor de huid.

ADVIES BIJ VINGERKLOVEN • Was je handen met koud of lauwwarm in plaats van met heet water. • Gebruik een pH-neutraal product dat je huid niet ontvet, of gebruik een zeepvrije wasemulsie, doucheolie of badolie. • Smeer je handen na het wassen of

buiten is de lucht droog. Dat laatste komt door de verwarming. De huid droogt hierdoor sneller uit, waardoor de kans op het ontstaan van kloven toeneemt. • Huidaandoening. Mensen met aanleg voor eczeem of psoriasis ontwikkelen sneller kloofjes, omdat zij vaak sneller een droge huid hebben. • Medicatie. Ook medicatie kan een risico zijn voor een droge huid. Denk aan droge lippen door isotretinoïnegebruik, of een droge huid door het gebruik van diuretica. • Verouderde huid. Een verouderde huid verliest het vermogen om vocht vast te houden, waardoor deze sneller uitdroogt en het ontstaan van kloven toeneemt. • Overmatige eeltgroei. Een extra risico is overmatige eeltvorming door bijvoorbeeld eczeem, psoriasis, handarbeid of overmatige lichaamsdruk. Vereelting van de huid geeft niet alleen een verhoogd risico op kloofvorming, maar door verdikte eeltrandjes van de kloof geneest de huid daar ook moeilijker. • Vitaminetekort. Een tekort aan vitamine D kan ertoe leiden dat de verspreiding van

ontsmetten in met een handcrème om

vetten in de huid wordt verstoord. Hierdoor kan er een droge huid ontstaan, wat

de vochtbalans van je huid op peil te

bijvoorbeeld kan leiden tot kloven aan de handen.

houden en de barrièrefunctie te versterken. • Gebruik handschoenen tijdens schoonmaakwerk om te voorkomen dat

• Diabetes mellitus. Diabetespatiënten hebben vaak last van een droge huid en omdat de doorbloeding bij hen slecht is, is er ook nog eens meer kans op het ontstaan van wondjes die slecht genezen. Daarnaast bestaat het risico dat deze patiënten de wondjes door zenuwaantasting niet voelen, met alle gevolgen van dien.

schoonmaakmiddelen de huid van je handen uitdrogen. • 's Nachts herstelt je huid het beste. Breng daarom voor je gaat slapen een

tijd terugkomt voor de crème is het goed om

extra dikke laag crème aan, zodat die de

te vragen of de patiënt baat heeft bij de

hele nacht kan inwerken. Om te voor-

voorgeschreven crème. Blijkt deze niet of

komen dat de crème op het beddengoed

niet voldoende te werken, kijk dan eens mee

komt, kun je katoenen handschoenen of

naar de andere huidverzorgingsproducten

sokken over je handen trekken.

binnen de handverkoop. Wellicht zitten hier goede alternatieven bij.

ADVIES BIJ LIPKLOVEN

Soms gebruikt iemand meerdere crèmes of

• Drink voldoende water.

zalven, bijvoorbeeld voor eczeem. Een crème

• Adem door je neus.

trekt sneller in dan een zalf. Adviseer

• Probeer te voorkomen dat je je lippen

daarom altijd eerst het minst vette middel te

bevochtigd door te likken, dit werkt

smeren. Het beste is om te wachten totdat

averechts.

dit volledig is ingetrokken (ongeveer een

• Gebruik een milde scrub voor de lippen.

halfuur) voordat het volgende middel wordt

• Vet je lippen in met een vette zalf, zoals

aangebracht.

lanoline of lipbalsem en bescherm de

Heeft de patiënt last van extreme kloven in

lippen tegen de zon.

de handen of voeten? Of beginnen de kloven te ontsteken? Verwijs dan door naar de

DENK MEE

huisarts. Wees ook alert op patiënten met

Vaak zie je dat de patiënt vanuit de huisarts

diabetes mellitus. Voor hen kunnen

een indifferente zalf of crème krijgt

(voet)wondjes gevaarlijk zijn en is het dus

voorgeschreven, wat uiteraard een goede

belangrijk om (ook) met de pedicure contact

keuze is. Als je ziet dat de patiënt na een

op te nemen. <

UA022022

ZELFZORG

WAT BETEKENT DAT STERRETJE* ACHTER CLAIMS OP KRUIDENSUPPLEMENTEN? Door Janine Galjaard, directeur Keuringsraad

Op een supplement met kruiden zie je soms een claim staan met een sterretje erachter. Deze zogenaamde botanicals zijn voedingssupplementen. Op voedingssupplementen mogen alleen gezondheidsclaims staan die wetenschappelijk zijn onderbouwd. Als dat (nog) niet het geval is, dan verwijst het sterretje naar een zogenaamde disclaimer, een tekst waarmee aansprakelijkheid wordt beperkt of afgewezen.

UITSLUITEND BEWEZEN GEZONDHEIDSCLAIMS

‘ON HOLD’ DISCLAIMER BIJ KRUIDENPREPARATEN

De Europese Commissie beslist of een

Zo lang er geen advies is van de EFSA en

gezondheidsclaim wordt goedgekeurd.

geen beslissing van de Europese Commis-

De EFSA, de Europese Voedsel- en

sie, mogen claims die ‘on hold’ staan nog

Warenautoriteit, adviseert de Europese

worden gebruikt. Om duidelijk te maken dat

Commissie over de wetenschappelijke

het onderliggend ingediende wetenschap-

onderbouwing van een gezondheidsclaim.

pelijke bewijs nog niet is beoordeeld, is in

De Europese autoriteiten hebben een lijst

Nederland afgesproken dat er bij deze

met toegelaten claims. De Keuringsraad

claims een ‘on-hold’ disclaimer moet

vermeldt deze claims in de claimsdata-

worden vermeld. Deze disclaimer is

HANDIG! ONS STAPPENPLAN ON-HOLD-CLAIMS

base. Hierin staan voorbeelden van wel en

bedoeld om consumenten erop te wijzen

Hoe weet men nu of een claim gebruikt

niet toegestane gezondheidsclaims per

dat de toelatingsprocedure van de

mag worden op een kruidensupplement?

nutriënt. Deze database is voor iedereen

gezondheidsclaim voor het betreffende

De Keuringsraad heeft de stappen die

toegankelijk. Handig om te raadplegen bij

kruid nog loopt. Hiermee kan misleiding

gezet moeten worden overzichtelijk op

het maken van reclame-uitingen.

van de consument worden voorkomen.

papier gezet in het stappenplan bij

De disclaimer wordt aangeduid met een

on-hold claims. Deze vind je op

sterretje en staat op het etiket én in alle

www.keuringsraad.nl

GEZONDHEIDSCLAIMS VOOR KRUIDENPREPARATEN

bracht. De claims voor kruiden staan daarom nog ‘on hold’. Het is nog niet

Je kunt de volgende bewoordingen

bekend hoe lang het nog duurt voordat de

tegenkomen.

EFSA hier wel uitspraken over doet.

• Gezondheidsclaim in afwachting van

UA022022

• Toelatingsprocedure voor deze gezondheidsclaim loopt nog • Gezondheidsclaim in afwachting van Europese toelating • Gezondheidseffect is nog niet ofﬁcieel vastgesteld

Wil je hier meer over weten?

VOORBEELDEN VAN EEN ‘ON HOLD’ DISCLAIMER BIJ KRUIDENPREPARATEN

EFSA namelijk nog geen advies uitge-

Commissie

andere communicatie-uitingen.

Met claims op kruidensupplementen is iets bijzonders aan de hand. Daarover heeft de

goedkeuring door de Europese

Neem dan contact met ons op.* <

*We loodsen je er graag doorheen!

BALIEPRAAT Door Ellen Kruize Kok

De inflatie is in december 2021 met 5,7% gestegen. Niet normaal toch? Het is gewoon heel duur geworden om thuis te zitten door bijvoorbeeld een quarantaine. De gasprijs is enorm gestegen en koffie is er niet goedkoper op geworden. Je kunt dus beter aan het werk zijn op locatie. Nu hebben wij nog een baan. In de meeste situaties geeft dat financieel wat meer vrijheid. Voor de mensen die om wat voor reden dan ook minder bedeeld zijn, is dat een heel ander verhaal.

boosheid het gevolg. En helaas… bij Esmira

Die ene euro meer kan voor hem of haar

verliep het gesprek inderdaad niet prettig.

een dag geen eten betekenen. Aan ons

Ze kreeg nog net geen doosje naar haar

de taak om zo’n boodschap met zoveel

hoofd gegooid. De man had een zeer

mogelijk empathie te brengen.

intensief leven geleefd en was des duivels

Agressie hoort niet thuis in de zorg. We

terwijl hij aan de balie stond. Hij riep dingen

mogen geen agressie accepteren. De

als: “Het leven is al duur genoeg en dan

manier waarop wij een boodschap brengen,

komen jullie met een prijsverhoging, wat

beïnvloedt de reactie van de persoon

denk je wel niet!”

tegenover ons. Daar hebben we dus wel

Andrea, de apotheker, was één week eerder

invloed op. Maar de reactie van de patiënt

uren bezig geweest om de lijst patiënten

is zijn keuze. Verwijt jezelf dan ook niets als

vanuit de search te checken en op zoek te

iemand boos wordt. Maar bedenk wel dat

gaan naar alternatieven. “Er waren 31

er altijd ruimte is voor verbetering. Kunnen

patiënten die thiamine gebruikten bij ons in

wij iets leren van andere zorgverleners in

de apotheek”, schrijft ze. “We hadden nog

deze? Ik denk het wel. Laten we tips op het

een kleine voorraad, maar inmiddels was

gebied van empathie met elkaar delen.

die bijna op. We maakten daarom al de

Praat erover met elkaar.

Esmira, een collega-apothekersassistente,

meest verwarrende combi’s. Mensen

leverde herhaalmedicatie af aan een man

kregen bijvoorbeeld 2x2 tabletten van

Ellen Kruize Kok

van 67. Op het recept stond een notitie:

25 mg in plaats van 2x1 tablet van 50 mg.

auteur van het boek:

“De thiamine die hij altijd gebruikt, is niet

Met goede uitleg hoopten we dat dat moest

Educated Drugdealer

leverbaar, graag overleggen over een ander

lukken. Maar op een gegeven moment

merk. Dit andere merkt kost wel een paar

raakte de voorraad toch echt op…“

euro meer per maand. Zie voorstel.”

Geen vergoeding, de tabletten zelf betalen… Het is nogal wat. En patiënten kunnen

Ik hoor je zuchten… Net als Esmira deed,

niet zonder deze tabletten, want dankzij

probeer je waarschijnlijk al in te schatten

thiamine kan neurologische schade

hoe de patiënt in kwestie zou reageren. Dat

voorkomen worden. Overleggen met de

blijft voor ons immers altijd een gokje. Voor

voorschrijver heeft geen zin, want een

mensen die het niet breed hebben, is het

alternatief is er niet. De enige optie is een

een ﬂinke domper om ineens een paar euro

ander merk met een hogere prijs. Je kunt

per maand meer te moeten betalen. Vaak is

nooit in iemands portemonnee kijken.

Liesbeth van Vliet, verbonden aan de Universiteit Leiden, doet onderzoek naar communicatie en palliatieve zorg en placebo/nocebo-effecten. Haar onderzoek richt zich vooral op hoe communicatie kan helpen en schaden op het moment dat mensen geconfronteerd worden met ernstige, levensbedreigende, ziekten.

UA022022

BRANCHE

Jamy Danen fotograﬁe

In januari van dit jaar heeft Azar al Hithani (28) zijn vertaalprogramma Zorgvertaler.nl gelanceerd. Zorgvertaler vertaalt etiketteksten van geneesmiddelen in het Arabisch, zodat Arabischsprekende mensen precies weten hoe ze hun medicijnen moeten gebruiken. Zijn Nederlands is vlekkeloos, zijn dictie tegen het elitaire aan. Azar al Hithani kwam als baby van zeven maanden terecht in Voorburg, waar hij eenmaal op een keurige basisschool het nette accent van zijn vriendjes leerde imiteren. “Mijn ouders komen oorspronkelijk uit de buurt van Babylon in Irak, waarvandaan ze de oorlog zijn ontvlucht. Mijn broer en ik zijn geboren in een vluchtelingenkamp in Saoedi-Arabië en in 1994 zijn we door tussenkomst van Amnesty International en de VN naar Nederland gekomen.” Thuis werd Arabisch gesproken en op zijn veertiende besloot hij zijn Nederlandse woordenschat actief te vergroten door veel, heel veel, boeken te gaan lezen.

TOLKEN Azar al Hithani werkt in de detachering. En Apothekersassistent Azar al Hithani

overal maakt hij hetzelfde mee, zowel in ziekenhuisapotheken, op spoedeisendehulpafdelingen als in openbare apotheken:

ZORGVERTALER: ONLINE ETIKETTEKSTEN VERTALEN AAN DE BALIE Door Marjam Overmars

hij wordt erbij gehaald om te tolken voor Arabischsprekende patiënten. Al Hithani: “Vaak komen patiënten expres naar de apotheek op de dagen dat ik er werk. Maar als de opdracht is afgerond en ik ergens anders heenga, geeft het me altijd weer een akelig gevoel om ze achter te laten.”

VERWAARLOOSDE GEZONDHEID In totaal spreken zo’n 319 miljoen mensen op de wereld Arabisch en in Nederland zijn dat er ongeveer 220.000. “Dat lijkt niet zoveel, maar mijn ervaring is dat deze mensen doorgaans meer zorg nodig hebben

UA022022

dan de gemiddelde Nederlander, dus je ziet

ALLE MOGELIJKHEDEN VERZAMELD

ampul wordt ampul of glaasje bijvoorbeeld,

ze verhoudingsgewijs vaker in de apotheek.”

“Omdat ik zelf in de apotheek werk, heb ik

en sachet wordt zakje of envelopje.

Veel van deze migranten zijn vluchtelingen

zo ongeveer alle mogelijke doseringen en

Zodoende zijn de termen begrijpelijk in elk

met een verwaarloosde gezondheid die uit

aanwijzingen kunnen verzamelen. Ik heb

Arabisch dialect.”

landen komen waar de zorg te wensen

bijvoorbeeld zelfs ‘laat de luchtbel in de spuit

overlaat.

zitten’ - vrijwel alleen van toepassing op

ENTHOUSIASTE REACTIES

Fragmin - opgenomen, om de website zo

Al Hithani heeft Zorgvertaler in verschillende

Azar al Hithani realiseerde zich dat niet

compleet mogelijk te maken.” Zorgverleners

apotheken laten zien. “De reacties zijn

iedereen over de gedrevenheid en het

typen de medicijnnaam in, kiezen de gewen-

zonder uitzondering enthousiast. Enkele

taalgevoel beschikt om zowel Arabisch als

ste dosering en andere instructies en

collega’s in het Radboudumc, waar ik

Nederlands op moedertaalniveau te leren

printen vervolgens het formulier waarop de

momenteel werk, hebben de site zelfs als

beheersen. “Mensen kunnen zich vaak

Nederlandse en Arabische teksten onder

bladwijzer geïnstalleerd in hun persoonlijke

redelijk redden, maar terminologie die je

elkaar staan.

account, zodat hij snel voorhanden is als ze hem nodig hebben. Dat vond ik echt super-

niet zo vaak in het dagelijks leven gebruikt,

leuk om te horen.” Op- en aanmerkingen –

medicijnverpakkingen, kunnen voor pro-

KLASSIEK EN STANDAARD ARABISCH

blemen zorgen.”

Kun je niet ook gewoon een standaard

website – worden in dank aanvaard door Al

vertaalprogramma gebruiken? “Goede vraag,

Hithani. “Dat geeft ten eerste aan hoe nuttig

Die problemen zijn niet mis. Therapieon-

complex antwoord”, reageert Azar al Hithani.

collega’s Zorgvertaler vinden en in de tweede

trouw is een aanzienlijke risicofactor voor

“Arabisch is een geograﬁsch wijdverbreide

plaats biedt het mij de mogelijkheid de site

geneesmiddelgerelateerde ziekenhuisopna-

taal, met verschillende dialecten. Bovendien

verder te stroomlijnen.”

men. “Het is toch niet uit te leggen dat

kun je onderscheid maken tussen klassiek

iemand het risico loopt om in het ziekenhuis

Arabisch en het meer standaard Arabisch.

SAMENWERKING GEZOCHT

terecht te komen omdat hij de doseeraan-

Klassiek Arabisch is formeel en archaïsch,

Wat voor Azar al Hithani vooropstaat, is dat

wijzingen op zijn doosje medicijnen niet

het wordt gebruikt in de bijbel, de koran en in

iedereen goede zorg verdient. De huidige

begrijpt?”

ofﬁciële staatsdocumenten. Maar het is niet

versie van Zorgvertaler heeft hij dan ook

gebruikelijk om in klassiek Arabisch met

vanuit eigen motivatie gemaakt en betaald.

EERST ALLEEN PAPIER

elkaar te praten, dat zou spraakverwarring

Maar voor de uitvoering van zijn toekomst-

Achteraf gezien had het misschien moeilijk

en onbegrip opleveren. Google Translate

plannen zoekt hij samenwerking met andere

anders kunnen lopen: wat gebeurt er als een

bijvoorbeeld, gebruikt juist dat klassieke

organisaties. Zowel inhoudelijk als ﬁnancieel.

bevlogen tweetalige zorgverlener continu

Arabisch en is daarom in de apotheek totaal

“Ik wil er graag een speakerfunctie bij

met vertaalproblemen wordt geconfron-

niet geschikt. Bovendien houdt Google

programmeren, zodat Zorgvertaler ook voor

teerd? Die zet een vertaalsysteem op poten.

Translate geen rekening met dubbele

laaggeletterden geschikt is. En opbouwen

“Ik ben begonnen met een papieren metho-

betekenissen en zie je in de praktijk dat het

afbouwschema’s voor medicatie. En verder

de. Ik zette alle Nederlandse mogelijkheden

vaak niet nauwkeurig is, omdat blijkt dat

wil ik ook andere talen toevoegen, maar ik

en de Arabische vertaling onder elkaar en

patiënten het regelmatig niet snappen. Het

heb geen – om maar wat te noemen –

dan was het een kwestie van omcirkelen en

gebruik van dat soort vertaalprogramma’s

Pools- of Turkssprekende mensen in mijn

meegeven. Maar dat was niet ideaal.”

kan daarom zelfs gevaarlijk zijn.” En die dia-

vriendenkring, dus die zal ik op een andere

lecten? “Medische termen uit het standaard

manier moeten benaderen.” Uitgangspunt

Lang verhaal kort: Al Hithani leerde zichzelf

Arabisch worden over het algemeen door

blijft dat Zorgvertaler makkelijk toegankelijk

de vaardigheden aan om een website te

iedereen goed begrepen, en om toch

en gratis is. Binnenkort heeft hij een af-

bouwen en met de inhoudelijke hulp van

eventuele onduidelijkheid te voorkomen, heb

spraak met de KNMP waar hij erg naar

twee docenten Arabisch en een beëdigd tolk

ik samengewerkt met die deskundigen, de

uitkijkt. “Als je met gerenommeerde partijen

Nederlands-Arabisch is de webapplicatie

docenten Arabisch en een tolk. Dat heeft

samenwerkt, geeft dat gebruikers nog meer

Zorgvertaler.nl nu een feit.

erin geresulteerd dat sommige woorden een

vertrouwen.” <

zoals etiketteksten en doseringen op

mondeling of via het contactformulier op de

dubbele vertaling hebben meegekregen:

UA022022

INFORMATIE Colofon

Waarom UA?

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten – is een onafhankelijk multimediaal vakblad speciaal voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings- en trainingsnieuws en relevante productbeschrijvingen. UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en andere deskundigen.

Auteurs UA nummer 2:

Een online account is gratis en geeft

Florentine de Boer

toegang tot meer actualiteiten en

Ruud Coolen van Brakel (IVM)

informatie.

Annemie Galimont Janine Galjaard (Keuringsraad)

Abonnementen kunnen op elk gewenst

Marga Schilder (Optima Farma)

tijdstip ingaan. Facturatie per volledig

Winifred Hazelhoff Roelfzema

kalenderjaar. Opzeggen mogelijk tot

Mandy Koumarelos

31 december van het lopende jaar.

Ellen Kruize-Kok

Bij opzegging binnen het kalenderjaar

Marjam Overmars

vindt geen verrekening plaats.

Gonnie Petstra Karien Vissers

Redactie en uitgever zijn niet

Marijn van Es (Lareb)

aansprakelijk voor de inhoud van de

Marieke Ettema (Mooi door Marieke)

onder auteursnaam opgenomen

Lion van Rooij

artikelen en van de advertenties.

Annette Leijen (apotheker),

UA, hét vakblad voor apothekersassistenten.

Winifred Hazelhoff Roelfzema

Geen enkel onderdeel van deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming

Uitgeverij:

Eindredactie:

van de uitgever worden verveelvoudigd,

Het vakblad heeft als doelstel-

H&B Multimedia B.V.

Margot van Gils

opgeslagen in een documentatiesysteem

ling de apothekersassistenten

Vlotbrugweg 1b

in een makkelijk leesbare vorm

1332 AE Almere

Cover:

elektronische, noch met mechanische

te voorzien van achtergrond-

Fotograﬁe: Marco ter Beek

methoden, door fotokopie, opname of

Visagie: Kaat Bilgin

anderszins.

Abonnementen (alleen binnen Nederland):

ISSN 2211-0941

informatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze klanten

088-44 55 930

info@ua.nl www.ua.nl

beter kunnen adviseren over

Uitgever en coördinator:

de producten in de apotheek,

Gonnie Petstra

met als uiteindelijk resultaat: beter gebruik van de producten,

Media adviseur: Elisabeth Lopes Escudeiro

hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw.

of openbaar gemaakt, noch met

6x per jaar gratis 1 exemplaar per apotheek. Thuisontvangst via collectief abonnement: per 20 assistenten per kalenderjaar € 59,50 (incl. btw).

Contentmanager:

Privéabonnement: € 19,50 per

Mandy Koumarelos

kalenderjaar (incl. btw).

Voorts wordt de kwaliteit van het

Vormgeving:

verkoopadviesgesprek van de

www.designworkscreative.nl 088-44 55 931

elisabeth@hbmultimedia.nl

door het geven van zowel informatie als handige tips.

Onze Media adviseur Elisabeth Lopes Escudeiro spreekt graag de advertentie- en andere zakelijke mogelijkheden met u door.

apothekersassistent verhoogd achtergrond- en product-

Ook uw vacature of advertentie plaatsen?

In het volgende nummer onder meer: › VR – Het nieuwe leren › Jouw kwaliteit is een feit › Obesitas en gewichtsverhogende medicatie

Advertenties voor UR-geneesmiddelen zijn ook mogelijk. Apothekersassistenten behoren namelijk tot de beroepsbeoefenaren zoals gedeﬁnieerd in de Geneesmiddelenwet. Zie hiervoor Hoofdstuk 9 Geneesmiddelenwet.

Disclaimer. De meningen die in deze uitgave

Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd

informatie, noch voor enige schade en/of letsel

producten. De lezer wordt aanbevolen om

worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of

te vermijden, mede door de snelle ontwikke-

aan personen en/of goederen uit hoofde van

de besproken diagnoses, behandelingen en

geraadpleegde bronnen en niet noodzakelijker-

lingen in de medische wereld. De redacteuren

productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige

productaanwijzingen altijd te controleren in het

wijs die van de uitgever. De inhoud van deze

en uitgever aanvaarden geen enkele aan-

informatie of ontstaan door het toepassen van

licht van de nieuwste publicaties. Personen op

uitgave is met grote zorg samengesteld.

sprakelijkheid voor de juistheid van de

de in deze uitgave genoemde methoden of

foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

UA022022

desinfecteert èn beschermt

Geschaafd? Betadine erop! Betadine Zalf desinfecteert | voorkomt infecties | verzacht | prikt niet werkt snel en langdurig Betadine zalf is een geneesmiddel en bevat povidonjodium als werkzame stof. Niet te gebruiken bij toepassingen op grote huidoppervlakken bij een vastgestelde, overmatige werking van de schildklier. Lees voor gebruik de bijsluiter. Mylan BV, a Viatris company.Krijgsman 20, 1186 DM Amstelveen. BETA-2021-0270. KOAG-nr. 30-1121-11434

UA 2 - 2022

Articles inside

De apotheek door de jaren heen

Wat zit er in de producten voor dagelijkse verzorging?

Veelgestelde vraag waarom ontvang ik UA niet (meer)?

Voorstadia van huidkanker

Hot topic: huid en zon

Bijwerking belicht

Kinderziektes en complicaties

Van de redactie

Teruggebrachte medicijnen opnieuw uitgeven

CAR-T: ‘Tweekoppige’ eigen T-cellen tegen kanker

Patiënt in beeld