UA 1 2021 by H&B Multimedia

NUMMER 1 | JAARGANG 11 | FEB 2021

HART EN BLOEDVATEN: BOEZEMFIBRILLEREN / ANTISTOLLINGSMIDDELEN EN VERDER O.A.: BARIATRISCHE CHIRURGIE / BIJWERKINGEN CORONAVACCINS

IN DIT NUMMER

OP RECEPT/ ZIEKENHUISFARMACIE

BRANCHE

ZELFZORG

06 Boezemfibrilleren

38 Nieuws van Optima Farma

16 Gezond ouder worden

41 Covergirl

17 B-vitamines

Wat is het en wat is eraan te doen?

10 Orale antistollingsmiddelen op een rij Waar op te letten bij uitgifte?

28 Medicatieverificatie in Ziekenhuis Gelderse Vallei 31 Even voorstellen Lynsey Vos-van Meer

Nutrimedia Nutrimedia

Gaby van Meerwijk

18 Gezonde leefstijl: het beste medicijn

47 To vaccinate or not to vaccinate Ruud Coolen van Brakel, Instituut Verantwoord Medicijngebruik

48 Veiligheidsbewaking coronavaccins Gerda Weits, Bijwerkingen-centrum Lareb

32 Morbide obesitas en bariatrische chirurgie

De invloed van leefstijl en voeding op chronische aandoeningen

20 Kruidenpreparaten voor hart en bloedvaten Nederlandse Vereniging voor Fytotherapie

23 Een schone en vrije neus

37 Patiënt in beeld 42 Slikstoornissen

45 Mooi door Marieke Couperose of rosacea

Oorzaken en oplossingen

› Boezemfibrilleren

› Gezonde leefstijl

05 Van de redactie Met hart en ziel

15 Nieuws 22 Baliepraat

Over rode ogen en bingoboefjes

› Kruidenpreparaten

› Bariatrische chirurgie

› Medicatieverificatie

GRATIS ONLINE LEREN EN TOETSEN; DOE ÓÓK MEE OP APOWEB.NL!

ONLINE LEREN MET APOWEB Op ApoWeb.nl volgen apothekersassistenten gratis online training over producten die in de apotheek verkrijgbaar zijn. Hoe meer kennis, hoe beter het advies aan de klant. Een goed geïnformeerde klant zorgt voor een goede omzet.

Een gevolgde cursus levert een certiﬁcaat en sterren op. Met die sterren spaar je voor leuke cadeaus!

BEKIJK ONS CURSUSAANBOD EN SCHRIJF JE IN OP APOWEB.NL

VAN DE REDACTIE

MET HART EN ZIEL UA is jarig! Al 10 jaar lang wordt jouw vakblad met hart en ziel gemaakt door het team van UA, tot voor kort onder leiding van ‘onze’ hoofdredacteur Winifred Hazelhoff Roelfzema. Een enorme prestatie waar wij – als uitgever – echt heel trots op zijn.

In haar laatste redactioneel van 2020 heb

Dat Winifred wezenlijk onderdeel blijft van

Wanneer jij dit leest, betekent het dat mijn

je kunnen lezen dat Winifred gaat genieten

UA is een pak van mijn hart. Want eerlijk

eerste UA-missie is geslaagd: er ligt een

van meer vrije tijd. Dit betekent dat ik de

is eerlijk, de druk om het minstens net

knisperend verse UA op tafel op meer dan

eer heb het stokje van haar over te nemen.

zo goed te doen, levert hier en daar wel

tienduizend locaties.

Gelukkig blijft zij wel betrokken bij UA als

wat hartkloppingen op. Hoewel biologie,

redacteur en als vraagbaak. En de rest

medicijnen en geneeskunde altijd mijn

Mijn volgende missie is om UA nog meer

van het team gaat uiteraard onverminderd

interesse hebben gehad, kom ik nu een-

jouw vakblad te maken, zowel in print als

enthousiast door met het maken van ons

maal niet uit de apothekerswereld.

online. In onze enquête van 2020 brachten

mooie vakblad.

jullie namelijk heel wat ideeën in om UA nog Als bèta-scholier met taaltalent, wilde ik

beter af te stemmen op jullie wensen.

Deze uitgave heeft als thema ‘hart en

vroeger graag eerstehulparts of verlos-

Om dit te realiseren, staan we graag met

bloedvaten’ en bevat onder andere

kundige worden. Het lot bepaalde anders.

je in contact. We willen van jou horen wat je

artikelen van de hand van Winifred over

Ik werd achtereenvolgens tandartsassis-

leuk vindt (of juist niet) en we geven je

atriumﬁbrilleren en orale antistollings-

tente, moeder, ondernemer, uitgever,

graag een podium. Maak dus van je hart

middelen. Ongelooﬂijk hoe belangrijk ons

redacteur, docent, drogist en online

geen moordkuil en mail me op info@ua.nl.

hart is. De vertegenwoordiging van dit

opleider voor de drogisterijbranche.

Ik zal jouw informatie ter harte nemen!

orgaan in onze taal alleen al, is veel-

Schrijven, leren en persoonlijke ontwikke-

zeggend.

ling liggen me dus na aan het hart. Het

Hartelijke groet,

verzorgen van mooie, educatieve trainingen en inhoudelijke artikelen net zo. uitgever en coördinator UA

UA012021

ALLES OVER

BOEZEMFIBRILLEREN Door Winifred Hazelhoff Roelfzema

Er zijn verschillende soorten hartritmestoornissen. Van al die soorten komt boezemfibrilleren – ook wel atriumfibrilleren genoemd – het meest voor. Dit treft vooral ouderen, mensen met andere hartziekten en mensen met een ongezonde leefstijl. Wat is boezemfibrilleren en wat is eraan te doen? 6

UA012021

Ons hart heeft een ingenieus systeem om

naar de rechterbundeltak, vanwaar ze zich

namelijk veel van die chaotische prikkels

ervoor te zorgen dat het bloed in de juiste

over beide ventrikels verspreiden.

tegen. Dat veroorzaakt een onregelmatige

richting wordt gepompt. Zuurstofarm bloed komt vanuit het lichaam het hart binnen in het rechteratrium. Vandaaruit moet het naar het rechterventrikel, vanwaar het de longslagader in wordt gepompt. Terugkomend vanuit de long (in het

en soms trage (ventrikel)hartslag. Daardoor

Een normaal hartritme ligt tussen de 60 en 100 slagen per minuut; in slaap kan het zakken tot 50 slagen, bij inspanning kan het oplopen tot zo’n 180 slagen per minuut.

kan het hart slechter gaan pompen. Dit kan hartfalen veroorzaken of verergeren.

WAT MERK JE ERVAN? Sommige mensen merken niets. Maar de

linkeratrium) stroomt het – inmiddels

meesten voelen het hart onregelmatig

zuurstofrijke – bloed het linkerventrikel in.

kloppen of bonken. Dat kan een onprettig

Vandaar wordt het krachtig de lichaams-

NIEUWE PRIKKELKNOPEN

gevoel geven en duizeligheid en zweten

ader in gepompt. Om ervoor te zorgen

In dit systeem kunnen stoornissen optre-

veroorzaken. Vermoeidheid, kortademig-

dat het bloed op het juiste moment naar

den. Zo kan het hart te snel, te langzaam

heid en een beklemmend gevoel op de

de juiste bestemming gaat, moeten

of onregelmatig samentrekken. De meest

borst kunnen ook signalen zijn van

verschillende delen van de hartspier in

voorkomende hartritmestoornis is

boezemﬁbrilleren. Maar ook als je niets

de juiste volgorde samentrekken. Dat is

boezemﬁbrilleren. De boezems trekken dan

merkt, kunnen de gevolgen ernstig zijn.

geregeld door elektrische stimulatie en

onregelmatig samen; meestal heel snel:

prikkelgeleiding.

vaak met wel meer dan 150 slagen per

DIAGNOSE

minuut. Door de koppeling van atria en

De cardioloog kan het hartritme aﬂezen

PRIKKELGENERATOR

ventrikels trekken ook de ventrikels

aan de hand van een elektrocardiogram.

De meeste spierbewegingen worden

onregelmatig samen.

Elk piekje in de graﬁek staat voor een

aangestuurd door zenuwen vanuit je

Op zich hoeft dit de bloedvoorziening van

prikkel in een deel van het hart. Zo is

hersenen, en bij reﬂexen vanuit het

het lichaam niet in de weg te staan. Er is

de P-top een uiting van de prikkeling van

ruggenmerg. Bij het hart is dat anders.

wel een ander gevaar: het bloed uit de atria

de atria, en het QRS-complex geeft de

Het werkt autonoom. De prikkels worden

wordt niet goed naar de ventrikels geperst.

prikkeling van de ventrikels weer (de hoge

gegenereerd in het hart zelf. In het rechter-

Daardoor kan bloed te lang in de atria

uitschieter is de R-top). Bij boezemﬁbril-

atrium zit de prikkelgenerator, de sinus-

blijven, met het risico dat er stolsels ont-

leren is het patroon onregelmatig en is

knoop (zie de afbeelding op pagina 8).

staan. Die stolsels kunnen elders in het

de P-top niet goed zichtbaar.

Die bestaat uit speciale spiercellen, die uit

lichaam een infarct veroorzaken, bijvoor-

zichzelf ongeveer één keer per seconde

beeld in de hersenen.

samentrekken. Deze impuls plant zich voort naar de andere spiervezels van de

Waardoor gaan de boezems onregelmatig

beide atria. Deze trekken dus gelijktijdig

samentrekken? Vaak komt dat doordat de

samen en persen het bloed op dat moment

spiervezels niet alleen samentrekken op

naar de beide ventrikels. Eigenlijk worden

commando van de sinusknoop, maar ook

de ventrikels passief gevuld: ze zuigen na

andere prikkels krijgen. Er zijn dan op

elke hartslag bloed aan uit de atria. Door

andere plaatsen in de boezem prikkel-

samen te trekken, persen de atria ook het

knopen ontstaan. Dat kan allerlei oorzaken

laatste beetje bloed naar de ventrikels.

hebben (zie de tabel). Het ritme van die

De ventrikels mogen pas samentrekken als

nieuwe prikkels is niet regelmatig, maar

ze met bloed zijn gevuld. Daarom worden

chaotisch en snel. Logisch dat de boezems

de prikkels van de atria naar de ventrikels

dan niet meer goed kunnen samentrekken

doorgegeven met een vertraging van

om het laatste beetje bloed naar de ventri-

0,1 seconde. Dat gebeurt via de atrio-

kels door te pompen.

ventriculaire knoop. Vandaaruit gaan de

Ook voor de ventrikels kan het gevolgen

prikkels via gespecialiseerde spiervezels

hebben dat de boezems niet goed samen-

– de bundel van His en de Purkinjevezels –

trekken. De atrioventriculaire knoop houdt

T P Q S

Elektrocardiogram (hartﬁlmpje) zonder afwijkingen. Van P tot de volgende P is één hartslag. P: samentrekken van de atria, QRS: samentrekken van de ventrikels, T: ontspanning van de hartspier.

Lees verder op pagina 8

UA012021

ALLES OVER

Normale hartslag

Boezemﬁbrilleren

(normale prikkelgeleiding)

(onregelmatige prikkelgeleiding)

Linkerboezem

Sinusknoop Onregelmatige prikkels

AV-knoop

Linkerkamer Rechterboezem

Rechterkamer

Purkinjevezels

Normaal ECG

ECG bij boezemﬁbrilleren

R T

P QS

Links het normale verloop van het aansturen van de hartslag, rechts bij boezemﬁbrilleren. Het linker-ECG toont het normale patroon. Rechts het ECG bij boezemﬁbrileren, met een onregelmatig patroon en geen duidelijke P-top. Voor uitleg van de letters: zie pag. 7.

Toch is een hartritmestoornis niet altijd

BEHANDELING

met cardioversie. Dan krijgt de patiënt

zichtbaar op het ECG. Dat komt omdat

De behandeling is erop gericht om het

onder kortdurende sedatie een elektrische

het een momentopname is.

hartritme weer normaal te krijgen.

schok die het ritme in de boezems even

Daarbij kan de focus ofwel liggen op de

stillegt, waarna de sinusknoop zichzelf

Als boezemﬁbrilleren niet permanent maar

hartfrequentie (het aantal hartslagen

‘reset’. Als het boezemﬁbrilleren langer

in aanvallen optreedt, kan het zijn dat het

per minuut), ofwel op de regelmaat. Met dit

dan 48 uur geleden is ontstaan, dan moet

ECG toevallig net normaal is. Dan krijgt de

laatste wordt de overleving niet beter dan

de patiënt voor de cardioversie eerst drie

patiënt een Holter-recorder mee, waarmee

met het verlagen van de hartfrequentie.

weken een antistollingsmiddel gebruiken.

het hartritme gedurende 24 of 48 uur

Daarom wordt het ritme alleen hersteld

Anders zou er door de cardioversie juist

wordt vastgelegd. Ook een inspannings-

als de patiënt klachten heeft van het

een stolsel kunnen losschieten.

onderzoek (ECG tijdens ﬁetsen of lopen

atriumﬁbrilleren of om ernstige gevolgen

Cardioversie heeft niet altijd langdurig

op hometrainers) of een echocardiogram

zoals een herseninfarct of hartfalen te

succes. Het boezemﬁbrilleren kan weer

geven informatie. Natuurlijk zoekt de arts

voorkomen.

terugkomen.

ook naar een mogelijke onderliggende

Na de cardioversie moet de patiënt mini-

oorzaak, zoals een aandoening van de

Cardioversie

maal vier weken een antistollingsmiddel

kransslagaders, een te sterk werkende

Het hartritme kan op verschillende

gebruiken.

schildklier of anemie.

manieren worden hersteld. Bijvoorbeeld

UA012021

TABEL

FACTOREN BIJ BOEZEMFIBRILLEREN Boezemﬁbrilleren komt vaker voor bij:

Andere factoren die boezemﬁbrilleren kunnen uitlokken:

• harten vaatziekten:

– een hartoperatie

– hoge bloeddruk

– koorts, bijvoorbeeld bij longontsteking

– een acuut of oud hartinfarct

– bloedarmoede

– hartfalen

– zware inspanning

– een lekkende en/of vernauwde hartklep

– psychische stress

– ziekte van de hartspier

– bepaalde voedings- en genotmiddelen zoals alcohol, cafeïne, amfetaminen

– aangeboren hartziekten • andere aandoeningen:

– medicatie: luchtwegverwijdende medicatie (b-sympathicomimetica), corticosteroïden

– te sterk werkende schildklier – diabetes mellitus – een (long)ontsteking – ernstig overgewicht – slaapapneu

(Bron: Hartstichting, aangevuld met andere bronnen)

Toediening van een anti-aritmicum via een

– door de hartfrequentie te verlagen;

infuus is een andere manier om cardio-

– door toediening van een anti-aritmicum.

versie te bewerkstelligen. Dit is geschikt

atrium

boezem, waar bloed wordt opgevangen en verzameld

kamer

ventrikel, pompt bloed weer weg

aorta

lichaamsslagader

als het boezemﬁbrilleren pas kortgeleden

Verlaging van de hartfrequentie gebeurt

is ontstaan. Het geeft de arts ook infor-

met een bètablokker (eerste keus), een

matie over op welk anti-aritmicum de

calciumantagonist (tweede keus) en/of

patiënt reageert.

digoxine (derde keus). Vaak wordt de

kan ablatie nodig zijn. Dan wordt de plek

bètablokker metoprolol met vertraagde

waar de verkeerde prikkels ontstaan

Daarnaast krijgen veel patiënten een

afgifte ingezet, omdat hiermee veel

onschadelijk gemaakt door bevriezing of

antistollingsmiddel om een infarct te

ervaring bestaat bij atriumﬁbrilleren en

verhitting. Er ontstaat dan littekenweefsel

voorkomen. Dit is mede afhankelijk van het

hartfalen. Van de calciumantagonisten

waar geen prikkels meer kunnen ontstaan

risico op stolling, op basis van risicofactoren

(verapamil, diltiazem) gaat de voorkeur

of kunnen worden doorgegeven.

zoals de leeftijd en andere aandoeningen.

uit naar diltiazem, omdat verapamil het

De behandeling gebeurt via een katheter,

Voor de diverse antistollingsmiddelen,

hart minder sterk laat samentrekken.

meestal ingebracht in de lies, en wordt

zie het overzicht op pagina 10-13.

Bij hartfalen zijn calciumantagonisten

alleen uitgevoerd in ziekenhuizen die

Ook leefstijladviezen (het vermijden van

gecontra-indiceerd.

hierin gespecialiseerd zijn. <

mogelijke uitlokkende factoren zoals

Een anti-aritmicum wordt vooral gegeven

alcohol, kofﬁe, drugs en stress) en het

als het boezemﬁbrilleren in aanvallen

behandelen van een onderliggende aan-

optreedt en dan klachten veroorzaakt.

doening moeten helpen het hartritme te

Voorbeelden hiervan zijn: sotalol (eigenlijk

normaliseren.

een bètablokker), amiodaron, ﬂecaïnide en propafenon.

Medicatie Er zijn twee manieren om met chronische

Ablatie

medicatie het hartritme onder controle te

Als boezemﬁbrilleren niet onder controle

houden:

komt met cardioversie en medicatie,

UA012021

VERGELEKEN

ORALE ANTISTOLLINGSMIDDELEN OP EEN RIJ Door Winifred Hazelhoff Roelfzema

Mensen die antistollingsmiddelen moeten gebruiken – zoals mensen met boezemﬁbrilleren – kunnen sinds een jaar of tien worden behandeld met DOAC’s (directe orale anticoagulantia, ook wel NOAC’s* genoemd). Deze zijn een mogelijk alternatief voor de vitamine K-antagonisten. Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen deze groepen middelen en tussen de afzonderlijke middelen? En waar moet je op letten bij de uitgifte?**

› DE BELANGRIJKSTE VERSCHILLEN TUSSEN DOAC’S EN VKA’S • DOAC’s werken direct, VKA’s met vertraging. Ook bij het stoppen of overslaan van een tablet stopt het effect van DOAC’s meteen, VKA’s werken nog door. • Daarom is therapietrouw bij DOAC’s uitermate belangrijk; als een patiënt tabletten vergeet, is hij niet meer goed beschermd tegen een (hersen)infarct. • Bij DOAC’s is er een vaste dosering, bij VKA’s kan de dosis variëren, afhankelijk van de INR-waarde. Daarom worden patiënten die een VKA gebruiken, gecontroleerd door de trombosedienst. • Volgens cardiologen zijn DOAC’s veiliger dan VKA’s omdat ze minder ernstige bloedingen veroorzaken. Het NHG (Nederlands Huisartsen Genootschap) beoordeelt beide groepen als gelijkwaardig. • DOAC’s veroorzaken minder hersenbloedingen dan VKA’s, maar waarschijnlijk bij hogere doseringen wel extra gastro-intestinale bloedingen bij oudere patiënten (met name rivaroxaban en dabigatran). • DOAC’s hebben minder interacties met andere geneesmiddelen. • Met VKA’s bestaat veel ervaring, de DOAC’s zijn relatief nieuw. Daardoor is er van de DOAC’s nog niet veel bekend over de effectiviteit en veiligheid op langere termijn.

* DOAC: direct oraal anticoagulans; NOAC: niet-vitamine-K antagonerend oraal anticoagulans. ** N.B. Waar er verschillen zijn tussen toepassingen bij diverse indicaties, is hier de indicatie ‘preventie van een trombo-embolie bij atriumﬁbrilleren’ aangehouden.

UA012021

WELKE GENEESMIDDELEN • Vitamine K-antagonisten: – acenocoumarol – fenprocoumon (Marcoumar)

SNELHEID VAN WERKING EN VAN BEËINDIGING EFFECT • Vitamine K-antagonisten: – acenocoumarol: • binnen 24 uur effect

Welk middel wordt voorgeschreven, hangt vaak af van regio-

• na 48 uur maximaal effect

nale afspraken met de trombosedienst. Bij een wisselende

• werking houdt na stoppen enkele dagen aan

INR (stollingswaarde) is er een mogelijke voorkeur voor

• kan gecoupeerd worden met vitamine K

fenprocoumon wegens de langere halfwaardetijd.

– fenprocoumon: • na 1-2 dagen effect

• DOAC’s:

• na 4-6 dagen maximaal effect

– apixaban (Eliquis)

• werking houdt na stoppen enkele weken aan

– rivaroxaban (Xarelto)

• kan gecoupeerd worden met vitamine K

– edoxaban (Lixiana) – dabigatran (Pradaxa)

• DOAC’s: – snel antistollingseffect

WERKINGSMECHANISME • Vitamine K-antagonisten (cumarines) remmen vitamine K, dat nodig is voor de vorming van de stollingsfactoren II, VII, IX en X. Dat is dus een indirect mechanisme.

– effect verdwijnt direct zodra dagelijkse inname wordt gestopt – apixaban en rivaroxaban kunnen gecoupeerd worden met het antidotum andexanet alfa (Ondexxya) – dabigatran kan gecoupeerd worden met het antidotum idarucizumab (Praxbind)

• DOAC’s remmen direct de productie van een bepaalde

– voor edoxaban is geen antidotum beschikbaar

stollingsfactor: – apixaban, rivaroxaban en edoxaban remmen factor Xa

INNAME-INSTRUCTIES

(tien-a) – dabigatran remt trombine (factor IIa)

• Vitamine K-antagonisten: – Slik het middel elke dag aan het eind van de middag of aan het begin van de avond. Eventuele wijzigingen in de

DOSERING • Vitamine K-antagonisten: – dosering op basis van INR (INR-controle en dosisaanpassing door de trombosedienst) – kunnen vanwege wisselende dosering niet in de medicatierol • DOAC’s kunnen in de medicatierol: – apixaban: gebruikelijke dosering 2 dd 5 mg, verlaagde dosering 2 dd 2,5 mg – rivaroxaban: gebruikelijke dosering 1 dd 20 mg, verlaagde dosering 1 dd 15 mg – edoxaban: gebruikelijke dosering 2 dd 60 mg, verlaagde dosering 1 dd 30 mg – dabigatran: gebruikelijke dosering 2 dd 150 mg, verlaagde dosering 2 dd 110 mg

dosering door de trombosedienst kunnen dan namelijk nog dezelfde dag opgevolgd worden. • acenocoumarol: de tabletten zonder kauwen met vloeistof innemen, dagelijks op hetzelfde tijdstip. Een gemiste dagdosis kan – indien het dezelfde dag wordt opgemerkt alsnog worden ingenomen. Anders contact opnemen met de trombosedienst om eventueel het innameschema aan te passen. • fenprocoumon: de tabletten op een vast tijdstip zonder kauwen innemen met wat vloeistof (geen grapefruitsap); niet oplossen. • DOAC’s: – apixaban, rivaroxaban, edoxaban: tablet innemen met een glas water; mag bij het eten, hoeft niet; tablet kan worden ﬁjngemaakt – dabigatran: capsule heel doorslikken met een glas water; mag bij het eten, hoeft niet Bij gebruik van een sonde kunnen resten van de tabletomhulling de sonde verstoppen.

Lees verder op pagina 12

UA042020 UA012021

VERGELEKEN

WAARSCHUWINGEN WANNEER DOSISVERLAGING? • Vitamine K-antagonisten: – lagere startdosering vanaf 70 jaar – lagere startdosering bij verminderde leverfunctie

(zie ook bij nierfunctie, leverfunctie, zwangerschap en borstvoeding)

• Vitamine K-antagonisten: – Zoals bij alle anticoagulantia geldt dat mensen bloedingen kunnen krijgen (blauwe plekken, inwendige bloedingen). Daarom moeten ze andere zorgverleners waarschuwen

• DOAC’s: – apixaban: bij ernstig verminderde nierfunctie

over het gebruik, bijvoorbeeld bij de tandarts of voorafgaand aan een operatie.

(GFR 15-29 ml/min; KNMP Kennisbank: 10-29 ml/min) – rivaroxaban: bij matig verminderde nierfunctie (GFR 30-50 ml/min) – edoxaban: bij lichaamsgewicht ≤ 60 kg, bij matig verminderde nierfunctie (GFR 30-50 ml/min) – dabigatran: voor ouderen ≥ 75 jaar, bij matig verminderde nierfunctie (GFR 30-50 ml/min)

• DOAC’s: – Zoals bij alle anticoagulantia geldt dat mensen bloedingen kunnen krijgen (blauwe plekken, inwendige bloedingen). Daarom moeten ze andere zorgverleners waarschuwen over het gebruik, bijvoorbeeld bij de tandarts of voorafgaand aan een operatie. – Nierfunctie controleren voor aanvang en daarna jaarlijks.

CONTRA-INDICATIES

Terughoudend bij kwetsbare ouderen.

(zie ook bij nierfunctie, leverfunctie, zwangerschap en borstvoeding)

NIERFUNCTIE • Vitamine K-antagonisten:

(zie ook bij dosisverlaging)

– fenprocoumon: gelijktijdig gebruik met sint-janskruid en binnen 2 weken na gebruik sint-janskruid

• Vitamine K-antagonisten: – verminderde nierfunctie: geen dosisaanpassing nodig

• DOAC’s o.a.: – actieve bloedingen

(evt. wel vaker INR-controle) – ernstige nierfunctiestoornis is contra-indicatie

– een verhoogd bloedingsrisico – gelijktijdige behandeling met andere antistollingsmiddelen (behalve bij overstappen en bij rivaroxaban bij de indicatie ACS)

• DOAC’s: – apixaban: ontraden bij terminale nierinsufficiëntie (GFR < 15 ml/min) of dialyse – rivaroxaban: ontraden bij terminale nierinsufficiëntie (GFR < 15 ml/min) of dialyse – edoxaban: ontraden bij terminale nierinsufficiëntie (GFR < 15 ml/min) of dialyse – dabigatran: contra-indicatie: ernstig verminderde nierfunctie (GFR < 30 ml/min)

Scan de QR-code met je mobiel en lees online verder hoe deze verschillende middelen ingrijpen op de stollingscascade

UA012021

LEVERFUNCTIE • Vitamine K-antagonisten: – lagere startdosering bij verminderde leverfunctie

BORSTVOEDING • Vitamine K-antagonisten: – komen niet of nauwelijks in de borstvoeding terecht;

– ernstige leverfunctiestoornis is contra-indicatie

bovendien krijgen borstgevoede kinderen al standaard

– acenocoumarol: kortere halfwaardetijd dan fenprocoumon,

vitamine K, waardoor er weinig kans op problemen is

daarom geschikter bij leverfunctiestoornis

– bij lactatie voorkeur voor acenocoumarol wegens kortere halfwaardetijd

• DOAC’s: – apixaban: ontraden bij ernstig verminderde leverfunctie;

• DOAC’s:

contra-indicatie: leverziekten die gepaard gaan met een

weinig gegevens; SPC’s raden aan een DOAC niet te

stollingsstoornis én een klinisch relevant bloedingsrisico

combineren met borstvoeding

– rivaroxaban: contra-indicatie: leverziekten die gepaard gaan met een stollingsstoornis én een klinisch relevant

– rivaroxaban: gecontra-indiceerd – edoxaban: gecontra-indiceerd

bloedingsrisico, levercirrose – edoxaban: ontraden bij ernstig verminderde leverfunctie; contra-indicatie: leverziekten die gepaard gaan met een stollingsstoornis én een klinisch relevant bloedingsrisico – dabigatran: niet toepassen bij verhoogde leverenzymwaarden (> 2× ULN); contra-indicatie: leverfunctiestoornis of leverziekte met een afgenomen levensverwachting

(Bronnen: Farmacotherapeutisch Kompas (FK), Ephor, ontleend aan FK, Federatie Nederlandse Trombosediensten, ontleend aan FK, Lareb, ontleend aan FK, IVM, Nederlands Huisarts Genootschap (NHG), Standaard Atriumﬁbrilleren, SPC van het betreffende product, KNMP Kennisbank, apotheek.nl)

ZWANGERSCHAP • Vitamine K-antagonisten: – vermijd VKA bij zwangerschap of kinderwens; indien VKA nodig: acenocoumarol vanwege kortere halfwaardetijd – acenocoumarol: ontraden tijdens zwangerschap; kortere halfwaardetijd dan fenprocoumon, daarom geschikter indien nodig bij zwangerschap – fenprocoumon: zwangerschap is contra-indicatie; gebruik adequate anticonceptie tot 3 maanden na stoppen

JOUW ROL

JOUW ROL BIJ DE UITGIFTE VAN ANTISTOLLINGSMIDDELEN

› Vertel dat de kans op bloedingen bij gebruik van antistollingsmiddelen groter is. Bijvoorbeeld blauwe plekken of een bloedneus, maar ook is er kans op inwendige bloedingen. Vertel patiënten die anticoagulantia gebruiken dat ze andere zorgverleners

• DOAC’s: • weinig gegevens • gebruik af te raden i.v.m. risico op bloedingen • gebruik effectieve anticonceptie – apixaban: ontraden – rivaroxaban: gecontra-indiceerd – edoxaban: gecontra-indiceerd – dabigatran: alleen tijdens zwangerschap indien

hierover altijd moeten informeren (bijvoorbeeld bij de tandarts of voorafgaand aan een operatie). › Controleer op de contra-indicaties en interacties. En check bij een DOAC of de nierfunctie (en bij edoxaban het lichaamsgewicht) bekend is. › Benadruk dat het belangrijk is het medicijn dagelijks rond hetzelfde tijdstip in te nemen. Geef tips om het niet te vergeten.

noodzakelijk

UA012021

COVERGIRL

GABY VAN MEERWIJK:

“NEEM DE TIJD OM ECHT TE LUISTEREN”

Gaby van Meerwijk is een drukbezette dame; ze geniet van het leven, haar gezin en van haar werk als algemeen ondersteunend medewerker in Apotheek Lochem. Daar heeft ze ook alle reden toe. Ze weet namelijk als geen ander hoe snel je ineens patiënt bent en wat dat met je leven doet.

Gaby heeft een energieke, vrolijke uitstra-

andere organisatie gaan lopen.

ling. Je verwacht dan ook niet dat zij een

Afgelopen december heb ik het diploma

Implanteerbare Cardioverter Deﬁbrillator

assistent-drogist gehaald. Nu optimaliseer

heeft. Toen Gaby zeventien jaar geleden in

ik de zelfzorgadvieskaarten en komt er

opleiding was tot apothekersassistente,

voor collega’s een snelkoppeling op de pc

kreeg zij een hartstilstand. Een jonge vrouw

zodat ook zij informatie snel bij de hand

van 43. Zomaar ineens. Gelukkig greep een

hebben. We worden namelijk veel gebeld

toevallige voorbijganger snel en goed in.

met vragen over zelfzorg.

Gaby belandde levend, maar wel in coma, in

Mijn baan is dus zeer afwisselend. Ik haal

het ziekenhuis. Na een revalidatieperiode

veel voldoening uit mijn werk en kan mijn ei

van een halfjaar ging ze langzaamaan weer

hier volledig kwijt. Elke dag is anders!“<

werken als algemeen ondersteunend medewerker in de apotheek, eerst zeven jaar in Doetinchem en nu in Lochem.

BEWUSTER PATIËNTEN HELPEN Ook nu nog heeft de hartstilstand en het feit dat ze een ICD heeft dagelijks invloed op haar leven. Het heeft haar als persoon veranderd. Maar positief als ze is, noemt Gaby vooral de leuke dingen: haar ervaringen maken haar leven intenser; ze wil vooral veel zien en veel leuke dingen doen. Zo schildert ze van alles met acrylverf: van abstracte kunst tot portretten. Ook

Ook in haar werk komt haar veelzijdigheid

geniet ze van haar gezin met volwassen

tot uiting. “Ik werk inmiddels alweer tien

kinderen en heeft ze pas geleden een

jaar bij Apotheek Lochem in een ﬁjn team

gitaar gekocht.

en heb een grote verscheidenheid aan taken. Ik heb vele cursussen gevolgd,

“Ik heb het idee dat ik meer inlevingsgevoel heb gekregen. Ik weet hoe je je als patiënt kunt voelen, dus ik neem de

heb mijn diploma medisch secretaresse

tijd om echt naar mensen te luisteren. Ik denk dat ik heb geleerd om bewuster te zijn. Zo kan ik patiënten goed helpen.”

materialen vind ik een heel leuk onderdeel

UA012021

behaald en ben inco-specialist geworden. Het juiste advies geven over incontinentievan mijn werk. Jammer dat de intakes en materiaalbepalingen binnenkort via een

NIEUWS

Telebegeleiding bij hartfalen blijft achter

Entresto: meerwaarde bij hartfalen?

Telebegeleiding is het op afstand begeleiden van een

Sinds 2015 is het combinatiemolecuul sacubitril/valsartan

patiënt. Bij de telebegeleiding van mensen met hartfalen

(Entresto) in Europa geregistreerd bij symptomatisch hart-

meet de patiënt thuis zelf belangrijke waarden zoals gewicht,

falen met verminderde ejectiefractie. Omdat Entresto

bloeddruk en hartslag. Deze waarden stuurt hij of zij via

aanmerkelijk duurder is dan generiek verkrijgbare middelen

een app of een online programma door aan de behandelend

die worden toegepast bij hartfalen, is het wenselijk dat een

arts of verpleegkundige. De behandelaar kan dus op afstand

behandeling met Entresto significante voordelen oplevert

volgen hoe het met de patiënt gaat en de behandeling

ten opzichte van de bestaande middelen.

eventueel bijstellen, uiteraard in overleg met de patiënt. Bij de geregistreerde indicatie (chronisch symptomatisch Harteraad – de patiëntenvereniging voor hart- of vaat-

hartfalen met verminderde ejectiefractie) is dit onderzocht

patiënten en hun naasten – signaleert dat het gebruik van

in een groot gerandomiseerd onderzoek met een actief

telebegeleiding voor mensen met hartfalen helaas achter

behandelde controlegroep. Entresto gaf een overtuigend

blijft. Slechts vijf procent van de mensen met hartfalen

statistisch significante en klinisch relevante reductie op

gebruikt telebegeleiding. Jammer, want telebegeleiding

cardiovasculaire sterfte of ziekenhuisopname vanwege

geeft de patiënt meer eigen regie en zorgt voor minder

hartfalen. Kritische vragen over de kwaliteit van de studie-

(onnodige) ziekenhuisbezoeken. Daarnaast helpt het om

opzet blijven echter onbeantwoord. Zo is het bijvoorbeeld

een behandeling vol te houden. Een praktische reden voor

onduidelijk of de enalaprilgroep wel een adequate dosering

het lage percentage is dat er nog onvoldoende zorginstel-

had gekregen. Enalapril kan volgens de richtlijn namelijk

lingen zijn die deze zorg op afstand kunnen leveren.

tot 40 mg per dag worden opgebouwd, terwijl de maximale

Terwijl er juist nu behoefte is om meer betrouwbare zorg

dosering in de PARADIGM-HF-studie slechts 20 mg per dag

op afstand te kunnen bieden.

was.

Patiënten geven overigens aan dat ze op belangrijke

De vraag is dus of het gevonden verschil in sterfte en

momenten behoefte hebben aan persoonlijk contact met

ziekenhuisopnames komt doordat Entresto beter is dan

een zorgprofessional. Ook is het een wens om er zelf voor

enalapril of door onderdosering van enalapril?

te kunnen kiezen om wel of niet gebruik te maken van

(Bron: Entresto: meerwaarde bij hartfalen? - Ge-Bu (ge-bu.nl))

telebegeleiding. Harteraad is hét expertisecentrum voor het leven met harten vaataandoeningen. Harteraad helpt mensen met een hart- of vaataandoening en hun naasten met praktische, sociale en emotionele steun. Meer weten? Het rapport kun je downloaden via

Harteraad.nl/dossiers/hartfalen (Bron: rapport Inventarisatie aanbod telebegeleiding hartfalen, oktober 2020)

UA012021

ZELFZORG

GEZOND OUDER WORDEN SUPPLEMENTEN EN INTERACTIES MET MEDICATIE BIJ HART-EN VAATZIEKTEN

Met het ouder worden, verandert er veel in

antistollingsmiddelen danken hun werking

de bovenarmen, bovenbenen, dijen, kuiten

het lichaam. Mensen krijgen vaak minder

namelijk aan het feit dat ze vitamine K

en rug. Ook pijnlijke pezen, nachtelijke

behoefte aan voeding, maar hebben van

tegenwerken. Hierdoor worden er minder

spierkrampen, vermoeidheid en spier-

bepaalde voedingsstoffen juist meer nodig.

stollingsfactoren aangemaakt, waardoor

zwakte komen veel voor.

Daarnaast wordt de kans op ziektebeelden

het bloed minder snel stolt en de kans op

groter bij het ouder worden. Hart- en vaat-

trombose daalt.

ziekten bijvoorbeeld, waarvoor mensen

Vitamine D en statines Uit een Amerikaans onderzoek blijkt dat

meestal medicatie voorgeschreven krijgen

Voeding en vitamine K

een tekort aan vitamine D in het bloed

door de cardioloog. Medicijnen waarvoor

Vooral groene bladgroenten – zoals

samenhangt met deze klachten. Mensen

een recept wordt gegeven, zijn onder

boerenkool en spinazie – zijn rijk aan

die statines gebruiken en spierklachten

andere bloedverdunners of antistollings-

vitamine K. Het eten van groente rijk

hebben, bleken een tekort aan vitamine D

middelen en cholesterolverlagers.

aan vitamine K is geen probleem voor

te hebben. Toen zij extra vitamine D kregen,

patiënten, omdat slechts een klein deel

verdwenen de klachten bij het grootste

TROMBOSE, ANTISTOLLINGSMEDICATIE EN VITAMINE K

– 10-30% – wordt opgenomen door het

deel van de patiënten. Daarom wordt

lichaam. Het is wel zaak om gevarieerd te

aangeraden om de vitamine D-waarde in

Bij trombose stolt het bloed te goed en in

eten en om niet elke dag groente te kiezen

het bloed te bepalen.

de bloedvaten ontstaan daardoor spontaan

die rijk is aan vitamine K. Je hebt niet meer

bloedstolsels. Dat is gevaarlijk omdat een

vitamine K nodig naarmate je ouder wordt.

bloedstolsel de bloedtoevoer naar organen

Standaard supplementadvies Tot je 70ste heb je genoeg aan 10 mcg

en weefsels kan afsluiten. Daarom worden

HYPERCHOLESTEROLEMIE

vitamine D extra per dag. Daarna verdub-

er bij trombose medicijnen voorgeschreven

Bij hypercholesterolemie zijn de cho-

belt dit en heb je 20 mcg vitamine D extra

die antistollend werken. Voorbeelden hier-

lesterolwaardes in het bloed te hoog.

per dag nodig.

van zijn acenocoumarol of fenprocoumon.

Een te hoog cholesterol kan onder andere

In het artikel op pag. 10-13 lees je daar

ontstaan door ongezonde voeding en

meer over.

door te weinig beweging. Bij een hoog

Michelle Vrij, werkzaam bij Nutrimedia

cholesterol dat niet verbetert met leefstijlVitamine K en bloedstolling

verandering, worden zogeheten statines

Bij de bloedstolling is ook vitamine K

voorgeschreven door de huisarts of

betrokken. Zonder vitamine K is er geen

cardioloog. Statines verlagen het

bloedstolling, omdat deze vitamine helpt

cholesterolgehalte in het lichaam doordat

bij de aanmaak van stollingsfactoren.

ze de productie van cholesterol in de

Bronnen:

Dit is ook de reden dat mensen die vitamine

lever remmen. Rond de 10% van de

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19100953

K-antagonisten (cumarines) als antistol-

statinegebruikers geeft aan last te

Ahmed W, Khan N, Glueck C.J. et al. (2009). Low serum

lingsmedicatie gebruiken goed moeten

hebben van spierklachten. Frequent gerap-

with reversible myositis-myalgia in statin-treated

opletten met vitamine K. De meeste

porteerde klachten zijn spierpijn in

patients. Transl. Res. 153: 11-16.

25 (OH) vitamin D levels (<32 ng/mL) are associated

UA012021

B-VITAMINES

IN STRIJD TEGEN DE VOORJAARSDIP? TABEL

Sinds de corona-pandemie zijn de meeste mensen bewuster bezig met hun gezond-

DE ACHT VERSCHILLENDE B-VITAMINES stofnaam

waar zit het in?

thiamine

graanproducten, aardappelen, vlees, groente, melkproducten

riboﬂavine

melkproducten, vlees, groente, fruit, aardappelen, graanproducten

gezond te eten. Goede voeding met

niacine

vlees, vis, volkorengranen, aardappelen, groente

voldoende vitamines kan het lichaam en

pantotheenzuur

vlees, ei, volkorenproducten, peulvruchten, melkproducten, groente, fruit

immuunsysteem ondersteunen, ook tijdens

pyridoxine

vlees, ei, noten, graanproducten, aardappelen

de winter. Helaas zal het – net als in

biotine

ei, lever, noten, pinda's, melk

B11

foliumzuur

(groene) groente, volkorenproducten, vlees, melkproducten

B12

cobalamine

vis, vlees, zuivel, ei (enkel dierlijke producten)

heid. We proberen – ondanks dat we meer thuis zitten – voldoende te bewegen en

‘gewone’ jaren – niet altijd lukken om te voorkomen dat je kwakkelend het voorjaar in gaat. Spelen vitamines een rol in het

(Bron: Voedingscentrum)

tegengaan van de voorjaarsdip en zo ja,

uit de voeding. Dit lichten we toe voor vier

welke rol is er weggelegd voor de veel-

belangrijke B-vitamines.

zijdige B-vitamines?

• Vitamine B11 en vitamine B12 spelen een belangrijke rol bij de vorming van rode bloedcellen. Rode bloedcellen zijn nodig

• Vitamine B6 is nodig bij de afbraak van

om zuurstof in je bloed te vervoeren, wat

WAT ZIJN B-VITAMINES?

glycogeen, de koolhydraatvoorraad in je

nodig is voor de verbranding en dus voor

Vroeger dacht men dat er maar één vita-

lichaam. Bij de glycogeenafbraak komt

energie.

mine B bestond. Na meer onderzoek bleek

energie vrij. Dit gebeurt bijvoorbeeld

dat er niet één, maar acht verschillende

tijdens het sporten. Vitamine B6 draagt

B-vitamines zijn. Alle B-vitamines zijn water-

zo bij aan een goede energievoorziening

oplosbaar. Deze vitamines zitten in het vocht

in de spieren.

dat voedingsmiddelen bevatten (zie de tabel).

• Vitamine B8 levert een bijdrage aan de

• Vitamine B11 heeft een gunstige invloed op de vermindering van vermoeidheid en kan je meer energie geven. • Vitamine B12 helpt daarnaast energie vrij te maken uit koolhydraten, vetten en

Wateroplosbare vitamines kunnen niet goed

energievoorziening in ons lichaam door

eiwitten en activeert de natuurlijke

worden opgeslagen in het lichaam; een

zijn rol bij de opbouw en afbraak van kool-

energie in het lichaam. <

teveel verlaat het lichaam via de urine.

hydraten en eiwitten en de productie van

Vitamine B12 is hierop een uitzondering;

vetzuren. Deze vitamine is ook van belang

Michelle Vrij,

deze wordt opgeslagen in de lever en in

voor gezond haar en een gezonde huid.

werkzaam bij Nutrimedia

de spieren.

B-VITAMINES EN ENERGIE Elke B-vitamine heeft zijn eigen speciﬁeke functie in het lichaam. Wat de B-vitamines met elkaar gemeen hebben, is dat zij de natuurlijke energie in het lichaam activeren. B-vitamines zijn namelijk belangrijk voor onze stofwisseling. Ze maken energie vrij

JOUW ADVIES VOOR EEN GOED ENERGIENIVEAU

JOUW ES ADVI

Een gezond en gevarieerd eetpatroon moet er in principe voor zorgen dat er geen tekorten ontstaan, ook geen vitamine B-tekort. Daarnaast is het ook goed om voldoende te bewegen en genoeg te slapen. Als dit niet haalbaar is, dan kun je een multivitamine ter aanvulling adviseren. Dit helpt wellicht om het energieniveau op peil te brengen. Een supplement dat alle B-vitamines bevat, noemen we een B-complex.

UA012021

ZELFZORG

GEZONDE LEEFSTIJL:

HET BESTE MEDICIJN

Door Gonnie Petstra

Dat gezond leven belangrijk is voor het behoud van een (zo) gezond (mogelijk) lichaam, is voor niemand nieuw. Veel mensen lijken zich meer dan ooit bewust van het belang van gezond zijn en – proberen te – blijven. Ook artsen onderstrepen bij patiënten steeds meer het belang van gezond leven. Want hoewel het ontzettend ﬁjn is dat er heel goede medicijnen zijn, is het natuurlijk het beste er zo min mogelijk van nodig te hebben.

UA012021

Een mooi voorbeeld van waar aanpassingen in de leefstijl toe kunnen leiden, was onlangs te zien in het programma Dokters van morgen (AVROTROS). Twee deelnemers deden daarin mee aan een experiment. Het lukte ze om hun bloeddruk te verlagen en om van hun bloeddrukmedicatie af te komen. Dat deden ze door anders te

‘’Het is mijn missie om mensen te helpen zichzelf weer gezond te krijgen. Ik studeerde tenslotte geneeskunde en niet louter medicijnen’’ Lieneke van de Griendt, huisarts

eten en meer te bewegen. Dit alles vond plaats onder begeleiding van huisarts

Een andere huisarts – Lieneke van de

Jon Brouwers, want het verminderen van

Griendt – past functionele geneeskunde

medicatie moet natuurlijk wel verantwoord

toe door bij patiënten met chronische

gebeuren en ook leefstijlveranderingen

aandoeningen naar de persoon als geheel

hebben begeleiding nodig.

te kijken: “Hoe iemand leeft, de erfelijke

WIN EEN GESIGNEERD BOEK! UA mag drie exemplaren van het boek weggeven. Jij maakt kans op een exemplaar door je voor 1 maart 2021 aan te melden op

www.ua.nl De winnaars worden in de nieuwsbrief van 4 maart 2021 bekendgemaakt.

aanleg, de psyche, voeding, het darm-

BLUE ZONES

microbioom, de spijsvertering, het

Twee keer per jaar organiseert Brouwers

immuunsysteem, toxines en ontgifting

in Bakkeveen een ﬁtheidsmaand. 120

daarvan door de lever, de werking van

dorpsgenoten gaan dan een maand lang

hormonen: het hoort allemaal bij elkaar.”

anders eten, gebaseerd op de leefstijl van mensen in zogenaamde ‘blue zones’.

Door al deze aspecten te onderzoeken,

Blue zones zijn gebieden in de wereld waar

verbindt zij alle klachten en zoekt naar

mensen relatief lang en gezond leven.

de oorzaken die de klachten met elkaar

Veel mensen worden er ouder dan 100 jaar.

gemeen kunnen hebben. Daarna maakt

Wereldwijd zijn er vijf blue zones. Ze liggen

zij per patiënt een aanpak op maat.

in Italië, Griekenland, Californië, Japan en

En met succes! Weten hoe het werkt?

Costa Rica. Vooral dieet en leefstijl lijken

Ze heeft er een boek over geschreven:

van invloed.

Studeerden wij medicijnen of geneeskunde? Een nieuwe kijk op de aanpak

Brouwers: ”Wat ik adviseer, lijkt vooral

van chronische aandoeningen.

op de mediterrane leefstijl. Af en toe een wijntje mag, soms een keer vlees of vis.

Van de Griendt: “Mijn nieuwste studies

Het is vooral van belang dat mensen het

naar het belang van voeding en leefstijl

volhouden.” Minderen met zout is een ander

hebben mijn kijk op gezondheid en ziekte

belangrijk advies dat Brouwers meegeeft:

compleet veranderd. Ik zie meer dan ooit

”Door het weglaten van zout in de voeding

tevoren hoe psyche, zingeving, voeding en

daalt de bloeddruk al vrij snel.” In die

leefstijl een bijzonder belangrijke bijdrage

ﬁtheidsmaanden ziet Brouwers dat de

leveren aan het ontstaan van chronische

Studeerden wij medicijnen of geneeskunde? Een nieuwe kijk op de aanpak van chronische aandoeningen.

deelnemers ﬁtter worden, afvallen, dat

ziekten. Mijn aanpak is dan ook het liefst

Lieneke van de Griendt

hun bloeddruk daalt en hun bloedsuiker

in eerste instantie daarop gericht, voordat

afneemt.

ik een medicijn uitschrijf. Voorwaarde is dat

ISBN 9789492528544 VERKRIJGBAAR BIJ DE (ONLINE) BOEKHANDEL

ook de patiënt daartoe gemotiveerd is.” <

Benieuwd naar de uitzending? Bekijk de video op www.ua.nl

UA012021

ZELFZORG

Steeds meer Nederlanders hebben een chronische ziekte. Met stip op één staan nog steeds harten vaatziekten; dit betreft ongeveer 1,5 miljoen mensen. Begrijpelijk dat steeds meer aandacht uitgaat naar preventie en een gezonde leefstijl. Steeds meer wetenschappelijk onderzoek1,2 laat

NEDERLANDSE VERENIGING VOOR FYTOTHERAPIE

KRUIDENPREPARATEN VOOR HART EN BLOEDVATEN

Marie José ten Velde, apothekersassistente, herbalist en NVF-lid Gerben Hoogsteen, fytotherapeutisch arts en voorzitter NVF

zien dat een gezonde leefstijl een centrale rol speelt bij de preventie van cardiovasculaire ziekten en complicaties. Dit wordt ook door de overheid en zorgverleners actief opgepakt. Welke rol kunnen kruidenpreparaten spelen bij het gezond houden van hart en bloedvaten? En wat betekent dit voor jou als apothekersassistent?

De mensheid gebruikt al duizenden jaren

Maar welke middelen kies je waarvoor?

De meeste kruidenpreparaten voor de

kruidenpreparaten. In de westerse maat-

Grote kans dat je hier weleens vragen over

Nederlandse markt zijn geregistreerd als

schappij is dat in de vorige eeuw op de

krijgt.

voedingsmiddelsupplement (VMS), een aantal als Traditioneel Kruiden Genees-

achtergrond geraakt door de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. In ontwikke-

KRUIDENPREPARATEN

middel (TKG) en zijn verkrijgbaar als

lingslanden worden lokale kruidenprepa-

Geneesmiddelen als digoxine en atropine

zelfzorgmiddelen.

raten nog wel veel gebruikt. De westerse

worden in de geneeskunde voor hart-

interesse in kruidenpreparaten neemt

klachten gebruikt en zijn alleen op recept

Voedingssupplementen zijn op grote schaal

sinds een aantal jaren ook weer toe,

verkrijgbaar. Maar wist je dat deze

beschikbaar voor verkoop aan consumen-

vooral bij consumenten en patiënten.

middelen oorspronkelijk afkomstig zijn

ten en vallen onder de Warenwet. Ze zijn

Uit onderzoek van het RIVM uit 2018 blijkt

van kruidenpreparaten, namelijk van

bedoeld om een goede gezondheid in stand

dat 10-17% van de Nederlandse bevolking

vingerhoedskruid (Digitalis purpurea)

te houden of te bevorderen. Over voedings-

actief gebruiker is van kruidenpreparaten.

en wolfskers (Atropa belladonna)?

supplementen mag niet geclaimd worden

UA012021

dat ze werken om ziekten te voorkomen,

en vaatziekten. De natuur kan een steentje

behandelen of genezen. Ze worden volgens

bijdragen; er zijn voedingsmiddelsupple-

de Warenwet alleen getoetst op veiligheid;

menten die helpen het cholesterolgehalte

ze mogen geen schade toebrengen aan

te verlagen. Je kunt denken aan knoﬂook

de gezondheid van de consument.

(Allium sativum) en artisjok (Cynarae

Een TKG is Uitsluitend via Apotheek en

scolymus).

Drogist (UAD) verkrijgbaar en herken je

MEER INFORMATIE OVER FYTOTHERAPIE De Nederlandse Vereniging voor Fytotherapie (NVF) maakt zich als wetenschappelijke vereniging sterk voor kwaliteit en betrouwbaarheid van plantaardige geneesmiddelen, met respect voor natuur en welzijn. De NVF

– net als alle andere UAD-middelen – aan

Rode gist rijst (Monascus purpureus) is

fungeert ook als netwerk voor professionals.

het RVG-nummer (Register Verpakte

een gefermenteerde rijst en draagt bij

Ze kunnen er terecht met vragen en voor

Geneesmiddelen) op de verpakking. Ook

aan de instandhouding van normale

verdieping en belangenbehartiging.

een TKG is getoetst op veiligheid, maar

cholesterolgehalten in het bloed. Bij het

ook op kwaliteit en de werkzaamheid is

fermentatie- proces ontstaat monacolin K,

plausibel op basis van langdurig gebruik,

dat chemisch identiek is aan lovastatine.

de website van de European Medicines

ervaringen en beschikbaar wetenschap-

Dit heeft hetzelfde aangrijpingspunt als

Agency (EMA). Het EMA Committee on

pelijk onderzoek. Net als alle andere

statines (remming enzym HMG-CoA

Herbal Medicinal Products (HMPC) heeft

geneesmiddelen vallen TKG’s onder de

reductase). Een gunstig effect op het

sinds de oprichting in 2004 al meer dan

Geneesmiddelenwet. In de bijsluiter vind je

cholesterol wordt verkregen bij een

– net als bij alle geneesmiddelen - de juiste

dagelijkse inname van 10 mg monacolin K

doseringen, interacties en contra-indica-

uit rood gefermenteerde rijst. Wanneer

je over een plant nodig hebt, zoals bereiding,

ties.

een patiënt statines gebruikt en last heeft

indicatie, dosering, interacties en

van bijwerkingen, wordt nog wel eens

bijwerkingen.

WELKE PLANTEN KUNNEN HART EN BLOEDVATEN ONDERSTEUNEN?

gewisseld van statine. Rode gist rijst kan

De plant die hiervoor als eerste in aan-

worden als alternatief. Mogelijkerwijs

merking komt in het VMS-assortiment,

worden de bijwerkingen door de patiënt

is hartgespan (Leonorus cardiaca).

anders ervaren.

in sommige gevallen en in overleg met de behandelend arts eventueel ook gebruikt

www.fyto.nl Je kunt zelf ook veel informatie vinden op

150 verschillende plantenmonograﬁeën uitgebracht. Ze zijn voor iedereen vrij toegankelijk en bevatten alle informatie die

Uiteraard vind je ook bij het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen meer informatie en wel onder de zoekterm ‘kruiden’ (www.CBG-meb.nl).

Preparaten van deze plant staan bekend bloeddruk en de bloedsomloop. Ook de

INTERACTIES MET KRUIDENPREPARATEN

natuurlijke rustgever meidoorn (Crataegus

Kruidenpreparaten – zowel VMS als

oxyacantha) heeft deze eigenschappen.

TKG – kunnen stoffen bevatten met een

om de gunstige invloed op het hart, de

– knoﬂook: interactie met docetaxel, omeprazol, ritonavir, saquinavir;

farmacologische werking. Er zal daarom

– rode gist rijst: kan cholesterolverlagende

Bij stressgerelateerde klachten kun je

altijd rekening gehouden moeten worden

medicatie versterken, waardoor meer

denken aan middelen met valeriaan

met mogelijke interacties en bijwerkingen

kans op bijwerkingen ontstaat. <

(Valeriana ofﬁcinalis) en hop (Humulus

wanneer de patiënt daarnaast andere

lupulus); deze verlichten milde klachten

medicatie gebruikt. Adviseer de patiënt dan

door mentale stress en ondersteunen de

ook altijd het gebruik van kruidenprepa-

Referenties

slaap. Ook middelen als lavendel

raten te overleggen met de behandelend

1,2. Yusuf S, et al. (2004). Effect of potentially

(Lavendula ofﬁcinalis), citroenmelisse

arts of de apotheker.

modiﬁable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries ( the INTERHEART study).

(Melissa ofﬁcinalis) en passiebloem (Passiﬂora incarnata) worden vaak gebruikt

Houd bij de in dit artikel genoemde midde-

ter vermindering van nerveuze spanning en

len rekening met mogelijke interacties:

stress en ter bevordering van de slaap.

– valeriaan: combinatiegebruik met

Folsom AR, et al. (2011). Community prevalence of ideal cardiovascular health, by the American Heart

antipsychotica en/of rustgevers als bijv.

Association deﬁnition, and relationship with cardiovascular disease incidence. 3. Jeurissen SMF, et al. Consumption of plant food

Een gezond cholesterolgehalte is een

alprazolam wordt afgeraden vanwege

supplements in the Netherlands. Food Funct., 9,

belangrijke pijler bij de preventie van hart-

het versterkende effect;

179- 90.

UA012021

BALIEPRAAT De rubriek Annekedotes werd de afgelopen tien jaar met veel plezier geschreven én gelezen. Dat bleek wel uit de vele reacties in de lezersenquête van vorig jaar en uit de leuke inzendingen naar aanleiding van Anneke’s laatste column. Nu haar pen na zoveel jaren leeg is, komt er een nieuwe rubriek voor in de plaats: Baliepraat. En deze rubriek is helemaal voor jullie, als lezers van ons mooie vakblad.

›› INADEMEN Het volgende verhaal laat maar weer eens zien hoe belangrijk een tweede-uitgiftegesprek is. Een mevrouw kwam voor de eerste keer bij ons aan de balie om haar aerosols op te halen. Ik ging er daarom vanuit dat het een eerste uitgifte was, maar ze gaf aan de aerosols al jaren te gebruiken. Daarom vroeg ik hoe ze het gebruikte en of ze misschien al toe was aan een nieuwe voorzetkamer. Waarop mevrouw antwoordde: ‘O, nee hoor, ik spray elke ochtend en avond twee pufjes in de lucht en die adem ik dan in.’ Ik heb haar daarna naar de spreekkamer gebracht en het goed toegelicht… Arti Ramautar – BENU Stratumse Apotheek, Eindhoven

›› RODE OOGJES Een dame op leeftijd komt de apotheek binnen met een recept van de huisarts voor chloramfenicol oogzalf. ”Ja, die ogen zeg, die zijn al dagen ontstoken.” Belangstellend kijk ik mevrouw aan en zeg beleefd: “Het is duidelijk te zien, uw ogen zijn inderdaad helemaal rozerood”. De dame antwoordt: “Nou, nee hoor, dat is mijn make-up. Mijn man zei nog: haal die kleur van

In Baliepraat kun je al je leuke verhalen

je ogen, dat geeft verwarring.” Ik moet je zeggen dat ík toen een beetje rozerood werd, maar

kwijt; verhaspelingen van patiënten,

dan in m’n hele gezicht. Ik bood mijn excuses aan, maar gelukkig begon ze onbedaarlijk te

van collega’s of van jouzelf, mooie gesprekken, iets dat je raakte terwijl je

lachen. Sindsdien begroeten we elkaar altijd met een glimlach. Jannie van Dorth – BENU Apotheek De Allee, Steenwijk

aan het werk was in de apotheek of een stukje over een collega die om een

›› BINGOBOEFJES

bijzondere reden in het zonnetje gezet

De kleine apotheek van het gezondheidscentrum met huisartsenpraktijk in Zaandam grenst

mag worden.

aan een doorgang van een verzorgingstehuis met aanleunwoningen. In die gang is het een drukte van belang, want de brievenbussen hangen voor de apotheek en de gemeenschaps-

Kortom: stuur jouw verhaal naar info@ua.nl onder vermelding van ‘Baliepraat’!

ruimte is in de buurt. Daar is elke dinsdag een zanguurtje en op woensdag is er bingo. Zo hebben wij veel voorbijkomende zwaaiopa’s en -oma’s. Op een woensdag sta ik aan de balie en zie twee dames hun rollators vol met bingocadeaus strategisch neerzetten in de kleine publieksruimte. Ze duiken naar beneden met hun neus

En we beginnen in dit nummer meteen met de eerste bijdragen die we binnenkregen. Waarvoor veel dank overigens!

richting het schap met voetschimmelcrème en aambeienzalf. Op de vraag of ik ze kan helpen, krijg ik een venijnig ”ssssst!”terug’. Ze gluren over de producten heen en duiken snel weer omlaag. Op een gegeven moment hoor ik ze ﬂuisteren: ”Ja hoor, ze is weg” en langzaam draaien ze zich om en verklaren: ”Dat was onze buurvrouw, maar die zeurt zo en daar hadden wij even geen zin in.” Met moeite kan ik mijn lach inhouden. Wat een boefjes! Josette de Jager de Jong, Apotheek Romijn/M.C. de Vaart, Zaandam

UA012021

ZELFZORG

EEN SCHONE EN VRIJE NEUS Veel mensen hebben ermee te kampen: een verstopte neus. Door verkoudheid, door allergie of door andere prikkels kan het neusslijmvlies gaan opzwellen en meer en dikker slijm vormen. Een natuurlijke reactie om vreemde indringers te vangen en weg te werken. De trilhaartjes in de neus wapperen het slijm met bacteriën, virussen of allergenen richting ‘uitgang’. Door Winifred Hazelhoff Roelfzema

Dit is de ‘eerste verdedigingslinie’ van je

slijmproductie, dan wordt ook het slijm

verkoudheidsvirussen, vooral de rhino-

afweersysteem. Een goede reactie om je

verdund, zodat het makkelijker de neus uit

virussen. Voor mensen met een allergie zijn

gezond te houden. Maar dat verdikte slijm

kan worden gewerkt.

speciﬁeke allergenen de prikkels waarvan

bemoeilijkt wel de ademhaling. In zo’n geval

ze een verstopte neus of andere luchtweg-

zijn reinigende taak. Met een neusspoeling.

PRIKKELS EN ZIEKTEVERWEKKERS

Daarmee spoelen onzuiverheden weg.

De bekendste ziekteverwekkers die ons

Mocht er al sprake zijn van extra

een verstopte neus bezorgen, zijn de

kunnen we de neus een handje helpen bij

of oogklachten kunnen krijgen. In deze tijd (februari-maart) is dat stuifmeel van de Lees verder op pagina 24

UA012021

ZELFZORG hazelaar en de els. In april-mei laten de berkenkatjes hun sterk allergene stuifmeel de lucht in zweven en komen er veel mensen naar de apotheek om hun antihistaminica te halen. In de zomer volgen grassen en in het najaar hebben vooral de mensen met allergie voor huisdieren en huismijt last. Ook andere prikkels kunnen bij gevoelige neuzen een reactie oproepen. Denk aan rook, mist, temperatuurovergangen en geuren als van verf, parfum of luchtverfrisser.

STOMEN, DRUPPELEN, SPRAYEN Wat kun je klanten aanraden om het slijm in de neus te verdunnen en de slijmvliezen te laten slinken? Sommige mensen ‘zweren’ bij een stoom-

› Neusspray en andere vormen van neusreiniging verdunnen het slijm en verbeteren de afvoer ervan.

bad om de afvoer van slijm te vergemakkelijken. Dit geef echter maar kort verlichting en vrije ademhaling. Een te heet stoombad geeft bovendien

zwellen en slijm produceren. De patiënt

aan toegevoegd, zoals eucalyptus (mogelijk

risico op verbranding. Daarom wordt het

heeft dan steeds meer nodig voor het-

verlichtend), kamille (reinigend) of aloë vera

afgeraden voor jonge kinderen.

zelfde effect. Daarom mogen deze stoffen

(verzachtend). Met een neusspoeling wordt

Een speciaal neus-mondstuk kan ervoor

niet langer dan een week worden gebruikt.

niet alleen het slijm verdund, maar worden tevens de eventuele indringers of aller-

zorgen dat de hete damp op de juiste plaats komt. Toevoegingen zoals kamille of

ZOUT

menthol aan een stoombad versterken het

Een andere mogelijkheid is een neus-

gevoel van verlichting, maar of ze werkelijk

spoeling. Dat kan met fysiologisch zout

meer slijmoplossend werken is maar de

in de vorm van neusdruppels, neusspray

vraag. Menthol kan bovendien de ogen en

en andere vormen van neusreiniging.

de huid irriteren. Bij kinderen jonger dan

Dit verdunt het slijm en verbetert de

2 jaar (waarbij stomen toch al wordt

afvoer ervan. Zeker bij kinderen, zwangere

ontraden) kan menthol ademhalings-

vrouwen en vrouwen die borstvoeding

problemen veroorzaken.

geven, heeft een zoutoplossing de voorkeur boven een geneesmiddel.

Neusdruppels of -sprays met xylometa-

Er zijn ook zoutoplossingen op basis

zoline of andere sympathicomimetica

van natuurlijk zeewater. Hieraan is zout

geven snel verlichting. Ze zorgen ervoor dat

onttrokken om ze isotoon te maken

de zwelling van het neusslijmvlies afneemt.

(d.w.z. met een fysiologische zoutconcen-

Maar deze stoffen hebben een groot risico

tratie, gelijk aan die in onze weefsels en

op een ‘rebound’-reactie: dan went het

lichaamsvloeistoffen). Verder zijn er soms

slijmvlies aan de stof en het gaat weer

verzachtende of verlichtende ingrediënten

UA012021

genen weggespoeld. <

BEN JIJ AL LID VAN

OPTIMA FARMA?

OPTIMA FARMA IS ER VOOR JOU! VOOR JOU • behartigt Optima Farma je belangen op inhoudelijk en beroepsgerelateerd gebied • laat Optima Farma jouw stem horen bij beroeps- en patiëntenverenigingen en andere organisaties • bewaakt Optima Farma (mede) de inhoud en kwaliteit van ons beroep • volgt Optima Farma de ontwikkelingen in de farmacie en informeert jou daarover • organiseert Optima Farma interessante symposia en andere activiteiten

ALS LID ONTVANG JE BOVENDIEN: • maandelijks de Optima Farma Nieuwsbrief per e-mail • korting op Optima Farma activiteiten (congres, symposium e.d.) • 10% korting op een abonnement van Accredidact • 6x per jaar het vakblad UA zie verder www.optimafarma.nl/lidmaatschap/

BEROEPSVERENIGING VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN, FARMACEUTISCH MANAGERS

www.optimafarma.nl

ZELFZORG

DUURZAAM MEDISCH MONDMASKER met steriliserende werking Het Copper Inside mondneus-

De zalmroze kleur van dit masker is ontstaan door de kleine hoeveelheid koperdeeltjes die

masker is een EU-gecertiﬁceerd

in het mondkapje zijn verwerkt. Het masker is verder identiek aan de gangbare chirurgische maskers (IIR/EN14683). De virusdodende eigenschappen verminderen niet, het masker is

en gepatenteerd medisch hulp-

aan vervanging toe als het beschadigd is of niet meer volledig aansluit op het gezicht.

middel met koperoxide dat virusdeeltjes in minder dan een

VIRUSDEELTJES ONSCHADELIJK GEMAAKT

minuut elimineert – en dat blijft

De desinfecterende werking van koper is al sinds de oudheid bekend en men gebruikte

doen. Hierdoor kan het masker

toen koperoxide om zichzelf te beschermen tegen ziektekiemen. Wist je dat het coronavirus dagenlang kan standhouden op plastic of metaal? Op koperen oppervlakken

tot wel vijftig uur herhaaldelijk

valt het echter snel uit elkaar. Koper blaast de virusdeeltjes als het ware uiteen, waardoor

worden gedragen, zonder

ze onschadelijk worden gemaakt. Koper is biocompatibel, niet-irriterend en niet-allergeen,

tussentijds te wassen.

waardoor het bijzonder geschikt is voor medische doeleinden.

Schone lucht

Spierpijn, gewrichtspijn, pijn aanende of ligamenten De mondneusmaskers zijn effectief, veilig in gebruik doorpezen de gebruikte stoffen is ademhalen door het mondkapje gemakkelijk. Daarnaast voorkomen - kortom pijndeze aanmaskers het dankzij de antibacteriële werking tevens huidirritatie, zoals acne, jeuk en eczeem – ook wel bekend ‘bewegingsapparaat’ – als maskné. daar heeft iedereen wel UNIEK FILTERSYSTEEM eens mee te maken. In het Het Copper Inside mondneusmasker werkt met een drielaags ﬁltersysteem. De buitenste vakjargon heten deze laag voorkomt het binnendringen van druppeltjes van bijvoorbeeld niezen. De stof bevat microscopisch kleine polymeren van koperoxideklachten die 99,9% vanmusculoskeletale alle erop gelande bacteriën en virussen, waaronder het coronavirus, binnen een minuut elimineren. De middelste laag klachten, oftewel: klachten voldoet als ﬁltratielaag. Het houdt kleine deeltjes vast die door de buitenste laag heen van spieren en botten. komen en voorkomt tegelijkertijd de stroom van deeltjes naar buiten. De binnenste laag is ontworpen om vocht te absorberen. Ook deze stof bevat weer microscopisch kleine polymeren van koperoxide, om eventueel uitgeademde bacteriën en virussen onschadelijk te maken.

Uniek ﬁltersysteem: A eliminatielaag met koperoxide elimineert 99,9% van gelande virussen en bacteriën binnen een minuut B ﬁltratielaag houdt kleine deeltjes vast die nog door laag A heen kwamen en voorkomt ook stroom van deeltjes naar buiten C absorbatielaag met koperoxide absorbeert vocht en maakt eventueel uitgeademde bacteriën en virussen onschadelijk

UA012021

WINNEN? Benieuwd naar het Copper Inside mondneusmasker? UA mag namens TS Products 100 mondmaskers weggeven! Wil jij kans maken? Beantwoord de volgende vragen voor 25 maart op www.ua.nl. Succes!

VRAGEN Hoeveel uur kan het masker herhaaldelijk gedragen worden? Waar staat koper om bekend? Hoe werkt het ﬁltersysteem van het mondmasker?

ZIEKENHUISFARMACIE

MEDICATIEVERIFICATIE IN ZIEKENHUIS GELDERSE VALLEI / MORBIDE OBESITAS EN BARIATRISCHE CHIRURGIE

EVEN VOORSTELLEN Zestien van de circa veertig apothekers-

“MET ALLE PUZZELSTUKJES HET BEELD COMPLEET MAKEN”

MEDICATIEVERIFICATIE IN ZIEKENHUIS GELDERSE VALLEI Door Winifred Hazelhoff Roelfzema

assistenten van de ziekenhuisapotheek zijn er nu werkzaam in het ‘MV-team’ (medicatieveriﬁcatieteam) van Ziekenhuis Gelderse Vallei. Ooit begonnen ze met het uitvragen van medicatie bij patiënten die een geplande operatie zouden ondergaan, later werd dat uitgebreid naar patiënten die vanaf de Spoedeisende Hulp (SEH) worden opgenomen en vervolgens naar alle geplande opnames. Sinds enkele jaren wordt ook de medicatie geveriﬁeerd bij bepaalde groepen patiënten die voor dagopname komen: dialysepatiënten en patiënten die chemotherapie krijgen. Afgelopen november kwam daar de groep bij van patiënten die in het ziekenhuis dure

Fotograﬁe: Remie Krandendonk

medicijnen (o.a. biologicals) toegediend krijgen. “We spreken dus alle klinische patiënten”, vat Ingrid Schouten samen. Ingrid werkt vanaf het begin aan de medicatieveriﬁcatie en heeft het zien groeien. De patiëntengroepen, maar ook de methodes. Steeds meer automatisering, het gebruik van het LSP, maar ook steeds meer telefonische interviews.

UITVRAGEN EN DOORVRAGEN “Ruim tien jaar geleden vroegen anesthesiologen al of wij bij patiënten die een ingreep zouden ondergaan, de medicatie goed op een rij wilden zetten, zodat ze daar bij hun medicatiebeleid rondom de OK rekening mee konden houden”, vertelt Ingrid. Patiënten die een geplande operatie zouden ondergaan, kwamen ongeveer V.l.n.r. Ingrid Schouten, Liesbeth van Engeldorp en Lynsey Vos van het MV-team van Ziekenhuis Gelderse Vallei.

vier weken voor hun ingreep op het preoperatieve spreekuur. “Ze kregen dan

Medicatieveriﬁcatie is in ziekenhuizen een steeds belangrijkere taak van apothekersassistenten. En een taak waar je veel voldoening uit kunt halen. Ook bij Ziekenhuis Gelderse Vallei. Het proces wordt steeds verder verbeterd. Lynsey Vos, Ingrid Schouten en Liesbeth van Engeldorp vertellen. 28

UA012021 / ZIEKENHUISFARMACIE

informatie over hun ingreep, hun hartslag en bloeddruk werden gemeten en wij gingen als apothekersassistenten de medicatie uitvragen.” Vijf jaar geleden kwam de vraag of er ook medicatieveriﬁcatie kon worden gedaan bij de patiënten op de SEH. Er werd toen eerst onderzocht of apothekersassistenten hier wel voor nodig waren. Eén maand werd de

uitgevraagd. Ging het voorheen vooral om paracetamol en middelen bij verkoudheid, tegenwoordig kopen mensen ook hun voorgeschreven maagzuurremmers en voedingssupplementen in de zelfzorg. Dat is het gevolg van het overheidsbeleid. Dat uitvragen van zelfzorgmiddelen is nog niet zo makkelijk. Lynsey: ook lid van het MV-team: “Patiënten weten wel welke vitamines ze slikken, maar niet in welke sterkte. Dat moeten ze dan nakijken en dat is niet altijd makkelijk.” Tot enkele jaren geleden werd aan patiënMedicatieveriﬁcatie aan het bed op de afdeling Spoedeisende hulp door Yorick Huizinga.

ten gevraagd om drie dagen voor hun ziekenhuisopname te stoppen met hun zelfzorgmedicijnen zodat deze geen

medicatie uitgevraagd door artsen, één

op het preoperatieve spreekuur. In plaats

interactie veroorzaken met eventueel

maand door apothekersassistenten. Het

daarvan bellen wij ze thuis op. Dat heeft als

nieuw te starten medicijnen. “Nu mogen

resultaat was overduidelijk: als medicatie-

extra voordeel dat het hun en ons tijd be-

patiënten hun zelfzorgmiddelen blijven

veriﬁcatie door apothekersassistenten

spaart en patiënten kunnen thuis meestal

gebruiken, maar we zetten in het dossier

wordt gedaan, dan is het resultaat vele

makkelijker hun medicatie opzoeken.”

wat relevant is”, vertelt Ingrid. “Dus

malen beter. “Zo namen artsen vaak ook

De basis voor elk gesprek is de medicatie

middelen met bekende interacties voeren

de reeds gestopte medicatie over uit het

in het LSP. “85% van de patiënten heeft

we in, zodat artsen er bij hun voorschrift

LSP”, vertelt Lynsey Vos, lid van het MV-

toestemming gegeven voor het inzien van

rekening mee kunnen houden. Bij sommige

team. “Doordat apothekersassistenten

hun gegevens, al hebben ze dat soms

middelen – zoals sint-janskruid en ginkgo

van nature meer doorvragen, kwam bij

alleen bij de huisarts gedaan en moet het

biloba – vragen we de patiënt om ermee

hen tijdens het gesprek aan het licht dat

voor de apotheek nog even tijdens ons

te stoppen.”

de medicatie was gestopt. Het resultaat

gesprek worden geregeld.” Omdat Zieken-

was een beter kloppende medicatielijst.”

huis Gelderse Vallei gespecialiseerd is in

GELDIGHEID

Ook waren apothekersassistenten zorg-

enkele orthopedische en urologische

Een medicatieveriﬁcatie heeft volgens de

vuldiger in het volledig uitvragen van het

operaties en daarvoor patiënten uit het

landelijke richtlijnen een geldigheid van drie

medicatiegebruik, incl. zelfzorgmedicatie.

hele land krijgt, kunnen de LSP’s uit alle

maanden. Er kan in de tussentijd immers

Met name het gebruik van pijnstillers

regio’s worden benaderd. “Ook toen hier

weer medicatie zijn gewijzigd. Ziekenhuis

(gekocht bij de drogist) werd door artsen

covid-19-patiënten uit andere regio’s

Gelderse Vallei hanteert een geldigheid

vaak gemist.

werden opgenomen, was dat praktisch.”

van zes weken. Dus als een opname langer

Logisch dus dat deze taak bij de apothe-

Van elk geneesmiddel wordt aan de patiënt

dan zes weken na het gesprek plaatsvindt,

kersassistenten is gebleven. Sinds drie jaar

gevraagd of het wordt gebruikt zoals in het

moet de veriﬁcatie opnieuw worden

zijn er elke werkdag van acht uur ’s mor-

LSP staat. Het werkelijke gebruik wordt in

uitgevoerd. Bij de ‘dagopnamepatiënten’

gens tot half elf ’s avonds vijf assistenten

het patiëntendossier gezet, als dit afwijkt

(voor dialyse, chemotherapie en dure

aanwezig voor medicatieveriﬁcatie en in

van het voorschrift. Ook de reden die de

geneesmiddeltoediening) wordt de

de weekends twee.

patiënt daarvoor aangeeft, wordt

medicatie wel eenmaal per drie maanden

genoteerd.

geveriﬁeerd. Dat kan omdat bij niet-

DE BASIS: HET LSP

opgenomen patiënten minder aan de

“Wegens corona hoeven patiënten voor

ZELFZORG

een geplande opname sinds een aantal

Wat meestal niet in het LSP staat, zijn

maanden niet meer bij ons langs te komen

de zelfzorgmiddelen. Ook die worden

thuismedicatie wordt gesleuteld. Lees verder op pagina 30

UA012021 / ZIEKENHUISFARMACIE

EVEN VOORSTELLEN CORONA Corona heeft het werk van het MV-team veranderd. We voeren nu bijna alle gesprekken telefonisch.” Bij patiënten die vanaf de afdeling Spoedeisende Hulp worden opgenomen, vindt het gesprek doorgaans wel plaats aan het bed op de SEH, maar voor patiënten met verdenking van covid-19 pakken we nu de telefoon.” De telefonische gesprekken bevallen goed. “Die houden we er dus in”, zegt Ingrid. “Minder lopen, meer gesprekken en betere informatie van patiënten die thuis de medicatie kunnen nakijken. En we

Lynsey Vos (links) en Ingrid Schouten bezig met medicatieveriﬁcatie op de SEH.

kunnen de gegevens meteen invoeren.”

HEFTIG

Engeldorp is lid van het ontslagservice-

WERKEN MET PATIËNTEN

Medicatieveriﬁcatie op de SEH is wel eens

team, dat de ontslaglijsten verzorgt.

In de apotheek van Ziekenhuis Gelderse

lastig. “Mensen zijn niet voorbereid en

Op basis van die lijsten wordt ontslag-

Vallei kunnen apothekersassistenten

weten lang niet altijd welke medicatie ze

medicatie doorgestuurd naar de eigen

kiezen of ze wel of geen interactie met

gebruiken. Gelukkig beschikken we over

apotheek (dit is het geval als patiënten

patiënten hebben. Sommige oudere

de gegevens uit het LSP.” Als er familie

bijvoorbeeld een baxter hebben) of klaar-

apothekersassistenten kiezen daar niet

mee is, kan die vaak ook informatie geven.

gemaakt door de assistenten van de

voor; zij werken vooral aan bereiding en

Dat gebeurt zeker bij mensen die niet

poliklinische apotheek. In het laatste geval

in de depotheken (dependances van de

aanspreekbaar zijn.

kan de medicatie ofwel bij de patiënt aan

apotheek op de verpleegafdelingen, voor

Werken op de SEH kan heftig zijn. Er ko-

het bed worden bezorgd ofwel aan de balie

receptverwerking van de opgenomen

men aangrijpende patiënten voorbij. Lynsey

worden afgehaald (meestal door familie).

patiënten en de daarbij horende medicatie-

herinnert zich een kind met brandwonden.

Daarbij wordt besproken wat er is veran-

voorziening). Anderen kiezen juist wel voor

Ingrid denkt terug aan een meisje van

derd ten opzichte van de situatie voor de

het patiëntencontact en werken in de

elf jaar dat ondanks 1,5 uur reanimeren

opname. Als de medicatie is afgeleverd aan

poliklinische apotheek of in het MV-team.

overleed. “Je ziet alles langskomen, je

familie, kan de patiënt later nog worden

Ingrid vindt het ﬁjn dat kiezen nu kan en

hoort hoe ze aan het reanimeren zijn, je

opgebeld. “Patiënten krijgen de informatie

is vooral bezig met MV en de organisatie

ziet verslaafde jongeren, wanhopige

ook schriftelijk mee, voorzien van een

daarvan. “Toen ik in 1987 van de opleiding

familieleden. Daar moet je tegen kunnen.”

duidelijk innameschema, en ons telefoon-

kwam, was bereiden hier de belangrijkste

Dat is de reden dat niet alle leden van het

nummer”, vertelt Liesbeth. “Zo kunnen

taak. We maakten alles zelf en er was

MV-team dienst doen op de SEH. Wel is er

ze de informatie opzoeken als ze het niet

geen contact met patiënten.”

tegenwoordig veel meer aandacht voor

meer weten. We benadrukken ook altijd

nazorg. “We evalueren, kunnen naar een

dat ze met vragen kunnen bellen. Maar

PUZZELEN

vertrouwenspersoon en we letten ook

dat gebeurt eigenlijk heel weinig.”

Het leuke van medicatieveriﬁcatie is het oplossen van de puzzels. “Je hebt alle

wat beter op elkaar.” De lijst met ontslagmedicatie wordt per

puzzelstukjes nodig om het beeld compleet

ONTSLAG

beveiligde e-mail doorgestuurd naar de

te maken”, legt Liesbeth uit. “We zorgen

De medicatielijst die het resultaat is van de

eigen apotheek van de patiënt (“de fax is

ervoor dat de medicatie duidelijk is voor

medicatieveriﬁcatie is ook de basis voor de

eindelijk weg!”), voorzien van de naam en

iedereen”, vult Ingrid aan. “Dat is wat het

ontslaglijst. De wijzigingen worden ontleend

het telefoonnummer van de behandelend

beroep voor ons zo mooi maakt.” <

aan het patiëntendossier. Liesbeth van

arts voor verdere informatie.

UA012021 / ZIEKENHUISFARMACIE

EVEN VOORSTELLEN

LYNSEY VOS-VAN MEER:

“JE DRAAGT BIJ AAN HET BETER MAKEN VAN MENSEN”

Lynsey Vos-van Meer is een van de apothekersassistenten in de apotheek in Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. Ze vertelt trots over haar beroep.

Ruim vijf jaar werkt Lynsey nu in Ziekenhuis

Daarvoor ben ik op verschillende afdelingen

Gelderse Vallei. Daarvoor stond ze tien jaar

gaan kijken. Op de IC leerde ik dat de patiën-

in een openbare apotheek in Den Hoorn

ten een centrale infuuslijn hebben met drie

(ZH), maar vanwege verhuizing naar

of vier lumen. Op de oncologie-afdeling

Gelderland zocht ze een nieuwe baan.

mocht ik meekijken bij het toedienen van

“Ik zag de vacature en wilde de overstap

cytostatica via een port-a-cath. En ik

naar een ziekenhuisapotheek wel

mocht meekijken bij het aanleggen van

proberen”, vertelt ze.

een PICC-lijn. En in het kader van deze

In het begin was het wennen. “Je krijgt te

opdracht mocht ik ook op de dialyse-

maken met een heel ander assortiment”,

afdeling meelopen, aangezien daar ook

aldus Lynsey. “En op gevaarlijke contra-

op een bijzondere manier intraveneuze

indicaties of interacties zoals hartritme-

medicatie wordt toegediend.”

stoornissen wordt de patiënt hier gemoni-

Dankzij dit extra diploma is Lynsey nu

tord. Het was een vreemde ervaring dat je

wat vaker betrokken bij het opzetten van

bepaalde combinaties mag aﬂeveren die

nieuwe projecten. “Dat maakt het beroep

in de openbare apotheek een absolute

nog afwisselender.” Zo zit ze in de project-

no-go zijn.”

groep die zich bezighoudt met het opzetten Verder werkt ze aan VTGM van cytostatica

van een praktijkbijscholing van verpleeg-

AANGRIJPEND

en aan receptverwerking in een depotheek

kundigen op het gebied van het klaarmaken

Lynsey werkt onder andere in het medica-

(een dependance van de apotheek op een

van parenteralia, zoals het veilig werken met

tieveriﬁcatieteam (zie het artikel op pagina

verpleegafdeling).

antibiotica. “We zijn bezig om een e-learning

28). Een mooie taak, waardoor ze ook con-

te maken en praktijklessen op te zetten op

tact met patiënten houdt. Het uitvragen van

PHARMACY PRACTITIONER

zo’n manier dat dit naadloos wordt ingepast

zelfzorgmiddelen is wel eens een uitdaging,

Vorig jaar heeft Lynsey de opleiding

in het opleidingsprogramma van de

zoals ze ook in het artikel hiervoor vertelt.

Pharmacy Practitioner afgerond. Een

verpleegkundige.”

Medicatieveriﬁcatiegesprekken op de SEH

mooie opleiding, vooral gericht op extra

kunnen erg aangrijpend zijn. Zo herinnert ze

medicatiekennis, organisatie en project-

Het werk van Lynsey is dus behoorlijk veel-

zich een kind met brandwonden. “Bij een

management. De opleiding duurt anderhalf

zijdig. “En op welke afdeling je ook staat, je

tuinkachel hadden de kleren van het kind

jaar, met veel e-learnings en (pre-corona)

betekent iets voor anderen en draagt eraan

vlam gevat. In plaats van het vuur te doven,

zes keer een bijeenkomst. Verder kreeg

bij dat mensen beter worden.” <

trok de vader de kleren van zijn zoon.

ze diverse praktijkopdrachten die ze in de

Daardoor had het vreselijke brandwonden.

apotheek kon uitvoeren. “Een voorbeeld?

Dan denk je aan je eigen kinderen, dat is

Het uitzoeken via welke systemen intra-

moeilijk!”

veneuze medicatie gegeven kan worden.

UA012021 / ZIEKENHUISFARMACIE

ALLES OVER

MORBIDE OBESITAS EN BARIATRISCHE CHIRURGIE

“EEN MAAGVERKLEINING HEEFT GEVOLGEN VOOR DE REST VAN JE LEVEN” Door Marjam Overmars

Mensen met morbide obesitas hebben – het woord morbide zegt het al – ﬁkse gezondheidsproblemen. Als leefstijladviezen en diëten niet werken, kan bariatrische chirurgie in de vorm van een maagverkleinende operatie iemand helpen ﬂink wat kilo’s te verliezen en daarmee ook de gezondheidsproblemen in te perken. Maar deze oplossing brengt zelf ook weer de nodige hindernissen met zich mee. Neem bijvoorbeeld medicatiegebruik: als je voedsel niet volledig wordt opgenomen, geldt dan hetzelfde voor geneesmiddelen? De apotheek speelt een belangrijke rol in het begeleiden en bewaken van medicatiegebruik voor zowel morbide obese als geopereerde bariatrische patiënten.

UA012021 / ZIEKENHUISFARMACIE

Apotheken op hun beurt krijgen bij deze

veranderde activiteit van bepaalde

medicatiebegeleiding en -bewaking steun

leverenzymen (de CYP-enzymen) hebben

van de KNMP. Via de helpdesk van het

effect op de snelheid waarmee sommige

Geneesmiddel Informatie Centrum (GIC),

geneesmiddelen worden afgebroken.

het AIS en online KNMP Kennisbank en de speciaal ingerichte KNMP-website www.knmp.nl/mobc hebben apotheken toegang tot een schat aan relevante actuele (wetenschappelijke) informatie. Froukje Harkes-Idzinga, Fong SodihardjoYuen en Mariska van der Ham van de KNMP vormen samen met nog twee apothekers het team ‘morbide obesitas en bariatrische chirurgie’. Harkes houdt zich bezig met de inhoudelijke informatie omtrent de medicatiebewakingsadviezen en

“Krijgt een morbide obese patiënt bijvoorbeeld een antibioticakuur voorgeschreven”, zegt Harkes, “dan is nu het advies om eventueel de maximale dosering te geven. Als je als apothekersassistent signaleert dat de arts dat niet heeft gedaan, dan kun je het best met de apotheker bespreken of overleg met de arts nodig is om de dosering op te hogen.”

Sodihardjo-Yuen en Van der Ham zijn verantwoordelijk voor het gebruik van de

OPERATIE

adviezen en het ondersteunen van de

Als normaal afvallen niet lukt, komt als

apothekers en het team. “Het heeft

laatste redmiddel een maagverkleining

overigens geen zin om als apotheek-

in beeld. Een ingrijpende operatie met

medewerker deze adviezen uit je hoofd te

levenslange gevolgen. Het voedings- en

leren”, zegt Harkes. “De informatie is

eetpatroon moet aangepast worden en ook

continu in ontwikkeling, dus check altijd

op de lange termijn moet de patiënt altijd

even de KNMP Kennisbank of het AIS voor

rekening blijven houden met mogelijke

de nieuwste inzichten.”

complicaties als het dumpingsyndroom (je plotseling doodziek voelen na te snel, te

VEEL TE ZWAAR

vet of te zoet eten), vitaminetekorten en

Morbide obesitas gaat vaak gepaard met

maagzweren. Maar er zijn natuurlijk ook

ernstige gezondheidsproblemen, zoals

voordelen, en die staan gelukkig bij de

harten vaatziekten, diabetes type 2,

meeste patiënten op de voorgrond. Want

leververvetting, slaapapneu, artrose, jicht,

eindelijk vallen ze af, en niet weinig ook.

onvruchtbaarheid, menstruatiestoornissen

Zestig kilo in het eerste jaar is geen

en verschillende vormen van kanker.

uitzondering.

En dan zijn er ook nog psychische, sociale en praktische problemen die de kwaliteit

De effecten van dat afvallen op het

van leven negatief beïnvloeden. Obese

medicijngebruik zijn complex. Harkes:

patiënten gebruiken dikwijls medicatie

“Comorbiditeiten kunnen minder worden

om hun comorbiditeiten onder controle

of zelfs helemaal verdwijnen waardoor de

te houden, maar ook daarbij rijzen de

betreffende medicatie minder of niet meer

nodige aandachtspunten. Hun gewicht

nodig is. Verder verandert de stofwisseling

heeft invloed op de farmacodynamiek

van de patiënt omdat het gewicht richting

en farmacokinetiek (de werking van de

normaal gaat. Maar een normaal gewicht

geneesmiddelen en hoe het lichaam ermee

wil niet zeggen dat de farmacokinetiek

omgaat). Onder meer de grote vetmassa, een toegenomen hoeveelheid bloed, een snellere werking van de nieren en de

Lees verder op pagina 34

UA012021 / ZIEKENHUISFARMACIE

ALLES OVER normaal is. Je zult namelijk altijd te maken hebben met blijvende veranderingen door de operatie.”

PATIËNTEN IN BEELD Het is daarom heel belangrijk dat de patiënt in beeld is bij de apotheek, zegt SodihardjoYuen. “Zolang een patiënt morbide obees is, is het wenselijk dat de contra-indicatie ‘morbide obesitas’ in het AIS wordt geregistreerd. En zodra iemand geopereerd is, moet de contra-indicatie ‘bariatrische chirurgie’ worden vastgelegd. Deze contraindicatie blijft levenslang gelden, terwijl ‘morbide obesitas’ kan worden verwijderd

als de patiënt niet meer morbide obees is.” Klinkt logisch, maar zijn deze patiënten wel bekend bij de apotheek? En wat is nodig om de medicatiebewakingsadviezen te gebruiken? Om dat uit te zoeken, heeft Van der Ham in 2018 een verkenning uitgevoerd onder vier groepen: patiënten, huisartsen, apothekers en diëtisten. Van der Ham: “Daar kwam onder meer uit dat de patiënt niet of onvoldoende in beeld is bij de apotheek en huisartsenpraktijk en dat de multidisciplinaire samenwerking ruimte voor verbetering biedt. We zijn aan de slag gegaan met de uitkomsten van de verkenning. Zo hebben we een informatiepagina opgesteld voor apothekers en teams op knmp.nl. Daar staat bijvoorbeeld het kennisdocument op en een verwijzing

Vier methoden van bariatrische chirurgie. A: een bypassoperatie; B: een (verstelbare) maagband; C: ‘gastric sleeve’-chirurgie waarbij men ca. 85% van de maag verwijdert en D: het plaatsen van een maagballon.

naar het FTO-materiaal van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM). Ook zijn publieksmaterialen voor in de

MORBIDE OBESITAS EN BARIATRISCHE CHIRURGIE

apotheek en een themapagina voor

We spreken van morbide obesitas als iemand een BMI heeft van 40 of hoger. Dat is bijvoorbeeld

patiënten op apotheek.nl ontwikkeld.

bij een lengte van 1,70 m een gewicht van 115 kg of meer. Ruim 100.000 mensen in Nederland

Dit om de bewustwording te vergroten

zijn morbide obees, dat betekent gemiddeld vijftig patiënten per apotheek.

bij zowel zorgverleners als patiënten over het belang om de operatie te melden. Daarnaast is er scholing voor apothekers en teams beschikbaar.”

Bariatrische chirurgie (van het Griekse ‘barys’ = zwaar) heeft als doel het gewicht van de patiënt te verminderen. In de volksmond heeft men het meestal over een maagverkleining, maar vaak is het meer: naast het verkleinen van de maag wordt – afhankelijk van het type operatie – ook een stuk dunne darm omgeleid. Zodoende kun je nog maar minieme porties eten – want de maag is klein – en daarnaast wordt het eten ook nog eens minder goed opgenomen (malabsorptie) omdat de darm korter is. Dat is gewenst als je wilt afvallen, maar voor de werking van medicijnen is het natuurlijk een complicerende factor. In Nederland ondergaan ongeveer 12.000 mensen per jaar bariatrische chirurgie. Dat zijn per apotheek gemiddeld zes personen per jaar.

UA012021 / ZIEKENHUISFARMACIE

ZES EETMOMENTEN Wat zijn zoal de medicijn-gerelateerde problemen waar een patiënt met een maagverkleining tegenaan loopt? Het eetpatroon verandert: de patiënt moet zijn

VITAMINES EN VOEDINGSSUPPLEMENTEN Na bariatrische chirurgie moeten patiënten hun leven lang extra vitamines en voedingssupplementen blijven slikken. Deze zijn ‘op maat’ en worden geleverd buiten de apotheek om. Het zijn dure middelen, en omdat ze niet vergoed worden door de zorgverzekering is het begeleiden van de therapietrouw een aandachtspunt.

voedselinname verdelen over ten minste zes eetmomenten per dag en mag niet

Als mensen deze middelen niet trouw nemen, kunnen na verloop van tijd tekorten ontstaan

drinken bij het eten. Wat doe je dan als het

die tot klachten leiden. Een ander aandachtspunt is dat er in de supplementen stoffen kunnen

voorschrift bij een medicijn luidt: innemen

zitten die mogelijk interacties hebben met receptgeneesmiddelen. Je kunt de patiënt vragen

met ruim water bij het eten? SodihardjoYuen: “Dat kan niet, dus moet er een

welke supplementen ze gebruiken, ze in het AIS zetten voor het bespreken van de therapietrouw, maar let op: je kunt niet rekenen op een automatische waarschuwing bij interacties met receptgeneesmiddelen. Bij vragen hierover kun je het beste overleggen met de apotheker.

alternatief worden gezocht. Als er nog geen

Harkes: “Er wordt niet altijd medicatiebewaking aan niet-geneesmiddelen gehangen. Maar je kunt

advies bekend is, kan de apotheker contact

wel op de KNMP-Kennisbank opzoeken of stoffen in de supplementen een interactie kunnen

met de helpdesk van het GIC opnemen.”

hebben met receptgeneesmiddelen. We doen er namelijk onderzoek naar en er bestaan adviezen.”

Een ander probleem: suikerhoudende dranken. “Patiënten mogen niet in één

Meer weten? www.knmp.nl/mobc en www.apotheek.nl/maagverkleining

keer te veel koolhydraten binnenkrijgen”, waarschuwt Harkes, “Ze kunnen dan

JOUW ROL

namelijk last krijgen van het dumpingsyndroom. Dus een medicijndrank met suikerstroop als hulpstof is ongeschikt.

JOUW ROL AAN DE BALIE

Tabletten kunnen dan weer wel, omdat daar

› Zorg dat je altijd de meest actuele adviezen raadpleegt.

maar weinig suiker in zit.” Ook NSAID’s zijn

› Let op de inname-instructie op het etiket: kijk of dit samen kan gaan met het

over het algemeen taboe, omdat deze een bloeding kunnen veroorzaken in de maag

eet-en drinkschema na een maagverkleining. › Overleg met de apotheker als de patiënt een recept heeft voor een tablet of

op de plek waar de darmaansluiting is

capsule met verlengde afgifte omdat malabsorptie van invloed kan zijn.

gemaakt. Harkes: “Een alternatief zou

› Let op met suikerhoudende dranken: die kunnen het dumpingsyndroom

tramadol kunnen zijn, maar als dat niet wenselijk is kunnen arts en apotheker toch besluiten tot een NSAID in combinatie met een maagbeschermer.” Hebben apotheken al moeite met het volledig in kaart brengen van patiënten die een maagverkleining hebben gehad, hetzelfde geldt opvallend genoeg ook voor

veroorzaken. › Let op bij zelfzorg: geen NSAID’s. Tramadol (UR) is een optie die de patiënt met de behandelend arts kan overleggen als alternatief. › Let op: vitaminepreparaten en voedingssupplementen kunnen interactie geven met receptgeneesmiddelen (zie kader). Bespreek de therapietrouw. › Overleg met de apotheker en maak afspraken over wat je zelf kunt afhandelen.

huisartsen. Sodihardjo-Yuen: “Doe het dus niet alleen, maar zoek de samenwerking met de huisarts op. Meld elkaar wat je weet. Dat kan in een FTO, of in een afstemmingsoverleg met de POH’er, net wat de werkafspraken zijn. Want voor de gezondheid van de bariatrische patiënten is het belangrijk dat de zorgverleners op de hoogte zijn. De patiënten zelf denken vaak dat de zorgverleners automatisch met elkaar contact hebben. Dat is niet zo.” <

UA012021 / ZIEKENHUISFARMACIE

De adembenemende thriller die u niet meer loslaat

Volg via WhatsApp

 Download als luisterboek

Of als e-book

Ga naar bloedstollendverhaal.nl

UA012021 / ZIEKENHUISFARMACIE

PATIENT IN BEELD

Doktersassistente Wendy Ernster is 34 jaar, heeft twee dochters en een BMI van 45. “Mijn ouders en zussen hebben ook over-

en kun je niet eens met je kinderen van de

gewicht én ik ben een emotie-eter, dus

glijbaan… Dat raakte me diep. Ik zit nu al

dat helpt allemaal niet mee. Hoewel al mijn

meer dan een half jaar in een traject voor

bloedwaardes momenteel keurig zijn, zie

bariatrische chirurgie; de screening is

ik aan mijn ouders dat het een kwestie van

streng en corona zorgt ook voor vertraging.

tijd is voordat ik klachten krijg. Mijn moeder

Binnenkort begin ik aan de groepsbijeen-

heeft door complicaties van diabetes twee

komsten met lotgenoten bij de NOK, de

amputaties aan haar benen gehad.

Nederlandse Obesitas Kliniek, die voorafgaan aan de operatie. Ik heb gekozen

Al vanaf mijn tienerjaren volg ik allerlei

voor een sleeve, waarbij je een heel klein

diëten, maar telkens jojode ik terug naar

maagje overhoudt, maar waarbij wel

een almaar hoger gewicht en door frus-

de darmen intact worden gelaten.

tratie ging ik dan weer meer eten. Mijn leven

Ik kan niet wachten!”

wordt beheerst door mijn gewicht. Ik wilde een keer met mijn gezin naar het Tikibad in Wassenaar, maar toen las ik op de site dat alle leuke glijbanen een maximum van 100 kg kunnen dragen. Dan ben je 34

“DE WERELD IS NIET GEMAAKT OP DIKKE MENSEN” Marianne Schotsman is 31 jaar, werkt in de gehandicaptenzorg, heeft een zoon van drie en heeft in mei 2018 een gastric bypass laten doen. “Op mijn zwaarst had ik een BMI van 40,3

want ik moet nu niet te dun worden. Laatst

en woog ik 125 kg. Nu schommelt mijn

had ik buikgriep en dan duurt het best lang

gewicht rond de 63 kilo. Afgezien van mijn

voordat je weer bijgegeten bent. Mijn hele

gewicht was ik kerngezond, maar ik had

leven is veranderd. Toen ik nog zo zwaar

wel een eetstoornis: binge eating disorder.

was, had ik altijd last van mijn gewrichten.

Dat zijn eetbuien zonder overgeven.

Als dik persoon heb je altijd een soort spierpijn, je bent kortademig en gewone

Na intensieve therapie in de

huishoudelijke werkzaamheden matten je

verslavingszorg was ik klaar voor de

af. Ik had een baby en dacht: als hij straks

operatie. Ik heb bewust gekozen voor een

gaat rennen, wil ik mee kunnen rennen.

gastric bypass, want als ik dan zou lopen

De wereld is niet gemaakt op dikke

klieren met mijn eetstoornis zou ik meteen

mensen. Nu kan ik de ‘normale’ dingen

op mijn nummer worden gezet. Na te veel

weer doen: leuke kleding kopen, een

eten word je namelijk echt doodziek.

terrasje pakken, naar een pretpark gaan.

Dan moet je letterlijk kruipen naar je bed.

Maar dat ik met mijn zoontje alles kan

Ik probeer de voorgeschreven zes eet-

doen, is mij het meest dierbaar.”

momenten per dag goed aan te houden,

UA012021 / ZIEKENHUISFARMACIE

OPTIMA FARMA

BIJNA ÉÉN JAAR NA HET BEGIN VAN CORONA Bijna een jaar geleden kregen we ook in

wordt. Maar ondanks de inmiddels

kwalitatief goede farmaceutische zorg.

Nederland te maken met de eerste maat-

beschikbaar gekomen persoonlijke

Optima Farma heeft de kwaliteit van het

regelen rondom covid-19. De eerste

beschermingsmiddelen (PBM’s) werden

leveren van farmaceutische patiëntenzorg

lockdown had ook voor apotheekteams

ook apotheekteams getroffen door

hoog in het vaandel. En wat betreft de

de nodige gevolgen. Daar waar je zag dat

covid-19. Collega’s werden ziek, moesten

vraag of de vermindering van het aantal

de zorgvraag bij huisartsen en specialisten

in quarantaine of erger. Optima Farma

patiëntcontacten ten koste gaat van die

afnam, kregen apotheken het door corona

ontving bijvoorbeeld een noodvraag van

kwaliteit, zou ik willen antwoorden dat

juist veel drukker. Zowel aan de balie als

een apothekersassistent van een apotheek

Optima Farma er alle vertrouwen in heeft

telefonisch kwam er veel op de apotheek-

waar plotsklaps de apotheker en het halve

dat apothekersassistenten zich inzetten

teams af. Ook in de ziekenhuizen is er

team ernstig ziek waren. Net als iedereen,

om de patiënt ondanks alle maatregelen

veel werk verzet. Zo gingen mensen uit

hebben ook apotheekteams dus te dealen

kwalitatief goede farmaceutische

poliklinische apotheken helpen in de

met corona. Veranderingen in werkzaam-

patiëntenzorg te kunnen geven. Wij van

klinisch farmacie. Er is door veel mensen

heden blijken noodzakelijk. Goede zaak

Optima Farma willen hierbij – daar waar

heel hard gewerkt!

is de goedkeuring; vanuit huis mogen

mogelijk – helpen.

recepten vanuit de buffer verwerkt worden. In een latere fase van de crisis werden er

Wie had zoiets jaren geleden kunnen

de nodige beschermende maatregelen

bedenken.

doorgevoerd. Er werden spatschermen

Het coronavirus heeft het nodige effect op

Trudy van Geffen

geplaatst, er werd nog maar een maximaal

hoe er in de apotheken in het afgelopen

voorzitter Optima Farma

aantal patiënten in de apotheek toegelaten,

jaar gewerkt is, maar ook op hoe er in de

medicatie werd vaker bezorgd of via een

toekomst gewerkt zal worden. We hebben

Servi-locker geleverd. Verder werd de

te maken met veranderingen die blijvend

patiënt bij eerste uitgiften voortaan gebeld

zullen zijn. We horen in het land dat er

Ps. Wil je n.a.v. deze column reageren,

en blijkt www.inhalatorgebruik.nl een

in diverse apotheken heel verschillend

stuur een mail naar

belangrijke site waar veel naar verwezen

gewerkt wordt, zo ook bij het leveren van

www.secretariaat@optimafarma.nl

UA012021

OPTIMA FARMA-CONGRES 2021 BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

VOORAANKONDIGING OPTIMA FARMA-CONGRES 2021 We hopen dat we in het najaar weer een Optima Farma-congres op locatie kunnen organiseren. Daarvoor hebben we dan ook een datum gepland. Wil je de laatste stand van zaken weten, kijk dan op onze website congressen.optimafarma.nl

WIL JE MEER WETEN OVER ONZE WERKZAAMHEDEN EN ACTIVITEITEN? BEZOEK DAN ONZE WEBSITE EN VOLG ONS VIA SOCIAL MEDIA! Optima Farma zet zich in voor onze beroeps-

Datum: zaterdag 30 oktober 2021 Locatie: De Reehorst te Ede

groep. Dit doen wij onder andere door gesprekken te voeren bij VWS en ZN over zaken als de regeldruk aan de balie, preferentiebeleid en medicijntekorten en de uitstroom van medicijnen en medische hulpmiddelen. Maar ook over de inhoud en kwaliteit van ons beroep, de Wet BIG art 34

BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

OPTIMA FARMA HEET NIEUWE COLLEGA-VRIJWILLIGERS WELKOM!

en de kwaliteitsregistratie (KABIZ), over het opleiden tot apothekersassistent (mbo) en de vervolgopleidingen (hbo). Met scholingsaanbieders hebben we gesprekken over

Veel mensen zullen er al bekend mee zijn: Optima Farma draait op de inzet van collega’s

bij- en nascholing. En verder organiseren

die in hun vrije tijd actief zijn binnen en voor hun beroepsvereniging. Mensen die werk-

we natuurlijk ook nog ons eigen congres en

zaam zijn in de farmacie en die zich in willen zetten voor onze beroepsgroep.

regiobijeenkomsten waar men lezingen en workshops kan volgen, informatiestands kan

Vorig jaar hebben we geprobeerd een professionaliteitslag te slaan, zodat we – net als bij veel

bezoeken en waar je ook collega’s uit het

andere beroepsverenigingen gebruikelijk is – een continu bezet bureau zouden krijgen. Mede door

werkveld kunt ontmoeten.

de tussenkomst van covid-19 is dat tot ieders spijt helaas niet gelukt. Des te belangrijker is dan ook de inzet van onze vrijwilligers. Dank jullie wel hiervoor.

Optima Farma draait op vrijwilligers, zonder subsidie. En omdat vele handen licht werk

Bij deze wil ik dan ook een drietal nieuwe vrijwilligers van harte welkom heten: Willemien Feenstra, Miranda Gerrits en Bianca Tonnet. Deze collega’s hebben aangegeven dat zij zich naast hun werk in willen zetten voor onze beroepsvereniging.

maken zijn we dringend op zoek naar collegavrijwilligers die met ons de schouders eronder willen zetten! En natuurlijk zijn ook meer leden erg welkom, want zo kunnen we nog meer

Helaas is er niet alleen een tijd van komen, maar ook van gaan. Onze Optima Farma-collega Karin Wezepoel, heeft per 1 januari 2021 haar bestuursfunctie neergelegd. Bij deze willen we

doen. Word daarom lid van Optima Farma. Samen staan we sterker!

haar heel hartelijk danken voor haar jarenlange inzet voor Optima Farma. Karin was onder andere

Contactgegevens

verantwoordelijk voor de organisatie van het jaarlijkse congres en had daarnaast zitting in de

Bezoek onze website:

commissie Opleidingen van de KNMP.

www.optimafarma.nl Heb je vragen?

Margo Briejer

secretariaat@optimafarma.nl

06-57 96 72 13 (ma t/m do) Heb je speciﬁeke vragen m.b.t. de Wet BIG art 34 of kwaliteitsregistratie? register@optimafarma.nl

UA012021

Word (ook) drogist via drogiweb-opleidingen.nl! Ben jij: • vóór 2006 gediplomeerd? • overgestapt naar een stadsapotheek? • gek op handverkoop?

DAN IS DEZE OPLEIDING VOOR JOU!

Speciaal voor apothekersassistenten is er nu een verkorte online opleiding tot drogist. Je hoeft immers niet te leren wat je al weet! In de (openbare) apotheek wordt handverkoop een steeds groter onderdeel van je werk, zeker nu in de zorg meer gestuurd wordt op zelfzorg. Huisartsen verwijzen hun patiënten voor bepaalde klachten steeds vaker naar de drogist of apotheek voor een middel waarmee zij zelf iets aan hun klacht kunnen doen. De opleiding tot drogist geeft je nét die extra kennis en vaardigheden die je bij zelfzorgadvies en -verkoop kunt gebruiken. Drogiweb-opleidingen.nl verzorgt al jaren branche-erkende, online opleidingen waarmee een rijks-erkend diploma Drogist behaald kan worden. Je leert waar, wanneer en hoe je wilt in je eigen tempo. De examens worden verzorgd door de Stichting Pharmacon, hét exameninstituut voor de drogisterijbranche.

In ongeveer 3 maanden kun jij ook drogist zijn! • Deze opleiding is speciaal ontwikkeld voor apothekersassistenten. • Prijs: € 375,- excl. 21% btw en excl. Pharmacon examengelden. • Inschrijven kan via www.drogiweb-opleidingen.nl

BRANCHE

SLIKSTOORNISSEN

Door Winifred Hazelhoff Roelfzema

Niet kunnen slikken kan grote gevolgen hebben. In de apotheek hebben we nogal eens te maken met mensen die tabletten of capsules niet ‘wegkrijgen’. Maar ernstige slikstoornissen hebben ook gevolgen voor de inname van voedsel en kunnen leiden tot voedingsdeﬁciëntie. Welke oorzaken kunnen er zijn er wat is ertegen te doen?

UA012021

Slikstoornissen kunnen lichamelijke of psychische oorzaken hebben. Lichamelijke

VERSLIKKING

oorzaken liggen op het gebied van de

Ook verslikking is een slikstoornis. Dit gebeurt als het strottenklepje de luchtpijp

structuren die betrokken zijn bij het

niet goed afsluit en er voedsel in de luchtpijp komt. Als reactie daarop treedt een

slikken, zoals de tong, de mond, de keel

hoestreﬂex op om het voedsel weer weg te werken. Als voedsel in de luchtwegen komt,

en de betrokken spieren en zenuwen.

kan er een (long)ontsteking ontstaan.

Deze oorzaken zien we vooral bij ouderen.

Verslikking kan optreden als het slikproces niet goed gecoördineerd plaatsvindt of

Bij een psychische oorzaak kan er sprake

als de slikspieren verslapt zijn, zoals bij een spierziekte als ALS. Mensen die zich

zijn van slikangst.

regelmatig verslikken, kunnen baat hebben bij hulp van een logopedist.

LICHAMELIJKE OORZAKEN Voorbeelden van lichamelijke oorzaken

slikproblemen geven. Behalve verslapte

Een slikvideo kan laten zien dat er geen

van slikstoornissen zijn:

spieren en een droge mond (vaak door

obstakels zijn in het slikproces. Dat zien en

• verslapping van slikspieren (vaak bij

anticholinerge medicatie) kunnen ouderen

daarover goede uitleg krijgen, kan helpen

ouderen) of juist verhoogde spier-

vaak ook niet goed kauwen door beper-

het vertrouwen terug te krijgen. Als het

spanning (bij stress);

kingen in het gebit. Dat kan leiden tot

onveilige gevoel blijft, kan de patiënt

• een droge mond;

verminderde voedselinname met als

worden verwezen voor psycho- of

• obstructie door een tumor of een

gevolg zelfs voedingsdeﬁciënties en

gedragstherapie. Bij de behandeling in

ondervoeding.

het Angstcentrum wordt onder andere

vergrote schildklier; • aangetast weefsel door bestraling of

gebruikgemaakt van EMDR (Eye Movement

EMOTIONELE BLOKKADES

Desensitization and Reprocessing) om een

Mensen kunnen ook een emotionele

traumatische ervaring opnieuw te beleven.

beschadiging als gevolg van een beroerte

blokkade hebben om te slikken, vertelt

Ook ontspanningstherapie kan helpen.

of een neurologische aandoening als de

psycholoog Jan van den Berg. Hij is hoofd

ziekte van Parkinson, multiple sclerose

van het Angstbehandelcentrum bij IPZO,

of aangezichtsverlamming. Ook neuropa-

een gespecialiseerd angst- en trauma-

LEREN SLIKKEN – TIPS EN TRUCS

thische pijn en epilepsie gaan relatief

behandelcentrum. Ze hebben dan ‘weinig

Bij lichamelijke slikproblemen kan een

vaak gepaard met slikstoornissen.

vertrouwen in hun keelgebied’. Weerzin

logopedist helpen weer goed te leren

chemotherapie; • een verminderde slikreﬂex door zenuw-

tegen slikken – of erger: slikangst – kan

slikken. Dat gebeurt op basis van onder-

Natuurlijk is het belangrijk om te onder-

bijvoorbeeld voortvloeien uit een trauma-

zoek waaruit blijkt waar en wanneer tijdens

zoeken of er sprake is van een blokkade en

tische ervaring door een eerdere ernstige

het slikken het probleem optreedt.

om de oorzaak daarvan te behandelen.

verslikking. Mensen zijn dan bang om te

De logopedist helpt mondspieren te trainen

Denk aan een tumor of een vergrote

stikken als ze iets doorslikken.

en geeft adviezen, bijvoorbeeld over de

schildklier.

Bij sommige mensen gaat het zo ver dat

houding tijdens de maaltijd, de geschikte

ze hun speeksel niet durven doorslikken.

dikte van het voedsel of de stand van de

Onderzoek naar de slikfunctie wordt

Verder kan sociale druk – ook vaak uit het

tong: je kunt de slikreﬂex namelijk inleiden

uitgevoerd door de KNO-arts, eventueel

verleden – een rol spelen (“eet je bord

door de tong tegen het verhemelte te

samen met een logopedist. Het slikproces

leeg!”). Ook na een operatie in het keel-

drukken. Ook als er problemen zijn met het

wordt dan gevolgd via een endoscoop die

gebied kan iemand bang zijn om te slikken.

innemen van medicijnen, kan de logopedist

door de neus is ingebracht. Ook kan een

“Het vertrouwen moet terugkomen.”

daarin begeleiden.

slikvideo worden gemaakt. Daarbij drinkt

Bepaalde psychische aandoeningen gaan

Bij een emotionele blokkade kan ‘senso-

de patiënt een contrastvloeistof en wordt

vaker gepaard met slikproblemen. Zo kan

rische aﬂeiding’ helpen om te slikken.

de slikbeweging met een röntgenopname

bij mensen met een depressie de

Bijvoorbeeld: knijpen in een stressballetje,

in beeld gebracht.

spierspanning verhoogd zijn en hebben

een stuk papier verfrommelen of een

mensen met angststoornissen vaak een Bij ouderen kunnen diverse – vooral lichamelijke – oorzaken samenkomen en

globusgevoel (een ‘brok in de keel’). Lees verder op pagina 44

UA012021

BRANCHE spelletje spelen tijdens het slikken. “Dit

onderzoek bij elf huisartspraktijken in

hoef je niet levenslang vol te houden; het is

Duitsland had ruim één op de drie patiën-

vaak voldoende als een bruggetje om te

ten last van slikproblemen, terwijl de

leren slikken”, zegt Van den Berg.

huisarts bij ruim 70% van hen daarvan niet op de hoogte was. Eén op de elf patiënten

Bij ernstiger psychische oorzaken kan

had regelmatig moeite met het slikken van

gedragstherapie helpen de slikweerstand

medicatie. Volgens het onderzoek werd dit

of -angst te verminderen. “We kunnen

probleem door de huisartsen sterk onder-

iemand langzaam laten wennen aan

schat. De auteurs van het artikel vinden

steeds vastere vormen van voedsel”,

dat huisartsen actief naar slikproblemen

vertelt Van den Berg. Als iemand water

moeten vragen om onjuist gebruik van

kan doorslikken, dan geven we daarna

geneesmiddelen te voorkomen.1 Ook in

achtereenvolgens vruchtensap, dunne

de apotheek is het belangrijk om te weten

en vervolgens dikkere vla of appelmoes,

dat iemand een slikstoornis heeft, zodat je

aardappelpuree, enz.

adviezen kunt geven over hoe een patiënt een tablet of capsule wel of juist niet kan

BELANGRIJK IN DE APOTHEEK Het gevaar van slikstoornissen en slikangst is dat medicatie niet goed wordt

bewerken. Soms proberen mensen zelf hun tabletten te breken of te vergruizen, zonder dat ze weten of dat wel mag.

ingenomen. De therapietrouw lijdt eronder

Mag je deze tablet breken, vergruizen of oplossen? Mag je de capsule openen en korreltjes over de appelmoes uitstrooien?

en de medicijnen helpen dan niet tegen de

kunnen slikstoornissen een goede inname

Is er een andere toedieningsvorm die de

kwaal waarvoor ze zijn voorgeschreven.

bemoeilijken. Ouderen lopen dus extra

arts kan voorschrijven, bijvoorbeeld een

Soms proberen mensen zelf hun tabletten

risico.

kleinere tablet, een zetpil of een drank-

te breken of te vergruizen, zonder dat ze

of druppelvorm? Vooral bij aandoeningen

weten of dat wel kan. Of ze lossen een

In de apotheek is men lang niet altijd op de

waarbij slikstoornissen vaker voorkomen,

tablet op in een ongeschikte (bijvoorbeeld

hoogte van slikproblemen bij de patiënt en

is het belangrijk dat er een farmaceutische

te zure) vloeistof. Vooral bij mensen die

ook huisartsen weten niet altijd dat hun

vorm beschikbaar is die slikproblemen

meerdere geneesmiddelen gebruiken,

patiënt zo’n probleem heeft. Volgens een

zoveel mogelijk voorkomt. <

1. Schiele JT, et al. Eur J Clin Pharmacol. 2013;69-937-48.

JOUW ADVIES BIJ SLIKKLACHTEN

JOUW ES ADVI

› Vraag in de apotheek actief na of patiënten - vooral als het gaat om kinderen en ouderen - moeite hebben met het innemen van capsules en/of tabletten. › Het hoofd achterover houden helpt niet als je moeilijk slikt. Beter is het om het hoofd een beetje voorover te houden. Dan wordt de keelopening groter. Zie ook de instructieﬁlmpjes op www.apotheek.nl. › Als het geneesmiddel beschikbaar is in een andere vorm, bijvoorbeeld een drank, oplostablet of een zetpil, verwijs de patiënt dan naar de voorschrijvend arts. › Als er geen andere vorm van het medicijn beschikbaar is, kun je de patiënt adviseren – en eventueel voordoen – hoe deze de medicijnen kan bewerken om ze makkelijker te kunnen innemen.

UA012021

VERZORGING MOOI DOOR MARIEKE

COUPEROSE OF ROSACEA Couperose en rosacea worden nog weleens met elkaar verward, maar het zijn toch echt twee verschillende huidaandoeningen.

Van couperose spreek je wanneer er rode

HOE ONTSTAAT ROSACEA?

overgang van kou naar warmte en vice

en/of paarse adertjes in het gezicht te zien

Het is niet helemaal duidelijk waardoor

versa. Ook hormoonschommelingen kunnen

zijn. Vaak zitten ze op de neus en op de

rosacea ontstaat. Wel komt deze huidaan-

ervoor zorgen dat de rosacea verergert.

wangen. De wanden van deze adertjes zijn

doening vaker voor bij vrouwen met een

verslapt waardoor de vaten uitzetten en

lichte huid en vooral vanaf ongeveer het

WAT KUN JE ERAAN DOEN?

beter zichtbaar worden.

dertigste levensjaar. Erfelijkheid speelt

Bij ernstige klachten van acne rosacea

daarnaast ook een grote rol. Er lijkt boven-

kan de huisarts medicatie voorschrijven.

Bij rosacea is er ook sprake van rode/en of

dien een relatie te zijn met bepaalde

Bij de behandeling van acne rosacea komen

paarse adertjes, maar deze aandoening gaat

darmklachten en met de overmatige

metronidazolcrème/-gel, azelaïnezuurcrème

daarnaast gepaard met een aantal (ontste-

aanwezigheid van de demodexmijt op de

of ivermectinecrème als eerste in aan-

kings-)kenmerken zoals: roodheid en

huid. De demodexmijt is een parasiet die

merking. Wanneer deze lokale therapie

zwelling van de huid, puistjes, puskopjes

zich voedt met huidcellen.

onvoldoende werkzaam is, kan een oraal

(acne rosacea*) en droge, rode, branderige

Bepaalde triggers kunnen de rosacea laten

antibioticum als doxycycline 100 mg worden

ogen. Niet alle kenmerken hoeven aanwezig

opvlammen. Stress bijvoorbeeld, maar ook

toegevoegd.

te zijn, maar sommige pechvogels hebben

bepaalde voedingsmiddelen zoals gekruid

last van al deze kenmerken.

eten, kofﬁe, alcohol, uv-straling, de

Maar het mooiste is natuurlijk als je deze medicatie niet (meer) nodig hebt. Je kunt

* Acne rosacea is geen gewone acne. Het gaat hier uitsluitend om de ontstekingsreactie en niet om een overmatige

zelf al heel veel doen om de rosacea onder

talgproductie. Je ziet hierbij – in tegenstelling tot bij gewone acne – geen comedonen (mee-eters). Acne rosacea vergt een andere aanpak dan gewone acne en mag zeker niet met uitdrogende producten behandeld worden.

controle te houden. Naast het vermijden van

Uitdrogende producten zullen de huid nóg droger maken en de rosacea verergeren.

zoveel mogelijk triggers en het aanpassen

JOUW ADVIES BIJ ROSACEA

JOUW ES ADVI

van de leefstijl, zijn er enkele eenvoudige aanpassingen te doen in de huidverzorgingsroutine. <

› Reinig je huid maximaal één keer per dag met een milde, zeepvrije reiniger. Het liefst met zo min mogelijk water. › Vermijd scrubs. Deze zijn veel te heftig voor de toch al gevoelige rosaceahuid. › Gebruik een goede hydraterende crème. › Gebruik geen parfum. › Bescherm de huid dagelijks tegen de zon met een product met minimaal SPF25. › Gebruik het liefst minerale make-up. www.mooidoormarieke.nl

UA012021

Apothekersassistent

en Abonnee word met het hele ? apotheekteam Vraag naar de ! mogelijkheden

Programma’s 2021: (onder voorbehoud)

– Urticaria en eczeem – Soa’s – Antibiotica – Huidproblemen door beestjes

Nascholen met AccreDidact: juist nu! Met AccreDidact bepaal je zelf je moment en de plek van nascholen. Gewoon ’s avonds, thuis op de bank bijvoorbeeld. Vier keer per jaar verschijnt een nieuw programma, in de vorm van een boekje met eLearning. De programma’s zijn hooggewaardeerd en gericht op jouw dagelijkse praktijk als apothekersassistent. Nascholen met AccreDidact: – – – –

Onafhankelijk en ongesponsord Boekje en eLearning Flexibel: voordelig abonnement of losse programma’s 3 punten per programma voor Kwaliteitsregister Apothekersassistenten (KAA) – Lid van Optima Farma? Korting op een abonnement

GA SNEL NAAR www.accredidact.nl/ apothekersassistent/juist-nu

T 030-63 55 054 info@accredidact.nl www.accredidact.nl

VERZORGING BRANCHE

TO VACCINATE OR NOT TO VACCINATE, THAT’S THE QUESTION 2020 was een opmerkelijk jaar, en 2021 wordt minstens even opmerkelijk. En het meest opmerkelijke is niet eens corona, zijn niet de lockdowns of de mondkapjes, de overvolle IC’s of het moeilijk uit te leggen beleid. Nee, het meest opmerkelijke is dat onder elke steen of struik wel een complotdenker, anti-vaxxer of andersoortige excentriekeling vandaan lijkt te komen kruipen.

leven. En lastig, omdat we natuurlijk als

Hoe gekker, hoe beter (en hoe meer clicks).

hele samenleving last hebben van de

Maar de werkelijkheid is veel simpeler. We

maatregelen en liever vandaag dan morgen

zijn als collectieve mensheid gewoon heel

weer naar het oude normaal terug willen

slim, en als we alles uit onze handen laten

keren. Dat maakt ons allemaal bevattelijk

vallen om met een onbeperkte hoeveelheid

voor de kop-in-het-zand-boodschap, hoe

geld een oplossing voor een wereldwijd

exotisch de argumentatie daarvoor ook

probleem te gaan zoeken, dan vinden

mag zijn.

we die. Dan maken we binnen een jaar effectieve en betrouwbare vaccins. En dat

DE CENTRALE VRAAG IN DIT ALLES IS: VERTROUW JE OP DESKUNDIGEN?

is gelukt. Inmiddels hebben wereldwijd al vele tientallen miljoenen mensen nagenoeg probleemloos de vaccinaties gehad. En wat blijkt ook: als de feitelijke kennis van

Vertrouw je erop dat in de wetenschap,

mensen groeit, dan stijgt ook de vacci-

in de ziekenhuizen, in de onderzoeks-

natiebereidheid. Misschien zal dit niet het

laboratoria, in de politieke arena en in de

meest opmerkelijke van 2021 zijn, maar

journalistiek specialisten werken die met

het is wel het meest hoopvolle. Er is

Met luid gekrijs claimen werkloze dans-

de beste bedoelingen het maximale uit hun

gelukkig nog genoeg gezond verstand.

leraren, gepensioneerde homeopaten,

kennis en ervaring proberen te halen? Als

Ik kan in ieder geval niet wachten tot ik

uitgerangeerde B-artiesten, van het pad

je dat vertrouwen mist, dan sta je op de

aan de beurt ben.

geraakte hoogleraren en ander verdwaald

rand van het complotravijn. En stort je erin,

volk als uitverkoren zielen de waarheid te

dan blijkt het verdomd moeilijk om daar

Ruud Coolen van Brakel,

zien, die anderen niet zien. Wie hun op

weer uit te klauteren.

directeur

google en youtube bij elkaar geraapte

Het meest actuele dilemma is ‘wil ik me

Instituut Verantwoord Medicijngebruik

waarheid niet snapt, is een schaap of in

wel of niet laten vaccineren?’: een prooi

slaap. En als je een argeloze gebruiker

voor de complotdenkers, een zegen voor

van social media bent, dan ontkom je

de optimisten. Elk fake nieuws is al voorbij

onmogelijk aan de excrementen die deze

geﬁetst: van nanochips in de vaccins, via

ﬁguren uitscheiden. Lastig, want zij

een crimineel masterplan van Bill Gates

verkondigen hun evangelie met een

en het World Economic Forum, tot aan

ongekende stelligheid. Lastig ook, omdat

DNA-manipulatie die mensen in op afstand

we inderdaad in een verwarrende periode

bestuurbare robots zou veranderen.

UA012021

BIJWERKING BELICHT

VEILIGHEIDSBEWAKING CORONAVACCINS Op 1 december 2020 is het Europees

BIJWERKINGENCENTRUM LAREB

medicijnagentschap EMA voor een vierde

Het bewaken van de veiligheid van vaccins

coronavaccin gestart met een ‘rolling

is een van de taken van Bijwerkingencen-

review’ (ook wel versnelde beoordeling).

trum Lareb. Het is belangrijk om zo snel

Bij zo’n versnelde beoordeling stuurt de

mogelijk inzicht te krijgen in welke

fabrikant de eerste onderzoeksresultaten

bijwerkingen optreden. De mate waarin

uit studies – zoals de dierproeven en

bijwerkingen optreden, kan per vaccin

vroege (fase 1 en 2) klinische studies – al

verschillen. Het is goed om te weten hoe

door voor beoordeling. De fase 3-studie is

vaak speciﬁeke bijwerkingen optreden

op dat moment nog in volle gang. Op deze

en hoelang deze duren.

Aan vaccins worden strenge veiligheids-

manier kan de uiteindelijke beoordeling

Als bijvoorbeeld relatief veel mensen een

eisen gesteld. Voordat een vaccin op de

eerder klaar zijn. Een formele aanvraag

paar dagen koorts krijgen, is dat belangrijk

markt wordt gebracht, is het uitgebreid

van markttoelating wordt gedaan wanneer

om te weten. Bijwerkingen die te verwach-

onderzocht en getest. Net als bij medicij-

er voldoende gegevens zijn. Veel zal al

ten zijn, zijn zogenaamde reactogene

nen wordt er zowel naar de werkzaamheid

bekend zijn uit die onderzoeken, maar

reacties die passen bij een gewenste

als naar mogelijke bijwerkingen gekeken.

niet alles. Vergeleken met de onderzoeken

reactie van het immuunsysteem. Dit kan

Ook als een vaccin goedgekeurd en veilig

worden de vaccins in de praktijk aan een

bijvoorbeeld een injectieplaatsreactie zijn,

bevonden is, gaat het onderzoek naar

veel grotere en diverse groep gegeven.

of een dikke arm of koorts. Deze bijwer-

Op het moment van verschijnen van deze UA, staan we aan het begin van een omvangrijk vaccinatietraject om corona de kop in te drukken. Je hebt daar als apothekersassistent persoonlijk mee te maken, maar ook aan de balie krijg je er ongetwijfeld veel vragen over. Bijvoorbeeld over mogelijke bijwerkingen.

bijwerkingen door. Dat geldt ook voor

kingen staan ook in de bijsluiter. Maar we

coronavaccins.

moeten ook bedacht zijn op mogelijke

UA012021

ernstige reacties. Hoewel zeldzaam, kunnen bijvoorbeeld ook allergische en neurologische reacties optreden als bijwerkingen van vaccins. Omdat de coronavaccins bedoeld zijn voor een hele grote groep mensen, komen er mogelijk in korte tijd veel meldingen over

WERKWIJZE LAREB Bijwerkingencentrum Lareb bekijkt elke melding afzonderlijk. Daarbij wordt gekeken naar wat er precies gebeurd is na de vaccinatie, of de tijdsrelatie past bij een bijwerking, maar ook of er andere mogelijke oorzaken zijn voor de klachten. Indien gewenst, wordt er extra informatie opgevraagd bij de melder. Daarnaast kijkt Lareb naar eerdere vergelijkbare meldingen bij Lareb, internationaal en in de literatuur.

mogelijke bijwerkingen binnen. De veilig-

Eén melding op zich leidt niet tot nieuwe kennis over bijwerkingen, maar een analyse van alle

heidsbewaking door Lareb is voor deze

vergelijkbare ontvangen meldingen kan dit wel. Opvallende meldingen worden binnen Lareb

vaccins daarom intensiever en grootscha-

besproken tijdens een signaaldetectie-overleg. Tijdens dit overleg wordt besloten welke vermoede

liger dan normaal. Er is extra personeel

bijwerkingen nader geanalyseerd worden. Hierbij kan het gaan om nieuwe (onbekende) bijwer-

geworven en opgeleid om de meldingen

kingen, een nieuw aspect van een bekende bijwerking of een toename in het aantal meldingen van

over coronavaccins snel te verwerken en te analyseren. Speciaal voor deze vaccins is

bepaalde bijwerkingen. Daarbij kan Bijwerkingencentrum Lareb een beroep doen op de expertise van de leden van de Klinische Advies Raad (KAR). Deze adviesraad bestaat uit medisch specialisten werkzaam in de praktijk. Naar aanleiding van de resultaten van een analyse kan een zogenaamde

er een meldformulier ontwikkeld die via de

signalering totstandkomen over een bijwerking. Deze signaleringen worden gerapporteerd aan de

website

autoriteiten die belast zijn met de uitvoering van vaccinatieprogramma’s en de registratie van de

https://meldformulier.lareb.nl/forms/covid/

vaccins die in Nederland worden gebruikt: het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu)

ingevuld kan worden. Zowel de gevacci-

en het CBG (College ter Beoordeling van Geneesmiddelen).

neerde zelf als zorgverleners kunnen bijwerkingen melden. Naast de inzet van het bestaande meld-

Zoals gebruikelijk kan ook het CBG signa-

Bronnen

leringen inbrengen in het Europese netwerk.

1. College ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Versnelde beoordeling vierde coronavaccin van start.

systeem, wordt ook een actieve monitoring

https://www.cbg-meb.nl/onderwerpen/medicijn-

van het optreden van bijwerkingen

Een van de lessen van de Mexicaanse

informatie-het-nieuwe-coronavirus/updates-medicijn

(Lareb Intensive Monitoring; LIM) opgezet.

griep is dat we in Europa meer samen

-tegen-coronavirus-en-beschikbaarheid-van-medi-

Per vaccin worden zo’n 5000 mensen die

moeten optrekken bij het monitoren van

cijnen (01-12-2020, geraadpleegd 04-12-2020). 2. UK Government. Regulatory approval of Pﬁzer /

zich laten vaccineren uitgenodigd om

vaccins tijdens een pandemie. Om die

online korte vragenlijsten – ook beschik-

reden is via het het Europese project

https://www.gov.uk/government/publications/regulat

baar via een app – in te vullen over

ACCESS (vACcine Covid-19 monitoring

ory-approval-of-pﬁzer-biontech-vaccine-for-covid-19

eventuele bijwerkingen na vaccinatie. Ze

ReadinESS) daar een extra infrastructuur

worden zes maanden na de vaccinatie

voor opgezet. Nederlandse onderzoekers

gevolgd.

van het Universitair Medisch Centrum Utrecht en de Universiteit Utrecht leiden

BioNTech vaccine for COVID-19.

(02-12-2020, geraadpleegd 04-12-2020). 3. Geersing TH, Hilgersom WJA, Tempels-Pavlica Z, et al. Overgevoeligheidsreacties en vaccins. Ned Tijdschr Geneeskd. 2017;161:D1491. 4. Salmon DA, Proschan M, Forshee R, et al. H1N1 GBS Meta-Analysis Working Group. Association between

Wekelijks zullen wij als Lareb overzichten

dit Europese project. Ook het RIVM,

van de ontvangen vermoedens van

Bijwerkingencentrum Lareb en het

bijwerkingen rapporteren, zowel op basis

PHARMO Instituut hebben een belangrijke

analysis. Lancet. 2013 Apr 27;381(9876):1461-8.

van de meldingen als op basis van de

rol. Daarbij hebben we als Lareb de leiding

5. European Medicines Agency (EMA). Pandemic report

informatie van mensen die meedoen met de

over Europese samenwerking op het

LIM-studie. Nadere analyses van meldingen

gebied van Intensieve Monitoring. Samen-

kunnen leiden tot signalering van nieuwe

werken levert sneller betere kennis op. <

bijwerkingen of bijzondere aspecten van

Guillain-Barré syndrome and inﬂuenza A (H1N1) 2009 monovalent inactivated vaccines in the USA: a meta-

and lessons learned- Outcome of the European Medicines Agency's activities during the 2009 (H1N1) ﬂu pandemic. https://www.ema.europa.eu/en/ documents/report/pandemic-report-lessonslearned-outcome-european-medicines-agencys-activ

bijwerkingen (zie kader Werkwijze Lareb).

Gerda Weits, farmakundige, werkzaam

Eventuele risico’s kunnen zo tijdig worden

bij Bijwerkingencentrum Lareb

ities-during-2009-h1n1-ﬂu_en.pdf (29-04-2011, geraadpleegd 04-12-2020). 6. Sturkenboom M. ACCESS programme for large scale

gesignaleerd.

COVID-19 vaccine monitoring. https://www.regula-

Wij bespreken onze bevindingen met het

toryscience.nl/editions/2020/11/miriam-sturkenboo

College ter Beoordeling van Geneesmiddelen

m-access-program-for-large-scale-covid-19-

(CBG), het RIVM en het ministerie van VWS.

vaccine-monitoring 11-2020, geraadpleegd 04-12-2020).

UA012021

INFORMATIE Colofon

Auteurs nummer 1: Margo Briejer (Optima Farma)

Waarom UA?

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten – is een onafhankelijk multimediaal vakblad speciaal voor apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings- en trainingsnieuws en relevante productbeschrijvingen. UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en andere deskundigen.

Marieke Ettema (Mooi door Marieke) Trudy van Geffen (Optima Farma) Winifred Hazelhoff Roelfzema Marjam Overmars

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie per volledig kalenderjaar. Opzeggen mogelijk tot 31 december van het lopende jaar. Bij opzegging binnen het kalenderjaar vindt geen verrekening plaats.

Gonnie Petstra Marie José ten Velde & Gerben Hoogsteen (NVF) Michelle Vrij (Nutrimedia) Gerda Weits (Lareb)

Adviseurs: Annette Leijen (apotheker),

Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties.

Monique Versleijen (docent FPZ) Geen enkel onderdeel van deze uitgave Eindredactie: Margot van Gils

mag zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in een documentatiesysteem

UA, hét vakblad voor apothekersassistenten.

Cover: Fotograﬁe: Marco ter Beek Uitgeverij:

Visagie: Kaat Bilgin

H&B Multimedia B.V.

de apothekersassistenten in een

Vlotbrugweg 1b

Abonnementen (alleen binnen Nederland):

makkelijk leesbare vorm te voorzien

1332 AE Almere

6x per jaar gratis 1 exemplaar per

van achtergrondinformatie en

apotheek.

ze klanten beter kunnen adviseren

088-44 55 930

info@ua.nl www.ua.nl

over de producten in de apotheek,

per kalenderjaar € 55,00 (incl. btw). Privéabonnement: € 19,50 per

gebruik van de producten, hogere

Gonnie Petstra

kalenderjaar (incl. btw).

klanttevredenheid en een verbeterde Media adviseur: Elisabeth Lopes Escudeiro Voorts wordt de kwaliteit van het

thekersassistent verhoogd door het

Vormgeving:

Ook uw vacature of advertentie plaatsen?

Een online account is gratis en geeft toegang tot meer actualiteiten en informatie.

www.designworkscreative.nl

geven van zowel achtergrond- en productinformatie als handige tips.

ISSN 2211-0941

abonnement: per 20 assistenten

Uitgever en coördinator:

verkoopadviesgesprek van de apo-

methoden, door fotokopie, opname of

Thuisontvangst via collectief

met als uiteindelijk resultaat: beter

therapietrouw.

elektronische, noch met mechanische

anderszins.

Het vakblad heeft als doelstelling

praktische feitjes en weetjes, zodat

of openbaar gemaakt, noch met

In het volgende nummer onder meer: › Decubitus

Onze Media adviseur Elisabeth Lopes Escudeiro spreekt graag de advertentie- en andere zakelijke mogelijkheden met u door.

088-44 55 931

elisabeth@hbmultimedia.nl

› Littekenverzorging

Advertenties voor UR-geneesmiddelen

› Immuuntherapie bij huidkanker

ten behoren namelijk tot de

› De Grote Apothekers Assistenten Kennistest 2021

zijn ook mogelijk. Apothekersassisten-

beroepsbeoefenaren zoals gedeﬁnieerd in de Geneesmiddelenwet. Zie hiervoor Hoofdstuk 9 Geneesmiddelenwet.

Disclaimer. De meningen die in deze uitgave

Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd

informatie, noch voor enige schade en/of letsel

producten. De lezer wordt aanbevolen om

worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of

te vermijden, mede door de snelle ontwikke-

aan personen en/of goederen uit hoofde van

de besproken diagnoses, behandelingen en

geraadpleegde bronnen en niet noodzakelijker-

lingen in de medische wereld. De redacteuren

productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige

productaanwijzingen altijd te controleren in het

wijs die van de uitgever. De inhoud van deze

en uitgever aanvaarden geen enkele aan-

informatie of ontstaan door het toepassen van

licht van de nieuwste publicaties. Personen op

uitgave is met grote zorg samengesteld.

sprakelijkheid voor de juistheid van de

de in deze uitgave genoemde methoden of

foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

UA012021

UA-ONLINE

NU ONLINE OP UA.NL Nog niet uitgelezen? Je vindt nog veel meer informatie, video’s en verslagen op onze website! Vanwege wetgeving zijn veel artikelen achter de inlog geplaatst. Maak – als je dat nog niet hebt – gerust een gratis online account aan zodat je de artikelen kunt lezen.

Verslag NVFZ webinar BCG-vaccin in tijden van covid-19

FIT challenge

Op 14 januari jl. organiseerde de NVFZ een webinar over het BCG-vaccin in tijden van covid-19.

Een gezonde leefstijl versterkt het immuunsysteem. Een gezonde leefstijl versterkt het immuunsysteem. Een

De BCG-PRIME studie werd besproken. Apothekersassistenten

wetenschappelijke publicatie van het LUMC, Erasmus MC en

in 22 ziekenhuizen hebben hieraan meegewerkt. Zou dit

Amsterdam UMC geeft aan dat mensen die roken of kampen

vaccin de weerstand bij kwetsbare ouderen zodanig verhogen

met overgewicht een grotere kans hebben op een slechter

dat ze minder kans hebben op een (ernstig beloop van) een

beloop van covid-19. De onderzoekers schreven samen met

covid-19 besmetting?

ruim 70 artsen, wetenschappers en bestuurders een brief aan minister Hugo de Jonge waarin zij pleiten voor meer aandacht

Gezonde leefstijl: het beste medicijn

voor leefstijl bij het bestrijden van de pandemie. (Bron: LUMC.nl)

Daarom zullen we in UA aandacht geven aan een gezonde leefstijl. Om je inspiratie en extra kennis te geven. Goed voorbeeld doet goed volgen, doe daarom mee aan de FIT

Op bladzijde 18 van deze UA las je over de uitzending van

challenge Use it or lose it. Sportinstructeur Martijn Kraan

Dokters van morgen (AVROTROS) waarin huisarts Jon

– Eigenaar Partners in Health Soest – geeft een aantal goede

Brouwers haar dorpsgenoten laat meedoen aan een

oefeningen die makkelijk passen in de dagelijkse routine.

fitheidsmaand. De uitzending is te zien via UA.

UA012021

UA 1 2021

Articles inside

Veiligheidsbewaking coronavaccins

To vaccinate or not to vaccinate

Een schone en vrije neus

Nieuws van Optima Farma

Kruidenpreparaten voor hart en bloedvaten

Covergirl

Mooi door Marieke

Gezonde leefstijl het beste medicijn

Gezond ouder worden

B-vitamines