UA 6 2018 by H&B Multimedia

JAARGANG 8 | NUMMER 6 | DECEMBER 2018

THEMA MAAG-DARMKANAAL

MET DECEMBERPUZZEL Zie pag. 25

UITSLUITEND VOOR APOTHEKERSASSISTENTEN REFLUX | CROHN EN CU | BIOLOGISCHE GENEESMIDDELEN | DARMKLACHTEN | BEAUTYTIPS

OP RECEPT

Voorgeschreven – Dr. Marten Otten: “Voor incidentele

reﬂuxklachten zijn zuurremmende middelen niet geschikt” 6 Branche – Nieuwe regels in de vergoedingen 10 Productnieuws 13 Alles over… Crohn en CU – Onvoorspelbare aandoeningen 14 Patiëntveiligheid – Falen van eindcontrole van de barcode én van de visuele controle 19 Bijwerking belicht – Galactorroe en medicatie 21

ZIEKENHUISFARMACIE

Alles over… Biologische geneesmiddelen 22

Boeiende onderwerpen op NVFZ-symposium 26

ZELFZORG

Zelfzorgnieuws 29 Mito-cocktails voor energie 30

Overgevoelig voor zuivel 32 Liekes zelfzorgadvies – Darmklachten 35

BRANCHE

Annekedotes – Uit het veld geslagen 17 Decemberpuzzel 25

Najaarscongres Optima Farma 28 Nieuws van Optima Farma 36 Covergirl – Nicole Baars: “Fijne samenwerking tussen Klinische Farmacie en de poliklinische apotheek” 39 Even voorstellen – Boots apotheek Utrecht: “Lekker grasduinen in je eigen assortiment” 40 Branchenieuws 43

VERZORGING

Huidverzorging bij diabetes 45

Vijf beautytips van Mira 49

45 30 10

UA | 6 | 2018

| 3

ONTVANG UA OOK THUIS IN DE BRIEVENBUS! Elke apotheek in Nederland ontvangt van ons 6x per jaar een gratis exemplaar van UA – hét vakblad voor Uitsluitend Apothekersassistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers. Fijn om op het werk alvast even door te bladeren. Toch leest een grote meerderheid van 93%1 het blad het liefst thuis pas écht. Ontvang jij UA nog niet thuis? Vraag bij je werkgever na of je aangemeld kunt worden of stuur ons een e-mail op info@ua.nl.

Dit zijn de mogelijke abonnementsvormen: 1. EEN COLLECTIEF APOTHEEKABONNEMENT Voor € 49,50 per apotheek ontvangen max. 20 collega’s van jullie vestiging UA thuis. De apotheker vraagt een collectief abonnement aan door de factuurgegevens van de apotheek via een e-mail te sturen aan info@ua.nl. Daarna ontvangt de apotheker een code om medewerkers aan te melden via een beveiligde website. De factuur voor het kalenderjaar 2019 volgt in januari a.s.

2. EEN PRIVÉABONNEMENT Heeft jouw apotheek geen collectief abonnement? Dan kun je een privéabonnement afsluiten voor € 19,50 per persoon per jaar.

Meld je aan via www.ua.nl “Artikelen over receptgeneesmiddelen zijn zeer belangrijk”

Lezers geven UA gemiddeld een

93% leest het liefst het papieren magazine thuis

51% leest UA gemiddeld 30-60 minuten

UA verschijnt per jaar

1 UA lezersonderzoek 2016, 265 respondenten

EERST DIT…

Ervaring

Vorige maand was ik zelf even patiënt. Met een kaakontsteking en een dikke wang. Zo eentje waar je in stripverhalen vaak een theedoek omheen geknoopt ziet. Een kuurtje antibiotica, een stripje paracetamol en een zenuwbehandeling wisten de ontsteking en de pijn de das om te doen. En hoewel ik dagelijks over geneesmiddelen schrijf, ben ik zelf bepaald geen grootgebruiker. Was dus letterlijk en ﬁguurlijk even slikken… “Drie keer gebruiken, verdeeld over de dag” was de instructie bij het antibioticum. Voor het eerst grote capsules slikken. De eerste twee keer slikte ik alleen maar water in en de capsule bleef in mijn mond. Maar na een paar capsules ging het vlot. En innames verdelen over de dag? Daar ging het alarmpje op mijn telefoon van 15.00 uur af: precies op het moment dat ik in de tandartsstoel lag voor een behandeling van twee uur. En toen ik diezelfde avond vanwege het grieperige gevoel om 20.00 uur naar bed wilde, heb ik maar de wekker gezet voor de inname van 23.00 uur.

Klein leed, vergeleken met dat van de patiënten met ernstige ziekten en degenen die jarenlang vele medicijnen moeten gebruiken, maar je ervaart wel dat het gebruik van medicijnen aandacht vraagt.

En dan de verdoving: eigenlijk een farmaceutisch wonder. Er wordt geboord, gevijld en gepoerd en je voelt er niets van. Au! Toch een pijnscheut. “Ja, bij een ontsteking is de pH lager en dan werkt de verdoving minder goed”, legde de tandarts uit. Zo leer je nog eens wat. Je leert het beste door ervaring, zeggen ze. Dit zal ik niet meer vergeten.

Maar ook zonder ervaring kun je leren. Bijvoorbeeld door te lezen: in UA. In dit nummer lees én leer je onder andere over een nieuwe behandeling van gastrooesofageale reﬂux, over biologische geneesmiddelen, over inﬂammatoire darmziekten, over zuivelovergevoeligheid en over huidverzorging bij diabetes. Onderwerpen waarover je liever leert zónder er aan den lijve mee te maken te krijgen. En natuurlijk vind je in UA ook weer allerlei wetenswaardigheden en informatie over actuele ontwikkelingen. Veel lees- en leerplezier!

Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur

UA | 6 | 2018

| 5

VOORGESCHREVEN

Dr. Marten Otten:

“Voor incidentele reﬂuxklachten zijn zuurremmende middelen niet geschikt” Een hand op de borst, ineenkrimpend, een van pijn vertrokken gezicht – dat is het typische beeld van iemand met een maagzuuraanval. Maagzuur dat de slokdarm in vloeit – gastro-oesofageale reﬂux – kan daar heftige pijn veroorzaken. Soms denken patiënten zelfs dat ze een hartinfarct hebben. Met geneesmiddelen wordt bij deze patiënten geprobeerd de maaginhoud minder zuur te maken, maar is dat wel de juiste aanpak?

UA | 6 | 2018

| 6

“Dat beeld van een typische reﬂux-

nemen en zelfs kleine operaties

eenderde deel maandelijks.

aanval zag ik vaak bij een leraar op de

uitvoeren.”

Ook de zogenaamde prokinetica

middelbare school”, beseft MDL-arts

herinnert hij zich, die inmiddels niet

dr. Otten achteraf. “Nu weet ik dat die

Zuur remmen

meer zijn toegestaan omdat ze moge-

man veelvuldig last had van maagzuur.

Ook het geneesmiddelenarsenaal is

lijk hartritmestoornissen kunnen

In die tijd had je nauwelijks middelen

veranderd: “Kijk naar middelen tegen

veroorzaken.

die dat konden verhelpen. Mensen

maagzuur. Eerst waren er alleen de

dronken melk om een zuuraanval te

antacida, die het zuur bufferen zodat

dempen, een andere remedie was er

de maaginhoud minder zuur wordt.

destijds niet.”

Die werken wel snel, maar heel kort

“We hebben nu een PPIsparend middel bij gastro-oesofageale reflux”

omdat de buffer maar kortdurend

“Ongeveer 30% van de bevolking heeft refluxklachten: 10% maandelijks, 10% wekelijks en 10% dagelijks”

effectief is.” Later kwamen de zuur-

Het minder zuur maken van de maag-

remmende middelen: eind jaren

inhoud met zuurremmers heeft een

zeventig de H2-receptorantagonisten

bezwaar, vertelt Otten: “Voor de

en eind jaren tachtig de protonpomp-

werking van het eiwitsplitsende enzym

remmers (PPI's). Deze middelen moeten

pepsine is een pH onder de 4 nodig

Explosie

in de bloedbaan worden opgenomen

en een pH lager dan 1 zorgt ervoor dat

Dr. Otten heeft de pensioengerechtigde

om in de maag hun effect uit te oefe-

bacteriën worden gedood. Maagzuur

leeftijd bereikt, maar werkt nog als

nen op de maagzuurproducerende

beschermt ons dus tegen infecties.”

MDL-arts in Medisch Centrum de

cellen. Daardoor hebben PPI’s pas na

Er komen dan ook steeds meer

Veluwe, locatie Apeldoorn. Ook geeft

twee tot drie dagen maximaal effect;

aanwijzingen dat bij gebruikers van

hij colleges maag-darm-leverziekten

eerst moet een spiegel worden opge-

protonpompremmers meer infecties

aan geneeskundestudenten in Utrecht.

bouwd. Omdat ze niet direct werken,

voorkomen. “Daarom willen we proton-

Otten kan terugblikken op een

kunnen ze een aanval niet ‘couperen’.

pompremmers zuiniger voorschrijven;

‘explosie van de gastro-enterologie’,

Met name de protonpompremmers zijn

selectiever en in een lagere dosis.”

zoals hij het omschrijft: “Ons vak heeft

dus vooral geschikt als onderhouds-

Hij noemt meteen ook het nadeel:

een grote ontwikkeling doorgemaakt.

therapie voor mensen die dagelijks

het optreden van ‘doorbraakreﬂux’.

Nieuwe inzichten, nieuwe diagnos-

klachten hebben.”

Otten is dan ook blij met de komst

tische methoden, nieuwe

Om hoeveel mensen gaat het dan?

van een nieuw en snelwerkend

behandelmethoden… Door de komst

Ongeveer 30% van de bevolking heeft

middel: Gerdoff. Otten: “Het is comple-

van de endoscopie konden we

reﬂuxklachten, vertelt Otten. Van hen

mentair aan de protonpompremmer:

eindelijk zien wat er in het maag-

heeft eenderde deel dagelijks klach-

darmkanaal aan de hand is, biopten

ten, eenderde deel wekelijks en

>> Lees verder op pagina 9

Waarmee wordt maagzuur behandeld? Klasse

Werkzame bestanddelen

Effect

Enkele (merk)namen

Antacida

calciumcarbonaat met magnesiumsubcarbonaat; algeldraat met magnesium-zout

neutraliseert maagzuur

Rennie, Antagel, Regla pH, Maalox

H2-receptorantagonisten

ranitidine; cimetidine; famotidine

remt maagzuurproductie

Zantac, cimetidine, famotidine

Protonpompremmers (PPI’s)

omeprazol; pantoprazol; lansoprazol

remt maagzuurproductie

Losec, Pantozol, Prezal

Alginaten

alginezuur (met zuurbindend carbonaat)

legt een laagje op de maaginhoud

Gaviscon

Nieuwe klasse

chondroïtinesulfaat, hyaluronzuur en aluminiumhydroxide

legt een beschermende coating op slokdarmslijmvlies

Gerdoff

UA | 6 | 2018

| 7

De nieuwe aanpak voor behandeling van maagzuurklachten • Ondersteunt de natuurlijke werking van het speeksel • De innovatieve zuigtablet bevordert de aanmaak van speeksel • Het speeksel, aangevuld met de bestanddelen van Gerdo昀 beschermt het epitheel van de slokdarm en bevordert het helingsproces

Leer alles over de behandeling met Gerdo昀 op onze online cursus op Apoweb

• Gerdo昀 verlicht direct de pijn

Tramedico B.V. Korte Muiderweg 2, 1382 LR Weesp Nederland / The Netherlands +31 088 – 4 222 000 info@tramedico.nl www.tramedico.nl

Voor meer informatie ga naar www.gerdo昀.nl

VOORGESCHREVEN

de PPI heeft een aanhoudend effect,

Otten ziet nog een belangrijke toe-

Gerdoff gebruik je als je onverwacht

passing: “Zwangere vrouwen hebben

last hebt van zuurbranden. Dan helpt

vaak – in 70% van de gevallen – last

het snel en effectief.” Je zou dus kun-

van maagzuur doordat hun maag

nen zeggen dat Gerdoff een prima

wordt ‘opgeduwd’. Zij willen natuur-

middel is om protonpompremmers

lijk liever geen geneesmiddelen

veel zuiniger te kunnen doseren.

gebruiken die in het bloed komen, dus dan is Gerdoff een prima en

“Als we PPI’s zuiniger gaan voorschrijven, krijgen mensen last van doorbraakreflux”

snelwerkend hulpmiddel.” Een echte ‘practice changer’, vindt Otten. <

Coating Gerdoff werkt heel anders dan de

Hoe ontstaat reﬂux?

middelen die we al gebruikten, legt

De belangrijkste oorzaak van gastro-

Otten uit: “Het legt een coating op de

oesofageale reﬂux is verslapping van de

slokdarmwand zodat het zuur niet kan

afsluiting tussen de slokdarm en de

inwerken.” De stoffen die deze coating

maag. Deze sﬁncter (kringspier) moet

vormen, zijn hyaluronzuur en chon-

alleen openstaan om voedsel door te

droïtinesulfaat. Een derde component

laten en verder stevig dicht blijven.

is aluminiumhydroxide, dat het zuur

Maar als hij verslapt, kan er maaginhoud

buffert. Bovendien is Gerdoff een zuig-

terugvloeien.

tablet; het effect is dat bij het zuigen

Oorzaken hiervan kunnen zijn:

de aanmaak van speeksel wordt

• een scheurtje in het middenrif (een

gestimuleerd. En dat is gunstig, vertelt

spierplaat die helpt om de sﬁncter

Otten: “Speeksel bevat bicarbonaat, dat

dicht te houden);

als buffer werkt, en daarnaast maken de beide bestanddelen van Gerdoff door menging met mucine in het speeksel nog beter contact met en

• verhoogde druk op de maag (bij overgewicht en/of zwangerschap); • door gebruik van o.a. vet of suikerrijk voedsel, pepermunt, alcohol.

bescherming van de slokdarmwand mogelijk.”

Vaak is de oorzaak echter niet bekend. Of iemand last heeft van brandend maagzuur, heeft vooral te maken met de individuele gevoeligheid van het slokdarmepitheel.

Jouw advies bij gastro-oesofageale reﬂux ● Adviseer om een zuurremmend middel (PPI of H2-RA) een halfuur vóór de maaltijd te nemen. Deze middelen moeten immers eerst in de bloedbaan komen om tijdens en na de maaltijd hun werking in de maag uit te oefenen. ● Adviseer om Gerdoff bij een plotselinge zuuraanval te gebruiken. Zuigtablet langzaam opzuigen om de speekselproductie te bevorderen. Het laatste stukje mag desgewenst worden ﬁjngekauwd. Het geeft snel verlichting van de klachten. ● Gerdoff kan ook worden gebruikt als onderhoudsbehandeling: 1-2 tabletten na de hoofdmaaltijd en voor het slapengaan. ● Aluminium kan de opname van andere geneesmiddelen beïnvloeden. Adviseer daarom om geneesmiddelen niet in te nemen binnen twee uur voor of na het gebruik van Gerdoff.

UA | 6 | 2018

| 9

BRANCHE

Nieuwe regels in de vergoedingen Met ingang van 1 januari 2019 gaat er het een en ander veranderen in de vergoedingsregels. Zulke veranderingen kunnen bij patiĂŤnten leiden tot vragen, en die stellen ze vaak aan de balie in de apotheek. Dan is het ďŹ jn als je vroegtijdig op de hoogte bent. Als je weet welke vragen er kunnen komen, wat de juiste antwoorden zijn en waar je verder aan moet denken.

UA | 6 | 2018

| 10

Maximering van de eigen bijdrage Twee nieuwe maatregelen Er komen twee belangrijke veranderingen in de geneesmidde-

• De eigen bijdrage wordt maximaal € 250,-. Tot en met 2018 was er geen maximum aan de eigen bijdrage. • Dit gaat over de eigen bijdrage voor geneesmiddelen die duurder zijn dan de verzekering vergoedt.

lenvergoedingen: 1. de eigen bijdrage wordt maximaal € 250,-;

•

2. paracetamol, vitaminen en mineralen en worden niet meer vergoed als ze in de betreffende

•

sterkte ook als zelfzorgproduct beschikbaar zijn. In de twee kaders vind je de verdere informatie.

“Informeer patiënten dat de apotheek alleen goede medicatiebewaking kan uitvoeren als ze hun pijnstillers en supplementen in de apotheek aanschaffen”

• •

Het komt bovenop het eigen risico (alleen voor volwassenen, wettelijk € 385,-; mogelijk hoger, afhankelijk van de afgesloten verzekering). Deze maatregel is gunstig voor patiënten die geneesmiddelen gebruiken waarvoor ze moeten bijbetalen, als die eigen bijdragen met elkaar tot nu toe hoger uitkwamen dan € 250,- per jaar. ‘Alles wordt altijd maar duurder’ gaat hier niet meer op. Deze maatregel is dan ook bedoeld om de zorg voor chronisch zieken betaalbaar te houden. Bovendien hoeft de eigen bijdrage niet meer aan de balie betaald te worden, maar deze wordt betaald door de verzekering. De eerste € 250,- wordt later bij de patiënt teruggevorderd. Bij aﬂevering moet je de patiënt informeren dat voor het betreffende geneesmiddel een eigen bijdrage verschuldigd is en dat deze (tot € 250) geïnd wordt door de verzekeraar. Medicijnen die niet vergoed worden volgens het GVS, moet de patiënt nog wel aan de balie betalen.

Vragen die je kunt krijgen • Mensen hebben moeite met het verschil tussen de eigen bijdrage en het eigen risico. Het eigen risico gaat over de eerste € 385,- van wel-vergoede zorg. De eigen bijdrage gaat over middelen waarvoor moet worden bijbetaald omdat ze niet volledig worden vergoed. • Mensen kunnen vragen voor welke van hun geneesmiddelen ze moeten bijbetalen of hoeveel ze al hebben bijbetaald.

Vroeg informeren Optima Farma, de beroepsorganisatie van apothekersassistenten, heeft zich sterk gemaakt voor tijdige communicatie naar zowel de beroepsbeoefe-

Een voorbeeld Mevrouw A. (82) gebruikt diverse medicijnen. Voor twee van haar medicijnen geldt een eigen bijdrage; in totaal € 412,- per jaar.

naren als de consumenten. Met VWS is daarom afgesproken dat de beroepsbeoefenaren al begin november worden voorgelicht. Als het goed is, heb je de ins en outs van de maatregelen al via diverse kanalen kunnen lezen als dit nummer van UA verschijnt. Consumenten worden in de loop van december geïnformeerd. Dat moet voorkomen dat ze in januari plotseling

2018: Mevrouw A. betaalt € 412,- bij voor het gebruik van haar medicijnen. Dit wordt in de apotheek betaald. Daarnaast betaalt ze de eerste € 385,- aan zorgkosten zelf via het eigen risico (geïncasseerd door de verzekering). Als ze haar eigen risico opgebruikt, betaalt ze dus € 797,- per jaar. 2019: De eerste € 250,- aan eigen bijdrage betaalt mevrouw A. zelf; dit wordt geïnd door de verzekering. De verdere kosten voor geneesmiddelen vallen onder de basisverzekering. Als zij haar eigen risico van € 385,- nog niet heeft opgebruikt, moet zij via haar eigen risico betalen voor het gebruik van haar medicijnen. Als zij haar eigen risico wel volledig heeft opgemaakt, zal haar zorgverzekeraar de kosten van de medicijnen volledig vergoeden. Ze betaalt zelf maximaal € 635,per jaar voor haar medicijnen (namelijk € 250,- plus € 385,-).

met nieuwe regels geconfronteerd worden, zodat ze in december de tijd hebben om hun vragen hierover te

mentenbond, Patiëntenfederatie

Medicatiebewaking

stellen aan hun eigen zorgverzekering.

Nederland en de afdeling apotheek-

De regel over de maximering van de

Hopelijk hoef je dan niet, zoals bij

houdende huisartsen van de LHV al

eigen bijdrage zal vragen oproepen,

eerdere veranderingen, aan de balie

vanaf augustus met elkaar in contact

maar de uitstroom van paracetamol,

telkens weer de nieuwe regels uit te

om samen af te stemmen hoe ze de

vitaminen en mineralen kan naast

leggen. “We vinden het belangrijk om

consumenten zo goed mogelijk over

vragen aan de balie ook gevolgen

het publiek goed voor te lichten over

deze maatregelen kunnen informeren.

hebben voor de medicatieveiligheid,

deze maatregelen”, beaamt het

Zorgverzekeraars informeren hun

vertelt Trudy van Geffen. “Want hoe

ministerie van VWS. “Dat kan veel

verzekerden in hun polissen voor het

zit het met de medicatiebewaking

discussie aan de balie besparen.”

nieuwe jaar over de maatregelen.

als patiënten elders hun vitamines,

Daarom zijn de betrokken partijen

Daarnaast worden consumenten

mineralen en paracetamol kopen?”

zoals Zorgverzekeraars Nederland (ZN),

verwezen naar de website

Optima Farma, de KNMP, de Consu-

ikregelmijnzorggoed.nl.

UA | 6 | 2018

>> Lees verder op pagina 12

| 11

BRANCHE Ze geeft een paar voorbeelden waar de medicatiebewaking onder druk komt te staan. • Voor vitamine D en calcium geven

wij advies over de dosering. Voor een goed advies vragen we naar voeding en leefgewoonten, maar in de apotheek letten we ook op overige medicatie die bij ons bekend is. Denk aan het gebruik van glucocorticoïden en het gebruik van bisfosfonaten, waarbij meer

Uitstroom paracetamol, vitaminen en mineralen • Geregistreerde geneesmiddelen met paracetamol, bepaalde vitaminen en mineralen worden niet meer vergoed als ze in de betreffende sterkte ook als zelfzorgproduct beschikbaar zijn. • De patiënt of klant moet deze zelf betalen. De middelen waar het om gaat, staan in de tabel hieronder. • Ook doorgeleverde bereidingen van kaliumchloridedrank en capsules vitamine A (retinol) worden niet meer vergoed (dit zijn geen geregistreerde geneesmiddelen). • Dit zou volgens Zorginstituut Nederland een besparing kunnen opleveren. Immers, als een dergelijk middel voor eigen rekening wordt gekocht, komt het niet meer ten laste van de zorgverzekering. • Voor de patiënten zijn er twee mogelijkheden: 1. aanschaffen als zelfzorgmiddel; 2. op recept bij de apotheek kopen en zelf betalen; in dat geval betalen ze ook de receptregelvergoeding zelf.

calcium en vitamine D nodig zijn. Ook kunnen wij in de apotheek zien of de eventuele andere medicatie die iemand gebruikt, wel of niet gelijktijdig met calcium ingenomen mag worden. • Artsen raden soms aan om

Gevolgen en risico’s • Eigen betaling (dus hogere kosten) door de patiënt voor paracetamol, vitaminen en mineralen die niet meer vergoed worden. • Mogelijk gezondheidsrisico als patiënten afzien van het gebruik van een noodzakelijk middel. • Mogelijk gezondheidsrisico als patiënten middelen aanschaffen bij een leverancier die geen medicatiebewaking doet. Het is belangrijk hier in de apotheek alert op te zijn.

paracetamol te gebruiken naast een NSAID, zodat er een lagere dosering van het NSAID gebruikt kan worden. Dit moeten we wel controleren, en we moeten dus actief gaan navragen of iemand paracetamol

Overigens blijven bepaalde receptmiddelen met paracetamol, vitaminen en mineralen wel vergoed, namelijk als ze niet als zelfzorgmiddel beschikbaar zijn. Bijvoorbeeld: • oplaaddoses vitamine D; • foliumzuur met een sterkte hoger dan 1 mg; • combinaties van calcium en/of cholecalciferol met alendroninezuur of risedroninezuur; • combinatie van paracetamol met tramadol of codeïne.

gebruikt. • Mensen die langdurig een hoge

dosering paracetamol gebruiken terwijl de dosering beter verlaagd

Geregistreerde (UR-)geneesmiddelen met een gelijkwaardig alternatief op de vrije markt, die niet meer via het GVS vergoed zullen worden (bron: ministerie van VWS)

kan worden, zijn straks niet zicht-

Product

Sterkte

baar. Denk aan ouderen en mensen

Calciumcarbonaat (bruistablet, kauwtablet)

500 mg calcium/1250 mg calciumcarbonaat

met een verminderde leverfunctie. We moeten ons hiervan bewust zijn.

1000 mg calcium/2500 mg calciumcarbonaat Calciumgluconaat (kauwtablet)

500 mg calciumgluconaat

Colecalciferol (tablet, capsule)

800 IE; 1000 IE

Hier ligt een belangrijke rol en

Calciumcarbonaat/colecalciferol (tablet)

500 mg/400 IE; 500 mg/800 IE

signaalfunctie voor het apotheekteam.

Paracetamol (tablet)

1000 mg

“Blijf patiënten hierover informeren en leg het belang van goed gebruik van deze middelen uit”, raadt Trudy aan.

kopen?” De kosten in de gezond-

“Vertel dat de apotheek alleen goede

heidszorg zijn hoog, en natuurlijk moet

medicatiebewaking kan uitvoeren als

er gekozen worden waar er mogelijk

in de apotheek bekend is welke pijn-

op bezuinigd kan worden, beaamt

stillers en supplementen de patiënt

Trudy. “Maar deze maatregelen mogen

gebruikt. Wat is eenvoudiger dan dat

niet ten koste gaan van de medicatie-

ze deze dan ook in de apotheek

veiligheid.” <

UA | 6 | 2018

| 12

Productnieuws

Aﬂeverstatus Inhibin gewijzigd van UA naar UR De aﬂeverstatus van Inhibin (hydrokinine) is gewijzigd van UA naar UR. Patiënten die Inhibin als zelfzorgmiddel kochten, moeten dus voortaan een recept overleggen. Je kunt daarover vragen krijgen aan de balie.

Hydrochloorthiazide maakt de huid gevoeliger voor uv-straling Bij uitgifte van hydrochloorthiazide (HCT) moet je nu ook waarschuwen voor uv-straling. De kans op de twee meest voorkomende vormen van huidkanker – basaalcelcarcinoom en plaveiselcelcarcinoom – is namelijk verhoogd bij langdurig gebruik van HCT. Dat is uit recent onderzoek gebleken. Deze vormen van kanker zijn goed behandelbaar. Langdurig gebruik van HCT (vanaf zes jaar in een dosis van 12,5 mg per dag) maakt de huid gevoeliger voor schade door uv-straling van zonlicht en zonnebanken. Daarom krijgen patiënten die HCT gebruiken het advies

Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) heeft besloten tot deze wijziging vanwege

om verantwoord om te gaan met blootstelling aan uv-

de gelijkenis tussen hydrokinine en kinine. Het valt volgens het CBG daarom niet uit te sluiten dat

straling en om bij verdachte huidafwijkingen of bij

zeldzame maar ernstige cardiale bijwerkingen van kinine (zoals QT-verlenging en atrioventriculair

twijfel de huisarts te raadplegen. Een advies dat

block) ook zouden kunnen optreden bij behandeling met hydrokinine. Vooral mensen met

overigens voor iedereen nuttig is.

hartritmestoornissen moeten extra voorzichtig zijn. Doordat patiënten Inhibin nu op doktersrecept

Het is geen reden om met HCT te stoppen; HCT is

krijgen, kunnen ze beter worden gecontroleerd op hartritmestoornissen. Zodoende is de UA-status

belangrijk voor de bloeddrukregulatie. Voor patiënten

van Inhibin per 8 september jl. gewijzigd naar UR. Mylan heeft een aanvraag voor vergoeding

die eerder basaalcelcarcinoom of plaveiselcelcarcinoom

ingediend, die nog in behandeling is. Deze procedure kan enige maanden duren. In de tussentijd

hebben gehad, kan worden overwogen om over te

kan de patiënt proberen de kosten van Inhibin te declareren bij zijn of haar verzekering.

stappen op een andere manier van bloeddrukregulatie.

(Bron: Mylan)

Spierklachten bij evolocumab en alirocumab Bij de nieuwe cholesterolverlagers evolocumab en alirocumab is spierpijn als bijwerking gemeld. Spierklachten staan niet beschreven in de bijsluiters van beide middelen. Bij oudere cholesterolverlagers, zoals statines, wordt spierpijn wel beschreven. Bijwerkingencentrum Lareb ontving in twee jaar tijd 38 meldingen van spierpijn bij gebruik van evolocumab en alirocumab. Bij 23 meldingen herstelden de patiënten van de klachten na stoppen met deze middelen. Enkele patiënten kregen weer spierpijn nadat het geneesmiddel opnieuw werd gestart. Bij 15 meldingen gebruikte de patiënt ook een statine of ezetimibe. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG) is op de hoogte gebracht en gaat de bevindingen delen binnen het Europese netwerk. Evolocumab en alirocumab behoren tot een nieuwe klasse van cholesterolverlagers (PCSK9remmers). Deze middelen worden voorgeschreven als statines of ezetimibe niet voldoende werken of niet worden verdragen. (Bron: Lareb)

(Bron: CBG)

Foliumzuur 5 mg blijft in de vergoeding Foliumzuur 5 mg blijft vergoed worden in het basispakket. Het leek erop dat dit niet het geval zou zijn. Per 1 januari 2019 worden paracetamol, vitamines en mineralen namelijk niet meer vergoed als ze in de betreffende sterkte in de zelfzorg beschikbaar zijn (zie pagina 10). Ook foliumzuur 5 mg was in de zelfzorg beschikbaar. Maar dat was illegaal, meldde het ministerie van VWS. Foliumzuur 5 mg was verkrijgbaar als voedingssupplement en dreigde daarom per 1 januari 2019 niet meer vergoed te worden. Bij nader onderzoek door het ministerie van VWS bleek dat foliumzuur 5 mg dat als voedingssupplement werd verkocht, niet voldeed aan de normen voor voedingssupplementen. Er zijn namelijk normen voor maximale doseringen van bepaalde vitaminen (A, D, foliumzuur en B6). Voor foliumzuur is de maximaal toegestane sterkte voor zelfzorg 1 mg. Het product was dus illegaal in de handel en het is van de markt gehaald. Daarmee blijft foliumzuur 5 mg in het vergoede pakket. (Bron: ministerie van VWS)

UA | 6 | 2018

| 13

ALLES OVER …

Crohn en CU – Onvoorspelbare aandoeningen De juiste medicatie vinden is voor mensen met Inﬂammatory Bowel Diseases (IBD) vaak een enorme zoektocht. En dan nog blijven deze chronische ontstekingsziekten van de darm grillig.

Inﬂammatory Bowel Diseases (IBD,

leefpatroon en overmatige hygiëne

diarree en moeten vaak wel twintig

letterlijk: ontstekingsziekten van de

genoemd.

keer per dag acuut naar de wc.

darm) zijn immuungerelateerde

Nederland telt 80.000 mensen met

ziekten, die voorkomen bij patiënten

IBD, 40% van hen heeft de ziekte van

Kinderen

met een genetische aanleg hiervoor. Er

Crohn en 60% colitis ulcerosa (CU). Het

Het aantal patiënten met Crohn en

gaat iets mis met het afweersysteem

verschil tussen de aandoeningen is dat

colitis ulcerosa neemt elk jaar met

van het lichaam, dat zich daardoor

Crohn in het hele maagdarmkanaal kan

ongeveer 2500 toe, waarvan er

tegen de eigen darmbacteriën richt.

voorkomen, terwijl CU altijd in het

ongeveer 300 onder de 18 jaar zijn.

Onbekende, ziekte-veroorzakende

rectum start en alleen in de dikke darm

Bij kinderen ligt de gemiddelde leeftijd

omgevingsfactoren zouden ook van

voorkomt. De ontsteking kan alle lagen

bij diagnose op 12 jaar. Men vermoedt

invloed kunnen zijn. Regelmatig

van de darmwand aantasten. Mensen

dat de genoemde leef- en omgevings-

worden dan voeding, ons ‘westerse’

met IBD hebben vaak buikkrampen en

omstandigheden hierin een grote rol

UA | 6 | 2018

| 14

spelen. De ziekte verloopt bij kinderen

onderhoudsbehandeling – is gericht

inmiddels al verschillende biosimilars

vaak ernstiger dan bij volwassenen.

op het voorkomen van nieuwe

van inﬂiximab en adalimumab

Kinderen reageren ook minder goed

opvlammingen. Therapietrouw aan

beschikbaar.

op medicijnen. Een extra probleem is

de onderhoudsbehandeling helpt

dat onderzoek naar veiligheid en

opvlammingen tegen te gaan. Als

Personalized medicine

effectiviteit van geneesmiddelen bij

de ziekte opvlamt, volgt weer een

“Biologicals hebben gezorgd voor een

kinderen meestal zes tot tien jaar

inductiebehandeling.

ﬂinke verbetering in de behandeling,

achterloopt op onderzoek bij

Bij colitis ulcerosa wordt vaak begon-

al zijn ze ook niet zaligmakend”,

volwassenen.

nen met mesalazine. Verder wordt bij

aldus Tineke Markus, directeur van de

de inductiefase en bij de behandeling

Crohn en Colitis Ulcerosa Vereniging

Vermoeidheid

van opvlammingen vooral gebruik-

Nederland (CCUVN), die in 2019 haar

De ontstekingen in de darm geven

gemaakt van corticosteroïden. Bij de

40-jarig bestaan viert. Ze heeft zelf al

klachten als buikpijn, koorts,

opvlammingen gaat het vaak om

25 jaar de ziekte van Crohn. “In het

verminderde eetlust, gewichtsverlies,

middelen die lokaal in de darm

begin hadden ze een heel brede

langdurige diarree, algehele malaise.

werken, zoals budesonide, beclo-

werking, zodat ze ook bij reuma

Een van de klachten die het meest op

methason en betamethason.

werkten of een ﬁstel hielpen dichten.

de voorgrond treedt, is vermoeidheid.

Maar bij sommige mensen verliezen

Dit is te verklaren doordat voedings-

In de onderhoudsfase wordt het

de medicijnen na een tijd hun werk-

stoffen onvoldoende worden opge-

corticosteroïd geleidelijk vervangen

zaamheid.”

nomen, maar ook door stoffen

door immuunsuppressiemiddelen die

die door de ontsteking vrijkomen.

de afweer onderdrukken, met name

Er ontstaan soms ook wondjes in de

azathioprine, mercaptopurine, tio-

darm met als gevolg daarvan bloed-

guanine, methotrexaat en ciclosporine.

verlies bij de ontlasting en bloed-

In een lage dosering doen ze dienst als

armoede.

ontstekingsremmer. In hoge dosering

Ontstekingsverschijnselen blijven bij

worden sommige bij bepaalde vormen

Er worden nog steeds nieuwe

IBD niet altijd beperkt tot de darm,

van kanker en leukemie ingezet, om-

medicijnen ontwikkeld, die veel

maar kunnen ook in de gewrichten,

dat ze de celgroei remmen.

speciﬁeker werken op een bepaald

huid, ogen en in leverweefsel

Blijft er ziekteactiviteit dan schrijft de

deel van de darm. Zo zijn er diverse

voorkomen. Soms ontstaan er ﬁstels.

maag-darm-leverarts (MDL-arts) bio-

vormen van mesalazine en van bude-

“De impact is enorm als een geneesmiddel door een andere coating op een andere plaats in je darm vrijkomt”

logische geneesmiddelen (biologicals

sonide die op speciﬁeke delen van de

Inductie en onderhoud

en biosimilars) voor zoals inﬂiximab,

darm werken: alleen de dikke darm,

Elke patiënt laat weer een andere

adalimumab, en ustekinumab. Deze

een deel van de dunne darm en de

inﬂammatoire darmziekte zien. Dat

middelen blokkeren heel speciﬁek

dikke darm of in de hele darm.

maakt de behandeling lastig. Grofweg

bepaalde delen van het ontste-

“Dat is waar we in de toekomst naar

zijn er twee fasen in de behandeling.

kingsproces, die ziekmakend zijn.

toe gaan: personalized medicine.”

In de eerste fase gaat het om het

Sinds 2016 zijn er biosimilars op de

verminderen van de acute ontsteking.

markt, die gelijk zijn aan het originele

Preferentie en substitutie

Dit wordt inductiebehandeling

biologisch middel en die dezelfde

Door het preferentiebeleid krijgen

genoemd en duurt zo’n acht tot

werking hebben. Er zijn voor mensen

patiënten soms medicijnen van een

twaalf weken. De tweede fase – de

met een chronische darmziekte

ander merk dan ze gewend zijn. Dat kan voor patiënten met IBD verkeerd

IBD, IBS, PDS

uitpakken, vertelt Markus: “Ook al gaat het om dezelfde werkzame stof; met

Lastig, al die afkortingen, vooral als ze veel op elkaar lijken. Hoe zat het ook alweer? • IBD: Inﬂammatory Bowel Diseases, oftewel inﬂammatoire darmziekten: colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn. • IBS: Irritable Bowel Syndrome, oftewel prikkelbaredarmsyndroom. Hierbij komen vaak pijnklachten voor doordat de darm gevoeliger is dan normaal. • PDS: prikkelbaredarmsyndroom, de Nederlandse afkorting voor IBS.

andere hulpstoffen kan de afgifte veranderen. De impact is enorm als je bijvoorbeeld een geneesmiddel krijgt dat door een andere coating op een >> Lees verder op pagina 16

UA | 6 | 2018

| 15

ALLES OVER … andere plaats in je darm vrijkomt.” Ze vindt het dan ook een kwalijke zaak dat voor bijna de helft van de recepten met ‘medische noodzaak’ (MN) toch een ander merk wordt afgeleverd, zoals bleek uit een onderzoek van veertien patiëntenorganisaties, waaronder CCUVN. “Dat is voor de therapietrouw niet erg bevorderlijk”, zegt Markus. “Voor patiënten met IBD maakt het heel veel uit welk middel ze krijgen, en de vermelding MN is juridisch bindend.” Voor orale

MijnIBDcoach MijnIBDcoach is een Nederlands e-health-systeem. Dit geeft de patiënt de mogelijkheid zelf gegevens in te voeren op zijn persoonlijke, beveiligde webpagina, die de arts kan inzien via het elektronisch patiëntdossier van het ziekenhuis. De arts kan advies op afstand geven zonder dat de patiënt naar het ziekenhuis hoeft of de behandeling aanpassen. MijnIBDCoach volgt therapietrouw, voeding, rookgedrag, bijwerkingen van geneesmiddelen en kwaliteit van leven. De patiënt kan er ook kennismodules in volgen. De patiëntdata die mijnIBDcoach verzamelt, gaan geanonimiseerd naar de Stichting mijnIBDcoach, zodat ze kunnen worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. The Lancet publiceerde in 2017 een artikel over het effect van het gebruik van mijnIBDcoach. De belangrijkste resultaten: 50% minder ziekenhuisopnames, 40% minder bezoeken aan de polikliniek én betere therapietrouw. http://stichtingmijnibdcoach.nl/

mesalazinepreparaten is in de KNMP Handleiding Geneesmiddelsubstitutie vastgesteld dat deze niet zonder overleg met de arts mogen worden omgezet.

Verbeteringen Er zijn drie zaken waarin Markus voor de toekomst nog op verbeteringen hoopt. Ten eerste de diagnosestelling: gemiddeld volgt die na een half tot anderhalf jaar. Dat is een ﬂinke verbetering vergeleken met een aantal jaren geleden, maar Markus zou die tijd nog korter willen hebben, zeker bij jonge kinderen. “Mensen zijn vaak lang bezig met allerlei aanpassingen in hun voeding, wat dan een beetje effect heeft.

Thuistest calprotectine Een nieuwe ontwikkeling is de thuistest, die de MDL-arts aan een patiënt kan meegeven. De test toont de waarde van het eiwit calprotectine aan, dat wordt uitgescheiden bij een ontstekingsreactie in het lichaam. Een nieuwe ontwikkeling is de calprotectine-thuistest. Calprotectine wordt uitgescheiden bij een ontstekingsreactie in het lichaam en kan worden gemeten in de ontlasting. Het verloop van de waarden geeft aan of de ziekteactiviteit toeneemt of afneemt. Daarmee kan belastend darmonderzoek – inclusief belastende darmvoorbereiding – hopelijk vermeden worden. Er zijn twee versies van de test: de patiëntenversie voor het monitoren van de klachten en een versie voor de huisarts. Bij de patiëntenversie worden de waarden in een app op de smartphone getoond en de patiënt kan die waarden doorsturen naar de behandelaar. Markus: “Het is een goede aanvulling op mijnIBDcoach, een e-healthsysteem. Als je aan het minderen bent met je medicijnen en wilt checken of het wel goed gaat, kan de behandelaar adviseren, zonder dat je meteen een afspraak in het ziekenhuis hoeft te maken. Zo krijg je meer regie over je ziekte.”

De klachten gaan ook vaak langdurig op en neer. Vooral meisjes worden lang niet altijd tijdig doorgestuurd.” Ten tweede is er op voedingsgebied veel gaande. “We hebben een project

De huisartsenversie is bedoeld om een onderscheid te kunnen maken tussen IBD en IBS (prikkelbaredarmsyndroom). Bij een patiënt met lastig te duiden recidiverende darmklachten kan worden gemeten of er in de ontlasting tekenen van een ontsteking of bloed aanwezig zijn. Zo ja, dan is vervolgonderzoek aangewezen. Zo niet, dan kan een onnodig en belastend darmonderzoek in het ziekenhuis mogelijk vermeden worden en is er mogelijk sprake van een prikkelbaredarmsyndroom.

waarin we mensen begeleiding geven bij een mediterraan voedingspatroon. Daar verwachten we veel van.” Ten derde is er gelukkig steeds meer

Jouw rol bij IBD

aandacht voor de psychische belasting bij IBD. “Op dat gebied verwacht ik echt verbetering. We hebben een onderzoek gedaan onder jongeren

● Zorg dat je goed op de hoogte blijft over medicatie bij IBD. ● Nu recepten altijd op generieke naam worden geschreven, is het zeker bij een eventuele

van 18 tot 23 jaar en honderd procent

herstart van medicatie door de huisarts belangrijk te controleren dat de patiënt een

van hen gaf aan dat ze graag meer

product met het gewenste afgifteproﬁel ontvangt.

psychologische hulp hadden willen hebben. Er blijft voor ons nog heel veel werk te doen.” Meer informatie: www.crohn-colitis.nl

● Is een voorgeschreven geneesmiddel niet voorradig, overleg dan met de arts én de patiënt over een eventueel alternatief. ● Wijs erop dat de bijsluiter bij immunosuppressiva geschreven is voor mensen met kanker en dat de dosering bij Crohn vele malen lager is. Bijwerkingen zijn daardoor ook milder en komen minder vaak voor.

UA | 6 | 2018

| 16

ANNEKEDOTES

Uit het veld geslagen

Onder de paracetamol

tot daar was het gevloek en getier

Zo ontving ik van een van onze

van deze man te horen.

collega’s een mail met een grappige

Nee, er werd natuurlijk niet om

‘annekedote’ die afgelopen zomer

meneer gelachen, maar ze waren

plaatsvond. Deze collega leverde

wel heel benieuwd hoe ik met deze

‘een kuurtje doxy’ af aan een vrouw

situatie zou omgaan.

van ongeveer 35 jaar. Zij was nog niet

Lieve collega’s,

eens klaar met haar uitleg of de vrouw

Doof

begon tussendoor al te vragen of ze

Een oudere dame verscheen aan

ook paracetamol mocht gebruiken

mijn balie met een recept. Ik nam

tijdens de kuur. “Nou”, zei de collega,

haar medicatielijst door en vroeg:

“dat mag natuurlijk wel.” Vervolgens

“Heeft u de valsartan nog?” Mevrouw

ging ze verder met het uitleggen van

keek mij aan alsof ik gek was en

de bijwerkingen, waaronder het

vroeg: “Wat zegt u nou, of ik die valse

vermijden van felle zon tijdens de

tand nog heb?” Op zich misschien geen

kuur, vooral tijdens zomerse dagen.

gekke vraag aan een oudere dame,

De collega zei: “Als u naar buiten gaat,

maar dit was zeker niet wat ik van

goed insmeren en onder de para-

mevrouw wilde weten. Zie dan maar

cetamol gaan zitten”. De vrouw moest

eens uit te leggen aan een stokdove

hard lachen en antwoordde: “Daar zit ik

dame op leeftijd dat je dit echt niet

dan straks met een paracetamolletje

had gevraagd.

boven mijn hoofd!” Dat was het alweer voor deze keer,

Wat kunnen wij ons als

Getier

tot de volgende Annekedote,

Toen ik pas bij de ziekenhuisapotheek

apothekersassistenten soms uit

werkte, heb ik ook iets meegemaakt

Liefs,

het veld geslagen voelen door

wat mij totaal uit het veld sloeg.

Anneke

bepaalde situaties of gesprekken

Ik zat aan de zitbalie en drukte op het nummerapparaatje om de volgende

die we hebben met cliënten.

patiënt te kunnen helpen. Al een paar

En wat is het soms moeilijk om

keer had ik vreemde kreten gehoord

serieus te blijven, een stalen

uit de publieksruimte, maar ik wist

gezicht te trekken en zo normaal

niet precies waar deze kreten vandaan kwamen. Mijn collega’s wel en zij

mogelijk verder te gaan met je

hadden de grootste lol toen uitge-

werkzaamheden.

rekend ik die persoon aan mijn balie kreeg. In het begin had ik eigenlijk niets door, tot de jonge man die tegenover mij zat ineens uit volle borst begon te vloeken, te tieren en vreemde kreten uit begon te stoten. O jee, dat had ik weer. Het is natuurlijk heel erg als iemand lijdt aan Gilles de la Tourette, maar het is ook niet ﬁjn als je tegenover zo iemand zit en zonder dat deze meneer er iets aan kan doen, wordt uitgescholden voor alles wat

Als jullie iets leuks meemaken, dan

mooi en lelijk is. De jongeman was

wil ik dat graag voor jullie verwerken

een bekende in de apotheek en mijn

in mijn column. Je kunt me mailen op

collega’s stonden dan ook te proesten

annekeangenent@hotmail.com

van het lachen in de kofﬁekamer, want

UA | 6 | 2018

| 17

SPECIAAL ONTWIKKELD VOOR HET HELE COLON1 BEREIKT MET BEHULP VAN MMX TECHNOLOGIE OOK HET SIGMOID1

Afgifte van mesalazine in het gehele colon inclusief het sigmoïd1,2 Scintigrafie toont passage van een enkele radioactief gelabelde 1.2g tablet Mezavant bij een gezonde vastende vrijwilliger Referenties: 1. SPC en bijsluiter Mezavant® oktober 2018. 2. Brunner M, et al. Aliment Pharmacol Ther 2003;17:395–402. Productinformatie elders in dit blad Job code: C-APROM/NL//0585. versie: november 2018 UA | 6 | 2018

| 18

PATIËNTVEILIGHEID mee, zeker als de verpakkingen - zoals

Falen van eindcontrole van de barcode én van de visuele controle Regelmatig ontvangt Portaal voor Patiëntveiligheid (PvP) meldingen over een gemiste eindcontrole van de barcode, waardoor een foutief klaargemaakt recept bij de patiënt terechtkomt. In dit artikel wordt zo’n geval beschreven.

bij magistrale bereidingen - sterk op elkaar lijken. Worden echt alle verpakkingen stuk voor stuk gecontroleerd? Blijkbaar niet…

Bij deze apotheek worden ‘Ne disp’-recepten voortaan altijd opnieuw aangeschreven op de oorspronkelijke datum Verbeterde procedure De melder heeft de procedure naar aanleiding van de casus alvast als volgt aangepast. ‘Ne disp’-recepten worden voortaan altijd opnieuw aangeschreven op de oorspronkelijke datum, het

Een ouder van een patiënt (11 jaar)

Toen de betreffende patiënt een

levert een recept in voor zes ﬂesjes

epileptisch insult kreeg, is TCA 90%

midazolam-neusspray. De apotheek

toegediend in plaats van midazolam-

Henriëtte Leenders

levert één ﬂesje en bestelt de overige

neusspray. De jongen kreeg direct

Farmaceutisch consulent,

ﬂesjes bij de bereidingsapotheek. Het

brandwondachtige plekken onder zijn

Portaal voor Patiëntveiligheid/CMR

restant wordt aanvankelijk niet

neus en werd snel naar het ziekenhuis

opgehaald. De apotheek verwijdert na

gebracht.

'oude' recept wordt gecrediteerd.

een bepaalde tijd de etiketten en zet de ﬂesjes terug in de lade. Het recept wordt klaargelegd ter creditering. Nog voor creditering plaatsvindt, komt

Bij niet afgehaalde medicatie kan de barcode niet opnieuw worden gescand

de moeder van de patiënt toch het restant ophalen. De ﬂesjes worden

Analyse

opnieuw geëtiketteerd, maar de

Als een recept niet opnieuw wordt

barcodescan kan niet meer

ingebracht, is de barcodescan niet

plaatsvinden, omdat dit al was gedaan

mogelijk. Er kunnen echter wel extra

bij het klaarzetten van de ﬂesjes.

etiketten worden uitgedraaid. De

Daardoor wordt nu niet opgemerkt dat

visuele controle moet in dat geval de

Heb jij ook wel eens dit soort incidenten

er één ﬂesje trichloorazijnzuur (TCA)

barcodescan vervangen. Een visuele

meegemaakt in jouw apotheek?

90% wordt geleverd in plaats van

controle bij meerdere verpakkingen

Meld het op www.vim-digitaal.nl of via

midazolam-neusspray.

tegelijk brengt echter risico’s met zich

info@vim-digitaal.nl.

We kunnen leren van elkaars incidenten

Jouw rol bij het aﬂeveren van niet opgehaalde medicatie ● Wordt de medicatie niet opnieuw ingebracht? Wees dan extra alert bij de visuele controle. ● Beter is het om niet opgehaalde medicatie te crediteren, zodat je de medicatie helemaal volgens de procedure kunt verwerken als deze wordt opgehaald. ● Maak hierover afspraken in de apotheek.

UA | 6 | 2018

| 19

Nieuw

De eerste tandpasta op recept voor extra fluoride door dagelijks tandenpoetsen • Klinisch bewezen effectiever om meerdere vormen van cariës te voorkomen (kroon- en/of wortelcariës) dan een normale fluoridetandpasta1 • Voor patiënten met verhoogd risico op cariës* • Gebruik 3x per dag tot het volgende bezoek of advies van de tandarts – in plaats van reguliere tandpasta

Duraphat® 5000 ppm tandpasta: # RVG 120994 # Z-Index 16643593

Uitsluitend op recept verkrijgbaar Voor patiënten ≥ 16 jaar

* Voor patiënten ≥ 16 jaar 1 Tavss et al. Am J Dent 2003;16(6):369 –74. Verkorte productinformatie Duraphat 5000 ppm. Voor de volledige en meest recente productinformatie verwijzen wij naar de goedgekeurde SPC op www.cbg-meb.nl. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL: Duraphat 5000 ppm tandpasta. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING: 1 g tandpasta bevat 5 mg fluoride (als natriumfluoride), overeenkomend met 5000 ppm fluoride. FARMACEUTISCHE VORM: Tandpasta. THERAPEUTISCHE INDICATIES: Ter voorkoming van dentale cariës (tandbederf) bij jongeren en volwassenen, met name bij patiënten met een risico op meerdere vormen van cariës (coronale en/of wortelcariës). CONTRA-INDICATIES: Dit geneesmiddel mag niet worden gebruikt in geval van overgevoeligheid voor de werkzame stof of voor één van de in de rubriek lijst van hulpstoffen vermelde hulpstoffen. BIJZONDERE WAARSCHUWINGEN EN VOORZORGEN BIJ GEBRUIK: Duraphat 5000 ppm tandpasta mag niet worden gebruikt bij jongeren en kinderen jonger dan 16 jaar. Deze tandpasta bevat een hoog fluoridegehalte. Daarom moet het advies van een tandheelkundig specialist worden gevraagd voordat het product wordt gebruikt. Een verhoogd aantal potentiële fluoridebronnen kan leiden tot fluorosis. Voordat fluoride–bevattende geneesmiddelen zoals Duraphat gebruikt worden, moet een beoordeling worden gedaan van de totale fluoride-inname (dat wil zeggen drinkwater, gefluorideerd zout, andere fluoride-bevattende geneesmiddelen zoals tabletten, druppels, kauwgom of tandpasta). Fluoride tabletten, druppels, kauwgom, gels of vernissen en gefluorideerd water of zout dienen tijdens het gebruik van dit middel te worden vermeden. Wanneer algemene berekeningen worden uitgevoerd van de aanbevolen inname van het fluoride ion, welke 0,05 mg/kg per dag is uit alle bronnen en 1 mg per dag niet mag overschrijden, moet er rekening worden gehouden met eventuele inname van de tandpasta (elke tube Duraphat 5000 ppm tandpasta bevat 255 mg fluoride ionen). Dit product bevat natriumbenzoaat. Natriumbenzoaat is licht irriterend voor de huid, ogen en slijmvliezen. BIJWERKINGEN: Maagdarmstelselaandoeningen: Frequentie niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald): brandende orale sensatie. Immuunsysteemaandoeningen: Zelden (≥1/10.000 tot <1/1.000): Overgevoeligheidsreacties. HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: Colgate-Palmolive (UK) Ltd. Guildford Business Park, Middleton Road GU2 8JZ Guildford, Surrey Verenigd Koninkrijk. VOOR INLICHTINGEN EN CORRESPONDENTIE: Colgate-Palmolive Nederland B.V. Leeuwenveldseweg 3F 1382 LV Weesp Nederland. NUMMER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: RVG 120994. AFLEVERSTATUS: UR (Uitsluitend recept). VERGOEDING: Wordt niet vergoed. DATUM VERGUNNING: 25.01.2018. DATUM SPC: 11/2017.

BIJWERKING BELICHT

Galactorroe en medicatie In de rubriek Bijwerking Belicht bespreekt Bijwerkingencentrum Lareb in elk nummer van UA een bijwerking. In dit nummer aandacht voor galactorroe als bijwerking van medicijnen.

als: melk- of vochtafscheiding uit één

Geneesmiddelen en hyperprolactinemie

of beide borsten. Het komt zowel

Wanneer galactorroe als gevolg van

bij vrouwen als bij mannen voor.

geneesmiddelgebruik ontstaat, heeft

Bij vrouwen spreekt men alleen van

dat in veel gevallen te maken met

Galactorroe kan worden gedeﬁnieerd

galactorroe als de afscheiding van

de invloed van een middel op het

melk niet met zwangerschap of

prolactinegehalte. Er zijn verschillende

borstvoeding te maken heeft.

geneesmiddelen die de aanmaak van

Galactorroe komt vooral voor bij

prolactine direct of indirect verhogen:

vrouwen in de leeftijd van 35 tot 50 jaar en minder vaak bij jongere vrouwen en bij vrouwen die de overgang al achter de rug hebben. Het hormoon prolactine heeft een stimulerende werking op de melkproductie in de borstklieren.

• anti-emetica, zoals metoclopramide en domperidon; • antipsychotica, zoals haloperidol, risperidon en pipamperon; • antidepressiva, zoals amitriptyline en sertraline; • opiaten, zoals morﬁne.

Bronnen 1. Meyboom RH, Assies J, van den Bemt PM, de Koning GH. Galactorroe en gynaecomastie als bijwerkingen van geneesmiddelen. Ned Tijdschr Geneeskd 1993 Nov 27;137(48):2498503. 2. Majumdar A, Mangal NS. Hyperprolactinemia. J Hum Reprod Sci 2013;6(3):168-75. 3. Huang W, Molitch ME. Evaluation and management of galactorrhea. Am Fam Physician 2012;85(11):1073-80. 4. Mahasuar R, Majhi P, Ravan JR. Euprolactinemic galactorrhea associated with use of imipramine and escitalopram in a postmenopausal woman. Gen Hosp Psychiatry 2010;32(3):341. 5. Kwak WJ, Patel A, Hag F, Siddiqui F, Younis M, Raza S, et al. Antipsychotic-induced euprolactinemic galactorrhea in an adolescent girl: a case report. Prim Care Companion CNS Disord 2012;14(1). 6. Praharaj SK. Eurpolactinemic galactorrhea with

Wanneer er in de hypofyse te veel prolactine wordt aangemaakt, met

Reversibel

als gevolg hyperprolactinemie, kan

Wanneer galactorroe wordt veroorzaakt

galactorroe ontstaan.

door een geneesmiddel, verdwijnt het vaak weer na het stoppen van het

Oorzaken van galactorroe

geneesmiddel. Dat komt doordat

Behalve bij aandoeningen zoals

het prolactinegehalte dan weer

schildklieraandoeningen, bepaalde

normaliseert.

vormen van kanker en nieraan-

Voor patiënten die klachten hebben

doeningen kan galactorroe ook

van galactorroe luidt het advies om

spontaan ontstaan. Daarbij kunnen

dit met de arts te bespreken. De arts

factoren als leeftijd, stress, tepel-

kan andere oorzaken uitsluiten en

stimulatie, menstruatie, eerdere

eventueel overwegen het middel te

zwangerschap en een borstoperatie

stoppen en te vervangen door een

een rol spelen.

geneesmiddel waarbij hyperprolac-

escitalopram. J Neuropsychiatry Clin Neurosci 2014;26(3):25-6. 7. Demir AM, Kuloglu Z, Berberoglu M, Kansu A. Euprolactinemic galactorrhea secondary to domperidone treatment. J Pediatr Endocrinol Metab 2015;28(7-8):955-6.

Gerda Weits, farmakundige, werkzaam bij Bijwerkingencentrum Lareb

tinemie en/of galactorroe minder voorkomt.

UA | 6 | 2018

| 21

ALLES OVER …

Biologische geneesmiddelen In de jaren tachtig van de vorige eeuw lukte het wetenschappers om menselijke eiwitten zoals hormonen in een kweekmedium te laten maken door cellen van bacteriën, schimmels of dieren. Zo ontstonden de ‘biologische geneesmiddelen’, voor de behandeling van patiënten met deﬁciënties aan dergelijke hormonen. Inmiddels zijn de methoden verder ontwikkeld en zijn er vele soorten eiwitten als geneesmiddel beschikbaar.

UA | 6 | 2018

| 22

Biologische geneesmiddelen – het

medicijn wordt de sterkte uitgedrukt

door biologische geneesmiddelen

klinkt als ‘totaal nieuw’ maar het

in internationale eenheden (IE of IU).

langere aanvalsvrije periodes en ze

principe stamt al uit de vorige eeuw:

Dat is een maat voor de activiteit –

hoeven minder vaak corticosteroïden

lichaamseigen eiwitten, geproduceerd

bijvoorbeeld hoeveel moleculen een

te gebruiken.

in een celkweek. Iedereen kent wel de

hoeveelheid van een enzym kan

hormonen insuline, somatotropine en

omzetten. Na isolatie van het product

Bijwerkingen

epoëtine en het cytokine interferon,

uit het kweekmedium moet die

Bijwerkingen van een middel liggen

die al vroeg op deze manier werden

activiteit worden vastgesteld om het

vaak in het verlengde van de werking.

geproduceerd. Later kwamen de – veel

product te kunnen verdunnen tot het

Zo ook bij biologische geneesmidde-

grotere – monoklonale antilichamen,

gewenste aantal IE per milliliter.

len. Zo is bij de TNF-alfaremmers – die

die receptoren in het lichaam heel

de afweerreactie remmen – de kans

selectief blokkeren en daarmee de

Omdat eiwitten na orale inname

op infecties vergroot. Daarom krijgen

werking van een stof in het lichaam

worden afgebroken in het maag-

patiënten het advies een griepvacci-

verhinderen. Denk aan remmers van

darmkanaal, en niet in hun geheel

natie te halen en moeten ze rekening

bepaalde interleukinen en van

opgenomen kunnen worden, worden

houden met voldoende tijd tussen

TNF-alfa, die worden toegepast bij

ze via een injectie toegediend. Dat kan

toediening van hun TNF-alfaremmer

afweerstoornissen zoals auto-immuun-

zijn via een intraveneuze, intramuscu-

en vaccinatie met een levend vaccin.

ziekten en kanker.

laire of subcutane injectie of via een

Een ‘vreemd eiwit’ – wat een biologisch

intraveneus infuus. Voor chronische

geneesmiddel in feite is – kan soms

Productie

aandoeningen proberen fabrikanten

juist een afweerreactie opwekken

Voor de productie van deze eiwitten

subcutane vormen te ontwikkelen met

(immunogeniteit). Om dat te voor-

worden cellen in een kweekmedium

voorgevulde pennen, autoinjectors

komen, is het van belang dat het eiwit

gebruikt. Elke fabrikant heeft zijn eigen

enz., zodat het voor patiënten mak-

zo zuiver mogelijk blijft. Ook reacties

zuivere cellijnen die hij eiwitten kan

kelijker wordt om zichzelf een injectie

op de injectieplaats komen voor als

laten maken. Bijvoorbeeld gistcellen,

toe te dienen.

bijwerking. Uit een inventarisatie

E. coli-bacteriën of ovariumcellen van

van bijwerkingen bij IBD-patiënten,

de Chinese hamster.

Toepassingen

gepubliceerd in het Pharmaceutisch

Het DNA van die cellen is zo aangepast

Naast de genoemde hormonen,

Weekblad (5 oktober 2018), bleek dat

dat ze het gewenste eiwit maken.

immuunmodulatoren en monoklonale

huidreacties en vermoeidheid het

Dat komt terecht in het kweekmedium,

antilichamen worden ook stollings-

meest belastend worden gevonden.

waar het uit wordt geïsoleerd. Na zui-

factoren, enzymen en vaccins op

vering kan het worden verwerkt tot

biologische wijze geproduceerd.

Biological, original, biosimilar

medicijn.

Al deze middelen hebben de kwaliteit

Er wordt vaak gesproken van bio-

Bij een synthetisch medicijn is de

van leven van deze patiënten sterk

logicals of biologics. Dat is de Engelse

sterkte afhankelijk van het gewicht van

verbeterd. Patiënten met auto-

term voor ‘biologisch geneesmiddel’.

de actieve stof - het aantal micro- of

immuunziektes (IBD, psoriasis, reu-

Naarmate de patenten van de bio-

milligrammen dus. Bij een biologisch

matoïde artritis) hebben bijvoorbeeld

logische geneesmiddelen verlopen, komen er fabrikanten die de middelen ook willen produceren. Deze nieuwe

Biologische medicijnen worden onder andere toegepast bij de volgende indicaties

versies worden biosimilars genoemd;

soort middel hormonen (insuline, groeihormoon, epoëtine, folliculine) TNF-alfaremmers en interleukineremmers

het oorspronkelijke product heet het

monoklonale antilichamen tegen … stollingsfactoren immunomodulatoren zoals interferon enzymen vaccins

UA | 6 | 2018

indicatie een tekort aan het betreffende hormoon (diabetes mellitus, groeistoornis, nierziekte, onvruchtbaarheid) auto-immuunziekten (reumatoïde artritis, psoriasis, ziekte van Crohn, colitis ulcerosa) kanker hemoﬁlie multiple sclerose bepaalde stofwisselingsziektes, zoals de ziekte van Pompe en de ziekte van Fabry vaccinatie bijv. tegen HPV

original, of in het Nederlands: het referentiemedicijn. Biosimilars zijn dus de generieken van de biologische medicijnen.

>> Lees verder op pagina 24

| 23

ALLES OVER … Dat ‘namaken’ is echter niet zo gemak-

De eerste biosimilar – van somatotro-

patiënt stabiel zijn op de eerder

kelijk als bij synthetische medicijnen.

pine – kwam in 2006 op de EU-markt.

gebruikte biological en de ziekte-

Je moet immers een celsysteem (cel-

Sindsdien zijn er vele biosimilars

activiteit en eventuele bijwerkingen

lijn) hebben dat het gewenste eiwit

bijgekomen.

worden zorgvuldig in de gaten

kan produceren. De rechten van de

gehouden. Van patiënten die met een

Bij wie worden biosimilars gebruikt?

biologisch medicijn worden behandeld,

geproduceerd, berusten bij de betreffende fabrikant. Een biosimilarpro-

(Originele) biologische genees-

gehouden welk middel en welke

ducent moet dus op zoek naar een

middelen zijn vaak behoorlijk prijzig.

batch ze toegediend hebben gekregen.

eigen cellijn en het DNA van die cellen

We gaan er niet op in of dat komt

Als er problemen optreden, zijn deze

zodanig modiﬁceren dat het gewenste

doordat het productieproces duurder is,

gegevens direct beschikbaar.

eiwit wordt geproduceerd. Het gevolg

het onderzoek veel geld heeft gekost

Tot dusver zijn er echter geen noe-

is dat een biosimilar nooit volledig

of dat het een kwestie is van markt-

menswaardige problemen opgetreden

gelijk is aan het original, maar wel

werking. Maar voor degenen die deze

bij overgezette patiënten. <

‘gelijkwaardig’ oftewel ‘similar’ wat

medicijnen betalen – ziekenhuizen,

betreft kwaliteit, biologische activiteit,

zorgverzekeraars, overheid, patiënten –

veiligheid en effectiviteit. Deskundigen

loont het de moeite om op zoek te

zien daar geen nadeel in, omdat ook

gaan naar goedkopere alternatieven;

het original afkomstig is uit een levend

vandaar de belangstelling voor

celsysteem waarin voortdurend kleine

biosimilars. Hoewel effectiviteit en

veranderingen kunnen optreden door

veiligheid in patiëntenonderzoek zijn

mutaties in de cellijnen.

aangetoond, is men toch voorzichtig

cellijn waarmee het original wordt

wordt in het dossier zorgvuldig bij-

met het overzetten van patiënten op

Regels voor biosimilars

een biosimilar. Op dit moment is de

Voor registratie moet die gelijk-

richtlijn – op basis van het oordeel

waardigheid worden aangetoond

van het College ter Beoordeling van

en de regels daarvoor zijn strenger

Geneesmiddelen (CBG) en de Federatie

dan die voor generieke synthetische

Medisch Specialisten (FMS):

medicijnen. Voor synthetische gene-

• nieuwe patiënten kunnen direct

rieken moet een fabrikant aantonen dat de biologische beschikbaarheid

een biosimilar krijgen; • omzetten van een origineel bio-

niet te veel afwijkt van het origineel.

logisch medicijn naar een biosimilar

De werkzaamheid en het bijwerkin-

(of biosimilars met dezelfde

genproﬁel hoeven niet apart te worden

biologische stof onderling) mag

onderzocht. Voor een biosimilar moe-

alleen plaatsvinden onder toezicht

ten onderzoeksgegevens worden

van de arts en in overleg met de

ingeleverd over de kwaliteit, de

patiënt. Herhaaldelijke omzetting

farmacokinetiek, de werking en de

moet worden vermeden, voegt de

bijwerkingen; deze worden vergeleken

FMS toe.

met het originele biological. Extra aandacht is er voor de mate waarin

In een aantal ziekenhuizen zijn of

het product een afweerreactie kan

worden patiënten overgezet – uiteraard

oproepen (immunogeniteit). Vervol-

met hun instemming. Financieel

gens wordt het product in de praktijk

voordeel – zonder nadelen voor de

gevolgd om eventuele bijwerkingen op

effectiviteit of de verdraagbaarheid

te sporen. Dat gebeurt bijvoorbeeld via

van het medicijn – is de belangrijkste

de Monitor biologische genees-

reden om patiënten over te zetten.

middelen van Bijwerkingencentrum

Dit overzetten is wel omgeven met

Lareb.

voorzorgsmaatregelen. Zo moet de

UA | 6 | 2018

| 24

DECEMBERPUZZEL

Wat is een decembermaand zonder puzzelen? Wat is een decembermaand zonder wensen voor het nieuwe jaar?

UA-puzzel Beantwoord de vragen. Mocht je een antwoord niet weten… alle antwoorden zijn te vinden in dit nummer van UA. Na het invullen van de antwoorden kun je in de donkergekleurde rij letters lezen wat wij je toewensen voor 2019! 1. Vitamines, mineralen en paracetamol worden in 2019 niet meer vergoed vanuit het … 2. Het terugvloeien van maagsap naar de slokdarm heet gastro-oesofageale … 3. De Nederlandse term voor diabetes mellitus is … 4. Welk eiwit wordt gemeten bij de thuistest op de activiteit van IBD?

Vul de puzzel in en zie wat wij je toewensen.

5. ‘Of ik die valse tand nog heb?’ Wat had mevrouw verkeerd verstaan? 6. Welke vitamine is nodig bij de botaanmaak? 7. IBD omvat colitis ulcerosa en de ziekte van … 8. Een blusher breng je aan op het … 9. Waartegen wordt loperamide gebruikt?

En mocht je de prijzen missen…

10. Hoe heten de energiefabriekjes in de cellen?

De jaarlijkse prijsvraag van UA en Optima

11. Hoe heet het apparaat dat bij Boots apotheek Utrecht de conditie van de huid analyseert?

Farma wordt verplaatst naar de zomer. In het

12. De naam van de IBD-patiëntenvereniging is …

juninummer van volgend jaar kun je weer een

13. Hoe luidt de Latijnse term voor melkvloed vanuit de tepels?

pittige puzzel tegemoetzien, met kans op

14. Welk instituut houdt in Nederland de bijwerkingenmeldingen bij?

mooie prijzen.

15. Welk enzym missen mensen met intolerantie voor koemelk? 16. Wat is een opvallende hobby van de apotheker van Boots apotheek Utrecht?

Veel plezier!

17. Na haar opleiding tot apothekersassistent studeerde covergirl Nicole …

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

UA | 6 | 2018

| 25

BRANCHE

Boeiende onderwerpen op

NVFZ-symposium Op 3 november jl. vond het najaarssymposium van de NVFZ (Nederlandse Vereniging voor Farmaciemedewerkers in Ziekenhuizen) plaats. Het najaarssymposium is met name bedoeld voor apotheekmedewerkers die zich bezighouden met het bereiden, de logistiek en de distributie van geneesmiddelen. Het thema was: Blijven investeren in medewerkers. Deze rode draad was in alle presentaties terug te vinden. Tijdens de pauzes was er volop gelegenheid om collegaâ&#x20AC;&#x2122;s te spreken en om informatie in te winnen bij de diverse stands van onder andere groothandels, fabrikanten van verpakkings- en toedieningsmaterialen en opleidingen. Het was weer een geslaagd symposium.

dus meer sbu in beslag dan nodig is voor het diploma (720 sbu). Studenten zijn daarom niet gauw geneigd om beide te doen en kiezen vaak voor de FPZ, o.a. omdat in FPZ meer banen beschikbaar zijn dan in bereiden. Het deel Bereiden en aseptisch handelen is ook los van de opleiding te volgen. Je kunt als apotheek dus investeren in je medewerkers door ze dit deel alsnog te laten volgen. Helaas zijn er per ROC te weinig aanmeldingen om dit te kunnen organiseren. Daarom werd gepleit voor bundeling en samenwerking. Sevda Palit, QA-functionaris voor de afdeling Productie bij Scheldezoom Farmacie (centrale bereidende apotheek voor ziekenhuizen en andere instellingen in Zeeland), besprak de uitgebreide mogelijkheden voor stagiaires op de productieafdeling.

Ontwikkelingen in de opleiding tot apothekersassistent

waaronder het verdwijnen van Bereiden

Het blijkt echter moeilijk te zijn om

en aseptisch handelen uit de basis-

stagiaires te vinden voor die afdeling.

Annette van der Linden (onderwijskun-

opleiding. Dit is nu een keuzedeel van

Misschien is dit een speciďŹ ek probleem

dig medewerker van ROC Mondriaan in

480 studiebelastingsuren (sbu). Ook het

in Zeeland. Juist hier zijn in de beroeps-

Den Haag) vertelde over de verande-

keuzedeel Farmaceutische patiĂŤntenzorg

praktijk immers weinig bereidings-

ringen in de opleiding sinds 2015,

omvat 480 sbu. Die twee samen nemen

functies, dus de studenten van Scalda

UA | 6 | 2018

| 26

Ziekenhuisapotheken die vrezen dat

Geneesmiddelentekorten: een dagtaak!

te weinig studenten kiezen voor het

Apotheekmedewerkers moeten tegen-

Afwijkingenmanagement met een CAPA-systeem: belangrijk voor een verbetercultuur

keuzedeel Bereiden werd aangeraden

woordig veel tijd steken in het vinden

Afwijkingenmanagement is belangrijk

om al tijdens de basisopleiding gast-

van oplossingen voor niet-leverbare

voor een verbetercultuur, legde Vincent

lessen te verzorgen, om zo de aandacht

medicijnen, betoogde Maurice Steeghs,

Hondenbrink, ziekenhuisapotheker ZGT

op dit onderdeel te vestigen.

ziekenhuisapotheker in Meander MC.

(Twente), uit. In het ZGT is daarvoor

Hij toonde de enorme groei van het

een CAPA (Correctie Actie Preventieve

Kwaliﬁceren van medewerkers voor aseptische handelingen

aantal niet-leverbare medicijnen, ging

Actie)-systeem ontworpen. Een sys-

in op de oorzaken, op de ‘maatregelen’

teem om problemen en afwijkingen

Naast de regelmatige bacteriologische

(een standpunt van de KNMP en

(deviaties) in de productie vast te

controle van bouillonsimulaties en

correspondentie tussen de Tweede

leggen, te analyseren, op te lossen en

contactafdrukken, is het ook belangrijk

Kamer en de minister van VWS hebben

zo mogelijk te voorkomen. Hiermee

om diverse aspecten van het aseptisch

helaas nog weinig opgeleverd), en

kan men de werkwijze verbeteren en

werken bij de medewerkers te

natuurlijk op de mogelijke oplossingen.

het aantal afwijkingen verminderen,

controleren. Sandra Wolf-Hoogendoorn,

Informatie over tekorten is te vinden

om zo te komen tot stabiele kwaliteit.

apothekersassistent in het Zaans

bij Farmaco, bij de groothandel, bij de

In het proces van bereiding tot toe-

Medisch Centrum, besteedt drie dagen

IGJ (vooral als er importvergunningen

diening zitten diverse controlestappen

per week aan kwaliteit, waaronder het

mee gemoeid zijn) en op de website

die met elkaar de kans op een incident

kwaliﬁceren en controleren van mede-

van de NVZA. Sommige apotheken

minimaal houden. Als er echter in een

werkers. Daarvoor is een toetslijst

proberen de schaarste voor te zijn

controle een afwijking wordt gecon-

ontwikkeld. Daarop staan bijvoorbeeld

door te hamsteren zodra een tekort

stateerd, dan wordt deze ingevoerd in

dit soort zaken. Zijn alle werkbladen

mogelijk te verwachten is en bederven

een afwijkingenmanagementsysteem,

van tevoren gedesinfecteerd? Worden

het daardoor voor hun collega’s, vond

met als doel ervan te leren en het

handelingen in de juiste volgorde

Steeghs. Andere oplossingen zijn:

optreden ervan te beperken.

uitgevoerd? Staan de materialen op

• switchen binnen generieken (problemen: GDS, acceptatie door de

De procedure is:

in Goes kiezen vaker voor FPZ.

de juiste plek? Jaarlijks worden alle bereidende medewerkers in het Zaans Medisch Centrum tijdens een bereidingssessie

patiënt); • switchen binnen een therapeutische klasse (problemen: off-label,

melding > is dit een afwijking? zo ja > vervolg nodig? zo ja > correctieve actie (CA) nodig?, te beoordelen door de apotheker.

gedurende twee uur geaudit: één uur

protocollen moeten aangepast

Op basis van een risicoanalyse besluit

als omloop en één uur als bereider.

worden, onervarenheid met het

deze of de onderliggende oorzaak

Medewerkers mogen geen enkele

middel en dus risico op bijv.

(root cause) gezocht moet worden.

doseringsfouten);

Dit kan veel tijd kosten, en wordt

‘min’ scoren en maximaal 3x ‘plus-min’. Kritische onderdelen die bijvoorbeeld te maken hebben met ﬁrst-air en no

touch moeten altijd een ‘plus’ opleveren. In totaal worden er per persoon zestig handelingen beoordeeld. Bij de laatste audit werd 91% van de handelingen goed uitgevoerd, 3,5% scoorde een ‘min’. Er werd geen groei geconstateerd bij bouillonsimulaties

• quoteren (aanwijzingen hiervoor komen van de fabrikant);

daarom alleen gedaan voor high-risk

• importeren (hiervoor moet een vergunning worden aangevraagd of

hoe groot de kans op herhaling is;

afwijkingen. Vervolgens wordt bekeken dit bepaalt of er een preventieve actie

het kan via bedrijven die hierin

(PA) nodig is.

gespecialiseerd zijn);

De drempel voor melding van een

• aankloppen bij grootbereiders (met strikte voorwaarden voor levering aan derden).

en contactafdrukken. Ook de valkuilen

afwijking moet laag zijn, stelde Hondenbrink; het invullen van een meldingsformulier moet daarom niet langer duren dan drie minuten.

kwamen aan bod: kloppen de werk-

Geneesmiddelentekorten leiden tot

De kracht van een digitaal systeem is

instructies wel? Wordt bij een contact-

hoge kosten. Voor zover ze veroorzaakt

dat de gegevens beschikbaar blijven

afdruk van de vingers wel het ‘werk-

worden door het preferentiebeleid,

voor analyse en dat het systeem auto-

oppervlak’ afgedrukt in plaats van het

stelde Steeghs dat de kosten niet meer

matisch rapporten kan genereren. <

uiterste topje en is de contacttijd lang

in verhouding staan tot de besparing

genoeg? Een leerzame voordracht.

die dit beleid oplevert.

UA | 6 | 2018

| 27

DE BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

NAJAARSCONGRES OPTIMA FARMA In de inspirerende omgeving die het Inspyrium te Cuijk biedt, vond zaterdag 3 november jl. het najaarscongres van Optima Farma plaats. Je kon er je kennis bijspijkeren over dementie, antidepressiva, wondzorg, eczeem, leven met hiv, farmacogenetica, het buddy-project, en anticonceptie. Verder kon je informatie vergaren bij de stands en natuurlijk bijpraten met je collega’s. En ook was het de dag van… de bekendmaking van de uiteindelijke winnaar van de Grote Apothekersassistenten Kennistest 2018. De hele dag bleven de kandidaten nog in spanning. Eindelijk, aan het eind van het congres kwam het verlossende woord. • Eerst de nummer 3: dat bleken er twee te zijn, met allebei een gemiddelde score van 75%: Sanne Visser-van der Grond (huisartspraktijk Van der Veen, Wissenkerke) en Karen van Empel (Apotheek Eersel). • Dan de nummer 2: Lisette van der Nes-Kazen (Centraal Apotheek, Zwijndrecht) met een gemiddelde score van 78,75%. • En de nummer 1: met een score van gemiddeld 80% over vier vragenrondes kwam Fokkelien Krijtenburg als beste uit de bus. Zij is in dienst van PharmaLead en werkt in verschillende apotheken. Een trotse Fokkelien ontving de award en de eerste prijs – een vakantie-reischeque ter waarde van 500 euro. Alle prijswinnaars werden in het zonnetje gezet, ook de winnaars van de categorieën: • Farmaceutische kennis: Elena van der Hall-Nita, Apotheek Schanswiel, Den Bosch, met een score van 87,5% goede antwoorden; • Zelfzorg én Communicatie en advies: S.D. Hilverda-Jonker, Apotheek Oog in Al, Utrecht. In beide categorieën had zij 80,0% van de vragen goed beantwoord. Al deze kanjers werden op het congres in het zonnetje gezet met bloemen, een certiﬁcaat en huidverzorgingsproducten van Vichy en van Rituals. Allemaal van harte gefeliciteerd!

De Grote Apothekersassistenten Kennistest is een initiatief van Optima Farma, vakblad UA, Apoweb en PharmaLead. Wil jij ook je kennis testen? Doe dan volgend jaar mee. Houd de informatie in UA in de gaten. UA | 6 | 2018

| 28

ZELFZORG

Pijnstillers voor kinderen

Zelfzorgnieuws

Paracetamol 1000 mg naar de zelfzorg – en dan? Per 1 januari 2019 wordt paracetamol 1000 mg niet meer vergoed vanuit de basisverzekering (zie pag. 11). Het wordt dus een zelfzorg-

Als er een pijnstiller wordt gevraagd voor een kind, zul je in de meeste gevallen paracetamol in kinderdosering adviseren. Er is ook ibuprofen in kinderdosering beschikbaar, met kindvriendelijke toedieningsvormen zoals kauwtabletten en siroop. Toch kun je beter paracetamol adviseren, stond onlangs in het GeneesmiddelenBulletin. ‘De pijnstillende werking van NSAID’s dient door artsen en patiënten niet overschat te worden. Het effect van paracetamol doet er niet voor onder’, luidt de conclusie van dat artikel. De auteurs plozen systematisch literatuuroverzichten en dubbelblinde gerandomiseerde onderzoeken uit. Ze vonden geen bewijs voor een meerwaarde van NSAID’s ten opzichte van paracetamol bij acute middenoorontsteking, een letsel van weke delen, een botbreuk of pijn na het chirurgisch verwijderen van keelen/of neusamandelen. Bij migraine kan ibuprofen mogelijk wel beter de pijn wegnemen dan paracetamol; dit werd aangetoond voor pijn twee uur na aanvang van de hoofdpijnklachten.

product. Maar gaan mensen het ook in de handverkoop aanschaffen? Het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) onderzocht wat mensen zouden gaan doen als ze dit middel tot nu toe gebruikten met vergoeding. De uitkomst:

Een belangrijke bijwerking van NSAID’s op de kinderleeftijd kan zijn dat ze misschien (peuter)astma verergeren. (Bron: GeneesmiddelenBulletin)

• de helft (49%) zou het middel zelf kopen bij de drogist; • 22% zou het middel zelf kopen bij de apotheek; • 27% zou de pijnstillers niet zelf gaan kopen, maar een arts vragen om een andere pijnstiller, die wel vergoed wordt; • de overige 2% had geen van deze opties gekozen. (Bron: IVM)

Pijnstillers – wat weet men ervan? Welke pijnstillers worden gekocht in de zelfzorg en wat weet de koper ervan? Dat onderzocht het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM) onder leden van haar Medicijnpanel. Veruit de meesten van de 590 respondenten hebben een chronische aandoening en ruim de helft (55%) gebruikte afgelopen week synthetische pijnstillers. Paracetamol is de pijnstiller van eerste keuze: van degenen die in de laatste drie maanden pijnstillers namen, gebruikte 90% paracetamol. Bijna de helft gebruikte minstens één soort ontstekingsremmende pijnstiller (meestal niet dagelijks). Op de vraag wat zij zouden doen bij milde pijn, matige pijn en ernstige pijn waren dit de antwoorden: • bij milde tot matige pijn kiest men meestal voor paracetamol en relatief weinig voor ontstekingsremmende pijnstillers; • pas bij ernstige pijn gaan mensen naar de huisarts; • bijna een kwart van de mensen met ernstige pijn heeft voor deze pijn geen enkele vorm van pijnstilling gebruikt. De meeste respondenten weten dat ook vrij verkrijgbare pijnstillers gevaren met zich mee kunnen brengen. Tegelijkertijd weet bijna 40% niet dat ontstekingsremmende pijnstillers (ernstige) bijwerkingen kunnen hebben. Het onderzoek gebeurde in opdracht van het Centraal Bureau Drogisterijbedrijven (CBD). (Bron: IVM)

UA | 6 | 2018

| 29

ZELFZORG

Mito-cocktails voor energie Bij allerlei aandoeningen is er iets mis met de ‘energievoorziening’ in de cellen. Die energie wordt gemaakt in mini-energiefabriekjes in de cellen, mitochondriën genaamd. Als je weet wat er allemaal komt kijken bij die energieproductie, dan kun je die verbeteren. Bijvoorbeeld door suppletie met stoffen die de mitochondriën weer aan het werk zetten, de zogenaamde ‘mito-cocktail’.

UA | 6 | 2018

| 30

Geneesmiddelen die de aanmaak van Q10 remmen

Voor alles wat we doen, is energie

kan het misgaan? Laten we alle

nodig. Voor spierkracht, voor spijsver-

stappen in het proces doorlopen.

• Statines

tering, en natuurlijk voor de hartspier,

De hoeveelheid brandstof. Dat is het

• Tricyclische antidepressiva

die het bloed rondpompt. Die energie

geval bij ondervoeding, maar niet

maken cellen zelf in kleine ‘energie-

bij goed gevoede mensen zoals de

fabriekjes’, de mitochondriën. Om

meesten in de westerse wereld.

energie te kunnen opwekken, zijn er

• Bètablokkers • Antidiabetica • Diuretica

Het transport van brandstof de cel

heel wat stappen nodig. Vergelijk het

in. Insuline helpt met het transport

zullen er door het overschot aan zuur-

met de energie die nodig is om een

van glucose de cel in, maar daarbij

stof te veel vrije radicalen ontstaan.

auto te laten rijden: olie wordt opge-

is het mineraal chromium nodig om

Het gevolg is vermoeidheid door

pompt in een ver land, getransporteerd

de insulinereceptoren te activeren.

energiegebrek en schade aan weefsels

in tankers, daarna gerafﬁneerd, weer

Chromium halen we uit de voeding.

door de vrije radicalen. Als dit lang

getransporteerd en uiteindelijk kun je

Voor het transport van vetten is

aanhoudt, kunnen ziektes ontstaan,

tanken. Daarna gebeurt er nog van

carnitine nodig, dat vooral uit vlees

zoals hart- en vaatziekten (o.a. hart-

alles in je motor om die brandstof om

komt. Dit verklaart vermoeidheid bij

falen), kanker, multipele sclerose,

te zetten in beweging. Er kan veel mis-

mensen met diabetes en bij

diabetes mellitus en artrose.

gaan: een staking, een kapotte leiding,

vegetariërs.

vergeten te tanken, een schepje suiker

Transport van zuurstof. Dat gebeurt

Suppletie

in je tank of een kapotte motor…

met behulp van hemoglobine in

Tegenwoordig zijn de ‘mito-cocktails’ in

Zo is het ook in het lichaam. Als brand-

rode bloedlichaampjes. Hiervoor zijn

opkomst; dat wil zeggen een mix van

stof gebruiken we suiker (glucose) en

ijzer en de vitamines B2, B6, B9 en

stoffen die nodig zijn in het proces van

vet, die met het bloed naar de cellen

B12 nodig. Tekorten aan deze

energieproductie of bij het verminde-

worden vervoerd. Dan moet de brand-

stoffen geeft ‘bloedarmoede’ en dus

ren van de productie van vrije radi-

stof de cellen in en naar de mitochon-

vermoeidheid.

calen. Co-enzym Q10 helpt zowel bij

driën. Voor verbranding heb je altijd

Verbranding: het chemische proces.

de verhoging van ATP-aanmaak als bij de vermindering van vrije radicalen.

zuurstof nodig, ook in het lichaam. Die

Daarbij zijn zuurstof en co-enzym

wordt met rode bloedlichaampjes naar

Q10 nodig. Dit Q10 wordt voor 90%

de cellen gebracht.

in het lichaam gemaakt, maar bij

Een van de onderzoeken die laten zien

De mitochondriën brengen dan een

ouderen wordt dat minder.

dat suppletie met Q10 helpt om schade

chemische reactie op gang waarbij

Bepaalde geneesmiddelen – zoals

aan het hart te verminderen, is de

energie vrijkomt voor al onze spier-

statines – remmen de aanmaak van

Q-Symbio-studie. In dit onderzoek

arbeid en andere lichaamsprocessen.

Q10, met als gevolgen vermoeid-

kregen ruim 400 oudere patiënten met

heid en spierpijn.

hartfalen een relatief hoge dosering

Tekort aan energie

Er zijn dus allerlei oorzaken waardoor

Q10 (300 mg per dag, PharmaNord),

Loopt de energieproductie spaak, dan

er te weinig ATP (energie) wordt gepro-

uiteraard met toestemming van de

merk je dat aan vermoeidheid. Hoe

duceerd. Als er geen zuurstoftekort is,

Medisch-Ethische Toetsingscommissies. Bij de Q10-gebruikers waren overlijden en ernstige cardiovasculaire voorvallen

Stoffen die worden verwerkt in ‘mito-cocktails’ Supplement Arginine Carnitine Co-enzym Q10 Creatine D-Ribose Liponzuur Vitamine B1 Vitamine B2 Vitamine B6 Vitamine B12 Vitamine C Vitamine E

UA | 6 | 2018

verhoogt ATP-productie + + + + +

in vijf jaar gehalveerd ten opzichte van verlaagt vrije radicalen

mensen die placebo kregen. Dat was ook het geval voor ziekenhuisopname

door verslechtering van hartfalen. Deze resultaten waren statistisch zeer signiﬁcant.1 Het grootste verschil was

+ + + + +

te zien bij overlijden door hartfalen: bij de Q10-gebruikers was één deelnemer daaraan overleden, in de placebogroep tien. <

+ +

JACC HeartFailure 2014;2: 641-649

| 31

ZELFZORG Koemelkeiwit-allergie Bij een koemelkeiwit-allergie reageert het lichaam op het eiwit uit melk- of melkproducten. Een allergische reactie is een verkeerde afweerreactie van het lichaam. Het onschuldige eiwit wordt gezien als een lichaamsvreemde of niet herkenbare stof. Het lichaam gaat meteen over tot actie: een allergische reactie is het gevolg. De klachten bij een koemelkeiwitallergie zijn divers. Als gevolg van de

Overgevoelig voor zuivel

allergische reactie maakt het lichaam histamine aan dat terechtkomt in de slijmvliezen van de neus, maar ook van de huid, de longen en de darmen. Dat

Wat je moet weten over lactose-intolerantie en koemelkeiwit-allergie ‘Ik kan niet tegen zuivel’, dat hoor je vast weleens. Er kunnen dan twee dingen aan de hand zijn: een allergie voor het eiwit in zuivel óf het niet goed kunnen verdragen van de suikers in zuivel.

geeft vervelende klachten zoals huiduitslag, maar ook astmatische klachten en/of darmklachten.

Wist je dat? Lactose-intolerantie komt relatief vaak voor bij Afrikanen, Aziaten, Zuid-Amerikanen en Zuid-Europeanen. Dat komt doordat zij weinig lactase aanmaken.

Een kleine hoeveelheid koemelkeiwit kan al klachten geven. Soms zelfs zeer ernstige, zoals een anafylactische shock. Daarom is het voor mensen met deze allergie erg belangrijk om precies te weten welke ingrediënten er in een voedingsmiddel zitten. En zelfs dan kan het misgaan, bijvoorbeeld als er geen juiste informatie op een verpakking staat of omdat een product in aanraking is geweest met zuivel. Koemelkeiwit-allergie is de meest voorkomende voedselallergie bij baby’s. Toch heeft maar 2-5% van alle zuigelingen er last van. Bij volwassenen is deze allergie nog veel zeldzamer, ongeveer 1 tot 2% van de bevolking kampt ermee.

UA | 6 | 2018

| 32

De zoon van Diane (40) uit Hengelo had de eerste jaren van zijn leven koemelkeiwit-allergie. ”Het was erg lastig om de juiste producten te kiezen en om te zorgen dat hij echt geen spoortje koemelkeiwit binnenkreeg. De kinderarts gaf na een paar jaar aan dat we koemelk weer mochten introduceren, omdat veel kinderen er overheen groeien. Dat vond ik best spannend. Het ging goed, maar een echte melkdrinker is hij nooit geworden!”

is of een allergie heeft voor koemelkeiwit. Een arts kan hierover advies geven.

Wist je dat? Wist je dat in harde Goudse kaas weinig lactose zit? En in magere yoghurt zit minder lactose dan in halfvolle melk. In een glas

Margreet (33) uit Haarlem heeft lactose-intolerantie

(200 ml) melk zit 9,2 gram lactose, in een bakje yoghurt 6,2 gram.

“Ik had al heel lang buikpijn, zo’n vervelend opgeblazen gevoel. Sinds ik minder zuivel neem, zijn de klachten helemaal verdwenen. Nu drink ik sojadrink of lactosevrije melk en af en toe vla of yoghurt. Ik ben dól op cappuccino, maar zo’n grote mok moet ik echt laten staan als ik die dag al andere melkproducten heb genomen. Dat vind ik wel jammer.”

Wat adviseer je? Zowel bij koemelkeiwit-allergie als bij lactose-intolerantie is het nodig om het dieet aan te passen. Zuivel bevat

Lactose-intolerantie

darmoperatie of na bestraling van de

veel voedingsstoffen. Als iemand

Lactose-intolerantie komt veel vaker

darm. De darmwand kan dan niet of

zuivel moet schrappen of minder

voor dan koemelkeiwit-allergie.

niet voldoende lactase aanmaken.

zuivel gebruikt, is het belangrijk om

Ongeveer 10 tot 20% van de

Deze vorm van lactose-intolerantie

dit te vervangen door andere

Nederlanders heeft er last van.

wordt ‘secundaire lactose-intolerantie’

voedingsmiddelen. Bij lactose-

Lactose is het soort suiker dat

genoemd en kan tijdelijk van aard zijn.

intolerantie is het ook mogelijk om

voorkomt in melk- en melkproducten.

Wanneer de darm herstelt, wordt er

een andere maatregel te nemen: voor

Om lactose te kunnen verteren, heb je

weer voldoende lactase aangemaakt.

het gebruik van een melkproduct kun

een enzym nodig: lactase. Als iemand

je lactase in tablet- of capsulevorm

te weinig lactase aanmaakt, kan

Lactose in medicijnen

innemen. Het is hoe dan ook goed om

lactose niet worden omgezet in

Lactose wordt ook gebruikt als

iemand te verwijzen naar een arts en

glucose en galactose. Het blijft dan

vulmiddel bij tabletten. Mensen met

een diëtist, om er zeker van te zijn dat

achter in de darm en is een voedsel-

lactose-intolerantie kunnen beter

de dagelijkse voeding volwaardig is. <

bron voor bacteriën in de darm. Die

een toedieningsvorm zonder lactose

zetten lactose om in zuren en stoffen

gebruiken. In dergelijke gevallen

die invloed hebben op de vochtbalans.

kan de arts een bepaalde vorm

Hierdoor ontstaan klachten zoals

voorschrijven met medische noodzaak

De eiwitten in geitenmelk zijn iets anders dan

buikpijn, een opgeblazen gevoel,

(MN). Als tabletten lactose bevatten,

de eiwitten in koemelk. En al gebeurt het niet

winderigheid en diarree.

moet dit altijd op de verpakking

altijd, eiwitten uit geitenmelk kunnen ook

worden vermeld en moet er in de

een ernstige allergische reactie uitlokken bij

Secundaire lactose-intolerantie

bijsluiter een waarschuwing staan.

Lactose-intolerantie kan ook ontstaan wanneer de darmwand beschadigd is.

Testen

Bijvoorbeeld bij een darminfectie,

Er zijn verschillende testen om erachter

(chronische) darmontsteking, na een

te komen of iemand lactose-intolerant

Geitenmelk als alternatief?

mensen met een koemelkallergie. Overleg met een diëtist of arts is daarom aan te raden. In geitenmelk zit evenveel lactose als in koemelk; daarom is geitenmelk geen optie bij een lactose-intolerantie.

Checklist: de feiten op een rij Koemelkeiwit-allergie Reactie op het eiwit Een reactie van het afweersysteem Een klein beetje zuivel geeft al klachten Komt niet zo heel vaak voor

UA | 6 | 2018

Lactose-intolerantie Reactie op suiker (koolhydraat) Geen of minder lactase in de darmen, waardoor er een reactie plaatsvindt Vaak wordt wel wat zuivel verdragen en treden er pas klachten op na meerdere porties Komt regelmatig voor

| 33

LIEKES ZELFZORGADVIES Gaat het om minder ontlasting die hard

Darmklachten

en droog is, waarbij hard geperst moet worden, waarbij de patiënt veel buikkrampen heeft voordat

Iedereen heeft wel eens last van darmklachten – en vooral rond de feestdagen kun je meer klanten met dergelijke problemen verwachten. Voor een goed advies stel je uiteraard de WHAM-vragen. Maar welke vragen zijn speciﬁek van belang voor een goed advies bij darmklachten en welke nietmedicamenteuze adviezen kun je de patiënt meegeven?

de ontlasting komt of waarbij het ontlasten pijnlijk is, dan kun je een vezelpreparaat adviseren, zoals zakjes Plantago ovata (psyllium) of sterculiagom. De vezels die hierin zitten, vullen de darm en houden vocht vast, waardoor de ontlasting zachter wordt en het ontlasten makkelijker gaat. Zijn de klachten ondanks de genoemde maatregelen langer dan twee weken aanwezig, verwijs de patiënt dan naar een arts.

Diarree

PDS

Bij diarree is het belangrijk om na te

Klachten van PDS verschillen per

gaan of er uitdrogingsgevaar dreigt.

patiënt. PDS moet worden vastgesteld

Om een goed zelfzorgadvies te kunnen

Daarop moet je alert zijn bij zwakke

door een arts om onderliggende

geven, verdelen we de darmklachten

patiënten en bij patiënten jonger dan

oorzaken niet over het hoofd te zien.

in drie hoofdcategorieën:

twee jaar of ouder dan zeventig jaar.

Iemand met PDS kan zijn klachten

• obstipatie;

Zijn er misschien veranderingen

vaak onder controle houden met een

• diarree;

geweest in (tijdelijke) medicatie of

uitgekiend dieet onder begeleiding

• prikkelbaredarmsyndroom (PDS).

voeding, of zijn er mensen in de

van een diëtist. Met zelfzorgmedicatie

omgeving met dezelfde klachten? Dat

kan men beter voorzichtig zijn,

Bij alle categorieën is het van belang

geeft een aanwijzing over de oorzaak.

aangezien hiermee verstopping snel

om te weten welke klachten er precies

Bij acute diarree die snel opkomt, kun

kan omslaan in diarree en vice versa.

zijn en hoe lang deze al spelen.

je – zolang de diarree niet langer dan

Waar de ene PDS-patiënt baat heeft

Ga ook altijd na of er geen medicatie

een week aanhoudt – adviseren om de

bij het voorzichtig(!) opbouwen van

genomen wordt die darmklachten kan

vochtinname in de gaten te houden en

Plantago ovata-vezels, kan dit bij een

veroorzaken.

eventueel te ondersteunen met ORS.

andere patiënt juist extra klachten

Denk bijvoorbeeld aan ijzertabletten

Mocht de patiënt iets willen wat de

geven. <

of opiaten die obstipatie kunnen

darmperistaltiek vermindert, dan kan

veroorzaken, of diarree bij (en nog

loperamide worden geadviseerd voor

lange tijd na) antibioticakuren.

maximaal twee dagen (let op de doseringsadviezen). Adviseer om hiermee

Obstipatie

voorzichtig te zijn vanwege de kans

Bij obstipatie is het altijd belangrijk om

op verstopping. Probeer bij diarree het

ook niet-medicamenteuze adviezen

gebruik van melkproducten en cafeïne

– vezelrijke voeding, voldoende vocht-

te vermijden; deze producten kunnen

inname en beweging – te bespreken

de diarree verergeren. Bij chronische

en te peilen in hoeverre deze al

diarree is er vaak een onderliggende

worden toegepast.

oorzaak die aangepakt moet worden

Als iemand langer dan twee dagen

en zelfs gevaarlijk kan zijn. Verwijs

helemaal geen ontlasting heeft gehad,

patiënten met diarree die langer dan

kun je een laxeermiddel zoals lactulose

een week duurt, naar een arts.

of macrogol adviseren.

UA | 6 | 2018

| 35

DE BEROEPSVERENIGING VAN APOTHEKERSASSISTENTEN, FARMACEUTISCH CONSULENTEN EN FARMACEUTISCH MANAGERS

INSTROOM NIVEAU 2 Eerder hebben wij vanuit Optima Farma te kennen gegeven dat wij ons grote zorgen maken over het bericht dat de opleiding tot apothekersassistent nu als toelatingseis een vmbodiploma op niveau 2 heeft in plaats van op niveau 3 of hoger. Deze verandering in de toelatingseis is een maatregel van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Jongeren die nog geen diploma hebben, dienen tot de leeftijd van 18 jaar een opleiding te volgen. Om voor deze jongeren meer kansen te creëren, mag een mbo-opleiding studenten met vmbo niveau 2 niet meer weigeren. Ook een afgegeven negatief advies van de opleiding tot apothekersassistent is niet meer bindend bij toelating. Vanuit het hele land ontving Optima Farma veel vragen. Van apothekersassistenten die aangaven het niveau van de huidige stagiaires al te laag te vinden. Van apothekers die niet weten wat een apothekersassistent straks wel of niet kan. Onlangs is de opleiding tot apothekersassistent al veranderd: met het nieuwe Kwaliﬁcatiedossier Apothekersassistenten (KD AA) wordt de opleiding nu een basisopleiding, waarna er mogelijkheid is om met extra keuzedelen af te studeren. Verschillende partijen in het farmaceutische werkveld geven aan de voorkeur te hebben voor mbo+ of hbo-opgeleide apothekersassistenten. Voor het uitvoeren van een goede triage moet de apothekersassistent de nodige kennis en vaardigheden bezitten, zo wordt aangegeven. Daarnaast zijn wij als Optima Farma benaderd door diverse docenten van de opleidingen tot apothekersassistent. Zij geven aan dat het nu al moeilijk is alle studenten goed te kunnen begeleiden en te motiveren. Niet alle studenten willen immers ook daadwerkelijk apothekersassistent worden, en dat kan ten koste gaan van de motivatie. Optima Farma heeft de zorgen hierover met verschillende partijen gedeeld; onder andere met de mbo-raad. Ook de mbo-raad heeft te dealen met deze nieuwe maatregel van de overheid. En ook de mbo-raad zou de kwaliteit van de afgestudeerden liever op het huidige niveau houden. De mbo-raad is inmiddels begonnen met een inventarisatie: om hoeveel studenten gaat het daadwerkelijk? Daarnaast zouden zij willen dat de studenten na het eerste studiejaar worden getoetst, voordat ze naar het tweede jaar mogen. Als het niveau daadwerkelijk te laag is, moet het eerste jaar overgedaan worden. De mbo-raad heeft beloofd ons op de hoogte te houden van alle ontwikkelingen. Zoals jullie zien, blijven we nauw betrokken bij de ontwikkelingen rond de opleiding tot apothekersassistent. We hebben ze immers hard nodig: goede toekomstige collega’s.

Trudy van Geffen Voorzitter Optima Farma

NOTEER VAST IN JE AGENDA Zaterdag 13 april 2019: het Optima Farma Voorjaarscongres in De Reehorst te Ede Informatie en inschrijving: congressen.optimafarma.nl Bij inschrijven voor 1 januari 2019: € 10,- korting!

UA | 6 | 2018

| 36

OP NAAR 2019 Het jaar 2018 is bijna voorbij. Gezellige feestdagen met familie en/of vrienden staan voor de deur. Of misschien moet je wel werken tijdens de feestdagen. Hoe dan ook is december in de apotheek veelal een hectische maand waarbij een goede planning van groot belang is. Er komen veel receptaanvragen en medicatieverzoeken, zo net voor het einde van het jaar en natuurlijk willen we iedereen graag voorzien van datgene wat hij of zij nog nodig heeft. Tevens moeten we meer werk verzetten in korte tijd, omdat er dit jaar minder werkdagen zijn in december door de kerstdagen en nieuwjaarsdag. Ook in 2019 komen er weer een aantal aanpassingen rondom de vergoedingen van medicijnen. Vanuit Optima Farma hebben we bij het ministerie van VWS laten weten wat dit betekent voor ons als apothekersassistenten aan de balie. Wij vinden namelijk dat de uitleg aan patiënten over het ‘uit pakket nemen van geneesmiddelen’ een taak is van de overheid en de zorgverzekeraars. We hopen dan ook dat zij de mensen hierover vooraf goed gaan

GEZOCHT: COLLEGA’S VOOR DE COMMISSIE PR & COMMUNICATIE Binnen de farmacie zijn er veel ontwikkelingen gaande. Niet alleen op het gebied van de farmacie zelf, maar ook op het gebied van overheidsmaatregelen, opleidingen, bij- en nascholing, enz. De commissie PR & communicatie ziet het als haar taak al deze ontwikkelingen te volgen en de collega’s in het werkveld hierover te informeren. Dit doen we door middel van onze website, nieuwsbrieven en via social

informeren.

media.

Tevens heeft VWS op ons verzoek een ﬂyer ontwikkeld voor alle zorgprofessionals over de veranderingen rondom de kosten van medicijnen in het basispakket - zowel over de

We zijn dan ook op zoek naar enthousiaste collega’s die goed op de hoogte (willen) zijn

vergoedingen als de (bij)betalingen. Dit om ervoor te zorgen dat wij zelf in ieder geval wel

van ontwikkelingen, die actief zijn op social

voor 1 januari 2019 weten welke veranderingen het betreft. Ook in het nieuwe jaar blijven

media en die handig zijn met de digitale

we volop in gesprek met het ministerie van VWS, met patiëntenverenigingen, opleidingen

communicatiemiddelen.

en nog vele andere partijen om mee te denken en te ontwikkelen waar mogelijk.

De commissie PR & communicatie vergadert vier keer per jaar op locatie en

Namens het bestuur van Optima Farma wens ik jullie heel veel succes toe deze laatste

verder via Skype en andere digitale

weken en vooral ook ﬁjne feestdagen en een goede jaarwisseling.

communicatiemiddelen.

Marlies Peeters

Wat we jou bieden:

Vicevoorzitter

• gratis lidmaatschap Optima Farma; • gratis deelname aan het Optima Farmacongres;

DE GROTE APOTHEKERSASSISTENTEN KENNISTEST 2019

• jaarlijks uitje met alle vrijwilligers van Optima Farma; • reiskostenvergoeding.

Fokkelien Krijtenburg werd tijdens het Optima Farma najaarscongres van zaterdag 3 november gehuldigd als winnaar van de Grote Apothekersassistenten Kennistest 2018. Van harte gefeliciteerd! Zij is het komende jaar dan ook het gezicht van deze jaarlijkse kennistest.

Interesse? Kijk op onze website

Wil jij ook kijken hoe het staat met jouw farmaceutische kennis en meedoen met de Grote

Zin om deze uitdaging aan te gaan?

Apothekersassistenten Kennistest 2019? Let dan de komende tijd goed op de berichtgeving

Neem dan contact op met de voorzitter

op de website en op de social-mediapagina’s van Optima Farma. Begin januari gaan wij weer

van de commissie: Margo Briejer

aan de slag met de organisatie van de Kennistest 2019 en in het volgende nummer van UA

Mail: m.briejer@optimafarma of telefoon 06-579 672 13.

lees je hier meer over.

UA | 6 | 2018

www.optimafarma.nl voor uitgebreide informatie over onze beroepsvereniging Optima Farma en over onze commissie PR & communicatie.

| 37

Wilt u meer

ENERGIE? Energie tekort is een van de meest algemene, maar ook een van de meest belemmerende problemen waar mensen last van hebben. Wanneer je elke dag met datzelfde uitgebluste gevoel wakker wordt, kan dat de kwaliteit van leven sterk beïnvloeden. Gelukkig is er iets aan te doen door op celniveau de natuurlijke energieproductie in het lichaam te ondersteunen. Dit uiterst gecompliceerde proces vindt in elke cel van het lichaam plaats. Er zijn vitamines, mineralen, enzymen en andere natuurlijke stoffen bij betrokken die de cellen helpen voedingsstoffen uit het voedsel om te zetten in de ‘energiemolecule’ ATP. Hoe meer ATP een cel kan produceren, hoe meer energie die heeft om zijn belangrijke functies te vervullen. Ondersteuning van de ATPproductie in de cel is daarom de sleutel tot meer energie.

Gezonde, energie producerende cellen bevatten ook een natuurlijke stof die co-enzym Q10 heet. Wetenschappers bestuderen Q10 al tientallen jaren om beter te begrijpen waarom we die stof in onze cellen nodig hebben. Co-enzym Q10 zit in sommige voedingsmiddelen en het menselijk lichaam kan het ook zelf produceren. Bovendien is deze belangrijke voedingsstof tegenwoordig ook beschikbaar met vitamine B2 als supplement in capsules.

Q10 aanmaak neemt af met het ouder worden µg/g Concentratie co-enzym Q10 (µg/g) in hartweefsel

120 100 80 60

NL_Q10_Article_Lijfblad_210x297_1018

Het lichaam kan zelf het co-enzym Q10 aanmaken. Als gevolg van ziekte of ouder worden, maakt het lichaam steeds minder aan. Vaak gebeurt dit op momenten dat we juist extra energie nodig hebben.

Het originele Q10 product gebruikt in meer dan 100 wetenschappelijke studies. Bio-Quinon Active Q10 is waarschijnlijk ’s werelds best gedocumenteerde Q10-merk, reden waarom vooraanstaande onderzoekers het product officieel hebben uitgekozen als referentieproduct voor het internationale onderzoek op het gebied van Q10. Gebruikt in het geroemde QSymbio onderzoek! Voor meer info: www.q-symbio.com

Bel gratis voor meer informatie: 0800-0992211

20 0 0-2 jaar

19-21 jaar

39-43 jaar

77-81 jaar

Meld u aan voor onze nieuwsbrief via: www.pharmanord.nl

www.pharmanord.nl

COVERGIRL

Nicole Baars: “Fijne samenwerking tussen Klinische Farmacie en de poliklinische apotheek” In het St. Antonius Ziekenhuis is de farmacie in ontwikkeling. Vernieuwingen, integratie, samenwerking en dwarsverbanden zijn de sleutelwoorden. Apothekersassistent en farmakundige Nicole Baars werkt zelf in de St. Antonius Apotheek, de poliklinische apotheek van het ziekenhuis, en heeft daar diverse taken.

Vijf jaar werkt Nicole Baars nu in de

“Ik vind dit een leuk onderdeel van mijn

het St. Antonius Ziekenhuis is aan-

St. Antonius Apotheek: sinds de dag

taken, het is ﬁjn om net een stapje

gesloten, heeft de St. Antonius

dat locatie Utrecht werd geopend.

extra te kunnen zetten voor de patiënt.”

Apotheek drie locaties. “We zijn één

Medicatiebewaking en uitleg over

groot team, elke apothekersassistent

gebruik bij het aﬂeveren van de

Financiën

werkt op minimaal twee locaties ”,

medicatie behoren tot haar kerntaken.

Als farmakundige helpt Nicole één dag

legt Nicole uit. Er is ook een intensieve

Daarnaast bevrouwt Nicole het

per week bij de ﬁnanciële administratie.

samenwerking met de afdeling

apotheekservicepunt en werkt ze

Daarbij staat ze onder andere mensen te

Klinische Farmacie. “Infuusmedicatie

binnen de apotheek aan de ﬁnanciële

woord die bellen naar de ‘ﬁnanciënlijn’.

wordt bijvoorbeeld bereid op de

administratie. Daardoor is haar functie

“Ze hebben bijvoorbeeld vragen over

afdeling Klinische Farmacie en geleverd

heel veelzijdig – geen dag is hetzelfde.

een rekening voor handverkoop, of over

aan de St. Antonius Apotheek, die het

In de St. Antonius Apotheek wordt

een eigen bijdrage die wordt ingehou-

vervolgens bij de patiënt thuis aﬂevert.

vooral veel specialistische medicatie

den door de zorgverzekering. Ik moet

Daar staat de thuiszorg klaar om het

afgeleverd, zoals orale oncolytica en

vaak uitleggen waarom er een uitgifte-

infuus aan te sluiten. Een hele logistieke

injecteerbare reumamiddelen.

gesprek is berekend. Dat doe ik graag

operatie, die gecoördineerd wordt

hoor; ik heb de regels niet bedacht

vanuit de poliklinische apotheek.”

Ontslag aan bed

maar ik wil ze wel toelichten. En als je

Ook bij de medicatieveriﬁcatie bij

“Op het apotheekservicepunt verzorgen

het duidelijk uitlegt, hebben mensen

opname wordt er nauw samengewerkt

we de ontslagmedicatie van patiënten

vaak begrip.”

tussen de twee afdelingen. “Het team

die opgenomen zijn op afdelingen in

van de Farmaceutische Dienstverlening

het ziekenhuis. Voor het aﬂeveren

Haar studie Farmakunde volgde Nicole

binnen de Klinische Farmacie doet de

van de medicatie en het houden van

als dagstudie na haar opleiding tot

opnamegesprekken; die gegevens

ontslaggesprekken gaan we naar de

apothekersassistent. Naast haar dag-

gebruiken wij weer om de ontslag-

mensen aan het bed, zodat ze niet in

studie werkte ze op zaterdag in de

medicatie in orde te maken en voor de

de rij van de balie hoeven te staan.”

openbare apotheek waar ze ook stage

overdracht naar de eigen apotheek.”

Een goed voorbeeld van servicegericht

had gelopen. Zo bleef ze feeling houden

Nicole is tevreden over de samen-

meedenken met de patiënten.

met de praktijk.

werking. “Zo wordt het werk nog

Ook de medicatieoverdracht naar de

gevarieerder.”<

eigen apotheek wordt door het

Integratie

apotheekservicepunt verzorgd.

Sinds ook het ziekenhuis in Woerden bij

UA | 6 | 2018

| 39

EVEN VOORSTELLEN

Boots apotheek Utrecht

“Lekker grasduinen in je eigen assortiment”

Een deel van het team van Boots apotheek Utrecht voor de nieuwe winkel aan het Stationsplein.

Op de zonnige ochtend van 4 mei 2018 kijkt apotheker José Kayim genietend om zich heen tijdens de feestelijke opening van haar kersverse Boots apotheek aan het nieuwe Stationsplein in Utrecht en denkt tevreden: Ha, die klus zit erop! Wat ze ziet, is een mooie, frisse apotheek met open schappen voor zelfzorgmiddelen en gezondheidsproducten en veel ruimte voor verzorgings- en make-upartikelen. Voor de gelegenheid is haar apotheekteam compleet (in totaal 23 mensen, inclusief weekendhulpen) en buiten loopt een deel van de duizenden dagelijkse passanten langs. De toekomst in haar werk lacht haar toe, vindt ze. “Maar toen begon het pas”, zegt ze opgewekt terwijl ze terugkijkt op die eerste hectische periode.

UA | 6 | 2018

| 40

Deze apotheek is namelijk niet zomaar nieuw, hij torst een heel speciﬁek verleden met zich mee. Voorloper van Boots apotheek Utrecht aan het nieuwgebouwde Stationsplein in het gerenoveerde winkelcentrum Hoog Catharijne is apotheek Ziekenzorg aan de Catharijnesingel in datzelfde Utrecht. “Ziekenzorg was van oudsher een van de Utrechtse ziekenfondsen en alle aangesloten patiënten waren automatisch ingeschreven bij deze apotheek’, vertelt José. Die verplichting is in de jaren zeventig afgeschaft, maar veel patiënten zijn hun apotheek trouw gebleven. “Zo ook bij ons. Die loyaliteit

Apotheker José Kayim en apothekersassistente Kalinde Hamers-Caland bij de huidverzorgingsproducten.

moet je koesteren.” De erfenis van deze constructie is dat

aanpassing toch pittiger dan gedacht.

“Herhaalmedicatie die al klaarstaat,

het patiëntenbestand verspreid is over

“Het personeel dat van de Catharijne-

kan wel worden afgehaald. Maar

de hele stad Utrecht, wat José ‘best

singel afkomstig was, voelde zich wat

mensen kunnen geen nieuw recept

wel uniek’ vindt. Met patiënten door

ontworteld, het is een behoorlijk

afhalen, en dat stuit wel eens op

de hele stad is bezorging een speer-

proces geweest om hier goed te

onbegrip.” “Dat behoeft nog wat

punt; ook vanuit de nieuwe locatie

wennen. Maar na de zomerperiode

communicatie, ja”, geeft José toe.

blijven de patiënten hun geneesmid-

stabiliseerde het team zich en keerde

“We zouden het kunnen oplossen door

delen thuisbezorgd krijgen. Iedere dag

de rust weer.”

een extra apothekersassistent in te zetten, maar dan ga je op de stoel

is dat weer een gesmeerde logistieke operatie, zegt José, inclusief een – inmiddels – goed werkend track and trace-systeem. De eerste-uitgifte-

“Bezorging is iedere dag weer een gesmeerde logistieke operatie”

van de dienstapotheek zitten.” José werkte tot volle tevredenheid in een kleine Boots apotheek in Hilversum, toen Boots haar benaderde

gesprekken van de bezorgpakjes vinden telefonisch plaats, vult

Passanten

om deze vestiging te gaan leiden.

apothekersassistente Kalinde Hamers-

Bij een verhuizing raak je altijd een

Haar uiterlijk speelde daarin een niet

Caland aan.

aantal patiënten kwijt, maar de locatie

onbelangrijke rol. “Ik besteed veel zorg

aan het Stationsplein zorgt ruimschoots

aan mijn presentatie en hou van een

Na de feestelijke opening begin mei

voor nieuwe aanwas. Passanten vinden

speciaal soort jurken. Die jurken zijn

ging het de eerste maand voorspoedig.

het wel praktisch om op weg naar en

een beetje een hobby van me. De

“We kregen er energie van.” Het oude

van hun werk de apotheek te bezoe-

focus van de apotheek ligt onder meer

pand op de Catharijnesingel was nogal

ken. De ruime openingstijden (door de

op beauty, en ik kan me voorstellen

deprimerend, met een mistroostige

week 8-20 uur, zaterdag 10-20 uur en

dat Boots het leuk vond dat hier

gang (waar buiten openingstijden

zondag 12-18 uur) maken het nog eens

iemand zit die daar afﬁniteit mee

regelmatig geplast en gebraakt werd)

extra aantrekkelijk. Ook voor toeristen

heeft.” Net zoals veel van de

naar de ingang van de apotheek.

die bijvoorbeeld een tandenborstel

assistenten vindt ook José het heerlijk

“De locatie hier is mooi en inspirerend.

of douchegel nodig hebben. Zaterdag

om te grasduinen in het eigen

De apotheek is prachtig, en omdat

na 16.00 uur en op zondag is het

assortiment. Ze is een grootverbruiker

we aan het open Stationsplein zitten,

apotheekgedeelte gesloten. Er zijn

van No7, het eigen merk van Boots,

hebben we volop daglicht en frisse

wel altijd medewerkers met een

lucht.” Na de eerste euforie bleek de

drogistdiploma aanwezig. Kalinde:

UA | 6 | 2018

>> Lees verder op pagina 42

| 41

EVEN VOORSTELLEN

maar ook van de reguliere apotheek-

kan aanraden en make-upadvies kan

merken en het heerlijk suikerzoete

geven. “De Observ maakt in totaal zes

Soap & Glory. “Als je mijn bankafschrif-

foto’s van de pure huid. Ik verwijder

ten ziet, gaat er wel veel naar Boots.”

van tevoren dagcrème en foundation,

Ze lacht. “Gelukkig komt er aan het

alleen oogmake-up mag blijven zitten.

eind van de maand ook weer wat bij

De eerste foto biedt een weergave van

van Boots, dat scheelt.”

daglicht zonder schaduw, dan krijg je

In de apotheek wordt behalve aan

een eerlijk beeld van de huid. Op de

beauty ook veel aandacht besteed aan health. “We willen goed zijn in het adviseren – over receptgeneesmiddelen,

Het Observ-apparaat scant het gezicht op zes manieren.

tweede zie je onderhuidse verkleuringen, zodat je de juiste producten kunt adviseren om die vlekjes te

maar ook over vrije-verkoopgenees-

camouﬂeren. Foto drie geeft een beeld

middelen en gezondheidsproducten.

van de huidstructuur met poriën en

Met beauty zijn we toch wel 30% van

verslapping.” José komt er even

onze tijd bezig. Naast adviseren en

tussendoor: “Niemand wordt er knap

verkopen moeten we ook zorgen dat

van”, grijnst ze. “Klopt”, lacht Mira.

alles er netjes bij staat, zodat mensen

“Bij foto drie schrikken de mensen

tevreden naar buiten lopen en

van zichzelf. Maar”, geeft ze vast een

zodoende ambassadeurs kunnen

voorzetje, “foto zes is nog erger!”

worden van onze apotheek.”

Op foto vier is het gezicht groenig gekleurd, en zie je uv-schade (als

“Met goed verkopen kun je mensen helpen en blij maken”

donkere plekjes) en pigmentvlekjes (wit). Op foto vijf heb je een De receptenbalie.

Verkopen

helderblauw gezicht en is zichtbaar waar de meeste talgproductie zich

Dat verkopen is nog niet zo makkelijk,

een teamoverleg kwamen ze met het

bevindt en foto zes biedt een kijkje in

vertelt Kalinde. “Ik vind het geweldig

idee om klanten die even moeten

de toekomst. “Een eventuéél kijkje.

leuk om te adviseren en verkopen,

wachten vriendelijk aan te moedigen

Zoals je teint kán worden als je geen

het is voor mij iets volkomen nieuws.

om rustig even rond te kijken. “Dan

of te weinig zonbescherming gebruikt.

Binnenkort krijgen we weer een

blijkt dat er altijd wel behoefte is aan

Met verslapping wordt geen rekening

verkooptraining – gelukkig, want daar

een deootje of een lippenbalsempje.”

gehouden.” Dus wat dat betreft valt

heb ik eigenlijk wel behoefte aan.” Verkopen is inderdaad iets wat apothekers en assistenten doorgaans niet in het bloed zit, ze zijn immers

het schrikken wel weer mee.

“Op foto vier is het gezicht groenig gekleurd, en zie je uv-schade en pigmentvlekjes”

opgeleid als zorgverlener. Er is een

Na de analyse smeert Mira het gezicht lekker in met dagcrème en maakt de verdere make up weer in orde. De Observ-sessie duurt een minuut

verschil tussen verkopen en aansme-

Huidanalyse

of twintig, en gebeurt meestal op

ren, heeft het team geleerd. “Met goed

Sommige klanten weten precies wat

afspraak. “Maar als er tijd en gelegen-

verkopen kun je mensen helpen en blij

ze willen en pakken zelf het gewenste

heid is, kan het ook à la minute.”

maken. Dat is een inzicht dat bij mij

product, maar je hebt ook ‘zwevende

Wanneer de klant twee beauty-

wel moest indalen”, zegt José.

klanten’, die bijvoorbeeld graag een

producten koopt, is de analyse gratis.

Verkopen betekent ook luisteren.

dagcrème willen, maar niet precies

“Binnenkort komt daar een Albert

Nieuw in het assortiment zijn de

weten hoe of wat. Speciaal voor hen is

Heijn”, wijst José naar de overkant van

ﬂesjes water en contactlenzenvloeistof.

er de ‘Observ’, een apparaat dat ver-

het plein. “Dan krijgen we nog meer

“Daar was veel vraag naar”, licht

schillende foto’s maakt van het gezicht.

‘trafﬁc’.” Ze verheugt zich erop, dat is

Kalinde toe. De assistenten vinden het

Mira Ghijsen is schoonheidsspecialiste

duidelijk. <

inmiddels een uitdaging om mensen

en is opgeleid om op basis van deze

die voor het apotheekdeel komen, ook

foto’s de conditie van de huid te ana-

te interesseren voor beauty. Tijdens

lyseren zodat ze verzorgingsproducten

UA | 6 | 2018

| 42

BRANCHE

Branchenieuws

Vermijdbare verspilling van 40 miljoen euro Door medicijnverspilling tegen te gaan, kan Nederland jaarlijks zo’n 40 miljoen euro besparen op de zorg, aldus onderzoeker Charlotte Bekker van het UMC Utrecht. Jaarlijks wordt voor zo’n 100 miljoen euro aan medicijnen weggegooid, schatten onderzoekers eerder al. Volgens Bekker is ongeveer 40% daarvan te voorkomen. Bekker liet 41 apotheken een week lang bijhouden waarom patiënten ongebruikte medicijnen terugbrachten en verdeelde die in onvermijdelijke en vermijdbare verspilling. In vier op de tien gevallen was het volgens Bekker te voorkomen geweest dat patiënten te veel medicijnen mee naar huis kregen. Dan waren de oorzaken bijvoorbeeld voorschrijffouten, voor een lange periode voorschrijven voor een terminale patiënt of voor iemand die op korte termijn een onderzoeksuitslag zou krijgen. Oorzaken die bij de apotheek lagen, waren: meer meegeven dan op het recept staat of recepten herhalen terwijl deze gestopt hadden moeten worden. Verder krijgen patiënten soms een nieuwe voorraad mee terwijl de kans groot is dat ze de medicijnen niet opmaken, bijvoorbeeld vanwege onvoldoende effect of bijwerkingen. Vooral bij dure medicijnen is vermijdbare verspilling zonde. Er wordt dan ook gewerkt aan oplossingen om deze verspilling te voorkomen, bijvoorbeeld: • een voorraad voor een maand meegeven in plaats van voor drie maanden; • dure medicijnen opnieuw uitgeven; hiervoor moeten de doosjes geseald worden en voorzien zijn van een sticker die verkleurt bij hoge temperaturen. (Bron: Trouw)

UA | 6 | 2018

Op naar betere en duidelijker informatie over medicijnen De websites Apotheek.nl, CBG-meb.nl, Lareb.nl en Thuisarts.nl zullen worden gekoppeld. Dit moet helpen om betrouwbare informatie over medicijnen beter vindbaar te maken. De koppeling van de vier websites met medicijninformatie is de eerste stap van het Netwerk Patiënteninformatie. Dit netwerk bestaat uit zeven organisaties: KNMP, NHG, Lareb, CBG, Pharos, Nivel en Patiëntenfederatie Nederland. De partners in het Netwerk Patiënteninformatie gaan samenwerken om de digitale zoektocht naar betrouwbare medicijninformatie eenvoudiger te maken. Daarnaast streven ze ernaar medicijninformatie begrijpelijker te maken, bijvoorbeeld door duidelijker taalgebruik en het gebruik van animaties. Het initiatief komt voort uit een onderzoek van het Nivel uit 2016, waarin werd geconcludeerd dat digitale medicijninformatie versnipperd wordt aangeboden. Informatie over medicijnen is niet altijd gemakkelijk te vinden en niet altijd begrijpelijk. Ook is het soms onduidelijk of een website betrouwbaar is. Minister Bruno Bruins van VWS gaf op 15 november jl. het startschot voor dit netwerk. Bruins: “Ik wil dat patiënten zo goed mogelijk geïnformeerd zijn over de mogelijkheden voor hun behandeling. En dat gaat ook over geneesmiddelen. Die informatie moet duidelijk vindbaar en begrijpelijk zijn. Dit netwerk helpt daarbij. Zo kunnen mensen samen met hun arts beslissen welke zorg het beste bij hen past.” (Bron: VWS)

| 43

VERGROOT GRATIS ONLINE JE KENNIS MET APOWEB • Leuke, korte producttrainingen • Meer kennis voor beter advies • Verdien punten en certificaten

www.apoweb.nl

+31(0)88 - 445 59 00 | info@apoweb.nl

BRANCHE

Nu te volgen bij ApoWeb, o.a. de volgende cursussen

ALHYDRAN

De winter komt eraan!

Helpt brandwonden herstellen

Wat betekent dit voor je adviezen over inhalatiemedicatie en voorzetkamers? Brandwonden zijn de ernstigste verwondingen die er bestaan. Ze kunnen blijvende schade veroorzaken. Een brandwond verliest – ook

In najaar en winter hebben mensen met astma en

na wondsluiting – veel vocht. Dat vergroot de kans op littekenvorming.

COPD vaak meer last van hun luchtwegen. Ze worden

Elke brandwond heeft goede nazorg nodig. Hydratatie is belangrijk om jeuk en littekenvorming te verminderen of zelfs te voorkomen. ALHYDRAN helpt de verbrande huid zo littekenloos mogelijk herstellen. Breng hiervoor, na sluiting van de wond, 2 tot 3x per dag Alhydran aan.

eerder benauwd en het is belangrijk dat ze hun medicijnen goed gebruiken, zodat er geen geneesmiddel verloren gaat door een verkeerde techniek of gebruik van bepaalde materialen.

Brandwonden in Nederland, gemiddeld aantal personen per jaar: • 92.000 behandeld door de huisarts

Een voorzetkamer is een goed hulpmiddel om inhalatie

• 9.000 behandeld op de spoedeisende hulp

bij gebruik van een dosisaerosol te vergemakkelijken

• 900 opnames in brandwondencentra

en te verbeteren, als deze tenminste goed wordt gebruikt. Waar moet je op letten? Wat kun je aan de

Casus. Een man, 52 jaar, heeft brandwonden op torso, handen en voorhoofd, na contact met heet

balie adviseren? In deze cursus leer je tips & tricks

water uit een exploderende radiator. Na het doorprikken van enkele blaren werd direct de

over inhalatie via een voorzetkamer en handige

behandeling gestart met ALHYDRAN (2x daags).

hulpmiddelen daarbij.

• Resultaat: Probleemloos herstel binnen 4 weken. • De behandelend arts was verrast door het snelle resultaat en goede genezingsproces.

Tot slot kun je testen of je alles goed hebt begrepen,

• Ervaring van de patiënt: – Geen pijn- en jeukklachten

zodat je daarna je patiënten goed kunt adviseren en

– Snel herstel, kon snel zijn werkzaamheden hervatten

instrueren. Vervolgens gaan we in op de voordelen

– Alhydran smeert makkelijk uit en trekt snel in

van inhaleren met een voorzetkamer en bekijken we de details van de VORTEX-voorzetkamer.

Interesse? Ga naar Apoweb.nl en doe de training

www.apoweb.nl Dag 1 na brandwond: blaren doorgeprikt,

Dag 7 na start behandeling

Dag 14 na start behandeling

start met ALHYDRAN

met Alhydran

Weetje: Het genezingsproces van brandwonden gaat altijd gepaard met jeuk. ALHYDRAN is bewezen effectief in het verminderen van jeuk bij herstel van brandwonden.

Een informatiepakket met gratis ALHYDRAN-testtube ontvangen? www.alhydran.nl/informatie | 쏽 055-355 2580 | 쾷 info@bap-medical.com

Ga naar Apoweb.nl en doe de trainingen over ALHYDRAN

UA | 6 | 2018

| 45

VERZORGING

Huidverzorging bij diabetes Het is belangrijk om de huid goed te verzorgen. Wanneer iemand diabetes heeft, is het belangrijk om extra goed te letten op de huid en de huidverzorging. Wat is diabetes nu eigenlijk precies? En welke adviezen over huidverzorging kun je geven aan iemand die aan diabetes lijdt?

Wat is diabetes?

Bij diabetes type 1 is de insuline-

Een andere benaming voor diabetes

aanmaak gestoord, doordat het

is suikerziekte. De meeste mensen

lichaam de cellen die insuline maken

denken dat alleen iemand met

tegenwerkt. Bij diabetes type 2 wordt

diabetes zal ooit een ulcus aan de voet

overgewicht diabetes kan krijgen,

wel insuline aangemaakt, maar

krijgen. Een ulcus is een wondje op de

maar het kan iedereen overkomen.

reageert het lichaam minder goed op

voet dat moeilijk geneest.

Al ruim 1,2 miljoen Nederlanders

de insuline.

hebben diabetes en elke week komen

Wist je dat? • Ongeveer 15% van degenen met

• Huidinfecties komen bij 20 tot 50% van de cliënten met diabetes voor en

daar 1200 Nederlanders bij. Mensen

Wat doet diabetes met de huid?

relatief vaker bij degenen met

met diabetes hebben te veel suiker

Een van de meest verstrekkende

diabetes type 2.

in het bloed; het lichaam kan het

gevolgen van diabetes is de slechte

overschot aan suiker niet verwerken.

doorbloeding. Dat maakt de huid

Er zijn twee verschillende soorten

van mensen met diabetes heel erg

diabetes, namelijk: type 1 en type 2.

kwetsbaar. Ze hebben veel last van

UA | 6 | 2018

• Diabetes komt niet door het eten en drinken van te veel suiker.

| 46

VERZORGING een droge en jeukende huid. Wondjes

Verzorg de huid goed

dragen bij aan een betere conditie van

kunnen daardoor ook sneller ontstaan.

De huid bij mensen met diabetes

de huid en helpen huidproblemen te

Er is tevens vaak sprake van een

wordt zeer droog. Ook dit is weer

voorkomen. Probeer er daarom voor

slechte wondgenezing. Daarnaast is

voornamelijk terug te zien aan de

te zorgen dat het product bij de cliënt

het zo dat bloedvaatjes en zenuwen

handen en voeten. Vaak besteden

past en laat hem of haar de producten

beschadigd kunnen raken. Je voelt

mensen met diabetes te weinig

ervaren met een tester. Zo kan de

dan minder en merkt het niet als je

aandacht aan huidverzorging,

juiste keuze worden gemaakt. Je kunt

een wondje aan de voeten hebt.

terwijl dat klachten kan voorkomen.

er ook voor kiezen om de cliënt een

Veel huidklachten bij diabetes zijn

Ten eerste is het van belang om altijd

sample van een product mee te geven

terug te vinden op de handen en

een vette crème of zalf te gebruiken,

om thuis uit te proberen.

voeten. Veel diabetespatiënten hebben

zonder parfum of conserverings-

Veel mensen met een droge huid

bijvoorbeeld last van koude handen en

middelen. De huid blijft dan soepel

blijken baat te hebben bij huidver-

voeten en van tintelingen. Dat komt

en er ontstaan minder snel wondjes.

zorgingsproducten die ureum bevatten.

doordat de doorbloeding van de huid

Vooral aan de voeten kunnen snel

Ureum is van nature een lichaams-

van de voeten snel geblokkeerd wordt.

blaren en wondjes ontstaan. Daarom

eigen stof: het wordt geproduceerd

Een aandoening die bij diabetes veel

is aandacht voor voetverzorging heel

door de lever bij de eiwitstofwisseling.

voorkomt, is de diabetische voet: er

belangrijk. Vaak wordt vergeten om

Ureum helpt bij het vasthouden van

is dan sprake van wonden die lastig

de zalf ook tussen de tenen aan te

vocht in de huid. Omdat de huid bij

te genezen zijn. Daarnaast hebben

brengen.

mensen met diabetes zeer droog

mensen met diabetes ook vaak last

Daarnaast is het van belang om de

wordt, is juist bij hen vocht vasthouden

van huidaandoeningen, waaronder

handen en voeten goed schoon te

heel belangrijk. Door ureum blijft de

schimmelinfecties.

houden. Droog de handen en voeten

huid zacht en soepel. Tot slot zorgt

ook altijd goed af om infecties te

ureum ook nog eens voor het ver-

voorkomen.

dwijnen van huidschilfers, die bij

De huid bij mensen met diabetes wordt zeer droog Als mensen met diabetes slecht op de diabetestherapie zijn ingesteld, zijn ze gevoeliger voor infecties met

mensen met diabetes natuurlijk zeer

Laat de cliënt met testers huidverzorgingsproducten uitproberen voor een juiste keuze

snel ontstaan.

Carla Uppelsch oten Directeur U-Consultancy

streptokokken, stafylokokken en Candida albicans. Soms veroorzaken

Welke producten?

orale diabetica exantheem (huid-

Het is belangrijk om de juiste

uitslag), met als klachten jeuk en

huidverzorgingsproducten te

huidirritaties.

gebruiken. Huidverzorgingsproducten

Jouw advies aan mensen met diabetes ● Verzorg de huid goed met een vette crème of zalf, zonder parfum of conserveringsmiddelen. ● Breng de zalf ook aan tussen de tenen en smeer die vooral goed uit om ‘smetten’ te voorkomen. ● Droog de handen en voeten altijd goed af om infecties te voorkomen. ● Controleer de huid regelmatig op wondjes en plekjes. Neem bij vragen over een wondje direct contact op met een arts. ● Laat de voeten om de vier à vijf weken controleren en behandelen. Kies voor een medisch pedicure met een aantekening van medische voet- of podotherapeut. ● Draag geen knellende of te krappe schoenen; deze kunnen sneller wondjes en blaren veroorzaken. ● Loop niet op blote voeten; dit kan de huid van de voeten beschadigen. ● Zorg ervoor dat de teennagels altijd recht afgeknipt worden om ingegroeide nagels te voorkomen.

UA | 6 | 2018

| 47

Past goed binnen het dagprijzensysteem

97% van de gebruikers tevreden tot zeer tevreden1

Nieuwe TENA Pants Original Plus: comfortabel, zeker en discreet • • • •

Een Pants-product met goede pasvorm en zeker tegen doorlekken Geschikt voor mobiele, zelfredzame cliënten, die grote(re) hoeveelheden urine verliezen TENA Pants Original Plus past goed binnen het dagprijzensysteem Zo kunt u nog meer cliënten een TENA Pants-product bieden

Meer informatie? Kijk op www.TENA.nl/professionals/producten/pants/

Beoordeling van TENA Pants Original Plus onder 213 TENA Pants Plus gebruikers: 97% is tevreden tot zeer tevreden met TENA Pants Original Plus. Data in file Essity [2018].

VERZORGING

beautytips van Mira Hoe zie je er spetterend uit tijdens de feestdagen? Schoonheidsspecialiste Mira Ghijsen van Boots apotheek Utrecht (zie pag. 40) geeft vijf beautytips waarmee je stralend aan het kerstdiner verschijnt.

Langer plezier van parfum

Foundation: kies de juiste kleur

“Parfum blijft langer geuren op een wat vettere huid. Daarom kun je de

“Een foundation zorgt ervoor dat je huid egaler van kleur oogt. De juiste

plekken waar je parfum opspuit het beste eerst insmeren met een bodylotion

kleur foundation kiezen is echt zo belangrijk! Kijk ook altijd even bij daglicht

of een crème. Een smeersel met dezelfde geur als je parfum is natuurlijk

of de kleur goed bij je huid past. Bij Boots kunnen we de juiste kleur

lekker dubbelop maar een geurloze bodylotion of crème is eigenlijk beter.”

foundation voor iemands huid uitzoeken met behulp van de ‘matchmaker’. Dit is een apparaatje dat de exacte kleur van de huid bepaalt en deze ‘matcht’ met een kleur foundation uit de No7 make-uplijn.

Laat je stralen

De beste manier om de foundation op te brengen is: met je vingers.

“Er is geen snellere manier om een vale grauwe teint of een vermoeide

over je huid en ook kun je met je vingers de foundation beter inblenden in

huid er stralend te laten uitzien dan met een beetje extra glans op de

je huid. Je kunt de foundation ook met een beautyblender (eivormig sponsje)

uitstekende delen van je gezicht. Je kunt je jukbeenderen, neusbrug, kin

aanbrengen, maar een beautyblender zuigt een groot deel van je foundation

en voorhoofd accentueren met een highlighter. Eenvoudig aanstippen en goed

op en dat is zonde.”

Door de lichaamswarmte van de vingers verdeelt de foundation zich beter

uitblenden met een kwast. Je kunt in plaats van een highlighter ook een blusher gebruiken, maar dan alleen op de jukbeenderen en níet op de rest van je gezicht.”

Fixeer je make-up “Gebruik na het aanbrengen van je make up een ﬁxing spray. Houd de spray

Open oogopslag

zo'n dertig centimeter van je gezicht en spuit een dunne nevel op je huid.

“Voor een frisse en open oogopslag breng je wat highlighter aan onder je

make up weg, en je gezicht krijgt een mooie natuurlijke glans.

wenkbrauwboog en stip je wat highlighter aan in je ooghoeken. Je ogen gaan

Hetzelfde effect bereik je ook met een busje mineraalwaterspray (van

niet alleen stralen, ze lijken ook groter.”

bijvoorbeeld La Roche Posay, Vichy of Evian), maar een ﬁxing spray zorgt er

Een ﬁxing spray haalt het matte poederige effect van net opgebrachte

ook nog eens voor dat je make up langer blijft zitten en dat doet een waterspray niet.”

UA | 6 | 2018

| 49

Verkorte productinformatie NAAM VAN HET GENEESMIDDEL: Mezavant 1200 mg maagsapresistente, tabletten met verlengde afgifte. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING : Elke tablet bevat 1200 mg mesalazine. Voor de volledige lijst van hulpstoffen, zie rubriek 6.1 van de volledige SKP. FARMACEUTISCHE VORM: Maagsapresistente tabletten met verlengde afgifte. Roodbruine, ovale, filmomhulde tablet,op één zijde bedrukt met S476. THERAPEUTISCHE INDICATIES: Voor de inductie van klinische en endoscopische remissie bij patiënten met milde tot matige actieve colitis ulcerosa. Voor het behouden van de remissie. CONTRA-INDICATIES: Overgevoeligheid voor salicylaten (waaronder mesalazine) of voor een van de in rubriek 6.1 van de volledige SKP vermelde hulpstoffen. Ernstige nierinsufficiëntie (GFR < 30 ml/min/1,73 m2) en/of ernstige leverinsufficiëntie. BIJZONDERE WAARSCHUWINGEN EN VOORZORGEN BIJ GEBRUIK: Er zijn meldingen geweest van nierinsufficiëntie, waaronder minimale verandering in nefropathie, acute / chronische interstitiële nefritis en nierfalen zijn in verband gebracht met mesalazine-preparaten en prodrugs met mesalazine. Mezavant moet met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met een bevestigde milde tot matige nierinsufficiëntie. Het wordt aanbevolen dat bij alle patiënten de nierfunctie wordt geëvalueerd voordat met de behandeling wordt begonnen en ten minste tweemaal per jaar tijdens de behandeling. Bij patiënten met chronische longproblemen, met name astma, kunnen overgevoeligheidsreacties optreden en deze patiënten moeten nauwlettend worden bewaakt. Na de behandeling met mesalazine zijn er in zeldzame gevallen ernstige bloedafwijkingen gemeld. Wanneer bij de patiënt een onverklaarbare bloeding, blauwe plekken, purpura, anemie, koorts of een pijnlijke keel optreden, moet er een bloedonderzoek worden uitgevoerd. Indien een bloedafwijking wordt vermoed, moet de behandeling worden stopgezet. (Zie rubrieken 4.5 en 4.8. van de volledige SKP). Mesalazine-geïnduceerde cardiale overgevoeligheidsreacties (myo- en pericarditis) zijn zelden gerapporteerd bij Mezavant en bij andere mesalazine bevattende preparaten. Voorzichtigheid is geboden bij het voorschrijven van deze medicatie aan patiënten met aandoeningen die kunnen leiden tot een myo- of pericarditis. Bij verdenking op een dergelijke overgevoeligheidsreactie mogen producten met mesalazine niet opnieuw worden geïntroduceerd. Mesalazine is in verband gebracht met een acuut intolerantiesyndroom dat moeilijk te onderscheiden is van een opwakkering van een inflammatoire darmziekte. Hoewel de exacte incidentiefrequentie niet is bepaald, is het syndroom opgetreden bij 3% van de patiënten die deelnamen aan de gecontroleerde klinische onderzoeken naar mesalazine of sulfasalazine. De symptomen bestaan uit kramp, acute buikpijn en bloederige diarree, soms koorts, hoofdpijn en huiduitslag. Bij verdenking op een acuut intolerantiesyndroom is directe stopzetting vereist en producten met mesalazine mogen niet opnieuw worden geïntroduceerd. Er zijn meldingen geweest van een verhoogd leverenzymgehalte bij patiënten die mesalazine-preparaten gebruikten. Voorzichtigheid is geboden bij gebruik van Mezavant bij patiënten met leverinsufficiëntie. Voorzichtigheid is geboden bij de behandeling van patiënten die allergisch zijn voor sulfasalazine door het mogelijke risico op kruisallergie tussen sulfasalazine en mesalazine. Een organische of functionele obstructie in het bovenste gedeelte van het maagdarmkanaal kan de werking van het product vertragen. Verstoring van laboratoriumtesten: Het gebruik van mesalazine kan tot vals verhoogde onderzoeksresultaten leiden wanneer het normetanefrinegehalte in de urine wordt bepaald door middel van vloeistofchromatografie met elektrochemische detectie. Dit komt doordat de chromatogrammen van de belangrijkste metaboliet van normetanefrine en mesalazine, namelijk N-acetyl-aminosalicylzuur (N-Ac-5-ASA), gelijkaardig zijn. Een andere selectieve test voor normetanefrinebepaling dient te worden overwogen. BIJWERKINGEN: De meest frequent gerapporteerde bijwerkingen (ADR’s) binnen de gepoolde veiligheidsanalyse van de klinische studies met Mezavant, waaraan 3.611 patiënten hebben deelgenomen, waren colitis (inclusief colitis ulcerosa) (5,8%), abdominale pijn (4,9%), hoofdpijn (4,5%), abnormale leverfunctietest (2,1%), diarree (2,0%) en misselijkheid (1,9%). De bijwerkingen worden weergegeven volgens systeem/ orgaanklasse (zie tabel hieronder). Binnen iedere systeem/orgaanklasse worden bijwerkingen gegroepeerd per frequentie op basis van de volgende categorieën: zeer vaak (≥ 1/10); vaak (≥ 1/100, < 1/10); soms (≥ 1/1.000, < 1/100); zelden

(≥ 1/10.000, < 1/1.000); zeer zelden (<1/10.000); niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Bloed- en lymfestelselaandoeningen: Soms: Trombocytopenie*; Zelden: Agranulocytose*; Niet bekend: Aplastische anemie*, leukopenie*, neutropenie*, pancytopenie*; Immuunsysteemaandoeningen: Soms: Gezichtsoedeem; Niet bekend: Overgevoeligheid*, anafylactische shock, angio-oedeem, syndroom van Stevens-Johnson, geneesmiddeluitslag met eosinofilie en systemische symptomen (DRESS); Zenuwstelselaandoeningen: Vaak: Hoofdpijn*; Soms: Duizeligheid, somnolentie, tremor: Niet bekend: Intracraniële druk verhoogd, neuropathie; Evenwichtsorgaan- en ooraandoeningen: Soms: Oorpijn; Hartaandoeningen: Soms: Tachycardie; Niet bekend: Myocarditis*, pericarditis*; Bloedvataandoeningen: Vaak: Hypertensie; Soms: Hypotensie; Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen: Soms: Faryngolaryngeale pijn*; Niet bekend: Overgevoeligheids-pneumonitis (inclusief interstitiële pneumonitis, allergische alveolitis, eosinofiele pneumonitis), bronchospasme; Maagdarmstelselaandoeningen: Vaak: Abdominale distensie, abdominale pijn*, colitis, diarree*, dyspepsie, braken, flatulentie, misselijkheid; Soms: Pancreatitis, rectale poliep; Leveren galaandoeningen: Vaak: Leverfunctietest abnormaal* (bijv. ALT; AST, bilirubine); Niet bekend: Hepatitis, cholelithiase; Huid- en onderhuidaandoeningen: Vaak: Pruritus, rash*; Soms: Acne, alopecia, urticaria; Zelden: Fotosensitiviteit; Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen: Vaak: Artralgie, rugpijn; Soms: Myalgie; Niet bekend: Systemische lupus erythematosus-achtig syndroom, lupusachtig syndroom; Nier- en urinewegaandoeningen: Zelden: nierfalen*; Niet bekend: Interstitiële nefritis*, nefrotisch syndroom*; Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen: Niet bekend: Oligospermie (reversibel); Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Vaak: Asthenie, vermoeidheid, pyrexie*; *Zie rubriek 4.4. vand de volledige SKP. Beschrijving van geselecteerde bijwerkingen: Verhoogde intracraniële druk: Er is melding gemaakt van gevallen van verhoogde intracraniële druk met papiloedeem pseudotumor cerebri of goedaardige intracraniële hypertensie) bij het gebruik van mesalamine. Als deze aandoening niet wordt opgespoord, kan dit resulteren in een beperking van het gezichtsveld en kan dit zich ontwikkelen tot permanent gezichtsverlies. Als dit syndroom optreedt, moet de toediening van mesalamine worden stopgezet. Fotosensitiviteit: Bij patiënten met reeds bestaande huidaandoeningen zoals atopische dermatitis en atopisch eczeem worden ernstigere reacties gemeld. Melding van vermoedelijke bijwerkingen: Het is belangrijk om na toelating van het geneesmiddel vermoedelijke bijwerkingen te melden. Op deze wijze kan de verhouding tussen voordelen en risico’s van het geneesmiddel voortdurend worden gevolgd. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden via het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb Website: www.lareb.nl FARMACOTHERAPEUTISCHE CATEGORIE: aminosalicylzuur en gelijke stoffen, ATC-code: A07E C02. HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: Shire Pharmaceutical Contracts Ltd; 1 Kingdom Street; London, W2 6BD; Verenigd Koninkrijk. AFLEVERING: UR. NUMMER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN: RVG 33600 DATUM VAN HERZIENING VAN DE TEKST: Laatste gedeeltelijke wijziging betreft rubriek 4.4 en 4.8: 10 oktober 2018 Gedetailleerde informatie over dit geneesmiddel is beschikbaar op de website van het Europees Geneesmiddelenbureau (http://www.ema.europa.eu). Voor meer informatie zie volledige samenvatting van de productkenmerken (op aanvraag verkrijgbaar bij de lokale vertegenwoordiger in Nederland): Shire Netherlands B.V., World Trade Center, Toren F, Strawinskylaan 481, 1077 XX Amsterdam, Nederland. Tel: +31 20 3485 200 of benelux@shire.com. Bijwerkingen dienen te worden gerapporteerd. Bijwerkingen dienen ook te worden gerapporteerd aan Shire Netherlands B.V. via email drugsafety@shire.com of via telefoon: +31 20 3485 299.

Job code: C-APROM/NL//0585. Prepared: november 2018.

Verkorte productinformatie ADVAGRAFTM 0,5 mg, 1 mg, 3 mg, 5 mg capsules met verlengde afgifte, hard Samenstelling: Elke harde capsule met verlengde afgifte bevat 0,5 mg, 1 mg, 3 mg of 5 mg tacrolimus (als monohydraat). Farmacotherapeutische groep: immunosuppressiva, calcineurineremmers, ATC-code: L04AD02. Therapeutische indicaties: Profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene niertransplantaat- of levertransplantaatontvangers. Behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld. Dosering en wijze van toediening: Advagraf is een eenmaal daagse orale formulering van tacrolimus. Aanbevolen startdosering, als profylaxe van transplantaatafstoting, is na niertransplantatie 0,20-0,30 mg/kg/dag, na levertransplantatie 0,10-0,20 mg/kg/dag, gegeven in de ochtend. Gedurende periode post-transplantatie kan de Advagrafdosis gewoonlijk worden verlaagd. Conversie van Prograft naar Advagraf: 1:1 (mg:mg), totale dagdosering. Gedurende onderhoudstherapie zijn bij zowel lever-, hart- als niertransplantatie de bloedconcentraties doorgaans tussen 5-15 ng/ml. Voor de behandeling van afstoting na nier- of levertransplantatie wordt de initiële profylaxe dosis aanbevolen. Voor de behandeling van afstoting na harttransplantatie is de aanvangsdosis eenmaal daags 0,15 mg/ kg/dag in de ochtend. Therapeutische geneesmiddelmonitoring is nodig bij instellen van de patiënt op tacrolimus en bij wijzigingen in medicatie. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor tacrolimus of voor één van de hulpstoffen. Overgevoeligheid voor andere macroliden. Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimusformuleringen met directe of verlengde afgifte. Dit heeft geleid tot ernstige bijwerkingen, waaronder transplantaatafstoting, of andere bijwerkingen die mogelijk het gevolg zijn van ofwel onvoldoende ofwel overmatige blootstelling aan tacrolimus. Patiënten dienen op dezelfde formulering van tacrolimus te blijven met het daarmee overeenkomende dagelijkse doseringsregime; wijzigingen in de formulering of het regime dienen uitsluitend plaats te vinden onder scherp toezicht van een transplantatiespecialist. Advagraf wordt niet aanbevolen voor gebruik bij kinderen jonger dan achttien jaar vanwege beperkte gegevens over veiligheid en/of effectiviteit. Voor de behandeling van afstoting van allogene transplantaten bij volwassen patiënten die eerder zonder succes met andere immunosuppressieve geneesmiddelen werden behandeld zijn nog geen klinische gegevens beschikbaar voor Advagraf met verlengde afgifte. Klinische gegevens met betrekking tot de profylaxe van transplantaatafstoting bij volwassen allogene harttransplantaatontvangers zijn nog niet beschikbaar voor Advagraf. Gedurende de vroege post-transplantatieperiode dient controle van de volgende parameters routinematig te worden uitgevoerd: bloeddruk, ECG, neurologische en visuele status, nuchtere bloedglucosespiegels, bloedwaarden elektrolyten (met name kalium), leveren nierfunctietesten, hematologische parameters, bloedstollingsbepalingen en plasma-eiwitbepalingen. Indien klinisch relevante afwijkingen van deze parameters worden waargenomen, dient aanpassing van het immunosuppressieve regime te worden overwogen. Wanneer stoffen met de potentie voor interactie, in het bijzonder sterke remmers van CYP3A4 (zoals telaprevir, boceprevir, ritonavir, ketoconazol, voriconazol, itraconazol, telithromycine of claritromycine) of inductoren van CYP3A4 (zoals rifampicine of rifabutine) worden gecombineerd met tacrolimus, zal de tacrolimusbloedconcentratie gemonitord moeten worden, om indien nodig de dosis tacrolimus zo aan te passen dat de bloedspiegel onveranderd blijft. Fytotherapeutica die sint-janskruid (Hypericum perforatum) bevatten of andere fytotherapeutica, dienen gedurende therapie met Advagraf te worden vermeden vanwege het risico op interacties die ofwel leiden tot verlaging van de tacrolimusbloedconcentraties en een verminderd klinisch effect van tacrolimus, ofwel tot toename van de tacrolimusbloedconcentraties en risico op tacrolimustoxiciteit. Gecombineerde toediening van ciclosporine en tacrolimus dient te worden vermeden en voorzichtigheid is geboden bij toediening van tacrolimus aan patiënten die voorheen met ciclosporine zijn behandeld. Het gebruik van grote hoeveelheden kalium of van kaliumsparende diuretica dient te worden vermeden. Bepaalde combinaties van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn, kunnen de risico’s van deze effecten versterken. Immunosuppressiva kunnen effect hebben op de reactie op vaccinatie, en vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken. Het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Maagdarmstelselaandoeningen: Maagdarmperforatie is gemeld bij patiënten behandeld met tacrolimus. Aangezien maagdarmperforatie een medisch belangrijke gebeurtenis is die kan leiden tot een levensbedreigende of ernstige aandoening, dienen er direct na het optreden van verdachte symptomen of klachten adequate behandelingen te worden overwogen. Omdat de bloedspiegels van tacrolimus aanzienlijk kunnen veranderen tijdens episoden van diarree wordt extra monitoren van de tacrolimusconcentratie aangeraden tijdens episoden van diarree. Hartaandoeningen: Ventriculaire- en septumhypertrofie, gemeld als cardiomyopathieën, zijn in zeldzame gevallen waargenomen bij met Prograft behandelde patiënten en zou zich ook met Advagraf kunnen voordoen. Het merendeel van de gevallen was reversibel en betrof doorgaans patiënten met tacrolimusbloeddalspiegels die veel hoger waren dan de maximale aanbevolen waarden. Andere factoren waarvan is vastgesteld dat zij het risico op deze klinische conditie verhogen, zijn onder andere het vooraf bestaan van een hartaandoening, corticosteroïdgebruik, hypertensie, nier- en/of leverdisfunctie, infecties, volumeoverbelasting en oedeem. Dienovereenkomstig dienen risicopatiënten die een substantieel hogere dosis immunosuppressiva krijgen, regelmatig gemonitord te worden met behulp van procedures zoals echocardiografie, pre- en post-transplantatie ECG (bv. op maand 3 en vervolgens op maand 9-12). Indien zich afwijkingen voordoen, dient dosisverlaging van Advagraf of overschakeling op een ander immunosuppressivum te worden overwogen. Tacrolimus kan het QT-interval verlengen en Torsades de Pointes veroorzaken. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met risicofactoren voor QT-verlenging, waaronder patiënten met een persoonlijke of familiaire voorgeschiedenis van QTverlenging, congestief hartfalen, bradyaritmieën en elektrolytafwijkingen. Voorzichtigheid is ook geboden bij patiënten met de diagnose, of verdenking op congenitaal verlengd QT-syndroom of verworven QT-verlenging, of bij patiënten die gelijktijdig geneesmiddelen gebruiken die het QT-interval verlengen, die elektrolytafwijkingen induceren of waarvan bekend is dat deze de blootstelling aan tacrolimus verhogen. Lymfoproliferatieve afwijkingen en maligniteiten: Bij patiënten die behandeld werden met tacrolimus is melding gemaakt van de ontwikkeling van Epstein-Barr Virus (EBV)-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Een combinatie van immunosuppressiva, zoals het gelijktijdig geven van antilymfocytische antilichamen (bv. basiliximab of daclizumab), verhoogt het risico op EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen. Bij EBV-virus capside antigen (VCA)-negatieve patiënten is melding gemaakt van een verhoogd risico op het ontwikkelen van lymfoproliferatieve afwijkingen. Daarom dient bij deze patiëntengroep de EBV-VCA-serologie bekend te zijn voordat de Advagraf behandeling wordt gestart. Tijdens de behandeling wordt het nauwkeurig volgen met EBV-PCR aangeraden. Positieve EBV-PCR kan gedurende maanden aantoonbaar blijven en is als zodanig niet indicatief voor een lymfoproliferatieve ziekte of een lymfoom. Zoals bij andere potente immunosuppressieve middelen is het risico op secundaire kanker onbekend. Zoals met andere immunosuppressiva dient, met het oog op potentiële risico’s op maligne veranderingen van de huid, blootstelling aan zon- en UV-licht beperkt te blijven door beschermende kleding te dragen en door zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor te gebruiken. Opportunistische infecties: Patiënten die behandeld worden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf, hebben een verhoogd risico op opportunistische infecties (viraal, bacterieel, fungaal en protozoaal). Hieronder vallen BK-virus geassocieerde nefropathie en JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML). Deze infecties zijn vaak gerelateerd aan een hoge totale immunosuppressieve belasting en kunnen leiden tot ernstige of fatale condities die artsen dienen te overwegen tijdens de differentiaaldiagnose van patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan en een verslechterende nierfunctie of neurologische symptomen hebben. Posterieure reversibele encefalopathie syndroom (PRES): Bij patiënten die behandeld zijn met tacrolimus, is melding gemaakt van de ontwikkeling van posterieure reversibele encefalopathie syndroom (PRES). Indien patiënten die tacrolimus gebruiken symptomen hebben die mogelijk duiden op PRES, zoals hoofdpijn, veranderde geestelijke gesteldheid, epilepsieaanvallen en problemen met zien, dient een radiologisch onderzoek (bv. een MRI-scan) uitgevoerd te worden. Indien de diagnose PRES wordt gesteld, wordt een adequate behandeling van de bloeddruk en de epileptische aanvallen en het onmiddellijk stoppen van de systemische tacrolimus geadviseerd. De meeste patiënten herstellen volledig nadat gepaste maatregelen zijn genomen. Zuivere Erytrocytaire Aplasie (Pure Red Cell Aplasia, PRCA): Gevallen van zuivere erytrocytaire aplasie zijn gemeld bij patiënten die zijn behandeld met tacrolimus. Bij alle patiënten werden risicofactoren voor zuivere erytrocytaire aplasie, zoals parvovirus B19-infectie, een onderliggende ziekte of comedicatie geassocieerd met zuivere erytrocytaire aplasie gemeld. Bijzondere populaties: Er is beperkte ervaring bij niet-blanke patiënten en patiënten met een verhoogd immunologisch risico (bv. hertransplantatie, bewijs van ‘panel reactieve antilichamen’(PRA)). Verlaging van de dosis kan noodzakelijk zijn bij patiënten met een ernstig gestoorde leverfunctie. Hulpstoffen: Advagraf capsules bevatten lactose. Patiënten met zeldzame erfelijke aandoeningen als galactose-intolerantie, Lapp-lactasedeficiëntie of glucose-galactosemalabsorptie moeten dit geneesmiddel niet gebruiken. De drukinkt gebruikt voor de opdruk van de Advagraf capsules bevat sojalecithine. Voor patiënten die overgevoelig zijn voor pinda’s of soja dienen het risico en de ernst van de overgevoeligheid te worden afgewogen tegen het voordeel van het gebruik van Advagraf. Interacties: CYP3A4-remmers welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimusbloedspiegels en waarbij dosisverlaging nodig is: ketoconazol, fluconazol, itraconazol, voriconazol, erytromycine, HIV- proteaseremmers, HCV-proteaseremmers. Het gebruik van grapefruitsap dient te worden vermeden omdat hiervan beschreven is dat het de bloedspiegel van tacrolimus verhoogt. Andere interacties welke mogelijk leiden tot stijging van de tacrolimusbloedspiegels: actieve substanties met een hoge affiniteit voor plasma-eiwitten (bv. NSAID’s, orale anticoagulantia of orale antidiabetica). CYP3A4-inductoren welke mogelijk leiden tot een verlaging van tacrolimusbloedspiegels: sterke interacties zijn waargenomen met rifampicine, fenytoïne, sint janskruid (Hypericum perforatum), fenobarbital. Hoge doses prednisolon of methylprednisolon kunnen de tacrolimusbloedspiegel zowel verhogen als verlagen. Tacrolimus is een remmer van CYP3A4 en daarom kan bij gelijktijdige toediening van andere door CYP3A4 gemetaboliseerde geneesmiddelen het metabolisme van deze geneesmiddelen veranderen. Gelijktijdig gebruik van tacrolimus met geneesmiddelen waarvan nefrotoxische of neurotoxische effecten bekend zijn (bv. met aminoglycosiden, gyraseremmers, vancomycine, co-trimoxazol, NSAID’s, ganciclovir of aciclovir) kan deze effecten versterken. Verhoogde nefrotoxiciteit is waargenomen in combinatie met amfotericine B en ibuprofen. Vaccinatie gedurende gebruik van tacrolimus kan minder effectief blijken, het gebruik van levende, verzwakte vaccins dient te worden vermeden. Bijwerkingen: Het bijwerkingenprofiel van immunosuppressiva is vaak moeilijk vast te stellen ten gevolge van de onderliggende aandoening en het gebruik van meerdere geneesmiddelen. De meest gerapporteerde bijwerkingen (voorkomend in > 10% van de patiënten) zijn tremor, nierfunctiestoornissen, hyperglykemische condities, diabetes mellitus, hyperkaliëmie, infecties, hypertensie en slapeloosheid. De frequentie van bijwerkingen is als volgt gedefinieerd: zeer vaak (≥ 1/10); vaak (≥ 1/100 tot < 1/10); soms (≥ 1/1.000 tot ≤ 1/100); zelden (≥ 1/10.000 tot ≤ 1/1.000); zeer zelden (< 1/10.000), niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Binnen iedere frequentiegroep worden bijwerkingen gerangschikt naar afnemende ernst. Infecties en parasitaire aandoeningen: Zoals bekend bij andere krachtige immunosuppressiva, zijn patiënten die behandeld worden met tacrolimus regelmatig verhoogd vatbaar voor infecties (viraal, bacterieel, fungaal, protozoaal). Het verloop van reeds bestaande infecties kan verergeren. Zowel gegeneraliseerde als lokale infecties kunnen voorkomen. Gevallen van BK-virus geassocieerde nefropathie, alsmede JC-virus geassocieerde progressieve multifocale leuko-encefalopathie (PML), zijn gemeld bij patiënten die behandeld werden met immunosuppressiva, waaronder Advagraf. Neoplasmata, benigne, maligne en niet-gespecificeerd: Patiënten die immunosuppressieve therapie ondergaan lopen een verhoogd risico op maligniteiten. Zowel benigne als maligne neoplasmata, inclusief EBV-geassocieerde lymfoproliferatieve afwijkingen en huidmaligniteiten zijn in verband met tacrolimustherapie gemeld. Bloed- en lymfestelselaandoeningen: Vaak: anemie, trombocytopenie, leukopenie, afwijkende rode bloedcelanalyse, leukocytose. Soms: coagulatiestoornissen, pancytopenie, neutropenie, afwijkende coagulatie en bloedingsanalyse. Zelden: trombotische trombocytopenische purpura, hypoprotrombinemie. Niet bekend: zuivere erytrocytaire aplasie (Pure Red Cell Aplasia, PRCA), agranulocytose, hemolytische anemie. Immuunsysteemaandoeningen: Allergische en anafylactische reacties zijn waargenomen bij patiënten die tacrolimus gebruiken. Endocriene aandoeningen: Zelden: hirsutisme. Voedings- en stofwisselingsstoornissen: Zeer vaak: diabetes mellitus, hyperglykemie, hyperkaliëmie. Vaak: metabole acidosis, andere stoornissen in de electrolythuishouding, hyponatriëmie, hypervolemie, hyperurikemie, hypomagnesiëmie, hypokaliëmie, hypocalciëmie, verminderde eetlust, hypercholesterolemie, hyperlipidemie, hypertriglyceridemie, hypofosfatemie. Soms: dehydratie, hypoglykemie, hypoproteïnemie, hyperfosfatemie. Psychische stoornissen: Zeer vaak: slapeloosheid. Vaak: verwardheid en desoriëntatie, depressie, symptomen van angst, hallucinaties, psychische stoornissen, depressieve gevoelens, stemmingsafwijkingen en stemmingswisselingen, nachtmerries. Soms: psychotische stoornis. Zenuwstelselaandoeningen: Zeer vaak: hoofdpijn, tremor. Vaak: zenuwstelselaandoeningen, convulsies, verminderd bewustzijn, perifere neuropathie, duizeligheid, sensibiliteit- en gevoelsstoornissen, verminderd vermogen tot schrijven. Soms: encefalopathie, hersenbloedingen en beroertes, coma, spraak- en taalstoornissen, verlamming en parese, amnesie. Zelden: hypertonie. Zeer zelden: myasthenie. Oogaandoeningen: Vaak: oogaandoeningen, wazig zien, fotofobie. Soms: cataract. Zelden: blindheid. Evenwichtsorgaan- en ooraandoeningen: Vaak: oorsuizen. Soms: gehoorverlies. Zelden: neurosensorisch gehoorverlies. Zeer zelden: doofheid. Hartaandoeningen: Vaak: ischemische coronaire arterie aandoeningen, tachycardie. Soms: hartfalen, ventriculaire aritmie en hartstilstand, supraventriculaire aritmie, cardiomyopathie, ventriculaire hypertrofie, hartkloppingen. Zelden: pericardiale effusie. Zeer zelden: Torsades de Pointes. Bloedvataandoeningen: Zeer vaak: hypertensie. Vaak: trombo-embolische en ischemische voorvallen, vasculair hypotensieve aandoeningen, bloedingen, perifeer vasculaire aandoeningen. Soms: diep veneuze trombose in het been, shock, infarct. Ademhalingsstelsel-, borstkas- en mediastinumaandoeningen: Vaak: parenchymale longafwijkingen, dyspnoe, pleurale effusie, hoesten, faryngitis, neusverstopping en ontstekingen. Soms: ademhalingsstoornissen, ademhalingswegstoornissen, astma. Zelden: acute respiratoire distress syndroom. Maagdarmstelselaandoeningen: Zeer vaak: diarree, misselijkheid. Vaak: maagdarmklachten, braken, gastro-intestinale en abdominale pijn, ontstekingsreacties van het maagdarmstelsel, gastro-intestinale bloedingen, gastro-intestinale ulceratie en perforatie, ascites, stomatitis en zweervorming, constipatie, tekenen en symptomen van slechte spijsvertering, flatulentie, opzwelling en vergroting, zachte ontlasting. Soms: acute en chronische pancreatitis, adynamische ileus, gastro-oesofageale refluxziekte, verstoorde maaglediging. Zelden: pseudocysten in de pancreas, onvolledige ileus. Lever- en galaandoeningen: Vaak: galgangaandoeningen, hepatocellulaire schade en hepatitis, galstuwing en geelzucht. Zelden: vena- oclusieve leverziekte, trombose van de leverarterie. Zeer zelden: leverfalen. Huid- en onderhuidaandoeningen: Vaak: uitslag, pruritus, alopecia, acne, toenemend zweten. Soms: dermatitis, lichtovergevoeligheid. Zelden: toxische epidermale necrolyse (syndroom van Lyell). Zeer zelden: syndroom van Stevens-Johnson. Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen: Vaak: gewrichtspijn, rugpijn, spierspasmen, pijn in extremiteit. Soms: gewrichtsklachten. Zelden: verminderde mobiliteit. Nier- en urinewegaandoeningen: Zeer vaak: nierfunctiestoornissen. Vaak: nierfalen, acuut nierfalen, toxische nefropathie, tubulaire necrose, problemen met urineren, oligurie, blaas en urethra symptomen. Soms: hemolytisch uremisch syndroom, anurie. Zeer zelden: nefropathie, hemorragische cystitis. Voortplantingsstelsel- en borstaandoeningen: Soms: pijnlijke menstruatie en uterine bloedingen. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen: Vaak: koorts, pijn en onbehagen, asthenie, oedeem, verstoorde gewaarwording van de lichaamstemperatuur. Soms: griepachtige verschijnselen, zenuwachtig gevoel, abnormaal gevoel, multi-orgaanfalen, gewaarwording van een drukkend gevoel op de borst, temperatuurintolerantie. Zelden: vallen, zweren, beklemmend gevoel op de borst, dorst. Zeer zelden: toename vetweefsel. Onderzoeken: Zeer vaak: abnormale resultaten leverfunctie test. Vaak: verhoogd alkalische fosfatase in het bloed, gewichtstoename. Soms: verhoogd amylase, abnormaal ECG, abnormale pols en hartslag, gewichtsafname, verhoogd lactaatdehydrogenase in het bloed. Zeer zelden: abnormaal echocardiogram, elektrocardiogram QT verlengd. Letsel, intoxicaties en verrichtingencomplicaties: Vaak: primaire transplantaatdysfunctie. Er zijn medicatiefouten gemeld, waaronder onbedoelde, ongewilde of zonder toezicht uitgevoerde substitutie van tacrolimusformuleringen met directe of verlengde afgifte. Er is een aantal aan medicatiefouten gerelateerde gevallen van transplantaatafstoting gemeld (frequentie kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Beschrijving van geselecteerde bijwerkingen: Pijn in extremiteit is beschreven in een aantal gepubliceerde case-reports als onderdeel van het pijnsyndroom geïnduceerd door calcineurine-inhibitoren (Calcineurin-Inhibitor Induced Pain Syndrome, CIPS). Dit presenteert zich gewoonlijk als een bilaterale en symmetrische, ernstige, zich naar boven verplaatsende pijn in de onderste extremiteiten en kan gerelateerd zijn aan supratherapeutische spiegels van tacrolimus. Het syndroom kan reageren op dosisreductie van tacrolimus. In sommige gevallen was het nodig om te wisselen naar alternatieve immunosuppressie. Melding van vermoedelijke bijwerkingen: Het is belangrijk om na toelating van het geneesmiddel vermoedelijke bijwerkingen te melden. Op deze wijze kan de verhouding tussen voordelen en risico’s van het geneesmiddel voortdurend worden gevolgd. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden via het Nederlands Bijwerkingen Centrum Lareb, website www.lareb.nl. Afleverstatus: ADVAGRAF is uitsluitend verkrijgbaar op recept. Raadpleeg volledige productinformatie (SmPC) op www.astellas.nl. Astellas Pharma B.V., Sylviusweg 62, 2333BE Leiden. Datum: 3 juli 2018. Referenties: 1. PROGRAFT Summary of Product Characteristics. 2. ADVAGRAF Summary of Product Characteristics. 3. Stifft et al. Transplantation 2014;97: 775-780. 4. Kuypers et al. Transplantation 2013;95: 333-340. NL/ADV/0718/0022a

Astellas Pharma B.V., Postbus 344, 2300 AH Leiden. Tel: 071 - 5455854, Fax: 071 - 5455850.

Waarom UA?

Colofon

UA, het eerste glossy vakblad voor apothekersassistenten, heeft als doelstelling apothekers-

UA – Uitsluitend voor apothekersassistenten –

assistenten te voorzien van achtergrondinformatie en praktische feitjes en weetjes, zodat ze

is een onafhankelijk vakblad speciaal voor

klanten beter kunnen adviseren over de producten in de apotheek. Met als uiteindelijk resultaat:

de medewerkers in de apotheek. UA geeft branche-informatie, praktijktips, scholings-

beter gebruik van de producten, hogere klanttevredenheid en een verbeterde therapietrouw.

en trainingsnieuws en relevante product-

Voorts wordt de kwaliteit van het verkoopadviesgesprek van de apothekersassistent verhoogd

beschrijvingen.

door het geven van zowel achtergrond- als productinformatie en handige tips.

UA belicht trends en laat mensen uit het vak aan het woord over hun aanpak en ervaringen. UA wordt gerealiseerd door een keur aan specialisten, journalisten en deskundigen. Redactiesecretariaat en administratie: H&B Multimedia B.V., Postbus 30163, 1303 AC Almere

In het volgende nummer onder meer:

tel.: 088-44 55 931; fax: 088-44 55 990 E-mail: info@ua.nl www.ua.nl Directeur-uitgever: Niek Petstra Hoofdredactie: Winifred Hazelhoff Roelfzema

• Ernstige pijn

Accountmanagement: Elisabeth Lopes Escudeiro Vormgeving: Designworks, Breda Fotograﬁe: Eef Bongers (pag. 5), Werry Crone (pag. 17),

• Reumatische aandoeningen • Hooikoorts

Frank Noordanus (pag. 6, 40-42), NVFZ (pag. 26), Optima Farma (pag. 28). Auteurs: Anneke Angenent, Claudia Demmers, Winifred Hazelhoff Roelfzema, Lieke Melis, Willem Roozeboom, Suzan Tuinier, Carla Uppelschoten, Karien Vissers, Gerda Weits Adviseurs: Annette Leijen (apotheker), Monique Versleijen (docent FPZ) Eindredactie: Margot van Gils Cover: fotograﬁe: Frank Noordanus; model: Nicole Baars, St. Antonius Apotheek, Nieuwegein Abonnementen: Gratis naar de apotheek. Abonnement voor apotheek en maximaal 20 apothekersassistenten met verzending naar de thuisadressen: € 49,50 (incl. btw) per jaar. Voor leden van Optima Farma gratis. Bovenstaande prijzen gelden voor verzending binnen Nederland. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Facturatie gebeurt per kalenderjaar. Redactie en uitgever zijn niet aansprakelijk voor de inhoud van de onder auteursnaam opgenomen artikelen en van de advertenties.

Disclaimer

De meningen die in deze uitgave worden geuit, zijn die van de geïnterviewden of geraadpleegde bronnen en

niet noodzakelijkerwijs die van de uitgever. De inhoud van deze uitgave is met grote zorg samengesteld.

deze uitgave mag zonder uitdrukkelijke toestemming van

Desalniettemin zijn onvolkomenheden niet altijd te vermijden, mede door de snelle ontwikkelingen in de medische wereld. De redacteuren en uitgever aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor de juistheid van de informatie, noch voor enige schade en/of letsel aan personen en/of goederen uit hoofde van

de uitgever worden verveelvoudigd, opgeslagen in een documentatiesysteem of openbaar gemaakt, noch met elektronische, noch met mechanische methoden, door fotokopie, opname of anderszins.

productaansprakelijkheid, onjuiste of onvolledige informatie of ontstaan door het toepassen van de in deze uitgave genoemde methoden of producten. De lezer wordt aanbevolen om de besproken diagnoses, behandelingen en productaanwijzingen altijd te controleren in het licht van de nieuwste publicaties. Personen op foto’s komen niet per se in de artikelen voor.

ISSN 2211-0941

Tacrolimus: door ons ontwikkeld. Door ons verbeterd.1,2

NL/ADV/0718/0022

Vergeleken met 2dd tacrolimus vermindert ADVAGRAFâ&#x201E;˘ de intra-patiĂŤnt variabiliteit3 en het verbetert de therapietrouw.4

Referenties en verkorte productinformatie zie elders in deze uitgave.