Perspektief Magazine No. 46 by Paradox

T I J D S C H R I F T

V O O R

F O T O G R A F I E

QUARTE RLY

PH O T O G RAPHY

MA G A ZI N E

Redactioneel Burrn een half rear over tud IS en nummer van Perspekrlef Magazme Rede n: de ophe ff mg van de suchunq Perspeknet efs gevol9 van bet ontstaan van het Ne derlands lnstnuct voo r Potoqraue In m ilo vange redactonee t glng Ik. er nag vanurt oat het msntuut voor een rekerder toekcm st voor bet ma gazine IOU zorqen Niels IS mmder w ear geb leke n; bet msutuut steat een geheel andere koers voor dan

Perspeknet altlJdneett aangegeven Gevotq : de helft van het pers oneel van de sncb tlng Perspeknef op street . het tuc scbnt t stevlQ onder de arm qektemd verveiende bukomsuqheo de subsio.e van net tudsctmtt op de bankre eOlog van ne t msnt uu t dat overweegt een elgen penooek het ncnt te doen l ien Naar aile waerschqnlukhed con for m een geheel andere torrnule en met een qeheel ande re emsneke koers maar met 'ooze' cemen tu leest er meer ever oo paglna 76) Maar oak

tuden van cnSIS teen me n zunecbte

vneooen kenn en 81J'1al, resoecuevefuk SPIJtbetutglngen urt de nete weretd Coueqa's die eerst spontaan en tater oak descevraacd cndersteunmesbneven voor het tudsctmtt schmven: 'To whom It may conc ern ' Aut eurs en entre: die hun me dewe.kmq eent neoe n. honoraria weq w t nven: altemaal tentasns cbe gebaren die ervocr zorqen dat Jedoorc eat : een meuwe orqamsaue opzet en tmancrennq probe en te

vinden Nadat er er uce tnd zetts geen nuddelen ZIJnom u.

ars ebonnee. te mformeren over bet lange unbrnven Itovendren wI I re w ei graag een datum kunnen noemenj. dan teen weer: net lukt! We kunnen op de pers! No 46 kan ged rukt worden en No 47 gaat In

vcc rbererdmq OngeloofhJk IS elgenhJk oat de

ee rste versct upunq

ala urtqave van, wet nu beet. de sucnunq Perspeknet M agazme gekoppeld IS aan een wervmqsacue veer meuwe abonne es Oat hebben we ons smds 1988 In deze omvang met meer kunnen perrrutteren Vanaf No. 46 werkt eersoesuet cok nauw samen met de Am st erdam se urtqeverq voetnoot. onder me er urtqever van net texc cn Gesch.eoems van de Nederlandse t otoq ratre BII deze dank voor de post dre te omvang flJk was am m deze van IIId lot tnd cbaonscbe penode aUemaal persoonhJk te kunnen beentwoorden. Ik hoo p dat u er begnp voo r heett . Dank veer de ve'e ste unbe nnqmqen en de belangeloze aanb edlngen , Dank vee r de hrencele steun. mevwe abon nee s. spon sor (Veenman Drukkersl en subsio-ent (Ao tl erdam se Kunsts l lchungl Met ons allen houden we dlt btad venaeueprekeod draalend Abonneen u! (Of geellemand een ebonoement

caoeau'I Bas Vroege. hoofdredacteur

E ditorial

F EATURE

ARTICLES

HO O FDARTIKELEN

ll has taken o v e r six m o n t h s for this issue of P erspektief

Xo a p p e a r. The r e a s o n : the d i s s o l u t i o n o f

t h e Perspektief F o u n d a t i o n as a c o n s e q u e n c e of t h e

The S h e r m a n Phenomena A Forclosure

of D i a l e c t i c a l

Het f e n o m e e n S h e r m a n - Of hoe Reasoning

dialectiek werd

c r e a t i o n of t h e N e t h e r l a n d s I n s t i t u te f o r

By s o m e , C i n d y S h e r m a n ' s w o r k is i n t e r p r e t e d as a

Photography.

f e m i n i s t call f o r p o w e r ; o t h e r s see it as an

In m y last e d i t o r i a l , I a s s u m e d that t h e Institut e w o u l d p r o v i d e a m o r e c e r t a i n f u t u r e f o r the

Het w e r k van Cindy Sherman w o r d t door s o m m i g e n geïnterpreteerd als een feministische roep o m macht,

anti-feminist counter-reaction. Nadine

buitengesloten

door anderen als een anti-feministische tegenreactie.

Lemmon

Nadine

Lemmon

m a g a z i n e . N o t h i n g c o u l d have been less t r u e ; t h e Institut e has c h a r t e d an e n t i r e l y d i f f e r e n t c o u r s e for

B o r i s M i c h a i l o v - E r o t i c i s m a n d Irony

itself t h a n that w h i c h Perspektief a l w a y s s t e e r e d .

M i d d l e class v a l u e s a n d kitsch p l a y a n i m p o r t a n t

A s a c o n s e q u e n c e , half the staff of t h e

role f o r M i c h a i l o v ; in a d d i t i o n , t h e e r o t i c is a

Perspektief F o u n d a t i o n w e r e o n t h e street, w i t h the

recurrent t h e m e.

files of t h e m a g a z i n e c l u t c h e d u n d e r their a r m s .

Frits G i e r s t b e r g

Boris M i c h a i l ov - Erotiek en

ironie

Bij Michailov spelen burgerlijkheid en kitsch een belangrijke rol; daarnaast is ook de erotiek een steeds terugkerend t h e m a . Frits Gierstberg

A n d , as an a n n o y i n g s i d e effect, t h e m a g a z i n e ' s g r a n t s w e r e in t h e bank a c c o u n t o f t h e I n s t i t u t e,

O s c a r v a n A l p h e n - T h e S n a i l in T h e M e a d o w

w h i c h is c o n s i d e r e d e s t a b l i s h i n g its o w n

A strikingly designed retrospective for a photo-

p u b l i c a t i o n , that w i l l in all l i k e l i h o o d f o l l o w an

g r a p h e r w h o is c o n s t a n t l y s t r i v i n g t o r e f o r m u l a t e

e n t i r e l y d i f f e r e n t f o r m u l a a n d , a p p a r e n t l y , an

documentary photography.

e n t i r e l y d i f f e r e n t artistic c o u r s e , w i t h ' o u r ' f u n d s . (See page 76 for m o r e i n f o r m a t i o n . ) But it is In t i m e s of crisis that y o u learn w h o

Michael

O s c a r v a n A l p h e n -De slak in d e

wei

Een opmerkelijk v o r m g e g e v e n retrospectief van een fotograaf die er voortdurend naar streeft de documentaire fotografie te herformuleren.

Gibbs

Michael Gibbs 26

Multiple Difference

y o u r real f r i e n d s are. E x p r e s s i o n s o f regret, a n d

Trademark assigned five photographers to photograph

later of s u p p o r t , c a m e f r o m a r o u n d t h e w o r l d . A t

v a r i o u s art o b j e c t s in t h e i r o w n s t y l e .

first s p o n t a n e o u s l y , a n d later o n r e q u e s t , c o l l e a g u e s

Michael

Multiple

Difference

Trademark gaf vijf f o t o g r a f e n opdracht in hun eigen stijl zes verschillende k u n s t w e r k e n te fotograferen.

Gibbs

Michael Gibbs

p r o v i d e d letters of r e c o m m e n d a t i o n for t h e m a g a z i n e . A u t h o r s a n d critics o f f e r e d t h e i r

R o m y F i n k e - A T a b u l a R a s a of t h e

c o o p e r a t i o n , w a v i n g t h e usual h o n o r a r i a . T h e r e

For R o m y Finke, her w o r k is a d i a l o g u e w i t h herself;

Voor Rom y Finke is haar w e r k een dialoog m e t zichzelf;

w e r e all s o r t s of fantastic g e s t u r e s w h i c h

she c o n s c i o u s l y c h o o s e s f o r p h o t o g r a p h y as t h e

b e w u s t kiest ze voor de fotografie als m e d i u m o m deze

e n c o u r a g e d o n e to stick it o u t , set up a n e w

m e d i u m in w h i c h t o realize t h i s d i a l o g u e .

organization and try to find financing.

Frits

Portrait

R o m y Finke - Een t a b u la rasa van het

portret

dialoog te realiseren.

Gierstberg

Frits Gierstber g

A f t e r a p e r i o d in w h i c h t h e r e w a s not e v e n a m e a n s of i n f o r m i n g y o u , our s u b s c r i b e r s , of w h a t

J o h a n van der K e u k e n - C o n s t a n t

h a d h a p p e n e d t o us - a n d a l s o because w e w a n t e d

Uncompromising

t o be able t o g i v e a s o l i d date - s u d d e n l y t h i n g s all

The m a r v e l l o u s t e n s i o n in V a n d e r K e u k e n ' s w o r k

P erspektief

feil intO place. W e w e r e g o i n g to p r e s s ! 46 c o u l d be p r i n t e d , a n d P erspektief

Al is in the

works.

and

Johan van der Keuken - Constante,

Observation

compromisloze

arises f r o m t h e f a s c i n a t i n g i n t e r p l a y of e x t r e m e

k o m t voort uit de fascinerende afwisseling van e x t r e e m

formal consciousness and the liberating presence

v o r m b e w u s t z i j n en de bevrijdende aanwezigheid van

of u n e x p e c t e d , p o e t i c i m a g e s .

W i t h issue 46, P erspektief

Maga zine

is also

Hripsimé

observatie

De wonderlijke spanning in het w e r k van Van der Keuken

o n v e r w a c h t e , poëtische beelden.

Visser

Hripsimé Visser

e n t e r i n g a close r e l a t i o n s h i p w i t h A m s t e r d a m ' s U i t g e v e r i j V o e t n o o t , p u b l i s h e r of t h e L e x i c o n

B O O KS

BOEKEN

G e s c h i e d e n i s v a n de N e d e r l a n d s e f o t o g r a f i e ,

A b o v e A l l E l s e : In G o d ' s N a m e D o n ' t T h i n k of It as A r t - D o n

Mader

a m o n g o t h e r titles.

P h o t o g r a p h i c M o n t a g e during The Inter-war Year s - M i c h a e l

Gibbs

I Must Follow The Dead Traces - L i n d a

In fact, it is u n b e l i e v a b l e that this first

Roodenburg

It's A l l in t h e F a m i l y - D a v i d L e e

a p p e a r a n c e of the p u b l i c a t i o n of w h a t is n o w called

Brussels P h o t o g r a p h y Project - P e t e r

the Perspektief M a g a z i n e F o u n d a t i o n c a n bé

Bosma

A d r i a n P i p e r : T h e R e v e r s a l of T h e V i c t i m - A g g r e s s o r M e c h a n i s m - D e a n n a

c o u p l e d w i t h a c a m p a i g n to recruit n e w s u b s c r i b e r s .

N u d e p o r t r a i t s a n d S t r e e t l i f e in T o k y o - J o h n

W e h a d not had t h e r e s o u r c e s t o p e r m i t o u r s e l v e s

Herst

Taylor

to d o s o m o t h i n g of that s c o p e s i n c o 1988. I w a n t to take t h e o p p o r t u n i t y here t o thank all

RETRO

t h o s e w h o w r o t e t o us d u r i n g this p e r i o d , w h e n it

RETRO

Paradoxical Orbits - O l i v e r

w a s o f t e n so c h a o t i c it w a s i m p o s s i b l e t o p e r s o n a l l y

Whitehead

J o c k S t u r g e s : T h e L a s t Day of S u m m e r - L e o

a n s w e r so m a n y letters; I h o p e that y o u w i l l

F r a n c e s c a W o o d m a n 1958-1981 - A n n e

Delfgaauw

Wauters

u n d e r s t a n d . Thank y o u for y o u r m a n y e x p r e s s i o n s of s u p p o r t a n d unselfis h o f f e r s . A n d m y t h a n k s for their financial s u p p o r t to o u r s p o n s o r , V e e n m a n Printers, t o t h e R o t t e r d a m Art F o u n d a t i o n f o r t h e i r g r a n t , a n d to our n e w s u b s c r i b e r s .

F ORUM INF O Computerizing

Photography

Holdings

Fotografiebestanden Nederlandse musea en instellingen m e t een

c o l l e c t i o n s t r y t o reach a u n i f o r m d e s c r i p t i v e f o r m u l a

subscriptionl

fotografiecollectie proberen te k o m e n tot een u n i f o r m e

for photos and negatives. Linda

Bas V r o e g e , E d i t o r in Chief

beschrijving van f o t o ' s en negatieven.

Roodenburg

Exit P e r s p e k t i e f , Enter P e r s p e k t i e f

Linda

Magazine

Aardverschuivingen in de infrastructuur van de

in t h e T h e N e t h e r l a n d s .

fotografie in Nederland. Bas V r o e g e

Bas V r o e g e

CURRICULA

75 VITAE

Roodenburg

Exit Perspektief, Enter Perspektie f M a g a z i n e

A n e a r t h q u a k e in t h e i n f r a s t r u c t u r e of p h o t o g r a p h y

AGENDA

INF O S a m e n w e r k i n g s p r o j e c t Informatisering

Dutch m u s e u ms and institutions w i t h photographic

So s u b s c r i b e ! Or g i v e s o m e o n e a g i f t

F O R U M

C o o p e r a t i v e Project for

W i t h the e f f o r t s of a l l , this m a g a z i n e w i l l c o n t i n u o to a p p e a r .

AGENDA CURRICULA

VITAE

Nadine Lemmon Cindy Sherman's seemingly unqu estion ed and unch all eng ed a c c e p t a n c e b y t h e entire art wo r l d app ar atus - critics, th eorists, educ ators, g alleries, museums, and c oll e c tors -

Door de schijnbaar onvoorwaardelijke aanvaarding van Cindy Sherman door de gehele kunstwereld - critici, theoretici, mensen uit het kunstonderwijs, galeries, musea en verzamelaars - zijn wij

fo rc e s us to ask a difficult qu estion. Strapp ed by a complex

wel gedwongen een moeilijke vraag te stellen: Zijn de afzonderlijke

economie and cultural milieu, have th e sep arate c ompon ents

componenten van de kunstwereld, die elkaar idealiter in evenwicht

of the art w o r l d , w h i c h ideally op erate on a ' c h e c k s and b al anc es' system, begun to merge and to b ecome dysfunction ally self-validating?

The A

FORCLOSURE

houden in het complexe economische en culturele milieu, aan het samensmelten en zichzelf aan het bevestigen, geheel tegen de gewoonte in?

Sherman

OF DlALE CTIC AL

Phenomena

REASONING

Het fenomeen Sherman of hoe de dialectiek werd buitengesloten In t h e e a r l y 8 0 ' s , a s t h e o r e t i c a l m o d e l s w e r e b e i n g d e v e l o p e d t o a d d r e s s

In h e t b e g i n v a n d e j a r e n t a c h t i g , t o e n e r t h e o r e t i s c h e m o d e l l e n w e r d e n o n t -

the p e r p l e x i n g issues raised b y p o s t m o d e r n culture, S h e r m a n ' s w o r k w a s

wikkeld o m de ingewikkelde problematiek die de postmodern e cultuur opriep aan

adopted b y theorists as the visual manifestation of theoretical tenets. T he

de o r d e t e stellen, w e r d h e t w e r k v a n S h e r m a n door theoretici aanvaard als d e

plethora of written w o r k o n S h e r m a n conveniently served t h e gallery's/

visuele manifestatie van theoretische principes. Een stortvloed aan geschriften

collector's desire for a marketable 'superstar' a n d the museum's/critic's

over Sherman w a s het passende a n t w o o r d o p h e t verlangen v a n galeries/verza-

d e s i r e f o r a n a r t w o r l d ' g e n i u s ' . H o w e v e r , if e x a m i n e d c l o s e l y , t h e s e

m e l a a r s naar e e n g o e d v e r k o p e n d e ' s u p e r s t e r ' e n h e t v e r l a n g e n v a n m u s e a / c r i t i c i

developing theories often served t o foreclose dialectical reasoning a n d

naar e e n ' g e n i e ' in d e k u n s t w e r e l d . K i j k e n w e e c h t e r b e t e r , d a n z i e n w e d a t d e z e

c r i t i c a l q u e s t i o n i n g o f S h e r m a n ' s w o r k i n s t e a d o f o p e n i n g it u p .

prille t h e o r i e ë n v a a k d i e n d e n o m d e d i a l e c t i e k i n e n e e n k r i t i s c h e h o u d i n g t e g e n -

At times, the theories applied t o S h e r m a n ' s w o r k appear t o turn into clichés, e x a c e r b a t e d by Scholastic reiterations. A s A n t o n Zijdervel d o u t i n h i s b o o k O n C lichés: Modernity,

The Supersedure

of Me aning

points

by F unction

c l i c h é s d o n ' t r e f l e c t o n m e a n i n g , t h e y a c c e p t it a t f a c e v a l u e . A

o v e r S h e r m a n s w e r k t e g e n t e g a a n in p l a a t s v a n d e z e t e s t i m u l e r e n . S o m s lijken d e t h e o r i e ë n d i e o p h e t w e r k v a n S h e r m a n w o r d e n l o s g e l a t e n t e v e r w o r d e n t o t clichés, d i e er n o g e r g e r o p w o r d e n d o o r d a t ze s t e e d s s c h o o l s w o r d e n h e r h a a l d . Z o a l s A n t o n Z i j d e r v e l d z e g t in z i j n b o e k O n C lichés:

The

cliché, w h i c h originally w a s " a cast or d a b b y w h i c h pictures could be

Supersedure

m a s s i v e l y r e p r o d u c e d in a relatively easy', fast a n d t h u s e c o n o m i c a l

l i n g v a n d e b e t e k e n i s , m a a r n e m e n zij d i e b e t e k e n i s v o e t s t o o t s a a n . H e t c l i c h é ,

p r o c e d u r e " , is n o w s y n o n y m o u s w i t h a k i n d o f b r a i n w a s h i n g . T h e m o d e r n

oorspronkelijk " e e n v o r m o f m a l w a a r m e e o p e e n relatief makkelijke, snelle e n

cliché has b e c o m e a stimulus that prepares s o m e o n e f o r a 'particular

dus economische manier grote hoeveelheden afbeeldingen konden w o r d e n

attitude', or ' w a y of thinking'. This stimulus " h a st o be repeated over a n d

g e p r o d u c e e r d " ' , staat n u gelijk m e t e e n s o o r t h e r s e n s p o e l i n g . H e t m o d e r n e

o v e r a g a i n i n o r d e r t o a c h i e v e t h e t h o u g h t l e s s , m e c h a n i c a l r e s p o n s e it s e t

c l i c h é is e e n s t i m u l u s g e w o r d e n d i e i e m a n d o p e e n ' b e p a a l d e a t t i t u d e ' o f ' m a n i e r

out to elicit."

van d e n k e n ' voorbereidt. Deze s t i m u l u s m o e t " e i n d e l o o s w o r d e n hehaald o m d e

S h e r m a n ' s w o r k is r e p l e t e w i t h t h e s i g n s a n d s y m b o l s t h a t h a v e

become

the clichés o f Postmodern theory: identity f o r m a t i o n , the masquerade, the

of Me aning

by F unction

in Modernity

geven clichés geen bespiege-

bijhorende gedachteloze, mechanische respons te kunnen b e w e r k s t e l l i g e n " / S h e r m a n s w e r k zit v o l m e t t e k e n s e n s y m b o l e n d i e t o t d e c l i c h é s v a n d e

gaze, mass culture, g e n d e r transgressions , sexual transgressions, etc.

p o s t m o d e r n e t h e o r i e zijn g e w o r d e n : h e t a f b a k e n e n v a n d e i d e n t i t e i t , d e m a s k e -

Ground breaking (andchallenging) theories of multi-culturalism a n d

rade, d e s t a r e n d e blik, d e m a s s a c u l t u u r , h e t o v e r s c h r i j d e n v a n d e g r e n s t u s s e n

f e m i n i s m that have been essential t o understanding a n d c o n t e n d i n g

with

d e s e k s e n , h e t v e r l e g g e n v a n s e k s u e l e g r e n z e n , e t c e t e r a . In d e z e t e k e n s w o r d t

late capitalist s o c i e t y a r e h i n t e d at b y t h e s e s i g n s , s e t t i ng o f f that 'particular

v e r w e z e n naar d e v e r n i e u w e n d e (en u i t d a g e n d e ) t h e o r i e ë n v a n m u l t i c u l t u r e l e e n

attitude' a n d ' w a y of thinking' of P o s t m o d e r n theory. However, t h e signs in

f e m i n i s t i s c h e aard d i e e s s e n t i e e l zijn g e w e e s t v o o r h e t inzicht in d e laat-kapitalis-

Sherman's w o r k are so vaguely g r o u n d e d that they have b e c o m e floating

t i s c h e m a a t s c h a p p i j w a a r m e e m e n t e k a m p e n h a d . Zij z e t t e n a a n t o t d e

signifiers of m e a n i n g that can be m o l d e d at the will of the viewer, a n d need

'bepaalde attitude' e n brengen d e 'speciale manier v a n d e n k e n ' op gang die de

not necessarily challenge the viewer's ideological or political point of view.

p o s t m o d e r n e theorie voorstaat.

Our response t o her work has become 'mechanical'. A m i d s t t h e t o r p o r o f critical t h e o r y , t h e artist r e m a i n s silent. Critics

D e t e k e n s in S h e r m a n s w e r k h e b b e n e c h t e r z o ' n v a g e b a s i s d a t z e z w e v e n d e b e t e k e n i s d r a g e r s zijn g e w o r d e n , d i e naar d e w e n s v a n d e t o e s c h o u w e r

kunnen

protect S h e r m a n ' s unwillingness to discuss t he issues raised by her work,

w o r d e n gemodelleer d en g e e n uitdaging voor het ideologische of politieke stand-

supplanting her responsibility for the production of meaning with that

p u n t v a n d i e t o e s c h o u w e r h o e v e n t e i m p l i c e r e n . O n z e r e s p o n s o p h a a r w e r k is

p s e u d o - r o m a n t i c q u a l i t y , ' i n t u i t i v e n e s s ' . T h e r e s u l t is a m y s t i f i c a t i o n o f

'mechanisch' geworden.

silence as social

power.

O n d e r d e apathie w a a r m e e d e kritische theorie w o r d t o m h u l d , doet d e kun-

The S h e r m a n P h e n o m e n a highlights the nascent state of p o s t m o d e r n

stenaar er h e t zwijge n t o e . D e critici v e r d e d i g e n S h e r m a n s w e i g e r i n g o m d e

t h e o r y a n d its inability t o ascertain t h e i n t e r n al c o n t r a d i c t i o n s e m b e d d e d in

v r a g e n d i e haar w e r k o p r o e p t t e r d i s c u s s i e t e s t e l l e n . Z i j v e r v a n g e n haar v e r a n t -

its a n a l y s i s o f c u l t u r a l p r o d u c t i o n .

woordelijkheid o m betekenis t e creëren door e e n pseudo-romantische 'intuïtie'. H e t r e s u l t a a t is d a t h e t z w i j g e n w o r d t g e m y s t i f i c e e r d t o t s o c i a l e k r a c h t .

Avant-gardist or Marketing

Genius?

S h e r m a n has achieved a unique status in the art w o r l d . W e wait yearly

Het f e n o m e e n Sherman benadrukt de embryonale staat waarin de postmod e r n e t h e o r i e v e r k e e r t e n h e t o n v e r m o g e n v a n d i e t h e o r i e o m bij h e t a n a l y s e r e n

f o r t h e n e w e s t i n s t a l l m e n t , a n d w e a r e s u r e t h a t w h a t e v e r it i s , it w i l l b e

van scheppingen v a n culturele aard d e vinger te leggen o p interne tegenstrijdig-

d r a p e d (or h i d d e n ) i n cloaks o f praise w i t h little r e d d o t s b e s i d e e a c h i m a g e .

heden.

"It just s e e m e d creepy that n o matter w h a t I d i d before, I w o u l d g e t g o o d

A v a n t g a r d i s t e of m a r k e t i n g - g e n i e ?

p u b l i c i t y . I d i d n ' t t r u s t it (...) I t h i n k s o m e t i m e s p e o p l e c o l l e c t a r t b e c a u s e

S h e r m a n h e e f t in d e k j n s t w e r e l d e e n u n i e k e p o s i t i e v e r w o r v e n , l e d e r jaar

they're told to. I w a n t e d to challenge collectors and m u s e u m s ; they

really

have t o think seriously before they put a p i m p l y ass o n their w a l l s . "

w a c h t e n w e m e t s p a n n i n g o p haar n i e u w s t e w e r k , en w e w e t e n zeker d a t h e t s o w i e s o g e h u l d (of v e r h u l d ) zal zijn in e e n m a n t e l v a n l o f t u i t i n g e n , m e t e e n r o d e s t i p n a a s t e l k w e r k . " I k v o n d h e t g e w o o n e n g d a t h e t n i e t u i t m a a k t e w a t ik d e e d ,

T h e d e s i r e t o c h a l l e n g e is i n d e e d a d m i r a b l e . ( A n d y e s , J e s s e H e l m s w i l l no longer consider putting d o w n the deposit on S h e r m a n ' s p i m p l y ass

ik k r e e g t o c h w e l e e n g o e d e p e r s . Ik v e r t r o u w d e h e t n i e t (...) S o m s d e n k ik w e l

picture.) But these collectors are not looking for s o m e t h i n g to visually

e e n s d a t m e n s e n k u n s t v e r z a m e l e n o m d a t i e m a n d ze g e z e g d h e e f t d a t ze d a t

t h e i r s o u l as t h e y sit o n t h e c o u c h i n t h e l i v i n g r o o m . T h o s e t h a t d o p u t t h e i r

m o e t e n d o e n . Ik w i l d e v e r z a m e l a a r s e n m u s e a u i t d a g e n : z e m o e t e n e c h t h e e l

S h e r m a n s above the c o u c h (instead of in the vault), d o n o t initiate the

g o e d n a d e n k e n v o o r d a t ze e e n p u i s t e k o n t a a n d e m u u r h a n g e n . "

cocktail conversation with the question 'What do y o u think that p i m p l y

D e w e n s d e a n d e r uit t e u i t d a g e n is i n d e r d a a d b e w o n d e r e n s w a a r d i g . (En J e s s e H e l m s zal z i j n v e r z e t t e g e n h e t p u i s t e k o n t - s c h i l d e r i j v a n S h e r m a n o p g e v e n . ) M a a r d e z e v e r z a m e l a a r s z i j n n i e t o p z o e k naar e e n v i s u e l e s t r e l i n g v a n

sooth

butt

m e a n s ? ' but instead the statemen t 'It's a S h e r m a n . ' All s u b s e q u e n t conversations are t h u s g u i d e d

ceremoniously.

Is s h e t r u l y t h e r e b e l t h a t i s o u t t o s h o c k a n d c h a l l e n g e t h e a r t w o r l d ?

h u n z i e l a l s ze t h u i s o p d e b a n k z i t t e n . W i e z i j n S h e r m a n b o v e n d e b a n k h a n g t (in

"The urge to go against expectations, to demolish the g r o u n d o n w h i c h her

p l a a t s v a n h e m o p t e slaan in d e k e l d e r ) , z e g t t i j d e n s d e b o r r e l n i e t : " W a t d e n k j e

p r e v i o u s w o r k h a s w o n a c c e p t a n c e is a n e s s e n t i a l p a r t o f h e r a r t i s t i c

d a t d i e p u i s t e r i g e k o n t b e t e k e n t ? " m a a r : " D a t is e e n S h e r m a n . " W a a r n a h e t

method."

g e s p r e k e e n b e p a a l d e t o o n krijgt.

t h e critic b u t t h e y d o n o t m a t c h S h e r m a n ' s d i s i n t e r e s t in b r e a k i n g f r o m t h e

Is S h e r m a n w a a r l i j k d e r e b e l d i e d e k u n s t w e r e l d w i l s h o c k e r e n e n u i t d a g e n ? " D e d r a n g o m t e g e n h e t v e r w a c h t i n g s p a t r o o n in t e g a a n e n d e g r o n d e n w a a r o p

T h e avant-gard e o v e r t o n e s of this s t a t e m e n t reflect the desires of

m o t h e r a p r o n of an elitist, m a r k e t - b a s e d art w o r l d . Peter B u r g e r d e f i n e s t h e a v a n t - g a r d e as a n h i s t o r i c a l art p r a c t i c e , t y p i f i e d

h e t v o r i g e w e r k is g e a c c e p t e e r d o n g e d a a n t e m a k e n is e e n e s s e n t i e e l o n d e r d e e l

by the Surrealists and the Dadaists, that "turns against both —

v a n d e m e t h o d e d i e zij a l s k u n s t e n a a r h a n t e e r t . "

d i s t r i b u t i o n a p p a r a t u s o n w h i c h t h e w o r k of art d e p e n d s , a n d t h e status of

De avantgardistische toon van

the

deze b e w e r i n g w e e r s p i e g e l t d e w e n s e n van d e criticus maar k o m t niet o v e r e e n

art in b o u r g e o i s s o c i e t y as d e f i n e d b y t h e c o n c e p t o f a u t o n o m y " .

m e t S h e r m a n s o n w i l o m zich los t e m a k e n v a n d e leiband v a n e e n elitaire, o p d e

a v a n t - g a r d e w a s c o g n i z a n t o f t h e f a c t t h a t " i t is n o t i n a n d o f t h e m s e l v e s

markt gebaseerde kunstwereld.

t h a t w o r k s o f art h a v e t h e i r e f f e c t b u t r a t h e r t h a t t h i s e f f e c t is d e c i s i v e l y

Peter B u r g e r d e f i n i e e r t d e a v a n t - g a r de als e e n h i s t o r i s c h e k u n s t p r a k t i j k , die

d e t e r m i n e d by t h e institution w i t h i n w h i c h t h e w o r k s f u n c t i o n " .

The

Hence, a

w o r d t g e t y p e e r d door de Surrealisten e n de Dadaïsten e n "zich verzet t e g e n

crucial c o m p o n e n t of t h e a v a n t - g a r d e w a s to " r e i n t e g r a t e art into t h e p r a x i s

z o w e l h e t d i s t r i b u t i e - a p p a r a a t w a a r v a n h e t k u n s t w e r k a f h a n k e l i j k is a l s d e s t a t u s

of life" and to thus negate the p o w e r of the bourgeois institution over the

v a n d e k u n s t in e e n b u r g e r l i j k e m a a t s c h a p p i j z o a l s d i e d o o r h e t c o n c e p t v a n d e

reception a n d p r o d u c t i o n of m e a n i n g in art.

autonomie wordt gedefinieerd."

D e avant-garde w a s zich t e r d e g e b e w u s t van

h e t f e i t d a t " k u n s t w e r k e n n i e t in e n u i t z i c h z e l f e f f e c t h e b b e n m a a r d a t d i t e f f e c t

A s e v i d e n c e d b y h e r a c c e p t a n c e in a n d o f t h e d i s t r i b u t i v e i n s t i t u t i o n s , Sherman does not appear to have challenged either the bourgeois control of

onmiskenbaar w o r d t bepaald door de institutie w a a r b i n n e n die w e r k e n functio-

art n o r t h e elitist c o n s t r u c t i o n s o f a u t o n o m o u s ' h i g h ' art. D e s p i t e h e r

neren".

visibility and s u b s e q u e n t p o w e r , S h e r m a n a l l o w s her w o r k to be seen

H e t w a s dan ook e e n wezenlijke taak van de avant-garde " d e kunst te

h e r i n t e g r e r e n in h e t l e v e n v a n a l l e d a g " e n z o d o e n d e d e m a c h t v a n d e b o u r -

e x c l u s i v e l y in g a l l e r y a n d m u s e u m s p a c e s , a n d s h e c o n t i n u e s t o p r o d u c e

g e o i s i e o v e r d e i n t e r p r e t a t i e e n h e t o n t s t a a n v a n d e b e t e k e n i s in d e k u n s t t e n i e t

huge art objects that s e e m t o justify the high prices a n d that m i m i c the

te doen.

w e s t e r n art w o r l d ' s feelings of g r a n d e u r a n d self-import.

Z o a l s b l i j k t uit haar a c c e p t a t i e in e n d o o r d e d i s t r i b u t i e k a n a l e n , h e e f t S h e r m a n

Unlike the

i n t e n d e d i m p a c t of a v a n t - g a r d e or r e v o l u t i o n a r y art practice, t h e p o t e n t i a l

m e t haar w e r k k e n n e l i j k n o c h d e m a c h t v a n d e b o u r g e o i s i e o v e r d e k u n s t a a n d e

i m p a c t o f S h e r m a n ' s w o r k is c o r d o n e d o f f f r o m d a i l y e x p e r i e n c e , s e c r e t e d

kaak g e s t e l d n o c h d e elitaire v o o r t b r e n g s e l e n van d e a u t o n o m e k u n s t m e t e e n

into the m e t a - w o r l d of the art institution.

g r o t e K. O n d a n k s h e t f e i t d a t zij z i c h laat z i e n e n o n d a n k s d e m a c h t d i e zij d a a r -

S h e r m a n a n d her w o r k have b e c o m e an amazing m a r k e t i n g

phenomena.

d o o r h e e f t , z o r g t S h e r m a r e r v o o r d a t h a a r w e r k a l l e e n in g a l e r i e s e n m u s e a

T h e f i r s t t h i n g t h a t a m a r k e t i n g c l a s s t e a c h e s is t h a t t h e r e a r e t w o s t r a t e g i e s

g e t o o n d w o r d t . Zij b l i j f t k u n s t v o o r w e r p e n o p g r o o t f o r m a a t p r o d u c e r e n , d i e d e

t o s e l l i n g a p r o d u c t . O n e is t o p r o d u c e s o m e t h i n g t h a t is r e l i a b l e , s t a b l e , a n d

h o g e p r i j s d i e zij e r v o o r v r a a g t l i j k e n t e r e c h t v a a r d i g e n . H e t z i j n w e r k e n w a a r i n d e

u n c h a n g i n g - a product that will give the purchaser a nostalgie sense of

g e v o e l e n s v a n g r a n d e u r e n ' b e l a n g r i j k z i j n ' w o r d e n n a g e b o o t s t d i e l e v e n in d e

q u a l i t y a n d d u r a b i l i t y . T h e s e c o n d s t r a t e g y is t o c o m e o u t w i t h a ' n e w ' a n d

westerse kunstwereld.

' i m p r o v e d ' product each year, giving the buyer a sensation of the avant-

In t e g e n s t e l l i n g t o t h e t e f f e c t d a t d e a v a n t g a r d i s t i s c h e o f

revolutionaire kunstpraktijk beoogt, w o r d t de mogelijke impact van Shermans

garde a n d the cuttin g e d g e of p r o g r e s s . S h e r m a n ' s p r o d u c t s

werk

fulfill b o t h of these strategies. Her w o r k has c h a n g e d r e m a r k a b l y little since

a f g e s c h e r m d v a n d e d a g e l i j k s e w e r k e l i j k h e i d , v e i l i g o p g e b o r g e n in d e

m e t a - w e r e l d van het kunstcircuit. S h e r m a n e n haar w e r k z i j n e e n v e r b a z i n g w e k k e n d m a r k e t i n g f e n o m e e n g e w o r d e n . H e t e e r s t e d a t j e l e e r t in e e n c u r s u s m a r k e t i n g is d a t er t w e e

miraculously

her transition to color i m a g e s in t h e early '80's. Yet each year, she m a n a g e s to give the appearance that her ' n e w ' w o r k breaks s o m e ' n e w ' g r o u n d that p u s h e s it b e y o n d t h e l a s t y e a r ' s p r o d u c t i o n . C r i t i c s a u g m e n t t h i s p e r c e p t i o n

m a n i e r e n z i j n o m e e n p r o d u k t t e v e r k o p e n . D e e n e m a n i e r is e e n p r o d u k t m a k e n

of n o v e l t y b y c o n n e c t i n g S h e r m a n t o t h e t e r m ' a v a n t g a r d e ' . In a n art w o r l d

d a t b e t r o u w b a a r , s t a b i e l e n n i e t a a n v e r a n d e r i n g o n d e r h e v i g is - e e n p r o d u k t d a t

t h a t is p h i l o s o p h i c a l l y b e n t u p o n l o o k i n g f o r t h e n e w , s u p e r s t a r a r t i s t , b u t

de koper een nostalgisch gevoel van kwaliteit en duurzaamheid geeft. De

that also has a need to p r o d u c e 'masters' that p r o m i s e a g o o d

t w e e d e s t r a t e g i e is i e d e r jaar k o m e n m e t e e n ' n i e u w ' , ' v e r b e t e r d ' p r o d u k t , d a t

S h e r m a n fits t h e role.

d e k o p e r h e t g e v o e l g e e f t bij d e a v a n t g a r d e t e h o r e n e n o p h e t s c h e r p v a n d e vooruitgang te staan. De produkten van Sherman b e a n t w o o r d e n op wonderbaar-

investment,

A h i g h g r o w t h p o t e n t i a l w i t h a l o w risk i n v e s t m e n t : t h e s t o c k b r o k e r ' s w e t d r e a m d u r i n g t h i s d e p r e s s i o n w h e n t h e D o w J o n e s I n d u s t r i a l A v e r a g e is

l i j k e w i j z e a a n b e i d e s t r a t e g i e ë n . H a a r w e r k is s i n d s haar o v e r g a n g naar d e k l e u -

p r e c a r i o u s l y o v e r - v a l u e d , a n d t h e t h r e a t o f a n o t h e r s t o c k m a r k e t c r a s h is o n

r e n f o t o g r a f i e in h e t b e g i n v a n d e j a r e n t a c h t i g o p m e r k e l i j k w e i n i g v e r a n d e r d . En

everyone's mind.

t o c h w e e t zij i e d e r jaar d e i n d r u k t e w e k k e n d a t zij m e t haar ' n i e u w e ' w e r k i e t s ' n i e u w s ' b r e n g t d a t u i t s t i j g t b o v e n h e t w e r k v a n h e t jaar d a a r v o o r . C r i t i c i v e r s t e r k e n dit b e e l d v a n ' n i e u w zijn' n o g d o o r aan S h e r m a n d e t e r m a v a n t - g a r de t e v e r b i n d e n . V o o r e e n k u n s t w e r e l d d i e a l t i j d o p z o e k is naar d e n i e u w e s u p e r s t e r k u n s t e n a a r , maar o o k ' m e e s t e r s ' m o e t a f l e v e r e n d i e e e n g o e d e i n v e s t e r i n g lijken t e g a r a n d e r e n , is S h e r m a r p r e c i e s d e j u i s t e p e r s o o n . E e n h o o g g r o e i p o t e n t i e e l en e e n i n v e s t e r i n g m e t e e n laag risicogehalte : h e t is d e n a t t e d r o o m v a n i e d e r e e f f e c t e n h a n d e l a a r in d e z e t i j d e n v a n d e p r e s s i e ,

H o w e v e r , this market need for a star d o e s not satisfactorily e x p l a i n t h e c r i t i e ' s d e i f i c a t i o n o f S h e r m a n . H o w is it t h a t o n e a r t i s t h a s b e e n s i n g l e d o u t to r e p r e s e n t " w h a t t h e art of t h e d e c a d e h a s b e e n a b o u t " ?

One possible

a n s w e r m a y lie in t h e a p p a r e n t c o m p a t i b i l i t y b e t w e e n S h e r m a n ' s w o r k a n d Postmodern theory.

The Theory of th e Gaze T h e t h e o r y o f t h e g a z e is p r o b a b l y t h e m o s t i m p o r t a n t i s s u e r e l e v a n t t o

waarin d e D o w J o n e s Index o p d u b i e u z e wijz e w o r d t o v e r g e w a a r d e e r d e n d e

S h e r m a n ' s w o r k a n d definitely the m o s t controversial. Critics have

dreiging van e e n v o l g e n d e Black M o n d a y iedereen bezighoudt.

d i v e r g e n t o p i n i o n s as t o w h e t h e r S h e r m a n r e p l i c a t e s o r d e c o n s t r u c t s

Deze b e h o e f t e van de markt aan e e n ster geeft echter geen goede verklaring voor d e v e r h e e r l i j k i ng van S h e r m a n w a a r a a n d e critici zich o v e r g e v e n . W a a r o m

radically

oppressive 'ways of seeing'. M a n y critics feel that since S h e r m a n poses a n d takes pictures of herself,

w o r d t er é é n k u n s t e n a a r g e s e l e c t e e r d d i e " d e e s s e n t i e v a n d e k u n s t in e e n

s h e is i n c o n t r o l o f h e r i m a g e . A c c o r d i n g t o Lisa P h i l l i p s i n t h e W h i t n e y

bepaald d e c e n n i u m "

c a t a l o g u e : " b e c a u s e S h e r m a n is b o t h t h e s u b j e c t a n d o b j e c t o f t h e s e

m o e t v e r t e g e n w o o r d i g e n ? E e n a n t w o o r d k a n zijn g e l e g e n

in d e o g e n s c h i j n l i j k e o v e r e e n k o m s t t u s s e n h e t w e r k v a n S h e r m a n e n d e t h e o r i e

fictions, actress a n d director, i m a g e and author, she takes control of the

van het p o s t m o d e r n i s m e.

d y n a m i c t h a t r e g u l a t e s d e s i r e (...) s h e d e f l e c t s t h e g a z e o f d e s i r e a w a y

from

her b o d y t o w a r d r e p r o d u c t i o n itself, f o r c i n g t h e v i e w e r s t o r e c o g n i ze their own conditioning".

A n d yet in th e s a m e catalogue, Peter Schjeldahl's s t a t e m e n t s s e e m t o contradict this thesis: " A s a male, I also find these pictures

sentimentally,

D e t h e o r i e v a n d e s t a r e n d e blik D e t h e o r i e v a n d e s t a r e n d e b l i k is w a a r s c h i j n l i j k h e t m e e s t

belangwekkende,

c h a r m i n g l y , a n d s o m e t i m e s p r e t t y f i e r c e l y erotic: l ' m in l o v e a g a i n w i t h

m a a r t e v e n s h e t m e e s t c o n t r o v e r s i ë l e p u n t in h e t w e r k v a n S h e r m a n . C r i t i c i

e v e r y l o o k at t h e i n s e c u r e b l o n d e in t h e n i g h t t i m e city. I a m r e s p o n d i n g t o

h e b b e n e e n totaal verschillende m e n i n g w a a r het gaat o m d e vraag of S h e r m a n

S h e r m a n ' s knack, shared w i t h m a n y m o v i e actresses, of projecting

o n d e r d r u k k e n d e ' m a n i e r e n v a n kijken' k o p i e e r t o f juist analyseert en aan d e kaak

feminine

vulnerability, thereby triggering (masculine) urges to ravish and/or to p r o t e c t . B u t it i s t h e f r a m e , w i t h i t s e x c i t i n g s a f e t y , t h a t m a k e s m y r e s p o n s e possible."

stelt. V e e l c r i t i c i z i j n v a n m e n i n g d a t S h e r m a n in h a a r e i g e n f o t o ' s p o s e e r t e n d u s d e b a a s is o v e r h a a r e i g e n b e e l d . O f z o a l s L i s a P h i l l i p s in d e W h i t n e y - c a t a l o g u s

1 0

Schjeldahl's c o m m e n t s , c o m b i n i n g v o y e u r i s m with an undisguised (male) desire for d o m i n a n c e ('insecure blonde', 'feminine

vulnerability',

z e g t : " O m d a t S h e r m a n z o w e l o n d e r w e r p als v o o r w e r p v a n d e z e f i c t i e is, a c r t i c e e n r e g i s s e u s e , b e e l d e n s c h e p p e r v a n h e t b e e l d , h e e f t zij d e m a c h t o v e r d e d y n a -

'ravish', 'protect') lucidly s h o w that S h e r m a n m i g h t not have 'deflected' the

m i e k d i e h e t v e r l a n g e n r e g u l e e r t (...) zij l e i d t d e v e r l a n g e n d e b l i k v a n h e t l i c h a a m

m a l e g a z e , b u t r a t h e r , p r o v o k e d it. S c h j e l d a h l ' s r e a c t i o n d o e s n o t s e e m t o

a f n a a r h e t r e p r o d u k t i e p r o c e s zelf e n d w i n g t d a a r m e e d e t o e s c h o u w e r s h u n eigen conditionering te e r k e n n e n . "

In d i e z e l f d e c a t a l o g u s l i j k e n d e w o o r d e n v a n P e t e r S c h j e l d a l d e z e s t e l l i n g e c h t e r t e g e n t e s p r e k e n : " A l s m a n v i n d ik d e z e b e e l d e n g e t u i g e n v a n e e n s e n t i m e n t e l e , c h a r m a n t e e n s o m s z e l f s h e f t i g e e r o t i e k : i e d e r e k e e r w e e r b e n ik v e r l i e f d o p d i e o n z e k e r e b l o n d i n e in d e n a c h t e l i j k e s t a d . Ik r e a g e e r o p d e n e i g i n g v a n S h e r m a n - d i e zij d e e l t m e t v e l e f i l m a c t r i c e s - d e v r o u w e l i j k e k w e t s b a a r h e i d t e p r o j e c t e r e n , daarbij d e (mannelijke) drang t o t het w i l l e n b e z i t t e n en/o f b e s c h e r m e n l o s m a k e n d . H e t is e c h t e r h e t k a d e r , m e t z i j n o p w i n d e n d e u i t s t r a l i n g van veiligheid, die mijn reactie mogelijk m a a k t . " '

Het commentaar van

Schjeldahl, waarin v o y e u r i s m e w o r d t g e c o m b i n e e r d m e t e e n o n v e r b l o e m d (mannelijk) v e r l a n g e n t o t d o m i n a n t i e (daarvan g e t u i g e n d e w o o r d e n

'onzekere

b l o n d i n e ' , ' v r o u w e l i j k e k w e t s b a a r h e i d ' , ' b e z i t t e n ' e n ' b e s c h e r m e n ' ) , laat duidelijk zien d a t S h e r m a n d e m a n n e l i j k e s t a r e n d e blik h e l e m a a l niet h e e f t ' a f g e l e i d ' , m a a r z e l f s h e e f t o p g e r o e p e n . S c h j e l d a h l s r e a c t i e lijkt g e e n s z i n s v e r g e z e l d t e g a a n m e t w a t Laura M u l v e y o m s c h r i j f t als e e n g e v o e l v a n " o n b e h a g e n " bij d e c o n f r o n t a t i e m e t Shermans "re-presentatie" van de vrouwelijkheid." H e t is n i e t z o v r e e m d d a t S c h j e l d a h l S h e r m a n s ' h o r i z o n t a l e ' ( o p p o r n o g e ï n s p i r e e r d e ) w e r k " h a a r e e r s t e e c h t v o l w a s s e n " w e r k n o e m t . ( H e t is o o k n i e t z o v r e e m d dat veel van S h e r m a n s vurigste pleitbezorgers - Arthur Danto, Peter S c h j e l d a h l , A n d y G r u n d b e r g - m a n n e n zijn. D e g e n e n die zich kritisch o p s t e l l e n t e g e n o v e r S h e r m a n s w e r k - R o b e r t a S m i t h , M i r a S c h o r e n Kay L a r s o n - zijn meestal vrouwen.) M i r a S c h o r h e e f t w a t d e s t a r e n d e blik b e t r e f t e e n m e n i n g d i e lijnrecht t e g e n o v e r d i e v a n P h i l l i p s s t a a t . Zij z e g t d a t S h e r m a n s n e g a t i e v e w i j z e v a n w e e r g e v e n a l a r m e r e n d d i c h t in d e b u u r t k o m t v a n d e m a n i e r w a a r o p d e m a n d e v r o u w v a n o u d s h e r in d e w e r k e l i j k h e i d e n in z i j n f a n t a s i e ë n z i e t . S h e r m a n s c a m e r a is d e c a m e r a v a n e e n m a n . H a a r b e e l d e n zijn d e e l s z o ' n s u c c e s o m d a t ze g e e n b e d r e i g i n g v o r m e n v o o r d e f a l l o c r a t i e : zij h e r h a l e n e n b e v e s t i g e n d e z e . '

H e t gaat hier o m d e vraag of e e n v r o u w het v o o r het z e g g e n h e e f t of d e m a c h t h e e f t , als ze g e b r u i k m a a k t v a n m i d d e l e n die b e g e e r t e o p w e k k e n . Deze middelen, bijvoorbeeld de visuele s y m b o l e n van vrouwelijke passiviteit, k w e t s b a a r h e i d e n a f h a n k e l i j k h e i d , z i j n v e r a n k e r d in e e n s t e l s e l v a n s e k s e - r e l a t i e s d a t e e n l a n g e g e s c h i e d e n i s k e n t . In d e v i s u e l e s t r u c t u r e n e n c o d e s in d e H o l l y w o o d f i l m s uit d e jaren d e r t i g , v e e r t i g en vijftig w a s h e t w e e r g e v e n v a n dit soort symbole n echter e e n zeer veelvuldig v o o r k o m e n d verschijnsel.(Omdat de r e g i s s e u r s v a n d i t s o o r t f i l m s v r i j w e l u i t s l u i t e n d m a n n e n w a r e n , is d e f i l m i s c h e ' m a n i e r v a n k i j k e n ' naar d e v r o u w t o t e e n ' m a n n e l i j k e ' m a n i e r v a n kijken g e w o r d e n . D e t e r m ' m a n n e l i j k e c a m e r a ' is e c h t e r m i s l e i d e n d - e r is n i e t s ' s p e c i fiek' mannelijks of vrouwelijks aan e e n bepaalde manier van kijken: m a n n e n en v r o u w e n hebben van deze visuele Hollywoodcodes gebruik gemaakt.) Sherman p r o b e e r t in h a a r Film

Stills

deze visuele c o d e s niet te d o o r b r e k e n . I n t e g e n d e e l ,

ze b o o t s t z e z e l f s n a . M e t d e z e v i s u e l e m i d d e l e n is S h e r m a n in s t a a t S c h j e l d a h l s

Cindy Sherman Zonder titel/untitled, #86, 1981

b e g e e r t e o p t e r o e p e n , d a a r m e e d e i l l u s i e c r e ë r e n d d a t zij h e t v o o r h e t z e g g e n heeft. Maar zoals M a r t h a Rossler zegt: " M e t h e t kopiëren v a n o n d e r d r u k k e n d e v o r m e n , of die nu r e c h t s t r e e k s w o r d e n o v e r g e n o m e n of via h e t m o d e l l e r e n van

be a c c o m p a n i e d by w h a t Laura M u l v e y calls a sense of " a n x i e t y " Sherman's "representations" of femininity.

1 1

towards

a f b e e l d i n g e n , b e s t a a t h e t g e v a a r d a t d e o n d e r d r u k k i n g zelf w o r d t g e k o p i e e r d . " '

It i s n o t s u r p r i s i n g t h a t

Schjeldahl calls S h e r m a n ' s ' h o r i z o n t a l ' ( p o r n o g r a p h y inspired) w o r k her "first fully m a t u r e w o r k " . (It's also n o t s u r p r i s i n g t h a t m a n y o f S h e r m a n ' s

Ironie en parodie via d e ' d u b b e l e n a b o o t s i n g ' m o e t e n het w e r k v a n S h e r m a n k l a a r b l i j k e l i j k zijn ' k r i t i s c h e n o o t ' g e v e n . '

V o l g e n s S c h o r m o e t S h e r m a n s ironie er " k e n n e l i j k v o o r z o r g e n d a t [haar

s t r o n g e s t a d v o c a t e s - A r t h u r D a n t o , Peter S c h j e l d a h l , A n d y G r u n d b e r g -

w e r k ] w o r d t g e z i e n als kritiek o p d e z e m a n i e r v a n kijken naar v r o u w e n , o n g e v e e r

have t e n d e d to be m e n . T h o s e w h o have been critical of her w o r k - Roberta

z o a l s c r i t i c i b e e l d e n v a n v r o u w e n in h e t w e r k v a n haar m a n n e l i j k e t i j d s g e n o t e n

S m i t h , Mira Schor, a n d Kay Larson - have t e n d e d t o be w o m e n . )

(zoals D a v i d Salie) h e b b e n g o e d g e p r a a t " . '

H o e m a a k je o n d e r s c h e i d t u s s e n d e ironische ' d u b b e l e n a b o o t s i n g ' en h e t

Mira Schor takes the exact opposite position t o Phillips in reference t o the gaze. She states that S h e r m a n ' s " n e g a t i v e representations are

k o p i ë r e n v a n o n d e r d r u k k i n g ? In h e t w e r k v a n S h e r m a n is h e t a a n d e k i j k e r d i t

disturbingly close to the w a y m e n have traditionally experienced or

o n d e r s c h e i d t e m a k e n . O f z o a l s R o s s l e r z e g t : i r o n i e is n i e t v o o r i e d e r e e n t o e g a n -

f a n t a s i z e d w o m e n . S h e r m a n ' s c a m e r a is m a l e . H e r i m a g e s a r e s u c c e s s f u l

kelijk.

partly because they d o not threaten phallocracy, they reiterate a n d confirm it." '

A t i s s u e is t h e q u e s t i o n o f w h e t h e r a w o m a n i s i n c o n t r o l o r in p o w e r if

S o m m i g e critici lijken d e g r e n z e n v a n d e t h e o r i e rekbaarder t e h e b b e n g e m a a k t o m S h e r m a n v o o r p r o g r e s s i e f t e k u n n e n l a t e n d o o r g a a n . Bij d e Stills

Film

m e r k t C r a i g O w e n s o p d a t " d e t o e s c h o u w e r in d i t w e r k a l t i j d m a n n e l i j k i s "

she wields the tools that generate desire. These tools, for e x a m p l e the

maar dat S h e r m a n s w e r k het mannelijke verlangen loochent ( " m e t n a m e , het

visual signs of female passivity, vulnerability, a n d dependence, are

m a n n e l i j k e v e r l a n g e n o m d e v r o u w v a s t t e p i n n e n in e e n s t a b i e l e e n s t a b i l i s e -

e m b e d d e d in a long history of g e n d e r relations. H o w e v e r , their filmic

rende identiteit") o m d a t S h e r m a n niet é é n maar v e l e identiteiten a f b e e l d t . '

k u n n e n e c h t e r o o k s t e l l e n d a t alle i d e n t i t e i t e n d i e S h e r m a n laat z i e n p a s s e n

m a n i f e s t a t i o n s w e r e f u l l y d e v e l o p e d a n d d i s s e m i n a t e d in t h e v i s u a l

binnen de vaste (stereotiepe) identiteiten van de v r o u w , die dienen ter bevredi-

structures and codes of H o l l y w o o d films of the 30's, 40's, and 50's. (Given

g i n g v a n h e t m a n n e l i j k e v e r l a n g e n . E n zo z o u S h e r m a n n i e t s l e c h t s é é n m a a r

that the directors of those films w e r e almost exclusively male, the filmic

m e e r d e r e m a n n e l i j k e v e r l a n g e n s naar dit s o o r t v a s t i g h e i d k u n n e n b e v r e d i g e n .

' w a y s o f s e e i n g ' t h a t p o s i t i o n e d w o m e n h a v e b e e n r e f e r r e d t o as ' m a l e ' .

J u d i t h W i l l i a m s o n i m p l i c e e r t d a t d e toeschouwer

s c h u l d i g is a a n d e n e g a t i e v e

H o w e v e r , t h e t e r m ' m a l e c a m e r a ' i s m i s l e a d i n g - t h e r e is n o t h i n g

i n t e r p r e t a t i e v a n S h e r m a n s b e e l d e n . " I n z e k e r e zin is ' h e t ' ( h e t b e e l d v a n ' d e

'essentially' m a l e or f e m a l e in a ' w a y of s e e i n g ' ; b o t h m e n a n d w o m e n

v r o u w ' d a t S h e r m a n c o n s t r u e e r t ) o n s c h u l d i g : de kijker

utilized these H o l l y w o o d codes of visuality.) S h e r m a n does not a t t e m p t to

v o e g t er m e t z i j n s o c i a l e

en c u l t u r e l e k e n n i s h e t v r o u w e l i j k e aan t o e . " O v e r e e n g a l e r i e b e z o e k e r die v o n d

b r e a k t h e s e c o d e s s e e i n g i n h e r Film

d a t S h e r m a n d e v r o u w als s e k s o b j e c t a f s c h i l d e r d e , z e g t W i l l i a m s o n : " I k w i s t

t h e m . W i t h t h e s e v i s u a l t o o l s , S h e r m a n is a b l e t o e v o k e S c h j e l d a h l ' s d e s i r e ,

z e k e r d a t zijn w o e d e v o o r t k w a m u i t e e n g e v o e l v a n b e t r o k k e n h e i d e n t e m a k e n

t h u s g i v i n g t h e i l l u s i o n t h a t s h e is i n p o w e r . B u t a s M a r t h a R o s l e r p o i n t s o u t ,

h a d m e t d e m a n i e r w a a r o p d e b e e l d e n n i e t a l l e e n tot h e m m a a r o o k uit

On the contrary, she

mimics

" r e p l i c a t i n g o p p r e s s i v e f o r m s , w h e t h e r by q u o t i n g t h e m directly or t h r o u g h

hem

k w a m e n - hij b l e e f d e s c h u l d h i e r v o o r l e g g e n bij S h e r m a n , z i j n e i g e n s e k s i s m e o p haar p r o j e c t e r e n d a l s o f zij e e n s o o r t h o e r w a s . " '

Stills.

have

the fashioning of simulacra, m a y replicate

oppressiveness".'

Irony and parody t h r o u g h 'doublé m i m e s i s ' s e e m to be the keys that

H o e w e l d i t e e n v e r l e i c e l i j k a r g u m e n t is, o n t h e f t h e t i e d e r e m a k e r v a n d e v e r -

d i s t i n g u i s h S h e r m a n ' s w o r k as ' c r i t i c a l ' . ' H o w e v e r , a c c o r d i n g t o S c h o r , 4

a n t w o o r d e l i j k h e i d v o o r d e b e t e k e n i s v a n w a t hij m a a k t . W i l l i a m s o n g e l o o f t k e n -

S h e r m a n ' s irony " p r e s u m a b l y e n s u r e s t h a t [her w o r k ] will be seen as

n e l i j k d a t a l s e e n k u n s t e n a a r p u b l i e k e l i j k t e k e n s g e b r u i k t d i e al e e n b e p a a l d e

c r i t i q u e s o f t h i s v i s i o n o f w o m e n , in m u c h t h e s a m e w a y t h a t c r i t i c s h a v e

b e t e k e n i s h e b b e n , d e o n t v a n g e r v a n h e t b e e l d p r i m a i r v e r a n t w o o r d e l i j k is v o o r

e x p l a i n e d a w a y i m a g e s of w o m e n in t h e w o r k o f her m a l e

h e t o n t s t a a n v a n d e b e t e k e n i s , a a n g e z i e n d e k u n s t e n a a r d i e b e t e k e n i s n i e t zelf

(such as David S a l i e ) " .

c r e ë e r d e . Is d e i n d i v i d u e l e o n t v a n g e r m e e r v e r a n t w o o r d e l i j k v o o r d e z e p u b l i e k e

contemporaries

1 5

H o w does one differentiate between ironie 'doublé m i m e s i s' and

b e t e k e n i s s e n d a n d e i n d i v i d u e l e k u n s t e n a a r ? Is S h e r m a n n i e t n o g a l t i j d d e b a a s

r e p l i c a t i o n o f o p p r e s s i v e n e s s ? In S h e r m a n ' s w o r k , t h e v i e w e r is l e f t t o

o v e r d e c o n t e x t w a a r i n w o r d t g e k e k e n , h e t p u b l i e k d a t zij v o o r o g e n h e e f t , e n

d i f f e r e n t i a t e b e t w e e n t h e t w o . A s R o s l e r n o t e s i r o n y is n o t a c c e s s i b l e t o

v o o r a l d e c o m p o s i t i e v a n d e b e e l d e n ? Z i j n S h e r m a n e n haar w e r k o n s c h u l d i g ?

everyone.

D e k r i t i s c h e d i s c u s s i e o v e r d e s t a r e n d e blik in h e t w e r k v a n S h e r m a n b e r e i k t e

S o m e c r i t i c s a p p e a r t o h a v e s t r e t c h e d t h e b o u n d a r i e s o f t h e o r y in o r d e r

e e n c l i m a x m e t haar ' h o r i z o n t a l e ' b e e l d e n . D e z e c l o s e - c r o p s h o t s v a n v r o u w e n

t o i m a g e S h e r m a n a s p r o g r e s s i v e . I n r e f e r e n c e t o t h e Film

d i e ' p a s s i e f ' e n in ' a f w a c h t e n d e h o u d i n g ' zijn a f g e b e e l d w e r d e n b e k r i t i s e e r d e n

O w e n s a c k n o w l e d g e s t h a t t h e " s p e c t a t o r p o s i t e d b y t h i s w o r k is i n v a r i a b l y

a l s a n t i - f e m i n i s t i s c h b e s t e m p e l d , o m d a t zij h e t b e e l d v a n d e v r o u w a l s s l a c h t -

m a l e " but that S h e r m a n ' s w o r k denies the male desire ("specifically, the

o f f e r , als v i s u e e l o b j e c t , b e g r e n s d d o o r h e t b e e l d k a d e r , b e s t e n d i g d e n . O w e n s

m a s c u l i n e d e s i r e t o f i x t h e w o m a n in a s t a b l e a n d s t a b i l i z i n g

w i j s t d e z e kritiek l u c h t i g van de h a n d m e t d e o p m e r k i n g : " D a t kan w e l zijn.

because Sherman does not portray one identity but many.'

S h e r m a n m a g d a n w e l e e n p i n - u p z i j n , ze laat z i c h in i e d e r g e v a l n i e t v a s t -

c o u l d a l s o p o s i t t h a t all o f t h e i d e n t i t i e s t h a t S h e r m a n p o r t r a y s fit i n t o t h e

pinnen."'

already fixed (stereotyped) identities of the w o m a n that serve to fulfil male

D i t s o o r t k r i t i s c h e a m b i g u ï t e i t e n w e i n i g d i e p g r a v e n d e a n a l y s e is e e n

vrij e r n s t i g e z a a k .

Craig

identity") However, one

d e s i r e . H e n c e , S h e r m a n m a y be f u l f i l l i n g m a n y o f t h e m a l e ' s d e s i r e s f o r

E e n a n d e r e c r i t i c u s h a d h e t g e v o e l d a t " a l d e l z e ] f i g u r e n in b e k e n d e p o r n o -

fixity, not just one.

grafische houdingen een bewustzijn of emotionele expressiviteit hebben waarUntitled

d o o r z e n i e t a l s s e k s u e e l o b j e c t w o r d e n g e z i e n " . ' (Zie a f b e e l d i n g p a g . 6 , 9

#86,

Stills,

1 9 8 1 . ) M a a r , zo k u n n e n w e o n s a f v r a g e n , h o e w o r d t h e t b e e l d w a a r g e -

J u d i t h W i l l i a m s o n i m p l i e s t h a t t h e v i e w e r is g u i l t y f o r t h e

negative

readings of S h e r m a n ' s i m a g e s . "In a w a y , 'it' [ S h e r m a n ' s c o n s t r u c t e d o f ' w o m e n ' ] i s i n n o c e n t ; you

image

supply the femininity simply throug h social

n o m e n ? Uit d e s y m b o l i s c h e s t r u c t u u r v a n d e g e b a r e n d i e d e v r o u w m a a k t e n v a n

a n d c u l t u r a l k n o w l e d g e . " In r e f e r e n c e t o a g a l l e r y v i s i t o r w h o

haar g e z i c h t s u i t d r u k k i n g e n e n d o o r d e v i s u e l e t e c h n i e k d i e in h e t b e e l d w o r d t

S h e r m a n f o r p r e s e n t i n g w o m e n as s e x o b j e c t s , W i l l i a m s o n s t a t e d , " I w a s

gebruikt zou eigenlijk de t e g e n o v e r g e s t e l d e conclusie m o e t e n w o r d e n

certain his anger m u s t h a v e c o m e f r o m a s e n s e of his o w n i n v o l v e m e n t , t h e

g e t r o k k e n . D e z e v i s i e m o e t d a n o o k z i j n o o r s p r o n g h e b b e n in d e w i j z e w a a r o p d e

w a y t h o s e i m a g e s s p e a k n o t o n l y to h i m b u t from

k i j k e r w a a r n e e m t . H e t f e i : d a t d e z e b e e l d e n g e m a a k t zijn d o o r e e n v r o u w (die in

S h e r m a n h e r s e l f f o r i t , d e f l e c t i n g h i s s e x i s m o n t o h e r , a s if s h e r e a l l y w e r e a

de kritiek m e t ' d e c o n s t r u c t i e ' w o r d t geassocieerd) en het feit dat de b e e l d e n ten-

bit of a w h o r e . "

t o o n g e s t e l d w o r d e n in e e n k u n s t z i n n i g e c o n t e x t (die h i s t o r i s c h g e z i e n a l t i j d a a n

alleviates the responsibility any producer has for any production

progressiviteit w o r d t gerelateerd) k u n n e n er makkelijk v o o r zorgen dat de toe-

m e a n i n g . W i l l i a m s o n a p p e a r s t o b e l i e v e t h a t if a n a r t i s t u t i l i z e s s i g n s t h a t

s c h o u w e r zijn/haar v e r l a n g e n s p r o j e c t e e r t ter s u b l i m a t i e v a n d e s t a r e n d e blik e n

a r e l a d e n w i t h c o n s t r u c t e d m e a n i n g s in a p u b l i c r e a l m , s i n c e t h a t a r t i s t d i d

h e t b e e l d v a n ' d e v r o u w als s e k s o b j e c t ' .

1 7

criticized

h i m - a n d he kept

T h o u g h t h i s is a t e m p t i n g a r g u m e n t , it e s s e n t i a l l y

n o t o r i g i n a t e t h o s e m e a n i n g s , it is t h e r e c e i v e r t h a t is p r i m a r i l y f o r t h e p r o d u c t i o n o f m e a n i n g . Is t h e i n d i v i d u a l r e c e i v e r a n y

O m d a t in d e k u n s t w e r e l d v a n v a n d a a g al z o w e i n i g v r o u w e n e c h t s u c c e s

blaming

responsible

responsible for these public m e a n i n g s t h a n t h e individual artist? Doesn't

h e b b e n , w i l l e n w e a l l e m a a l ( o o k ik) S h e r m a n a l s r e v o l u t i o n a i r z i e n . J a m m e r g e n o e g v e r a n d e r e n d e aangeleerde p a t r o n e n o m t r e n t kijken e n o n d e r d r u k k i n g d i e o v e r h e e r s e n in d e b e e l d e n v a n h e t v r o u w e l i j k l i c h a a m n i e t t e n g o e d e d o o r o n z e h a n g naar v o o r u i t s t r e v e n d h e i d .

S h e r m a n still c o n t r o l t h e v i e w i n g c o n t e x t , t h e t a r g e t e d a u d i e n c e , a n d , m o s t importantly, the juxtaposition a n d c o m p o s i t i o n of signs? Are S h e r m a n her w o r k

and

'innocent'?

T h e critical d e b a t e a b o u t t h e issue of the gaze in S h e r m a n ' s w o r k

came

De keerzijde van de idealisering

to a climax w i t h her 'horizontal' i m a g e s . These 1981 close-cropped shots of

N a d e k o r t e p e r i o d e v a n n e g a t i e v e k r i t i e k o p d e ' h o r i z o n t a l e n ' d e e d z i c h in

w o m e n i m a g e d as 'passive' a n d ' w a i t i n g ' w e r e criticized for b e i n g anti-

S h e r m a n s w e r k e e n o n t w i k k e l i n g v o o r in d e r i c h t i n g v a n h e t g r o t e s k e . S h e r m a n

f e m i n i s t in their reiteration o f w o m a n as v i c t i m i z e d a n d as visual object

z e g t zelf d a t haar v o l g e n d e s e r i e , d e ' s p r o o k j e s b e e l d e n ' , a a n t o n e n " h o e z e e r d i e

b o u n d w i t h i n the f r a m e . O w e n s a l m o s t f l i p p a n t l y skirts this criticism by

m e n s e n h e t bij h e t v e r k e e r d e e i n d h a d d e n " .

s a y i n g " T h i s m a y be t r u e ; b u t w h i l e S h e r m a n m a y p o s e as a p i n - u p , she still

2 0

cannot be pinned d o w n . "

E n i n d e r d a a d : d e v r o u w e n in d e s p r o o k j e s s e r i e l a t e n n i e t l a n g e r d e p a s s i e v e / k w e t s b a r e v r o u w z i e n . In p l a a t s d a a r v a n z i e n w e d e d u i v e l , d e h e k s , d e

a n a l y s i s is e x t r e m e l y

b o z e c a s t r e r e n d e v r o u w - d i e a n d e r e s t e r e o t i e p e ' ( m a n n e l i j k e ) m a n i e r v a n naar v r o u w e n k i j k e n ' . V o l g e n s M u l v e y lijkt d e l e l i j k h e i d v a n d e s p r o o k j e s s e r i e personificatie van het o n b e w u s t e " .

2 1

"een

Maar w i e n s o n b e w u s t e ? Het o n b e w u s t e

1 8

This kind of critical a m b i g u i t y and shallow

problematic.

A n o t h e r critic feit that "all the[se] f i g u r e s in f a m i l i a r

pornographic

positions have a consciousness or e m o t i o n a l expressiveness that t h e m f r o m b e i n g p e r c e i v e d as s e x u a l o b j e c t s " ' ( S e e F i g u r e p. 6, 9

prevents Untitled

v a n d e m a n , d i e v o l g e n s p s y c h o a n a l y t i s c h e t h e o r i e ë n u i t e i n d e l i j k b a n g is v o o r

#86,

c a s t r a t i e d o o r d e v r o u w ? V o l g e n s J a m e y G a m b r e l l b e g e e f t S h e r m a n " z i c h in e e n

c o n c l u s i o n s h o u l d be d e r i v e d f r o m the s y m b o l i c s t r u c t u re of the w o m a n ' s

1 9 8 1 . ) Y e t , h o w i s t h i s p e r c e i v e d ? It a p p e a r s t h a t t h e o p p o s i t e

g e b i e d v a n d e v e r b e e l d i n g , dat zich b e v i n d t b u i t e n d e g r e n z e n v a n het a l g e m e e n

g e s t u r e s a n d f a c i a l e x p r e s s i o n s , a n d t h r o u g h t h e v i s u a l t e c h n i q u e u s e d in

aanvaarde".

the i m a g e . T h e r e f o r e , this p e r c e p t i o n m u s t be g r o u n d e d in the v i e w e r ' s

2 2

S h e r m a n s v r o u w e n b e v i n d e n z i c h e c h t e r v e e l d i c h t e r bij h e t a r c h e -

t y p i s c h b e e l d v a n d e c a s t ' e r e n d e v r o u w d a n bij h e t b e e l d v a n d e v r o u w d a t d e

c o g n i t i v e position. T h e fact that t h e s e i m a g e s are m a d e b y a w o m a n

grenzen van het 'algemeen aanvaarde' overschrijdt.

has b e e n critically linked t o d e c o n s t r u c t i o n ) a n d t h a t t h e i m a g e s are

S h e r m a n o b j e c t e n s e r i e s uit 1 9 8 5 e n 1 9 8 6 w a a r i n s y m b o l e n v a n v r o u w e l i j k e

e x h i b i t e d in an art w o r l d c o n t e x t ( h i s t o r i c a l l y l i n k e d w i t h

(who

progressiveness),

aftakeling w o r d e n gebruikt, s y m b o l e n die niets m e e r m e t idealisering van d o e n

the v i e w e r can easily project his/her o w n desires for the subversio n of the

hebben (gebruikte cosmetica, gescheurde kleren, m i s v o r m d e lichaamsdelen,

gaze a n d the i m a g i n g of ' w o m a n as sex object'.

bloed e n braaksel), g e v e n M i c h a e l N e w m a n het idee dat de realistische naboot-

W i t h so f e w w o m e n c o r o n a t e d w i t h s u c c e s s in t o d a y ' s art w o r l d , w e all

s i n g " h i e r i n e e n z a k t , als het w a r e i m p l o d e e r t e n dat hier d e v o o r w a a r d e n v o o r e n

(this w r i t e r included) w a n t S h e r m a n t o be r e v o l u t i o n a r y . U n f o r t u n a t e l y , o u r

beperkingen van de realistische nabootsing heel even w o r d e n b l o o t g e l e g d " .

desire for progressiveness does not alleviate the learned patterns of

(Zie a f b e e l d i n g p a g . 8, Untitled

#175,

1 9 8 7 . ) D i t lijkt e c h t e r w a t o v e r d r e v e n

2 3

visuality and repression that dominate images of the female

body.

The O ther Side of

Idealization

gezien het feit dat S h e r m a n s b e e l d e n d e allegorische lading v a n s y m b o l e n die

After the small bout of negative criticism o n the 'horizontals', S h e r m a n

naar v r o u w e n v e r w i j z e n b l i j v e n h o u d e n e n d e b e e l d e n d e s t r u c t u u r v a n d e f o t o ' s

m a d e a shift in her w o r k t o w a r d s the g r o t e s q u e . S h e c o m m e n t s that her

n i e t v e r a n d e r d is. N e w m a n s c o m m e n t a a r d i e n t o m h e t c o n c e p t v a n S h e r m a n a l s

next series, the 'fairy tale' i m a g e s, s h o w "just h o w w r o n g those

deconstructief kunstenaar te bestendigen.

really w e r e " .

people

2 0

N e w m a n s i n t e r e s s a n t s t e c o n s t a t e r i n g ( e n o o k M u l v e y w i j s t h i e r o p ) is d e c o r -

I n d e e d , t h e w o m e n in t h e f a i r y t a l e s e r i e s n o l o n g e r s h o w t h e

relatie t u s s e n d e z e b e e l d e n e n Julia Kristeva's t h e o r i e o v e r het a b j e c t e , het ver-

p a s s i v e / v u l n e r a b l e w o m a n . H o w e v e r , s h e is r e p l a c e d b y t h e d e m o n , t h e

w e r p e l i j k e d i e zij in Powers

witch, and the evil castrating w o m a n - that other s t e r e o t y p e d ('male')

al w a t e e n b e d r e i g i n g v o r m t v o o r i e m a n d s g e s t e l d h e i d in e e n v a n t e v o r e n v a s t -

'way

of Horror

b e s c h r e e f . E e n v o u d i g g e z e g d is h e t a b j e c t e

of seeing' the w o m a n . T o M u l v e y , the h i d e o u s n e ss of the fairy tale series

g e l e g d ( e n v a a k b e p e r k e n d ) s y m b o l i s c h d o m e i n ; al w a t e e n b e d r e i g i n g v o r m t

" s e e m s to personify the stuff of the unconscious itself."

But w h o s e

v o o r het idee van e e n ' s c h o o n en rein' l i c h a a m . " N i e t e e n g e b r e k aan r e i n h e i d of

psychoanalytic

g e z o n d h e i d d o e t h e t a b j e c t e o n t s t a a n m a a r al w a t d e i d e n t i t e i t , h e t s y s t e e m , d e

2 1

unconscious? The male's unconscious w h o , according to

theories, ultimately fears castration by the female? J a m e y Gambrell feels that S h e r m a n " s e e m s t o be v e n t u r i n g into an i m a g i n a t i v e t e r r i t o r y the confines of received ideas."

2 2

o r d e verstoort. Al w a t zich niet houdt aan grenzen, posities, r e g e l s . "

beyond

However, S h e r m a n ' s w o m e n are m u c h

closer to an archetypal i m a g i n g of the castrating w o m e n than an i m a g i n g of the w o m a n that exists b e y o n d the realm of "received ideas".

K r i s t e v a z i e t in p o l i t i e k o p z i c h t h e t a b j e c t e a l s d e e e r s t e s t a p in h e t v e r w e r p e n v a n d e s y m b o l i s c h e o r d e , a l s e e r s t e s t a p in i e m a n d s w e d e r g e b o o r t e . " S y m p t o o m bij h e t o n t s t a a n v a n h e t a b j e c t e is h e t v e r w e r p e n e n h e t r e c o n s t r u e r e n v a n t a l e n (...) H e t is w a a r s c h i j n l i j k h e t e e r s t e w a a r a c h t i g e g e v o e l d a t i e m a n d

In S h e r m a n ' s 1985 & 1986 o b j e c t s s e r i e s w h i c h utilize t h e s i g n s o f a d e -

h e e f t d i e b e z i g is zijn e i g e n i d e n t i t e i t t e c r e ë r e n , d i e u i t z i j n g e v a n g e n i s k o m t . "

2 5

S h e r m a n s serie kan dan o o k w o r d e n g e z i e n als d e e e r s t e s t a p o p w e g naar

idealized detritus of f e m i n i n i t y (used cosmetics, torn clothing, d e f o r m e d b o d y p a r t s , b l o o d , and v o m i t ) , Michael N e w m a n feels that the

2 4

p o l i t i e k e m a c h t : d e e e r s t e s t ap o p w e g naar e e n e i g e n i d e n t i t e i t los v a n d e

mimesis

"appears to break d o w n or

b e p e r k e n d e taal v a n h e t v r o u w -

implode, and the conditions

zijn. D e uitleg die S h e r m a n

and limits of

g e e f t aan haar v e r s c h u i v i n g

mimetic

representation are exposed".

2 3

momentarily

{Untitled

n a a r h e t g r o t e s k e b e e l d is

#175,

echter zeer teleurstellend: "In

1987.) T h i s c o n c e p t s e e m s a bit

z e k e r e zin w a s ik b e v r i j d o m d a t

exaggerated given that

ik a l l e e n m a a r w i l d e s h o c -

S h e r m a n ' s i m a g e s a r e still

keren."

allegorically laden with the

Zoals Burger o p m e r k t

m i m e t i c signifiers of w o m a n ,

" r a a k t niets zo snel zijn e f f e c t

and the linguistic structures of the photograph have not altered. N e w m a n ' s

k w i j t als h e t s c h o k e f f e c t " .

been

Herhaald gebruik van het

comments

s c h o k e f f e c t leidt uiteindelijk t o t

serve to perpetuate the concept

e e n " v e r w a c h t e " of " g e ï n s t i t u -

o f S h e r m a n as t h e

tionaliseerde"

deconstructive artist. Newman's most

2 6

shock.

2 7

S h e r m a n s in a a n l e g v r u c h t b a r e v e r k e n n i n g e n in h e t rijk v a n d e

interesting

p o i n t ( a l s o m a d e b y M u l v e y ) is

identiteit en het abjecte

the correlation b e t w e e n these

dreigen te w o r d e n geofferd op

images and Julia

dit altaar v a n h e t s c h o k e f f e c t .

Kristeva's

t h e o r y of the abject in of Horror.

S h e r m a n s w e r k lijkt t e w o r d e n

Powers

gereduceerd tot een verlangen

Simplified, the abject

is t h a t w h i c h r e p r e s e n t s a

de critici o p het v e r k e e r d e bee n

threat to the subject's

t e z e t t e n . " B i j k r i t i e k , z e l f s al is d i e in w e z e n g o e d , d e n k ik

c o n s t i t u t i o n in a p r e - c o n c e i v e d (and often confining)

' N o u , als ze allemaal d e n k e n

symbolic

dat het die kant opgaat, dan

realm; that w h i c h threatens the concept of a 'clean and proper'

laat ik h e t m a a r d i e k a n t

b o d y . " I t is t h u s n o t lack o f

opgaan.'"

cleanliness or health that

Het w e k t geen verbazing

causes abjection but w h a t disturbs identity, system, order. W h a t does not respect borders, positions, rules."

2 4

2 8

Kristeva reads the abject politically as the initial s t e p in the

" [ A b j e c t i o n ' s ] s y m p t o m is t h e r e j e c t i o n a n d r e c o n s t r u c t i o n o f l a n g u a g e s

(...)

[It] s e e m s t o b e t h e first a u t h e n t i c f e e l i n g o f a s u b j e c t in t h e p r o c e s s o f

d i n g p a g . 9 , Untitled,

1 9 9 2 . ) Z o a l s E l i z a b e t h H e s s t o e g e e f t is h e t

"extremisme

van S h e r m a n o n d e r d e e l van haar a a n t r e k k i n g s k r a c h t " . Na h e t a a n s c h o u w e n van d i t " v e r t o o n v a n e e n s e k s t e r r o r i s t e " , v r a a g t m e n z i c h af o f e r ü b e r h a u p t i e t s

2 5

T h u s , S h e r m a n ' s s e r i e s c o u l d b e r e a d as t h e f i r st s t e p t o w a r d s

recente

w e r k bol staat van s y m b o l e n van d e m e e s t t r e n d y t a b o e s : m a s k e r s , ringen d o o r d e p e n i s , g e s c h e u r d e c o n d o o m s (...) S M , a i d s , a b o r t u s , v e r k r a c h t i n g . (Zie a f b e e l -

rejection of the s y m b o l ic order a n d the reconstitution of the subject.

c o n s t i t u t i n g i t s e l f a s s u c h , a s it e m e r g e s o u t o f i t s j a i l . "

dat Shermans m e e s t

g e z e g d w o r d t e n z o j a , w a t d a n w e l . " N i e m a n d in d i t g e s t o o r d e d r a m a is in s t a a t political

t e s p r e k e n e n t e e i s e n d a t er e e n e i n d k o m t aan d e o n d e r d r u k k i n g . "

2 9

Het werk

b l i j f t in v e l e o p z i c h t e n z w i j g e n .

e m p o w e r m e n t ; t h e first step t o w a r d s c o n s t i t u t i n g t h e self apart f r o m t h e confining language of femininity. However, S h e r m a n ' s explanation of her t r a n s i t i o n t o g r o t e s q u e i m a g e s is v e r y d i s i l l u s i o n i n g : " I n a w a y , I w a s f r e e d up because I just w a n t e d to be s h o c k i n g . "

2 6

H e t Ik e n d e A n d e r S h e r m a n b l i j f t h a r d n e k k i g b e w e r e n d a t haar w e r k "ge enszins fisch" is.

A s B u r g e r n o t e s , " n o t h i n g l o s e s its e f f e c t i v e n e s s m o r e q u i c k l y t h a n

3 0

autobiogra-

Zij k a n d a t e c h t e r m o e i l i j k b l i j v e n v o l h o u d e n , a a n g e z i e n h e t w e r k

s h o c k " . T h e r e p e t i t i v e use o f s h o c k as a s t r a t e g y u l t i m a t e l y l e a d s t o

v o o r t v l o e i d e uit h e t f e i t d a t zij a l s k i n d (en a l s v o l w a s s e n e ) d o l w a s (is) o p v e r -

'expected' or 'institutionalized' shock.

kleedpartijen. D e identiteit die S h e r m a n zichzelf v e r l e e n d e m o e t t o t op z e k e r e

2 7

Sherman's potentially fruitful

e x p l o r a t i o n o f t h e i s s u e s o f i d e n t i t y a n d t h e a b j e c t r i s k s b e i n g s a c r i f i c e d at

h o o g t e v e r b o n d e n z i j n g e w e e s t m e t d e k l e r e n d i e zij bij a l l e r l e i s o c i a l e g e l e g e n -

this altar of shock. S h e r m a n ' s w o r k a p p e a r s to be r e d u c e d to a desire t o

h e d e n t i j d e ns haar s t u d i e e n o p het w e r k d r o e g . ' O n t k e n n e n dat iets a u t o b i o g r a -

c a t c h t h e c r i t i c s o f f g u a r d . " T h e c r i t i c i s m , e v e n if i t ' s r e a l l y g o o d c r i t i c i s m ,

f i s c h is, is w e l i s w a a r h e e l g e w o o n m a a r h e t v e r t r o e b e l t w e l w a a r h e t e i g e n l i j k

m a k e s m e r e a l i z e , ' w e l l , if t h a t ' s t h e w a y t h e y a l l t h i n k i t ' s g o i n g , t h e n

o m gaat en verzwakt de mogelijke kracht en trefzekerheid van d e boodschap.

g o i n g t o t a k e it t h i s w a y . ' "

l'm

2 8

S h e r m a n s o n t k e n n i n g d a t ze er p l e z i e r in h e e f t o m t i j d e n s d e v e r k l e e d p a r t i j e n

It i s n o s u r p r i s e t h a t S h e r m a n ' s l a t e s t w o r k i s r e p l e t e w i t h t h e t r e n d i e s t

haar f a n t a s i e d e v r i j e l o o p t e l a t e n k a n , o n d e r a n d e r e , w o r d e n g e z i e n a l s h e t eli-

s i g n s o f t a b o o : m a s k s , c o c k r i n g s , b r o k e n c o n d o m s (...) S & M , a i d s , a b o r t i o n ,

m i n e r e n van de mogelijkheid een kader te creëren voor de relatie t u s s e n v r o u w e -

r a p e . ( S e e F i g u r e p. 9 , Untitled,

lijk v e r l a n g e n e n i d e n t i t e i t s v o r m i n g . D o o r haar e i g e n p l e z i e r t e o n t k e n n e n , g e e f t

1992.) A s E l i z a b e t h Hess c o n f e s s e s ,

" S h e r m a n ' s e x t r e m i s m is p a r t o f h e r a p p e a l . " A f t e r e x p e r i e n c i n g t h i s " s e x

S h e r m a n aan dat de m a s k e r a d e t e m a k e n h e e ft m e t de b e g e e r t e van de m a n

t e r r o r i s t ' s " e x h i b i t i o n , o n e i s l e f t w o n d e r i n g w h a t , if a n y t h i n g , w a s s a i d .

z o a l s d i e z i c h m a n i f e s t e e r t bij h e t k i j k e n ( d a a r m e e d e m a c h t d i e m a n n e n h e b b e n

"No

v i a d e s t a r e n d e blik v e r s t e r k e n d ) .

o n e i n t h i s d e r a n g e d d r a m a is a b l e t o s p e a k a n d d e m a n d a n e n d t o

S h e r m a n hoeft de ' e c h t e ' Cindy S h e r m a n niet t e laten zien; de p o s t m o d e r n e

oppression."

2 9

In m a n y w a y s , t h e w o r k r e m a i n s silent.

t h e o r i e h e e f t d u i d e l i j k g e n o e g l a t e n z i e n d a t h e t ik e e n e e n h e i d is d i e u i t v e r s c h i l l e n d e s t u k j e s b e s t a a t e n c o n s t a n t in b e w e g i n g is e n d a t h e t ' w e z e n ' v a n d e

The Self and th e

v r o u w e e n m y t h e is. D o o r e c h t e r e x p l i c i e t t e s t e l l e n d a t d e z e m a s k e r a d e s g e e n

S h e r m a n i s q u i t e a d a m a n t i n s a y i n g t h a t h e r w o r k i s "not

onderde el

v o r m e n v a n haar i d e n t i t e i t g e e f t S h e r m a n s l e c h t s e e n h e e l m a k k e l i j k e

kritiek o p d e b e e l d e n va n v r o u w e n die w i j overal o m o n s h e e n zien (een kritiek

autobiographical".

3 0

Other at

all

T h i s p o s i t i o n is u n t e n a b l e g i v e n t h a t t h e w o r k g r e w o u t

of her childhood (and adult) fascination w i t h dressing-up. S h e r m a n ' s sense

d i e z o l a n g z a m e r h a n d w e l h e e l e r g c l i c h é m a t i g is g e w o r d e n ) e n g e e n a n a l y s e v a n

of identity must have been i n t e r w o v e n , to s o m e extent, w i t h the c o s t u m e s

d e m a n i e r w a a r o p d e z e b e e l d e n d e a f b a k e n i n g v a n d e i d e n t i t e i t bij v r o u w e n b e ï n -

s h e d o n n e d at s o c i a l f u n c t i o n s at c o l l e g e a n d at w o r k .

v l o e d e n . V o l g e n s L a c a n w o r d t h e t ik g e d e f i n i e e r d in r e l a t i e t o t d e A n d e r .

d e n i a l is c o m m o n p l a c e , h o w e v e r , d e n i a l s i m p l y c l o u d s t h e i s s u e s a n d

S h e r m a n s o n t k e n n i n g v a r h e t ik s n i j d t d e m o g e l i j k h e i d t o t i d e n t i f i c a t i e m e t d e

waters d o w n the potential poignancy of the c o m m u n i c a t i o n .

A n d e r (haar m a s k e r a d e s ) af. I m p l i c e e r t ze d a a r m e e d a t v r o u w e n h u n e i g e n i d e n t i t e i t n i e t a f z e t t e n t e g e n d e z e A n d e r e b e e l d e n v a n d e v r o u w ? S h e r m a n laat o n s alleen a f b e e l d i n g e n zien van onrealistische identiteiten zonder de discussie aan t e g a a n o v e r d e v r a a g w a t d i e i d e n t i t e i t is o f h o e v r o u w e n e e n b e e l d v a n z i c h z e l f c r e ë r e n binnen

o f buiten

het s t e r e o t i e p e .

3 1

Autobiographical

S h e r m a n ' s denial of pleasure in the f a n t a s y of t h e m a s q u e r a d e can be seen, a m o n g other t h i n g s , as an e f f a c e m e n t of t h e possibility for a politics o f f e m a l e d e s i r e a s it r e l a t e s t o i d e n t i t y f o r m a t i o n . B y d i s a v o w i n g h e r o w n p l e a s u r e , S h e r m a n i n d i c a t e s t h a t t h e m a s q u e r a d e is j u s t a b o u t m e n ' s d e s i r e a s it m a n i f e s t s i n v i s u a l i t y ( t h u s r e i n f o r c i n g t h e p o w e r m e n w i e l d t h r o u g h

S h e r m a n s a n g s t d a t haar w e r k h e t e t i k e t a u t o b i o g r a f i s c h z o u k r i j g e n o p g e p l a k t lijkt haar e r t o e t e h e b b e n b e w o g e n h a a r l i c h a a m u i t h e t b e e l d t e h a l e n . S c h o r d e n k t d a t h e t n i e t w i l l e n g e b r u i k e n v a n d e e i g e n a f b e e l d i n g bij S h e r m a n t e

the gaze). S h e r m a n does not need to s h o w the 'real' Cindy S h e r m a n ;

Postmodern

t h e o r y h a s m a d e it a b u n d a n t l y c l e a r t h a t t h e s e l f i s a f r a c t u r e d a n d s h i f t i n g

maken heeft m e t de alomheers-

entity and that the 'essential'

e n d e kritiek dat " d i e onzinnige

f e m a l e is a m y t h .

autobiografie v r o u w e n beperkt

by explicitly stating that

tot hun (biologisch bepaalde)

these m a s q u e r a d e s are not a

w e r e l d en ook het kunstwerk

part of her identity, S h e r m a n

However,

beperkingen oplegt door het

is o n l y p o s i n g a ( p r e s u m e d )

aan e e n bepaalde kunstenaar te

critique of the i m a g e s of

koppelen".

w o m e n in the public

3 2

Na d e t e r u g s l ag

realm

d i e v r o u w e l i j k e k u n s t e n a a r s in

( o n e t h a t is m o r e t h a n c l i c h é

de jaren zeventig te v e r w e r k e n

by n o w ) and not an analysis

kregen, kiest S h e r m a n duidelijk

of h o w these i m a g e s affect

de veiligste w e g .

w o m e n ' s sense of themselves. According to

Bovendien legitimeert

L a c a n , t h e s e l f is d e f i n e d i n

Sherman door de autobiografi-

relation to the Other.

s c h e f a c e t t e n v a n haar w e r k

S h e r m a n ' s denial of t h e self

niet te e r k e n n e n , het c o n c e p t

severs the possibility of her

van een 'universele' beleving

identification with the Other

van het stereotiepe. M a x

( h e r m a s q u e r a d e s ) . Is s h e

Kozloff b e n a d r u k t e deze reactio-

thus implying that

naire benadering van cultuur en beleving en noemde

t h e m s e l v e s in r e l a t i o n t o

" e e n doorgeefluik van culturele sentimenten".

3 3

these Other images of

W e l k e cultuur?

women? Sherman

D e cultuur van w i e ? Gaat het

merely

s h o w s us r e p r e s e n t a t i o n s of

m a a r o m é é n c u l t u u r e n is d i e automatisch

women

do not gain a sense of

Sherman

unrealistic identities w i t h o u t

Eurocentrisch?

c o n f r o n t i n g w h a t i d e n t i t y is or h o w w o m e n

Cindy Sherman Zonder titel/untitled, 1992

Is z w i j g e n m a c h t ? S h e r m a n heeft door de jaren

construct

images of themselves between or outside the

h e e n a l a r m e r e n d w e i n i g inter-

stereotypical.

v i e w s g e g e v e n , Is er e e n b e t e r e m a n i e r o m h e t m y s t i e k e en d e k r a c ht v a n je d a d e n t e c u l t i v e r e n d a n d o o r er h e t

S h e r m a n ' s fear that her w o r k w a s b e i n g p i g e o n - h o l e d as

z w i j g e n t o e t e d o e n e n d e i n d r u k t e w e k k e n d a t jij d e t o u w t j e s in h a n d e n h e b t ?

a u t o b i o g r a p h i c a l s e e m s to have d r i v e n her to t a k i n g her b o d y out of the

T o e s c h o u w e r s projecteren hun verlangens op de beelden en veranderen

i m a g e . S c h o r f e e l s t h a t h e r d e n i a l o f s e l f - p o r t r a i t u r e is c o n n e c t e d t o t h e

S h e r m a n in w i e zij m a a r w i l l e n .

p r e v a l e n t c r i t i c i s m t h a t " t h e a u t o b i o g r a p h i c a l ' p h a l l a c y ' (...) w o u l d

S h e r m a n is n i e t e r g m e d e d e e l z a a m o v e r haar b e d o e l i n g e n , haar d o e l s t e l l i n g e n , haar i d e e ë n . Z w i j g e n = m a c h t , is h e t s o m s e e n f e m i n i s t i s c h p r i n c i p e ? W a a r g a a t haar w e r k o v e r ?

H e t is z o w e l g e ï n t e r p r e t e e r d a l s e e n f e m i n i s t i -

s c h e r o e p o m m a c h t als ook als e e n a n t i - f e m i n i s t i s c h e t e g e n r e a c t i e . Dit g e b r e k

limit

w o m e n artists to their (biologically d e t e r m i n e d ) e x p e r i e n ce a n d limit the w o r k o f a r t b y c h a i n i n g it t o o n e a u t h o r " .

3 2

After the 70's backlash

against

w o m e n artists, S h e r m a n has u n d e n i a b l y taken the safe route. In a d d i t i o n , b y n o t a d m i t t i n g t o t h e a u t o b i o g r a p h i c a l f a c e t s o f h e r w o r k ,

a a n u i t s l u i t s e l h e e f t o o k zijn p o s i t i e v e k a n t e n - d e t o e s c h o u w e r ( m a n o f v r o u w )

S h e r m a n is l e g i t i m a t i n g t h e c o n c e p t o f a ' u n i v e r s a l i z e d ' e x p e r i e n c e o f t h e

h e e f t d e m a c h t o m d e b e e l d e n uit t e l e g g e n z o a l s hij/zij w i l . M a a r e r k l e v e n o o k

stereotype. Highlighting this reactionary approach to culture a n d

duidelijk g e v a r e n aan deze n i e t duidelijke e n niet duidelijk t e m a k e n b e t e k e n i s

e x p e r i e n c e , M a x Kozloff has called S h e r m a n " a v e n t r i l o q u i s t of t h e culture's

( e e n a a n t a l d a a r v a n is h i e r b o v e n a a n d e o r d e g e w e e s t ) . Z o u d e n w e , g e z i e n h e t

sentiments".

historische z w i j g e n van v r o u w e n en de g e s c h i e d e n i s van de m a n n e n die het

implication, Eurocentric?

3 3

W h a t c u l t u r e ? W h o s e c u l t u r e ? Is t h e r e o n l y o n e , a n d b y

w o o r d d o e n v o o r d e v r o u w e n , n i e t o p o n s h o e d e m o e t e n z i j n a l s d e b e e l d e n in S h e r m a n s eerste Amerikaanse monografie ingeklemd staan t u s s e n t w e e essays van mannen?

Is S i l e n c e

Power?

S h e r m a n has given alarmingly f e w interviews over the years. W h a t

Er zijn z e l f s c r i t i c i d i e S h e r m a n s z w i j g e n a l s p o l i t i e k i n t e r p r e t e r e n . " H e t is

better w a y to f o s t er t h e m y s t i q u e a n d p o w e r of o n e ' s a c t i o n s t h a n b y b e i n g

t e k e n e n d d a t [ h a a r v r o u w e n ] w o r d e n a f g e b e e l d in s t o m h e i d , in e e n s t a a t v a n

quiet and giving the appearance of control? Viewers project their desires

e x t r e m e of v e r h o o g d e e m o t i e die h e n letterlijk m e t s t o m h e i d s l a a t . "

o n t o the images, t r a n s f o r m i n g S h e r m a n into w h o e v e r they w a n t her to be.

3 4

Sherman

z o u er i n d e r d a a d naar k u n n e n v e r w i j z e n d a t v r o u w e n er h e t z w i j g e n t o e d o e n e n z i c h v e r l a t e n o p e e n l i c h a a m s t a a l d i e h y s t e r i s c h is. D e w o o r d e l o o s h e i d e n w a n h o o p in haar w e r k v e r t e g e n w o o r d i g t d e w o o r d e -

S h e r m a n has s a i d v e r y little a b o u t her i n t e n t i o n s , her g o a l s , her i d e a s . Silence = power, a feminist

principle?

W h a t i s h e r w o r k a b o u t ? It h a s b e e n r e a d a s b o t h a f e m i n i s t c a l l t o

power

loosheid e n w a n h o o p die ontstaat w a n n e e r e e n fetisjistische structuur - het

a n d an anti-feminist backlash. T h e r e are positive e l e m e n t s to this lack o f

m i d d e l o m d e g e s c h i e d e n i s en d e h e r i n n e r i n g uit te w i s s e n - i n e e n s t o r t , daarbij

c l o s u r e - t h e v i e w e r ( m a l e o r f e m a l e ) is e m p o w e r e d t o i n t e r p r e t t h e i m a g e s

as s/he c h o o s e s . H o w e v e r , the d a n g e r s of this u n r e s o l v e d a n d

unresolvable

e e n l e g e r u i m t e a c h t e r l a t e n d (...) H e t v o l l e d i g o n t b r e k e n v a n v e r b a l e a a n w i j -

m e a n i n g ( s o m e of w h i c h have b e e n d i s c u s s e d a b o v e ) are o b v i o u s . G i v e n

z i n g e n e n b e t e k e n i s d r a g e r s in h e t w e r k v r a a g t a a n d a c h t v o o r d e s e m i o t i e k d i e

t h e historical silence of w o m e n a n d t h e h i s t o r y of m e n s p e a k i n g for w o m e n ,

a a n e e n s u c c e s v o l l e o m z e t t i n g v a n h e t s y m p t o o m in t a a l v o o r a f g a a t , d e s e m i o -

s h o u l d n ' t w e be s u s p i c i o u s w h e n t h e i m a g e s in S h e r m a n ' s first U.S.

tiek van de o n d e r d r u k k i n g e n h e t f e t i s j i s m e , die w a n h o p i g p r o b e e r t

m o n o g r a p h are c o u c h e d b e t w e e n essays by t w o

i d e e ë n uit d e b e w u s t e g e e s t t e c a m o u f l e r e n . "

men?

C r i t i c s h a v e g o n e s o f a r a s t o r e a d S h e r m a n ' s s i l e n c e a s p o l i t i c a l . " I t is

D e z e w e r k e n , " zonder

onbewuste

3 5

titel - n i e t t e v e r w o o r d e n s y m p t o m e n , l o s g e k o p p e l d

s i g n i f i c a n t t h a t [ h e r w o m e n ] a r e f i g u r e d t h r o u g h m u t e n e s s , in s t a t e s o f

uit e e n v e r t r o u w d e c u l t u u r e n g e s c h i e d e n i s " , h e b b e n in d e l o o p d e r j a r e n e e n

e x t r e m e or h e i g h t e n e d e m o t i o n that, literally, strike t h e m d u m b . "

h e e l a r s e n a a l v a n w o o r d e n o m z i c h h e e n v e r z a m e l d w a a r v a n er m a a r w e i n i g v a n

3 6

Indeed,

3 4

S h e r m a n m i g h t be referring to w o m e n ' s state of silence a n d their reliance

S h e r m a n zelf a f k o m s t i g z i j n . S h e r m a n is o n l o s m a k e l i j k v e r b o n d e n m e t d e z e

u p o n an hysterical language of the body.

geschiedenis van het vrouwelijk stilzwijgen - een zwijgen dat de v r o u w e n de

" T h e w o r d l e s s n e s s a n d despair in her w o r k represents the w o r d l e s s n e s s

m a c h t h e e f t o n t z e g d en hen e r t o e h e e f t g e d w o n g e n zich erin te s c h i k k e n dat ze

and despair that ensues w h e n a fetishistic structure, the m e a n s of erasing

o n d e r d r u k t w o r d e n . H o e k u n n e n w e o n d e r s c h e i d m a k e n t u s s e n S h e r m a n s stil-

h i s t o r y a n d m e m o r y , c o l l a p s e s , l e a v i n g a v o i d i n i t s w a k e (...) T h e c o m p l e t e

z w i j g e n als politiek g e b a a r e n S h e r m a n s s t i l z w i j g e n als n a b o o t s i n g v a n d e z e

lack o f v e r b a l c l u e s a n d s i g n i f i e r s in [ t h e ] w o r k d r a w s a t t e n t i o n t o t h e

g e s c h i e d e n i s van de o n d e r d r u k k i n g ? M u l v e y s interpretatie v a n S h e r m a n s stil-

semiotic that precedes a successful translation of the s y m p t o m

z w i j g e n a l s p o l i t i e k g e b a a r is g e b a s e e r d o p d e a a n n a m e d a t S h e r m a n z i c h v o l -

into

language, the semiotic of displacements and fetishism, desperately

l e d i g b e w u s t is v a n h e t h i s t o r i s c h s t i l z w i j g e n d e r v r o u w e n , e e n a a n n a m e d i e n i e t

attempting to disguise unconscious ideas f r o m the conscious m i n d . " T h e s e w o r k s , "untitled,

w o r d t gestaafd door de i n t e r v i e w s die S h e r m a n a f g e e f t .

3 5

unspeakable and u n h i n g e d s y m p t o m s of a

familiar culture and history"

3 6

In d e w e r e l d v a n d e k u n s t h e e f t t h e o r i e v o r m i n g g e l e i d t o t d e a n g s t d a t

, seem to have accumulated m a n y w o r d s over

v i s u e e l w e r k w a a r b i j e e n t h e o r i e e e n rol s p e e l t , ' t h e o r i e - k u n s t ' w o r d t . D e z e

t h e y e a r s , f e w o f w h i c h h a v e b e e n S h e r m a n ' s . S h e r m a n is i n e x t r i c a b l y

a n g s t is g e b a s e e r d o p h e t m o d e r n i s t i s c h e c o n c e p t d a t b e w u s t e g e d a c h t e n h e t

situated in this h i s t o r y of w o m e n ' s silence - a silence that has d e n i e d w o m e n power, and that has forced t h e m to s w a l l o w their repression.

i n t u ï t i e v e p r o c e s b e l e m m e r e n . S h e r m a n z e g t d a t " i k a l s ik w e r k m e n i e t b e w u s t How

b e n v a n w a t ik z e g t o t d a t ik l e e s w a t i e m a n d e r o v e r z e g t . Ik w e r k e r g i n t u ï t i e f . "

3 7

t h e n can o n e d i s t i n g u i s h b e t w e e n S h e r m a n ' s silence as political a n d

H e t i n t u ï t i e v e w o r d t k e n n e l i j k g e d e f i n i e e r d als iets dat zich b u i t e n h e t t e r r e i n v a n

S h e r m a n ' s s i l e n c e as r e p l i c a t i n g t h i s h i s t o r y o f r e p r e s s i o n ?

w o o r d e n e n t h e o r i e ë n b e v i n d t . T e r w i j l i n t u ï t i e v a a k u i t e r s t b e l a n g r i j k is v o o r h e t

Mulvey's

r e a d i n g o f S h e r m a n ' s s i l e n c e a s p o l i t i c a l is b a s e d o n t h e a s s u m p t i o n t h a t

creatieve proces, ontslaat d e m y s t i e k die de intuïtie o m r i n g t k u n s t e n a a r s k e n n e -

S h e r m a n is f u l l y c o n s c i o u s o f w o m e n ' s h i s t o r i c a l s i l e n c e , a n a s s u m p t i o n

lijk v a n d e n o o d z a a k n a t e d e n k e n o v e r d e b e t e k e n i s v a n h u n w e r k , d e z e b e t e -

t h a t is n o t s u b s t a n t i a t e d b y S h e r m a n ' s

kenis te v e r w o o r d e n e n er volledige v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d voor t e n e m e n , voorda t

interviews.

T h e e x i s t e n c e o f t h e o r y in t h e art w o r l d has l e a d t o a f e a r t h a t v i s u a l

h e t w e r k o v e r a l t e z i e n i s . S h e r m a n zelf h e e f t e e n g r o t e w e e r s t a n d t e g e n t h e o -

w o r k i n f o r m e d b y t h e o r y w i l l b e c o m e ' t h e o r y - a r t ' . U n d e r l y i n g t h i s f e a r is t h e

rieën: " W a a r o m k u n n e n [de critici] er niet g e w o o n naar k i j k e n ? "

modernist concept that conscious t h o u g h t s will hinder the intuitive process.

c o n s e q u e n t i e : " W a a r o m m o e t e n ze e r o v e r n a d e n k e n ? "

A c c o r d i n g t o S h e r m a n , " W h e n 1'm w o r k i n g , l ' m n o t a w a r e o f w h a t s a y i n g u n t i l I r e a d w h a t s o m e o n e s a y s a b o u t it. I w o r k v e r y

3 8

E n als l o g i s c h e

l'm

intuitively."

Conclusie

3 7

T h e intuitive a p p e a r s to be d e f i n e d as that w h i c h exists o u t s i d e of or b e y o n d

D e p o s t m o d e r n e t h e o r i e is e s s e n t i e e l g e w e e s t v o o r h e t t e r d i s c u s s i e s t e l l e n

w o r d s a n d t h e o r i e s . W h i l e i n t u i t i o n is o f t e n c r u c i a l t o t h e c r e a t i v e p r o c e s s ,

v a n d e rol v a n d e k u n s t , d e e s t h e t i e k , d e p o l i t i e k e n d e m o d e r n i s t i s c h e k a t e r v a n

t h e m y s t i c of i n t u i t i o n s e e m s to a b s o l v e artists of t h e necessity of t h i n k i n g

d e a u t o n o m e k u n s t e n a a r . In h e t g e v a l v a n S h e r m a n z i j n d e m o d e r n i s t i s c h e t e n -

a b o u t , a r t i c u l a t i n g , a n d t a k i n g r e s p o n s i b i l i t y f o r t h e m e a n i n g of their w o r k

d e n s e n in haar w e r k e n d e v e r s p r e i d i n g v a n d a t w e r k v e r g o e l i j k t o f v e r d o e z e l d

b e f o r e p u b l i c l y e x h i b i t i n g it. S h e r m a n h e r s e l f i s t r e m e n d o u s l y r e s i s t a n t t o

d o o r d a t ze g u n s t i g is o n t v a n g e n in d e k u n s t w e r e l d . H o e w e l c r i t i c i s o m s g e w a g

t h e o r y : " W h y can' t [ t h e critics] j u s t see i t ? "

m a k e n v a n d e i n c o n s e q u e n t i e s in S h e r m a n s w e r k , n e i g e n ze e r al m e t al t o e h a a r

3 8

And by implication, " w h y

b o o d s c h a p a l s p r o g r e s s i e f e n t h e o r e t i s c h in o r d e t e b e s c h o u w e n . D e p o s t -

they have to think about it?"

m o d e r n e t h e o r i e , d i e n o g in d e k i n d e r s c h o e n e n s t a a t e n n o g n i e t in s t a a t is haar e i g e n t e g e n s t r i j d i g h e d e n vanaf e e n kritische a f s t a n d te b e k i j k e n , b e v i n d t zich

Conclusion

g e v a a r l i j k d i c h t bij h e t s t a d i u m w a a r i n e e n b r e d e d i a l e c t i e k w o r d t u i t g e s l o t e n e n

P o s t m o d e r n t h e o r y has b e e n crucial to p r o b l e m a t i z i n g t h e role of art, o f aesthetics, of politics, and of the modernis t hangover of the

w o r d t vervangen door een totaaltheorie. Het f e n o m e e n Sherman symboliseert

autonomous

artist. H o w e v e r , in t h e case of S h e r m a n , t h e m o d e r n i s t t e n d e n c i e s of her

op a l a r m e r e n d e wijze de situatie w a a r i n c u l t u u r en kritiek zich m o m e n t e e l

w o r k a n d its d i s t r i b u t i o n h a v e b e e n m i n i m i z e d o r c o v e r e d - u p b y h e r

bevinden.

a c c e p t a n c e in t h e art w o r l d . T h o u g h c r i t i c s s o m e t i m e s d o lip s e r v i c e t o t h e

U i t e r a a r d m o e t e n w e e r k e n n e n d a t S h e r m a n al j a r e n h e e l b e l a n g r i j k is in d e

inconsistencies in S h e r m a n ' s w o r k , t h e y t e n d t o totalize her c o m m u n i c a t i o n

k u n s t w e r e l d . Haar w e r k m o e t h o e dan o o k w o r d e n g e r e s p e c t e e r d e n g e p r e z e n

as p r o g r e s s i v e a n d t h e o r e t i c a l l y PC. P o s t m o d e r n t h e o r y , still in its n a s c e n t

o m d a t het de m a c h i n a t i e s van de s e k s e n o p zo'n d a p p e r e m a n i e r aan de kaak

s t a g e s a n d still u n a b l e t o o b t a i n a c r i t i c a l d i s t a n c e t o a n a l y z e its o w n

w e e t t e stellen e n zeer kritische discussies w e e t aan t e w a k k e r e n . Niet gehin-

c o n t r a d i c t i o n s , has c o m e d a n g e r o u s l y close to f o r e c l o s i n g

derd door dubieuze a a n a m e s en e e n intens verlangen de dingen zichtbaar te

extended

d i a l e c t i c r e a s o n i n g a n d r e p l a c i n g it w i t h t h e t o t a l i t y o f t h e o r y . T h e

Sherman

w i l l e n m a k e n , h e b b e n de critici e c h t e r t w i j f e l a c h t i g e g l o b a a l t h e o n e ë n op het

P h e n o m e n a is a n a l a r m i n g s y m b o l o f o u r c u r r e n t c u l t u r a l a n d c r i t i c a l

w e r k van Sherman geprojecteerd.

situation.

critici, de theoretici, d e markt e n de m u s e a verloopt zonder de nodig controle,

De s y m b i o t i s c h e relatie t u s s e n S h e r m a n , de

w a a r b i j d e v e r h e e r l i j k i n g v a n S h e r m a n als d e ' b e l a n g r i j k s t e k u n s t e n a a r v a n d e

U n d o u b t e d l y , w e m u s t recognize that S h e r m a n has been an essential f i g u r e t o t h e a r t w o r l d . If f o r n o o t h e r r e a s o n , h e r w o r k s h o u l d b e r e s p e c t e d

laatste t i e n jaar' als v o l d o n g e n f e i t w o r d t b e s c h o u w d . O f haar o m h o o g s c h i e t e n d e

a n d a p p l a u d e d f o r its a b i l i t y t o b o l d l y a d d r e s s t h e p o l i t i c s o f g e n d e r a n d f o r

s t e r n u k a n w o r d e n v e r k l a a r d u i t d e v e r k o o p b a a r h e i d v a n haar v o o r t b r e n g s e l e n ,

its a b i l i t y t o a r o u s e i n t e n s e c r i t i c a l d i s c u s s i o n s . H o w e v e r , p l a g u e d b y

u i t haar n i e t - b e d r e i g e n d e p o s i t i e in m a c h t s s t r u c t u r e n , uit h e t v e r l a n g e n haar a l s

precarious assumptions and the intense desire to advance a politics of

p o l i t i e k t e z i e n o f uit d e k r a c h t v a n h a a r w e r k , S h e r m a n m a a k t in i e d e r g e v a l g e e n

visuality, critics have projected q u e s t i o n a b l e and totalizing theories o n t o

g e b r u i k van d e daaruit v o o r t v l o e i e n d e m a c h t e n haar recht t o t s p r e k e n . W e e r , o m

S h e r m a n ' s w o r k . The s y m b i o t i c relationship b e t w e e n S h e r m a n , the critics,

w a t v o o r r e d e n d a n o o k , b l i j f t d e v r o u w v e r d w a a l d in h e t ' z w a r t e w e r e l d d e e l ' :

the theorists, the market, and the m u s e u m s goes unchecked, leaving

onkenbaar, onuitsprekelijk, onuitgesproken.

S h e r m a n ' s d e i f i c a t i o n as ' t h e m o s t i m p o r t a n t a r t i st o f t h e d e c a d e '

S h e r m a n s eigen w o o r d e n v a t t e n de p r o b l e m a t i s c h e scheidslijn die bestaat

u n c h a l l e n g e d a n d u n c h a l l e n g e a b l e . W h e t h e r her catapult to success can be

t u s s e n e n e r z i j d s d e p o s t m o d e r n e e n d e f e m i n i s t i s c h e t h e o r i e ë n d i e in h a a r w e r k

e x p l a i n e d by t h e m a r k e t a b i l i t y of her p r o d u c t s , by her u n - t h r e a t e n i n g status

w o r d e n ' g e v o n d e n ' en anderzijds de niet-assertieve en ontwijkende benadering

a m o n g p o w e r s t r u c t u r e s , b y t h e d e s i r e t o r e a d her as p o l i t i c a l , o r b y t h e

v a n h e t w e r k d o o r d e k u n s t e n a a r z e l f , t o e p a s s e l i j k s a m e n : " A a n g e z i e n h e t n i e t al

s t r e n g t h of her w o r k , S h e r m a n fails t o w i e l d her s u b s e q u e n t p o w e r a n d her

t e s e r i e u s is, is d a t m i s s c h i e n w e l h e t c r e d o v a n h e t w e r k : a l l e s n i e t t e s e r i e u s

right to speak. Once a g a i n , for w h a t e v e r reasons, the w o m a n r e m a i n s lost in

nemen."

3 9

the 'dark continent'; u n k n o w a b l e , unspeakable, unspoken. Reproductions appear courtesy Metro Pictures, New York.

Sherman's o w n w o r d s appropriately s u m up the problematic divide b e t w e e n t h e p o s t m o d e r n a n d f e m i n i s t t h e o r i e s ' f o u n d ' in h er w o r k a n d t h e a r t i s t ' s u n a s s e r t i v e a n d e v a s i v e a p p r o a c h t o t h e w o r k : " s i n c e it's n o t all t h a t serious, perhaps that's m o r e the moral to [the w o r k ] , not to take a n y t h i ng too seriously".

Notes on page 80.

3 9

Noien op pagina 80

Frits Gierstberg Over the last f e w ye ars an incr e asing numb er of public ations

De laatste jaren wordt het nog fragmentarische beeld van de

and travelling exhibitions have suppl e m e nt e d, piece by

fotografie in de voormalige Sovjetunie stukje bij beetje aangevuld

pi ec e, our still fr a g m e n t a ry image of photogr a phy in th e

door een toenemend aantal publikaties en reizende tentoonstellingen. Boris Michailov is een van de eerste fotografen

form e r Soviet Union. In the me antime, Boris Mic h a ilo v has

uit de vroegere USSR die inmiddels enige bekendheid in het

b ecome one of the first Russian photogr aph ers to achieve some reputation in th e W est.

Westen heeft verworven.

Boris

ichailov EROTICISM

AND

IRONY

Erotiek en ironie Voor e e n aantal v a n deze f o t o g r a f e n , onder w i e

For Michailov , a n d a n u m b e r o f others, t h e 1986

M i c h a i l o v , w a s d e p u b l i k a t i e in 1 9 8 6 v a n h e t b o e k

p u b l i c a t i o n o f t h e b o o k Another

Another

photohistorian Daniela Mrézkové w a s an important

Russia

van d e Tsjechische fotohistorica Daniela

Russia

b y t h e Czech

M r é z k o v é e e n b e l a n g r i j k e s t a p naar d i e g r o t e r e b e k e n d -

step t o w a r d establishing that reputation. T h e exhibit

heid. O o k v a n b e l a n g w a s d e t e n t o o n s t e l l i n g d i e in 1 9 8 8

that travelled through Europe (though

en 1989 door Europa reisde - overigens zonder

s t o p p i n g in T h e N e t h e r l a n d s ) in 1988 a n d 1989 u n d e r

H edenda agse

Nederland aan t e d o e n - onder d e titel F otografie

uit d e

t h e t i t l e C ontemporary

Sovjetunie.

Union

from

th e

Soviet

w a salso of importance. Michailov's w o r k w a s

first seen in T h e N e t h e r l a n d s in t h e e x h i b i t

M i c h a i l o v s w e r k w a s in o n s l a n d v o o r h e t e e r s t t e z i e n i n d e t e n t o o n s t e l l i n g O ppositions,

Photography

without

O ppositions,

d i e p l a a t s h a d in

that t o o k place in 1990 w i t h i n t h e

1 9 9 0 in h e t kader v a n d e t w e e d e F o t o g r a f i e Biënnale

f r a m e w o r k of the Rotterdam Photo Biennial. Since

R o t t e r d a m . S i n d s d i e n is zijn w e r k o o k in t a l l o z e a n d e r e

t h e n his w o r k has b e e n s e e n in c o u n t l e s s o t h e r

t e n t o o n s t e l l i n g e n in E u r o p a e n d a a r b u i t e n t e z i e n

in E u r o p e a n d b e y o n d .

geweest.

shows

In 1 9 9 2 h i s f i r s t o n e - p e r s o n s h o w t o u r e d w e s t e r n E u r o p e , a n d in t h e s a m e year his w o r k w a s t o be s e e n

Z i j n e e r s t e e e n m a n s t e n t o o n s t e l l i n g r e i s d e in 1 9 9 2 d o o r w e s t e l i j k E u r o p a e n zijn w e r k w a s i n d a t z e l f d e jaar

at t h e p r e s t i g i o u s H o u s t o n F o t o f e s t . T h e M u s e u m o f

ook o p het prestigieuze Houston Fotofest te zien. H e t

M o d e r n A r t in N e w Y o r k recently b o u g h t a n u m b e r o f p h o t o s f r o m h i m . F or h i s w h o l e life, Boris

M u s e u m o f M o d e r n A r t in N e w Y o r k k o c h t o n l a n g s e e n aantal f o t o ' s v a n h e m aan Boris Michailov w o o n t e n w e r k t al zijn h e l e l e v e n in C h a r k o v , O e k r a ï n e . H i j w o r d t

Boris Mich ailov Zonder : re untitled

c o n s i d e r e d as o n e o f t h e first p h o t o g r a p h e r s in t h e former Soviet Union to work

b e s c h o u w d als e e n v a n d e e e r s t e c o n c e p t u e e l w e r k e n d e

Michailov

has lived a n d w o r k e d i n C h a r k o v , in t h e U k r a i n e . H e is conceptually.

fotografen van de voorma ige Sovjetunie.

Perestroika P erestroika

H o w e v e r , a l l t h i s d o e s n o t m e a n t h a t it i s e a s y f o r a ' R u s s i a n ' a r t i s t t o break t h r o u g h in t h e W e s t . O b v i o u s l y , since perestroika a n d g l a s n o s t

Dit alles b e t e k e n t o v e r i g e n s niet, d a t h e t voo r e e n ' R u s s i s c h e ' k u n s t e n a a r

many

m a k k e l i j k is o m in h e t W e s t e n d o o r t e b r e k e n . N a t u u r l i j k is e r s i n d s d e p e r e -

i m p r o v e m e n t s have o c c u r r e d in t h e e x c h a n g e o f art a n d artists b e t w e e n

stroika e n d e g l a s n o s t veel v e r b e t e r i n g o p g e t r e d e n in d e u i t w i s s e l i n g v a n k u n s t

Eastern a n d Western Europe. M a n y Russians travel t o Western

e n k u n s t e n a a r s t u s s e n O o s t - e n W e s t - E u r o p a . V e l e R u s s e n r e i z e n naar d e

lands a n d beyond, a n d even more n u m e r o u s are the art dealers, gallery

European

W e s t e u r o p e s e l a n d e n e n v e r d e r , e n n o g t a l l o z e r zijn d e k u n s t h a n d e l a r e n , g a l e r i e -

owners a n d exhibition curators w h o travel through the f o r m e r Soviet Union,

h o u d e r s e n t e n t o o n s t e l l i n g s m a k e r s d i e a l d a n n i e t o p j a c h t naar ( n o g ) b e t a a l b a r e

o f t e n e n o u g h in s e a r c h o f still a f f o r d a b l e art. B u t f o r m a n y o f t h e r e s i d e n t s

kunst door de voormalige Sovjetunie reizen. Maar voor de b e w o n e r s van h e t

o f t h e CIS, t h e p r o c e s s o f r e q u e s t i n g a v i s a f o r a t r i p t o t h e W e s t is still a s

G O S v e r l o o p t h e t a a n v r a g e n v a n e e n v i s u m o m naar h e t W e s t e n t e k u n n e n

d i f f i c u l t a s it w a s a b o u t f i v e y e a r s a g o , a n d a n y o n e w h o s u c c e e d s i n g e t t i n g

r e i z e n n o g s t e e d s e v e n m o e i z a a m a l s p a k w e g vijf j a a r g e l e d e n , e n w i e h e t l u k t

a g a l l e r y i n t e r e s t e d i n h i s o r h e r w o r k w o u l d b e w e l l a d v i s e d t o c a r r y it

o m e e n g a l e r i e v o o r zijn of haar w e r k t e i n t e r e s s e r e n , k a n d a t w e r k m a a r h e t

a l o n g w i t h t h e m i n o r d e r t o b e s u r e t h a t it r e a l l y a r r i v é s a t i t s d e s t i n a t i o n .

b e s t e o n d e r d e a r m m e e n e m e n o m e r v a n v e r z e k e r d t e zijn d a t h e t o o k e c h t o p

C o m m u n i c a t i o n s a n d t r a n s p o r t a t i o n still a r e f r a u g h t w i t h

de plaats v a n b e s t e m m i n g a a n k o m t . C o m m u n i c a t i e e n transport verlopen n o g

P u b l i c a t i o n s issued in t h e i r o w n c o u n t r y a r e still scarce, a n d m o r e o v e r o f

problems.

uiterst p r o b l e m a t i s c h . Publikaties v a n e i g e n b o d e m zijn s c h a a r s e n b o v e n d i e n

p o o r q u a l i t y - a n d t h a t is n o t a l w a y s l i m i t e d o n l y t o t h e q u a l i t y o f

van slechte (druk)kwaliteit. H e t aantal catalogi e n artikelen over Russische foto-

r e p r o d u c t i o n . In contrast, t h e n u m b e r o f c a t a l o g u e s a n d articles a b o u t

g r a f i e d a t in h e t b u i t e n l a n d w o r d t g e p u b l i c e e r d , g r o e i t d a a r e n t e g e n g e s t a a g .

R u s s i a n p h o t o g r a p h y t h a t a r e p u b l i s h e d i n o t h e r l a n d s is g r o w i n g s t e a d i l y .

Paradoxaal g e n o e g n e e m t bij d e z e l a n g z a m e o n t s l u i t i n g v a n dit d e e l v a n h e t o o s t -

P a r a d o x i c a l l y , it i s p r e c i s e l y t h r o u g h t h e s l o w o p e n i n g u p o f t h i s p a r t o f t h e

b l o k d e m o g e l i j k h e i d af o m n i e u w f o t o g r a f i s c h w e r k t e m a k e n . V r o e g e r k o n m e n

E a s t e r n b l o c t h a t t h e o p p o r t u n i t y t o m a k e n e w p h o t o g r a p h i c w o r k is

v i a h e t p e r s b u r o T a s s , d a t o p d i e m a n i e r e e n i l l e g a a l h a n d e l t j e d r e e f , vrij g e m a k -

d i m i n i s h i n g . Before o n e c o u l d rather easily b u y p h o t o paper o f Czech

k e l i j k f o t o p a p i e r v a n T s j e c h i s c h e m a k e l i j k o p e n ; n u zijn f o t o p a p i e r e n - c h e m i c a -

m a n u f a c t u r e t h r o u g h t h e press a g e n c y Tass, w h i c h o p e r a t e d a black

liën s p a a r z a a m e n o n b e t a a l b a a r . B o v e n d i e n gaat i e d e r s i n k o m e n in dit e c o n o -

trade in such p r o d u c t s ; n o w p h o t o p a p e r a n d c h e m i c a l s a r e scarce a n d

m i s c h wastelandallereerst

unaffordable. Moreover, in this economie wasteland everybody's

o p aan d e p r i m a i r e l e v e n s b e h o e f t e n . E e n f o t o g r a a f

market

income

e c h t e r d i e h e t l u k t o m i n h e t W e s t e n e e n w e r k t e v e r k o p e n , is a l s n e l s c h a t r i j k :

g o e s t o m e r e l y c o v e r t h e necessities o f life. H o w e v e r , a n y p h o t o g r a p h e r

d e g e m i d d e l d e p r i j s v o o r e e n f o t o i n e e n W e s t e u r o p e s e g a l e r i e ligt t u s s e n e e n

w h o s u c c e e d s i n s e l l i n g w o r k i n t h e W e s t is q u i c k l y a n d f a b u l o u s l y w e a l t h y :

R u s s i s c h m a a n d - e n jaarsalaris in. E e n o n w e r k e l i j k e s i t u a t ie w a a r a a n v o o r l o p i g

t h e a v e r a g e price f o r a p h o t o s o l d in a w e s t e r n E u r o p e a n g a l l e r y lies

w e l g e e n e i n d e zal k o m e n .

s o m e w h e r e b e t w e e n a m o n t h ' s a n d a y e a r ' s s a l a r y i n R u s s i a . It i s a n u n r e a l s i t u a t i o n , f o r w h i c h t h e r e is n o e n d in s i g h t .

VERVOLG OP PAGINA 20

CONTINUED ON PAGE 20

Boris

Michailov

Zonder t i t e l / u n t i t l e d

Propaganda

J u s t like his p r e s e n t c o l l e a g u e s w h o p r e s e n t t h e m s e l v e s as artist s or

E v e n a l s zijn h u i d i g e c o l l e g a ' s d i e z i c h a l s k u n s t e n a a r o f f o t o g r a a f p r o f i l e r e n ,

p h o t o g r a p h e r s , b e f o r e the r e v o l u t i o n of 1989 Boris M i c h a i l o v also had a

had ook Boris Michailov vóór de o m w e n t e l i n g van 1989 e e n ' n o r m a a l ' b e r o e p -

n o r m a l j o b - he w a s a t e c h n i c a l e n g i n e e r - a n d p r a c t i c e d h i s art as a n

hij w a s t e c h n i s c h i n g e n i e u r - e n b e o e f e n d e hij h e t k u n s t e n a a r s c h a p a l s ' a m a -

'amateur'. At that t i m e , t h e real professiona l p h o t o g r a p h e r s w e r e t h o s e

who

teur'. De echte beroepsfotografen w a r e n destijds de strikt d o c u m e n t a i r w e r -

w o r k e d in a s t r i c t d o c u m e n t a r y s t y l e , w h o r a r e l y or n e v e r s t e p p e d o f f t h e

k e n d e f o t o g r a f e n , die niet of n a u w e l i j k s b u i t e n d e p a d e n t r a d e n van d e d o o r d e

w e l l - t r o d d e n paths of socialist 'reality' as p r e s c r i b e d b y the

overheid v o o r g e s c h r e v e n socialistische 'werkelijkheid'. De functie van de offi-

government.

T h e f u n c t i o n o f o f f i c i a l p h o t o g r a p h y in t h e S o v i e t U n i o n w a s a i m e d at p u r e

c i ë l e f o t o g r a f i e in d e U S S R w a s g e r i c h t o p h e t p u r e d o c u m e n t e r e n d a n w e l o p

d o c u m e n t a r y , if n o t p e r p e t r a t i n g p r o p a g a n d a . S u c h p r o p a g a n d a

het bedrijven van propaganda. Propagandafoto's verschaften e e n geïdealiseerd

photos

p r o v i d e d a n idealized i m a g e of S o v i e t society. Valeri S t i g e n j e v , o n e of t h e

beeld van d e s o v j e t m a a t s c h a p p i j . Valeri Stignejev, e e n v a n d e f o t o g r a f e n van de

p h o t o g r a p h e r s in t h e U n i o n o f P h o t o g r a p h i c A r t i s t s , w r o t e o f t h i s , " W h e n , in

B o n d v a n F o t o k u n s t e n a a r s , s c h r i j f t h i e r o v e r : " T o e n in d e j a r e n d e r t i g d e s t r u c t u u r

the 1930's, the structure and ideolog y of the socialist social s y s t e m w a s

en de ideologie van de socialistische maatschappij g e v o r m d w e r d e n , wilde

f o r m e d , people w a n t e d to permeate the consciousness of the masses w i t h

het bewustzijn van de massa doordringen m e t de m y t h e van een n i e u w e s a m e n -

the m y t h of a n e w society. People quickly declared that the goal of the

l e v i n g . M e n v o n d al s n e l d a t h e t r e v o l u t i o n a i r e d o e l b e r e i k t w a s ; in d e t w e e d e

r e v o l u t i o n h a d b e e n a c h i e v e d ; a l r e a d y in t h e s e c o n d h a l f o f t h e people were announcing that socialism had been perfected. A

1930's huge

men

helft van de jaren dertig verklaarde m e n het socialisme v o o r voltooid . Een e n o r m e p r o p a g a n d a m a c h i n e hield zich o n v e r m o e i d bezig m e t het uitdragen van

propaganda machine kept busy untiringly disseminating this m y t h , daily

d e z e m y t h e . D a g e l i j k s v e r s p r e i d d e n k r a n t e n , t i j d s c h r i f t e n , r a d i o e n f i l m s in m i l -

s p r e a d i n g t h e i m a g e o f a n o n - e x i s t e n t w o r l d in m i l l i o n s o f n e w s p a p e r s ,

j o e n v o u d het beeld van e e n niet-bestaande w e r e l d . Voor d e m a s s a w e r d dit de

Boris Mich ailov Zonder titel/untitled

b e e l d i g e b u r g e r s e n a r b e i d e r s w e r d e n p o r t r e t t e n g e p u b l i c e e r d in k r a n t e n e n t i j d -

realiteit, reëler dan het w e r k e l i j k e l e v e n " ' . Van i d e o l o g i s c h e h e l d e n e n van voors c h r i f t e n o f o p g r o t e ' e r e b o r d e n ' , d i e o p o p v a l l e n d e p l a a t s e n bij o f in f a b r i e k e n e n kolchozen w a r e n te v i n d e n . Die portretten w a r e n niet realistisch, maar 'veralgem e e n d ' . Individuel e k a r a k t e r t r e k k e n w e r d e n z o v e e l m o g e l i j k uit d e f o t o v e r w i j -

m a g a z i n e s , r a d i o p r o g r a m s a n d f i l m s . For t h e m a s s e s , t h i s b e c a m e m o r e real t h a n t h e real w o r l d . "

Portraits of ideological heros and

reality, model

citizens a n d w o r k e r s w e r e p u b l i s h e d in n e w s p a p e r s or m a g a z i n e s , or p u t up

d e r d , o p d a t m e n zich makkelij k m e t d e a f g e b e e l d e p e r s o o n k o n i d e n t i f i c e r e n . Pas n a d e o m w e n t e l i n g w e r d e n e r r e a l i s t i s c h e b e e l d e n v a n d e m i n d e r r o o s kleurige kanten van de sovjetsamenleving gepubliceerd.

o n ' h o n o u r - r o l l s ' w h i c h c o u l d be f o u n d in c o n s p i c u o u s p l a c e s in f a c t o r i e s or collective f a r m s . These portraits w e r e not realistic, but 'generalized', w i t h i n d i v i d u a l c h a r a c t e r i s t i c s r e m o v e d f r o m t h e p h o t o as m u c h as p o s s i b l e s o that the public could m o r e easily identify w i t h the person depicted.

Burgerlijkheid en kitsch M i c h a i l o v h e e f t zich m e t zijn f o t o g r a f i s c h e w e r k n o o i t v e r v a n zijn e i g e n s o c i a l e e n m a a t s c h a p p e l i j k e o m g e v i n g w i l l e n v e r w i j d e r e n . N a a r z i j n o p v a t t i n g is

O n l y after t h e m o m e n t o u s e v e n t s o f t h e late 1980's w e r e realistic i m a g e s

i e d e r e f o t o g r a a f h e t p r o d u k t v a n z i j n o f haar e i g e n s o c i a l e l e e f w e r e l d e n o m g e v i n g . E n o m d a t z i j n s o c i a l e o m g e v i n g b u r g e r l i j k is, s p e e l t b u r g e r l i j k h e i d , b u r g e r -

of t h e less r o s y side of S o v i e t s o c i e t y p u b l i s h e d .

l i j k e e s t h e t i e k e n k i t s c h e e n b e l a n g r i j k e r o l in z i j n w e r k , d a t in v e e l g e v a l l e n k a n w o r d e n g e z i e n a l s e e n o n d e r z o e k naar z i j n e i g e n p o s i t i e a l s k u n s t e n a a r b i n n e n

Bourgeois mentality and kitsch M i c h a i l o v has n e v e r w a n t e d to stray t o o far f r o m his o w n

d i e b u r g e r l i j k e c u l t u u r . D a t hij d a a r v o o r h e t m a s s a m e d i u m v a n d e f o t o g r a f i e

social

s u r r o u n d i n g s i n h i s p h o t o g r a p h i c w o r k . In h i s v i e w , e v e r y p h o t o g r a p h e r is a p r o d u c t of his or her o w n social e n v i r o n m e n t a n d s u r r o u n d i n g s . Because his

g e b r u i k t , is n i e t zo v e r w o n d e r l i j k . Michailovs v r o e g e w e r k oogt sterk d o c u m e n t a i r : het gaat vaak o m registraties

o w n social s u r r o u n d i n g s are middle-class, b o u r g e o i s m e n t a l i t y , m i d d l e -

v a n p l e k k e n of v a n s i t u a t i e s d i e o p zichzelf niet v e e l z e g g e n d zijn. D e g e f o t o g r a -

c l a s s a e s t h e t i c s a n d k i t s c h p l a y a n i m p o r t a n t r o l e in his w o r k , t h a t in

f e e r d e r e a l i t e i t is v o o r M i c h a i l o v a a n l e i d i n g v o o r e e n ( c o n c e p t u e e l ) s p e l m e t d e

many

case s c a n be s e e n as an i n v e s t i g a t i o n i n t o his o w n p o s i t i o n a s a n a r t i s t in a

fotografie. Door h e m m e t d e hand bijgeschreven t e k s t e n vullen d e b e e l d e n aan.

middle-class culture. That he uses the m a s s - m e d i a of p h o t o g r a p h y for this

Bij l e z i n g h i e r v a n b l i j k t d a n b i j v o o r b e e l d d a t d e g e f o t o g r a f e e r d e p l e k a a n l e i d i n g

p u r p o s e is n o t s o s u r p r i s i n g .

w a s t o t e e n p o ë t i s c h e b e s p i e g e l i n g , o f d a t hij d a a r a a n e e n v r i e n d h e e f t g e d a c h t ,

M i c h a i l o v ' s e a r l y w o r k l o o k s s t r o n g l y d o c u m e n t a r y : i t is o f t e n recording places or situations w h i c h alone do not reveal m u c h

about

o f w e l d a t e r o p d i e p l e k o o i t i e t s is g e b e u r d w a a r v a n d e s p o r e n e c h t e r h e l e m a a l zijn v e r d w e n e n . A l s e c h t ' d o c u m e n t ' h e b b e n d e f o t o ' s vaak g e e n e n k e l e w a a r d e .

t h e m s e l v e s . F o r M i c h a i l o v , p h o t o g r a p h e d r e a l i t y is a n o c c a s i o n f o r a

M i c h a i l o v s h a n d g e s c h r e v e n c o m m e n t a a r is d e e n e k e e r e e n l i c h t v o e t i g e e n

c o n c e p t u a l g a m e w i t h p h o t o g r a p h y . His o w n h a n d w r i t t e n texts

h u m o r i s t i s c h e v e r w i j z i n g naar d e (burgerlijke) s o v j e t c u l t u u r , dan w e e r e e n

supplement

t h e i m a g e s . U p o n r e a d i n g t h e s e it a p p e a r s , f o r i n s t a n c e , t h a t t h e

' d o o d e r n s t i g ' spel m e t d e relatie f o t o - w e r k e l i j k h e i d . D e situaties of g e b e u r t e -

p h o t o g r a p h e d place p r o v o k e d a poetic reflection, or that w h i l e ther e

n i s s e n zijn v e e l a l a l l e d a a g s , d e o n d e r t o o n v a n h e t w e r k is v a a k i r o n i s c h .

In l a t er w e r k z i e n w e M i c h a i l o v zelf f i g u r e r e n a l s M i c h a i l o v d i e s a m e n m e t

t h o u g h t s o f a f r i e n d c a m e t o m i n d , o r t h a t s o m e e v e n t o n c e h a p p e n e d at

v r i e n d e n zijn e i g e n l e v e n s p e e l t e n v e r v o l g e n s v a s t l e g t . H e t a l l e d a a g s e leve n

that place, the traces of w h i c h have, however , entirely disappeared. As a

k r i j g t g e s t a l t e in ' p e r f o r m a n c e s ' , o v e r i g e n s n i e t z e l d e n z o n d e r h u m o r .

real ' d o c u m e n t ' the p h o t o s o f t e n have n o valu e w h a t s o e v e r . O n e t i m e M i c h a i l o v ' s h a n d w r i t t e n c o m m e n t a r y will be a l i g h t h e a r t e d a n d

O o k andere series v o r m e n e e n o n m i s k e n b a a r ironisch c o m m e n t a a r op de s o c i a l i s t i s c h e s a m e n l e v i n g e n haar b u r g e r l i j k e c u l t u u r . In d e s e r i e

humourous

r e f e r e n c e t o S o v i e t c u l t u r e , o r its m i d d l e - c l a s s d i m e n s i o n , a n d a n o t h e r t i m e

Lurikiborduurt

M i c h a i l o v v o o r t o p d e R u s s i s c h e traditie van het inkleure n van p o r t r e t t e n (ook

w i l l be a dea d seriou s g a m e w i t h the relation b e t w e e n p h o t o g r a p h y

v a n d o d e n p o r t r e t t e n ) . M e t f o t o ' s v o o r h e t f a m i l i e a l b u m g i n g m e n in h e t a l g e -

reality. The situations or h a p p e n i n g s are for the m o s t part everyday, a n d the

m e e n n o g a l m a k k e l i j k e n vrij o m : v e r s c h i l l e n d e f o t o ' s w e r d e n v a a k t o t ĂŠ ĂŠ n

u n d e r t o n e o f t h e w o r k is o f t e n i r o n i e .

g e m a a k t o m d e f a m i l i e c o m p l e e t in b e e l d t e h e b b e n . T e k s t e n e n m e t p e n o f p o t -

and

In h i s later w o r k w e see M i c h a i l o v h i m s e l f p l a y t h e role o f M i c h a i l o v ,

lood b i j g e t e k e n d e pijlen g a v e n dan de relaties t u s s e n de g e p o r t r e t t e e r d e n aan.

w h o w i t h s o m e f r i e n d s a c t s o u t h i s o w n life a n d s u b s e q u e n t l y r e c o r d s it.

Portret- e n f a m i l i e f o t o ' s w e r d e n niet zelden ingekleurd; s o m m i g e f o t o g r a f e n

E v e r y d a y life t a k e s s h a p e in ' p e r f o r m a n c e s ' , a l t h o u g h n o t rarely w i t h o u t

(onder w i e M i c h a i l o v) d e d e n dit o o k b e r o e p s m a t i g .

humour.

D e s e r i e Soz Art

b e s t a a t uit c o l l e c t i e v e p o r t r e t t e n , veelal b u r g e r s die d e e l -

A n o t h e r series also f o r m s an u n m i s t a k a b l y ironie c o m m e n t a r y s o c i a l i s t s o c i e t y a n d i t s b o u r g e o i s c u l t u r e . I n t h e s e r i e s Luriki,

n e m e n aan e e n v a n d e v e l e socialistische o p t o c h t e n of ander e c o l l e c t i e v e activi-

Michailov

teiten: door middel van dezelfde wijze van inkleuring, m e t dezelfde zachte en

does variations o n the Russian tradition of colouring portraits, including

zoete - kitscherige - kleuren geeft Michailov een beeld van 'de' sovjetburger, op

those of the dead . Russians have generally played very free and easy w i t h

e e n m o m e n t dat d e z e staat te v e r d w i j n e n . V a n w e g e dit laatste g e v e n d e z o e t e

p h o t o s for f a m i l y a l b u m s : different p h o t o s w e r e o f t e n a s s e m b l e d into o n e in

kleuren het w e r k niet alleen e e n ironisch, maar o o k e e n nostalgisch karakter.

o r d e r t o h a v e t h e w h o l e f a m i l y in o n e i m a g e . T e x t s a n d a r r o w s d r a w n in with pen or pencil then reported the relations between the various

'Subjectieve' camera

i n d i v i d u a l s p o r t r a y e d . It w a s n o t u n u s u a l f o r p o r t r a i t s a n d f a m i l y p h o t o s t o

In 1 9 8 9 z e t t e n d e d o o r G o r b a t s j o v

be c o l o u r e d in; s o m e p h o t o g r a p h e r s , a m o n g t h e m M i c h a i l o v , m a d e a p r o f e s s i o n o f it.

ingezette veranderingen definitief door en stortte het c o m m u n i s t i s c h e

regime

T h e s e r i e s Soz

Art

c o n s i s t s of collective p o r t r a i t s , u s u a l l y of citizens w h o

ineen. Het gevolg was een e n o r m e

t a k e p a r t in o n e o f t h e m a n y s o c i a l i s t p a r a d e s o r o t h e r c o l l e c t i v e a c t i v i t i e s .

o m w e n t e l i n g b i n n e n d e (da n n o g )

By m e a n s of the s a m e process of c o l o u r i n g, w i t h the s a m e soft a n d sweet,

R u s s i s c h e s a m e n l e v i n g , d i e z i c h aller-

k i t s c h y c o l o u r s , M i c h a i l o v g i v e s a n i m a g e o f ' t h e ' S o v i e t c i t i z e n , at t h e

e e r s t m a n i f e s t e e r d e in e e n f i k s e t o e -

m o m e n t w h e n t h i s s t a t e is d i s a p p e a r i n g . In v i e w o f t h i s f a c t , t h e s w e e t

n a m e van de a r m o e d e en de criminali-

colours give the w o r k not o n l y an ironie, but a nostalgie character.

t e i t , o o k e n v o o r a l in d e i n d u s t r i e s t a d Charkov.

Michailov registreerde de alge-

'Subjective'

h e l e o n t l u i s t e r i n g m e t zijn H o r i z o n t , e e n p a n o r a m a c a m e r a d i e hij g e b r u i k t z o n d e r

and the c o m m u n i s t regime caved in. The consequence w a s an e n o r m o u s

d e z o e k e r : hij f o t o g r a f e e r t in e e n s p o n -

c h a n g e of c o u r s e in Russia n s o c i e t y , a n d a m o n g its first

t a n e r e a c t i e o p w a t hij o p s t r a a t z i e t d o o r

cities like C h a r k o v .

( n i e t o p g e m e r k t d o o r d e o m s t a n d e r s ) af

M i c h a i l o v recorded the c o m p l e t e humiliation w i t h his Horizont, using

te drukken. Deze 'subjectieve' camera

this p a n o r a m i c c a m e r a w i t h o u t the v i e w f i n d e r : he s p o n t a n e o u s l y

w e r d h e t i n s t r u m e n t v a n zijn p e r s o o n -

p h o t o g r a p h e d a n d p r i n t e d w h a t he s a w o n t h e s t r e e t , h o l d i n g t h e c a m e r a at

lijke e n e m o t i o n e l e reactie o p d e g e b e u r -

chest level so that b y s t a n d e r s w e r e not a w a r e of b e i n g p h o t o g r a p h e d . This

t e n i s s e n in zijn d i r e c t e o m g e v i n g , d i e

'subjective' c a m e r a b e c a m e the i n s t r u m e n t of his personal and e m o t i o n a l

r e s u l t e e r d e in e e n H o n d e r d t a l f o t o ' s m e t (Aan d e G r o n d ) . U

r e a c t i o n t o t h e o c c u r r e n c e s in h i s i m m e d i a t e e n v i r o n m e n t , a n d r e s u l t e d in

Z emli

a b o u t a h u n d r e d p h o t o s w i t h t h e t i t l e U Z emli

is e e n e x p r e s s i e v e f o t o s e r i e o v e r d e

( O n t h e g r o u n d ) . U Z emli

an expressive photo series a b o u t the poverty and social decay that have

a r m o e d e e n h e t v e r v a l d i e s i n d s h e t uit-

b e c o m e a p a r t o f d a i l y life s i n c e t h e d i s i n t e g r a t i o n o f t h e S o v i e t U n i o n .

e e n v a l l e n v a n d e S o v j e t u n i e b e s t a n d d e e l v a n h e t d a g e l i j k s b e s t a a n zijn

M i c h a i l o v presents this series as a l o n g chain of e l o n g a t e d shots next t o

g e w o r d e n . M i c h a i l o v p r e s e n t e e r t d e z e s e r ie als e e n lange r e e k s v a n l a n g g e r e k t e

e a c h o t h e r , a p a n o r a m a a b o u t a h u n d r e d f e e t l o n g , i n w h i c h t h e c a m e r a is

o p n a m e s naast elkaar: e e n p a n o r a m a m e t e e n l e n g t e v a n zo'n d e r t i g m e t e r ,

primarily a i m e d d o w n w a r d . The directness of the p h o t o g r a p h y , the

w a a r i n d e c a m e r a v o o r a l n a a r o m l a a g is g e r i c h t . D e d i r e c t h e i d v a n f o t o g r a f e r e n ,

peculiar

or s o m e t i m e s funny coincidences and the poignant details s o m e t i m e s

d e m e r k w a a r d i g e of s o m s g r a p p i g e t o e v a l l i g h e d e n en d e s c h r i j n e n d e details

make

o n e think of Garry W i n o g r a n d ' s street p h o t o s . But M i c h a i l o v ' s irony - or has

d o e n s o m s d e n k e n aan de straatfoto's van Garry W i n o g r a n d . M a a r Michailovs

it b e c o m e c y n i c i s m ? - h a s n o t d i s a p p e a r e d : h e h a s t o n e d t h e p h o t o s a l i g h t

i r o n i e (of is h e t c y n i s m e g e w o r d e n ? ) is n i e t v e r d w e n e n : hij h e e f t d e f o t o ' s l i c h t

sepia, a n d so trips u p the viewer. N o , o n e realizes w h e n readin g t h e

s e p i a g e t o o n d e n z e t zo d e k i j k e r o p h e t v e r k e e r d e b e e n . N e e . b e s e f t d e z e bij h e t l e z e n v a n h e t b i j s c h r i f t , d i t z i j n g e e n h i s t o r i s c h e o p n a m e n : U Z emli

manifestations

w e r e a s h a r p rise in p o v e r t y a n d c r i m i n a l i t y , first a n d f o r e m o s t in industria l

d e c a m e r a v o o r zijn b o r s t t e h o u d e n e n

d e t i t e l U Z emli

camera

In 1 9 8 9 , t h e c h a n g e s b e g u n b y G o r b a c h e v p a s s e d t h e p o i n t o f n o r e t u r n ,

c a p t i o n s , t h e s e a r e n o t h i s t o r i c a l s h o t s : U Z emli

is u i t 1 9 9 2 .

Recent Recent w e r k

is f r o m 1 9 9 2 .

work

For his m o r e r e c e n t w o r k M i c h a i l o v h a s g o n e back t o t h e s t u d i o . He r e v e r t s t o a t h e m e t h a t e a r l i e r p l a y e d a r o l e in h i s w o r k : t h e e r o t i c . In a l o n g

V o o r zijn r e c e n t e w e r k is B o r i s M i c h a i l o v t e r u g d e s t u d i o in g e g a a n . Hij g r i j p t t e r u g o p e e n t h e m a d a t e e r d e r in zijn w e r k e e n rol h e e f t g e s p e e l d : d e e r o t i e k . In

s e r i e s o f f u l l - l e n g t h p o r t r a i t s , M i c h a i l o v p o s e s n u d e in all s o r t s o f ' a t h l e t i c '

e e n l a n g e s e r i e v a n p o r t r e t t e n t e n v o e t e n u i t p o s e e r t M i c h a i l o v n a a k t e n in

or ' c o n t e m p l a t i v e ' postures that appear to be b o r r o w e d f r o m 19th c e n t u r y

a l l e r l e i ' s p o r t i e v e ' o f ' c o n t e m p l a t i e v e ' h o u d i n g e n d i e l i j k e n t e zijn o n t l e e n d a a n

( b u t a l s o m o r e r e c e n t ) ' n u d e o r a n a t o m i c a l s t u d i e s f o r a r t i s t s ' . In a d d i t i o n t o

n e g e n t i e n d e - e e u w s e (maar o o k r e c e n t e r e ) a n a t o m i s c h e of n a a k t s t u d i e s v o o r

several p r o p s w h i c h m i g h t be t e r m e d classic, such as a w i g , b o w a n d a r r o w

k u n s t e n a a r s . N a a s t e n k e l e m i s s c h i e n klassiek te n o e m e n a t t r i b u t e n als e e n pruik,

a n d a s t o o l , h e u s e s a d i l d o a s a m o d e r n a d d i t i o n . In t h e p r e s e n c e o f t h e

pijl e n b o o g o f e e n k r u k j e g e b r u i k t hij e e n k u n s t p e n i s a l s e e n m o d e r n e t o e v o e -

d i l d o , t h e s e r i o u s m a n n e r in w h i c h he s t r i k e s t h e p o s e s a n d g e s t i c u l a t e s h a s

g i n g . D e s e r i e u z e m a n i e r w a a r o p hij d e p o s e s u i t v o e r t e n g e b a r e n m a a k t , h e e f t

a reverse effect: they b e c o m e c o m p l e t e l y absurd. T h r o u g h the presence of

v a n w e g e de dildo e e n a v e r e c h t s e f f e c t : ze w o r d e n v o l k o m e n a b s u r d . D e eroti-

t h e d i l d o , t h e e r o t i c u n d e r t o n e in t h e s e ' s t u d i e s ' ( i n d e e d , at o n e t i m e s u c h

s c h e o n d e r t o o n v a n d e z e ' s t u d i e ' (inderdaad w e r d e n dit s o o r t n a a k t s t u d i e s

n u d e s t u d i e s w e r e s e c r e t l y u s e d f o r s e x u a l e x c i t e m e n t ) is r e n d e r e d

v r o e g e r als s t i e k e m e g l u u r p r e n t j e s g e b r u i k t ) w o r d t d o o r d e a a n w e z i g h e i d v a n d i e

b a n a l . But M i c h a i l o v n o t o n l y p o k e s f u n at t h e c o a r s e e r o t i c i s m o f t h e

dildo nogal banaal. M a a r M i c h a i l o v s t e e k t niet alleen d e draak m e t d e platte ero-

c o m m o n m a n ; a f t e r a l l , it i s h e h i m s e l f w h o p o s e s h e r e , B o r i s M i c h a i l o v , t h e

t i e k v a n d e b u r g e r m a n , hij is h e t t e n s l o t t e zelf d i e h i e r p o s e e r t : B o n s M i c h a i l o v

a r t i s t . Is t h i s h i s c o m m e n t a r y o n t h e ' e r o t i c i s m ' u t t e r l y l a c k i n g a n y

d e k u n s t e n a a r . Is d i t zijn c o m m e n t a a r o p d e v a n e l k e f a n t a s i e g e s p e e n d e ' e r o -

i m a g i n a t i o n t h a t is s u d d e n l y o n t a p e v e r y w h e r e , like t h o s e p r o g r a m s t h a t

tiek' die plotselin g overal w o r d t a a n g e b o d e n , zoals het p r o g r a m m a dat o n d e r de

appear every day o n television under the excuse of ' w o m e n ' s fitness'? Or

n o e m e r 'fitness voor d a m e s ' iedere dag op de televisie verschijnt?

d o e s the a n t i - h e ro Boris M i c h a i l o v here place h i m s e l f in the t r a d i t i o n of the

Of plaatst de

rather

a n t i h e l d B o r i s M i c h a i l o v z i c h h i e r in d e t r a d i t i e v a n d e f o t o g r a f i s c h e u i t b e e l d i n g

p h o t o g r a p h i c d e p i c t i o n of the m a l e n u d e , to be able t o array h i m s e l f o n the

v a n h e t g e ĂŤ x a l t e e r d e m a n n e l i j k e n a a k t , o m z i c h v e r v o l g e n s a a n d e z i j d e v a n illus-

side of such illustrious c o l l e a g u e s as Robert M a p p l e t h o r p e a n d Jeff K o o n s ?

t e r e c o l l e g a ' s als R o b e r t M a p p l e t h o r p e e n J e f f K o o n s t e k u n n e n s c h a r e n ?

Curriculum viiae op pagina 80

Curriculum vitae on page 80.

Michael Gibbs

The Snail

a curious title fo r a book of

in the Meadow-

De slak op het grasveld

photogr aphs 'illu str a t e d ' w i t h t e x ts by various authors.

boek met foto's, ' g e ï l l u s t r e e r d ' met teksten van verschillende

Almost at the end of the book one comes across the sourc e

auteurs. Bijna aan het einde van het boek ontdekt men waar de

of the title - it's from a novel by György Konrad, and is

titel vandaan komt: uit een roman van György Konrad. Eraan vooraf

pr e c e d e d by the admonition th a t one "d o e sn 't need to be part

gaat de waarschuwing dat "men aan geen enkele nieuwe rage

of every latest c r a z e " , since the snail c r a wl i n g in the

moet meedoen", want "de slak op het grasveld zal ook morgen nog

m e a d o w " w i l l also be in vogue t o m o r r o w " .

oscar THE

SNAIL

IN THE

- een merkwaardige titel voor een

wel in de mode zijn".

van Alphen MEADOW

De slak op het grasveld Ik d e n k d a t O s c a r v a n A l p h e n z i c h z e l f o o k a l s z o ' n

M y g u e s s is t h a t O s c a r v a n A l p h e n s e e s h i m s e l f too as such a h u m b l e creature. Eschewing

n e d e r i g s c h e p s e l ziet. " I e d e r e n i e u w e r a g e " m i j d e n d ,

"every

latest craze", he h a s d o g g e d l y p u r s u e d t h e craft o f

b e o e f e n t h i j n u a l b i j n a v e e r t i g jaar m e t v a s t h o u d e n d h e i d

d o c u m e n t a r y p h o t o g r a p h y f o r nearly forty years. His

de kunst van de documentaire fotografie. Misschien heeft

p r o g r e s s m a y h a v e b e e n s l o w , b u t it i s f a r f r o m

hij l a n g z a a m v o o r u i t g a n g g e b o e k t , m a a r d e v o o r u i t g a n g

insignificant - t h e l o n g trail he h a s left s t a n d s o u t

d i e h i j h e e f t g e b o e k t is v e r r e v a n o n b e l a n g r i j k - h e t l a n g e

clearly. This book, a sort of retrospective collection of

s p o o r d a t h i j h e e f t g e t r o k k e n is h e e l d u i d e l i j k z i c h t b a a r . Dit b o e k , e e n s o o r t o v e r z i c ht m e t g r o t e n d e e l s n o g niet

mostly unpublished images from his archives

e e r d e r g e p u b l i c e e r d e b e e l d e n u i t zijn a r c h i e f , g e c o m b i -

c o m b i n e d w i t h s o m e t i m e s lengthy literary quotations,

n e e r d m e t s o m s lange literaire c i t a t e n , b r e n g t niet alleen

not only charts the course he hasfollowed, but,

d e w e g i n k a a r t d i e h i j a l h e e f t a f g e l e g d , m a a r - e n d a t is

perhaps m o r e importantly, reveals t h e point hehas presently arrived at, as w e l l as t h e u n c h a r t e d

w e l l i c h t b e l a n g r i j k e r - laat o o k z i e n o p w e l k p u n t h i j z i c h

regions

t h a t lie a h e a d of h i m .

Conflict between content and form

nu b e v i n d t e n w e l k e o n b e k e n d e g e b i e d e n er n o g v o o r 1991, Amsterdam, Fragment Uitgeverij.

h e m liggen.

200 pp., bw/duotone/fc. Dutch/English, 24 x 30 cm„ pb. ISBN 90-6579-059-4

E s s e n t i a l l y , t h i s b o o k is m o r e s p e c u l a t i v e t h a n

Conflict tussen i n h o u d en v o r m

retrospective. Although imbued with a sometimes

In w e z e n is d i t b o e k m e e r s p e c u l a t i e f d a n r e t r o s p e c t i e f .

m e l a n c h o l i e s e n s e o f t h e p a s t , it r e f u s e s t o t a k e

A l is h e t d o o r t r o k k e n v a n e e n s o m s m e l a n c h o l i e k e h a n g

s a n c t u a r y i n t h a t past. Past a n d p r e s e n t , t h e f o r e i g n a n d t h e d o m e s t i c a r e

n a a r h e t v e r l e d e n , t o c h w e i g e r t h e t zijn h e i l t e z o e k e n in d a t v e r l e d e n . V e r l e d e n

mixed u p in such a w a y that there can be n o appeal to nostalgia or

e n h e d e n , h e t v r e e m d e e n h e t v e r t r o u w d e zijn z o m e t elkaar v e r v l o e i d d a t e r

'otherness'. V a nAlphen' s w r y penchant f o r t h e ordinary, everyday aspects

g e e n b e r o e p kan w o r d e n g e d a a n o p nostalgie of ' h e t a n d e r s zijn'. V a n A l p h e n s

o f life, w h i c h h e s e e m s c o n t i n u a l l y t o b e a t t e m p t i n g t o m a k e s e n s e o f , if n o t

e x c l u s i e v e v o o r l i e f d e v o o r d e g e w o n e , a l l e d a a g s e a s p e c t e n v a n h e t l e v e n , d i e hij

to engage with, places h i m within t h e tradition of romantic-humanist

v o o r t d u r e n d lijkt t e w i l l e n d o o r g r o n d e n , z o n i e t t o t v o o r w e r p v a n i n t e r a c t i e lijkt t e

d o c u m e n t a r y p h o t o g r a p h y . Y e t ' d o c u m e n t a r y ' is a w o r d t h a t V a n A l p h e n

w i l l e n m a k e n , p l a a t s t h e m in d e t r a d i t i e v a n d e r o m a n t i s c h - h u m a n i s t i s c h e d o c u -

h a s a l w a y s c h a l l e n g e d , n e v e r t a k i n g it f o r g r a n t e d e i t h e r a s a s t y l e o r a n

m e n t a i r e f o t o g r a f i e . E n t o c h is ' d o c u m e n t a i r ' e e n w o o r d d a t V a n A l p h e n a l t i j d

approach. A s o n eof his favourite authors, Heiner Muller, hassaid,

k r i t i s c h h e e f t b e k e k e n , d a t hij n o o i t v a n z e l f s p r e k e n d h e e f t g e v o n d e n als stijl o f

"Images

m e a n e v e r y t h i n g in t h e b e g i n n i n g . T h e y are lasting. S p a c i o u s . B u t t h e

b e n a d e r i n g . Zoals e e n v a n zijn f a v o r i e t e s c h r i j v e r s , H e i n e r M u l l e r , z e g t : " B e e l d e n

dreams obstruct, become f o r m a n d disappointment." This conflict

b e t e k e n e n alles in h e t b e g i n . Zijn h o u d b a a r . R u i m . M a a r d e d r o m e n s t r e m m e n ,

between

content a n df o r m , where the o n etends to annul the other, has always

gaan o p in v o r m e n t e l e u r s t e l l i n g . " V a n d i t c o n f l i c t t u s s e n i n h o u d e n v o r m ,

p l a g u e d p h o t o g r a p h y . V a n A l p h e n ' s s o l u t i o n is t o s e p a r a t e t h e t w o b y

w a a r b i j d e e e n d e a n d e r d r e i g t w e g t e v a g e n , h e e f t d e f o t o g r a f i e a l t i j d al l a s t

applying an external f o r m that allows the photographs t o maintain their

g e h a d . V a n A l p h e n lost h e t c o n f l i c t o p door d e t w e e t e s c h e i d e n , d o o r e e n uiter-

internal cohesion a n d thus their promise of m e a n i n g. This has partly been

lijke v o r m t e g e b r u i k e n d i e d e f o t o ' s h u n i n t e r n e s a m e n h a n g , e n d u s h u n b e t e k e -

a c h i e v e d b y d i s p e n s i n g w i t h c a p t i o n s - these are listed separately at t h e e n d

n i s b e l o f t e , laat h o u d e n . V a n A l p h e n d o e t d i t d e e l s d o o r g e e n o n d e r s c h r i f t e n t e

o f t h e b o o k . It is a l s o t h e r e s u l t o f a r e m a r k a b l e c o l l a b o r a t i o n b e t w e e n V a n

g e b r u i k e n - d i e w o r d e n a p a r t a a n h e t e i n d e v a n h e t b o e k g e g e v e n . H e t is o o k h e t

A l p h e n a n d t h e designer, W i g g e r Bierma. T h e photographs are rarely

resultaat v a n e e n opmerkelijke s a m e n w e r k i n g t u s s e n Van Alphen en d e ont-

p r e s e n t e d o n e p e r p a g e , a s is t h e n o r m a l practice i n p h o t o g r a p h y

w e r p e r , W i g g e r B i e r m a . Z e l d e n is e r é é n f o t o p e r p a g i n a t e z i e n - d e n o r m a l e

books,

n o r is t h e a r r a n g e m e n t c h r o n o l o g i c a l . P h o t o g r a p h s f r o m d i f f e r e n t y e a r s a n d

p r o c e d u r e in f o t o b o e k e n - e n o o k w o r d t er g e e n c h r o n o l o g i s c h e v o l g o r d e g e h a n -

different places are juxtapose d w i t h o n e another, o r set w i t h i n

teerd. Foto's van verschillende jaren e n verschillende locaties w o r d e n naast

graphic

d e s i g n e l e m e n t s . S o m e t i m e s a s m a l l p h o t o g r a p h is i n s e r t e d i n t o a l a r g e r

elkaar g e z e t of g e p l a a t s t b i n n e n g r a f i s c h - o n t w e r p e l e m e n t e n . S o m s w o r d t e e n

o n e . A n d t h r o u g h o u t t h e b o o k t h e r e is t h e r u n n i n g c o m m e n t a r y o f a u t h o r s

k l e i n e f o t o in e e n g r o t e r e g e v o e g d . D o o r h e t b o e k h e e n is e r h e t c o m m e n t a a r

as diverse as Nietzsche, Laurie A n d e r s o n , M i l o r a d Pavic a n d W a l t e r

van u i t e e n l o p e n d e a u t e u r s als N i e t z s c h e , Laurie A n d e r s o n , M i l o r a d Pavic e n

Benjamin.

Walter Benjamin.

CONTINUED ON PAGE 25

VERVOLG OP PAGINA 25

Oscar

van

Alphen

Hoofdstuk/Chapter X V I , Laure

Oscar

van

Alphen

Hoofdstuk/Chapter X I I I , Het D e c o r

Het 'boze o o g ' van de fotografie

The 'evil eye' of

O s c a r v a n A l p h e n is d u i d e l i j k h a r d o p z o e k n a a r e e n n i e u w e m a n i e r o m d e

It i s c l e a r t h a t O s c a r v a n A l p h e n i s s e a r c h i n g h a r d f o r a n e w w a y o f

f o t o ' s t e p r e s e n t e r e n . H o e kan z o i e t s p r o z a ï s ch als e e n e e n v o u d i g kiekje b e t e -

photography

p r e s e n t i n g p h o t o g r a p h y . H o w c a n s o m e t h i n g as p r o s a i c as a s n a p s h o t b e

kenis krijgen zonder het d r u k k e n d e g e w i c h t van e e n overduidelijk verhaal? Hoe

i m b u e d w i t h m e a n i n g w i t h o u t being s u b s u m e d under the w e i g h t of an

k u n n e n de onverschilligheid e n de o n s c h u l d van d e fotografische handeling over-

o v e r b e a r i n g n a r r a t i v e ? H o w can t h e i n d i f f e r e n c e a n d i n n o c e n c e of t h e act of

eind blijven zonder te vallen voor de b e t o v e r i n g van w a t Van A l p h e n het " b o z e

p h o t o g r a p h y be m a i n t a i n e d w i t h o u t falling u n d e r the spell of w h a t

o o g " van de fotografie noemt? Het boek biedt verscheidene oplossingen voor

A l p h e n calls p h o t o g r a p h y ' s 'evil eye'? The book offers v a r i o u s s o l u t i o n s to

Van

d e z e p r o b l e m e n , s o m m i g e naar m i j n m e n i n g g e s l a a g d e r d a n a n d e r e . D e e e r s t e

t h e s e p r o b l e m s , s o m e , in m y v i e w , m o r e s u c c e s s f u l t h a n o t h e r s . T h e f i r s t

s e r i e in h e t b o e k b i j v o o r b e e l d , e e n s e l e c t i e v a n k l e u r e n f o t o ' s , t u s s e n 1 9 5 6 e n

s e r i e s in t h e b o o k , f o r e x a m p l e , a s e l e c t i o n of c o l o u r p h o t o g r a p h s t a k e n in

1 9 5 8 g e m a a k t in Parijs e n g e p r e s e n t e e r d in k a d e r s v a n z e v e n o f a c h t f o t o ' s , d o e t

Paris b e t w e e n 1956 a n d 1958 a n d p r e s e n t e d in g r i d s of s e v e n or e i g h t

mij e e n b e e t j e t e v e e l d e n k e n aan e e n b r o c h u r e v a n e e n r e i s b u r e a u . M i s s c h i e n

p h o t o g r a p h s , c o m e s a bit t o o close for c o m f o r t to travel a g e n c y

k o m t d a t o m d a t h e t k l e u r e n f o t o ' s z i j n ; p e r s l o t v a n r e k e n i n g d e n k e n w e bij h e t

P e r h a p s it's b e c a u s e t h e s e a r e c o l o u r i m a g e s ; after all, w h e n w e t h i n k o f

brochures.

Parijs v a n d e j a r e n v i j f t i g a a n d e s t r a k k e z w a r t - w i t f o t o ' s v a n f o t o g r a f e n a l s E d

Paris in t h e 5 0 ' s w e t h i n k o f t h e stark b l a c k a n d w h i t e i m a g e s o f

v a n d e r E l s k e n o f B r a s s a i . D e t e k s t bij d e P a r i j s e f o t o ' s b e s t a a t uit d e l e n u i t J e a n -

p h o t o g r a p h e r s like Ed v a n d e r Elsken o r Brassai. T h e t e x t a c c o m p a n y i n g t h e

P a u l S a r t r e s b e s c h r i j v i n g v a n d i e n s k i n d e r t i j d , al s p e e l t d i e z i c h u i t e r a a r d n i e t a f in

Paris p h o t o g r a p h s consists of excerpts f r o m Jean-Paul Sartre's a c c o u n t of

d e j a r e n v i j f t i g . D e b e d o e l i n g is n i e t d a t d e t e k s t d e f o t o ' s v e r d u i d e l i j k t o f e r z e l f s

h i s c h i l d h o o d , a l t h o u g h t h i s is o f c o u r s e n o t s e t i n t h e 5 0 s . T h e i d e a is n o t

d i r e c t v e r b a n d m e e h o u d t . Hij d i e n t s l e c h t s als a a n v u l l i n g o p d e b e e l d e n e n

t h a t t h e t e x t s h o u l d in a n y w a y e l u c i d a t e t h e p h o t o g r a p h s , or e v e n b e a r a

h o u d t d a a r b i j zijn e i g e n a u t o n o m i e . Z o a l s V a n A l p h e n zelf t o e g e e f t is h e t

direct relationship t o t h e m , but s h o u l d s i m p l y serve as a c o m p l e m e n t to the

o p n e m e n v a n dergelijke t e k s t e n diefstal of o m h e t w a t aardiger te z e g g e n : t o e -

i m a g e s , w h i l e m a i n t a i n i n g its o w n a u t o n o m y . A s V a n A l p h e n a d m i t s , t h e

ë i g e n i n g . Maar vooral t o o n t het Van A l p h e n s r e s p e c t v o or de literatuur - h e t

i n c l u s i o n o f s u c h t e x t s is a n a c t o f t h e f t , o r , t o p u t it m o r e p o l i t e l y , o f

b e s e f d a t h e t w o o r d s o m s k r a c h t i g e r is d a n h e t b e e l d .

a p p r o p r i a t i o n . A b o v e a l l , it r e v e a l s t h e r e s p e c t t h a t V a n A l p h e n h a s f o r l i t e r a t u r e - t h e a w a r e n e s s t h a t s o m e t i m e s t h e w o r d is i n d e e d m o r e

Heterogeniteit

powerful

than the image.

V i e r a u t e u r s l i j k e n v o o r a l v a n i n v l o e d t e zijn g e w e e s t o p V a n A l p h e n s f i l o s o f i s c h e visie o p het l e v e n: B e n j a m i n , M u l l e r , Foucault en Bataille. Al d e z e schrij-

Heterogeneity

v e r s , m e t u i t z o n d e r i n g v a n B a t a i l l e , w o r d e n in h e t b o e k g e c i t e e r d . ( B a t a i l l e is

Four a u t h o r s in particular s e e m to have i n f l u e n c e d V a n A l p h e n ' s

e c h t e r ' b i j v o l m a c h t ' a a n w e z i g , n a m e l i j k via d e g e d i c h t e n v a n z i j n m i n n a r e s

p h i l o s o p h i c a l o u t l o o k o n life: B e n j a m i n , M u l l e r , Foucault a n d Bataille. All

L a u r e . In V a n A l p h e n s f o t o s e r i e / v i d e o t a p e D e

e x c e p t B a t a i l l e a r e q u o t e d in t h e b o o k . ( B a t a i l l e is p r e s e n t in p r o x y ,

O orlogen

(1987), w a a r v a n de

s o u n d t r a c k a f k o m s t i g is v a n e e n o p n a m e v a n B a t a i l l e s v e r h a a l ' M a d a m e

h o w e v e r , t h r o u g h the p o e m s of his lover Laure. V a n A l p h e n ' s

E d w a r d a ' , is B a t a i l l e s i n v l o e d v e e l d i r e c t e r a a n w e z i g . ) V a n A l p h e n h e e f t B a t a i l l e s

v i d e o t a p e De

concept van de 'heterogeniteit' o v e r g e n o m e n en dat op de fotografie toegepast:

Bataille's story ' M a d a m e E d w a r d a ' , reveals Bataille's influence m u c h

in p l a a t s v a n e e n h o m o g e n e , é é n g e h e e l v o r m e n d e v e r s i e v a n d e w e r k e l i j k h e i d

directly.) Van A l p h e n has taken Bataille's concept of 'heterogeneity'

O orlogen

photoseries/

( 1 9 8 7 ) , w i t h its s o u n d t r a c k t a k e n f r o m a r e a d i n g o f more and

t e l a t e n zien (zoals zo vaak g e b e u r t bij d o c u m e n t a i r e f o t o g r a f e n d i e m e t

a p p l i e d it t o p h o t o g r a p h y : i n s t e a d o f p r e s e n t i n g a h o m o g e n e o u s ,

'thema's' werken) accepteert Van Alphen de tegenstrijdigheden en onregelmatig-

v e r s i o n o f r e a l i t y ( a s is o f t e n t h e c a s e w i t h d o c u m e n t a r y p h o t o g r a p h e r s

h e d e n v a n d e f o t o g r a f i e v a n h a r t e . " A l s ik m o e t a a n g e v e n w a t ik als d e e s s e n t i e

w o r k with 'themes'), Van Alphen accepts and w e l c o m e s

v a n d e f o t o g r a f i e z i e , " z o zei hij e e n s , " d a n z o u ik z e g g e n dat e e n f o t o b e s t a a t u i t

c o n t r a d i c t i o n s a n d d i s c o n t i n u i t i e s. "If I w o u l d define w h a t I see as the

een aantal tegenstrijdige e l e m e n t e n : leven e n d o o d , onthullen en verhullen,

essence of p h o t o g r a p h y , " he has said, " t h e n I w o u l d say that a p h o t o g r a p h

w a a r h e i d e n l e u g e n , w e r k e l i j k h e i d e n o n w e r k e l i j k h e i d . K o r t o m d e f o t o is h e t

c o n s i s t s o f a n u m b e r o f c o n f l i c t i n g e l e m e n t s : life a n d d e a t h , r e v e l a t i o n

l e v e n a l s onwa arschijnlijkheid."

c o n c e a l m e n t , t r u t h a n d l i e s , r e a l i t y a n d u n r e a l i t y . In s h o r t , t h e p h o t o g r a p h i s

D e onwa arschijnlijkheid

van h e t l e v e n z o r g t

e r v o o r d a t er v e r a n d e r i n g e n in d a t l e v e n k u n n e n o p t r e d e n , s o m s z e l f s r a d i c a l e v e r a n d e r i n g e n , z o a l s in d e j a r e n z e s t i g . H e t l a n g s t e h o o f d s t u k in h e t b o e k d r a a g t de titel 'De revolutie en de l i c h a m e n ' en bevat krachtige beelden van het studen t e n o p r o e r in P a r i j s , b e e l d e n u i t O o s t - D u i t s l a n d ( w a a r d e r e v o l u t i e h e e l a n d e r s v e r liep) e n e e n f o t o v a n e e n b o d y - a r t p e r f o r m a n c e v a n M a r i n a A b r a m o v i t c h e n U l a y . T o t d e s c h r i j v e r s in d i t h o o f d s t u k b e h o r e n H e i n e r M u l l e r e n W a l t e r B e n j a m i n . H u n c o m m e n t a a r op de m a c h t van het beeld w o r d t duidelijk door Van A l p h e n g e d e e l d . " H e t b e e l d " , z o s c h r i j f t B e n j a m i n , " i s e e n constellatie

waarin wat

g e w e e s t is in e e n f l i t s s a m e n k o m t m e t w a t n u i s . " D e z e s a m e n v o e g i n g is d u s dialectisch van aard. Het s m e e d t de neerslag van het verleden en de explosie v a n h e t h e d e n a a n e e n , h e t v e r b i n d t d e w e g d i e al is a f g e l e g d m e t h e t t r a j e c t d a t n o g t e g a a n is. D é t m o m e n t h o u d t e e n b e l o f t e in v o o r d e f o t o g r a f i e .

life s e e n as an

unified who

photography's

and

improbability."

L i f e ' s i m p r o b a b i l i t y a l l o w s it t o b e o p e n t o c h a n g e , s o m e t i m e s , a s i n t h e 6 0 s , e v e n r a d i c a l c h a n g e . T h e l o n g e s t s e c t i o n in t h e b o o k b e a r s t h e

heading

'The Revolution and the Bodies' and includes p o w e r f ul images of the s t u d e n t u p r i s i n g in Paris, picture s f r o m East G e r m a n y ( w h e r e the R e v o l u t i o n w a s p r o c e e d i n g in a v e r y d i f f e r e n t w a y ) a n d a p h o t o g r a p h o f a b o d y art performance by Marina A b r a m o v i t c h and Ulay. The a c c o m p a n y i n g

writers

include Heiner Muller and Walter Benjamin, w h o s e c o m m e n t s on the

power

of images are clearly shared by Van A l p h e n . " T h e i m a g e " , writes B e n j a m i n, " i s a constellation

in w h i c h t h a t w h i c h has b e e n c o n v e r g e s in a f l a s h w i t h

t h e n o w . " T h i s c o n j u n c t i o n is t h u s o f a d i a l e c t i c a l n a t u r e , m e r g i n g t h e s t a m p of the past w i t h the e x p l o s i o n of the present, the tracé w i t h the trajectory. T h i s is t h e m o m e n t t h a t k e e p s t h e p r o m i s e o f p h o t o g r a p h y o p e n .

Het o o g v a n de fl an eur V a n A l p h e n s l e v e n s l a n g e t o e w i j d i n g a a n d e f o t o g r a f i e , zijn o v e r t u i g i n g d a t h e t l o s v a n a n d e r e d i s c i p l i n e s (zoal s k u n s t e n l i t e r a t u u r ) m o e t b l i j v e n b e s t a a n k o m t h e e l k r a c h t i g t o t u i t i n g in D e slak

op het grasveld.

Kunst en literatuur k u n n e n niet

The eye of th e flan eur V a n A l p h e n ' s l i f e - l o n g c o m m i t t m e n t t o p h o t o g r a p h y , h i s c o n c e r n t h a t it s h o u l d p r e s e r v e its a u t o n o m y f r o m o t h e r d i s c i p l i n e s (like a r t a n d l i t e r a t u r e ) ,

m e e r d o e n d a n d e f o t o g r a f i e a a n v u l l e n : z e k u n n e n h a a r n i e t v e r v a n g e n . L e z e n is

i s v i g o r o u s l y p r o c l a i m e d i n The

n i e t h e t z e l f d e a l s z i e n . Z e l f s a l s e r t e k s t in e e n f o t o v e r s c h i j n t , d a n is d a t in d e

d o n o m o r e t h a n c o m p l e m e n t p h o t o g r a p h y ; t h e y c a n n o t r e p l a c e it. R e a d i n g

Snail

in the

Me adow.

Art an d literature can

e e r s t e p l a a t s e e n v i s u e l e e r v a r i n g , d i e o p z i c h z e l f n i e t b e l a n g r i j k e r is d a n a n d e r e

is n o t t h e s a m e a s s e e i n g . E v e n w h e n t e x t a p p e a r s in a p h o t o g r a p h t h i s is i n

visuele w a a r n e m i n g e n . Zo h o e f t het lezen van e e n t e k s t ook niet per se e e n

t h e f i r s t p l a c e a v i s u a l e x p e r i e n c e w h i c h , in i t s e l f , is n o m o r e s i g n i f i c a n t t h a n

' u i t l e g ' in t e h o u d e n v a n d e f o t o w a a r a a n d i e t e k s t is t o e g e v o e g d . B e t e k e n i s s e n

any other visual observation. Similarly, reading a text does not necessarily

zijn t e v e r s c h e i d e n o m in e e n h o m o g e n e i d e o l o g i e t e w o r d e n g e c o n c r e t i s e e r d -

h a v e t o ' e x p l a i n ' t h e p h o t o g r a p h w i t h w h i c h it is j u x t a p o s e d . M e a n i n g s a r e

e r is a l t i j d e e n ' r e s i d u ' d a t n i e t g e c o n c r e t i s e e r d w i l w o r d e n . J u i s t v o o r d e z e a r b i -

t o o m a n i f o l d t o b e r e i f i e d i n t o a n h o m o g e n e o u s i d e o l o g y - t h e r e is a l w a y s a

traire residu's, die ogenschijnlijk zo triviale, banale details van het dagelijks leven

' r e s i d u e ' t h a t r e s i s t s r e i f i c a t i o n . A n d it is t h e s e a r b i t r a r y l e f t o v e r s , t h e s e

h e e f t V a n A l p h e n e e n s p e c i a a l o o g . Hij h e e f t h e t o o g (en h e t o o r ) v a n d e ' f l a -

o s t e n s i b l y trivial, banal details of e v e r y d a y life, that Van A l p h e n has an eye

n e u r ' , n i e t v a n d e v o y e u r o f d e v e r s l a g g e v e r . Hij w i l o n s e r n i e t v a n o v e r t u i g e n

f o r . H i s is t h e e y e ( a n d e a r ) o f t h e ' f l a n e u r ' , n o t o f t h e v o y e u r o r o f t h e

d a t w a t hij m e t zijn c a m e r a z i e t b e l a n g r i j k i s ; hij w i l d e c a m e r a g e w o o n g e b r u i k e n

r e p o r t e r . I n s t e a d o f p e r s u a d i n g u s t h a t w h a t h e s e e s w i t h h i s c a m e r a is

als e e n m a n i e r o m als b e m i d d e l a a r o p t e t r e d e n t u s s e n ons e n d e w e r e l d e n die

i m p o r t a n t , he s i m p l y w a n t s t o use t h e c a m e r a as a m e a n s o f m e d i a t i n g

w e r e l d d a a r b i j a a n d e k a a k s t e l l e n - hij w i l h e t z a a d v a n d e t w i j f e l z a a i e n o f d e

t h e w o r l d a n d t h e r e b y t o c a l l it i n t o q u e s t i o n - t o s o w s e e d s o f d o u b t , o r t h e

mogelijkheid tot een explosie creëren.

possibility of an explosion.

D i t is e e n b o e k d a t m e t d e n o d i g e o m z i c h t i g h e i d m o e t w o r d e n b e h a n d e l d ,

with

T h i s is a b o o k t h a t n e e d s t o b e d e a l t w i t h c i r c u m s p e c t i o n , w i t h a n

v a n u i t h e t b e s e f d a t d e f o t o g r a f i e z o w e l e e n b e l o f t e a l s e e n d r e i g i n g i n h o u d t . En

a w a r e n e s s o f b o t h t h e p r o m i s e a n d t h r e a t o f p h o t o g r a p h y . A n d it d e m a n d s

het vraagt o m g e d u l d , het g e d u l d dat w e g e w o o n l i j k toeschrijve n aan de onschul -

patience, the patience that w e usually ascribe to the innocuous snail.

d i g e slak.

Michael Gibbs The w o r k of art has long o u t g r o wn the age of its t e c h n ic a l

Het kunstwerk is de tijd van de technische reproduceerbaarheid

reproducibility. W a r h o l , Koons & Co. have ushered it into the

allang ontgroeid. Warhol, Koons en consorten hebben het

age of its c o mm e rc i a l mark etability. A r t has reg ain ed its aura

kunstwerk de tijd van de c o m m e r c i ë l e verkoopbaarheid

- the s eductiv e aura of the commodity.

binnengeleid. De kunst heeft haar aura terug - het verleidelijke aura van het gebruiksartikel.

Multiple Difference THE

OBJECT

Het object als beeld van het object

AS ITS IMAGE

Ewald

Timmermans

/ object: L a u r e n c e

Weiner

Uit/from: Trademark

The w o r l d s o f art, advertising a n d p h o t o g r a p h y have a n u m b e r o f

D e w e r e l d e n van d e kunst, d e r e c l a m e e n d e f o t o g r a f i e t o n e n e e n aantal dui-

o b v i o u s interfaces: p h o t o g r a p h s o f w o r k s o f art appear in reviews a n d

delijke raakvlakken: f o t o ' s v a n k u n s t w e r k e n v e r s c h i j n e n in tijdschriften e n adver-

a d v e r t i s e m e n t s i n a r t m a g a z i n e s , w h i c h is o f t e n t h e o n l y w a y t h e y w i l l b e

t e n t i e s in k u n s t b l a d e n . D e m e e s t e m e n s e n z u l l e n z e v a a k a l l e e n o p d e z e m a n i e r

seen b y most people. Certain photographers become well-know n for their

t e z i e n k r i j g e n . Er z i j n f o t o g r a f e n d i e b e k e n d w o r d e n d o o r h u n r e c l a m e w e r k , m e t

advertising w o r k , especially in t h e field o f fashion p h o t o g r a p h y , w i t h t h e

n a m e o p h e t g e b i e d v a n d e m o d e f o t o g r a f i e , m e t als paradoxaal resultaat d a t vaak

p a r a d o x i c a l r e s u l t t h a t it is o f t e n n o t t h e c l o t h e s t h a t a r e t h e o b j e c t o f

niet d e k l e r e n d e a a n d a c h t krijge n m a a r e e n b e p a a l d e stijl v a n f o t o g r a f e r e n o f ,

attention but a particular photographic style, or rather, a style associated

l i e v e r g e z e g d , e e n stijl d i e m e t e e n b e k e n d e n a a m w o r d t g e a s s o c i e e r d ( z o a ls bij-

w i t h a w e l l - k n o w n n a m e (such as Helmu t N e w t o n o r Bruce Weber).

voorbeeld Helmut N e w t o n of Bruce Weber). Professionele fotografen e n kunsten a a r s k i j k e n e c h t e r o v e r h e t a l g e m e e n w e l u i t e n b e g e v e n z i c h n i e t al t e d u i d e l i j k

Professional p h o t o g r a p h e r s a n d artists, h o w e v e r , are usually careful n o t to trea d o n each o t h e r ' s t e r r i t o r y t o o b l a t a n t l y . A r t i s t s d o n ' t like t o a d m i t

op eikaars terrein. Kunstenaars g e v e n niet graag t o e dat ze c o m m e r c i ë l e

t h a t t h e y m a y h a v e c o m m e r c i a l interests, a n d p h o t o g r a p h e r s still t e n d t o

b e l a n g e n h e b b e n e n f o t o g r a f e n h e b b e n n o g altijd d e neiging k u n s t w e r k e n m e t

treat artworks as deserving o f distance a n d respect. Until t h e d a y c o m e s ,

een zekere afstand en e e n zeker respect te behandelen. Dat w i l zeggen, t o t d e

t h a t i s , w h e n H e l m u t N e w t o n is h i r e d t o p r o m o t e t h e l a t e s t J e f f

dag waarop H e l m u t N e w t o n w o r d t ingehuurd o mh e t n i e u w s t e produkt van Jeff

Koons

Koons te promoten!

product!

The photogr aph er's individual Multiple

Difference

vision

Individuele visie v an de fotogr a af Multiple

is a p r o j e c t initiated b y T r a d e m a r k ™ f o r w h i c h five

Difference

is e e n i n i t i a t i e f v a n T r a d e m a r k ™ . V o o r d i t p r o j e c t k r e g e n

photographers were given t h e assignment of photographing six different

vijf f o t o g r a f e n d e o p d r a c h t z e s v e r s c h i l l e n d e k u n s t w e r k e n in h u n e i g e n s t i j l t e

w o r k s o f art in their o w n style. T h e artworks w e r e all multiples, selected

f o t o g r a f e r e n . H e t g i n g hier o m m u l t i p l e s , g e k o z e n uit e e n t e n t o o n s t e l l i n g bij

f r o m a n exhibition at Gallery Fons Welters, a n d ranged f r o m a multi-part

Galerie Fons W e l t e r s t e A m s t e r d a m . D e keuze varieerde v a n e e n uit vele delen

metal object b y Lawrence W e i n e r in a n edition o f 1000 t o a tattooed

b e s t a a n d m e t a l e n o b j e c t v a n L a w r e n c e W e i n e r in e e n s e r i e v a n 1 0 0 0 t o t e e n

m a n n e q u i n ' s head b y Berend Strik in a n edition o f t w o .

g e t a t o e ë e r d h o o f d v a n e e n e t a l a g e p o p v a n B e r e n d Strik in e e n o p l a g e v a n t w e e exemplaren.

In t h e g a l l e r y ' s b r o c h u r e t h e m u l t i p l e s w e r e a l l p h o t o g r a p h e d i n t h e

C0NTINUED 0N PAGE 30

VERVOLG OP PAGINA 30

Ben

van

Duin

/ object:

Fortuyn/O'Brien

Uit/from: Trademark

Carmen

Freudenthal/

object: T h e o

Uit/from: Trademark

Schepens

n o r m a l m a n n e r - a s d i s c r e t e o b j e c t s a g a i n s t a n e u t r a l b a c k g r o u n d . In t h e h a n d s o f t h e p h o t o g r a p h e r s i n v i t e d t o t a k e p a r t i n t h e Multiple

Difference

In d e b r o c h u r e v a n d e g a l e r i e w a r e n d e m u l t i p l e s o p d e n o r m a l e m a n i e r g e f o t o g r a f e e r d : als d i s c r e t e o b j e c t e n t e g e n e e n n e u t r a l e a c h t e r g r o n d . O n d e r d e

p r o j e c t , h o w e v e r , t h e w o r k s o f art s e r v e d m o r e as p r o p s f o r e x p r e s s i n g t h e

h a n d e n v a n d e f o t o g r a f e n d i e v o o r h e t Multiple

p h o t o g r a p h e r ' s individual vision and/or style. T h e five

digd, w e r d e n de k u n s t w e r k e n m e e r e e n h u l p m i d d e l o m de invidivuele visie en/of

photographers

include t w o fashion photographers, a theatre photographer, a landscape photographer and a 'do-it-yourselfer'. The fashion photographers

Carmen

Difference

project w a r e n uitgeno-

stijl v a n d e b e t r e f f e n d e f o t o g r a a f u i t t e d r u k k e n . O n d e r d e v i j f f o t o g r a f e n b e v o n d e n zich t w e e m o d e f o t o g r a f e n , e e n theaterfotograaf, e e n landschapsfoto-

F r e u d e n t h a l a n d Ellen V e r h a g e n , for e x a m p l e , h a v e h a d w o r k p u b l i s h e d in

graaf e n ee n 'doe-het-zelver'. V a n de m o d e f o t o g r a f e n C a r m e n Freudenthal en

m a g a z i n e s like A v e n u e a n d l-D, a n d h a v e p h o t o g r a p h e d t h e a r t w o r k s as p a r t

E l l e n V e r h a g e n is b i j v o o r b e e l d w e r k v e r s c h e n e n in t i j d s c h r i f t e n a l s A v e n u e e n

of the accoutrements of a sexy m o d e l posing against a projected

l-D. Zij h e b b e n d e k u n s t w e r k e n g e b r u i k t a l s o n d e r d e e l v a n d e ' u i t r u s t i n g ' v a n e e n

background. At the other extreme, Ewald T i m m e r m a n s has translated the

sexy m o d e l dat p o s e e r t t e g e n e e n g e p r o j e c t e e r d e a c h t e r g r o n d . E w a l d

w o r k s i n t o f o r m a l still lifes, o r , as in t h e c a s e o f t h e L a w r e n c e W e i n e r

T i m m e r m a n s h e e f t d e k u n s t w e r k e n d a a r e n t e g e n v e r t a a l d in f o r m e l e s t i l l e v e n s

multiple, into pure (digitized) f o r m .

e n b i j v o o r b e e l d d e m u l t i p l e v a n L a w r e n c e W e i n e r in p u r e ( g e d i g i t a l i s e e r d e ) v o r m .

M o s t o f t h e p h o t o g r a p h e r s a p p e a r t o h a v e a c c e p t e d t h e i r b r i e f w i t h all

D e m e e s t e f o t o g r a f e n lijken h u n o p d r a c h t uiterst s e r i e u s te h e b b e n g e n o m e n

s e r i o u s n e s s , t a k i n g a d v a n t a g e o f t h e o p p o r t u n i t y t o d i s p l a y t h e i r skill a n d

en gebruik te hebben willen m a k e n van de mogelijkheid hun v a k m a n s c h a p en

c o m p e t a n c e w i t h i n their specialised field. The o n l y one w h o has

b e k w a a m h e i d binne n hun specialisatie t e laten zien. De enige die erin g e s l a a g d

managed

t o i n j e c t a n o t e o f i r o n y i n t o t h e p r o j e c t is t h e l a n d s c a p e p h o t o g r a p h e r

Theo

is h e t p r o j e c t e e n i r o n i s c h e n o o t t e g e v e n is d e l a n d s c h a p s f o t o g r a a f T h e o B o s ,

Bos, w h o has placed the objects a m o n g s t o t h e r p r o d u c t s in a p p r o p r i a t e

die de o b j e c t e n o n d e r d e e l m a a k t van verschillende (bijpassende) w i n k e l e t a l a g e s

s h o p w i n d o w d i s p l a y s ( T h e o S c h e p e n s ' Man

(zo s t a a t Man

and

Horse,

for e x a m p l e ,

n e s t l e s c o m f o r t a b l y a m o n g s t t h e p r o d u c t s in a p e t - s h o p w i n d o w ) .

T h e o B o s / object: B e r e n d Uit/from: Trademark

Horse

van Theo Schepens bijvoorbeeld heel harmonieus

Strik

Doel

Aim T h e a i m o f Multiple

and

t u s s e n d e a n d e r e a r t i k e l e n in d e e t a l a g e v a n e e n d i e r e n w i n k e l ) .

Difference

is t o r e - d e f i n e t h e c o d e s t h a t

determine

H e t d o e l v a n Multiple

Difference

is t e k o m e n t o t e e n h e r d e f i n i t i e v a n d e

t h e c o n t e x t of art. ' D i f f e r e n c e ' e x t e n d s not o n l y to t h e f l u i d i t y of identity, b u t

c o d e s die de c o n t e x t v a n de kunst bepalen. ' D i f f e r e n c e '

also to the effects of d i s p l a c e m e n t and re-contextualization. Displaced f r o m

heeft niet alleen betrekking op de veranderbaarheid van de identiteit, maar ook

their usual context, these artworks enter the public arena t h r o u g h the

o p d e e f f e c t e n die o n t s t a a n als e e n k u n s t w e r k uit zijn c o n t e x t w o r d t g e h a a l d e n

channels normally associated with publicity, commodities, fashion and

in e e n n i e u w e c o n t e x t w o r d t g e p l a a t s t . D e k u n s t w e r k e n w o r d e n u i t h u n g e b r u i -

opinion - the w o r l d of popular media.

kelijke c o n t e x t g e h a a l d en - via d e kanalen die g e w o o n l i j k w o r d e n g e a s s o c i e e r d

T h e c u l m i n a t i o n of the project consists in the p u b l i c a t i o n of the p h o t o g r a p h s , t o g e t h e r w i t h e d i t o r i a l c o m m e n t , in s u c h m a g a z i n e s as Perspektief, Credits, Lier en B o o g , Pose, M a n a n d the n e w s p a p e r NRCH a n d e l s b l a d . A f o l d e r c o n t a i n i n g all t h e s e p u b l i c a t i o n s w i l l t h e n b e t h e f i n a l

(verschil/onderscheid)

m e t publiciteit, gebruiksartikelen, m o d e en opinie: d e w e r e l d van de populaire pers - onder de aandacht van het grote publiek gebracht. H e t p r o j e c t v i n d t z i j n h o o g t e p u n t in d e p u b l i k a t i e v a n d e f o t o ' s , v o o r z i e n v a n e e n r e d a c t i o n e e l c o m m e n t a a r , in t i j d s c h r i f t e n a l s P e r s p e k t i e f , C r e d i t s , L i e r e n

result of the project, revealing a m u l t i p l i c i t y of c o d e s that m a y help us to

B o o g , P o s e , M a n e n h e t d a g b l a d N R C - H a n d e l s b l a d . E e n f o l d e r m e t d a a r i n al d e z e

u n d e r s t a n d if, a n d w h y , t h e a r t o b j e c t i s d i f f e r e n t f r o m i t s i m a g e .

p u b l i k a t i e s zal h e t s l u i t s t u k v o r m e n v a n h e t p r o j e c t , d a t o n s e e n v e e l h e i d a a n c o d e s t o o n t w a a r m e e w e k u n n e n zien รณf e n w a a r o m het k u n s t w e r k verschil t van het beeld van dat k u n s t w e r k .

This project is partly made possible by the support of the Dutch ministry of WVC.

Dit project is mede mogelijk gemaakt door steun van het ministerie van WVC.

Frits Gierstberg

Recentelijk valt bij een aantal fotografen en beeldend kunstenaars

Romy F inkeln th e last f e w years an in c r e a s e d interest in th e

een hernieuwde aandacht voor het portret te bespeuren. Opvallend

portrait has been noted on the part of a numb er of

is dat velen van hen zich rigoureus van een inmiddels klassiek te

photogr aph ers and artists. W h a t is remark able is th at th e y

noemen vormentaal en van het 'psychologische' portret lijken af te

app e ar to rigorously cond emn th e " p s y c h o l o g i c a l " portr ait and its visual vo c a b u l a ry th at by n o w could be t e r m e d

keren. Dat geldt ook voor Romy Finke, en het is zelfs de vraag of haar foto's, waarvoor zij in 1991 de tweede prijs van de Prix de

classic. That is tru e fo r Romy Finke as w e II, and it is very much a question wh e th e r her photos, fo r w h i c h she w o n th e

Rome voor fotografie kreeg, wel als 'portretten' moeten worden

s econd prize fo r photography in th e 1991 Prix de Rome, could

aangemerkt.

even be ch ar acteri z ed as portraits.

Romy

Finke A

TABULA

RASA

OF THE

PORTRAIT

Een Tabula Rasa van het portret V a n e e n p o r t r e t i n ' k l a s s i e k e ' zin z o u m e n k u n n e n s t e l l e n d a t h e t n i e t a l l e e n

In r e g a r d t o a p o r t r a i t i n t h e " c l a s s i c a l " s e n s e , o n e w o u l d h a v e t o s a y

w i l laten zien h o e i e m a n d eruitziet, m a a r d a t h e t o o k w i l k a r a k t e r i s e r e n , d a t w i l

t h a t it n o t o n l y w i l l s h o w h o w s o m e o n e l o o k s , b u t w i l l a l s o c h a r a c t e r i z e

z e g g e n i e m a n d s p e r s o o n l i j k h e i d v e r b e e l d e n . In d e l o o p v a n d e g e s c h i e d e n i s v a n

t h e m , t h a t i s , t h a t it w i l l d e p i c t t h e i r p e r s o n a l i t y . O v e r t h e h i s t o r y o f

d e f o t o g r a f i e zijn d e m o g e l i j k h e d e n h i e r t o e u i t g e b r e i d o n d e r z o c h t e n b e p r o e f d

photography, the possibilities for doing this have been extensively

m e t (fotografische) m i d d e l e n als c o m p o s i t i e , lichtval, kader, standpunt , diepte-

investigated a n dtested, using such photographic techniques as

s c h e r p t e , h e t g e b r u i k v a n voor- en a c h t e r g r o n d e n allerlei al d a n niet s y m b o l i s c h e

composition, lighting, framing, camera placement, depth of field, the use of

r e k w i s i e t e n . Er h e e f t z i c h a l d u s b i n n e n h e t ' g e n r e ' v a n h e t p o r t r e t e e n s p e c i f i e k e

foregrounds, backgrounds a n d props, symbolic a n d otherwise. Within the

vormentaal ontwikkeld.

genre of t h e portrait a specific visual vocabulary has arisen f r o m this process.

D e h e r n i e u w d e a a n d a c h t e n i n t e r e s s e v o o r h e t f o t o g r a f i s c h e p o r t r e t is o v e r i g e n s bij e e n aantal f o t o g r a f e n e n b e e l d e n d k u n s t e n a a r s m e t o n d e r l i n g u i t e e n l o -

T h e r e n e w e d a t t e n t i o n t o a n d interest in t h e p h o t o g r a p h i c p o r t r a i t is t o

p e n d e m e n t a l i t e i t e n t e r u g t e v i n d e n . B i j h e n is e r e n e r z i j d s e e n f a s c i n a t i e v o o r

be f o u n d in a n u m b e r o f p h o t o g r a p h e r s a n d artists w i t h o t h e r w i s e

het f o t o p o r t r e t e n d e k w a l i t e i t e n ervan als beeld 'an sich', d u s los v a n d e relatie

m i n d s e t s . A m o n g t h e m t h e r e is o n t h e o n e h a n d a f a s c i n a t i o n w i t h t h e

t u s s e n d e f o t o e n w i e is a f g e b e e l d . A n d e r z i j d s h e b b e n zij g e m e e n d a t h e t i n d i -

p h o t o portrait a n d its q u a l i t i e s as an i m a g e , tha t is, a p a r t f r o m t h e relation

v i d u a l s b e g r i p o f a l s c o n c e p t o n d e r w e r p v a n h u n w e r k lijkt t e z i j n . V e e l a l b l i j v e n

b e t w e e n t h e p h o t o a n d w h a t ( o r in t h i s c a s e , w h o ) is d e p i c t e d . O n t h e o t h e r

d e a f g e b e e l d e p e r s o n e n a n o n i e m , o f lijken h u n n a m e n niet v a n b e l a n g e n o n d e r -

h a n d , t h e o t h e r t h i n g t h e y h a v e in c o m m o n is t h a t t h e idea o r c o n c e p t o f t h e

divergent

l i n g i n w i s s e l b a a r . Z o a l s in e l k p o r t r e t is e r o o k i n h u n w e r k e e n s p a n n i n g s v e l d

individual, more than a certain person, seems t o be the subject o f their

tussen intimiteit en openbaarheid, tussen representatie en reproductie, tussen

w o r k . U s u a l l y t h e p e r s o n s d e p i c t e d r e m a i n a n o n y m o u s , o r it a p p e a r s t h a t

de g e s u g g e r e e r d e a a n w e z i g h e i d en de fysieke afwezigheid v a n d e geportret-

their names are n o t of importance a n d are mutually interchangeable. A s in

t e e r d e n . M a a r v e e l s t e r k e r d a n i n d e k l a s s i e k e p o r t r e t f o t o g r a f i e lijkt d i t s p a n -

a n y p o r t r a i t , i n t h e i r w o r k t h e r e is also a t e n s i o n b e t w e e n i n t i m a c y a n d

n i n g s v e l d hier h e t b e l a n g r i j k s t e o n d e r w e r p v a n d e f o t o ,

exposure, between representation and reproduction,

die daardoor e e n c o n c e p t u e e l karakter krijgt. Dat laatste

between the suggested presence a n d the physical

wordt nogversterkt doordat de portretten worde n g e c o m b i n e e r d m e t b e e l d e n v a n e e n g e h e e l a n d e r e aard, zoals

Fotobijschriften R o m y

absence of the person depicted. But much

Finke

bedoelde kunstenaars en fotografen presenteren hun w e r k n a d r u k k e l i j k i n e e n v o r m d i e in d e b e e l d e n d e k u n s t g e b r u i k e l i j k e r is d a n i n d e f o t o g r a f i e , n a m e l i j k o p g r o o t f o r m a a t , in series, e n in e e n m u s e a l e o m g e v i n g . T h o m a s R u f f , Bill H e n s o n , R a y m o n d e A p r i l , G r a i g i e H o r s f i e l d , K e n L u m , M i c h a e l S c h m i d , J e f f W a l l . . . , b i j h e n is h e t p o r t r e t

VERVOLG OP PAGINA 38

Pagina/page Pagina/page Pagina/page Pagina/page Pagina/page Pagina/page

32: zonder 33: zonder 34: zonder 35: zonder 36: zonder 37: zonder

titel/untitled, titel/untitled, titel/untitled, titel/untitled, titel/untitled, titel/untitled,

1993 1991 1991 1992 1993 1993

tension appears here to be t h e m o s t i m p o r t a n t subject of t h e photo, a n dt h r o u g h this achieves a conceptual c h a r a c t e r . T h a t c h a r a c t e r is s t r e n g t h e n e d w h e n t h e portraits are c o m b i n e d with images of an entirely different nature, such as architectural studies o r p h o t o s o f c l o u d s . M o r e o v e r , it is a s t r i k i n g f a c t t h a t these artists a n d p h o t o g r a p h e r s expressly

s t r o n g l y t h a n in classical portrait p h o t o g r a p h y , this

a r c h i t e c t u u r o p n a m e s of f o t o ' s van w o l k e n p a r t i j e n . D e hier

present

CONTINUED ON PAGE 38

t h e i r w o r k in f o r m s t h a t a r e m o r e c o m m o n in o t h e r v i s u a l a r t s t h a n in

' g e d e c o n s t r u e e r d ' , z o u je k u n n e n z e g g e n , v r i j g e m a a k t v a n e e n k l a s s i e k e b e e l d -

p h o t o g r a p h y , n a m e l y in l a r g e f o r m a t , in s e r i e s , a n d in a m u s e u m or g a l l e r y .

taal d i e is g e r i c h t o p s y m b o l i s e r i n g e n p s y c h o l o g i s e r i n g . In h u n w e r k v e r s c h a f t

T h o m a s Ruff, Bill H e n s o n , R a y m o n d e A p r i l , G r a i g i e H o r s f i e l d , K e n L u m ,

het

Michael S c h m i d , Jeff Wall... You could say they " d e c o n s t r u c t " the portrait,

portret de afgebeelde persoon geen identiteit, maar problematiseert het deze.

f r e e it f r o m a c l a s s i c a l v i s u a l l a n g u a g e t h a t i s o r i e n t e d t o s y m b o l i z i n g a n d

O v e r i g e n s zijn er e s s e n t i ë l e v e r s c h i l l e n t u s s e n d e i d e e ë n , w e r k w i j z e n e n i n t e n -

p s y c h o l o g i z i n g . In t h e i r w o r k , p o r t r a i t s d o n o t p r o v i d e t h e p e r s o n s

ties van deze kunstenaars. S o m m i g e n experimenteren m e t de f o r m e le kwali-

depicted

w i t h a n i d e n t i t y , b u t h o l d s it u p y o q u e s t i o n . P e r h a p s h e r e w e m u s t c e a s e t o

t e i t e n v a n h e t p o r t r e t , a r d e r e n d o e n in h u n w e r k k r i t i s c h o n d e r z o e k n a a r d e

speak of portraits. B e y o n d this, there are essential differences a m o n g

sociale b e t e k e n i s van het individu.

these

a r t i s t s in t h e i r i d e a s , w a y s of w o r k i n g a n d i n t e n t i o n s . S o m e e x p e r i m e n t

with

Tot voor kort w a r e n de m e n s e n op de f o t o ' s v a n R o m y Finke (Schaesberg,

the pure f o r m a l qualities of the portrait, w h i l e others carry on critical

1 9 6 1 ) u i t s l u i t e n d a f k o m s t i g u i t h a a r n a a s t e o m g e v i n g . In d e z e f o t o ' s zijn zij ' e n

i n v e s t i g a t i o n into t h e social m e a n i n g of the i n d i v i d u a l in their w o r k .

f a c e ' g e f o t o g r a f e e r d . H u n g e z i c h t s u i t d r u k k i n g is n e u t r a a l ; zij k i j k e n r e c h t in d e

T h e p e o p l e in t h e p h o t o s by R o m y Finke ( S c h a e s b e r g , 1961) c o m e

l e n s v a n d e c a m e r a e n v e r r a d e n g e e n e m o t i e . H e t licht valt egaal o v e r h u n

from

her i m m e d i a t e e n v i r o n m e n t . T h e y are p h o t o g r a p h e d frontally. Their facial

g e z i c h t e n , d i e z i c h in h e t m i d d e n v a n h e t b e e l d b e v i n d e n . D e s c h o u d e r s z i j n

expressions are neutral; they look directly into the c a m e r a lens and betray

m e e s t a l nog zichtbaar, k e d i n g niet of n a u w e l i j k s , n o c h enigerlei a c h t e r g r o n d .

n o e m o t i o n . T h e l i g h t f a l l s e v e n l y o v e r t h e i r f a c e s , a n d t h e y a r e c e n t e r e d in

D e n ó g w a t o u d e r e w e r k e n in k l e u r u i t b i j v o o r b e e l d 1 9 8 9 w o r d e n g e k e n m e r k t

the m i d d l e of the i m a g e . Their s h o u l d e r s are usually visible but little or

d o o r d e m e t e e n d o n k e r e rand v e r s t e v i g d e c o n t o u r e n r o n d d e a f g e b e e l d e per-

n o t h i n g is s e e n o f t h e i r c l o t h i n g ; t h e s a m e i s t r u e f o r t h e b a c k g r o u n d .

s o n e n . Het grafische effect van deze ingreep m a a k t duidelijk dat het Finke niet zozeer o m de a f g e b e e l d e p e r s o n e n gaat, m a a r dat juist d e f o r m e l e a s p e c t e n van

T h e c o l o u r w o r k s of a still e a r l i e r d a t e ( f r o m , f o r i n s t a n c e , 1989) a r e

h e t p o r t r e t haar b e l a n g s t e l l i n g h e b b e n .

characterized by the dark border w h i c h strengthens the contours a r o u n d the p e r s o n d e p i c t e d . T h e g r a p h i c e f f e c t o f t h i s i n t e r v e n t i o n m a k e s it c l e a r t h a t

O o k d e z w a r t - w i t p o r t r e t t e n d i e R o m y F i n k e b e g i n d i t jaar bij P e r s p e k t i e f

F i n k e is n o t o n l y i n t e r e s t e d in t h e p e r s o n d e p i c t e d b u t a l s o w i t h t h e f o r m a l

e x p o s e e r d e , h e b b e n grafische k w a l i t e i t e n . Hier e c h t e r heeft Finke deze kwali-

aspects of the portrait.

teiten op een subtielere manier a a n g e w e n d . De gezichten van de afgebeelde

T h e black a n d w h i t e p o r t r a i t s w h i c h R o m y Finke s h o w e d at t h e

p e r s o n e n v e r s c h i j n e n m e e r d a n l e v e n s g r o o t op transparant papier, dat t u s s e n

b e g i n n i n g of t h i s y e a r at P e r s p e k t i e f also h a v e g r a p h i c q u a l i t i e s . H e r e ,

t w e e g l a s p l a t e n is g e k l e m d . D e p l a t e n z i j n , z o n d e r lijst, o p v i e r p u n t e n a a n d e

h o w e v e r , Finke has taken up these qualities in a m o r e subtle w a y . T h e face

m u u r b e v e s t i g d , zodanig dat er t u s s e n het glas e n de w a n d zich n o g enige

o f t h e p e r s o n d e p i c t e d a p p e a r s m o r e t h a n life size o n t r a n s p a r e n t p a p e r t h a t

a f s t a n d b e v i n d t . M e d e d o o r d a t het licht z o w e l o p d e f o t o als d o o r d e f o t o h e e n

is m o u n t e d b e t w e e n t w o g l a s s p l a t e s . T h e p l a t e s a r e a f f i x e d t o t h e w a l l a t

v a l t , lijkt d e z e v l a k v ó ó r d e m u u r , d i e n o g v a a g z i c h t b a a r b l i j f t , t e z w e v e n . D e

f o u r p o i n t s , w i t h o u t f r a m e , s o t h a t t h e r e is s o m e s p a c e b e t w e e n t h e w a l l

f o t o w e r k e n h e b b e n door deze schijnbare g e w i c h t l o o s h e i d nauwelijks nog het

a n d t h e p l a t e s . In p a r t b e c a u s e t h e l i g h t b o t h f a l l s o n t h e p h o t o a n d c o m e s

k a r a k t e r v a n o b j e c t e n (een v o l g e n d e s t a p z o u k u n n e n zijn z e t e p r o j e c t e r e n ,

t h r o u g h it, t h e s u r f a c e a p p e a r s t o f l o a t b e f o r e t h e w a l l t h a t is s t i l l v i s i b l e

w a a r d o o r ze alleen n o g maar p u u r ' b e e l d ' z o u d e n zijn). D e z e ' m i n i m a l e ' , m a a r

t h r o u g h it. T h r o u g h t h i s a p p a r e n t w e i g h t l e s s n e s s , t h e p h o t o w o r k s

z e e r d o o r d a c h t e p r e s e n t a t i e is e e n w e e r s p i e g e l i n g v a n F i n k e ' s w e r k w i j z e , d i e

scarcely

s e e m to still h a v e t h e character of o b j e c t s ; t h e n e x t step w o u l d be to project

m i s s c h i e n n o g h e t b e s t kan w o r d e n o m s c h r e v e n als e e n v o o r z i c h t i g z o e k e n naar

t h e m , by w h i c h they w o u l d become pure " i m a g e " . This m i n i m a l , but very

d e j u i s t e v e r h o u d i n g t u s s e n b e e l d e n a f b e e l d i n g , t u s s e n r u i m t e l i j k h e i d e n plat-

d e l i b e r a t e p r e s e n t a t i o n is a r e f l e c t i o n o f F i n k e ' s w a y o f w o r k i n g , t h a t c a n

h e i d , intimiteit e n o p e n b a a r h e i d . R o m y Finke z e g t hier zelf o n d e r m e e r over :

p e r h a p s b e s t b e d e s c r i b e d as a c a r e f u l s e a r c h f o r t h e c o r r e c t r e l a t i o n

" M i j n w e r k is e e n d i a l o o g m e t m i j z e l f . " " G r o n d v o o r w a a r d e v o o r m i j n w e r k i s h e t

between image and representation, between three-dimensionality

zichtbaar m a k e n van innerlijke t e g e n s t e l l i n g e n zoals a a n w e z i g h e i d e n a f w e z i g -

flatness, b e t w e e n the intimate and the public. R o m y Finke herself

and

h e i d , a a n t r e k k i n g e n a f s t o t i n g , i n d i v i d u a l i t e i t e n a n o n i m i t e i t , d i e ik a l s e x i s t e n t i e e l

comments

o n t h i s , " M y w o r k is a d i a l o g u e w i t h m y s e l f . . . T h e b a s i c c o n d i t i o n f o r

ervaar."

Finke k o o s heel b e w u s t v o o r f o t o g r a f i e als m i d d e l o m d e z e d i a l o o g t e

w o r k is t o m a k e v i s i b l e i n n e r c o n t r a s t s l i k e a b s e n c e a n d p r e s e n c e , a t t r a c t i o n

r e a l i s e r e n : d e c a m e r a g e e f t haar d e m o g e l i j k h e i d o m g e v o e l s m a t i g a f s t a n d t e

a n d e x c l u s i o n , i n d i v i d u a l i t y a n d a n o n y m i t y , w h i c h I e x p e r i e n c e as

n e m e n t o t d e te f o t o g r a f e r e n p e r s o o n , o m d a t d e z e letterlijk t u s s e n haar e n h e t

existential."

' m o d e l ' k o m t . Bij h e t s c h i l d e r e n o f t e k e n e n v a n e e n p o r t r e t z o u h e t n e m e n v a n

Her choice of p h o t o g r a p h y as the m e d i u m for this d i a l o g u e

w a s very deliberate: the camera gives her the possibility of taking an

e e n d e r g e l i j k e a f s t a n d n i e t , o f in i e d e r g e v a l in v e e l m i n d e r e m a t e m o g e l i j k z i j n .

e m o t i o n a l d i s t a n c e f r o m t h e p e r s o n b e i n g p h o t o g r a p h e d , b e c a u s e it l i t e r a l l y

V o o r z i c h t i g z o e k e n d naar d i e m a x i m a l e a f s t a n d b e w e e g t F i n k e z i c h m e t h a a r

" c o m e s b e t w e e n " h e r a n d h e r m o d e l . In t h e a c t o f p a i n t i n g o r d r a w i n g a

w e r k in h e t s p a n n i n g s v e l d t u s s e n e e n a a n t a l p o l e n : t u s s e n a f s t a n d e l i j k h e i d e n

p o r t r a i t , t a k i n g s u c h a d i s t a n c e w o u l d n o t be p o s s i b l e , o r at least p o s s i b l e

betrokkenheid, tussen het persoonlijke van iemands gezicht en het nuchtere,

o n l y to a m u c h lesser degree. Carefully seeking this m a x i m a l distance, in

'onverschillige' karakter van de f o t o g r a f i s c h e registratie die deze intimiteit aan de

her w o r k Finke m o v e s within a tension b e t w e e n a n u m b e r of poles: b e t w e e n

o p e n b a a r h e i d p r i j s g e e f t . U i t g a n g s p u n t is e c h t e r n i e t d e i n t i m i t e i t v a n d e s i t u a t i e

distancing and i n v o l v e m e n t , b e t w e e n the intimacy and very personal face of

t u s s e n haar e n d e g e p o r t r e t t e e r d e p e r s o o n , m a a r i n t i m i t e i t a l s b e g r i p , a l s

s o m e o n e ( t h a t is, a p e r s o n v e r y f a m i l i a r t o h e r ) , a n d t h e s o b e r ,

abstractie.

"indifferent"

character of photographic registration that betrays this intimacy to e x p o s u r e . H e r p o i n t o f d e p a r t u r e is n o t , h o w e v e r , t h e i n t i m a c y b e t w e e n

V o l g e n d op de serie n z w a r t - w i t e x p e r i m e n t e e r d e R o m y Finke recentelijk

her

m e t k l e u r . D e u i t d r u k k i n g o p d e g e z i c h t e n v a n d e g e p o r t r e t t e e r d e n is n i e t l a n g e r

a n d t h e p e r s o n d e p i c t e d , b u t i n t i m a c y as a c o n c e p t , a n a b s t r a c t i o n .

n e u t r a a l ; er w o r d t n u e m o t i e g e t o o n d . E e n v a n d e p o r t r e t t e n u i t 1 9 9 3 b e t r e f t e e n d u b b e l o p n a m e van een jonge v r o u w : één o p n a m e m e t e e n ontspannen, neutraal

S u b s e q u e n t t o t h i s s e r i e s in b l a c k a n d w h i t e , R o m y Finke has r e c e n t l y

g e z i c h t é n n o g e e n o p n a m e v a n d i e z e l f d e v r o u w , m a a r n u g l i m l a c h e n d . In e e n

e x p e r i m e n t e d w i t h colour. T h e facial e x p r e s s i o n s of t h o s e d e p i c t e d are no l o n g e r n e u t r a l ; t h e y n o w s h o w e m o t i o n s . O n e o f t h e p o r t r a i t s f r o m 1 9 9 3 is a

( d u b b e l ) p o r t r e t v a n t w e e l i n g z u s j e s b r e e k t d i e g l i m l a c h d e f i n i t i e f d o o r . N e t a l s in

d o u b l é portrait of a y o u n g w o m a n w i t h a relaxed, neutral face and the s a m e

de e e r d e r e w e r k e n w e e t Finke ook hier o p intrigerend e w i j z e e e n delicaat e v e n -

w o m a n , n o w s m i l i n g . In a d o u b l é p o r t r a i t of t w i n s i s t e r s t h e s m i l e b r e a k s

w i c h t te vinden t u s s e n enerzijds het o n g e w o n e en krachtige karakter van het

t h r o u g h d e f i n i t i v e l y . J u s t a s in t h e e a r l i e r w o r k , in a n i n t r i g u i n g w a y F i n k e is

beeld - van een w o n d e r l jke e e n v o u d - en het intieme en persoonlijke karakter

able here also to find a delicate balance b e t w e e n the unusua l a n d

v a n d e g e z i c h t e n v a n t w e e m e n s e n , d i e - in d i t g e v a l - d e b e s c h o u w e r t o e l a c h e n

powerful

m e t een o p e n , o n t w a p e n e n d e lach.

character of the image - one of marvelous simplicity - and the intimate and p e r s o n a l c h a r a c t e r o f t h e f a c e s o f t w o p e o p l e w h o , in t h i s c a s e , s m i l e a t t h e

T e k e n e n d v o o r d e r i c h t i n g d i e F i n k e m e t h a a r n i e u w e w e r k is i n g e s l a g e n , is

viewer w i t h an o p e n , d i s a r m i n g and very contagiou s laugh.

h e t f e i t d a t zij n u o o k o n b e k e n d e n f o t o g r a f e e r t . In d i t w e r k , w a a r i n d e g e p o r t r e t t e e r d e n v e r d r i e t t o n e n , gaat h e t d a n o o k n o g d u i d e l i j k e r d a n v o o r h e e n n i e t o m d e

T h e f a c t t h a t s h e h a s s t a r t e d t o p h o t o g r a p h s t r a n g e r s is c h a r a c t e r i s t i c o f t h e d i r e c t i o n F i n k e h a s t a k e n i n h e r n e w w o r k . In t h i s w o r k , i n w h i c h t h o s e

p e r s o n e n zelf: d e z e v o r m e n n o g s l e c h t s h e t ' m a t e r i a a l ' . Zij p o s e r e n , a c t e r e n

d e p i c t e d c o m m u n i c a t e t h e i r s o r r o w , i t is e v e n m o r e c l e a r t h a n b e f o r e t h a t

zelfs, o p d a t F i n k e h u n g e l a a t s t r e k k e n e n d e d o o r h u n u i t g e b e e l d e e m o t i e s kan

the p e r s o n s t h e m s e l v e s are not the subject; t h e y are m e r e l y the " m a t e r i a l " .

r e d u c e r e n t o t w a t je bijna z o u k u n n e n n o e m e n e e n ' v o r m s t u d i e ' v a n die e m o t i e s .

T h e y pose, e v e n act, so that Finke can reduce their features a n d the

W a t zij o n s laat, is e e n ' t a b u l a r a s a ' v a n h e t p o r t r e t , e e n o p d e t r a d i t i e

e m o t i o n s t h e y reveal t o w h a t o n e m i g h t a l m o s t call a f o r m a l s t u d y of these

vrijheid o m het menselij< gezicht o p e e n n i e u w e manier te verbeelden.

herwonnen

e m o t i o n s . W h a t w e a r e left w i t h is a " t a b u l a r a s a " o f t h e p o r t r a i t , a f r e e d o m regained f r o m tradition to find n e w w a y s of visualizing the h u m a n face.

Note

NIK::

1. From an unpublished article about Romy Finke by Leo Delfgaauw.

1. Uit een ongepubliceerd artikel over Romy Finke van Leo Delfgaauw.

Curriculum vitae on page 80.

Curriculum vilae op pagina 80.

Hripsimé Visser Johan van der Keuken is al zo'n veertig jaar fotograaf en wat korter

J o h a n van der Keuken has alre ady been a photogr aph er fo r

filmer. Vanaf het prille begin van zijn loopbaan is hij bepaald niet

about forty y e ars, and a filmmak er for slightly less. From th e very beginning of his c ar e er he has definitely not gone

onopgemerkt gebleven. Zijn werk is in talloze kritieken bejubeld én

unnotic ed. In countless r e vi e ws, his w o r k has been

verguisd. Het resultaat van die vaak intense aandacht voor zijn

applaud ed or reviled. The result of this often intense attention

werk is een schat aan teksten die als een warme, veelkleurige en

to his w o r k is a w e a l th of texts th at lies over his w o r k like a

soms ook verstikkende deken over dat werk heen ligt.

w a r m , colourful and sometimes also suffoc ating quilt.

van der Keuken

johan

CONSTANT

A N D U N CO M PR O M I SI N G

OBSERVATION

Constante, compromisloze observatie M a a r g e l u k k i g zijn d i e t e k s t e n niet a l l e en v a n a n d e r e n . Z o w e l d o o r i n t e r v i e w s

But happily, these texts are n o t always b y others. Both through

a l s in a r t i k e l e n - e n d a n n o e m ik h i e r v o o r a l d e r u b r i e k ' U i t d e w e r e l d v a n e e n

interviews a n d articles -1 a m thinking principally here of t h e c o l u m n 'Ui t d e

k l e i n e z e l f s t a n d i g e ' , d i e in h e t f i l m b l a d S k r i e n m e t e e n k o r t e o n d e r b r e k i n g v a n a f

w e r e l d v a n een kleine zelfstandige' (From t h e w o r l d of a free-lancer) that

1 9 7 7 w o r d t g e p u b l i c e e r d - h e e f t V a n d e r K e u k e n zelf in b e l a n g r i j k e m a t e b i j g e -

has been p u b l i s h e d , w i t h o n e brief i n t e r r u p t i o n , since 1977 in t h e f i l m

d r a g e n a a n h e t t a l i g e w e b w a a r i n zijn w e r k v e r w e v e n i s . Z i j n m a n i e r v a n s c h r i j v e n

journal Skrien - to an important degree Van der Keuken has himself

is e c h t e r z o h e l d e r , d e p r o b l e m e n d i e h i j a a n s n i j d t z o w e z e n l i j k , z i j n e n g a g e m e n t

contributed t o the w e b of w o r d s in which his w o r k has been e n m e s h e d . His

z o a a n s p r e k e n d d a t d i e t e k s t e n e i g e n l i j k a l s e e n d e r d e p o o t v a n zijn o e u v r e

style o f w r i t i n g is, h o w e v e r , so clear, t h e p r o b l e m s that he raises f o r

moeten worden beschouwd.

consideration so basic, a n d his e n g a g e m e n t s o appealing that these texts really m u s t be c o n s i d e r e d as a t h i r d leg in a t r i p o d o f w o r k .

W a t a l s b e l a n g r i j k s t e e l e m e n t u i t d i e a r t i k e l e n naar v o r e n k o m t is e e n v o o r t d u r e n d e n zeer inspirerend ter discussie stellen v a n u i t g a n g s p u n t e n, v a n veron-

W h a t s u r f a c e s as t h e m o s t i m p o r t a n t e l e m e n t in t h e s e a r t i c l e s is t h e v e r y

derstellingen en m e t h o d e n e n vande eigen houding van de kunstenaar tegen-

i n s p i r e d w a y in w h i c h h e c o n t i n u a l l y b r i n g s into d i s c u s s i o n p o i n t s o f

o v e r zijn w e r k .

d e p a r t u r e , s u p p o s i t i o n s a n d m e t h o d s , a n d h i s o w n a t t i t u d e as a n artist toward his work.

C ompromisloz e observatie Uncompromising

M e t V a n d e r K e u k e n s w e r k w i j z e e n h o u d i n g w e r d ik h e e l i n g r i j p e n d g e c o n f r o n t e e r d in 1 9 8 7 , in h e t C e n t r e P o m p i d o u i n P a r i j s , w a a r e e n o v e r z i c h t s t e n t o o n -

observation

I w a svery fundamentally confronted with Van der Keuken's w a yof

s t e l l i n g v a n zijn f o t o g r a f i s c h w e r k w a s g e o r g a n i s e e r d e n w a a r e e n aantal v a n zijn

w o r k i n g a n d attitude in 1987. T h e P o m p i d o u Centre in Paris h a d o r g a n i z e d a

f i l m s w e r d v e r t o o n d . E e n d a a r v a n m a a k t e t o e n g r o t e i n d r u k o p m i j e n is m i j l a n g e

retrospective of his photographic work, a n d a n u m b e r of his films w e r e

t i | d b i j g e b l e v e n : V akantie

s h o w n , i n c l u d i n g h i s V akantie

v a n d e filmer

u i t 1 9 7 4 . U i t e r a a r d k e n d e ik V a n d e r

v a n d e filmer(1974).

This film m a d e a great

K e u k e n s w e r k a l l a n g e r , z o a l s d e d r i e f o t o b o e k e n u i t d e j a r e n v i j f t i g e n z e s t i g Wij

impression on m e ,which has remained with m e for a long time. Of course I

zijn

had k n o w n V a n der Keuken's w o r k already: the three photo books f r o m the

17, Achter

Glas e n P aris

Mortel,

w a a r u i t e e n k e u z e in 1 9 8 0 in h e t S t e d e l i j k

M u s e u m t e A m s t e r d a m t e zien w a s g e w e e s t , s a m e n m e t recenter w e r k uit d e

1 9 5 0 ' s a n d ' 6 0 ' s , Wij zijn

j a r e n z e v e n t i g . D a a r n a a s t l a g e e n a a n t a l v a n zijn f i l m s , w a a r o n d e r / love

selection w a s m a d e w h i c h , together w i t h m o r e recent w o r k f r o m t h e 1970's,

S uit h e t

17, Achter

glas

a n d P aris

Mortel,

from which a

jaar d a a r v o o r ( 1 9 8 6 ) , n o g v e r s i n m i j n g e h e u g e n . M a a r t o t d a n t o e w a s m i j d e

w a s t o b e s e e n a t t h e S t e d e l i j k M u s e u m i n 1 9 8 0 . In a d d i t i o n , t h e r e w e r e a

samenhang ontgaan, had e e n wezenlijk begrip ontbroken.

n u m b e r o f h i s f i l m s , w i t h / love

W a t m i j t r o f i n V akantie

v a n d e filmer

S f r o m t h e y e a r b e f o r e (1986) still f r e s h i n

m y m e m o r y . But until then I h a d missed t h e connections, a n d h a d lacked an

w a s i e t s w a t ik a l l e e n k a n o m s c h r i j v e n

essential understanding.

m e t 'als absoluut noodzakelijk ervaren c o m p r o m i s l o z e e n c o n s t a n t e observatie'. Hier w a s i e m a n d aan h e t w e r k die d e m o g e l i j k h e d e n , b e p e r k i n g e n e n e f f e c t e n

W h a t s t r u c k m e i n V akantie

v a n d e filmer

was something that I can only

v a n zijn v a k b e h e e r s t e m a a r z e m e t g r o o t g e m a k e n s a r d o n i s c h g e n o e g e n o v e r -

describ e as ' u n c o m p r o m i s i n g a n d c o n s t a n t o b s e r v a t i o n

b o o r d k i e p e r d e o m d a t hij e r b l i j k b a a r g e e n z i n in h a d j e m e e t e s l e p e n i n e e n m i n

necessary t o experience'. Here w a s s o m e o n e at w o r k w h o m a s t e r e d t h e

absolutely

o f m e e r g e r u s t s t e l l e n d , l e k k e r g e s t r u c t u r e e r d v e r h a a l . H e t r e s u l t a a t w a s e e n irri-

possibilities, limits a n d effects of his profession b u t w h o chucked

tant ongrijpbare e n zeer inspirerende chaos v a n g e v o e l e n s e n g e d a c h t e n , tegelij-

o v e r b o a r d w i t h great ease a n d a sardonic pleasure because he apparently

kertijd zeer persoonlijk e n v a n e e n v a n z e l f s p r e k e n de a l g e m e n e geldigheid.

s a w n o r e a s on t o c a r r y y o u a l o n g in a m o r e o r less r e a s s u r i n g , nicely

them

structured story. T h e result w a s an irritating, elusive a n d very inspired

M e t h e t b o v e n s t a a n d e b e w e e r ik n i e t s n i e u w s ; ik h e r k e n d e d e s t i j d s a l l e e n w a t V a n d e r K e u k e n a l l a n g zelf o v e r zijn w e r k h a d g e s c h r e v e n . M a a r w o n d e r l i j k

c h a o s o f feelings a n d t h o u g h t s , at t h e s a m e t i m e v e r y personal a n d h a v i n g a

g e n o e g verhelderde vooral die e n e film mijn beeld van d e fotograaf Van der

self-evident general validity.

Keuken e n dat bepaald niet alleen o p e e n f o r m e e l niveau, h o e w e l o o k dat aspect

T h e preceding sets forth n o n e w claims, b u t o n l y a c k n o w l e d g e s

what

niet o n b e l a n g r i j k is. H e t w e r k d a t in h e t C e n t r e P o m p i d o u t e zien w a s w e r d dui-

Van d e r Keuken had been writing about his o w n w o r k f o r a long time. But

d e l i j k e r . D e s p a n n i n g d i e ik t o t d a n t o e h a d g e v o e l d t u s s e n h e t v r o e g e f o t o g r a f i -

s t r a n g e l y e n o u g h it w a s p r i m a r i l y t h a t o n e f i l m t h a t c l a r i f i e d m y i m a g e o f

sche w e r k e n de recente, ogenschijnlijk veel formeler georiënteerde series kreeg

Van der Keuken as photographer, a n d delimited that not only o n the formal

betekenis.

l e v e l , a l t h o u g h t h a t a s p e c t is n o t u n i m p o r t a n t . T h e w o r k t h a t w a s t o b e s e e n in t h e P o m p i d o u Centre b e c a m e clearer. T h e t e n s i o n that I h a d feit until t h e n

Vrije ving ero efening in kijken

b e t w e e n t h e early p h o t o g r a p h i c w o r k a n d t h e recent, apparently m u c h

D e f i l m g a a t in b e l a n g r i j k e m a t e o v e r f o t o g r a f i e o f p r e c i e z e r g e z e g d o v e r h e t

f o r m a l l y oriente d series b e c a m e m e a n i n g f u l .

more z P

v e r s c h i l t u s s e n f o t o g r a f i e e n f i l m . H e t m o t t o l u i d t : ' D e f o t o is e e n h e r i n n e r i n g . Ik h e r i n n e r m i j w a t ik n u zie. M a a r d e f i l m h e r i n n e r t z i c h n i k s . D e f i l m g e b e u r t a l t i j d

A free finger exercise in seeing

n u . ' D e e e r s t e b e e l d e n u i t V akantie

T o a s i g n i f i c a n t e x t e n t t h e f i l m is a b o u t p h o t o g r a p h y , o r m o r e

v a n d e filmer

zijn g e w i j d aan e e n f o t o d i e

precisely,

J o h a n v a n d e r K e u k e n in 1 9 5 6 v a n z i j n g r o o t v a d e r m a a k t e , v a n d e m a n m e t w i e

a b o u t t h e d i f f e r e n c e b e t w e e n p h o t o g r a p h y a n d f i l m . It o p e n s w i t h t h e

hij z i j n e e r s t e p a s s i e , d e f o t o g r a f i e , d e e l d e . U i t d e f i l m w o r d t d u i d e l i j k d a t i n d e

w o r d s , " T h e p h o t o g r a p h is a r e m i n d e r . I a m r e m i n d e d o f w h a t I n o w see.

jaren zeventig fotografie voor Van der Keuken e e n s t n c t e privé-aangelegenheid

But film does n o t r e m i n d o n e of a n y t h i n g . Film a l w a y s h a p p e ns n o w . " T h e

VERVOLG OP PAGINA 50

CONTINUED ON PAGE 50

Johan

van

der

Keuken

N o s h , S i p a n , J o e g o s l a v i ĂŤ , 1986

Johan

van

der

Keuken

In de kraamkliniek van Tokombéré, Noord Kameroen. 1971 In t h e m a t e r n i t y w a r d at T o k o m b é r é , N o r t h C a m e r o o n , 1971

JU Hm

lui

In The City

Johan

van

der

Keuken

In de steengroeve van San Roque, Spanje, 1966 In t h e q u a r r y of San Roque, S p a i n , 1966

Johan

van

der

Keuken

Uit de s e r i e / f r o m t h e s e r i e s : Eddy's B a k e r y S h o p , A v e n u e C, N e w York, 1982

Johan

van

der

Keuken

Teun, 14 jaar (met mijn schim), 1986 T e u n at f o u r t e e n ( w i t h my s p e c t r e ) , 1986

f i r s t i m a g e s f r o m V akantie

van

filmer

w a s g e w o r d e n , s o m s een v o e d i n g s b o d e m voor filmische ideeën maar vaker nog

are d e v o t e d to a p h o t o that J o h a n

e e n v r i j e v i n g e r o e f e n i n g in k i j k e n .

v a n der K e u k e n m a d e of his g r a n d f a t h e r in 1956, a p h o t o of the m a n w i t h w h o m h e s h a r e d h i s f i r s t p a s s i o n , p h o t o g r a p h y . F r o m t h e f i l m it b e c o m e s

V o o r a l in h e t b e g i n v a n zijn l o o p b a a n a l s f i l m e r w e r d in k r i t i e k e n v a a k v e r -

clear t h a t in the 1970's, for V a n der K e u k e n p h o t o g r a p h y h a d b e c o m e a

w e z e n naar V a n d e r K e u k e n s a c t i v i t e i t e n a l s f o t o g r a a f e n w e r d d e n a d r u k g e l e g d

strictly private affair, s o m e t i m e s a nursery for filmic ideas, but m o r e often a

o p d e d w i n g e n d e w i j z e w a a r o p hij h e t b e e l d k a d e r h a n t e e r d e . W a n n e e r j e n a a r

f r e e f i n g e r e x e r c i s e in s e e i n g .

z i j n v r o e g e f o t o ' s k i j k t , h e r k e n j e d i e m a n i e r v a n k i j k e n . Els B a r e n t s s c h r e e f in 1 9 8 0 bij d e t e n t o o n s t e l l i n g in h e t S t e d e l i j k M u s e u m o v e r d e f o t o ' s in P aris

E s p e c i a l l y at t h e b e g i n n i n g o f his c a r e e r as a f i l m m a k e r t h e r e w e r e o f t e n r e f e r e n c e s in r e v i e w s t o V a n d e r K e u k e n ' s a c t i v i t i e s as a p h o t o g r a p h e r , a n d

Mortel

( 1 9 6 3 ) : " H e t [ b o e k l b e v a t al v e e l v a n d e e s t h e t i s c h e k a r a k t e r i s t i e k e n v a n V a n d e r

the e m p h a s i s w a s laid o n the forceful w a y in w h i c h he h a n d l e d the f r a m i n g

K e u k e n s latere w e r k , zoals zijn v o o r k e u r o m zijn o n d e r w e r p e n b i n n e n e e n k a d e r

o f t h e i m a g e . W h e n y o u l o o k at his e a r l y p h o t o s y o u r e c o g n i z e t h i s w a y o f

t e p l a a t s e n , z o d a t a l l e s w a t b e w e e g t o f v e r p l a a t s b a a r is s t e v i g o p h e t b e e l d v l a k

s e e i n g . In 1 9 8 0 , f o r t h e e x h i b i t at t h e S t e d e l i j k M u s e u m , Els B a r e n t s w r o t e o f

v e r a n k e r d l i g t , e n h e t a l s h e t w a r e e e n n a t u u r l i j k p l a a t j e is g e w o r d e n . V a a k z i j n er

t h e p h o t o s i n P aris

Mortel,

"The [book] already contains m a n y of the

in d e a f b e e l d i n g z e l f m e e r d e r e o m l i j s t i n g e n a a n w e z i g , z o d a t b e e l d e n v l a k in v e r -

aesthetic characteristics of V a n d e r K e u k e n ' s later w o r k , s u c h as his

s c h i l l e n d e l a g e n o v e r e l k a a r k o m e n t e l i g g e n , b i j v o o r b e e l d z o a l s in La Rue

p r e f e r e n c e f o r p l a c i n g h i s s u b j e c t i n a f r a m e , s o t h a t all t h a t m o v e s o r is

d'Or

G outte

( 1 9 6 0 ) , w a a r i n h e t k i n d k l e m k o m t t e z i t t e n t u s s e n al h e t b e t o n , m a a r t e g e l i j -

m o v e a b l e lies s q u a r e l y a n c h o r e d o n t h e s u r f a c e o f t h e i m a g e , a n d it h a s , s o

k e r t i j d o o k z i j n p l a a t s h e e f t g e k r e g e n a l s l e v e n d e l e m e n t in e e n r u i m t e l i j k e s t r u c -

t o s p e a k , b e c o m e a n a t u r a l p i c t u r e . O f t e n in t h e i m a g e itself t h e r e a r e

tuur."

m u l t i p l e f r a m i n g s p r e s e n t , s o t h a t t h e i m a g e a n d t h e s u r f a c e c o m e t o Iie o v e r e a c h o t h e r i n d i f f e r e n t l a y e r s , s u c h a s i n La Rue

G outte

d'Or

Maatschappelijk engagement

(1960) in

D e v e r g e l i j k i n g t u s s e n zijn f o t o g r a f i s c h e n zijn f i l m i s c h w e r k is v o o r V a n d e r

w h i c h t h e c h i l d is j a m m e d b e t w e e n all t h e c o n c r e t e , b u t at t h e s a m e t i m e

K e u k e n e e n b e l a n g r i j k e r e d e n g e w e e s t o m zijn f o t o g r a f i e lange tijd e n i g s z i n s

also has t a k e n his place as a living e l e m e n t in a spatial s t r u c t u r e . "

v o o r z i c h z e l f t e h o u d e n , h o e w e l d o o r d e j a r e n h e e n zijn w e r k t o c h o o k g e r e g e l d

Social engagement

op t e n t o o n s t e l l i n g e n te zien w a s . Waarschijnlijk k w a m die t e r u g h o u d e n d h e i d ook

The c o m p a r i s o n b e t w e e n his p h o t o g r a p h i c a n d filmic w o r k has been an

v o o r t uit irritatie o v e r het o n b e g r i p o v e r het f u n d a m e n t e l e v e r s c h i l t u s s e n d e t w e e m e d i a , e e n v e r s c h i l d a t hij zelf n o g p r e c i e z e r o n d e r w o o r d e n h e e f t g e b r a c h t

i m p o r t a n t r e a s o n f o r V a n der K e u k e n t o step s o m e w h a t aside f r o m his p h o t o g r a p h y f o r a l o n g t i m e , a l t h o u g h o v e r t h e y e a r s his w o r k w a s still

naar a a n l e i d i n g v a n e e n f o t o v a n E d d y P o s t h u m a d e B o e r . N a e e n b e e l d b e s c h r i j -

regularly t o be seen in e x h i b i t i o n s . A p p a r e n t l y this reticence arose f r o m

v i n g v a n d e f o t o , e e n s t r a a t s c e n e in M a l i , g a a t V a n d e r K e u k e n in o p h e t v e r s c h i l

irritation w i t h t h e lack of c o m p r e h e n s i o n of t h e f u n d a m e n t a l

in b e n a d e r i n g t u s s e n e e n f o t o g r a a f e n e e n f i l m e r . O v e r d e f o t o s c h r i j f t h i j : " E e n

difference

b e t w e e n t h e t w o m e d i a , a difference that he h i m s e l f put into w o r d s

m e e s t e r l i j k e c o m p o s i t i e , w a a r i n d e a c t e u r s z i c h o p v e r s c h i l l e n d e p l a n s in d e

precisely o n a n o t h e r o c c a s i o n , in reference t o a p h o t o b y E d d y P o s t h u m a de

ruimte b e w e g e n en het gevoel van diepte versterkt w o r d t door de atmosferische

B o e r . A f t e r a d e s c r i p t i o n o f t h e i m a g e in t h e p h o t o , a s t r e e t s c è n e in M a l i ,

w a z i g h e i d die v e r d e r w e g ontstaat. Terwijl het m o m e n f i n de f o t o g r a f ie vaak

V a n d e r K e u k e n g o e s i n t o t h e d i f f e r e n c e in a p p r o a c h b e t w e e n a

s l e c h t b e g r e p e n e n o v e r s c h a t w o r d t , is d i t e e n z e e r w e z e n l i j k m o m e n t , w a a r i n

p h o t o g r a p h e r a n d a f i l m m a k e r . He w r i t e s a b o u t t h e p h o t o , " A

de w e r e l d o p d e t o p p e n v a n zijn k u n n e n w o r d t v e r d u u r z a a m d . A l s f i l m e r z o u je

masterful

c o m p o s i t i o n , in w h i c h t h e a c t o r s m o v e in t h e s p a c e a c c o r d i n g t o d i f f e r e n t

h e t a n d e r s d o e n (...) J e z o u , o m h e t w a t a l g e m e n e r t e s t e l l e n , s t e e d s w a c h t e n

p l a n s a n d t h e f e e l i n g o f d e p t h is s t r e n g t h e n e d b y t h e a t m o s p h e r i c

t o t h e t m o m e n t b i j n a g e s t o r v e n w a s , o m naar h e t v o l g e n d e m o m e n t t o e t e

haziness

t h a t a r i s e s i n t h e d i s t a n c e . W h i l e t h e m o m e n t o f t e n is b a d l y u n d e r s t o o d

k u n n e n w e r k e n . J e z o u h e t m o m e n t a a n g r i j p e n a l s m o g e l i j k h e i d o m in de tijd

and

o v e r e s t i m a t e d , t h i s is a v e r y e s s e n t i a l m o m e n t , i n w h i c h t h e w o r l d c a n b e

k o m e n e n t e b l i j v e n . In d e f o t o g e b e u r t d a t n i e t z o l i c h a m e l i j k . W a t is e e n f o t o ?

p r e s e r v e d a t i t s p e a k . A s a f i l m m a k e r y o u w o u l d d o it d i f f e r e n t l y (...) Y o u

Een stuk papier dat de fantasie levend h o u d t . "

w o u l d , t o p u t it m o r e g e n e r a l l y , a l w a y s w a i t u n t i l t h e m o m e n t w a s n e a r l y d e a d , in o r d e r t o b e a b l e t o w o r k t o w a r d t h e f o l l o w i n g m o m e n t . Y o u

V a n d e r K e u k e n s c h r e e f d i t in 1 9 7 9 , n a a r a a n l e i d i n g v a n d e t e n t o o n s t e l l i n g

would

F otografie

seize t h e m o m e n t as p o t e n t i a l , in o r d e r t o e n t e r i n t o t i m e a n d r e m a i n t h e r e . In t h e p h o t o t h a t d o e s n o t h a p p e n s o p h y s i c a l l y . W h a t is a p h o t o ? A p i e c e o f

1940-1975,

w a a r t o t zijn v e r b a z i n g - of w a s h e t w o e d e ? -

naar b i n n e n g e r i c h t . H e t m a a t s c h a p p e l i j k e n g a g e m e n t d a t v o o r a l in P aris

Mortel

l a n g z a a m v o r m b e g o n a a n t e n e m e n , k r e e g s t e e d s n a d r u k k e l i j k e r g e s t a l t e in zijn

V a n d e r K e u k e n w r o t e this in 1979, o n t h e o c c a s i on of the e x h i b i t i o n in N ederland

1940-1975,

Z i j n e i g e n f o t o g r a f i e h a d z i c h in d e l o o p v a n d e j a r e n z e v e n t i g s t e e d s m e e r

paper that keeps imagination alive."

F otografie

in N ederland

g e e n w e r k v a n Eddy P o s t h u m a d e B o e r te zien w a s .

f i l m s . H e t r a a k v l a k t u s s e n d e t w e e d o o r h e m g e b r u i k t e m e d i a lag in t o e n e m e n d e

i n w h i c h t o h i s s u r p r i s e - o r w a s it r a g e ?

m a t e o p h e t g e b i e d v a n d e w a a r n e m i n g als z e l f s t a n d i g e n i n t r i g e r e n d o n d e r -

- there w a s no w o r k b y E d d y P o s t h u m a de Boer to be seen.

z o e k s t e r r e i n . N a a r m a t e z i j n f i l m s c o m p l e x e r w e r d e n , zijn o p v a t t i n g e n o v e r m o n -

H i s o w n p h o t o g r a p h y h a d t u r n e d s t e a d i l y m o r e i n w a r d in t h e c o u r s e o f the 1970's. The social e n g a g e m e n t that had s l o w l y b e g u n to take f o r m ,

t a g e w e e r b a r s t i g e r , w e r d zijn f o t o g r a f i e o g e n s c h i j n l i j k e e n v o u d i g e r o m u i t e i n d e -

p a r t i c u l a r l y i n P aris

lijk t e r e s u l t e r e n in s e r i e s d i e hij d e t i t e l pla ats

Mortel,

s t e a d i l y t o o k a m o r e e m p h a t i c s h a p e in his

en tijdgat

o f n o g l a t e r in b e e l d e n

d i e z i c h c o n c e n t r e e r d e n o p s t r u c t u u r , lijn, v o r m , r u i m t e , l i c h t .

f i l m s . T h e i n t e r f a c e b e t w e e n t h e t w o m e d i a h e u s e d lay in i n c r e a s i n g m e a s u r e in the r e a l m of p e r c e p t i o n as a n a u t o n o m o u s a n d i n t r i g u i n g field of i n v e s t i g a t i o n . T o t he d e g r e e that his f i l m s b e c a m e m o r e c o m p l e x a n d his o p i n i o n s a b o u t m o n t a g e m o r e obstinate, his p h o t o g r a p h y

Tijdgeest

apparently

N a t u u r l i j k s p i e g e l e n z i c h in d a t g e b o e i d zijn d o o r w a a r n e m i n g d e o b s e s s i e s

b e c a m e s i m p l e r in o r d e r t o f i n a l l y a r r i v é at a s e r i e s t o w h i c h he g a v e t h e

v a n a n d e r e k u n s t e n a a r s in d e z e l f d e t i j d . M a a r d a t v e r a n k e r d zijn in d e t i j d g e e s t

t i t l e place

g e l d t o o k v o o r z i j n v r o e g e f o t o g r a f i s c h e w e r k . H o e v a a k is Wij zijn

and

time,

or later yet, at i m a g e s that concentrate d on structure,

line, shape, space a n d light.

a d e m g e n o e m d m e t E en liefde

in S aint-G ermain-des-Prés

7 7 n i e t in é é n

van Ed van der Elsken

- o v e r i g e n s e e n w a r m s u p p o r t e r v a n d e j o n g e V a n d e r K e u k e n . O f Achter m e t A t a K a n d o ' s Droom

The spirit of th e times

in het

Glas

Woud?

J o h a n van der K e u k e n h e e f t vaak schrijvers en d i c h t e r s g e ï n s p i r e e r d .

N a t u r a l l y , t h i s f a s c i n a t i o n w i t h p e r c e p t i o n is r e f l e c t e d i n t h e o b s e s s i o n s o f o t h e r a r t i s t s i n t h e s a m e p e r i o d . B u t it is a l s o v a l i d t o s a y t h a t h i s e a r l i e r

M i s s c h i e n zou je zijn t o e n e m e n d e c o n c e n t r a t i e o p d e a b s t r a c t e r e a s p e c t e n v a n

p h o t o g r a p h i c w o r k w a s a n c h o r e d in t h e spirit of the t i m e s . H o w often has

d e f o t o g r a f i e o o k k u n n e n b e s c h o u w e n als e e n w i l l e n o n t s n a p p e n aan d e talig-

Wij

h e i d d i e z i j n w e r k o m g e e f t . Z i j n m e e s t r e c e n t e f o t o ' s zijn v l a k , k a d e r , m a t e r i e ;

zijn

17 n o t b e e n n a m e d i n t h e s a m e b r e a t h w i t h E en

G ermain-des-Prés

liefde

S aint-

h e t verha al

b y Ed v a n der Elsken - w h o w a s a w a r m s u p p o r t e r of t h e

y o u n g V a n d e r K e u k e n - o r Achter

glas

w i t h A t a K a n d o ' s Droom

het

w o r d t elders verteld.

T o c h is o o k in d i t l a t e w e r k s t e e d s w e e r d i e w o n d e r l i j k e s p a n n i n g a a n w e z i g

Woud?

d i e m i j d e s t i j d s in Parijs z o o p v i e l , e e n s p a n n i n g d i e v o o r t k o m t u i t d e f a s c i n e rende afwisseling van e x t r e e m v o r m b e w u s t z i j n en de bevrijdende aanwezigheid

J o h a n van der Keuken has often inspired writers and poets. Perhaps y o u

van losse, poëtische, onverwachte, onmiskenbaar autobiografische beelden.

could also consider his increasing concentratio n on the m o r e abstract a s p e c t s o f p h o t o g r a p h y as a w i s h t o e s c a p e f r o m t h e w o r d i n e s s t h a t s u r r o u n d s his w o r k . His m o s t recent p h o t o s are surface, f r a m e , matter; the s t o r y is t o l d e l s e w h e r e . Y e t t h a t w o n d e r f u l e x c i t e m e n t w h i c h at t h a t t i m e s o s t r u c k m e in P a r i s is a l s o r e p e a t e d l y p r e s e n t in t h i s late w o r k , a e x c i t e m e n t t h a t a r i s e s o u t o f t h e fascinating alternation between extreme form-consciousness and the liberating presence of disjointed, poetic, unexpected, unmistakably autobiographical

images.

Curriculum vitae on page 80

Curriculum vilae op pagina 80

O E

S N

" A B O V E ALL ELS E: I N G O D ' S N A M E D O N ' T T H I N K OF IT AS A R T . " "Beschouw

h e t in g o d s n a a m

vooral

n i e t als

kunst."

Walker Evans: Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam, 30 August through 11 October; Dan Graham: Witte de With, Rotterdam, 30 August through 11 October, 1992. Walker Evans & Dan Graham; catalogue of the exhibit of the same title; essays by Jean-Frangois Chevrier, Allan Sekula and Benjamin Buchloh; English/French/German/Dutch; 27 x 22 cm, 232 p., 81 ill., b/w (Evans) and fc (Graham), ISBN 90 73362 20 2. In N ederland

is het afgelopen

mate a andacht Hoewel

beste ed

de z e kunstena ar

a an W alker

tien ma anden

gebeurtenissen samenwerkingsproject centrale

expositie

In the N etherlands,

vertaald door Frank van Dixhoorn;

be en well served

nawoorden door Melchior de Wolff en H.J.A. Hofland; Nederlands;

van

is, hebben

twe e

Bert Bakker, Amsterdam 1991,

E vans.

nooit gehe el

het tone el verdwenen afgelopen

James Agee and Walker Evans, Laat ons nu vermaarde mannen prijzen,

ja ar in ruime

has never

23 x 15 cm, 386 p., 62 ill., b/w, ISBN 90 351 0976 7.

nonetheless

belangrijke de publikatie

van e en vertaling

van zijn

met James Age e Let Us N o w Praise Famous M e n 11940) en e en F otografiebiënnale,

wa arbij zijn werk a an dat van D an Graham werd

publication

of a translation

of his collaborative

Praise F a m o u s M e n (1940), and a centrepiece Biennial,

in which

his work

was paired

with

project show

absent

E vans

with James

during

that of D an

E vans

has

from

the

scène,

the past ten months

se en two major

rond E vans pla atsgevonden:

tijdens de Rotterdamse

be en

W alker

this last ye ar. While

have

events:

Age e, Let Us N o w

the Rotterdam

Photo

Graham.

gekoppeld.

In de inleiding bij deze t w e e tentoonstel-

voorloper van hun principe van de reproduk-

lingen, die ondanks hun verschillende locatie

tie van de reproduktie. Nu is het op zich niet

e x h i b i t i o n s , w h i c h d e s p i t e t h e i r split

In t h e i n t r o d u c t i o n t o these t w o

p r i n c i p l e of r e p r o d u c t i o n o f r e p r o d u c t i o n .

één tentoonstelling m o e s t e n vormen, sug-

verkeerd o m in een w e r k dingen te zien die

location w e r e i n t e n d e d t o c o m p r i s e o n e

p r o b l e m a t i c a b o u t r e a d i n g w o r k in w a y s

gereert Jean-Frangois Chevrier, die de ten-

een kunstenaar er zelf niet ingelegd heeft.

s h o w , J e a n - F r a n g o i s Chevrier, w h o

t h a t its c r e a t o r never i n t e n d e d ; i n d e e d ,

toonstelling samenstelde, een conceptueel

Kunst w o r d t immers in de annalen bijge-

a s s e m b l e d t h e m , posits a c o n c e p t u a l

w o r k e n t e r s into t h e c a n o n because w e

verband tussen het w e r k van Evans en dat

schreven omdat het een a n t w o o rd geeft op

c o n n e c t i o n b e t w e e n Evans's a n d

f i n d in it a n s w e r s t o q u e s t i o n s w e pose t o

van Graham. Het meest opvallende kenmerk

vragen die WIJ aan die kunst stellen, al zijn

G r a h a m ' s w o r k . W h a t he believes is t h e

it, e v e n t h o u g h t h o s e q u e s t i o n s m i g h t

van dit verband tussen het w e r k van beiden

die vragen misschien nooit bij de kunstenaar

salient f e a t u r e o f this c o n n e c t i o n w a s laid

never h a v e o c c u r r e d t o its m a k e r . But t h a t

wordt door Chevrier in de inleidende brochu-

zelf o p g e k o m e n . Maar dat is w e l heel iets

o u t in t h e i n t r o d u c t o r y flier: " T h e v e r y

is a d i f f e r e n t m a t t e r t h a n i n f e r r i n g t h e

re uiteengezet: " H e t beschrijvende karakter

anders dan achteraf bedoelingen van de kun-

n a t u r e of t h e d e s c r i p t i v e v a l u e of thei r

m a k e r ' s i n t e n t i o n s b y r e a d i n g back i n t o

van beider beelden doet v e r m o e d e n dat de

stenaar in het w e r k leggen, zoals Chevrier

i m a g e s a l l o w s one t o a s s u m e t h a t t h e

t h e w o r k as C h e v r i e r d o e s , p a r t i c u l a r l y

N o w , t h e r e is n o t h i n g i n h e r e n t l y

kritische afstand die Dan Graham nam ten

doet, vooral omdat er een aanzienlijke hoe-

critical distance w h i c h Dan G r a h a m [ t o o k ]

w h e n not i n c o n s i d e r a b l e c o m m e n t a r y

opzichte van de conceptuele kunst, dezelfde

veelheid commentaar bestaat waarin die

w i t h r e g a r d t o c o n c e p t u a l art is

r e v e a l i n g t h o s e i n t e n t i o n s also e x i s t s .

afstand is die Walker Evans nam van de

bedoelingen uit de doeken w o r d e n gedaan.

analogous to the distance which Walker

documentaire fotografie zoals die in zijn tijd w e r d b e o e f e n d . " In zijn essay in de catalogus gaat Chevrier nader op dit aspect in. Maar in de brochure gaat Chevrier al m e t e e n in de verdediging: w e krijgen ook te horen dat dit verband "vaak genegeerd, s o m s zelf ontkend" werd. Die verdedigende houding heeft een

M e t de publikatie van de Nederlandse vertaling van Lef Us Now Praise

F amous

Men, eind 1991, m e t als titel La at ons nu verma arde

mannen prijz en, w o r d t een van

de m e e s t excentrieke klassieken uit de Amerikaanse literatuur beter toegankelijk voor het Nederlandse publiek. (Chevrier overdrijft misschien enigszins door het boek

Evans t o o k f r o m the d o c u m e n t a r y p h o t o g r a p h y t h a t w a s b e i n g p r a c t i c e d in his t i m e . " He e l a b o r a t e s f u r t h e r o n this in his c a t a l o g u e essay. But t h e flier i m m e diately sounds a note of defensiveness: w e are a l s o t o l d t h a t " m a n y i g n o r e or even d e n y " this connection. T h i s d e f e n s i v e n e s s is w e l l f o u n d e d .

T h e p u b l i c a t i o n o f Let Us Now F amous

Praise

Men in D u t c h late in 1991 a l l o w s

D u t c h readers easier access t o o n e of t h e m o s t eccentric classics of A m e r i c a n l i t e r a t u r e . (Chevrier p e r h a p s o v e r s t a t e s t h e s i t u a t i o n s o m e w h a t , but not m u c h , w h e n he t e r m s it a " c u l t b o o k " . ) I m p r o v e d access t o t h e w r i t t e n part of this idiosyncratic w o r k should also enable

goede reden. Formeel gezien, of in t e r m e n

een " c u l t b o e k " te n o e m e n , maar er zit wel

C o n s i d e r e d f o r m a l l y , or in t e r m s of

Dutch readers to encounter Walker

van artistieke 'afstand' (als w e de aard van

een grond van waarheid in.) Omdat het

artistic ' d i s t a n c e ' (if one d o e s n ' t look t o o

Evans's widely appreciated Depression

die afstand en de onderliggende theorie niet

tekstgedeelte van dit idiosyncratische w e r k

c l o s e l y at t h e n a t u r e a n d t h e o r y b e h i n d

era p h o t o g r a p h s of A m e r i c a - p e r h a p s far

al te precies nemen), zijn er inderdaad

nu beter toegankelijk is, kunnen de

this distance), t h e r e are i n d e e d certain

b e t t e r k n o w n s e p a r a t e f r o m t h i s b o o k - in

oppervlakkige overeenkomsten . Wie veron-

Nederlandse lezers kennismaken m e t

s u p e r f i c i a l s i m i l a r i t i e s . But t o a r g u e t h a t

their original and intended setting, and

derstelt dat er fundamentele verbanden zijn

Evans' alom geprezen f o t o ' s van de

t h e r e are a n y f u n d a m e n t a l c o n n e c t i o n s

t h e r e b y p r o v i d e a better p e r s p e c t i v e o n

tussen het w e r k van Evans en dat van

Depressie in Amerika - die wellicht veel

b e t w e e n Evans's a n d G r a h a m ' s w o r k is t o

all o f E v a n s ' s w o r k .

Graham laat zich echter misleiden door deze

bekender zijn buiten dit boek - en deze zien

be m i s l e d by t h e s e s u p e r f i c i a l s i m i l a r i t i e s ,

oppervlakkige overeenkomste n en toont een

in hun oorspronkelijke context, zodat ze

a n d s h o w i g n o r a n c e of w h a t Evans in

gebrek aan inzicht in w a t deze kunstenaars -

tegelijkertijd een beter beeld krijgen van het

o f t h e v o l u m e is that of o n l y t h e s e c t i o n

p a r t i c u l a r , but also G r a h a m , w e r e d o i n g

hele oeuvre van Evans.

w r i t t e n by J a m e s A g e e . As c o n c e i v e d b y

Evans in het bijzonder, maar ook Graham - in

in t h e i r w o r k .

Agee and Evans, this written section was

hun w e r k deden.

Strikt g e n o m e n is de titel op de rug van

Of c o u r s e , Evans, s u r e l y one of t h e

P r o p e r l y , t h e titl e p r i n t e d o n t h e s p i n e

t o be i n s e p a r a b l e f r o m t h e p h o t o g r a p h s

het boek alleen de titel van het gedeelte dat

m o s t t h o r o u g h l y m i s u n d e r s t o o d of all

p r e c e d i n g it w i t h i n t h e c o v e r s , a n d

Evans, ongetwijfeld de meest miskende

door James Agee w e r d geschreven. In de

p h o t o g r a p h e r s , has b e e n t h r o u g h this

together with them formed a whole

Natuurlijk is dat alles in het geval van fotograaf aller tijden, niet o n g e w o o n . Eerst

opvatting van Agee en Evans kon dit tekst-

b e f o r e . First, it w a s t h e m o d e r n i s t s w h o

' w o r k ' , Thre e

w e r d hij eigendom van de modernisten.

gedeelte niet los w o r d e n gezien van de

a p p r o p r i a t e d h i m . Later, as Chevrier

expressly cautioned, "The photographs

T enant

F amilies.

W e are

Later - zo zegt Chevrier in zijn essay - in de

foto's die er in het boek aan voorafgaan.

notes in his essay, in t h e 1960's Pop A r t

are not i l l u s t r a t i v e . T h e y , a n d t h e t e x t , are

jaren zestig, lijfde de Pop Art hem in als hun

Samen v o r m e n foto's en tekst een compleet

a p p r o p r i a t e d h i m as a s p i r i t u a l ancestor ,

coequal, mutually independent, and fully

spirituele voorvader. In zijn foto's van recla-

'werk': Thre e T enant F amilies. W e w o r d e n

s e e i n g in his p h o t o s of b i l l b o a r d s a n d

c o l l a b o r a t i v e . " W e are f u r t h e r e x p r e s s l y

meborden en advertenties zagen zij een

uitdrukkelrjk g e w a a r s c h u w d: " D e f o t o ' s die-

a d v e r t i s i n g a p r e d e c e s s o r of thei r

w a r n e d , " T h i s is a book o n l y b y

n e c e s s i t y . " T h a t is not t o say that it is a

n e i t h e r t h r o w t h e m a w a y nor have t h e m

nen niet als illustratie. Foto's en tekst zijn

aangezet, toch is het an sich geen oproep

book only for a negative reason, simply

a r o u n d , a n d so has i n v e n t e d a sort of

gelijkwaardig, wederzijds onafhankelijk en ze

tot actie.

because a m u l t i - m e d i a p r e s e n t a t i o n

h i g h - h o n o r a b l e d a y n u r s e r y or

vullen elkaar a a n . " Ook w o r d e n w e ervoor

w o u l d be t o o e x p e n s i v e a n d c o u l d n ' t be

c o n c e n t r a t i o n c a m p f o r t h e m . . . " By 1 9 7 1 ,

g e w a a r s c h u w d dat "dit alleen een boek is

individuen van w i e het leven hier w o r d t vast-

c a r r i e d h o m e as easily as a book. In

J o h n Szarkowski could discuss this w o r k

omdat het niet anders k o n . " Dat w i l niet

gelegd, w o r d e n niet afgebeeld als proletari-

p o s i t i v e t e r m s w e are t o l d , " i t is an e f f o r t

c o m p l e t e l y in f o r m a l i s t i c a n d aesthetic

zeggen dat het alleen vanwege een negatie-

sche helden en e v e n m i n als slachtoffers,

in h u m a n a c t u a l i t y " : it is a n a t t e m p t t o

t e r m s , w e i g h i n g t h e i n f l u e n c e of B r a d y

t w e e categorieën die in sentimentaliteit niet

r e p r o d u c e life itself, a n d a n y physical

ve reden een boek is, s i m p e l w e g o m d a t een

a n d A t g e t , t h e i n f l u e n c e o n Frank a n d

voor elkaar onderdoen. In het boek w o r d t

f o r m w o u l d u l t i m a t e l y be as f a r f r o m t h e

presentatie via meerdere media te duur zou

C a l l a h a n . A g e e is m e n t i o n e d in p a s s i n g a

zijn en minder makkelijk hanteerbaar. Er

helemaal geen indeling in categorieën

f e w pages b e f o r e ("a r e l a t i o n s h i p that

wordt ook een positieve uitleg aan gegeven:

gemaakt - iets dat heel duidelijk blijkt als w e

p e r h a p s p r o v e d as i m p o r t a n t t o A g e e ' s

" h e t w i l de menselijke actualiteit w e e r g e -

Evans' f o t o ' s vergelijken m e t die van

art as t o E v a n s ' " ) , but t h e p h o t o g r a p h s

v e n " ; het boek is een poging het leven zelf

Margaret Bourke-White. Zelfs w i e hun

are cut free f r o m t h e m a t r i x t h a t

w e e r te geven en w e l k e fysieke v o r m die

gezichten heeft gezien w e e t niets van de

e m p o w e r e d t h e m : for Szarkowski, they

weergave ook krijgt, uiteindelijk staan alle

are u n q u e s t i o n a b l y A r t .

even ver af van het leven zelf (het onder-

life r e p r o d u c e d as a n y o t h e r . Before firmly slamming the covers shut, quietly c u r s i n g t h e p r e s u m p t i o n a n d s t u p i d i t y of a p h o t o g r a p h e r (and sillier yet, a w r i t e r ) for b e i n g i n v o l v e d in s u c h a n o b v i o u s l y d o o m e d f o l l y , look, a n d r e a d ; this is a classic because it carries t h e reader/ v i e w e r as far t o w a r d its g o a l as it d o e s . Understanding the purpose behind t h i s ' c u r i o u s ' p r o j e c t is as p r o b l e m a t i c as

B e f o r e p r o c e e d i n g , it is p e r h a p s

w e r p van de weergave). Voordat u het boek

necessary t o a n s w e r an o b j e c t i o n t h a t

nu dichtklapt, onder verwensing van die

m a y have s p r u n g t o m i n d . I have b e e n

d o m m e fotograaf (en de nog d o m m e r e

q u o t i n g f r o m A g e e ' s text, b u t t o w h a t

schrijver) die begonnen aan een onmogelijk

u n d e r s t a n d i n g w h a t f o r m it w a s i n t e n d e d

Het boek is e v e n m i n sentimenteel. De

m e n s e n die zij heeft gefotografeerd; het zijn vertegenwoordigers van abstracte klassen: pachtboeren, concentratiekampslachtoffers, zwarten. (Daardoor w a s haar w e r k misschien zo'n groot commerciee l succes: de individualiteit van de geportretteerden stond de boodschap over de betreffende groep niet in de weg.) Evans' pachtboeren blijven

t o take. In cases like t h i s , it is easier t o

echter halsstarrig individuen, m e n s e n die zo

first say w h a t its m a k e r s d i d n o t i n t e n d .

goed en zo kwaad als het kan proberen te

lts p u r p o s e w a s n o t p o l i t i c a l . It is not

overleven en nog niet verslagen zijn. Het is

p a r t i s a n p r o p a g a n d a , t h o u g h it deals w i t h

moeilijk (hoewel misschien, na verloop van

w h a t w a s , w h e n it w a s b e g u n , a h i g h l y

tijd, niet onmogelijk) sentimenteel te w o r d e n

c h a r g e d politica l issue. It r e c o m m e n d s no

bij zulke niet-kapot-te-krijgen individuen.

specific p a r t y . N o r is it t o be r e ad as a g e n e r a l i z e d radical call t o social r e f o r m .

Het doel achter het boek is niet esthe-

A l t h o u g h o n e o f t h e m o t t o s at the

tisch. Agee w a s hierover heel duidelijk, mis-

b e g i n n i n g of t h e text is f r o m t h e

schien omdat hij heel g o e d w i s t hoe verlei-

C o m m u n i s t M a n i f e s t o , w e are

delijk het w a s , toen hij zei: " B e s c h o u w het

i m m e d i a t e l y c a u t i o n e d , " T h e s e w o r d s are

vooral niet als kunst." Maar dat is nu precies

q u o t e d here t o m i s l e a d t h o s e w h o w i l l be

w a t w e w e l hebben gedaan, misschien nog

misled by t h e m . " Ultimately, t h o u g h a

meer w a t de f o t o ' s van Evans dan w a t de

p e r s o n m i g h t be m o v e d t o a c t i o n , it is not

tekst van Agee betreft. Zij begonnen hun

a call t o a c t i o n at a l l .

onafhankelijke odyssee in 1938, in Photographs,

N o r is it s e n t i m e n t a l . T h e i n d i v i d u a l s

American

zelfs nog voordat er een uitge-

w h o s e lives it d o c u m e n t s are s h o w n t o us

ver w a s gevonden voor Lef Us Now

n e i t h e r as p r o l e t a r i a n heroes, nor as

F amous

Praise

victims, both equally sentimental

mensen hebben geen f l a u w idee w a t ze m e t

Men. Agee schreef aan Evans: " D e

c a t e g o r i e s . It does not deal in categorie s

het w e r k aan m o e t e n . Ze kunnen het niet

at all - s o m e t h i n g q u i t e o b v i o u s w h e n one

w e g g o o i e n , maar ook niet o m zich heen

c o m p a r e s Evans' s p h o t o s w i t h t h o s e o f

velen en dus hebben ze er een soort eer-

M a r g a r e t B o u r k e - W h i t e . Even w h e n y o u

zaam dagverblijf of concentratiekamp voor

have seen t h e ir faces, y o u k n o w n o t h i n g

b e d a c h t . . . " ' In 1971 besprak John Szarkowski het w e r k volledig vanuit een for-

o f the p e o p l e she has p h o t o g r a p h e d ; t h e y are r e p r e s e n t a t i v e s of abstract classes:

W a l k e r Evans The Home Organ, Chester, Nova Scotia, 1968 uit/from: Walker Evans & Dan Graham

tenant farmers, concentration camp v i c t i m s , blacks. (That w a s , h o w e v e r ,

malistisch en esthetisch perspectief, waarbij hij de beïnvloeding door Brady en Atget en de invloed op Frank en Callahan tege n elkaar

p e r h a p s t h e c o m m e r c i a l success of her

afzette. Agee w o r d t een paar bladzijden

w o r k : thei r i n d i v i d u a l i t y d i d not get in t h e

daarvoor terloops v e r m e ld ("een relatie die

w a y of transmitting the message about t h e g r o u p i n v o l v e d . ) In c o m p a r i s o n , Evans's tenant farmers stubbornly remain individual persons, h u m a n beings s u r v i v i n g as best t h e y c a n , as yet not b e a t e n . It is d i f f i c u l t ( t h o u g h not i m p o s s i b l e , over t h e passage of t i m e ) to be s e n t i m e n t a l a b o u t such i r r e d u c i b l e individuals. Finally, t h e p u r p o s e b e h i n d it is not

e x t e n t c a n he be taken t o speak f o r

project dat w e l m o e s t mislukken, vraag ik u

Evans? A f t e r a l l, Evans w a s a v e r y

het nog eens te lezen en te bekijken: dit is

c o n s c i o u s a n d m a t u r e artist w i t h ideas of

kunst als voor die van E v a n s " ) , maar de

een klassieker omdat het de lezer/kijker heel

his o w n , w h o had s e v e n years e x p e r i e n c e

f o t o ' s w o r d e n losgemaakt uit de matrix die

dicht bij het beoogde doel brengt.

hen juist zo krachtig maakte: voor

wellicht even belangrijk was voor A g e e ' s 3

in p h o t o g r a p h y b e f o r e m e e t i n g A g e e . Yet

Het is even moeilijk inzicht te krijgen in

S z a r k o w s k i ' s flat, passin g referenc e hides

de reden achter dit 'merkwaardige' project

a w o r l d of t r u t h . S e l d o m have t w o artists

als in de v o r m die het moest krijgen. In dit

Voordat w e verdergaan m o e t ik mis-

f r o m t w o d i f f e r e n t m e d i a g o t t e n their

soort gevallen is het makkelijker o m eerst

schien nog even iets nader uitleggen. Ik heb

lives a n d w o r k so i n t e r t w i n e d . F r o m the

aan te geven w a t de makers niet voor ogen

hierboven geciteerd uit een tekst van Agee,

time that they were t h r o w n together on

hadden.

maar in hoeverre m o g e n wij aannemen dat

the assignment for Fortune magazine that

aesthetic. Perhaps w i t h full

led t o Let Us Now

Praise

f o r e k n o w l e d g e of t h e t e m p t a t i o n , A g e e

a n d half the i m a g e s in

w a s q u i t e specific: " A b o v e all else: in

Photographs,

G o d ' s n a m e , d o n ' t t h i n k of it as A r t . " But

F amous

Men

Ze hadden geen politiek doel. Het is

Szarkowski is het ontegenzeglijk Kunst.

Agee namens Evans sprak? Per slot van

geen partijpropaganda, al heeft het w e l te

rekening w a s Evans e e n zeer b e w u s t en

maken m e t een toentertijd zeer beladen poli-

gerijpt kunstenaar met eigen ideeën, die al

tieke kwestie. Er w o r d t geen voorkeur voor

zeven jaar fotografie-ervaring had voordat hij

i n s e p a r a b l e , w r i t i n g t o each o t h e r e v e r y

een bepaalde partij uitgesproken. Evenmin

Agee o n t m o e t t e . En toch heeft Szarkowski's

t h a t is o f c o u r s e j u s t w h a t w e have d o n e ,

f e w days f o r years, a n d t h o u g h t h e f l o o d

m o e t het w o r d e n geïnterpreteerd als een

vlakke, terloopse o p m e r k i ng veel waars in

p e r h a p s e v e n m o r e f o r E v a n s'

o f c o r r e s p o n d e n c e e b b e d , t h e y w e r e still

veralgemeende radicale oproep tot sociale

zich. Zelden is bij t w e e kunstenaars uit t w e e

p h o t o g r a p h s t h a n f o r A g e e ' s text. T h e y

close f r i e n d s at A g e e ' s d e a t h n e a r l y t w o

hervorming. H o e w e l een van de m o t t o ' s aan

verschillende disciplines leven e n w e r k zo

b e g a n thei r i n d e p e n d e n t o d y s s e y in 1938,

d e c a d e s later. Evans m a n a g e d , w i t h

het begin van de tekst afkomstig is uit het

verstrengeld geraakt. Vanaf het m o m e n t dat

in American

Photographs,

A g e e ' s e n c o u r a g e m e n t , t o have affairs

Communistisch Manifest, w o r d e n w e

zij m o e s t e n s a m e n w e r k e n aan de opdracht

Let Us Now

Praise

w i t h no less t h a n t w o of A g e e ' s w i v e s .

onmiddellijk g e w a a r s c h u w d dat "deze woor-

van het tijdschrift Fortune, die leidde tot Lef

f o u n d a p u b l i s h e r . A g e e w r o t e t o Evans,

They collaborated very closely t h r o u g h

den hier geciteerd w o r d e n o m hen te mislei-

Us Now Praise F amous Men en de helft van

" T h e w o r l d has not t h e s l i g h t e s t idea

t h e p r o d u c t i o n of Thre e

den die zich erdoor zullen laten m i s l e i d e n " .

de f o t o ' s in American

w h a t t o d o w i t h t h e s e p r o d u c t i o n s , can

and subsequently o n a second project,

Al kunnen mensen erdoor tot actie w o r d e n

nagenoeg onafscheidelijk. Jarenlang schre-

F amous

e v e n before Men had

American

t h e y b e c a m e nearly

T enant

F amilies,

Photographs,

w a r e n zij

B O E

K E N

ven zij elkaar o m de paar dagen en hoewel

niet bedoeld zijn o m onze aandacht te vra-

Evans's Many

het grote aantal brieven na verloop van tijd

gen voor een sociaal onrecht dat de mensen

p r o p o r t i o n s of t e x t a n d i m a g e are

r e c o r d reality, b e i n g e v e r y w h e r e a n d

minder w e r d , w a r e n ze nog steeds goede

op de f o t o ' s word t aangedaan en dat

r e v e r s e d , b u t w h i c h is e q u a l l y m a r k e d by

n o w h e r e in the r e c o r d , he h a s m i s s e d o n e

vrienden toen Agee, bijna t w e e decennia

s c h r e e u w t o m een remedie, zoals w e dat uit

a s h a r e d p h i l o s o p h y . It w a s Evans w h o

major name: W h i t m a n.

later, stierf. Evans had, daartoe aangespoord

de klassieke documentaire fotografie ken-

w a s g i v e n t h e m a n u s c r i p t of F amous

door Agee, verhoudingen m e t niet minder

nen, al kan dat een neveneffect zijn. De

after its p u b l i c a t i o n , a n d it s e e m s clear

t e r m s w h a t Evan s is a b o u t . His w o r k is

dan t w e e van diens v r o u w e n . Zij w e r k t e n

f o t o ' s zijn eerder een verheerlijking van het

that w e m u s t accept that t h e b o o k w a s

not a u t o n o m o u s , f o r m a l art p h o t o g r a p h y ;

heel nauw samen tijdens de produktie van

menselijke van de geportretteerden en van

indeed a c o m m o n project, w i t h a

nor is it e v e n d o c u m e n t a r y in t h e sense of

hun volharding. Zo zien w e ook dat Evans'

c o m m o n l y agreed philosophy. Compared

c a l l i n g o u r a t t e n t i o n t o ' f a c t s ' or

American

Thre e T enant F amilies, e n daarna aan een t w e e d e project. Evans' Many Are

C alled'

waarin de verhouding tussen tekst en beeld weliswaar omgekeerd is, maar dat eveneens wordt gekenmerkt door een gezamenlijke filosofie. Het manuscript van F amous

Men

ging na publikatie naar Evans, maar het boek moet duidelijk w o r d e n gezien als een gezamenlijk project m e t een gezamenlijke filosofie. Vergeleken m e t zijn produktie in de jaren waarin hij contact had en s a m e n w e r k t e m e t Agee heeft Evans na de dood van Agee in

Are C alled'

in w h i c h t h e

Men

Evans's m e t h o d of w o r k i n g , striving to

Here w e a r r i v é at s t a t i n g in p o s i t i v e

t o his w o r k d u r i n g his years o f c o n t a c t

' m o m e n t s ' that we w o u l d otherwise

titel suggereert: Amerikaans. Ondanks de

a n d c o o p e r a t i o n w i t h A g e e , Evans d i d

o v e r l o o k , w h e t h e r because t h e y are t o o

s o m s verontrustende o n d e r w e r p e n die

little o f s i g n i f i c a n c e after A g e e ' s death in

u n c o m f o r t a b l e t o look at, or just lost in

w o r d e n aangesneden zijn de foto's een

1955.

t h e f l o o d of i m a g e s . It is, rather,

Photographs

precies zijn w a t de

Whitmanachtig d o c u m e n t waarin Amerika w o r d t verheerlijkt. De f o t o ' s van Evans zijn niet bedoeld als

De W o l f f c o m e s c l o s e t o t h e t r u t h w h e n he a r g u e s t h a t E v a n s 's p h o t o g r a p h s are i n t e n d e d as " a m e d i c i n e against

autonome beelden, die zuiver in t e r m e n van

b l i n d n e s s " , a f o r m of " e d u c a t i o n , a

hun eigen visuele dynamiek m o e t e n w o r d e n

c o u r s e in l o o k i n g a n d s e e i n g . " T h e y are

geïnterpreteerd of binnen de context van

that, indeed. However, the blindness

1955 w e i n i g belangrijks meer gedaan.

c e l e b r a t o r y , in t h e s a m e sense t h a t a W h i t m a n p o e m is c e l e b r a t o r y , w i t h n o p u r p o s e b e y o n d itself. T h i s is m o s t clear in E v a n s ' s s u b w a y p i c t u r e s , c o l l e c t e d in Many

Are C alled, or his C h i c a g o street

c o r n e r series, in b o t h of w h i c h he g i v e s up all his f r e e d o m s a n d c o n t r o l s as an 'artist'/photographer, except that of w h e n t o press t h e s h u t t e r , in o r d e r t o a p p r o a c h

De Wolff slaat de plank niet ver mis

his s u b j e c t s as c l o s e l y as p o s s i b l e : t h e y

wanneer hij zegt dat Evans' foto's bedoeld

are precise v i s u a l e q u i v a l e n t s of ' C r o s s i n g

zijn als " e e n geneesmiddel tegen blind-

B r o o k l y n Ferry', W h i t m a n ' s p a e a n t o t h e

h e i d " , als een v o r m van "onderwijs , een

diversity and unity of mankind . W i t h this

leergang in kijken en z i e n . " Ze zijn inder6

key, w e r e c o g n i z e t h a t b o t h t h e

daad een geneesmiddel en een v o r m van

p h o t o g r a p h i c a n d w r i t t e n s e c t i o n s of Lef

onderwijs. Alleen is de blindheid die deze

Us Now Praise

f o t o ' s proberen t e bestrijden niet zozeer visueel, zoals De Wolf f suggereert, als w e l

for r e m e d y , as w e w o u l d e x p e c t f r o m

n e e m, niet de opzet maar een onbedoeld

classic d o c u m e n t a r y p h o t o g r a p h y ,

effect. De Wolf f bevindt zich ook op het juis-

t h o u g h in p a s s i n g t h e y m a y d o s o .

te spoor m e t zijn verwijzingen naar de literai-

Rather, t h e y are a c e l e b r a t i o n o f t h e

re antecedenten in Evans' w e r k - al zijn deze

subjects' humanity and endurance.

bijna een verplicht n u m m e r g e w o r d e n bij het

S i m i l a r l y w e recogniz e t h a t E v a n s ' s

bespreken van Evans, sinds Lincoln Kirsten Photographs.

Men are n o t

injustice d o n e t o its s u b j e c t s w h i c h cries

moreel. Maar zelfs dat was, naar ik aan-

ermee begon in zijn nawoord bij

F amous

i n t e n d e d t o d r a w o u r a t t e n t i o n t o a social

American

Photographs

are i n d e e d

p r e c i s e l y t h a t : A m e r i c a n . For all t h e i r

Maar hoezeer De Wolff ook

s o m e t i m e s d i s t u r b i n g subject m a t t e r ,

gelijk heeft wanneer hij Flaubert aanwijst als

t h e y are a W h i t m a n e s q u e , c e l e b r a t o r y

de bron voor Evans w e r k m e t h o d e - zijn stre-

catalogue of America.

ven de werkelijkheid vast te leggen, en overal en nergens in het w e r k aanwezig te zijn -

E v a n s ' s p h o t o s are n o t i n t e n d e d as

een belangrijke naam heeft hi| over het

a u t o n o m o u s i m a g e s , t o be r e a d m e r e l y in

hoofd gezien: Walt W h i t m a n .

t e r m s o f t h e ir o w n v i s u a l d y n a m i c s , or w i t h i n t h e c o n t e x t of o t h e r p r i o r ( a n d

Nu zijn w e op het punt aanbeland waarop w e kunnen gaan zeggen waar het in

s u b s e q u e n t ) i m a g e s . Rather, t h e y exist

Evans' w e r k w é l o m gaat. Zijn w e r k is geen

w i t h i n a literary c o n t e x t - o f t e n specific,

autonome, formele kunstfotografie; evenmin

as in t h e case of Lef Us Now

is het documentaire fotografie in de zin dat

F amous

het onze aandacht vraagt voor 'feiten' of

celebratory, W h i t m a n e s q u e 'The Bridge',

' m o m e n t e n ' die w e anders over het hoofd

w i t h w h i c h E v a n s ' s first p u b l i s h e d w o r k

zouden zien, omdat ze te onaangenaam zijn

a p p e a r e d , b u t also, a n d a l w a y s , w i t h i n

o m naar te kijken of g e w o o n verloren gaan

g e n e r a l literary t r a d i t i o n s r e a c h i n g back

in de veelheid van beelden. Het is eerder

o n the one hand to Flaubert's realism and

Praise

Men, or Hart Crane's e q u a l l y

een soort fotografie die verheerlijkt, in

o n t h e o t h e r t o t h e c e l e b r a t i o n of

dezelfde betekenis waarin een gedicht van

W h i t m a n . Further, t h e y a r o s e n o t f r o m a

W h i t m a n bepaalde o n d e r w e r p en verheerlijkt en het doel van het gedicht geheel in het gedicht zelf besloten ligt. Dit is het duidelijkst in Evans' f o t o ' s van de ondergrondse,

Dan G r a h a m 'Baroque' Bedroom, Model Home, Staten Island, N.Y. 1967; Motel, San Francisco 1982 uit/from: Walker Evans & Dan Graham

beide w e r k e n geeft hij al zijn vrijheden en interventies als 'kunstenaar'/fotograaf op, behalve de vrijheid o m te beslissen wanneer hij de knop indrukt o m zijn o n d e r w e r p e n zo dicht mogelijk te kunnen benaderen. Het w o r d e n op deze manier precieze visuele equivalenten van 'Crossing Brooklyn Ferry', Whitmans lofzang op de verscheidenheid en de eenheid van het m e n s d o m . M e t dit gegeven voor ogen zien w e dat de foto's en de tekst uit Let Us Now Praise F amous

Men

photographs w i t h a moral purpose, not t h e d i d a c t ic m o r a l p u r p o s e o f a w a k e n i n g c o n s c i e n c e a b o u t injustices , specific o r

die hij verzamelde in Many Are C alled, of in zijn serie over het straatleven in Chicago. In

merely visual intention, but rather one closer t o ' l i t e r a r y ' p u r p o s e s . These are

andere eerdere (en volgende) beelden. Zij

w h i c h t h e s e p h o t o g r a p h s c o m b a t is n o t

zijn eerder onderdeel van een literaire con-

so m u c h a v i s u a l o n e , as De W o l f f

text - vaak heel specifiek, zoals in Let Us

s u g g e s t s , b u t a m o r a l o n e . But e v e n t h a t ,

Now Praise F amous Men, of Hart Crane's

I suspect, w a s not the purpose, but an

Whitmanachtige. verheerlijkende 'The

u n i n t e n d e d effect. De W o l f f is also close

Bridge', dat samen m e t Evans' eerste w e r k

t o t h e t r u t h w h e n he cites t h e literary

verscheen, maar ook en altijd zijn zij onder-

a n t e c e d e n t s f o r Evans w o r k - t h o u g h t h i s

deel van algemene literaire tradities, die aan

has b e c o m e a l m o s t de r i g u e u r for

de ene kant teruggaan tot Flauberts realisme

c r i t i c i s m of Evans, since L i n c o l n Kirsten

en aan de andere kant tot de verheerlijking

d i d it in his a f t e r w o r d t o

zoals W h i t m a n die toepast. Bovendien

Photographs.

onstaan zij niet vanuit een zuiver visuele

i d e n t i f y i n g Flaubert as t h e s o u r c e f o r

American

Yet r i g h t as De W o l f f is in

g e n e r a l , b u t the m o r a l p u r p o s e of a f f i r m i n g c o m m o n h u m a n i t y . He s u r e l y d i d n o t w a n t t h i s t o be m i s t a k e n f o r easy, didactic (almost propagandistic) o p t i m i s m a b o u t t h e F amily

of Man - a n

e x h i b i t Evans r e f u s e d t o p a r t i c i p a t e in f o r its g e n e r a l i z a t i o n a n d s u b s t i t u t i o n o f s e n t i m e n t f o r i n d i v i d u a l realities, j u s t as he a n d A g e e h a d rejected t h e w o r k o f B o u r k e - W h i t e t w o d e c a d e s b e f o r e . But t o have his w o r k taken u p as A r t is p e r h a p s t h e o n e t h i n g Evan s w o u l d have w a n t e d

b o t h b e t r a y s a n d celebrates t h e

intentie, maar vanuit een doelstelling die

heid tussen het huis en de plaats waar het

i n d i v i d u a l i t y a n d h u m a n i t y of t h e i r

dichter bij het 'literaire' ligt. Het zijn f o t o ' s

s t a a t . " Dat is waar: de deelpachtershuisjes

w i t h t h o s e o f Dan G r a h a m reenforces t h i s

c r e a t o r s . E v a n s 's e x t e r i o r s likewise are

met een morele doelstelling, niet de didac-

van Evans w a r e n niet o n t w o r p e n o m "gene-

p o i n t , e v e n as it m a k e s clear h o w

u s u a l l y i d i o s y n c r a t i c , o n e of a k i n d

tische, morele doelstelling die mensen

raties m e e t e g a a n " en evenmin g e b o u w d

m i s c o n c e i v e d talk of a ' r e l a t i o n s h i p ' is.

s t r u c t u r e s ; e v e n a r o w o f w h a t at first

b e w u s t wil maken van onrechtvaardigheden

"als a n t w o o r d op de individuele behoeften

A l t h o u g h s u p e r f i c i a l l y t h e static,

g l a n c e appea r t o be s i m i l a r houses

- specifiek of algemeen -, maar de morele

of de individuele s m a a k " , maar ze w a r e n

distanced, frontal approach to buildings

{ Frame

doelstelling die het algemeen menselijke w i l

zeker " h e t bezit" van degenen die erin

f o u n d in t h e i r w o r k m a y s e e m similar , it is

s l i g h t l y d i f f e r e n t , b e i n g i n d i v i d u a l i z e d by

bevestigen. Evans bedoelde daarmee zeker

w o o n d e n , op een manier waarop dat bij de

t o t a l l y m i s l e a d i n g . (I w i l l leave aside a

t i m e or chance r e p a i r s ; his c a r p e n t e r -

niet het makkelijke, didactische (bijna propa-

huizen op Grahams f o t o ' s nooit het geval zal

c o m p a r i s o n of thei r p h o t o g r a p h s o f

g o t h i c h o u s e s , t h o u g h built f r o m p r i n t e d

gandistische) o p t i m i s m e van F amily of Man -

zijn. Het glorieuze aan Evans' interieurs is de

p e o p l e , n o t i n g o n l y that Chevrier has

p a t t e r n b o o k s , are each u n i q u e , h a v i n g

een tentoonstelling waaraar Evans weiger-

prachtige manier waarop de b e w o n e r s bezit

been c a r r i e d o u t by local c r a f t s m e n . The

de deel te nemen v a n w e g e het generalise-

closest t h a t Evans c o m e s t o G r a h a m ' s

rende karakter en het feit dat de werkelijk-

m a s s - p r o d u c e d h o u s e s is p e r h a p s

heid van het invidiu was vervangen door

Millworkers'

Houses

sentiment, een gegeven dat Agee en hij

C onnecticut,

1931: t h e y are c e r t a i n l y also

e v e n less. T h e p a i r i n g of E v a n s 's p h o t o g r a p h s

e v i d e n t l y g o n e t h r o u g h E v a n s 's w o r k seeking t h o s e i m a g e s w h i c h m o s t c l o s e l y resemble Graham's while totally ignoring the FSA p o r t r a i t s o f t h e t e n a n t f a r m e r s a n d thei r f a m i l i e s . W h i l e it is true t h a t t h e r e are i m a g e s in E v a n s ' s o e u v r e w h i c h d o bear a r e s e m b l a n c e t o G r a h a m ' s s t u d i e s of s u b u r b a n i t e s , t h e r e are far m o r e t h a t s h o w v e r y d i f f e r e n t values, a n d to pass o v e r t h e s e is t e n d e n t i o u s . )

Houses

in Virginia,

1936) are each

Willimantic,

t w e e decennia daarvoor al in het w e r k van

interchangeable, mass-produced

Bourke-White hadden afgewezen. Maar het

d w e l l i n g s , a n d as a m e a n s of e n f o r c i n g

w e r k interpreteren als Kunst is iets dat

l a b o u r d i s c i p l i n e , c o m p a n y p o l i c y has

Evans wellicht net zo min zou hebben

p r e v e n t e d their i n h a b i t a n t s f r o m g i v i n g

gewild.

hebben g e n o m e n van de ruimte en er het s t e m p e l van hun individualiteit op hebben gedrukt. De ruimte heeft zich volledig aangepast aan de b e w o n e r s net zoals de oude w e r k s c h o e n e n van George Gudger zich aanpasten aan diens voeten. Dat geldt zelfs - of misschien vooral - voor de armsten onder de door Evans geportretteerden: de plaatjes op de m u u r kunnen zoals bij de deelpachters- of mijnwerkershuisjes dan w e l afkomstig zijn van in massaproduktie vervaardigde kalen-

In t h e text f o r Homes

for

America,

ders e n tijdschriften, maar m e t het uitknip-

G r a h a m w r i t e s of t h e h o u s e s that are t h e

pen en ophangen van die plaatjes hebben de

s u b j e c t s of his p h o t o s , " T h e y w e r e not

b e w o n e r s meer individualiteit en menselijk-

built t o satisfy i n d i v i d u a l needs or tastes.

heid aan hun o m g e v i n g gegeven dan de

The o w n e r is c o m p l e t e l y t a n g e n t i a l t o t h e

hedendaagse inwoner van de voorstad die

p r o d u c t ' s c o m p l e t i o n . His h o m e isn't

zijn plaatjes betrekt van de interieurspecialist

really possessable (...) [I]t w a s n ' t

in het w i n k e l c e n t r u m m e t zijn voorgeselec-

d e s i g n e d t o " l a s t f o r g e n e r a t i o n s " (...)

teerde, in massaproduktie vervaardigde

T h e r e is no o r g a n i c u n i t y c o n n e c t i n g t h e

'goede smaak'. Zelfs f o t o ' s als Evans'

land site a n d the h o m e . "

G uthrie, K entucky,

Granted,

N ew Y e ar's D ay, 1970 of

Evans's s h a r e c r o p p e r ' s shacks w e r e not

The Home

d e s i g n e d t o 'last f o r g e n e r a t i o n s ' or buil t

7968 zijn vele lichtjaren verwijderd van

Organ, C hester, Nova

Scotia,

" t o satisfy i n d i v i d u a l needs or t a s t e s "

Grahams ogenschijnlijk identieke 'Ideaal

either, but t h e y w e r e m o s t c e r t a i n l y

Wonen'-interieurs. Er is een levensgroot ver-

" p o s s e s s a b l e " , in a w a y that t h e h o u s e s

schil tussen de individualiteit van de 'slechte

t h a t are G r a h a m ' s subject s p r o b a b l y

smaak' van de antimakassar in Evans' f o t o ' s

never w i l l be. I n d e e d , t h e w h o l e g l o r y o f

en de iedereen-kan-schilderen Jezus in de

Evans's i n t e r i o r s is t h e w o n d e r f u l w a y in

f o t o ' s van Graham.

w h i c h t h o s e w h o i n h a b it t h e s e spaces have p o s s e s s e d t h e m , s t a m p e d t h e m w i t h

W a l k e r Evans Millworkers' Houses at Willimantic, Connecticut, 1931 uil/from: Walker Evans & Dan Graham

their i n d i v i d u a l i t y ; t h e spaces have adapted themselves to their inhabitants j u s t as t h o r o u g h l y as G e o r g e G u d g e r ' s

Het geheel eigene van de onalledaagse advertentie in Shoeshine, Stand ne ar Birmingham,

1936 of

Roadside

1936, m e t zijn

ongelooflijk ongelukkige vissen, verraden en

o l d w o r k s h o e s a d a p t e d t h e m s e l v e s t o his

verheerlijken, net als vele andere f o t o ' s , de

feet. T h i s is t r u e e v e n - or p e r h a p s, especially - f o r t h e p o o r e s t of Evans's

t h e m a n y e x t e r i o r s i g n of i n d i v i d u a l i t y .

De koppeling van Evans' f o t o ' s aan die

s u b j e c t s : p e r h a p s , as in t h e

Yet e v e n these represent s o m e s o r t of

van Dan Graham versterkt dit punt, ook al

individualiteit en het menselijke van degene die ze maakte. Evans' exterieurs zijn even-

s h a r e c r o p p e r ' s or m i n e r ' s cabins, t h e

o r g a n i c u n i t y w i t h t h e i r s i t e : t h e y are at

laat het zien hoe fout het is o m over een

eens meestal geheel eigen, unieke creaties:

d e c o r a t i o n s m a y be p i c t u r e s cut f r o m

W i l l i m a n t i c because t h e r e w e r e w a t e r f a l l s

'relatie' te spreken. H o e w e l de statische,

zelfs in een rijtje ogenschijnlijk identieke hui-

m a s s - p r o d u c e d c a l e n d a r s a n d mass

t h e r e t o run t h e m i l l s . G r a h a m ' s Staten

afstandelijke, frontale benadering van gebou-

zen { Frame Houses

c i r c u l a t i o n m a g a z i n e s , but b y the v e r y act

Island unit s c o u l d be a n y w h e r e - a n d ,

w e n in hun w e r k dezelfde lijkt, is dat in w e r -

huis net iets anders, onder invloed van de

in Virginia, 1936) is ieder

of c u t t i n g t h e m out a n d stickin g t h e m u p ,

G o d h e l p us, are e v e r y w h e r e : N e w York,

kelijkheid niet zo. (Ik laat hier een vergelij-

tijd of toevallige reparaties; Evans' houten

t h e i n h a b i t a n t s have placed a greater

Kansas City, Los A n g e l e s . T h a t is f i n a l l y

king van hun f o t o ' s van mensen buiten

'Gothische' huizen k o m e n w e l uit een voor-

s t a m p of i n d i v i d u a l i t y a n d h u m a n i t y o n

their horror.

b e s c h o u w i n g . Ik wil alleen opmerken dat

beeldboek, maar zijn toch allemaal uniek

Chevrier kennelijk op zoek is gegaan naar die

omdat ze zijn uitgevoerd door plaatselijke

their s u r r o u n d i n g s t h a n t h e c o n t e m p o r a r y

T h i s d i f f e r e n c e in i n t e n t i o n also m a r k s

suburbanite buying pictures from the

t h e m o s t o u t w a r d aspect of t h e i m a g e s :

beelden in Evans' w e r k die de beelden van

handwerkslieden. Evans benadert Grahams

preselected, m a s s - p r o d u c e d g o o d t a s te at

t h e q u a l i t i e s of t h e p r i n t s t h e m s e l v e s .

Graham het m e e s t benaderen, maar daarbij

in massa geproduceerde huizen misschien

t h e i n t e r i o r d e c o r a t i o n ' s h o p p e ' in t h e

E v a n s ' s prints are m a r v e l o u s to look at,

voorbij is gegaan aan de FSA-portretten van

nog het dichtst in Millworkers'

s h o p p i n g m a i l w i l l ever d o . Even

t h e least of t h e m p o s s e s s i n g rich t o n e s

de pachtboeren en hun gezinnen. Er zijn w e l

Willimantic,

that 'sing', a quality of printing that

beelden in het w e r k van Evans die lijken op

genzeglijk onderling verwisselbare, in serie

e n h a n c e s t h e c e l e b r a t i o n o f thei r s u b j e c t

Grahams studies van mensen uit de buiten-

geproduceerde huizen, en het bedrijf heeft

m a t t e r . G r a h a m ' s are d e l i b e r a t e l y matter -

wijken van de grote stad, maar er zijn veel

er als onderdeel van de werkdiscipline voor

are m o v e d l i g h t - y e a r s a w a y f r o m

of-fact r e n d e r i n g s , s o m e r e p r o d u c i n g t h e

meer f o t o ' s waaruit heel andere waarden

gezorgd dat de b e w o n e r s de buitenkant van

Graham's superficially similar Model

eight bland colours chosen by the

blijken e n deze foto's zomaar negeren is ten-

de huizen geen individueel tintje m o c h t e n

H o m e i n t e r i o r s b y the i n d i v i d u a l i t y of the

b u i l d e r s after m a r k e t s u r v e y s , but a l w a y s

dentieus.)

geven. En toch stralen deze huizen een

' b a d t a s t e ' of t h e a n t i m a c a s s a r in t h e

u t i l i t a r i a n p r i n t s w h o s e p u r p o s e is s e r v e d

f o r m e r or the p a i n t - b y - n u m b e r J e s u s in

if t h e y c o n v e y t o t h e v i e w e r t h e

t h e latter.

information they contain. Indeed they do

G uthrie,

p h o t o g r a p h s like E v a n s ' s K entucky, Home

N ew

Organ,

Y e ar's

D ay, 1970 or The

C hester, Nova

Scotia,

1968

t h a t ; e v e r y v i e w e r w i l l leave p o n d e r i n g It is t h e e x t r e m e i d i o s y n c r a c y of t h e n o n - s t a n d a r d a d v e r t i s i n g in 1936 or Roadside Birmingham,

Stand

Shoeshine,

ne ar

1936, w i t h i t s t e r r i b l y

u n h a p p y f i s h , or so m a n y o t h e r s , t h a t

t h e state of t h e s o u l of a n a t i o n w h o s e ' d r e a m ' is e m b o d i e d in s u c h t a w d r y d w e l l i n g s . But t h e y d o n ' t s i n g . G r a h a m ' s c h o i c e arose f r o m d e l i b e r a t e artistic i n t e n t i o n s . C h e v r i e r

In de tekst voor Homes for

America

schrijft Graham over de huizen die het o n d e r w e r p van zijn f o t o ' s zijn: " Z e zijn niet g e b o u w d als a n t w o o r d op individuele behoeften of een individuele smaak. De eigenaar speelt geen rol in de voltooiing van het produkt. Zijn huis w o r d t niet echt zijn bezit (...) Het is niet bedoeld o m 'generaties m e e te gaan' (...) Er is geen organische een-

C onnecticut,

Houses

1931: het zijn onte-

soort organische eenheid uit met de plaats waar ze staan: de locatie is Willimantic, vanw e g e het daar aanwezige natuurlijke verval w a a r m e e de fabrieken draaiende w e r d e n gehouden. De Staten Island units van Graham zou je overal tegen kunnen komen e n k o m je, helaas, overal tegen: in N e w York, Kansas City, Los Angeles. Dat maakt dit soort huizen nu juist zo afschuwelijk.

B O E K E N afstand is niet analoog aan de 'afstand' die

tells us, " I n 1965, t h e c h o i c e of t r a n s

m e e s t e uiterlijke aspect van de f o t o ' s : de

Dit verschil in intentie kenmerkt ook het

Evans hanteert, en die zijn oorsprong vond

parencies a n d t h e c o r r e s p o n d i n g

m o t i v e s . G r a h a m ' s " c r i t i c a l distance w i t h r e g a r d t o c o n c e p t u a l a r t " is c e r t a i n l y read

kwaliteit van de foto's zelf. De foto's van

in Flauberts literaire stelregel dat de realisti-

s t a n d a r d i z a t i o n of c o l o r q u a l i t i e s s i g n a l e d

c o r r e c t l y , but is not a n a l o g o u s E v a n s 's

Evans zijn schitterend o m naar te kijken,

sche schrijver God m o e t zijn: overal en ner-

a refusal of all the r e f i n e m e n t s o f t h e

' d i s t a n c e ' , w h i c h w a s r o o t e d in F l a u b e r t ' s

zelfs de minste foto's hebben rijke schake-

gens in zijn schepping aanwezig. De diepere

'beautiful image', colorist saturation

literary d i c t u m t h a t t h e realist a u t h o r

ringen, die 'zingen', een manier van afdruk-

wortels zijn niet gelegen in het esthetisch

effects as w e l l as t h e nuances of black

m u s t be like G o d , b o t h e v e r y w h e r e a n d

ken die de verheerlijking van het onderwer p

debat maar in w a t . bij gebrek aan een betere

a n d w h i t e v a l u e s . " His c h o i c e f o r t h e

n o w h e r e in his c r e a t i o n . lts d e e p e r r o o t s

versterkt. Grahams f o t o ' s zijn heel b e w u s t

t e r m , humanisme moet w o r d e n g e n o e m d .

m e a n s of p r e s e n t a t i o n , in m a g a z i n e

are not in aesthetic d e b a t e , but in w h a t ,

f o r m a t or in l a y o u t s w h i c h e c h o t h e m ,

f o r lack of a b e t t e r t e r m , m u s t be c a l l e d

een zakelijke weergave en in s o m m i g e f o t o ' s w o r d e n de acht pastelkleuren gereproduceerd die de bouwers, op basis van marktonderzoek, uitkozen. Altijd zijn het echter foto's m e t een bepaald nut en een bepaald doel dat bereikt is als ze op de toeschouwer hun informatie hebben w e t e n over te brengen. En daarin slagen ze zeker: iedere toeschouwe r zal zich afvragen w a t de ziel is van een natie, wier ' d r o o m ' belichaamd w o r d t in zulke smakeloze huizen. Maar de foto's zingen niet.

Kortom, het w e r k van Evans gaat over

humanism.

de vermenselijking van w a t er te zien is, ter-

w a s e q u a l l y d e l i b e r a t e. So w a s his c h o i c e

wijl Graham de ontmenselijking vastlegt. Al

of subject m a t t e r , d e s c r i b e d b y C h e v r i e r

gaat Graham er een discussie m e e aan, toch

as a " w a y of b e i n g n e a r b y , yet

h u m a n i z a t i o n o f w h a t is s e e n , w h i l e

blijft hij binnen de esthetische en fotografi-

e l s e w h e r e " , characterized by a " d o u b l é

G r a h a m is r e c o r d i n g d e h u m a n i z a t i o n .

sche traditie. Evans koos ervoor daar buiten

r e m o v e " , t o N e w J e r s e y ("th e p e r i p h e r y

T h o u g h he a r g u e s w i t h it, G r a h a m s t a n d s

te treden o m de menselijke realiteit te her-

of N e w Y o r k " ) a n d " t h e recent past o f t h e

w i t h i n t h e aesthetic a n d p h o t o g r a p h i c

vinden en te verheerlijken. Hij kan alleen op

post-war period".

t r a d i t i o n ; Evans s o u g h t t o s t e p o u t s i d e it

waarde w o r d e n geschat binnen een literaire

In s h o r t , w e are in t h e t e r r i t o r y of

In s h o r t , Evans is a b o u t t h e

t o r e c o v e r a n d celebrat e h u m a n reality,

context en een even 'literaire' morele doel-

C o n c e p t u a l Art a n d M i n i m a l i s m , w i t h

a n d c a n be p r o p e r l y read o n l y in t h e light

stelling. Uiteindelijk verheerlijkt Evans het

capital letters. G r a h a m ' s c h o i c e s w e r e

of a literary c o n t e x t a n d e q u a l l y ' l i t e r a r y '

menselijke, terwijl Graham het onmenselijke

s t r a t e g i e s in t h e art w o r l d w a r s of t h e late

Grahams keuze ontstond uit w e l o v e r w o -

m o r a l p u r p o s e . U l t i m a t e l y , Evan s celebrates humanity ; Graham d o c u m e n t s i n h u m a n i t y . G r a h a m m o v e s us t o

gen artistieke bedoelingen. Zoals Chevrier

i n d i g n a t i o n - no s m a l l task; Evans m o v e s

zegt: " I n 1965 opteren voor de kwaliteits-

us to a w e .

loze kleur van de dia veronderstelde een weigering van de verfijnde nuances van het

mooie beeld, zowel van de koloristische verzadigingseffecten als van de waardeschake-

Notes

ringen van zwart en w i t . " Zijn keuze voor de

1. Bergreen, L, James

manier van presenteren, in tijdschriftformaat

New York 1984, p. 222, citing correspondence

of in een analoge lay-out, w a s eveneens

from Agee to Evans, 25 September, 1938, at the

Age e, A Life, Dutton,

doelbewust. Dat geldt ook voor de keuze

University of Texas, Austin. Compare Evans's

van zijn onderwerp, door Chevrier omschre-

own 1971 comment, "l'm no longer comfortable in

ven als "het nabije ' e l d e r s ' " , dat word t ge-

a museum. I don't want to go to them, I don't

karakteriseerd door e e n "dubbele verplaat-

want to be 'taught' anything, I don't want to see

s i n g " , naar N e w Jersey ("naar de periferie

'accomplished' art. l'm interested in what's called

van N e w York") en " h e t nabije verleden van

vernacular." (Cited in Chevrier's catalogue essay,

de periode na de o o r l o g " .

p. 16; originally from an interview published in Art in America, March/April, 1971.)

Kortom, w e bevinden ons op het terrein van de Conceptuele Kunst (met een grote K)

2. Szarkowski, J. Introduction, W alker

en het Minimalisme (met een grote M).

MOMA, New York 1971, p. 17.

Grahams keuzes w a r e n strategieën in de

Dan G r a h a m Housing project under construction, Staten Island, N.Y., 1978 uit/from: Walker Evans & Dan Graham

oorlogen die aan het einde van jaren zestig en het begin van de jaren zeventig in de kunstwereld w o e d d e n , waarin het ging o m

E vans,

3. Ibid.,p. 11. 4. Walker Evans: Many

Are C alled, Houghton

Mifflin, Boston 1966. The project was completed in the early 1940's, though not published until

het onttrekken van de fotografie aan de toen

over two decades later.

(en nu nog steeds) dominante esthetica van

vastlegt. Graham w e e t ons tot verontwaardi-

1960's a n d early 1970's for p o s i t i o n i n g

5. Wolff, Melchior de, 'Een geneesmiddel tegen

de Kunst met de grote K. Waarin de fotogra-

ging te b e w e g e n - op zich geen geringe

p h o t o g r a p h y o u t s i d e of t h e t h e n ( a n d

blindheid - de foto's van Walker Evans', La at

fie een nieuwe plaats moest krijgen tussen

taak, maar Evans dwingt ons respect af.

still) p r e v a i l i n g H i g h A r t aesthetic,

ons nu verma arde

r e e s t a b l i s h i n g it b e t w e e n t h e m u s e u m

p. 381-382.

het m u s e u m en de media, en de eerste ver-

mannen

prijz en,

schijningsvorm van de fotografie als informa-

Noten

and the media, reaffirming photography's

tiedrager m o e s t w o r d e n hervonden.

6. -Arfs Maga zine,

1. Bergreen, L. James Age e, A Life, Dutton, New

first i n c a r n a t i o n as a carrier o f

1966-January 1967, also illustrated on p. 132-133

York 1984, p 222. Bergreen citeert hier de brief die

information.

of the Evans-Graham catalogue.

Z o w e l Evans als Graham maakte b e w u s te, conceptuele keuzes. Dat betekent alleen

Agee op 25 september 1938 schreef aan Evans,

dat beiden kunstenaar zijn. in dit geval indivi-

(University of Texas. Austin). Vergelijk Evans eigen

duen die w e r k maken vanuit een w e l b e w u s t

commentaar uit 1971 "Ik voel me niet langer op mijn

m e r e l y says b o t h are artists, m e a n i n g in

conceptueel model. De keuzes die beiden

gemak in een museum. Ik wil er niet naar toe, ik wil

t h i s case i n d i v i d u a l s w h o p r o d u c e w o r k

B o t h Evans a n d G r a h a m m a d e deliberate, conceptual choices. This

maakten brachten een 'afstand n e m e n ' van

geen dingen 'geleerd' krijgen, ik wil geen 'gepolijste'

f r o m a c o n s c i o u s , c o n c e p t u a l m o d e l . The

de Kunst m e t zich m e e . Door Evans w e r d

kunst zien. Ik ben geïnteresseerd in dingen van het

c h o i c e s m a d e by b o t h d i d i n v o l v e a

Kunst gezien als iets kunstmatigs, als tegen-

volk" (Geciteerd in Chevriers essay in de tentoon.-;

' d i s t a n c i n g ' f r o m A r t . H o w e v e r , in Evans's

gesteld aan de menselijke realiteit die erach-

stellingscatalogus, p. 16; oorspronkelijk afkomstig uit

case A r t w a s u n d e r s t o o d as artifice a n d

ter verborgen lag. Graham zette zich wel af

een interview in Art in America, maart/april 1971).

artificiality, as o p p o s e d t o t h e h u m a n

tegen de esthetica en de praktijken van de

2 Szarkowski, J., Introduction. Walker Evans.

reality b e h i n d it, w h i l e G r a h a m , t h o u g h

Kunst m e t de grote K, maar bleef b e w u s t

MOMA, New York 1971, p. 17.

reacting a g a i n s t Hig h A r t aesthetic s a n d

3. Ibid.p. 11.

p r a c t i c e, i n t e n t i o n a l l y r e m a i n e d w i t h i n

4. Walker Evans. Many Are C alled. Houghton

t h e a r e n a in w h i c h t h e art w o r l d ' s

Mifflin, Boston 1966. Het project werd voltooid in het

d i s c o u r s e takes place. T h e m o s t t e l l i n g

binnen het gebied waarin de kunstwerelddialektiek zich afspeelt. Het m e e s t sprekende voorbeeld van dit verschil is het soort tijdschrift waarin Evans en Graham hun w e r k publiceerden: respectievelijk Fortune, net als Time en Life een tijdschrift m e t een enorme oplage, en Arts Magazine. Nog belangrijker voor het effect dat hun w e r k uiteindelijk op de toeschouwe r heeft zijn echter hun motieven. Bij Graham bestaat zeker 'een kritische afstand tot de conceptuele kunst', maar die

begin van de jaren veertig, maar pas meer dan twintig

e x a m p l e of t h i s d i f f e r e n c e is t h e n a t u r e of

jaar later gepubliceerd.

t h e m a g a z i n e s in w h i c h Evans a n d

5. Wolff, Melchior de, 'Een middel tegen blindheid - de foto's van Walker Evans', La at ons nu

verma arde

mannen prijz en, p. 381-382 6 Arts Maga zine, Jaargang 41, nr. 3, december 1966-januari 1967, ook op p. 132-133 van de EvansGraham catalogus.

G r a h a m c h o s e t o p u b l i s h t h e ir w o r k : F o r t u n e , like T i m e a n d Life o n e of t h e m a s s c i r c u l a t i o n Luce p u b l i c a t i o n s , a n d A r t s M a g a z i n e , r e s p e c t i v e l y. Even m o r e i m p o r t a n t f o r t h e final effect o f thei r w o r k o n t h e v i e w e r , h o w e v e r , are t h e i r

Vol. 41, Nr. 3, December

O NTA G E D U R IN G THE I N T E R - W A R Y E AR S Fotomontage The technique is usually John

of photographic associated

H e artfield,

de aling

with

of montage sight

and until

montage the name

now

the historical have devoted

surprising,

works.

with

all

Arts of the complete

D e fotomontage-techniek

The MIT Press, Cambridge Massachusetts/ICA Boston,

ge associe erd

21 x 26,5 cm, 208 pp. 115 ill., bw„ ISBN 0-262-20091-0

books

H e artfield

development considerable

boeken space

series

The n e g l e c t of Heartfiel d in

to H e artfield's

is represented

understandable,

given

of AIZ covers

definitive

And Modern

interbellum

MatthewTeitelbaum (ed.) Montage and Modern Life, 1992,

then, that H e artfield

Y et it is perhaps

in h e t

catalogue

achievements.

in this new book

the publication

by H e artfield, published

It is at first

with only

last ye ar by K ent

as well as the

for his recent

thre e Fine

exhaustive,

B erlin

exhibition.

van de montage

e en a anzienlijke

pla ats ingeruimd

het e erste ge zicht

dan ook verrassend

vertegenwoordigd

is. Misschien

de complete uitputtende

serie AlZ-covers ge z aghebbende

en tot op heden

ontwikkeling

verrichtingen.

in dit boek met slechts

is het ook wel begrijpelijk,

me estal

werd er in alle

over de historische

voor H e artfields

dat H e artfield

wordt

met de na am van John

drie

ge zien de publikatie

H et is op werken dit ja ar van

van zijn hand door K ent Fine Art en het feit dat dit ja ar ook de catalogus

van zijn tentoonstelling

Montage

in B erlijn

versche en.

sen de linkse, utopistische ideeën van de

Life a l s o m a r k s a shif t in

groep en hun ogenschijnlijke gehoorzaam-

e m p h a s i s : a w a y f r o m an a p p r e c i a t i o n o f

heid aan de dictaten van hun kapitalistische

m o n t a g e as a political w e a p o n of p r o t e s t

industriële klanten. Natuurlijk m o e s t e n kun-

(a role I believe it is still c a p a b l e of

stenaars tijdens de depressie op de een of

f u l f i l l i n g , especiall y n o w t h a t c o m p u t e r s

andere manier hun hoofd boven water zien

m a k e it m u c h easier t o m a n i p u l a t e

te houden, maar slechts w e i n i g e n lijken zich

p h o t o g r a p h s ) to its use as an i d e o l o g i c a l

b e w u s t te zijn g e w e e s t van hun tegenstrijdi-

and even popularist m e d i u m . According

ge houding en gaven er in plaats daarvan de

t o t h e b o o k ' s e d i t o r, m o n t a g e f u n c t i o n e d

voorkeur aan deze te negeren vanuit e e n

during the Twenties and Thirties "as a

geloof in de modernistische vooruitgang an

kind of symbolic f o r m , providing a shared

sich. Lavin w i j s t er ook op dat, h o e w e l de

visual idiom that m o r e than any other

m e e s t e consumentenreclam e zich richtte op

e x p r e s s e d t h e t u m u l t u o u s arrival of a

de v r o u w , de Nieuwe V r o u w zoals die tij-

fully urbanized, industrialized culture".

dens de Weimar-periode w e r d geïntrodu-

A l t h o u g h less c o m p r e h e n s i v e t h a n t h e

ceerd opvallend afwezig is in de o n t w e r p e n

actual e x h i b i t i o n f o r w h i c h it serves as

van de Neue Werbegestalter, die m e e r blijk

c a t a l o g u e (and w h i c h w a s s h o w n in

gaven van een masculiene technologische

B o s t o n , V a n c o u v e r a n d Brussels), t h e

visie op de cultuur,

b o o k d o e s offer i n t e r e s t i n g n e w i n s i g h t s In Sovjet-Rusland w e r d de montag e voor

into t h e w i d e r c u l t u r a l s i g n i f i c a n c e o f m o n t a g e as practiced in G e r m a n y , The

m e e r politieke doeleinden gebruikt. Het

N e t h e r l a n d s , Russia a n d A m e r i c a d u r i n g

essay van Margarita Tupitsyn draagt de zeer

t h e i n t e r - w a r years.

toepasselijke titel 'Van de politiek van de montage naar de montag e van de politiek', omdat het de overgang in kaart brengt van

M a u d Lavin's a c c o u n t of t h e ' r i n g neue w e r b e g e s t a l t e r ' , a g r o u p of G e r m a n

de kunstenaar als experimentele formalist

Montage and Modern Life (cover)

(een stroming waarvan Rodchenko and

a d v e r t i s i n g d e s i g n e r s f o u n d e d by Kurt S c h w i t t e r s in 1928, t o w h i c h Piet Z w a r t ,

Lissitzky representanten zijn) naar de kun-

Paul S c h u i t e m a a n d César D o m e l a also

stenaar als 'activistische boodschapper' (Klutsis is hiervan een g o e d voorbeeld). Na

belonged, deals w i t h the contradictions

of Lenin, Rodchenko abandoned montage

b e t w e e n the g r o u p ' s leftist, u t o p i a n v i s i o n

in f a v o u r o f a p o l i t i c a l p h o t o g r a p h y , w h i l e

voor Heartfield in Montage

a n d thei r a p p a r e n t s u b s e r v i e n c e t o t h e

Lissitsky g r a d u a l l y s e e m s t o have m o v e d

duidt ook op een verschuiving in de waarde-

montage voor de a-politieke fotografie, ter-

dictates of t h e i r c a p i t a l i s t , i n d u s t r i a l

closer t o t h e e t h o s of Klutsis' s a g i t p r o p

ring voor de montage als politiek p r o t e s t w a-

wijl Lissitzky langzaam maar zeker m e e r in

clients. Of c o u r s e , d u r i n g t h e D e p r e s s i o n ,

w o r k . The rivalry that d e v e l o p e d b e t w e e n

pen naar het gebruik als ideologisch e n zelfs

de richting van de principes van het agitprop-

artists h a d t o m a k e a l i v i n g s o m e h o w , but

Lissitsky a n d Klutsis s h a r p e n e d w h e n

popularistisch m e d i u m . Volgens de uitgever

w e r k van Klutsis opschoof. De rivaliteit t u s -

f e w of t h e m s e e m t o have b e e n a w a r e of

Lissitsky w a s g i v e n the j o b of s u p e r v i s i n g

van het boek functioneerde de montage "als

sen Lissitzky e n Klutsis w e r d nog sterker,

their contradictory attitudes, preferring

the S o v i e t p a v i l i o n at t h e 1928 Pressa

een soort symbolische v o r m , die een

toen Lissitzky de supervisie kreeg over het

i n s t e a d t o c o v e r t h e m w i t h a belief in

e x h i b i t i o n in C o l o g n e , w h e r e he

gemeenschappelijk visueel idioom verschaf-

Sovjetpaviljoen tijdens de Pressa-tentoon-

m o d e r n i s t p r o g r e s s for its o w n sake.

constructed extravagant three-

te, dat meer dan ieder ander idioom de

stelling te Keulen in 1928. Ter gelegenheid

Lavin also p o i n t s o u t t h a t , a l t h o u g h m o s t

dimensional displays w h o s e messages

tumultueuze introductie van een volledig

van die tentoonstelling maakte hij extrava-

c o n s u m e r a d v e r t i s i n g w a s a i m e d at

c l e a r l y o w e a d e bt t o Klutsis . W h i l e

verstedelijkte, geïndustrialiseerde cultuur tot

gante driedimensionale w e r k e n waarvan de

w o m e n , the New W o m a n propounde d

Lissitsky r e l u c t a n t l y s u b m i t t e d t o t h e

uitdrukking bracht". A l h o e w e l minder uitge-

boodschap duidelijk de invloed van Klutsis

d u r i n g t h e W e i m a r p e r i o d is m a r k e d l y

i n c r e a s i n g S t a l i n i s a t i o n of artistic

breid dan de eigenlijke tentoonstelling waar-

verraadt. Terwijl Lissitzky zich m e t tegenzin

a b s e n t f r o m t h e neue w e r b e g e s t a l t e r

e x p r e s s i o n in t h e l a t e - T w e n t i e s a n d

bij het als catalogus hoort (een tentoonstel-

o n d e r w i e r p aan de t o e n e m e n d e stalinisatie

d e s i g n s , w h i c h w e r e m o r e linked t o a

d i s a v o w e d e x p e r i m e n t a t i o n , Klutsis

ling die in Boston, Vancouver en Brussel te

van de artistieke expressie aan het einde

masculinist, technological vision of

s e e m s t o have b e e n m u c h m o r e

zien was) biedt het boek interessante nieu-

van de jaren t w i n t i g en het experiment

culture.

e n t h o u s i a s t i c in his s u p p o r t for

w e inzichten in de bredere culturele beteke-

a f w e e s , lijkt Klutsis de propaganda m e t veel

p r o p a g a n d a a n d p r o d u c e d a n u m b e r of

nis van de montage zoals die in Duitsland

meer enthousiasme te hebben gesteund . Hij

m o n t a g e p o s t e r s t o c e l e b r a t e S t a l i n ' s Five

Nederland, Rusland en Amerika in de jaren

maakte een aantal montage-affiches ter ere

Year Plans. B o t h Lissitsky a n d Klutsis

tussen de t w e e wereldoorlogen w e r d beoe-

van Stalins vijfjarenplannen. Z o w e l Lissitzky

c o n t r i b u t e d t o t h e g l o r i f i c a t i o n of Stalin

f e n d . M a u d Lavin gaat in haar essay over de

als Klutsis droegen bij aan de verheerlijking

d u r i n g t h e T h i r t i e s , a n d T u p i t s y n e n d s her

'Ring Neue Werbegestalter' , een kring van

van Stalin in de jaren dertig en Tupitsyn

essay w i t h a c u r i o u s a t t e m p t at

Duitse reclameontwerpers, in 1928 op-

besluit haar essay m e t een v r e e m d e poging

i n t e r p r e t i n g their s u p p o s e d i d e n t i f i c a t i o n

gericht door Kurt Schwitters, waartoe Piet

hun v e r m e e n d e identificatie m e t het Sovjet-

w i t h t h e S o v i e t l e a d e r s h i p in t e r m s of

Zwart, Paul Schuitema en César Domela ook

leiderschap te interpreteren in t e r m e n van

m a s o c h i s t i c a n d sadistic d r i v e s .

behoorden, nader in op de tegenstelling tus-

masochistische en sadistische m o t i e v e n .

In Soviet Russia, m o n t a g e w a s utilized for m o r e political e n d s . M a r g a r i t a T u p i t s y n ' s essay ' F r o m t h e Politics of M o n t a g e t o t h e M o n t a g e o f Politics' is a p t l y t i t l e d , c h a r t i n g as it d o e s t h e c h a n g e f r o m t h e artist as e x p e r i m e n t a l f o r m a l i s t ( r e p r e s e n t e d b y R o d c h e n k o a n d Lissitsky) t o t h e artist as " a c t i v i s t m e s s a g e - m a k e r " ( r e p r e s e n t e d by Klutsis). A f t e r t h e d e a t h

Het ontbreken van de nodige aandacht and Modern

Life

de d o o d van Lenin verruilde Rodchenko de

B O E Vergeleken met Sovjet-Rusland maken

K E N

dat in de film, zo niet in de fotografie, de

U n f o r t u n a t e l y , she d o e s n ' t m e n t i o n w h a t

p r o d u c e E u r o p e a n - s t y l e m o n t a g e s that

de Amerikaanse f o t o m o n t a g es uit deze

beoefening van deze stijl gepaard ging met

f i n a l l y b e c a m e o f Klutsis: d e s p i t e all his

t h e n o f f e r e d a sort of r e f r a c t e d v i e w of

zelfde periode een tamelijk t a m m e indruk.

uiterst gecompliceerde theorieën.

years of d e d i c a t i o n t o t h e Party, he w a s

American M o d e r n i s m . As Stein points

Amerikaanse fotografen en ontwerper s

Aangezien Montage

And Modern

Life

a r r e s t e d in 1938 a n d d e p o r t e d to

o u t , t h e p r e v a i l i n g p h o t o g r a p h i c s t y l e in

K a z a k h s t a n , w h e r e he d i ed in 1944.

A m e r i c a d u r i n g the late-Thirties w a s

w a r e n over het algemeen conservatiever

zich uitsluitend op de periode tussen de

dan hun Europese tegenhangers en zagen

t w e e wereldoorlogen concentreert, preten-

de fotomontag e als een afdwaling van de

deert het geen historisch overzicht te geven.

A m e r i c a n p h o t o m o n t a g e s of t h e p e r i o d

o n i s o l a t e d i n d i v i d u a l s or o n i n d i v i d u a l

' g e w o n e ' fotografie, als iets voor amateurs

In andere boeken w o r d t de prehistorie van

look q u i t e t a m e . A m e r i c a n p h o t o g r a p h e r s

f a m i l i e s a n d t h e i r h o m e s . A t t i m e s of

en niet voor beroeps. Het essay van Sally

de montage behandeld (de negentiende-

social c r i s i s , h o w e v e r , s u c h as t h e

Stein 'Een goed hek zorgt voor goede buren'

a n d d e s i g n e r s t e n d e d t o be m o r e

e e u w s e c o m p o s i t i e f o t o ' s van Rejlander bij-

ontleent zijn titel aan een gedicht van Robert

conservative than their European

voorbeeld) en het meer recente gebruik door

counterparts and looked on p h o t o m o n t a g e as an a b e r r a n t d e p a r t u r e

Frost dat in de jaren dertig zeer popular w a s

kunstenaars als Barbara Kruger en Klaus

en waarin de moraal van het privé-eigendom

Staeck, die slechts kort in de introductie ver-

en het burgerlijke individualisme w o r d t ver-

m e l d w o r d e n . Een ernstiger omissie is mijns

heerlijkt. Deze moraal, zo b e w e e r t Stein, is

inziens het ontbreken van w e r k uit Polen en

verantwoordelijk voor de Amerikaanse weer-

In c o m p a r i s o n w i t h Soviet Russia,

f r o m 'straight' photography, something to be p r a c t i c e d b y a m a t e u r s rather t h a n p r o f e s s i o n a l s . Sally S t e i n ' s essay, ' G o o d

stand tegen de fotomontage. Paradoxaal

documentary, which generally focussed

D e p r e s s i o n years a n d t h e b e g i n n i n g of A m e r i c a ' s i n v o l v e m e n t in t h e S e c o n d W o r l d W a r , m o n t a g e w a s used by G o v e r n m e n t a g e n c i e s in o r d e r t o i m p a r t a sense o f u n i t y t h r o u g h d i v e r s i t y , a l t h o u g h the f o r m a l device chosen w a s often that of t h e g r i d rather t h a n m o n t a g e p r o p e r . Significantly, the display designed by

genoeg w e r d e n juiste de waarden die in de

H e r b e r t Bayer f o r t h e e x h i b i t i o n Road

montage tot uiting k w a m e n - verstedelijking,

Victory

industrialisering en het steeds snellere

at t h e M u s e u m of M o d e r n A r t in

1942, e m p l o y e d p h o t o g r a p h s of

levenstempo van de moderne w e r e l d - door

i n d i v i d u a l ' f a t h e r s a n d m o t h e r s ' set

de Europeanen gezien als typisch

a g a i n s t t h e m a s s e d ranks o f t h e i r s o l d i e r

Amerikaans. Alleen Amerikaanse fotografen

s o n s - a static f o r m o f d i s p l a y t h a t Bayer

als Charles Seeler die nauwe banden had-

h a d p r a c t i c e d s o m e years e a r l i er o n

den m e t het Europese m o d e r n i s m e waren

b e h a l f of G e r m a n n a t i o n a l i s m , a n d a far

in staat montages 'Europese stijl' te maken

c r y f r o m t h e d y n a m i c h e t e r o g e n e i t y of

waarin een soort gebroken beeld van het

Lissitsky' s C o l o g n e e x h i b i t i o n s .

Amerikaanse m o d e r n i s me w e r d gegeven.

A n n e t t e M i c h e l s o n ' s essay o n

Zoals Stein aangeeft w a s aan het einde van de iaren dertig de documentaire fotografie

m o n t a g e in Russian f i l m l o o k s at its t w o

de voornaamste fotografiestijl in Amerika.

m a j o r e x p o n e n t s , Eisenstein a n d V e r t o v ,

Deze stijl richtte zich voornamelijk op afzon-

in t e r m s o f t h e i r d i f f e r e n t a p p r o a c h e s t o

derlijke individuen of op gezinnen en hun

t h e n o t i o n of t h e f i l m i c ' i n t e r v a l ' , w h i c h

huis. In tijden van sociale crisis, zoals gedu-

Eisenstein s a w in m u s i c a l t e r m s , a n d

rende de Depressie en het begin van de

V e r t o v in m a t h e m a t i c a l t e r m s . In t h i s

Amerikaanse inmenging in de T w e e d e

s o m e w h a t a r c a n e s t u d y , t a k i n g in

Wereldoorlog, w e r d de montage echter door

s y m b o l i s t a e s t h e t i c s a n d E i n s t e i n 's

de regering gebruikt o m een gevoel van een-

T h e o r y of R e l a t i v i t y , M i c h e l s o n at least

heid in verscheidenheid over te brengen, al

s h o w s that m o n t a g e is n o t so s i m p l e as

w e r d er meer gebruik gemaakt van het ras-

o n e m i g h t have t h o u g h t , a n d t h a t in f i l m , if n o t in p h o t o g r a p h y , its p r a c t i ce w a s

ter dan van de eigenlijke montagetechniek.

a c c o m p a n i e d by e x t r e m e l y s o p h i s t i c a t e d theories.

Het is heel tekenend dat Herbert Bayer in het w e r k dat hij maakte voor de tentoonstelling Road to Victoryvan

By f o c u s s i n g solely o n t h e i n t e r - w a r p e r i o d . Montage

1942, in het

And Modern

Life d o e s

M u s e u m of M o d e r n Art, foto's gebruikte

n o t p r e t e n d to be a h i s t o r i c a l s u r v e y .

van individuele 'vaders en m o e d e r s ' tegen

O t h e r b o o k s have a d e q u a t e l y dealt w i t h

een achtergrond die w o r d t g e v o r m d door rij-

m o n t a g e ' s p r e - h i s t o r y (the 19th c e n t u r y

en en rijen soldaten (hun zonen). Het is een

c o m p o s i t e p h o t o g r a p h s o f O.G. Rejlander,

statische manier van w e r k e n die Bayer een

f o r e x a m p l e ) a n d its m o r e recent u s a g e

aantal jaren daarvoor al had toepgepast in

b y s u c h artists as B a r b a r a K r u g e r a n d

zijn w e r k ten behoeve van het Duitse natio-

Klaus Staeck. A m o r e s e r i o u s o m i s s i o n , in

naal-sociahsme e n het staat heel ver af van

m y v i e w , is t h e a b s e n c e of w o r k f r o m

het dynamische, heterogene van de ten-

Piet Zwart Omslagontwerp voor 'Wij slaven van Suriname', 1934 uit/from: Montage and Modern Life

toonstellingen van Lissitzky in Keulen (voor een uitstekende bespreking van het gebruik

Poland and Czechoslovakia, particularly that of M i e c z y s l a w B e r m a n w h o s e T w e n t i e s m o n t a g e s deal e x p l i c i t l y w i t h

van de m o n t a g e bij Lissitzky en Bayer ver-

t h e t h e m e of u r b a n i s m a n d t h e

w i j s ik naar Benjamin Buchlohs From

celebration of the achievements of

F aktura to F actography,

t e c h n o l o g y . I n d i v i d u a l artists receive little

Oktober, najaar

1985, dat heel w a t informatiever is dan de essays in Montage

And Modem

Life).

In haar essay over montage in de

Tsjechoslowakije, m e t name dat van

f e n c e s m a k e g o o d n e i g h b o u r s ' , takes its

Mieczyslaw Berman, w i e n s montages uit de

t i t l e f r o m a R o b e r t Frost p o e m w h i c h w a s

jaren t w i n t i g heel expliciet handelden over

e x t r e m e l y p o p u l a r in t h e T h i r t i e s a n d

Russische film besteedt A n n e t t e Michelson

het thema verstedelijking en de verheerlij-

w h i c h e x t o l s t h e e t h o s of p r i v a t e p r o p e r t y

aandacht aan de t w e e belangrijkste expo-

king van de v e r w o r v e n h e d e n van de techno-

a n d b o u r g e o i s i n d i v i d u a l i s m . It is t h i s

nenten van dit f e n o m e e n : Eisenstein en

logie Individuele kunstenaars komen er in

e t h o s , Stein a r g u e s , that a c c o u n t s f o r the

Vertov. Zi| vergelijkt de verschillende manie-

Montage

resistance t o p h o t o m o n t a g e in A m e r i c a .

ren waarop beiden het filmische 'interval'

nadruk ligt meer op anonieme affiches en

Paradoxically, those very values w h i c h

benaderen. Eisenstein interpreteert het in

reclame-ontwerpers die veel van de ideeën

montage seemed to express -

muzikale t e r m e n , terwijl Vertov er een

van de avantgardistische kunstenaars over-

urbanisation, industrialization and the

and Modern

Life bekaaid af. De

a t t e n t i o n in Montage

And Modern

Life,

w h e r e t h e e m p h a s i s is m o r e o n a n o n y m o u s poster a n d a d v e r t i s i n g d e s i g n e r s w h o p i c k e d u p m a n y of t h e ideas of a v a n t - g a r d e artists a n d t u r n e d t h e m t o c o m m e r c i a l or p o l i t i c a l e n d s , a practice w h i c h only t o o clearly extends to the present day. MG

mathematische uitleg aan geeft. In deze

namen en ze voor commerciël e of politieke

i n c r e a s e d pace of life in t h e m o d e r n

doeleinden gebruikten, iets dat heel duide-

1. For an excellent account of Lissitsky's and

enigszins esoterische studie waarbii zij ook

w o r l d - w e r e seen b y E u r o p e a n s as

lijk, tot op de dag van vandaag, nog steeds

Bayer's uses of montage, see Benjamin

de symbolistische esthetiek en Einsteins

quintessentially A m e r i c a n . Only those

gebeurt.

Buchloh's F r o m Faktura t o F a c t o g r a p h y ,

relativiteitstheorie betrekt, laat Michelson in

A m e r i c a n p h o t o g r a p h e r s like Charles

October, Fall 1984, which is more informative than

S h e e l e r w h o h a d c l o s e links w i t h

any of the essays in M o n t a g e a n d M o d e r n

European M o d e r n i s m were able to

Life.

ieder geval zien dat de montage met zo simpel is als w e misschien zouden denken en

I M U S T F O LL O W THE D E AD TRA C E S Ik m o e t

de d o d e

sporen

volgen

Paul den Hollander: Les Pyramides du Nord. 1992, Breda, T en ye ars after the appe arance first photobook, den Hollander modest

of his

Tien ja ar na het verschijnen

Paul den Hollander, 30 x 30 cm, 100 pp, 55 ill., bw, pb

M o m e n t s in T i m e , P aul presents

his second

fotoboek

book, Les P y r a m i d e s d u N o r d . This is a

total for a photographer

who has so cle arly

left his mark

on the

of Dutch

remarkably

P aul den Hollander

zijn twe ede

development

a antal voor e en fotogra af

photography.

(N ederlandse)

Moments

boek Les Pyramides du Nord. E en opmerkelijk

die zo zijn stempel

he eft gedrukt

in Time is een selectie uit 1

geboden. De geprepareerde dieren staan in vitrines of liggen gesorteerd in ladenkasten, en niet in hun gebruikelijke, natuurlijke

beeldtaal klonken door in de fotografie van

o m g e v i n g . In deze fotografie gaat Den

veel jonge Nederlandse fotografen in het

Hollander heel ver in het benadrukken van

begin van de jaren tachtig. De formule w a s

de esthetiek, de v o r m , h o e w e l ook een lite-

betrekkelijk simpel: m e n s en o m g e v i n g zijn

rair elemen t in de beste f o t o ' s aanwezig

in deze fotografie gelijkwaardige en tegelij-

blijft: de f o t o van het h e r t e g e w e i tussen de

kertijd tegengestelde beeldcomponenten:

monumentale pilaren van een m u s e u m sug-

de passanten b e w e g e n , zijn o n d e r w e g of

gereert dat het hert zijn vaste plek verlaten

m e t iets bezig en hun omgeving is zo

heeft en door het m u s e u m dwaalt. De

nadrukkelijk in een compositie gevat dat er

m o m e n t o p n a m e w o r d t hier alleen nog

een vervreemding optreedt. Deze d w i n g e n -

gesuggereerd.

In de latere f o t o ' s in Moments

in Time'' w a s a selection of

already o n o f f e r . The m o u n t e d a n i m a l s are s t a n d i n g in glass cases or l a y i n g

w o r k of m a n y y o u n g D u t c h

s o r t e d in ranks o f d r a w e r s , a n d not in

p h o t o g r a p h e r s at t h e b e g i n n i n g of t h e

their u s u a l , n a t u r a l e n v i r o n m e n t . In t h i s

1980's. The f o r m u l a w a s relatively s i m p l e :

p h o t o g r a p h y , Den H o l l a n d e r g o e s v e r y far

in t h i s p h o t o g r a p h y , p e o p l e a n d t h e ir

in s t r e s s i n g t h e aesthetic, t h e f o r m ,

s u r r o u n d i n g s are e q u i v a l e n t a n d , at t h e

a l t h o u g h a literary e l e m e n t c o n t i n u e s t o

same time, antithetical image

be p r e s e n t in t h e best p h o t o s : t h e

c o m p o n e n t s : passers-b y w h o m o v e , are

p h o t o g r a p h of t h e deer antlers b e t w e e n

e n r o u t e or b u s y w i t h s o m e t h i n g , a n d

t h e m o n u m e n t a l p i l l a r s of a m u s e u m

t h e i r s u r r o u n d i n g s are e m p h a t i c a l l y

s u g g e s t s t h a t t h e deer has left its r e g u l a r

c a u g h t in a c o m p o s i t i o n in s u c h a w a y

territory and strayed into a m u s e u m , and

that a sense of e s t r a n g e m e n t arises. T h i s

still s u g g e s t s a m o m e n t a r y n a t u r e f o r t h e

c o m p e l l i n g c o m p o s i t i o n lends a sense of

shot.

t h e m s e l v e s in a n e n v i r o n m e n t w h e r e t h e y are really not at h o m e . In t h e later p h o t o s in Moments

In his n e w b o o k , Les Pyramides

nen,

evenals die tussen natuur en cultuur,

verdwijnen de passanten en w e r k t Den

en de tijd als m o m e n t . Nu is het de ruimte

Hollander de kadrering van de ruimte verder

zelf die afgebeeld w o r d t . Den Hollander

uit. De mensen w o r d e n vervangen door

geeft geen aanwijzingen m e e r waar en w a n-

objecten, waardoor het m o r r e n t van onder-

neer de f o t o ' s zijn gemaakt, plaats en tijd

geschikt belang w o r d t . Den Hollander foto-

zijn abstracties g e w o r d e n en het contrast

grafeert dan niet meer op straat, maar kiest

tussen natuur en cultuur is niet alleen ver-

locaties waar de m e n s de natuur cultiveert:

d w e n e n , maar opgeheven. De m o m e n t o p n a -

tropische kassen, botanische tuinen en

m e is een tijdopname g e w o r d e n , en de cul-

natuurhistorische m u s e a . Daarmee maakte

tuur, het b o u w w e r k in dit geval, is ĂŠĂŠn

hij het zichzelf in feite makkelijker: op deze

g e w o r d e n m e t het natuurlijke proces van

locaties w o r d t de vervreemding reeds aan-

verval. Het betreft f o t o ' s van de interieurs

Nord, t h e c o n t r a s t b e t w e e n objects a n d people and their e n v i r o n m e nt entirely

Time, t h e passers-by d i s a p p e a r and Den

d i s a p p e a r s , as d o e s t h a t b e t w e e n n a t u r e a n d c u l t u r e , a n d t i m e as t h e m o m e n t .

Hollander further works out the framing

N o w it is t h e space itself t h a t is d e p i c t e d .

o f t h e space. The p e o p l e are replaced b y

Den H o l l a n d e r no l o n g e r g i v e s a n y

objects, w h i c h means that the m o m e n t

i n d i c a t i o n s w h e r e t h e p h o t o s are m a d e ;

b e c o m e s of s e c o n d a r y i m p o r t a n c e . In

place a n d t i m e b e c o m e a b s t r a c t i o n s , a n d

t h e s e cases Den H o l l a n d e r no l o n g e r

the contrast between culture and nature

p h o t o g r a p h s o n t h e street, but c h o o s e s

not o n l y d i s a p p e a r s , but is r e m o v e d . The

locations where people cultivate nature:

record of a r a n d o m m o m e n t is n o w a

tropical greenhouses, botanical gardens

r e c o r d of t i m e , a n d c u l t u r e - in t h i s case,

a n d m u s e u m s of n a t u r a l h i s t o r y . By d o i n g

buildings - becomes one w i th the natural

m e n s e n m e t de o m g e v i n g helemaal v e r d w e in Time

in these l o c a t i o n s , e s t r a n g e m e n t is

visual vocabulary resounded throug h the

the t r a g i c t o t h e f i g u r e s , as if t h e y f o u n d

In dit n i e u w e boek Les Pyramides

Nord zijn de contrasten tussen objecten en

t h i s , in fact he m a k e s it easier f o r h i m s e l f :

b e t w e e n 1971 a n d 1980. His a p p r o a c h a n d

bescheiden van de

1980 heeft gemaakt. Zijn benadering en

waarin ze eigenlijk niet thuishoren.

Moments

e erste

presente ert

w e r k dat Paul den Hollander tussen 1971 en

alsof ze zich in een omgeving bevinden

w o r k t h a t Paul d e n H o l l a n d e r h a d m a d e

op de ontwikkeling

van zijn

fotografie.

de compositie geeft de figuren iets tragisch:

Paul den H o l l a n d e r Zonder titel/untitled, 1989

M o m e n t s in Time

Paul den H o ll a n d e r Zonder titel/untitled, 1989

B O E

K E N

van (waarschijnlijk) industriële architectuur.

grafie toont Paul den Hollander zijn nauwe

p r o c e s s of d e t e r i o r a t i o n . The p h o t o s in

is t r a n s f o r m e d into a p s y c h i c , i n t r o v e r t e d ,

De verweerde muren, gebroken leidingen,

verwantschap m e t Dieter Appelt. In 1983

q u e s t i o n are m a d e in t h e i n t e r i o r s o f w h a t

v e r y p e r s o n a l reality. W i t h this

zand, gruis en roest geven aan dat de bouw-

presenteerde Appelt in het Künstlerhaus

w e r e a p p a r e n t l y i n d u s t r i a l s t r u c t u r e s . The

p h o t o g r a p h y , Paul d e n H o l l a n d e r s h o w s

w e r k e n niet meer in gebruik zijn en in

Bethaniën in Berlijn een vergelijkbaar pro-

w e a t h e r e d w a l l s , b r o k e n p i p e s , s a n d , grit

his close a f f i n i ty w i t h Dieter A p p e l t . In

afwachting van de sloop of een nieuwe

ject: Museum

a n d rust r e p o r t t h a t t h e s t r u c t u r e s are no

1983, in t h e K ü n s t l e r h a u s B e t h a n i ë n in

bestemming.

van het gebouw, een robuuste en verweer-

l o n g e r in use, a n d a w a i t d e m o l i t i o n or a

Berlin, Appelt presented a comparable

der Sprachen. Onder het dak

de balkenconstructie, maakte hij langdurige

n e w use. T h e s u b j e c t m a t t e r is d e p i c t e d

p r o j e c t : Museum

maar de helderheid is dermate extreem en

tijdopnamen, daarbij slechts gebruikmakend

h a i r - s h a r p , but t h e clarity is so e x t r e m e

roof of the building, a robust and

gelijkmatig dat het beeld transparant en

van het maanlicht dat de ruimte binnen-

and equal that the image becomes

w e a t h e r e d b e a m e d s t r u c t u r e , he m a d e

drong. Die f o t o ' s hebben eenzelfde luciditeit

transparent and, therefore, quite unreal.

very slow time exposures, only making

De materie is haarscherp afgebeeld,

daardoor heel onwerkelijk w o r d t .

als Den Hollanders Pyramides

Het literaire manifesteert zich in deze f o t o ' s niet meer in de scène of het m o m e n t , zoals in Moments

in Time, maar in het beeld

zelf, en heeft een poëtische diepgang gekregen die mateloos intrigeert.

zichtbare werkelijkheid toont, maar een diepere, o n b e w u s t e werkelijkheid suggereert . 2

Een groot verschil tussen Appelt en deze

volgen;

d e p t h t h a t is i m m e n s e l y i n t r i g u i n g .

g e n d stadium van dit keurslijf o m lucht te

van Gerrit Achterberg zijn als mot-

geven aan een lossere, spontanere benade-

to aan het boek m e e g e g e v e n . Het is de eni-

ring.

ge tekst in het boek, even veel- en nietszeg-

hieroglyphs

Linda Roodenburg

Nord lijkt mij het eindpunt van een conse-

1. Paul den Hollander, Moments

quente ontwikkeling waarin de elementen

Bakker, Amsterdam 1982.

tijd en ruimte tot het uiterste zijn geabstra-

2. Zie: Appelt-B ethaniën,

heerd, de v o r m en de techniek een perfectie

Berlijn 1984. Zie ook: Linda Roodenburg: Dieter Appelt,

b e t w e e n A p p e l t a n d this series b y Paul

of life.

d e n H o l l a n d e r lies in t h e f o r m , w h i c h is

These are t h e first lines of t h e p o e m Memphis

b y t h e D u t c h poet Gerrit

A c h t e r b e r g , t h a t f u n c t i o n as t h e m o t t o of as r e v e a l i n g ( a n d u n r e v e a l i n g ) as t h e

hebben bereikt, die aan het griezelige grenst

die Prësenz der Dinge in der Zeit. In:

en waarin de poëzie sterk naar voren komt.

No. 34 (december 1988), pag. 32-42.

in Time, Bert

P erspektief

less e m p h a s i z e d in A p p e l t t h a n in Den H o l l a n d e r , w h o s e p h o t o s are c o n s i s t e n t l y very compulsively c o m p o s e d , t o the point o f b e i n g n e u r o t i c . P o s s i b l y in t h e next stage of his d e v e l o p m e n t he can rid h i m s e l f of t h i s straitjacket, t o g i v e air f o r a looser, m o r e s p o n t a n e o u s a p p r o a c h .

O n e asks o n e s e l f w h a t Paul d e n H o l l a n d e r can d o n e x t . Les Pyramides

Ed. Galerie Springer,

du Nord. A p p e l t also s t r i v e s

suggestion. One great difference

needed.

Noten

Pyramides

f o r a p h o t o g r a p h y t h a t d o e s not s h o w v i s i b l e reality , b u t a d e e p e r , u n c o n s c i o u s

traces;

p h o t o s t h e m s e l v e s - a n d a l s o all t h a t is

Je vraagt je af w a t Paul den Hollander hierna nog kan doen. Les Pyramides

the de ad

t h e b o o k . It is t h e o n l y t e x t in t h e b o o k , is

gend als de f o t o ' s en dat is ook voldoende.

s a m e l u c i d i t y as Den H o l l a n d e r s

/ m u s f follow

d w i n g e n d gecomponeer d zijn, op het neurotische af. Wellicht ontdoet hij zich in een vol-

in Time, but in

t h e i m a g e itself, a n d has o b t a i n e d a poetic

Den Hollander, w i e n s f o t o ' s constant zeer

van leven.

into t h e s p a c e. T h e s e p h o t o s have t h e

p h o t o s is no l o n g e r in t h e scène or t h e m o m e n t , as in Moments

Under the

use of t h e m o o n l i g h t t h a t f o r c e d its w a y

The literary m a n i f e s t a t i o n in t h e s e

deze is bij Appelt minder nadrukkelijk dan bij

Deze beginregels van het gedicht Memphis

Appelt streeft ook naar fotografie die niet de

serie van Paul den Hollander ligt in de vorm:

Ik m o e f de dode sporen hiëroglyfen

du Nord.

der Sprachen.

Linda R o o d e n b u r g du

Nord s e e m s t o m e t o be t h e e n d p o i n t in a

Notes

c o n s i s t e n t d e v e l o p m e n t in w h i c h t h e

1. Paul den Hollander, Moments

e l e m e n t s of t i m e a n d space are abstracted

Bakker, Amsterdam 1982.

in Time, Bert

t o s u c h an u l t i m a t e d e g r e e , a n d f o r m a n d

2. See: Appelt-B ethaniën,

De concrete werkelijkheid is getransfor-

technique have reached such a perfection,

Berlin 1984. See also: Linda Roodenburg: Dieter

meerd tot een psychische, introverte, zeer

t h a t it b o r d e r s o n t h e c r e e p y , a n d in w h i c h

Appelt, die Prasenz der Dinge in der Zeit. In:

persoonlijke werkelijkheid. M e t deze foto-

p o e t r y takes c e n t r e stage. Concrete reality

P erspektiefNo.

Ed. Galerie Springer,

34 (December 1988), page 32-42.

I T ' S ALL IN THE Het b l i j f t D e fotografie cre atie

geregeld

de elne emt.

het juist de z e algemene van het medium

ma akt en het zo'n grote

167 ill., fc/bw, English, pb, ISBN 0 948797 22 3. Sally Man, Immediate Family, 1992, Aperture, New York, 11 x 9,5 inch, 65 ill., bw, ISBN 0 893815 18 7, Imp, Nilsson & Lamm, Dfl. 83,60.

geloofwa ardig

van de fotografie

juist de serieuz e

weg. Kunst moet kennelijk

moeilijk

benadering

A an de andere kant sta at de het me est

in de

zijn. H et moet iets zijn wa ar ma ar e en klein

van het medium

a antal

mensen

Veel mensen hebben de neiging foto's

participates

ways it is this ubiquity which

zich me e

identify

gre ater

skill in

its most

serious

difficult

and a minority

another. O n the other

impediment

to being

tre ated

gives

seriously.

of the

it credibility

ourselves

almost

frequently.

If we have tried

hand photography's

for

in which

many

something

van e en ander te herkennen.

images

adult

mass appe al.

he eft is

beter in sta at de superioriteit

is the only method visual

every

medium

a antrekkingskracht

ge eft. Wie iets z elf geprobe erd

populariteit

producing

Publications, Manchester/Picture Project, New York, 27,5 x 23,5 cm, 192 p.,

beschikba arheid

die het zo

Photography

Photographers' Images of Their Own Families, 1992, Cornerhouse

volwassene

In ve el opzichten

familie

Alice Rose George, Abigail Heyman, Ethan Hoffman (ed.) Flesh and Blood,

is de enige vorm van visuele

wa ara an vrijwel iedere

in de

and

to do

we can more popularity

Art, apparently,

e asily always

has to be

pursuit.

be zighoudt.

zingwekkend dat het gezin als o n d e r w e r p

The t e n d e n c y a m o n g m a n y is t o read

has p l a y e d no seriou s part in

te beoordelen op hun o n d e r w e r p, op hun

nooit een serieuze rol heeft gespeeld in de

p h o t o g r a p h s f o r t h e i r subject o n l y , for

p h o t o g r a p h y ' s artistic e v o l u t i o n a n d

uiterlijk in plaats van de manier waarop het

artistieke evolutie en bredere waardering

their a p p e a r a n c e rather t h a n f o r t h e w a y

w i d e r a p p r e c i a t i o n . I t h i n k t h e r e is a

o n d e r w e r p w o r d t geïnterpreteerd of

van de fotografie. Ik denk dat daarvoor een

that subject m a t t e r is i n t e r p r e t e d or

s i m p l e r e a s o n f o r t h i s . It is t o d o w i t h t h e

getransformeerd.

simpele reden is. Het heeft te maken m e t

transformed.

fact t h a t p h o t o g r a p h y has a l w a y s b e e n

Het gezin lijkt het ideale fotografie-

het feit dat de fotografie altijd heeft m o e t e n

T h e f a m i l y w o u l d s e e m t o be t h e ideal

w o r k i n g against the strong current

o n d e r w e r p, omdat de camera scherp staat

vechten tegen de sterke stroming die zich

s u b j e c t f o r p h o t o g r a p h y p r e c i s e ly

m i l i t a t i n g a g a i n s t its acceptance as art.

vanaf het m o m e n t dat w e wakker worden.

verzette tegen de acceptatie van het medi-

because t h e c a m e r a is r e a d y t o use f r o m

The a r g u m e n t r u n s a l o n g t h e s e lines. T h e

Er zijn geen moeizame voorbereidingen

u m als v o r m van kunst. Binnen deze visie is

the m o m e n t w e wake up. No wearisome

f a m i l y is t h e p r i n c i p a l s u b j e c t of

nodig. Wij drukken op de sluiter en hij doet

het gezin i m m e r s het voornaamste onder-

p r e p a r a t i o n is r e q u i r e d . W e press t h e

s n a p s h o t s , w h i c h are w h a t e v e r y m a n

de rest. In tegenstelling tot de negentiende-

w e r p van het simpele 'kiekje'. En kiekjes

s h u t t e r , t h e y d o t h e rest. Unlik e t h e

takes a n d can n o t , t h e r e f o r e , be art. Ergo ,

e e u w s e situatie toen het proces nog in de

maken kan iedereen. Dit soort foto's kan

s i t u a t i o n in t h e 19th c e n t u r y , w h e n t h e

t h e f a m i l y is f a t a l l y i m p a i r e d as a s u b j e c t

kinderschoenen stond, is er thans geen

dus per definitie geen kunst zijn. En zo ver-

p r o c e s s w a s i n c h o a t e , t h e r e is no reason

f o r real p h o t o g r a p h y .

reden w a a r o m niet alle apsecten van het

keert het gezin in een uiterst nadelige posi-

w h y all a s p e c t s o f o u r f a m i l y life s h o u l d

tie als o n d e r w e r p voor de 'echte' fotografie.

In o r d e r t o be take n s e r i o u s l y as

gezinsleven aan een kritische blik kunnen

not c o m e u n d e r s c r u t i n y . It is, t h e r e f o r e ,

O m als kunstenaar serieus g e n o m e n te

artists, p h o t o g r a p h e r s n e e d t o distanc e

a s t o n i s h i n g t h a t , as a s u b j e c t , t h e f a m i l y

t h e m s e l v e s f r o m w h a t is p e r c e i v e d as t h e

w o r d e n o n d e r w o r p e n . Het is dan ook verba-

m e d i u m ' s b a r g a i n b a s e m e n t , in m u c h t h e

book charts the photographer's

w o r d e n m o e t e n fotografen zich distantiëren

s a m e w a y as s e r i o u s p a i n t e r s d o not

r e l a t i o n s h i p w i t h her c h i l d r e n over t h r e e

van w a t geldt als 'goedkoop', net zoals seri-

alle boeken bij e e n groepstentoonstelling

s l a v i s h l y c o p y a p p e a r a n c e s because t h a t

y e a r s f r o m 1987 a n d f o r m s part of an

euze schilders niet slaafs portretteren omdat

vertonen: ze laten je van alles een beetje

dat dit boek het m a n k e m e n t vertoont dat

is t h e e n e m y ' s (i.e. p h o t o g r a p h y ' s ) j o b .

o n g o i n g p r o j e c t . M a n n is u n f l i n c h i n g a n d

dat het w e r k van de vijand (dat w i l zeggen

zien, zodat je aan het einde het gevoel hebt

A d d i t i o n a l l y , s e r i o u s p a i n t e r s do not

w a t c h e s w h i l e her kids a n d t h e i r f r i e n d s

de fotografie) is. Ook schilderen serieuze

niet echt veel wijzer te zijn g e w o r d e n . Alle

d e p i c t f l o w e r s because f l o w e r s are t h e

f l a u n t thei r i n c i p i e n t s e x u a l i t y , f i g h t , get

schilders geen bloemen , omdat b l o e m e n

fotografen in Flesh and Blood illustreren m e t

s u b j e c t o f e v e n i n g class art. U n t i l q u i t e

i n j u r e d , p l a y, sleep. Because t h e y are

hun f o t o ' s het algemene t h e m a van het

recently, unless y o u w e r e a n a i v e or an

thuishoren op de amateurschilderclub. Tot

taken o n a t r i p o d c a m e r a u s i n g t e n b y

voor kort m o e s t een ambitieuze fotograaf -

boek, maar geen van hen krijgt de diepgang

e i g h t inch n e g a t i v e s - w i t h , in s o m e

de naïeven of de excentriekelingen (zoals

w a a r m e e de lezer een goede indruk krijgt

o d d b a l l (like Ralph E u g e n e M e a t y a r d ) , a n a m b i t i o u s p h o t o g r a p h e r h a d n e c e s s a r i ly t o look b e y o n d w h a t w a s c l o s e t o t h e m in o r d e r t o locat e a m o r e s u i t a b l e t o p i c f o r artistic i n v e s t i g a t i o n . M u s e u m s d o n ' t e x h i b i t p i c t u r e s o f f a m i l i e s , at least not

instances, t h e b u r n t in p e r i m e t e r s of 19th

Ralph Eugene Meatyard) daargelaten - bui-

van zijn of haar oeuvre. Het boek is slechts

century photographs - the s o m b re impact

ten zijn naaste o m g e v i n g op zoek naar een

bedoeld o m de kijklust op te w e k k e n .

of t h e p i c t u r e s m a k e s t h e m feel o l d e r

geschikt o n d e r w e r p voor zijn artistieke ver-

t h a n t h e y actuall y are, as if t h e y are f r o m

kenningen. Musea stellen geen gezinspor-

k n o w i n g l y . Real artists d o n ' t d o a n y t h i n g

Natuurlijk kun je ook geen kunstenaars selecteren op basis van drie of vier goede f o t o ' s die meer goed w e r k doen v e r m o e d e n . (Er zijn t r o u w e n s maar w e i n i g fotografen die

as f o l k s y as take p i c t u r e s of t h e i r kids.

niet op verzoek minstens drie fatsoenlijke

A n d yet all t h e t i m e t h e best s u b j e c t f o r

f o t o ' s kunnen produceren.) En toch zijn Larry

e x p r e s s i o n is o n t h e i r o w n d o o r s t e p .

Sultan, Stephen Shore and Tina Barney vert e g e n w o o r d i g d op een manier die doet ver-

If art c a n be b r o a d l y d e f i n e d as

langen naar meer. (Het zegt iets over de

p e r s o n a l e x p r e s s i o n , t h e f a m i l y m u s t be a

trieste ontoereikendheid van de fotografie-

primary source for conditionin g any

tentoonstellingen in Groot-Brittannië dat w e

artist's r e s p o n s e s t o t h e w o r l d . W h a t

nog niet in detail kennis hebben kunnen

better s u b j e c t s , t h e r e f o r e , f o r art itself.

maken m e t het w e r k van Stephen Shore.)

A n d s o , at last, it s e e m s t o be h a p p e n i n g . P r o g r e s s i v e l y m o r e p h o t o g r a p h e r s are

Immediate

l o o k i n g closer t o h o m e f o r their s u b j e c t s .

F amily van Sally M a n n , die

ook in Flesh and Blood voorkomt, laat zien

In a year w h i c h s a w an e x p l o s i o n of

w a t er kan gebeuren als je een grote hoe-

interest in n u d i t y a n d n a k e d n e s s , t w o o f

veelheid w e r k verzamelt en dat tot het

t h e better b o o k s p u b l i s h e d in Britain d e a l t

visuele omhulsel van een zeer overtuigend

explicitly with photographers and their

u i t g e w e r k t idee maakt. Immediate

families.

een van de beste Britse fotografieboeken

Flesh and Blood

F amily is

van 1992 en behoort tot het zeldzame soort

is t h e b o o k of an

American touring exhibition and features

boeken dat er bij iedere lezing beter op

w o r k s by 66 p h o t o g r a p h e r s , q u i t e a

wordt.

n u m b e r of w h o m are k n o w n t o E u r o p e a n

Het boek probeert niet vernuftig te zijn.

a u d i e n c e s t h r o u g h m a g a z i n e s but not

Het succes is gelegen in zijn emotionele

e x h i b i t i o n s . Let m e say i m m e d i a t e l y t h a t

g e w i c h t en de indrukwekkende, haast vir-

t h e b o o k ' s m a i n f l a w is t h e f a u l t

tuoze reeks verleidelijke zwart-wit beelden.

c h a r a c t e r i s i n g all v o l u m e s a c c o m p a n y i n g

Het boek brengt een periode van drie jaar

g r o u p s h o w s . In g i v i n g y o u a bit o f

(vanaf 1987) in kaart van de relatie tussen de

everything they end up telling you

fotografe en haar kinderen en is onderdeel

n o t h i n g m u c h in p a r t i c u l a r . A l l t h e

van een continu project. Mann is onbevan-

p h o t o g r a p h e r s in Flesh and

Blood

gen en observeert, terwijl haar kinderen en

illustrate t h e b o o k ' s g e n e r a l t h e m e , w h i l e

hun vriendjes pronken m e t hun ontluikende

n o n is i l l u s t r a t e d in t h e d e p t h w h i c h

Diana Blok Portrait of my Mother and Father, 1987 uit/from: Flesh & Blood

e n a b l e s a reader t o a p p r e c i a t e t h e i r w o r k t h o r o u g h l y . The b o o k is m e r e l y an

seksualiteit. Ze v e c h t e n , raken g e w o n d , spelen en slapen. O m d a t de f o t o ' s g e n o m e n zijn m e t statief en de negatieven tien bij acht

a p p e t i s e r . A n d , o f c o u r s e , o n e c a n not

inch zijn - m e t s o m s de ingebrande randen

isolate a n y i n d i v i d u a l s because each of

van een negentiende-eeuwse f o t o - krijg je

t h e m has t h r e e or f o u r g o o d p i c t u r e s s u g g e s t i n g t h e p o s s i b i l i t y of m o r e l u r k i n g in t h e p o r t f o l i o . (Few p h o t o g r a p h e r s c a n ' t p r o d u c e at least t h r e e decen t p i c t u r e s if asked to.) H o w e v e r , Larry S u l t a n , S t e p h e n S h o r e a n d T i n a B a r n e y are t a n t a l i s i n g l y w e l l r e p r e s e n t e d . (It says s o m e t h i n g of t h e dir e i n a d e q u a c y of p h o t o g r a p h y e x h i b i t i o n s in Britain that w e h a v e n ' t yet seen S t e p h e n S h o r e ' s w o r k in a n y d e p t h . ) Immediate

F amily

by Sally M a n n ,

a b y g o n e age a n d not f r o m C o l o n e l

t r e t t e n ten toon, althans niet als b e w u s t e

Saunders's America.

keuze. Echte kunstenaars maken zich niet

O f t e n it is as t h o u g h t h e p h o t o g r a p h e r

schuldig aan zoiets g e w o o n s als f o t o ' s

is v i e w i n g t h i s i n t i m a t e w o r l d , her w o r l d ,

n e m e n van je eigen kinderen. Maar al die tijd

d o w n the w r o n g e n d of a t e l e s c o p e . She

ligt het beste onderwerp vlak voor hun voe-

is s i m u l t a n i o u s l y c o n n e c t e d a n d

len.

d i s t a n c e d . Her c h i l d r e n are object s a n d

Als kunst g r o f w e g kan w o r d e n gedefi-

s u b j e c t s . T h e y are i n d i s p u t a b l e f a c t s b u t

nieerd als persoonlijke expressie, dan m o e t

are a l s o t h e cause of reveries a n d

de respons van de kunstenaar op de w e r e l d

reflections. W e watch w i t h M a n n w h i l e

w e l via het gezin lopen. Is er een beter

her r e s p o n s e is at o n c e o n e of p r u r i e n c e ,

o n d e r w e r p voor de kunst zelf denkbaar? Na

p r i d e , a f f e c t i o n a n d r e m o r s e . She

lange tijd lijkt het dan nu te gebeuren:

s h o w s w h a t can h a p p e n if y o u collect a

c o n v e y s in Immediate

steeds meer fotografen gaan dichter bij huis

s u b s t a n t i a l b o d y of w o r k s u c h t h a t a c o r e

convincingly and w i t h greater potency

op zoek naar hun o n d e r w e r p e n . In een jaar

idea is f l e s h e d o u t a n d p e r s u a s i v e l y

t h a n I have e x p e r i e n c e d e l s e w h e r e t h a t

dat w e r d gekenmerkt door een hausse in de

e l a b o r a t e d . T h i s w a s a m o n g t h e best

feeling only parents know, namely a

belangstelling voor het naakt en het naakt-

p h o t o g r a p h i c b o o k s p u b l i s h e d in Britain

c e r t a i n k i n d of special l o v e a n d a w e

zijn, k w a m e n in t w e e van de betere Britse

w h o also feature s in Flesh and

Blood,

F amily

d u r i n g 1992 a n d falls into t h a t rare

reserved f o r o n e ' s o w n c h i l d r e n , a l o v e

boeken de fotograaf e n zijn gezin expliciet

c a t e g o r y of b o o k s w h i c h gets b e t t e r e a c h

laced w i t h f e a r f o r a c h i l d ' s safety a n d

aan bod.

t i m e y o u r e a d it.

f u t u r e w e l l b e i n g . T h i s b o o k is at least as

It d i d n ' t t r y t o be clever, instead it s u c c e e d e d b y v i r t u e o f its e m o t i o n a l weight and the impressive variety -

m u c h a b o u t t h e t r a g e d y of p a r e n t h o o d as t h e j o y s of it. N e e d l e s s t o say, M a n n ' s w o r k

door het sombere effect van de f o t o ' s het idee dat ze ouder zijn dan ze werkelijk zijn. Alsof ze uit een ver verleden afkomstig zijn en niet uit het Amerika van kolonel Saunders. Vaak lijkt het alsof de fotografe deze intieme w e r e l d , haar w e r e l d , door de verkeerde kant van een telescoop bekijkt. Ze is tegelijkertijd betrokken en op een afstand. Haar kinderen zijn v o o r w e r p en o n d e r w e r p. Ze zijn een onmiskenbaar feit maar ook de bron van d r o m e n en bespiegelingen. W e kijken m e e m e t M a n n en m e t haar respons van wellust, trots, liefde en spijt. In Immediate

F amily brengt zij, overtuigen-

der en krachtiger dan ik ooit gezien heb, dat speciale gevoel over dat alleen ouders kennen, namelijk e e n bepaald soort liefde e n respect dat w e alleen kunnen voelen voor onze eigen kinderen, een liefde doorvlochten m e t vrees voor de veiligheid en het toe-

Flesh and Blood is het boek bij een

komstig welzijn van die kinderen. Dit boek

Amerikaanse rondreizende tentoonstelling.

gaat evenzeer over de tragedie als over de

Het toont w e r k van 66 fotografen van w i e

vreugde van het ouderschap.

een groot aantal bekend is bij het Europese

v e r g i n g o n v i r t o u s i t y - o f its suite of

a t t r a c t e d adverse p u b l i c i t y in the U n i t e d

publiek, zij het via tijdschriften en niet via het

s e d u c t i v e black a n d w h i t e i m a g e s . T h e

States o n a c c o u n t of its a l l e g e d

tentoonstellingscircuit. Ik w i l gelijk stellen

M a n n s w e r k leidde, uiteraard in de Verenigde Staten, tot negatieve publiciteit.

B O E

K E N

omdat er misbruik in zou w o r d e n gemaakt

het gecompliceerde van de relatie tussen

e x p l o i t a t i o n of t h e c h i l d r e n ' s nakedness.

van de naaktheid van de kinderen. In mijn

volwassene en kind. Manns kinderen zijn

For m e t h i s d e m y s t i f i c a t i o n of

ogen w a s deze ontmythisenng van de

tegelijkertijd onschuldig en w e r e l d w i j s, ver-

p r u d i s h n e s s w a s Immediate

preutsheid nu juist het sterkste punt van

legen en alleen. Ze voelen zich altijd op hun

s t r o n g p o i n t . C h i l d r e n ' s b o d i e s are

u n q u e s t i o n i n g l y t h e a d u l t s t h e y are w i t h ,

Immediate

gemak en v e r t r o u w e n blind op de volwasse-

n o n p a r e i l in t h e i r b e a u t y . I r r e s p e c t i v e of

a n d still t h e y c h a l l e n g e t h e m .

e e n unieke schoonheid. W a t men ook vindt

nen in wier gezelschap zij verkeren en toch

your views on undressed children, this

van naakte kinderen, het allerbelangrijkste in

dagen zij hen uit.

b o o k is r e d e e m e d by its p i c t o r i al f o r m . I

t h e f a m i l y has b e e n i g n o r e d f o r t o o l o n g

F amily. Kinderlichamen hebben

ren,

are a l w a y s relaxed a n d t r u s t

If ever t h e r e w a s a d e m o n s t r a t i o n t h a t

c a n n o t o v e r e m p h a s i s e t h e appeal of a

b y p h o t o g r a p h e r s it is here in

d o c u m e n t such as t h i s a b o u t c h i l d r e n

genegeerd.

w h i c h is so t r u e t o t h e c o m p l i c a t i o n s of

F amily.

Immediate

het is een schitterend d o c u m e n t over kinde-

promiscuous, shy and a b a n d o n e d. They F amily's

dat het gezin te lang door fotografen is

dit boek zijn de prachtige foto's. Ik kan het niet vaak genoeg herhalen:

M a n n ' s c h i l d r e n are at once i n n o c e n t a n d

F amily is het levende bewijs

David Lee

waarin volledig recht word t gedaan aan

Immediate D a v i d Lee

an a d u l t ' s r e l a t i o n s h i p w i t h a c h i l d .

B R U S S E LS P H O T O G R A P HY P R OJ E C T W as ik galeriehouder

te Rotterdam,

had ik tijdens de derde

in 1992 gra ag e en expositie de foto's

Fotografieproject

dan

Brussel

H ad I be en the director

F otografiebiénnale ingericht

Rotterdam, 04°50° La mission photographique a Bruxelles/

van

Biennial

Fotografieproject Brussel, 1991, Brussels, Contretype,

uit 04°50°La mission

Bovendien fotografen

hebben

a angesloten

boekvorm

bij het thema

'W asteland,

het landschap

van de Biënnale

(Gilbert F astena ekens).

beschikba ar,

have

of photos

happily from

B r u x e l l e s / F o t o g r a f i e p r o j e c t B r u s s e l . It

was voor de hoofdtentoonstelling geselecte erd

an exhibit

Photo

04°50° La m i s s i o n p h o t o g r a p h i q u e è

Bruxelles/Fotografieproject Brussel, want dat zou perfect

of a gallery

the third

in 1992 I would

mounted

142 p., 74 ill., bw, French/Dutch, 24 x 29,5 cm

photographique a

during

G elukkig

zodat men de expositie

e en van de

is de Brusselse

m gedachten

kan

vanaf nu'. betrokken fotoserie

reconstrueren.

would

have tied in perfectly

and moreover, in the Biennial's

with

the theme

one of the photographers main

show.

involved,

F ortunately,

form, so that you can construct

'W asteland:

the Brussels

an exhibit

in your

The Landscape

Gilbert photo

F astena ekens, series

from

Now

was

is available

O n',

included in

book

mind.

in a g r e y o u t e r n e i g h b o u r h o o d , a n d m a d e

Het project k w a m tot stand dankzi. een subsidie van de regionale overheid (he:

a d i f f i c u l t i m a g e o f it, t h a t is to say, o n e

g e w e s t Brussel) en kreeg inhoudelijk gestal-

w i t h o u t a n y v i s u a l l y rich s t r e n g t h e n i n g o f

te door de m e d e w e r k e r s van fotocentru m

t h e d e s o l a t i o n b y m e a n s of a w i d e a n g l e

Contretype, die onmiskenbaar geïnspireerd

lens a n d / o r h e a v y e m p h a s i s o n v a n i s h i n g

w e r d e n door het DATAR-project. Ook op het

p o i n t s . W e see a s m a l l c o r n e r of a s p h a l t

persoonli|k vlak is er een directe link: drie

w i t h nearly d r i e d rain p u d d l e s , t h e s u n

fotografen van het DATAR-project werkten

s h i n e s a n d a c l o u d creates an o b l i q u e

m e e aan het Fotografieproject Brussel

s h a d o w line, w i t h a r i g h t a n g l e b e c a u s e

Gilbert Fastenaekens, Christian Meynen en

of a b l i n d w a l l . T h e result has a rare

Mare Deneyer. Kort en bondig gezegd maak-

q u a l i t y : w h i l e Fastenaekens's p h o t o s

te m e n in Brussel een appendix bij DATAR,

distance t h e m s e l v e s f r o m all a v a i l a b l e

w a t echter opgevat m o e t w o r d e n als een

c o m p o s i t i o n c l i c h é s , t h e y are e q u a l l y far

compliment aan de samenstellers. Zoals

f r o m a resistance a g a i n s t t h e m . T h i s is

bekend verstrekte de Franse overheid in de

p h o t o g r a p h y w h i c h c a n n o t be

laren tachtig een vrije opdracht aan 29 foto-

pigeonholed.

grafen o m het Franse landschap te fotogra-

Fastenaekens r e p r o d u c e s his p h o t o s

feren, m e t als resultaat een indrukwekkend

across t w o p a g e s , just as he has e x h i b i t e d

archief en een al even indrukwekkend boek {P aysages

t h e m in a b o o k f o r m a t several m e t e r s

Photographies).

F otografieproject

across. T h r o u g h c a p t i o n s he g i v e s a n i l l u s i o n o f o r g a n i z a t i o n , listing t h e d a y

Brussel is een weerThe p r o j e c t c a m e i n t o b e i n g t h a n k s t o

and categorizing the location (clouds,

barstig fotoboek: de evidente Brusselse

heeft (die expositie laten w e hier verder bui-

locaties zijn v e r m e d e n, net als de traditione-

ten beschouwing). Via de bijschriften geeft

a subsidy f r o m the regional government

c o n s t r u c t i o n site, g r e e n s p a c e, o p e n

le esthetiek. Het sterkste voorbeeld hiervan

hij een illusie van ordening door het noemen

of t h e d i s t r i c t of Brussels, a n d in regard t o

s p a c e , aerial v i e w ) , but t h e n i n e p h o t o s

levert de centrale foto, midden in het boek,

van de dag en de categorie van de locatie

its c o n t e n t , t o o k its s h a p e t h a n k s t o t h e

are a r a n d o m s a m p l e of t h e u r b a n

van Fastenaekens. Hij fotografeerde een

(wolken, bouwterreinen , groenplaatsen,

staff at the p h o t o c e n t r e C o n t r e t y p e , w h o

l a n d s c a p e . In m o s t cases o n e c o u l d speak

verlaten parking in een grijze buitenwijk en

open ruimten, bovenaanzichten), maar de

w e r e u n m i s t a k a b l y i n s p i r e d b y t h e French

o f a s u b t l e i r o n y , in p a r t i c u l a r in r e g a r d t o t h e t w o p h o t o s in w h i c h p e o p l e a p p e a r .

maakte er een ongemakkelijk beeld van, dat

negen foto's v o r m e n een willekeurige steek-

DATAR project. A t a p e r s o n a l level t h e r e

w i l zeggen zonder lekkere versterking van

proef van stedelijk landschap. In de meeste

is a d i r e c t link: t h r e e o f t h e p h o t o g r a p h e r s

H a p p i l y , t h e series lacks a n y f o r m o f

de desolaatheid door middel van groothoek-

gevallen is er sprake van een subtiele ironie,

w h o h a d w o r k e d in t h e DATAR p r o j e c t

forced argument, and compels one to a

lens en/of zwaar benadrukte verdwijnpun-

m e t name bij de t w e e f o t o ' s waarop men-

w e r e also i n v o l v e d in t h e Brussels

n e u t r a l gaze. It is e x c i t i n g , t h e n , t o

ten.

sen te zien zijn. De serie mist gelukkig elke

p r o j e c t : G i l b e rt Fastenaekens, C h r i s t i an

s u b s e q u e n t l y see w h a t Fastenaeken s

bijna opgedroogde regenplassen, de zon

v o r m van betoogdrang en dwingt tot een

M e y n e n a n d Mare Deneyer. Briefly a n d t o

does w i t h s u n l i g h t a n d s h a d o w in a n y

schijnt en een wolk veroorzaakt een schuine

neutrale blik. Het is dan vervolgens span-

t h e p o i n t , t h e p e o p l e in Brussels create d

p a r t i c u l a r case, a n d h o w he m a i n t a i n s t h e

schaduwlijn (met een haakse hoek vanwege

nend o m te zien w a t Fastenaekens in elk

an appendix to DATAR, w h i c h , however,

d e p t h of f i e l d in v a r i o u s w a y s .

een blinde muur). Het resultaat is van een

losstaand geval doet met zonlicht en scha-

m u s t be c o n s i d e r e d a c o m p l i m e n t t o

zeldzame kwaliteit, de f o t o ' s van

d u w , en hoe hij op wisselende manier de

t h o s e w h o p u t it t o g e t h e r .

Fastenaekens staan ver van alle besch kbare

dieptescherpte hanteert.

W e zien een klem hoekje asfalt met

compositie-clichés, maar zijn evenmin een verzet daartegen. Het is fotografie die 'buiten categorie' is.

F otografieproject

Brussel

Mare D e n e y e r p h o t o g r a p h e d in parks , a n d p r i n t s m o s t o f his p h o t o s in s q u a r e

is a n u n r u l y

f o r m a t . D e n e y e r also escapes f r o m t o o -

p h o t o b o o k : it a v o i d s t h e o b v i o u s

easy g e n e r a l i z a t i o n t h r o u g h t h e great

en drukt de m e e s t e foto's op vierkant for-

Brussels l o c a t i o n s , e v e n as it d o e s t h e

c o l l i s i o n s in style b e t w e e n his p h o t o s ; his

Mare Deneyer fotografeerde in parken maat af. Ook Deneyer ontsnapt aan een al te

t r a d i t i o n a l aesthetic. T h e c e n t r a l p h o t o ,

work runs the g a m u t f r o m extreme

gemakkelijke generalisatie door de grote

by Fastenaekens, in t h e m i d d l e of the

transparency t h r o u g h heavy r o m a n t i c i s m

t w e e pagina's, zoals hij ze ook in een

stijlbotsingen tussen zijn foto's: het register

b o o k , p r o v i d e s t h e s t r o n g e s t p r o o f of this.

t o near a b s t r a c t i o n . He also v a r i e s h i s

metersgroot boekformaat tentoongesteld

van Deneyer loopt van uiterst transparant via

He p h o t o g r a p h e d a d e s e r t e d p a r k i n g lot

c h o i c e of f o r m a t - o c c a s i o n a l l y

Fastenaekens drukt zijn foto's af over

B O O K S r e c t a n g u l a r - a n d s u b j e c t - s u d d e n l y an

w h i c h d i r e c t i o n he w i l l f o l l o w in a

zwaar romantisch tot haast abstract. Hij

M e y n e n bijvoorbeeld ben ik b e n i e u w d w e l k e

arcade or a s t a t u e , f o r i n s t a n c e . His

p o s s i b l e s e q u e l , but t h a t sense is l a c k i n g

varieert ook in zijn keuze van het formaat

kant hij bij een eventueel vervolg opgaat, en

contribution to the DATAR project w a s

w h e n o n e l o o k s at D e s m e d t ' s series.

(soms rechthoekig) en het o n d e r w e r p (plot-

dat gevoel ontbreekt bij het bekijken van de

seling een zuilengang of een standbeeld bij-

serie van Desmedt .

also c h a r a c t e r i z e d by this s a m e sort of capriciousness.

J a c q u e s Vilet p h o t o g r a p h e d a l l o t m e n t g a r d e n s , a n d t h e f e w t i m e s that p e o p l e

voorbeeld). Zijn bijdrage aan het DATAR-

are d e p i c t e d t h e y are present o n l y as

project w o r d t gekenmerkt door eenzelfde

de enkele keren dat er m e n s e n aanwezig

in pairs: he b e g i n s w i t h t h r e e b a r r e n

v a g u e s h a d o w s . Vilet's series c h a l l e n g e s

soort grilligheid.

zijn w o r d e n ze afgebeeld als onscherpe

p h o t o s of t h e h o r i z o n , f o l l o w e d b y t w o

t h e f o r m s of an o v e r a r c h i n g c o n c e p t ; he

Christian M e y n e n b o u w t zijn serie op in

t i m e s t w o g r e e n spaces, t h e n t w o t i m e s

is a i m i n g at a n i n t e r p r e t a t i o n . He leaves

paren: hij begint m e t drie kale horizonfoto's,

het v o r m e n van een overkoepelend concept,

d e s o l a te land w i t h m a r g i n a l s t r u c t u r e s .

lots of r o o m f o r p e o p l e t o fill t h i s in,

die w o r d e n gevolgd door t w e e keer t w e e

hij stuurt aan op een interpretatie. Bij de

A f t e r that t h e s y m m e t r y is s o m e w h a t lost,

h o w e v e r : f o r instance, static n a t u r e

groengebieden, daarna t w e e keer w o e s t

invulling hiervan kan m e n echter alle kanten

but it is clear that M e y n e n is a l w a y s

v e r s u s t o i l i n g h u m a n i t y , the i n d i v i d u a l bit

land m e t randbebouwing. Daarna raakt de

op:

m o v i n g closer t o t h e b u i l t - u p c e n t r e . For

of h e a v e n in t h e m a r g i n of t h e g r e a t city,

s y m m e t r i e een beetje zoek, maar het is dui-

mens, het individuele paradijsje in de marge

Meynen too the connecting thread does

or t h e sad f u t i l i t y of a g r i c u l t u r e as a

delijk dat M e y n e n steeds meer naar de

van de chaotische grootstad of de trieste

not run s t r a i g h t or direct, a n d his

h o b b y . The series d i s p l a y s a t i g h t

b e b o u w d e k o m toegaat. Ook bij M e y n e n is

nietigheid van de hobby-teelt bijvoorbeeld.

' j o u r n e y ' is o p e n - e n d e d .

c o h e r e n c e , a n d yet is a m b i g u o u s .

de rode draad echter niet regelmatig of recht

De serie vertoont een hechte samenhang en

en zijn 'reis' heeft een open einde.

is toch meerduidig.

C h r i s t i a n M e y n e n b u i l d s u p his series

Daniël D e s m e d t c h o s e m o r e e x p l i c i t l y

T o g e t h e r , t h e five p h o t o g r a p h e r s g i v e

Jacques Vilet fotografeert volkstuintjes;

s c h i m m e n . De serie van Vilet daagt uit tot

Daniël Desmedt koos meer expliciet

de statische natuur versus de w r o e t e n d e

for a v e c t o r in his series: he m a d e his

a lively 'state of a f f a i r s ' r e p o r t , b o t h in

p h o t o s a l o n g a s t r e t c h of r a i l w a y . A s a

r e g a r d t o an u r b a n area (the n u m b e r s in

voor een richtlijn in zijn serie: hij maakte 7ijn

c o n s e q u e n c e , o n e c a n speak o f a ' s t o r y '

t h e t i t le refer t o t h e l a t i t u d e a n d l o n g i t u d e

f o t o ' s langs een stuk s p o o r w e g . Het gevolg

betrekking tot een stadsgebied (de cijfers

about f o l l o w i ng a course, and that

of Brussels), a n d in r e g a r d t o l a n d s c a p e

is dat er sprake is van een 'verhaal' over het

van de titel verwijzen naar de geografische

i m m e d i a t e l y m a k e s his p h o t o s a bit less

p h o t o g r a p h y as p r a c t i c e d in 1992.

volgen van een traject en dat maakt de

coördinaten van Brussel), als van de land-

f o t o ' s m e t e e n een stuk minder verrassend

schapsfotografie anno 1992.

s u r p r i s i n g t h a n t h e o t h e r s . In t h e case o f Peter B o s m a

M e y n e n , f o r instance, I a m c u r i o u s a b o u t

De vijf fotografen bij elkaar geven een levendige 'stand van zaken', zowel m e t

dan die van de anderen. In het geval van

Peter Bosma

A D R I A N PI P E R: THE R E V E R SAL OF THE V I C T I M - A G G R E S S O R M E C H A N I S M Omkering

v a n h e t s I a c h t o f f e r - a g r e ss o r m e c h a n i s m e Exhibition and catalogue: Adrian Piper, Ikon Gallery and Cornerhouse, Great Britain, September 1991 Adrian Piper, 1991,

Ikon Gallery, Birmingham/

Cornerhouse, Manchester, 72 p., ill., bw, 23 x 28 cm, In S eptember, work

1991, an exhibition

of the American began

Birmingham,

to travel

artist around

of the

Adrian

pb, ISBN 0 907594 37 9

Piper

Gre at Britain.

and the tour closed

The first showing

in S eptember,

1992, in K ettle's

This publication

T h i s i n i t i a t i v e o n t h e part o f t h e British galleries w a s t h e b a p t i s m by fire f o r

was at the Ikon G allery

Y ard, in C ambridge.

served

as the catalogue.

f r o m the periods discussed. In ' A d r i a n Piper: S p a c e , T i m e a n d

Amerika anse Birminghamse C ambridge.

kunstenares

In september

1991 ging in

e en (reiz ende)

tentoonstelling

Adrian Piper van start. D e e erste

Ikon G allery en de tour werd in september D e hier besproken

publikatie

funge erde

Het initiatief van de Britse galeries bete-

expositie

over de

vond pla ats in de

1992 besloten

als catalogus

Groot-Brittannië

in K ettle's

bij de z e

Y ard in

tentoonstelling.

w e r k uit de beschreven periode.

kende de vuurdoop van Pipers w e r k in

Claudia Barrow beschrijft in 'Adrian

Piper's w o r k in E u r o p e . H o w e v e r , her

Reference 1967-1970', Claudia B a r r o w

curriculum vitae, w h i c h concludes this

d e s c r i b e s h o w Piper, in t h e m i d d l e of t h e

deze catalogus besloten w o r d t , maakt ech-

1970'

c a t a l o g u e , m a k e s it clear t h a t in t h e

1960's, u n d e r t h e spell of artist Sol L e w i t t ,

ter duidelijk dat er in haar eigen land (de

zestig, in de ban van de kunstenaar Sol

U n i t e d States t h e r e w a s a l r e a d y g r e a t

w a s p a r t i c u l a r l y i n v o l v e d in m a k i n g

Verenigde Staten) al aanzienlijk langer grote

Lewitt, m e t n a m e conceptueel w e r k maak-

interest in her w o r k . The list c o m p r i s e s

c o n c e p t u a l w o r k . A b s t r a c t d r a w i n g s of

belangstelling bestaat voor haar werk. De

te.

several dozen e x h i b i t i o n s , r e v i e w s a n d

f i c t i t i o u s u r b a n m a p s , p r e s e n t e d in a

lijst bevat namelijk enkele tientallen exposi-

g e n van fictieve stadsplattegronden, die zij

p u b l i c a t i o n s . In N e w Y o r k , she is

pseudo-scientific manner, d o m i n a t e d this

ties, recensies en publikaties. Zo w o r d t zij in

op een pseudo-wetenschappelijke manier

r e p r e s e n t e d by t h e J o h n W e b e r G a l l e r y ,

w o r k . B a r r o w e x p l a i n s h o w at t h e e n d of

N e w York v e r t e g e n w o o r d i gd door de J o h n

presenteerde. Barrow verklaart hoe eind

w h i c h also looks after t h e interests of

t h e '60' s p e r f o r m a n c e s s l o w l y m a d e thei r

W e b e r Gallery, die ook kunstenaars als Hans

jaren zestig performances langzaam hun

artists like Hans Haacke a n d V i c t o r

e n t r a n c e . T h e y arose f r o m P i p e r ' s n e e d t o

Haacke en Victor Burgin onder zijn hoede

intrede deden. Zij ontstonden uit haar

Burgin.

i n v o l v e herself in her w o r k , a n d i n d e e d t o

heeft.

behoefte o m zichzelf (letterlijk: haar lichaam)

This catalogue introducés Adrian Piper, w h o has been active as an artis t f o r about twenty-five years, t h r o u g h a

d o t h i s q u i t e literally b y i n v o l v i n g her body. Her a t t i t u d e c h a n g e d after this p e r i o d .

Europa. Haar curriculum vitae, w a a r m e e

Deze catalogus introduceert Adrian Piper, die al zo'n vijfentwintig jaar actief is

Piper: Space, Time and Reference 1967hoe Piper in het m i d d e n van de jaren

Daarin d o m i n e e r d en abstracte tekenin-

in haar w e r k te betrekken. Na deze periode verandert haar houding.

als kunstenares, aan de hand van een inlei-

Piper omschrijft deze kentering zelf in het

d e s c r i p t i o n of her early w o r k , ' A d r i a n

In ' F l y i n g ' , Piper herself characterizes t h i s

ding, een beschrijving van haar vroege werk,

g e n o e m d e essay als: "The w o r k I did in the

= E 2

Piper: Space, T i m e a n d Referenc e 1967-

s h i f t o f d i r e c t i o n b y w r i t i n g of " t h e w o r k I

getiteld 'Adrian Piper: Space, Time and

Garden of Eden before I found out I was a

d i d in t h e G a r d e n o f Eden b e f o r e I f o u n d

Reference 1967-1970', e n een uiteenzetting

black w o m a n . " In het t w e e d e essay, 'Adrian

out I w a s a black w o m a n " . In t h e s e c o n d

van haar latere denkbeelden in 'Adrian Piper:

Piper: You and M e ' , beschrijft Arlene Raven

critical essay, A r l e n e Raven d e s c r i b e s t h e

You and M e ' . Alle auteurs zijn v r o u w e n .

de manier waarop Piper haar engagement

w a y in w h i c h Piper has, s t e p b y step,

Tenslotte is Piper ook zelf uitgenodigd haar

stap voor stap heeft geïntegreerd in haar

i n t e g r a t e d her e n g a g e m e n t w i t h her o l d

w e r k toe te lichten. Aan dit verzoek heeft zij

oude thematiek. Zo'n radicale inhoudelijke

themes.

m e t haar essay 'Flying' gehoor gegeven. De

verandering impliceert bijna vanzelfsprekend

catalogus presenteert haar w e r k voorts m e t

een andere w e r k w i j z e . Nu spreekt Piper m e t

een aantal f o t o ' s en afbeeldingen van haar

foto-tekstcollages en (video)-installaties de

1970', a n d a n e x p o s i t i o n of her later c o n c e p t i o n s , ' A d r i a n Piper: Y o u a n d M e ' .

A l l t h e a u t h o r s are w o m e n . Finally, Piper

herself w a s i n v i t e d t o e l u c i d a t e her w o r k .

She r e s p o n d e d to this request w i t h her

essay ' F l y i n g ' . The c a t a l o g u e f u r t h e r

p r e s e n t s her w o r k t h r o u g h a n u m b e r of

p h o t o s a n d r e p r o d u c t i o n s of her w o r k

It is a l m o s t s e l f - e v i d e n t t h a t s u c h a radical c h a n g e of c o n t e n t i m p l i e s a

B O E K E N Adrian Piper Pretend #4,1990 (Pretend not to know what you know, text onginaly in red)

d e m a n d e d , s t e r e o t y p i c a l role as musicians or waiters bringing exotic drinks, s u r r o u n d n e w s p a p e r p h o t o s o f a black l y n c h v i c t i m or a black s u s p e c t b e i n g m e n a c e d b y a police d o g . In t h e s a m e p e r i o d , Piper m a d e i n s t a l l a t i o n s in w h i c h , o n v i d e o , she herself a d d r e s s e d t h e w h i t e intellectual viewer. Her c o n s t a n t l y r e c u r r i n g i m a g e s , s u c h as, f o r i n s t a n c e , t h e t h r e e beschouwer aan op diens eigen xenofobie

Haar telkens terugkerende beelden,

d i f f e r e n t w a y of w o r k i n g . N o w , t h r o u g h

en racisme. In cartoonachtige tekeningen en

zoals bijvoorbeeld de tekening van de drie

photo-text collages and installations,

f o t o ' s levert ZIJ haar kritiek door middel van

'horen, zien en zwijgen' uitbeeldende aapjes

s o m e t i m e s i n c l u d i n g v i d e o , Piper

begeleidende tekstbalonnen. Illustratief voor

en de foto van een uitgemergelde moeder

addresses her v i e w e r s r e g a r d i n g t h e i r

haar nieuwe w e r k is het gebruik van contro-

met kind hebben een ambivalente waarde.

o w n x e n o p h o b i a a n d r a c i s m . In

versiĂŤle titels als S elfportrait

Vaak maken zij het w e r k te expliciet, iets

c a r t o o n i s t ) d r a w i n g s a n d p h o t o s , she

waar ook haar toegevoegde teksten verant-

d e l i v e r s her c r i t i q u e b y m e a n s of t h e

woordelijk voor zijn. Aan de andere kant

a c c o m p a n y i n g text b a l l o o n s . I l l u s t r a t i ve

my N egroid

E xaggerating

F e atures.

In haar essay 'Flying' maakt de kunstenares de verandering in haar denken en ver-

heeft zij haar eigen sterke iconologie en

of her n e w w o r k is t h e use of

volgens in haar w e r k inzichtelijk. Zo vertelt

beeldtaal geproduceerd. De meerdere malen

c o n t r o v e r s i a l titles s u c h as

zij hoe zij als docent filosofie diverse malen

voorkomende foto van de opgehangen man

E xaggerating

geconfronteerd w e r d m e t een onverwacht e

lijkt voor de zwarte bevolking een vanitas-

'Political Incorrectness'. Sindsdien heeft het

symbool g e w o r d e n te zijn, net zoals de aan-

thema 'handhaving van raciale identiteit in

wezigheid van de schedel in zeventiende-

de niet geheel smetteloze intellectuele

e e u w s e stillevens het onontkoombaar

w e r e l d ' zich in haar w e r k genesteld.

menselijke lot aankondigde. Piper blaast

Piper neemt op een visueel militante wijze eerst wraak m e t tekeningen en getekende zelfportretten ondersteund door t e k s t e n . Het is nauwelijks verwonderlijk dat zij in de

echter deze memento

morKjedachte n i e uw

leven in. Haar afbeelding is juist bedoeld o m deze b e s t e m m i n g aan te vechten. In de jaren negentig maakt Piper gebruik

jaren tachtig ook de media niet aan haar kri-

van een minder agressieve strategie, maar

tiek laat ontsnappen. Zij maakt zich dan

haar thematiek blijft het aan de kaak stellen

my N egroid

S elfportrait F e atures.

m o n k e y s r e p r e s e n t i n g 'Hear n o e v i l , see no e v i l , speak n o e v i l ' , a n d the p h o t o o f the emaciated mother w i t h child, have an a m b i v a l e n t v a l u e . O f t e n she m a k e s her w o r k too explicit, s o m e t h i n g for w h i c h t h e t e x t s she a d d s t o t h e w o r k are also r e s p o n s i b l e . O n t h e o t h e r h a n d , she has p r o d u c e d her o w n s t r o n g i c o n o g r a p h y and visual language. The photo of the l y n c h v i c t i m w h i c h r e a p p e a r s so m a n y t i m e s s e e m s t o have b e c o m e a

vanitas

s y m b o l f o r t h e black p o p u l a t i o n , j u s t as

In her essay, t h e artist p r o v i d e s insight i n t o t h e c h a n g e s in her t h i n k i n g , a n d s u b s e q u e n t l y in her w o r k . T h u s she tells h o w she, as a t e a c h e r of p h i l o s o p h y , was repeatedly confronted w i t h u n e x p e c t e d 'Political I n c o r r e c t n e s s ' . Since t h e n she has e m b e d d e d t h e t h e m e of m a i n t a i n i n g radical i d e n t i t y in a not e n t i r e l y p r i s t i n e intellectual w o r l d in her work.

t h e skull present in s e v e n t e e n t h c e n t u r y still lifes a n n o u n c e d m a n k i n d ' s u n a v o i d a b l e fate. H o w e v e r , Piper b r e a t h e s n e w life into t h i s memento

mori.

Her d e p i c t i o n is i n t e n d e d p r e c i s e l y t o challenge this fate. In t h e ' 9 0 ' s , Piper m a k e s use of a less a g g r e s s i v e tactics, but a t t a c k i ng t h e u n g u a r d e d flank s of t h e racial q u e s t i o n

Piper first takes r e v e n g e in a v i s u a l l y

c o n t i n u e s t o be her s t r a t e g y . In t h e series

meester van reclame en kranten door daar-

van racisme op onbewaakte fronten. In de

militant way t h r o u g h drawings and d r a w n

S afe she a l l o w s t h e racial p r o b l e m t o

op haar eigen signatuur in de v o r m van teke-

serie S afe laat zij de rassenproblematiek

s e l f - p o r t r a i t s s u p p o r t e d b y t e x t s . It is

p e n e t r a t e i n t o p r e v i o u s l y safe z o n e s . " W e

ningen te plaatsen. In de serie V anille

doordringen tot de beschermde omgeving .

h a r d l y s u r p r i s i n g that, d u r i n g t h e 1980's,

are a m o n g y o u " , say t h e black p e o p l e in

Nightmares

" W e are among y o u " , zeggen de zwarte

t h e m e d i a d i d not escape her c r i t i q u e .

p h o t o s of l i v i n g r o o m s a n d w i n t e r s p o r t s ,

spreekwoordelijke zwarte boemannen bezit

personen op de foto's van huiskamers en op

She m a d e herself a m a s t e r o f a d v e r t i s i n g

w h i c h are d o m i n a t e d b y w h i t e s . In t h i s ,

nemen van een kranteadvertentie van een

de door blanken gedomineerde wintersport.

a n d n e w s p a p e r s b y p l a c i n g her o w n

she s e e m s t o w a n t to serve n o t i c e t h a t

bekend merk parfum, die volgens de f o t o

Daarmee lijkt zij te willen aangeven dat de

s i g n a t u r e o n t h e m in the f o r m of

w h i t e s are no l o n g e r safe w h e r e t h e y are

slechts b e s t e m d is voor de blanke v r o u w .

blanke ook thuis niet meer veilig is.

d r a w i n g s . In t h e series

laat Piper haar getekende

Daarnaast gebruikt zij f o t o ' s uit kranten en de reclame ook op een meer autonom e wijze. In de reeks Pretend

(not to know

what

you know) rangschikt zij beelden uit de media voorzien van haar kritische ondertiteling, w a a r m e e zij bekenden als Martin Luther King ook aan het zwarte bevolkingsdeel de boodschap laat overbrengen. Zij schroomt daarbij het shockeffect niet: reclam e f o t o ' s van gekleurde mensen in een zonovergoten omgeving die de van hun verlangde stereotiepe rol vervullen van muzikant of ober van exotische drankjes omringen krantefoto' s van een opgehangen neger en een door politiehonden belaagde zwarte verdachte. In dezelfde periode maakt Piper installaties waarin ZIJ zelf op video de (blanke intellectuele) kijker aanspreekt.

Haar kracht ligt besloten in de omkering van het slachtoffer-agressormechanisme: zij

Nightmares,

m o s t at h o m e .

V anilla

Piper let her d r a w n ,

Her p o w e r c o n s i s t s in t h e reversal of

p r o v e r b i a l black b o g e y m e n take

t h e v i c t i m - a g g r e s s o r m e c h a n i s m : she

presenteert zwarten als agressors e n niet

possession of the newspaper

p r e s e n t s blacks as a g g r e s s o r s a n d not as

als slachtoffers in een schijnbaar bescherm-

advertisement for a well-known perfume

v i c t i m s , in s e e m i n g l y p r o t e c t e d areas -

de omgeving, waartoe ook de universiteit en

w h i c h , a c c o r d i n g t o t h e p h o t o , is o n l y

a m o n g which the university and the

het m u s e u m of de galerie gerekend m o g e n

i n t e n d e d f o r w h i t e w o m e n . In a d d i t i o n ,

m u s e u m or g a l l e ry c a n also be r e c k o n e d .

w o r d e n . Daarom is het - zoals vaak de vraag

she u s e d p h o t o s f r o m n e w s p a p e r s a n d

T h u s , as is o f t e n t h e issue, w h e n placed

is - we l terecht te r o e m e n dat haar w e r k in

a d v e r t i s i n g in a m o r e a u t o n o m o u s w a y .

een museale omgeving w o r d t geplaatst: het

In t h e series Pretend

(not to know

what

in t h e e n v i r o n m e n t of a m u s e u m , her w o r k is c o r r e c t l y t e r m e d a c o n f r o n t a t i o n

is een confrontatie met de eigen d e n k w e -

you know)

reld, ontstaan uit haar eigen ervaring m e t

m e d i a t h a t have been g i v e n her o w n

her o w n e x p e r i e n c e w i t h t h i s w o r l d . It is

deze w e r e l d . Het is een advertentie voor de

critical s u b t i t l e s , b y w h i c h she a l l o w s

advertising for one's o w n target g r o u p ,

eigen doelgroep van iemand die deze markt

f a m o u s f i g u r e s s u c h as M a r t i n Luther

by one w h o knows the market well, and

heel goed kent, en w e e t welk soort esthe-

King t o get t h e m e s s a g e across t o blacks

k n o w s w h a t sort of aesthetic she m u s t

tiek zi| m o e t aanspreken. " T h o s e w h o don't

in the p o p u l a t i o n . In d o i n g s o , she is not

address. "Those w h o don't think they

think they have a problem. This", zegt Piper,

a f r a i d to use s h o c k effects: a d v e r t i s i n g

have a p r o b l e m . T h i s , " says Piper, " i s t h e

"is the p r o b l e m . "

p h o t o s of p e o p l e of c o l o u r in s u n -

problem."

she a r r a n g e s i m a g e s f r o m t h e

w i t h t y p i c a l w a y s of t h i n k i n g , a r i s i n g f r o m

d r e n c h e d s u r r o u n d i n g s , f u l f i l l i n g thei r Deanna Herst

Deanna Herst

B O O K S

N U D E P O R T R A I T S A N D STR E E TLI F E IN TOKYO Japan's

infamous

during

tre atment

the S econd

subsequent consumer

goods,

common Britain:

success

the men are both

clever

by half. R elated

compliant

or submissive.

among

stereotypical

producing

available,

en T o k i o ' s

Straatleven

D e schandalige

W ar, and its at

Nobuyoshi Araki, Akt-Tokyo, 1971-1991,1992, Camera Austria,

producing

has encouraged

anti-Japanese

Naaktportretten

of prisoners

World

Graz, 24 x 29 cm, 96 p., 69 ill. bw, 9 ill. fc,

two

prejudices

cruel and

too

This belief British

doll-like

about

women

en de

Brittannië

men since

ball-be arings,

behandelde

is the stereotype women

in Japan

with

cultural

the regularity

to the standards

women

in turn fuels

they have no similar

en masse,

according

of Japanese

resentment

conditions

for

and reliability

of a Japanese

trademark.

vooroordelen

tegen Japan doen ontsta an:

de z e vooroordelen onderdanig

regelma at Japans

he eft ook het stereotiepe

Britse mannen

van altijd beschikbare en betrouwba arheid

omdat

z e er ve el

man is wre ed

van

in Grootvoorkomende

en ve el te sluw.

Met

vrouw als me ega and

vrouw z et op zijn beurt we er a an tot

hun cultuur

popperige

twe e

hebben

be eld van de Japanse

te maken. Dit ide e over de Japanse

onder stereotiepe produceren

de Japanse

W ereldoorlog

da aropvolgende

in het produceren

gebruiksgoederen

to these prejudices

wa arop Japan zijn

in de Twe ede

successen

German/English/Japanese, 24 x 29 cm, ISBN 3-900508-10-0

manier

gevangenen

de voorwa arden

vrouwtjes,

van e en kogellager,

mist voor het en

e en produktie

gehe el

volgens

die geschiedt

de normen

wrevel masse

met de

van e en

merk.

W h a t is i n t r i g u i n g a b o u t the b o o k

Araki laat zichzelf voortbestaan op en in

u n d e r r e v i e w is t h a t it r e p r o d u c e s a n d

het lichaam van zijn v r o u w : hij drukt er letter-

reinforces existing prejudices about the

lijk zijn s t e m p e l op. Dat zou niet merkwaar-

c r u e l t y of J a p a n e s e m e n a n d the

dig zijn als Araki niet over het algemeen het

c o m p l i a n c e o f w o m e n , b u t it also d i s p l a y s

vrouwenlichaam gebruikte als dodenstad of

m a l e d e s i r es a n d f e a r s a b o u t w o m e n

dodenkamer o m in rond t e dolen.

w h i c h are c o m m o n in the W e s t . A r a k i ' s

Het gebruik van v r o u w e n die h e m e m o -

w o r l d is full of a n x i e t y a b o u t w o m e n

tioneel na staan zal ongetwijfeld te maken

w h i c h w e r e c o g n i s e here: he prefers

hebben m e t zijn obsessie voor prostituees

w o m e n t i e d u p or d o w n , o r d e a d .

en naakten. De biografische note n staan bol

T h r o u g h A r a k i ' s eyes, w e see m e n in

van de informatie over Araki's naakten.

c o n t r o l o f w o m e n . He s h o w s w o m e n in

Omdat veel van die naakten door de politie

n u m e r o u s sexual d i s p l a y s - t h e ir g e n i t a l s

als ' o b s c e e n ' w e r d e n b e s c h o u w d , vinden

o n s h o w , thei r s u p p l i c a n t looks, t h e i r

w e er ook korte medelingen over zijn aan-

b o d i e s c h a n g e d i n t o f l o w e r s , but a l w a y s

varingen m e t de w e t en het uit de verkoop

s u b j e c t t o his c l o s e i n s p e c t i o n .

halen van tijdschriften m e t f o t o ' s van zijn hand. Voor mij gaat het hier niet o m het

N o t all t h e p i c t u r e s are o f w o m e n , but

obscene karakter, of hoe je het ook w i l t noe-

t h e i r presence a n d t h e i r s u b j u g a t i o n f l o o d

men,

t h r o u g h t h e b o o k , as d o t h e i r deaths . T h e

'spelers' aanwezig zijn en het taboe op de

m a r r i a g e t o Y o k o - he w e a r s a b u s i n e s s

penis in erectie keurig in acht w o r d t geno-

suit w h i l e she w e a r s a W e s t e r n w e d d i n g

men,

dress - a n d it e n d s w i t h h i m h o l d i n g u p a

Araki (cover)

p h o t o g r a p h of Y o k o .

hetgeen de politie (volgens de pers) gewoonlijk schijnt te doen m e t pornografie.

over a n d t h r o u g h h i s w i f e ' s b o d y , w r i t i n g

Integendeel, deze f o t o ' s verontrusten m e

h i m s e l f over a n d t h r o u g h it. This w o u l d signs of an unreflective, egotistical and

Het intrigerende aan het boek dat ik hier

A r a k i ' s g e n e r a l use o f t h e f e m a l e b o d y as

i m p e r i a l i s i n g gaze. T o this e x t e n t , A r a k i

bespreek is het feit dat het bestaande voor-

a n e c r o p o l i s or a d e a d c h a m b e r f o r h i m t o

fits b o t h t h e s t e r e o t y p e o f J a p a n e s e m e n

oordelen over de wreedhei d van de Japanse

move through.

c o m m o n l y held a m o n g t h e B r i t i s h , as w e l l

man e n de meegaandheid van de Japanse

as c o n f o r m i n g t o practice s c o m m o n in

v r o u w overneemt en zelfs versterkt, maar

e m o t i o n a l l y m u s t be related t o his

t h e W e s t in w h i c h m e n d e s c r i b e t h e f i e l d

dat het ook verlangens en angsten van man-

o b s e s s i o n w i t h p r o s t i t u t e s and n u d e s .

of v i s i o n w i t h a v i e w t o c o l o n i s i n g it.

nen voor v r o u w e n laat zien die wij in het

T h e b i o g r a p h i c a l n o t e s are f u l l of

Araki's vision demonstrates the

W e s t e n ook kennen. Araki's wereld is een

information on Araki's nudes and,

s i m i l a r i t i e s of t h e m a l e gaze in J a p a n a n d

wereld vol angst voor v r o u w e n en dat zien

The use of w o m e n c l o s e to h i m

because m a n y o f these have been

B r i t a i n , at least, w h i c h in t u r n

w e hier: hij heeft zijn v r o u w e n graag vastge-

c o n s i d e r e d by t h e police t o be o b s c e n e ,

d e m o n s t r a t e s t h a t t h e r e are u n p l e a s a n t

bonden of in dode staat. Door de ogen van

t h e r e are brief a c c o u n t s of his b r u s h e s

correspondences between the t w o

Araki zien w e de man die de v r o u w in zijn

w i t h t h e l a w , a n d t h e ' w i t h d r a w a l ' of

c u l t u r e s w h i c h w e d e n y in t h e p o p u l a r

macht heeft. Hij laat ons v r o u w e n zien in

m a g a z i n e s c o n t a i n i n g s o m e of his

m y t h o l o g y of J a p a n e s e as a d e m o n i e

talloze seksuele standen: w e zien hun

p i c t u r e s . For m e , t h e issue is not t h e

' o t h e r ' . In s h o r t , he fuels a l r e a d y w e l l -

geslachtsdelen, hun s m e k e n d e blik, hun

o b s c e n i t y or o t h e r w i s e of nudes e n g a g i n g

e s t a b l i s h e d W e s t e r n p r e j u d i c e s against

lichaam dat een bloem w o r d t , maar altijd zit

in sexual acts b y t h e m s e l v e s . Since no

women.

Araki er met zijn camera dicht bovenop.

m a l e ' a c t o r s ' are p r e s e n t, a n d the t a b o o o n t h e erect p e n i s is o b s e r v e d , t h e p h o t o g r a p h s are u n l i k e l y t o cause t h e British police t o 'seize' t h e m or ' s w o o p on'

t h e m , w h i c h ( a c c o r d i n g t o t h e press)

is w h a t t h e police n o r m a l l y d o w h e n faced w i t h caches of p o r n o g r a p h y . O n t h e c o n t r a r y , these p i c t u r e s d i s t u r b m e not because t h e y are p o r n o g r a p h i c but as

denk ik niet dat de Britse politie de

f o t o ' s in beslag zou n e m e n of vernietigen,

A r a k i c o n t i n u e s to r e p r o d u c e h i m s e l f

not be r e m a r k a b l e if it w e r e not for

van naakten die een seksuele hande-

ling verrichten. Omdat er geen mannelijke

book opens w i t h a picture of Araki's

Araki's pictures continue t o reproduce t h e c o n v e n t i o n s of d i s c o v e r y r h e t o r i c

Niet alle foto's zijn f o t o ' s van v r o u w e n ,

niet omdat ze pornografisch zijn maar o m d a t ze getuigen van een niet-bespiegelende, egoïstische, o n d e r w e r p e n d e blik. W a t dat betreft past Araski precies in de Britse stereotypie van de Japanse man en in de w e s terse g e w o o n t e van de man die alles w a t hij vóór zich ziet w i l koloniseren. W a t Araki ons laat zien toont in ieder geval aan dat er overe e n k o m s t e n zijn tussen de blik van de man in Japan en die van de Brit, hetgeen op zijn beurt w e e r w i j s t op onplezierige overeenk o m s t e n tussen de t w e e culturen, die w i j in de populaire m y t h e v o r m i n g rond de Japanner als de demonische 'ander' voor het gemak maar even vergeten. Kortom, Araki wakkert ingeburgerde w e s t e r s e vooroordelen tegen v r o u w e n aan. De f o t o ' s van Araki zijn een voortzetting

maar hun aanwezigheid en onderdanigheid

van de conventies uit de ontdekkingsretoriek

e s t a b l i s h e d in m e r c h a n t c a p i t a l i s m . M a r y

loopt als een rode draad door het boek,

van het handelskapitalisme. Mary Louise

Louise Pratt a n a l y s e s d i s c o v e r y r h e t o r ic

evenals hun dood. Het boek opent m e t een

Pratt analyseert de ontdekkingsretoriek in

in her b o o k o n t r a v e l l i n g a n d i m p e r i a l i s m .

f o t o van Araki's huwelijk m e t Yoko - hij

haar boek over reizen en imperialisme. Zij

She i d e n t i f i e s t h r e e c o n v e n t i o n a l m e a n s

draagt een kostuum en zij een w e s t e r s e

onderkent drie m e t h o d e n w a a r m e e de waar-

which created value for Victorian

trouwjurk. Aan het einde van het boek zien

de van de prestaties die de Victoriaanse

e x p l o r e r s ' a c h i e v e m e n t s . Firstly,

w e Araki, die een f o t o van Yoko o m h o o g -

ontdekkers op hun naam schreven m o e s t

e x p l o r e r s t u r n e d w h a t t h e y s a w into

houdt.

w o r d e n verhoogd . Allereerst maakten de

B O E

K E N

ontdekkingsreizigers van alles w a : zij zagen

van de eerste geboorte ontstijgen. Hij over-

l a n d s c a p e , m a k i n g t h e v i e w a e s t h e t i c a l ly

p h o t o g r a p h s , " F o r all of us a n o n y m o u s

landschap, zodat w a t er te zien viel esthe-

leeft via zijn kunst: het vrouwelijke produ-

p l e a s i n g . S e c o n d l y , t h e y t r i e d t o create

T o k y o i t e s , t h e w o m e n in his p h o t o g r a p h s

tisch aangenaam w e r d . Ten t w e e d e pro-

ceert vergankelijke lichamen en het manne-

d e n s i t y of m e a n i n g in thei r w r i t i n g , a n d

represent ' W o m a n / T o k y o ' . " M a p p i n g t h e

beerden zij betekenisdichtheid

lijke creëert een blijvend m o n u m e n t .

r e p r e s e n t e d t h e landscape as e x t r e m e l y

body of W o m a n onto a topography,

rich in m a t e r i a l a n d s e m a n t i c s u b s t a n c e .

w h e t h e r r u r a l or u r b a n , is a c o n v e n t i o n of

in hun

geschriften te creëren en schilderden zij het

Maar belangrijker nog: de tocht en het

landschap af als uiterst rijk aan materiaal en

w e r k vereisen de dood van het vrouwelijke.

Thirdly, they sought mastery over what

d i s c o v e r y r h e t o r i c , a n d links A r a k i t o

semantische lading. Ten derde streefden zij

In Hef geweld

t h e y s a w . W h a t t h e a u t h o r (or

W e s t e r n w a y s o f l o o k i n g at a n d

naar controle

re critica Teresa de Lauretis dat uitbeeldin-

p h o t o g r a p h e r ) 'sees is all t h e r e is, a n d (...)

c o n t r o l l i n g the v i e w as f e m i n i n e / n a t u r e in

gen van g e w e l d niet los van sekse kunnen

t h e l a n d s c a p e w a s i n t e n d e d t o be v i e w e d

contrast to masculine/culture.

w o r d e n gezien omdat de betekenis van een

f r o m w h e r e he has e m e r g e d u p o n it'

bepaalde weergave van g e w e l d afhankelijk

(Pratt 1992, p. 2 0 4 - 2 0 5 ) . Thus t h e scène is

D e ath

is van de manier waarop de sekse van het

o r d e r e d w i t h r e f e r e n ce t o his v a n t a g e

w a s central to the origins of Western

slachtoffer w o r d t w e e r g e g e v e n. Volgens De

p o i n t , a n d is static, or subject t o his

capitalism, linking masculine authority to

Lauretis lijken er t w e e soorten afbeeldingen

f r a m e w o r k f o r i n t e r p r e t a t i o n as a

t h e d i s c o u r s e s o f science a n d t e c h n o l o g y .

van het object van g e w e l d te zijn: mannelijk

prospect.

T h e virile a d v e n t u r e r u n v e i l e d t h e earth

over w a t zij zagen. Wat de

schrijver (of fotograaf) "ziet is al wat er is, en (...) het landschap w a s bedoeld om bekeken te w o r d e n vanuit de positie waarin hij dit landschap voor het eerst in het ocg kreeg" (Pratt 1992: 204-5). Zo w o r d t de scène geordend naar zijn standpunt en is zij statisch of, als panorama, onderdeel van zijn interpretatiekader

van de retoriek

stelt de literai-

en vrouwelijk. Daarmee bedoelt ze niet dat

Het w o o r d panorama heeft ook de betekenis van w e i d s e verten en alles wat er in

In E n g l i s h , t h e w o r d ' p r o s p e c t ' has

het 'slachtoffer' van dergelijk g e w e l d man of

several related m e a n i n g s : t h e n o u n can

v r o u w is, "maar dat het object waarop het

m e a n ' e x t e n s i v e v i e w of l a n d s c a p e ' , w h i l e

As C a r o l y n M e r c h a n t s h o w s in The of N ature

(1980), f e m a l e / n a t u r e

for p r o f i t , w h i c h l e g i t i m a t e d e v e n d e e p e r p e n e t r a t i o n . W h e r e v e r land is d e v e l o p e d , entered or penetrated by explorers, w h e t h e r m i n i n g e n g i n e e r s , t o u r i s t s , or

die verten verscholen kan liggen (goud dat kan w o r d e n gedolven, de winst die dat op

p h o t o g r a p h e r s s u c h as A r a k i , ' s h e ' is

kan leveren e t c ) . Al met al is het landschap

s u b j e c t t o v i o l e n c e . Araki associate s t h e

niet alleen een blikveld maar ook een veld

landscape w i t h a w o m a n ' s body, and

dat letterlijk kan w o r d e n geëxploreerd. Een

moreover w i t h a dead w o m a n . As

veld dat kan w o r d e n omgespit e n omge-

T o s h i h a r u Ito w r i t e s , " A r a k i ' s art is a f o r m

ploegd. Degene die dat doet neemt bezit

o f n e c r o p h i l i a (...) His p h o t o g r a p h s are

van het veld.

t h e f e m a l e b o d y t h a t increases , f e s t e r s , sediments and ripens w i t h i n our

Waarheen Araki onze blik ook leidt, hij

u n c o n s c i o u s . T h e y seduce m e n t o m a k e

toont ons zijn ontdekkingen in het landschap

t h e s a m e p i l g r i m a g e that A r a k i is m a k i n g

van Tokio en de vrouw, die één zijn. Zoals

t h r o u g h t h e w o m b a n d t h e n peek o u t

Toshiru in zijn commentaar bij de foto's zegt:

t h r o u g h her g e n i t a l s o n t o t h e o u t e r

"Voor ons anonieme inwoners van Tokio

l a n d s c a p e - f o r t h e sake o f t h e n o w d e a d

vertegenwoordigen de v r o u w e n in zijn foto's D e Vrouwen

Tokyo, the n o w dead w o m a n . "

Tokio." Het lichaam van de

v r o u w over een kaart van platteland of stad

T h i s is a peculia r a n d c o n v o l u t e d

plaatsen, is een conventie uit de ontdek-

j o u r n e y . It i n v o l v e s W o m a n / T o k y o as

kingsretoriek. Het verbindt Araki's manier

s e d u c e r, a n d as t h e d e a d m a t t e r t h r o u g h

van kijken m e t de w e s t e r s e blik en de

which the photographer/pilgrim makes

b e w u s t e indeling in vrouwelijk/natuur tegen-

his w a y t o be r e b o r n . T h i s s e c o n d

over mannelijk/cultuur.

b i r t h i n g , b r o u g h t a b o u t by A r a k i h i m s e l f , is s u p e r i o r t o t h e o r i g i n a l , m a t e r n a l b i r t h

Zoals Carolyn Merchant in The D e ath of

w h i c h is so c l o s e l y t i e d t o m o r t a l i t y . N o w ,

N ature (1980) laat zien, speelde het v r o u w e lijke/de natuur een rol bij het ontstaan van

by imaginatively restaging a second birth,

het w e s t e r s e kapitalisme, waarbij de manne-

A r a k i can t r a n s c e n d this m a t e r n a l g i ft o f

lijke autoriteit w e r d verbonden aan het rijk

m o r t a l i t y by s u r v i v i n g t h r o u g h his art: t h e

van de wetenschap en de technologie. De

feminine reproduces perishable bodies

viriele avonturier legde de aarde bloot uit

w h i l e t h e m a s c u l i n e m a k e s l a s t i ng

w i n s t o o g m e r k , hetgeen een nog diepere

monuments.

penetratie rechtvaardigde. Wanneer land

Most significantly, the journey and

wordt ontwikkeld of binnengedrorgen . of

the work demand s the death of the

dat nu is door mijnbouw-ingenieurs, toeris-

f e m a l e . In The violence

ten of fotografen zoals Araki, dan is 'zij' in

l i t e r a r y critic Teresa de Laureti s a r g u e s

alle gevallen het slachtoffer van geweld.

t h a t r e p r e s e n t a t i o n s of v i o l e n c e c a n n o t be

Araki associeert het landschap met een

s e p a r a t e d f r o m g e n d e r because the

vrouwenlichaam, met een dood vrouwen-

m e a n i n g of a c e r t a i n r e p r e s e n t a t i o n o f

lichaam w e l te verstaan. Zoals Toshiharu Ito schrijft: "Araki's kunst is een soort necrofilie (...) Zijn foto's zijn het vrouwenlichaam dat

of rhetoric,

the

violence depends on the depiction of the Nobuyoshi Araki uit/from: Akt-Tokyo, 1971-1991

groeit, vergaat, neerslaat en rijpt in ons

g e n d e r of t h e v i o l a t e d object. A c c o r d i n g t o de L a u r e t i s , t h e r e s e e m s t o be t w o k i n d s of r e p r e s e n t a t i o n s of v i o l e n c e w i t h

onderbewuste. Ze verleiden mannen tot

respect t o its object: m a l e a n d f e m a l e .

dezelfde pelgrimstocht die Araki maakt via

She does not m e a n b y t h i s that t h e

g e w e l d gericht is bepalend is voor de bete-

the v e r b c a n m e a n 'to e x p l o r e ' . S o , t h e

kenis van de handeling die word t uitgebeeld

p r o s p e c t as s e e n f r o m t h e v a n t a g e p o i n t

en dat dat object word t ervaren als vrouwe-

is also t h e g r o u n d w h i c h can be m i n e d for

lijk of mannelijk" (De Lauretis 1989: 249).

g o l d etc. In a d d i t i o n , t h e w o r d s u g g e s t s

Degene die het g e w e ld begaat "is altijd, per

the p r o m i s e of a y i e l d or profit.

definitie, mannelijk: 'de m a n ' is per definitie

A l t o g e t h e r , t h e l a n d s c a p e is not m e r e l y

tocht. W e vinden er de Vrouw/Tokio als ver-

de handelende persoon in de cultuur en de

t h e field of v i s i o n b u t is the f i e l d o f

leidster en als dode materie waar de foto-

verrichter van alle sociale handelingen"

e x p l o r a t i o n . It is a field t o be d u g over, up

graaf/pelgrim doorheen moet o m herboren

(250). Het g e w e l d is gericht tegen een vrou-

a n d i n t o . The e x p l o r e r takes t h e field in

te kunnen w o r d e n . Deze wedergeooorte,

welijk ander "of dat nu een vrouw, een man

t h e senses of e n t e r i n g and c a p t u r i n g .

door Araki zelf bewerkstelligd, is superieur

of een levenloos object is" (249). G e w e l d

aan de oorspronkelijk geboorte uit de moe-

tegen de natuur w o r d t gewoonlijk beschre-

s h o w s us his d i s c o v e r i e s abou t t h e

der die zo dicht bij het sterfeljke staat. Door

ven als 'verkrachting', hetgeen in de ogen

l a n d s c a p e of T o k y o a n d w o m e n , w h i c h

in zijn fantasie een t w e e d e geboorte te creë-

van De Lauretis de natuur onmiddellijk tot

are o n e a n d t h e s a m e : as T o s h i h a r u Ito

ren kan Araki dit geschenk van sterfelijkheid

iets vrouwelijks maakt. Een landschap waar-

w r i t e s in his c o m m e n t a r y o n t h e

de baarmoeder o m uiteindelijk via haar geslachtsdelen het landschap daarbuiten in o g e n s c h o u w te n e m e n - en dat alles voor het nu dode Tokio, de nu dode v r o u w . " Het is een vreemde en gecompliceerde

W h e r e v e r A r a k i directs us t o look, he

' v i c t i m s ' o f s u c h k i n d s o f v i o l e n c e are m e n a n d w o m e n , " b u t rather that t h e o b j e c t o n w h i c h or t o w h i c h t h e v i o l e n c e is d o n e is w h a t e s t a b l i s h e s t h e m e a n i n g o f t h e r e p r e s e n t e d act; a n d t h a t o b j e c t is p e r c e i v e d or a p p r e h e n d e d as e i t h er f e m i n i n e or m a s c u l i n e . " (de Lauretis 1989, p. 249) The s u b j e c t o r a g e n t of violence "is always, by definition, m a s c u l i n e ; ' m a n ' is by d e f i n i t i o n t h e subject of c u l t u r e a n d of a n y s o c i a l act." (p. 250) V i o l e n c e is d o n e t o a f e m i n i n e o t h e r " w h e t h e r its p h y s i c a l o b j e c t be a w o m a n , a m a n , or an i n a n i m a t e o b j e c t "

B O O K S (p. 249). V i o l e n c e a g a i n s t n a t u r e is

female ruin". The female body 'traps'

op g e w e l d w o r d t gepleegd w o r d t vaak even

o r d i n a r i l y d e s c r i b e d as ' r a p e ' w h i c h , as d e

h i m , s w a l l o w i n g h i m u p i n t o her w o m b .

lijdend afgebeeld als het licha am van e en

rige s l i j m " o m te ontsnappen. Zijn manier o m uit de val te onstnappen is de camera

Lauretis a r g u e s , at o n c e d e f i n e s n a t u r e as

He m u s t m o v e t h r o u g h her " d e n s e " ,

vrouw.

veranderen van iets hoekigs en mannelijks in

f e m i n i n e . Landscape s u f f e r i n g v i o l e n c e is

" s t i c k y " s l i m e , a n d e s c a p e. His w a y o u t of

o f t e n r e p r e s e n t e d as s u f f e r i n g as t h e

t h e t r a p is t o c h a n g e t h e c a m e r a f r o m

g e w e l d aan de dialectiek ontsproten is

b o d y of a w o m a n .

something angular and masculine into

bespreekt De Lauretis Jurij Lotmans theorie

" z a k " , een " d o d e , fictieve en onmogelijke

s o m e t h i n g curved and a m o r p h o u s , " m o r e

van de verhaaltypologie. Lotman stelde dat

vagina, gluurt hij naar de naakte seksualiteit

v a g i n a t h a n p h a l l u s " . By c h a n g i n g t h e

er in m y t h e n slechts t w e e karakters zijn: de

van een v r o u w , e n in w e z e n naar de seksu-

camera into a " b a g " , a "dead, fictional

beweeglijke held en de ruimte waarin hij

aliteit van de s t a d " . Toshiharu Ito's versie

a n d i m p o s s i b l e v a g i n a " , he " p e e p s at a

zich b e w e e g t . De b e w e g i n g door het ver-

van Araki's reis naar het ' O n d e r b e w u s t e van

w o m a n ' s naked sexuality, indeed, the

haal/de ruimte die de held uit de m y t h e

Tokio' vertoont veel o v e r e e n k o m s t e n m e t

s e x u a l i t y o f t h e c i t y " . T o s h i h a r u Ito's

maakt, brengt verschillen en normen

de w e s t e r s e ontdekkingsretoriek en de reto-

v e r s i o n of A r a k i ' s j o u r n e y into 'The

t e w e e g en w i e die verschillen aanbrengt

riek van het g e w e l d . De superieure mannelij-

U n c o n s c i o u s of T o k y o ' has m a n y

bevindt zich in een scheppende positie - de

ke intelligentie b e w e e g t zich door het gefe-

correspondences with Western discovery

definiërende positie is dus voorbehouden

miniseerde landschap van Tokio/de V r o u w

r h e t o r i c a n d t h e r h e t o r i c of v i o l e n c e . The

aan de mannelijke sekse. Het andere karak-

e n brengt zichzelf in gevaar. O m 'haar' van

To demonstrate to what degree v i o l e n c e is ' e n - g e n d e r e d ' b y d i s c o u r s e s , de Lauretis d i s c u s s e s J u r i j L o t m a n ' s t h e o r y of plot t y p o l o g y . L o t m a n a r g u e d t h a t in t h e m y t h i c a l text t h e r e are o n l y t w o characters, the m o b i l e hero and the space t h r o u g h w h i c h he m o v e s . The mythological hero's m o v e m e n t t h r o u g h plot/space establishes differences and n o r m s , a n d t o be t h e o r i g i n a t o r o f d i f f e r e n c e s is t o be the a u t h o r - t h e defining position for the masculine g e n d e r . The o t h e r c h a r a c t e r is an o b s t a c l e or b o u n d a r y , r e p r e s e n t i n g t h e l i m i t of h i s a c t i o n , a n d is s t r u c t u r a l l y f e m a l e : " i n d e e d , [she is] s i m p l y t h e w o m b , t h e e a r t h , t h e space of his m o v e m e n t " ; " f e m a l e is w h a t is not s u s c e p t i b l e t o t r a n s f o r m a t i o n " , b e i n g o n l y an e l e m e n t of p l o t space, " a t o p o s , a resistance, m a t r i x , a n d m a t t e r " (de Lauretis 1989, p. 251). T h i s c l o s e d space, a c c o r d i n g t o L o t m a n , c a n be i n t e r p r e t e d as g r a v e , cave, h o u s e , w o m a n , w i t h t h e c o r r e s p o n d i n g feature s of d a r k n e s s , w a r m t h , d a m p n e s s . E n t r y i n t o this space c a n be i n t e r p r e t e d as d e a t h , c o n c e p t i o n , r e t u r n h o m e , a n d " a l l t h e s e acts are t h o u g h t o f as m u t u a l l y i d e n t i c a l " ( L o t m a n 1979, p p . 167-16 8 c i t e d in de Laureti s 1989, p. 251). T h e lack of b o u n d a r i e s b e t w e e n w o m b , t o m b , a n d h o m e is traditionally linked to the analogy b e t w e e n earth a n d m o t h e r , a n d w i t h it, that of b i r t h a n d d e a t h , w h i c h is c o n c e p t u a l i s e d as t h e r e t u r n t o t h e earth/mother w h e re de-individualisation a n d s y m b i o t i c u n i t y resolves t h e d i f f e r e n c e a n d t e n s i o n of life. But b e f o r e t h e r e s o l u t i o n c o m e s t h e s t r u g g l e in w h i c h r e a s on a n d scientific t h o u g h t s t a n d as m a s c u l i n e , w h e r e a s f e e l i n g a n d n a t u r e as the o b j e c t of e n q u i r y s t a n d as f e m i n i n e . U s i n g t h e f e m i n i n e as t h e a l l e g o r y of n a t u r e , W e s t e r n c u l t u r e t r a d i t i o n a l l y sees n a t u r e as b o t h p r o v i d e r a n d t h r e a t . N a t u r e s u p p o r t s life a n d also d e s t r o y s it. In t h e e q u a t i o n w i t h n a t u r e , t h e idea of ' W o m a n ' is c o n s t r u e d as t h e o p p o s i t e a n d o b j e c t of c u l t u r e . T h i s e q u a t i o n o f f e m i n i n e a n d object, a c c o r d i n g to de L a u r e t i s , is t h e l o c u s for t h e " r h e t o r i c of v i o l e n c e " . T h e plot/space

iets ronds en amorfs : " m e e r vagina dan fall u s " . Door de camera te veranderen in een

superior male intelligence moves t h r o u g h

ter is een obstakel of een grens. Het verte-

dichtbij te kunnen observeren, o m in 'haar'

t h e f e m i n i s e d landscape of T o k y o / W o m a n

genwoordigt de beperking die aan zijn han-

op zoek te kunnen gaan naar g e h e i m e n ,

a n d places h i m s e l f in d a n g e r . O b s e r v i n g

delen w o r d t opgelegd e n is vrouwelijk van

m o e t hij zich v e r m o m m e n . De camera is zijn

' h e r ' closely, m i n i n g ' h e r ' f o r secrets, he

structuur: "[zij is] inderdaad g e w o o n de baar-

magische v o o r w e r p , w a a r m e e hij 'haar' van

m u s t use a d i s g u i s e . The c a m e r a is t h e

moeder, de aarde, de ruimte voor zijn b e w e -

binnen kan bekijken e n het slijm kan betre-

m a g i e o b j e c t , a l l o w i n g h i m t o see ' h e r '

g i n g e n " ; "vrouwelijk is w a t niet onderhevig

den, maar waaruit hij zichzelf ook voor altijd

f r o m t h e i n s i d e, a l l o w i n g h i m to enter t h e

is aan transformatie, slechts een element

kan bevrijden via zijn eigen w e r k . Dit soort

s l i m e a n d also save h i m s e l f f r o m it

van ruimte in het verhaal, een topos , een

tocht is niet ongebruikelijk onder imperialisti-

f o r e v e r in his o w n b o d y of w o r k . T h i s

w e e r s t a n d , een matrix, een m a t e r i e " (De

sche m a c h t e n of reizigers/avonturiers: hun

j o u r n e y is not u n u s u a l a m o n g i m p e r i a l

Lauretis 1989: 251). Deze omsloten ruimte

reis over het lichaam der aarde resulteert uit-

p o w e r s nor a m o n g t r a v e l l e r - a d v e n t u r e r s ,

laat zich volgens Lotman interpreteren als

eindelijk in kunst en in geld. De esthetisering

s e t t i n g o u t across t h e b o d y of t h e e a r t h t o

graf, hol, huis, v r o u w , m e t de bijbehorende

van een dood vrouwenlichaam dient o m de

m a k e it i n t o art a n d p r o f i t . T h e

eigenschappen van duisternis, w a r m t e en

zogeheten 'destructieve' kracht der natuur

a e s t h e t i s a t i o n of a w o m a n ' s d e a d b o d y

vochtigheid. Binnendringen in deze r u i m t e

te onderdrukken. Het geeft ruimte aan de

s e r v e s t o repress t h e s o - c a l l e d

kan w o r d e n uitgelegd als dood, conceptie,

blik, een verlengde, niet-gebonden v o r m van

' d e s t r u c t i v e ' f o r c e of n a t u r e . It a l l o w s t h e

thuiskomst, "allemaal handelingen die als

contemplatie die een ruimte van rust door-

activity of t h e gaze, w h i c h is a p r o l o n g e d ,

onderling verwisselbaar w o r d e n g e z i e n "

snijdt. Voor Araki impliceert deze blik het

d i s e n g a g e d f o r m of c o n t e m p l a t i o n across

(Lotman 1979: 167-8, geciteerd in De

dode lichaam van een v r o u w . In dit beeld

a t r a n q u i l s p a c e . For A r a k i , t h i s gaze m u s t

Lauretis 1989: 251). Het ontbreken van gren-

van het vrouwelijke lichaam als dociel, gefo-

take in t h e d e a d b o d y of t h e f e m a l e . A t

zen tussen baarmoeder, graf en huis w o r d t

tografeerd en gebalsemd gaat het niet alleen

stake in this i m a g e of t h e f e m i n i n e b o d y

traditioneel gerelateerd aan de analogie tus-

o m de macht van degene die overleeft en

as d o c i l e , p h o t o g r a p h e d , e m b a l m e d , is

sen aarde en m o e d e r en daarmee tussen

de mannelijk blik. Het is ook een v o r m van

not j u s t t h e p o w e r o f t h e s u r v i v o r a n d t h e

geboorte en dood, die w o r d t voorgesteld als

kijken die de kijker en het object waarnaar

m a s c u l i n e gaze: it is also a f o r m o f v i s i o n

de terugkeer naar de aarde/moeder waar de-

gekeken w o r d t buiten het tijdelijke plaatst,

t h a t is i n t e n d e d t o place t h e v i e w e r a n d

individualisering en symbiotische eenheid

e e n v o r m waarin w o r d t gezegevierd over

the viewed object outside temporality,

het verschil en de spanningen van het leven

zwakke, onzekere energieën. Hier is het

allowing a t r i u m p h over weak, uncertain

doen oplossen. Maar voor het zover is k o m t

object in de lens g e w o r d e n tot een prachtig

e n e r g i e s . In t h i s case, t h e v i e w e d o b j e c t is

de strijd waarin de rede en het w e t e n s c h a p-

gemaakt, visueel verleidelijk en provocerend

a superbly produced, visually seductive

pelijk denken een mannelijke dimensie heb-

boek. Het hanteren van hoge n o r m e n bij het

a n d p r o v o c a t i v e b o o k . H o w e v e r , this

ben en het gevoel en de natuur als het voor-

maken van een boek verandert echter niets

d e d i c a t i o n t o h i g h s t a n d a r d s in b o o k

w e r p van onderzoek vrouwelijk zijn. Door

aan de onderliggende koloniseringsstrategie.

p r o d u c t i o n d o e s not alter t h e basic

het vrouwelijke te zien als allegorie voor de

Het boek blijft e e n voorbeeld van de

s t r a t e g y of c o l o n i s a t i o n . The b o o k

natuur, geldt de natuur in de w e s t e r s e cul-

geschiedenis van het imperialisme die w o r d t

r e m a i n s a n o t h e r e x a m p l e o f t h e h i s t o r y of

tuur vanouds als levenschenkend en leven-

gelegd over het o n d e r w o r p e n en vervolgens

imperialism written over the subjugated

bedreigend. De natuur geeft en neemt het

dode lichaam van het landschap/de Vrouw.

and then dead bodies of landscape/

leven. In de vergelijking m e t de natuur is het

Voor Araki, net als voor vele andere reizi-

W o m a n . For A r a k i , a l o n g w i t h m a n y o t h e r

idee van de ' V r o u w ' het tegengestelde, het

gers/avonturiers, vervloeien ontdekkings-

traveller-adventurers, the rhetoric of

v o o r w e r p van de cultuur. Deze vergelijking

retoriek en retoriek van het g e w e l d , w a n -

d i s c o v e r y e n g a g e s w i t h t h e r h e t o r ic of

tussen vrouwelijk en object is volgens De

neer het landschap/de V r o u w het v o o r w e r p

v i o l e n c e , as l a n d s c a p e / W o m a n b e c o m e s

Lauretis de bakermat voor de "retoriek van

w o r d t van nieuwsgierigheid, een v o o r w e r p

t h e o b j e c t of c u r i o s i t y t o be e x p l o r e d ,

het g e w e l d " . Het verhaal/de ruimte van de

dat m o e t w o r d e n verkend, o v e r w o n n e n ,

c o n q u e r e d , t a m e d , a n d if n e c e s s a ry

held staat lijnrecht tegenover het obstakel of

g e t e m d en indien nodig vernietigd.

destroyed.

de grens, die geen eigen betekenis heeft maar zijn handelen en subjectiviteit mogelijk

o f t h e h e r o is o p p o s e d t o t h e o b s t a c l e or

J o h n Taylor

maakt. Het vrouwelijke w o r d t zijn w e r k , zijn

b o u n d a r y w h i c h d o e s not have its o w n John Taylor

m e a n i n g but rather p r o d u c e s his a c t i o n

produkt w a n n e e r hij de grens overgaat en " d e andere ruimte p e n e t r e e r t " .

a n d s u b j e c t i v i t y . The f e m a l e b e c o m e s his w o r k a n d his p r o d u c t as he c r o s s e s t h e

O m aan te tonen in w e l k e mate het

References

boundary and 'penetrates' the other

1. de Lauretis, Teresa, 'The violence of rhetoric:

space.

considerations on representation and gender', in

Literatuur Volgens Toshiharu Ito heeft Araki ooit

1. Teresa de Lauretis, 'The violence of rhetoric:

Armstrong, Nancy and Leonard Tennenhouse,

geschreven: " I s Tokio geen reusachtige

considerations on representation and gender', in

The V i o l e n c e of R e p r e s e n t a t i o n , L i t e r a t u r e

begraafplaats?" Ook "loopt hij met een

Armstrong, Nancy and Leonard Tennenhouse, The

a n d t h e h i s t o r y o f v i o l e n c e , Routledge,

' v r o u w luisterend naar de naam Tokio' rond

Violence of representation, Literature and

once wrote "Isn't Tokyo a gigantic

London 1989.

in een plek die Tokio heet en maakt constant

the history of violence, Routledge, London 1989.

g r a v e y a r d . . . " A n o t h e r t i m e he r e m a r k e d

2. Merchant, Carolyn, The Death o f N a t u r e :

f o t o ' s van haar. Tokio is als een v r o u w e n -

2. Carolyn Merchant. The Death of Nature:

that " h e w a l k s w i t h a ' w o m a n n a m e d

W o m e n , Ecology and the Scientific

lichaam". Maar dat is nog niet alles. 'Zij'

W o m e n , Ecology and the Scientific

T o k y o ' a r o u n d a place n a m e d T o k y o

R e v o l u t i o n , Harper and Row, New York 1980.

bevredigt Araki's "verlangen naar de vrou-

Revolution, Harper and Row, New York 1980.

a l w a y s p h o t o g r a p h i n g her. Yes, T o k y o is

3. Pratt, Mary Louise, I m p e r i a l Eyes, T r a v e l

welijke ruïne". Het vrouwenlichaam "lokt

3. Mary Louise Pratt, Imperial Eyes, Travel

like a w o m a n ' s b o d y . " T h i s is not a l l.

W r i t i n g a n d T r a n s c u l t u r a t i o n , Routledge,

h e m in de v a l " , slokt h e m op in haar baar-

W r i t i n g and Transculturation, Routledge,

' S h e ' satisfies A r a k i ' s " d e s i r e f o r t h e

London 1992.

moeder. Hij m o e t door haar "dichte, plakke-

London 1992.

A c c o r d i n g t o T o s h i h a r u Ito, A r a k i

R E T R O o

P A R A D O X I C A L O R BIT S Paradoxale

sferen

Exhibition and catalogue: Lumo '92, Alvar Aalto Museum, A an LU M O '92, de derde fotografietriënnale Museum kunstena ars

in Jyvaskyla,

in het Alvar

ISBN 951-9164-98-7

triennial

acht

op uitgebreide

tentoonstelling

The third

Jyvaskyla, Finland, 21 x 26 cm, ill., fc, pb, English/Finnish,

A alto

F inland, deden

me e die hun foto's

de grensverleggende

internationale

Jyvaskyla, scha al combine erden

met andere media.

Met

Space in Picture - Picture in Space werd de dra ad van de vorige triënnale

we er

opgenomen

ofeight

artists

who have used photography

Picture - Picture in Space continues parameters

from

extensively the previous

International at the Alvar F inland, with other exhibitions

Photography A alto LUM O

Museum '92,

media. to extend

consisted

Space in the

photography.

Het gebruik van theatrale m e t h o d e n van

moest m e n zijn hoofd plaatsen in een vast-

presentatie en installatie overheerste. Foto's

zittende koptelefoon waarop het geluid van

presentation and installation was

her o w n face o u t o f t h e o r i g i n a l

w e r d e n gecombineerd m e t allerlei materia-

haar s t e m te horen was. Tijdens het luiste-

prominent. Photographs were combined

n e g a t i v e s , m e m o r i e s f r o m t h e past,

len,

ren naar haar s t e m , een paradoxale menge-

w i t h all m a n n e r o f m a t e r i a l : m e t a l , w o o d ,

r e t u r n s herself a n d t h e o b s e r v e r a b r u p t l y

olie, aarde, zand, stoffen etc. Soms w a r e n

ling van gelach en gehuil van een volwas-

plastic, r e s i n , w a t e r , o i l , e a r t h , s a n d

to the p r e s e n t . S o u n d , p h o t o g r a p h s ,

de foto's in het materiaal verzonken of inge-

sene/baby, word t de toeschouwe r tot een

f a b r i c , etc. In s o m e cases t h e

m i r r o r s , d r i e d e a r t h a n d oil w e r e i m b u e d

bed.

tijdelijke toestand van toegankelijkheid ver-

p h o t o g r a p h s w e r e s u n k or e m b e d d e d into

s i m u l t a n e o u s l y w i t h t h e ' d u a l i t y ' of p a i n

voor het creëren van een soort slingerbewe-

lokt, waarin hij zweeft tussen de f o t o ' s

t h e m a t e r i a l itself. These c o n n e c t i o n s

a n d p l e a s u r e . The m a n y c r o s s references

ging in en tussen het w e r k . vanuit w e l k e

boven h e m en de weerspiegeling beneden

w e r e vital t o set u p a n o s c i l l a t o r y f o r m a t

a b o u t ' m e ' in t h e b o d y a n d v o i c e , s i n g i n g

positie je het w e r k ook benadert, je k o m t

en waarbij tijd en emotie vervloeien. Door

w i t h i n the works and between t h e m ,

a n d c r y i n g at t h e s a m e t i m e w a s a n

altijd w e e r bij de f o t o uit, je o n d e r w e g mis-

haar eigen moeder te w o r d e n kan de kun-

i n d i c a t i n g that f r o m w h a t e v e r p o s i t i o n

a u t o b i o g r a p h i c a l s o u n d j o u r n e y across

schien afvragend waar de werkelijkheid is.

stenares eindeloos nerboren w o r d e n . M e n

y o u chose to approach one returned to

her o w n i d e n t i t y . A series of her a l b u m

Of andersom geredeneerd: je blijft in kringen

kan zich zelfs afvragen of het verwijderen

the photograph perhaps w o n d e r i n g on

p h o t o g r a p h s f r o m b i r t h t o t h e presen t

zoals metaal, hout, plastic, hars, water,

Deze combinaties w a r e n essentieel

The use of t h e a t r i c a l m o d e s of

ronddraaien m e t een gevoel van vervreem-

m a r k e d s i g n i f i c a n t p o i n t s in her

ding.

d e v e l o p m e n t . The c u t - o u t n e g a t i v e of her face w a s p r i n t e d o n t h e f a c i n g w a l l at

Een soort 'dualiteit in sfeer' tussen

t h r e e m e t e r s d i s t a n c e . Placed o n t h e f l o o r

materiaal en fotobeeld w a s heel duidelijk

b e t w e e n t h e w a l l s o f this s h o r t c o r r i d o r

aanwezig in het w e r k van M i k e en Doug

w a s a life size m o d u l e o f t h e h u m a n

Starn Op de tentoonstelling zagen w i j een

f i g u r e m a d e f r o m m i r r o r s , r e f l e c t i ng

f o t o van een Siamese tweeling , in helder

d o w n f r o m t h e c e i l i n g i m a g e s o f her

plastic verzonken. Het plastic w a s dubbelge-

n a k e d b o d y . In o r d e r t o see it in its

v o u w e n en m e t metalen k l e m m e n vastgezet

e n t i r e t y o n e m u s t place o n e ' s h e a d in p r e -

langs de lijn waarlangs de t w e e lichamen

p o s i t i o n e d e a r p h o n e s a n d listen t o t h e

met elkaar vergroeid w a r e n . Het plastic was

s o u n d of her v o i c e . O n l i s t e n i n g t o t h i s

met zoveel kracht g e v o u w e n dat het bijna

w a i l i n g v o i c e , o f a p a r a d o x i c a l f u s i o n of

brak. Dit ombuigen creëerde een enorme

l a u g h t e r a n d c r y i n g like an adultVbaby, t h e

spanning tussen de fysieke en visuele t w e e -

s p e c t a t o r is l u r e d a n d t r a n s f i x e d i n t o a

eenheid, m e t een metaforische verwijzing

t e m p o r a r y state of t r a n s f e r e n c e ,

naar het losgerukt kunnen w o r d e n uit onze

suspended between the photographs

symbiose m e t de werkelijkheid.

above and the reflection below,

Het merendeel van het w e r k had betrekJ o h n Ba I d e s s a r i Truck (with white intruision) cow (blue), 1992 (inslallatie/iinstallation)

king op dit soort recalcitrantie, waarbij de foto functioneert als een soort membraa n dat frustratie o p w e k t en de normale ontsnapping via het fotobeeld blokkeert. In de complexe installatie Throatvan

V u o k s e n m a a t h e s u r g i c a l a c t i o n of c u t t i n g

Johanna

Vuoksenmaa brengt de chirurgische handeling w a a r m e e zij haar eigen gezicht uit de

c o m p o u n d i n g time and e m o t i o n . A d o p t i n g t h i s stance of b e i n g a m o t h e r t o herself e n h a n c e s t h e e n d l e s s r e b i r t h . O n e b e g i n s to ask w h e t h e r r e m o v i n g her face f r o m t h e n e g a t i v e w a s an act o f

van het gezicht uit het negatief een daad

r o u t e , ' w h e r e is t h e reality?' Or,

was van agressie of van transplantatie.

conversly, continuing round and round

Wij zien de fotografie als iets vanzelf-

sensing alienation.

a g g r e s s i o n or a t r a n s p l a n t . W e take p h o t o g r a p h y f o r g r a n t e d as

originele negatieven - herinenngen uit het

sprekends, bijna als natuurlijk onderdeel van

verleden - snijdt, haar en de toeschouwer

ons milieu. De beelden waarvan de fotogra-

duality' between the material and the

lts i m a g e r y is at o u r f i n g e r t i p s a n d

m e t een klap in het heden terug. Geluid,

fie zich bedient kennen w e heel g o e d en ze

p h o t o - i m a g e w a s clearly m a n i f e s t e d in

g e t t i n g closer. In t h e w o r k o f M i c h a e l

foto's, spiegels, gedroogde aarde en olie

komen steeds dichterbij. In het w e r k van

t h e w o r k s of M i k e a n d D o u g S t a r n . T h e

G i b b s I s e n s e d a c a u t i o n a r y signal... its

w o r d e n gelijktijdig doordrenkt m e t de 'duali-

Michael Gibbs ontwaarde ik een waarschu-

piece is a p h o t o g r a p h of S i a m e s e t w i n s

p e r v a d i n g p r e s e n c e . I n t e r a c t i ve a n d

teit' van pijn en vreugde. De vele verwijzin-

wingssignaal - de alles doordringende aan-

e m b e d d e d in clear plastic a n d f o r c i b l y

i n t e r r o g a t i v e t e c h n i q u e s of p r e s e n t a t i o n

gen naar het 'ik' in lichaam en s t e m , een

wezigheid van het beeld. In de reclame over-

folded wit h metal clamps along the

o v e r l a p in a d v e r t i s i n g b u t here are used

s t e m die tegelijkertijd zingt en huilt, v o r m e n

lappen interactieve presentatietechnieken

c o n n e c t i o n of t h e b o d i e s t o a l m o s t

t o i n v e s t i g a t e its o w n m e s s a g e in t h e

een autobiografische geluidstocht door haar

en technieken waarin de toeschouwer recht-

b r e a k i n g p o i n t . The b e n d i n g c r e a t e d an

i n s t a l l a t i o n C ultural

eigen identiteit. Een serie f o t o ' s van geboor-

streeks w o r d t aangesproken, elkaar. In de

e x t r e m e t e n s i o n b e t w e e n this p h y s i c a l

te tot heden markeert een aantal belangrijke

installatie C ultural Logic w o r d e n ze gebruikt

and visual doublé, metaphorically hinting

stadia in Vuoksenmaa's ontwikkeling. Haar

o m de eigen boodschap onder de loep te

at t h e p o s s i b l e w r e n c h f r o m our

uitgesneden gezicht w a s te zien op de muur

nemen.

s y m b i o t i c c o e x i s t e n c e w i t h reality.

tegenover de installatie, op drie meter afstand. Op de grond ertussen bevond zich een levensgroot model van een mens, gemaakt van spiegels die vanaf het plafond beelden van haar naakte lichaam weerspiegelden. O m het in zijn geheel te kunnen zien

De foto's van winkelcentra die in dit uit-

W h a t c o u l d be t e r m e d an ' o r b i t a l

The m a j o r i t y o f t h e w o r k s dealt w i t h

a l m o s t a n a t u r a l part o f t h e e n v i r o n m e n t ,

Logic.

The c o m p a r i t i v e p h o t o g r a p h s of t h e s h o p p i n g m a i l i n t e r i o r s e m p l o y e d in t h i s e x p a n s i v e w o r k n e e d t o be seen f r o m a d i s t a n c e . Black text i.e., w o r d s a n d p h o t o g r a p h s are c o m b i n e d t o c h a l l e n g e

gebreide w e r k w o r d e n gebruikt m o e t e n van

this recalcitrant state, the p h o t o g r a p h

their p r e c o n c e i v e d s y m b o l i c u s a g e . In this

een afstand w o r d e n bekeken. Tekst en

a c t i n g as a m e m b r a n e i n d u c i n g

c o n t e x t t h e w o r d s are e x t e r n a l i s e d f r o m

foto's w o r d e n gecombineerd o m het voor-

f r u s t r a t i o n ; h i n d e r i n g the ususal escape

their ' p u b l i c l o c a t i o n s ' so u n s e t t l i n g

opgezette symbolische gebruik ervan aan de

o r e x i t via t h e p h o t o - i m a g e . In t h e

a s s o c i a t i o n s m a y be feit. The a n o n y m i t y

kaak te stellen. In deze context w o r d e n de

c o m p l e x i n s t a l l a t i o n Throat b y J o h a n n a

of t h e ' w o r d ' m a y a c c o u n t f o r t h e

similar

R E T R O p i c t o r i a l d e v i c e s t h a t have created t h e

b a t h i n g m a c h i n e e n d l e s s l y d o w s e s dark

w o o r d e n losgemaakt uit hun 'publieke set-

'fantasy w o r l d ' of shoppin g mails.

slimy water, perhaps old developer, f r o m

ting' zodat er associaties ontstaan waardoor

se ambiance, o m d a t er gespeeld w o r d t met

Because of t h e s e d u c t i v e f a m i l i a r i t y of t h e

t i n cans a t t a c h e d t o a c o n v e y e r belt o v e r

de t o e s c h o u w e r op het verkeerde been

de traditionele Japanse perspectief metho-

s h o p p i n g m a i l , it is all t o o easy t o

a series o f quick c h a n g i n g p r o j e c t e d

w o r d t gezet. Het anonieme karakter van het

den, m e t verschuivende vlakken die ons

o v e r l o o k t h e spatial c o n c e r n s d e p i c t e d

images of important w o r l d figures,

' w o o r d ' verklaart wellicht de even anonieme

behoedzaam naar binnen proberen te leiden.

w i t h i n each p h o t o g r a p h . The self

m y t h o l o g i c a l a n d real. In this w o r k w e see

beelden waardoor de 'fantasiewereld' van

r e f e r e n t i a l o v e r l a p p i n g o f each create a

a p r e o c c u p a t i o n w i t h t h e use o f

het winkelcentrum is ontstaan. Door de ver-

plenst uit e e n metalen badkoets onophoude-

s u b t l e m a t r i x of a s s o c i a t i o n s i m u l a t i n g

p h o t o g r a p h s t o c o n f r o n t us w i t h t h e i r

leidelijke vertrouwdheid van het w i n k e l c e n-

lijk donker slijmerig w a t e r - misschien oude

the s h o p p i n g m a i l itself. A t first g l a n c e

actuality , f u s i n g t h e m w i t h objects t h a t

t r u m is het maar al te gemakkelijk de ruimte-

ontwikkelaar? - afkomstig uit blikken die aan

everything appears deceptively simple,

because of t h e i r a n t i q u a t e d s u b j e c t

lijke dimensie die in iedere f o t o aanwezig is

een lopende band hangen, over een serie

but g r a d u a l l y o n e is c a u g h t short by t h e

m a t t e r take o n a c o n t e m p o r a r y a r c h i v al

over het hoof d te zien. Het naar zichzelf ver-

snel veranderende geprojecteerde beelden

inbuilt contradiction of the work.

s e m b l a n c e . But in d o i n g t h i s he d i s a l l o w s

wijzende, overlappende karakter van ieder

van belangrijke mythologische en bestaande

t h e reality o f t h i n g s past t o b e c o m e

van deze f o t o ' s creëert een subtiele associa-

figuren. In dit w e r k zien w e hoe de fotograaf

d r o w n e d in an aesthetic p a t i n a . He h i n t s

tie-matrix waarin het eigenlijke w i n k e l c e n-

f o t o ' s gebruikt o m ons te confronteren m e t

at s t r u c t u r e s b e y o n d o u r m a k i n g w i t h

t r u m w o r d t gesimuleerd. Op het eerste

hun actualiteit, door ze samen te voegen

refreshing methods, subjecting the photo-

gezicht lijkt alles bedrieglijk simpel, maar na

met objecten die door hun achterhaalde

image to rough treatment, bringing the

verloop van tijd stuit m e n op de ingebouwde

materie een eigentijds archief uiterlijk krijgen.

untouchable into the concrete realm of

contradictie van het w e r k .

He uses p h o t o g r a p h i c n e g a t i v e , p o s i t i v e , r e v e r s e d a n d b l u r r e d i m a g e s of a s h o p p i n g center as a c o n t r a d i c t i o n of their p e r s u a s i v e f u n c t i o n s . So not u n l i k e a w i n d o w d i s p l a y , t h e ir f u n c t i o n is reversed t o entice us into t h e w o r k , t o b e l o n g a n d identify w i t h the photographic mirage of place. It a l l o w s us t o feel as t h o u g h w e

everyday living.

In een kinetisch w e r k van Klaus Elle

Elle zorgt er echter voor dat de werkelijkheid

Gibbs gebruikt negatieven en positieven,

J o h n Baldessari's works differ f r o m

een meditatieve overgang heeft een ooster-

omgekeerde en vage f o t o ' s van een w i n k e l -

b e l o n g a n d are in c o n t r o l , but here u s e d

t h e rest o f t h e e x i h i b t i o n in that t h e y are

c e n t r u m als contradictie, als iets dat in strijd

t o p a r o d y its o w n p r e s e n t a t i o n .

' t w o - d i m e n s i o n a l ' a n d not i n s t a l l a t i o n s .

is m e t de functie van overreding. Net als

van het verleden niet verdrinkt in een esthetisch patina. Gebruikmakend van verfrissende m e t h o d e n verwijst hij naar structuren die buiten ons v e r m o g e n liggen, onderwerp t hij het fotobeeld aan een r u w e behandeling en

Large c o l o u r p h o t o g r a p h s a n d t h e

een winkeletalage w o r d t de functie o m g e -

are c o n f r o n t e d w i t h large fabrics of t h r e e

r i c k s h a w ' m u d f l a p s ' he c o l l e c t e d f r o m his

draaid o m ons het w e r k binnen te lokken,

dimensional a m o r p h o us hanging walls.

j o u r n e y t o India are like ' s o u v e n i r pieces'

o m één te kunnen zijn m e t de fotografische

Larger t h a n life p i c t u r e s o f naked b o d i e s

p r e s e n t i n g a partial d o c u m e n t of I n d i a n

fata morgana. Het geeft ons het gevoel dat

in u n d e r g r o w t h are p r i n t e d o n t o t h e

contemporary and traditional culture.

w e er deel van uitmaken en er invloed op

s u r f a c e in w h a t s e e m s t o be ecstatic l y i n g

C o m p a r i t i v e i m a g e s m a k e m a n y cross-

kunnen uitoefenen. Hier w o r d t het gebruikt

ling, omdat er bij h e m sprake is van t w e e -

or f l o a t i n g p o s i t i o n s . A g a i n t h e f u s i o n of

r e f e r e n c e s t o t h e s e n s i b i l i t y of I n d i a n

als parodie op de eigen verschijningsvorm.

dimensionaal w e r k en niet van installaties.

the photograph w i t h the f o r m symbolises

s o c i e t y a n d h o w t r a d i t i o n s have s e e p e d

an i n n e r v i s i o n in a d r e a m like state

t h r o u g h t h e c o n t e m p o r a r y m e d i a . The

W i t h Izabella G u s t o w s k a ' s w o r k w e

r e n d e r i n g b o t h inaccessible... b e y o n d . Placed in a p a r t i a l l y e n c l o s e d circular r o o m m a d e of l a r ge r u s t e d metal sheets w a s Spectator

b y A l a n Rath. On e n t e r i n g ,

I was immediatley accompanied by a ' p h o t o g r a p h i c e c h o ' . A n electroni c m a c h i n e l i k e a p p a r a t u s , sitting o n a chair, t r a n s f i x e d m e w i t h t h e f e e l i n g of no escape f r o m t w o a n i m a t e d i m a g e s t h a t w e r e at t h e s a m e t i m e i m p r i s o n e d . T w o black a n d y e l l o w c l o s e - u p pictures of a t w i t c h i n g eye a n d r e v o l v i n g h a n d in s m a l l m o n i t o r s held at t h e e n d o f s h o r t m e t a l a n t e n n a e c o v e r e d in flex reached o u t ;

p r e s e r v a t i o n o f thei r o w n i d e n t i t y b e i n g very important, images of Indian film stars a n d t h e m s e l v e s , p a i n t e d in a naivistic realistic m o d e a n d p e r h a p s in a p a r a d o x i c a l w a y o n t h e ' m u d - f l a p s ' , are e v i d e n c e of a sense of d i s p l a c e m e n t a n d belonging. The atmospheric photographs o f f l o w e r s a n d l a n d s c a p e are v e ry p o t e n t , so t h a t thei r p l a c e m e n t next t o t h e s m a l l p a i n t i n g s c h a r g e t h e m w i t h a presence o f r e a l - t i m e as t h e s o u v e n i r a n d ' a r t - o b j e c t ' are i n s e p a r a b l e .

In het w e r k van Izabella Gustoska w o r d e n w e geconfronteerd met grote drie-

India geven een beeld van de hedendaagse e n van de traditionele Indiase cultuur. De

liggende of zwevende extase zijn erop afge-

beelden verwijzen naar de fijngevoeligheid

drukt. Ook hier symboliseert de combinatie

van de Indiase maatschappij en laten zien

van f o t o e n v o r m een soort innerlijke blik in

hoe tradities hun w e g hebben gevonden

een droomtoestand, waarbij beide ontoegan-

naar de media. Beelden van Indiase filmster-

kelijk en onbereikbaar w o r d e n .

ren, op een naïeve, realistische manier op de

In een gedeeltelijk omslote n ronde ruimte, bestaande uit grote roestige metalen platen, bevond zich Spectator

van Alan Rath. Bij

het betreden van de ruimte w e r d ik m e t e e n elektronisch, machine-achtig apparaat op een stoel deed me verstijven en gaf m e het

an e x t e n t that it w o u l d be d i f f i c u l t t o

gevoel niet te kunnen ontsnappen aan t w e e

e n v i s a g e l i v i n g w i t h o u t it. It p r e s e n t s a n d

beelden, die leefden en tegelijkertijd gevan-

reflects realities in m a n y g u i s e s . In t h i s

gen w a r e n . Twee zwart-gele close-ups van

e x h i b i t i o n w h a t e m e r g e d w a s a clear

een knipperend oog en een b e w e g e n d e

desire t o attach p h y s i c a l l y p h o t o g r a p h y to

hand op een kleine monitor aan het eind van

i n s t a l l a t i o n Lake Aside, a s e m i c i r c u l a r

t h e m a t e r i a l . M a y b e t h e r e is t h i s need t o

een korte metalen antenne, bekleed m e t

theatrical s i m u l a t i o n o f landscape, she

j u s t i f y a n d at t h e s a m e t i m e q u e s t i o n t h e

vlas, zochten toenadering maar raakten

uses p h o t o g r a p h s , d r y s a n d , s t o n e , a n d

p a r a m e t e r s . If c o n d i t i o n i n g a n d s u b -

elkaar nooit - keken, maar zagen niet.

d e a d b r a n c h e s . U s i n g large s y m m e t r i c a l l y

s t i t u t i o n are a n i n a d v e r t a n t c o n s e q u e n c e

Anders dan de Siamese t w e e l i n g w o r d e n

h u n g r e c t a n g u l a r black a n d w h i t e

of t h e p o w e r of p h o t o g r a p h y o r if w e rely

machine en beeld hier één en hetzelfde

p h o t o g r a p h s p r i n t e d o n clear plastic,

o n a p h o t o g r a p h i c sense o f s e c u r i t y or a

ding.

p e r s p e c t i v e is c o n f o u n d e d so as t o m a k e

q u a s i - d r e a m like stance w e are p e r h a p s

the walls and and floor of the rooms

u n d e r m i n i n g o u r o w n critical v a l u e s . In

appear t r a n s p a r e n t . B r i n g i n g t h e

s o m e w a y I feel t h a t t h e a t t a c h m e n t s

l a n d s c a p e or ' l a n d - s p a c e ' directly into t h e

m a d e t o t h e t h r e e - d i m e n s i o n a l in t h i s

e x h i b i t i o n r o o m it creates a potent

e x h i b i t i o n are p e r h a p s , a l b e it

a t m o s p h e r e d e v o i d of ' w e a t h e r ' . These

c o i n c i d e n t a l l y , a collective s t a t e m e n t a n d

c o n c u r r e n t d u a l i t i e s o f absence a n d

a w a y of l o o k i n g at this u n n e r v i n g

presence i n t e n s i f y t h e sense of distance

phenomena.

N o t unlike t h e s a m e S i a m e s e t w i n s w o r k , the machine and image become one and the s a m e t h i n g . In Y u r i N a g a w a r a ' s p a n o r a m i c

a n d loss f r o m t h e 'real place', or o f t h e i r r e t r i e v a b l e , a l m o s t like t o a p p r o a c h or t o u c h w o u l d cause it t o v a n i s h . T h i s fragile and sensitive rendering of a m e d i t a t i v e t r a n s i e n c e has an oriental a m d i e n c e as it t o y s w i t h t h e t r a d i t i o n a l m e t h o d s of J a p a n e s e p i c t o r i a l i t y

In haar panoramische installatie Lake

spatlappen geschilderd, zijn het teken van een gevoel van vervreemding en je thuis voelen. Baldessari's sfeerfoto' s van bloem e n en landschappen zijn uiterst krachtig. Hun plaats naast de kleine schilderijtjes geeft ze een aanwezigheid in de werkelijkheid waarin souvenir en k u n s t v o o r w e rp niet meer van elkaar te scheiden zijn. De fotografie heeft zich zo in onze maatschappij en media genesteld dat e e n leven zonder die fotografie moeilijk voor te stellen is. Zc t o o n t c n weerspiegelt de werkelijkheid in vele gedaanten. W a t uit deze tentoonstelling naar voren komt is een duidelijk verlangen de fotografie fysiek aan het materiaal te koppelen. Misschien is er een b e h o e f t e een rechtvaardiging t e geven voor en tegelijkertijd vragen t e stellen bij de parameters . Als conditionering en subsitutie een

Aside, een halfronde theatersimulatie van

onvermijdelijke consequentie van de macht

een landschap, gebruikt Yuri Nagawara

der fotografie zijn of als w e ons verlaten op

foto's, droog zand, stenen en dode takken.

een fotografisch gevoel van veiligheid of een

Grote, symmetrisch geplaatste rechthoekige

pseudo-droomtoestand, dan ondergraven

zwart-wit f o t o ' s op helder plastic brengen

w e misschien onze eigen kritische waarden.

het perspectief uit het lood, omdat ze de

Op de een of andere manier heb ik het

m u r e n en vloer transparant doen lijken. Door

gevoel dat de aandacht voor het driedimen-

het landschap of de 'land-ruimte' recht-

sionale in deze tentoonstelling, misschien

Baldessari, Klaus Elle, M i c h a e l G i b b s ,

streeks in de tentoonstellingsruimte binnen

toevallig, een collectief statement is, een

Izabella G u s t o w s k a , Y u r i N a g a w a r a , A l a n

te halen w o r d t een krachtige sfeer

manier o m tegen dit f e n o m e e n aan te

Rath, D o u g a n d M i k e S t a r n , J o h a n n a

gecreëerd die geen last heeft van het

kijken.

Vuoksenmaa.

' w e e r ' . Deze dualiteit van af- en aanwezig-

Artists exhibiting were: J o h n

Oliver Whitehead

heid versterkt het gevoel van afstand en verlies van het 'echte landschap'. Het is niet

i n p e r s p e c t i v e , o f s h i f t i n g planes g e n t l y

meer terug t e halen en het is bijna alsof

c o a x i n g us in.

naderen of aanraken het kan doen oplossen.

A kinetic w o r k b y Klaus Elle, a m e t a l l i c

Grote kleurenfoto's en de spatlappen van een riksja die hij m e e n a m van een reis naar

Levensgrote foto's van naakte lichamen in

permeated our society and media to such

never t o u c h i n g - l o o k i n g , but not s e e i n g .

Het w e r k van J o h n Baldessari is anders dan de overige w e r k e n op de tentoonstel-

dimensionale amorfe w e e f s e l s aan de muur.

vergezeld door een 'fotografische e c h o ' . Een

P h o t o g r a p h y has i n f u s e d a n d

introduceert hij het niet-tastbare in het concrete rijk van het alledaagse bestaan.

Deze breekbare en gevoelige weergave van

De tentoonstellende kunstenaars w a r e n ; John Baldessari, Klaus Elle, Michael Gibbs, Izabella Gustowska , Yuri Nagawara, Alan Rath, Doug en Mike Starn, en Johanna Vuoksenmaa, Oliver W h i t e h e a d

R E T R O

J O CK STUR G E S The Last O nder de titel The Last Day of Summer expose erde Sturges

de Amerika anse

van 20 september

1992 bij de Amsterdamse Sturges' kinderen

foto's

hebben

november

galerie

Steltman.

in Amsterdam

Under

Exhibition and catalogue: Jock Sturges, The Last Day of

Jock Sturges, The Last Day of Summer, 1992, Aperture, New

Jock

20 S eptember

to 22

from

primarily z edelijkheidsdiscussie

en S ally Mann, herha aldelijk

bood de gelegenheid

photographer

showed

beticht

is Jock Sturges,

evenals

van (kinderpornografie.

tot e en nadere kennismaking

met de

fotogra af

en zijn werk.

good

de al of dust, particularly

Jock Sturges,

like Robert

of pornography, offered

or more

an opportunity

in America,

Mapplethorpe specifically.

fora

closer

and S ally

acquaintance

In de tentoonstelling w a r e n enige tien-

Mann,

pornography. with

Sturges's

of nude

and in the puritanical

child

Sturges

1992, at the Steltman

in Amsterdam.

ve el

en in de puriteinse

the title T h e Last Day o f S u m m e r ,

the American

November,

York, 96 p., 58 ill., hardbound. ISBN 0-89381-494-6.

na akte

met name in Amerika

Robert Mapplethorpe

Summer

Summer, Steltman Gallery, Amsterdam, 20 Sept. - 22 Nov. 1992.

Jock

tot 22

van voornamelijk

stof doen opwa aien,

expositie

fotogra af

Day of

G allery

photos,

children,

have raised

morality

discussion

has repe atedly

be en

The exhibition

the photographer

accused Amsterdam

and his

work.

p h o t o s o n l o c a t i o n , a n d never in a s t u d i o .

tallen zwart-wit foto's te zien. De meeste

He tells us t h a t E u r o p e a n s ( p a r t i c u l a r l y

f o t o ' s tonen naakte jonge meisjes, alleen of

t h e F r e n c h , D u t c h a n d G e r m a n s ) are

in groepjes, op het strand. Loom liggend in

c o n s i d e r a b l y easier to p h o t o g r a p h t h a n

het zand, gedachteloos voor zich uitkijkend

A m e r i c a n s . A c c o r d i n g t o h i m , this is not

of w e g d r o m e n d in het zonlicht ogen al deze

m e r e l y a q u e s t i o n of A m e r i c a n p r u d e r y ,

kinderen pril en onschuldig. Zij lijken zich

but p r i n c i p a l l y a m a t t e r of v a l u i n g art

nauwelijks b e w u s t van de aanwezigheid van

d i f f e r e n t l y . He e m p h a t i c a l l y a r g u e s t h a t

de fotograaf en hun houding en blikken ver-

his p h o t o s m u s t be seen as art, a n d that

raden geen schaamte over hun naaktheid.

his f a s c i n a t i o n f o r t h e b e a u t y a n d

De m e e s t e kinderen die Sturges (New York,

e x p r e s s i v i t y of t h e h u m a n b o d y is

1947) fotografeert zijn in hun puberteit. Hun

n o t h i n g o t h e r t h a n that s h a r e d by

lichamen zijn in ontwikkeling en hun houding

g e n e r a t i o n s of artists. In E u r o p e t h i s is

toont een mengeling van kinderlijke arge-

better e s t a b l i s h e d t h a n in A m e r i c a ,

loosheid en volwassen zelfbewustzijn. Op

a c c o r d i n g t o h i m . In 1990, in his o w n

enkele foto's zijn de kinderen samen m e t

c o u n t r y , S t u r g e s w a s s u s p e c t e d of

hun ouders geportretteerd. Terwijl de f o t o ' s

producing child pornography.

van meisjes en jonge v r o u w e n onschuld,

a n e x t e n s i v e FBI i n v e s t i g a t i o n in w h i c h a

sereniteit en intimiteit uitstralen, tcont de

Jock Sturges Misty Dawn, Northern California, 1991

enige foto in de tentoonstelling van t w e e jongetjes m e t ondeugende blikken een veel grotere kinderlijke expressiviteit. Jock Sturges maakt bijna al zijn foto's op

lading van zijn foto's gaat hij, naar eigen zegvoorzichtig te w e r k in de omgang met

The e x h i b i t i o n w a s c o m p r i s e d o f

gen,

Frankrijk. Aangezien zijn modellen naturis-

zijn modellen. Zo verzekert hij zich altijd van

p h o t o s . M o s t of the p h o t o s s h o w e d n u d e

ten-vakantiegangers zijn, o n t m o e t hij weinig

de t o e s t e m m i n g van de modellen en hun

y o u n g g i r l s o n t h e beach, a l o n e or in

w e e r s t a n d t e g en het naakt poseren. Hij

ouders, legt hij hen de resultaten altijd voor

g r o u p s . L y i n g i n e r t in t h e s a n d ,

benadrukt dat hij m e n s e n fotografeert zoals

en respecteert hij een w e n s o m foto's niet

u n h e e d i n g of o n l o o k e r s or d a y d r e a m i n g

hij ze op het strand o n t m o e t en dat zijn

of niet meer te gebruiken voor exposities of

in the s u n l i g h t , all these c h i l d r e n look

modellen zich niet speciaal voor de f o t o ont-

publikaties. Volgens Sturges ontstaat er op

t e n d e r a n d i n n o c e n t . T h e y s e e m t o be

kleden Ook maakt hij de foto's altijd op loca-

deze manier een vertrouwensband m e t zijn

scarcoly c o n s c i o u s of t h e presence of t h e

tie en nooit in een atelier. Naar zijn zeggen

modellen en hun ouders waarbij hij zich 'part

p h o t o g r a p h e r , a n d t h e i r poses a n d

zijn Europeanen (met name Fransen,

of the family' voelt. Door deze relatie heeft

g l a n c e s b e t r a y n o s h a m e a b o u t thei r

Nederlanders en Duiters) aanmerkelijk mak-

hij de mogelijkheid o m zijn modellen gedu-

nudity. Most of the children Sturges (New

kelijker te fotograferen dan Amerikanen.

rende meerdere jaren te fotograferen. Hij

Y o r k , 1947) p h o t o g r a p h s are in p u b e r t y .

Niet alleen is dit volgens h e m een kwestie

volgt zo het proces van volwassenwordin g

T h e i r b o d i e s are g r o w i n g a n d d e v e l o p i n g

van Amerikaanse preutsheid, maar vooral

en groei. Sturges zegt meer in de persoon

and their attitude displays a mixture of

van een andere waardering voor kunst.

dan in het lichaam geĂŻnteresseerd te zijn, en

child-like i n n o c e n c e a n d adult self-

a b o u t a f e w dozen s o f black a n d w h i t e

Nadrukkelijk stelt hij dat zijn f o t o ' s als beel-

zijn f o t o ' s zijn dan ook behalve als een vast-

c o n s c i o u s n e s s . In several p h o t o s , t h e

dende kunst gezien m o e t e n w o r d e n en dat

legging van lichamelijke verandering vooral

c h i l d r e n are s h o w n t o g e t h e r w i t h t h e i r

zijn fascinatie voor de schoonheid en expres-

te beschouwen als een registratie van

p a r e n t s . W h i l e t h e p h o t o s of g i r l s a n d

siviteit van het menselijk lichaam geen ande-

gevoelens van onzekerheid of zelfbewust-

y o u n g w o m e n radiate i n n o c e n c e , s e r e n i ty

re is dan die van generaties beeldende kun-

zijn.

a n d i n t i m a c y , t h e o n l y p h o t o in t h e

ingeburgerd dan in de Verenigde Staten. In zijn eigen land is Sturges in 1990 beticht van de vervaardiging van kinderpornografie.' Een uitgebreid FBI-onderzoek waarbij een groot deel van zijn archief in beslag is genomen heeft echter niet geleid tot een veroordeling op basis van strafbare feiten. De erkenning die het w e r k van Sturges had gekregen van de kant van een aantal grote musea w e r k t e hierbij in zijn voordeel. Omdat Sturges zich b e w u s t is van de intimiteit en de erotische

However,

large part o f his a r c h i v e w a s seized d i d not t u r n u p a n y e v i d e n c e t h a t c o u l d lead t o a c o n v i c t i o n . The a c k n o w l e d g e m e n t that Sturges's w o r k had gotten f r o m a

het naturistenstrand van Montalivet in

stenaars. In Europa is dit volgens hem meer

Toch is het juist hierin dat naar mijn mening de f o t o ' s tekort schieten. De jeugdige expressiviteit van zijn modellen verw o r d t bij Sturges tot een steriele esthetiek

e x h i b i t i o n of t w o y o u n g b o y s , w i t h n a u g h t y looks, e x h i b i t s a m u c h greater childish expressivity.

n u m b e r o f m a j o r m u s e u m s w o r k e d t o his a d v a n t a g e in t h i s . Because S t u r g e s h i m s e l f is c o n s c i o u s of t h e i n t i m a c y a n d t h e e r o t i c c o n t e n t of h i s p h o t o s , by his o w n a d m i s s i o n he w o r k s v e r y c a u t i o u s l y in his d e a l i n g s w i t h t h e m o d e l s . T h u s he assures that he a l w a y s has t h e c o n s e n t of the m o d e l s a n d their p a r e n t s , he a l w a y s s h o w s t h e m t h e r e s u l t s , a n d respects their w i s h e s t h a t p h o t o s s h o u l d n o t , o r n o l o n g e r be used f o r p u b l i c a t i o n or e x h i b i t i o n . A c c o r d i n g t o S t u r g e s , in this w a y he b u i l d s u p a r e l a t i o n of t r u s t w i t h his m o d e l s a n d thei r p a r e n t s , w h e r e b y he feels h i m s e l f 'a part o f t h e f a m i l y ' . T h r o u g h this r e l a t i o n he has t h e p o s s i b i l i t y of p h o t o g r a p h i n g his m o d e l s over a p e r i o d o f years. T h u s he f o l l o w s t h e p r o c e s s of g r o w i n g u p a n d b e c o m i n g adult. S t u r g e s says he is m o r e i n t e r e s t e d in t h e p e r s o n t h a n in t h e b o d y , a n d his p h o t o s , in a d d i t i o n t o b e i n g a r e c o r d of p h y s i c a l c h a n g e s , s h o u l d p r i m a r i l y be c o n s i d e r e d a r e c o r d of f e e l i n g s o f u n c e r t a i n t y or s e l f - a w a r e n e s s .

J o c k S t u r g e s m a k e s a l m o s t all his

en geĂŻdealiseerde onschuld van jonge-meis-

p h o t o s o n t h e n u d i s t beach at M o n t a l i v e t ,

leslichamen. Niet zo zwoel en broeierig als

France. Since his m o d e l s are n a t u r i s t s

t h a t t h e p h o t o s fall s h o r t . The y o u t h f u l

bijvoorbeeld bij David Hamilton en al hele-

t h e r e o n v a c a t i o n , he e n c o u n t e r s little

e x p r e s s i v i t y of his m o d e l s d e g e n e r a t e s , in

maal niet onfatsoenlijk of pornografisch,

resistance t o n u d e p o s i n g . He e m p h a s i z e s

S t u r g e s ' s h a n d s , i n t o sterile aesthetic s

maar zeker ook niet m e t de v e r m e e n de psy-

t h a t he p h o t o g r a p h s people just as he

a n d idealized i n n o c e n c e o f y o u n g g i r l ' s

chologische diepgang of dramatiek die er

m e e t s t h e m o n t h e b e a c h , a n d t h a t his

b o d i e s . His w o r k is not s u l t r y a n d sensual

volgens Sturges in te herkennen zou zijn.

m o d e l s have not u n d r e s s e d specially f o r

like, f o r i n s t a n c e , D a v i d H a m i l t o n ' s , a n d

Niet de belevingswereld van de kinderen en

t h e p h o t o . A l s o , he a l w a y s m a k e s his

a b s o l u t e l y not i n d e c e n t or p o r n o g r a p h i c .

Yet it is p r e c i s e l y here, in m y o p i n i o n ,

R E T R O but it also c e r t a i n l y d o e s n o t have t h e

physical freshness, the beauty of children

de verwarrende gewaarwordingen van de

schoonheid in een onverwachte v o r m en

a l l e g e d p s y c h o l o g i c a l d e p t h or d r a m a

c o n s i s t s p r i n c i p a l l y of t h e i r g e s t u r e s a n d

puberteit w o r d e n in beeld gebracht, maar

plotseling m o m e n t te betrappen, maakt

t h a t , a c c o r d i n g t o S t u r g e s , s h o u l d be

a c t i o n s , but it is p r e c i s e ly t h e s e t h a t are

een volwassen h e i m w e e en heimelijke hun-

Sturges haar statisch en daarmee levenloos.

f o u n d t h e r e . It is not t h e w o r l d o f

s t r i k i n g l y a b s e nt in S t u r g e s ' s w o r k . In

kering naar jeugdige schoonheid en ontlui-

c h i l d r e n ' s e x p e r i e n c e a n d the c o n f u s i n g

place of c a t c h i n g b e a u t y in an u n e x p e c t e d

kende erotiek. De 'natuurlijke schoonheid'

f e e l i n g s of p u b e r t y t h a t are f o u n d in t h e

s h a p e or s u d d e n m o m e n t , S t u r g e s m a k e s

die Sturges zegt te willen vastleggen, ver-

i m a g e , but a n a d u l t n o s t a l g i a a n d f u r t i v e

b e a u t y static, a n d t h e r e f o r e lifeless.

dwijnt op het m o m e n t dat hij haar in het vol

1. Zie hierover: Lawrence A. Stanley, 'Kunst en

Ie licht zet, isoleert en daarmee overaccen-

"perversiteit"; Het verbod op naaktfoto's van kinderen',

tueert. De schoonheid van kinderen zit

Perspektief No. 40 (januari 19911, p. 10-15.

h u n g e r f o r y o u t h f u l b e a u t y and

Leo D e l f g a a u w

b u r g e o n i n g eroticism. The 'natural Note

behalve in hun fysieke onaangetastheid

c a p t u r e d i s a p p e a r s t h e m o m e n t he sets it

1. See: Lawrence A. Stanley, 'Art and "Perver-

vooral ook in hun b e w e g i n g e n en handelin-

in f u l l l i g h t , isolates a n d t h e r e f o r e

sion": Censoring Images of Nude Children',

gen,

o v e r a c c e n t u a t e s it. In a d d i t i o n t o t h e i r

Perspektief No. 40 (January 1991), p, 10-15.

Sturges opvallend afwezig. In plaats van de

b e a u t y ' t h a t S t u r g e s says he w a n t s t o

Leo Delfgaauw Noot

maar juist deze zijn in het w e r k van

F R AN C E S C A W O O D M A N 1958-1981 This American D enver, adult

C olorado,

body

fourte en

of work

in 1958 in

Westfalischer Kunstverein, Munster

cre ated

remarkably

19 September - 1 November 1992

and twenty-one,

500 photos,

and during

Kunstverein

suicide.

O nly a part of her work,

has be en exhibited

at a couple

her life she only had one or two solo shows.

- was organiz ed

at the same

time

by the Stadthalle

in Munster.

D e z e Amerika anse

kunstenares

1958) he eft

ha ar ve ertiende

tussen

e enentwintigste

when she committed

of her work - which

in E urope

W estfalischer

the ages

of roughly

universities, retrospective

betwe en

is comprised

work

artist, bom

The work

which

vijfhonderd

The

Amerika anse

was the first presentation in Zurich

in cooperation

successively,

before

travelling

first

of her with

was to be se en at these

the

locations, to

leven ma akte

American

H elsinki.

- werk gema akt

foto's

universiteiten,

solotentoonstelling

terwijl

volwassen

z e gedurende

he eft gehad. D e e erste

de e erste presentatie

a andoet.

gede eltelijk

Kunstverein

H a ar oeuvre, dat zo'n

te zien gewe est

ha ar leven ma ar e en

overzichtstentoonstelling

in Munster,

te zien was voor hij na ar H elsinki

wa ar de

en ha ar

- toen z e e en eind a an ha ar

van ha ar werk in E uropa - was e en coproduktie

Zurich en de W estfalischer achtere envolgens

dat opmerkelijk

omvat, is na ha ar dood slechts

(D enver,

enkele

enkele van ha ar werk - tevens van de Stadthalle

tentoonstelling

ging.

melijk tot stand k w a m e n in de studio of in

Her w o r k consists a l m o s t e n t i r e l y of black a n d w h i t e p h o t o s in s q u a r e f o r m a t ,

huizen en andere vervallen g e b o u w e n waar

and embraces various themes w h i c h

zij tijdelijk bezit van had g e n o m e n , speelt

m u t u a l l y influence one another. It deals

intuĂŻtie een voorname rol - z o w el w a t de

primarily with concepts concerning

v o r m betreft als intellectueel. Bij het bekij-

i d e n t i t y ( a nd in p a r t i c u l a r , w o m e n ' s

ken van deze beelden kun je je nauwelijks

i d e n t i t y ) a n d c o n n e c t i o n s w i t h reality,

voorstellen dat het in veel gevallen w e r k

w h i c h s h e , as an artist, tries to e x p r e s s

betreft dat ze in het kader van haar opleiding

a n d d e m a r c a t e b y m e a n s of her o w n

aan de Abbot Academ y in Andover

b o d y a n d her m e d i u m o f p h o t o g r a p h y .

(Massachussetts) en de Rhode Island

Her m a n n e r of s t a g i n g her p h o t o g r a p h s ,

School of Design in Providence heeft

in w h i c h she is t h e p r i n c i p l e actor, w i t h i n

gemaakt. Ook al is het s o m s te zien dat ze

a m e a n i n g f u l p a t t e r n is s t r i p p e d of a n y

experimenteerde m e t het m e d i u m , dat ze

f o r m of m a n i p u l a t i o n . T h e y are set

over dingen nadacht en probeerde dichter bij

p r i m a r i l y in t h e s t u d i o , t h e h o m e a n d

bepaalde noties te k o m e n , het zijn in elk

o t h e r d i l a p i d a t e d b u i l d i n g s of w h i c h she

geval welgeslaagde 'probeersels', die t e

has taken p o s s e s s i o n , a n d characterized

zamen een oeuvre v o r m e n dat een eenheid

b y an i n t u i t i o n w h i c h is b o t h f o r m a l a n d

is, een oeuvre dat zeer persoonlijk en oor-

i n t e l l e c t u a l . W h e n o n e looks at t h e

spronkelijk is en in alle opzichten vrij. Leven,

i m a g e s , it is d i f f i c u l t t o c o m p r e h e n d t h a t

dood, de positie van de v r o u w (in haar w e r k

in m a n y cases t h e s e w e r e exercises t h a t

zijn heel w a t preoccupaties m e t het feminis-

w e r e created in t h e c o u r s e of her art

m e t e vinden, maar ik vind niet dat w e haar

t r a i n i n g . She s t u d i e d p r i n c i p a l l y at t h e

w e r k daartoe m o e t e n beperken), het mens-

A n d o v e r A b b o t t A c a d e m y , in M a s s a c h u s e t t s , a n d t h e Rhode Island S c h o o l o f D e s i g n , in P r o v i d e n c e , R.l. The

Francesca Woodman uit/from: Space, Providence, 1975-1976

zwaarwichtige t h e m a ' s , die al door zovele kunstenaars aan de orde zijn gesteld, behandelt zij al m e t e e n vanaf het begin m e t een -

e x p e r i m e n t w i t h the m e d i u m , t h e

voor iemand w i e r kunstenaarschap reeds in

reflection, the attempt to approach certain c o n c e p t s is o f t e n s e n s i t i v e ; but t i m e after

life t h a t is a m a z i n g f o r s o m e o n e w h o

t i m e t h e s e a t t e m p t s are successful , a n d

b e g u n her artistic c o u r s e in her y o u t h .

f o r m an o e u v r e t h a t is u n i f i e d , u l t i m a t e l y

zijn in het algemeen, vervreemding, al die

S o m e e x a m p l e s w i l l serve t o g i v e a n

Het w e r k bestaat vrijwel geheel uit

de puberteit een aanvang nam - opmerkelijk

zwart-wit foto's van vierkant formaat.

technisch meesterschap en een opmerkelijk

Er w o r d e n tal van thema' s in aan de orde

levensbesef.

idea of her w a y o f c o n n e c t i n g t h e

gesteld die elkaar wederzijds beĂŻnvloeden,

aspects. Life, d e a t h , t h a t w h i c h p r o d u c e s

p h y s i c a l a n d t h e i n t e l l e c t u a l , of h o w she

maar het heeft meer in het algemeen de

w h a t it is t o be f e m a l e (her w o r k o f f e r s an

t o o k t h e m e a s u r e of t h e w o r l d a n d its

(vrouwelijke) identiteit en de verhouding tot

beeld van de wijze waarop de kunstenares

o v e r s i g h t of f e m i n i s t p r e o c c u p a t i o n s ,

v a r i o u s m a n i f e s t a t i o n s by m e a n s o f her

de werkelijkheid tot o n d e r w e r p, noties die

fysiek en intellect met elkaar verbond, en

a l t h o u g h it is not l i m i t e d t o these) a n d t o

b o d y . Female i d e n t i t y is v e r y c e r t a i n l y

de kunstenares door middel van haar eigen

hoe zij zich door middel van haar lichaam

be h u m a n , a l i e n a t i o n : all these

h a n d l e d o n its o w n , but also in r e l a t i o n t o

lichaam en het medium fotografie tracht

e e n oordeel vormde over de w e r e l d in zijn

f u n d a m e n t a l t h e m e s , w h i c h are so o f t e n

m a s c u l i n i t y . W o o d m a n , w h o w a s her o w n

w e e r te geven en af te bakenen. In haar

verschillende uitingsvormen.

dealt w i t h by artists, she h a n d l e d f r o m

m o d e l a n d is t h u s at t h e s a m e t i m e t h e

ensceneringen, waarin zij (hoofdzakelijk) zelf

the very beginning with a masterful

s u b j e c t a n d t h e o b j e c t o f t h e i m a g e , in

als model optrad, waarbij de cadrering

technique and a consciousness regarding

w h i c h she p o s s i b l y reflects a c e r t a i n

belangrijk was, waar g e e n enkele v o r m van

hermaphroditic feminine attitude,

manipulatie aan te pas k w a m en die voorna-

p e r s o n a l , o r i g i n a l a n d creative in all its

Een paar voorbeelden geven ons een

De vrouwelijke identiteit w o r d t natuurlijk op zich behandeld, maar eveneens m e t betrekking tot de man. Zo fotografeert W o o d m a n , die haar eigen m o d e l is en dus

R E T R O tegelijkertijd het subject én het object van

ne ruimte én is ermee in gevecht. Vrijwillig

p h o t o g r a p h s herself n a k e d , o n her back,

het beeld (en zo wellicht een bepaald ambi-

kiest ze de status van 'bekekene', ondergaat

l y i n g o n a s o f a , laced up w i t h m u l t i f a r i o u s

s t r u g g l e s a g a i n s t it, as t h o u g h she

valent vrouwelijk gedrag tentoonspreidt),

de daaruit voortvloeiende psychologische

l i n g e r i e accessories, a m o n g w h i c h are

voluntarily submitted to the law of

zichzelf terwijl ze naakt op haar rug op een

toestand en brengt de angstgevoelens tot

t w o or t h r e e g a r t e r beits w o r n o v e r e a c h

objectivity and the psychological situation

sofa ligt, haar lichaam getooid m e t allerlei

uitdrukking die ermee gepaard gaan.

o t h e r . O n t h e w a l l h a n g m u l t i p l e p a i r s of

t h a t a c c o m p a n i e s it, a n d yet t r a n s l a t es

n y l o n s . T h i s m u l t i p l i c a t i o n upsets t h e

the angst.

lingerie-artikelen, waaronder t w e e of drie

Paradoxaal genoeg v o r mt haar promi-

m e a s u r e of v o l u m e , as m u c h d e f i n e s as

over elkaar gedragen jarretelgordels. Aan de

nent aanwezige lichaam (dat echter geen

i m a g e of w o m e n w h i c h is u s u a l l y

muur hangen verscheidene paren nylon-

portret en zelfs geen narcistisch beeld is)

c o n v e y e d by e r o t i c or f a s h i o n p h o t o s .

n e v e r t h e l e s s d o e s not leave r o o m f o r a

Her v e r y present b o d y ( w h i c h

kousen. Deze verveelvuldiging verstoort het

het middelpunt van de series O n B eing an

T h i s a n a l y s i s, that is c o u n t e r b a l a n c e d in

p o r t r a i t or a n y narcissistic i m a g e ) is

beeld van de v r o u w zoals dat gewoonlijk

Angel (1977) en Angel S eries, die zij in 1977-

the formal investigation that nowhere

p a r a d o x i c a l l y t h e c e n t r e of t h e series O n

wordt overgebracht op erotische of mode-

1978 in Rome maakte tijdens een van haar

b e t r a y s v o y e u r i s m or p r o v o c a t i o n , c a n be

B eing

foto's. Deze zelfde analyse, die een tegen-

vele bezoeken aan Italië, waar ze met haar

f o u n d again in the s i g h t of a naked b o d y ,

w a s m a d e in R o m e in 1977-78 d u r i n g o n e

w i c h t krijgt in de vorm van een relevant vor-

ouders maanden achtereen verbleef. In deze

w i t h o u t h e a d , t h e h i p w r e a t h e d in pearls,

o f t h e n u m e r o u s v i s i t s t o Italy w h e r e ,

monderzoek en waar dan ook weigert baan

t w e e series krijgt de idee v o r m van het

t h a t lies at rest o n m a t e r i a l that is

taken t h e r e b y her p a r e n t s , she spent

te maken voor voyeurisme of provocatie,

transcendente, het etherische, van gewicht-

r e p r o d u c e d in a v e r y t a n g i b l e a n d sensual

m a n y m o n t h s . B o t h series e x p r e s s t h e

vindt m e n ook bij de aanblik van een naakt

loosheid, van genade, ja zelfs extase; ze zijn

w a y . In t h i s w a y W o o d m a n w o r k s o n a

idea o f t r a n s c e n d e n c e , t h e e t h e r e a l ,

lichaam, zonder hoofd, met parels o m het

gebaseerd op de mythe van de engel die zij

s y m b o l i c level - desir e f o r a n o t h e r is

i n c o r p o r e i t y , i n d e e d ecstasy. B a s e d o n

middel, dat neergevlijd ligt op uiterst zinne-

'belichaamt', waarbij ze de meest uiteen-

e x p e r i e n c e d as i m p r i s o n m e n t - or f o c u s e s

t h e m y t h o f t h e a n g e l i n c a r n a t e in her,

lijk w e e r g e g e v e n , welhaast tastbare stoffen.

lopende, ja zelfs de meest extreme en

a t t e n t i o n o n t h e s y m b o l i c f u n c t i o n of

she m a d e q u i t e v a r i e d e x p e r i m e n t s , s o m e

W o o d m a n w e r k t dus ook op symbolisch vlak

onwaarschijnlijke experimenten uitprobeert.

c e r t a i n o r n a m e n t s , i n c l u d i n g fur.

indeed quite extreme and unlikely.

an Angel

or t h e Angel

S eries

that

(het begeren van de ander w o r d t ervaren als gevangenschap) of vestigt de aandacht op

Naast al deze rollen kan het lichaam ook

She also reflects o n t h e g r a d a t i o n s o f

In a d d i t i o n t o t h e s e m a n y roles, her

de symbolische werking van bepaalde zaken

als basis dienen voor zuiver vormonderzoek,

reality a n d r e p r e s e n t a t i o n . In one of her

b o d y c o u l d also serve as a basis f o r

w a a r m e e v r o u w e n zich tooien, zoals bont.

dat eventueel kan samengaan m e t diverse

n u m e r o u s p h o t o series, in w h i c h she w a s

p u r e l y f o r m a l i n v e s t i g a t i o n s t h a t are

t h e m a ' s . Daarenboven blijkt haar belangstel-

i n f l u e n c e d b y D u a ne M i c h a l s a n d b e n e a t h

ultimately connected w i t h various

ling voor vormovereenkomsten onder meer

w h i c h she e v e r y n o w a n d t h e n adds s h o r t

t h e m e s . M o r e o v e r , her interest in f o r m a l

van de werkelijkheid en de verbeelding daar-

uit de 'blueprints' op groot formaat die in

t e x t s as he d o e s , she stages a scène w i t h

c o r r e s p o n d e n c e m a n i f e s t e d itself in t h e

van. Zo gebruikt ze in een van haar vele

haar laatste w e r k e n te zien zijn.

o n e of the m o d e l s f r o m her s c h o o l in

v a r i o u s l a r ge f o r m a t " b l u e p r i n t s " that

s u c h a w a y as t o p a r t i c u l a r l y e n c o m p a s s

e m e r g e a m o n g her final w o r k s .

Ook denkt zij na over de diverse niveaus

series geënsceneerde foto's (waarin ze,

Ondanks alle mogelijke interpretaties

beïnvloed door Duane Michals, s o m s net als

geeft het w e r k zich niet altijd even gemakke-

t h e g a p b e t w e e n t h e real a n d the

hij een korte tekst onder het beeld schrijft)

lijk en blijft het een ondoorgrondelijk mys-

r e p r e s e n t a t i o n in artistic p r a c t i c e,

i n t e r p r e t a t i o n s , her w o r k offers s o m e

een model van school o m de kloof af te

terie dat de t o e s c h o j w e r beklemt en in ver-

s y m b o l i z i n g t h a t in t h e c o n f r o n t a t i o n

resistance t o e x p l a n a t i o n : t h e r e r e m a i n s

bakenen tussen de werkelijkheid e n de ver-

warring kan brenger, temee r daar het niet

b e t w e e n the m o d e l a n d her likeness o n

at t h e s a m e t i m e a n i r r e d u c i b l e secret t h a t

beelding daarvan in de kunstzinnige praktijk,

alleen uitnodigt tot verschillende hypothe-

p a p e r . C harlie

g r a s p s v i e w e r s a n d d i s t u r b s t h e m , that

waarbij die kloof w o r d t gesymboliseerd door

ses, maar ook vele zaken op losse schroe-

1976-77) raises the q u e s t i o n of t h e

invites v a r i o u s h y p o t h e s e s but a l s o raises

de confrontatie van het model m e t haar

ven zet. zoals het eigen wereldbeeld, onge-

r e d u c t i o n t o t w o d i m e n s i o n s that is

doubts about m a n y - and more

beeltenis op papier. Daarnaast word t in

acht het feit of m e n nu man is of vrouw. Dit

i n h e r e n t in p h o t o g r a p h y , a n d f r o m t h e r e

fundamentally, about the viewer's o w n -

C harlie the Model (Providence, 1976-1977)

w o r d t nog versterkt door het feit dat het

p r o c e e d s t o t h e idea o f t h e c o n c e p t o f t h e

p e r c e p t i o n s of life, w h e t h e r t h e v i e w e r is

het - aan de fotografie inherente - terugbren-

w e r k vrij tijdloos is, hetgeen ten eerste komt

n a t u r e of reality that is e m b r a c e d in t h i s

m a l e or f e m a l e . T h a t is s t r e n g t h e n e d b y

gen tot t w e e dimensies aan de orde gesteld

door de naakten en het gebruik van tijdloze,

q u e s t i o n ; t h a t t h e artist has i n s e r t e d

t h e fact t h a t t h e w o r k is a l m o s t t i m e l e s s ,

en daarmee het hele begrip 'waarheids-

tamelijk romantische kleding die zo uit een

herself into t h e p h o t o in t h e f o r m of a

a n effect d u e t o t h e use o f t h e n u d e , or o f

g e t r o u w h e i d ' dat ermee verbonden is; dit

sprookje lijkt te komen en ten t w e e d e door-

v a g u e , g h o s t l y , e l u s i v e b o d y next t o t h e

c l o t h i n g not c o n n e c t e d t o a n y e r a , but

gebeurt des te nadrukkelijker doordat de

dat ze alleen simpele, maar w e l heel symbo-

m o d e l - a c o n s t a n t l y r e c u r r i n g e l e m e n t in

w h i c h is, rather, r o m a n t i c a n d f i t t i n g f o r a

kunstenares zichzelf naast het model in de

lische v o o r w e r p e n een rol laat spelen (bloe-

her w o r k - s h a r p e n s t h e q u e s t i o n still

fairy t a l e , but n o less due t o t h e v e r y

foto plaatst als een wazig, spookachtig,

m e n , spiegels - identiteit verplicht - ruiten,

more.

ongrijpbaar lichaam, een element dat telkens

juwelen, opgezette d i e r e n . ) en deze onder-

in haar w e r k terugkeert.

dompelt in een permanente magie en een

W o o d m a n onderzoekt ook lijfelijk w o o n ruimten: zij gaat erin op door bijvoorbeeld

licht dat niet neutraal is.

the Model

(Providence,

W o o d m a n also p h y s i c a l l y e x p e r i m e n t s w i t h i n h a b i t e d places: f o r instance, she m e l t s i n t o t h e m as she

Eigenlijk is het niet zo v r e e m d dat een

slides b e t w e e n t h e w a l l p a p e r a n d t h e

H o w e v e r , d e s p i t e all t h e p o s s i b l e

s i m p l e but v e r y s y m b o l i c o b j e c t s flowers, mirrors (required for dealing with identity), w i n d o w panes, jewels, stuffed a n i m a l s ) t h a t she b r i n g s into play a n d b a t h e s in p e r m a n e n t m a g i e a n d a ligh t t h a t is not n e u t r a l .

tussen het behang en de muur te glippen;

w e r k waarin het innerlijke het uitgangspunt

w a l l . She g u a r d s t h e w a l l , t h e h i s t o r y of

overigens hoedt zij, op haar lichaam

is, dat introspectief is, zich niet helemaal laat

w h i c h is w r i t t e n o n her s k i n, as t h o u g h it

geschreven, de geschiedenis van die muur

begrijpen. W o o d m a n neemt zichzelf als uit-

c o u l d b e c o m e a l i v i n g b e i n g , as t h o u g h

e n t i r e l y n o r m a l in t h e case o f a r t w o r k t h a t

en voelt zich ermee verwant, alsof hij een

gangspunt bij haar onderzoek naar de identi-

the h u m a n body could fuse w i t h the

arises f r o m i n n e r v i s i o n , a n d is,

levend w e z e n zou kunnen w o r d e n , alsof het

teit (ook al is deze deels door cultuur en

b u i l d i n g in the s a m e w a y t h a t it c a n f u s e

m o r e o v e r , i n t r o s p e c t i v e . For herself,

menselijk lichaam één zou kunnen w o r d e n

maatschappij gevormd) en de wereld o m

w i t h nature. This strong bond between

W o o d m a n ' s p o i n t o f d e p a r t u r e is t h e

met een b o u w w e r k zoals het één is m e t de

haar heen, waarin ze lijfelijk investeert ten-

herself a n d n a t u r e reveals itself in t h e

e x p l o r a t i o n of i d e n t i t y ( e v en if this is in

natuur. Dat ze zich sterk verbonden voelde

einde de betekenis van de voorwerpen, de

f o r m a l parallels t h a t d e m a n d t h a t t h e ir

part f o r g e d b y c u l t u r e a n d society ) a n d

met de natuur valt af te lezen uit de v o r m -

waarneming van de dingen alsmede de

vital a n a l o g i e s be seen in the f i l i g r e e ,

her w o r l d , in w h i c h she p h y s i c a l l y invests

vergelijkingen die ze maakte tussen planten

gevoelens en metafysische vragen die haar

comparisons between vegetable textures

herself in o r d e r t o i n t i m a t e l y e x p e r i e n c e

en dessins op stoffen, tussen texturen van

obsedeerden innerlij< te ervaren en te subli-

a n d t e x t i l e s , b e t w e e n t h e t e x t u r e of p l a n t s

t h e s i g n i f i c a n c e of o b j e c t s , t h e p e r c e p t i o n

planten en de vrouwelijke tooi bij uitstek, het

m e r e n (en zelfs te bezweren). Maar ook

a n d that u l t i m a t e f e m i n i n e d e c o r a t i o n , t h e

of t h i n g s , a n d t o s u b l i m e (and i n d e e d

haar. Ze gaat daarin nog een stap verder als

voegt ze die w e r e l d naar haar eigen verbeel-

c o i f f u r e . She g o e s e v e n m u c h f u r t h e r

exorcise) t h e f e e l i n g s a n d t h e

ze de mythe van Daphne, ook een symbool

ding tot de f o t o die wereld transformeert tot

w h e n she b r e a t h e s live into t h e m y t h of

m e t a p h y s i c a l q u e s t i o n s w h i c h h a u n t her.

van vrouwelijkheid, o p n i e u w tot leven

een rijk, zeer eigen universum. Daarom

D a p h n e , a n o t h e r e m b l e m o f f e m i n i n i t y , in

But she also f o l d s this w o r l d t o her o w n

brengt door in een aantal kleine f o t o ' s de

bevindt dit w e r k zich precies op het even-

an a s s e m b l y of s m a l l p h o t o s in w h i c h she

i m a g i n a t i o n so t h a t each p h o t o is

m e t a m o r f o s e van een menselijk lichaam in

wichtspunt tussen puur fotografisch kijken

tries t o s h o w a h u m a n b o d y m e t a m o r -

t r a n s f o r m e d i n t o a rich p e r s o n a l u n i v e r s e .

een b o o m in beeld te brengen, waarbij de

en conceptueel onderzoek (in de eerste

p h o s i n g into a tree w i t h t h e h e l p of t h e

T h u s this w o r k is e x a c t l y b a l a n c e d

schors als magisch m e d i u m fungeert - een

betekenis van het woord), waarbij haar

m a g i c a l m e d i u m of bark - a w o r k of

between the pure photographic vision

fantasiebeeld dat wellicht tevens bedoeld is

opvatting van kunst als manier van denken

f a n t a s y that w a s p e r h a p s i n s p i r e d b y , a n d

a n d c o n c e p t u a l i n v e s t i g a t i o n (in t h e

als een woordspeling op haar naam.

zeer goed tot uitdrukking komt.

c e r t a i n l y is of a p u n o n her last n a m e .

Zij stelt haar lichaam - als een waar m e e t i n s t r u m e n t - bloot aan verschillende

A t r u e i n s t r u m e n t of m e a s u r e m e n t , Anne Wauters

her b o d y is e x p o s e d t o v a r i o u s

omstandigheden van tijd en ruimte. Zo zit ze

c i r c u m s t a n c e s of space a n d t i m e .

naakt gehurkt in een museumvitrine; ze vult,

S q u a t t i n g in a m u s e u m d i s p l a y case, she

ondergaat, onderzoekt en definieert de klei-

fills t h e s m a l l space, as s h e , herself t h e

I n c o m p r e h e n s i b i l i t y o f this sort is

p r i m a r y m e a n i n g of t h e t e r m ) , perfectl y e x p r e s s i n g her idea of art as a m e a n s of thought. Anne Wauters

F O R U M F

R E S P O NS E TO J O H N TAYL O R ' S A R TI C L E ' N O B U Y O S H I A R A K I , AKT- T O KY O 1 9 7 1 - 1 9 9 1 ' John

T aylor

homework 'theoretically

has certainly and written

correct'

that it has so little

the erotic

to do with Araki of the

or the humorous, a word,

op h et

Nobuyoshi

artikel

van John

Araki, Akt- Tokyo,

Taylor

John T aylor he eft zijn huiswerk

1971-1991'

T aylor's

all

quite

the rest of the catalogue

of the context, in which

photowork

in regard

he works.

by a few pictures,

(Araki's

en e en mooi essay

wa arop

theoretisch

weinig

Araki's

and other, traditions

A k t - T o k y o and be en repelled

Arturo Silva

human,

article

geda an

merken.

and

fails to take cogniz ance photographic,

Reactie

his and

essay. It is a pity

his work. There is no whiff

hallmarks.ln

done a fine

lifting must

T aylor them

to Araki's se ems entirely

and

the

to have glanced

person

out of the fabric

be se en as all of a piece), rushed

to his

and

of then

textbooks.

zijn voor Araki. Kortom, context, K ennelijk

met de persoon he eft

bekeken

uit de context

fotowerk

moet altijd als é én gehe el

genomen

tot zijn

worden

dat het zo

te maken he eft met Araki en zijn

werk. Er is ge en spoor van het

menselijke,

de erotiek

karakteristiek

van Araki en de fotografische

T aylor Akt-Tokyo vluchtig

niets valt a an te

H et is alle en jammer

of de humor, die zo

T aylor houdt in zijn artikel op ge en enkele

foto's; de z e he eft hij volkomen

goed geschreven,

en andere

wijz e rekening tradities

en is hij da arbij afgeschrikt

van de rest van de catalogus beschouwd),

met de

wa arin hij werkt. door e en pa ar gerukt

(Araki's

wa arna hij snel zijn toevlucht

he eft

handboeken.

fotograferen,

In fact, I w o u l d agree w i t h m u c h o f

het vastleggen van al zijn ver-

w h a t T a y l o r says r e g a r d i n g " m a l e d e s i r es

langens, waarbij er van zijn kant geen sprake

a n d fears a b o u t w o m e n " . S o m e of

is van angst of gevoelens van onbehagen. Ik

T a y l o r ' s p o i n t s need t o be m a d e ,

heb geen reden o m aan te n e m e n dat Araki

a l t h o u g h , f r o m Araki's response w h e n I

zich bij v r o u w e n niet op zijn gemak zou voe-

have raised s i m i l a r p o i n t s in c o n v e r-

len,

sations w i th h i m , I seriously doubt that

man die eerlijk is tegenover zichzelf.

A r a k i w o u l d accept t h e m . His r e a c t i o n

althans niet m e e r dan de gemiddelde Waar ik het echter niet m e e eens ben, is

w a s t o c o n s i d e r the p o i n t s w i t h o u t

dat Araki's w e r k een "niet bespiegelende,

d e n y i n g t h e m , b u t he s e e m e d t o h a v e

egocentrische, onderwerpend e blik" ver-

little interest in t h e m . The m a i n t h i n g , he

raadt. Araki's w e r k is juist zeer bespiegelend

i n d i c a t e d , is fo photograph,

en uiterst doordacht. Het is egocentrisch,

m e a n s all he desires,

a n d that

t h e r e being no

dat klopt, maar w a t zou dat? Het is ook bui-

m e n t i o n of fear or a n x i e t y o n his part.

t e n g e w o o n open ten opzichte van het leven zelf. Onderwerpend ? Maar dan alleen in de

I have no r e a s on t o believe t h a t A r a k i has a n y p a r t i c u l a r ' a n x i e t y ' a b o u t w o m e n

zin dat Araki zijn modellen als foto's

- or at least n o m o r e t h a n t h e a v e r a g e

Maar ook hier is er altijd sprake van e e n

m a n w h o is h o n e st w i t h himself.

soort bondgenootschap tusse n Araki en het model. Het belangrijkste bondgenootschap

I can not a g r e e , h o w e v e r , t h a t A r a k i ' s

w a s dat tussen Araki en zijn overleden

w o r k is a s i g n of " a n u n r e f l e c t i v e ,

v r o u w Yoko. Araki's w e r k ging vaak verge-

egotistical a n d i m p e r i a l i s i n g g a z e " . Nobuyoshi Araki uit/from: Akt-Tokyo, 1971-1991

A r a k i ' s w o r k is h i g h l y self-reflexive, a n d t h o r o u g h l y t h o u g h t t h r o u g h . Yes, it is

voelen, maar hij wilde die kant van zijn leven

i m p e r i a l i s i n g ? O n l y in t h e sense t h a t photographs.

a b o u t t o d e n y t h a t side of his life, n o r w o u l d Y o k o have h a d h i m do s o .

Eigenlijk ber ik het vaak w e l eens m e t w a t Taylor zegt over " d e verlangens en ang-

partnership going on between Araki and

I n c i d e n t a l l y , in this respect I s h o u l d a d d

sten van de man ten opzichte van de

his subject. T h e m o s t i m p o r t a n t of t h e s e

t h a t t h e v i e w s of critic T o s h i h a r u Ito,

v r o u w " . O m s o m m i ge dingen die Taylor t e berde brengt kun je g e w o o n niet heen, al

p a r t n e r s h i p s w a s b e t w e e n Araki a n d his

w h o m T a y l o r q u o t e s , are p e c u l i a r l y his

deceased w i f e Y o k o , w h o s e texts o f t e n

own,

a c c o m p a n i e d his w o r k . T h e t w o w e r e

mill.

t o t a l l y d e d i c a t e d t o each o t h e r a n d w h o l l y respected each o t h e r ' s w o r k . Araki d o e s admit to feeling some shame regarding his p o r n o g r a p h i c w o r k , b u t he w a s n o t

gingen v o l k o m en in elkaar op en respecteernografische w e r k w e l enige schaamte te

g e n e r o u s in its o p e n n e s s t o all life. A n d

But here t o o , t h e r e is a l w a y s a

zeld van teksten van haar hand. De t w e e den eikaars w e r k . Araki geeft t o e bij zijn por-

e g o t i s t i c , but so w h a t ? It is also e x t r e m e l y

A r a k i poses h i s subjects as

neerzet.

t h o u g h t h e y are g r i s t f o r T a y l o r ' s I too a m occasionally disturbed by

betwijfel ik ten zeerste of Araki ze zou accepteren, afgaande op diens reacties tijdens de gesprekken die ik m e t hem over dit

s o m e of A r a k i ' s p h o t o s , but w h e n I a m , I

onderwerp had. Hij ontkende niet w a t h e m

t r y t o u n d e r s t a n d t h e m w i t h i n t h e ir

w e r d voorgelegd; eigenlijk interesseerde het

context, the principle context being the

h e m nauwelijks. Voor h e m telt alleen het

niet ontkennen, e n dat zou Yoko ook niet van hem hebben verlangd. Overigens w i l ik hierbij o p m e r k e n dat de ideeën van de criticus Toshiharu Ito, die Taylor citeert, geheel voor diens rekening zijn, al zijn ze natuurlijk koren op de m o l e n van Taylor. Ook ik voel m e af e n toe in verlegenheid gebracht door Araki's foto's, maar ik probeer ze dan in hun context te plaatsen en de voornaamste context is de i m m e n s e gedurfdheid van Araki's manier van kijken.

F O R U M De v r o u w - en v r o u w e n - zijn bij Araki

in de belangrijke Japanse traditie van de

e n o r m i t y a n d a u d a c i t y of A r a k i ' s v i s i o n .

A n d he e x u l t s in it. A p a r t f r o m t h e

t w e e belangrijke thema's. Ze m o e t e n niet

'ukiyo-e' ('beelden van de zwevende

zozeer w o r d e n gezien als t w e e onderwer-

w e r e l d ' , dat wil zeggen, het materiële, het

A r a k i ' s great s u b j e c t s , a n d t h e y m u s t be

Laments,

pen die bij elkaar horen, maar eerder als één

ondermaanse, het hier en nu), de kunst

c o n s i d e r e d less as a pair, t h a n as a u n i t y .

d e a t h , t h e r e is little s o l e m n i t y in his w o r k .

geheel. In mijn ogen is Araki een fotograaf

waarin zoveel van het dagelijkse leven in het

A r a k i is, I b e l i e v e , a p h o t o g r a p h e r w h o

E v e n his m a n y b o n d a g e p h o t o s , w h i c h

die het leven als het ware 'indrinkt'. Voor

Tokio van weleer (het toenmalige Edo) w e r d

e x u l t s in life. In A r a k i ' s v i e w , all of his life

a p p e a r e d as a m o n t h l y series in a

Araki is alles w a t met zijn leven te maken

afgebeeld. Araki w e r k t ook in de traditie van

is his n a t u r a l p h o t o g r a p h i c subject, so

m a g a z i n e a n d in at least a f e w b o o k s , are

heeft een natuurlijk fotografie-object en dus

een substroming uit de ukiyo-e, de 'sjoenga'

p h o t o g r a p h i n g his w i f e in her h o s p i t a l

in t h e i r o w n w a y l i f e - a f f i r m i n g , a n d o f t e n

is het fotograferen van zijn v r o u w in haar zie-

(letterlijk 'lente-beelden', een e u f e m i s m e

rather h u m o r o u s - a n d q u i t e unlike t h e

kenhuisbed en in haar doodskist voor h e m

voor erotische of pornografische kunst),

b e d a n d in her casket is a n a t u r a l t h i n g t o

volkomen natuurlijk. Daar is niets morbide of

waarvan de beste exponenten plezier in het

zelfverheerlijkends aan.

leven en humor uitstralen. Vermoedelijk zou

Een ander belangrijk t h e m a in het w e r k van Araki is Tokio. J a m m e r genoeg besteedt Taylor hier vrijwel geen aandacht aan. Had Taylor in de bibliografie de titel van Araki's boek Tokyo: A City H e ading

Toward

D e ath

opgemerkt, dan had hij zijn theorie misschien w e l uitgebreid. Wellicht had hij dan ingezien dat, wanneer het vrouwenlichaam

Taylor het w e r k van de meesters op het gebied van de ukiyo-e e n de sjoenga zoals Hokusai en Utamaro negeren. Taylor had zich w a t meer betrokken m o e t e n tonen bij zijn o n d e r w e r p e n - in dit geval Araki, Japan en de fotografie - in plaats van zich te verlie-

W o m a n - a n d w o m e n - are t w o of

do. T h e r e is n o t h i n g m o r b i d or selfa g g r a n d i z i n g a b o u t it. A r a k i ' s o t h e r great s u b j e c t is T o k y o

' s k y s c a p e s ' of t h e m o u r n f u l v o l u m e p h o t o s he t o o k after Y o k o ' s

usual style of t h a t g e n r e , w h i c h is i n d e e d much more seriously disturbing. T h e r e are t w o aspects of s e x u a l i t y

itself. U n f o r t u n a t e l y , T a y l o r a l m o s t

here in J a p a n w h i c h T a y l o r s h o u l d have

c o m p l e t e l y i g n o r e s t h i s . For instance, h a d

taken into a c c o u n t . O n e is t h e real

T a y l o r n o t i c e d in t h e B i b l i o g r a p h y t h e t i t le

' i n n o c e n c e ' a b o u t sexual r e l a t i o n s here,

of one o f A r a k i ' s b o o k s , Tokyo: A City

best d e s c r i b e d in D o n a l d Richie's b o o k ,

H e ading

Toward

D e ath, he m i g h t h a v e

The Inland

S e a. The o t h e r is t h e

zen in abstracties. Dat zou beter zijn

e x p a n d e d his thesis a n d s e e n h o w it

c o m b i n a t i o n of f e a r a n d c u r i o s i t y (a kind

g e w e e s t voor Taylor zelf en voor zijn theorie.

w o u l d have t o be a l t e r e d w h e n

of i n n o c e n c e in its o w n w a y ) w h i c h c a n

considering the w o m a n ' s body and the

be f o u n d in e v e r y t h i n g f r o m J a p a n ' s

en de stad als één onderwerp w o r d e n

earliest m y t h o l o g i c a l / s a c r e d t e x t s t o t h e

b e s c h o u w d , hij zijn theorie zou m o e t e n

peep s h o w s t h a t s e e m t o be in e v e r y

wijzigen. De dood is ook altijd aanwezig in

c o m m u n i t y . These t w o aspects are

Araki's w e r k (we vinden het in de hagedis-

c o m b i n e d in A r a k i ' s w o r k .

sen, bloemen , ruïnes en zelfs in de f o t o ' s

It m i g h t also h a v e b e e n w o r t h w h i l e t o

van de seksuele ontlading tijdens de huwe-

c o n s i d e r t h e role t h a t c e n s o r s h i p p l a y s in

lijksreis op bladzijde zeven), maar ook die

A r a k i ' s w o r k . In fact, w h e n I a s k e d A r a k i

dood is altijd onderdeel van de manier waar-

a b o u t c e n s o r s h i p , he said t h a t it w a s

op Araki het leven ervaart.

a c c e p t a b l e t o h i m : it o n l y u p p e d t h e e r o t i c ante. Not being allowed to s h o w genitals

Stad én vrouwenlichaam zijn doordrongen van erotiek. Araki ziet of vindt de erotiek

h o n e s t l y - b e i n g a l l o w e d t o have a n d

in bijna alles w a t hij fotografeert: etens-

s h o w e v e r y t h i n g b u t ! - p e r h a p s displaces

resten, bloemen, meubels, straatscènes in

his d e s i r e s . C e r t a i n ly s o m e o f A r a k i ' s

Tokio. En hij geniet ervan. Behalve de foto's

greatest w o r k s are t h e h u g e c l o s e - u p s of

van luchten in het sombere Laments,

v a g i n a s that he r e c e n t l y s h o w e d in

foto's

Frankfurt.

die Araki nam na Yoko's dood, heeft zijn w e r k weinig zwaarwichtigs. Zelfs de vele

In a far larger c o n t e x t , A r a k i is

f o t o ' s van vastgebonden v r o u w e n , die

w o r k i n g w i t h i n Japan's great tradition of

maandelijks in een tijdschrift en in minstens

' u k i y o - e ' ( ' p i c t u r e s of t h e f l o a t i n g w o r l d ' ,

een paar boeken verschenen, geven op hun

that is, t h e m a t e r i a l , s u b l u n a r y , here a n d

eigen manier een bevestiging van het leven.

n o w ) t h a t d e p i c t e d so m u c h of d a i l y street

Ze zijn vaak humoristisch en de stijl is heel

life in t h e T o k y o ( t h e n Edo) of p r e - m o d e r n

anders dan die w e l k e meestal in dit genre

J a p a n . He is also w o r k i n g w i t h i n that

w o r d t gehanteerd en die heel w a t meer aan-

b r a n c h of u k i y o -e c a l l e d ' s h u n g a ' (literally

leiding tot verontrusting geeft.

'spring pictures', a e u p h e m i s m for erotic or p o r n o g r a p h i c art) , the best of w h i c h

W a t de seksualiteit betreft zijn er in Japan t w e e aspecten die Taylor in aanmer-

possess b o t h j o y a n d h u m o u r . O n e

king had m o e t e n n e m e n . Allereerst is er in

suspects that Taylor w o u l d discard the

Japan echt veel ' o n w e t e n d h e i d ' omtren t

w o r k of s u c h m a s t e r s as H o k u s a i a n d

seksuele o m g a n g . Hiervan geeft Donald

U t a m a r o in b o t h ukiyo-e a n d s h u n g a .

Richie in zijn boek The Inland S e a een per-

I can o n l y t h i n k t h a t a bit m o r e

fecte beschrijving. Daarnaast is er de combi-

i n v o l v e m e n t w i t h his s u b j e c t s - in t h i s

natie van angst en nieuwsgierigheid (ook

case, A r a k i , J a p a n , a n d p h o t o g r a p h y -

een soort onwetendheid) die w e overal in

a n d not just a b s t r a c t i o n s a b o u t t h e m ,

Japan aantreffen, van de vroegste Japanse

w o u l d d o b o t h T a y l o r a n d this t h e o r y

mythologische/heilige teksten tot de peep

g o o d . F u r t h e r e x p l o r a t i o n o n his part o f

s h o w s die je overal t e g e n k o m t. Beide

s u c h c o n c e p t s as o b s c e n i t y , h u m o u r a n d

aspecten w o r d e n in het w e r k van Araki

n a r r a t i o n - a l l , o f c o u r s e , also crucia l f o r

gecombineerd.

understanding those cultural constructs that are o u r m u t u a l c o n c e r n - w o u l d also

Het w a s misschien ook de moeite

have been o f v a l u e .

waard g e w e e s t aandacht te besteden aan de rol van de censuur in Araki's w e r k . Toen ik hier m e t Araki over sprak zei hij dat hi| de censuur w e l kon accepteren: het maakte de

Verder onderzoek naar concepten als obsce-

c i t y as a single subject. Death is also

erotische lading alleen nog maar groter.

niteit, humor en het vertellen - ook cruciaal

a l w a y s p r e s e n t in A r a k i ' s w o r k (the

Misschien is er door het feit dat hij

voor het inzicht in transculturele denkbeel-

lizards, f l o w e r s , r u i n s , a n d e v e n t h e

geslachtsdelen niet onverbloemd mag laten

den - zou eveneens waardevol zijn g e w e e s t .

h o n e y m o o n sexual t h r o e s o n page

zien - al het andere mag w e l ! - w e l een ver-

s e v e n ) , but that d e a t h t o o is a l w a y s part

schuiving opgetreden in zijn verlangens. Tot

o f A r a k i ' s life e x p e r i e n c e .

Araki's mooiste w e r k behoren ongetwijfel d

Both the city and the w o m a n ' s body

de grote close-ups van vagina's die onlangs

Arturo Silva is een Amerikaans auteur, woonachtig in

are s u f f u s e d w i t h t h e erotic. A r a k i sees, or

in Frankfurt te zien waren.

Arturo Silva is an American writer living in Japan.

Japan. Silva schrijft over hedendaagse Japanse kunst

f i n d s , t h e e r o t i c in a l m o s t e v e r y t h i n g he

Besides writing about contemporary Japanese

en fotografie, onder andere voor déjè-vu. Momenteel

photographs: leftovers f r o m dinner,

art and photography, and being a contributorto

werkt hij aan een roman, Tokyo Whip.

f l o w e r s , f u r n i t u r e , T o k y o street scènes.

déjè-vu, he is working on a novel, Tokyo

Plaatsen w e Araki in een veel bredere context, dan kunnen w e stellen dat hij w e r k t

Whip.

C O O P E R ATIV E P R O J E C T FOR C O M P U T E R I Z I N G PHOTO GRAPHY HOLDINGS

In 1987 Perspektief b e g a n a c o o p e r a t i v e p r o j e c t in w h i c h D u t c h m u s e u m s and institutions which possessed photographic collections could p a r t i c i p a t e . T h e p r i m a r y goal of t h i s

Samenwerkingsproject

Informatisering

Fotografiebestanden

p r o j e c t is t h e s t a n d a r d i z a t i o n of t h e

m o e t e n hanteren o m een adequate en op de praktijk gerichte uitwisseling van gegevens over f o t o ' s mogelijk te maken (het zogenaamde 'uitwisselingsformat') . De publikatie bevat voorts een technisch gedeelte waarin w o r d t beschreven aan w e l k e eisen s o f t w a re m o e t voldoen die een geautomatiseerde col-

m a n n e r in w h i c h p h o t o s a n d n e g a t i v e s

lectiebeschrijving mogelijk maakt.

are d e s c r i b e d , in o r d e r t o facilitate an

s t o r e ' ('and he sells s o m e t h i n g t h a t

efficiënt, c o m p u t e r i z e d e x c h a n g e of

b e g i n s w i t h ...'), w h e r e t h e o t h e r p l a y e r s

werkingsproject waarin Nederlandse musea

In de fase die volgde na deze publikatie

i n f o r m a t i o n a b o u t t h e p h o t o s . The first

must discover what the object being

er> instellingen die ovei een fotografiecollec-

is m e n zich bezig gaan houden m e t het for-

In 1987 startte Perspektief een samen-

result of this p r o j e c t , in w h i c h i n s t i t u t i o n s

t h o u g h t of is by a s k i n g q u e s t i o n s a b o u t it.

tie beschikken participeren. Het voornaamste

m u l e r en van afspraken over de wijze waarop

w i t h i m p o r t a n t p h o t o c o l l e c t i o n s are

These q u e s t i o n s m u s t be a b l e t o be

doel van dit project is het standaardiseren

de gegevenssoorten van het uitwisselings-

c o o p e r a t i n g , w a s p u b l i s h e d in 1989 (see

a n s w e r e d w i t h yes or n o (a c o m p u t e r

van de wijze waarop f o t o ' s (en negatieven)

format idealiter ingevoerd zouden m o e t e n

sidebar). A m o n g other things, this

g a m e avant

w o r d e n beschreven o m een doeltreffende

w o r d e n . Daarvoor w e r d e n t w e e w e r k g r o e -

p u b l i c a t i o n c o n t a i n e d an i n v e n t o r y of all

s u b j e c t of t h e p h o t o a plant? an a n i m a l ? a

en geautomatiseerde uitwisseling van gege-

pen g e f o r m e e r d . De ene w e r k g r o e p houdt

possible and desirable i n f o r m a t i on about

m i n e r a l ? abstract? These are a l w a y s t h e

vens over f o t o ' s mogelijk te m a k e n . Het

zich bezig m e t het maken van afspraken ten

p h o t o s , f r o m w h i c h an i n s t i t u t i o n c o u l d

first q u e s t i o n s asked in t h e g a m e , a n d t o

eerste resultaat van dit project, waaraan

aanzien van de wijze waarop de naam van de

choose for the description of the photos

t h e m t h e w o r k g r o u p has a d d e d , a n

instellingen m e t belangrijke fotocollecties

fotograaf w o r d t geschreven, de opnameda-

in its o w n c o l l e c t i o n . F r o m t h i s e x t e n s i v e

o c c u r r e n c e ? a n activity? a spatial

m e e w e r k e n , w e r d gepubliceerd in 1989 (zie

tum,

list, t h e i n s t i t u t i o n s t a k i n g part d i s t i l l e d a

s u r r o u n d i n g ? It's a g a m e t h a t c a n be

kader). Deze publikatie bevat onder meer

f o t o . De t w e e d e w e r k g r o e p houdt zich bezig

la lettre\)

Is t h e p r i n c i p l e

de d r u k m e t h o d e en de afmeting van de

n u m b e r o f s o r t s o f i n f o r m a t i o n ('fields')

p l a y e d w i t h p h o t o s quite w e l l : j u s t t h i n k

een inventarisatie van alle mogelijke e n

m e t het maken van e e n termenlijst waaruit

that an i n s t i t u t i o n w o u l d have t o e m p l o y

of a p h o t o t h a t y o u c a n a s s u m e y o u r

g e w e n s t e gegevens over f o t o ' s waaruit een

de gebruiker of documentalist m o e t kiezen

in o r d e r t o m a k e an a d e q u a t e a n d

f e l l o w p l a y e r s k n o w , a n d let t h e m t r y t o

instelling kan kiezen bij de beschrijving van

voor het beschrijven van de afbeelding zelf

practically o r i e n t e d e x c h a n g e o f

guess it b y m e a n s of these q u e s t i o n s . But

de foto's in de eigen collectie. Uit deze uit-

(VOORSTELLING TREFWOORD). Veel instel-

information ('exchange format') about

be c a r e f u l : it's a m a t t e r of t h e p r i n c i p l e

gebreide lijst destilleerden de d e e l n e m e n de

lingen beschikken welliswaar al over een

p h o t o s p o s s i b l e . The p u b l i c a t i o n f u r t h e r

m o t i f o f t h e p h o t o o n l y , so details are

instellingen een aantal gegevenssoorten

trefwoordenlijst of thesaurus die voor de

contained a technical section w h i c h

irrelevant, a n d k n o w l e d g e a b o u t t h e

('velden') die een instelling minimaal zou

beschrijving van de f o t o ' s uit de eigen lijst

described the d e m a n d s software must

w o r d t gebruikt, maar deze zijn doorgaans zo

f u l f i l l in o r d e r t o m a k e t h i s c o m p u t e r i z e d

specifiek dat een globale beschrijving die het

d e s c r i p t i o n of a c o l l e c t i o n p o s s i b l e .

uitwisselen van gegevens mogelijk maakt, The following institutions are active participants in the

In t h e p h a s e t h a t f o l l o w e d t h i s p u b l i c a t i o n , p e o p l e have b e e n b u s y w i t h f o r m u l a t i n g a p r o t o c o l a b o u t t h e w a y in w h i c h t h e s o r t s of i n f o r m a t i o n t h e o r e t i c a l l y s h o u l d be i n p u t f o r t h e exchange format. T w o work groups were f o r m e d for this. The one g r o u p busied itself w i t h m a k i n g a r r a n g e m e n t s r e g a r d i n g t h e w a y in w h i c h t h e n a m e o f t h e p h o t o g r a p h e r , t h e date o f t h e s h o t , t h e p r i n t i n g t e c h n i q u e a n d the m e a s u r e m e n t s o f t h e p h o t o s h o u l d be e n t e r e d . The s e c o n d g r o u p o c c u p i e d itself w i t h d e v e l o p i n g a list of t e r m s f r o m w h i c h t h e user or c a t a l o g u e r m u s t c h o o s e f o r d e s c r i b i n g t h e i m a g e itself (initial s u b j e c t e n t r y ) . To be sure, m a n y i n s t i t u t i o n s a l r e a d y have a s u b j e c t e n t r y list or t h e s a u r u s t h a t is used f o r t h e d e s c r i p t i o n of p h o t o s in t h e i r o w n c o l l e c t i o n , but t h e s e are u s u a l l y so specific t h a t a g l o b a l d e s c r i p t i o n , w h i c h m a k e s t h e e x c h a n g e of i n f o r m a t i o n p o s s i b l e , is a b s e n t . The w o r k g r o u p has n o w d e v e l o p e d a set of e i g h t m a i n e n t r i e s , a n d a set of s u b c a t e g o r i e s f o r each of t h e s e . It is t h e i n t e n t i o n t h a t participating institutions will connect their o w n subject e n t r y list w i t h t h e s e m a i n e n t r i e s . In t h e o r y t h i s w i l l u l t i m a t e l y p r o d u c e a great t h e s a u r u s t h a t b e g i n s w i t h the ver y g e n e r a l d e s i g n a t i o n a n d e n d s w i t h as specific a level as p o s s i b l e . F o r m u l a t i n g s u c h m a i n entries is a peculiar task. It r e m i n d s o n e m o s t of t h e old children's g a m e ' M y father o w n s a

Cooperative Project for Computerizing Photography Holdings:

Aan het Samenwerkingsproject Informatisering

ontbreekt. De w e r k g r o e p heeft inmiddels

Fotografiebestanden werken de volgende instellingen

zo'n hoofdcategorie o n t w i k k e l d van acht tref-

actief mee:

Rijksvoorlichtingdienst (Netherlands Information Service)

w o o r d e n en deze w e e r onderverdeeld in een aantal subcategorieën. Het is de bedoeling

Algemeen Nederlands Persbureau (Dutch Press Agency)

dat de d e e l n e m e n d e instellingen de eigen

Rijksdienst Beeldende Kunst (The Netherlands Office for Fine Arts)

trefwoordenlijsten aan deze hoofdcatego-

Prentenkabinet Rijksuniversiteit Leiden (Printroom University of Leyde) Museum voor Volkenkunde (Museum of Ethnology) Nederlands Scheepvaartmuseum (Netherlands Maritime Museum) Stedelijk Museum Amsterdam Nederlands Foto Archief (The Netherlands Photo Archives) The coordination of the project in the hands of Perspektief, and guidance with respect to content is being provided by the Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie. The project is subsidized by the Ministry of Welfare, Public Health and Culture.

De coördinatie van het project was in handen van Perspektief en de inhoudelijke begeleiding werd verzorgd door het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie. Het project wordt gesubsidieerd door het Ministerie van

WVC.

rieën laten aansluiten, waardoor er in theorie uiteindelijk een grote thesaurus ontstaat, die begint m e t een heel algemene aanduiding e n eindigt op een zo specifiek mogelijk niveau. Het formuleren van dergelijke hoofdcategorieën is een eigenaardige bezigheid. Het doet nog het m e e s t denken aan het oude spelletje waarbij iemand 'iets' in gedachte n e e m t , waar de ander door middel van het stellen van vragen achter m o e t k o m e n . De

The study report containing an introduction to the program and a description of the format for exchanging information, among other marters, has already appeared: Onderzoeksrapport Samenwerkingsproject Informatisering Fotografiebestanden, Stichting Perspektief/Stichting IMC, Rotterdam 1989. Available from Nederlands Instituut voor Fotografie,

Reeds verschenen: het onderzoeksrapport met daarin

vragen m o g e n alleen m e t ja of nee beant-

o.a.

w o o r d w o r d e n , een computerspelletje avant

opgenomen een verantwoording en beschrijving

van het uitwisselingsformat: Onderzoeksrapport Samenwerkingsproject

la lettre dus. Is het h o o f d o n d e r w e r p van de

Informatisering Fotografiebestanden, Stichting

f o t o plantaardig? dierlijk? mineraal? abstract?

Perspektief/Stichting IMC, Rotterdam 1989. Verkrijgbaar

zijn de eerste vragen die in dat spel altijd

a fl 25,- bij het Nederlands Instituut voor Fotografie,

gesteld w o r d e n en de w e r k g r o e p heeft hier

Sint-Jobsweg 30,3024 EJ Rotterdam.

aan t o e g e v o e g d : een gebeurtenis? een acti-

Sint-Jobsweg 30, 3024 EJ Rotterdam, The Netherlands,

viteit? een ruimtelijke omgeving? Een spel

HFI. 25,00.

dat m e t f o t o ' s zeer goed te doen is. N e e m

Early next year another publication will appear,

Begin volgend jaar zal er een publikatie verschijnen,

een f o t o in gedachte waarvan je mag veronderstellen dat je medespeler h e m kent en

published by the Rijksbureau voor Kunsthistorische

uitgegeven door het Rijksbureau voor Kunsthistorische

Documentatie, in which the following subjects, among

Documentatie, waarin (o.a.) de volgende zaken aan de

laat hem door middel van deze vragen achter

orde komen:

de f o t o k o m e n. Let op: het gaat o m het

- de toepassingen van het uitwisselingsformat

hoofdmotief van de foto, dus details doen

others, will be discussed: - Applying the exchange format. - Instructions for filling in the various fields in the exchange format. - Subject heading list for global subject cataloguing. - Subject heading list for the description of photographic techniques. - Advice on computerization.

- invulinstructies van de verschillende velden van het uitwisselingsformat - trefwoordenlijst voor een globale

niet ter zake en ook achtergrondkennis over de foto e n de titel m o g e n geen handleiding

onderwerpsontsluiting

zijn voor de beschrijving van het beeld. De

- trefwoordenlijst voor de beschrijving van

w e r k g r o e p heeft dit spel talloze malen

fotografische technieken

gespeeld o m de bruikbaarheid van de cate-

- automatiseringsadviezen

gorieën te t o e t s e n. Het aardige van dit spel

I N F O was de constatering dat w a t w e l autonome

Deze t w e e d e fase van het Samen-

p h o t o ' s b a c k g r o u n d a n d the title m u s t n o t

a n d e x p e r i e n t i a l i n f l u e n c e s is s o m e t i m e s

of kunstfotografie g e n o e m d mag w o r d e n

werkingsproject zal naar verwachting in het

be clues f o r d e s c r i b i n g the i m a g e . T h e

a nearly i m p o s s i b l e task. T h a t d o e s not

inderdaad moeilijk in één hoofdcategorie te

najaar zijn afgerond. Dan zal er een nieuwe

w o r k g r o u p played this g a m e c o u n t l e s s

detract f r o m t h e fact, h o w e v e r , t h a t in

vangen is. W a t de één typeerde onder de

publikatie verschijnen, een basishandleiding

t i m e s in o r d e r t o test t h e u s a b i l i t y of t h e

m o s t cases c o m p l e t e a g r e e m e n t e x i s t e d

noemer PERSOON, was voor de ander een

voor een geautomatiseerde beschrijving van

c a t e g o r i e s . The b e a u t y o f this g a m e w a s

o v e r t h e c h o i c e of a s u b j e c t e n t r y .

typisch voorbeeld van RUIMTELLKE OMGE-

foto's en negatieven, waarin de afspraken

the d i s c o v e r y t h a t w h a t can be c a l l e d

VING. Een voorbeeld. Een foto zoals Eric van

die de deelnemers aan het project hebben

a u t o n o m o u s or art p h o t o g r a p h y is i n d e e d

t h e C o o p e r a t i v e Project w i l l be r o u n d e d

der Schalie voor de g e m e e n t e Leiden maak-

gemaakt ten aanzien van het uitwisselings-

d i f f i c u l t t o place into a n y one c a t e g o r y .

off this f a l l . T h e n a n e w p u b l i c a t i o n w i l l

te (zie afbeelding) lokt veel discussie uit:

format, zijn o p g e n o m e n.

W h a t one classifie d under t h e e n t r y

a p p e a r , a basic m a n u a l f o r a

' p e r s o n ' , a n o t h e r f o u n d to be a t y p i c a l

c o m p u t e r i z e d d e s c r i p t i o n of p h o t o s a n d

e x a m p l e of ' s p a t i a l s u r r o u n d i n g s ' . For

negatives, containing the protocols d r a w n

e x a m p l e , a p h o t o like that w h i c h Eric v a n

up b y p a r t i c i p a n t s in t h e p r o j e c t .

gaat het hier primair o m de vrouw, o m de entourage, o m allebei of o m een concept? Een enkeling zag er zelfs primair een GEBEURTENIS in, maar dat w a s omdat hij zelf onlangs op diezelfde plaats was gepromoveerd, en w e e r een ander vond dat de v r o u w hier niet als PERSOON maar als OBJECT w a s w e e r g e g e v e n . Weer een ander vond het hoofdonderwerp van de f o t o een ACTIVITEIT, w a n t w i e kruipt er nou over de tafel van de heilige Senaatskamer van de Rijksuniversiteit? Kortom, persoonlijke ervaringen, n o r m e n en waarden spelen een grote rol bij de beeldbeschrijving van foto's, en het elimineren van deze door cultuur en ervaring bepaalde zaken is s o m s een bijna onmogelijke opgave. Dat n e e m t niet w e g

Het project is in zekere zin uniek te noemen, omdat de organisaties die eraan meew e r k e n over zeer verschillende fotografiecollecties beschikken, die ook voor zeer uiteenlopende doelen w o r d e n gebruikt. Toch blijkt het mogelijk te zijn o m hanteerbare afspraken te maken waarin iedereen zich kan vinden. Het project mag echter pas werkelijk geslaagd genoemd w o r d e n als de instellingen zich ook daadwerkelijk aan de gemaakte afspraken gaan houden bij de beschrijving van hun fotocollecties. Slechts dan is een eerste en doeltreffende inventarisatie van alle belangrijke Nederlandse fotocollecties goed mogelijk en relatief eenvoudig bij te houden.

der Schalie m a d e f o r t h e city o f Leiden (see picture ) p r o v o k e d endless d i s c u s s i o n : is it p r i m a r i l y a b o u t t h e w o m a n ? the e n t o u r a g e ? both? or a c o n c e p t ? O n e s a w it p r i m a r i l y as a n ' o c c u r r e n c e ' , but that w a s because he h i m s e l f h a d r e c e n t l y been g r a d u a t e d in t h e s a m e place, a n d a n o t h e r a r g u e d t h a t t h e w o m a n here w a s r e n d e r e d not as a ' p e r s o n ' but as an 'object' . Still a n o t h e r feit that t h e m a i n subject w a s a n ' a c t i v i t y ' , because w h a t is t h a t perso n d o i n g o n t h e table in t h e s a c r ed Senate C h a m b e r of t h e U n i v e r s i t y ? In s h o r t , personal

Linda Roodenburg

dat er in de meeste gevallen w e l overeen-

e x p e r i e n c e s , n o r m s a n d values play a

s t e m m i n g bestaat over de keuze van het

large role in the d e s c r i p t i o n of i m a g e s in

trefwoord.

p h o t o s , a n d e l i m i n a t i n g such c u l t u r a l l y

It is e x p e c t e d t h a t t h e s e c o n d phase of

In a c e r t a i n sense, t h e p r o j e c t can be called u n i q u e , because t h e o r g a n i z a t i o n s t h a t are c o o p e r a t i n g possess v e r y d i v e r s e kinds of p h o t o c o l l e c t i o n s w h i c h are also u s e d f o r v e r y d i v e r g e n t p u r p o s e s . Yet it a p p e a r s t o be p o s s i b l e t o d r a w up u s a b l e p r o t o c o l s in w h i c h e v e r y o n e can f i n d t h e m s e l v e s r e f l e c t e d . The p r o j e c t , h o w e v e r , can o n l y really be t e r m e d s u c c e s s f u l if t h e i n s t i t u t i o n s t h e m s e l v e s a l s o a c t u a l l y c a n keep t o t h e p r o t o c o l s w h e n describing their o w n collections. O n l y t h e n w i l l a first, a n d e f f i c i ë n t i n v e n t o r y o f all t h e i m p o r t a n t D u t c h p h o t o c o l l e c t i o n s be p o s s i b l e , a n d r e l a t i v e l y s i m p l e t o keep u p t o date. Linda R o o d e n b u r g

A G E N D A AUSTRIA-OOSTENRIJK

CANADA - CANADA

Walsall

Museum Boymans-van

Walsall Museum and Gallery, 25/7-15/11:

3/10-28/11: Richard Prince.

Vienna

Montréal

G a l e r i e F a b e r , 10/9-16/10: Franz

M a i s o n d e la C u l t u r e M a r i e -

H u b m a n - ' R e t r o s p e k t i v e ' ; 22/10- 4/12:

U g u a y , 8/9-3/11: 'Paysages urbains'.

THE NETHERLANDS - NEDERLAND

FRANCE-FRANKRIJK

Amsterdam

Renate B e r t l m a n n .

Beuningen,

'Talking Pigeons'.

SPAIN

BELGIUM-BELGIË

Barcelona F u n d a c i o A n t o n i T è p i e s , 14/9-7/11:

Amsterdams Historisch

Museum,

Douchy-les-Mines

16/10-9/1/94: Johan van der Keuken -

Brassai'.

Antwerpen

C e n t r e R é g i o n a l d e la

'Overzicht'; 16/11-30/1/94: Eva B e s n y ö -

G a l e r i e D B - S , 1/10-31/10: Henze

Photographie

'Een beeld v a n ' .

Boekhout, Erasmus Schröter, Guido Guidi

24/9- 14/11: 'Les acquisitions récentes de

G e m e e n t e a r c h i e f , 1/10-20/11:

Stockholm

- ' A m s t e r d a m - U I j a n o v s k ' ; 3/11-28/11: Inge

l'artothèque'.

Pieter Oosterhuis - 'Stoomkracht & Stilte'

G a l l e r i I N D E X , 9/10-7/11:'HOME a

Nord/Pas-de-Calais,

R a m b o w , Paul G r a h a m , L e w i s Hine,

SWEDEN - ZWEDEN

J o o d s H i s t o r i s c h M u s e u m , 3/9-14/11:

study in politics'; 1 1 / 1 1 - 1 9 / 1 1 : Sven

Ania Bien.

Westerlund.

Viatcheslav Tarnovetski - T w e n t i e t h

Paris

C e n t u r y S t o r m ' ; 1/12-26/12: Dirk

L ' E s p a c e P h o t o g r a p h i q u e de

B r a e c k m a n , Jitka H a n z l o v a , Heinrich

19/10-14/11: Duperey/Legras; 23/11-7/2/94:

8/12: Jaap Bijsterbosch - 'Ireland On M y

Jostmeier, David Williams - 'Ondertussen

Ditvon, Claude-Raymond.

M i n d ' ; 3/12-19/1/94: Saskia van A l e m -

thuis'.

G a l e r i e M i c h è l e C h o m e t t e , 11/9-

'Jordaan van Binnen'.

Winterthur

13/11: Anneliese Varadliev/Lewis Baltz -

S t e d e l i j k M u s e u m , 25/9-31/10: Koen

'Video StillsAA/ork in collaboration 1993';

W e s s i n g - 'Suid-Afrika'.

F o t o m u s e u m W i n t e r t h u r , 4/9-31/10:

v i d e o - i n s t a l l a t i e s v a n Gorik L i n d e m a n s e n Walter Verdin'.

16/11-8/1/94: Holger Trulzsch - 'Fire and

Koninklijk Paleis,

16/10-7/11:'Nieuwe

Paris,

De M o o r , 1/10-27/10: '4x Rietveld'; 12/11-

Lewis Baltz - 'Regel ohne Ausnahme'; 13/11-9/1/94: ' A u s der Romandie'.

Haarlem Charleroi M u s é e de la P h o t o g r a p h i e , 25/92 8 / 1 1 : Le M e x i q u e au M u s é e de la P h o t o g r a p h i e : Graciela I t u r b i d e - 'La

Forget'.

GERMANY- DUITSLAND

SWITZERLAND - ZWITSERLAND

T e y l e r s M u s e u m , 11/9-21/11:'Een extra

UNITED STATES - VERENIGDE STATEN

dimensie. Van camera obscura t o t

Dallas

stereofotografie'.

T h e M e a d o w s M u s e u m of

m a g i e d u r é e l ' , A g u s t i n V i c t or Casasola -

Düsseldorf

' P h o t o g r a p h i e de la R e v o l u t i o n

K u n s t v e r e i n , 28/8-24/10: Ansel A d a m s -

Fries M u s e u m , 18/9-7/ 1:'Steef

M e x i c a i n e ' ; Luc v a n M a l d e r e n -

'Classic Images'; Paul Isenrath -

4/11 - 9/1/94: 'Witnesses of Time -

Zoetmulder, Subjective Photography

' A r c h i t e c t u r e s i n d u s t r i e l l e s ' ; Luis

'Antipodische Wasserspiegel'.

1940/1960'.

Photographs by Flor Graduno'.

Gonzales P a l m a - ' M y t h e s et M é t a p h o r e s ' .

GREAT BRITAIN - GR00T-BRITTANNIË

Hasselt

Bristol

F o t o g a l e r i j C . C . H . , 6/11-19/12: Peter Mauer - 'Appenzell'.

A r n o l f i n i , 17/9-7/11: 'Disrupted Borders'.

Edinburgh S t i l l s , 11/9-16/10: 'Politicians'; 23/102 0 / 1 1 : 'Forum II'.

Leeuwarden

Southern Methodist 1

New

the

University,

York

Rotterdam

E v e r s o n M u s e u m of A r t , 17/9-7/11:

F o t o m a n i a , 13/10-14/11: Andreas

Adrienne Salinger.

Wiesenhófer; 17/11-26/12: Hannes

H o w a r d G r e e n b e r g G a l l e r y , 15/9-

Wallrafen.

16/10: Ed van der Elsken - 'Street Life'.

K u n s t h a l , 16/10-21/11: Aarsman,

I n t e r n a t i o n a l C e n t e r of

Besems, Waplington, Schcelkopf, Willman -

P h o t o g r a p h y , 3/10-12/12: ' M é x i c o

'AIR-Alexander'.

Through Foreign Eyes'.

EXIT P E R S P E KTI E F Enter Perspektief Magazine, Paradox and Netherlands Institut e

A n E a r t h q u a k e in t h e i n f r a s t r u c t u r e o f p h o t o g r a p h y in T h e N e t h e r l a n d s

for O n 28 F ebruary, exhibition

1993, the doors

space, P erspektief,

the last time, after

a farewell

had be en associated lery were covered

had be en involved sometimes

turbulent

about with

period

closed gathering

O p 28 februari

by an estimated

or professional

400 wall plaques the gallery

he aring

in the previous

that had begun

The creation of the Institute translated one of Perspektief's goals into reality: the formal recognition of photography as a visual discipline. In spite of this, both bitterness and unease about the choices that appear to have been made in starting the Institute held sway on that overcast closing day at the gallery. The directors and staff of the Perspektief Foundation and the Rotterdam Photo Biennial had counted on the Institute being built on the foundations of the policy that Perspektief had laid, a policy which viewed photography not as an isolated professional field but as a dynamic social phenomenon with relations in both other artistic disciplines and in the media. With that came a critical slant and, in addition to the necessary commercial concerns, a strong interest in how photographic theory was taking shape and in new developments. It was a policy that also, to a not inconsiderable degree, had contributed to the reali/ation of many achievements for photography in the previous decade, including equal status for photography in the government's program of individual grants, a policy for photographic commissions w i t h unique features that was functioning well, and, last but not least, an Institute for Photography. Where t w o earlier attempts to establish such an institution had failed, this one had succeeded through a broad, cultural-social orientation, rather than being turned inward, in the way which had been so characteristic of photography, or, perhaps more correctly, of photographers. Out of that isolation, whic h photographers largely brought upon themselves through their fear, naivety or conservatism, for as long as anyone could remember they had been complaining of the art world's arrogance and its discrimination against t h e m . Given such an attitude, enlightened critics have long warned of the risks of having our ' o w n ' institute for photography, w h i ch could not

1993 sloot de

tentoonstellingsruimte attended

The reason for the termination of its activities was the creation of the Netherlands Institute for Photography, one of the ideals for which the foundation had campaigned for about ten years. Already in 1992, w i t h the prospect of a strong institute so near, the directors of both the Perspective Foundation and the Rotterdam Photo Biennial had agreed to give up their separate existence and be integrated into the new organization. This happened within the framework of the Arts Plan 1993-96, proposed by the Ministry of Welfare, Public Health and Culture. In view of the budgetary restrictions, a refusal on the part of Perspective w o u l d , in all likelihood, have meant that the creation of the Institute w o u l d not have taken place, or been postponed.

Lf i±;

Photography

for

in May,

capacity. the names

300 individuals The walls

the opening

on Rotterdam's

who

definitief

of the gal-

of all the artists

13 ye ars. It marked

1980, with

gallery

F' Ti 5 g

van de fotografie in Nederland

of the

with it in a personal with

Aardverschuivingen in de infrastructuur

ha ar deuren. Dit gebeurde

300 intimi en professione el

who

bedekt

the end of a of a modest

turbulente

Stationssingel.

wa arop

de namen

periode,

die mei 1980 was begonnen in

De totstandkoming van het instituut vormt een concrete vertaling van de doelstelling van Perspektief: de bevordering van de fotografie als beeldende discipline Desondanks overheersten op de druilerige slotmiddag in de galerie zowel bitterheid als ongerustheid over de keuzes die bi| de start van het instituut lijken te zijn gemaakt. Bestuur en medewerkers van de stichting Perspektief en de Fotografie Biënnale Rotterdam rekenden op uitbouw op de fundamenten van het door Perspektief ontwikkelde beleid; een beleid dat de fotografie niet als geïsoleerd vakgebied bracht maar als een dynamisch maatschappelijk fenomeen met relaties met zowel andere kunstdisciplines als de media. Daarbij hoorde een kritische inslag en naast de nodige ondernemingszin, een sterke belangstelling voor theorievorming en nieuwe ontwikkelingen. Een beleid ook, dat in het afgelopen decennium in niet onbelangrijke mate heeft bijgedragen tot tal van verworvenheden voor de fotografie, waaronder gelijke behandeling van fotografie in het individuele subsidiebeleid van de overheid, een goed functionerend fotografieopdrachtenbeleid met unieke trekjes en, 'last but not least', een Instituut voor de fotografie. Waar twee eerdere pogingen tot realisatie faalden, slaagde deze door een brede, cultureelmaatschappelijke oriëntatie in plaats van de voor de fotografie (of juister: fotografen) zo kenmerkende in zichzelf gekeerdheid. In dat in belangrijke mate over zichzelf afgeroepen isolement (uit angst, naïveteit, conservatisme?) wordt sinds mensenheugenis door fotografen geklaagd over de arrogantie van de kunstwereld en haar discriminatie van de fotografie. Verlichte critici hebben in dat perspectief altijd gewaarschuwd voor de risico's van een 'eigen' instituut voor de fotografie. Dit zou niet anders dan een mortuarium van zelfgenoegzaamheid kunnen worden. De benoeming van Adriaan Monshouwer, tot dan toe directeur van het Canon Image Center in Amsterdam (door de sponsor overigens per 1/7/93 gesloten, zie Info), door het bestuur van de stichting Nederlands Instituut 7fi

kwam

P erspektief

waren

van alle kunstena ars

e en einde a an e en

met de opening

schatting

van de galerie

met

wie

soms

van e en bescheiden

galerie

Rotterdam.

Reden voor de beëindiging van de activiteiten was de totstandkoming van het Nederlands Instituut voor Fotografie, één van de idealen waarvoor de stichting zich ruim 10 jaar had ingezet. Met het ideaal van een sterk instituut voor ogen hadden de besturen van zowel de stichting Perspektief als de Fotografie Biënnale Rotterdam al in 1992 ingestemd met de opheffing respectievelijk de integratie van de eigen organisatie in het Instituut. Dit gebeurde in het kader van het door het Ministerie van WVC opgestelde Kunstenplan '93-'96. Weigering zou, gezien de budgettaire problemen, naar alle waarschijnlijkheid hebben geleid tot uitstel (zo niet afstel) van de totstandkoming van het Instituut.

Monshouwer's statements in the press, in the period after his appointment, reinforced that image. In a pair of interviews, the public at large has been titillated with crass declarations that art is dead. The only question seems to be whose problem that is, that of art, or that of photography... There is a real risk that such a policy wil l only be experienced as 'broad' by the various niches w i t h i n photography; for those whose interest reaches further, it could be quite 'narrow'. It is a paradox like many others that can be found in photography, and could easily cause all of the credit that has been built up to crumble away. One consequence of this unexpected change of course, whic h surprised not only the directors and staff of Perspektief but also the Arts Council, was the dismissal of four of the eight staff of the Perspektief Foundation, and the Institute's repudiation of Perspektief magazine as its publication. While the Institute was and is still debating the function, f o r m and desirability of its o w n periodical, the editors of Perspektief worked to organize a rescue operation for their magazine. The situation was not p r o m i s i n g; nearly all the subscription money received sat - and as of 15/9/93 still sits - in the accounts of the old Perspektief Foundation, now in liquidation, while the grant monies had been transferred to the Institute. However, the subscription monies received in 1993 were turned over to the new Perspektief Magazine Foundation, along w i t h the supplies and address list for Perspektief, and rights to the title. The Rotterdam Art Foundation has given a guarantee grant. Thus, after the delay of about half a year, the production of the magazine is again under way. The Arts Council sent a protest to the Minister that the magazine's grant is 'stuck' at the NIF, while the Council had awarded the grant to this particular magazine, in support of its editorial policy. In the period just past, letters of support were received f r o m about fifty prominent colleagues fro m around the w o r l d ; citations f r om these are found on the back cover. With the support of

te le z en waren

Hierme e

van

die door na ar

werd be zocht. D e wanden

13 ja ar werd samengewerkt.

a an de Stationssingel

help but become a s m u g mortuary. The naming of Adriaan Monshouwer, previously director of Amsterdam's Canon Image Center (which was closed this s u m m e r by its sponsor; see Info), by the directors of the Netherlands Institute for Photography (NIF) points to their desire t o shape an institute which could count on the broad support of photographic subdisciplines, particularly in the applied fields, and that of the public at large. Alas, this is at cross purposes with a critical approach to the m e d i u m and following an adventurous or articulate policy.

betrokkenen

met zo'n 400 bordjes

in de afgelopen

na e en afscheidsbije enkomst

voor Fotografie (NIF) tot directeur van het NIF wijst op de wens te komen tot een instelling die moet kunnen rekenen op de brede steun van de fotografische subdisciplines (nadrukkelijk ook in de toegepaste sfeer) en een groot publiek. Dit staat, helaas, op gespannen voet met een kritische omgang met het medium en het volgen van een avontuurlijk of gearticuleerd beleid. Uitlatingen van Monshouwer in de pers in de periode na zijn aanstelling bevestigen dat beeld. Het grote publiek wordt in een tweetal interviews alvast gekieteld met krasse doodverklaringen van de kunst. Het is de vraag wiens probleem dat wordt, dat van de kunst of dat van de fotografie... Het risico is niet denkbeeldig dat een dergelijk beleid alleen door niches in de fotografie als 'breed' zal worden ervaren. Voor mensen met een interesse die verder reikt, zou het wel eens zeer 'eng' kunnen zijn; een paradox zoals er in de fotografie wel meer zi|n te vinden en die gemakkelijk zou kunnen zorgen voor een afbrokkeling van het opgebouwde krediet. Gevolg van deze onverwachte koerswending, waardoor niet alleen bestuur en medewerkers van Perspektief werden verrast maar ook de Raad voor de Kunst, was het ontslag van vier van de acht medewerkers van de stichting Perspektief en de afwi|zing van Perspektief Magazine als publikatie van het instituut. Terwijl het instituut zich beraadde (en beraadt) over functie, vorm en wenselijkheid van een eigen periodiek, werkte de redactie van Perspektief Magazine aan een reddingsoperatie van het eigen tijdschrift. De situatie was weinig rooskleurig; vrijwel alle ontvangen abonnementsgelden zaten (en zitten, 15/9/93) vast bij de stichting Perspektief (inmiddels in liquidatie) terwijl de subsidiegelden op de bankrekening van het instituut staan. Wel werden onlangs de in 1993 ontvangen abonnementsgelden door de stichting Perspektief overgedragen aan de nieuwe stichting Perspektief Magazine samen met de rechten, voorraden en (adressen)bestanden. De Rotterdamse Kunststichting verleende een garantiesubsidie. Hierdoor kon, met een vertraging van ruim een half jaar, de produktie van het tijdschrift weer op gang komen. De Raad voor de Kunst tekende bij de minister protest aan tegen het feit dat de subsidie van het tijdschrift 'vast' zit bij het NIF, teiwijl de Raad de subsidie had toegekend aan dit tijdschrift met de z e redactionele formule Van zo'n 50 prominente collega's uit de hele wereld werden in de voorbi|e periode or.dersteuningsbneven ontvangen; citaten hieruit vullen het achteromslag. Met steun van de drukker wordt in oktober/november een grote abonnementenwervingsactie gehouden om de basis voor het, nu geheel zelfstandige, blad te vergroten. Perspektief Magazine werkt bovendien vanaf dit nummer nauw samen met de Amsterdamse Uitgeverij Voetnoot, onder

andere uitgever van het Lexicon Geschiedenis van de Nederlandse fotografie. Tevens werd een zusterorganisatie opgezet, de stichting Paradox, die zich onder .indeie bezighoudt niet het orq ïniseien van tentoonstellingen, symposia, het uitvoeren van opdrachten, het uitbrengen van adviezen en dergelijke. Een eerste activiteit is het symposium Digital Reality dat op 9 september |l. plaatsvond bij Image Factory m Amsterdam. Paradox onderzoekt momenteel de mogelijkheden om zich op termijn in Amsterdam te vestigen. Daartoe hebben onder andere gesprekken plaatsgevonden met de Amsterdamse Kunstraad en de stichting MonteVideo/Time Based Arts Wat was

drie edities die tot dusverre plaatsvonden, tot het grootste in zijn soort in Nederland (en omringende landen) uitgroeide en internationaal een reputatie wist op te bouwen als onconventioneel en prikkelend Thema's waren achtereenvolgens fotografie in Europa (Questioning Europe, 1988), culturele identiteit en engagement in de fotografie (Oppositions, 1990). en het landschap vanaf nu (Wasteland, 1992). De combinatie van (thematische) tentoonstellingen, een symposium, portfolio-, tijdschriften- en uitgeversmarkten en een curatorenmeeting heeft de Fotografie Biënnale Rotterdam gemaakt tot een gewaardeerd discussiepodium en een aantrekkelijke ontmoetingsplek voor de internationale vakwereld.

Perspektief?

De Veieniging Perspektief (als voorloper van de stichting) werd in 1980 opgericht door een cjioej) |onge fotografen H< i doel was dooi middel van een galerie en een tijdschrift de belangstelling voor en de ontwikkeling van de fotografie te stimuleren. Dankzi de inzet van velen en subsidie van onder andere de Gemeente Rotterdam en het Ministerie van WVC werden de activiteiten in toenemende mate geprofessionaliseerd In de loop van de jaren '80 schiep Perspektief een platform met een sterk signalerende functie voor nieuwe ontwikkelingen op het vakgebied Het sinds 1982 tweetalig uitgegeven tijdschrift, waarvan tot n.i toe 45 nummers verschenen, verwierf zier- een prominente plaats onder de internationale fotografletijdschiitten. De combinatie van hoogwaardige beeldkwaliteit en de ruime theoretische aandacht maakten het in internationaal verband tot een gewaardeerde verschijning Voor veel Nederlandse fotografen en kunstenaars betekenden de portfolio's en begeleidende artikelen van en over hun werk in Perspektief Magazine de eeiste stap naar bekendheid in het buitenland De tentoonstellingen bleven in omvang niet beperkt tot de eigen galeneruimte - eerst aan de St.itionssingel, sinds 1984 aan de Eendiachtsweg In Rotterdam - maar vormden vaak de aanzet tot grootschaliger proiecten. Daatvoor werd op verschillende locaties gepro(|i.im ui. onileimeei op de KunstHAI en in de Beurs van Berlage in Amsterdam, in Museum Boymans-van Beuningen en in het gebouw van de Holland America Lijn in Rotterdam. In de afgelopen twaalf iaar werd door Perspektief en de Fotografie Biënnale Rotterdam werk gebracht van ruim 400 fotogralpn/kunstenaars uit binnen- an buitenland Hoogtepunten in het tentoonstellingsprogramma waren 'Stadslandschappen' (19861. 'De Rotterdamse School?' (1988), 'Confrontaties' (1990), Erotic Desire' (1991), 'Repositionmg Documentary' (1991) en 'Fotowerk' (1992). Lezingen, symposia, workshops en discussies mot zowel specialistische als theoretische thema's vonden zowel plaats aan de Eendrachtsweg als aan de Erasmus Universiteit, in het kader van programma's van het Studium Generale, of op de Academie van Beeldende Kunsten Rotterdam. 'Fotografie-Onderwijs in Nederland' (1981). 'Naar een Instituut voor de Fotografie' (1985). 'Architectuur & Fotografie' (1986). 'Documentaire Posities' (1987), 'Digitale Diagnose' (1989)' en 'Repositionmg Documentary' (1991) zijn de opvallendste voorbeelden. Een internationale keur aan fotografie en kunstcritici, -historici, galeristen, museumcuratoren en free-lance tentoonstellingsmakers heeft deelgenomen aan de discussies die binnen het kader van de door Perspektief en de Fotografie Biënnale Rotterdam georganiseerde activiteiten plaatshadden Fotografie Biënnale

Rotterdam

In 1988 werd de Fotografie Biënnale Rotterdam geïnitieerd, een evenement dat in de

Middelen

Vanaf het begin was Perspektief nauw betrokken bi| politieke lobby's ter verbetering van de infrastructuur van de fotografie; van fotografievakonderwijs, opdrachten- en individueel subsidiebeleid tot en met het ideaal van het nu gerealiseerde instituut. Tevens heeft Perspektief middels het initiëren van talloze activiteiten getracht de (structurele) geldstroom voor fotografie waar mogelijk te vergroten. In het laatste jaar (1992) werkte Perspektief (instelling, magazine en bijzondere projekten) met de grootste begroting uit haar geschiedenis; de totale begroting bedroeg 1.6 miljoen gulden, gefinancierd uit bi|dragen van het Ministerie van WVC, de Gemeente Rotterdam, de gemeente Amsterdam, het Prins Bernhard Fonds, een groot aantal kleinere fondsen en sponsors, alsmede uit eigen inkomsten Er waren in dat |aar acht medewerkers in vaste dienst. De Fotografie Biënnale Rotterdam werkte in 1992 met een budget van ruim f 850 000,= Voortzetting

Fotodok (de bibliografische documentatie), de bemiddeling bij opdrachten, de bibliotheek en de organisatie van de Fotografie Biënnale Rotterdam zijn overgegaan naar het Instituut. De toekomst van Fotodok is bi| het instituut momenteel onduidelijk. In de laatste fase van het overnameproces van Perspektief en Fotografie Biënnale Rotterdam werd door WVC sterke druk op het Nederlands FotoArchief (nfa) uitgeoefend, om tegelijk met Perspektief volledig op te gaan in het instituut. Dit kon door het bestuur van het nfa met moeite worden voorkomen. Het nfa zal samen met het NIF definitief worden gehuisvest aan de Witte de Withstraat in Rotterdam De openingsdatum is op dit moment nog niet bekend maar ligt ergens in het voorjaar van 1994 Tot die tijd bli|ven beide instellingen gehuisvest aan de Sint-Jobsweg 30 Het NIF is bereikbaar onder het telefoon- en faxnummer dat tot 1 april (sic) dat van de stichting Perspektief en de Fotografie Biënnale Rotterdam was: 31 (0)10-4780655 resp. 4772072. Ook Paradox en Perspektief Magazine zijn gehuisvest op het adres Sint Jobsweg 30. Telefoon: 31-10)10-4765208; fax 4769069. Bas Vro eg e

the printer, in October and November a major action to recruit new subscriptions will be held, in order to broaden the base for the now entirely independent magazine. With this issue, Perspektief Magazine is also entering a close working relationship w i t h Amsterdam's Uitgeverij Voetnoot, Publisher of the Lexicon Geschiedenis van de Nederlandse fotografie, among other titles. At the same time, a sister organization. Paradox Foundation, has been established, which will devote itself to organizing exhibitions, symposia and commissions, the production of recommendations, and such. A first activity was the Digital Reality s y m p o s i u m which took place on 9 September at the Image Factory in A m s t e r d a m . At the m o m e n t . Paradox is investigating the possibility of setting up its office in Amsterdam. To that end, conversations have taken place w i t h the Amsterdam Art Council and the MonteVideo/Time Based Arts Foundation, among others. What was

Perspektief?

The Perspektief Association, predecessor of the Foundation, was set up in 1980 by a group of young photographers. The goal was to stimulate both interest in, and the development of photography, by means of a gallery and a magazine. Thanks to the efforts of many, and grants f r o m the City of Rotterdam and the Ministry of Welfare, Public Health and Culture, among others, these activities became increasingly professional. In the course of the 1980's, Perspektief became known as a platform which functioned effectively in identifying new developments in the field. The magazine, which has been bilingual since 1982, and of which 45 issues have now appeared, achieved a prominent place among international photographic journals. With a combination of high image quality and wide theoretical interest it became a valued contribution to the international scène. For many Dutch photographers and artists, portfolios and accompanying articles in Perspektief meant the first step toward exposure for their work outside this country. The exhibitions were not limited to Perspektief's own gallery space, first o n the Stationssingel, and since 1984 on Eendrachtsweg in Rotterdam, but were often the impetus for larger projects. Programming took place at various locations, a m o n g t h e m the KunstRAI and Beurs van Berlage in A m s t e r d a m , and the Boymans-van Beuningen Museum and Holland America Line building in Rotterdam. In the past twelve years Perspektief and the Rotterdam Photo Biennial exhibited the work of about 400 Dutch and foreign photographers and artists. High points in the exhibition program were 'Urban Landscapes' (1986), 'The Rotterdam School?' (1988), 'Confrontations' (1990). 'Erotic Desire' (1991). 'Repositioning Documentary' (1991) and 'Photo Work' (1992). Lectures, symposia, workshops and discussions with both specialist and theoretical themes took place at the gallery on Eendrachtsweg, and also at Erasmus University as part of their General Studies program, and at Rotterdam Academy for the Visual Arts. 'Photographic Education in The Netherlands' (1981), 'Toward an Institute for Photography' (1985), 'Architecture and Photography' (1986), 'Documentary Positions' (1987), 'Digital Diagnosis' (1989) and 'Repositioning Documentary (1991) were the most striking examples. An international elite of photographic and art critics and historians, gallery directors, m u s e u m and

free lance exhibition curators have participated in the discussions which took place w i t h i n the framework of activities organized by Perspektief and the Rotterdam Photo Biennial. Rotterdam

Photo

Biennial

In 1988 the Rotterdam Photo Biennial was initiated, and three editions of the event have since taken place. It grew into the largest event of its kind in The Netherlands and the surrounding countries, and built up a reputation for being unconventional and challenging. The three themes were, successively, photography in Europe (Questioning Europe, 1988), cultural identity and engagement in photography (Oppositions, 1990) and the landscape f r o m now on (Wasteland, 1992). The combination of thematic exhibitions, a s y m p o s i u m , portfolio, Journal and publishers markets and a curator's meeting have made the Rotterdam Photo Biennial into a valued discussion p o d i u m and attractive meeting place for the international professional world. Means

From the very first Perspektief was closely involved in political lobbying to improve the infrastructure of photography: professional photographic education, policies concerning commissions and individual grants, and the ideal of the Institute that has now been created. At the same time, by means of countless activities, Perspektief has tried to structurally increase the flow of funds for photography wherever possible. In its last year, 1992. Perspektief worked with the largest budget in its history for its organization, magazine and particular projects, a total of 1.6 million guilders f r o m contributions f r om the Ministry of Welfare, Public Health and Culture, the cities of Rotterdam and A m s t e r d a m , the Prince Bernhard Fund, a large number of smaller funds and sponsors, and incomes it generated itself. There were eight full time staff on the payroll. The budget for the Rotterdam Photo Biennial in 1992 was Dfl. 850.000. Continuations

Fotodok (the bibliographic documentation service), the negotiation of commissions. the library and the organization of the Rotterdam Photo Biennial have been transferred to the Institute. The future of Fotodok at the Institute is at the moment unclear. During the final phase of the transfer process for Perspektief and the Rotterdam Photo Biennial, the Ministry of Culture exercised considerable pressure on the Nederlands FotoArchief (nfa) to completely merge itself into the Institute like t h e m . It was only w i t h difficulty that the directors of the nfa prevented this. The nfa w i l l , with the NIF, be housed on the Witte de Withstraat in Rotterdam. The opening date for the new facility is not yet known, but will be somewhere in the spring of 1994. Until that date both institutions are still housed at Sint Jobsweg 30. The NIF can be reached at the telephone and fax numbers that until 1 April were those of Perspektief Foundation and the Rotterdam Photo Biennial: 31(0)10-478 0655 and 477 2072, respectively. Paradox and Perspektief Magazine are also housed at Sint Jobsweg 30. Their telephone is 31 (0)10 476 5208, and their fax is 476 9069.

/ A7 F T h i r d N o o r d e r l i c h t in

Groningen

T h e t h i r d e d i t i o n of t h e N o o r d e r l i c h t

Oosterhuis and E m m y Andriesse, will

Derde Noorderlicht in G r o n i n g e n

Oosterhuis en een over E m m y Andriesse,

appear this fall a n d s p r i n g 1994. T h e

Van 24 september tot en m e t 24 okto-

zullen dit najaar en voorjaar 1994 verschij-

p h o t o even t w i l l take place in G r o n i n g e n ,

series is s u p p o r t e d b y Prince B e r n h a r d

ber 1993 zal in Groningen voor de derde

nen. De serie w o r d t gesteund door het Prins

The N e t h e r l a n d s , f r o m 24 S e p t e m b e r t o

Fund a n d is u n d e r t h e e d i t o r s h i p of Flip

maal de Noorderlicht fotografiemanifestatie

Bernhard Fonds. De redactie bestaat uit Flip

24 O c t o b e r , 1993, i n c l u s i v e . T h e e v e n t , in

Bool, W i l l e m Diepraam, Mariëtte

plaatsvinden. De manifestatie, waarin het

Bool, W i l l e m Diepraam, Mariëtte Haveman

w h i c h t h e accent lies o n d o c u m e n t a r y

Haveman and Adi Martis. Information:

accent ligt op de documentaire fotografie in

en Adi Martis. Informatie: Fragment

p h o t o g r a p h y in its b r o a d e s t sense, w i l l

F r a g m e n t U i t g e v e r i j , L i n d e n g r a c h t 168,

de breedste zin van het w o o r d , brengt regio-

Uitgeverij, Lindengracht 168,

bring together regional, national and

1015 KL, A m s t e r d a m .

nale, nationale en internationale f o t o ' s en

1015 KL A m s t e r d a m .

international photography and

fotografen bijeen, dit jaar rond het t h e m a

p h o t o g r a p h e r s , t h i s year a r o u n d t h e

Photographers'

central theme 'Home'.

A w a r d to Jan

In a d d i t i o n t o t h e t h e m e - e x p o s i t i o n in

Association

'(T)Huis'.

Zwart

Prijs van de Fotografenvereniging

Naast de thema-expositie in de Aakerk

J a n Z w a r t w a s selected t o receive t h e

zullen er in elf galeries en vijf musea ten-

naar J a n Zwart Jan Zwart kreeg tijdens de jaarlijkse

t h e A a k e r k , eleven g a l l e r i e s a n d f i v e

P h o t o g r a p h e r s ' A s s o c i a t i o n of t h e

toonstellingen te zien zijn, waar fotografen

w e d s t r i jd de prijs van de Nederlandse

m u s e u m s or c u l t u r a l c e n t r e s w i l l be

N e t h e r l a n d s / K o d a k A w a r d f o r 1993, f o r

hun visie tone n op het gezin, vrienden en de

Fotografenvereniging/Kodakprijs 1993 voor

h o s t i n g e x h i b i t i o n s in w h i c h

his p h o t o in t h e p e o p l e / p o r t r a i t s c a t e g o r y

o m g e v i n g van alledag en ook bredere the-

zijn f o t o in de categorie mensen/portretten .

photographers express their vision o n

in thei r a n n u a l c o m p e t i t i o n . He also

ma's zoals persoonlijke, culturele en sociale

Zwart kreeg eveneens zilveren medailles

family, friends and our daily e n v i r o n m e n t,

received silver m e d a l s f o r his

identiteit zullen aansnijden. Daarnaast staan

voor zijn inzendingen in de categorie 'land-

a n d larger issues o f p e r s o n a l , c u l t u r a l a n d

s u b m i s s i o n s in t h e l a n d s c a p e c a t e g o r y .

een catalogus en velschillende forums en

schap'. De Fotografenvereniging sponsort

social i d e n t i t y . In a d d i t i o n , a c a t a l o g u e

The P h o t o g r a p h e r s ' A s s o c i a t i o n , in

w o r k s h o p s op de agenda.

a n d v a r i o u s f o r u m s a n d w o r k s h o p s are

c o o p e r a t i o n w i t h Kodak a n d o t h e r s ,

planned.

sponsors a yearly juried competition for

Noorderlicht, Oude Boteringestraat 49,

p h o t o g r a p h e r s w o r k i n g in a d v e r t i s i n g ,

9712 GE Groningen; tel 050-63.46.72.

Information: Fotomanifestatie N o o r d e r l i c h t , O u d e B o t e r i n g e s t r a a t 49,

j o u r n a l i s m a n d f a s h i o n , in a n u m b e r of

9712 GE G r o n i n g e n ; t e l . 050-63.46.72.

c a t e g o r i e s i n c l u d i n g e d i t o r i a l w o r k , still lifes, f a s h i o n , l a n d s c a p e , a u t o m o t i v e a n d

N e w photo collective

formed

samen m e t Kodak en anderen een jaarlijkse w e d s t r i jd voor fotografen die w e r k z a a m zijn

Informatie: Fotomanifestatie

portraits.

In april 1993 deed SNAP zijn intrede op het collectief, dat zetelt in Den Haag, is het

a n n o u n c e d its e n t r y t o t h e D u t c h p h o t o

P h o t o s in t h e t r a i n

scène. T h e g o a l s of t h e c o l l e c t i v e , located

B e g i n n i n g in A p r i l , 1993, f i f t e e n

De wedstrij d omvat een aantal categorieën waaronder redactioneel w e r k , stillevens, m o d e , landschap, auto's en portretten.

Nieuw Foto-collectief het Nederlandse foto-toneel. Het doel van

In A p r i l 1993, S N A P P h o t o g r a p h i e s

in de reclame, de journalistiek e n de m o d e .

Foto's in de trein M e t ingang van apri 1993 zullen vijftien

vergroten van het plezier van de fotograaf,

f o t o ' s van Rommert Boonstra, in opdracht

het stimuleren van het w e r k van jonge foto-

van de Nederlandse Spoorwegen gemaakt,

in Den H a a g , are t o increase p h o t o -

p h o t o s by R o m m e r t B o o n s t r a ,

grafen, het bevorderen van fotografie-activi-

te zien zijn in de trein. Zij dienen ter vervan-

g r a p h e r s ' p l e a s u r e, s t i m u l a t e t h e w o r k of

c o m m i s s i o n e d by the Dutch Railways, will

teiten die buiten de dagelijkse professionele

ging van eerdere f o t o ' s en v o r m e n een

y o u n g photographers, advance photo-

be d i s p l a y e d in t r a i n c a r r i a g e s , r e p l a c i n g

praktijk vallen en het op gang brengen van

photos previously displayed there. They

discussie tusse n fotografen die zich in ver-

serie, getiteld Knipoog

g r a p h i c activities that fall o u t s i d e of d a i l y p r o f e s s i o n a l p r a c t i c e, a n d initiate discus-

f o r m a series, A Wink at the Typical

schillende circuits b e w e g e n . Er staan een

sion b e t w e e n p h o t o g r a p h e r s m o v i n g in

Landscape.

d i f f e r e n t circles. A m a g a z i n e a n d r e g u l a r

Dutch

The p r o j e c t received s u p p o r t

het p r o g r a m m a. Wie iets w i l bijdragen in de

f r o m Kodak B e n e l u x .

v o r m van ideeën of energie w o r d t verzocht

g a t h e r i n g s are p l a n n e d . T h o s e i n t e r e s t e d in c o n t r i b u t i n g ideas or e n e r g y c a n

C anon Image Centre

c o n t a c t S N A P at M a l a k k a s t r a at 164,

closes

O n 1 J u l y , 1993, t h e C a n o n I m a g e

2585 SV, Den H a a g; t e l . 070-350.17.43.

tijdschrift e n regelmatige bijeenkomsten op

Centre in A m s t e r d a m c l o s e d its d o o r s .

contact op te n e m e n m e t SNAP, Malakkastraat 164, 2585 SV, Den Haag; tel. 070-350.17.43.

Aarsman and

Finke

The A m s t e r d a m F u n d f o r A r t

na ar het

N ederlandse

Het project w e r d g e s t e u n d door

Kodak Benelux. Canon Image Centre A m s t e r d a m sluit zijn deuren Op 1 juli 1993 sloot het Canon Image Centre in A m s t e r d a m zijn deuren. Na de b e n o e m i n g van de directeur, Adriaan

F o l l o w i n g t h e n a m i n g o f its f o r m e r Amsterd am Art Fund Awards

landschap.

M o n s h o u w e r , tot directeur van het

director, A d r i a a n M o n s h o u w e r , as t h e

Prijzen A m s t e r d a m s Fonds voor de

Nederlands Instituut voor Fotografie, lieten

n e w d i r e c t o r o f t h e D u t c h P h o t o Institute,

Kunst naar A a r s m a n en Finke

Canon Europa en Canon Benelux w e t e n dat

Canon E u r o p a a n d C a n o n Benelu x

De Stichting A m s t e r d a m s Fonds voor de

een aantal veranderingen in hun marketing-

F o u n d a t i o n has a n n o u n c e d t h e r e c i p i e n t s

a n n o u n c e d that c u m u l a t i v e c h a n g e s in

Kunst heeft de winnaars van t w e e belangrij-

o f t w o i m p o r t a n t prizes. The 1993 M a r i a

their m a r k e t i n g o b j e c t i v e s in t h e area o f

ke prijzen bekendgemaakt. De Maria Austria

sionele fotografie hen ertoe noopten uit te

A u s t r i a Prize, a w a r d e d e v e r y t w o years,

professional photography were leading

Prijs, die o m het jaar w o r d t toegekend , gaat

zien naar andere, nieuwe initiatieven ter ondersteuning van dit terrein van de foto-

doelstellingen op het gebied van de profes-

has g o n e to p h o t o g r a p h e r H a ns A a r s m a n ,

t h e m t o seek o t h e r a n d n e w i n i t i a t i v e s in

in 1993 naar de fotograaf Hans Aarsman, als

in r e c o g n i t i o n of his recent b o o k

their s u p p o r t of t h e f i e l d , a n d w o u l d

erkenning voor zijn recente boek

A arsmans

m e a n g i v i n g up t h e I m a g e Centre by

Amsterdam.

t h a t his w o r k s h o w s a c e r t a i n r e l a t i o n s h i p

s u m m e r . Possible m e a n s of c o n t i n u i n g

dat zijn w e r k een bepaalde relatie vertoont

w i t h 19th c e n t u r y t o p o g r a p h i c

the P h o t o g r a p h y B o o k s h o p , t h e V i n t a g e

met negentiende-eeuwse topografische

Fotografiewinkel, de Vintage Gallery en de

p h o t o g r a p h e r s , a n d t h a t " t h i s distanc e

Gallery a n d t h e p h o t o g r a p h i c c o u r s e s are

fotografen en dat "deze afstand leidt tot

fotografiecursussen w o r d e n nog onder-

leads to v e r y i n t e l l i g e n t d o c u m e n t a r y

being i n v e s t i g a t e d .

zeer intelligente documentaire beelden, die

zocht.

Amsterdam.

The j u r y notes

i m a g e s that, t h a n k s t o t h e i r size a n d w e a l t h of d e t a i l , possess a c e r t a i n monumentality". The award ceremony for t h e prize, w o r t h DFI 15,000, w i l l be o n 5 N o v e m b e r , 1993, in A m s t e r d a m . The 1993 Incentive Prize f o r

A arsmans

De jury plaatst de kanttekening

grafie. Het betekende dat het Image Centre rond de zomer zou w o r d e n opgeheven . Mogelijkheden tot het voortzetten van de

door hun grootte en overvloed aan detail een Rotterdam centre "Het V e e m"

bepaalde monumentaliteit bezitten. " De uit-

closes

reiking van de prijs van 15.000 gulden zal

A f t e r f o u r y e a r s of o p e r a t i o n , t h e

plaats vinden op 5 november 1993 in

R o t t e r d a m artists space ' H e t V e e m ' closed o n 27 J u n e , 1993. T h e artists w h o

Amsterdam. De Aanmoedigingsprijs voor Fotografie,

Rotterdams centrum "Het V e e m " sluit Op 27 juni 1993 sloot de Rotterdamse kunstenaarsruimte 'Het V e e m ' zijn deuren. De kunstenaars die de ruimte vier jaar run-

P h o t o g r a p h y , w o r t h DFI 7500, has b e e n

had b e e n r u n n i n g the space r e g r e t f u l l y

die bestaat uit een geldbedrag van 7500 gul-

den k w a m e n jammer genoeg tot de con cu-

a w a r d e d t o R o m y Finke f o r t h e series of

concluded that they no longer could

den, is t o e g e k e n d aan Romy Finke voor de

sie dat zij hun tijd niet langer konden verde-

p o r t r a i t s she c r e a t e d o v e r t h e past years.

divide their time between the studio and

serie portretten die zij de afgelopen jaren

len tussen het atelier en het draaiende

See the article a b o u t her w o r k e l s e w h e r e

o p e r a t i n g t h e g a l l e r y space.

maakte. Zie het artikel over haar w e r k elders

houden van de galerie.

in t h i s issue.

in dit nummer. Fourth National

Photo

F ragment begins series on

Conference,

Bristol

Dutch

photographers

'Navigations', the fourth National

W i t h the a p p e a r a n c e this s p r i n g of

P h o t o g r a p h y C o n f e r e n c e , t o take place in

Vierde Nationaal Fotocongres, Fragment start serie over Nederlandse fotografen M e t het verschijnen dit voorjaar van

Bristol Tijdens 'Navigations', het vierde Nationale Foto-Congres, dat op 24, 25 en 26

t w o b o o k s o n S a n n e S a n n e s a n d Koen

Bristol, E n g l a n d , o n 24, 25 a n d 26

t w e e boeken over Sanne Sannes en Koen

Wessing, Fragment Publishers of

S e p t e m b e r , 1993, w i l l f o c u s o n t h e

W e s s i n g is Uitgeverij Fragment uit

Engeland, staan de veranderende grenzen

A m s t e r d a m has b e g u n a n e w series of

c h a n g i n g b o u n d a r i e s of c o n t e m p o r a r y

A m s t e r d a m een nieuwe serie monografieën

van de huidige fotografiepraktijk centraal. In

m o n o g r a p h s on Dutch photographers.

p h o t o g r a p h i c practice, e x p l o r i n g key

over Nederlandse fotografen begonnen. Nog

een veelzijdig programma zullen belangrijke

T w o a d d i t i o n a l m o n o g r a p h s , o n Pieter

political, cultural, economie and technical

t w e e monografieën, een over Pieter

politieke, culturele, economische en techni-

september 1993 zal plaatsvinden in Bristol,

I N F O sche kwesties op hun relatie m e t de fotogra-

F o t o g r a f i c a 1994, Centre d ' A r t Santa

fie w o r d e n onderzocht. Het vorige Nationale

M o n i c a , R a m b l a S a n t a M o n i c a 7,

Fotografie-Congres trok internationale

08001, Barcelona.

belangstelling. Het programma van dit jaar omvat workshops, werkmap-sessies, panel-

Canadian Photo

discussies en tentoonstellingen, waaronder

' A s p e c t s of Q u e b e c o i s a n d C a n a d i a n

Biennial

Disputed Borders, samengesteld door Sunil

P h o t o g r a p h y ' is t h e t h e m e of t h e t h i r d

Gupta en een van de eerste tentoonstellin-

e d i t i o n of C a n a d a ' s o n l y p h o t o b i e n n i a l ,

gen op initiatief van het Institute of N e w

t h e M o i s de la P h o t o a M o n t r é a l , w h i c h

International Initiatives in the Visual Arts.

w i l l take place t h i s year f r o m 7 S e p t e m b e r

Informatie: National Photography

t o 10 O c t o b e r . In t h e interests o f

Conference, Arnolfini, 16 Narrow Quay,

i n c r e a s i n g interest in p h o t o g r a p h y b e i n g

Bristol, BS1 4QA, England;

d o n e in Quebec a n d C a n a d a , s e v e n

tel.: 071 403-2264.

c u r a t o r s have b e e n asked t o p r e s e n t d i f f e r e n t aspects of t h e f i e l d . A b o u t 30 other exhibits around Montreal round out

Sepia is niet verdwenen

the event.

In april liet het fotoblad Sepia, dat al een tijd niet was verschenen, w e t e n dat het o m financiële redenen afzag van regelmatige

Fuji E uro Press Prize

publikatie en onregelmatig, afhankelijk van

Press p h o t o g r a p h e r s l i v i n g in The

het budget, zal gaan verschijnen.

1993

N e t h e r l a n d s are i n v i t e d t o m a k e s u b m i s s i o n s b e f o r e 31 O c t o b e r , 1993, f o r

Canadese Fotobiennaie

t h i s y e a r ' s F u j i f i l m Euro Press Prize.

'Aspecten van de de fotografie in

S u b m i s s i o n s w i l l first be j u d g e d b y a Dutch jury for national awards, w i t h

Canada en Quebec' is het thema van de derde editie van Canada's enige fotobiënnale,

prizes b y c a t e g o r y of DFI 1250, 1000 a n d

Rectificatie r e c t i f i c a t i o n In Perspektief Magazine No. 45 werd abusievelijk bij iet artikel van Roshini Kempadoo een foto geplaatst van Claudette Holmes. In Perspektief Magazine No. 45 a photo of Claudette Holmes was mistakenly placed in the article about Roshini Kempadoo.

de Mois de la Photo è Montréal, die dit jaar van 7 september tot 10 oktober zal plaatsvinden. V a n w e g e de t o e n e m e n de belangstelling voor fotografie uit Quebec en

750; an o v e r a l l prize o f DFI 2500 w i l l also be a w a r d e d . The o v e r a l l w i n n e r w i l l g o f o r w a r d to the European competition , b e f o r e an i n t e r n a t i o n a l j u r y , w i t h a prize of 10,000 ECU. S u b j e c t c a t e g o r i e s are

Canada is aan zeven organisatoren gevraagd verschillende aspecten van dit terrein te

Informatie/aanmeldingen: Fujifilm Nederland

issues in relation t o p h o t o g r a p h y in a

belichten. Ongeveer 30 ande'e tentoonstel-

BV, Postbus 8, 300 0 AA Rotterdam;

m u l t i - l e v e l p r o g r a m m e . The p r e v i o u s

lingen rondom Montreal maken het festival

tel. 0 1 0 - 4 2 4 . 6 5 . 5 5 .

National Photography Conference,

compleet. Plannen voor Primavera Fotogrèfica 1994

'European Currents', attracted Prijs van de Hasselblad Stichting

i n t e r n a t i o n a l interest. T h i s y e a r ' s p r o g r a m

1993

will include workshops, portfolio

Sune Jonsson uit Z w e d e n is de winnaar

s e s s i o n s , panel d i s c u s s i o n s a n d

a n d m a d e a f t e r 1 N o v e m b e r 1992. Information/applications: Fujifilm N e d e r l a n d BV, P o s t b u s 8, 3000 A A R o t t e r d a m ; t e l . 010 - 42 46 555.

De zevende Primavera Fotografica, die

van de Internationale Fotografiepnjs 1993

e x h i b i t i o n s , i n c l u d i n g Disputed

wordt gesponsord door het Ministerie van

van de Erna en Victor Hasselbladstichting.

c u r a t e d b y Sunil G u p t a , o n e o f t h e first

Cultuur van de A u t o n o m e Regering van

De prijs bestaat uit de Medaille van de

e x h i b i t i o n s initiated by t h e I n s t i t u te of

Catalonië, zal van 25 april tot 31 mei 1994

Hasselbladstichting e n een prijs van 245.000

N e w I n t e r n a t i o n a l Initiative s in t h e V i s u a l

w i n n e r of t h e 1993 Erna a n d V i c t o r

plaatsvinden in het Centre d'Art Santa

Z w e e d s e kronen. De prijs zal op 22 oktober

Arts. Information: National Photography

Hasselblad F o u n d a t i o n I n t e r n a t i o n a l

Mónica in Barcelona. De drie thema' s voor

1993 w o r d e n uitgereikt in Göteborg.

C o n f e r e n c e , A r n o l f i n i , 16 N a r r o w Q u a y ,

P h o t o g r a p h y Prize. The a w a r d c o n s i s t s of

B r i s t o l , BS1 4QA, E n g l a n d ;

t h e Hasselblad F o u n d a t i o n M e d a l a n d a

t e l . : 071 403-2264.

cash prize o f 245,000 S w e d i s h Kroner .

1994 zijn: 'Eating W i t h Your Eyes' (foto's

Jonsson (1930) fotografeert het kale

Borders,

n e w s , s p o r t s a n d special r e p o r t i n g . S u b m i s s i o n s m u s t be o n Fuji p r o d u c t s ,

1993 Hasselblad

Foudation

Prize Sune J o n s s o n of S w e d e n is t h e

gewijd aan het t h e m a 'eten'), 'Shared

landschap van Noord-Zweden en het harde,

Creation' (artistieke activiteiten van t w e e of

eenvoudige leven van de bevolking uit dit

meer kunstenaars) en 'Commission,

gebied al sinds de jaren vijftig. In zijn w e r k

Sepia hasn't faded

Patronage and Creation' (kritiek op het

combineert hij het perspectief van de foto-

In A p r i l the p h o t o j o u r n a l S e p i a ,

opdrachten-concept vanuit het standpunt

graaf m e t dat van de cultuurhistoricus. Zoals

w h i c h had not a p p e a r e d for s o m e t i m e ,

of Northern S w e d e n and the hard and

van de creatieve onafhankelij<heid). Het fes-

de jury zei: "Zijn rustige, n i m m e r opdringeri-

a n n o u n c e d that w h i l e it w a s g i v i n g up its

s i m p l e lives o f its p e o p l e since t h e 1950's.

tival zal vergezeld gaan van workshops,

ge, levende beeldgebruik geeft ons een

regular publication schedule for financial

His w o r k c o m b i n e s t h e p e r s p e c t i v e s of

forums en wedstrijden . Informatie:

panorama van een maatschappij in verande-

reasons, it did i n t e n d t o c o n t i n u e

the photographer and cultural historian.

Primavera Fotografica 1994, Centre d'Art

ring. In de vele boeken die hij door de jaren

p u b l i c a t i o n o n an i r r e g u l a r basis, as f u n d s

The j u r y w r o t e , " H i s q u i e t l y u n o b t r u s i v e ,

Santa Monica, Rambla Santa Monica 7,

heen maakte, heeft hij w o o r d en beeld aan-

allowed.

l i v i n g i m a g e r y has g i v e n us a p a n o r a m a

0 8 0 0 1 , Barcelona.

eengesmeed tot een unieke d o c u m e n t a t i e ."

The Prize w i l l be p r e s e n t e d at G o t h e n b u r g away

Fotogrèfica

Fuji Europress Fotoprijs 93

Naam van Ansel A d a m s Research

scheduled

Persfotografen uit Nederland w o r d e n

Fellow bekend

The s e v e n t h e d i t i o n o f P r i m a v e r a

Het Center for Creative Photography van

been p h o t o g r a p h i n g the barren landscape

of a c h a n g i n g society. In m a n y b o o k s , 1994 Primavera

uitgenodigd hun w e r k voor de Fujifilm Euro

o n 22 O c t o b e r , 1 9 9 3 . J o n s s o n (1930) has

o v e r t h e y e a r s , he has w o v e n w o r d s a n d pictures together to provide a unique documentation."

Fotogrèfica, sponsored by the Cultural

Pers Prijs in te zenden vóór 31 oktober

de universiteit van Arizona heeft de Ansel

D e p a r t m e n t of the A u t o n o m o u s

Ansel A d a ms Research

1993. De inzendingen zullen eerst w o r d e n

Adams Research Fellowship van 1993 toe-

G o v e r n m e n t of C a t a l o n i a , w i l l take place

named

beoordeeld door een Nederlandse jury voor

gekend aan David Levi Strauss. De titel van

f r o m 25 A p r i l t o 31 M a y , 1994 in

de Nederlandse prijzen. Per categorie zijn er

zijn project is The Logic of Sommer: An

B a r c e l o n a ' s Centre d ' A r t S a n t a M o n i c a .

Frederick

Fellow

The Center f o r Creative P h o t o g r a p h y , U n i v e r s i t y of A r i z o n a , has a w a r d e d D a v i d

prijzen van 1250, 1000 en 750 gulden te

Inquiry into the Poetic Logic of

T h e t h r e e t h e m e s f o r 1994 w i l l be 'Eating

Levi S t r a u s s t h e A n s e l A d a m s Research

w i n n e n . Er is ook een algemene prijs van

Sommer, Image and Ide al. Strauss, auteur,

W i t h Y o u r Eyes' ( p h o t o g r a p h s d e d i c a t e d

F e l l o w s h i p f o r 1993. The t i t le o f his

2500 gulden. De winnaar 'algemeen' gaat

redacteur en zelfstandig wetenschapper, is

t o t h e t h e m e of e a t i n g ) , ' S h a r e d C r e a t i o n '

p r o j e c t is The Logic

door naar de Europese wedstrijd, waarin het

werkzaam in San Francisco en heeft een

(artistic activity by t w o or m o r e artists)

Inquiry

w e r k w o r d t beoordeeld door een internatio-

groot aantal publikaties over kunst en esthe-

and 'Commission, Patronage and

Sommer,

nale |ury en een prijs van 10.000 ECU wordt

tica op zijn naam staan.

C r e a t i o n ' (a c r i t i q ue of t h e c o n c e p t of

writer, editor and independent scholar

toegekend. De categorieën zijn: nieuws ,

c o m m i s s i o n s f r o m t h e p o i n t of v i e w of

w o r k i n g in S a n F r a n c i s c o , has w r i t t e n

sport en speciale verslaggeving. Het w e r k

creative i n d e p e n d e n c e ) . T h e e v e n t w i l l be

w i d e l y o n art a n d a e s t h e t i c s.

moet gemaakt zijn met Fuji-matenaal en

accompanied by workshops, f o r u m s and

dateren van na 1 november 1992

competitions. Information: Primavera

of Sommer:

into the Poetic Image

Logic

An Frederick

and Ide al. S t r a u s s , a

(ADV.)

Boris

van

het

h o o f d g e b o u w in Heerlen houdt het

Abp

regelmatig maand

centrale

hal

e x p o s i t i e s.

november

Gedurende

een

tentoon-

'EEN REIS VAN 55 JAAR' 50

w e r k e n uit d e l o o p b a a n v a n

perfektionistische

fotograaf

Karei

de van

Straaten. Op

zondag

tentoonstelling

vrij

november

14 0 0 - 1 8 . 0 0 uur. O m 14.30 het

eerste

'Karei' met periode

exemplaar 120

toegankelijk

de van

uur zal t e v e n s

van

het

boek

uitgelezen f o t o ' s uit

1938-1993

worden

gepresen-

t e e r d . Bij d e selektie w a r e n o.a. Paul Huf en

Kim

Zwarts

Straaten

zal

betrokken.

die

middag

Karei de

van

uitgave

signeren. Het

boek

boekhandel,

is verknjgbaar

maar

kan

ook

bjj

worden

besteld door overmaking van ƒ 64.50 op giro

74500

t.n.v.

Abp

CSPR.

491 1. 6401

J S Heerlen.

Wilt u d e

e x p o s i t i e tiidens

bezichtigen, bel

dan

Postbus

kantooruren

e v e n 045-798100.

OPEN OOG VOOR FOTOGRAFIE

The S h erman

C U R R I C U L A

M i c h a i l o v

R o m y

Geboren/born: 1938, C h a r k o v , U k r a i n e . Woonplaats/residence: C h a r k o v , U k r a i n e . Solotentoonstellingen/solo exhibitions: 1989: M u s e u m for M o d e r n Art, Tampere, F i n l a n d . 1 9 9 0 : Centre f o r F i l m m a k e r s , M o s c o w , Russia. M u s e u m f o r C o n t e m p o r a r y A r t , Tel A v i v , Israël. 1 9 9 1 : MIT V i s u a l A r t s Center, C a m b r i d g e , M a s s . , U.S.A. The H a s s e l b l a d Center, Göteborg, Sweden. A r m y Museum, S t o c k h o l m , S w e d e n . The Carnegie M u s e u m , P i t t s b u r g , Pa., U.S.A. 1992: F o r u m S t a d t p a r k , Graz, A u s t r i a . Perspektief P h o t o g r a p h i c Centre, Rotterdam, The Netherlands. Groepstentoonstellingen(geselecteerd)/group exhibits (selected): 1985: Another Russia, M u s e u m of M o d e r n A r t , O x f o r d , E n g l a n d . 1988: La Photographie C ontemporaine de l'U R S S, M u s é e de l'Elysée, L a u s a n n e , S w i t z e r l a n d . C ontemporary Photography from the Soviet Union, M u s e e t f o r F o t o k u n s t , O d e n s e , D e n m a r k . 1990: C ontemporary Photography from the U S S R, W a l k e r , Ursitti & M c G i n n i s Gallery, N e w Y o r k , N.Y., U.S.A. O ppositions, commitment and identity in contemporary photography from Japan, C anada, Bra zil, The Soviet Union and The N etherlands, R o t t e r d a m , The N e t h e r l a n d s . 1992: So S ein oder Nicht S ein, F o r u m S t a d t p a r k , Graz, A u s t r i a . Biografie (geselecteerd/bibliography (selected): M r é z k o v é , D. a n d V. R e m e s , Another Russia ( L o n d o n : T h a m e s & H u d s o n , 1986). M i s i a n o , V., Die Z eitgenössische F otografie in der Sovjetunion ( S c h a f f h a u s e n : S t e m m l e , 1988). Eskola, T., a n d H. E e r i k a i n e n , Toisinnakijat (Helsinki: SN-KIRJAT OY/Gogol's Nose P u b l i c a t i o n s , 1988). P h o t o M a n i f e s t o ( N e w Y o r k : T a b o r i & C h a n g , 1991). G e v e r s , A . (ed.), Litsa, hedenda agse Portretfotografie uit Rusland, Wit-Rusland en de O ekraïne ( A m s t e r d a m : S t i c h t i n g CIRC, 1992). A i g n e r , C. (ed.) H erbarium. The Photographic E xperience in C ontemporary Russian Art ( V i e n n a : F o t o g a l e r i e W i e n , 1992). C a m e r a A u s t r i a , N o . 4 1 , A p r i l , 1993.

stelling t e zien getiteld:

met

F ink e

Geboren/born: 1 9 6 1 , S c h a e s b e r g Woonplaats/residence: H e e r l e n , N e d e r l a n d Beroep/profession: B e e l d e n d kunstenaar/Artist Tentoonstellingen: 1989: G e m e e n t e m u s e u m H e l m o n d , H e l m o n d . 1990: S t a d s g a l e r i j Heerlen, Heerlen. 1991: Biënnale E n s c h e d e , E n s c h e d e , F o d o r , Prix de R o m e , A m s t e r d a m . 1992: JCC, A n t w e r p e n . 1993: Perspektief, R o t t e r d a m , Niggendijker, Noorderlicht, Groningen.

J o h a n

17. Judith Williamson, 'Images of Women', Screen,

1. Anton C. Zijderveld, On Clichés:

der

Films/movies: 1960-1963: Even Stilte. 1962: O p l a n d , L u c e b e r t, d i c h t e r - s c h i l d e r . 1964: B l i n d k i n d . 1965: B e p p i e , 1966: H e r m a n S l o b b e , B l i n d k i n d 2. 1967: B e n / B e n W e b s t e r in E u r o p e , Een f i l m v o o r L u c e b e r t . 1970: B e a u t y . 1972: N o o r d - Z u i d : D a g b o e k . 1973: Het l e e s p l a n k j e, 'Bert S c h i e r b e e k , d e d e u r ' . 1974: V a k a n t i e v a n de f i l m e r . 1975: De P a l e s t i j n e n . 1978: Platte J u n g l e . 1980 De m e e s t e r e n de reus. 1 9 8 1 : De w e g naar het z u i d e n . 1982: De b e e l d e n s t o r m . 1984: De t i j d . 1986: I l o v e $, T h e u n a s w e r e d q u e s t i o n . 1988: Het o o g b o v e n de p u t . 1989-90: Het m a s k e r . 1 9 9 1 : Face V a l u e . 1993: B e w o g e n Koper prijzen/prizes: 1978: Jozef v o n S t e r n b e r g prijs v o o r de platte j u n g l e , M a n n h e i m . 1986: J o z e f v o n S t e r n b e r g prijs v o o r I l o v e $, M a n n h e i m . 1988: C u l t u u r p r i j s 1988, U t r e c h t . 1989: F i l m e r a t o u t p r i x v o o r Het o o g b o v e n de p u t , B r u s s e l . 1993: Capi.Lux A l b l a s Prijs v o o r zijn f o t o g r a fisch w e r k .

The Supersedure

of Meaning

by Function

in Modernity,

Routledge &

November/December 1983, p. 103.

18. Owens, p. 75. 19. Michael Brenson, 'Art: Whitney Shows Cindy Sherman Photos', The New

2. Ibid.,p. 13.

20. Interview met/with Paul Taylor, Flash Art. October/November 1985, p. 79.

of the Avant-Garde,

York Times, 24 July 1987, p. C31.

21. Mulvey, p. 144.

August 1988, p. 131,

4. Andy Grundberg, 'The 80's Seen Through a Postmodern Lens', The New

22. Jamey Gambrell, 'Marginal Acts', Art In America,

York Times, 5 July 1987, p. 29.

24. Julia Kristeva, Powers

7. Shermans atypische uitstapje naar de op het grote publiek gerichte bladzijden van Interview,

Maart/March 1984, p. 118.

23. Newman, p. 118.

University ot Minnesota Press, Minneapolis 1984, p. 22

6. Ibid , p. 31 waar zij in haar

of Horror:

An Essay

on Abjection.

Columbia University Press, New York 1982, p. 4

25. Ibid., p. 45-47.

'mode'foto's een beeld gaf van de kleding van Diane Benson, laat zien hoe gemakkelijk haar vermeende kritiek op het

26. Interview met/with Larry Frascella. Aperture

verschijnsel mode wordt geïnterpreteerd als een slimme verkooptechniek - en wordt ingelijfd als een teken van humor en

vinden we ook bij Madonna terug/This desire to be shocking has also ruled Madonna's actions.

creatieve marktstrategieën./Sherman's untypical foray into the mass market pages of Interview

27. Burger, p. 81.

with her 'fashion'

No 103 (Zomer/Summer 1986), p. 49 Dit verlangen tot shockeren

images modeling Diane Benson's wardrobe show how easily her supposed critique of the institution of fashion is

28. Grundberg, p. 29.

assimilated and repositioned as a cute selling technique - co-opted as humor and creative selling strategies.

29. Elizabeth Hess, 'Sherman's Inferno'. The Village

8. Grundberg, p. 25.

30. Interview met/with Lisbet Nilson, American

9. Lisa Phillips, Cindy

Sherman,

Voice. 5 May 1992, p 107.

Photographer.

10 Peter Schjeldahl, Whitney catalogue. (Dit essay is oorspronkelijk afkomstig uit/This essay was reprinted from Cindy

work one day at Artists Space wearing a nurse's costume. 32. Schor. p. 17.

11. Laura Mulvey, 'A Phantasmagoria of the Female Body: the Work of Cindy Sherman', New Left Review,

No. 188,

14. Michael Newman, 'Mimesis and Abjection in Recent Photowork', in: Thinking

36. Elisabeth Lyon, 'Unspeakable Images, Unspeakable Bodies', Camera Art: Beyond

Traditional

redactie/edited by Andrew Benjamin and Peter Osborne, ICA, London 1991, p. 116. De term is ontleend

aan/The term is derived from Mary Ann Doane, The Desire

to Desire,

April 1986, p. 94.

September 1982, p. 32.

35. Mulvey, p. 150.

No 4,1989, p. 16.

13. Martha Rossler, 'Notes on Quotes', Wedge No. 2. Herfst/Fall 1982, p. 69.

Indiana University Press, Bloomington 1987

16. Craig Owens, The Discourse of Others. Feminists and Postmodernism', in: The Anti-Aesthetic,

red./ed. by Hal

Obscura

37. Vicky Goldberg, 'Portrait of a Photographer as a Young Artist', The New

York

No. 24, September 1990, p. 190. Times,

23 October 1983. 38. Interview met/with Charles Giuliano, Art in New England, 39. Interview met/with Jeanne Siegel, Artwordsl,

15. Schor, p. 19. Foster, Bay Press. Seattle 1989, p. 75.

33. Max Kozloff, Through the Narrative Portal', Artforum, 34. Kate Linker, 'Melodramatic Tactics', Artforum,

July/August 1991, p. 139. 12. Mira Schor, 'From Liberation to Lack', HeresiesS,

September 193, p. 73.

31. Sherman verscheen eens in een verpleegstersuniform in de Artists Space waar zij werkte/Sherman showed up to

Whitney Museum of American Art, New York 1987, p. 15.

Sherman, Pantheon Books, New York 1984, p. 9.

Aesthetics,

K e u k e n

Beroep/profession: f i l m e r , f o t o g r a a f / c i n e a s t , photographer Solotentoonstellingen/ solo exhibitions: 1957-1960: f o t o t e n t o o n s t e l l i n g e n , A m s t e r d a m , Parijs, R o u b a i x , M i l a a n . 1963-1964: ' S a r d i n i ë ' , S c h i e d a m , A m s t e r d a m 1983: ' S e r i e s ' , S t e d e l i j k M u s e u m , A m s t e r d a m . 19651966: o v e r z i c h t s t e n t o o n s t e l l i n g in vers c h i l l e n d e N e d e r l a n d s e M u s e a . 1987: ' P h o t o g r a p h i e s 1953-86' e n r e t r o s p e c t i e f v a n zijn f i l m s , Centre G e o r g e P o m p i d o u , Paris(F)

Kegan Paul, London 1979. p. 7.

5. Peter Burger, Theory

van

Geboren/born: 1938, A m s t e r d a m Woonplaats/ residence: A m s t e r d a m , Nederland

Phenomena

NOTEN/NOTES

3. Amy Engeler, Playboy,

V I T A E

December/January 1988, p 9

UMT Research Press, Ann Arbor 1988. p. 282

PER

S P E K T I E F Perspektief has g a i n e d a h i g h r e p u t a t i o n for p h o t o

MAGAZINE o

c r i t i c i s m w h i c h f o c u s es o n recent d e v e l o p m e n t s in p h o t o g r a p h y an d related m e d i a . Perspektief has an i n t e r n a t i o n a l o r i e n t a t i o n w i t h the e m p h a s i s o n Europe. Perspektief treats p h o t o g r a p h y as a c u l t u r a l p h e n o m e n o n a nd not e x c l u s i v e l y as a f o r m of art. The relation to m e d i a , h i s t o ry an d a n t h r o p o l o g y , for e x a m p l e , f o r m s an e q u a l l y i m p o r t a n t basis for its editorial p h i l o s o p h y . Besides c o m p r e h e n s i v e articles a b o u t c o n t e m p o r a r y i m a g e makers , a c c o m p a n i e d by p o r t f o l i o pages in full c o l o u r an d black an d w h i t e , the c o n t e n t s i n c l u de t h e o r e t i c a l essays, e x h i b i t i o n an d b o o k r e v i e w s an d an information section.

o o

(Ir?

S ffffff

Editors Perspektief's e d i t o r i a l staff c o m e f r o m v a r i o u s b a c k g r o u n d s : p h o t o g r a p h y and art h i s t o r y , p h o t o g r a p h i c practice a nd digital i m a g i n g , historical an d a n t h r o p o l o g i c a l s t u d i e s an d the m e d i a w o r l d .

8 S 2

— ci5 t-o

3; 5 o —

| "

A n e t w o r k of c o n t r i b u t o r s ensures the i n c l u s i o n of i n t e r n a t i o n a l v i e w s .

Readership o

—

° f >? Sri! 3

o o

O O

C L

5L co

•2

•

R 2

° 5

< *

S u b s c r i b e r s can receive a 50% d i s c o u n t of the cover price of available back issues (postage not i n c l u d e d ) .

H (A (ff

5' f

z L a. * §• 2

S <*

§11 ° I .2 *i • 3

-J

co p

r> > o =

o m z 3

> = o C 3 o co g, c

a. co o

co J?

* -o m • <- 5

" a

O 5S > co 3 ^ 3.

—

S -

(fl

E 3 . 1 3. ï

ffi t

Subscriptions Perspektief appear s three to f o u r t i m e s a year, w i t h an average of 84 pages per issue. The m a g a z i n e is p r i n t ed in full c o l o u r an d black and w h i t e w i t h texts in b o t h English an d Dutch. For s u b s c r i p t i o n rates: see reply c o u p o n .

B ff

Perspektief is p u b l i s h e d by the Perspektief Magazin e F o u n d a t i o n , in c o l l a b o r a t i o n w i t h V o e t n o o t Publishers A m s t e r d a m . Perspektief M a g a z i n e started p u b l i c a t i o n in 1980. It became an i n d e p e n d e n t p u b l i c a t i o n after the f o r m e r Perspektief F o u n d a t i o n m e r g e d i n t o the N e t h e r l a n d s Institute for P h o t o g r a p h y in 1993.

— CU

ï?

? sr = f 3

Background

Special Offer Begin a t w o year s u b s c r i p t i o n to Perspektief M a g a z i n e n o w a nd receive y o u r choice of o n e of the f o l l o w i n g titles free: Steef Z o e t m u l d e r , Subjective P h o t o g r a p h y 1940/1960, 1992, Amsterdam, Voetnoot Publishers, 144 pp., duotone. Retail value S45,00/Dfl. 69,50. O p p o s i t i o n s (catalogue Fotografie Biënnale R o t t e r d a m II), 1990, Rotterdam, 010 Publishers, 144 pp., fc and bw. Retail value S 25,00/Dfl. 39,50. W a s t e l a n d (catalogue Fotografie Biënnale R o t t e r d a m III), 1992, Rotterdam, 010 Publishers, 144 pp., fc and bw. Retail value S 30,00/Dfl. 49,50.

J * * 00 —

B-

M o r e o v e r , its e d i t o r i a l policy is a d v e n t u r o u s .

Information Perspektief M a g a z i n e Sint J o b s w e g 30 3024 EJ R o t t e r d a m The N e t h e r l a n d s Tel. 31 (0)10 4765208 Fax 31 (0)10 4769069

|1 9

If ff CO

Perspektief's r e a d e r s h i p is relatively s m a l l , but i n f l u e n t i a l . M a j o r i n s t i t u t i o n s a r o u n d the w o r l d , f r o m the T o k y o M e t r o p o l i t a n M u s e u m for P h o t o g r a p h y to the M u s e u m of M o d e r n A r t in N e w York, f o l l o w the m a g a z i n e closely. It keeps t h e m i n f o r m e d about c o n t e m p o r a r y i m a g e p r o d u c t i o n in b o t h p h o t o g r a p h y an d the n e w m e d i a , as w e l l as the theoretical reflection that results f r o m it. Publication policy T o o o f t e n magazines t e n d to be either t o o t h e o r e t i c a l ( s h o w i n g h a r d l y any visual material ) or t o o m u c h f o c u s e d o n their visual a p p e a r a n c e . Perspektief is different in its c o m b i n a t i o n of intelligent w r i t i n g a nd h i g h quality printing.

Sflf

§ 8

O O O rê" f

<=> 3J

? ï

• O