Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

ΘΕΩΝΗ ΞΑΝΘΗ

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Ηλεκτρονική έκδοση χωρίς εμπορικούς σκοπούς.

Αυτό-εκδότρια: Θεώνη Ξάνθη Κείμενα: Θεώνη Ξάνθη Επιμέλεια Κειμένων: Ανθή Κοσμά Εξώφυλλο και γραφιστικά: Μαργαρίτα Ζακυνθινού Ημερομηνία: Απρίλιος 2019 Τόπος: Αθήνα ISBN: 978-618-00-1163-0

ΘΕΩΝΗ ΞΑΝΘΗ Αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΤΑΜ ΔΠΘ

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

1. Θεώνη Ξάνθη. Σκίτσο, «έλα».

Η Θεώνη Ξάνθη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Με το αρχιτεκτονικό της γραφείο και τους συνεργάτες της έχει διακριθεί σε μια σειρά σημαντικών ελληνικών και διεθνών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. Αυτό το τεύχος περιγράφει τη διαδρομή μιας συνθετικής πορείας μέσα από ένα παράδειγμα και αποτελεί κομμάτι της έρευνάς της γύρω από την αρχιτεκτονική εκπαίδευση και την μεθοδολογία των αρχιτεκτονικών συνθέσεων.

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Αρχιτέκτονες: Θεώνη Ξάνθη - Επικ. Καθηγήτρια ΔΠΘ, Θοδωρής Ανδρουλάκης, Γεράσιμος Ζακυνθινός, Γιάννης Αγγελάκος.

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

2. Θεώνη Ξάνθη. Σκίτσο, διερευνήσεις.

8

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Περιεχόμενα Εισαγωγή................................................................................................................................................ 13 Περιγραφή.............................................................................................................................................. 19 Παράμετροι............................................................................................................................................. 23 Πρόγραμμα............................................................................................................................................. 25 Πρώτες δοκιμές-σενάριο..................................................................................................................... 27 Επί μέρους σχηματισμοί....................................................................................................................... 33 Εξειδικευμένες μελέτες....................................................................................................................... 49 «Εκ νέου» ............................................................................................................................................... 53 Αντί για επίλογο, η συνέχεια............................................................................................................... 57 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ........................................................................................................................................61

9

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

3. Θεώνη Ξάνθη. «Ενδιάμεσα» σκίτσα.

10

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

“A practitioner’s reflection can serve as a corrective to over-learning. Through reflection, he can surface and criticize the tacit understandings that have grown up around the repetitive experiences of a specialized practice, and can make new sense of the situations of uncertainty or uniqueness which he may allow himself to experience.” «Ο συλλογισμός μετά την πρακτική μπορεί να χρησιμεύσει ως ανατροφοδότηση για τη δια βίου μάθηση. Μέσω του συλλογισμού, μπορεί να αναδυθούν και να κριθούν οι άρρητες γνώσεις που έχουν αποκτηθεί στην επανάληψη μιας εξειδικευμένης πρακτικής, και έτσι μπορούν να ανανεωθούν οι έννοιες στις καταστάσεις που ως τότε βιώνονταν ως αβέβαιες και μοναχικές.»

Donald A. Schön, The Reflective Practitioner: How Professionals Think in Action.

11

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

4. Θεώνη Ξάνθη. Σκιτσο: το εν-διά-μεσο. inter-medio

12

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος. Αρχιτέκτονες: Θεώνη Ξάνθη - Επικ. Καθηγήτρια ΔΠΘ, Θοδωρής Ανδρουλάκης, Γεράσιμος Ζακυνθινός, Γιάννης Αγγελάκος.

Εισαγωγή Μια διαδρομή

Το παράδειγμα: Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών» στην Κύπρο

Μια περιγραφή αναγκαστικά «εκ των υστέρων»

Μια διαδρομή έχει «μπρος-πίσω», «πάνω-κάτω», «λοξοδρομήσεις», , «αναστροφές», «επιστροφές», «αδιέξοδα» και «διασταυρώσεις». Στην διάρκειά της αναγκάζεσαι να λάβεις αποφάσεις, να «πάρεις κατευθύνσεις» γενικές αλλά και ειδικές, να λάβεις υπόψη «τα γύρω», τους «Άλλους», συχνά λόγω έλλειψης χρόνου γίνονται «παρακάμψεις», «κόβεται δρόμος» ενώ ένα από τα πιο σημαντικά ζητούμενα είναι να «προσπεράσει» κάποιος τις συνήθειες και τις πεπατημένες του. Στο κείμενο που ακολουθεί περιγράφεται η διαδρομή σχηματισμού μιας αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Συγκεκριμένα περιγράφεται η συνθετική διαδικασία από την οποία προέκυψε η αρχιτεκτονική πρόταση για τις «Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών» στην Κύπρο. Η πρόταση πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του διεθνή αρχιτεκτονικού διαγωνισμού δύο σταδίων (CDO 087/10) για το ομώνυμο έργο και οδήγησε στο Β’ βραβείο1. Εδώ παρουσιάζονται κάποια βασικά σημεία για την διαμόρφωση της πρότασης. Η «διάνυση» της απόστασης και τα βασικά βήματα, από την λήψη των δεδομένων του διαγωνισμού και των βασικών ζητημάτων, τους πρώτους σχηματισμούς μέχρι και τα τελικά σχέδια με τις τρισδιάστατες απεικονίσεις, παρουσιάζονται σαν μια «σπουδή» στα πλαίσια του «ανοίγματος» και της συνειδητοποίησης γύρω από τα «πως» του σχεδιασμού των αρχιτεκτονικών συνθέσεων. Στόχος του κειμένου είναι να αποτελέσει ένα πρακτικό εγχειρίδιο γύρω από τη συνθετική διαδικασία, την μεθοδολογία και τη ροή εργασίας στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό χρησιμοποιώντας σαν αφορμή ένα συγκεκριμένο παράδειγμα. Οι στάσεις και οι στιγμές που παρουσιάζονται σε αυτή την διαδρομή δεν εφαρμόζονται με κάποια απόλυτη σειρά ή ακρίβεια όπως είναι εξάλλου φυσικό σε κάθε δημιουργική διαδικασία. Και αυτό γιατί υπάρχει η αδυνατότητα και αναγκαστικά το ανακριβές κάθε περιγραφής γύρω 1 Αποτελέσματα αρχιτεκτονικού διαγωνισμού του Πανεπιστημίου Κύπρου http://www.ucy.ac.cy/techsrv/el/architectural-competitions/finalized/03 13

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

5. Θεώνη Ξάνθη. Σκιτσο: Δοκιμές.

14

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Οι λέξεις ως αντίσταση

από την γέννηση ενός έργου2. Οι περιγραφές των έργων «εν τη γενέσει» τους έρχεται αναγκαστικά «εκ των υστέρων» και ως εκ τούτου είναι αν και «ελλιπείς» παραπάνω από απαραίτητες. Θα λέγαμε πως οι περιγραφές σε μεγάλο βαθμό είναι κατασκευασμένες αλλά κρίσημες για τη συνειδητοποίηση, την κατανόηση και το συλλογισμό γύρω από την πρακτική του σχεδιασμού και των αρχιτεκτονικών συνθέσεων. Η διαδικασία του να «μπουν σε λέξεις» τα άρρητα του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού αποτελεί ένα «βήμα» συνειδητοποίησης για την εξέλιξη του αρχιτέκτονα και κάθε σχεδιαστικής ομάδας, όπως άλλωστε και κάθε «τεχνίτη» μιας εφαρμοσμένης τέχνης3. Επιπλέον, όμως, στην εποχή μας, στους «καιρούς της εικόνας» και του «τελικού αποτελέσματος» η περιγραφή της δημιουργικής διαδικασίας είναι μια ανάγκης αντίστασης. Θεωρώντας πως οι αρχιτεκτονικές συνθέσεις, μέσα από τις εικόνες και τα σχέδια τους χρειάζονται και αυτές μια εκπαίδευση στην «ανάγνωσή» τους, δηλαδή μια άσκηση που θα πάει πέρα από τις εντυπώσεις και βρεθεί πιο κοντά στα «πως» και τις προθέσεις των σχεδιαστών τους. Καλλιεργώντας μια κουλτούρα «περιγραφών» και ως εκ τούτου «αναγνώσεων» γύρω από τη δημιουργία των αρχιτεκτονικών συνθέσεων σημαντική για την εκπαίδευση του αρχιτέκτονα, της κρίσης και της πρακτικής του, ιδιαίτερα σήμερα. Με τρόπο απλό μέσα από αυτό το προσωπικό έργο περιγράφονται κάποιες βασικές διαδικασίες και λήψης κατευθύνσεων του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού στο ξεκίνημά του με την πεποίθηση ότι η παρούσα ανάλυση και ερμηνεία μπορεί να αποτελέσει οδηγό για την «ανάγνωση» αλλά και τη «σύνθεση» άλλων έργων μικρότερων ή μεγαλύτερων, απλότερων ή πιο πολύπλοκων.

«Εκ των έσω», «από την εμπειρία»

Τα «βήματα» αυτά της «συνθετικής διαδρομής» με τα χρόνια γίνονται όλο και πιο συνειδητά και σταθερά. Η καταγραφή και ο συλλογισμός αποτελούν το πεδίο έρευνας από το οποίο αντλούνται προβληματισμοί και συμπεράσματα, που χρησιμοποιούνται στη διδασκαλία για την προσέγγιση του συνθετικού προβλήματος. Παρατηρώντας, περιγράφοντας και αναλύοντας σταδιακά τις διαδικασίες γίνεται δυνατή η κατανόηση, η εμβάθυνση και ως εκ τούτου το «άνοιγμα» και το «μοίρασμα» αυτής της, χωρίς τέλος, εξελικτικής δημιουργικής διαδικασίας, των αρχιτεκτονικών συνθέσεων. Με βάση την προσωπική εμπειρία, «εκ των έσω», και από την εμπειρία «στην πράξη», παρουσιάζονται σκέψεις και συλλογισμοί με στόχο στην «επιστροφή» στα «σχεδιαστήρια» και της «αίθουσες» αυτές οι σκέψεις και οι συλλογισμοί να αποτελέσουν την αφετηρία για νέες παρατηρήσεις και, φυσικά, την εξέλιξή του σχεδιασμού των αρχιτεκτονικών συνθέσεων.

2 Dewey, John. Εμπειρία και εκπαίδευση. Αθήνα: Γλάρος, 1980, 47.

3 Σέννετ, Ρίτσαρντ. Ο Τεχνίτης. Θεσσαλονίκη: Νησίδες, 2011, 16.

15

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

6. Θεώνη Ξάνθη. Σκιτσο: Δοκιμές.

16

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Η περιγραφή μια κατασκευή

Η παρακάτω περιγραφή μιας συνθετικής αρχιτεκτονικής πρότασης και μέσα από τα βήματα που συγκροτήθηκε παρουσιάζεται περισσότερο σαν ένα πεδίο σχεσιακών στοιχείων που καθόρισαν την διαμόρφωσή της παρά σαν μια ανάλυση σε μορφολογικά στοιχεία ή σαν προδιαγεγραμμένα συνθετικά κριτήρια ή εργαλεία. Έτσι, παράμετροι της τα συστήματα δομής ή τα υλικά, είτε ως πιο καθοριστικά είτε ως αναλυτικά στοιχεία, χωρίς να αποκλείονται δεν περιλαμβάνονται σε αυτή την καταγραφή. Η περιγραφή της της συνθετικής διαδρομής αποτελεί η ίδια μια κατασκευή. Σε αυτή την περίπτωση η περιγραφή της της συνθετικής διαδρομής θα παρομοιαζόταν περισσότερο με μια «σκαλωσιά». Η περιγραφή «αρθρώνεται» σαν μια αντίστοιχη «αρθρωτή κατασκευή» δηλαδή μια κατασκευή-περιγραφή σε εξέλιξη, έτοιμη χωρίς να χάσει τα βασικά να ανασυνταχθεί, να αναδιαμορφωθεί και να ανανεωθεί ανάλογα την περίσταση. Η περιγραφή της δομής του κειμένου ως μια σκαλωσιά μοιάζει με αυτό που σε άλλο κείμενο4 ονομάστηκε η προσπάθεια για ένα μοντέλο αρχιτεκτονικής εκπαίδευσης που προσομοιάζει την ‘ανοιχτή’ κατασκευή μιας σκαλωσιάς. Εκπαιδευτική διαδικασία πολύ παρόμοια με αυτό που ο Vygotsky ονομάζει ανέβασμα σε μια «σκαλωσιά» (scaffolding learning)5. Εκεί ο/η εκπαιδευτικός υποστηρίζει διακριτικά και συμπαραστατικά σε αυτό το ανέβασμα στα «νέα μονοπάτια». Κατόπιν οι «σκαλωσιές» ή οι «βοηθητικές ρόδες» απομακρύνονται και ο σπουδαστής συνεχίζει μόνος χωρίς εξωτερική υποστήριξη αλλά πλέον σε ένα υψηλότερο επίπεδο, αναζητώντας πια αυτόνομα τις δικές του διερευνήσεις.

7. Θεώνη Ξάνθη. Σκιτσο: το πέρασμα.

4 Ξάνθη, Θεώνη. Σκέψεις για την διδασκαλία: Ένα εργαστήρι διπλωματικών εργασιών στον τομέα των αρχιτεκτονικών συνθέσεων. Αθήνα: Θ.Ξάνθη, 2019, 10.

5 Vygotsky, L. S.,(1935/1994). Σκέψη και Γλώσσα, Αθήνα: Γνώση, 96.

17

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

8. Εικόνα από το διαδίκτυο. «Στα συχνά ταξίδια στην Κύπρο, και μόνο η διαδρομή πάνω από το θαλάσσιο τοπίο..»

18

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Κάπως έτσι και σε αυτό το κείμενο εκπαιδευτικά παρέχει τα απαραίτητα «πατήματα» ώστε να καταφέρει κατόπιν ο αναγνώστης, σπουδαστής/τρια ή αρχιτέκτονας να στήσει την σκαλωσιά σε ένα άλλο έργο, κάποιο άλλο παράδειγμα προς εφαρμογή ή ανάλυση.

Περιγραφή Αφετηρίες

Το πότε οι καταβολές, η θεώρηση, η σύλληψη και η γραφή του έργου θα βρουν μια νοηματική και χωρική ενότητα εξαρτάται από μια επίμονη και συχνά επίπονη διαδικασία δοκιμών, πειραματισμών και αλλαγών, που προσπαθεί να αποσαφηνίσει το αδιόρατο από το ορατό, το φευγαλέο από το επιθυμητό, το δυνατό από το αναγκαίο. Δεν αναφέρομαι σε τίποτε άλλο από τη μακρά – και πολλές φορές αλυσιτελή – διαδρομή της Σύνθεσης ενός αρχιτεκτονικού έργου. Στα συχνά ταξίδια στην Κύπρο, και μόνο η διαδρομή πάνω από το θαλάσσιο τοπίο των σπαρμένων νήσων και η προσγείωση στην Κύπρο πάνω από τους κίτρινους μαλακούς λόφους που καταλήγουν στην θάλασσα προκαλεί συγκίνηση. Ένα τέτοιο φυσικό περιβάλλον περικλείει και την Πανεπιστημιούπολη με την ήπια κορυφογραμμή του λόφου Άρωνα και τα ήρεμα κοιλώματα των αγρών που φέρουν ευφορία αλλά και περίσκεψη. Είναι μια ζωντανή φύση που αλλάζει χρώματα, μυρωδιές και υφές με τις εποχές. Για μας αυτό ήταν η πρώτη πτυχή του θέματος. Πως αυτό το τοπίο δεν θα αποτελέσει απλά το ‘φόντο’ της εγκατάστασης, αλλά θα αποκτήσει ζωντανή και ενεργή σχέση με το κτίριο – θα διεισδύσει σε αυτό και αντίστροφα και θα αποτελέσει την γενέτειρα του σχεδιασμού του.

Μια έννοια: Το ανοικτό Πανεπιστήμιο

Μια δεύτερη πτυχή του διαγωνισμού ήταν πως μπορεί κανείς να ‘αποδώσει’ χωρικά, την έννοια ενός σύγχρονου Πανεπιστημίου. Μιας σύνθεσης που δεν “εξαφανίζει” αλλά αναδεικνύει τη φοιτητική παρουσία και την “κοινή” φοιτητική ζωή. Σαν αναγκαία προϋπόθεση για αυτό κρίθηκε η σύσταση και ανάδειξη των κοινόχρηστων χώρων αναφοράς φοιτητών και διδασκόντων ως χώρων συνεύρεσης και δημιουργικής αλληλεπίδρασης. Δηλαδή χώρων που συνδυάζουν την εκπαίδευση με την κοινωνικοποίηση και την κινητικότητα της γνώσης και των ιδεών.

9. Το τοπίο της Κύπρου

Ίσως τα πράγματα δεν είναι πάντα έτσι, όσον αφορά στην αλληλεπίδραση. Αλλά τα κτίρια είναι σημαντικό να το «λένε» και η δομή τους να λειτουργεί αφ’ εαυτής παιδευτικά και εκπαιδευτικά, καταδεικνύοντας το χαρακτήρα της δημόσιας εκπαίδευσης. Ο διπλός ρόλος ενός χώρου που φιλοξενεί εκπαιδευτικές δράσεις και την ίδια 19

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

10. Χώρος Πανεπιστημίου- Άποψη από τα περιβάλλοντα

20

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

στιγμή με τις οριοθετήσεις, την δομή και την οργάνωσή του εκπαιδεύει σε τρόπους και σχέσεις συνύπαρξης και συν-εργασίας προϋποθέτει μια επεξεργασία σε πολλαπλά επίπεδα ερμηνείας, κριτικής στάσης απέναντι σε καθιερωμένες δομές και κατανόησης γύρω από τις ανάγκες και τα ζητούμενα των καιρών. Αυτές οι δύο συνιστώσες, αυτή δηλαδή του ενεργού τοπίου και αυτή του ανοιχτού πανεπιστημίου ήταν από την αρχή εγκατεστημένες στο μυαλό μας. Ισόρροπος σχεδιασμός

Τοπιογενής σχηματισμός

Η επί τόπου παρατήρηση

Μια τρίτη παράμετρος είναι ο ισόρροπος σχεδιασμός. Επιδιώκεται η δόμηση στα πλαίσια ενός ισορροπημένου και ανταποδοτικού περιβαλλοντικού σχεδιασμού, που αναφέρεται ταυτόχρονα στο φυσικό το ανθρωπογενές και το κοινωνικό. Πρόθεση της μελέτης είναι ένα ήπιο κτήριο, που εντάσσεται και εμπλουτίζει την “αστικότητα” της Πανεπιστημιούπολης. Μια ισόρροπη σύνθεση, που χωρίς να στερείται την κτιριακή της ταυτότητα και τα εγγενή χαρακτηριστικά ενός σύνθετου και σύγχρονου κτηρίου, αποτελεί και έναν πιο “τοπιογενή” σχηματισμό, που διαλέγεται με τα ωφελήματα του τόπου και του τρόπου ζωής, ενσωματώνοντας τις παραμέτρους της αειφορίας και της κοινωνικής ζωτικότητας. Στην επίσκεψη στο οικόπεδο παρατηρήθηκαν: •

Πολεοδομικές χαράξεις: Οι νέες σχολές αρθρώνονται κατά μήκος του κεντρικού πεζόδρομου – belvedere, που χωρίζει την πάνω με την κάτω περιοχή του οικοπέδου, με μια υψομετρική διαφορά 11μ μεταξύ τους.

•

Κυκλοφορίες: Υπάρχει δυσκολία προσβασιμότητας.

11. Το τοπίο της Κύπρου

Οι κάθετοι βοηθητικοί δρόμοι των 6-12μ. εξυπηρετούν τις εγκαταστάσεις •

Οπτικές φυγές: Οπτικά και αντιληπτικά φράγματα

•

Σχέση με το περιβάλλον: Σταδιακή αστικοποίηση των σχέσεων με την φύση.

•

Κοινωνικός ιστός: Η Πανεπιστημιούπολη ένας αστικός ιστός με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όσον αφορά την πυκνότητα και την περιοδικότητα των χρηστών .

21

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

12. Θεώνη Ξάνθη: Διαγράμματα ανάλυσης

22

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Προβληματισμοί-ερωτήματα

Παράμετροι Γεννήθηκαν λοιπόν μια σειρά ερωτήματα που σταδιακά θα καθόριζαν βασικές παραμέτρους του σχεδιασμού: •

Σχηματισμοί:

Ποιος θα ήταν λοιπόν αυτός ο τοπιογενής σχηματισμός που θα εμπλούτιζε την αστικότητα της Πανεπιστημιούπολης; •

Σχέσεις:

Πού θα επέτρεπε την σύνδεση της πάνω περιοχής με την ύπαιθρο και τη θέα; •

Αναγνώσεις:

Πού θα διατηρούσε τα κτιριακά του χαρακτηριστικά και θα συνεργαζόταν με την φύση χωρίς να την μιμείται και θα εκφραζόταν και από μια ανοιχτή δομή ήπιας παρέμβασης; •

Τυπολογία:

Το κτίριο εκπαίδευσης ένα εκπαιδευτικό κτίριο ακολουθεί τις γνωστές τυπολογίες κτιρίων για αυτές τις περιπτώσεις ωστόσο εδώ, στην περίπτωση του εκπαιδευτικού κτιρίου, ενός δηλαδή κτιρίου που με τις χωρικές του διατάξεις και τις κυκλοφορίες και τις διανομές των κινήσεων τους κοινούς χώρους καλείται να εκπαιδεύσει γύρω από τι είναι πως μοιράζεται η γνώση οι γνωστές τυπολογικές διατάξεις χρήζουν επαναπροσδιορισμού.

•

Σταυρόλεξο:

Για μας το πρόβλημα δεν είναι να επιλύσουμε ένα κτίριο, αλλά να συλλάβουμε το κατάλληλο κτίσμα που εκφράζει και ταιριάζει σε συγκεκριμένες συνθήκες. Ενώ ταυτόχρονα πέρα από την ‘ανταπόκριση’ στα ζητούμενα, ένας διαγωνισμός αποτελεί πάντα και πεδίο έρευνας για να πάνε τα πράγματα λίγο παρακάτω, στην εξέλιξη της κτιριολογίας και της τέχνης της αρχιτεκτονικής. Δηλαδή οι αρχιτέκτονες σχεδιαστές μεταφράζοντας τα δεδομένα και τις παραμέτρους τους και αναλύοντας τις διάφορες πτυχές δημιουργούν θα λέγαμε «ένα πρόβλημα προς επίλυση».

23

13. Τα δεδομένα του διαγωνισμού - Άποψη, τα περιβάλλοντα

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Πρόγραμμα Κτιριολογικό πρόγραμμα

Στα 42x140μ. των διαστάσεων του οικοπέδου ζητούσαν: • 2 σχολές- 2 κτίρια: Το κτίριο κοινόχρηστων αιθουσών διδασκαλίας και το κτίριο των Βιολογικών Επιστημών – επιφάνειας πάνω κάτω 15.000τ.μ. Μάλιστα η βιολογία είχε και μία δέσμευση στο σχεδιασμό – χρειαζόταν 5.000τ.μ. σε ψηλούς ορόφους καθώς και μια «κόκκινη ζώνη» των εξειδικευμένων εργαστηρίων, με μεγάλες λειτουργικές απαιτήσεις στους συνδυασμούς τους.

•

Συνολικά αναμένονταν 2-3 όροφοι χωρίς να απαγορεύεται το μεγαλύτερο ύψος.

14. Διερευνητικά προπλάσματα

25

15. Θεώνη Ξάνθη: Διαγράμματα ανάλυσης

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Πρώτες δοκιμές-σενάριο

Οι πρώτες προσπάθειες κινήθηκαν πιο συμβατικά, ζύγιζαν το κτιριολογικό πρόγραμμα και το οικόπεδο. Συνοψίζοντας τις βασικές αυτές δοκιμές παρατηρούμε τα παρακάτω χαρακτηριστικά βήματα: • Κατανομές όγκων. Κενά - Πλήρη: Οι κτιριακές ανάγκες και οι ανάγκες επαρκούς ηλιασμού βάδιζαν προς αιθριακά κτίρια : 3-4 ορόφων για την πάνω περιοχή και 5-6 ορόφων για την κάτω / πολύ μεγάλα ύψη – μεγάλα μέτωπα 24μ. περίπου, (όταν το διπλανό κτίριο έχει 13,5μ. ύψος). Κάτι τέτοιο όμως σήμαινε πως τα αίθρια μετατρεπόντουσαν σχεδόν σε ‘πηγάδια’ καθιστώντας τα σχεδόν αβίωτα.

• Προσανατολισμός: Στη διαδικασία των δοκιμών και την προσπάθεια εξεύρεσης της βέλτιστης λύσης υπήρχε αυθαιρεσία στον προσανατολισμό. Έτσι οι πτέρυγες τοποθετούνταν γυρνώντας κάθε τόσο πλευρές. Αλλάζαμε και γνώμη για το ποιος ήταν ο σωστός προσανατολισμός των αιθ. Διδασκαλίας – μπορεί ο ΝΔ, μπορεί και ο ΒΑ, μπορεί και ο Δυτικός ενώ όλοι ξέραμε ότι ήταν ο ΝΑ.

• Όρια: η τοποθέτηση των κτιρίων με αυτό το πρώτο σκεπτικό απέκοπτε την επικοινωνία της πάνω με την κάτω περιοχή – που ήταν και ζητούμενο του διαγωνισμού.

• Πυρήνας πρότασης: Δημιουργούνταν εσωτερικός χώρος με χαρακτηριστικά ακαλύπτου, καθώς δεξιά μας είχαμε ήδη ένα ψηλό μέτωπο από το υφιστάμενο κτίριο των Θετικών Επιστημών, ενώ αριστερά μας προβλέπεται η ανέγερση της Ιατρικής σχολής, ενός εξίσου μεγάλου κτιρίου που θα κλείσει περαιτέρω τον προτεινόμενο χώρο.

16. Διερευνητικό πρόπλασμα

• Ζητήματα μεγέθους: Οι υπαίθριοι χώροι απαιτούσαν με την σειρά τους και νέες στεγάσεις, διογκώνοντας την μάζα και συμβάλλοντας σε ένα κτίριο που παρουσίαζε αστικότητες πόλης.

• Προσανατολισμός κοινόχρηστων χώρων: Άνοιγμα της σύνθεσης στην Δύση για να διαχυθεί ο εσωτερικό χώρος.

• Ηλιοπροστασία: πιθανότητα για χρήση περσίδων, ανησυχίες για μεγάλο κόστος και ενεργοβόρο κτίριο.

27

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

17. Θεώνη Ξάνθη: Διαγράμματα ανάλυσης

28

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Δοκιμές, επεξεργασία και εξέλιξη των δεδομένων

Η εμφάνιση μιας «σχάσης»

Καθώς πραγματοποιούνται οι πρώτες δοκιμές διαμορφώνονται οι βασικές παράμετροι ενός προβλήματος. Παρατηρείται κατ’ επέκταση πως θα πρέπει να γιατρέψεις ένα πρόβλημα που εσύ έχεις δημιουργήσει, πράγμα που συμβαίνει ήδη από την αρχική φάση του σχεδιασμού, με τις γνωστές συνέπειες του στην εξέλιξη ενός πρότζεκτ. Στη διαδικασία των δοκιμών καταλάβαμε ότι ήταν άστοχο να «παλεύουμε» για 2 αυτοτελή κτίρια – ανάμεσα σε δύο ‘σφιχτά’ όρια, αριστερά και δεξιά. Η ιδέα της σχάσης - της μίτωσης και της εμφάνισης ενός εσωτερικού περιβάλλοντος με της δικές του συνθήκες ίσως επέτρεπε περισσότερες επικοινωνίες. Αυτοί οι πρώτοι σχηματισμοί δεν ανταποκρίνονται στον τελικό όγκο του κτιρίου, απλά «γέννησαν» την ιδέα που καθόρισε και την συνέχεια. Εδώ παρατηρούμε πως με την επεξεργασία τα δεδομένα του προγράμματος σταδιακά μεταβάλλονται, εν προκειμένω πως οι δύο κτιριακοί όγκοι ενσωματώθηκαν σε μια κτιριακή μονάδα. Υπάρχει δηλαδή στην διαδικασία επεξεργασίας, στη συνεχή σμίλευση του θέματος μια εξελικτική πορεία κατά την οποία τα αρχικά δεδομένα μεταφράζονται, μεταποιούνται στην προσπάθεια διαμόρφωσης μιας απάντησης στα δεδομένα.

Βασικοί σχηματισμοί

• Γενικό σχήμα-μεταφορά: Ήδη κυριευόμασταν από την ιδέα μιας Πάνω και Κάτω πόλης που θα δημιουργούσε μια πρώτη βασική υποδιαίρεση και χειρισμό.

• Ογκοπλαστικές επιλογές: Χαμηλά ύψη που οδηγούσαν σε μια ήπια παρέμβαση με την δημιουργία όγκων που θα «σκέπαζαν» κομμάτια της σύνθεσης σε ένα παιχνίδι όγκων με κενά και πληρώσεις.

• Εντύπωση: Αναζητήθηκαν οι πυκνότητες ενός Πανεπιστημιακού χώρου, ενός δηλαδή μεγάλου δημόσιου εκπαιδευτικού κτιρίου όπου στον ενδιάμεσο μεταξύ τους χώρο συναντώνται οι κοινόχρηστοι χώροι, δίνεται η απαραίτητη ποικιλία και κλίμακα. «Διάμεσο-Intermedio: Αυτό που βρίσκεται στο μεταξύ διάστημα, τοπικά, χρονικά, εννοιολογικά.» (Ορισμός-Λεξικό νέας Ελληνικής γλώσσας).

• Συμβολική ανάγνωση: Ακόμα και η απαίτηση για μια εμβληματική ή προβεβλημένη μορφή, όπως αυτή της σχολής της βιολογίας, έπρεπε και αισθητικά να λειτουργήσει με τρόπου που θα επέτρεπε στον υπαίθριο χώρο να «περάσει» από μέσα της. Η διάταξη σαν στέψη έκανε διακριτή τη διαφορετική λειτουργία και άφηνε το 29

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

18. Θεώνη Ξάνθη: Πρόπλασμα, η «βαση».

30

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

απαραίτητο χώρο στις λοιπές χρήσεις.

• Επιλογή σχεδιαστικού εργαλείου: Υπάρχουν στιγμές στα συνθετικά θέματα που ένα σχεδιαστικό εργαλείο κρίνεται ενδεικτικό για την επίλυσή του. Οπότε, σε αυτή την περίπτωση, ήταν προτιμότερο κάποιος να δούλευε την τομή. Εν τέλει ήταν θέμα τομής: Αυτό το χωρικό κοίλο – το αίθριο στον χώρο αποτέλεσε ένα συνθετικό εργαλείο που απαντούσε σε πολλούς προβληματισμούς και αναζητήσεις. Όπου και να ‘κόψεις’ εγκάρσια το κτίριο, η τομή του ‘σημαδεύεται’ από αυτό το έκτυπο. Είναι ένας κανόνας που παραλλάσσεται ρυθμικά καθ’ όλο το μήκος του κτιρίου. Επεξεργασία και γενικός χαρακτήρας

Καθώς ήδη είχαμε να απαντήσουμε με ακρίβεια σε ένα σύνθετο κτιριολογικό πρόγραμμα προφανώς ακολούθησε μια λεπτομερής διερεύνηση των χωρικών και λειτουργικών απαιτήσεων, των υψομέτρων των συσχετίσεων με το έδαφος, της αίσθησης και της κλίμακας του χώρου. Ακόμα και η πλαστική «κινητική» βάση – τα ανάγλυφα κτίρια που «ξεπηδούσαν» από το έδαφος - έπρεπε να ταιριάξουν με την γεωμετρική οργανωμένη ανοδομή. Σιγά-σιγά ορθώνονταν ένα πιο «προγραμματικό» κτίριο συνταγμένο με ένα ενιαίο κανόνα και με λιγότερες αυθαίρετες επιλογές – κυρίως επέτρεψε να φωλιάσει το πανεπιστημιακό περιβάλλον στην τομή του κτιρίου και να συνδυάσει φύση, κτίριο και άνθρωπο. Άλλωστε το πανεπιστημιακό κτίριο δεν είναι ένα κτήριο γραφείων με κοινόχρηστο χώρο. Αλλά πρέπει να διερευνηθεί αυτός ο χώρος που μπορεί να σε υποδεχτεί, να παραλάβει διάφορες δραστηριότητες, ένα υπαίθριο μάθημα, μια έκθεση. Ένας ρέον χώρος – ανοιχτός στην ερμηνεία του προς τον χρήστη, με την δυνατότητα να παραμένει δομικός στην κατασκευή του. Πιο παραστατικά η λύση συστήνεται γύρω από ένα “θετικό κενό”. Η φράση “θετικό κενό” ίσως μοιάζει αντιφατική καθώς το κενό συνήθως αναφέρεται στο διάστημα που δεν περιέχει κάτι, συχνά αφορά μια διακοπή και αποτελεί το περιθώριο ή το φόντο μιας αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Το κενό με θετικό πρόσημο είναι ένας ζωτικός χώρος που αντί να διακόπτει ενώνει και προεκτείνει τους εσωτερικούς χώρους, δημιουργώντας αναμεσά τους μεταβάσεις. Το κενό δηλαδή δεν οριοθετεί, ως προς το κτιστό, κάποιο περιθώριο αλλά περνώντας, «ρέοντας» ανάμεσα διαμορφώνει το κτιστό ως αποτέλεσμα σχέσεων, ενοτήτων, κατευθύνσεων.

31

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

19. Θεώνη Ξάνθη: Αξονομετρικό - διάγραμμα

32

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Επί μέρους σχηματισμοί Συγκεκριμένα στην περίπτωση του κτιρίου της Βιολογίας δημιουργούνται με βάση τα κενά οι παρακάτω ενδιάμεσοι χαρακτηριστικοί κοινόχρηστοι χώροι: • Οι 2 εισαγωγικές πλατείες: Επί μέρους σχηματισμοί:

Σε αυτές το κενό σαν σύνδεση με τα γύρω περιβάλλοντα, σαν το άνοιγμα της εισόδου, το κατώφλι για την μετάβαση.

πλέγμα κινήσεων-δικτύωνκτιριακών όγκων

• Ο μεσαίος χώρος ενοποιητικός – διαχωριστικός: Ο κεντρικός κοινόχρηστος χώρος που ενώνει τον πυρήνα αλλά την ίδια στιγμή διαχωρίζει

• Ο «βηματισμός» των μονάδων – γεφυρών: Στον όροφο ο ρυθμός των κτιριακών μονάδων των κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας καταρχήν γίνεται ο γεννήτορας ενός πιο αιθριακού και συσπειρωτικού σχηματισμού, αυτού που ακολουθεί το μήκος της σύνθεσης, αυτού της βιολογίας.

Μεσογειακότητα

Αυτοί οι κοινόχρηστοι ημιυπαίθριοι χώροι ανταποκρίνονται στην αρχική έγνοια και μέριμνα για την διατήρηση και την ένταξη χαρακτηριστικών μεσογειακών αρχιτεκτονικών στοιχείων στην πρόταση και γενικότερα στην προσπάθεια για μια κριτική προσέγγιση της τοπικής αρχιτεκτονικής6 όπως και στην προσπάθεια να ερμηνευτεί και να μεταφραστεί κάτι από το τόσο χαρακτηριστικό «πνεύμα του τόπου»7. .

6 Frampton, Kenneth. “Μοντέρνα αρχιτεκτονική. Ιστορία και κριτική. ” Θεμέλιο, 2009, 287.

7 Schulz, Christian Norberg. “Genius Loci: Το πνεύμα του τόπου”. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, 2009, 49.

33

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

20. Μακέτα: Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

34

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Παρατηρώντας την αξονομετρική τομή φαίνεται καλύτερα το πώς διαρθρώνονται οι επί μέρους λειτουργικές ενότητες, κινήσεις και συστήματα οργάνωσης: • Βασική κίνηση: Ο κοινόχρηστος υπαίθριος χώρος και η βασική κίνηση στο συγκρότημα ξεκινά με μια αμφιθεατρική κάθοδο, με συνολική εικόνα στα δρώμενα του χώρου και γίνεται ο δρόμος – πλατεία στον οποίο εκβάλλουν οι αίθουσες διδασκαλίας και τα εργαστήρια.

• Διανομή κινήσεων: Ο κοινόχρηστος χώρος υλοποιεί επίσης το εσωτερικό περιβάλλον των σχολών καθώς συγκεντρώνει τις περισσότερες προσβάσεις και εισόδους.

• Οριοθετήσεις: Η βασική κατηφορική πορεία οριοθετείτε ή σχηματίζει τα 2 εφέδρανα που σχηματοποιούν τις δύο παρειές καθ’ όλο το μήκος του οικοπέδου και που στην επάνω περιοχή στεγάζουν τις αίθουσες διδασκαλίας, ενώ στην κάτω περιοχή στεγάζουν τα κοινόχρηστα εργαστήρια της επονομαζόμενης «πράσινης ζώνης» της βιολογίας.

• Δευτερεύουσα πορεία: Ένας υπερυψωμένος πεζόδρομος - στοά διατρέχει τη δυτική πλευρά, δημιουργώντας μια δευτερεύουσα πορεία και χώρο υπαίθριων δραστηριοτήτων, με εποπτεία τόσο στο “εσωτερικό” όσο και στο εξωτερικό τοπίο. Ο πεζόδρομος αυτός καταλήγει νότια στην κάθοδο μιας διευρυμένης κλίμακας, με θέατρο αυτή τη φορά «ανοικτός» στην ελεύθερη θέα της περιοχής και τις μελλοντικές αθλητικές διαμορφώσεις.

• Πυρήνας- οργάνωση: Στην περιοχή της Βιολογίας, η οργάνωση πραγματοποιείται με βάση δύο επάλληλα αίθρια, πράγμα που ευνοεί την εσωτερική εποπτεία, την αντιληπτικότητα και την οικειοποίηση του χώρου. Ο κοινόχρηστος χώρος διαμορφώνεται σε δύο επίπεδα που διεισδύουν διαχέονται το ένα στο άλλο διαμορφώνοντας τις εισόδους έναντι και μεταξύ.

• Κομβικές λειτουργικές ενότητες- κοινωνική ζωή: Τα κυλικεία στο ισόγειο γίνονται οι αναφορικοί κόμβοι – “πυκνώματα” της υπαίθριας ζωής καθώς συγκεντρώνουν εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής των φοιτητών/τριων.

• Ρυθμός και οργάνωση: Η ρυθμική επαλληλία των επάνω κτιρίων γεφυρών ολοκληρώνουν την σύνθεση και στεγάζουν τις αίθουσες με τον ΝΑ προσανατολισμό και για την βιολογία τα εξιδεικευμένα εργαστήρια της επονομαζόμενης λόγω των ειδικών της απαιτήσεων «κόκκινης ζώνης».

35

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

21. Τριισδιάστατη απεικόνιση: Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

36

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Αναλυτική περιγραφή λειτουργικών ενοτήτων

Το κτιριολογικό πρόγραμμα αναλυτικά και ανά επίπεδα περιγράφεται παρακάτω στις τρεις πρώτες στάθμες που αποτελούν και την «βάση» του συγκροτήματος και στις δύο ανώτερες όπου συγκεντρώνονται οι βασικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Συγκεκριμένα προκείπτουν:

Α’ ΣΤΑΘΜΗ Στην πρώτη στάθμη στο ΝΑ άκρο γίνεται η εισαγωγή στην βιολογία μέσα από το χαμηλωμένο αίθριο, αυτό δηλαδή που αντιστοιχεί στον κοινόχρηστο χώρο στην χαμηλότερη του στάθμη, ενώ διαφαίνεται και η άνοδος προς τη συνολική διαμόρφωση. Στο πάνω άκρο της Α’ στάθμης «φωλιάζουν» τα τέσσερα αμφιθέατρα και ο κοινόχρηστος χώρος τους. Η οροφή των αμφιθεάτρων αποτελεί το έδαφος όπου υλοποιείται η καθοδική πορεία προς τον υπέργειο κοινόχρηστο χώρο. Στα υπόγεια προβλέφθηκαν χώροι για την τοποθέτηση κλιματιστικών μονάδων προκειμένω να αποφευχθεί η εξάπλωση τους στην λεγόμενη πέμπτη όψη του κτιρίου δηλαδή το δώμα.

Β΄ ΣΤΑΘΜΗ Η δεύτερη στάθμη αποτελεί την κύρια πλατφόρμα δραστηριοτήτων της υπαίθριας ζωής του κτιρίου, και ταυτόχρονα επιτρέπει την ισόγεια επικοινωνία με τις παρακείμενες σχολές.

Γ’ ΣΤΑΘΜΗ Ο υπερυψωμένος πεζόδρομος συνεχίζει το belvedere, παρακολουθώντας την ζωή της πλατείας που βρίσκεται από κάτω, ενώ λειτουργώντας ως ποδηλατόδρομος αποτελεί ένα κανάλι ανεξάρτητων προσβάσεων απευθείας προς την βιολογία. Ταυτόχρονα αποτελεί ένα μεσαίο κατάστρωμα διαφυγής καλύπτοντας τις ανάγκες πυρασφάλειας των χώρων της βιολογίας.

37

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

22. Τρισδιάστατη απεικόνιση: Η είσοδος- κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας Κύπρος.

38

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Δ΄ΑΝΩΤΕΡΕΣ ΣΤΑΘΜΕΣ Διατάξεις & ευελιξία

Οι δύο ανώτερες στάθμες περιλαμβάνουν τις κοινόχρηστες αίθουσες διδασκαλίας ενώ ο χαρακτηριστικός συνθετικός χειρισμός και η τυπολογία που αναπτύσσεται παρουσιάζει στις βασικές μονάδες της σύνθεσης να εγγράφονται τα μικρότερα κύτταρα των αιθουσών διδασκαλίας. Η οργάνωση των εργαστηρίων στηρίχθηκε σε ένα πλέγμα κανάβων (μάλιστα αναπτύχθηκε ένας κανόνας 1“σουϊτα” = 2 “οκταθέσια”) που επέτρεψε την εναλλαγή των κυτταρικών μονάδων των εργαστηρίων, σύμφωνα με τις απαιτήσεις, ενώ παρέχει και ευελιξία για κάθε μελλοντική ανάγκη αναδιάταξης. Οι βοηθητικοί και “σκοτεινοί” χώροι διατάχθηκαν στις παρειές των διαδρόμων όπως και οι κατακόρυφες οδεύσεις shaft και απαγωγών για να οργανωθεί η εμφάνισή τους στο δώμα. Στα δώματα δημιουργείται ένα τεχνητό τοπίο από χρωματιστα χαλίκια και ελαφριά φύτευση.

23. Τρισδιάστατη απεικόνιση: Kτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας 03

39

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

23. Τρισδιάστατη απεικόνιση: Το ενδιάμεσο

40

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

41

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

42

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

43

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

44

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

45

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

46

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

47

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

48

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Εξειδικευμένες μελέτες Ενεργειακός σχεδιασμός

Τώρα που είδαμε το σύνολο του κτιρίου μπορούμε να μιλήσουμε καλύτερα για την ενεργειακή του συμπεριφορά και για κάποιες χαρακτηριστικές αποφάσεις όπως: • Αποφυγή του δυτικού προσανατολισμού – σόκορα.

• Στενές ζώνες επιτρέπουν – διαμπερη φωτισμό – αερισμό – εκμετάλλευση του θερμικού οφελους από τον Νότο και ζώνες ανάσχεσεις από την περιοχή του Βορρά.

• Οι διακοπές με αίθρια προσφέρουν παθητικό δροσισμό με διαμπερή φυσικό αερισμό και λειτουργούν σαν εφελκυστικά φουγάρα απαγωγής.

• Το σώμα του κτιρίου παρέχει και την σκίαση στον υποκείμενο χώρο, υποβοηθούμενο από κινητά σκίαστρα.

• Μικροκλίμα – εσωτερικές φυτεύσεις με τοπικά είδη – στην προστατευμένη πλατεία του κτηρίου.

• Τα κενά του υπερυψωμένου διαδρόμου και η διαμπερότητα του ημι-υπαίθριου χώρου επιτρέπει την κίνηση των βορειοδυτικών ανέμων χαμηλώνοντας ευεργετικά την θερμοκρασία.

• Χώμα – Λεκάνες απορρόφησης ομβρίων • Υπόγεια – Μικρές εκσκαφές – χώροι κλιματιστικών - αεριζόμενων μονάδων • Κατακόρυφες οδεύσεις εξυπηρετούν τους υπερκείμενους χώρους • Λόγω σύμμικτης κατασκευής της ανοδομής υπάρχει οικονομία υλικού και φορτίου • Η κατασκευή είναι in situ

49

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

24. Τρισδιάστατες απεικονίσεις: Κενά - πλήρη

50

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Στατική Επίλυση

Η στατική επίλυση ακολουθεί τη μεθοδολογική αντίληψη της Αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Κύριο υλικό κατασκευής του φέροντος οργανισμού (Φ.Ο.) στις χαμηλές στάθμες είναι το οπλισμένο σκυρόδεμα. Ο Φ.Ο. μορφώνεται από ένα πλαισιακό μικτό σύστημα πλακών – δοκών – στύλων και τοιχωμάτων. Ο “όροφος” του τμήματος των Χώρων Διδασκαλίας αποτελείται στην ουσία από 3 “γέφυρες”, τα βάθρα των οποίων αποτελούν καθ’ ύψος επεκτάσεις συγκεκριμένων κατακόρυφων στοιχείων της ισόγειας “βάσης”. Ο φορέας κάθε μονάδας αποτελεί ανεξάρτητη, από τις άλλες δύο, κατασκευή η οποία αποτελείται από: α. Τις καθ’ ύψος επεκτάσεις των κατακόρυφων στοιχείων έως τη στάθμη δαπέδου των αιθουσών. β. Δύο αμφιπροέχοντες μεταλλικούς δικτυωματικούς φορείς ύψους ίσου με αυτό του ορόφου. γ. Τους σύμμεικτους φορείς οροφής και δαπέδου, που συνδέουν εγκαρσίως τα πέλματα των κυρίων υψίκορμων φορέων. Το deck των ορόφων δημιουργείται με πρόπλακες και στη συνέχεια με επί τόπου διάστρωση “topping” προς επίτευξη ικανού διαφράγματος και αποκατάσταση της σύμμεικτης λειτουργίας του δαπέδου. Οι τρεις αμφιπροέχουσες “γέφυρες” συνδέονται μεταξύ τους με μεταλλικούς κλειστούς διαδρόμους επικοινωνίας. Κάθε τέτοια συνδετική κατασκευή προβλέπεται να είναι “κλειδωμένη” στο μεσαίο συγκρότημα αιθουσών ενώ στα ακραία εδράζεται με “κύλιση”. Οι δύο “όροφοι” του τμήματος Βιολογίας αναπτύσσονται υπέρ το στιβαρό “σώμα” του ισογείου με την ίδια φιλοσοφία Φ.Ο. Ο χειρισμός διαμόρφωσης των σταθμών του υπαίθριου χώρου συνετέλεσε ώστε να απαιτούνται πολύ μικρά βάθη εκσκαφών για τη δημιουργία των υπόγειων χώρων.

51

25. Τρισδιάστατη απεικόνιση: Οι «εσωτερικοί» κοινόχρηστοι

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Μια «εκ νέου» συνολική προσέγγιση Ποιητικές αναγνώσεις

Καθώς αναπτύσσονται λεπτομερώς και συγκεκριμενοποιούνται οι επί μέρους μελέτες κρίνεται σκόπιμη μια επιστροφή στις αρχικές, τις πρώτες αναγνώσεις. Και αυτό με σκοπό να επιβεβαιωθεί, να «διαβαστεί» εκ νέου η πρόταση, αυτή τη φορά αναζητώντας τα ποιητικά εκείνα στοιχεία και χαρακτηριστικά της πρότασης. Η διάρθρωση όγκων και κενών δημιουργούν «κάδρα» (οριζόντια και τετράγωνα) για την ενσυναίσθηση και την ανάδειξη της αξίας του τοπίου. Οι στιγμιαίες ατενίσεις, οι θεάσεις μέσα από τον εναλλασσόμενο ρυθμό, φως - σκιά - φως – σκιά, ήταν ένας τρόπος να καταλάβουμε και να αξιολογήσουμε την ‘ανελέητη’ θέα. Υπάρχει, θα λέγαμε, με τις «γέφυρες» ένα οριζόντιο σημάδι στην σύνθεση κι αυτό έγινε και για να κλιμακωθεί το ύψος στους πλευρικούς δρόμους, για να «αναμετρηθεί» με την τομή του εδάφους και για να παρακολουθεί μέσα από τις θέες του τον ορίζοντα. Εν τέλει θέλαμε να πραγματοποιήσουμε ένα εύληπτο συγκρότημα με κατανοητή σύσταση που δεν χάνει την κτιριακή του ταυτότητα, ενώ από κάτω του κρύβεται μια αντίστιξη - ο τοπιογενής σχηματισμός του ισογείου. Μια σύνθεση που θα συμπληρώσει τον ευρύτερο σχηματισμό της Πανεπιστημιούπολης, λειτουργώντας σαν ψηφίδα μέσα της, παρά σαν αυθύπαρκτη οντότητα που επιμένει και προβάλλει την μοναδικότητα της.

«Από τα μέσα», «με βάση το κενό»

Τελικά το κτίριο σχεδιάστηκε από μέσα, με βάση την ημι-υπαίθρια ζωή. Δημιουργήθηκε ένα πλέγμα υπαίθριων - ημιυπαίθριων χώρων, που εμπλουτίζει τις πορείες και τις στάσεις, την αντίληψη του χώρου από διαφορετικά ύψη και οπτικές, τις “εσωτερικές” θέες και τις φυγές προς το φυσικό. Ο χειρισμός της κλίμακας προσδίδει μια εσωτερική “αστικότητα” που δίνει στην υπαίθρια περιοχή τον οικειοποιήσιμο χαρακτήρα μιας “γειτονιάς”, και ίσως έτσι εμπλουτίζει τον αστικό σχεδιασμό της Πανεπισ/πολης, που ήταν και ζητούμενο.

53

26. Τρισδιάστατη απεικόνιση: Οι «εσωτερικοί» κοινόχρηστοι

27. Τρισδιάστατες απεικόνισεις: Οι «εσωτερικοί» κοινόχρηστοι

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

28. Τρισδιάστατες απεικονίσεις: «Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κύπρου» 3ο βραβείο

56

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

Αντί για επίλογο, η συνέχεια Η παραπάνω περιγραφή αυτή η κατασκευή, όπως την ονομάσαμε στην εισαγωγή, σαν μια «αρθρωτή σκαλωσιά» μπορεί να μεταφερθεί σε άλλα παραδείγματα. Εξάλλου έχει «κατασκευαστεί» για αυτό τον σκοπό. Να μεταφερθεί σε άλλα παραδείγματα και να διευκολύνει άλλες αναγνώσεις ή νέες συνθετικές διαδικασίες. Έτσι, και σαν συνέχεια, αντί για επίλογο παρουσιάζεται το επόμενο χρονικά και εξελικτικά έργο του γραφείου. Σε αυτό μπορεί να διαπιστωθεί πως τα βασικά μεθοδολογικά βήματα επαναλαμβάνονται και αναδιαμορφώνονται στις νέες απαιτήσεις αλλά και πως εξελίσσονται προβληματισμοί, χειρισμοί και νοηματοδοτήσεις. Στην περίπτωση της «Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κύπρου» 3ο βραβείο στο Διεθνή αρχιτεκτονικό σχεδιασμό το 2015. Η ανοικτή δομή και η διάνοιξη των ορίων, που αναζητά τη συνέργεια με τα γειτονικά περιβάλλοντα και η σύνταξη ενός “μεγάλου εσωτερικού” – του πυρήνα της σχολής, όπως και οι δύο χειρονομίες -τα πάνω και τα κάτω- επαναλαμβάνονται. Ωστόσο εδώ υπάρχει μια σημαντική εξέλιξη ως προς το «θετικό κενό» σαν εργαλείο της λειτουργικής και περιβαλλοντικής διαχείρισης του κτίσματος. Σε αυτή την περίπτωση το «θετικό κενό», που αναφερθήκαμε παραπάνω, αντιμετωπίζει τους ενδιάμεσους στις κτιριακές εγκαταστάσεις χώρους των κοινόχρηστων χώρων, αυτό που ονομάσαμε μεσογειακότητα με μεγαλύτερη «πυκνότητα» και «συνοχή». Ανασυντάξεις

Η κύρια συνθετική επιλογή αφορά κι εδώ την αφαίρεση κτηριακής μάζας από το κεντρικό τμήμα του οικοπέδου, με στόχο τη δημιουργία ενός ζωτικού ρήγματος εδώ δεν είναι διασπασμένη ενώ θα αποτελέσει το ενιαίο και βασικό εργαλείο της λειτουργικής και περιβαλλοντικής διαχείρισης του κτίσματος. Διανοίχτηκε σαν μια κοίτη – ρεματιά φυσικής και κοινωνικής ροής, που αποκαλύπτει τη φυσική τοπογραφία, ελευθερώνει τις οπτικές φυγές και την αντιληπτικότητα και επιτρέπει τη διείσδυση του φυσικού στο κτίσμα. Περάσματα, συνέχειες, διασυνδέσεις, ορατότητες, υποδιαιρέσεις, διακρίσεις, επιστεγάσεις, προστασίες δημιουργούν το εσωτερικό ενός “δοχείου” για την Πανεπιστημιακή κοινότητα επιτρέποντας στις συνθετικές μεθοδολογικές αρχές να ανασυνταχθούν στις ανάγκες και τις απαιτήσεις μιας νέας πρότασης.

57

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

29 & 30. Διαγράμματα ανάλυσης: «Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου» 3ο βραβείο

58

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

59

Θεώνη Ξάνθη | Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

31. Χαρακτηριστική τομή: «Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου» 3ο βραβείο

60

Κτιριακές εγκαταστάσεις του τμήματος βιολογικών επιστημών και κοινόχρηστων χώρων διδασκαλίας, Κύπρος.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Dewey, John. Εμπειρία και εκπαίδευση. Αθήνα: Γλάρος, 1980.

Frampton, Kenneth. “Μοντέρνα αρχιτεκτονική. Ιστορία και κριτική. ” Θεμέλιο, 2009. Ξάνθη, Θεώνη. Σκέψεις για την διδασκαλία: Ένα εργαστήρι διπλωματικών εργασιών στον τομέα των αρχιτεκτονικών συνθέσεων. Αθήνα: Θ.Ξάνθη, 2019, 10. Σέννετ, Ρίτσαρντ. “Ο Τεχνίτης.” Εκδόσεις νησίδες, 2011.

Schön, Donald A. The Reflective Practitioner: How Professionals Think in Action. New York: Basic Books Inc., 1983, 61.

Schulz, Christian Norberg. “Genius Loci: Το πνεύμα του τόπου”. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις ΕΜΠ, 2009.

Vygotsky, L. S.,(1935/1994). Σκέψη και Γλώσσα, Αθήνα: Γνώση.

61

Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΕΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΘΕΩΝΗ ΞΑΝΘΗ 2019