Τα Χρώματα: Ανασκόπηση της ιστορίας του ντυσίματος πλοίων

«Η καταστροφή του οθωμανικού στόλου από τον ενωμένο χριστιανικό (Βενετοί, Ισπανοί, Γενοβέζοι και πλοία του Πάπα) στη ναυμαχία του Λεπάντο (Ναυπάκτου), στις 7 Οκτωβρίου του 1571», έργο ανώνυμου ζωγράφου, National Maritime Museum, Greenwich, Λονδίνο (BHC0261).

ΜΙΑ ΠΟΛΥ ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΝΤΥΣΙΜΑΤΟΣ ΠΛΟΙΩΝ ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΟΔΗΓΟΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ

του Στρατή Ανδρεάδη

Ηπρακτική του να αίρεις πολλές διαφορετικές σημαίες συγχρόνως, αυτό που λέμε σημαιοστολισμός εορτής ή, πιο σωστά, να ντύνεις ένα σκάφος με σημαίες ή rainbow fashion, είναι μια πρακτική μάλλον τόσο παλιά όσο και οι σημαίες. Η πρακτική αυτή χρησιμοποιείται τόσο ως ένδειξη εορτασμού και χαράς όσο και πολεμικής διάθεσης ή ακόμη και τρομοκρατίας.

Ιστορική ανασκόπηση

Από τους αρχαίους χρόνους μέχρι και περίπου τα τέλη του 1600, το ντύσιμο των πλοίων γινόταν αποκλειστικά με σημαίες του κράτους, του βασιλείου ή του ευγενούς κ.λπ. όπου ανήκε το πλοίο (φωτογραφίες 1, 2, 3). Από τα τέλη του 18ου αιώνα αρχίζουμε να έχουμε εικόνες και αναφορές για έναν νέο τρόπο ντυσίματος πλοίων. Στον ευρωπαϊκό χώρο και μέχρι περίπου πριν από τα μέσα του 19ου αιώνα, αίρονται όλες οι σημαίες κράτους που υπήρχαν πάνω στο πλοίο, με οποιονδήποτε τρόπο, σε κάθε μαντάρι (φωτογραφία 4).

Πρακτική πολύ όμορφη και γεμάτη χρώμα, που όμως συχνά δημιουργούσε παρεξηγήσεις, έφερε τον κίνδυνο κανονιοβολισμού του πλοίου από θιγμένα πλοία ή στεριές και ενίοτε προκαλούσε μικροσυρράξεις, είτε επί τούτω είτε κατά λάθος. Από το 1820, οπότε και ξεκινά η ευρεία χρήση του πρώτου Διεθνούς Κώδικα Σημάτων (ΔΚΣ), δίδεται η δυνατότητα στα πλοία να ντύνονται με σημαίες του ΔΚΣ, χωρίς ακόμα συγκεκριμένη σειρά επάρσεώς τους. Μάλιστα, στο Βασιλικό Πολεμικό Ναυτικό του Ηνωμένου Βασιλείου, πριν από το 1889 η σειρά επάρσεως σημαιών του ΔΚΣ για το ντύσιμο του πλοίου αποτελούσε μέριμνα κάποιου νέου αξιωματικού του πλοίου που υπέβαλλε την πρότασή του στον κυβερνήτη. Έκτοτε οι εθνικές σημαίες του πλοίου όταν ντύνεται το πλοίο αίρονται σε κοντούς στα κατάρτια, στην πλώρη εφόσον είναι δυνατόν και πάντοτε στην πρύμνη. Έτσι, τουλάχιστον μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, η έννοια της σωστής ή λάθος σειράς σημαιών ΔΚΣ για το ντύσιμο πλοίων ήταν ανύπαρκτη και είναι ακριβώς αυτή η περίοδος κατά την οποία ξεκινά η προσπάθεια να δοθεί μια ομοιομορφία στο ντύσιμο των πλοίων, για λόγους κυρίως αποφυγής νέων παρεξηγήσεων αλλά και αισθητικούς. Σε αυτή την προσπάθεια πρωτοστάτησαν ναυτικοί όμιλοι κατά κύριο λόγο της Αγγλίας και των ΗΠΑ. Η σημερινή σειρά των σημαιών του ΔΚΣ που ακολουθείται για το ντύσιμο των πλοίων δεν είναι τίποτε άλλο παρά το αποτέλεσμα αποφάσεων επιτροπών ναυτικών ομίλων, που όρισαν μια σειρά σημαιών του ΔΚΣ η οποία πρωτίστως δεν «σημαίνει» κάτι και δευτερευόντως ίσως είναι αισθητικά «ευχάριστη».

Το ντύσιμο πλοίου τον 20ό αιώνα

Τον περασμένο αιώνα, η πλατιά ανάπτυξη των ναυτικών ομίλων και του ναυταθλητισμού δημιούργησε δεκάδες προτάσεις για το ντύσιμο του πλοίου. Παρακάτω παρατίθεται μια επιλογή από σημαντικές προτάσεις.

Του New York Yacht Club (1917): «In dressing ship rectangular flags should alternate with pennants. Flag Officers’ flags and the Burgee shall not be used in dressing ship. The ensign of a foreign nation shall not be displayed except when dressing ship in compliment to such nation, in which case the ensign shall be displayed at the truck. When a yacht is dressed the ensign shall be displayed in lowered boats.»

(Η σειρά που αναφέρεται ξεκινά από την πλώρη προς την πρύμνη.)

Του New York Yacht Club και διαφόρων ομίλων των ΗΠΑ από τα μέσα του 20ού αιώνα: AB2 UJ1 KE3 GH6 IV5 FL4 DM7 PO 3rd sub/repeater RN 1st repeater ST0 CX9 WQ8 ZY second repeater Από εγχειρίδιο ναυτικής εθιμοτυπίας του Ηνωμένου Βασιλείου του 1938, με την υποσημείωση «Reviewed and accepted as correct by the Lords Commissioners of the Admiralty»: A, I, V, 1st sub, K, 1, M, Y, 2, H, 3, O, J, 6, N, 7, F, E, 4, W, D, AP, G, C, 0, R, 3rd sub, Z, X, 9, S, 5, P, T, 8, L, 2nd sub, U, Q, B

Από το Royal Yacht Squadron και το RYA, με το RYA μάλιστα να σημειώνει: «There is no official order for dressing flags but the following has come into use and is recommended» (έμφαση δική μου), μέσα του 20ού αιώνα: E Q p3 G p8 Z p4 W p6 P p1 I AP T Y B X 1st sub H 3rd sub D F 2nd sub U A O M R p2 J p0 N p9 K p7 V p5 L C S (Αυτή είναι και η σειρά που προτείνει ως «σωστή» ο αείμνηστος Γεώργιος Κρέμος στο «Ναυτικός Κώδιξ, Οδηγίες Συνεννοήσεως στη Θάλασσα και Ναυτική Εθιμοτυπία».)

«Ιστιοφόρο σημαιοστολισμένο παντού», έργο ανώνυμου ζωγράφου, National Maritime Museum, Greenwich, Λονδίνο (PU8511).

Τον περασμένο αιώνα, η πλατιά ανάπτυξη των ναυτικών ομίλων και του ναυταθλητισμού δημιούργησε δεκάδες προτάσεις για το ντύσιμο του πλοίου. “ “

Του Yacht Club de France, από γαλλικό εγχειρίδιο εθιμοτυπίας των μέσων του 20ού αιώνα: AB1CD2EF3GH4 κ.ο.κ. (Προφανώς ακολουθεί τις προτάσεις του New York Yacht Club του 1917.)

Του ΝΟΕ (1975): ACD 1 EFG 2 HI 1st 3 JKL 4 MNO 5 P 2nd Q 6 R ST7 UVW 8 X 3rd Y 9 ZB

Του Πολεμικού Ναυτικού E3Z——9Y——4O——1C——5W——7I——0N——2U6T—— 3P—A3Q91W———K8R5J——B4thSub—G1K0X8——H9D2R—M——5B7—F2S4T—Q36——OS (Τα μεγάλα διαστήματα αντικαθιστούν τις σημαίες του NATO, που δεν απαντώνται στον Διεθνή Κώδικα Σημάτων.)

Του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ: 1 S 1st Sub A C M J 5 R 9 Z U X N 2 T 2nd Sub B D K 6 W 0 O 3rd Sub H E L 7 4 4th Sub P V G I F Q 8 Y 3 Ans (Έχουν παραλειφθεί οι σημαίες του ΝΑΤΟ.)

Συνοψίζοντας, η ιστορία του ντυσίματος των πλοίων τον 20ό αιώνα μάς αφήνει σήμερα τις παρακάτω σχεδιαστικές αρχές: • Οι σημαίες του ΔΚΣ προσομοιάζουν σε ένα ουράνιο τόξο.

• Η σειρά σημαιών σχεδιάζεται έτσι ώστε να αποφεύγεται κάποιος συνδυασμός γραμμάτων που απαντάται στον ΔΚΣ.

• Το «ουράνιο τόξο» συνήθως (για να επιτύχουμε το πιο εντυπωσιακό αισθητικό αποτέλεσμα) ξεκινά από το μέρος της θάλασσας που βρίσκεται πλώρα από την πλώρη, ανεβαίνει έως την πλώρη, περνά από το ψηλότερο μέρος του πλοίου και καταλήγει στο μέρος της θάλασσας που βρίσκεται πρίμα από την πρύμνη.

• Το «ουράνιο τόξο» αποτελείται αποκλειστικά από σημαίες του ΔΚΣ (και των σημαιών του ΝΑΤΟ ή αντίστοιχες, αν μιλάμε για πολεμικά πλοία).

• Οι εθνικές σημαίες (του πλοίου, της χώρας που μεθορμεί το πλοίο κ.τ.λ.) αίρονται στην πρύμνη και σε κοντό στο(α) κατάρτι(α) και όπου δυνατόν και στην πλώρη.

• Το τόξο εναλλάσσει σημαίες και επισείοντες.

Αριστερά:

«Η ήττα του στόλου των Μογγόλων κατά την εισβολή τους στην Ιαπωνία», έργο του Utagawa Yoshita, Museum of Fine Arts, Βοστώνη (SC170753).

Κάτω:

To βιβλίο του New York Yacht Club, μια πολύ σπάνια έκδοση του 1917.

Το ντύσιμο των πλοίων σήμερα

Εάν θεωρήσουμε πως η ιστορία του ντυσίματος των πλοίων αποτελεί οδηγό και όχι εντολή, κάτι άλλωστε που η ίδια η ιστορία μάς καταδεικνύει, τότε μας δίδεται η ελευθερία να δημιουργήσουμε νέα, εντυπωσιακά αισθητικά αποτελέσματα, κρατώντας τα καλύτερα παραδείγματα που μας δίδει η ιστορική παρακαταθήκη.

Μπορούμε να φανταστούμε, π.χ., πως αντί της εθνικής σημαίας ένα σπετσιώτικο ή συνδεδεμένο με τις Σπέτσες πλοίο μπορεί να αίρει στον κοντό του καταρτιού του τη σημαία των Σπετσών. Μπορεί σε προσωπικές γιορτές να αναρτάται ένα μήνυμα για τον εορτάζοντα, «κρυμμένο» (βλ. φωτογραφία σελ. 103, το μπλε σκάφος).

Οι σημαίες στη θάλασσα είναι γράμματα, φράσεις και η ταυτότητά μας. Η θέση τους στο πλοίο είναι η γραμματική μας και, όπως αποτελεί ωραίο χρέος κάθε γενιάς να αφήνει γραπτά, έτσι και τα γραπτά στα πλοία είναι στη μορφή πολύχρωμων ανεμίζοντων πανιών που χρωματίζουν ένα κομμάτι του ουρανού και γράφουν τη δική τους ιστορία. Το 1820 ξεκινά η ευρεία χρήση του πρώτου Διεθνούς Κώδικα Σημάτων (ΔΚΣ) “ και δίδεται η δυνατότητα στα πλοία να ντύνονται με σημαίες του ΔΚΣ, χωρίς ακόμα συγκεκριμένη σειρά επάρσεώς τους.“