IŞIK HALKASI ETKİSİ …Ve Yöneticileri Aldatan Diğer Sekiz İş Çılgınlığı Yazar: Phil Rosenzweig
GİRİŞ Kitapta Değinilen Önemli Noktalar “Işık Halkası Etkisi (The Halo Effect)” bir insana veya şirkete iyi özellikler yükleme eğilimidir. Aslında o iyi özellikleri gerçekten barındırıyor olmasa bile. Işık halkası etkisinin kaynağı insanların dünyayı birbirine bağlı bir bütün olarak algılamayı çok istemelerinden dolayı algıladıkları dünyaya uyumsuz olan her şeyi yok saymaya yönelik hallerini açıklayan psikolojideki bilişsel uyumsuzluk teorisidir. İş dünyasını anlatan bazı kitaplar şirket performansları hakkındaki aldanmalara dayanır. Kısa süreli başarılardan ve içi boş verilerden etkilenen bu kitap yazarları, ışık halkası etkisinin birer kurbanıdır. Çoğu iş araştırması, eksik nedensellik ilişkilerinden iyimser sonuçlar çıkarmaya çalışır. Hiçbir kısa cevap veya formül size bir şirketi nasıl iyi yere getireceğinizi anlatamaz. “Mükemmellik Arayışında” kitabının yazarı Tom Peters, kitabında kullandığı bilgilerin çarpıtılmış olduğunu söyledi. “Kalıcı Olması İçin Yapıldı” kitabında en iyiler olarak gösterilen şirketlerin yarısından fazlasının hisse değerleri, kitap çıktıktan beş yıl sonra yapılan S&P 500 borsa endeksi listesine giremedi bile.
Işık Halkası Etkisi
Şirket performansı görecelidir; ölçmek için onu rekabetin olduğu bağlamda değerlendirmek gerekir. Uzun vadeli başarı, bir dizi kısa vadeli başarı sonucunda ulaşılır. Uyum sağlayan şirketlerin durağan şirketlere göre sürdürülebilir başarı şansı daha yüksektir. Bilim kılığına girmiş öykücülüklere dikkat edin.
ÖZET Büyük Aldanmalar Yatırımcılar ve işletmeciler büyük yanılsamalar altında yöneticilik yaparlar. Ekonomik sonuçlar yaratabilmek için çok büyük baskı altında olduklarından önemli CEO’ların şirketlerini nasıl birer kâr makinesine dönüştürdüklerinin anlatıldığı basit ve yol gösterici hikayeleri dinlemeye can atarlar. Ama bu hikayelerin yanılgıdan öteye gittiklerini bilmezler. Daha da kötüsü, bu aşırı basitleştirilmiş açıklamalar, kurtarıcı şövalye olarak görülen CEO’ların veya yeni iş planlarının karşılaşılan problemlere hemen çözüm getireceklerinin düşünülmesine sebep olur. Bu düşlerin yanlış olduğunu kanıtlamak için, yöneticilerin iş hikayelerinin kaynakçalarına daha şüpheli yaklaşmaları ve neye inanıp inanmayacakları konusunda daha seçici davranmaları gerekir. Duygusallığın, heyecanın ve kestirme çözümlerin önüne geçmeleri gerekir. Basın yeterli kanıt olmadan iyi giden şitketlerin özelliklerini göklere çıkarırken hisse fiyatları düştüğü anda yerlere indiriyor. Medyanın bu ani değişimini neye mi bağlayabiliriz? Önyargıların etkisinde kalmaktan kaynaklanan hata ihtimaline tabii ki.
Işık Halkası Etkisi
İlk Aldanma: Işık Halkası Etkisi Eğer bir şirket hakkında pozitif bir genel izlenime sahipseniz, hakkındaki her şeyi kanıtınız olmasa bile iyiye yormaya eğilimlisinizdir. Tam tersi, eğer izleniminiz negatifse, şirkette gördüğünüz her şeyi eleştirmek daha kolay gelir. Buna ışık halkası etkisi denir ve sizi önyargılarınızdan dolayı yanlış sonuçlara varmaya iter. Kaynağı ise insanların dünyayı birbirine bağlı bir bütün olarak algılamayı çok istedikleri için algıladıkları dünyaya uyumsuz olan her şeyi yok saymaya yönelik hallerini açıklayan psikolojideki bilişsel uyumsuzluk teorisidir. İnsanlar tutarlı yargılara varmayı o kadar çok isterler ki birbiriyle alakasız olaylarda bile tek bir sonuç ararlar. Bu sebeple, bir şirket hakkında gördükleri tek güzel şey bile, alakalı olsun veya olmasın daha sonra o şirketle ilgili gördükleri her şeyi iyi olarak algılamalarına sebep olur. Aynısı negatif anlamda da geçerlidir ve buna ışık halkası etkisi denir.
İkinci Aldanma: Nedensellik İlişkisi Aldanması Işık halkası etkisi liderlerin performanslarını doğru olarak değerlendirmeyi güçleştiriyor, çünkü liderlere performansı artıran nitelikler olarak düşünülen bazı yanlış nitelikleri aşılıyor. Liderlerin pozitif özellikleri performansın veya sebebin mi yan ürünüdür? Sebep olma durumunu açıklamak veya yalnızca tek değişkenin etki etmesini engellemek için verileri zaman üzerinden karşılaştırmalısınız. Tüm bunlar olurkn, ışık halkası etkisini de ortadan kaldırmak için analiz uzmanları bağımlı ve bağımsız değişkenleri kullanarak kurumsal performansı ölçmek için deneyler yapıyorlar. Bu da iyi bir ekonomik performans verisi artı liderlik, kültür ve taktikler açısından öznel verileri gerektiriyor. Bazı araştırmacılar ekonomi dergilerindeki makalelere veya şirket kültürleri araştırmalarına güveniyor, ama ışık halkası etkisi bunları da bozuyor. Liderlik, müşteri odağı, işyeri kültürü gibi unsurlar üzerine araştırmalar kendiliğinden bildirmeye dayandığı için ışık halkası tarafından çarpıtılmış sonuçlar doğurur.
Işık Halkası Etkisi
Üçüncü Aldanma: Tek Açıklamanın Yarattığı Aldanma Performans, bir firmadaki birçok faktöre engel yaratıyor. Tek bir kriter kullanarak performansı doğru bir şekilde ölçemezsiniz. Çok sayıda araştırma ve kitap, performansı insan kaynakları yönetimindeki, kurumsal sosyal sorumluluktaki veya liderlikteki tek ve spesifik hareketlere bağlamaya çalıştı. Bu araştırmalar tek bir sebebe dayandıkları için ya da liderlik gibi başka anahtar değişkenlerle yakından ilişkili oldukları için (ki bu yüzden etkileri düşünülenin aksine daha az oluyor) açıklamada yetersiz kalıyorlar.
Dördüncü Aldanma: Başarı Etkenlerini Birleştirmedeki Aldanmalar Araştırmacılar çok başarılı şirketlerde ortak bir özellik ararken, bu aldanmaya kapılıyorlar. Araştırmacılar iyi şirketlere odaklandıkları için kötü yönetilen şirketleri istemeden de olsa es geçiyorlar. Tom Peters ve Bob Waterman’in dönüm noktası sayılabilecek bestseller kitabı “Mükemmelik Arayışında” bu hatayı yapan kitaplardan. 43 şirketin incelendiği ve en iyi şirketlerin 8 ortak özelliğinin listelendiği bu kitap, çok sıkı araştırmaların sonucu olarak lanse edildi. Ama 2001’de Tom Peters en iyi şirketleri araştırmalarını bitirmeden seçerek verileri çarpıttıklarını itiraf etti. Bu nedenle doğal olarak ışık halkası etkisinin altında kaldılar. İş dünyasını inceleyen bir diğer popüler kitap da Jerry Porras ve Jim Collins’in “Kalıcı Olması İçin Yapıldı” adındaki kitabı. İkisi de en iyi şirketlerin personele, değere, kurumsal kültüre, aksiyona ve uzmanlaşmaya odaklandığı sonucuna varıyor. Ama bu çok önemli bir soruyu da beraberinde getiriyor: Bu özellikler iyi performansın sebebi mi yoksa sonucu mu?
Beşinci Aldanma: Titiz Araştırma Aldanması Çok sayıda örnek üzerinde çalışma gibi sık kullanılan araştırma yöntemleri doğru sonuçlar yaratabilir ancak her şey doğru tekniklere ve kaliteli verilere bağlı. “Kalıcı Olması
Işık Halkası Etkisi
İçin Yapıldı” kitabı katı araştırma yöntemleri ve çok sayıda bilgi kullandı, ancak sonuçların doğruluğu yazarlar ışık halkası etkisinde kaldıkları için çarpıtılmıştı.
Altıncı Aldanma: Kalıcı Başarı Yanılgısı Kitabın isminin aksine “Kalıcı Olması İçin Yapıldı”daki “vizyoner” şirketlerin hiç birinin hisse değerleri uzun süre yükseklerde kalmadı. Büyük olasılıkla, başarılarının sebebi olarak gösterilen özellikler, sebebin yan ürünleriydi. Zaten sürekli en tepede kalmak; rekabet, taklit, iş hacmi gibi birçok sebepten dolayı pek de olası değildir. Başarı çoğunlukla elde edilmesi ve sürdürülmesi zor bir şeydir. Kalıcı zaferin hiçbir açık biçimde tanımlanmış planı yoktur. Yalnızca geçmişten ders çıkararak başarıyı kalıcı kılmaya çalışabilirsin. Uzun vadeli başarı, birçok kısa vadeli başarının bir araya gelmesiyle oluşur. O nedenle kısa vadeli hedeflerinize odaklanın.
Yedinci Aldanma: Mutlak Performans Yanılgısı Rekabet ekonomisinde performansı izole edilmiş bir şekilde göremezsiniz. Şirketinizi aynı endüstrideki başka şirketlerle karşılaştırın, çünkü bir şirketin performansı görecelidir, mutlak değil.
Sekizinci Aldanma: Çubuğun Yanlış Ucu Yanılgısı “İyiden Harikaya” kitabında Jim Collins, istikrarlı bir bakış açısına sahip ve hedeflerini belli bir metotlar izleyen yöneticilerin, birçok farklı stratejiyi deneyenlere göre daha başarılı olduğunu yazmış. Ancak bu fikre zıt olarak, kapsamlı bir araştırmada da esnek davranan ve birçok farklı bilgiyi değerlendiren kişilerin katı düşüncelere sahip olanlara kıyasla daha yerinde tahminlerde bulunduğunu söylüyor. Yani Collins, büyük şirketlere yeni gelişmeler
Işık Halkası Etkisi
olsa da belli bir yönde gitmeleri gerektiğini söylerken; araştırmada da değişime adapte olanların daha başarılı olduğu sonucu çıkıyor. Yani büyük şirketler anahtar stratejileri takip etse de, bu durum onların otomatik olarak başarılı olacağı anlamına gelmez.
Dokuzuncu Aldanma: İş Dünyasındaki Fizik İş dünyasında çok az sayıda şey kesindir. Bilimdeki kesinlik iş dünyasında geçerli değildir. Doğanın kanunları iş yerlerini yönetmez veya hiçbir formül iyi yönetimi klonlamaz. Garantili sonuçlar almak çok güzel olsa da, yöneticiler bir şirketi başarılı hale getiren adımları tahmin edemez veya üretemez. Unutmayın, bu durum yalnızca bilimsel deneylerde gerçekleşir.
Büyük Beklentiler “Mükemmellik Arayışında”, “Kalıcı Olması İçin Yapıldı” ve “İyiden Harikaya” gibi öne çıkan iş dünyası kitaplarına olan rağbet yazarlarının hikayelerini ne kadar iyi anlattıklarına bağlı, araştırmalarının veya verilerinin güvenilirliğine değil. En çok satan kitaplar, mücadele içindeki küçük işletmelerin nasıl para basma makinelerine dönüştüğünü ballandırarak anlatıyor. Bu durumun istenmeyen sonucu bilim kılığına gitmiş iş dünyası hikayelerinin çok yaygın hale gelmesi oluyor. Ki bu da Peters’ın konuşmaları için 85,000$ alırken Collins’in nasıl 150,000$ aldığını açıklıyor. Peki bu konuşmalara katılan veya bu kitapları okuyan yöneticiler gerçekten de en iyi kurumsal performansın sırlarını öğreniyorlar mı? Büyük ihtimalle hayır. Şirketler performanslarını bir çok yolla artırabilirken, yöneticilerin çok az sayıda güvenilir yönergesi vardır. Onun yerine, yöneticiler strateji oluşturmaya ve etkili işletmeler kurmaya odaklanmalı. Stratejiye karşı uygulama tartışmasına kendinizi kaptırmayın. Çoğu vakada, kötü performans kötü stratejiden kaynaklanır, kötü uygulamadan değil. En riskli aldanma, şirketin iyi veya kötü olacağına yalnızca sizin karar verebileceğiniz
Işık Halkası Etkisi
yanılgısıdır, yani iyi olmazsa suçu sizsiniz. Ancak işler böyle yürümüyor. Bir şirketi iyi yapacak hiçbir hızlı cevap veya formül yoktur. Kurumsal başarı kısa vadeli ve ulaşılması zordur. Çoğu strateji risklidir. Bir şirketi çok iyi yerlere getiren bir yaklaşım, bir diğerinin kuyusunu kazabilir. İyi bir karar her zaman iyi sonuçlar doğurmayabilir. Halinizden memnun olduğunuz için çalışmayı bırakmayın; iyi yönetim prensiplerine dayalı yaratıcı ve kasti yaklaşımlar, durağanlığı her zaman yener. Günlük zaferler elde etmeye çalışın. Eğer yalnızca tek bir mihenk taşı seçecekseniz, kararlılığı seçin.
YAZAR HAKKINDA Phil Rosenzweig, International Institute For Management Development’da ders veren bir profesördür. Aynı zamanda Harvard Business School’da da ders vermiştir.