Wojsko i Technika Historia 6/2021 by ZBiAM

6/2021

www.zbiam.pl

Listopad-Grudzień cena 18,99 zł (VAT 8%) INDEX 407739 ISSN 2450-2480

Japoński atak na Hongkong

Rozwój czołgów lekkich w Stanach Zjednoczonych w okresie międzywojennym przebiegał powoli i aż do 1942 r. wozy te traktowano na równi z czołgami średnimi, jako podstawowe wozy bojowe. Dopiero później, pod wpływem doświadczeń wojennych…

Brytyjska decyzja o obronie Hongkongu, brytyjskiej kolonii na wybrzeżu Chin, miała charakter polityczny. Bowiem w 1941 r. izolowana przez Japończyków posiadłość Imperium Brytyjskiego, nie miała szans odeprzeć ataku wroga. Uznano jednak, że…

Index 407739

Amerykańskie czołgi lekkie

ISSN 2450-2480

W NUMERZE:

Market-Garden

N O W A P R E N U M E R AT A 2 0 2 2 Lotnictwo Aviation International

Cena detaliczna 17,99 zł | Prenumerata roczna: 198,00 zł 12 numerów w tym 1 numer GRATIS Obejmuje numery od 1/2022 do numeru 12/2022.

NOWE

CENY OBOWIĄZUJĄ: OD 1 STYCZNIA 2022

Wojsko i Technika Historia + numery specjalne (6+6)

Cena detaliczna 19,50 zł | Prenumerata roczna: 215 zł 12 numerów w tym 1 numer GRATIS Obejmuje 6 numerów regularnych i 6 numerów specjalnych wydawanych w 2022 roku.

PRENUMERATA

OSZCZĘDZAJ I BĄDŹ NA BIEŻĄCO

Wojsko i Technika

Cena detaliczna 16,50 zł | Prenumerata roczna: 182,00 zł 12 numerów w tym 1 numer GRATIS Obejmuje numery od 1/2022 do numeru 12/2022.

Prenumeratę zamów na naszej stronie internetowej www.zbiam.pl lub dokonaj wpłaty na konto bankowe nr 70 1240 6159 1111 0010 6393 2976

Vol. VII, nr 6 (36) Listopad-Grudzień 2021; Nr 6

6/2021

www.zbiam.pl

Listopad-Grudzień cena 18,99 zł (VAT 8%) INDEX 407739 ISSN 2450-2480

Japoński atak na Hongkong

Index 407739

Amerykańskie czołgi lekkie

ISSN 2450-2480

1 6/2021

W NUMERZE:

Market-Garden

Na okładce: Sherman Firefly. Rys. Arkadiusz Wróbel

INDEX 407739 ISSN 2450-2480 Nakład: 14,5 tys. egz. Redaktor naczelny Jerzy Gruszczyński jerzy.gruszczynski@zbiam.pl Redakcja techniczna Dorota Berdychowska dorota.berdychowska@zbiam.pl Korekta Stanisław Kutnik Współpracownicy Władimir Bieszanow, Michał Fiszer, Tomasz Grotnik, Andrzej Kiński, Leszek Molendowski, Marek J. Murawski, Tymoteusz Pawłowski, Tomasz Szlagor Wydawca Zespół Badań i Analiz Militarnych Sp. z o.o. Ul. Anieli Krzywoń 2/155 01-391 Warszawa office@zbiam.pl Biuro Ul. Bagatela 10/19 00-585 Warszawa Dział reklamy i marketingu Andrzej Ulanowski andrzej.ulanowski@zbiam.pl Dystrybucja i prenumerata office@zbiam.pl Reklamacje office@zbiam.pl Prenumerata realizowana przez Ruch S.A: Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie www.prenumerata.ruch.com.pl Ewentualne pytania prosimy kierować na adres e-mail: prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Telefonicznym Biurem Obsługi Klienta pod numerem: 801 800 803 lub 22 717 59 59 – czynne w godzinach 7.00–18.00. Koszt połączenia wg taryfy operatora. Copyright by ZBiAM 2021 All Rights Reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone Przedruk, kopiowanie oraz powielanie na inne rodzaje mediów bez pisemnej zgody Wydawcy jest zabronione. Materiałów niezamówionych, nie zwracamy. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania skrótów w tekstach, zmian tytułów i doboru ilustracji w materiałach niezamówionych. Opinie zawarte w artykułach są wyłącznie opiniami sygnowanych autorów. Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczonych ogłoszeń i reklam. Więcej informacji znajdziesz na naszej nowej stronie: www.zbiam.pl

spis treści BITWY I KAMPANIE

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński

Operacja „Market-Garden”

MONOGRAFIA LOTNICZA

Marek J. Murawski

Junkers Ju 88. Śródziemnomorski TDW: 1942-1943 (8)

BROŃ PANCERNA

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński

Czołgi lekkie w Stanach Zjednoczonych w okresie międzywojennym

BITWY I KAMPANIE

Tadeusz Wróbel

Hongkong 1941. Na straconych pozycjach

MOTORYZACJA

Jędrzej Korbal

Motoryzacja II RP (3)

HISTORIA

Tymoteusz Pawłowski

Indie w okresie I wojny światowej (1)

www.facebook.com/wojskoitechnikahistoria

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński

Operacja „Market-Garden” Największa operacja z udziałem wojsk powietrzno-desantowych przeprowadzona przez aliantów we wrześniu 1944 r. na terytorium okupowanej Holandii miała na celu rozdzielenie wojsk niemieckich i obejście od północy niemieckich umocnień obronnych zwanych linią Zygfryda, co miało umożliwić wejście do Zagłębia Ruhry i tym samym przyspieszyć koniec wojny. Kluczowym zagadnieniem było uchwycenie mostów na Renie i innych rzekach zanim Niemcy zdążą je zniszczyć. Operacja zaplanowana została przez marszałka Montgomery’ego, który stojąc na czele 21. Grupy Armii, prowadził wyścig z dowódcą amerykańskiej 3. Armii generałem George’em Pattonem o to, kto pierwszy dotrze do terenów przemysłowych III Rzeszy. Montgomery przekonał do tej operacji generała Dwighta Eisenhowera mimo wielkiego ryzyka jej przeprowadzenia. 4

o klęsce w Normandii latem 1944 r. niemieckie wojska wycofywały się bezładnie z Francji, a alianckie wojska ścigały je ograniczone głównie trudnościami w dostawie paliwa i innego zaopatrzenia, które trzeba było wozić ze sztucznych portów w Normandii oraz stosunkowo mało przepustowych, zdobytych już portów w Cher-

bourgu i Le Havre. 2 września brytyjskie wojska wkroczyły do Belgii, a dwa dni później Dywizja Pancerna Gwardii wyzwoliła Brukselę posuwając się przez Belgię niemal bez walki. Równocześnie XXX Korpus brytyjski walczący dalej na północ 5 września 1944 r. zdobył Antwerpię, siłami idącej na jego czele 11. Dywizji Pancernej. Tymczasem polska

1. Aliancka Armia Powietrzno-Desantowa powstała latem 1944 r. składała się z pięciu dywizji w dwóch korpusach. W brytyjskim I Korpus Powietrzno-Desantowym była 1. DPD i 6. DPD oraz polska 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa, natomiast w amerykańskim XVIII Korpusie Powietrzno-Desantowym była 17. DPD, 82. DPD i 101. DPD.

BITWY I KAMPANIE Churchill awansował Montgomerego do stopnia marszałka, przez co do grudnia 1944 r. był on starszy stopniem od swojego zwierzchnika Eisenhowera, kiedy i ten otrzymał piątą gwiazdkę.

1. Aliancka Armia Powietrzno-Desantowa

Nieco wcześniej, 2 sierpnia 1944 r. utworzono oddzielne dowództwo alianckich sił powietrzno-desantowych, które 16 sierpnia przekształcono w dowództwo 1st Allied Airborne Army. Na jej czele stanęło dwóch, raczej mało popularnych oficerów. Na dowódcę mianowano gen. por. Lewisa H. Breretona (1890-1967), który dość nietypowo ukończył Akademię Marynarki Wojennej USA w Annapolis w 1911 r., ale trafił do US Army do Coast Artillery (artylerii nadbrzeżnej). Przeszedł on szkolenie lotnicze już w 1913 r., zostając pilotem wojskowym. W czasie I wojny światowej latał na samolotach Salmson A2, korygując ogień amerykańskiej artylerii. Co ciekawe, w 1918 r. był zaangażowany w planowanie zrzutu na spadochronach amerykańskiej 1. DP w rejonie Metz, co mogło się stać pierwszą w historii operacją powietrzno-desantową, ale gen. Pershing nie wyraził na tę operację zgody. Po wojnie był pilotem lotnictwa bombowego. W 1927 r. jego kariera omal się nie załamała, kiedy padły podejrzenia, że jest nałogowym alkoholikiem. Jak się miało później okazać, podejrzenia były słuszne, ale mimo to Brereton, przykładający się do służby, zdołał nie tylko przetrwać, ale i awansować. Na początku wojny dowodził siłami lotniczymi na Filipinach, a po ewakuacji, został dowódcą amerykańskiej 10. Armii Lotniczej w Indiach (walczącej w Birmie), a później amerykańskiego komponentu lotniczego w operacji „Torch” w Afryce Północnej, ostatecznie został dowódcą 9. Armii Lotniczej, którą dowodził w czasie lądowania w Normandii. Nie zdołał jednak zachwycić gen. Bradleya, którego wojska 9. AL wspierała w czasie walk w czerwcu i lipcu 1944 r. Gdyby szczęśliwie nie wyznaczono go na stanowisko dowódcy 1. Alianckiej Armii Powietrzno-Desantowej, najprawdopodobniej

Uszkodzony przy lądowaniu szybowiec GC-4A Waco, który mimo wszystko zdołał dostarczyć swój ładunek w rejonie Eindhoven, w tym widoczny na zdjęćiu samochód osobowo-terenowy Jeep. Wyładunek obserwują holenderscy cywile.

na wniosek Bradleya, Brereton zostałby zdjęty ze stanowiska dowódcy 9. AL. Co prawda działania armii w istocie bardzo silnie osłabiły Niemców, to jednak Bradley, nie do końca w sumie słusznie, obwiniał Breretona za przypadki ataków na własne wojska, choć większość tych ataków przeprowadziły bombowce ciężkie 8. AL, a nie bombowce średnie 9. AL, choć i im się to przytrafiało. Od ataków własnego lotnictwa w operacji „Cobra” zginęło 111 amerykańskich żołnierzy, a 490 było rannych. Zastępcą gen. Breretona w 1. Alianckiej Armii Powietrzno-Desantowej został brytyjski gen. por. Frederick A. M. Browning (18961965). Skończył on Eton College, po którym dostał się do Royal Military College w Sandhurst. Choć nie zdał egzaminów wstępnych, to jednak dostał się do akademii dzięki rekomendacji rektora Eton College. Ponieważ właśnie wybuchła I wojna światowa, Browning ukończył przyśpieszony program, zo-

Spadochroniarze z 501. Pułku Spadochronowego ze 101. Dywizji Powietrzno-Desantowej w Eindhoven. Na rękawach widoczne godło dywizyjne „screaming eagle” – krzyczący orzeł.

stając oficerem po roku, w 1915 r. Po akademii dostał się do elitarnej Gwardii, stając się dowódcą plutonu w 4th Battalion, Grenadier Guards. Po wojnie, którą skończył jako kapitan, był m.in. wykładowcą w Sandhurst, służąc tu razem z Richardem O’Connorem, Milesem Dempseyem i Eric Dorman-Smithem, z którymi się zaprzyjaźnił. Czynnie uprawiał sport, w tym baseball i żeglarstwo, dwukrotnie biorąc udział w olimpiadzie zimowej (w 1924 i 1928 r.) startując w brytyjskim zespole bobslejowym. W kampanii francuskiej 1940 r. dowodził 128. Brygadą Piechoty „Hampshire” (BP) z 43. DP „Wessex”, przeżył ewakuację z Dunkierki. Później dowodził 24. Brygadą Gwardii, a następnie w listopadzie został dowódcą nowo sformowanej 1. Dywizji Powietrzno-Desantowej (DPD). Co ciekawe, na tym stanowisku ukończył szkolenie jako pilot lotnictwa współpracy z armią na samolotach Auster. Później w 1943 r. został dowódcą brytyjskich wojsk powietrzno-desantowych, a następnie I Korpusu Powietrzno-Desantowego (KPD), złożonego z brytyjskich 1. DPD i nowo sformowanej 6. DPD. Mimo, że Browning był dobrym dowódcą, który niewątpliwie potrafił dobrze wyszkolić podległe mu wojska oraz właściwie zaplanować działania powietrzno-desantowe, to jednak konfliktował się z każdym, kto miał odmienne zdanie od niego. Nie był za bardzo lubiany przez dowódcę amerykańskiego XVIII KPD, gen. mjr. Matthew B. Ridgwaya (1895-1993), który uważał go za zarozumialca i sprytnego manipulatora. To właśnie gen. por. Browning był głównym planistą operacji „Market-Garden”. W grudniu 1944 r. Browning został szefem sztabu South East Asia Command na Cejlonie, ściągnięty tu przez adm. Lorda Mountbattena, którego Browning był protegowanym. Po wojnie był Sekretarzem Wojskowym

MONOGRAFIA LOTNICZA

Marek J. Murawski

Junkers Ju 88.

Śródziemnomorski TDW: 1942-1943 Po zdobyciu Tobruku i dotarciu do kolejnej linii obrony brytyjskiej 8. Armii pod El Alamein, Feldmarschall Erwin Rommel przerwał dalsze natarcie, aby zebrać zapasy zaopatrzenia, dać odpocząć swoim żołnierzom oraz poczekać na uzupełnienie stanów osobowych i sprzętu. Okazało się jednak, że z uwagi na nadmiernie wydłużone linie komunikacyjne oczekiwane zapasy oraz sprzęt nie nadeszły. Wobec takiej sytuacji dowódca Afrikakorps nie miał innego wyjścia, jak ponowić natarcie, aby nie dać czasu nieprzyjacielowi na umocnienie zajmowanych pozycji.

A 20

tak poprzedziło bombardowanie pozycji brytyjskich pod El Alamein przez Ju 88 należące do I. i II./LG 1, które miało miejsce już o świcie 5 lipca 1942 r., pomiędzy 5:15 a 7:15. Do kolejnej operacji, rozpoznania walką szosy prowadzącej z El Alamein do Burg el Arab samoloty z 3./LG 1 wystartowały około 11:00. Zaraz po starcie, jeszcze nad lotniskiem, bombowce rozpoczęły manewrowanie w celu utworzenia szyku bojowego. Wówczas niespodziewanie spod osłony chmur z kierunku słońca wyskoczyła

formacja samolotów myśliwsko-bombowych Kittyhawk z australijskiego 450 dywizjonu. Wprawdzie Ju 88 należące do 3./LG 1 zdołały uniknąć strat, ale zestrzelony został podchodzący do lądowania bombowiec Ju 88 A-4 należący do 2./LG 1, który jako ostatni wracał z jednej z porannych misji. Oblt. Friedrich Michel wraz z pozostałymi członkami załogi poniósł śmierć. Podczas ataku z lotu koszącego na zaparkowane na lotnisku bombowce, australijskie Kittyhawki uszkodziły jeszcze trzy samoloty należące do II./LG 1. Powtarzające się naloty lotnictwa brytyj-

skiego na lotnisko Bir el Abd zmusiły jeszcze tego samego dnia do ewakuacji jednostki do bazy Iraklion na Krecie, skąd kontynuowano operacje nad El Alamein. Przez kolejne trzy dni Ju 88 z I. i II./LG 1 bombardowały pozycje nieprzyjaciela pod El Alamein nie ponosząc dalszych strat, aż wreszcie o świcie 9 lipca 1942 r. Rommel ruszył do natarcia starając się obejść główną pozycję wroga od południa. Pierwszego dnia ofensywy Niemcy poczynili niewielkie postępy, jednak już 10 lipca 9. Dywizja australijska kontratakowała na północnym

Godło LG 1 wymalowane pod kabiną samolotu Junkers Ju 88 A-5.

Jacek Fiszer, Jerzy Gruszczyński

Czołgi lekkie w Stanach Zjednoczonych w okresie międzywojennym W czasie II wojny światowej amerykańskie wojska pancerne, mimo pewnych jakościowych niedostatków sprzętowych, okazały się być bardzo sprawnym narzędziem prowadzenia walki. Jednakże droga do ich stworzenia była kręta i wyboista. Jednocześnie jest to bardzo mało znany rozwój, wszyscy bowiem koncentrują się bądź to na niemieckich wojskach pancernych, bądź na radzieckich, zupełnie nie doceniając tego, co w okresie poprzedzającym przystąpienie USA do wojny zrobili Amerykanie.

W 36

ramach amerykańskiego Korpusu Ekspedycyjnego biorącego udział w I wojny światowej w Europie, 22 grudnia 1917 r. sformowano Tank Corps of the American Expeditionary Forces. Dowódcą tych sił został gen. bryg. Samuel D. Rockenbach (1869-1952), kawalerzysta, który stał na czele US Army Tank Corps aż do jego rozwiązania w 1920 r. Później był komendantem szkoły pancernej w Fort Meade w Maryland, a następnie do 1933 r. dowodził 2. Brygadą Artylerii w Fort Sam Houston w Teksasie, po czym przeszedł na emerytu-

rę. Po rozwiązaniu Korpusu Pancernego nie odegrał on niestety żadnej roli w rozwoju amerykańskich wojsk pancernych. W czasie I wojny światowej formowany we Francji Tank Corps miał otrzymać łącznie 2000 francuskich czołgów lekkich Renault FT17 oraz 200 brytyjskich czołgów średnich Mark VI. Ponieważ jednak tych ostatnich nigdy nie zbudowano, zamówienie przekierowano na nowe Mark VIII Liberty, których US Army otrzymała łącznie 100, ale już po wojnie. Ostatecznie głównym typem amerykańskiego czołgu w czasie I wojny światowej były francuskie Renault FT17, w które wyposażono dwa bataliony 304. Brygady Czoł-

gów: 326. Batalion Czołgów (kpt. Sereno Brett) i 327. Batalion Czołgów (kpt. Ronulf Compton). Na czele brygady stanął ppłk George S. Patton Jr. Brygada weszła do akcji w bitwie pod Saint-Mihiel 12-15 września 1918 r., wspierając działania amerykańskiego IV Korpusu gen. mjr. Josepha T. Dickmana. Amerykański atak zakończył się sukcesem, a występ pod Saint-Mihiel, ok. 30 km na południowy zachód od Metzu, został zdobyty przez Amerykanów. W I wojnie światowej w składzie brytyjskiej 4. Brygady Czołgów walczył też amerykański batalion czołgów ciężkich, 301st Heavy Tank Battalion, wyposażony w brytyjskie

Bezpośrednio po I wojnie światowej amerykańskie zakłady wykonały na podstawie licencji 925 czołgów Renault FT17, oznaczonych w Stanach Zjednoczonych jako Light Tank M1917. Do 1932 r., był to podstawowy typ czołgu lekkiego i podstawowy typ czołgu w US Army w ogóle.

BROŃ PANCERNA Pierwsza demonstracja czołgu M1919 miała miejsce w styczniu 1920 r., ale skończyła się porażką. Czołg miał mnóstwo usterek i sporo wad. Na początku lutego 1920 r. M1919 został dostarczony na poligon Ordnance Department Aberdeen Proving Ground, gdzie szybko okazało się, że Christie niczego nie poprawił. Czołg nadal cierpiał z powodu różnych niesprawności i awarii. Oczywiście, w tej sytuacji nikt tego czołgu nie chciał. Wiosną 1922 r. Christie dostał drugą szansę, kiedy teoretycznie poprawiony wóz M1921 ponownie przystąpił do prób. Była to nieco ulepszona odmiana M1919 z podobnym podwoziem, która zamiast wieży miała kazamatę z dwoma karabinami maszynowymi kal. 7,62 mm po bokach z przodu oraz działo kal. 57 mm w przedniej płycie. Czołg był nieco lżejszy, ważył 12,7 t, ale jego prędkości nie były imponujące. Na gąsienicach poruszał się z prędkością 12 km/h, na kołach

W czerwcu 1929 r. zbudowano poprawiony prototyp T1E2. Do napędu zastosowano mocniejszy silnik Cunningham 132 KM. Pancerz pogrubiono do 15,8 mm, zaś krótkolufową armatę 37 mm zastąpiono długolufową Browning o takim samym kalibrze, ale o większej prędkości początkowej pocisku.

Zmodyfikowany T1E3 różnił się od poprzednich wersji zastąpieniem nieamortyzowanego zespołu kół jezdnych podpartych drążkami wyrównawczymi nowym zawieszeniem z amortyzacją sprężynową.

zaś jego prędkość wzrosła z 20 do 24 km/h. Także i ten czołg nie zachwycił US Army, bowiem był niewiele lepszy od poprzednika. I tak arogancki Christie, który nikogo nie słuchał, zaprzepaścił szansę na wypromowanie swojego nowatorskiego rozwiązania w Szefostwie Piechoty. Szefostwo uznało teraz, że to ślepa uliczka w rozwoju czołgów. Zrezygnowano z projektu czołgu uniwersalnego i powrócono do koncepcji czołgów średnich (dawnych ciężkich) mających pełnić rolę czołgów przełamania obrony i czołgów lekkich, mających towarzyszyć piechocie w jej metodycznym natarciu. Czołgi średnie nie bardzo mogły dotrzymać tempa posuwającym się na własnych nogach piechurom, nie z powodu swojej żółwiej prędkości, ale też z powodu sporej awaryjności. Czołgi lekkie były jednak bardziej mobilne, były nieco szybsze, mniej podatne na awarie i nie miały tendencji do zagrzebywania się w każdym napotkanym kawałku nieco bardziej miękkiej ziemi.

czyli regulamin polowy wojsk lądowych, który możemy też nazwać regulaminem walki. Wymienia się w nim sześć rodzajów wojsk mających własne szefostwa: piechotę, kawalerię, artylerię, saperów, łączność i korpus powietrzny. Nie wspomniano tu o zupełnie oddzielnym rodzaju wojsk, US Army Coast Artillery

Corps (CAC) który funkcjonował w latach 1901-1950 na takich zasadach jak Korpus Piechoty Morskiej w Marynarce Wojennej, a który odpowiadał nie tylko za artylerię nadbrzeżną do walki z celami morskimi, ale także za ciężką artylerię kolejową oraz, co ważniejsze, za artylerię przeciwlotniczą. Warto w tym miejscu przytoczyć fragment tej regulacji, by uświadomić sobie, jak w owym czasie postrzegano rolę czołgów: 51. Główną misją piechoty jest zbliżenie się do nieprzyjaciela, atak i jego zniszczenie, uchwycenie jeńców oraz zajmowanych przez wroga pozycji, natomiast w obronie – powstrzymanie jego natarcia, utrzymanie własnych pozycji oraz odrzucenie atakujących sił poprzez kontratak. W natarciu piechota posuwa się w taki sposób, by mieć na uwadze szybkie zajęcia takich obiektów terenowych, które będą stanowiły punkty wspierające dalsze natarcie. W obronie piechota utrzymuje linię oporu, która ma oparcie w tych obiektach terenowych które są niezbędne dla kontynuowania ataku przez nieprzyjaciela, a także mają znaczenie przy późniejszym podjęciu kontrofensywy, ogień karabinów maszynowych

Odmiana T1E4 była niezwykłą przebudową czołgu T1, w której przedział silnikowy przeniesiono do tyłu, przedział bojowy do środkowo-przedniej części kadłuba, a jednocześnie zastosowano zawieszenie skopiowane z brytyjskiego czołgu Vickers E.

Stagnacja i nowe koncepcje

W listopadzie 1923 r. US Army wydała Field Service Regulations of the United States Army,

Tadeusz Wróbel

Hongkong 1941

Na straconych pozycjach Brytyjska decyzja o obronie Hongkongu, brytyjskiej kolonii na wybrzeżu Chin, miała charakter polityczny. Bowiem w 1941 r. izolowana przez Japończyków posiadłość Imperium Brytyjskiego, nie miała szans odeprzeć ataku wroga. Uznano jednak, że oddanie go bez walki może osłabić wolę oporu Chińczyków będących w stanie wojny z Japonią od lata 1937 r. Poza tym byłby to cios dla wizerunku imperium w świecie.

ongkong, niewielka brytyjska kolonia na wybrzeżu Chin, była w 1941 r. izolowana przez japońskie sił zbrojne, zarówno od strony lądu, jak i morza. Skoncentrowani na obronie przed niemiecką Trzecią Rzeszą Brytyjczycy, traktowali Daleki Wschód jako drugorzędny teatr działań wojennych. Dysponując ograniczonymi zasobami postanowili skupić się na obronie swych najcenniejszych azjatyckich posiadłości, Malajów i Indii. Niemniej jednak w Hongkongu pozostawiono kilkunastotysięczny garnizon, który miał stawiać opór jak najdłużej. Wojna z Japonią wybuchła w końcu roku, gdy obchodzono setną rocznicę, kiedy „Union Jack” po raz pierwszy załopotał na noszącej tę nazwę wyspie. Hongkong stał się zalążkiem większej posiadłości kolonialnej.

Handlowy przyczółek

20 stycznia 1840 r. brytyjski minister spraw zagranicznych Henry John Temple, 3rd Viscount Palmerston upoważnił admirała George’a Elliota i jego kuzyna kapitana Charlesa Elliota do uzyskania jakiejś wyspy u wybrzeży Chin na port handlowy. Co ciekawe, w tym czasie trwała już I wojna opiumowa (1839-1842). Konflikt wybuchł, gdy władze Cesarstwa Chin próbowały powstrzymać import produkowa-

nego w Indiach opium. Eksport ten przynosił wielkie zyski Brytyjczykom. Zalew chińskiego rynku narkotykiem był katastrofą społeczną i gospodarczą.

Okazja do wymuszenia na Chińczykach udostępnienia terytorium pojawiła się po wygranej przez Brytyjczyków drugiej bitwie pod Chuenpee. Wtedy opanowali oni chińskie forty na wyspach Chuenpee i Taikoktow, w cieśninie Humen, nazywanej przez Europejczyków Bocca Tigris lub Bogue. Cesarski urzędnik Qishan w ramach ugody pokojowej zaproponował Charlesowi Elliotowi wyspę Hongkong lub półwysep Koulun. Ten wybrał wyspę leżącą na południe od Zatoki Kantońskiej, będącej ujściem Rzeki Perłowej. Jej powierzchnia wynosiła około 75 km². W rejonie północno-wschodniego jej krańca, w przejściu Lye Mun, szerokość

Port w Hongkongu z zakotwiczonymi brytyjskimi, francuskimi i amerykańskimi okrętami; 1936 r. Kolonia brytyjska, znana jako Hongkong składała się z półwyspu Koulun i wyspy Honkong.

BITWY I KAMPANIE z batalionów: szkockiego, kanadyjskich grenadierów i żołnierzy z Pendżabu oraz 4., 5., 6. i 7. kompanii HKVDC. Komendę nad nią objął bryg. John Kelburne Lawson. Stanowisko dowodzenia brygady ulokowano w schronach w Wong Nai Chong Gap. Natomiast East Brigade (Brygada Wschód) tworzyły bataliony Royal Rifles i radżputów oraz 1., 2. i 3. kompania HKVDC (dwie z kompanii stanowiły rezerwę). Mobilna artyleria zapewniająca wsparcie piechurom miała po cztery haubice 152 mm i 114 mm oraz trzy 94 mm. Poza tym do obrony plaż były dwie

rech miejscach na froncie szerokim na około 3,5 km pomiędzy North Point a Zatoką Aldrich, w sektorze obrony batalionu Radżputów. Do 22:00 uchwycili przyczółek. W indyjskiej jednostce, która straciła większość oficerów, upadło morale. Celem 2. batalionu 229. pułku piechoty, który lądował w dwóch punktach w zatoce Aldich, były koszary Lye Mun koło Sai Wan Hill (340 m n.p.m.). Natomiast 3. batalion tego pułku parł w kierunku Mount Parker (532 m n.p.m.). 228. pp lądował w centrum na przylądku Braemar Point, a 230. pp wysadzono na zachodniej flance,

18 grudnia 1941 r. na północnym cyplu wyspy Hongkong Japończycy wysadzili desant. Następnego dnia obrona została podzielona na dwa izolowane obszary, co znacznie utrudniło stawianie oporu.

Brygadier Wallis rozkazał stanowiącym odwód brygady pododdziałom kanadyjskim, a także spieszonym marynarzom i lotnikom, wykonać nocny kontratak, ale nie udało im się odzyskać fortu na wzgórzu Sai Wan. Za to ponieśli bardzo poważne straty. Żołnierze East Brigade wycofali się na południe. Rozkaz odwrotu bryg. Wallis wydał po konsultacji z generałem Maltby. Jego ludzie mieli dotrzeć w rejon Stone Hill i Stanley Village. Stanowiący w tym czasie główną siłę brygady kanadyjscy strzelcy, bo resztki batalionu Radżputów nie miały większej wartości bojowej, zajęli pozycje w Palm Villa nad zatoką Tai Tam, Stone Hill, Sugar Loaf Hill, Stanley View i Stanley Mound. Stanowisko dowodzenia brygady było w rejonie Stone Hill. Niestety podczas odwrotu stracono większość mobilnych dział. Alianci musieli porzucić też baterie artylerii nadbrzeżnej na przylądkach Collinson i D’Aguilar. Wybór Półwyspu Stanley jako miejsca obrony oznaczał też zerwanie kontaktu z West Brigade. Wallis chcąc go odzyskać rozkazał przeprowadzić kontratak wzdłuż zatoki Repulse. Brygadier liczył, że jego ludziom uda się dotrzeć do Wong Nai Chong Gap, gdzie było stanowisko dowodzenia West Brigade. Wysłane nocą przez jej dowódcę bryg. Lawsona plutony grenadierów, mające przygotować blokady dróg w strategicznych punktach, odkryły, że wróg jest już w wielu miejscach w głębi wyspy. Kontratak podjęty przez kompanię A i pluton z kompanii D, którego celem było odzyskanie Jardine’s Lookout i Mount Butler początkowo powiódł się.

18-funtowe armaty polowe i pięć przeciwpancernych 2-funtówek. Brygadą Wschód dowodził bryg. Wallis. Linia rozdziału pomiędzy brygadami przebiegała od rejonu PB 52 na północno-zachodnim krańcu zatoki Causeway i biegła przez wioskę Tai Hang, Jardine’s Lookout (433 m n.p.m.), rezerwuar Wong Nai Chung, Violet Hill (433 m n.p.m.), Stanley Mound do Chung Hom Kok. Na wschodzie pierwsza linię obrony stanowili żołnierze 5. batalionu 7th Rajput Regiment, a na zachodzie 2. batalion 14th Punjab Regiment. Natomiast Kanadyjczycy wysłani zostali do ochrony południowych i wschodnich wybrzeży, bo generał Maltby obawiał się japońskiego desantu od strony morza. Natomiast 1. batalion The Middlesex Regiment obsadzał pillboxy w obu sektorach. Starsi wiekiem żołnierze HKVDC z grupy Hughesa mieli za zadanie bronić elektrowni w North Point. Desant japoński na wyspę Hongkong nastąpił w nocy 18 grudnia 1941 r. Wróg wybrał jako miejsce ataku słabiej zurbanizowane jej północno-wschodnie wybrzeże. Do walki ruszyło sześć batalionów, po dwa z każdego z pułków piechoty. 3. batalion 228. pp i 1. batalion 230. pp zostawiono jako siły okupujące Koulun. Zaś 1. batalion 229. pp stanowił rezerwę. W dwóch falach przerzucono nocą na wyspę 7,5 tys. Japończyków. Lądowali oni około 21:00 w czte-

Część kompanii A pod dowództwem kompanijnego sierżanta-majora Johna Roberta Osborna zdobyła szczyt Mount Butler. Jednak kilka godzin później Japończycy przeprowadzili kontratak i Kanadyjczycy zostali okrążeni. Niebawem inny japoński oddział okrążył dwa plutony z kompanii D. Z pułapki udało się wydostać tylko kilku żołnierzom. W walkach zginął sierż. Osborn, który własnym ciałem przykrył rzucony przez Japończyków granat. Za ten czym został pośmiertnie odznaczony najwyższym brytyjskim orderem wojennym, Victoria Cross.

Japońska artyleria ostrzeliwuje brytyjskie pozycje w Hongkongu.

kilkaset metrów na wschód od North Point i elektrowni. Po zdobyciu przyczółków Japończycy szybko ruszyli w głąb wyspy, korzystając z miejscowych przewodników. Pewna grupa osób z lampami została schwytana przez Brytyjczyków i rozstrzelana. Japończykom udało się zająć do świtu wzgórza, Mount Butler (436 m n.p.m.), Mount Parker i Jardine’s Lookout. W ich rękach była północno-wschodnia część wyspy. W niezniszczonej stoczni Taikoo w ich ręce wpadły budowane tam dwa trałowce, HMS Taitam i HMS Waglan.

Jędrzej Korbal

Motoryzacja II RP 3 Okres dominacji włoskich Fiatów, a później Polskich Fiatów na polskim rynku motoryzacyjnym wspartej celową polityką państwa trwał aż do drugiej połowy lat 30. Założenie o ochronie monopolistycznej pozycji Państwowych Zakładów Inżynierii, jako jedynego wytwórcy samochodów osobowych i ciężarowych na terenie Rzeczpospolitej, okazało się błędne. Z roku na rok będące w ofercie modele pojazdów stawały się coraz mniej konkurencyjne względem konstrukcji zachodnich, których napływ nad Wisłę blokowały bardzo wysokie cła. Rezygnacja z części obostrzeń, a przede wszystkim dopuszczenie do udziału w rynku innych graczy miało pozwolić na otwarcie kolejnego, równie skomplikowanego co poprzednie, rozdziału polskiej motoryzacji.

ierwsze syndromy zmian mających nastąpić w polskiej motoryzacji dało się zaobserwować z nastaniem 1936 r. Przywoływana we wcześniejszych częściach artykułu argumentacja kół handlowych jak i dziennikarzy branżowych wydawała się chociaż w części przemawiać do decyden-

tów, którzy coraz częściej skłaniali się m.in. do ukierunkowania profilu produkcyjnego PZInż. pod kątem potrzeb armii – czołgi, ciągniki, samochody terenowe i specjalne. Krokiem w tym kierunku była również zaplanowana na lata 1937-1938 rozbudowa zakładów – głównie Fabryki Samochodów Cięża-

Porównanie warsztatowej wersji PF 621 oraz Chevroleta 155 FHD (COE) z rzadko spotykaną rozbudowaną kabiną kierowcy oraz zakrytym na stałe nadwoziem.

rowych Ursus w Ursusie (tzw. F1). Inwestycje w Czechowicach miały pozwolić na równolegle wytwarzanie dwóch typów wozów bojowych, gdyż wcześniej realizację zamówień na czołgi TKS i 7TP przeplatano z obstalunkami na ciągniki gąsienicowe C2P i C7P korzystając w zasadzie z jednej linii produkcyjnej. Kluczowa była jednak nie kolejna ingerencja w PZInż. i jego doinwestowanie, a korekta dotychczasowego stanowiska względem wytwórczości cywilnej. Samochody osobowe oraz większość ciężarowych miały powstawać już nie tylko w monopolizującej rynek wytwórni państwowej, ale przede wszystkim w nowych, prywatnych zakładach dysponujących odpowiednimi koncesjami i licencjami udzielonymi przez podmioty zagraniczne. Walka o szybkie odwrócenie niekorzystnych dla Polski trendów w zakresie motoryzacji przypadła w udziale m.in. wicepremierowi Eugeniuszowi Kwiatkowskiemu i min. Julianowi Piaseckiemu. Dążąc do zabezpieczenia w pierwszej kolejności potrzeb sektora cywilnego, a tym samym rozbudowy interesującej wojskowych gałęzi transportu samochodowego, rząd przyjął kilka podstawowych założeń: umożliwienie silnym kapitałowo i wytwórczo podmiotom gospodarczym z branży metalowo-przetwórczej nawiązania współpracy z koncernami zagranicznymi w celu uzyskania licencji na wytwarzanie samochodów nad Wisłą; uruchomienie programu rządowego wsparcia kredytowego dla budowy nowych montowni i zakładów produkujących podzespoły dla przemysłu samochodowego połączonego z systemem ulg celnych; ułatwienia w uzyskaniu koncesji na montaż samochodów oraz przyznanie statusu producenta krajowego, o ile dany

Tymoteusz Pawłowski

Indie

w okresie I wojny światowej Brytyjska obecność w Indiach rozpoczęła się w 1611 r., gdy – założona parę lat wcześniej – Kompania Wschodnioindyjska założyła pierwszą faktorię handlową. W ciągu następnych dwóch wieków Brytyjczykom udało się ograniczyć aktywność obecnych na Półwyspie Dekan innych państw europejskich – przede wszystkim Portugalii, Holandii i Francji – oraz opanować zbrojnie lub podporządkować sobie politycznie większość państw indyjskich. Ekspansja brytyjska szła ze wschodu – dzisiejszego Bangladeszu – na zachód. Na wschodzie Indii założono bowiem pierwsze faktorie, a na zachodzie istniało muzułmańskie Imperium Mogołów, cesarstwo potężne jeszcze w XVIII wieku, ale słabnące z upływem lat.

1857 r. wybuchło w Indiach antybrytyjskie Wielkie Powstanie, zwane również – w zależności od perspektywy politycznej – buntem sipajów, powstaniem hinduskim, pierwszą wojną o niepodległość. Bezpośrednią przyczyną powstania było wprowadzenie do uzbrojenia karabinu wzór 1853 kal. .577 (oficjalnie „Enfield Pattern 1853 rifle-musket”). Po jednostkach wojskowych Kompanii Wschodnioindyjskiej rozeszła się plotka, że nowa amunicja impregnowana jest łojem wieprzowo-wołowym. Użycie wieprzowiny raziło uczucia religijne muzułmanów, a użycie wołowiny – hinduistów, czyli dwóch największych grup religijnych Indii. Nie była to prawda, ale sipajowie – hinduscy żołnierze Kompanii – najpierw odmówili wykonywania rozkazów, a następnie wymordowali oficerów, urzędników i ich rodziny. Powstanie wybuchło 11 maja 1857 r., ale Brytyjczycy zareagowali błyskawicznie i już 20 października zdobyli Delhi – stolicę rebeliantów. Zdławienie powstania oficjalnie ogłoszono jednak dopiero 8 lipca 1859 r. Powstanie zmieniło sytuację w Indiach. Kompania Wschodnioindyjska została wkrótce rozwiązana, a władzę w Indiach przejął

bezpośrednio rząd brytyjski w Londynie. Krokami formalnymi było więc zdetronizowanie Bahadura Szaha II – ostatniego Wielkiego Mogoła, firmującego swoim imieniem powstanie w Indiach – i koronowanie królowej Wiktorii na cesarzową Indii (z powodu opóźnień z formalnościami uczyniono to dopiero w 1878 r.). Władza brytyjska była realizowana dwutorowo: w Londynie działało ministerstwo ds. Indii (India Office) zarządzające koloniami, w kolonii natomiast urzędował wicekról, pełniący funkcje reprezentacyjne i... policyjne. Jego obowiązkiem było bowiem

W latach 1878–1880 miała miejsce druga wojna brytyjsko-afgańska w której używano mieszanki starego i nowego uzbrojenia. Mniejsze działo to 7-funtowa armata górska (już gwintowana, ale jeszcze odprzodowa), większe – 40-funtówka Armstronga. gwintowana, odtylcowa, ale wciąż bez oporopowrotników, a więc po każdym strzale konieczne było ponowne wtoczenie jej na stanowisko ogniowe. Artylerzystami są Brytyjczycy, obsługą zwierząt – mułów i słoni – zajmują się Hindusi.