7 minute read
Jak yeti
Anna Kondracka-Zielińska
Advertisement
Czy kierunki polityki oświatowej przywodzą na myśl yeti – wszyscy o nich słyszeli, ale nikt się nimi nie przejmuje? Chyba jednak nie do końca. Każdego roku ministerstwo (od roku 2020 – Ministerstwo Edukacji i Nauki) formułuje podstawowe priorytety edukacji na kolejny rok szkolny, nazywane podstawowymi kierunkami realizacji polityki oświatowej państwa. Pełniąc obowiązki nauczyciela konsultanta w wojewódzkim ośrodku doskonalenia nauczycieli, nie mogę nie interesować się kierunkami polityki oświatowej. Co więcej, muszę się do nich stosować choćby z tego powodu, że zgodnie z nimi planujemy w ZCDN-ie ofertę edukacyjną dla nauczycieli, jesteśmy też oceniani – jako placówka świadcząca usługi edukacyjne i ubiegająca się o kolejne akredytacje – pod kątem jakości tychże usług. Nie działamy w próżni: zgłaszający się do nas nauczyciele mogą oczekiwać, że przygotowane propozycje form doskonalenia są przede wszystkim zgodne z rozporządzeniami ministerialnymi, życzeniami kuratorium oraz dyspozycjami marszałka województwa.
44 AKTUALNOŚCI POLEMIKA REFLEKSJE 1/2022
Produkcja dokumentów
Jaki stosunek do tychże kierunków należałoby prezentować? Chyba ambiwalentny. „Będąc młodą nauczycielką”, lata temu, nawet nie zdawałam sobie sprawy z istnienia tychże. Tak byłam przejęta ogromem obowiązków, odpowiedzialnością przed uczniami, rodzicami i oczywiście dyrekcją, że każdą wolną chwilę poświęcałam na przygotowanie się do lekcji, ponowne lektury, sprawdzanie uczniowskich prac.
Obecnie, jako długoletnia „nauczycielka tablicowa”, odnoszę niestety wrażenie, iż większość mego cennego czasu – miast nadal na „podnoszenie jakości edukacji poprzez działania uwzględniające zróżnicowane potrzeby rozwojowe i edukacyjne wszystkich uczniów”, przeznaczam na produkcję wszelkich „dokumentów”, niezbędnych z pewnością w codziennej pracy szkoły, jak na przykład: sprawozdania z pracy zespołu, comiesięczne raporty wychowawcy na temat różnorodnych problemów z moimi podopiecznymi, uzupełnianie librusa (dziennik elektroniczny) itd., itp. Pandemia dotknęła nas wszystkich – nie tylko uczniów. Ministerstwo w związku z nagromadzeniem się dodatkowych obowiązków mówiło o odbiurokratyzowaniu szkoły – nie zauważyłam, żeby coś się zmieniło w tym zakresie. Mówi się obecnie, jak to od nowego roku szkolnego (2022/23) wszyscy zyskamy na zmianach w związku z podniesieniem pensji(?)/pensum(?). Nie wydaje mi się, obym się myliła, ale chyba nie sądzę. Szkoda, że nie możemy poczuć odgórnego wsparcia, i nie mówię tu o Opatrzności Bożej, a o urzędzie centralnym.
Jesteśmy profesjonalistami
Obecny rok szkolny to „wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny, m.in. przez właściwą organizację zajęć edukacyjnych wychowanie do życia w rodzinie oraz realizację zadań programu wychowawczo-profilaktycznego”. To również „wychowanie do wrażliwości na prawdę i dobro; kształtowanie właściwych postaw szlachetności, zaangażowania społecznego i dbałości o zdrowie”. Nie bez znaczenia są także działania na rzecz „szerszego udostępniania kanonu edukacji klasycznej, wprowadzania w dziedzictwo cywilizacyjne Europy, edukacji patriotycznej, nauczania historii oraz poznawanie polskiej kultury, w tym osiągnięć duchowych i materialnych” (lista lektur do polskiego według nowej podstawy i do matury 2023 – imponująca, ciekawe, kto to wszystko, poza nauczycielami, przeczyta?). W tym względzie ministerstwo zaproponowało szersze i przemyślane wykorzystanie między innymi wycieczek edukacyjnych. Szkopuł w tym, że rośnie dzienna liczba zakażeń covidem, nie wszyscy młodzi ludzie są zaszczepieni, a dofinansowanie na wycieczki też pozostawia co nieco do życzenia.
Konieczność wspierania rodzin naszych uczniów pod względem wychowawczym nie budzi wątpliwości. Co jednak, gdy nauczyciel ma określone preferencje i tradycyjny model rodziny nie jest jedynym obecnym w jego światopoglądzie? Jak ma wspierać i o tym nauczać? Czy to nie będzie hipokryzją? Jak oddzielić własne poglądy od nauczanych treści? Czy w związku z tym nauczyciel ateista lub LGBT może być (dobrym) wychowawcą? Lepiej, żeby się ujawnił czy raczej zachował swoją tożsamość w sekrecie? Zdecydowanie łatwiej być wyłącznie „przedmiotowcem” niż wychowawcą, z zastrzeżeniem, że nie każdego przedmiotu, na przykład matematyka i inne nauki ścisłe oraz przyrodnicze wydają mi się z natury bardziej neutralne światopoglądowo niż przedmiot, którego ja uczę. Język ojczysty, z jednej strony, generuje zdecydowanie problemy delikatnej natury, choćby te związane z biografiami autorów lektur nie zawsze żyjących „jak Bóg przykazał”. Z drugiej jednak strony, kto – jeśli nie my – jest predestynowany z racji posiadanego wykształcenia i wykonywanego zawodu do zapewnienia takiego właśnie wsparcia? Rodzina może
AKTUALNOŚCI POLEMIKA REFLEKSJE 1/2022 45
być wychowawczo wydolna lub nie, a rodzice nie są przecież zobligowani do zdobycia specjalnych kwalifikacji, by mieć i wychowywać swoje potomstwo. MY natomiast jesteśmy profesjonalistami, tego się przynajmniej od nas oczekuje. Szkoda, że studia pedagogiczne nie przygotowują na takie wyzwania, zresztą musiałyby chyba wykazać się profetyzmem w zakresie kształcenia kadr i umieć przewidywać, jakie kompetencje mogą być przydatne za lat 10, 20 czy 30… Na szczęście wielu nauczycieli to takie istoty, które się dokształcają nieustannie, przez całe swoje zawodowe życie, najczęściej w czasie wolnym i za własne środki.
Optymizm mimo wszystko
Wczytując się w kolejne kierunki, zaczęłam myśleć o korespondujących z nimi tekstach kultury. Może dzięki temu łatwiej będzie sprostać oczekiwaniom wyższych czynników? „Radzenie sobie w sytuacji kryzysowej wywołanej pandemią COVID-19”? Nie ma problemu, omawiamy Dżumę Alberta Camusa, więc i z covidem sobie poradzimy, to po prostu inna epidemia. „Zapewnienie dodatkowej opieki i pomocy, wzmacniającej pozytywny klimat szkoły oraz poczucie bezpieczeństwa”? Stowarzyszenie umarłych poetów chyba się nie sprawdzi, ale Mikołajek i inne chłopaki już tak. „Roztropne korzystanie w procesie kształcenia z narzędzi i zasobów cyfrowych oraz metod kształcenia wykorzystujących technologie informacyjno-komunikacyjne, wdrażanie Zintegrowanej Strategii Umiejętności – rozwój umiejętności zawodowych w edukacji formalnej i pozaformalnej, w tym w uczeniu się dorosłych”? Chyba tylko Wesele w Atomicach, może powieści Lema? A, jeszcze zapomniałam o konieczności budowania odpowiedzialności za środowisko naturalne i troski o klimat (Kubuś Puchatek); bez wzmacniania postawy ekologicznej w szkołach czeka nas wszystkich Apokalipsa, pewnie groźniejsza od tej biblijnej, bo realna, nie symboliczna (tu można wykorzystać sugestywne malarstwo Beksińskiego).
Powinniśmy wspierać naszych uczniów, ponownie to podkreślę. Jest to oczywiste i wynika ze specyfiki naszego zawodu, powinniśmy również pomóc uczniom w integracji z zespołem klasowym. Niby wszystko zrozumiałe, bezdyskusyjnie i bezapelacyjnie zgadzam się z tym – ale gdzie w tym wszystkim jestem JA, NAUCZYCIEL? Czy przebił się gdzieś w eterze głos, że nauczycielowi również należy się wsparcie psychologiczne? Że pandemia odbiła się na naszym zdrowiu fizycznym (problemy z kręgosłupami i wzrokiem)? I zdrowiu psychicznym – może również popadliśmy w depresję, doskwierają nam stany lękowe? Wróciliśmy do swoich obowiązków, ale jakby ich przybyło! Z dnia na dzień dowiadujemy się, która klasa pracuje zdalnie (bo na kwarantannie), a która stacjonarnie. Przemieszczamy się pomiędzy salami ze względów sanitarnych, żeby ograniczyć migrację młodzieży, choć oni i tak migrują, bo idąc na lekcje języków obcych, religię i WF, zmieniają sale. A my dźwigamy materiały, bo każda lekcja w innym gabinecie i na innym piętrze, a do tego jeszcze trzeba przenieść ze sobą sprzęt (laptopy, magnetofony). Fitness niepotrzebny, ciężary zaliczone i tylko kondycja wysiada…
Gdy patrzę na koleżanki i kolegów w zawodzie, to widzę ludzi wiecznie otwartych na nowe wyzwania, pełnych pomysłów, mimo wszystko tryskających optymizmem i chęcią wspierania wszystkich wokół, chociaż okrutnie pracą zmęczonych, wręcz wypalonych i sfrustrowanych nowymi koncepcjami czynników wyższych. Skąd w nas, mimo wszystko, taka werwa? Co sprawia, że jeszcze chce nam się chcieć, gdy społeczeństwo postrzega naszą grupę zawodową jako darmozjadów? Jak nie strajki w 2019, to pandemia od 2020, a my za SIEDZENIE w domach dostawaliśmy pensje, gdy inni tracili środki utrzymania (ironia). Pauperyzacja naszego środowiska idzie w parze z utratą prestiżu naszej grupy zawodowej.
46 AKTUALNOŚCI POLEMIKA REFLEKSJE 1/2022
Naszych następców nie widać, nie są to bowiem perspektywy, które przyciągnęłyby kolejnych adeptów zawodu.
Gdzie jest yeti?
Kierunki polityki oświatowej państwa w roku poprzednim (2020/2021) dotyczyły „Wdrażania nowej podstawy programowej w szkołach ponadpodstawowych ze szczególnym uwzględnieniem edukacji przyrodniczej i matematycznej”. Była również mowa między innymi o „Rozwijaniu samodzielności, innowacyjności i kreatywności uczniów” (jakby można było to zadekretować w jakimkolwiek rozporządzeniu), „Zapewnieniu wysokiej jakości kształcenia” (jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki i jednym słowem: Stań się!), „Wykorzystaniu w procesach edukacyjnych narzędzi i zasobów cyfrowych oraz metod kształcenia na odległość, a także bezpiecznym i efektywnym korzystaniu z technologii cyfrowych”. Chyba właśnie „dzięki” pandemii okazało się, że nauczyciele odnaleźli się o wiele lepiej w tej kuriozalnej sytuacji zdalnego nauczania, niż sobie jaśnie oświecone ministerstwo wyobrazić mogło! Z dnia na dzień, w ciągu weekendu, często na swoim sprzęcie, doszkalając się nocami (bo w dzień prowadziliśmy zajęcia), zawładnęliśmy Teamsami, Zoomem, czym tam jeszcze… Po raz kolejny życie wyprzedziło kierunki polityki oświatowej, sukces należał do ministerstwa, a nauczyciele niech wracają do swych biurek i żadnych marzeń, panie i panowie, żadnych marzeń…
A może jednak...?
Chciałabym, aby w szkole, po pierwsze, uczniowie dobrze się czuli, a po drugie, żeby szkoła była wolna od jakiejkolwiek ideologii, apolityczna i areligijna, za to bardzo nastawiona na człowieka, hołdująca renesansowej maksymie Homo sum, homini nihil a me alienum esse putto (Terencjusz). Żeby to była szkoła, w której nikt z nas, nauczycieli, nie uczyni wyrobników „od 8.00 do 16.00”, bo szkoła to jednak nie fabryka, tu się wykuwa przyszłe kadry i oby światłe umysły, a nie podbija kartę obecności. Szkoła moich marzeń nie wyczekuje kolejnych kierunków polityki, bo świadome i samodzielne dyrekcje najlepiej wiedzą, czego i jak powinni nauczać nauczyciele. W takiej szkole panuje wzajemny szacunek „na każdym szczeblu”, tolerancja wobec odmienności i różnorodności tak uczniów, jak i nauczycieli, z miłością bliźniego (Caritas? Agape?) patrzymy na siebie, nie boimy się popełniania błędów, bo przecież Errare humanum est. Każdy nowy dzień to wspólna przygoda edukacyjna i nikt nie musi nam nakazywać bycia innowacyjnymi i kreatywnymi, bo tacy po prostu będziemy – będzie nam się chciało dla siebie i swoich podopiecznych. Szkoła przyszłości nie może przypominać szkoły z Ferdydurke Gombrowicza, z upupianiem i ręcznym sterowaniem, z obsesyjnym myśleniem o kolejnej reformie – jak nie podstawy, to egzaminów zewnętrznych, z nowymi przedmiotami „HIT czy KIT” w ramach odchudzania maksymalnie przeładowanych siatek godzin w szkole ponadpodstawowej… Taka szkoła wychowa do wartości, ukształtuje postawy, nauczy respektowania norm społecznych.
I nie będzie przypominać yeti.
Anna Kondracka-Zielińska
Doktor nauk humanistycznych, literaturoznawczyni. Nauczycielka konsultantka ds. nauczania języka polskiego w szkołach ponadpodstawowych w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Pracuje w I Liceum Ogólnokształcącym im. Marii Skłodowskiej-Curie w Szczecinie.
