6 minute read
Sukcesem jest uśmiech
Justyna Krakowiak-Misiuna
Advertisement
Codzienność ucznia/uczennicy w czasie ciężkiej choroby, zwłaszcza podczas pobytu w szpitalu, to bez wątpienia przeżycie ekstremalne i wyjątkowe. Połączenie procesów leczenia oraz uczenia (się) wydaje się być czymś nierzeczywistym, niemożliwym, bardzo trudnym i wymagającym. Takie wyzwanie staje również przed dziećmi czy młodzieżą hospitalizowanymi w szczecińskich szpitalach i nauczycielami Zespołu Szkół Szpitalnych w Szczecinie. Od 65 lat wspierają oni swoich podopiecznych, udzielając im specjalnej opieki pedagogicznej. Osoby przebywające w szkole szpitalnej występują stale w podwójnej roli: i pacjenta, i ucznia. Towarzyszenie choremu dziecku i motywowanie go do działania to zadania wymagające kreatywności, wielkiej empatii, a przede wszystkim serca.
20 TEMAT NUMERU REFLEKSJE 1/2023
Nauka i ból
Praca nauczycieli szkół szpitalnych skoncentrowana jest na przygotowaniu uczniów do powrotu do szkoły macierzystej, przez co ujawnia się dbałość o ciągłość edukacji. Niemalże wszyscy badani w 2018 roku przez Beatę Antoszewską i Małgorzatę Moszyńską nauczyciele szkół szpitalnych wskazali, że cały pobyt dziecka w szpitalu jest przygotowaniem do powrotu do szkoły macierzystej, a równocześnie oddziaływania wychowawcze są skoncentrowane na zaakceptowaniu przez ucznia warunków szpitalnych i wzmocnieniu jego wiary we własne możliwości1. Nauczyciele Zespołu Szkół Szpitalnych w Szczecinie realizują ten cel poprzez aktywizację uczniów, na przykład prowadząc rozmaite projekty edukacyjne (na swoim koncie mamy między innymi takie, jak: „Zaprogramuj przyszłość”, „Z kulturą mi do twarzy”, „Code week”), zapraszając przedstawicieli miejskich instytucji kultury (Muzeum Narodowego, Filharmonii, Teatru Gwitajcie), organizując uroczystości szkolne, między innymi paradę talentów.
Nauce w szpitalu nierzadko towarzyszy ból, zabiegi medyczne, niekończące się kontrole lekarskie. Kontakt z nauczycielami to często okazja do oderwania się od tych trudnych przeżyć, moment na uśmiech, zapomnienie, skupienie myśli na sprawach niezwiązanych z leczeniem.
Pedagogika emocji
Informacje zebrane przez Antoszewską i Moszyńską w toku badań, prowadzonych w okresie od lutego do czerwca 2018 roku na grupie nauczycieli zatrudnionych w szkołach przyszpitalnych w Olsztynie, pozwoliły wyłonić następujące obszary procesu inkluzji, realizowane w czasie nauki w szpitalu: • perspektywiczny, • ciągłości, • niepewności, • teraźniejszości, • teoretyzacji zadań, • uprzedmiotowienia2 .
Zgodnie z „Europejską Kartą Praw i Potrzeb Edukacyjnych Chorych Dzieci i Młodzieży”, przyjętą w 2000 roku przez HOPE3 (Organizację Pedagogów Szpitalnych w Europie), celem nauczania chorych dzieci i młodzieży jest ciągłość edukacji, umożliwiająca im kontynuowanie roli uczniów. Dzieci przewlekle chore, z niepełnosprawnościami, które przebywają w szpitalu, sanatorium czy innej placówce leczniczej, mają możliwość kontynuowania nauki w szkole szpitalnej, gdzie uczestniczą w zajęciach edukacyjnych oraz w zajęciach pozalekcyjnych, których celem jest podejmowanie specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych. Realizują programy nauczania, zgodne z obowiązującą podstawą programową szkół, do których uczęszczali przed chorobą.
W 2019 roku nauczyciele Zespołu Szkół Szpitalnych wzięli udział w kolejnym badaniu, przeprowadzonym przez dr hab. Beatę Antoszewską z Katedry Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, dotyczącym środowiska pracy nauczycieli ze szkół zorganizowanych w podmiotach leczniczych. Uzyskane przez autorkę wyniki są wyraźnie zbieżne z praktycznymi, codziennymi refleksjami i doświadczeniami, jakie wiążą się z pracą dydaktyczno-wychowawczą na terenie szczecińskich szpitali. Praca z dzieckiem chorym „wymaga odpowiedniego łączenia wiedzy pedagogicznej i psychologicznej z wiedzą medyczną, co więcej odporności emocjonalnej, by w sytuacjach trudnych nauczyciel mógł skutecznie im zaradzić”4 .
Wymagania dotyczą wszystkich pedagogów, którzy pracują z chorymi dziećmi i młodzieżą, nie tylko wówczas, gdy przebywają oni w szpitalu. Istotą relacji z uczniem dotkniętym chorobą są międzyosobowe relacje i ich terapeutyczny wymiar. To właśnie z nauczycielami dzieci chcą rozmawiać o ważnych dla nich sprawach: chorobie, leczeniu, przyszłości. Bez wątpienia praca z uczniem chorym
TEMAT NUMERU REFLEKSJE 1/2023 21
jest źródłem satysfakcji dla nauczycieli, choć doceniani są oni przede wszystkim przez uczniów i ich rodziców. W codziennej pracy natomiast, niestety, nadal zdarza się, że brakuje partnerskiej współpracy ze strony personelu medycznego.
Czysta karta
W sytuacji, kiedy świat chorego dziecka nagle się kurczy do szpitalnych ścian, ma ono ograniczony kontakt z rówieśnikami, przyjaciółmi i rodziną, brakuje obowiązków, którymi życie codzienne każdego młodego człowieka było dotychczas wypełnione – obecność nauczyciela i szkolnej rutyny oznacza kontynuację, pozwala zachować ciągłość funkcjonowania. Daje namiastkę „normalności” w tej zupełnie dla ucznia i jego rodziny nienormalnej sytuacji, a także nadzieję na wyleczenie i dodaje siły do walki.
Szkoła w szpitalu to szkoła bez dzwonków, bez sprawdzania listy obecności i wyjazdów na „zieloną szkołę”. Jest tu miejsce na indywidualne wsparcie ucznia, skupienie się na jego potrzebach, czas na pracę dydaktyczno-wychowawczą „tu i teraz”, bo nigdy nie ma pewności, w ilu spotkaniach z danym uczniem nauczyciele będą mieli szansę uczestniczyć. Każdy uczeń to „czysta karta”: bez etykiet, oczekiwań czy wyobrażeń. Sukces szkoły „innej niż wszystkie” nie jest mierzony liczbą zdobytych nagród w konkursach, olimpiadach przedmiotowych czy wynikami egzaminów zewnętrznych (choć i one się tu odbywają). Sukcesem jest uśmiech hospitalizowanego ucznia, błysk zrozumienia w jego w oku, oczekiwanie na kolejną lekcję, zajęcia. Ogromne znaczenie mają także indywidualne rozmowy uczniów i nauczycieli, które umożliwiają dzieciom i młodzieży swobodne wypowiadanie się, co pozwala na uwalnianie długotrwałego napięcia emocjonalnego5 .
Jedną z najważniejszych reguł w pracy dydaktycznej z dzieckiem chorym jest zasada „racjonalnego gospodarowania wysiłkiem chorego dziecka, zachowania równowagi między jego uczynnianiem i odciążaniem, zależnie od jego potrzeb i możliwości psychoruchowych”6, która wyzwalać powinna ogromną plastyczność w pracy pedagogów. Umożliwia ona bieżące wprowadzanie zmian w organizacji pracy z uczniem, poruszanej tematyce.
Coraz więcej dzieci potrzebuje pomocy
Pogarszająca się kondycja zdrowotna dzieci i młodzieży jest faktem. Tendencje, jakie wynikają z badania HBSC (Health Behaviour in School-aged Children – WHO Collaborative Cross-national Study), stanowiącego szeroko zakrojony projekt badawczy ukierunkowany na śledzenie zmian w zakresie zdrowia i zachowań zdrowotnych młodzieży szkolnej, nie napawają optymizmem7. Konieczność objęcia specjalną opieką pedagogiczną dotyczy każdego chorego dziecka, zarówno tego, które przebywa w szpitalu, jak i tego, które choruje przewlekle, będąc uczniem szkoły ogólnodostępnej. Istotne jest, aby nauczyciele tych szkół korzystali z dorobku pedagogiki leczniczej, która stanowi naukę szczegółową pedagogiki specjalnej, a także doświadczeń zgromadzonych przez nauczycieli szkoły szpitalnej. Celowe jest nawiązanie w tym zakresie współpracy. Obecnie coraz więcej dzieci i młodzieży cierpi na choroby przewlekłe. Najczęściej diagnozowane to: astma oskrzelowa, cukrzyca, jak i choroby psychiczne oraz choroby nowotworowe. W ostatnich latach rośnie liczba dzieci i młodzieży objętych pomocą specjalistyczną ze względu na zaburzenia psychiczne. W roku 2015 z takiej pomocy korzystało ponad 143 000 osób do lat 18, z których ponad 61% stanowili chłopcy. Ponad trzy czwarte osób z tej grupy mieszkało w miastach8. Po okresie izolacji związanej z pandemią koronawirusa Sars-Cov-2 potrzeby tego rodzaju pomocy wśród uczniów zdecydowanie się zwiększyły. Nauczyciel, który spotyka się systematycznie ze swoimi chorymi podopiecznymi w sposób naturalny staje się osobą uczestniczącą w ich procesie terapeutycz-
22 TEMAT NUMERU REFLEKSJE 1/2023
nym. Niezwykle istotne jest, aby potrafił nawiązać życzliwy kontakt z dzieckiem, dzięki któremu może je wdrażać do samodzielnego, stopniowego pokonywania trudności, wzbudzać wiarę we własne możliwości. Oceny, jakie uzyskują w tym procesie uczniowie, powinny uwzględniać ich aktualną wydolność wysiłkową i wkład włożonej pracy. Mają one ważną wartość terapeutyczną, wzmacniając chorego w walce o zdrowie9 .
Wsparcie chorych uczniów to także podejmowanie przez nauczycieli szerokich oddziaływań wychowawczych kształtujących poprawne postawy społeczne wobec chorego dziecka, które sprzyjają jego dobremu współżyciu w grupie. Ważne jest, aby chore dziecko nie czuło się izolowane od zdrowych rówieśników, a środowisko było przygotowane do przyjęcia go do swojego grona. Duże znaczenie ma w tym zakresie współpraca i współdziałanie szkoły macierzystej za szkołą szpitalną10 .
Przypisy 1 B. Antoszewska, M. Moszyńska, Doświadczenia nauczycieli szkół przyszpitalnych w paradygmacie inkluzji ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, „Kwartalnik Pedagogiczny” 2019, nr 3. 2 Ibidem. 3 Hospital Organisation of Pedagouges in Europe – międzynarodowe stowarzyszenie non-profit o celach naukowych i pedagogicznych. W 1988 r. z inicjatywy dra Kornhausera odbył się pierwszy zjazd europejskich pedagogów szpitalnych w Lubjanie (Słowenia), pod auspicjami UNESCO i WHO. Pod koniec tego wydarzenia edukatorzy wzmocnili swoje więzi dzięki biuletynowi i rozpoczęli pierwsze wymiany nauczycieli; wśród członków są również nauczyciele
Zespołu Szkół Szpitalnych w Szczecinie. 4 B. Antoszewska, Nauczyciele szkół zorganizowanych w podmiotach leczniczych – teoretyczna i empiryczna analiza zagadnienia, „Pedagogika Specjalna” 2021, nr 2 (308). 5 B. Żarnowska, Rewalidacyjna funkcja pracy dydaktycznej z dzieckiem chorym w szkole szpitalnej na przykładzie lekcji biologii,
Kraków 1992. 6 R. Anyszko, T. Kott, Wychowanie dzieci w zakładzie leczniczym,
Warszawa 1998, s. 21. 7 J. Mazur, Zdrowie i zachowania zdrowotne młodzieży szkolnej na podstawie badań HBSC 2010 (ORE). 8 R. Szredzińska, Zdrowie dzieci i młodzieży. Dzieci się liczą.
Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa i rozwoju dzieci w Polsce,
Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę, Warszawa 2017. 9 K. Bakoń, K. Siedlecka, Psychologiczne i pedagogiczne problemy dziecka przewlekle chorego, w: T. Kott (red.), Uczeń z przewlekłą chorobą i uczeń z zaburzeniami psychicznymi w szkole ogólnodostępnej. Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych,
Warszawa 2005. 10 J. Deręgowska, Edukacja dzieci i młodzieży z chorobą nowotworową jako czynnik wsparcia, „Studia Edukacyjne” 2012, nr 21.
Abstract
A smile is a success The author of the article discusses the specificity of educational work at a hospital school. Young people staying in such facilities always play a double role as they are both patients and students. Accompanying sick children and motivating them to work are tasks that require creativity, great empathy, and a big heart. Therefore, hospital school teachers face educational challenges that are twice as difficult.
Justyna Krakowiak-Misiuna
Absolwentka studiów magisterskich na Uniwersytecie Szczecińskim na kierunku pedagogika, specjalność rewalidacyjna, podyplomowych studiów z zakresu filologii polskiej, edukacji dla bezpieczeństwa oraz organizacji i zarządzania w oświacie, a także kursu kwalifikacyjnego z pedagogiki leczniczej. Od 19 lat nauczycielka Zespołu Szkół Szpitalnych w Szczecinie, którym kieruje szósty rok.
