Szkoła bez ocen?

Zofia Fenrych

Konferencja i debata „Weź mnie doceń, a nie oceń”

Czy możliwa jest szkoła bez ocen? Czy taka formuła w ogóle ma sens? Czy przy takim założeniu nie zniknie motywacja uczniów i uczennic do nauki? A może brak ocen źle wpłynie na pracę nauczycielek i nauczycieli? Nie są to abstrakcyjne pytania. Odpowiedzi na nie szukają organizacje edukacyjne, pedagodzy, psychologowie, dyrektorzy i nauczyciele chcący zmienić edukację, nie czekając na zmianę systemu. Potrzeba dyskusji na ten temat jest w dzisiejszej szkole ewidentna. Można to było wyraźnie zaobserwować podczas spotkania zorganizowanego 12 października 2022 roku przez Fundację Szkoła Bez Ocen oraz Instytut Zwinnej Edukacji we współpracy z Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli.

104 W ZCDN-IE REFLEKSJE 1/2023

Stopnie hamują rozwój

Pierwszym merytorycznym punktem programu było wystąpienie dra Przemysława Pieczyńskiego, psychologa sportu, nauczyciela akademickiego, który opowiadał o tym, co wiemy na temat funkcjonowania mózgu, między innymi o synchronizacji jego półkul. Referent mówił także o wartości pasji (i ucznia, i nauczyciela) oraz wspierania ich rozwoju w szkole. Drugim mówcą był Jarosław Durszewicz, prezes Fundacji Szkoła Bez Ocen. Przypomniał uczestnikom, że w myśl prawa oświatowego nauczyciel zobowiązany jest do wystawienia jednej oceny cyfrowej w ciągu roku szkolnego – czyli tej na koniec roku. Pozostałe stopnie wcale nie muszą być zamknięte w skali od 1 do 6. Rola oceny to przede wszystkim monitorowanie postępów ucznia i dawanie mu informacji zwrotnej w postaci triady: „co robisz dobrze”, „co robisz źle” i „jak sprawić, by robić to dobrze”. Obaj prelegenci podkreślali, jak bardzo stopnie cyfrowe blokują rozwój, ponieważ nie dostrzegają procesu i postępu ucznia, a co za tym idzie – hamują kreatywność.

Warto w tym miejscu rozróżnić kwestię stawiania stopni i oceniania jako takiego – na tę różnicę prelegenci również wskazywali. Hasło „szkoła bez ocen” nie oznacza bowiem braku sprawdzania wiedzy, kontrolowania procesu i postępów ucznia. Ocenianie jest wszak częścią naszego życia i szkoła też powinna do tego przygotować młodego człowieka. Tyle że stopnie cyfrowe takiej szansy nie dają. Sprzyjają uczeniu się na stopień – by „zakuć, zdać i zapomnieć” – a nie dla samej wiedzy, chęci rozwijania umiejętności, kształtowania samego siebie.

Własne biurko w pokoju nauczycielskim

Kolejna część spotkania polegała na podzieleniu się dobrymi praktykami, pomysłami, rozwiązaniami. Pierwsze wystąpienie, Justyny Durszewicz z Fundacji Szkoła Bez Ocen, było prezentacją doświadczenia norweskiego, które można wykorzystać również u nas. Wybór Norwegii (choć zwykle mówi się o systemie fińskim) jest o tyle zasadny, że tam oświata przechodzi reformy, które zaczęto wprowadzać w życie stosunkowo niedawno – łatwiej zatem przełożyć norweskie doświadczenia zmieniania edukacji na naszą rzeczywistość. W norweskich szkołach ocen cyfrowych już się nie stawia, duży nacisk położony został natomiast na budowanie relacji w środowisku szkoły. Ciekawym rozwiązaniem, stosowanym również między innymi w Szwecji, jest pokój nauczycielski, gdzie każdy nauczyciel ma swoje biurko i przestrzeń dla siebie.

Następnie swoimi doświadczeniami podzieliły się dwie dyrektorki i jeden wicedyrektor ze szkół zachodniopomorskich, które odchodzą od ocen cyfrowych. Wioletta Skowyra i Łukasz Połuboczko ze Szkoły Podstawowej nr 9 w Kołobrzegu oraz Magdalena Bujakowska ze Szkoły Podstawowej nr 2 w Świdwinie opowiadali o procesie, w którym dochodzili do przekonania, że coś trzeba w systemie oceniania zmienić, i o tym, jak te zmiany wprowadzali. W obu przypadkach duży wpływ na decyzje miała pandemia i jej konsekwencje. Obie szkoły szukały inspiracji i pomocy w już działających programach, na przykład w planie daltońskim. W placówkach zmieniono się nie tylko podejście do ocen, które zostały zastąpione informacją zwrotną. Przeobraziło się też codzienne życie całej społeczności – czas przerw, rady pedagogiczne, zarządzanie. Warte podkreślenia jest to, że w żadnej ze szkół nie wprowadzono rewolucji, do zmiany przygotowywano się długo, na zasadzie konsultacji i dialogu w gronie nauczycieli i rodziców. Nikogo do zmiany nie zmuszano, lecz przekonywano, ukazując jej zalety i używając konkretnych argumentów. Rzecz jasna nie wszyscy są zadowoleni, ale szkoły mogą się dziś pochwalić nie tylko o wiele lepszą atmosferą – choć nie ukrywają, że pracy przybyło – ale także lepszymi wynikami.

W ZCDN-IE REFLEKSJE 1/2023 105

Mniej może znaczyć więcej

Po przerwie miała miejsce debata, w której wzięli udział: Katarzyna Parszewska – przedstawicielka Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Ewa Radanowicz – dyrektorka Wydziału Edukacji, Kultury i Sportu Urzędu Gminy i Miasta w Goleniowie, dr Przemysław Pieczyński – psycholog sportu, Kinga Maciaszczyk – psycholożka, dyrektorka Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Szczecinie, Weronika Dwojakowska – nauczycielka konsultantka ZCDN-u oraz Lena Wieczorek i Gabriela Wojciechowska – uczennice IV Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Prusa w Szczecinie.

Katarzyna Parszewska zwróciła uwagę, że prawo oświatowe rzeczywiście daje szkołom dużą autonomię w zakresie oceniania, podkreślając, iż zadaniem szkoły i nauczycieli jest realizacja podstawy programowej, a nie konkretnego podręcznika, z którego znajomości rozliczani są uczniowie. Ewa Radanowicz akcentowała, by nie tracić z oczu człowieka – szkoła jest bowiem dla ludzi i od nauczycieli oraz dyrektorów najbardziej zależy, jaka będzie klasa, szkoła i panująca w niej atmosfera. Kinga Maciaszczyk opowiedziała o swojej drodze do idei „mniej znaczy więcej”, dążącej do tego, by uczniowie również mieli poczucie odpowiedzialności za swój proces uczenia się. Uczennice z IV LO przedstawiły wyniki ankiety, którą przeprowadziły wśród swoich koleżanek i kolegów na temat szkoły bez ocen. Wynika z niej, że wbrew temu, co mówi część uczniów, dla większości oceny nie stanowią motywacji do nauki, a są jedynie przyczyną stresu i blokady. Weronika Dwojakowska przypomniała o roli oceny postępów ucznia jako procesu – ze szczególnym naciskiem na uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych, którzy bardzo często nie są w stanie osiągnąć wymaganych kompetencji. Wszyscy prelegenci podkreślali rolę relacji, zauważania procesu, wykorzystywania pasji i zainteresowań uczniów.

Ciekawe były także głosy z sali – nauczyciele całkiem licznie podzielili się swoimi doświadczeniami i przemyśleniami. Jedna z nauczycielek, stosująca od kilku lat ocenianie kształtujące, opowiedziała o negocjacjach z uczniami w zakresie ocen końcowych. Okazało się, że kilku z nich nie zgodziło się z zaproponowaną przez nauczycielkę oceną, ponieważ według nich była ona… za wysoka! Oni sami lepiej umieli dostrzec swój postęp i wiedzę, bo uczestniczyli w całym procesie razem ze swoją nauczycielką, ale mieli też wgląd na sytuację z „wewnętrznej” perspektywy. To dobry przykład tego, że brak ocen cyfrowych wcale nie musi wpłynąć negatywnie na uczniów.

Podsumowaniem tego spotkania mogą być hasła: edukacja to przede wszystkim relacja, zaufanie do siebie, do uczniów, do rodziców; ewolucja, nie rewolucja we wprowadzaniu zmian. Bardzo dobrze, że taka debata miała miejsce i w Szczecinie, i w innych miastach w całej Polsce. Wyraźnie widać, że zmiana jest konieczna, a prawdziwej reformy systemu oświaty ze strony polityków możemy niestety nie doczekać. Warto więc korzystać z opcji, które daje prawo oświatowe i zmieniać edukację oddolnie – w sobie, w swoich klasach, w swoich szkołach.

Zofia Fenrych

Doktor nauk humanistycznych. Nauczycielka historii i trenerka. Specjalistka ds. przedsięwzięć edukacyjnych w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli.

106 W ZCDN-IE REFLEKSJE 1/2023

Piszą dla nas

Bogdan Balicki Doktor nauk humanistycznych, literaturoznawca, nauczyciel akademicki. Adiunkt w Instytucie Literatury i Nowych Mediów Uniwersytetu Szczecińskiego. Autor publikacji poświęconych konstruktywizmowi w badaniach nad literaturą i mediami. Agnieszka Chabasińska Od 25 lat nauczycielka języka angielskiego w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 1 dla Dzieci Niepełnosprawnych Ruchowo w Policach. Oligofrenopedagog, surdopedagog. Certyfikowana nauczycielka jogi. Helena Czernikiewicz Nauczycielka języka polskiego w Szkole Podstawowej nr 48. Weronika Dwojakowska Nauczycielka konsultantka ds. kształcenia specjalnego i edukacji włączającej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Zofia Fenrych Doktor nauk humanistycznych. Nauczycielka historii i trenerka. Specjalistka ds. przedsięwzięć edukacyjnych w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Waldemar Howil Nauczyciel języka polskiego, informatyki i etyki w Szkole Podstawowej im. ks. Barnima I w Żabnicy. Członek grupy „Superbelfrzy RP”. Sławomir Iwasiów Doktor nauk humanistycznych, literaturoznawca, krytyk literacki. Adiunkt w Instytucie Literatury i Nowych Mediów Uniwersytetu Szczecińskiego. Stały współpracownik dwutygodnika kulturalnego „artPAPIER”. Od 2008 roku redaktor prowadzący Zachodniopomorskiego Dwumiesięcznika Oświatowego „Refleksje”. Lilianna Janeczek Doradczyni metodyczna ds. przyrody i biologii w Powiatowym Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Stargardzie. Katarzyna Kamrowska Pedagożka rewalidacyjna i korekcyjna, tyflopedagożka. Nauczycielka wspomagająca w Szkole Podstawowej nr 21 z Oddziałami Integracyjnymi w Szczecinie. Wcześniej wychowawczyni w Gimnazjum nr 18 w Szczecinie. Wykładowczyni w Collegium Da Vinci. Dawid Edmund Kędzierski Doktor nauk matematycznych, adiunkt w Instytucie Matematyki Uniwersytetu Szczecińskiego. Nauczyciel matematyki w V Liceum Ogólnokształcącym z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Adama Asnyka w Szczecinie. Ewa Klaus Pedagog specjalny, nauczycielka plastyki w Szkole Podstawowej oraz rękodzieła artystycznego i florystyki w Szkole Przysposabiającej do Pracy w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. Kawalerów Orderu Uśmiechu w Tanowie. W swojej pracy rewalidacyjnej z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną stosuje metody praktycznego działania i aktywizacji zawodowej. Kamila Kopczyńska Nauczycielka w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. Kawalerów Orderu Uśmiechu w Tanowie.

Marta Kostecka Nauczycielka konsultantka ds. edukacji humanistycznej w Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Edukatorka, polonistka, bibliotekarka. Specjalizuje się w edukacji cyfrowej i medialnej. Justyna Krakowiak-Misiuna Absolwentka studiów magisterskich na Uniwersytecie Szczecińskim na kierunku pedagogika, specjalność rewalidacyjna, podyplomowych studiów z zakresu filologii polskiej, edukacji dla bezpieczeństwa oraz organizacji i zarządzania w oświacie, a także kursu kwalifikacyjnego z pedagogiki leczniczej. Od 19 lat nauczycielka Zespołu Szkół Szpitalnych w Szczecinie, którym kieruje szósty rok. Anna Lew-Machniak Doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Muzeum Narodowym w Szczecinie – Muzeum Historii Szczecina. Sławomir Osiński Absolwent polonistyki, zarządzania w oświacie oraz marketingu i zarządzania w ochronie zdrowia. Nauczyciel, publicysta kulinarny i społeczny, rysownik satyryczny, czasem literat i tekściarz. Egzaminator maturalny, ekspert ds. awansu nauczycieli, wykładowca na studiach podyplomowych. Dyrektor Szkoły Podstawowej nr 47 im. Kornela Makuszyńskiego w Szczecinie.

PISZĄ DLA NAS REFLEKSJE 1/2023 107

Marzena Pardel Doradca metodyczny do spraw kształcenia specjalnego w Powiatowym Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Stargardzie. Neurologopeda, surdopedagog, oligofrenopedagog. Nauczyciel w Zespole Szkół Specjalnych w Stargardzie. Karol Pietrzyk Filolog angielski, absolwent Uniwersytetu Szczecińskiego. Wychowawca i nauczyciel języka angielskiego w XII LO w Zespole Szkół Sportowych w Szczecinie. W latach 1999–2014 pracował w Gimnazjum nr 3 w Szczecinie. Był konsultantem metodycznym w Open School Szczecin (2012–2015). Publicysta oświatowy: publikował między innymi na łamach szczecińskiego dodatku „Gazety Wyborczej”, w „Dialogach” i „Refleksjach”. Był kandydatem szczecińskiego oddziału Związku Nauczycielstwa Polskiego do nagrody „Nauczyciel Roku 2013”. Ojciec dziecka w spektrum autyzmu. Karolina Sałagan Nauczycielka w Zespole Szkół Specjalnych nr 1 w Szczecinie.

Barbara Smolińska-Theiss Profesor nauk społecznych w zakresie pedagogiki. Związana z Uniwersytetem Warszawskim i Akademią Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. Pełniła funkcję społecznego doradcy Rzecznika Praw Dziecka. Od 2016 roku przewodnicząca Zespołu Pedagogiki Społecznej PAN. Autorka wielu badań i prac naukowych z obszaru pedagogiki i antropologii dzieciństwa, pedagogiki społecznej, pedagogiki Janusza Korczaka. Opublikowała między innymi monografie: Rok Janusza Korczaka 2012. Nie ma dzieci – są ludzie (2013); Dzieciństwo jako status społeczny. Edukacyjne przywileje dzieci klasy średniej (2014); Korczakowskie narracje pedagogiczne (2014). Edyta Tyszkiewicz Terapeuta komunikacji alternatywnej i wspomagającej, neurorehabilitant C-eye, pedagog, terapeuta zajęciowy, doradca AT w zakresie komunikacji alternatywnej i wspomagającej. Anna Zamkowska Pedagog, doktor habilitowany nauk społecznych, nauczyciel akademicki. Pracuje na Uniwersytecie TechnologicznoHumanistycznym im. K. Pułaskiego w Radomiu, gdzie pełni funkcję kierownika Katedry Pedagogiki i Psychologii. Jest członkiem Zespołu Pedagogiki Specjalnej Wspierającego działania Sekcji Pedagogiki Specjalnej KNP PAN. Naukowo zajmuje się przede wszystkim pedagogiką specjalną, edukacją włączającą. Jest wiceprezesem Stowarzyszenia Chrześcijańskich Rodzin Osób Niepełnosprawnych SChRON.

Lidia Zasada Pedagog specjalny, tyflopedagog, nauczycielka w Szkole Podstawowej oraz Szkole Przysposabiającej do Pracy w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. Kawalerów Orderu Uśmiechu w Tanowie. W swojej pracy rewalidacyjnej z uczniami z niepełnosprawnością intelektualną stosuje metody arteterapii przez sztukę.

108 PISZĄ DLA NAS REFLEKSJE 1/2023

Zachodniopomorski Dwumiesięcznik Oświatowy Od 1991 Roku

www.refleksje.zcdn.edu.pl