6 minute read
Edukacja zdalna
Olga Pawłowska
Od nauczania korespondencyjnego do e-learningu
Advertisement
Zdalne kształcenie (nauczanie i uczenie się), dzięki najnowszym dostępnym rozwiązaniom technologicznym, może być realizowane niestacjonarnie, w dowolnym – wybranym przez ucznia – czasie i miejscu, bez fizycznej obecności nauczyciela. Rolę do tej pory zarezerwowaną dla nauczyciela, pracującego tradycyjnymi metodami dydaktycznymi, może pełnić opracowany przez dydaktyka medialnego, według wskazań eksperta dziedzinowego, materiał dydaktyczny, dostarczany do uczącego się w sposób charakterystyczny dla danej generacji zdalnego kształcenia. W poniższym artykule zostały zaprezentowane różne warianty zdalnego nauczania, które rozwijały się na przestrzeni lat wraz z postępem cywilizacyjnym. Jak dzisiaj sprawdzają się zarówno starsze, jak i najnowsze metody zdalnego nauczania, przede wszystkim w obliczu różnego rodzaju sytuacji kryzysowych?
60 OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA REFLEKSJE 4/2021
Geneza edukacji zdalnej
Przyjmuje się, że nauczanie niestacjonarne zapoczątkowano w XVIII wieku w Stanach Zjednoczonych1. Zdalne nauczanie realizowane było wówczas jako model korespondencyjny – materiały szkoleniowe wysyłano do uczniów za pośrednictwem poczty. Kolejne generacje zdalnego kształcenia wynikały z rozwoju technik. Zdalne kształcenie drugiej generacji wykorzystywało materiały drukowane oraz technologie audio i wideo (między innymi na taśmach magnetycznych), transmisje radiowe oraz telewizyjne. Trzecia generacja zdalnego kształcenia wykorzystywała do nauki nagrania audio i wideo oraz aplikacje komputerowe, dystrybuowane na dyskietkach, a później na płytach CD, oraz audio- i wideokonferencje. Powszechny dostęp do sieci Internet zrewolucjonizował zdalne nauczanie i uczenie się. Rozpoczęła się era e-learningu (czwarta generacja zdalnego kształcenia) wykorzystującego komputery i Internet. Cechą szczególną nauczania na odległość, realizowanego w tym okresie rozwoju zdalnego kształcenia, jest jego interakcyjny charakter oraz przebieg elektronicznego kursu (e-kursu) według opracowanych scenariuszy, również dynamicznych, reagujących na zachowania użytkownika i osiągane wyniki.
Wraz z rozwojem idei i technologii Web 2.0 (dla której charakterystyczne są: personalizacja, indywidualizacja produktów, kreatywność i interakcyjność internautów, społecznościowe funkcje Internetu i zachowania użytkowników sieci) oraz pojawieniem się sprzętu przenośnego (laptopów i notepadów, smartfonów i tabletów, czytników e-booków) mamy do czynienia ze zdalnym kształceniem piątej generacji – odtąd nazwanym e-learningiem nieformalnym. Dla generacji tej charakterystyczne jest, że wyłącznie od użytkownika zależy sposób i tryb uczenia się na podstawie treści edukacyjnych wskazanych przez edukatorów i/lub wyszukanych przez siebie. Zadaniem edukatorów jest natomiast skupienie się na rzetelnej weryfikacji nabytej przez studentów wiedzy – w trybie zdalnym i stacjonarnym.
Komputer pełni funkcję środka dydaktycznego w procesie kształcenia realizowanym przez nauczyciela (pod jego kierunkiem i we współpracy z uczniem) lub procesie edukacyjnym podejmowanym samodzielnie przez ucznia. Jest także przydatnym narzędziem w adaptacji społecznej i edukacji osób z niepełnosprawnościami (adaptive technology), jak również w tworzeniu warunków dla działań oświatowych ukierunkowanych na uczniów z rejonów o małej gęstości zaludnienia, w których znaczne odległości oddzielają od siebie zarówno uczniów, jak i nauczycieli, oraz z krajów o niewielkim poziomie rozwoju i wysokim stopniu zaniedbań w zakresie edukacji2 .
Prawdziwy przełom w kształceniu na odległość nastąpił wraz z upowszechnieniem Internetu. To dynamicznie rozwijające się nowe medium dydaktyczne, umożliwiające najwyższy poziom interakcji oraz globalną komunikację, znalazło natychmiast zastosowanie w nauczaniu na odległość. Internet wniósł nową jakość i nowe możliwości do procesu kształcenia i umożliwił interakcje student – student oraz student – nauczyciel, co w sposób istotny zaczęło wpływać na efektywność kształcenia i zasięg oddziaływania dydaktycznego3 .
Kształcenie na odległość z wykorzystaniem sieci i technologii internetowych, czyli e-learning, stało się trwałym elementem kształcenia, także na poziomie wyższym, m.in. z takich powodów, jak: • potrzeba zwiększenia oferty edukacyjnej dla absolwentów szkół średnich (kształcenie młodzieży jest dla każdego państwa znakomitą inwestycją intelektualną, propozycją uniknięcia lub zmniejszenia wielu problemów społecznych, na przykład bezrobocia); • wspomaganie aktywności edukacyjnej studentów studiów stacjonarnych, wieczorowych i zaocznych z wykorzystaniem technik pracy
OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA REFLEKSJE 4/2021 61
grupowej, na przykład komunikujących się przez Internet wirtualnych klas; • konieczność kształcenia, dokształcania lub doskonalenia przez całe życie (life long learning) wynikająca ze starzenia się posiadanej wiedzy i umiejętności (jedynie część populacji znajduje fizycznie swe miejsce na studiach podyplomowych w wybranej uczelni wyższej, natomiast dla większości ofertą edukacyjną są szkolenia online); • konieczność zmiany lub podwyższenia zawodowych kwalifikacji spowodowana wymaganiami dynamicznie zmieniającego się rynku pracy4 .
W roku 2020 nauka zdalna z konieczności stała się jednak wymuszoną codziennością dla uczniów z różnych etapów edukacyjnych oraz studentów wszystkich roczników szkół wyższych i uniwersytetów.
Pandemia 2020
Zdalna edukacja internetowa jakościowo i merytorycznie nie odstaje, a przynajmniej nie powinna odstawać, od zajęć stacjonarnych. Z twierdzeniem tym zapewne nie zgodzi się większość z osób skazanych na zdalne kształcenie w czasach pandemii COVID-19 – zarówno uczniów, jak i nauczycieli.
A przecież dzięki możliwości zastosowania bogactwa środków dydaktycznych e-zajęcia mogą być dla ucznia nawet bardziej interesujące od zajęć stacjonarnych. Często o wartości i atrakcyjności stacjonarnych zajęć dydaktycznych decydują cechy osobowe wykładowcy, jego wiedza, charyzma. W e-edukacji nie trzeba z tych wartości rezygnować – można fragmenty lub całość przekazu uwiecznić w postaci filmu wideo i udostępnić go w ramach zajęć zdalnych. Ponadto zdalny nauczyciel lub trener, nadzorujący pracę e-uczniów, może być równie inspirujący jak nauczyciel uczący w trybie stacjonarnym.
E-nauczanie
Kurs e-learningowy to zasób treści szkoleniowej przygotowany w dedykowanym narzędziu autorskim, na podstawie materiałów merytorycznych opracowanych przez eksperta dziedzinowego i scenariusza opracowanego przez dydaktyka medialnego. Przebieg e-kursu odbywa się według opracowanego scenariusza, wrażliwego na zachowania i wyniki uczącego się. Przykładem ciekawych kursów ogólnodostępnych, głównie z tematyki nauk ścisłych, są kursy udostępnienie przez NASK w ramach OSE IT Szkoła.
Podstawowe środowisko e-learningu formalnego tworzą platforma e-learningowa LMS (Learning Management System) oraz kursy e-learningowe udostępniane na tej platformie. Na zapleczu tego środowiska są narzędzia autorskie do edycji kursów i narzędzia obróbki multimediów wchodzących w skład treści kursów.
Platforma e-learningowa LMS to serwerowy, internetowy system informatyczny służący do udostępniania i monitorowania kursów e-learningowych oraz materiałów dodatkowych zarejestrowanym użytkownikom, podzielonym na grupy. Każda grupa ma przyporządkowanego opiekuna/nauczyciela, którego celem jest pomoc merytoryczna w pracy nad kursem. Platformy mogą mieć także wbudowane fora dyskusyjne, czaty, wideokonferencje umożliwiające komunikację nauczyciela z całą grupą uczniów lub z pojedynczymi osobami oraz narzędzia pracy grupowej – uczenia się kooperatywnego. Całość pracy na platformie odbywa się w trybie online, co wymaga stałego połączenia z Internetem w czasie nauki.
E-nauczanie/uczenie się może być wzbogacone o szereg narzędzi umożliwiających komunikowanie się uczniów między sobą oraz z nauczycielem zarówno w sposób synchroniczny, jak i niesynchroniczny. Komunikacja synchroniczna wymaga jednoczesnego uczestnictwa w procesie komunikacji wszystkich osób biorących w niej
62 OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA REFLEKSJE 4/2021
udział. Narzędziami komunikacji synchronicznej są na przykład czat lub telefon internetowy. Komunikacja asynchroniczna to komunikacja niewymagająca jednoczesnego uczestnictwa w procesie komunikacji osób biorących w niej udział. Przykładami narzędzi tej formy komunikacji są poczta e-mail czy forum dyskusyjne.
Wideokonferencja to internetowe narzędzie online do dystrybucji wiedzy przez prowadzących telekonferencję i komunikowania się z uczestnikami. Wykładowca/y i słuchacze mogą się widzieć i ze sobą rozmawiać, do czego potrzebne są kamery internetowe i mikrofony oraz oprogramowanie telekonferencyjne samodzielne (w ograniczonym zakresie, na przykład Skype) lub jako moduł platformy LMS. Podobnym narzędziem przekazywania wiedzy grupie uczestników i uzyskiwania od nich wypowiedzi są webinary, czyli wirtualne seminaria, z transmisją wideo w jednym kierunku (obrazu i głosu wykładowcy i ekranu z treścią) – do uczestników. Uczestnicy mogą się wypowiadać i uzyskiwać odpowiedzi na czacie.
W procesie tworzenia elektronicznych kursów przy pomocy narzędzi autorskich, instalowania i konfigurowania platformy LMS oraz udostępniania kursów uczniom uczestniczy duże grono specjalistów, składające się między innymi z ekspertów dziedzinowych, programistów, dydaktyków medialnych, osób poddających treści obróbce elektronicznej, grafików komputerowych, specjalistów od multimediów odpowiedzialnych za nagrania wideo i montaż dźwięku oraz administratora platformy.
E-learning nieformalny, kojarzony początkowo z grupami/forami dyskusyjnymi, stał się popularny wraz z rozwojem technologii Web 2.0 i serwisów społecznościowych. E-learning nieformalny cechuje możliwość dzielenia się wiedzą przez każdego użytkownika sieci Internet – nie ma jednego, narzuconego nauczyciela, treści szkoleniowych opracowanych w zwarty zasób szkoleniowy, ze zdefiniowanym przebiegiem i celami oraz kończącymi e-kursy testami. Każdy użytkownik Internetu może przekazywać wiedzę i wzbogacać wiedzę innych. Jest to bardzo popularna forma dzielenia się wiedzą.
Nagłe zetknięcie się z nienajlepszej jakości zdalnym nauczaniem, głównie w formie webinarów i rozsyłanych plików pdf, co właściwie można traktować jako wybawienie dla szkół w czasach pandemii, może z jednej strony spowodować zniechęcenie odbiorców do zdalnej formy nauki. Z drugiej jednak strony może być impulsem dla producentów e-kursów do realizacji dobrze przemyślanych, ciekawych zajęć e-learningowych. Co przyniesie przyszłość – czas pokaże.
Przypisy 1 P. Kopciał, Analiza metod e-learningowych stosowanych w kształceniu osób dorosłych, „Zeszyty Naukowe Warszawskiej
Wyższej Szkoły Informatyki” 2013, nr 9, s. 81. 2 PM. Tanaś, Edukacyjne zastosowania komputerów, Warszawa 1997, s. 116–117. 3 S. Juszczyk, Edukacja na odległość. Kodyfikacja pojęć, reguł i procesów, Toruń 2003, s. 125-126. 4 S. Juszczyk, Edukacja na odległość. Kodyfikacja pojęć, reguł i procesów, Toruń 2002, s. 5.
Olga Pawłowska
Doktor nauk społecznych w dziedzinie pedagogiki. Wieloletnia twórczyni szkoleń e-learningowych. Autorka artykułów naukowych z pogranicza nauczania i technologii. Pracuje w Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej – Państwowym Instytucie Badawczym.
