Poen de Wijs is een van Nederlands beste fijnschilders. Zijn kracht zit in de nuance van uitbeelding en het respect voor mens en natuur. Deze biografie geeft een intieme inkijk in het leven van de kunstenaar. Een leven geheel gewijd aan de schoonheid in de kunst. Al zijn grote schilderthema’s komen aan bod: muziek, mythologie, andere culturen, bovenal de mens in de verschillende fasen van het leven. Positief en met een hoopvolle kijk op de toekomst. De ‘circle of life’ van Poen de Wijs geeft een overzicht van het werk van Poen de Wijs en de ontwikkeling daarin in de loop der tijd. Onmisbaar voor de liefhebbers van zijn omvangrijke en gewaardeerde oeuvre. De vele afbeeldingen, toegelicht door het persoonlijke verhaal van de kunstenaar, geven hem en zijn kunst een overtuigende en blijvende plaats in de hedendaagse kunstwereld, in Nederland en in het buitenland.
Ruud Lapré De ‘circle of life’ van Poen de Wijs
Een intieme kijk in het leven van Poen de Wijs. Een leven geheel gewijd aan de kunst. Deze uitgave biedt een totaaloverzicht van zijn oeuvre. Het kunstenaarsleven van Poen is opgetekend door Ruud Lapré, auteur, kunstliefhebber en vriend van de kunstenaar. Het boek kwam tot stand in wekelijkse gesprekken die in de maanden oktober en november 2013 plaatsvonden ten huize van de kunstenaar.
De ‘circle of life’ van Poen de Wijs Een kunstenaarsleven in schilderthema’s
9 789462 284555
De Twee Pauwen
www.detweepauwen.nl ISBN 978-94-6228-455-5
Ruud Lapré Galerie De Twee Pauwen
Ruud Lapré
De ‘circle of life’ van Poen de Wijs Een kunstenaarsleven in schilderthema’s
Galerie De Twee Pauwen Den Haag 2014
Deze uitgave van Galerie De Twee Pauwen, Den Haag, kwam tot stand met steun van Stichting Collectiebeheer Lapré Tekst © 2014 Ruud Lapré Afbeeldingen © 2014 Poen de Wijs Foto pagina 7 © John M. Vijlbrief Omslagillustratie Poen de Wijs Globe Generations (acryl op doek, 100x100 cm, 2006) Eindredactie en vormgeving Astrid Koelemeijer | zinnetaal Druk Opolgraf, Polen isbn 978-94-6228-455-5 nur 641 www.poendewijs.nl www.detweepauwen.nl
Inhoud
5
Over het waarom van dit boek
11 16 19 25 29 33 41 45 49 61 73
Het begin: kiezen in vrijheid De verandering: emotie, vakmanschap en rede Samen met Marion van Nieuwpoort Werken met modellen Zoeken naar nieuwe mogelijkheden Schilderen in thema’s Natuur en cultuur Circle of life Verdere vernieuwingen Samen met Marleen Looijen Het vooruitzicht
83 84 85 85 85 86
Bijlagen Biografie Tentoonstellingen Kunstbeurzen Boeken en documentaire films Artikelen en recensies (o.a.) Onderscheidingen
Cyclus van Venus-1 aquarel en olie, gemaroufleerd, 80x55 cm, 1990
Schilderen in thema’s
‘Mijn tweede grote thema had betrekking op de drie Gratiën, voor mij de uitbeelding van de multiculturele samenleving. Ik bestudeerde bij dit thema eerst vroegere kunstenaars, zoals Botticelli, Peter Paul Rubens en Boucher. De vonk die bij dit thema op mij oversloeg had een alledaagse aanleiding. Ik zat in de tram en zag op een zebrapad drie jonge vrouwen gearmd oversteken, een blond Noord-Europees, een Aziatisch en een Afrikaans type. Ze hadden veel plezier met elkaar. Ik wist opeens: dat moet ik schilderen! In de mythologie zijn de drie Gratiën de gezellinnen van de godin van de liefde. Ik wilde met De drie Gratiën een statement afleggen over het samengaan van de verschillende culturen en over een wereld die verder reikt dan smalle landgrenzen. Maar er speelden ook andere motieven. Ik was rond de veertig, in de volle bloei van mijn artistieke kunde en ervaring. Ik zag de serie als een proeve van bekwaamheid; als een meesterproef, zoals de kunstenaars die in de gildetijd bij hun gildemeester moesten afleggen. De wereld over onze landgrenzen heen werd steeds belangrijker in mijn werk. Ik zag die buitenwereld om mij heen dichterbij komen. Mensen gingen op reis en werden geconfronteerd met een (digitale) werkelijkheid die geen grenzen kent. De wereld werd steeds kleiner en dat boeide mij. Mijn blik werd ruimer. 1990 was voor mij een sleuteljaar, een jaar van blikverruiming en bewustwording. Ik voelde dat ik het grote thema van de interculturele wereld artistiek aankon.
La Primavera (naar Botticelli) aquarel, 55x80 cm, 1990 Les trois Graces (naar Boucher) aquarel, 55x80 cm, 1990
De cirkel olie op doek, 120x150 cm, 1998
Circle of life
‘Dan komt het volgende en meest samenvattende thema uit mijn leven: de circle of life. Hierin komt mijn leven zoals zich dat tot dan toe had voorgedaan tot uitbeelding. Feitelijk loopt de serie Circle of Life al vooruit op de dramatische periode die vrij kort daarop zou volgen. De recidive bij Marion had zich toen nog niet voorgedaan. We waren nog hoopvol en optimistisch gestemd over de toekomst nadat de chemokuren leken te zijn aangeslagen. Marion had borstkanker gekregen, herstelde in eerste instantie, maar de ziekte kwam in verhevigde mate op andere plaatsen bij haar terug. Het leven stond voor ons toen in het teken van haar lijden. Ze kreeg karakterveranderingen, ze wilde nog zo veel maar kon steeds minder. Kreeg door een hersentumor verschijnselen van dementie. Een lijdensweg die moeilijk was om aan te zien en te ervaren. Ik kwam als echtgenoot in de rol van verzorger, dat was zwaar, in de eerste plaats voor haar. Marion heeft nog lang geprobeerd door te schilderen. Tot dat door verlamming en dementie als gevolg van haar hersentumor niet meer mogelijk was. Voor mij had dat alles een verdieping van mijn leven en denken tot gevolg, ver weg van trivialiteiten.’
Circle of Life-1, de kus acryl op doek, 65x80 cm , 2001 Circle of Life-2, de zwangerschap acryl op doek, 65x80 cm , 2001 Circle of Life-4, de kinderen acryl op doek, 65x80 cm, 2001 Circle of Life-8, de wijsheid acryl op doek, 65x80 cm, 2001 Circle of Life-9, de geschiedenis acryl op doek, 65x80 cm, 2001
Marion werd ziek in 2000, je schilderde De cirkel in 1998. Het doek is bevolkt door mensen van alle leeftijden: een zwangere vrouw, kinderen, adolescenten, volwassenen, ouderen – aardbewoners in alle fasen van het leven. In het midden van het doek heb jij jezelf afgebeeld terwijl je een cirkel op je aangezicht schildert. Symbolisch zijn ook de afgebeelde objecten. Een bloem in knop, in volle bloei en verdort, maar in die verdorde staat al met het zaad voor nieuw leven. Verder schilderde jij een leeuw om, in jouw uitleg, de kracht van de jeugd uit te beelden, met daartegenover de ibis, de vogel die in het Oude Egypte de doden naar de godenwereld vloog. Was dit weer een voorvoelen van jou? Was dit een voorbode voor wat komen zou? ‘Na en in het verlengde van de serie Circle of Life zocht ik verdere verdieping in mijn werk. Er volgden uit de levenscyclus afgeleide onderwerpen, zoals uitbeeldingen van het begrippenpaar de jonge vrouw als zinnebeeld van de schoonheid en de onbevangenheid van de jeugd, tegenover de oude man als uitdrukking van ervaring en van de dingen die voorbijgaan.
Studie voor Circle of Life-7 acryl op paneel, 20x30 cm, 2001 Family of Man-1 acryl op paneel, 20x30 cm, 2001 Muzengroep-4 aquarel en acryl, gemaroufleerd, 21x58 cm, 2000
46
Na een bezoek aan Egypte en bestudering van de klassieke geschiedenis van het land en zijn oude bewoners, stortte ik mij op het thema “tijd en ruimte”. De eerste gedocumenteerde gedachten en inzichten daarover kwamen uit de Egyptische omgeving en cultuur. Uiteraard zie je dat thema dan in mijn schilderijen. Het sluit weer wonderwel aan op mijn levenslange belangstelling voor filosofisch getinte onderwerpen. Een jaar na de dood van Marion bezocht ik Japan. Ook hier weer mijn zoeken naar verruiming van bewustzijn en het proeven van andere culturen. Zen, contemplatie, hoffelijkheid en vormbewustheid, Japanse waarden: ik snoof het op en het geurspoor bracht ik over op mijn doeken.’ Als steeds doe jij dat doelbewust, genuanceerd en met een voelbare intensiteit. Je hebt ook meermalen gezegd: ‘Ik wil eigenlijk niet anders dan betekenissen overbrengen en het verhaal achter het zichtbare vertellen.’ Voor mij ben jij vanuit die filosofie en de daaruit volgende concrete uitbeelding een narratieve symbolist in optima forma. Licht je artistieke ontwikkeling nog eens toe, volgens het spoor van de vernieuwing die je blijft zoeken.
De oude en de nieuwe geisha-1 acryl op doek, 100x100 cm, 2000
De vier elementen – vuur acryl op doek, 100x100 cm, 2005
De vier elementen – aarde acryl op doek, 100x100 cm, 2005
De vier elementen – lucht acryl op doek, 100x100 cm, 2005
De vier elementen – water acryl op doek, 100x100 cm, 2005
De vier elementen: vuur, aarde, lucht en water Carl Jungs begrippen als ‘collectief onbewuste’ en ‘archetype’ zijn gemeengoed in de wereld van de kunsten. Minder bekend is Jungs leer van de typologie, een theorie waarin hij vier fundamentele menstypen benoemt. Dat hij zijn typologische indeling ontleent aan de oude alchemisten en astrologen, plaatst zijn gedachtegoed in een interessant historisch perspectief. Jung baseerde zich onder andere op de temperamentenleer van Hippocrates (ca. 400 v.Chr.), die vier menstypen onderscheidde op basis van de vier elementen: vuur, aarde, lucht en water. In zijn schilderijencyclus De vier elementen gaat Poen de Wijs terug naar de temperamentenleer van Hippocrates en verwijst hij naar Jung. Oppervlakkig bekeken laten de schilderijen kinderen in hun speelse universum zien. Op de achtergrond zijn volwassenen zichtbaar, terwijl stillevenachtige voorwer-
pen het geheel complementeren. Wie de schilderijen diepgaander bestudeert, ziet dat Poen de Wijs vier heel verschillende menstypen uitbeeldt in een bijpassende omgeving. Element ‘vuur’ toont het cholerische type. De kinderen zijn hier de actieve en energieke dragers van het licht. De achtergrond is geschilderd in roodkoperen metallic verf en de voorwerpen verwijzen naar passie en temperament. De kinderen in het element ‘aarde’ zijn melancholisch. Hun natuur is praktisch, degelijk en geduldig. Zij zijn degenen die dragen, voeden en bouwen. De achtergrond bij dit materiële element is goud. ‘Lucht’ is het element dat behoort bij het sanguinische type; onderzoekend, artistiek en idealistisch. Het meisje met de gevouwen krant op haar hoofd verbeeldt het denken en de communicatie. De figuren op de achtergrond zijn
in zilver geschilderd en kijken omhoog naar de lucht, die ook atmosfeer is en hemelgewelf. In het element ‘water’ zijn de kinderen flegmatisch; introvert en gevoelig, gevangen in hun eigen droom. Het is de wereld van de fantasie, van het geloof en de bedwelming, ongrijpbaar als de vissen. De achtergrond is brons metallic. Poen de Wijs speelt een virtuoos spel met de technische gelaagdheid volgens de klassieke schildersmethode. Daarnaast speelt hij met lagen in de voor- en achtergrond en met trompel’oeilstillevens op het vlak van het doek. Inhoudelijk zijn er ook meerdere lagen. Wie de tijd neemt om zijn schilderijencyclus De vier elementen te bestuderen, ontdekt vele verwijzingen en betekenissen. Een boeiend schouwspel waarbij de moderne metallic verven een bijna driedimensionaal effect geven.
59
Poen de Wijs is een van Nederlands beste fijnschilders. Zijn kracht zit in de nuance van uitbeelding en het respect voor mens en natuur. Deze biografie geeft een intieme inkijk in het leven van de kunstenaar. Een leven geheel gewijd aan de schoonheid in de kunst. Al zijn grote schilderthema’s komen aan bod: muziek, mythologie, andere culturen, bovenal de mens in de verschillende fasen van het leven. Positief en met een hoopvolle kijk op de toekomst. De ‘circle of life’ van Poen de Wijs geeft een overzicht van het werk van Poen de Wijs en de ontwikkeling daarin in de loop der tijd. Onmisbaar voor de liefhebbers van zijn omvangrijke en gewaardeerde oeuvre. De vele afbeeldingen, toegelicht door het persoonlijke verhaal van de kunstenaar, geven hem en zijn kunst een overtuigende en blijvende plaats in de hedendaagse kunstwereld, in Nederland en in het buitenland.
Ruud Lapré De ‘circle of life’ van Poen de Wijs
Een intieme kijk in het leven van Poen de Wijs. Een leven geheel gewijd aan de kunst. Deze uitgave biedt een totaaloverzicht van zijn oeuvre. Het kunstenaarsleven van Poen is opgetekend door Ruud Lapré, auteur, kunstliefhebber en vriend van de kunstenaar. Het boek kwam tot stand in wekelijkse gesprekken die in de maanden oktober en november 2013 plaatsvonden ten huize van de kunstenaar.
De ‘circle of life’ van Poen de Wijs Een kunstenaarsleven in schilderthema’s
9 789462 284555
De Twee Pauwen
www.detweepauwen.nl ISBN 978-94-6228-455-5
Ruud Lapré Galerie De Twee Pauwen