7 minute read
KERAMISCH STILLEVEN
Nieuwe toekomst voor vergeten aardewerk
In 1977 neemt Maastrichtenaar Jef Roberts JEMA Keramisch Atelier NV over van de gebroeders Mager. Hij start zijn eigen productie van Maastrichts aardewerk, maar door tal van problemen vervalt de fabriek aan de Fort Willemweg in Maastricht nog geen tien jaar later in een sluimerend bestaan. De circa 5000 aardewerken producten verdwijnen onder het stof. Bijna veertig jaar lang raakt niemand ze aan. Nu worden ze verkocht voor een goed doel.
TEKST MEYKE HOUBEN BEELD JOHANNES TIMMERMANS
Gerd Leers
Actie van het Limburgs Dagblad in 1980
Toen ik de fabriek voor het eerst van binnen zag, was het alsof ik in Pompeii stond”, herinnert Gerd Leers zich. “Ik heb er een nacht niet van geslapen. Het zag eruit alsof de werknemers elk moment aan het werk konden gaan. Alles was er nog: de klokovens, duizenden mallen, de bakken waarin de witte aarde werd gemengd en overal de kenmerkende sierproducten: vissen, vazen, schalen, maar vooral katten, heel veel katten. Deels biscuit gebakken, deels half geglazuurd en deels helemaal afgewerkt.”
Een werkelijk prachtige aanblik, om lyrisch van te worden, meent Leers. “Maar de situatie was niet meer houdbaar. De bouwkundige staat van het pand is zo slecht dat we begin juli zijn begonnen het leeg te maken. Jef Roberts, inmiddels in de tachtig, en zijn vrouw Tonny hebben de fabriek onlangs verkocht aan de ondernemer Jos Brouwers. Hij heeft mij gevraagd om dit stukje Maastrichts erfgoed op een goede manier veilig te stellen.”
De geschiedenis van de fabriek begint bij Jelis Mager, die op 4 mei 1945 samen met zijn broer een keramisch atelier opent in Maastricht. Tien jaar later, als het familiebedrijf inmiddels is verhuisd naar de Fort Willemweg, gaat de onderneming verder onder de naam JEMA. Handelsmerk zijn de veelkleurige aardewerken dierfiguren, die vaak een parelmoer effect meekrijgen. “Een groot deel van de productie ging naar Engeland, waar ze dol waren op bijvoorbeeld klokken in de vorm van vissen, hanen of paarden”, weet Leers. “In Nederland werden de opzichtige objecten lang gezien als kitsch. Pas de laatste jaren is er weer meer waardering voor gekomen.”
Als JEMA in 1977 in zwaar weer terechtkomt, krijgt oud-werknemer Jef Roberts de kans om het bedrijf over te nemen. Omdat het pand dan al talloze gebreken vertoont, kan Roberts het uiteindelijk voor één gulden van de gemeente kopen. Hij zet de onderneming voort onder de naam Maastrichts Aardewerk Jef Roberts. Maar intussen zijn de gloriedagen van het JEMA-aardewerk voorbij. Leers: “Voor de nieuwe eigenaar was het vechten tegen de bierkaai. In zijn eentje heeft hij in Maastricht geprobeerd de zaak draaiende te houden, maar dat is nooit meer een groot succes geworden. Zijn laatste strohalm was een actie van het Limburgs Dagblad. Dat gaf in 1980 elke abonnee die een nieuwe abonnee aandroeg een aardewerken eierdopje cadeau in de vorm van de LD-mascotte. Roberts kreeg de opdracht voor het vervaardigen van de dopjes.”
Het was niet genoeg om de fabriek nieuw leven in te blazen; in 1984 komt er een einde aan de productie. >>>
Nu, na bijna veertig jaar, krijgt het gebouw – een gemeentelijk monument – een andere bestemming. De producten die bewaard zijn gebleven, wil Leers via een speciaal daartoe opgerichte stichting verkopen. “Als een eerbetoon aan Jef Roberts, maar ook om het aardewerk terug te geven aan Maastricht.“ De opbrengst gaat deels naar Stichting de Knoevel, die verwendagen organiseert voor gezinnen met langdurig zieke kinderen uit Zuid-Limburg.
Vanaf 17 september worden alle objecten verkocht in winkelcentrum Entre Deux in Maastricht. Maar voor het zover is, moet er nog heel wat gebeuren. “Eerst gaan we al het materiaal rubriceren, waarbij we onderscheid maken tussen JEMA en Maastrichts Aardewerk. Dan moet alles goed worden schoongemaakt. Bij dat alles heb ik veel steun van Huub en Jessie Brandts en krijgen we medewerking van de Vereniging Maastrichts Aardewerk. Ook maakt schrijfster Simone van de Wijdeven een boekje, waarin ze de geschiedenis van JEMA en
Maastrichts Aardewerk beschrijft en een toelichting geeft bij de producten die worden aangeboden. Elke koper van het boekje, dat tijdens de opening in Entre Deux wordt gepresenteerd, krijgt als extraatje een stukje aardewerk.”
Bij de objecten die te koop zijn, hoort ook de heruitgave van een curieuze theepot in de vorm van een tank. “We vonden in de fabriek een mal van de pot die na de oorlog is gemaakt door Mosa. Het enige wat ontbrak, was de soldaat die de tank bereed. Op basis van het origineel gaan we de theepot nu opnieuw produceren in een oplage van maximaal 250 stuks. Mét soldaat, want gelukkig hebben we iemand gevonden die die kan maken. Geïnteresseerden kunnen er op inschrijven en ook hiervan gaat de opbrengst naar De Knoevel.”
Graag wil Leers nog even de aandacht vestigen op een laatste bijzondere vondst in de fabriek. “Jef Roberts was bevriend met beeldend kunstenaar Charles Eyck. Tot onze verrassing hebben we in het verlaten pand een tegeltableau van Eyck ontdekt van ongeveer drie bij drie meter. Roberts bleek dat in 2010 te hebben gered bij de renovatie van de oude Sphinxfabriek. De werklui hadden de tegels al bij het puin gestort. Gelukkig zagen we dat net op tijd. Tegel voor tegel hebben we uit de container gehaald. Met alle losse stukjes hopen we het tableau voor 90 procent te herstellen. De nieuwe eigenaar van het pand wil het kunstwerk schenken aan de stad.”
Anke’rplek | stilstaan bij veranderingen
En de radio speelt zacht
In de Efteling wordt continu verbouwd, zonder dat het park zijn sprookjesachtige karakter verliest. Dat voorbeeld hebben we bij De Beyart ter harte genomen nu de uitvoering van onze ver en nieuwbouwplannen steeds dichterbij komt. Zodat we straks niet zoals Vrouw Holle in de put zitten tijdens de bouwwerkzaamheden. Evengoed willen we voorkomen dat onze woon en leefgemeenschap de komende tijd doldraait en verandert in een soort Villa Volta. Vandaar dat we de nodige voorzorgsmaatregelen hebben getroffen. Een klein duimpje kan daarom alvast omhoog.
In de eerste plaats verloopt de ver- en nieuwbouw in fasen, zodat eventuele “Het draait om Meer nog dan nu het geval is, willen deze ouderen beschikken over een ruim apparoverlast voor onze bewoners, gasten, het geluk van tement met uitgebreide sanitaire voormedewerkers en vrijwilligers tot afzonderlijke gedeelten beperkt blijft. onze bewoners, zieningen. De verdergaande toepassing van domotica behoort daar eveneens toe.
Verder vinden na een vast tijdstip op de niet om draaiende Daardoor krijgen onder anderen bewoners dag geen werkzaamheden meer plaats en ruimen de bouwvakkers hun spullen elke cementmolens” met dementie meer mogelijkheden om zich vrijer te bewegen. Tegelijkertijd zorgen dag op. En hun radio speelt altijd zacht. meerdere welnessvoorzieningen voor extra
Bewoners die in aanmerking komen voor tijdelijke huisvesting kwaliteit van leven. Buiten dat vermijden we zogenaamde institutkrijgen een plek in de luwte op het terrein van De Beyart. Van- ionele routines. Wie bijvoorbeeld niet om twaalf uur ’s middags zelfsprekend regelen wij alles wat met hun verhuizing te maken warm wil eten, doet dat op een ander tijdstip en op een plek naar heeft. Voor bewoners die bovenmatig geluidsgevoelig zijn, zoeken keuze. we een aangename plek buiten De Beyart om overdag te verblijven.
Om iedereen te betrekken bij het vernieuwde De Beyart in wording filmen we de diverse bouwactiviteiten, waarna we de beelden in huis afspelen op een groot scherm. Ook zorgen we voor een informatie- en meldpunt. Daar kunnen bewoners terecht met hun vragen en opmerkingen over het verloop van de werkzaamheden. Zo gaan we samen de toekomst tegemoet en maken we ons ook alvast klaar voor de bewoners van de toekomst. Want de nieuwe generatie ouderen heeft weer haar eigen en eigentijdse wensen en eisen. Ook daar houdt de nieuwe infrastructuur van De Beyart rekening mee. Maar toch, als de cementmolens binnenkort beginnen te draaien, draait het nog altijd om het persoonlijke geluk en welzijn van onze bewoners. Dat zijn en blijven verreweg de belangrijkste bouwstenen van De Beyart.
ANKE HUPPERTZ
Bestuurder woonzorgcentrum De Beyart, Maastricht
