De Veenkoloniën magazine 2023

NATIONAAL ERFGOED

Een ritje met de stoomtrein

ACTIEF EROPUIT

Recreëren in Borgerswold

UITGESTREKT VEENLAND

Een gebied vol historie

DE VEENKOLONIËN

GESCHIEDENIS VOORHET OPRAPEN

De Groninger Veenkoloniën; een jong gebied met een rijke geschiedenis. Rond 1600 kwamen pioniers uit alle windstreken hiernaartoe voor het veen. Dorpen ontstonden als linten langs de kanalen die voor de turfvaart werden gebruikt. Langzaam maar zeker drukten deze harde werkers hun stempel op het unieke landschap. En toen het veen op was, bleek de pioniersgeest nog steeds volop aanwezig. De Groningers stapten over op wereldwijde zeevaart, handel, landbouw en industrie. En met groot succes.

Wie tegenwoordig de Groninger Veenkoloniën bezoekt, ontdekt overal de sporen van dit bruisende verleden. Stap op de pedalen en maak een mooie fietstocht. Onderweg zie je statige boerderijen, oude fabrieken en kanalen die dwars door het landschap snijden. Breng een bezoek aan een van de vele musea of maak een rit in een oude stoomtrein. Alsof je even terug in de tijd bent gegaan. Voeg aan deze bezienswaardigheden de prachtige natuur en de uitgestrekte horizon toe en je begrijpt direct waarom dit gebied het bezoeken zeker waard is.

4

Regiokaart

38

Leuk met de kinderen De Veenkoloniën bieden volop vertier en avontuur

16

Walhalla Borgerswold Voor liefhebbers van buitenactiviteiten

48

Rondsnuffelen in Kiel-Windeweer

Een klassiek Gronings dorpje

24

Veendam

Hart van de Veenkoloniën

50

Turfjes

Een hand vol weetjes en feitjes Tips

> Op de wereldkaart gezet 8

> Vanaf de fiets 12

28

Cultuur en geschiedenis

Dompel je onder in de geschiedenis van de Veenkoloniën

> Lekker hengelen 21

> Pelgrimage 22

> 7 keer Parkstad Veendam 26

> Uitblinkers veenkoloniale geschiedenis 34

> Het groene Muntendam 36

> Veenkoloniale industrie 42

> Varen door rijke historie 46

> Ontdek het ommeland 52

> Eropuit 56

Mooie dorpen

1. Veendam

2. Wildervank

3. Wildervanksterdallen

4. Bareveld

5. Nieuwe Pekela

6. Oude Pekela

7. Borgercompagnie

8. Kiel-Windeweer

9. Sappemeer Kerken

1. Hervormde Kerk Oude Pekela

2. Margaretha Hardenbergkerk Wildervank

3. Grote Kerk Veendam

4. Dorpskerk Meeden

5. Koepelkerk Sappemeer

6. St. Willibrorduskerk Sappemeer

7. Julianakerk Kolham

Musea

1. Museumspoorlijn STAR Stadskanaal

2. Veenkoloniaal Museum Veendam

3. Station Veendam

4. Museum Kapiteinshuis Nieuwe Pekela

5. Siep & Co Oude Pekela

6. Nationaal Bus Museum Hoogezand

7. Brandweermuseum Sappemeer

8. Groninger Schaatsmuseum Sappemeer

9. Historische Scheepswerf Wolthuis Sappemeer Molens

1. Industrie- en papiermolen De Zwaluw Nieuwe Pekela

2. Molen De Onrust Oude Pekela

3. De Molenwiek Veendam

4. Molen Mulder Pot Kropswolde

5. Poldermolen Koetze Tibbe Kropswolde

6. Amerikaanse Windmotor en Poldermolen De Putter Foxhol

Theaters

1. VanBeresteyn Veendam

2. Kielzog Theater Hoogezand

3. Met Meer Cultuur Cultuurwerkplaats BC 47 Borgercompagnie

Natuurgebieden

1. Borgerswold Recreatie Veendam

2. De Wiede Muntendam

3. Heemtuin & Natuurpark Tussen de Venen Muntendam

4. Julianapark Veendam

5. Pekelderbos Oude Pekela

6. Hugo de Grootpark Oude Pekela

7. Hoetmansmeer Boven Pekela

8. Heeresmeer Nieuwe Pekela

9. Recreatiegebied Tusschenwegen Winschoten

10. Adriaan Tripbos Sappemeer

11. Zuidlaardermeergebied Kropswolde

12. Drevenbos Hoogezand

Plekken om te vissen

1. Visstek Boven Oosterdiep Veendam

2. Visplas Ons Genoegen Alteveer

3. Nachtvissen Heeresmeer Nieuwe Pekela

4. Ruitershorn Muntendam

5. Kieldiep Hoogezand - Kiel-Windeweer

6. Winschoterdiep HoogezandSappemeer

DEGRONINGER VEENKOLONIËNOP DEWERELDKAART

Een eindeloze horizon, lange lintdorpen en een spinnenweb aan kanalen dat de hele streek verbindt met de zee. Een bijzonder landschap met een even bijzondere geschiedenis in het zuidoosten van Groningen. Wie hier wandelt, fietst of vaart kan er niet omheen: dit zijn de Groninger Veenkoloniën.

Eeuwenlang waren de Veenkoloniën een economische hotspot van turfwinning, scheepsbouw, landbouw, zeevaart en

moderne industrie. Groningers houden niet van ‘snakken’ (opscheppen), maar het moet gezegd worden: de Veenkoloniën hebben een uitzonderlijk rijk en bruisend verleden. Veendam, Wildervank en de Pekela’s hadden de grootste en modernste zeevloot van heel Nederland. Het is bijna niet voor te stellen, maar er gingen meer dan vijftienduizend schepen per jaar door de sluis bij Martenshoek.

Deze succesvolle binnenvaart veranderde langzaam in grootschalige zeevaart over de

WEIDSE AARDAPPELVELDEN

ACTIE OP HET DIEP

ANTIEKE BRUGGEN

HERENBOERDERIJ

hele wereld. En dat heeft zijn sporen nagelaten. Overal in het gebied vind je historische schippershuizen, herenboerderijen, oude fabrieken, antieke bruggen en sluizen die vaak nog volop in bedrijf zijn. Wie goed oplet ziet hier overal de overblijfselen van de Groninger ‘gouden’ negentiende eeuw.

BOOMING BUSINESS

Zoals de goudzoekers destijds in Amerika voor booming business zorgden, gebeurde

dat hier ook. Maar dan met de turfwinning uit het veen; het bruine goud. Pioniers uit alle windstreken vestigden zich vanaf de zestiende eeuw in de Veenkoloniën. Ze zetten allemaal hun stempel op het niemandsland. Wat tot de middeleeuwen nog een moeras was, werd in rap tempo een bedrijvig en welvarend gebied. Zelfs toen de turf halverwege de negentiende eeuw op was. De pioniersgeest bleek nog volop aanwezig. Groningers stapten over op de wereldwijde zeevaart, handel, landbouw en industrie. En met succes.

MOLEN ‘DE ZWALUW’ IN NIEUWE PEKELA

VAN PEKELA TOT NEW YORK

Toen de vervening in de negentiende eeuw op z’n einde liep, bleef er een enorm netwerk aan veenkanalen achter. Maar die bleven niet onbenut. Inmiddels voeren de schippers allang niet alleen maar met turf. Vanuit de Veenkoloniën werden in hoog tempo vrachtschepen in de Groninger diepen gelaten. Om vervolgens koers te zetten naar Rio de Janeiro, Riga, New York, Singapore en alle andere wereldhavens. Bovendien namen ze retourladingen mee terug naar het Noorden. In de negentiende eeuw hadden honderden kapiteins hun thuisbasis in de Veenkoloniën. Dit zorgde decennialang voor welvaart, bloei en ontwikkeling op en rond de veenkanalen.

VROUWEN AAN HET ROER

Het zakelijke succes gold niet alleen voor mannen. De vrouwelijke zeekapiteins, kapiteinskes genoemd, waren gelijkwaardig aan hun mannen. Veenkoloniale vrouwen waren vroeger al veel geëmancipeerder dan hun zusters in de rest van Nederland en zelfs daarbuiten. Een uniek verschijnsel in die tijd. Deze wereldburgers namen niet alleen kostbare souvenirs uit verre landen mee, maar ook zelfverzekerdheid en feminisme. Het is dan ook geen wonder dat Aletta Jacobs, feminist en allereerste vrouwelijke Nederlandse arts, uit de Groninger Veenkoloniën kwam. En niet geheel verrassend dat de allereerste Nederlandse vrouwenstaking zich in een fabriek in Nieuwe Pekela afspeelde.

PIONIERSGEEST

Als eind negentiende eeuw de concurrentie met grote motorschepen te groot wordt, vinden de Groningers in de Veenkoloniën zichzelf wederom opnieuw uit. Avontuurlijk volk, niet bang voor verandering en een geweldige handelsgeest. Zo zou je de bewoners van de Veenkoloniën het beste kunnen omschrijven. Schippers slaan de handen ineen met de boeren

uit het gebied en richten zich op de gloednieuwe landbouwindustrie: strokarton en aardappelzetmeel. Terwijl ‘s werelds allereerste landbouwindustrieel, Willem Albert Scholten, fabriek na fabriek opent in de rest van Groningen, doen ze dat in de Veenkoloniën liever zelf. Ze willen niet afhankelijk zijn en richten verschillende coöperaties op zoals ‘De Eersteling’. In de loop der tijd zullen nog vele coöperaties volgen. Zo blijft de pioniersgeest in dit gebied de geschiedenis bepalen.

INDUSTRIËLE SPOREN

Wie goed kijkt, ziet tegenwoordig nog veel sporen uit dit rijke verleden. Soms kun je er niet omheen, maar vaak moet je even om het hoekje kijken. Daar vind je verborgen parels in authentieke staat: molens, houtzagerijen, steenhouwerijen, strokartonfabrieken, een suikerfabriek en een locomotiefremise. Het industriële erfgoed wordt hier gekoesterd, terwijl er ook hard gewerkt wordt aan de toekomst. Oude panden krijgen nieuwe, creatieve bestemmingen en ondernemers vinden zichzelf wederom opnieuw uit. De rijke geschiedenis en bruisende toekomst gaan hier altijd hand in hand. Ga op pad en ontdek zelf het unieke karakter van de Groninger Veenkoloniën.

ONTDEKDEVEEN VANAFDE

KOLONIËN FIETS

Op de pedalen de regio verkennen. Heerlijk in je eigen tempo, genietend van de prachtige natuur en de bijzondere bezienswaardigheden. Er zijn verschillende routes waarmee je de Veenkoloniën per fiets kunt ontdekken. Geef je benen tussendoor even wat rust en plof met een kopje koffie op het terras. De regio is precies groot én klein genoeg voor fantastische tochten. Lekker je eigen gang gaan? Met het fietsknooppuntennetwerk heb je alle vrijheid om je eigen weg te kiezen. Kijk voor meer info op routesingroningen.nl/fietsen.

47,5KM

DE DIVERSITEIT VAN DE VEENKOLONIËN

Zeg je Veenkoloniën, dan zeg je eeuwen van handel en noeste arbeid. Of dat nu in de veenputten of op het land was, over de kanalen, wereldzeeën of ventend langs de dorpen. In Oude Pekela zijn ze daar trots op en eren ze hun hardwerkende voorouders met standbeelden. Kunstenaar Hans Mes maakte een serie beelden van uitgestorven ambachten die eeuwenlang typerend waren voor dit gebied. Stap in Oude Pekela even af bij de kiepkerel (Raadhuisplein), de venter met hondenkar

(hoek Raadhuislaan/F. Clockstraat) en de scheepsjager (F. Clockstraat). Stap weer op je pedalen en fiets over allerlei kenmerkende bruggetjes. Deze karakteristieke stukjes erfgoed zijn beeldbepalend voor de lintdorpen in de regio. Op je weg van dorp naar dorp ontdek je de groene omgeving. Laat je verrassen door het Pekelderbos en natuurgebied de Tusschenwegen; een mooi gebied met open water en moeras. De ideale fietstocht om de diversiteit van de Veenkoloniën zelf te ontdekken.

Fietsroute 1 - 47,5 kilometer Prachtig Pekela via route.nl

PRACHTIG PEKELA

DE OUDE VEENKOLONIËN

—

Fietsroute 2 - 51,7 kilometer

Fiets via hub de oude Veenkoloniën

FIETS DOOR EEN RIJK VERLEDEN

De Veendammer Turfcentrale zorgde in 1901 voor veel welvaart in Wildervank en Veendam. Mede dankzij haar aanwezigheid kregen de dorpen elektrische straatlantaarns die de straten verlichtten. De Turfcentrale aan de Molenstreek was een innovatief hoogstandje en al van verre te zien door de veertig meter hoge schoorsteen. Na de komst van steenkolen werd de elektriciteitscentrale overbodig. Vandaag de dag is de Turfcentrale nog altijd een plek van innovatie. Het is een inspiratiebron voor de creatieve industrie en een plek voor de kunstenaars die er werken, om exposities te houden en workshops te geven. Vanaf de Turfcentrale fiets je zo naar het centrum van Veendam. In het Veenkoloniaal Museum aan het Museumplein leer je alles over de historie van de regio. Na een rondje door het museum is het tijd om de omgeving verder te verkennen. Fiets langs de kanalen door de lintdorpen. Onderweg kom je de monumentale stoomtrein van de STAR tegen. Even uitrusten? Breng in Onstwedde een

bezoekje aan de eeuwenoude Juffertoren en lees de bijzondere legende over dit bouwwerk. Kortom: een actieve dag vol cultuur en historie.

51,7KM

Nieuwe Pekela

Stadskanaal

WALHALLA BORGERS WOLD

Borgerswold is een walhalla voor liefhebbers van buitenactiviteiten. Het uitgestrekte recreatiegebied ligt midden in de natuur, maar wel op loopafstand van het centrum van Veendam. Je zult je hier niet snel vervelen, er is voor elk wat wils. Van kamperen tot paardrijden, zwemmen, fietsen, golfen of vissen. Maar het is er ook heerlijk wandelen, losgaan in de speeltuin of chillen op een kleedje.

24,5KM

BROEZEN INBORGERS WOLD

Het Borgerswold is een park gelegen in de Groninger Veenkoloniën. Het park heeft een oppervlakte van 450 hectare en is heel water- en bosrijk. Naast een uitdagende mountainbikeroute, heeft het Borgerswold nog veel meer te bieden voor liefhebbers van outdoor activiteiten. Je kunt hier onder meer wandelen, schaatsen, zwemmen, watersporten, vissen, golfen en zelfs paardrijden.

—

Mountainbiken (MTB)

MTB & GOLFEN

Op de pedalen stappen en ‘broezen’ over de ruige paden van mountainbikeroute Borgerswold. Heerlijk buiten actief bezig zijn. Tel daar de spanning en de sensatie van het zinderende parcours bij op en je begrijpt waarom deze sport zo populair is. In het Borgerswold kun je jouw vaardigheden testen op een van de avontuurlijkste MTBroutes van Nederland. Het parcours is maar liefst 24,5 kilometer lang en bestaat uit bochten, heuvels en rechte stukken waarop je snelheid kunt maken. Ben je meer van de technische uitdagingen? Kies dan voor de kortere route van 19 kilometer. De supersmalle paden zijn ronduit spectaculair, vooral de steile afdaling aan de noordkant van de route. De meeste paden zijn gereserveerd voor mountainbikers, maar sommige grotere paden deel je met andere bezoekers van dit veelzijdige recreatiepark.

—

Golfen

Aan de rand van Veendam vind je de golfbaan van Golfclub De Compagnie. De club heeft een

rijke historie. Zo werd in 1989 op sportpark De Langeleegte voor het eerst gespeeld op 9 holes. Sinds 2006 is de tweede lus van 9 holes in gebruik genomen. De baan is ontworpen door een golfbaanarchitect en dat zie je meteen: de vele strategisch gelegen waterpartijen vormen in het landschap een perfecte eenheid met de interessante hoogteverschillen. De greens zijn groot, kennen veel glooiing en worden bewaakt door diverse bunkers. Zowel beginners als ervaren golfers kunnen hier met een gerust hart een balletje slaan. Wil je even uitrusten? Dat kan op het terras van Brasserie De Compagnie, waar je geniet van het uitzicht op de vijver van de golfbaan.

—

Wandelen

Hoe heerlijk kan het zijn om even een stukje te wandelen. Stap voor stap ontspannen en je hoofd leegmaken. In het Borgerswold kan je een lekker rondje slenteren, maar er zijn ook twee bijzondere wandelroutes van elk 5 kilometer. Het Compagniepad loopt dwars door het zuidelijke gedeelte van Borgerswold en biedt mooie vergezichten over het Veenkoloniale

landschap. De andere route, Wold & Wotter, voert door het bos en langs waterplassen.

—

Paardrijden

Dol op paarden of pony’s? Ga dan naar manege Lipizza en verken te paard de vele ruiterpaden van dit gebied. Maak een heerlijke tocht door het bos of langs het water. Ervaren ruiters zijn hier zeker op hun plek, maar ook beginners krijgen bij deze manege een goede start. Zo kan je op een laagdrempelige manier kennismaken met deze vriendelijke dieren. Hier staat niet alleen het plezier van de bezoekers, maar ook zeker van de dieren voorop.

—

Borgerswold Experience

Wie van een uitdaging houdt, heeft wat te kiezen bij de Borgerswold Experience. Klimmen, klauteren en zweven in het klimbos bijvoorbeeld. Of ga op avontuur in het survivalbos, de escaperoom of tijdens een GPS-tocht. Hier zijn genoeg activiteiten voor enthousiaste kinderen en fanatieke volwassenen. Geen zin om er een wedstrijdje

GOLFCLUB DE COMPAGNIE

van te maken? Je kunt hier ook leren hoe je een vlot of een mega katapult moet bouwen. Of neem de tijd en peddel een rondje in een kano.

—

Camperplaatsen

Er is hier zo veel te doen, je hebt aan één dag eigenlijk niet genoeg. Camperbezitters hebben geluk, want midden in het gebied ligt de eerste grote campercamping van Nederland. Jouw huis op wielen zet je hier op een droomplekje met uitzicht op het water. Slecht weer? Dan kan je in je camper droog een bordspelletje spelen. Of kijk je favoriete serie op Netflix. Er is namelijk goede wifi op het hele terrein.

—

Sporten

Jong en oud, fanatiek en relaxed, vaste bezoekers en mensen die eens in de maand willen sporten: bij Fit Factory Borgerswold is iedereen welkom. Dankzij het uitgebreide aanbod aan sporten vind je altijd iets wat

bij je past. Zo kun je meedoen met boksen, spinning, een circuit of hardlopen. Combineer deze sporten en maak het uitdagend voor jezelf. De sportschool heeft een gezellige sfeer met enthousiaste trainers. Kortom: er is geen reden om niet te komen.

—

Watersporten

Wil je waterskiën, kneeboarden of wakeboarden? Dat kan bij Watersport Centrum Veendam. Hier zijn twee waterskibanen waar je deze sporten goed kunt uitoefenen. Of je nu beginnend of bedreven bent: een team van ervaren medewerkers staat klaar om je een spetterende watersportervaring te geven. Zowel groepen als individuen kunnen bij het centrum terecht.

CAMPERPLAATSEN

LEKKER HENGELEN

In de Veenkoloniën zijn veel wateren. Vroeger werd dit gebruikt om het veen af te voeren, nu leent het zich uitstekend voor recreatie. Ideaal voor een dagje vissen.

—

Kanaal Veendam Musselkanaal

Aan het Kanaal Veendam Musselkanaal, in de buurt van Stadskanaal, liggen 90 vissteigers en een steiger voor mindervaliden. Het water is eenvoudig te bereiken en je kunt je auto achter de steiger parkeren. In het kanaal leven vele vissoorten, met name witvis. Dit maakt het een zeer populaire plek voor wedstrijdvissers.

—

Nachtvissen in Pekela

Hengelaars met een nachtvispas mogen in drie viswateren ook ’s nachts vissen. Dit zijn de visplas Alteveer, het Heeresmeer (met uitzondering van de strook achter de woningen aan de Merellaan) en het water aan de weg Oud Alteveer van de Poortmanswijk tot de weg Ommelanderdijk. Je mag nachtvissen van twee uur na zonsondergang tot een uur voor zonsopkomst.

— Visstek Oosterdiep

In het Oosterdiep vang je vooral voorn en kolblei. Over het algemeen geen grote vissen, maar je kunt er wel veel van vangen. Zeker in de zomer. Vooral in de maanden september tot november vang je wat forsere vissen, omdat ze dan verder landinwaarts trekken.

—

Visvijver ‘Ons Genoegen’ ‘Ons Genoegen’ beschikt als een van de weinige verenigingen in het Noorden over een eigen visvijver. De vijver ligt aan de Langeleegte in Veendam en is ongeveer drie hectare groot. Een ideale plek voor karpervissers en voornvissers.

—

Vissen aan het Oude Winschoterdiep Het Oude Winschoterdiep is een zijtak van het Winschoterdiep. Hier kan je van juni tot en met september veel verschillende soorten vis vangen.

—

Rust of iets drukker?

Gooi een hengel uit aan of op het weidse Zuidlaardermeer, terwijl je tegelijkertijd in het oog houdt of een otter het op dezelfde vangst heeft voorzien. Zoek een plek aan de rustige zijde van het Kieldiep, dat van Hoogezand dwars door beschermd dorpsgezicht Kiel-Windeweer loopt. Wil je iets meer bedrijvigheid, dan is het Winschoterdiep aan de rand van Hoogezand en Sappemeer een aanrader. Hier zie je regelmatig vrachtschepen en pleziervaarten langskomen. Wil je vissen met kinderen, dan zijn de vijvers in het Gorechtpark in Hoogezand geschikt. Ben je slecht ter been, dan kun je prima terecht in Midden-Groningen, bijvoorbeeld op de makkelijk toegankelijke steiger langs het Borgercompagniesterdiep in Sappemeer.

7,9KM

PELGRIMAGE

Groningen is een echte wandelprovincie. Loop langs jaagpaden, over oude handelsroutes en door historische dorpjes. Via routesingroningen.nl stippel je heel eenvoudig je eigen route uit, van knooppunt naar knooppunt. Of kies voor een van de themaroutes vol verhalen en bezienswaardigheden. Zoals de pelgrimsroutes in de Veenkoloniën.

—

7,9 kilometer

Via routesingroningen.nl

PELGRIMSTOCHT WILDERVANK

6,5KM

Wildervank is een typisch veendorp met lintbebouwing. Het werd in de zeventiende eeuw gesticht door de bekende ‘vervener’ Adriaan Wildervanck. Op deze route kom je twee bijzondere kerken tegen. De Margaretha Hardenbergkerk, ook wel Oude Kerk genoemd, is vernoemd naar zijn vrouw. Volgens de legende viel Margaretha op een zomerse dag tijdens een wandeling op de heide in slaap. Toen ze wakker werd, kronkelde een adder zich om haar arm. Bang om gebeten te worden, beloofde Margaretha dat ze op die plaats een kerk zou laten bouwen als ze gespaard werd. Na de belofte gleed de slang van haar arm en verdween. En zoals beloofd werd de kerk gebouwd. Het verhaal werd verbeeld op de plaquette van Wildervank en Veendam; de plaatsen hoorden in die tijd nog bij elkaar. Toen de dorpen werden gesplitst behield Veendam het oude wapen, met daarop de arm en de slang. Daarom worden Veendammers nog altijd ‘woap’ndaivm’ genoemd, oftewel ‘wapendieven’. De andere kerk op je route is de Grote Kerk, het huidige kerkgebouw van de Protestantse Gemeente. De kerk heeft elementen in neo-Romaanse,

neo-Byzantijnse en art-nouveau stijl. Heel modern voor die tijd. Een echt pronkjewail is het Walckerorgel uit 1913, waar nog steeds concerten mee worden gegeven.

—

6,5 kilometer Via routesingroningen.nl

PELGRIMSTOCHT NIEUWE PEKELA

Het gebied rondom de Pekela’s kende niet enkel het christendom, maar ook een volksgeloof. De wortels hiervan liggen misschien wel helemaal in de oertijd. Zo’n vijfduizend jaar geleden kwam een rondtrekkende groep nomaden namelijk met regelmaat in het gebied. Ze lieten stenen pijlpunten en haardkuilen achter, die bij opgravingen zijn gevonden. Het grillige landschap uit die tijd, met donkere moerassen en mistige veenmeertjes, leent zich goed voor griezelige verhalen. Zo ook de sage over de ‘stommelsteert’; een spookhond die in het stroomdal van de Pekel Aa leefde en rechtstreeks uit de hel zou komen. Zijn naam dankte hij aan een lange, ruige staart. Eeuwenlang maakte hij vele slachtoffers in het veen. Alleen al bij het zien van de stommelsteert

vielen mensen dood neer. Pas toen in de negentiende eeuw de veenmeren waren drooggelegd, vertrok hij uit het gebied. Toch kan je tot op de dag van vandaag, als het hard heeft geregend en het water kleine meertjes op het land vormt, de stommelsteert nog horen huilen. Natuurlijk wel bij volle maan.

Zeilplas Langebosch PekelderHoofddiep

Nieuwe Pekela

Zeilplas Langebosch

Borgerswold

VEEN DAM

De stad Veendam ontstond ooit door de scheiding van de kerken van Zuidbroek en Muntendam. Het nieuwe kerkdorp werd Veendam genoemd. Dit nieuwe dorp kwam pas echt tot bloei toen de winning van turf toenam in de regio. Veendam lag op een strategische positie en groeide al snel uit tot een industriestad. Kustvaart en landbouw werden belangrijke pijlers voor de lokale economie. Nog altijd kom je in het gebied de sporen uit deze tijd tegen. GEMEENTEHUIS CULTUURCENTRUM

—

Industriestad vol historie

Wanneer je door de stad loopt, herken je nog altijd vele sporen uit het verleden. In totaal zijn er wel 41 rijksmonumenten te vinden, zoals het gemeentehuis in neo-Hollandse-renaissance stijl en de Wilkensfontein uit 1934. Ook komen de museumtreinen van STAR vanuit Stadskanaal aan bij het station. Nog meer weten over de Veenkolonien? Breng een bezoekje aan het Veenkoloniaal Museum.

VEENKOLONIAAL MUSEUM

— Centrum Veendam, hart van de Veenkoloniën

In het levendige centrum van de stad vind je een uitgebreid aanbod van winkels en gezellige eetgelegenheden. Dankzij het grote aantal modezaken is Veendam de modehoofdstad van de regio. Omdat het centrum niet heel groot is, kan je er heerlijk shoppen zonder ver te lopen. Ideaal met kinderen dus. En zodra het zonnetje zich laat zien, kan je heerlijk genieten op een van de vele terrassen. Laat je vooral ook verleiden tot het proeven van streekproducten. Sluit je dag af met een avond muziek of theater bij vanBeresteyn.

—

Parkstadswandeling

Veendam staat bekend om haar mooie parken en het vele groen. Het wordt niet voor niets Parkstad Veendam genoemd. Daarnaast heeft Veendam nog meer bezienswaardigheden, zoals de eerdergenoemde 41 rijksmonumenten. Het maken van een parkstadswandeling is een leuke manier om kennis te maken met deze aspecten van de stad. De wandeling is uitgezet door de gemeente en is ongeveer 1,75 kilometer lang. Je start vanaf het plein bij de Hervormde Kerk en maakt een rondje langs onder meer het Veenkoloniaal Museum, Cultuurcentrum vanBeresteyn, het Hertenkamp en het gemeentehuis. Wil je de wandeling maken? De route met een korte beschrijving kun je ophalen bij Cultuurcentrum vanBeresteyn.

In de bouwvak staat het centrum van Veendam drie maandagen in het teken van de vakantiemarkten met ruim 150 kramen.

TIP

RAADHUISPLEIN

GENIETEN OP HET TERRAS

KEER PARKSTAD VEENDAM 7

Wie Veendam vanaf grote hoogte bekijkt, ziet woonwijken, waterwegen en een historisch centrum met pleinen en perkjes. Alles omringd door een grote hoeveelheid groen. Veendam staat dan ook wel bekend als Parkstad Veendam. Ga op pad en zoek de stadsgrenzen op. Vanaf hier heb je een weids uitzicht over vlaktes en een verre horizon. Of maak een ommetje door een van de parken.

—

1. Ander perspectief

Wil je Veendam letterlijk vanaf grote hoogte bekijken?

Maak dan een tocht met een luchtballon. Stijg op in Veendam en bekijk de stad en de omgeving vanuit een heel ander perspectief. Kijk voor meer informatie op de website van Parkstad Ballooning Veendam.

—

2. Borgerswold: een groot groen recreatiegebied

Het is simpelweg niet mogelijk om je te vervelen in Borgerswold. Of je nou jong of oud bent, actieveling of juist liefhebber van rust: hier ben je op je plek. Dit groene recreatiegebied van 450 hectare grenst aan Veendam en is een paradijs voor outdoorfans, wandelaars, ruiters en sportvissers. Kinderen

kunnen zich uitleven in het klimbos. Ook zijn er zwemstrandjes, speelweides, een kinderboerderij en speeltuintjes. Wie het iets rustiger aan wil doen, kan voor een potje golf terecht bij Golfclub De Compagnie. Of neem plaats op een bankje of je meegebrachte picknickkleed en geniet van een zonnige dag. —

In de Veenkoloniën kom je veel verschillende soorten landschappen tegen. Zoals ‘De Wiede’, een natuurgebied tussen Veendam en Muntendam. Dit gebied was vroeger onderdeel van een polder van het waterschap. Hier loopt nog altijd het meanderende riviertje de Oude Ae. Een ideale plek om rustig van de natuur te genieten.

3. De Wiede

GOLFCLUB

BORGERSWOLD

JULIANAPARK VEENDAM

GROENE RUIMTE, ACTIEF GENIETEN

—

4. Oude Ae-park

In de buurt van De Wiede ligt het Oude Ae-park. Vernoemd naar de middeleeuwse veenrivier de Oude Ae. De rivier heeft zijn oorsprong in het voormalige Zwanemeer ten westen van Wildervank. In de vijvers die van zuid naar noord dwars door Veendam lopen kun je de Oude Ae nog zien, net als bij het hertenkamp in de buurt van het Veenkoloniaal Museum. In het centrum van Veendam duikt de Oude Ae onder de grond. —

5. Julianapark Veendam

Een stadswandeling door het centrum van Veendam is niet compleet zonder een bezoekje aan het statige Julianapark. Dit park werd in 1913 aangelegd, maar kreeg pas in 1937 bij het huwelijk van Prinses Juliana en Prins Bernhard zijn officiële naam. Tot die tijd was het gewoon het gemeenteplantsoen. In het park zijn veel plekjes om even te gaan zitten tijdens je wandeling.

—

6. Boerenbos de Lange

Dit nog jonge bos, in 1996 geplant, is een heus verborgen pareltje. In dit geliefde gebied tussen Veendam en Muntendam vind je niet alleen veel locals, maar ook veel reeën. Wandelaars staan hier regelmatig even oog in oog met een ree. Liever op de fiets? Geen probleem. Je neemt het bos heel makkelijk in je fietstocht op. Tussen Muntendam en Veendam loopt namelijk een fietspad. Om echt te genieten, stap je van je fiets en rust je even uit bij de Westerbrink. Neem plaats op het bankje waar ‘Boerenbos de Lange’ ingekerfd staat en geniet van de groene omgeving.

—

7. Zweefvliegen

In het plaatsje Borgercompagnie, vlakbij Veendam, ligt het zweefvliegterrein van de Noord Nederlandse Zweefvliegclub. Hier kun je een tochtje maken met een ervaren zweefvlieger in een tweepersoons zweefvliegtuig of een dagcursus volgen. Geniet van een werelds uitzicht!

ZWEVEN IN VEENDAM

CULTUUREN GESCHIEDENIS

Er is volop cultuur in de Groninger Veenkoloniën. Zo vertellen diverse musea het buitengewone verhaal over de bewoners van de regio. Op geheel eigen wijze nemen ze je mee terug in de tijd.

MUSEUM KAPITEINSHUIS

In het Museum Kapiteinshuis in Nieuwe Pekela wandel je het familieleven van de negentiende eeuw binnen. Hier, in deze authentieke woning, woonde een typisch Gronings zeevaardersgezin. Met het mooie weer waren ze op het water, maar in de wintermaanden bleven ze aan wal. Dan genoten ze van hun exotische huisraad en overzeese schilderijen. Vooral de schippersvrouwen hadden oog voor mooie snuisterijen en namen graag chique spulletjes mee van over de hele wereld. Zoals servies uit Litouwen of de laatste mode uit Parijs. Het museum is zo ingericht dat het lijkt alsof de kapitein en zijn vrouw even een ommetje zijn gaan maken. Zijn pet en jas hangen nog aan de deur, alsof hij ieder moment thuis kan komen. Dat geeft jou mooi de tijd om even rustig rond te kijken.

MUSEUMSCHIP DE FAMILIETROUW

Op het nog altijd varende museumschip De Familietrouw uit 1894 ontdek je hoe een schippersgezin in die tijd op het water werkte en leefde. In Veendam, Wildervank en de Pekela’s woonden in de negentiende eeuw enkele honderden kapiteins. Op hun schepen voeren ze naar verre bestemmingen zoals Rio de Janeiro, Riga, New York en Singapore. Wereldhavens waar het bruiste van de bedrijvigheid. Van dit type schip zijn er in Nederland minder dan vijf overgebleven. Best bijzonder dus. Het schip ligt voor het Museum Kapiteinshuis, waardoor je een goed beeld krijgt van het leven van de kapiteins op zee én aan wal.

SIEP & CO

Benieuwd welke technologische hoogstandjes hier in de negentiende eeuw voor een industriële revolutie zorgden?

DE FAMILIETROUW

SIEP & CO

VEENKOLONIAAL MUSEUM

NATIONAAL BUS MUSEUM

Breng dan een bezoekje aan de beroemde strokartonfabriek Free & Co in Oude Pekela. Van een afstandje is het iconische gebouw al indrukwekkend, maar ook binnen kijk je je ogen uit. Hier staat een keur aan antieke machines te pronken. In de fabriekshallen heerst nog steeds de bedrijvigheid. Het nieuwste deel is namelijk het hoofdkantoor van Hempflax, een jonge en succesvolle onderneming uit Oude Pekela. In het oudste deel van de fabriek zit stichting Siep & Co. Zij houden de industriële geschiedenis van de Veenkoloniën levend. Zo is er in het machinehuis onder meer een unieke Storkstoommachine uit 1929 te vinden, compleet met gigantisch vliegwiel. Niet moeilijk om je voor te stellen hoeveel lawaai en wolken stoom de machine veroorzaakt moet hebben.

VEENKOLONIAAL MUSEUM

Al sinds 1939 vertelt de stichting Veenkoloniaal Museum te Veendam het verhaal van de Groninger Veenkoloniën. Een verhaal over de Veenkoloniën als de bakermat van de Groninger kustvaart en landbouwindustrie. Na eerder in het gemeentehuis en het politiebureau gevestigd te zijn geweest, zit het Veenkoloniaal Museum sinds 1989 in

het pand van de voormalige RHBS van Veendam. Dit werd in 1910 gebouwd om onderdak te bieden aan de lokale onderwijsinstelling en is tegenwoordig een rijksmonument. Naast de vaste collectie zijn er ook verschillende wisselexposities door het jaar heen. Deze exposities vertellen het verhaal van de Veenkoloniën weer vanuit een ander perspectief. Bijvoorbeeld aan de hand van de mode uit die tijd of van bijzondere posters.

NATIONAAL BUS MUSEUM

In vroegere tijden ging je ‘mit Gado noar stad’ of met een van die andere busmaatschappijen zoals de ESA en de DAM. In het Nationaal Bus Museum in Hoogezand staan ze allemaal keurig in het gelid: de bussen van weleer. Je vindt er een bijzondere collectie autobussen, diverse touringcars uit vervlogen tijden en zelfs een gevangenisbus. De kaartjes, kniptangen, stropdassen, petten en uniformen mogen natuurlijk niet ontbreken. Instappen maar!

VEENKOLONIAAL MUSEUM

BRANDWEERMUSEUM

Voor velen is het een kinderdroom: werken bij de brandweer. In het Brandweermuseum in Sappemeer kun je je droom voor eventjes waarmaken. Er staan tientallen perfect gerestaureerde brandweerwagens, velen afkomstig uit Groningen. Je kunt er regelmatig terecht voor open dagen of optochten waar de wagens aan meedoen. Een ideaal uitje voor het hele gezin of voor een kinderfeestje.

TREIN & TRAM MUSEUM

Hou je van ‘echte’ treinen of van kleine modeltreintjes? Dan kun je in het NoordNederlands Trein & Tram Museum in Zuidbroek je hart ophalen. Het museum is gevestigd in een oud stationsgebouw. Hier vind je alles over de geschiedenis van de spoorwegen: van conducteurspetten en een complete wachtkamer tot treinkaartjes en oude stempels. Ontdek hoe het is om conducteur of machinist te zijn.

HISTORISCHE SCHEEPSWERF WOLTHUIS

Ben je geïnteresseerd in scheepsvaart of scheepsbouw, hou je van oude machines of ben je gewoonweg dol op alles van vroeger? Dan is de Historische Scheepswerf

TREIN & TRAM MUSEUM

Wolthuis in Sappemeer een aanrader. Hier is niets veranderd in de afgelopen decennia. De smid is er nog en de meeste machines die er staan, zijn meer dan honderd jaar oud. En alles werkt nog! De vrijwilligers van de werf, vaak mannen die zelf ook op een scheepswerf hebben gewerkt, gebruiken en demonstreren hun ambacht regelmatig.

GRONINGER SCHAATSMUSEUM

Alex Kampinga van het Groninger Schaatsmuseum in Sappemeer begon met het verzamelen van ‘scheuvels’ omdat hij een hobby zocht. Hij heeft schaatsen van over de hele wereld, waarvan sommigen al eeuwenoud. Het assortiment bestaat uit unieke exemplaren zoals zwanenschaatsen, schaatsen van bekende schaatsers en het gewone ‘houtje’ uit begin vorige eeuw. Deze laatste is favoriet bij Kampinga omdat hij van het ambachtelijke houdt. De smid smeedde het ijzer, de stelmaker leverde het hout en de zadelmaker maakte het riempje. Die samenwerking zie je terug in een schaats. In het museum zie je naast schaatsen ook medailles, prachtige oude reclameposters voor schaatsen en nostalgische schoolplaten.

BRANDWEERMUSEUM

SCHEEPSWERF

UITBLINKERSUITDE VEENKOLONIALE GESCHIEDENIS

WINKLER PRINS

Tegenwoordig hebben we Wikipedia, maar de generaties die zonder internet opgroeiden waren tot de dikke boeken van Anthony Winkler Prins (1817-1908) veroordeeld. Zijn zestiendelige ‘Geïllustreerde Encyclopedie’ bezorgde hem landelijke bekendheid. In Veendam wordt hij nog altijd als grootheid gezien en zijn standbeeld pronkt dan ook voor het Veenkoloniaal Museum. Winkler Prins groeide op in het Gelderse Voorst, maar verhuisde naar Veendam. Hij ging er als doopsgezind predikant aan de slag. In de dertig jaar die hij in Veendam doorbracht, deed hij veel meer dan preken alleen. Winkler Prins zorgde

voor belangrijke ontwikkelingen in de Groninger Veenkoloniën. Hij gaf aanzet tot de oprichting van onder meer de vrijmetselaarsloge, de rederijkerskamer, de Eerste Groninger TramwayMaatschappij en de HBS; een kweekschool voor onderwijzers én onderwijzeressen.

Daarnaast was hij ook nog schrijver en redacteur voor verschillende almanakken en regionale kranten. Zijn laatste jaren spendeerde hij in het westen van het land en hij overleed in 1908 in Voorburg. Ongeveer een kleine eeuw later werd zijn laatste wens ingewilligd en werd hij herbegraven in Veendam.

SCHOLTEN: EERSTE INDUSTRIETYCOON

Een goede bekende van Winkler Prins was Willem Albert Scholten (1819-1892). Deze eerste landbouwfabrikant met een multinational liet zijn biografie namelijk door de schrijver optekenen. Het was een ongekend succesverhaal, dat begon in de Groninger Veenkoloniën. In 1841 bouwde Scholten zijn eerste aardappelmeelfabriek in Foxhol. Later kwamen daar strokartonfabrieken bij. Dit zorgde in heel Groningen voor economische bloei en werkgelegenheid, maar in de Veenkoloniën wilden ze niet afhankelijk zijn van één magnaat. Voormalige zeeschippers sloegen samen met de plaatselijke landbouwers de handen ineen en investeerden in nieuwe industrieën; het begin van de coöperaties.

Hoewel Scholten veel invloed heeft gehad op de Groninger economie, was hij niet overal geliefd. Hij stond bekend als ijdel, gierig en weinig invoelend. Zo gebeurden er in zijn fabrieken regelmatig ongelukken. Arbeiders die bij zo’n ongeluk een hand kwijtraakten mochten bij de fabriek blijven werken, maar wel voor de helft van hun loon.

Het Veenkoloniaal Museum kocht onlangs een schilderij met een tafereel waarin het karakter van Scholten duidelijk naar voren komt. Op het schilderij staat een jonge doorweekte Scholten die net door het ijs is gezakt, omdat hij weigerde een paar munten te betalen voor het pontje. Bijzonder is dat Scholten destijds zelf de opdracht gaf voor het schilderij. Kennelijk zag hij zijn gierigheid als een deugd.

IN DE VOETSPOREN

VAN ALETTA JACOBS

Van haar geboortehuis tot de plek waar ze opgroeide en naar school ging: in Sappemeer kun je in de voetsporen van Aletta Jacobs treden. De Aletta Jacobs-wandelroute neemt je mee naar de belangrijkste plekken uit

het leven van deze bekende voorvechtster van vrouwenkiesrecht. Onderweg loop je langs een paar fraaie staaltjes architectuur, zoals de Koepelkerk en de voormalige Rijks HBS, waar Aletta en haar broers en zussen naar school gingen. Aletta was een van de elf kinderen Jacobs. Haar vader en broer waren beide arts en een groot voorbeeld voor haar. Acht van haar broers en zussen woonden en werkten voor kortere of langere tijd in Nederlands-Indië.

Sta je bij het geboortehuis van Aletta Jacobs? Neem dan ook een kijkje bij de Historische Scheepswerf Wolthuis, waar alles nog is zoals 100 jaar geleden. Neem tijdens je wandeling even een pauze bij Lak of Smak Conceptstore, een hip design winkeltje waar je ook kunt lunchen en koffiedrinken.

Wil je deze route wandelen? Je kunt ‘m vanaf half april 2023 ophalen bij de Historische Scheepswerf Wolthuis, Lak of Smak Conceptstore of Hotel-Restaurant Faber.

ALETTA JACOBS

ONTDEKHET GROENE PARELTJEVAN MUNTENDAM

Nabij Muntendam komen avontuur, natuur en recreatie samen in De Heemtuin. De Heemtuin grenst aan het natuurgebied Tussen de Venen en bestaat uit verschillende wandelroutes, een natuurlijke tuin én een camping. Een heerlijke plek voor wandelaars, rustzoekers en natuurliefhebbers, maar ook een ultieme speelplek voor kinderen. En het fijne is: het is vrij toegankelijk!

Houd je van een natuurlijke tuin, met bloemen, volop groenten, kruiden en fruitbomen? Dan mag je De Heemtuin niet missen. Het is een heerlijke plek om rond te dwalen en een walhalla voor vlinders, libellen en andere insecten. Bezoeker Arend Lichtenberg gaat er vaak heen om te fotograferen. “Er zijn prachtige bloemen en de libellen zijn indrukwekkend.” Ook het naastgelegen bos is een goede plek voor een wandeling. In de herfst vind je hier een grote verscheidenheid aan paddenstoelen.

BLOTE VOETEN EN MAMMOETEN

Voor kinderen is het Mammoetpad een groot avontuur. Rondom een meertje ligt een spannend blotevoetenpad met hangbruggetjes, grote ‘mammoetbotten’, water en een vlot. Onderweg vind je een paar leuke picknickplaatsen en daarnaast kun je een speurtocht doen. “Kinderen kunnen bij ons op Slootsafari,” vertelt Wietske Trausel van De Heemtuin. “Haal bij de balie schepnetten, bakjes en kaarten en ga op zoek naar vreemde diertjes die in het water leven of kies voor de ABC Natuurtocht waarbij je bij elke letter iets zoekt in het mooie natuurgebied rondom de Heemtuin.” De tuin en het Mammoetpad zijn gratis toegankelijk en er is een gezellig terras voor een ijsje of taart met fruit uit eigen tuin.

KAMPEREN IN DE NATUUR

Krijgen je kinderen geen genoeg van ravotten in de natuur? Of wil je zelf tot rust komen? Boek dan een van de luxe ingerichte safaritenten van Camping De Heemtuin. Dichter bij de natuur kun je bijna niet komen, want de tenten kijken uit op Tussen de Venen.

Dit natuurgebied ziet eruit zoals het er in de prehistorie ook uitzag. Er lopen schapen en geiten om het gebied te onderhouden en vennetjes worden afgewisseld met grassen en planten als de wilde orchidee, zonnedauw of wolfsklauw. Hier ben je even helemaal weg.

SYMPATHIEKE BEHEERDERS

De camping, de tuinen en het theehuis worden gerund door Werkpro, waarbij de medewerkers in hun eigen tempo werkervaring opdoen. “Mensen die ergens anders niet op hun plek zijn, begeleiding nodig hebben of bijvoorbeeld heel onzeker zijn, bloeien hier echt op”, vertelt Wietske enthousiast. “De een werkt graag in de tuin, de ander in de bakkerij of in de bediening. Hier mag je jezelf zijn, en gaat het even niet, dan helpen we elkaar.”

Daarnaast is de locatie van De Heemtuin uitermate geschikt om te vergaderen of een familiefeest of een kinderfeest te vieren.

CAMPING DE HEEMTUIN

LEUK METDE KINDEREN

Survivalen, boomklimmen, conducteur spelen op een historische trein of een rit maken op een pony of paard. Deze avonturen beleef je allemaal in de Veenkoloniën. En het leuke is: je vriendjes mogen ook mee!

Wist je dat de grootste Skills Garden van Europa in Veendam ligt? Een avontuurlijk én gratis beweeg- en sportpark voor alle leeftijden. Je vindt er onder meer voetbalveldjes, een basketbalveld, badmintonbanen, een circuit voor fietscrossers en een baseballveld. Liever solo aan de slag? Leef je dan uit op een van de vele speel- en sporttoestellen, spring op een trampoline of toon je kunsten op de skatebaan. Wie niet kan kiezen mag gerust nog een keer terugkomen. Je bent hier altijd welkom.

Op de kinderboerderij in Borgerswold wordt heel wat afgeknord en gemekkerd. Door alle harige bewoners natuurlijk, want aan de kids heb je geen kind meer in deze gezellige beestenboel. Een bezoekje aan de kinderboerderij is dan ook al jaren een klassieker. En ook voor de volwassenen blijft het altijd een feestje om gezellig een middagje tussen de kippen te scharrelen.

BEWEEG- EN SPORTPARK LANGELEEGTE

KINDERBOERDERIJ BORGERSWOLD

Bij de Dierenweide in Nieuwe Pekela maak je van dichtbij kennis met de kleurrijke kudde. Er zijn veel soorten vogels, konijnen, geiten, herten en schapen. En niet te vergeten: het vriendelijke Kunekune-varken Janet.

Paintballen, boomklimmen, freerunnen, boogschieten, survivallen en ga zo maar door. Het is moeilijk kiezen bij de Borgerswold Experience. Geen zin in een wedstrijd? Ook daar hebben ze aan gedacht. Stap bijvoorbeeld in een kano of ga het water op met een SUP-board. Wie liever zelf zijn vaartuig in elkaar zet, kan ook zijn eigen vlot bouwen.

Stroomversnellingen, interactieve glijbanen en een peuter- en kleuterparadijs. Subtropisch zwembad Tropiqua in Veendam barst van het zwemplezier voor jong en oud. Neem een duik in het verwarmde buitenzwembad of klim buiten op de speeltoestellen. Voor de bezoekers die op zoek zijn naar ontspanning zijn er een saunaplein en een bubbelbad. En traditiegetrouw sluit je zo’n heerlijk dagje zwemmen natuurlijk af met wat lekkers in het restaurant.

Een pretpark gemaakt van natuur, zo zou je de Heemtuin in Muntendam kunnen noemen. Jonge avonturiers halen hun hart op in de kleinebeestjestuin, de natuurspeeltuin en op het spannende ‘Mammoetpad’. Met een beetje geluk is er tijdens je bezoek een prehistorische activiteit, waar je bijvoorbeeld kunt leren hoe je een visfuik moet maken. Nog even niet naar huis? Blijf kamperen op de mini-camping en vervolg morgen je pad.

Nee, het is niet de Zweinstein Express. Maar de STAR-trein lijkt er wel een beetje op. Deze historische museumtrein rijdt tussen Veendam en Musselkanaal en wordt voortgetrokken door een indrukwekkende stoomlocomotief. Combineer je treinreisje met een rondleiding door de rijtuigenloods en een smakelijke tussenstop bij de stationsrestauratie. Helaas geen perron 9 ¾ of Hermelien, maar magisch voelt het zeker als je door het Groninger landschap rijdt.

MANEGE LIPIZZA

Een uitje voor in de zomer: het pop-up Doe Museum in Kielzog in Hoogezand. De hele zomer staat de theaterzaal van Kielzog in het teken van bouwen, kunst en dingen doen. Lekker schilderen, bouwen met lego of een van de kunstworkshops volgen. Bouw een meesterwerk of maak je eigen Picasso in het Doe Museum.

In het recreatiegebied Borgerswold in Veendam ligt Manege Lipizza Veendam, een aanrader voor paarden- en ponyliefhebbers. Hier kun je koetsen huren, paardrijlessen nemen of kinderfeestjes houden. Ook liggen in het recreatiegebied tientallen ruiterpaden waar je heerlijk met je pony of paard door het bos, water of over het land kan rijden. Daarbij kun je optimaal genieten van de mooie natuur.

Speelbos Meeden is de perfecte plek voor kinderen om even uit te razen. Er is een hindernisbaan, een huttenbouwbos en een speeltuin. Lekker schommelen in de nestschommel, snelheid maken op de kabelbaan, kliederen met de waterpomp en een wedstrijdje doen in de klimtouwen!

Leef je uit op het Veenjagerspad in Borgerswold. Dit pad bestaat uit een beleef- en een beweegroute, waar jong en oud allerlei uitdagingen kunnen aangaan. Zo kunnen kinderen onderweg spelen en klauteren op diverse toestellen. Ga samen op pad, beklim de Veenjagerstoren en steek de rivier over op het Jagersschip. De sportieve bezoeker kan diverse apparaten uitproberen om oefeningen mee te doen. En alles is lekker in de buitenlucht!

Voor velen is het een kinderdroom: werken bij de brandweer. In het Brandweermuseum in Sappemeer kun je je droom voor eventjes waarmaken. In het museum vind je brandweervoertuigen, motorspuiten, handbrandspuiten en vele kleine attributen die vroeger en tegenwoordig gebruikt worden bij de brandweer. Een ideaal uitje voor het hele gezin of voor een kinderfeestje.

SAMEN AVONTUREN BELEVEN

VEENJAGERSPAD BORGERSWOLD

BRANDWEERMUSEUM SAPPEMEER

DEWONDERLIJKE WERELDVAN DEINDUSTRIE

De Groninger Veenkoloniën zijn ontstaan rond 1600; een relatief jong gebied dus. Pioniers uit alle windstreken kwamen hiernaartoe voor het veen, ook wel het bruine goud genoemd. Ze droegen bij aan de ontwikkeling van het toenmalige niemandsland. Vanuit die pioniersgeest ontstonden onder meer Veendam, Wildervank en de Pekela’s. Het was de drijfveer achter zeevaart, handel, landbouw en industrie op internationaal niveau.

VAN SCHIPPER EN BOER

NAAR FABRIKANT

Een wingewest van turf, centrum van de zeevaart, bloeiende wereldhandel en een welvarende lokale economie. Ze hadden het in de Veenkoloniën goed voor elkaar. Maar eind negentiende eeuw werd de concurrentie van de grote motorschepen te groot. In plaats van bij de pakken neer te gaan zitten, vonden de Groningers in de Veenkoloniën zichzelf helemaal opnieuw uit. De schippers sloegen de handen ineen met de boeren en richtten zich op gloednieuwe landbouwindustrie: strokarton en aardappelzetmeel.

STROKARTON: WAARDEVOL

LANDBOUWAFVAL

Stro was tot dat moment landbouwafval, maar het bleek een waardevolle grondstof. Groninger boeren ontdekten dat je er stevig strokarton van kon maken. Vooral Engeland en Duitsland waren grote afnemers van dit gloednieuwe product. Vanaf 1867 werden er daarom twintig strokartonfabrieken gebouwd, waarvan negen in Oude Pekela. De eerste fabrieken werden opgericht door rijke investeerders, maar de bewoners richtten al snel hun eigen coöperaties op. Ook nu nog neemt Groningen het voortouw met karton. Het bedrijf Solidus in Oude Pekela voorziet wereldwijd vele bedrijven van karton. Niet meer gemaakt van stro, maar van gerecycled oud papier.

SOLIDUS

AARDAPPELS, HET NIEUWE GOUD

Willem Albert Scholten was de man die de Grunneger eerappels in goud veranderde. Hij ontdekte dat je met het zetmeelpoeder oneindig veel producten kon maken. Van bindmiddel voor de voedselindustrie tot textielstijfsel en lijm. In de hoogtijdagen waren er maar liefst 31 aardappelmeelfabrieken, de meeste van Scholten. Ze stonden vooral in Veendam-Wildervank. De Veenkoloniale landbouwers verenigden zich in een coöperatie: AVB, ofwel Avébé. Nu, ruim een eeuw later, is Royal Avebe nog altijd gevestigd in Veendam.

STEENHOUWERIJ WILDERVANK

De voormalige steenhouwerij Prummel aan de J. Kammingastraat 103 in Wildervank ziet er nog hetzelfde uit als een eeuw geleden. Oorspronkelijk werd de steenhouwerij in 1897 gebouwd als een stoomzuivelfabriek. Toen deze in 1923 failliet ging, werd het pand overgenomen door H. Prummel. Het opschrift op de voorgevel stamt nog uit die tijd: ‘Firma H. Prummel stucadoor-granitosteenwerken’. Van de oude zuivelfabriek bleef alleen de boterkelder met een gewelfd plafond bewaard. Tegenwoordig is het pand in gebruik als particuliere opslagruimte.

ROYAL AVEBE

NEDMAG

In 1972 werd in de bodem onder Veendam een onverwachte ontdekking gedaan. Tijdens proefboringen naar gas werden op ongeveer op 2 kilometer diepte restanten van een oerzee (Zechsteinzee) gevonden: mineralen en zouten die miljoenen jaren geleden in de bodem zijn ingedroogd. Onderzoekers stuitten op een zeldzame zoutlaag. In die zoutlaag vond men bijzonder zuiver magnesiumzout, dat vanwege de dikte van de laag goed te winnen is. Het gewin van zuivermagnesiumzout leidde uiteindelijk tot de oprichting van het bedrijf Nedmag in 1981.

Inmiddels is Nedmag een zelfstandige onderneming met drie locaties in en rondom Veendam. Het bedrijf wint nog steeds magnesiumzout uit de bodem en verkoopt producten over de hele wereld,onder meer voor de productie van vuurvaste stenen voor het bekleden van cement- enstaalovens, het duurzaam bleken van pulp voor de papierindustrie en het bestrijden van gladheid en stof. De zoutwinning is echter niet onomstreden en levert naast welvaart ook problemen op.

MODERNE PIONIERS

De succesvolle bedrijven HempFlax en DunAgro in Oude Pekela zijn het hedendaagse voorbeeld van de Groninger pioniersgeest. Hier werd namelijk ontdekt dat de hennepplant een uitstekende duurzame grondstof is voor onder meer bouwmaterialen. Kijk dus niet raar op als je tijdens een fietstocht op een groot hennepveld stuit. De hennep die hier groeit, is een speciale vezelvariant, niet te verwarren met de geestverruimende versie. Hempflax is, net als DunAgro, een echt Pekelder bedrijf en de grootste onafhankelijke teler en verwerker van industriële hennep ter wereld. Deze oer-Groningse onderneming zit in een toepasselijk gebouw; een oude strokartonfabriek aan het Pekelderdiep.

“HENNEP IS EEN

EEUWENOUD

GEWAS DAT OOK IN DE FOODINDUSTRIE EEN COMEBACK MAAKT.

DAT HEEFT TE MAKEN MET DE

GEZONDHEIDSVOORDELEN DIE

DE PLANT MET ZICHT MEEBRENGT.”

HEMPFLAX

VARENDOOR RIJKEHISTORIE

Rond 1870 stond meer dan zestig procent van de Nederlandse handelsvloot geregistreerd in de Veenkoloniën. Geen wonder dus dat water en handel hier hand in hand gingen. Wie vandaag de dag door het gebied vaart, ontdekt al snel de sporen van dit rijke verleden. Vaar door de kilometerslange lintdorpen of bezoek een authentieke kapiteinswoning. Stap aan boord en vaar door het verleden.

MUSEUM KAPITEINSHUIS

Langs het Pekelder Hoofddiep staan verschillende authentieke kapiteinswoningen, zoals het Museum Kapiteinshuis. Deze kapiteinswoning werd in 1799 gebouwd, in de periode dat de Veenkoloniale Zeevaart een eerste bloeiperiode doormaakte. Het jaartal 1799 is te zien op de neuten onder de voordeur, waar ook de initialen opstaan van de kapiteins die deze woning hebben laten bouwen. Dit waren Kornelis Jans Boon en Jantje Roelofs Koop.

SLUISWACHTERSWONING

MET SCHUTSLUIS

De meeste wateren in de Veenkoloniën zijn kaarsrecht. Dat maakt de bochten in het Pekelder Hoofddiep des te opvallender. Deze bochten zijn een overblijfsel van het voormalige riviertje dat hier stroomde: de ‘Pekel Aa’. Dankzij de schutsluis in het Pekelder Hoofddiep konden boten hier vroeger al varen, ondanks het natuurlijke verschil in de hoogte van het water. In 1898 werd bij de schutsluis een woning gebouwd voor de sluiswachter. Bijzonder aan deze woning zijn de sierlijke dakrand en de fleurige bogen van rode en gele stenen boven de ramen van de benedenverdieping. De woning heeft ook een terrasje, vanaf waar de sluiswachter de sluis goed in de gaten kon houden.

LAATSTE SLUISWINKEL VAN GRONINGEN

Per dag passeerden tientallen schepen de vele bruggen en sluizen in het gebied. Dit maakte deze plekken tot ware hotspots voor de lokale middenstand. Hier waren tientallen kruidenierswinkels, textielzaakjes en kroegen te vinden. Wie vanaf Stadskanaal of Drenthe in de richting van Veendam en Wildervank vaart, komt bij Bareveld de laatste sluiswinkel van Groningen tegen. Hier kan je terecht voor klompen, afwasborstels, ladders, spijkers, verf en touw. Heel veel touw. Geen verrassing dus dat de scheepsjagers hier vroeger al hun inkopen kwamen doen. Het bedrijf bestaat

al meer dan honderd jaar en maakte vroeger ook nog ploegen en landbouwgereedschap.

RUSTPLAATS VOOR ZEEVAARDERS

Veendam heeft vier sluizen, twee jachthavens en 32 bruggen. Een ideale plaats dus om even aan te meren. Leg aan in de passantenhaven aan de Molenstreek en wandel naar de begraafplaats van de Grote Kerk. Hier staan tientallen historische grafzuilen van lokale kapiteins. De grafzuilen zijn versierd met schepen en maritieme symbolen; een eerbetoon aan de kapitein. Ook de bekende encyclopedist Anthony Winkler Prins is op deze begraafplaats begraven.

VAARROUTES

Op routesingroningen.nl vind je verschillende vaarroutes door de Veenkoloniën. Of neem een kijkje op tasmanroutes.nl, vernoemd naar de Groninger zeevaarder, en bekijk de routes rond Veendam, Zuidbroek en de Pekela’s.

JACHTHAVEN VEENDAM

RONDSNUFFELENIN KIEL-WINDEWEER

Met vijf rijksmonumenten, tweeëntwintig gemeentelijke monumenten en acht kilometer lang beschermd dorpsgezicht mag het langgerekte Kiel-Windeweer niet ontbreken tijdens jouw bezoek aan de Veenkoloniën. Het sfeervolle dorp in de gemeente Midden-Groningen telt circa 880 inwoners en heeft een rijke historie.

Acht kilometer, zo lang is beschermd dorpsgezicht Kiel-Windeweer. Het Kieldiep ligt kaarsrecht tussen de lintbebouwing, met aan weerszijden imposante boerderijen en arbeiderswoningen. Hier voeren tot 1970 schepen met aardappelen en

bieten en nog langer geleden met turf en stro.

Als je langs het Kieldiep heen en aan de andere kant weer terug fietst, heb je steeds een compleet ander uitzicht.

Over het Kieldiep liggen talloze oorspronkelijke bruggen, die bij andere veenkoloniale dorpen vaak al zijn verdwenen. Ook zijn de ‘wijken’ (vaarten om de turf af te voeren) grotendeels nog aanwezig en langs het Kieldiep bij het Kielsterverlaat vind je nog de kademuur uit 1907. Deze muur maakt deel uit van een sluis, draaibrug en geprivatiseerde sluiswachterswoning.

KANOVERHUUR EN ROUTE

Vanuit de kano beleef je de oude veenkoloniale structuren vanaf het water, via een mooie route van het Kieldiep naar het Zuidlaardermeer. Start je route bij Peddel en zo: eigenaresse Wilma Postma legt je kano of fluisterboot met alle liefde voor je klaar. Suppen of op pad met een elektrische sloep kan ook. Onderweg kom je heel wat smalle draaibruggetjes tegen, die het veenkoloniale beeld compleet maken. Blijf je overnachten in de B&B van Peddel en zo, dan stap je na afloop lekker in de hottub. “En dan maar heerlijk genieten van de rust, de natuur en de vogeltjes.” Kijk voor de ‘Varen door de Veenkoloniën’ route op visitgroningen.nl/routes-midden-groningen.

LEUKE STREEKWINKEL

Een aanrader is een bezoek aan De Scharrelderij in Kiel-Windeweer. Deze streekwinkel verkoopt vlees van eigen slacht.

“Wij werden een beetje verdrietig van het vlees dat in de supermarkt wordt verkocht en dan vooral van hoe die dieren moeten leven,” vertelt eigenaar Pieter Heida (noem me maar ‘boer Piet’). “We zijn deze boerderij met streekproductenwinkel begonnen omdat we geloven dat het ook anders kan.”

In de winkel vind je rundvlees van echte ‘Grunneger bloarkoppen’ en van de Berkshire varkens die rondom de boerderij lopen. “Een sterk, makkelijk en vriendelijk ras uit Engeland waar het allerbeste varkensvlees vanaf komt. Bij ons kunnen ze echt varken zijn. Ze zijn altijd buiten en wroeten de hele dag in de grond op zoek naar eten.”

ANDERE TIPS

Bij Romala’s Home kun je genieten van een mooie theetuin en rondsnuffelen in een winkel vol Vietnamese spulletjes. In de herfst is een bezoekje aan De Pompoenenschuur leuk om te doen. Hier vind je veel soorten pompoenen in allerlei maten en kleuren. Daarnaast heeft het dorp een aantal jaarlijkse evenementen, zoals de sfeervolle kerstroute, de nieuwjaarsduik, het traditionele paasvuur en de Mud Run ‘Deur Kielster Daarge Broezen’.

“ALS IK TOERISTEN IETS ZOU MOGEN

LATEN ZIEN VAN DIT GEBIED, DAN IS DAT HET DORP KIEL-WINDEWEER, MAAR OOK DE NABIJGELEGEN

DORPEN BORGERCOMPAGNIE EN TRIPSCOMPAGNIE”, VERTELT JOURNALIST LOUIS VAN KELCKHOVEN. “HIER ZIJN DE VEENKOLONIALE STRUCTUREN NOG INTACT. JE ZIET DE KANALEN, DE ‘WIEKEN EN MONDEN’, WAAR DE TURFSCHEPEN OVERHEEN VOEREN.”

DE SCHARRELDERIJ

TURFJES

EEN HANDJEVOL WEETJES EN FEITJES

—

1. Het werkwoord ‘turven’ en hoe we dit doen is mogelijk afgeleid van het tellen bij het turfsteken. Hier werden namelijk vier turven naast elkaar geplaatst, met de vijfde erbovenop.

—

3. De wereldberoemde stokerij Hooghoudt is vernoemd naar een typisch Veenkoloniaal verschijnsel: het hoogholtje. Dit is een houten voetgangersbrug over een diep. Hoog genoeg om turfschepen te laten passeren. De betovergrootvader van oprichter Hero Jan Hooghoudt heette eigenlijk Siemons. Hij nam in 1812 de naam Hooghout aan. Zijn zoon voegde later de ‘d’ toe aan de naam.

—

4. Veel huizen en boerderijen zijn smaller aan de voorzijde. Dit noem je krimpenbouw. In krimpen zijn extra ramen die zijwaarts kijken, richting het kanaal. Je ziet ze boven het Westerdiep in Veendam.

—

2. Wist je dat er halverwege de negentiende eeuw meer zeelieden in de Pekela’s, Wildervank en Veendam woonden dan in Amsterdam en Rotterdam bij elkaar?

—

5. In het derde seizoen van tv-programma ‘Verre Verwanten’ was te zien dat Harm Edens een van de nazaten van A.G. Wildervanck is.

—

6. Hennep is een oud gewas. Ook in de voedselindustrie maakt het een comeback. Dutch Harvest is een van de afnemers van Pekelder hennep en maakt er onder meer een heerlijk kopje thee van.

—

7. Wist je dat er nog altijd oude vondsten op het land worden gedaan? De vondsten zijn afkomstig uit steden zoals Amsterdam, maar ook uit Friesland en Duitsland. Met regelmaat komen pijpenkoppen en scherven van servies naar boven. Dit komt omdat er stedelijke stratendrek nodig was om de grond vruchtbaar te maken.

—

9. In Hoogezand, Sappemeer en Foxhol worden schepen gebouwd die de hele wereld over gaan. Dit was vroeger ook al zo. Rond 1860 waren er wel 26 scheepswerven. Nog steeds worden er in het Winschoterdiep indrukwekkend grote schepen te water gelaten.

—

10. Brinta (BReakfast INstant TArwe) is door de firma W.A. Scholten in 1944 op de markt gebracht. Hiermee werd graan direct geschikt gemaakt voor consumptie. Tot 2006 werd Brinta geproduceerd in de eerste fabriek van Foxhol. Tegenwoordig komt het uit Nijmegen.

—

8. Door alle rotzooi in het Pekelder Diep was de geur in de Pekela’s vroeger verschrikkelijk. Een bezoek van koningin Juliana in 1969 was voor een definitieve oplossing waarschijnlijk doorslaggevend. Al snel nadat de vorstin zelf het ‘Pekelder parfum’ had opgesnoven werd er actie ondernomen in het parlement. Eind december dat jaar werd de ergste troep door sterke pompen uit het Pekelder Diep naar nieuwe waterzuiveringen gemaald.

11. Wist je dat je Groninger turfjes kunt eten? Dit is een dessert van warme Groninger koek met abrikozensaus en ijs.

ONTDEK HET OMMELAND

Groningen herbergt een van de oudste cultuurlandschappen van Europa en grenst aan UNESCO Werelderfgoed de Waddenzee.

Groningen in één dag? Vergeet het maar. De provincie bestaat uit zeven regio’s. Elk met een eigen karakter, eigen natuur en natuurlijk eigen bezienswaardigheden.

Ga op pad en ontdek zelf het Groninger ommeland.

WELKOM INWESTER WOLDE

GROENE WEELDE

Weinig gebieden in Nederland zijn zó rijk bedeeld met verrassende landschappen, oude bossen, prachtige beekdalen en schitterende natuurgebieden als Westerwolde. Een echte actieveling? Fiets of wandel een van de tientallen uitgezette routes of vaar met een kano over de Ruiten Aa. In dit veelzijdige natuurgebied kun je op allerlei manieren genieten. Van een rustige wandeling langs onontdekte plekken tot broezen op de mountainbike met je haren in de wind.

WESTERWOLDSE NATUUR

KABELBAAN IN TER APEL

DE RUITEN AA

WELKOMIN OLDAMBT

DE GRAANREPUBLIEK

Van melkboer tot koningin: iedereen is groot geworden met Brinta van Gronings graan. Het wuivende goud leidde in Oldambt tot steenrijke boeren, lokaal communisme en enorme fabrieken van rood baksteen. De vlam doofde, maar het vuur van De Graanrepubliek bleef smeulen. Anno nu wordt er in deze regio weer volop gezaaid, geteeld, gemout, gebrouwen, gebakken en gestookt. Voeg daar het Oldambtmeer en de grote hoeveelheid evenementen aan toe en je hebt een gebied dat absoluut de moeite van een bezoek waard is.

WEIDSE GRAANVELDEN

VOGELKIJKHUT DE KIEKKAASTE

ETEN, DRINKEN ENOPNAAR DROMENLAND

Wil je meer ontdekken over deze regio? Blijf dan (nog) een nachtje! De Veenkoloniën hebben een aantal unieke overnachtingsadressen die uitnodigen tot een prettig verblijf. Wat dacht je van een overnachting in een sfeervol hotel? Of zet je tentje op bij een van de campings midden in het groen. De Veenkoloniën leer je kennen door de sfeer en de smaak van streekproducten en huisgemaakte drankjes. Breng een bezoek aan een restaurant, theetuin of rustpunt in de regio. Geniet van de smaken uit de Veenkoloniën en haar gastvrijheid!

Prachtig gelegen camperplaats in het park Borgerswold. Reserveren is niet nodig.

Kortom, geniet en ervaar de rust en ruimte.

Flora 2 | 9642 LW Veendam | 0598 - 625 190 borgerswoldhoeve.nl

Overnachten in Midwolda doe je bij

Blauwestadhoeve.nl

In het centrum van Midwolda maar met de rust en ruimte van het Groningerland. U kunt bij ons boeken in onze Boutique B&B, op de SVR mini-camping of camperhof (alleen met eigen middelen). Ook voor grote groepen, tot 40 personen, bieden wij onderdak. Bezoek onze website voor meer informatie.

Blauwestadhoeve • Hoofdweg 156 • 9681AL Midwolda T 0031 597 554055 • blauwestadhoeve.nl

wandelen vergaderen trouwlocatie (kinder)feestjes kunst en cultuur kerst- relatiegeschenken (h)eerlijk eten van lokale producten

ONTDEK DE PARELS VAN HET WAD

Ontdek het Unesco Werelderfgoed Waddenzee en ontvang maandelijks de mooiste verhalen, tips én winacties in je mailbox. Scan de QR-code en schrijf je in voor de nieuwsbrief van Visit Wadden.

OVERNACHTEN

B &B’S, CAMPERPLAATSEN, CAMPINGS, HOTELS EN JACHTHAVENS

B&B’S

B&B en Museum

Lammert Boerma

Borgercompagniesterweg 44

9632 TD Borgercompagnie

0598 393 381 museum-boerma.com

Peddel en zo

Pieter Venemakade 213

9605 PP Kiel-Windeweer 06 51564188 peddelenzo.nl

Romala’s Home

Pieter Venemakade 209

9605 PP Kiel-Windeweer

0598 352 585 romala.nl

B&B Tante Tally

Wildervanksterdallen 10

9648 TD Wildervank

0598 235 563 tantetally.nl

CAMPERPLAATSEN

Camper Camping Borgerswold

Flora 2

9642 LW Veendam

0598 625 190 borgerswoldhoeve.nl

CAMPINGS

Camping De Veenborg

Van Arnhemslaan 2

9615 TD Kolham 06 20478897 campingdeveenborg.nl

Camping Hof van Kolham (Ecomotion)

Hoofdweg 137

9615 AC Kolham

06 12505050 hofvankolham.nl

—

Siblu Camping Meerwijck

Strandweg 2,

9606 PR Kropswolde

0598 323 659 siblu.nl/camping/nederland/ groningen/meerwijck

Camping De Heemtuin Nieuweweg 127

9649 AD Muntendam 0598 724 808 heemtuinmuntendam.nl/ camping-de-heemtuin

Camping Tante Tally Wildervanksterdallen 10 9648 TD Wildervank 0598 235 563 tantetally.nl HOTELS — Hotel Restaurant Faber Meint Veningastraat 123 9601 KE Hoogezand 0598 393 336 hotelfaber.nl

—

Brouwhotel Parkzicht - Hotel Museumplein 3 9641 AD Veendam 0598 666 888 parkzicht.com

JACHTHAVENS

—

Allround Watersport

Jachthavenweg 2

9606 RS Kropswolde 0598 323 556 allroundwatersport.nl

—

Jachthaven De Leine Meerweg 62a

9606 PP Kropswolde 0598 322 700 paviljoendeleine.nl

—

Jachthaven Oude Pekela

Flessingsterrein

9665 BZ Oude Pekela wsvoudepekela.nl

Jachthaven Schipperskwartier

Aquapark 11

9641 PJ Veendam

0598 696 737

Jachthaven Wildervank Nijverheidskade 82

9648 JK Wildervank 06 40843212

oostwold.pitch-putt.net

Golfspel voor iedereen

Bij de Rode Loper moet je een keer zijn geweest. Een plek voor jong en oud.

Kom kijken, kom heerlijk eten, kom borrelen, kom poolbiljart spelen, kom darten, kom genieten, kom lekker luieren op ons terras… kom Bowlen!

Kijk op onze site…

www.bowlingstadskanaal.nl www.restaurantderodeloper.nl

ETEN & DRINKEN

B RASSERIEËN, GRAND CAFÉS, RESTAURANTS EN THEESCHENKERIJEN

BRASSERIEËN

Cocoon Coffee & More

Gorecht-Oost 24

9603 AA Hoogezand 06 15107877

cocoon-coffee.nl

GRAND CAFÉS

Kielzog Grand Café

Gorecht-Oost 157

9603 AE Hoogezand

0598 373 777

Grand Café vanBeresteyn

Museumplein 5

9641 AD Veendam

0598 634 566

vanberesteyn.nl

RESTAURANTS

Hotel Restaurant Faber

Meint Veningastraat 123

9601 KE Hoogezand

0598 393 336 hotelfaber.nl

Romala’s Home Pieter Venemakade 209

9605 PP Kiel-Windeweer 0598 352 585 romala.nl

Beachclub Vifero

Strandweg 4

9606 PR Kropswolde 0598 323 225 beachclubvifero.nl

Paviljoen De Leine Meerweg 62a

9606 PP Kropswolde 0598 322 700 paviljoendeleine.nl

TE ZIEN, DOEN & BELEVEN

K ERKEN EN MOLENS

KERKEN

Julianakerk Kolham

Hoofdweg 44

9615 AG Kolham

Dorpskerk Meeden

Kerkstraat 12

9651 BA Meeden

Hervormde Kerk Oude Pekela

Hendrik Westerstraat 114

9665 AR Oude Pekela 0597 614 896 kerkoudepekela.nl

—

Koepelkerk Sappemeer

Noorderstraat 169

9611 AD Sappemeer 0598 857 000 koepelkerksappemeer.nl

Paviljoen Heemtuin Muntendam

Nieuweweg 127

9649 AD Muntendam 0598 632 770 heemtuinmuntendam.nl

Brasserie Pekelahof

Raadhuislaan 109

9665 JC Oude Pekela 0597 618 444 pekelahof.nl

Borgerswoldhoeve

Flora 2

9642 LW Veendam 0598 625 190 borgerswoldhoeve.nl

—

Golfrestaurant De Compagnie

Golflaan 1

9646 DS Veendam 0598 632 068

restaurantdecompagnie.nl

— ‘t Hoeske Kinderboerderij

Borgerswold Veendam

Woldlaan 5

9642 LX Veendam 0598 619 830

— The Ranch Parkweg 1

9642 ZZ Veendam 0598 235 593 ranchveendam.nl

THEESCHENKERIJEN

—

Brouwhotel ParkzichtGrand Café - Restaurant Museumplein 3

9641 AD Veendam 0598 666 888 parkzicht.com

Theetuin Tante Tally

Wildervanksterdallen 10

9648 TD Wildervank 0598 235 563 tantetally.nl

St. Willibrorduskerk

Noorderstraat 154

9611 AP Sappemeer 0598 392 492

—

Grote Kerk

J.G. Pinksterstraat 5 9641 AX Veendam

Margaretha Hardenbergkerk

Torenstraat 108

9648 CW Wildervank

MOLENS

—

Amerikaanse Windmotor en Poldermolen De Putter

Westerbroekstermaderpolder

Foxhol

“Brasserie

TE ZIEN, DOEN & BELEVEN

M OLENS, MUSEA, OUTDOORACTIVITEITEN EN OVERIGE BEDRIJVEN

MOLENS

Molen Mulder Pot

Woldweg 70

9606 PG Kropswolde

0598 394 953 molenmulderpot.com

Poldermolen Koetze Tibbe

Kropswolderbuitenpolder

Kropswolde

Papiermolen De Zwaluw

Molenstraat 37

9663 ST Nieuwe Pekela

Molen De Onrust

F. Clockstraat 111

9665 BG Oude Pekela

De Molenwiek

Houtduifstraat 28

9644 VL Veendam

MUSEA Nationaal Bus Museum

Produktieweg 13

9601 MA Hoogezand

0598 383 004 nationaalbusmuseum.nl

—

Museum Kapiteinshuis

Nieuwe Pekela

Ds. S. Tjadenstraat C 96

9663 RD Nieuwe Pekela

0597 612 372 kapiteinshuis.nl

—

Siep & Co

H. Westerstraat 22

9665 AL Oude Pekela

0597 612 930 siepco.info

Brandweermuseum

Kleinemeersterstraat 158

9611 JJ Sappemeer

06 51826079 hbvvhs.nl

Groninger Schaatsmuseum

Noorderstraat 274

9611 AS Sappemeer

0598 398 002 groningerschaatsmuseum.nl

Historische Scheepswerf

Wolthuis

Noorderstraat 308

9611 AT Sappemeer

0598 395 676 historischescheepswerf.nl

—

Museumspoorlijn STAR

0599 651 890 stadskanaalrail.nl

Station Stadskanaal

Stationsstraat 3

9503 AD Stadskanaal

Station Veendam

Parallelweg 4

9641 KG Veendam

—

Veenkoloniaal Museum

Museumplein 5

9641 AD Veendam

0598 364 224 veenkoloniaalmuseum.nl

OUTDOORACTIVITEITEN

Peddel en zo

Pieter Venemakade 213

9605 PP Kiel-Windeweer

06 51564188 peddelenzo.nl

Mammoetpad Heemtuin Muntendam

Nieuweweg 127

9649 AD Muntendam 0598 632 770 heemtuinmuntendam.nl

—

Natuurpark Tussen de Venen

Tolweg Muntendam staatsbosbeheer.nl

—

Adriaan Tripbos

Parkeerplaats naast

De Vosholen 66 9611 Sappemeer staatsbosbeheer.nl

Borgerswold Experience

Bergweg 1

9642 LV Veendam 0598 750 212 borgerswold-experience.nl

Party & Recreatiecentrum

Borgerswoldhoeve

Flora 2

9642 LW Veendam 0598 625 190 borgerswoldhoeve.nl

Fit Factory Borgerswold

Bergweg 1 9642 LV Veendam 0598 796 572 fitfactoryborgerswold.nl

Golfclub Landgoed

De Compagnie

Golflaan 1

9646 DS Veendam 0598 625 272 golfclubveendam.nl

Lipizza Manege Veendam

Fauna 4-6

9642 LX Veendam

0598 615 397

manegeveendam.nl

OVERIGE BEDRIJVEN

De Pompoenenschuur

Dorpsstraat 242

9605 PG Kiel-Windeweer 06 44954546

pompoenenschuur.nl

De Scharrelderij

Dorpsstraat 314

9605 PJ Kiel-Windeweer 06 20155724

descharrelderij.nl

JoMilly Vintage & Molen Entreprise

Hoofdweg 90

9615 AD Kolham

jomilly.nl

Kwekerij Foltz

Hereweg 346

9651 AT Meeden 0598 635 000 tuingoedfoltz.nl

Galerie Beeldenkunst

Kleinemeersterstraat 153

9611 JD Sappemeer 06 11014262

beeldenkunst.nl

Nedmag B.V.

Billitonweg 1

9640 AE Veendam 0598 651 911

nedmag.com

Vrijdag, zaterdag en zondag! Kom

Noord-Nederlands Trein & Tram Museum

Stationsstraat 5, 9636 BA Zuidbroek

www.nnttm.nl - info@nnttm.nl

Van alles te beleven in Heiligerlee!

Het Klokkengieterijmuseum: een monument voor een historisch ambacht in het originele fabriekspand uit 1863. Het museum Slag bij Heiligerlee. Weet u nog?

‘Graeff Adolf is ghebleven in Vrieslandt in den Slagh’?

www.museaheiligerlee.nl

PENGELS OUTDOOR & VRIJE TIJD

GELEGEN AAN DE HOOFDSTRAAT TE STADSKANAAL VINDT U ONZE GEZELLIGE WINKEL EN DE TOURIST INFO WESTERWOLDE

Houdt u van een stevige wandeling, bent u vaak te vinden in de bossen, langs de waterkant of op de camping? Dan bent u bij Pengels aan het juiste adres. U vindt bij ons een uitgebreide collectie outdoor en vrijetijdskleding, wandelschoenen, rugzakken, slaapzakken en matjes, zakmessen en diverse aanverwante artikelen. Wij geven u graag advies.

+ Tourist Info Westerwolde

Hoofdstraat 57, Stadskanaal 0599-613185

pengels.eu

Telefoon: 0598 - 615 397

Telefoon: 0598 - 619 830

TE ZIEN, DOEN & BELEVEN

O VERIGE BEDRIJVEN, THEATERS, UIT MET KIDS, VISSEN, WATERSPORT (-VERHUUR), ZWEMMEN EN WELLNESS

Draaiorgel Zwarte Dorus

Het mooiste draaiorgel van Noord-Nederland! zwartedorus.nl

Innovatiehub Oost-Groningen

Innovatiekracht in Oost-Groningen

ihog.nl

THEATERS

Met Meer Cultuur / BC47 Borgercompagnie 47

9632 TC Borgercompagnie metmeercultuur.nl

Kielzog Theater

Gorecht Oost 157

9603 AE Hoogezand 0598 373 777 kielzog.nl

Theater vanBeresteyn

Museumplein 5

9641 AD Veendam

0598 634 566 vanberesteyn.nl

UIT MET KIDS

—

NME Kinderboerderij

Burg. van Royenstraat 11

9602 CR Hoogezand

0598 323 040 nme-hs.nl

—

Dierenweide Nieuwe Pekela

Beukenlaan 1

9663 EZ Nieuwe Pekela

0598 635 095

dierenweidenieuwepekela.nl

‘t Hoeske Kinderboerderij

Borgerswold Veendam

Woldlaan 5

9642 LX Veendam

0598 619 830

Spelerij Borgerswold

Flora 2

9642 LW Veendam 0598 625 190 borgerswoldhoeve.nl

Subtropisch Zwembad

Tropiqua

Jan Salwaweg 2

9641 LN Veendam

0598 652 300 tropiqua.nl

—

VeenjagerspadBeleven en bewegen in Park Borgerswold

Veendam veenjagerspad.nl

VISSEN —

Visplas ‘Ons Genoegen’ Beumeesweg 186

Alteveer

Kieldiep

Hoogezand - Kiel-Windeweer

Winschoterdiep

Hoogezand - Sappemeer

Ruitershorn

Helder Camaraweg 1

Muntendam

Nachtvissen Heeresmeer

Heeresmeer 1

Nieuwe Pekela

—

Borgercompagniesterdiep Sappemeer – Borgercompagnie

—

Visstek Boven Oosterdiep

Boven Oosterdiep 123 C Veendam

WATERSPORT (-VERHUUR)

—

Peddel en zo Pieter Venemakade 213

9605 PP Kiel-Windeweer 06 51564188 peddelenzo.nl

Allround Watersport

Jachthavenweg 2

9606 RS Kropswolde

0598 323 556 allroundwatersport.nl

Jachthaven Oude Pekela Flessingsterrein

9665 BZ Oude Pekela wsvoudepekela.nl

Jachthaven Schipperskwartier

Aquapark 11

9641 PJ Veendam 0598 696 737

Watersport Vertrouwen Bareveldkade 16-23

9648 GX Wildervank 06 40843212 wsvertrouwen.nl

ZWEMMEN EN WELLNESS

—

Subtropisch Zwembad

Tropiqua

Jan Salwaweg 2

9641 LN Veendam

0598 652 300 tropiqua.nl

Zwembad De Kalkwijck

Nieuweweg 8

9603 BM Hoogezand 0598 350 310

facebook.com/DeKalkwijck

COLOFON

© Maart 2023

SAMENSTELLING

ZO! Groningen zogroningen.nl

Ontdek Midden-Groningen ontdekmiddengroningen.nl

Marketing Groningen visitgroningen.nl

ONTWERP EN ILLUSTRATIES

Studio Anne-Marijn

MAKI

OPMAAK, ACQUISITIE EN DRUK

MarneVeenstra Druk > Print > Sign

FOTOGRAFIE

Stella Dekker Fotografie

Sebastiaan Rodenhuis

Wilco van der Laan

Marleen Godlieb

Lars Meyer

Bas Meelker

Siep & Co

Parkstad Ballooning Veendam

Marcel Kerkhof

Nathanja Mulder

Marketing Groningen

—

TEKST

Heidi van Duuren

Marketing Groningen

—

VERANTWOORDING

Alle gegevens zijn met grote zorgvuldigheid verzameld en verwerkt. ZO! Groningen, Ontdek

Midden-Groningen en Marketing

Groningen kunnen echter niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele onjuistheden.

TOERISTISCH INFORMATIEPUNT IN DE VEENKOLONIËN

Cultuurcentrum vanBeresteyn

Museumplein 5

9641 AD Veendam

0598 364 224

RUSTPUNTEN IN DE VEENKOLONIËN

De Veenborg

Van Arnhemslaan 2

9615 TD Kolham

JoMilly Vintage

Hoofdweg 90

9615 AD Kolham

Woonboerderij Casa

Woldweg 63

9606 PB Kropswolde

—

Rustpunt het Taphuisje

Hereweg 267

9651 AH Meeden

Martha’s tuin

Zuidwendingerweg 56

9663 AM Nieuwe Pekela

—

Rustpunt De Ei Halte

Achterdiep Noordzijde 7

9611 BS Sappemeer

—

Omange Terra Art

Sluisweg 42

9644 TS Veendam

—

Tante Tally

Wildervanksterdallen 10

9648 TD Wildervank

VISITGRONINGEN.NL/VEENKOLONIEN

VISITGRONINGEN.NL/MIDDEN-GRONINGEN