Niislel 48 by Zolboot Zorigt

Entertainment

08 Онцлох үзвэр 12 Үзвэрийн хуваарь 14 Event schedule in English 16 Удирдаач Роберто Салвалайо: Дуурь яг уран зураг шиг олон өнгөөс бүтдэг 20 “Цагаан дара эх” үзэсгэлэн 26 Удирдаач Б.Анар: Бид Эннио Морриконег Монголд авчирна

Come In We’re Open 30

30 Come In We’re Open: Цаасан шувуу, АҮС juice bar, Nan Bakery, Мугул ресторан, Temple Club

Shopping 39

36 Get the Look 39 Дээлтэй хослуулах гоёл чимэглэлүүд 42 Гэрийнхээ ая тухыг хивсээр хэрхэн тодотгох вэ?

Lifestyle

48 Машинд сонсохоос харам Vibe 105.5 радио 54 Монгол шаазангийн үргэлжлэл 60 Сайн үйлсийн төлөө нэгдэцгээе! 62 Хуримтлал хэрхэн үүсгэх вэ? 66 “Морин хуур” төвийн захирал Б.Сүхбаатар: Анхны мэргэжлийн морин хуур “Цогт тайж” киног хийж байх үед бүтээгдсэн 70 Монгол улс анх удаа нийслэлтэй гэдгээ зарлан тунхагласан нь 74 Хөөрхөн хөгшрөхийн нууц

Аялал+Амралт 96

78 Монголчууд тэр үед Vs одоо 82 Нийслэл хүрээний байшин барилга 88 Ямар ч мэлхийг гүнж болгож болно. Өөрөөр хэлбэл, ямар ч “саар” хотыг сайхан болгох боломжтой... 92 Монголчууд аль оронд хамгийн их аялдаг вэ? 96 Диваажингаас төөрсөн хүүхдүүд-2 98 Зурхай

Guide

102 Нийслэл guide хөтөч 108 Түгээлтийн цэгийн жагсаалт

Íèéñëýë Guide ñýòã¿¿ëèéí ðåäàêöè 2015 îíû нэг, хоёрдугаар ñàð, ¹48 ¯¿ñãýí áàéãóóëàã÷ ÀÌÈËÀÍÝ ÕÕÊ Сар шинээр авах дуртай бэлэг? Ã¿éöýòãýõ çàõèðàë АРИУНБОЛДЫН БАЯРБАТ; Үндэсний гар урлал Ýðõëýã÷ ÇÎÐÈÃÒÛÍ ÇÎËÁÎÎÒ; Ном Ерөнхий рåäàêòîð ÆÀÃÄÀËÛÍ ÁÀßÐÕ¯¯; Торгомсог алчуур Ñýòã¿¿ë÷ Ò¯ÂØÈÍÆÀÐÃÀËÛÍ Ã¯ÍÄÝÃÌÀÀ; Бэлэгний оронд удаан уулзаагүй хүмүүстэйгээ учрах нь сайхан. Äèçàéíåð МӨНХБАТЫН УУГАНБААТАР; Мөнгө Ãýðýë çóðàã÷èí ÁÀÒÀÀÃÈÉÍ ÎÄÃÝÐÝË; Голдоггүй. Өгснийг нь л авдаг. Санхүүгийн албаны дарга ОЮУНБААТАРЫН ГАНЗҮГ; Үнэртэй ус Ìàðêåòèíãèéí ìåíåæåð ГАНБААТАРЫН ГАН-ЭРДЭНЭ; Оймс, майк Ìàðêåòèíãèéí ìåíåæåð БАТСАЙХАНЫ ЗАНАБАЛДАН; Түрийвч Жолооч БАЗАРХҮҮГИЙН ЗОРИГБААТАР; Цамц Äóãààðò îðîëöñîí: О.Төгсбилэг, Б.Цэрэнчимэд /Chimbee/, Ç.Àðèóíáîëîð, Ò.Òóíãàëàã, Н.Нандинчимэг, Л.Чимидсүрэн, Э.Туяацэцэг ÃÎÎÄÀËÜ, ÍÈÉÑËÝË GUIDE ÑÝÒÃ¯¯Ë¯¯ÄÈÉÃ ÝÐÕËÝÍ ÃÀÐÃÀÃ× ÀÌÈËÀÍÝ ÕÕÊ. © ÍÈÉÑËÝË GUIDE. 2011 ÑÝÒÃ¯¯Ë ÍÜ ÕÓÓËÜ Ç¯É, ÄÎÒÎÎÄ ÕÝÐÃÈÉÍ ÑÀÉÄÛÍ 153 ÒÎÎÒ ÒÓØÀÀËÛÍ 394 ÒÎÎÒ ÓËÑÛÍ Á¯ÐÒÃÝËÈÉÍ ÃÝÐ×ÈËÃÝÝÒÝÉ ÁÎËÍÎ. ÍÈÉÑËÝË GUIDE ÁÀÐÀÀÍÛ ÒÝÌÄÃÈÉÃ ÀØÈÃËÀÕ ÎÍÖÃÎÉ ÝÐÕÈÉÃ ÀÌÈËÀÍÝ ÕÕÊ ÝÇÝÌØÈÕ ÁÎËÍÎ. ÍÈÉÑËÝË GUIDE ÑÝÒÃ¯¯ËÄ ÕÝÂËÝÍ ÍÈÉÒËÝÃÄÑÝÍ ªÃ¯¯ËÝË, ÇÓÐÀÃ, ÁÓÑÀÄ ÇÓÐÃÀÍ ÍÈÉÒËÝË, ÌÀÒÅÐÈÀËÓÓÄÛÃ ÐÅÄÀÊÖÈÉÍ ÁÈ×ÃÝÝÐ ÁÀÒÀËÃÀÀÆÓÓËÑÀÍ ÇªÂØªªÐªËÃ¯ÉÃÝÝÐ Á¯ÐÝÍ ÁÀ ÕÝÑÝÃ×ÈËÑÝÍ ÕÝËÁÝÐÝÝÐ ÍÈÉÒËÝÕ, ÀØÈÃËÀÕÛÃ ÕÀÒÓÓ ÕÎÐÈÃËÎÍÎ. ÍÈÉÑËÝË GUIDE ÑÝÒÃ¯¯ËÄ ÕÝÂËÝÃÄÑÝÍ ÐÅÊËÀÌ ÇÀÐÛÍ ÀÃÓÓËÀÕ ÌÝÄÝÝËËÈÉÍ ÕÀÐÈÓÖËÀÃÛÃ ÐÅÄÀÊÖÈ ÕÀÐÈÓÖÀÕÃ¯É. ÌÀÍÀÉ ÇÎÕÈÎÃ×ÄÛÍ ¯ÇÝË ÁÎÄÎË ÐÅÄÀÊÖÈÉÍ ¯ÇÝË ÁÎÄÎËÒÎÉ ÍÈÉÖÝÕÃ¯É ÁÀÉÆ ÁÎËÍÎ. ÕÝÂËÝËÒÝÄ ÈÐ¯¯ËÑÝÍ ÝÕ ÁÈ×ÂÝÐÈÉÃ ÁÓÖÀÀÕÃ¯É. ÍÈÉÑËÝË GUIDE ÑÝÒÃ¯¯ËÈÉÃ ÕÓÄÀËÄÀÕÛÃ ÕÎÐÈÃËÎÍÎ.

Ðåäàêöèéí õàÿã: Ìîíãîë óëñ, 17040 Óëààíáààòàð, Õàí-Óóë ä¿¿ðýã, Чингисийн өргөн чөлөө, Капитал хаус, I давхар Ерөнхий мэдээлэл: 70122010 Бичвэрийн лавлагаа: zolboot@niislelguide.mn Үзвэрийн мэдээ, мэдээлэл өгөх: gundegmaa@niislelguide.mn Зар сурталчилгааны лавлагаа: 91009232, zanabaldan@mediagroup.mn Түгээлтийн лавлагаа: 99232404 НийслэлGuide

@niislelguide1

“Óëààíáààòàð Ïðèíò” хэвлэх үйлдвэрт õýâëýâ. www.ubprint.mn

УДИРДААЧ РОБЕРТО САЛВАЛАЙО: ДУУРЬ ЯГ УРАН ЗУРАГ ШИГ ОЛОН ӨНГӨӨС БҮТДЭГ

Ойрын саруудад манай нийслэл романтик уур амьсгалаар хөглөгдөх нь. Юу гэвээс, ягаан театрт маань итали удирдаач Роберто Салвалайо ахин уригдаж “Риголетто”, “Тоска” дуурийг эгшиглүүлэх гэж байна.

ЭРХЛЭГЧИЙН ЗУРВАС Монгол түмний уламжлалт баяр Цагаан сараараа бид бэлгэ дэмбэрэлтэй үйл бүхнийг хийж, үг бүрийг хэлэлцдэг билээ. Энэ бүхэн нь шинэ оноо сайхан угтахын сацуу дараа жилийнхээ өнгийг засч буйн бэлгэдэл юм. Тиймээс бид нэг, хоёрдугаар сарын дугаартаа ойрын саруудад тохиох өнгөтэй өөдтэй бүхий л мэдээллийг хүргэж байна. Мөн нийслэл дэх хэвшмэл байдлыг эвдэж, шинэ тренд үүсгэж буй залуусыг танилцуулахаа ч мартсангүй. Тэдэнтэй танилцсанаар таны ярианы гол сэдэв улс төр биш, хүн байх болно гэдэгт найдаж байна. Энэхүү дугаарын гол баатруудаар дамжуулан та үндэсний түүх, уран зохиол, соёл урлагийнхаа мэдлэгийг тэлж, нийслэлээ гэх үлэмж сэтгэлийг өвөрлөх буй за.

“ЦАГААН ДАРА ЭХ” ҮЗЭСГЭЛЭН

Богд хааны ордон музей 2013 оноос эхлэн жил бүрийн Цагаан сарын шинийн 8-ны өдөр “Цагаан дара эх” үзэсгэлэнг уламжлал болгон зохион байгуулсаар ирсэн. 1926 оноос тасарсан байсан энэ уламжлалыг Богд хааны ордон музейн хамт олон сэргээж, үзэсгэлэнгээс гадна нээлтийн өдрөөрөө Цагаан дара эх бүтээх үйл ажиллагааг давхар явуулах болсон аж.

МОНГОЛ ШААЗАНГИЙН ҮРГЭЛЖЛЭЛ Хүндэтгэсэн З.Золбоот

Орчин үеийн монголын шаазангийн түүх социализмын үеэс эхэлдэг. Тухайн үед айл бүрт үзэг бал хийх зориулалттай гутал хэлбэртэй сав, өвлийн өвгөн, морь, үнэг тэргүүтэй монгол шаазан эдлэлүүд харагддаг байсан бол өнөөдөр энэ бүхэн ховор эд зүйлсийн жагсаалтад орохоор болоод байна.

ОНЦЛОХ ҮЗВЭР I/25-II/20-нд “Өөрчлөлт” үзэсгэлэн

/976 арт галерей, Утас: 99051127, 96330628/ Уран бүтээлч Ж.Анунаран монгол, солонгосын залуу уран бүтээлчдийн дунд зохион байгуулсан “Гранд арт-7” наадмаас тэргүүн шагнал хүртэж, солилцооны хөтөлбөрийн дагуу БНСУ-д гурван сарын хугацаанд уран бүтээл туурвиад ирсэн билээ. Хөтөлбөрийн хүрээнд тэрбээр Тэжон хотын Хьюндай галерейд бие даасан үзэсгэлэнгээ гаргасан бөгөөд тус үзэсгэлэнгийн бүтээлүүдээ эх орондоо дэлгэж буй нь энэ. Цаг хугацааны явцад үүсч, хүний амьдралын түүх, дурсамжийг агуулах аливаа үрчлээс, сорви, мэнгэ зэрэг бие дээрх дардсууд нь өөр нэгэн гоо сайхныг бүтээж буй талаар түүний бүтээлүүд үгүүлнэ.

I/25-II/25-нд “Ач авралт охин тэнгэрүүд ба дара эх” үзэсгэлэн /Занабазарын нэрэмжит дүрслэх урлагийн музей, Утас: 326061, 323986/

Монголын бурхан урлалын өнө эртний өв уламжлал болоод орчин үеийн хөгжил, онцлогийг харуулсан үзэсгэлэн нээгдлээ. Үзэсгэлэнд дэглэгдэж буй хуучны бүтээлүүдийн 96 орчим хувь нь музейн сан хөмрөгөөс анх удаа олон нийтэд хүрч буйгаараа онцлог. Тэгвэл орчин үед бурхан урлал хэрхэн хөгжиж буйг бурхан урлаач Д.Ухаанзаяагийн бүтээлүүдээс тольдоорой. Балданлхам, Бүжинлхам, Гүнжинлхам, Янжинлхам, Цагаан дара эх бурхадаас бүрдсэн, 300 орчим зурмал, оёмол, цутгуур, шуумал, баримал, модон барын дардас, сийлбэрийн бүтээлүүд дэлгэгдэж байна.

II/13-нд 18.00 цагт, II/14-нд 13.00, 18.00 цагт “Ромео, Жульетта” жүжиг /УДЭТ, Утас: 99026929/

Валентины өдрөөр чихэр шоколад, рестораны оройн зоог гэсэн уламжлалт хувилбараас гадна үнэнч хайрын илэрхийлэл болсон “Ромео, Жульетта” жүжгийг санал болгож байна. Ромео, Жульеттагийн хайрын түүх ердөө тавхан өдөр үргэлжилсэн ч мянган жил дурсагдахаар гэгээн ариун билээ. Уг жүжиг Монголын театрын тайзнаа анх 1966 онд найруулагч С.Гэндэнгийн дэглэлтээр, 1996 онд Ч.Найдандоржийн найруулгаар үзэгчдийн хүртээл болж байсан түүхтэй. Харин энэ удаад Төрийн соёрхолт, найруулагч Н.Наранбаатар орчин үеийн залуусын хандлага, хэмнэлд тааруулах зорилго өвөрлөн тус жүжгийг найруулсан юм.

II/14-нд 20.00 цагт A-Sound “Forever 247”

/Crocus Event Hall, Утас: 99102241/ A-Sound хамтлагаас Гэгээн Валентины өдөрт зориулдаг “Forever 247” тоглолт дурлалт хосуудын хувьд хамгийн чанартай үзвэрт тооцогдсоор ирсэн. Энэ жилийн тоглолт хоёр хэсгээс бүрдэнэ гэдгийг хамтлагийн дуучин Ц.Тэмүүлэн мэдэгдлээ. Эхний хэсэгт хайрын тухай алдартай дуунуудыг 8-9 дуучинтай хамтран коверлох бол удаах хэсэгт өөрсдийнхөө хит болсон уран бүтээлүүдийг эгшиглүүлэхээр болжээ. Хайртай хүндээ сэтгэлээ өвөрмөц байдлаар илчлэхийг хүсвэл хайрын дуунууд сонсох нь хамгийн зөв сонголт.

II/19, 20-нд 19.00 цагт “Ай Нан аа” дуулалт жүжиг

/Улаанбаатар чуулга, Утас: 70118411, 99996615/ Улаанбаатар чуулга анх 2011 онд таван жилийнхээ ойд, мөн Монголын үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын 100 жилийн ойд зориулан шинэ дуулалт жүжиг тавьсан нь “Ай Нан аа” байжээ. Тус дуулалт жүжгийн зохиолыг Б.Цогнэмэх, хөгжмийн зохиолыг Х.Алтангэрэл бичиж, найруулагчаар МУУГЗ Л.Эрдэнэбулган ажилласан юм. VIII Богд Жавзандамба хутагт, Да лам Цэрэнчимэд, Хошой чин ван Ханддорж, Сайн ноён хан Намнансүрэн зэрэг тухайн үеийн шашин, төрийн зүтгэлтнүүдийн ухаалаг шийдвэр, холч хараа, зориг тэвчээрийн хүчинд Үндэсний эрх чөлөөний хувьсгал ялж, Монгол орон тусгаар тогтносон Хаант улс болсон тухай түүхэн үнэнийг эл жүжигт үгүүлнэ.

II/20, 21-нд 17.00 цагт Ж.Верди “Риголетто”дуурь /УДБЭТ, Утас: 70110389/

Итали удирдаач Роберто Салвалайо УДБЭТ-т 2010 онд уран сайхны удирдаачаар, 2015 онд “Аида” дуурь дээр ажиллаж байсан юм. Тэрбээр энэ удаад гурван сарын хугацаатайгаар эх оронд минь ахин зочлоод байна. Роберто Салвалайо Ж.Пуччинийн “Тоска”, Ж.Вердийн “Риголетто” дуурьт, мөн “Итали хөгжмийн үдэш” тоглолтон дээр дуурь, симфони чиглэлийн хөгжмийг удирдах аж. Манайд өгсөн ярилцлагадаа тэрбээр “Ж.Вердийн бүтээлээс итали үндэсний хөг аялгуу маш их мэдрэгддэг” хэмээсэн билээ. Тэрбээр “Риголетто” дууриас үзэгчдэд хоёр л зүйл үлдээхээр хичээн ажиллаж буй гэнэ. Нэг нь дууриас авах сайхан сэтгэгдэл, харин нөгөө нь ахин дахин үзэх хүсэл.

II/25-нд 6.30 цагт “Өглөөний уулзалт”

/Blue sky тауэр, Утас: 99231785, www.erdemt.mn/ “Эрдэмт” ТББ-аас 14 хоногт нэг удаа, пүрэв гарагт өглөөний уулзалт зохион байгуулдаг билээ. Тэдний лекцийг сонсох хүсэлтэй нийслэлийн эртэч залуус өглөөний 6.30-8.20 цагт Blue sky тауэрт цугларч, өглөөний цай уунгаа зочин илтгэгчийн яриаг сонсдог. Амжилт ололтоороо үлгэр дуурайлал болсон эрхмүүдийн түүх, үнэт зөвлөгөө, сургамж сургаалыг та ч бас сонсох боломжтой. Үүний тулд 15 мянган төгрөгийн хураамж төлж, урьдчилан бүртгүүлэх шаардлагатай юм байна. Энэ сарын уулзалтын зочноор “Делоитт” ХХК-ийн захирал Д.Ончинсүрэн уригдсаныг онцолъё.

II/25-III/2-нд “Тэнцвэр” үзэсгэлэн

/Q art gallery, Утас: 319015, 319017/ Монголын урлагийн зөвлөл уран бүтээлчдийн бүтээн туурвих үйл хэргийг дэмжих, тэдний уран бүтээлийг олон нийтэд танилцуулах замаар хувь хүний болоод нийгмийн хөгжилд үзүүлэх урлагийн хувь нэмрийг өргөжүүлэхийг зорьдог. Энэ зорилгынхоо хүрээнд ээлжит нэгэн ажлаа эхлүүлсэн нь сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн дунд зарласан “Тэнцвэр” уран бүтээлийн уралдаан юм. Канадын ЭСЯ-тай хамтран хэрэгжүүлж буй тус уралдааны үр дүнд уран зураг, баримал, инстолляц, гэрэл зураг, график зураг, видео чиглэлийн бүтээлүүдээр үзэсгэлэн гаргах аж.

III/3-нд 19.00 цагт “Итали хөгжмийн үдэш” тоглолт /УДБЭТ, Утас: 89892277, 98892277/

Италийн ЭСЯ Монголд үйл ажиллагаагаа явуулж эхлэх гэж буйг тохиолдуулан Гранат Музык Продакшнаас УДБЭТ-тай хамтран “Итали хөгжмийн үдэш”-ийг зохион байгуулах гэж байна. Тоглолт дуурь симфонийн болон киноны хөгжмүүдээс бүрдсэн хоёр хэсэгтэй байх аж. “Монголчууд сүүлийн үед кино урлагт ихээхэн татагдах болсон. Уг сонирхлыг нь киноны хөгжмийн хэсэгтэйгээ холбож, дурсамж сэргээсэн үдэш бэлэглэх бодолтой байна” хэмээн тоглолтын гол зохион байгуулагч, удирдаач, төгөлдөр хуурч Б.Анар үгүүлсэн юм. Сонгодог урлагийн эх орон гэгддэг Итали улсын романтик, уянгын хөгжмийн үдшийг хайрттайгаа хамт өнгөрүүлээрэй.

III/4, 5-нд 19.00 цагт Playing Love

/Corporate Hotel & Convention Center, Утас: 319015/ Монголын урлагийн зөвлөлөөс Улсын филармонийн Морин хуурын чуулгатай хамтран Playing Love киноны хөгжмийн тоглолтыг зохион байгуулах гэж байна. Дэлхийн болон монголын киноны хөгжмийн шилдэг бүтээлүүдийг албан ёсны эрхтэйгээр шинэчлэн найруулсан уг тоглолтонд Улсын филармонийн дуучид, хөгжимчид оролцох юм байна. Түүнчлэн видео агуулга, тайз засал, гэрлийн дизайн нь бүтээлч, шинэлэг хэлбэрээр хийгдэж буй аж. Тоглолтын тасалбарыг 20’00030’000₮-өөр Монголын урлагийн зөвлөл, Улсын филармонийн касс, www.ticket.mn сайтаар дамжуулан худалдан авах боломжтой.

III/7-14-нд “Сарангоо ээж”

/МУЭ, Утас: 327474/ МУЭ-ээс гуравдугаар сарын эхээр эмэгтэй гишүүдийнхээ уран бүтээлийн үзэсгэлэнг зохион байгуулдаг уламжлалтай. Харин энэ жилийн үзэсгэлэн зөвхөн эмэгтэй уран бүтээлчдэд төдийгүй нийт уран бүтээлчдэд нээлттэй байх юм байна. “Сарангоо ээж” үзэсгэлэнд оролцохыг нийт 600 гаруй уран бүтээлчдэд зарлаж, 100 гаруй бүтээлийг дэлгэхээр төлөвлөж байгаа гэнэ. Үзэсгэлэнгийн гол утга агуулга нь огторгуйн домогт нэршилтэй холбогдох бөгөөд монголчууд эрт үеэс нарыг эцэг, сарыг эх хэмээн өргөмжилж ирснийг бэлгэшээн “Сарангоо ээж” хэмээн нэрлэсэн аж.

ҮЗВЭРИЙН ХУВААРЬ “Нийслэл guide” сэтгүүл нь соёл урлагийн төвүүдээс мэдээлэл авч үзвэрийн хуваариа бэлтгэдэг тул тухайн үзвэр, үйлчилгээний огноо, цагийн хуваарь өөрчлөгдсөн тохиолдолд ямар нэгэн хариуцлага үүрэх боломжгүй юм. Та бүхэн тоглолт, үзэсгэлэн үзэхээр шийдсэн бол тухайн соёл урлагийн төв рүү утасдаж, гарах цагийг нь дахин лавлаарай.

УДБЭТ

Утас: 70110389 II/6, 7-нд 17.00 цагт Л.Мөрдорж “Хөхөө Намжил” дуурь II/13, 14-нд 17.00 цагт Х.Алтангэрэл “Төгсгөлгүй” балет II/20, 21-нд 17.00 цагт Ж.Верди “Риголетто” дуурь II/27, 28-нд 17.00 цагт П.И.Чайковский “Хунт нуур” балет III/3-нд 19.00 цагт “Italia” сонгодог хөгжмийн үдэш III/6, 7-нд 17.00 цагт Ц.Нацагдорж “Гүнгэрийн гүнж” шинэ дуурь

УДЭТ

Монголын урчуудын эвлэлийн хороо

Утас: 327474 II/1-8-нд С.Базарваань О.Энхтайван нарын хамтарсан үзэсгэлэн II/10-17-нд Н.Адъяабазар Н.Нямжав нарын хамтарсан үзэсгэлэн II/19-25-нд Н.Түвшинжаргал Х.Ууганбаяр нарын хамтарсан үзэсгэлэн II/27-III/5-нд Р.Ариунболд шавь нарын хамт арьсан урлаг, уран зургийн үзэсгэлэн

Занабазарын нэрэмжит дүрслэх урлагийн музей

Утас: 99026929, 89403070 II/13-нд 18.00 цагт, 14-нд 13.00, 18.00 цагт “Ромео Жульетта”

Утас: 326061, 323986 I/25-II/25-нд “Ач авралт охин тэнгэрүүд ба дара эх” үзэсгэлэн

Улсын филармони

Утас: 89806021, 88773410 I/28-II/5-нд С.Пүрэвхүүгийн “Судалбар 2016” үзэсгэлэн II/5-14-нд ахмад уран бүтээлчдийн “Алтан гадас” үзэсгэлэн

Утас: 70118012, 324830 II/14-нд 19.00 цагт “Би чамд хайртай” Валентины баярын концерт II/16-нд 19.00 цагт “Торгоны хээ” гайхамшигт ардын дуу цуврал II/26-нд 19.00 цагт “Ц.Нацагдорж-65” хөгжмийн концерт III/5-нд 19.00 цагт “Playing Love” монголын болон дэлхийн киноны хөгжим

Blue moon галерей

976 арт галерей

Утас: 99051127, 99750959 I/25-II/20-нд Ж.Анунарангийн “Өөрчлөлт” үзэсгэлэн

Q арт галерей

Утас: 99109214 II/25-III/2-нд “Тэнцвэр” үзэсгэлэн

Америкийн соёл мэдээллийн төв

Утас: 70115703 II/12, 19-нд 18.00 цагт УБ англи номын клубын уулзалт II/12-нд 18.00 цагт MOOC онлайн курсын уулзалт II/13, 20, 27-нд 12.30 цагт 4H хүүхдийн хөтөлбөр /өсвөр үеийнхэнд зориулсан цуврал лекц/ II/13, 20, 27-нд 14.00 цагт Эцэг эхийн хамт бүтээгчийн өдөр II/13, 20, 27-нд 16.00 цагт “УБ-ын хундаганы үг хэлэгчид” олон нийтийн англи хэлний ярианы клуб II/14, 28-нд 14.00 цагт “Хайрцагнаас гадуурх яриа” ардчилсан залуучуудын төв II/15, 22, 29-нд 14.00 цагт “Америкийн соёл мэдээллийн төвийн чанга уншлага” хөтөлбөр /Жүди Эмерсон/ II/15, 29-нд 18.00 цагт ACMS-ийн “Хүн чанарын хэлэлцүүлэг” группын уулзалт II/16, 23-нд 14.00 цагт Тоглоомын өдөр II/16, 23-нд 17.30 цагт ACMSийн цуврал лекц II/16, 23-нд 18.00 цагт Хувь хүний хөгжил клуб II/17, 24-нд 17.00 цагт Кино үдэш

13 II/17-нд 19.00 цагт Төгсөгчийн хэлэлцүүлэг II/18-нд 15.00 цагт Боловсролын үзэсгэлэн II/18, 25-нд 18.00 цагт Америкийн тухай яриа цуврал лекц II/24-нд 14.00 цагт Үг чангаар унших өдөр

Crocus Event Hall

II/12-нд 21.00 цагт Б.Амархүү, О.Ариунзулын Cool Love Concert, үргэлжлүүлэн MNT Event-ийн Lovevolution DJ Festival /Такс: 20’000₮/

The Corporate hotel & Convention Centre

Утас: 319015, 319017 III/4, 5-нд 19.00 цагт Playing Love киноны хөгжмийн тоглолт

Gandan Live House

II/13-нд 19.00 цагт F.E.A.R хамтлагийн ковер тоглолт /Финландын алдарт Him хамтлагийн дуунууд/ /Такс: 10’000₮/

Валентины өдрийн үзвэрүүд

II/14-нд 20.00 цагт X Vit хамтлагийн The Day of Love ковер тоглолт /Beer House-д, Такс: 20’000₮/ II/14-нд 20.00 цагт дуучин Г.Тэнүүний Romantic Night live concert /One Event Hall-д, Такс: 30’000₮/ II/14-нд 20.00 цагт A-Sound хамтлагийн Forever 247 тоглолт /Crocus Event Hall-д, Такс: 30’000₮/

EVENT SCHEDULE As “Нийслэл guide” prepares the event schedule based on the information collected from art and cultural institutions, if any event date or time changes, we are not able to be liable. We apologize for the inconvenience. If you have decided to attend an event, please confirm the date and time by calling the venue.

The Mongolian State Academic Theatre of Opera and Ballet

Tel: 70110389 Feb 6, 7 5.00pm “Tale of Khukhuu Namjil” opera Feb 13, 14 5.00pm “Endless” ballet choreographed by Kh.Altangerel Feb 20, 21 5.00pm “Rigoletto” opera by G.Verdi /conducted by Roberto Salvalaio/ Feb 27, 28 5.00pm “Swan Lake” ballet by P.I.Tchaikovsky Mar 3 7.00pm “Italia” classical music night Mar 6, 7 5.00pm “Gunger’s Princess” new opera by Ts.Natsagdorj

The State Academic Drama Theatre

Tel: 70115154, 70128999 Feb 13 6.00pm, Feb 14 1.00pm, 6.00pm “Romeo and Juliette” play by W.Shakespeare

Union of Mongolian artists

Tel: 327474 Feb 10-17 Joint exhibition by N.Adiyabazar, N.Nyamjav Feb 19-25 Joint exhibition by N.Tuvshinjargal, Kh.Uuganbayar Feb 27-Mar 5 Joint exhibition by R.Ariunbold and his apprentices

Zanabazar Museum of Fine Art Tel: 326061, 323986 Jan 25-Feb 25 “Saviouress Goddess and Mother Tara” exhibition

976 art gallery

Tel: 99051127, 99750959 Jan 25-Feb 20 “Metamorphosis” exhibition by J.Anunaran

Blue moon art gallery

Tel: 94334114, 89806021 Jan 28-Feb 5 “Study 2016” exhibition by S.Purevkhuu Feb 5-14 “Polaris” joint exhibition

The Mongolian State Philharmonic Orchestra Q art gallery Tel: 70118012, 324830 Feb 14 7.00pm “I Love You” St.Valentine’s Day concert Feb 16 7.00pm “Silk Embroidery” folk song concert series Feb 26 7.00pm “Ts. Natsagdorj-65” music concert Mar 5 7.00pm “Playing Love” Mongolian and world’s best known films music concert

Tel: 99109214 Feb 25-Mar 2 “Balance” exhibition

American Culture and Information Centre

Tel: 70115703 Feb 12, 19 6.00pm UB English Book Club meeting

Feb 12 6.00pm MOOC Study group meeting Feb 13, 20, 27 12.30am 4H kids program: lecture series for teenagers Feb 13, 20, 27 2.00pm Maker day with parents Feb 13, 20, 27 4.00pm “UB Toastmasters” English public speaking club Feb 14, 28 2.00pm “Out of the Box Talk” Democracy Youth Center Feb 15, 22, 29 2.00pm American Culture Read Aloud with Judi Emerson Feb 15, 29 6.00pm “Humanities Discussion Group” by ACMS Feb 16, 23 2.00pm Game day Feb 16, 23 5.30pm ACMS lecture series Feb 16, 23 6.00pm Self-Development club Feb 17, 24 5.00pm Movie day Feb 17 7.00pm “Alumni Discussion” Feb 18 3.00pm Education Fair Feb 18, 25 6.00pm “Let’s Talk about America” lecture series Feb 24 2.00pm World Read Aloud Day With PAO

The Corporate hotel & Convention Centre

Tel: 319015, 319017 Mar 4, 5 7.00pm “Playing Love” film song concert

Crocus Event Hall

Feb 12 9.00pm “Cool Love” concert by B.Amarkhuu and O.Ariunzul, continued by the MNT Event “Lovevolution” DJ Festival /Tax: 20’000₮/

Gandan Live House

Feb 13 7.00pm F.E.A.R band’s cover concert of the well-known Finnish rock band Him /Tax: 10’000₮/

Valentine’s Day Concert Feb 14 8.00pm “The Day of Love” cover concert by X Vit band /at Beer House, Tax: 20’000₮/ Feb 14 8.00pm “Romantic Night” live concert by singer G.Tenuun /at One Event Hall, Tax: 30’000₮/ Feb 14 8.00pm “Forever 247” concert by A-Sound /at Crocus Event Hall, Tax: 30’000₮/

16 Удирдаач Роберто Салвалайо:

ДУУРЬ ЯГ УРАН ЗУРАГ ШИГ ОЛОН ӨНГӨӨС БҮТДЭГ Ойрын саруудад манай нийслэл романтик уур амьсгалаар хөглөгдөх нь. Юу гэвээс, ягаан театрт маань итали удирдаач Роберто Салвалайо ахин уригдаж “Тоска”, “Риголетто” дуурийг эгшиглүүлэх гэж байна. Тэрбээр 2010 онд УДБЭТ-т уран сайхны удирдаачаар ажиллаж байсан бөгөөд 2015 онд мөн уригдан ирж “Аида” дуурь дээр ажиллаж байсан юм.

анай сонгодог урлагийн уран бүтээлчид сонгодог хөгжмийг олон нийтэд таниулан дэлгэрүүлэх нь чухал гэж үздэг. Таны бодлоор бид үүнийг ямар аргаар хийх нь илүү үр дүнтэй вэ? Танайд сонгодог хөгжмийн хоёр байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байна. Нэг нь УДБЭТ, нөгөө нь Монгол улсын Филармони. Хоёулаа л сонгодог хөгжмийн тоглолтуудыг олон нийтэд хүргэдэг. Танай уран бүтээлчдийн ихэнх нь ЗХУ-ын үед боловсрол эзэмшсэн хэрнээ зөвхөн оросын зохиолуудыг гэлгүй италийн дуурь, симфони найрал хөгжмийг тоглодог нь гайхалтай. Би анх Монголд ирээд монголчууд италийн сонгодог дуурьт дуртай болохыг хараад алмайрсан. Яагаад гэвэл, өмнө нь монголын үндэсний хөгжимтэй танилцахад стиль, хөгжим, аялгуу зэрэг нь италийн дууриас огт өөр санагдаж байсан л даа. Тиймээс зөвхөн сонгодог хөгжмийг илүүд үзэж, таниулан дэлгэрүүлэх гэх хэрэггүй. Чанартай хөгжмийг л сурталчил. Миний хувьд сайн ба муу хөгжим л гэж бий. Дуурийн гоёмсог чанарыг бүрдүүлдэг гол зүйл нь юу вэ? Сентименталь буюу уян чанар нь маш чухал. Стилийн ач холбогдол нь үүний дараа орох байх. Дуурь яг уран зураг шиг олон өнгөөс бүтдэг болохоор түүнийг мэдэрч, ойлгож тоглох нь хамгийн хэцүү. Цагаан, шар, цэнхэр гэх мэт өнгө бүхэн өөрийн гэсэн эмоцитой. Өнгийг нь өөрчилж тогловол оркестр, сонсогчдын хооронд үүсэх холбоос ч өөр болно. Тиймээс тэр олон өнгийг удирдаач хүн зөв цогцлоож сонсогчдод хүргэх үүрэгтэй байдаг. Ямар хөгжимгүйгээр таны амьдрал утгагүй мэт санагдах вэ? Би жазз хөгжимд дуртай. Намайг зөвхөн сонгодог хөгжмөөр хязгаарлаж болохгүй. Би контемпорэри хөгжмийн олон бүтээлийг удирдаж байсан. Венецийн хөгжмийн биенналийг гурван ч удаа удирдаж байлаа. Таны асуултад хариулъя гэхнээ, яг тэр хөгжим гээд оноогоод хэлчих зүйл миний санаанд орохгүй байна. Би бүх төрлийн хөгжимд дуртай. Жишээ нь, би амьдралынхаа энэ үед дуурийг илүүд үзэж байгаа бол таван жилийн дараа мюзикл рүү урвачихаж ч мэднэ. Би анх Монголд ирэхдээ балет удирдаж байсан. Балет удирдах нь маш сонирхолтой, бас их хэцүү. Итали хүн гэдэг утгаараа миний сэтгэлийн гүнд дуурийг орлож чадах хөгжим байхгүй ч байж мэднэ. Та хөгжимд багаасаа л сэтгэл зүрхээ өгсөн үү? Миний өвөө хөгжимд их дуртай, өөрөө ч тоглодог хүн байсан. Харин аав тенор хоолойтой дуучин

байлаа. Гэхдээ дуурь дуулдаггүй, фолк буюу итали ардын дуу дуулдаг байсан юм. Жаахан байхад аав маань намайг өөртэйгөө адилхан дуучин болгохыг хүсдэг байсан. Харин би 11 настайдаа Бетховены есдүгээр симфонийг радиогоор анх сонссоноос хойш сэтгэлийн дуудлагаа олсон гэж болно. Амьдралын зорилгоо сонгодог хөгжимтэй холбох шийдвэр гаргаснаас хойш Венецийн консерваторид сурч, хөгжмийн төрөл бүрийн урсгалтай танилцаж, мэдлэгээ тэлж, орган хөгжимчин болон хөгжмийн зохиолчоор төгссөн. Дараа нь буюу одоогоос 20 жилийн өмнө миний амьдралд аргентины хөгжмийн зохиолч Астро Пиазоллагийн хөгжим эгшиглэх болсон юм. Тэр бол уламжлалт танго хөгжмийг шинэчилж хувьсгал хийсэн хүн. Астор Пиазоллагийн нуэво танго урсгал жазз болон сонгодог хөгжмийн элементүүдийг хоршуулснаараа онцлог. Тэрбээр кинонд зориулан ашгийн зорилготой бүтээлүүд хийхийн зэрэгцээ дуурьт зориулан гайхалтай сонгодог бүтээл ч туурвисан. Би 1998 онд Астор Пиаззоллагийн нэрэмжит олон улсын тэмцээнд Венецийн оркестрыг удирдан оролцож тэргүүн байр эзэлж байлаа. Таныг Монголд байх хугацаандаа Ж.Пуччинийн “Тоска”, Ж.Вердийн “Риголетто” дуурийг удирдана гэсэн байсан. Энэ хоёр дуурийн өнгийг хэрхэн бүрдүүлж сонсогчдод хүргэхээр төлөвлөж байна вэ? Эдгээр дуурийг эрс өөр хоёр ертөнц гэж хэлж болно. Би Ж.Пуччинийн уран бүтээлээс “Богема”, “Тоска” хоёрт нь маш дуртай. Харин Ж.Вердийн “Риголетто”, “Травиатта”, “Трубадур” гурван дуурийг үнэхээр шүтдэг. “Тоска”-г би гайхалтай бүтээл гэж боддог ч үүнийг цэвэр итали аялгуутай дуурь гэж хэлж чадахгүй. Ж.Пуччини нь В.Р.Вагнер, И.Ф.Стравинский зэрэг хөгжмийн зохиолчдын бүтээлийг их судалдаг байсных ч юм уу, тэдний нөлөөлөл дууриудаас нь их мэдрэгддэг. Харин Ж.Вердийн бүтээлээс итали үндэсний хөг аялгуу маш их мэдрэгддэг. Тиймээс би энэ хоёрын ялгааг, мөн давтагдашгүй чанаруудыг нь монгол үзэгчдэд мэдрүүлэхийг хүсч байна. Эдгээр бүтээл бол сэтгэл шимшрэм эмгэнэлтэй агуу хайрын тухай дууриуд юм. Та УДБЭТ-ын дуурийн тавилтын талаар ямар бодолтой байна вэ. Итали хэв маягийг бид бүтээж чадаж байна уу? Италид дуурийн аялгууг хаанаас ч сонсож болдог. Рестораны тогооч “Травиата”-г дуулж, гудамж талбайг шүүрдэж буй цэвэрлэгч “Риголетто”-гийн хэсгийг аялж байх жишээтэй. Энэ нь бидний соёл

болохоор ч тэр үү, тэгээд ч италичууд хар багаасаа л дуурь сонсож өсдөг болохоор энэ урлагийн деталь бүрийг анддаггүй. Итали хүнд “Учиртай гурван толгой”-г тогло, эсвэл аял гэх юм бол монголын үндэсний гэх сэтгэлийг тээж, мэдрээгүйн учир хэцүү байж таарна. Үүнтэй адил монгол хүнд ч “Тоска”-г яг итали хүн шиг тоглох нь хэцүү байх болно. Гэхдээ Монголд маш чадварлаг удирдаач, хөгжимчид байна. Тэд ажлаа их сайн хийж байна. Таны хувьд хөгжим бүтээхийн гол зорилго юу вэ? Би хүмүүсийг хөгжимд дурлуулж чадахгүй. Хөгжим миний хувьд зөвхөн ажил биш, миний амьдралын хэв маяг болон хувирчээ. Би гурван сарын дараа Монголоос буцаж, гэртээ хариад долоо л хонох юм шиг байна. Тэгээд Румын, Япон руу очиж дуурийн театруудтай нь хамтран ажиллана. Хэрэв би хөгжимд хайргүйсэн бол ийм амьдралаар амьдрахгүй л байсан болов уу. Хөгжим бүтээж байж л аз жаргалыг мэдэрч, таашаал авдаг болохоор ажлаа хийгээд

явж байна гэх бодол надад төрдөггүй. Хэрэв хөгжимчин хүн ашиг орлого бодож хөгжим тоглодог бол удаан тэсэхгүй. Хөгжимчдийг үүнээс огт өөр зүйл хөглөдөг. Тэдний хувьд мэдрэмж л чухал байх ёстой. Та яагаад театруудаар аялан тоглохоор шийдсэн юм бэ? Би 2014 оноос Румынийн Арад филармонид ерөнхий зочин удирдаачаар ажиллаж байна. Гэхдээ нэг газар удаан байхыг боддоггүй, менежертэйгээ ярьж байгаад боломж гарвал аялах дуртай. Мэдээж байнга аялдаггүй л дээ. Амьдралынхаа энэ л үед би өөрийгөө маш завгүй байлгаж байна. Монголд л гэхэд театраас хоншоороо ч цухуйлгахгүй ажиллах шинжтэй. Дуурийн театраас гадна ХБК-д зав чөлөөгөөрөө ажиллахаар болсон. Гадуур гаръя гэхнээ гадаа тавхан минут ч зогсож болмооргүй хүйтэн байна шүү дээ. 2010 онд Монголд ирэхэд хэдийгээр хүйтэн байсан ч гэсэн тэвчиж болмоор санагдаж байсан. Харин энэ өвөл тэсгим хүйтэн болж байна. Гэхдээ Монголыг Сибирьтэй харьцуулахад бас ч гэж боломжийн л доо. Тэнд бүр -50 градус хүрдэг юм билээ. “Тоска”, “Риголетто” дуурийг таны удирдсанаар үзэх хүний сэтгэлд юу үлдээсэй гэж хүсч байна вэ? Олон зүйл бодогдуулахыг хүсэхгүй байна. Хоёр л зүйл үлдээсэй. Нэг нь дууриас авах сайхан сэтгэгдэл, харин нөгөө нь ахин дахин үзэх хүсэл. Grazie! Ярилцлагыг: З.Ариунболор Гэрэл зургийг: О.Төгсбилэг

Хаана: Богд хааны ордон музей Хэзээ: II/16-III/1 /Мягмар, Лхагваас бусад өдөр 10-17.00 цагийн хооронд үзэсгэлэн нээлттэй/

Цагаан дара эх нь амарлингуй дүртэй, баруун мутраараа дээдийн өглөгийн мутарлага, зүүн мутраараа цэцгийн ишнээс барин авралын мутарлага үйлдэн, бадам цэцгийн мандал дээр очир завилгаа суудлаар заларсан дүртэй байдаг. Тэргүүндээ гурав, мутрын алга болон хөлийн улнаа тус бүр мэлмийтэй бөгөөд болор мэт тунгалаг, намрын саран мэт цагаан лагшинтай, түүндээ эрдэнийн шигтгээт алтан титэм, чимэг зүүлт, эрээн торгон хормойвчийг соёрхсоноор дүрслэгддэг.

огд хааны ордон музей 2013 оноос эхлэн жил бүрийн Цагаан сарын шинийн 8-ны өдөр “Цагаан дара эх” үзэсгэлэнг уламжлал болгон зохион байгуулсаар иржээ. Богд хааны амьдарч асан энэхүү түүхэн газар Их хүрээний гол төв болж байсан төдийгүй Их хүрээний шүтээн урлаачид сар бүрийн шинийн 8-нд тухайн өдөртөө багтаан Цагаан дара эх шүтээнийг урлан бүтээдэг уламжлалтай байсан гэдэг. 1924 оноос тасарсан байсан энэ уламжлалыг Богд хааны ордон музейн хамт олон сэргээж, үзэсгэлэнгээс гадна нээлтийн өдрөөрөө Цагаан дара эх бүтээх үйл ажиллагааг давхар явуулах болсон аж. Цагаан дара эх бурхан Монголчууд 21 дара эхээс Ногоон, Цагаан дара эхийг голчлон шүтэж иржээ. Цагаан дара эх нь хэмжээлшгүй их энэрэл нигүүлсэл, асрал хайрын сэтгэлтэй, урт нас, эрүүл мэндийн бурхан гэгддэг. Цагаан дара эхийг төвөдөөр Долгар, санскритаар Сита тара, англиар White Tara гэнэ. Дара эх нь үнэнч сэтгэлээр шүтсэн хүн бүрт аврал өглөгөө харамгүй хайрлаж, аюул зовлонгоос авран гэтэлгэдэг гэнэ. Домогт өгүүлснээр Дара эхийг бодит эмэгтэй хүн байсан гэж үздэг. Эм хүн гэгээрэлд хүрч бурханы сургаалыг дэлгэрүүлэх боломжгүй хэмээн хувраг, гэлэнмаа нарыг үгүйсгэдэг байсан тухайн цаг үед бясалгал, мөргөлийг тасралтгүй үйлдсээр эмэгтэй хүний биеэр анхлан гэгээрэлд хүрч, бурханы зэрэгт хүрсэн нэгэн аж. Дара эх нь энэ орчлонгийн амьтдыг зовлон шаналлаас ангижрах хүртэл аврал энэрэлээ хайрласаар байх тангарагтай бурхан юм. Цагаан дара эхийг дүрсэлсэн бүтээлүүд Богд хааны ордон музейн хамт олон энэ удаад XVIII-XIX зууны үед бүтээгдсэн 50 гаруй Цагаан дара эхийн дүрийг үзэгчдийн хүртээл болгох аж. Эдгээр нь музейн үзмэрт ил тавигддаггүй учир сан хөмрөгт хадгалагддаг ховор бүтээлүүдтэй

танилцах завшааныг үзэгчдэд олгож байна. Төрлийн хувьд танка буюу шүтээн зураг, зээгт наамал буюу торгон зураг, цутгамал буюу гурван хэмжээст хэлбэрээр дүрслэгдсэн Цагаан дара эхийн дүрүүд багтжээ. Шүтээн урлалын эдгээр арга ажиллагааг номт гурван орон буюу Монгол, Төвөд, Энэтхэгт өргөнөөр ашиглаж байсан бөгөөд зээгт наамлын урлал Монголд оргилдоо хүртэл хөгжсөн гэж үздэг. Цагаан дара эх цахим үзэсгэлэн Энэ жилийн үзэсгэлэн Google-ийн Соёлын институт дээр цахим үзэсгэлэнгийн хэлбэрээр давхар гарч буйгаараа онцлог. Тэгэхээр дэлхийн аль ч өнцгөөс, тодруулбал компьютерийнхээ дэлгэцнээс “Цагаан дара эх” үзэсгэлэнг үзэж болох нь. Цаашилбал, үзэсгэлэнд багтсан бүтээлүүдээр каталоги хэвлэгдэх бөгөөд энэ нь үзэгч, урлаг сонирхогч, судлаач хүмүүсийн хувьд судалгааны чухал хэрэглэгдэхүүн болох юм. Google компанийн Google Art Project, Google Сultural Institute платформыг 2011 онд үүсгэсэн бөгөөд анх Лондонгийн Tate галерей, НьюЙоркийн Метрополитан арт музей, Флоренцийн Уфицийн галерей тэргүүтэй олон улсын соёл урлагийн томоохон байгууллагууд нэгдэж байжээ. Манай орны хувьд Богд хааны ордон музей,

22 Үндэсний түүхийн музей, Занабазарын дүрслэх урлагийн музей албан ёсоор үзэсгэлэнгээ гаргах эрх авсан аж. Богд хааны ордон музейн хувьд энэхүү платформоор дамжуулан таван удаагийн, “Цагаан дара эх”-ийг оролцуулбал нийт зургаан удаагийн үзэсгэлэнг цахим хэлбэрээр давхар хүргээд байна.

Google - Cultural Institute – Bogd Khaan Palace Museum Нэг өдөрт багтаан Цагаан дара эх бүтээх үйл ажиллагаа Их хүрээний шүтээн урлаачид Цагаан дара эхийг бүтээхдээ бүгд “үзүүр тохой” буюу орчин үеийн нэгжээр 45*35 см-тэйгээр бүтээдэг байжээ. Тус үзэсгэлэнгийн хувьд шүтээн урлаач бүтээх үйлээ өглөө эхлүүлэх бөгөөд өндөр гэгээн Занабазарын дэг сургуулийн дагуу бүтээсээр тухайн өдөртөө багтаан дуусгах аж. Өнгөрсөн жил шүтээн урлаач Т.Жамъянсүрэнгийн бүтээсэн Цагаан дара эх өдгөө Богд хааны ордон музейд хадгалагдаж байгааг музейн архив, бичиг хэргийн эрхлэгч Г.Саранболор онцлов. Богд хааны ордон музейн архив, бичиг хэргийн эрхлэгч, урлаг судлаач Г.Саранболор: Манайхан ихэвчлэн “Дарь эх” гэж хэлж, бичдэг. “Дара эх” гэсэн нь ямар учиртай юм бэ? Уг нь энэ монгол үг биш. Буддизмтай төвөд, санскрит, пали зэрэг хэл салшгүй холбоотой байдаг. Цагаан дара эх шүтээний санскрит хэлний “тара” хэмээх нэршлийг монголчууд хэрэглэж хэвшсэн бөгөөд ярианы явцад “дара”, “дарь” болон өөрчлөгдсөн хэрэг. Олон улсын буддын судлалд буддизмын үг хэллэг, нэршлүүдийг голчлон шууд санскритаар нь хэрэглэдэг. “Тара”-г орчуулбал “од” гэсэн утгатай. Монголчуудын амьдралын бүхий л хүрээнд эртнээс нааш буддизм нэвт шингэсний дээр эрдэмтэн мэргэд маань утга учрыг нь гүн гүнзгий мэддэг байсан учир монгол хэлнээ “Гэтэлгэгч эх” хэмээн утгачилан нэршүүлсэн байдаг. Цагаан дара эх болоод Богд хааны ордон музей хоорондоо ямар онцгой шинжээр холбогдож байна вэ? Манай музей арвин баялаг сан хөмрөгтэй, олон чухал хүчин зүйлийг өөртөө цогцлоосон газар. Нэг талаас монголын сүүлчийн

эзэн хаан амьдарч асан “Түүхэн дурсгалт газар- Монголын тусгаар тогтнолын бэлгэ тэмдэг, гэрч”, өөр нэг өнцгөөс харвал буддын сүмүүд, европ хийцийн байшин бүхий “Уран барилгын дурсгал”, түүнчлэн тухайн цаг үе, орчин нөхцөл, шашин, соёл уламжлал, түүхэн үйл явдалтай холбогдох урлагийн хосгүй бүтээлүүд, ихэс дээдсийн эдлэл хэрэглэл, чихмэл амьтдын цуглуулга гэхчлэн хэдэн мянган үзмэрийг өөртөө агуулсан “өнөө цагийн музей”. Үүнийгээ дагаад манай музейн үзмэрүүд бүгд л өөрийн гэсэн онцлог шинж, ач холбогдолтой болж ирдэг. Энэ үзэсгэлэнгийн хувьд өндөр гэгээн Занабазарын дэг сургуулиар бүтээгдсэн Цагаан дара эхийн дүрүүд дэглэгдэн гарч ирэх тул үзэгчдэд сонирхолтой байх болов уу. Томоохон хэмжээтэй Цагаан дара эхийн танка зургууд, зээгт наамлууд бий. Богд хааны ордон музейн ахмад үеийнхэн түүхэн 90 жилийн хугацаандаа хэдэн мянган бүтээлийг сан хөмрөгтөө авч, хадгалж хамгаалан өнөөдрийг хүрсэн нь бахархууштай. Нийтлэлийг: Т.Тунгалаг

Удирдаач Б.Анар:

БИД ЭННИО МОРРИКОНЕГ МОНГОЛД ЗААВАЛ АВЧИРНА Итали, Монгол хоёр улсын гадаад харилцааг улам бэхжүүлэх ач холбогдол бүхий түүхэн үйл явдал тун удахгүй болох гэж байна. Италийн ЭСЯ Монголд үйл ажиллагаагаа явуулж эхлэх гэж буйг тохиолдуулан Гранат Музык Продакшнаас УДБЭТ-тай хамтран “Итали хөгжмийн үдэш”-ийг ирэх гуравдугаар сарын 3-нд зохион байгуулах гэж байгаа юм. Бид тоглолтын гол зохион байгуулагч, удирдаач, төгөлдөр хуурч Б.Анартай ярилцлаа.

“Итали сонгодог уянгын үдэш” III сарын 3-нд УДБЭТ-т болно. Тасалбар: 40’000₮, 60’000₮, 100’000₮ /VIP/. Тасалбар захиалах утас: 89892277, 98892277

талийн ЭСЯ-наас энэхүү тоглолтыг зохион байгуулахыг танд санал болгов уу? Итали, Монголын соёлын солилцоог өргөжүүлэх зорилгоор нэгэн арга хэмжээ зохион байгуулах гэж байгаа тухай Монголын ГХЯ-нд олон жил консул, элчин сайдаар ажилласан Ч.Батжаргал гуай надад хэдэн сарын өмнө хэлээд, санал тавьж байсан юм. Мөн “Загалмайлсан эцэг” уран сайхны киноны хөгжмийг зохиосон италийн нэрт хөгжмийн зохиолч Нино Ротийн хөгжмөөр дагнасан италийн оркестрын гайхалтай концертыг өнгөрсөн жил Санкт-Петербург хотод үзэж байхдаа “Итали сонгодог уянгын үдэш” тоглолтынхоо санааг олсон. Үүнээс хойш сэтгэл шулуудаад зохион байгуулалтын бэлтгэл ажлаа өрнүүлээд явж байна. Тэгэхээр Нино Ротийн тоглолтын санааг хуулбарласан гэсэн үг үү? Тухайн тоглолтыг зохион байгуулж байсан оросын NCA Live компанийн удирдлагуудтай танилцаж, тэд нараар дамжуулан Италийн киноны хөгжмийн зохиолчдийн зохиогчийн эрхийг тодорхой хугацаатай худалдан авч, эзэмшихээр болсон юм. Тэдний санаа, тоглолтын консептийн албан ёсны эрхийн дагуу УДБЭТ, Итали улсын консулын төлөөлөгчийн газартай хамтран зохион байгуулахаар болоод байгаа. Тоглолт ямар хэсгүүдээс бүрдэх вэ? Дуурийн, симфони, киноны гэсэн хөгжмийн төрлүүдээс сонгосон хоёр хэсгээс бүрдэнэ. Сонгодог хэсэгт л гэхэд италийн XIX зууны романтизмын үеийн нэрт төлөөлөгч, алдарт хөгжмийн зохиолч Ж.Пуччини, П.Масканини, А.Франчетти зэрэг дуурийн мастеруудын уран бүтээлийг толилуулна. Монголчууд сүүлийн үед кино урлагт ихээхэн татагдах болсон. Уг сонирхлыг нь киноны хөгжмийн хэсэгтэйгээ уян холбож, дурсамж сэргээсэн үдэш бэлэглэх бодолтой байна. Хөгжмийн тоглолтоороо та Итали улсыг аль талаас нь харуулахыг зорьж байна вэ? Итали бол дэлхийн соёл урлагийн төв юм. Италийн амин зүрх хэмээн нэрлэгдэж ирсэн урлаг бол дуурь. Тиймээс бид дуурийн хэсгийг тоглолтондоо оруулах нь зайлшгүй юм. Түүнчлэн манай дуурийн дуулаачид дэлхийн тавцанд танигдаж буй энэ үед иймэрхүү тоглолт болох гэж байгаа нь олзуурхууштай. Итали нь Ренессанс буюу Сэргэн мандалтын үеийн урлагийн төв гэдэг үүднээс тоглолтын завсарлагаар дүрслэх урлагийн бүтээлүүдтэй танилцах боломжийг үзэгчдэдээ олгохоор төлөвлөж байна. Бид тоглолтын завсарлагаан

дундуур ОХУ-ын Санкт-Петербург хотын И.Е.Репиний нэрэмжит уран зургийн академийн багш, зураач Б.Отгонтүвдэнгийн Италийн Равена хотод ажиллаж амьдарч байхдаа зурсан сонгодог чиглэлийн хоёр гурван бүтээлийг толилуулах болно. Үүнээс гадна италийн сицилийн вальс тарантела, жазз хөгжмөөр үзэгчдийнхээ мэлмийг мялаана. Ийм сонирхолтой маягаар романтик, уянгын үдшийн уур амьсгалыг бүрдүүлэх бодолтой байна. Италийг сонгодог хөгжмийн эх орон гэдгээр нь олон хүн мэддэг. Төгөлдөр хуур, хийл хөгжим Италид анх зохиогдсон ч гэдэг. Эдгээр түүхэн баримт танай тоглолтонд оролцож буй уран бүтээлчдийг ихээхэн хөглөж байгаа болов уу. Та баг бүрэлдэхүүнээ танилцуулна уу? Бид Миланы дуурь болон симфони найрал хөгжмийн удирдаач Роберто Салвалаиотой харилцсаны үндсэн дээр тэрбээр хоёрдугаар сард Монголд ирж, 2-3 томоохон дуурь дээр УДБЭТ-ынхантай хамтран ажиллахаар болсон. Мөн манай тоглолтонд тусгай урилгаар оролцож, дуурь, симфони чиглэлийн хөгжмийг удирдах юм. Харин миний бие тоглолтын зарим хөгжмийн хэсгийг бас удирдана. Түүнчлэн МУГЖ, баритон хоолойтой УДБЭТ-ын гоцлол дуучин Э.Амартүвшин, Милан хотод сурах гэж байгаа тенор хоолойтой УДБЭТ-ын гоцлол дуучин Б.Гомбо-Очир, мөн Санкт-Петербургийн консерваторийг төгссөн сопран хоолойтой УДБЭТ-ын гоцлол дуучин Б.Энхнаран нар оролцоно. Мөн Монголын өмнөө барьдаг гитарчин Д.Өлзий-Орших, Италид сургууль төгссөн альт хийлч Э.Батмягмар, Италийн залуучуудын оркестрт тоглож байсан хийлч М.Хулан нар хөгжимдөнө. Ерөнхийдөө манай бүрэлдэхүүн дан залуу уран бүтээлчдээс бүрдэж байгаагаараа бас онцлог юм. Та урьд нь ямар тоглолтууд удирдаж байсан бэ. Монголын сонсогчид, үзэгчид таныг болон Гранат Музык продакшныг ямар бүтээлээр нь илүү сайн мэдэх бол? Би 2009 онд Филармонид анх киноны хөгжмийн тоглолтуудыг санаачлан зохион байгуулж байлаа. Тухайлбал, Cinema Night, Christmas Night зэрэг тоглолтуудад төгөлдөр хуур тоглонгоо гол төлөв найруулга дээр нь ажиллаж байсан. Анх Филармонийн ерөнхий удирдаач МУУГЗ, Н.Бүтэнбаяр гуайн удирдлаган дор 2012 оны Cinema Night тоглолтын үеэр “Загалмайлсан эцэг” киноны хөгжмийг анх удирдаж, тайзан дээр гарч байсан. Үүнээс гадна Michael Jackson Forever тоглолт, Best of Hollywood тоглолт, мөн Baroque Jazz, Оbrigado Brazil жазз тоглолтуудаа үзэгчдийн

28 хүртээл болгож байсан. Сүүлд нэрт төгөлдөр хуурч Вадим Холоденкогийн соло сонгодог тоглолтыг хамтран тоглож, зохион байгуулсан. Манайд тоглолт зохион байгуулж байгаа хүмүүс дуугаралт, акустик тал дээр төдийлөн анхаарал хандуулж чаддаггүй юм шиг санагддаг. Та энэ талаар ямар бодолтой байдаг вэ? Сонгодог хөгжмийн тоглолтыг зориулалтын акустиктай танхимд л тоглохыг мэдээж хүсдэг. Тиймдээ ч УДБЭТ-т томоохон гэсэн сонгодог хөгжмийн тоглолтуудаа тавьдаг. Мөн тоглолтуудаа бичлэг болгож үлдээхийн тулд манайх мэргэжлийн студи GV-тэй хамтран ажилладаг юм. Сүүлд В.Холоденкогийн концертыг тэд бичсэн. Үнэхээр мэргэжлийн өндөр түвшинд бичсэнд нь баярласан шүү. Продакшны тань ойрын хэдэн сарын төлөвлөгөө...? Манай Гранат Музык Продакшны гол зорилго бол дэлхийн хэмжээний мэргэжлийн сонгодог урлагийг монголын ард түмэнд сурталчлан таниулах. Бид гадаад харилцаандаа ихээхэн анхаарал хандуулдаг. Үйл ажиллагааныхаа хүрээнд боломж бололцоогоороо дээрх хүмүүсийг урьж авчирч байгаа. “Итали сонгодог уянгын үдэш” тоглолтоос гадна есдүгээр сард Монголд ирэх Москвагийн филармонийн гоцлол хийлч, ОХУ-ын өмнөө барьдаг нэрт уран бүтээлч Павел Милюковийн соло концертын үдшийг зохион байгуулах ажилдаа ороод байна. Продакшн маань жилд гурван удаа томоохон тоглолт хийхээр төлөвлөж байгаа. Бид В.Холоденкогийн тоглолтон дээр италийн хөгжмийн зохиолч Эннио Морриконег авчирна гэж амласан байгаа. Санхүүгийн асуудлаа шийдэж чадах юм бол түүнийг урьж авчран тоглуулах бүх бололцоо нээлттэй байна. Хэрэв энэ бүтвэл монгол, италийн соёлын харилцааны маш том сурталчилгаа болж чадна. Үүний учир бид Эннио Морриконег Монголд заавал авчирахаар төлөвлөж байна. Гадаадаас ганц ноот ирэхэд л манай соёл урлагийн салбарын хөгжмийн зэмсэг, боловсон хүчнээр хэчнээн дутагдалтай болох нь мэдрэгддэг гэж профессор С.Соронзонболд ярьж байсан. Тэгвэл танай төслүүдэд иймэрхүү асуудал тулгардаг уу? Тийм ээ. Энэ бол бидэнд тулгардаг олон асуудлын нэг. Гэхдээ монголынхоо хөрсөнд бас тааруулж бодох хэрэгтэй. Гадаадаас нэг сайн хөгжмийн зэмсэг худалдаж авахад л хэчнээн мянган ам.доллар евро болно. Ингэсний оронд бид нэн түрүүнд суурь боловсон хүчнээ сайн бэлдэж, удирдлагыг бэхжүүлж, уран сайхны ойлголт,

ухагдахууныг олон нийтэд суулгах хэрэгтэй юм. Миний бодлоор оюун санааны бодлого нь хөгжмийн асуудлаас илүү ноцтой мэдрэгдэж буй мэт. Эхлээд монголчуудыгаа мэргэжлийн урлаг тэр дундаа сонгодог хөгжимд дуртай болгох хэрэгтэй байна. Та Санкт-Петербургийн консерваторид суралцсанаар сонгодог хөгжмийн болон удирдаач мэргэжлийнхээ тухайд илүү их мэдлэг тээн ирж байгаа байх. Та уран сайхны ойлголтуудаасаа бидэнтэй хуваалцана уу? Би Санкт-Петербургийн консерваторид дуурь, симфони оркестрийн уран сайхны удирдаач мэргэжлээр сурдаг. Тэнд сурч эхлэхдээ л уран сайхны мэдрэмж гэж чухам юу байдгийг ойлгож эхэлсэн. Дэлхийн шилдэг сонгодог хөгжмийн боловсролыг ОХУ-д олгодог болохоор тэр байх. 154 жилийн түүхтэй Санкт-Петербургийн консерваторийн танхимуудад яваад ороход зүгээр л хөгжим үнэртдэг гэхэд хилсдэхгүй. Тэнд хичээлийн үеэр гар утас, компьютероо унтраахыг шаардаж, зөвхөн бодит мэдрэмж дээр л суурилан бие биетэйгээ харилцдаг. Би заримдаа дэвшилтэт технологи биднийг энэ орчлонгоос тасалж, газар дээрх уран сайхны мэдрэмжээс ангид байлгаад байгаа юм болов уу гэж боддог. Сургуулиа хэзээ төгсөх вэ. Төгсөөд юу хийх бодолтой байна вэ? Сургуулиа хоёр жилийн дараа төгсөнө. Төгсчихөөд мэдээж Монгол улсын филармонидоо юм уу, Дуурийн театртаа удирдаачаар ажиллах байх. Мөн хажуугаар нь продакшныхаа хүрээнд олон улсын түвшинд туршлага солилцох, гадаад харилцаагаа улам хөгжүүлж тэдэнтэй хамтарч ажиллах зэрэг төрөл бүрийн урлагийн төсөл хэрэгжүүлэх бодолтой явдаг. Хувийн уран бүтээл туурвих бодол бий юу? Би “Никитон”, “Лемонс”, “Пауз” хамтлагуудтай нягт холбоотой ажилладаг. “Никитон” хамтлагт анх 18-тайдаа төгөлдөр хуур тоглож байлаа. “Лемонс” хамтлагийн акустик амьд тоглолтыг найруулан, зохион байгуулахаар төлөвлөж байгаа. Тоглолт зохион байгуулдаг зарим хүмүүс орлого олдоггүй, “шатсаар” байгаад таардаг гэж сонссон юм байна. Тэгэхээр, таны төлөвлөж буй эдгээр гайхалтай тоглолтыг үзэх үзэгч манайд бий юу? Киноны хөгжмийн тоглолтоо анх зохион байгуулж эхэлснээс хойш долоон жилийн нүүр үзсэн болохоор надад байнгын гэж хэлж болох үзэгчид бий болжээ. Гэхдээ мэдээж үзэгчдийнхээ хүрээг илүү тэлж, олон нийтэд хүрдэг болохыг хүсч байна. Ярилцлагыг: З.Ариунболор Гэрэл зургийг: Б.Одгэрэл

COME IN WE’RE OPEN

ЦААСАН ШУВУУ / АҮС JUICE BAR / NAN BAKERY / МУГУЛ РЕСТОРАН / TEMPLE CLUB

Цаасан шувуу “Цаасан шувуу”-гийн үйл ажиллагаа бичиг хэрэг гэсэн тодорхойлолтоос эхэлж буй ч лангууны ард тавиур дээр өрөөстэй, эсвэл хүнсний супермаркет шиг шийдэлтэй бичиг хэргийн дэлгүүрүүдийн түгээмэл загварыг эвдэж чадсанд гол учир оршино.

Цаасан шувуу Япончууд цүрү буюу цаасан тогорууг урт удаан амьдрал, аз жаргал, амжилт, энх тайвны бэлгэ тэмдэг гэж үздэг. Үүнээс гадна тогорууг 1000 жилийн настай гэдэгт итгэдэг учраас оригами буюу цаасаар нугалж хийсэн 1000 тогорууг шинээр төрсөн хүүхдэд болон гэр бүл болж буй хосуудад бэлэглэдэг эртний уламжлал Японд бий. Харин бид үүнийг цаасан шувуу гэж нэрлэж дадсан билээ. Улсын их дэлгүүрийн баруун урд талын Morning Glory бичиг хэргийн дэлгүүр бууриа сэлгэж, оронд нь “Цаасан шувуу” төвхнөөд амжжээ. “Цаасан шувуу”-гийн үйл ажиллагаа бичиг хэрэг гэсэн тодорхойлолтоос эхэлж буй ч лангууны ард тавиур дээр өрөөстэй, эсвэл хүнсний супермаркет шиг шийдэлтэй бичиг хэргийн дэлгүүрүүдийн түгээмэл загварыг эвдэж чадсанд гол учир оршино. Эдний интерьер нэлээд шинэлэг. Шар, ногоон, ягаан, хар гээд өнгө өнгөөр дагнасан бяцхан булангууд хоорондоо контраст үүсгэжээ. СБД, Энхтайвны өргөн чөлөө, I дөчин мянгат, хуучнаар Morning Glory бичиг хэргийн дэлгүүр 326172 Да-Ба 11.00-20.00, Бя, Ня 12.00-19.00 fb/paperbirdub

Шар буланд зөвхөн шар өнгийн хавтас, дэвтэр, цаг, бал, хайрцаг, үзэг, бас бус зүйлс өрөөтэй болохоор харагдах талаасаа ч хэн хүний сонирхлыг татам. Мөн цонхон талд өлгөсөн цаасан болон гар урлалын чимэглэлүүд цаашдынх нь зорилгыг илэрхийлж байлаа. Цаашилбал дэлгүүрийн хойд талын хэсэг мөн л өөрийн гэсэн онцлогтой. Энд гэр ахуйн буланг гаргажээ. Лаа, лааны суурь, дэр, жааз, цаасан хайрцаг буюу ахуйн хэрэглээний гэхээсээ илүү засал чимэглэлд хэрэгтэй зүйлсийг тэд голчлон сонгож авчирсан аж. Тухайлбал, Ikea-гийн өнгө өнгийн цаасан хайрцаг, жаазнуудыг эндээс авч болно. Бичиг хэрэг болон гэр ахуйн зүйлсийн сонголтыг харахад тэд тун мэдрэмжтэй бололтой. Магадгүй танд бичиг хэрэгслийн бус бэлэг дурсгалын дэлгүүр мэт санагдах вий. “Цаасан шувуу”-гийнхан гараагаа бичиг хэрэг, гэр ахуйн зүйлсээр эхлүүлж буй ч цаашид DIY буюу гар урлал тал руугаа төвлөрнө хэмээсэн. Тэгэхээр тун удахгүй “Цаасан шувуу” нэртэй гэр ахуйн болоод цаасан чимэглэлийн бүтээгдэхүүнүүдийг нь худалдан авч болох нь. Мэдээж тус дэлгүүрээс цаасан шувуу олж харахгүй буцна гэж үгүй. Миний анзаарснаар кассын хэсэгт өлгөсөн шинэ жилийн чимэглэлүүд дотор цаасан шувууд хөвж харагдсан.

АҮС juice bar Олон нийтийн сүлжээн дэх АҮС-гийн зургийг анх хараад, нэрийг нь латинаар уншингаа импортоор оруулж ирсэн шүүс юм байна гэж бодсоноо нуух юун. Тэгтэл, газар дээр нь очоод үзэхэд монгол залуусын сэдсэн, эрүүл хооллолт руу чиглэсэн төслийнх нь анхны бүтээгдэхүүн байсан юм. АҮС гэдэг нь “Амьдрал үргэлж сайхнаараа” гэх үгсийн товчлол аж. Импортын шүүс гэж андуурагдахад нь АҮС-гийн савлагаа, шошгоны дизайн нөлөөлсөн ч үүнийг давуу тал гэж үзэж бас болно. Манай дотоодын хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийн шошго нийтлэг эрээн алаг, олон өнгө холилдсон байдаг бол эднийх хар дэвсгэр дээр цагаан, бор ногоон гээд үндсэндээ гурван өнгө л ашигласан байв. Энгийн дизайнтай хэрнээ чанартай, дээд зэрэглэлийн бүтээгдэхүүн гэдэг нь савлагаа, шошгоноос нь харагдаж байлаа. Товчхондоо АҮС бол жимс, ногооны цэвэр шүүс. Харин АҮС juice bar бол хүйтэн шахалтат жимс, ногооны шүүсээр дагнан үйлчилдэг газар. Эднийх одоогийн байдлаар 12 нэр төрлийн шүүсээр үйлчилж байгаа аж. Бид бууцай, цо байцаа, өргөст хэмх, цоохор майлз, яншуй, нимбэг, алимны орцтой 1 дугаарын шүүсийг нь амталж үзэв. Дийлэнхдээ ногоо гэхэд огтхон ч амт муутай санагдаагүй. Энэ шүүсний орц найрлагад орсон цоохор майлз л гэхэд даралт ба холестринийг тогтворжуулж, зүрх судасны өвчин тусах эрсдэлийг бууруулдаг гэхээр энэ бүх

нарийн ногоо, жимс нийлээд гарцаагүй хүний биед хэрэгтэй аминдэм, шим тэжээлээр баялаг бүтээгдэхүүн болж таарна. Үүнээс гадна түүхий ногоонд лектин хэмээх дархлаа үүсгэгч бодис ихээр агуулагддаг байна. Эднийх ойролцоогоор 1,5 кг хүнсний ногоо, жимсийг түүхийгээр нь бутлан өндөр даралтаар шахаж нэг савтай шүүс гаргадаг юм билээ. Ойролцоогоор 300 гр шүүс 5900₮, 500 гр шүүс 8900₮-ийн үнэтэй. Хүйтэн шахалтат технологи нь хүмүүсийн ахуйн хэрэглээний центрифуг технологийн шүүс шахагч машиныг бодвол жимс, хүнсний ногоон дахь хүний биед хэрэгтэй шим тэжээлт бодисуудыг илүүтэй хадгалахын зэрэгцээ хоёр дахин илүү гарцтай байдаг гэсэн. АҮС-гийн бас нэг онцлох бүтээгдэхүүн нь улаан буудайн өвсний шот юм. Эндээ тарьдаг улаан буудайн өвснөөсөө хайчилж аваад бусад шүүснийхээ нэгэн адил үйлчлүүлэгчийн нүдэн дээр 30-50 гр-ын шотыг тэр даруй шахаж гаргаад өгдөг юм байна. Буудайн өвсний 30 гр шүүс нь 1,5 кг хүнсний ногоо идсэнтэй тэнцэхүйц ашиг тустай байдгийг тэд онцлов. АҮС-гийн шүүсийг эндээс болон Good Price, Sky их дэлгүүр, Home plaza зэргээс авч болох ба удахгүй эрүүл мэндэд тустай зууш болон бялууг нь АҮС juice bar-нд ирээд амталж болох нь. ХУД, Гэгээнтэн цогцолбор, III давхарт, 305 70007730, 94551166 fb/AYCJuiceBar

32 32

Мугул ресторан М.Анвар бол Афганистаны хазар монгол үндэстэн бөгөөд 2009 онд Монголд анх ирж, үүсэл гарлынхаа тухай мэдэж авч, өөрийгөө танин мэдэх аянд мордсон нэгэн. Жилийн дараа тэрбээр MIU-д элсэж, Монголд дээд боловсрол эзэмшсэн байна. Анвар гурван сарын өмнө “Мугул” хэмээх энэтхэг, хазар монголын хоолтой ресторанаа нээжээ. Хазар монгол тогоочийг Афганистанаас авчирч ажиллуулах нь бүтэмжгүй оролдлого байсан тул тэрбээр энэтхэг тогооч нарт үндэсний хоолнуудаа хэрхэн хийхийг зааж өгсөн байна. Мөн энэ хоёр орны үндэсний хоолны амтлагчууд хоорондоо төсөөтэй учир ресторанаа энэтхэг, хазар монголын хамтарсан консепттой хийхээр шийдсэн аж. Хазар монголчуудын үндэсний хоол нь кавказ хоолтой их төсөөтэй санагдсан ч энэтхэг хэв шинж давамгайлсан байлаа. Тухайлбал, бид узбек пловтой адилхан хазар монголын пилов СБД, Энхтайваны өргөн чөлөө, УИД-ийн замын эсрэг талын “Хаан бууз” рестораны хажуу талд 331739, 89122944 11.00-22.30 fb/Mughul Restaurant

/12’900 ₮/ хэмээх будаатай хуургыг идэж үзсэн. Хазар монголчууд уг хоолыг төрөл бүрийн баяр ёслолын үеэр хийж иддэг байна. Үүнд сармис огт байхгүй бөгөөд үзэм нэмснээр чихэрлэг, тааламжтай амттай болгожээ. Мөн узбек пловтой харьцуулах юм бол тослог арай бага байлаа. Анварын хувьд узбек плов бол плов биш гэнэ. Амт нь огт өөр учраас тэгж хэлсэн болов уу. Узбек пловд байдаг ихэнх орц хазар пиловд зонхилж байсан ч амтлагч нь өөр учир харагдах байдлын хувьд ч өөр болсон мэт санагдлаа. Үүнээс гадна эдний энэтхэг лассе ундааг /3800 ₮/ “Намасте”, “Дэли Дарбар”, “Хазара” рестораныхтай харьцуулах юм бол арай шингэндүү байсан. Гэхдээ лассены зөөлөн, анхилуун үндсэн амтыг бүрдүүлж чадсанд нь урамшсан юм. Тэгэхээр хазар монгол хэмээх дэлхий дээр цөөн үлдсэн монгол туургатны үндэсний хоол, мөн бодит төлөөлөлтэй нь уулзахыг хүсвэл “Мугул” ресторанд орж үзээрэй. Хэрэв та хоол идэнгээ сонирхолтой яриа өрнүүлэхийг ихээхэн таашаадаг нэгэн бол эднийхийг санал болгоё. Харин чамин интерьер дизайн, тансаг орчныг чухалчилдаг бол “Мугул” танд төдий л тохиромжтой санагдахгүй байх. Эднийх нээгдээд удаагүй болохоор дотоод засалдаа анхаарал хандуулж амжаагүй байгаа нь анзаарагдсан.

33 33

Nan Bakery Манайд турк үндэсний хоолоор үйлчилдэг “Билгэ хаан”, “Turkish Doner”, “61” зэрэг ресторан, зоогийн газрууд байдаг ч турк бэйкерийн тухай хараахан дуулдаагүй байсан юм. Тэгтэл өнгөрсөн оны 11 дүгээр сараас үйл ажиллагаагаа өргөжүүлсэн Nan Bakery нь турк нэрийн талх, бялуу, жигнэмэгийн төрлийн бүтээгдэхүүнээр үйлчилдэг болохыг олж мэдлээ. Туркэд ажиллаж амьдарч байсан, эсвэл Туркээр аялж байсан хүмүүс тус улсын хоол унд, нарийн боовыг ихээхэн магтдаг тул Nan Bakery миний хувьд ч сонихон байлаа. “Та хоёрыг сайхан кофегоор дайлъя” хэмээн саяхан Бээжингийн Milan Gold баристагийн академид суралцаад ирсэн хүү уриалгахан хэлээд халуун кофе авчирч өмнө минь тавив. Эднийх Milan Gold кофены Монгол дахь албан ёсны дистрибьютор тул кафедаа үйлчлэхийн сацуу өөр газруудаар ч борлуулдаг юм билээ. Туркчуудын ихэвчлэн өглөөний цайндаа иддэг гүнждийн үртэй симитийг энэ удаад үдийн цагаар кофетой хослуулан амтлахаар болов. Уламжлалт цагариган хэлбэртэй биш жижиг жигнэмэг маягийн симит нь саахаргүй, аманд ороод бутарч байсан. Талхны хувьд хэв ашиглахгүйгээр пийшинд болгодог туркийн пиде талх, энгийн загасан талх, хар талх, бургерийн талх гэсэн сонголтуудтай. Ер нь дээгүүрээ үр цацсан, бас сийрэгдүү бол турк жороор хийгдсэн талх гэж таньж болохоор юм. Чихэрлэг зүйлсийн тухайд эклер, өнгөт жигнэмэг, зефир, рулет зэргээр нэр төрөл үргэлжилнэ. Тэр өдөр манай сэтгүүлийн эрхлэгчийн төрсөн өдөр тохиосон тул карамельтай бялуу /30’000₮/-г нь аваад гарсан. Туркээс Pakmaya, Krater-ийн бялуу, нарийн боовны бүтээгдэхүүнүүдийг авчирч хэрэглэдэг болохоор бялууны үнэ бусад газрынхаас бага зэрэг өндөр хэмээсэн. Туркийн алдарт баклава буюу самар, жимс, будааны хавчуургатай, давхар гурилан амттан болоод бусад төрлийн бялууг Nan Bakery-гийнхэн захиалгаар хийнэ гэсэн шүү. Карамельтай бялууг нь идээд ажлынхан маань их ам сайтай байсныг дуулгая! СБД, III хороо, “Далай ээж”, “Миний дэлгүүр”-ийн эсрэг талын XIII байр 99997710 8.00-20.00

Club Temple АНУ-ын хөгжмийн болоод кино уран бүтээлч Фрэнк Заппа “Мэйнстрим чам руу өөрөө ирэх бол чи андерграунд руу өөрөө очих ёстой” хэмээсэн байдаг. Манайд мэйнстрим хөгжим, кино урлаг хангалттай том орон зайг эзэлдэг. Гэлээ ч андерграунд урсгалыг түгээгчид аль аль салбарт нь бий гэхээр сонголтыг та өөрөө хийх боломжтой. Андерграундтай холбоотой хамгийн сүүлийн үеийн мэдээ гэвэл, нийслэлд маань ийм төрлийн шинэхэн клуб нээгдээд байна. Энэ бол Temple! Хангарьдыг дүрсэлсэн хоёр том модон хаалгыг нээн дотогш ороход хөгжим, гэрэл, бүжгийн том талбайгаас өөр зүйлгүй бусад клубээс эрс өөр орчин угтан авлаа. Баар, ДиЖэйн хэсгийн адар сүм хийдийн дээврийг санагдуулах агаад бүрэн сийлбэртэй том модон баганууд, бурхан буддагийн дүрээс дорнын соёл нэвт ханхална. Дорнын хийгээд орчин үеийн хэв маягийн хосолмол гэвэл зүйд илүү

нийцэх болов уу. Аливаа зүйл хаанаас эхлэлтэй вэ? Хариулт болох бүтээл Temple-ийн адарт дүрслэгджээ. Соёмбо тэмдэг “Үүрд мандан бадартугай” бичээсээр үргэлжилж од гараг ертөнцтэй нийлэн дээрх утгыг илэрхийлэх аж. Уг клубыг дотоодын ДиЖэй нараа хөгжүүлэх, тэднийг гаднын зах зээлд таниулах, үндэсний соёлоо түгээн дэлгэрүүлэх зорилгоор нээжээ. Сүүлийн зорилгоо ч интерьер заслын ажлаасаа эхлүүлсэн нь илэрхий харагдсан. Урлаг, хөгжим, соёл... энэ бүгд нийлээд нэгэн цогц консепт төсөл болжээ. ДиЖэй нарын хувьд Билигүүдэй, TMК, BTR, Rush, Тулга, Deez нар тогтмол ажиллахаас гадна Тоxic энтертэйнменттэй гэрээ байгуулснаар сар бүр гаднаас шинэ ДиЖэй ирж уран бүтээлээ хүргэхээр болжээ. Клубын нээлтэн дээр хятадын анхны пянз тоглуулагч ДиЖэй Жаксон Ли, Хятадын электроник хөгжмийн анхдагч төлөөлөгчдийн нэг Вэн Вэн нар ирсэн бол хоёрдугаар сард мөн хятадын ДиЖэй бөгөөд гурван үеийн хятадын соёл уламжлалын түүхтэй Мики Жан ирэх юм байна. Харин гуравдугаар сард ирэх туркийн ДиЖэй Temple клубт нэг жил ажиллах гэрээтэй байгаа аж. Бас нэгэн таатай мэдээ гэвэл, Temple клуб The Majesty label нээж буй тул монгол ДиЖэй нар тэнд уран бүтээлээ туурвиж, хоорондоо туршлага солилцонгоо өөрсдийгөө хөгжүүлэх боломж нээгдээд байна. Temple-ээр жишээ авахад клуб соёл, ДиЖэй соёл жинхэнэ утгаараа манайд хөгжөөд эхэлсэн шиг. Харин та юу гэж бодож байна? XIII хороолол, Юнескогийн гудамж, Diplomat building, B1 давхарт 96969891, 97087777 fb/Club-Temple

SHOPPING

GET THE LOOK / ДЭЭЛТЭЙ ХОСЛУУЛАХ ГОЁЛ ЧИМЭГЛЭЛҮҮД / ГЭРИЙНХЭЭ АЯ ТУХЫГ ХИВСЭЭР ХЭРХЭН ТОДОТГОХ ВЭ? Гэрийнхээ ая тухыг хивсээр хэрхэн тодотгох вэ? Чулуу, мод гээд аль ч төрлийн шалан дээр хивс дэвсэхэд гэрийн уур амьсгал илүү тохилог, өнгөлөг, дулаахан болж ирдэг.

GET THE

LOOK

Б.БАТЖАРГАЛ /хувцас дизайнер/ Хувцас Дээл- “Зэлэм” загварын товчоо, гутал- H&M, өмд-Deep Purple Та ямар стилийг түлхүү сонирхдог вэ? Street chic гоё. Яг ийм тийм гэж баригдсан хэв маяггүй, том загвартай /oversized/, хүйс харгалзахгүй /unisex/ хувцас өмсөх дуртай. Ажлын байраа дүрсэлбэл... Цэгцтэй, орон зайтай байлгахын тулд цагаан өнгийг сонгосон. Бас том цонх нь таалагддаг. Шинээр гаргасан коллекцоо танилцуулна уу. Найз Нийматайгаа хамтраад 93//KIDULT брэнд болон Цагаан сард зориулсан “Зөөврийн үзэсгэлэн” нэртэй мини коллекц гаргасан. Энэ нь бидний хамтарсан анхны коллекц юм. Спорт маягийн полистер материал дээр хээ гарган, монгол хувцасны силуэтийг ашигласан бөгөөд цулгай өнгөтэй эрэгтэй, эмэгтэй хувцаснаас бүрдсэн.

GET THE

LOOK

Б.ЭНХБААТАР /хувцас дизайнер/ Хувцас Өмд, цамцаа өөрөө хийсэн. Малгай- Щелковский фетр, тэлээ- Kaporal Хувцаслалтдаа баримталдаг гурван дүрэм 1. Ямагт мэдрэмжээ дагадаг. Дэлгүүрээс авсан хувцсаа өөрийн хэв маягт тохируулан бага зэрэг өөрчилдөг. Жишээ нь, энэ малгайны зах хэсгээс хайчилж авсан байгаа. 2. Масст зориулсан брэндээс илүүтэй дизайнерын онцлог шинжийг хадгалсан бүтээлд дуртай, түүнийг нь ч үнэлдэг. 3. Сүүлийн үед загвар зохиохдоо, мөн өөрийнхөө хувцаслалтад ч этно стилийг түлхүү баримталж байгаа. Этно загвар гэж шууд харагдах биш, цаад утга санаа, үгүүлэмжээрээ монгол гэсэн үнэр шингээсэн байхыг эрхэмлэдэг. Та яг одоо ямар ажил эрхэлж байна вэ? Би Монгол костюмс төвийн гэрээт дизайнер, үндэсний түүхэн хувцас судлаач, Ankh Design home & fashion vip salon-ы дизайнер хийдэг. AD Home салондоо дэрний загвар дээр голчлон ажиллаж байна. Бид дэрийг хэрэглээнээс илүү интерьерийн хэрэгсэл талаас, гар ажиллагаатай, мөн загвар нь давтагдахгүй байхаар хийдэг.

ДЭЭЛТЭЙ ХОСЛУУЛАХ ГОЁЛ ЧИМЭГЛЭЛҮҮД

ээлний загвар жилээс жилд шинэчлэгдэн сайжирч, угсаатны болоод орчин үеийн хувцас хэрэглэлийн элементүүд дээлэнд шингэх болсон. Гэвч уламжлалт халх дээл байр сууриа хэзээд хадгалсаар ирсэн. Ялангуяа энгийн халх дээлийг гоёл чимэглэлийн зүйлстэй хослуулан өөр өөр төрхийг бүтээж болдгоороо давуу талтай. Анхаарах зүйл гэвэл, аль нэг аксессуар нь анхаарал татахуйц бол бусад нь энгийн байх ёстой, товчхондоо дээлэн дээр содон нэг гоёл байхад л хангалттай. • Монголчууд эртнээс алт мөнгөн болон эрдэнийн чулуун шигтгээтэй гоёл чимэглэлийн зүйлс эдэлж хэрэглэж ирсэн. Үндэсний уламжлалт хээ угалзтай, байгалийн материал ашигласан, эсвэл бүр эсрэгээрээ орчин үеийн хэв маягтай, минимал гоёлыг ч дээлэн дээр яагаад туршиж үзэж болохгүй гэж?! Аnar Erdene jewelry, Michel@Amazonka, Pipo jewellery, Baigal jewelry зэрэг дотоодын урчууд, дизайнеруудын бүтээл таны сонголтод тусална. Michel@Amazonka

Baigal jewelry

Pipo jewellery

Аnar Erdene jewelry

• Хээ угалз багатай цулгай даавуун, торгон материалтай дээлийг анхаарал татахуйц том, өнгөлөг зүүлттэй хослуулахад гэмгүй. Нарийн оосортой мөртлөө урдаа гуу маягийн метал, эсвэл үнэт чулуун чимэглэлтэй зүүлтнүүд мөн л тохиромжтой.

• Амьтны үс гэхээсээ илүү хиймэл үсэн, төрөл бүрийн өнгөтэй ороолтнууд гайхамшгийг бүтээх болно. Харин дээл тань бүдэг, завсрын өнгөтэй бол тод, тод өнгөтэй бол бүдэг, байгалийн өнгөтэй үслэг ороолтны эрэлд гараарай.

41 • Загварлаг харагдахын тулд энгийн дурдан бүсийг гоёлын бүсээр орлуулж болно. Арьсан, болор оруулгатай, цацагтай, олсон гээд сонголт олон бий.

Иллюстрэйшн: Б.Цэрэнчимэд /Chimbee/

ГЭРИЙНХЭЭ АЯ ТУХЫГ ХЭРХЭН ТОДОТГОХ ВЭ? Н

эгэн ачаалалтай өдрийн дараа гэртээ харьж сайхан амрахыг ихэд хүсэв. Гэвч гэр орноо хараад сэтгэл улам ч тавгүйтсэн юм. Долоо хоног хуримтлагдсан бохир аяга таваг, тоостой шал, сагс дүүрэн угаах хувцас... За яах вэ, цаг заваа зохицуулаад цэвэрлэчихэж болно л доо гэж сэтгэлээ засахыг хичээв. Гэхдээ л... Орон гэрийнхээ энэ тав тухгүй байдлыг өөрчлөхгүй бол нэг л биш ээ. Сэтгэлзүйч Абрахам Маслов “...хүний физиологийн үндсэн хэрэгцээ болох агаар, хүнс, аюулгүй байдал нь хангагдсан бол амьдралдаа сэтгэл хангалуун байж, цаашид хөгжих хамгийн хүчтэй хөгжлийн түлхүүр бол гоо сайхны мэдрэмж байдаг” гэжээ. Тэгэхээр манай гэрт гоо сайхны мэдрэмж л дутаад байгаа бололтой. Ямартаа ч сайхан орчинд байх, сайхан харагдах зэрэг нь хүний өдөр тутмын амьдралд эерэг нөлөө үзүүлдэг нь нотлогдсон учир би яг юуг өөрчилж, сольж, шинээр авах шаардлагатайг дүгнэн ажиглалаа. Нөхөр бид хоёрыг шинэхэн айл болоход ээж аавын маань бэлэглэсэн тавилгын ком, сав суулга хараахан хуучирчихаагүй байна. Энэчлэн, бидний гэгээн дурсамжтай холбогдох дэндүү олон зүйлээс салах хүсэлгүй байлаа. Ингээд хамгийн хямд төсвөөр гэрийнхээ интерьерийг хэрхэн шинэчилж болох талаар судалж эхлэв. Заавал бүгдийг өөрчилж солихгүйгээр хивс, уран зураг, буйдангийн дэр, босоо чийдэн зэргийг ашиглан амьдрах орчноо илүү сонирхолтой болгож болохыг ойлгоод сэтгэл жаахан уужирлаа. Хүйтний эрч чангарч, идэр ес тачигнаж буй энэ л өдрүүдэд гадаа гарах тухай бодохоос ч чичрүүдэс хүрэх тул гэртээ ихэнх цагийг ая тухтай өнгөрөөмөөр. Үүний тулд энэ мэт өөрчлөлтийг хийж яагаад болохгүй гэж? Тэгээд ч сар шинийг угтсан хямдрал хаа сайгүй байна. Ингээд, дээр дурдсан зүйлсээс хамгийн нүнжигтэй аксессуар болох хивсэн дээр хамаг сонирхол минь төвлөрөв.

43 Ихэнх залуу хүмүүс “Дрож, хивс зэрэг нь тухайн айлын бэл бэлчинг харуулах гэсэн нэг хэлбэр, одоо моодноос гарсан” гэж боддог болжээ. Паркетан шалыг угаахад амар, тэгээд ч дэвсгэр дэвсээгүй шал өрөөг илүү уужим харагдуулдаг гэж нэг найз маань хэлэв. Харин миний бодлоор өрөөний уур амьсгалыг дулаахан болгож, өвөрмөц донж маягийг бүрдүүлэхэд хивс л тусалж чадахаар байлаа. Эрт дээр үеэс дорно зүгийн улс орнуудад “Гэрт буй хивс муу энерги татдаг” гэж итгэсээр ирсэн. Тэгвэл, цэцгэн хээтэй хивсээр гэрээ гоёсон айл бяцхан цэцэрлэгт хүрээлэн мэт сэтгэгдэл төрүүлдэггүй гэж үү?! Үүнээс гадна чулуу, мод гээд аль ч төрлийн шалан дээр хивс дэвсэхэд гэрийн уур амьсгал илүү тохилог, өнгөлөг, дулаахан болж ирдэг. Мөн гэрийнхээ тодорхой хэсгийг тодотгохыг хүсвэл хивс дэвсээд л хүссэн орчноо бүрдүүлэх боломжтой юм. Ийнхүү элдвийг эргэцүүлсээр гэртээ тохирох хивсний эрэлд гарлаа. Тоймгүй олон ч сонголт байв. Үүн дундаас өнгө, загварын хувьд хамгийн өргөн сонголттой, чанарын хувьд бусдаас хавьгүй илүү

нь “Эрдэнэт хивс” компанийн бүтээгдэхүүнүүд байлаа. Тэдний шинээр үйлдвэрлэсэн хивснүүдийн дизайн, хээ угалзны ур хийц маш нарийн аж. Уламжлалт загвараас гадна нарийн шулуун дүрслэлтэй, бараан өнгөтэй абстракт стилийн хивснүүд уран зураг мэт харагдаж, оюун санааг минь ховсдож орхисон. Эхнийх нь ретро чанараараа надад таалагдсан бол хоёр дахь нь манай зочны өрөөний модерн интерьер дизайны уур амьсгалд нэн тохирч байсан юм. Иймд модерн маягийн хивсийг шуудхан сонгов. Дэвсгэр өнгө нь цайвар байх бөгөөд энэ нь амгалан тайван байдлыг бүрдүүлж, түүн дээрх бараан өнгийн дүрслэл нь манай гэрийн интерьертэй захиалсан юм шиг зохицож байв. Тэгээд ч бор өнгөтэй паркетэн шалан дээр тодрон харагдаж, өрөөний хэмжээнд ч эвлэгхэн таарахаар санагдсан юм. Өнгө дүрслэлийг маш сайн хослуулсан, чанартай, гоёмсог хивсийг ийм хурдан олно гэж би бодоогүй шүү. Манайд үндэсний үйлдвэрлэл дажгүй хөгжиж буйн нэг илрэл энэ болов уу. Ийнхүү хивс авахаар гадуур гарч дэлгүүр хэссэнээсээ хойш хаана ч орсон уг аксессуарыг дотоод засалдаа хэрхэн ашигласныг ажиж явдаг болсон. Ямар ч орчныг хивсээр гайхалтай тохижуулж болдог юм билээ. Ялангуяа албан газрын өрөөний тансаг уур амьсгалыг тодотгохын тулд хивс ашиглах болсон нь сэтгэлд ихэд нийцлээ. Үүнийг нэгэн компанийн удирдлагуудтай ажлын уулзалт хийхдээ анзаарсан юм. Компанийнх нь лого бүхий хивс өрөөний уур амьсгал, дотоод засалтай нь гайхалтай хоршжээ. Оффис руу нь ормогц байгууллагынх нь имиж, нэр хүнд, чанарын стандарт нүдэнд тодхон буусан нь магад үүнтэй холбоотой биз ээ. Иймэрхүү шийдэлд хүрэхэд хивснээс өөр аксессуар тохиромжтой байж чадахгүй л болов уу. Чамин, тав тухтай орчинд уулзалт хийхэд маш өндөр сэтгэгдэл төрж, итгэлцэл ч нэмэгдэж, хэлэлцээр маань өндөр үр дүнтэйгээр өндөрлөсөн юм. Түүнчлэн зарим тансаг зэрэглэлийн зочид буудал дээд зэрэглэлээ тодотгохын тулд зөөлөн, бамбалзсан хивс дэвсдэгийг бид мэднэ. Тусгайлан зохиомжилсон хивстэй зочид буудлын өрөөнд ороход цаанаа л урин дуудсан, дулаахан мэдрэмж төрүүлдэг. Яг л гэртээ байгаа юм шиг... Нэмж хэлэхэд, ямар ч зохиомжтой хивсийг “Эрдэнэт хивс” компанид захиалан хийлгэж болох юм байна. Хүүхдүүдийнхээ ой тогтоолтыг сайжруулахын тулд дараагийн удаад хичээлтэй нь холбогдолтой хэлбэр дүрс бүхий хивс захиалахаар шийдлээ. Гэртээ очих зам хүний сэтгэлд хамгийн дотно санагддаг бол гэртээ өнгөрүүлсэн цаг хугацаа амьдралын хамгийн дулаахан мөчүүд байх ёстой гэж би боддог! Нийтлэлийг: З.Ариунболор

“Шарын гол” ХК нь Улаанбаатар хотод нүүрсний жижиглэнгийн борлуулалт хийж, хямд, чанартай, илч сайтай, утаа тортог бага ялгаруулдаг нүүрсээр иргэдийн түлшний хэрэгцээг хангаж байна. Бид нийслэлд 300 гаруй гэрээт борлуулалтын цэг ажиллуулж, хэрэглэгчдэдээ илүү ойртлоо. Мөн манай захиалгын утсаар холбогдож, гэрийн хаягаар үнэгүй хүргүүлж худалдан авах боломжтой.

Амин дэмээр баялаг, бас чанартай хүнс хэрэглэх нь таны эрүүл мэнд болон гоо сайханд нэн хэрэгтэй. Тэгвэл жүүс уух нь таны өдөр тутмын амин дэмийн хэрэгцээг амархан хангана. Харин авч явахад авсаархан, химийн орц найрлагагүй, чанартай, 100%-ийн жүүс байх нь завгүй бидэнд чухал болжээ.

Эдгээр бүтээгдэхүүнийг “Шопинг хөтөч”-өөс /Хуудас 100/ харна уу.

2150₮

LIFESTYLE

VIBE 105.5 / МОНГОЛ ШААЗАНГИЙН ҮРГЭЛЖЛЭЛ / САЙН ҮЙЛСИЙН ТӨЛӨӨ НЭГДЭЦГЭЭЕ! / ХУРИМТЛАЛ ХЭРХЭН ҮҮСГЭХ ВЭ? / “МОРИН ХУУР” ТӨВИЙН ЗАХИРАЛ Б.СҮХБААТАР / ӨРГӨН ИЛГЭЭХ БИЧИГ / ХӨӨРХӨН ХӨГШРӨХИЙН НУУЦ Монгол шаазан урлал

Х.Хадхүүгийн “Монголын орчин үеийн шаазан урлаг” үзэсгэлэн нээгдсэнээр монголчууд шаазангийн урлагаас бүрмөсөн холдчихоогүйг баталж, тэр ч байтугай монгол хүн дэлхийн түвшинд хүрсэн шаазан бүтээл хийж буйг харуулсан юм.

ЗӨВХӨН МАШИНД СОНСОХООС ХАРАМ Дүрс зураг мянган үгийг илэрхийлдэг болохоор орчин үед радиогоор мэдээлэл хүлээн авдаг хүн ховордсон гэж медиа мэргэжилтнүүд үздэг. Гэвч дэлхийн өнцөг булан бүрт сонирхолтой контент, дуу хөгжмийн өвөрмөц сонголт, содон хоолойтой хөтлөгчидтэй радионууд энэ хандлагыг няцаасаар ирсэн юм. Манай нийслэлийн хувьд Vibe 105.5 богино долгионы радио шинэхэн трендийг бий болгохоор ажиллаж байна. Тус радиогийн хөтлөгчидтэй ярилцсанаа хүргэе.

өгжим сонсохоор яг ямар мэдрэмж төрдөг вэ. Яагаад? Гэгээнээ: Би K-Поп хөгжмийн нэвтрүүлгийг хөтөлдөг. Ихэвчлэн солонгос дуу сонсдог. Сонсогчдод бүх төрлийн дууг гэгээлэг, маш хөнгөн, сонсоход таатай хэлбэрээр хүргэдэг нь манай солонгос дууны нэвтрүүлгийн онцлог юм. BD: За ер нь Гангнамд оччихсон юм шиг л сэтгэгдэл төрнө дөө. Гэгээнээ: Яг зөв. BD: Би нэг юм асууя. К-Попыг Солонгост сонсох нь Монголд сонсохоос юугаараа ялгаатай вэ? Гэгээнээ: Солонгост чихэвчний хэрэг ер гарахгүй. Зүгээр л гудамжинд явж байхад хаа сайгүй эгшиглэж байдаг. К-Поп хөгжим сонсон гадаа бүжиглэж буй залуус ч энд тэндгүй тааралдана. Би ер нь олон ангит кино үзэж байгаад л К-Пoп-ыг сонирхож эхэлсэн юм байна. Харин Big Bang хамтлаг сонирхлыг минь улам бадраасан. Нэг найзынхаа mp3-ыг сонсоод сууж байтал тэдний дуу явж таараад, энэ мөчөөс эхлэн солонгос попыг илүү гүнзгий судалж, миний сонирхол зөвхөн Big Bang-аар хязгаарлагдахаа больсон. Гэхдээ тэд миний хувьд шилдэг нь хэвээр үлдсэн. Саяхан Солонгост очиж тэдний тоглолтыг анх удаа үзлээ. Энкүүл: Би хип хоп хөгжим болон энэ хөгжмийн тухай мэдээ мэдээллийг хүргэдэг Shil out нэвтрүүлгийг хөтөлдөг. Багаасаа энэ төрлийн хөгжмийг сонсох дуртай байсан. Одоо дуртай дуунуудаа сонсохоор анх сонсож байсан үедээ ахин очиж, тухайн мөчүүдийг маш бодитоор эргэн санадаг. Авч байсан мэдрэмжээс гадна эргэн тойрныхоо деталь болгоныг нүдэндээ ахин хардаг юм байна. Хүн дурсамжаа хөгжим, дуунд хадгалдаг гэж хэлж болмоор ч юм шиг.

49 Хөгжим бидний амьдралын гэрч болж буй мэт мэдрэмж төрдөг шүү. Харин та бүхний хувьд хөгжмийг амьдралынхаа ямар хэсэгтэй холбодог вэ? Номиохой: Би Vibe дээр Breakfast Vibe өглөөний хөтөлбөрийг хөтөлдөг юм. Энкүүлтэй адил, тухайн дуунаас авсан анхны мэдрэмжээ ахин мэдэрдэг юм байна. Бид өглөөний хөтөлбөрөөрөө хуучны болон шинэ дуунуудыг эгшиглүүлэхийг хүсдэг. Сүүлийн үед ихэвчлэн шинэ дуу сонсож байгаа учир ностальгия гэх өнгөрснөө дурсан санах тэрхүү мэдрэмжийг одоогоор бүрдүүлж л явна. Үүлээ: Харин миний хувьд хөгжимтэй холбоотой энэ сонирхол маань гэр бүлийн хүмүүжлээс улбаатай юм болов уу. Аав маань хөгжмийн хообийтой хүн байсан. Орчин үед хуучны дуу гэж хүлээж авах болсон дуунуудыг бага байхдаа аавтайгаа хамт шимтэн сонсдог байлаа. Одоо ч сонсдог хэвээр. Тухайн үеийн дуунуудыг судалж, сонсож байгаагүй бүтээлүүдээ олж хүмүүстэй хуваалцах дуртай. Мөн төгөлдөр хуур тоглодог байсан болохоор ч тэр үү, сонгодог хөгжим сонсдог. Энэ төрлийн хөгжмийг би бүхий л

й Номиохо

хөгжмийн суурь гэж боддог. Иймд аль болох өргөн хүрээнд таниулахыг хичээж байна. BD: Би рэгги, америкийн пост рок хөгжмийг сонсох дуртай. Рэггийг сонсохоор Ямайкийн арал дээр коктейль шимээд хэвтэж байгаа юм шигээр төсөөлөгддөг /инээв/. Ерөөс хөгжим миний амьдралын тодорхой үеүдтэй холбогдож байдаг. Тухайлбал, хип хоп сонсохоор сурагч ахуй үе, рок сонсохоор оюутан цаг дурсагдаж, харин регги хөгжим сүүлийн хэдэн жилийн дурсамжуудтай минь холбогддог. Түүнчлэн реггийг сонсохоор Ямайкт, халуун оронд оччихсон мэт болно. Тэгэхээр, хүйтэн сэрүүн улирлыг даван туулахад хөгжим надад тусалдаг юм болов уу. Сонсогчдоо ч дулаацуулдаг гэж бодож байна /Бүгд нирхийтэл инээлдлээ/. Ямар дуу таны амьдралын хамгийн чухал үеийг илэрхийлдэг вэ? BD: Bob Marley-гийн Baby I Love Your Way дуу шууд санаанд орж байна. Амьдралын хамгийн гоё үе бол мэдээж хайрлаж дурлах үе. Эхнэртэйгээ дөнгөж үерхэж эхэлж байхдаа энэ дууг маш их сонсдог байлаа. Bob Marley-г сонсох болгондоо хайр дурлалдаа шатаж явсан үеэ эргэн санадаг юм байна.

э энэ э г Гэ

En ko ol

Roxy

Үүлээ

50 Үүлээ: Миний хувьд сонгодог хөгжмийн хамгийн тод төлөөлөл болсон П.И.Чайковскийн “Хунт нуур” балетын найрал хөгжмийн дууг сонсохоор биеэр гүйдэл гүйж байгаа юм шиг л сэтгэгдэл төрдөг. Ямар ч үед сонсоход залхах мэдрэмж огт төрдөггүй. Сонсох бүрт өөр өөр мэдрэмж авна. Намайг илэрхийлэх дуу гэвэл энэ л юм болов уу. Гэгээнээ: Хэд хэдэн дуу санаанд орж байна... BD: Хамгийн эхэнд толгойд орсноо хэл. Тэр чинь л байхгүй юу. Гэгээнээ: За фолк, кантри талдаа дуулдаг Roy Kim-ийн October Rain дуу юм байна. Анх сонсоод л түүний хоолойд дурласан. Байнга сонсдог дуунуудын нэг учраас амьдралын маань нэг хэсэг болчихсон юм. Номиохой: Миний хувьд Nat King Cole-ийн L.O.V.E гэдэг дуу юм байна. Гэгээнээ: Би Роксигийн өмнөөс хариулмаар байна. Цаадах чинь Electric Six-ийн Gay Bar гэж хэлэх байсан байх /Ахиад л нирхийтэл инээлдэв/. Тэр дууг сонсохоор бүр солиордог гэсэн. Уг нь Рокси ирж яваа л даа. Замын түгжрэлд гацчихаад байгаа бололтой. Хурдан ирээсэй дээ /Ингэж хэлснээ тэрбээр Gay Bar дуунаас хоёр мөр дуулчихав/. Энкүүл: A Tribe Called Quest-ийн Electric Relaxation-г анх сонссоноосоо хойш л хөгжимд дуртай болчихсон доо. Намайг хип хопын ертөнцөд хөтөлж оруулсан, танилцуулсан болохоор энэ дуунд би их хайртай. Та нар бие биеэсээ огт өөр жанр, хөгжмийн төрлийг сонирхдог юм байна. Мэдээж энэ сонирхлоороо радиод ажиллахаар шийдсэн байх. Гэхдээ яагаад заавал Vibe радиог сонгосон юм бэ? Номиохой: Би зургаан жилийн өмнө “Зөгий 107” радиод ажилладаг байсан. Харамсалтай нь, уг радио хагас жил орчим ажиллаад л хаагдчихсан юм. “Зөгий”-г үүсгэн байгуулсан Спийдий Vibeийн төсөл дээр ажиллаж байсан болохоор хуучин радиодоо ажиллаж байсан ВиЖэй нарыг ажилд урьсан юм. Тэгээд л энд ажиллахаар болсон. Гэгээнээ: Би К-Попыг олонд таниулах зорилготой байсан болохоор Vibe-д ажиллахаар шийдсэн юм. Ихэнх хүмүүс Bing Bang-аас давуулж цааш мэдлэгээ тэлдэггүй. Мөн Gangnam Style-иар л төсөөллөө хязгаарлачихсан байдаг. Тиймээс өөрийнхөө сонирхлыг бусадтай хуваалцъя, танин мэдүүлье гэсэн зорилго өвөрлөн ажиллаж эхэлсэн. Үүлээ: Манай радиог ихэвчлэн залуучууд сонсдог. Радиогийн маань зорилтот сонсогчид ч залуучууд юм. Тиймээс тэдний сонирхлыг татахын тулд хөгжмийг эрэлхийлж сонсдог,

судалдаг залуучуудаас бүрдсэн баг бүрэлдэхүүн энд ажиллаж байгаа. Бид нэг хамт олон болоод бие биеэсээ маш их эрч хүч авч эхэлсэн. Цаашид радиогийнхоо бодлогын хүрээнд илүү олон сонсогчтой болохыг хүсдэг. Энкүүл: Би ч гэсэн “Зөгий”-д ажиллаж байсан. Тэнд пүрэв гараг бүр нэг цагийн нэвтрүүлэгт зочноор оролцдог байлаа. Тухайн үед надад нэг цаг гэдэг маш богино хугацаа шиг санагддаг байсан. Бодож явсан санаагаа одоо л хэрэгжүүлж байна. Би радиод ажиллахын сацуу ДиЖэй-гээр ажилладаг. Миний хувьд одоо ажил, амьдралд минь зааг гэж байхаа больж. Амьдрал маань тэр чигээрээ хип хопын хэмнэлд орсон. Тиймээс дуртай зүйлээ хийхийн сацуу бусдад мэдээлэл түгээж байгаадаа баяртай байдаг. BD: Нээрэн, баярын мэнд хүргэе, Энкүүлээ! Өчигдөр буюу нэгдүгээр сарын 21-нд ДиЖэй нарын өдөр байсан юм билээ /Бүгд алга ташин баяр хүргэв/. Миний хувьд мөн л рэгги хөгжмийн сонирхлоо даган Vibe-д ажиллахаар болсон. Би Монголдоо анхны регги хөгжмийн нэвтрүүлгийг радиод бэлдэж байсан туршлагатай. Тухайн үед ажиллаж байсан радиог маань хэдийгээр хаасан ч реггийн талаар үргэлжлүүлэн судалж, мэдлэгээ тэлж, вэб сайтуудад материал бэлтгэн оруулж, BIG UP партигаа жил бүр зохион байгуулах гэх мэтээр олон нийтэд таниулан сурталчилсаар ирсэн. Өнгөрсөн хугацаанд хүмүүстэй хуваалцах юмсан гэсэн регги дуунууд миний архивт хуримтлагдаж байсан болохоор радио нэвтрүүлгээ үргэлжлүүлэн хийхийг хүсч байлаа. Харин одоо энэ хүслээ Vibe дээр хэрэгжүүлж, Breakfast Vibe өглөөний хөтөлбөрийг хөтөлж байгаа. Vibe радиог Төрийн соёрхолт, дуучин Д.Болд үүсгэн байгуулсан гэдгийг бид мэднэ. Хүн болгон түүнийг дуучин гэж хүлээж авдаг бол та бүхэн удирдлага гэдэг үүднээс харж байна. Ингэхэд, Болд хэр зэрэг манлайлагч вэ? BD: Манайд дарга, цэргийн ялгаа бараг байдаггүй. Бид бие биетэйгээ маш чөлөөтэй харилцдаг. Ийм уур амьсгал манай хамт олонд бүгдэд нь таалагддаг. Болд ч үүнийг их дэмждэг. Бидний санаа бодол, хүсэл мөрөөдлийг байнга дэмжиж, урамшуулж явдаг. Угаасаа бидний л адил хөгжмийн төлөө төрчихсөн хүн байгаа юм. Үүлээ: Тэр бас их хөдөлмөрч хүн болохоор дэргэд нь зүгээр суухад эвгүй санагддаг. Ямар завандаа ийм их ажил амжуулдаг юм бол гэж гайхдаг шүү. Өнөө үед радиог зөвхөн машинд л сонсдог болжээ. Тэгээд ч ихэнх радио авто

51 радиогийн хэв шинжтэй болсон байгаа. Харин та бүхэн бусдаас өөр контент бүрдүүлсэн юм шиг санагддаг. Vibe-ийн бодлого, цаашдын хөгжлийн чиг хандлага ямар байх бол? Үүлээ: Бидний гол зорилго бол хөгжмийн соёлыг түгээн дэлгэрүүлэх. Тиймдээ ч хөгжмийн сонирхолдоо үнэнч хөтлөгч нарыг ажиллуулж байгаа. Үүнээс гадна бид нэвтрүүлгүүдээрээ хөгжмийг төрөл төрлөөр нь ангилан хүргэж байна. Ер нь манайд ийм контентын эрэлт хэрэгцээ хэр их байгаа бол? BD: Цахимаар буюу аппликэйшнээр дамжуулан эфирээ хүргэдэг нь манай радиогийн гол онцлог юм. Радио долгионоор хязгаарлагдалгүй олон нийтийн сүлжээгээр ч мэдээллээ түгээж байна. Интернэттэй байвал биднийг хаанаас ч сонсох боломжтой. Аппликэйшний маань давуу талууд үнэгүй таталт, мөн станцаас үл хамааран 24 цаг эфирээ хүргэж буйгаар илэрнэ. Гэгээнээ: Манай апп татан авалтынхаа тоогоор тэргүүлж буй нь эрэлт хэрэгцээг илэрхийлж байгаа байх. Та бүхний дууны сонголт маш их таалагддаг. Ер нь контентоо хэрхэн бүрдүүлж байна вэ? Үүлээ: Эфирээр гарч буй нэвтрүүлэг бүхэн манай хөтлөгч нарын оюуны бүтээл юм. Бид урт хугацааны турш хайж, цуглуулж, шигшиж байж хөгжмийн сангаа бүрдүүлсэн. Мөн сонсогчдодоо чанартай мэдээлэл хүргэхийн тулд өөрсдийгөө ч хөгжүүлэх хэрэгтэйг ухамсарладаг. Тиймээс оюун санаагаа уралдуулж байж контентуудаа бүтээдэг гэж хэлж болно. BD: Тухайлбал, манай Shil out нэвтрүүлэг пүрэв, бямба гарагт 20.00 цагаас 00.00 хүртэл дөрвөн цаг үргэлжилдэг. Аливаа хөгжмийг мэргэжлийн түвшинд судалснаар ярих сэдэв дуусашгүй баялаг байна гэдгийг Энкүүл маань өөрийн бодит жишээгээр харуулж байна /Тэгтэл хаалга нээгдэн ВиЖэй Рокси орж ирлээ/. Өө, Рокси ирчихлээ. Чи амьдралынхаа саундтрэкээсээ бидэнтэй хуваалцаач? Рокси: Юу вэ? Ямар хэцүү асуултаас эхэлж байна аа? /Инээв/. BD: Чамайг Gay Bar-аар л төсөөлөөд хэлчихлээ. Санаанд орсон хамгийн эхний дуугаа хэлээрэй. Рокси: Бодож байгаад хариулж болох уу? Ямар ч байсан өөрийгөө танилцуулъя. Намайг Рокси гэдэг. Би инди хөгжмийн нэвтрүүлэг хөтөлдөг. Анх 16 настайдаа инди хөгжимтэй танилцаж байлаа. BD: “Инди хөгжимтэй өнгөрүүлсэн арван хэдэн жил” тайлан тоглолтоо удахгүй хийх гэж байгаа...

/Инээгээгүй хүн байсангүй/. Рокси: MTV-гийн хөгжмийг сонсож өсөхдөө өөр урсгалыг таньж мэдэх хүсэлд автах болсон. Ингэж инди хөгжимтэй танилцаж байсан юм. Индиг урсгал гэхэд тохирохгүй. Рок, поп, электроник гэх мэт жанраар бие даан уран бүтээлээ хийж, мөнгөний төлөө бус ажилладаг уран бүтээлчдийг инди буюу independent гэж хэлээд байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, хөгжмөө зөвхөн хөгжмийн төлөө л хийдэг хүмүүсийг инди гэдэг. Сонсоод байхнээ, та нарын амьдралын хэв маяг сонирхдог хөгжимтэйгөө нягт холбоотой болчихсон юм шиг санагдлаа. Нандигнаж цуглуулсан хөгжмийн сангаасаа радиогийнхоо стандарт, шалгуурт нийцүүлэн хүргэдэг гэж бодож байна. Харин яг ямар стандарт баримталдгаа сонирхуулна уу? BD: Хүмүүс ихэвчлэн энгийн нөхцөлд mp3-ыг л сонсдог. Харин бид бүх хөгжмөө WAV, Black зэрэг хамгийн чанартай дуугаралттай форматаар хүргэхийн төлөө ажиллаж байна. Mp3-ыг WAV-тай харьцуулах юм бол асар их ялгаа гардаг. Түүнчлэн бид радио долгионыхоо цацалт, дуугаралт, өнгөн дээр стандартаа баримталж хяналт тавьдаг. Нэмж хэлэхэд, манай радио долгионы тархалт нийслэлийг маань бүхэлд нь хамарч байгаа. Сонсогчид Vibe радиогоор явж байгаа хөгжмөөс ямар мэдрэмж аваасай гэж хүсдэг вэ? Гэгээнээ: “Энэ юу яваад өнгөрчихөв?” гэсэн асуултдаа хөтлөгдөөд тухайн дуугаа судалж, уран бүтээлчийг нь мэдэж авахыг хүсдэг. Мэддэг дуунаасаа огт өөр, шинэлэг хөгжим сонссон үед нэг их сайхан мэдрэмж авдаг даа. Яг л тэгээсэй гэж боддог. BD: Уг мэдрэмжийг фэйсбүүкийн хуудсаасаа их авдаг. Хүмүүс эфирээр гарсан дуунуудыг маань асууж лавладаг, эсвэл ахин дахин тавихыг хүсдэг. Бид бусад радиотай адил коммершиал уран бүтээл төдий л тавихыг боддоггүй. Бас хэт андерграунд болохыг ч хүсдэггүй. Дундыг барьдаг хэв маяг маань олон хүмүүст таалагддаг гэж бодож байна. Рокси: Миний хувьд бол инди хөгжмийг цөөхөн хүн сонсдог болохоор сонсогчдынхоо тоог илүү нэмэхийг хүсч байна. Зарим хүмүүс инди гэхээр энэтхэг хөгжим гэж ойлгодог. Тиймээс, өдөр өнгөрөх тусам ихсэж буй сонсогчдынхоо сонирхлоос урам авч, цэнэглэгдэж байна. Фэйсбүүкийн хуудсаар маань холбогдож буй сонсогчдодоо ажиглалт хийхэд ахмад насны хүмүүсээс ч асуулт ирж, хэний, ямар дууг

52 сонирхож байгаа нь харагддаг. Цаашид ч ийм байгаасай гэж хүсдэг дээ. BD: Регги сонслоо гээд өвс татсан, сагсалзсан хүмүүстэй адилхан болох албагүй. Бид энэ талыг нь сурталчлахыг зориогүй. Хөгжим цаанаа асар их соёл, гэгээрлийг тээж явдаг болохоор үүнийг нь л хүмүүст хүргэх хүсэлтэй байна. Радио сонсдог хүн нэг үе цөөрсөн ч одоо эргээд хандалт нь ихэсч байна. Энэ хандлагыг хүмүүс мэдэрч, радионууд ч шинээр нээгдэж, зарим нь үйл ажиллагаагаа сэргээж байна. Бид ч үүнд баяртай байгаа. Өрсөлдөөн дундаас шилдэг нь шигшигдэж үлддэг шүү дээ. Рокси: Үүнээс гадна, сая гаруй хүн амтай нийслэлд маань манай радиотой адил стильтэй радио ч зайлшгүй байх ёстой гэж бодож байна. Энэ нь бидний соёл, хөгжлийг илэрхийлж буй нэг хэлбэр гэж боддог. Танайхан өөрсдийгөө хөгжмийн шүүмжлэгч, судлаач гэдэг үүднээс их хөгжүүлдэг шиг санагдлаа. Үүний зэрэгцээ сэтгүүлч мэргэжлийн ур чадварыг судалж, эзэмшиж байгаа байх. Радио нь масс медиагийн нэг томоохон салбар болохоор энэ тал дээр ямар арга хэмжээ авч байна вэ? BD: Манай радиогийн найруулагч Ээнээ ах хоолойны маш сайн тавилттай, мөн 20-иод жил радиод ажилласан хүн. Өнгөрсөн жил богино долгионы радионуудад оруулсан хувь нэмрийг нь үнэлж МУСТА цол олгосон. Сонсогчид маань түүний хоолойг сонсоод л шууд таньдаг. Ээнээ ахаасаа олон зүйл сурч, мэдээллийг чанартай, бас сонирхолтой хүргэх тал дээр анхаарч ажиллаж байна даа. Номиохой: Түүнчлэн бид рекламны чанар, хэлбэрт өндөр шаардлага тавьж ажилладаг. Үүлээ: Тийм шүү. Зогсоо зайгүй зар сурталчилгаа цацаад байгаа радиог хүмүүс сонсохоо больдог. Тиймээс рекламны хэлбэрийг өөрчилж, контенттойгоо уялдуулж хүргэхийг хичээж байна. BD: Манайхан дотроо креатив, гүйцэтгэл, редакторууд гэсэн гурван баг болж ажилладаг. Креативийн баг зар сурталчилгааны агуулга, мессежийг хэрхэн хүргэх тал дээр санаа гаргадаг бол тэдгээр санааг редакторууд улам сайжруулж, эфирийн механик ажлыг хийх гүйцэтгэгчийн багт дамжуулдаг. Бусад радио ямар хэлбэрээр зар сурталчилгаагаа явуулдгийг би мэдэхгүй. Бидний хувьд энэ үйл ажиллагаанд 10 гаруй хүн хамтран оролцдог болохоор арай шинэлэг хэлбэрээр хүргэж байгаа гэж боддог. Ярилцлагыг: З.Ариунболор Гэрэл зургийг: Б.Одгэрэл

МОНГОЛ ШААЗАНГИЙН үргэлжлэл

аран саран нэвт гэрэлтэх, толь шиг тунгалаг, шил лугаа адил гөлгөр, хонх мэт жингэнэсэн дуутай гангар шаазан бүтээлүүдийг харсан хэнбугай ч гайхан бишрэхгүй байхын аргагүй. Үнэн хэрэгтээ монгол хүний ур ухаанаар бүтсэн гангар шаазан бүтээл битгий хэл ийм эд хэрэглэлийг харах хувь бидний олонхид тохиож байсангүй. Одоогоос хэдэн мянган жилийн өмнө хүн төрөлхтөн шавар материалыг боловсруулж хоол унд, олз омгоо хадгалах сав суулганы төрлийн зүйлс хийж эхэлжээ. Тухайлбал, Хятадын Жянши мужийн Шианрен агуйгаас олдсон олдвор дээр үндэслэн анхны шавар ваар 20 мянган жилийн тэртээ бүтээгдсэн гэж үздэг. Тэгвэл, анхны шаврын төрлийн биет түүнээс ч өмнөх цаг үед хамаарна. Чех улсын нутаг дэвсгэрээс олдсон эмэгтэйн дүрс бүхий олдвор /29-25 мянган жилийн өмнө/ одоогоор хүн төрөлхтний шавраар бүтээсэн анхны дурсгалд тооцогдож буй. Шавраас эхэлсэн түүх ийн явсаар жинхэнэ шаазан Хан улсын үед бий болж, шаазангийн урлаг Тан улсын үед эрчимтэй хөгжжээ. Монголын тухайд гэвэл, Юань гүрэн буюу Хубилай хааны үеийн нүүдэлчдийн амьдрал ахуй, соёлыг харуулсан дурсгалуудаас нэжгээд нь Тайванийн үндэсний ордон музейд хадгалагдаж буй гэх. Харин орчин үеийн монголын шаазангийн түүх социализмын үеэс эхэлдэг. 1955 онд Шаазангийн артер байгуулагдаж, анхны мэргэжилтнүүдээ Орос, Хятадад бэлтгэжээ. Үүний дараахан буюу 1972 онд байгуулагдсан “Номин” нэртэй анхны шаазангийн үйлдвэрт аяга таваг тэргүүтэй өдөр тутмын хэрэглээний болоод бэлэг дурсгалын зүйлс гаргаж байсан ч 1990-ээд оны зах зээлийн шуурганаар үүдээ барьсан байна. Хямд үнэтэй аяга шаазан урд хөршөөс ихээр орж ирэх

болсноор монголын шаазангийн үйлдвэрлэл ийн зогсоход хүрсэн юм. Тухайн үед айл бүрт үзэг бал хийх зориулалттай гутал хэлбэртэй сав, өвлийн өвгөн, морь, үнэг тэргүүтэй монгол шаазан эдлэлүүд харагддаг байсан бол өнөөдөр энэ бүхэн ховор эд зүйлсийн жагсаалтад орохоор болоод байна. Керамикийн чиглэлээр мэргэжил эзэмшсэн хүмүүс сүүлийн 20 гаруй жилийн хугацаанд дор дороо бүтээлээ туурвиж, замын дундаас буцах нь буцсаар монголын шаазан эдлэл гэх нэр томъёо ч мартагдахад хүрээд байв. Гэтэл тун саяхан Улаанбаатар хотын музейд шаазан урлаач Х.Хадхүүгийн “Монголын орчин үеийн шаазан урлаг” үзэсгэлэн нээгдсэнээр монголчууд шаазангийн урлагаас бүрмөсөн холдчихоогүйг баталж, тэр ч байтугай монгол хүн дэлхийн түвшинд хүрсэн шаазан бүтээл хийж буйг харуулсан юм. Нийтлэлийн эхэнд дурдсанчлан гангар шаазан эдлэлүүд ч тэр, бүтээлүүд ч тэр эл үзэсгэлэнгийн танхимд нэгэн дор чууллаа.

Х.Хадхүү 1991 онд Дүрслэх урлагийн дунд сургуулийг керамик, ваар урлалын чиглэлээр төгссөнөөсөө хойш шаазангаар уран бүтээлээ тасралтгүй туурвисаар иржээ. Тэрбээр өнгөрсөн жил СУИС-д Дүрслэх урлаг судлалын чиглэлээр мастерын зэрэг хамгаалсан бөгөөд дипломынх нь сэдэв “Өндөр гэгээн Занабазарын хийцийг шаазангаар урлахуй” байв. Тус үзэсгэлэнд дэлгэгдсэн бүтээлүүдийн гол чимэг болсон Цагаан, Ногоон дарь эх, Манал бурханы дүрүүдийг Өндөр гэгээний хийцээр бүтээсэнд гол онцлог нь оршино. “Шаазан урлал хийхийн тулд түүхээ маш сайн судлах ёстой. Миний бие монголын сонгодог урлаг, ялангуяа өндөр гэгээн Занабазарын хийцийг маш их сонирхон судалдаг. Орчин үед Өндөр гэгээний хийцийг яаж олон түмэнд хүргэх вэ гэж бодож байгаад ерөөсөө шаазангаар хийвэл маш гоёмсог, тансаг, гайхалтай сайхан болно гэж бодсон. Занабазарын хийцийг технологийн болон өнгө, бэлгэдлийн талаас нь шаазан дээр гаргах боломжтой. Метал нь хүнд элемент бол шаазан маш уян зөөлөн, эмзэг, яг л эмэгтэй хүн шиг гоёмсог байдаг юм. Шаазан гэхээр хүмүүс шууд аяга таваг л төсөөлдөг. Яг үнэндээ шаазанг жинхэнээсээ мэдэрч бүтээл хийхэд үгээр хэлэхийн аргагүй мэдрэмж төрүүлдэг юм шүү. Занабазарын хийцэд ямар ч залгаас ороогүй гэж ярьдаг ч угтаа залгаас ордог. Ингэж хэлэхээр зарим хүмүүс их дургүйлхдэг л дээ. Өндөр гэгээний хийцээр бүтээхийн тулд түүнийг эхлээд гайхалтай сайхан хуулбарладаг байх ёстой. Ямар материалаар яаж цутгадгийг өөрийн биеэр туршиж байж л мэдэж авна. Хамгийн гол нь тэр залгаасыг огт мэдэгдүүлэхгүйгээр хийдэгт л гол учир бий. Шаазан дээр ч гэсэн залгаас нь харагдахгүй”. Социализмын үед манай шаазан эдлэлүүд хэрэглээ тал руугаа байсан бол Х.Хадхүү шаазангаар тансаг зэрэглэлийн урлагийн бүтээл туурвидаг. Хэрэглээнээс давсан бүтээл туурвихын тулд тэрбээр шаазангийн технологийг цаг үргэлж судалсаар иржээ. “Хятад

бол хэдэн мянган жилийн шаазангийн соёлтой улс. Тиймээс Хятад руу явж арга, технологийг нь нэг бүрчлэн судалсан. Гэхдээ шаазан урлах үндсийг сургуульд байхдаа л олж авсан. Бүр уран тансаг бүтээл туурвих аргачлалыг ном судар, дотоод болон гадаадын шаазан эдлэлийн мэргэжилтнүүдээс, үндсэндээ бие дааж судалгаа хийж сурсан. Техник технологийн хувьд бусад орноос ялгарах зүйл байхгүй. Харин техник технологийг яаж эзэмшсэн бэ, хэрхэн нутагшуулсан бэ гэдэг дээр л ялгаа гарах байх. Би өөрийгөө дэлхийн түвшинд хийж байгаа л гэж боддог”. Шаазан хийхэд олон янзын материал орох бөгөөд орцоосоо шалтгаалаад энгийн болон гангар шаазан бүтдэг байна. Эдгээр бүтээлийн хувьд ясны цагаан шавраар бүтжээ. Хадбаатар олон янзын түүхий эдийг хольж боловсруулан өөрийн нэрийн гэж хэлж болохуйц шаврыг гаргаж ирдэг аж. Гадаадад 3-4 янзын түүхий эд нэг дор байдаг болохоор шаазан урлалыг хөгжүүлэхэд хялбар байдаг. Харин манайд шаазангийн материалууд энд тэндгүй таран байрласны дээр түүхий эдээ дагасан дэд бүтэц байхгүй тул хувь уран бүтээлчдэд зардал нь өндөр тусч, шаазангийн үйлдвэрлэл хөгжиж чаддаггүй хэмээсэн. Шаазан урлаач дүрслэх урлагийн нэлээд олон чадварыг өндөр түвшинд эзэмшсэн байх шаардлагатай. Хадхүүгийн бүтээлүүдийн хэлбэр хийцийг харахад баримлын болоод сийлбэрлэх ур чадвар, вааран дээр зурсан хөрөг зургууд, гараар хээлсэн хээнүүд, өнгө будагны сонголт зэрэг нь зураг зурах чадварыг ч нэлээд өндөр түвшинд эзэмшсэн нь илт. “Шаазан урлал бол асар том соёл. Шаазан аяган дээр үндэсний хээ угалз, ард түмний ахуй амьдрал, хувцас хунар, идээ ундаа гээд монгол үндэсний хэв маягийг шингээж, монголын гэх тодотголоо бий болгодог. Өөрөөр хэлбэл, тухайн улс үндэстний шинж чанарууд шаазангаар нь илэрдэг. Оросын шаазан гэхэд л орос хүн, оросын ахуй байдлыг харуулсан байдаг. Хятадын шаазангаас мөн л хятадын философи харагдана. Миний энэ шаазанд монгол хүний гоо сайхан, монгол хүний хүсэл мөрөөдөл, философи бүгд шингэсэн байгаа. Эдгээр бүтээлийг гурван жил орчим урласан. Энэ хооронд шаазан эдлэл сонирхож цуглуулдаг хүмүүс худалдаж авъя гэж их гуйдаг байсан. Үзэсгэлэн гаргаж, шаазан эдлэл гэж ийм юм байдаг гэдгийг хүмүүст харуулахын тулд нойр хоолоо хасч, бусдаас харамлан байж эднийгээ хадгалсан”. “Орчин үеийн шаазан урлаг” үзэсгэлэнд 50 орчим бүтээл дэлгэгджээ. 1990-ээд оноос хойш тасарсан монголын шаазан урлал өнөө цагт хэрхэн биелэлээ олсныг харцгаая.

Ваар “Хүн төрөлхтөн үүссэн цагаасаа л шавар, хүрэл ваар хийж эхэлсэн. Энэ шаазан ваар гоёл чимэглэлийн зориулалттай. Ваар айл гэрт хөрөнгө, баялаг дууддаг гэдэг утгаараа бэлгэдлийн чанартай. Би Чингис хаан, Хубилай хаан, Д.Сүхбаатар, Х.Чойбалсан, Ю.Цэдэнбал нарын хөргийг эдгээр таван вааран дээр дүрсэлсэн”.

Цам “Цагаан өвгөн, Хөх өвгөн, Баян Намсрай, Лхам, Очирваань, Гонгор, Жигжид, Улаан Жанцан бурхан буюу найман цамыг иж бүрэн хувцас хэрэглэлтэй нь дүрсэлсэн. Дээлэн дээрх хээ угалзуудыг сийлбэрлэж гаргасан”. Заан “Төрийн долоон эрдэнийн нэг зааныг богд малгайтай дүрсэлсэн. Богд хаан заан тэжээдэг байсныг бид мэднэ. Заандаа зориулан тэрбээр дөрвөн талт богд малгай урлуулахын сацуу их сайхан чимэг зүүсгэл өмсгөдөг байсан юм билээ. Үүнээс сэдэвлээд энэ зааныг бүтээсэн”.

Хөөрөг “Шаазан хөөргийг манайхан бүх хөөрөгний хаан гэж ярьдаг. Хөөргийг шаазангаар урлахаар их гоё, уран нарийн, тансаг болдог. Эрэгтэй хөөрөг нь хос луу буюу арга билгийг бэлгэдсэн, эмэгтэй хөөрөг нь бадамлянхуа хээтэй”.

21 дарь эх “Төв аймгийн Эрдэнэ сумын Сарьдагийн хийдээс олдсон Занабазарын хийц бүхий бурхад байдаг. Гэвч 21 дарь эхийг шаазангаар иж бүрэн дүрсэлсэн бүтээл одоогоор үгүй. Өндөр гэгээний ур хийцээр анх удаа шаазан бурхад бүтээснээрээ бахархаж явдаг юм. 21 дарь эхийн нүүр царай болон зарим нэг хөдөлгөөн нь өөр байгаа. Шаазан нь өөрөө гоёмсог цагаан өнгөтэй болохоор өнгө өнгөөр ялгахыг бодоогүй”.

Өндөр гэгээний таван дүр “Өндөр гэгээний таван дүр түүхэн сурвалжид бичигдэж, урлагийн бүтээлүүдэд дүрслэгдэн үлдсэн байдаг. Миний хувьд Өндөр гэгээний дүрүүдээс хоёрыг нь арай өөрөөр, онцлогтой бүтээсэн байгаа. Эхнийх нь анхдугаар Богд учраас яагаад малгайтай байж болохгүй билээ гэсэн санаан дор малгайтай дүрсэлсэн. Нөгөө нь бумбатай дүр. Занабазарын нэрэмжит дүрслэх урлагийн музейд зөвхөн бар зургийн аргаар л бүтээгдсэн Өндөр гэгээний цааш хараад өөрийнхөө багшид мандал өргөж буй бумбатай дүр байдаг”.

Хүннү аяга “Энэ аяганы хээг хүннүгийн үеийн ширдэгнээс санаа авч зохиомжилж зурсан”.

Аяга “Хоёр давхар шаазан аяга байна. Дундаа хөндий болохоор халуунаа барьдаг. Жаргалын найман морины дүрстэй, таган дээрээ хүслийг хангагч чандмань эрдэнэтэй”.

Айрагны ваар “Манайхан хятадын загас тэжээдэг аквариумыг айрагны ваар гэж хэрэглээд байдаг. Гэтэл тийм вааранд хятадууд загасаа тэжээдэг. Миний хувьд дизайн талаас нь айрагны ваарыг өөрчилмөөр санагддаг юм. Их бие галбирыг Юань гүрний олдвороос сэдэвлэсэн бөгөөд амсар нь өргөн. 26 литрийн багтаамжтай мөртлөө ердөө 4 кг орчим жинтэй. Манайд ийм хэмжээтэй эдлэлийг шатаах том зуух байхгүй учраас хятадын шаазангийн мастерын урланд хийгээд авчирсан. Шаазангийн наамал зураг хэмээх үйлдвэрийн технологиор хээг нь тавьсан. Мөн энд айрагны, хоолны, цайны гэсэн гурван янзын аяга байна”. Таваг “Шаазан нь дотроо маш олон төрөлтэй. Үүн дотор тавган дээр зурах урлаг гэж бий. Монголчуудын эрхэмлэн дээдэлдэг дөрвөн хүчтэнг монгол зургийн аргаар зохиомжилж зурсан”. Нийтлэлийг: Т.Гүндэгмаа Гэрэл зургийг: Б.Одгэрэл

Сайн үйлсийн төлөө нэгдэцгээе! Өгөх нь авахаасаа илүү ерөөлтэй! Өгөх нь авахаасаа илүү өлзийтэй! Ерөөлтэй, өлзийтэй гэхээсээ илүү бид өгснөөрөө гайхам сайхан энерги, халуун дулаан сэтгэлийг мэдрэхийн сацуу өөртөө ямар нэгэн цоо шинэ зүйлийг нээж чаддаг... Магадгүй тэр нь дотоод хүч, дэмжиж туслах найз нөхөд, амар амгалан ч байж болно. Тэгэхээр та өгөх үйл, өөрөөр хэлбэл сайн үйлсэд нэгдэхээр шийдсэн бол дор дурдсан клуб, сан, ТББ-уудтай холбогдоорой.

Бид залуусын давалгаа ТББ

Үйл ажиллагааны чиглэл: Нийгэм дэх залуусын оролцоог нэмэгдүүлж, эргэн тойронд тулгарч буй асуудлуудыг шийдэхэд гар бие оролцох, нэн ядуу, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд туслах, тэдэнд амьдрах итгэл өгөх зорилгоор тус ТББ-ыг байгуулжээ. Хэрхэн нэгдэх вэ: Тус байгууллагын жинхэнэ гишүүд болоод сайн дурын үйл ажиллагаануудад идэвхтэй оролцдог 200гаад залуус бий. Нийгэмд чиглэсэн ажил, аянд нэгдэхийг хүссэн хүн бүрт үүд хаалга нь нээлттэй. Өрнүүлсэн аян: Бид залуусын давалгаа ТББ үйл ажиллагаагаа 2013 оноос эхлүүлсэн бөгөөд “Хоггүй Туул”, “Боловсролын давалгаа” тэтгэлэгт аян, “Эрүүл монгол айл”, “Бэлэгний уут” сэтгэлийн аян, “Мөнх цохилох зүрх” хандивын аян зэрэг салбар бүрийн, сайн санааны үйлсэд чиглэсэн аянг зохион байгуулжээ. Холбоо барих: fb/zaluusindavalgaa, 88112479

Цахим хандив сан

Үйл ажиллагааны чиглэл: Эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, нийгмийн халамж нэн шаардлагатай, тусламж авах хүндэтгэх шалтгаантай хүүхдүүдэд хандив тусламж цуглуулах зорилготой. Өвчтөний нэр барин хуурамчаар мөнгө цуглуулж иргэдийг залилах явдлаас сэргийлсэн, хандив тусламжийн талаарх мэдээлэл нь олон нийтэд нээлттэй байдгаараа давуу талтай. Хэрхэн нэгдэх вэ: Хандивын сан учраас мөнгөн дүнгээр тусламжийн гараа сунгах боломжтой. Үүний тулд хандивын сангийн цахим хуудас руу нэвтэрч, хандивын хүсэлтүүдтэй танилцан, сонголтоо хийж, хандиваа өргөнө. Холбоо барих: www.handiv.mn, Утас: 88081148

Лантуун дохио ТББ

Үйл ажиллагааны чиглэл: “Лантуун хүү”, “Хөөрхөн зүрх” сангаар дамжуулан хүүхдийн эрхийг хамгаалах үйл ажиллагаануудыг зохион байгуулдаг. Тэд “Лантуу хүү” төслийнхөө хүрээнд хүүхдийн эрхийг хамгаалдаг монгол баатраар төлөөлүүлэн телевизийн цуврал нэвтрүүлэг хийж, “Лантуун хүүгийн байшин” хүүхэд хамгааллын холбон зуучлах төвийг ажиллуулж эхэлжээ. Тус төвд хүүхэдтэй холбоотой нийгмийн ажилтан, сэтгэлзүйч зэрэг мэргэжлийн төдийгүй сайн дурын хүмүүс ажилладаг болно. Хэрхэн нэгдэх вэ: Лантуун дохио ТББ-д хүссэн хүн бүр нэгдэж, сайн дурын ажилтнаар ажиллах, хувь хүн, албан байгууллагууд хандив өргөж, сайн үйлсийн аянд нэгдэх боломжтой. Өрнүүлсэн аян: Хамгийн сүүлд буюу шинэ жилийн үеэр хотын алслагдсан дүүргүүдийн эмзэг бүлгийн 1000 гаруй хүүхдэд зориулсан “Ид шидийн уут 2015” зөв үйлсийн аянг зохион байгуулсан бөгөөд өвлийн өвгөн цасан охидынхоо хамт шинэ жилийн бэлэг, мөн хувь хүмүүсийн чин сэтгэлийн захиаг хүргэжээ. Холбоо барих: БГД-ийн баруун урд Наранбулаг таун, 27 дугаар байр, 80001260, 99910173

Ротаракт клубууд

Клубууд: Найрамдал, Хүрээ, Улаанбаатар, Анагаах, Сэлбэ гэх мэт... Үйл ажиллагааны чиглэл: Сайн үйлсийн аянд нэгдэхээр шийдсэн бол магадгүй ротаракт клубууд хамгийн зөв сонголтуудын нэг байх болов уу. Бүс нутагтаа тулгарч буй асуудлуудыг шийдэж, гачигдал дутагдлыг арилгахын төлөө зүтгэх нь даян дэлхийн ротаракт клубуудын нэгэн чухал зорилго байдаг. Ротаракт клуб ажил мэргэжлийн ур чадварын өсөлт, манлайлах ур чадварын өсөлт, үйлчилгээний төсөл гэсэн үндсэн гурван чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдгаас дээрх зорилгоо “үйлчилгээний төсөл”-ийнхөө хүрээнд биелүүлдэг. Мөн жилийн хугацаанд орон нутаг болоод олон улсын хэмжээнд наад зах нь нэг төсөл хэрэгжүүлэх шаардлага тэдэнд тавигддаг. Хэрхэн нэгдэх вэ: Нийгэмд хувь нэмрээ оруулах хүсэл эрмэлзэлтэй, үүрэг хариуцлагаа ухамсарласан 18-30 хүртэлх насны залууст аль ч ротаракт клубын үүд хаалга нээлттэй байдаг. Өрнүүлсэн аян: Найрамдал ротаракт клубын хувьд урт хугацааны, нийслэлийн эмнэлгүүдийн хүүхдийн тасгийн нэг өрөөг тохижуулах Dream Corner, хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийг таслан зогсоох, хамгаалах зорилготой Milky Way төсөл, Цэцээ гүн ротаракт клубын зүгээс “Хүн бүр сурах эрхтэй” оюутны тэтгэлэгт хөтөлбөр, Carebox-5 төсөл, Хүрээ болон Анагаах ротаракт клубууд хамтран Эх нялхасын эрүүл мэндийн үндэсний төвд хэвтэн эмчлүүлж буй хавдартай хүүхдүүдэд цусаа өгөх аянг хамгийн сүүлд зохион байгуулжээ. Холбоо барих: fb/tsetseegungrotaract, fb/RACkhuree, fb/ MedicalRotaractMongolia, RACNairamdal

ХУРИМТЛАЛ хэрхэн үүсгэх вэ? Монгол улсын хэмжээнд 820 мянга орчим айл өрх байгаагийн 93 хувь нь буюу 760 мянган айл өрх хуримтлал үүсгээгүй гэсэн тоо баримт байна. Эдийн засагчид хуримтлалын индексийг хэмжихдээ зөвхөн банкны салбарт байгаа хадгаламжийн хэмжээг гол болгожээ. Хэдийгээр хуримтлал гэдэгт үл хөдлөх болоод хөдлөх хөрөнгө, үнэт эдлэл гэх мэт зүйлс давхар хамаарах ч банкинд хадгалсан мөнгө буюу хадгаламж нь хувь хүний болоод улс орны эдийн засгийн чадавхийг тодорхойлох гол хүчин зүйл болдог. Хуримтлалтай байхын давуу тал, ач холбогдол болоод хэрхэн хуримтлал үүсгэх талаар бид холбогдох хүмүүсээс тодрууллаа.

Сэтгэл судлалын үндэсний төвийн сэтгэл судлаач Ц.Энхжаргал:

Тодорхой шалтгааны үүднээс цаг хугацааны хувьд хуримтлал үүсгэх, гэнэтийн эрсдэлд бэлэн байх үе ирээд байна...

уримтлал сайн үүсгэж чаддаггүй нь манайхны сэтгэл зүйтэй холбоотой юу? Хуримтлалын талаарх дадал зуршил манайханд байдаг уу гэвэл байдаг. Нүүдэлчид маань хавар, өвлийн улирлын бэлтгэлээ бүр жилийн өмнөөс базаадаг байсан. Товчхондоо, богино хугацааны хуримтлалын дадлыг монголчууд маш сайн бий болгож чадсан. Харин өв хөрөнгө хураах, үнэт эдлэл дамжуулах ч юм уу урт хугацааны хуримтлал гэвэл маш бага. Олон дайныг үзсэн учраас их хөрөнгө хураах нь эрсдэлтэй байсан хэрэг. Мөн социализмын үед хувийн өмч хөрөнгийг нийтээрээ эсэргүүцэж байсан. Үндсэндээ хуримтлал үүсгэх дадлыг тэр үед байхгүй болгосон. Гэвч эсрэгээрээ оюунлаг талын, эрдэм мэдлэгийн хуримтлал буюу ном ихээр үйлдвэрлэх зэрэг хуримтлалыг ихээхэн бий болгосон байдаг. 1990-ээд он гарснаар тогтолцоо нэлээд өөрчлөгдөж, XXI зуун гармагц яах аргагүй суурин соёл давамгайлж ирсэн. Ийм шалтгааны үүднээс цаг хугацааны хувьд хуримтлалтай байх, хуримтлал үүсгэх, гэнэтийн эрсдэлд бэлэн байх үе ирээд байгаа. Тэгэхээр хуримтлал үүсгэх дадал зуршил манайханд сууриараа байгаа учраас тэр дадлыг бий болгож өгөх боломжтой гэж бид үзэж байна. Тэгвэл энэ дадлыг хэрхэн бий болгох вэ? Эхлээд хуримтлалын ач холбогдлыг хүмүүс маш сайн ойлгох хэрэгтэй. Яагаад заавал хуримтлуулах ёстой, хуримтлал бий болгох нь надад ямар хэрэгтэй вэ гэдгийг, хуримтлал үүсгэснээр хүмүүс ямар амжилтанд хүрснийг мэдэж авч болно. Өөрөөр хэлбэл, хүн хэзээ аливаа зүйлийг үйлдэл болгодог вэ гэхээр тухайн зүйл өөрт нь хэрэгтэй гэдгийг ойлгож ухаарсан үед. Жишээ нь, бид өдөр тутмын үйлдлүүдээ бодъё л доо. Өөрийгөө ялан дийлсэн жишээ маш олон бий. Тамхинаас гарсан хүмүүс гэхэд тэр үйлдлийг хийхгүй байх дадлыг өөртөө бий болгосон байдаг. Сурах гэж оролддог хүмүүсийн хувьд нэг удаагийнхаа үйлдлийг маш олон удаа давтсаар байгаад тэр нь сүүлдээ хичээл зүтгэлгүйгээр автомат хэлбэрт шилжсэн байдаг. Өглөө босоод нүүрээ угаадаг шигээ хуримтлал үүсгэх зуршлыг өөртөө бий болгох хэрэгтэй. Тэгэхээр, яагаад гэдэг асуултандаа эхэлж хариулт аваад ойлгож ухаарах нь, хоёрт, үүнийгээ олон удаагийн давталтаар дадал хэвшил болгох нь чухал юм. Шинжлэх ухаанд нэг үйлдлийг 21 удаа хийхээр автомат болдог гэсэн тодорхойлолт байдаг. Гэхдээ энэ нь хүн бүрт өөр өөр байна. Банкуудын хувьд ч хуримтлалтай байхын ач холбогдлыг олон жишээгээр таниулж байна. Тэгэхээр монгол хүн гэдэгт асуудал байгаа юм биш. Хүссэн хүн болгон хуримтлал үүсгэх дадлыг өөртөө бий болгох боломжтой. Хуримтлал үүсгэнэ гэдэг нь тэр хүнийг хүмүүжүүлж, сахилга баттай болгож байгаа хэрэг. Тэр хүн амьдралаа зөв удирдаж эхэлж байна. Тэгэхээр бид дадал зуршилдаа өөрсдөө хөтлөгддөг юм. Энэ дадал зуршил гээч зүйл нийгмийн тогтолцоо, хүмүүсийн хандлагыг ч гэсэн өөрчлөх боломжтой үйлдэл юм. Хуримтлал хэрхэн үүсгэдэг талаарх хувийн туршлагаасаа хуваалцана уу. Бага насаа санавал, мөнгө цуглуулдаг гахай миний анхны туршлага болсон. Ямар нэгэн зүйл худалдаж авах юм уу, оюундаа хөрөнгө оруулалт хийхээр тэрийгээ хагалаад үзэхэд өөрийн мэдэлгүй их мөнгөтэй болчихсон байх жишээтэй. Орчин үед гэвэл банк санхүүгийн салбар энэ дадлыг маань их дэмжиж байна. Хадгаламж нээлгээд цалингийнхаа карттай холбуулчихаар автоматаар мөнгө нь шилжээд орчихно, бас банк тодорхой хэмжээний хүү, урамшуулал өгдөг болохоор хүнд урам, дэм өгдөг. Манай гэр бүлийн хувьд банкны энэ системийн үр шимийг их мэдэрч байгаа.

Хаан банкны Сүхбаатар салбарын захирал О.Ядамдорж:

Санхүүгийн боловсролтой болоход хуримтлал хамгийн чухал нөлөө үзүүлдэг

Манайхан хадгаламж нээлгэдэг ч тогтвортой хуримтлал үүсгэж чаддаггүй. Гол асуудал нь юунд байна вэ? Энэ нь бидний зуршил, хэв маягаас шалтгаалдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүмүүс сарын орлогоо зарцуулахдаа зайлшгүй хэрэгтэй зүйлсээ худалдаж авч дууссаны дараа мөнгө үлдвэл хуримтлуулна гэж боддог. Гэтэл хүний хэрэгцээ хязгааргүй учир бид хуримтлуулах мөнгөө үлдээж чадахгүй байгаа юм. Зүй нь, тодорхой хэмжээний мөнгөө хуримтлал руугаа хийчихээд үлдсэн мөнгөө өрхийн зарлагадаа тааруулж сурвал үр дүнтэй хуримтлал үүсгэж чадна. Цаашилбал, санхүүгийн боловсролтой болоход хуримтлал хамгийн чухал нөлөө үзүүлдэг. Хуримтлуулж сурснаар айл гэрт олон чухал өөрчлөлт гарна. Жишээ нь, өрхийн орлогоо маш үр дүнтэй зарцуулж сурах, санхүүгийн сахилга бат сайжрах, ирээдүйдээ итгэж амьдрах гэх мэт олон зүйлийг хэлж болохоор байна. Хуримтлал үүсгэхийн тулд хамгийн түрүүнд хийх алхам юу вэ? Эхний ээлжинд өмнөө тодорхой зорилго тавих хэрэгтэй. Та юуны тулд хуримтлалтай болох ёстой вэ гэдгээ тод томруун харж чадвал түүнийхээ төлөө тууштай зүтгэж чадна. Дараагийн чухал алхам бол үргүй зардлаа багасгах. Зардлаа жагсаагаад ангилж харж байх хэрэгтэй. Ингэснээр аль зардлаа хэмнэх вэ гэдгээ мэдэж болно. Үүний дараа мэдээж банкинд очиж хуримтлалын данс нээлгэх хэрэгтэй. Банкны хуримтлалын үйлчилгээнд холбуулсны давуу тал гэвэл, та Хаан банкаар дамжуулж цалингаа авдаг тохиолдолд цалин орох өдөр автоматаар таны данснаас хуримтлалын данс руу таталт хийнэ. Мөн хуримтлалын хадгаламжийн нэг жилийн зарласан хүү нь 14,85% байгаа, харин сар бүр хүүгээс хүү боддог тул бодит хүү нь 15,85% болж байгаа. Орлогоосоо хамаараад сард хэдэн төгрөг хадгалах нь тохиромжтой вэ? Хүн болгоны орлого зарлага өөр учраас харилцан адилгүй дүнгээр хуримтлал үүсгэх байх. Миний бодлоор хамгийн багадаа өрхийн орлогын 5-10%-ийг хуримтлуулаад явахад тохиромжтой. Статистикийн судалгаанаас харахад Монгол улсын дундаж цалингийн хэмжээ 850 мянга гэсэн тоо байгаа. Үүнээс үзэхэд залуу гэр бүл хоёулаа ажил эрхэлдэг бол өрхийн орлого 1,7 сая орчим, үүнээс сар бүр 85’000-170’000 төгрөгийн хуримтлал үүсгэх боломжтой. Цалингийнхаа 10 хувийг 10 жил хуримтлуулж чадвал 46 сая төгрөгийн хуримтлалтай болох ба зөвхөн хүүнд нь л гэхэд сар бүр 560 мянган төгрөгийг банк танд төлнө. Залуу хосын хувьд 10 жил гэдэг харвасан сум шиг л өнгөрнө шүү дээ. Хуримтлалыг хэдэн наснаас эхлүүлэх нь хамгийн тохиромжтой вэ? Аль болох багаас нь байвал зүгээр болов уу. Жишээ нь, миний хүү одоо таван настай. Төрсөн өдрөөр нь эгч маань мөнгөний жижиг гахай авч өгсөн юм. Одоо хүн амьтны өөрт нь өгсөн мөнгийг тэр рүүгээ хийчихдэг. Үүнийг нь хүүхдийн баяр хүртэл хуримтлуулж байгаад хэрэгтэй зүйлийг нь авч өгөх төлөвлөгөөтэй байна. Ингэснээр хүүд маань хуримтлуулах зуршил, анхны мэдэгдэхүүн сууна гэж найдаж байна даа.

Хас банкны нягтлан бодогч С.Даваасүрэн:

Гэнэтийн хэрэгцээ гарсан үед өнгөрсөнд хураасан хөдөлмөрийн үр шим тань л хамгийн ойрын туслагч болно

Хуримтлал үүсгэхэд саад болдог зүйлс юу вэ. Мөн хуримтлал үүсгэдэг гадаадын туршлагуудаас сонирхуулна уу. Бидэнд хуучинсаг, нэг тийм туйлширсан бодол байдаг. Ялангуяа өнөөгийн эдийн засгийн бэрхшээлтэй үед юун хуримтлал вэ, нэмж зээл яаж авах вэ, авсан зээлээ яаж төлөх вэ, хоол хүнс, хувцас хунараа юугаар авах вэ гэх мэт асуудал ярьж бухимдах хүмүүс зөндөө л таардаг. Яах ч аргагүй зээл ихтэй бол хуримтлал үүсгэж чадахгүй байж болно оо. Гэлээ ч аливааг өөдрөгөөр харах хэрэгтэй. Өнөөдөр зээлийг нь төлөх гэж үйлээ үзэж буй үл хөдлөх хөрөнгө тань ирээдүйд таны хурааж хуримтлуулсан хөрөнгө болно. Тэгэхээр та ч гэсэн хуримтлалтай хүн байгаа биз! Гадныхан хуримтлалыг маш сайн үүсгэдэг нь кино, жүжиг гэх мэт зүйлээс харагддаг л даа. Гэхдээ ойрын жишээ манайханд илүү хэрэгтэй байх. Жишээ нь, төрөөс олгодог хүүхдийн 20 мянган төгрөгийг олон эцэг эх хүүхдийнхээ хадгаламжийн данстай холбочихсон байна. 18 нас хүртэл нь төрөөс өгсөн мөнгөн дээр эцэг эхийн сар бүр тогтмол хийдэг мөнгийг нэмээд үзвэл тус хадгаламжаар ирээдүйд тухайн хүүхдийн сургалтын төлбөрийг төлөх ч юм уу, ямар нэг санхүүгийн асуудлаа түвэггүй шийдэж болно. Ямар тохиолдолд хуримтлал хамгийн их хэрэг болдог вэ? Айлаас эрэхээр авдраа уудал гэдэг дээ. Яаралтай сургалтын төлбөр төлөх, эмчилгээ сувилгаанд явах, жуулчлах гэхчлэн хүнд ямар ч гэнэтийн хэрэгцээ гарч болно. Тэр болгонд зээл авч, хүнээс царайчлахаас илүүтэй өнгөрсөнд хураасан хөдөлмөрийн үр шим тань л хамгийн ойрын туслагч болно. Өөрт тохиолдсон жишээг сонирхуулбал, өнгөрсөн жил аав маань яаралтай хагалгаанд орох болж, надад гэнэтийн мөнгөний хэрэгцээ үүссэн юм. Бидний сар бүрийн цалингаас 3%-ийг суутган авч, байгууллагаас 3%-ийг нэмж хийн, хүү бодож өсгөдөг ажиллагсдын тэтгэврийн нэрийн дансан дахь мөнгө маань л тэр үед хамгийн их тусалсан. Хэдийгээр бага мэт санагдавч ажилд орсноос хойш гэхээр дажгүй мөнгө болж хуримтлагдсан байсан. Үндсэндээ би өөрөө 3%-ийг, байгууллага маань 3%-ийг нэмж хийгээд нийт 6%-ийг хурааж байгаа болохоор аятайхан санагддаг юм. Би хэнээс ч гуйхгүйгээр тэр мөнгөөрөө аавыгаа эмчлүүлж чадсан юм шүү. Хэрхэн санхүүгийн дэгтэй байх талаар зөвлөгөө өгнө үү. Санхүүгийн дэг гэдгийг санхүүгийн сахилга бат гэж ойлгож байна. Энгийн зүйлээс л эхлэх хэрэгтэй. Хүнээс мөнгө зээлсэн бол ядаж тохирсон хугацаандаа өгч сурах хэрэгтэй. Ямар нэг зүйлийг өр зээл тавин байж бүү ав! Авсан ч үүнийг хэзээ төлж дуусгах билээ, миний төсөв тэр үед ямар байх билээ гэдгийг маш сайн тооцох шаардлагатай. Сарын эцэст орлого зарлагаа тооцож сурснаар хэрэггүй зүйлд мөнгө үрэхээ эрс багасгаж чадна. Нийтлэлийг: Т.Гүндэгмаа

“Морин хуур” төвийн захирал Б.Сүхбаатар:

АНХНЫ МЭРГЭЖЛИЙН МОРИН ХУУР “ЦОГТ ТАЙЖ” КИНОГ ХИЙЖ БАЙХ ҮЕД БҮТЭЭГДСЭН

Монголчууд эрт үеэс гэрийн сүлд гал голомт, морин хуур хэмээн дээдэлж ирсэн. Бид морин хуураа өөрсдөө бүтээж, хэрэглэсээр ирсэн ч өнөөг хүртэл энэ хөгжмийн зэмсэгт зориулсан музей гэж байсангүй. Иймд морин хуурыг дэлхийд таниулах зорилго бүхий “Морин хуур” төвийн үүсгэн байгуулагч, захирал Б.Сүхбаатартай уулзаж ярилцлаа. Танд уг хөгжмийн зэмсгийн үйлдвэрлэлийн өнөөгийн байдал, тун удахгүй үүдээ нээх гэж буй “Жонон хар” музейн онцлох үзмэрүүдийг танилцуулъя.

Ногоон морин хуур

Энэхүү ногоон өнгөтэй морин хуурыг Богд хааны үеийн буюу XVIII зууны үеийн хуур гэж таамагладаг байна. Б.Сүхбаатар үүнийг гурван жилийн өмнө “Урт цагаан”-ы үнэт эдлэл худалдаж авдаг газарт санаандгүй явж байгаад олж авчээ. “Энэ хуурыг анх олж харах үед хэдэн өвөр монгол хүн худалдаж авах гээд шохоорхоод зогсож байсан. Би худалдагч эмэгтэйг ятгасаар байгаад өөртөө авсан юм. Иймэрхүү эртний хөгжмийн зэмсгийг монголчууд бид өөрсдөө л өвлөж үлдэх хэрэгтэй гэдгийг түүнд ойлгуулсан учраас надад өгөхийг зөвшөөрч байлаа” хэмээн тэр үгүүлсэн. Харин тэр эмэгтэйд 1990-ээд оны үед нэгэн танихгүй хүн хуучин авдрын хамт авчирч зарсан аж. Морин хуурыг судалж сонирхдог хүмүүс хуурын хийцийг хараад л таньдаг гэнэ. Энэ бол урт иштэй, төмөр цартай, төв халхаас гаралтай боржигон хуур юм. Ширэн цартай хуур халуун наранд хатаад, эсвэл бороо чийгтэй үед зөөлрөөд өөр дуугаралттай болчихдог тул энэхүү төмөр цартай хуурыг анх бүтээсэн байдаг. Тэгэхээр, арай боловсронгуй түвшинд хүрсэн, туршилтын морин хуур гэж хэлж болно. Ногоон өнгөний хувьд шашинтай холбоотойгоор бүтээгдсэн гэх таамаглал бий. Сүхбаатар, Дорнод, Дорноговь, Дундговь зэрэг зүүн болон урд зүгийн аймгуудад ийм загвартай морин хуурыг нэлээд хийж байжээ. Б.Сүхбаатар 2006 онд Дундговь аймагт багшилж байхдаа морин хуурч Дагийранзын цуглуулгатай танилцахад төмөр цартай морин хуур тэнд цөөнгүй харагдаж байсан гэнэ.

Жижиг модон хуур

Харин энэ бол Б.Сүхбаатарын өвөг дээдсээс өвлөгдөж ирсэн хуур юм. Түүний аавынх нь нагац ах, Увс аймгийн Түргэн сумын харьяат адуучин, ахмад дайчин Г.Доржпалам гэдэг хүн 1900-гаад оны эхээр энэхүү морин хуурыг бүтээж, зав чөлөөгөөрөө хуурдаж байсан гэнэ. Тэрбээр Сүхбаатарыг СУИС-д суралцаж, морин хуурын багш мэргэжил эзэмшсэн төдийгүй морин хуурын үйлдвэрлэл эрхлэх болсныг сонсоод амьд сэрүүн ахуйдаа 2008 онд уг модон морин хуурыг түүнд өвлүүлсэн аж. Энэ нь ширэн цартай морин хуур бөгөөд нагац ахынх нь хүүхдүүд царны хажуу талыг авдрын модоор нөхөж хийсэн байна. Сүхбаатар уг хуурыг өвлөж авсанаас хойш музей байгуулах мөрөөдөлдөө бат итгэх болсон гэнэ.

Анхны мэргэжлийн морин хуур

1945-1950-иад оны үед морин хуурын царыг модоор хийж эхэлжээ. Энэ түүх “Цогт тайж” уран сайхны кинотой нягт холбоотой. Оросоос ирсэн кино зураг авалтын багийнхан уг кинонд монгол хөгжмийн аялгуу ашиглахыг санал болгосон гэдэг. Ширэн цартай морин хуурын аялгууг арай орчин үеийн хэлбэрт оруулахын тулд оросоос хөгжим урладаг, судалдаг хүмүүсийг урин авчирч, ажлын баг бүрдүүлж, морин хуурыг модон цартай болгох эх үндсийг төрийн бодлогоор тавьсан гэлцдэг. Оросоос томилогдон ирсэн хүмүүс монгол урлаачдад сургалт явуулж, анхны модон цартай 10 гаруй морин хуурыг урлаж байжээ. Энэ морин хуур бол тэдгээр бүтээлийн нэг юм. Уг хөгжмийн зэмсэг одоо ч гэсэн маш сайн дуугаралттай хэвээр гэнэ. “Шатран толгойтой” энэ хуурыг монголын ахмад хуурчид хармагц шууд таньдаг. Шатрын морь шиг толгойтой учир тэд ингэж нэрлэсэн бололтой. Сүхбаатар уг хуурыг нэг хүнээс өөр морин хуураар сольж авчээ. Энэ хуурыг түүнд зарсан хүний аав театрт ажиллаж байсан бөгөөд ардчиллын үед театраасаа зах зээлийн ханшаар нь худалдаж авсан аж.

68 Хамгийн анх урласан морин хуураа эргээд санавал...? Би Увс аймагт төрж өссөн. Бага байхдаа ээжийгээ даган саахалтын айлд очиж цайлснаа маш тод санадаг. Тэр айлын эзэн гэрийнхээ баруун хаяанд суугаад морин хуур сийлж байсан юм. Морины сүүл авчирч чавхдасыг нь бүтээж, хуурдаж тоглоход нь надад маш гүн сэтгэгдэл төрж билээ. Үүний дараа би ямар нэгэн зүйл модоор сийлэхдээ үргэлж л морин хуурыг бүтээгээд байсан. Тухайн үйл явдал ой ухаанд минь үлдсэн ганц тод зүйл байсан болохоор хувь заяатай минь нягт холбогдсон юм болов уу. Анхны морин хуураа 16-17-тойдоо урлаж, сонсголоороо хуурдаж эхэлсэн. Үүний дараа СУИС-д ороод талийгаач Баатархүү багшийнхаа отгон шавь болж, дээд боловсрол эзэмшсэн түүхтэй. Морин хуурыг монгол айл бүр хоймортоо залж, хүндлэн дээдэлдэг. Орчин үед уг хөгжмийн зэмсгийг сувенир маягаар хэрэглэх нь ихэсчээ. Үүнтэй холбоотойгоор бид морин хуурын бэлгэдлүүдийг мэддэг байх нь зүйтэй болов уу...? Монголчууд эрт дээр үеэс төрийн сүлд хар, цагаан туг, эрийн сүлд малгай, бүс, гэрийн сүлд гал голомт, морин хуур хэмээн дээдэлж ирсэн. Дуу авиа гэгч нь энерги хөдөлгөх хүчтэй байдаг учраас морин хуурыг ингэж дээдэлж ирсэн болов уу. Тухайлбал, хүн гадаа гараад исгэрэхэд салхи исгэрч, сэтгэлд нэгэн таатай чимээ гардаг шиг айл гэрийн гал голомтын илчийг морин хуурын аялгуугаар хөдөлгөж, гэр бүлийн тулгуур болсон дулаан уур амьсгалыг бүрдүүлдэг байна. Тиймээс би хүмүүст морин хуур худалдан авахыг зөвлөсөөр ирсэн. Өвөр монголын морин хуурч Чи Булаг, Халимагийн Цагаанзамтай адил олон улсын хэмжээнд авьяасаараа шагшигдах монгол уран бүтээлч хэзээ гарч ирэх бол. Ерөөс бид морин хуураа дэлхийд алдаршуулах тал дээр юу хийх хэрэгтэй вэ?

69 Монголд асар өндөр чадвартай хүмүүс бий. Монгол хүний нэрэлхүү зангаасаа болж хувийн карьераа хөөдөггүй юм уу, эсвэл санхүүгийн бэрхшээлээс болдог ч юм уу, дээрх хоёр уран бүтээлчийн хэмжээнд олон улсад нэрээ гаргахгүй байна. Японд л гэхэд Чи Булаг гуайтай эн зэрэгцэх морин хуурч А.Бат-Эрдэнэ ажиллаж, амьдарч байгаа. Монголчууд маань үндэсний өв соёлоо дэлхийд таниулах үйл явцаа хурдасгахгүй бол авьяастнууд нь сүүдэрт байсаар байх болно. Уулаа ухахаас ухаанаа ухах нь л дээр болов уу. Би энэ “Морин хуур” төвөө музей болгох гэж долоон жил зүтгэлээ. Олон ч хүнтэй уулзаж ярилцлаа. Гэтэл манай үйл ажиллагааг дэмжиж, санхүүгийн туслалцаа үзүүлэх хүн гарч ирсэнгүй. Одоогоор бид санхүүгийн эх үүсвэрээ өөрсдөө л бүрдүүлж байна. Гэхдээ морин хуурчдыг дэмжих олон шинэ төсөл хэрэгжиж байгаа шүү дээ. 2014 онд Морин хуурын олон улсын IV наадам зохион байгуулагдсан, өнгөрсөн оноос UBS телевизийн “Хөхөө Намжил” уралдаант шоу төсөл хэрэгжиж эхэлсэн. Энэ бүхний үр дүнг мэргэжлийн салбарынхан хүртэхгүй байна гэж үү? Эдгээр үйл ажиллагаа нь морин хуурын талаарх ойлголтыг олон нийтэд ойртуулж өгч байгаа юм. Мөн морин хуураар суралцах хүслийг залуу үеийнхэнд төрүүлж байна. Төслүүдээс гадна Төрийн соёрхолт, МУГЖ Д.Сосорбарамын санаачилгаар язгуур урлагийн есөн хамтлаг нэгдэж “Монгол мөхөшгүй” хэмээх цэнгүүнтэй адил тоглолт хийж буй нь морин хуурыг хүлээж авах нийгмийн уур амьсгалыг өөрчилж байна. Гэхдээ морин хуурын гар урлалын салбар ахиж дэвжихгүй, нэгэн хэвийн түвшиндээ байсаар байна. Хөгжмийн зэмсэг хийх багаж ховор, гар ажиллагааг хялбарчлах зориулалтын тоног төхөөрөмж, техникгүй учраас үйлдвэрлэл явуулах боломж тааруу хэвээр. “Морин хуур” аялал жуулчлалын цогцолборын төслийн талаар та ямар бодолтой байгаа вэ. Хамтран ажиллах хүсэл бий юу? Энэ төсөл яагаад зогсонги байдалд байгааг би сайн мэдэхгүй байна. Хэзээ нэгэн цагт уг төсөл дээр хамтран ажиллах боломж бүрдвэл баяртай байх болно. Монголын морин хуурын зах зээл хэр зэрэг эрэлт хэрэгцээтэй байдаг вэ? Нийслэлд морин хуурыг мэргэжлийн түвшинд хийдэг 5-6 газар л бий. Манай үйлдвэрийн ихэнх морин хуурыг сурагч, оюутнууд худалдан авдаг. Манай сургалтын төвд сард дунджаар

30 хүн сурлаа гэж бодоход тэн хагас нь морин хуураа захиалж, хийлгүүлж авдаг юм. Одоогоор үйлдвэр маань сард 20-иод хуур үйлдвэрлэж байна. Дийлэнх хувийг нь сургалтын төвийн сурагчид, үлдсэн хэсгийг нь сувенирын дэлгүүр, мэргэжлийн хүмүүс худалдан авдаг. Сүүлийн үед Европын орнуудад морин хуураар хичээллэх сонирхолтой хүмүүс олширсон. Тиймээс хэдэн жилийн дараа морин хуурыг маань хийл хөгжмийн нэгэн адил дэлхийн олон улсын оркестр, чуулгуудад ашиглах боломжтой болно гэдэгт итгэдэг. Энэ хөгжмийн зэмсгийг ашиглах хүрээ тэлэх тусам үйлдвэрлэл маань өргөжин хөгжих юм. Морин хуурын дуугаралтын чанар юунаас шалтгаалдаг вэ? Дуугаралтын чанар модноосоо л шалтгаална. Модны боловсруулалт, хатаалтаас их зүйл хамаардаг. Мөн урлаачийн мэдрэмж, хөгжмийн боловсрол, хөгжмийн зэмсгийн материалтай хэрхэн харилцдагаас нь улбаалж чанартай морин хуур бүтээгдэх эсэх нь шийдэгддэг. Гол төлөв морин хуурын үйлдвэрлэл, борлуулалтаар үйл ажиллагаагаа явуулдаг танай төвийн амин судас хуур урлаачдаар л тэтгэгддэг байх нь, тийм үү? Тэгж хэлж болно. Бүтээгдэхүүнийхээ дуу авиа, дуугаралтыг би өөрөө хариуцдаг. Нарийн чимхлүүр дүрс, хийцийг нь ДУДС-ийг төгссөн хэдэн залуус хариуцан ажиллаж байгаа. Харин бусад гар урлалыг гарын дүйтэй таван мужаан бүтээж байна. Та бүхэн үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлснээс хойш чамлахааргүй урт хугацаа өнгөрчээ. Өнгөрсөн долоон жилийн ололт амжилт тань юу вэ? Анх бид нэг байрны подвалд үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн. Одоо харин өөрийн гэсэн байртай болж, музейгээ нээж, морин хуурын гар урлал маань үйлдвэрийн түвшинд хүрэх гэж байна. Сургалт явуулаад 4-5 жил болж байгаа ч олон сурагчдыг төгсгөсөн. Үүнийгээ бид тодорхой хэмжээний амжилт гэж харж байгаа. Мөн бид гадаад морин хуурчидтай хамтраад эхэлсэн. Саяхан бид Их эзэн Чингис хааны мэндэлсэн өдрийг тохиолдуулан Хүннү худалдааны төвд 40-50 морин хуурчдын флэш мобыг амжилттай зохион байгуулсан билээ. Youtube дээрх бичлэгийг маань үзэж сонирхоорой. Олон нийтэд хандсан энэ мэт төслүүдийг цаашид ч хийх бодолтой байна. Ярилцлагыг: З.Ариунболор Гэрэл зургийг: Б.Одгэрэл

хамтран бүтээв

Зураач Жүгдэр - “Нийслэл хүрээ”

МОНГОЛ УЛС АНХ УДАА НИЙСЛЭЛТЭЙ ГЭДГЭЭ ЗАРЛАН ТУНХАГЛАСАН НЬ

рт үед монгол овог аймгууд шинэ газар нүүдэллэн очоод, ахлагчийнхаа гэрийг тойруулан цагариг мэт буудаллаж, түүнийгээ хүрээ хэмээн нэрлэдэг байсныг түүхчид цохон тэмдэглэжээ. Эртний монголчуудын “Хүрээгээр нүүж, Хүрээгээр буудаг” энэ соёл XVIII-XIX зууны үеэс хот суурин байгуулалтын “Хүрээ дэг” нэртэй үндэсний зураг төслийн голлох арга болон хөгжжээ. Тухайлбал, Их хүрээний төв хэсэгт Богдын шар ордон, түүнийг тойроод 30 аймаг байрлаж байв. Хүрээ дэгтэй амьдарч асан монголчууд тусгаар

тогтнолоо сэргээн мандуулсныхаа дараа “Их хүрээ” нэрээ “Нийслэл хүрээ” болгон өөрчилсөн нь Монгол улс түүхэндээ анх удаа нийслэлтэй гэдгээ зарлан тунхагласан явдал болжээ. Дотоод яамнаас Их хүрээг Нийслэл хүрээ болгон өөрчлөх тухай саналыг анх Богд хаанд айлтгаж зарлиг батлуулсан байдаг. Эл зарлигийг бусад дөрвөн яаманд мэдүүлэх үүднээс Дотоод яам бичиг үйлдэж бусад яам руугаа илгээсэн бөгөөд тэрхүү монгол бичгээр бичсэн эх хувилбарыг бид кирил хөрвүүлгийн хамт хүргэж байна.

Өргөн илгээх бичиг Дотоод хэргийг бүгд захиран шийтгэгч яамны бичиг Сангийн хамаг хэргийг бүгд захиран шийтгэгч яамнаа өргөн илгээв. Явуулах учир: Энэ өвлийн сүүл сарын 20-нд манай Дотоод яамнаас хуудас хавчуулж айлтгасан нь: Богд эзэн гэгээнээр толилохыг гуйх учир, Боолчууд мэхийн хянаваас Их хүрээ болбоос манай Монгол улсын эзэн Богд хааны гэгээн залран суугаа бүгдээр бараалхан ирэх чухамхүү үндэс охь манлай газар мөн. Олон улсын хаадын суугаа хотыг цөм Нийслэл хэмээх нэр өргөмжлөх ёсон бүхийн тулд, үүнээс урагш элдэв албаны бичиг зэрэгт Нийслэл хүрээ хэмээн бичиж явбаас нийлэлцэх, үл нийлэлцэх явдлыг хуудас хавчуулж хичээнгүйлэн айлтгав. Зарлигийг гуймуй хэмээн айлтгасанд мөнхүү өдрөө хүлээн авсан уг хавчуулсан хуудсанд улаан бийрээр цохсон Зарлиг гуйсан ёсоор болгогтун хэмээснийг хичээнгүйлэн дагаж, үүнийг сангийн зэрэг дөрвөн яамнаа мэдтүгэй хэмээн явуулсугай. Үүний тул өргөн илгээв. Олноо өргөгдсөний тэргүүн он өвлийн сүүл сарын 22.

Тайлбар: Тухайн үеийн Дотоод яамны сайдаар Да лам Цэрэнчимэд ажиллаж байсан тул нэр солих санаачлагыг түүнийг гаргасан гэж үзэх боломжтой. Олноо өргөгдсөний тэргүүн он өвлийн сүүл сарын 20 гэдэг нь одоогийн тооллоор 1912 оны хоёрдугаар сарын 7-ны харагчин үхэр өдөр, Лхагва гараг юм. Өдгөө “Нийслэл хүрээ”–г зарлан тунхагласан өдрийг бүх нийтээр тэмдэглэдэггүй ч Улаанбаатар хотын музейгээс ард иргэддээ сэргээн сануулах үүднээс сонин сэтгүүлээр дамжуулан таниулан сурталчилж иржээ. Тус музейн эрдэм шинжилгээний ажилтан Г.Очбаяр энэ өдрийн ач холбогдлын талаар ийн хүүрнэлээ. “1911 оны 12 дугаар сарын 29-ний өдөр монголчууд эрх чөлөө тусгаар тогтнолоо тунхаглаж Богдыг хаан ширээнд өргөмжилсөн. Аливаа орны тусгаар тогтнолын баталгаа нь нийслэлтэй байхыг шаарддаг. Хуучны Их хүрээ Монгол улсын нийслэл болох хамгийн боломжтой газар байсан. Тэр үеийн 100 гаруй хүрээгээс хамгийн том бөгөөд үндэсний эрх чөлөөний хувьсгалын гол тулгуур, түшиц болсон газар нь. Цаашилбал, үзэл санаа, эв нэгдэл, улс төр, эдийн

засаг, боловсрол, нийгэм, соёл, шашны хамгийн том төв нь Их хүрээ байсан. Зарлиг бичиг дээр “Олон улсын хаадын суугаа хотыг цөм Нийслэл хэмээн өргөмжилдөг ёстой” гэсэн байдаг. Богд хаан Их хүрээнд амьдардаг тул ийн нэрлэх бас нэгэн үндэслэл бий. Нийслэл хүрээ хэмээн нэрлэсэн нь Улаанбаатар хотын хөгжлийн түүхэн дэх чухал шийдвэр юм. Тиймээс ч бид энэ өдрийг мартах ёсгүй. 1639 онд өнөөгийн Улаанбаатарын үүсэл анх тавигдаад, түүнээс хойш 273 жилийн дараа Монгол улс нийслэлтэй болжээ. 1924 оны үндсэн хуулиар БНМАУ-ын нийслэлийг Улаанбаатар хэмээн хуульчилж, жинхэнэ хот гэсэн статустайгаар явах болсон ч нийслэл гэдэг утгаараа энэ нь хоёр дахь удаагийн хэрэг болно”. Эцэст нь дүгнэж хэлэхэд нийслэлчүүд маань Богдын шар ордонг тойрсон 30 аймаг бүхий Их хүрээг Нийслэл хүрээ хэмээн нэрийдсэний учрыг үр хойчдоо дамжуулан таниулах хэрэгтэй юм. Уг явдал тусгаар тогтнолоо сэргээн мандуулсантай шууд холбоотой бөгөөд Монгол улс түүхэндээ анх удаа нийслэлтэй гэдгээ зарлан тунхагласныг илтгэдэг билээ.

Баримтын эх хувь ҮТА.ФА-6, Д-1, ХН-519, б-1-д хадгалагдаж буй.

Хөөрхөн хөгшрөхийн нууц

агаан сараар та настан буурлууддаа гангараа, баярын ширээний идээ шүүс, гарын бэлгийг нь цуглуулж явахдаа хэзээ нэгэн цагт таны хүүхдүүд ч бас ингэж явах тухай бодож байсан уу? Бид ч гэсэн эмээ, өвөө болох нь хорвоогийн жам. Гэхдээ тэр үед ямар харагдах нь зөвхөн танаас л шалтгаална. Ер нь хөөрхөн хөгшрөхийн нууц юунд оршдог юм бол? Хүн болгон урт удаан наслахыг хүсдэг ч энэ мөрөөдөлд нь нөлөөлөх амин чухал зүйлсийг үл хайхарч, үл ойшоодог нь харамсалтай. Гэхдээ та оройтоогүй байна. Харин яг одооноос л хэрэгжүүлж эхэл! Хөгшрөх нь царай зүс муудна гэсэн үг биш юм. Харин ч нас нэмэх тусам улам ухаалаг, сонирхолтой, үзэсгэлэнтэй болдог бөгөөд ийм байхад тийм ч их зүйл шаардагдахгүй. Тухайлбал, 66 настай Мерил Стрип, 70 настай Хелен Миррен, 80 настай Софи Лорен гэх мэт холливудын одод бол хөөрхөн хөгширч болдгийн хамгийн бодит жишээ юм. Түүнчлэн, 84 настай Кармен Делль’Орефисийг дурдахгүй өнгөрч болохгүй. Тэрбээр Гиннесийн номд хамгийн

удаан хугацаагаар моделийн карьер бүтээсэн эмэгтэйгээр бичигджээ. Олон ч хүн түүнийг 80-тайдаа л хамгаас илүү үзэсгэлэнтэй болсон тухай шагшдаг. Тэгвэл монголчууд бид дөнгөж 48 настай топ модель Э.Одгэрэлийг “мөнхийн залуу” хэмээн өргөмжилдөг билээ. Европт бол 50 хүрч байгаа хүнийг хөгширсөн гэж үздэггүй, харин ч ид бүтээн туурвих насандаа яваа гэж хүлээж авдаг. Европоос аялал жуулчлалаар ирж буй ахимаг насны хүмүүс залуучуудаас дутахааргүй гал цогтой, амьдралаас уйдаагүй, хүмүүст туслах, нийгэмдээ хэрэгцээтэй байх чин хүсэлтэй нь ажиглагддаг. Ингэж өтлөхөд оюун ухаан хамгийн чухал үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Залуудаа сэтгэл санааны хямралд олон удаа орж байсан, депресст өртөмтгий хүмүүс өтөл насандаа “буруу зөнөдөг” болохыг сэтгэлзүйчид тогтоосон. “Сэтгэл санааны хямралд орсон хүний тархины зарим эд эсэд бичил түвшинд үрэвсэл үүсдэг, мөн тодорхой нэг уурагны хэмжээ ихэсч

75 сэтгэцийн олдмол өвчинг өдөөдөг” хэмээн америкийн Neurology сэтгүүлд Массачусетсийн институтын доктор Жейн Сачински үгүүлсэн байна. Тэрбээр 79-өөс дээш насны 949 хүний биеийн байдлыг 17 жилийн турш судалсан аж. Судалгаанд оролцсон хүмүүсийн тэн хагас нь амьдралдаа дор хаяж нэг удаа гүн депресст орж байсан нь тогтоогджээ. Ийм хүмүүсийг депресст огт орж байгаагүй хүмүүстэй харьцуулбал оюуны доройтол буюу “буруу зөнөх” аюулд хоёр дахин өртөх магадлалтай гэсэн үр дүн гарчээ. Бас нэг судалгааны дагуу төрөл бүрийн насны төлөөлөгчдөөс асуулга авсан бөгөөд 40 нас хүрэхэд нөхцөл байдлаас үл хамааран амьдралаас авах таашаал буурдаг нь тогтоогджээ. Харин энэ насыг давсан хойно өөдрөг үзэл эргэн ирж, “амьд явбал алтан аяганаас ус уух” буюу амьдрал хэчнээн баялаг болохыг ухаардаг нь нотлогдсон байна. Тиймээс 80-тай ахмадууд 30 настайчуудаас илүү аз жаргалтай байх нь элбэг.

Нас ахих тусам хүмүүс өөртөө улам итгэлтэй болж, сэтгэл хөдлөлөө ил гаргах нь багасдаг. Гэсэн хэдий ч залуучуудаас илүү ихээр баяр баяслын үнэ цэнийг ойлгосон байдаг аж. Ахмад настай болсон хойно л ирдэг амьдралын онцгой нэгэн өнгө төрх гэж бий. Өглөө бүр нарыг харж, байгалийн сайхныг шүтэн биширч, амьд харилцаанаас сэтгэлийн таашаал авч, аливааг бүтээж, үр шимийг нь хүртэх жаргалыг тэд л хамгаас илүү үнэлдэг билээ. Нэгэнт бид энэ хорвоогоос өтөлж буцах жамтайгаас хойш сайхан хэвээр хөгшрөхийн төлөө чармайж яагаад болохгүй гэж. Мэдээж үүний тулд нүүрэндээ ботокс шахуулж, арьсаа татуулахыг илүүд үзэх, эсвэл эрүүл саруул байж, байгалийн жамаараа сайхан харагдах хоёрын аль нэгийг та сонгох албагүй. Хэрэв танд боломж байвал хоёуланг нь хэрэгжүүл. Гэвч хэтрүүлэх хэрэггүй. Мөн дараах зөвлөгөөнүүдийг санаж явахад илүүдэхгүй.

Хөдөлгөөнтэй байх

Жүжигчин Хелен Миррен 2016 оны Golden Globe Awards буюу Алтан бөмбөрцөг шагнал гардуулах ёслолын үеэр зарим залуу жүжигчдээс ч илүү үзэсгэлэнтэй харагдаж байсан билээ. Үүний нууц нь өдөр бүр хийдэг биеийн тамирын хөдөлгөөнд оршдог аж. Тэрбээр олон жилийн турш физиологич Билл Орбаны зохиосон Royal Canadian Air Force XBX хэмээх өдөрт 12 минут л шаарддаг дасгалуудыг хийж байгаа гэнэ. “Хүн хөгширч биш хөшиж үхдэг” нь яахын аргагүй үнэн. Тиймээс та бие организмдаа таарч тохирсон биеийн тамираар одооноос эхлэн тогтмол хичээллээрэй. Ялангуяа өнөө үед олон төрлийн йог, фитнесийн клуб нээгдсэн байхад хөдөлгөөнгүй байх нь гутамшиг. Хамгийн гол нь та өөртөө цаг гаргаж сур. Тэгж чадвал 70 хүрсэн хойноо Хелен Миррен шиг харагдах боломжтой!

Зөв хооллох

Тогтворгүй хоолны дэглэм, эрүүл бус хооллолт ямар ч насны хүний арьс, бие галбирт хор хөнөөлтэй. Иймд өөх тос ихтэй, хуурч шарсан, хагас боловсруулсан бэлэн бүтээгдэхүүнээс аль болох татгалзаарай. Үүний оронд хүнсэндээ жимс, ногоо ахиу хэрэглэ. Эрүүл хооллолтоос улбаалан хүний биеэ авч явах байдал ч өөрчлөгддөг. Илүүдэл жингийн улмаас зүрхний ачаалал ихэсдэг бол зөв хооллолт, хөдөлгөөний ачаар та үүнийг мэдрэхгүй байх боломжтой.

Үргэлж өөдрөг бай

Дээр хэлсэнчлэн “буруу зөнөхөд” хүргэдэг гол хүчин зүйл бол сэтгэл санааны тогтворгүй байдал, депресс юм. Харин үргэлж өөдрөг сэтгэлгээтэй, стрессээс ангид байснаар тархины үйл ажиллагаа хэвийн явагдаж, та ямагт наснаасаа залуу харагдах болно. “Инээвэл залуужина” гэдгийн тайлбар үүнд оршиж буй. Өөдрөг байцгаая!

Хувцаслалтын хэм хэмжээ

Залуухан харагдахын тулд залуудаа өмсдөг байсан хувцсаа өмсөнө гэвэл том эндүүрэл. Үзэсгэлэнтэйгээр өтөлж буй ахмад настай эмэгтэйчүүд өөрийгөө таньж мэдсэн байдаг учир хэрхэн өөртөө тохирсон, сэтгэл татам хувцас сонгохоо мэддэг аж. Гаднах, доторх хоёр ертөнцийнхөө эв эеийг тааруулж, өөрийгөө шинэ өнцгөөс нээж үзээрэй. Хамгийн гол нь, сул талуудаа эерэгээр хүлээн авч, харин давуу талуудаа үс засалт, нүүр будалт, хувцаслалтаараа тодотгож байгаарай. Жүжигчин Камерон Диазын тоглосон In Her Shoes кинонд эмэгтэй хүн хэчнээн ч таргалж, турлаа гэсэн гуталных нь размер төдий л өөрчлөгддөггүй учир гоёмсог гутланд хөрөнгө оруулалт хийж, сэтгэлийн таашаал авч байхыг зөвлөдөг. Тэгвэл бид уг санаан дээр дотуур хувцсыг нэмж оруулмаар байна. Та орлогын хэмжээнээсээ үл хамааран эдгээр зүйлсээс хэзээ ч битгий мөнгө нарийлж байгаарай.

Үрчлээгээ нуух

Нуух ч гэж дээ, тодруулахаа л больчих. Насны өөрчлөлтөөс болж арьсан дээр үүссэн өөрчлөлтүүдийг тодруулахгүй байхын тулд нүүрний, хумсны тод будалтаас татгалзаж байгаарай. Танд зөөлөн, завсрын өнгөнүүд илүү тохирох цаг иржээ. Нэг нууц дэлгэхэд, зөөлөн өнгөөр будах нь хүнийг хэд дахин залуу харагдуулдаг.

Үс засалт

Та залуу байхдаа өөртөө зөвшөөрч байсан алдаануудыг ахин хэзээ ч давтаж болохгүй. Ялангуяа тослог үс, халцарсан маникюр зэрэг нь өршөөж боломгүй зүйлс юм. Та нас ахих тусам өөртөө илүү их анхаарал хандуулах шаардлагатай болно. Гэхдээ гоо сайхны үйлчилгээнүүдээс түвэгшээхгүй хэмжээнд байхын тулд өөрт тохирсон, ажиллагаа бага шаардах үс засалтыг олж сонгоорой. Улиг болсон ч ганц үнэн бол “Үс сайхан бол зүс сайхан”.

Сэтгэлийн дуудлага

Олон ангит кино, шопинг төдийхнөөр хообийгоо хязгаарлаж болохгүй. Ертөнцөд эдгээрээс ч илүү сонирхолтой, таны цагийг зүй ёсоор хүртэж байх учиртай сайхан зүйлс олон бий. Концерт, үзэсгэлэн, аялал, сайн үйлсийн төлөөх арга хэмжээнүүд гэх мэт олон хувилбарыг дурдаж болно. Таны сэтгэлийг харин аль нь хамгаас илүү татаж байна?

Эсрэг хүйстэнтэйгээ харилцах

Та хэзээ ч өөрийгөө дөрвөн ханан дотор хорьж болохгүй. Урьдын адил гадуур гарч, эсрэг хүйстэнтэйгээ харилцаж бай. Ямар ч насны эмэгтэй хүн өөртөө таалагдахаас гадна эргэн тойрныхоо эрчүүдийн харцыг булаахыг хүсдэг. Хэрэв та нөхөртэй бол хамтдаа бүжиг, номын клуб, амралтын газар, эсвэл груп аялалд тогтмол явж байгаарай. Ингэснээр та нийгмээсээ хэзээ ч тасрахгүй, бас ганцаардахын гачлангаас ангид байх болно. Эцэст нь хэлэхэд, ямагт өнөөдөртөө амьдар! Өнгөрсөнд бүү харамс, өнгөрсөн үе дурсамж төдий л үлдэх учиртай. Мөн ирээдүй рүү айдас дүүрэн нүдээр харах хэрэггүй. Хөөрхөн хөгшрөхийг шинжлэх ухаан гэж үзэх юм бол урт удаан амьдрах нь амьдралын ухаан юм. Харин та үүнийг хэрэгжүүлэхийг хүсч байгаа бол одооноос эхлэн арга хэмжээ аваарай. Нийтлэлийг: З.Ариунболор

АЯЛАЛ+АМРАЛТ

МОНГОЛЧУУД ТЭР ҮЕД VS ОДОО / НИЙСЛЭЛ ХҮРЭЭНИЙ БАЙШИН БАРИЛГА / КУРИТИБА / МОНГОЛЧУУД АЛЬ ОРОНД ХАМГИЙН ИХ АЯЛДАГ ВЭ? / ДИВААЖИНГААС ТӨӨРСӨН ХҮҮХДҮҮД-2 / ЗУРХАЙ Диваажингаас төөрсөн хүүхдүүд-2

“Оны шилдэг уран бүтээл”, “Намар”, “Эмэгтэй уран бүтээлчдийн үзэсгэлэн” зэрэг дүрслэх урлаг сонирхогчдын хүлээлтийг ихээхэн үүсгэдэг үзэсгэлэнгүүдийн эгнээнд багтах “Диваажингаас төөрсөн хүүхдүүд” төсөл хоёр дахь удаагаа хэрэгжиж дууслаа.

Ч.Ганбаатар - “Чамингийн хууч”

МОНГОЛЧУУД ТЭР ҮЕД

ОДОО ҮЕД

Унгерын иргэн, дэлхийн I дайны үед оросуудад олзлогдсон цахилгааны инженер мэргэжилтэй цэрэг Иосеф Гелета 1920-иод онд Өргөө хотоор дамжин нутаг буцах зам зуураа Монголд есөн жил аж төрсөн түүхээрээ ямар ч хүн нарийн мэргэжил, гарын дүй, авхаалж самбаатай бол хаана ч газардахгүйг нотлон харуулсан юм.

Иосеф Гелетаг манай анхны үндэсний театр “Бөмбөгөр ногоон”-ы зургийг гаргаж, бүтээн байгуулалтад нь гар бие оролцсон тухай олонтоо сонсож байлаа. Гэвч Их хүрээний анхны том цахилгаан станцын зургийг гаргаж, барьж байгуулж, Богд хааны өргөөг музей болгон өөрчлөх ажлыг гардан хийж, мөн нийслэлд анхны нийтийн бие засах газрыг санаачлан босгож, хот хөдөөгүй гэрлийн болон ярьдаг утасны шугам татах ажлыг хийж, тэр ч байтугай Аж үйлдвэрийн яамны итгэмжлэгдсэн зөвлөх болж байсан содон сонин түүхтэй нэгэн болохыг нь “Монголд сэтгэл хоргодсон есөн жил” номоос нь л мэдэж авлаа. Тэр үеийн нийслэлчүүдийн амьдрал ахуй өнөөгийн бидний амьдралын хэв маягийн үндэс суурь гэдэг үүднээс Гелетагийн өдрийн тэмдэглэлийг нийтлэхээр шийдлээ.

Хулгайчийг баригч нохой, хаягдал зөөгч амьд тэрэг Хотын замын хөдөлгөөнд иргэдээс ч илүү хариуцлагатай оролцдог нийслэлийн золбин ноход ногоон гэрэл асахад л зам гардаг тухай олон нийтийн сүлжээгээр шуугиж байсан үе саяхан мэт. Тэгвэл Улаанбаатарын золбин нохдоос Богдын хүрээний ноход илүү ухаантай байсан уу? Энэ талаар Иосеф Гелета ийн үгүүлжээ. “Улиастайн харанхуй гудамжаар таамгаар баахан тэнэлээ. Гэтэл гэнэт араа шүдээ ярзайлгасан, зэрлэг золбин ноход тал талаас бүчин авч, боорлон дайрах нь тэр. Сандрахдаа газраас чулуу шүүрэн авч ноход руу ухаан зүггүй шидэлсээр ухран холдсон юм. Монголд хот суурин газар бүр аюултай зэрлэг нохдоор дүүрэн байдаг тухай хачирхалтай зүйл олж сонслоо. Ноход гадуур хаясан хоол хүнсний үлдэгдэл, гудамжинд ил задгай хөглөрөх хүн малын ялгадсыг дор нь хаман идэж, гудамж талбайг цэвэрлэж, хотын зах руу хэвтэр лүүгээ зөөж, амьд хогны тэрэгний үүрэг гүйцэтгэдэг аж. Золбин ноход бас шөнийн эргүүлийн чухал үүргийг гүйцэтгэнэ. Тэд гартаа дэнлүүтэй хүн рүү ер дайрахгүй, намба намжиртай бүх хүн л ингэж явдаг гэнэ. Гагцхүү хулгайч нар л гэрэл чийдэнгээс зугтаж, хав харанхуйд сэм гэтэхийг илүүд үзнэ. Ийм ч учраас ноход тэдэн рүү боргон дайрдаг болой...”

“Тэнэг” цаг агаар

Монголын эрс тэс цаг агаарын тухай Гелета яг голыг нь олоод хэлчихжээ. Наймдугаар сард шөнөдөө цас ороод хоновол би ч гэсэн түүний нэгэн адил орилж хашхирах байсан биз ээ. Ерөөс манай орны цаг агаар биднийг өөрсдийг маань ч үргэлж гайхшируулж байдаг шүү дээ.

80 “Найман сарын нартай дулаахан орой. Морьдоо аргамжаад сайхан хооллож, эмээлээ дэрлээд бүтээлэг нөмрөн өвсөн дээр унтахаар хэвтэв. Тэр дороо л нам унтсан байлаа. Үүр тэмдэгрэх үед гэнэт хамаг бие часхийн өвдөж сэрэв. Тэгтэл, учиргүй хүйтэн салхи хүүгэн салхилж байна. Бүтээлгэндээ шургаад ч нэмэр болсонгүй. Арга ядахдаа босч, цочсондоо дуу алдан байдгаараа хашхирав. Учир нь, эргэн тойрны газар, мод бут тэр аяараа битүү цагаан цасанд нэвсийтлээ дарагджээ. Наймдугаар сарын 2-ны хатуу ширүүн өвөл! Дөнгөж өчигдөрхөн л нар шарж, тэсэхүйеэ бэрх халуун байсан шүү дээ! Ёстой нэг тэнэг цаг агаар гэгч нь л энэ байна. Хамаг бие бээрчихэж. Чадлаараа үсэрч дэвхэрч, гүйж харайж, цусны эргэлтээ хэвийн болгож, дулаацахыг хичээлээ...”

Анхны нийтийн жорлонг санаачилсан нь

Манай эрчүүд ер нь л булан тохой харж байгаад морь харчих санаатай байдаг. Заримдаа хээв нэг зэрэгцэн зогсож, юм ярьж инээж хөхрөлдөж байгаад хэнээс ч ичиж зоволгүй бие засчихаад яваад өгөх нь ч харагддаг. Манайх шиг шороо тоос ихтэй газарт энэ мэтийн соёлгүй үйлдэл хийвэл хүчтэй салхи салхилахад л бохир зүйлс ам, хамар, нүд рүү орох аюултай гэдгийг зарим хүмүүс ойлгохгүй л явна. Тэгвэл Иосеф Гелетагийн санаачилгаар нийслэлд анхны нийтийн жорлонг барьж байжээ. Тэрбээр уг явдлын тухай ингэж бичсэн байв. “Миний бие нийтийн жорлон байгуулах нь ямар чухал болохыг Засгийн газрын холбогдох түшмэлүүдэд зураг үзүүлэн сайтар тайлбарлаж ухуулсны эцэст барих зөвшөөрөл авч, зохих хэмжээний зардал гаргуулж, 14 ширхэг нийтийн жорлонг бариуллаа. Жорлонгууд маань эхний хэд хоног олны анхаарал сонирхлыг сүрхий татаж, дажгүй байтал муу ус зайлуулах суваг хоолой байхгүйгээс болж төдхөн л тэр хавийнхан муухай үнэр танар үнэртэж байна хэмээн ам хамраа таглан сэжиглэх боллоо. Удсан ч үгүй тэд Засгийн газарт гомдол мэдүүлж, энэ 14 ширхэг “нийтийн байгууламж”-ийг яаралтай буулгаж зайлуулах хүсэлт гаргажээ. Ингээд яг урьдын адил хавчиг гудамжинд, түм түжигнэж бум бужигнасан өргөн чөлөөнд, энд тэндгүй эр эмгүй цомцойн суугаад, ичиж эмээх юмгүй айвуу тайвуу хүндэрч, морь харах ажгуу. Гайхалтай нь ганц нэг хүн “ганцаарчилсан үзүүлбэр үзүүлэх” нь тун ховор. Ихэнхдээ дөрөв таваараа зэрэгцэн цомцойн сууж, баяр баясгалантайяа өөр хоорондоо гангар гунгар хийсэн шиг ээ бие засна. Ийн бэлдэж өгсөн “бүтээгдэхүүн”-ийг нь өнөөх ноход хаман идэж, сайн мэргэшсэн “хог зөөгч амьд тэрэг” тэр орчныг ул мөр үлдээлгүй цэвэрлэх аж...”

“Бөмбөгөр ногоон” театр буюу Ардын цэнгэлдэх хүрээлэн

Анхны үндэсний жүжиг тавигдсан, соёл урлагийнхныг ажлын байраар хангасан гэдгээрээ “Бөмбөгөр ногоон” театр онцлог. 1949 онд уг театр шатахад жүжигчин Шаравдоо “Ээ, мөн сайхан шатаж байна даа. Бадамлаад...” гэж хэлснээсээ болоод шоронд орсон гэх ам дамжсан яриа олны дунд байдаг.

“Ардын соёл уламжлалд хамгийн их нийцсэн байгууламж бол миний бариулсан Үндэсний театр билээ. Энэ барилгын зургийг би гаргаж, бариулсан бөгөөд УИХ хуралдахад ч ашиглах юм. Урьд нь монголчууд сүм хийдийн хашаанд лам нарын зохиож, тоглож үзүүлдэг шашны холбогдолтой үзүүлбэрүүдийг л үздэг байсан билээ. “Бөмбөгөр ногоон” гэдэг нь 32 м-ийн голчтой, 17 м өндөр, хамгийн сүүлийн үеийн тоноглол, гэрэлтүүлэг бүхий үзвэрийн том танхимтай, аль ч талаараа орчин үеийн барилга юм. Үүдний цэлгэр хонгилоор дамжин гол танхим руу орно. Хонгилын зүүн талд номын сан, уншлагын танхим, баруун талд нь гуанз байрлана. Гадна хаалганаас чигээрээ явж үзвэрийн танхим руу орно. Үзвэрийн танхим нь дугуй хэлбэртэй, дундаа болон захаараа тойрсон нийт 1200 хүний суудалтай. Гол хаалганы эсрэг талд байрлах тайзыг чийдэнгээр гэрэлтүүлдэг, театр бүхэлдээ цахилгаанд холбогдсон, бүр агааржуулалтын цахилгаан сэнс хүртэл тавьсан билээ. Шинэ ардын Засгийн газар, Орос, Хятадын нөлөөллөөс бүрэн чөлөөлөгдсөн, өөрийн гэх өнгө төрхтэй монгол ший жүжгийн урлагийг бий болгоход ихээхэн санаа тавьж, том мөнгөн шагналтай уралдаан зарлав. Ингэж л “Чингис хаан” гэдэг түүхэн том жүжиг төрсөн юм даа. /Нэрт зохиолч С.Буяннэмэхийн “Монголын нууц товчоо” зохиолоос сэдэвлэсэн “Баатар хүү Тэмүүжин” хэмээх жүжгийг хэлж байна/. Үүнийг 1926 онд анхлан нээгдсэн цоо шинэ Монголын үндэсний театрт / Бөмбөгөр ногоонд/ тоглов...”

Цэнгэн зугаацах газар

Нийслэлчүүд маань өдгөө япон, солонгос саунд амралтаараа орох тун ч дуртай. Бүтэн өдөржин тухалж, алжаалаа тайлах нөхцөл боломжийг бүрдүүлсэн болохоор тэр үү, эсвэл өвөг дээдэс маань дээхнэ үеэс л хятад халуун усны газарт зугаацан цэнгэдэг байсны улбаа юу, бүү мэд. “Монголын нийслэлд хүмүүсийн зугаацаж цэнгэх газруудын тоонд халуун усны газар зүй ёсоор орно. Энэ дотроос хятад халуун усны газрыг зориуд онцлууштай. Учир нь, үйлчлүүлэгчдийг татах тааламжтай нөхцөл бүрдүүлэхийн тулд тэд эсэн бусын өвөрмөц хачин арга сэднэ. Энэ бүхэн нь эгэл ардад хамгийн ойр, наалдацтай үйлчилгээ байх тул хөл хөдөлгөөн тасрахгүй. Ийм газрууд клуб маягаар ажиллах бөгөөд зарим үйлчлүүлэгчдийн хувьд үнэхээр хорхойг нь хүргэдэг бололтой, өнгө өнгийн хавтанцраар бүрсэн ханатай, үнэт шаазан эдлэл бүхий дулаахан өрөөнд бүр хонож өнждөг гээч. Үүднийх нь хонгилд ороход л үйлчлэгч өөдөөс тосон ирж, аль нэг тасалгаанд оруулж, яах ийхийн зуургүй хувцас хунар тайлж өгч үйлчилнэ. Тэгээд соодтой уут, алчуур гарт атгуулж, хажуугийн хоёр том модон онгоцтой өрөөнд оруулна. Нэг нь буцлам халуун, нөгөө нь бүлээн устай. Буцлам халуун устай онгоцонд орохын тулд эхлээд бүлээн устай онгоцонд орж биеэ дасгана. Усыг бохирдуулж булингартуулахгүй байх үүднээс саван хэрэглэж болохгүй, зөвхөн соодоор л биеэ угаана. Нийтийн онгоцонд орохоос ичдэг бүрэг хүмүүст зориулсан тусгай онгоц ч бас бий. Буцлам устай хоёр дахь онгоцонд орсны дараа л хятад маягийн бие угаалтын жинхэнэ зугаатай хэсэг эхэлнэ дээ. Таныг том танхимд ормогц яах ийхийн зуургүй хэдэн булиа илээч бариач нар бүчин авч, базалж алгадаж, цохилж тоншилж, ёстой л зэрлэгээр элдэж өгөх вий. Халуун усанд зөөлөрсөн арьсыг тань үрж нухчин, хуучин арьс гуужиж цоо шинэ арьстай болохоос нааш салахгүй. Энэ бүхнийг та даван гарч чадах юм бол сайхан саван үнэртсэн орон дотор сэтгэл хангалуун хөлбөрөх болно. Бас болоогүй ээ, таныг нойр авахаас өмнө үйлчлэгч уур савссан халуун цайгаар дайлж, гаанс, дүнсэн тамхи ширээн дээр тань тавина...”

Хөлдүү газар дээр сунан мөргөгчид

Цагаан сар хаяанд ирэхэд бид дор дороо бэлтгэлээ базааж, уг баярыг хамгийн сайхнаараа тэмдэглэхийг хичээдэг. Тэгвэл Өргөө хотын

нийслэлчүүд ч биднээс дутахааргүй наргиж цэнгэдэг байжээ. Тэд цагаан сараар ганц сайн уудаг явдлаараа Иосеф Гелетаг хашрааж дөнгөсөн гэнэ шүү. “Шинийн нэгэнд болон тэргүүн өдрүүдэд хүүхэд хөгшид, эр эмгүй л мөргөн залбирч, хашааг бүтэн тойрох гэж хэд хоногоор ч хамаагүй гороолох нь бий. Мөргөж гороолох урт цуваанаас төвөд маани мэгзэм нэгэн хэмнэлээр дүнгэнэх нь сонстоно. Мөргөж залбирах үйлээ дуусгасны дараа сүсэгтнүүд гэр майхандаа очиж, гоёлын дээл хувцсаа өмсөж, цагаан сарын цагаалга жинхэнээсээ эхэлнэ. Хот айл бүхэлдээ хөдөлгөөнд орж, хүмүүс нэг нэгнийдээ айлчилж, хөл хөдөлгөөн улам нэмэгдэж, оройд нь галын наадам болж, харанхуй огторгуйд өнгө өнгийн гэрэл цацруулж, гоёж гоодсон хотол олныг гэрэлтүүлнэ. Морьтонгууд бие биетэйгээ мэндлэн золгож, дуулалдан давхилдаж өдөржин зугаацан цэнгэнэ. Цагаан сараар монголчууд ганц сайн ууж өгнө дөө, зарим нь айргийг оргилуун дарстай, нөгөө нь орос водкаг хятад архитай, бас зарим нь франц конъякийг монгол шимийн архитай хольж ууж, бараг хүн болгон өдөржин хаа сайгүй халамцуу найган ганхаж, бүдчих бөлгөө...”

Наадам

“Цагаан сарын дараа хавар, Наадмын дараа намар”... Нийслэлчүүдийн хувьд “хүн шиг аж төрөх” дулаан өдрүүд ийм л богинохон. Гелета ч үүнийг анзаарч, наадмын тухай ийн бичжээ. “Монголчууд зундаа шашны бус, үндэсний баяр наадмаа тэмдэглэхээр эх орныхоо өнцөг булан бүрээс нийслэлдээ цугларна. Энэ үеэр тэд “наадам” гэж нэрлэх нэг ёсны олимпиадыг тэмдэглэх бөлгөө. Энэхүү баяр наадам нь бүр Чингис хааны үеэс уламжлалтай бөгөөд жил бүр энэ үеэр цэргийн захирагч, ноёд дээдэс хуран чуулж, ажил төрлөө зөвшин зөвлөлдөж, цэргийн сургууль хийж, дайчин эрсийнхээ авхаалж самбаа, сүр хүчийг шалгадаг байжээ. 800 гаруй жилийн турш Богд уулын арын тэгш талбиу хормойд шилдэг бөхчүүд, харваачид, хурдан морь уяачид авхаалж самбаа, хурд хүч, цэц мэргэнээ сорихоор хуран цугласаар ирсэн түүхтэй. Засгийн газар баяр наадмын бай шагналыг өндөр тогтоодог болой. Наадмын үзэсгэлэнт ногоон зүлгэн дээр бөхчүүд, сур харваачид, уяачид аяны гэр, майхнаа алаглуулан барьж, монгол, хятад хоолны гэрүүд ажиллаж, өглөөнөөс үдэш болтол хоол ундаа ам уралдуулан магтан хашхиралдаж, наадамчин олонд үйлчилнэ...” Нийтлэлийг: З.Ариунболор

НИЙСЛЭЛ ХҮРЭЭНИЙ БАЙШИН БАРИЛГА

хамтран бүтээв

Улаанбаатар хотыг Монгол улсын нийслэлээр тунхагласны 104 жилийн ойд зориулав.

Нийслэл хүрээ /1912-1924/-ний үед цөөнгүй барилга байшин, сүм хийд баригдсан байдаг. Тэр бүхнээр дамжуулж тухайн үеийн Нийслэл хүрээний дүр төрх, байдлыг харж болно. Манжаас тусгаар тогтносны дараа монголын ноёд язгууртнууд, баячууд хувийн сууцтай болж эхэлсэн. Түүнийг илэрхийлэх дурсгалууд гэвэл Гадаад хэргийн яамны сайд Чин ван Ханддоржийн өргөө, анхны Ерөнхий сайд Намнансүрэнд зориулж босгосон “Гоожингийн өндөр” зэргийг дурдаж болно. Түүнчлэн тусгаар тогтнолоо сэргээсний дараах монголчуудын хамгийн анхны түүхэн дурсгал бол Мэгжид Жанрайсигийн дуган юм. Энэ үеийн байшин барилгууд тансаг зэрэглэлийн, хувийн орон сууц, худалдаа үйлчилгээний зориулалттай гэдгээрээ хоорондоо ялгардаг байжээ. Тухайлбал, Улаанбаатар хотын музей байрлаж буй байшин хувийн сууцны зориулалттай. Энэ сууцны эзэн нь буриад хүн байсан учраас хана, дээвэр, цонхных нь чимэглэлээс орос загвар, хийцийг олж харах боломжтой.

Чин ван Ханддоржийн өргөө

Богд хаант Монгол улсын үед Нийслэл хүрээнд баригдсан гоёмсог байшингийн нэг нь Чин ван Ханддоржийн өргөө юм. Түүний өргөөг хүрээнийхэн “Дайчин вангийн өндөр” гэж нэрлэдэг байв. Чин ван Ханддоржийн байшин нь монголын орон сууцны барилгын нэгэн чухал дурсгал бөгөөд төлөвлөлт, чимэглэлийн хувьд сүм дуганы барилгаас ялгаатай. 7,5 м х 16,0 м-ийн хэмжээтэй, тоосго, модон хана, модон дээвэртэй, сууцны зориулалттай хоёр давхар эл байшингийн нэгдүгээр давхар нь тоосгон ханатай бөгөөд өвөл суухад, хоёрдугаар давхар нь эргэн тойрон цонхтой гонхон маягийн бөгөөд зун суухад зориулагджээ. Нийслэл хүрээний тансаг зэрэглэлийн байшинг таних нэг тэмдэг нь галерей буюу дөрвөн талын гудам бөгөөд Чин ван Ханддоржийн өргөө хоёр давхартаа галерейтай байдаг.

Гэсэр сүм

1919-1920 онд Хятадын хөхийн шашныг шүтэгч Гүвэ овогт Захар хөхийн шашны номлолыг дэлгэрүүлэх зорилгоор Их хүрээний баян чинээлэг пүүсүүдийн эзэд, хятад иргэд, лам нарын сүсэг бишрэлээр хуримтлагдсан мөнгөөр Манжийн хааны Гуанди шүтээний сүмийг Тасганы овооны өвөрт байгуулжээ. Гуан-ди гэдэг нь III зууны үед амьдарч байсан хятадын нэгэн том цэргийн дарга Гуан Юүйний өргөмжилсөн нэр бөгөөд Гуан Юүйг тахисан сүмийг Гуан-димио гэдэг. Манж чин улсыг байгуулах үед манж нар Гуан-Юүй жанжны сүнс залран ирж, түүний ивээлээр дайснаа сөнөөн их гүрнийг байгуулсан гэж үзэн шүтэх болжээ. Гуанди хааны сүмийг Манжийн хааны багш Жанжаа Ролбидорж лам шарын шашны улаан сахиус хэмээн алдаршуулснаар Төвөдийн Гэсэр хааны сүм гэж нэрлэгдэж иржээ. Гэсэр сүм нь Гол хаалганы зүүн, баруун талд жин хэнгэрэг, жин хонхны хоёр сүүдрэвч, гол сүм болон Дарь эхийн сүм, өргөл мөргөлчдийн байшин, хөлгийн сүм, хөхийн шашны сургуулийн хоёр байшин болон Гүвэ овогт Захарын сууцны байшин, хэрмэн хашаанаас бүрдэж байжээ. Жин хэнгэрэг, жин хонхыг цаг хэмжүүрийн дохио болгон хэрэглэдэг байв. Гол сүмд сүмийн шүтээн Гуан-ди болон түүний туслах баатруудын дүр бүхий баримал, Тансан ламын үлгэр намтарчилсан зураг, баримал дүрс, өргөл мөргөлчдийн байшинд сүмийг барих үед мөнгө өргөсөн хүмүүсийн нэрсийг жагсаан бичсэн чулуун самбар байсан бөгөөд хятад лам нар суудаг байв. 1933 онд сүмийг улсын мэдэлд авсанаас хойш янз бүрийн байгууллага эзэмшиж, өөрчлөн, анхны төрх байдлыг нэлээд алдагдуулжээ. 1966 онд Гандан хийдийн уран барималч, зураач Данзан лам хуучин байсан Гуан-дигийн хятад баримлыг өөрчилж, Гэсэрийн туужид түшиглэн Гэсэрийг морь унасан байдалтайгаар, баруун талд нь Цасчихэр, зүүн талд нь Рогмагуа хатны дүрийг цаас шавар баримлаар хийжээ. Гэсэр сүм нь хятад хийцийн сүм дуганы төрөлд хамаарах уран барилгын дурсгал юм.

Өндөр хоршооны хоёр давхар байшин

1913-1914 онд баруун Сэлбэ голын урд хэсэг, Нийслэл хүрээний мах худалдаалах зах буюу Махан довын зүүн талд оросын худалдаачин худалдааны зориулалтаар хоёр давхар байшин бариулсан нь тухайн үеийн хамгийн том байшингуудын нэг байжээ. Тус байшинг 1920 он хүртэл орос худалдааны төвийн зориулалтаар ашиглаж байсан бөгөөд 1921 онд хятадын банк, 1921 оны дунд үеэс ЗХУ-ын улаан цэргийн штаб байрлаж байв. 1930 онд байшинг өргөтгөж Харилцан туслалцах хоршооны төв дэлгүүр болгосон нь Өндөр хоршоо нэрээрээ алдаршжээ. Байшингийн үндсэн хэсэг нь хоёр давхар, зүүн хойд жигүүр нь гурван давхар бөгөөд чулуун суурьтай тоосго мод хослуулан угсарсанд барилгын гол онцлог оршино. 1965 оноос өнөөг хүртэл Занабазарын нэрэмжит дүрслэх урлагийн музей энд байрлаж байна.

Консулын дэнжийн нууц бүлгэмийн байшин

1912 оны үед Оросын консулын дэргэдэх бэлтгэл сургуулийн багш Данчинов өөрийн сууцанд зориулан байшин бариулсан бөгөөд 1919 оны эцсээр Консулын дэнжийн нууц бүлгэм энэхүү байшинд байгуулагджээ. Энэ бүлгэмийг “Нийслэл хүрээний сонин бичиг”-ийн сурвалжлагч, консулын орос сургуулийн монгол хэл, бичгийн багш лам Д.Бодоо тэргүүлж, 1914-1917 онд Эрхүүд суралцаж байхад нь оросын хувьсгалын нөлөөнөөс суралцаж магад хэмээн болгоомжилж Богд гэгээний засгийн газраас гэдрэг дуудан ирүүлсэн монгол сурагчдын нэг Х.Чойбалсан, 1908-1910 онд Хятадын зүүн муж Шанхай, Бээжин хот болон Орос улсын Ленинград, Москва хотуудаар аялж, автономит төрийн үед цэргийн лам явсан Чойжин лам Д.Лосол, Европын орнуудаар явж үзсэн, хувийн худалдаа

арилжаа эрхэлж байсан хөрөнгөлөг баян лам Чагдаржав, автономит засгийн жижиг албан хаагч Жигмиддорж, Алтангэрэл, Бавуу, Намсрай, Базарбаа /Базаров/, Баяртайж, Маслов /Маслаков/ нарын хүмүүс байжээ. Консулын дэнж дэх эл бяцхан байшинг Х.Чойбалсан орос сургуулийн багш Н.Г.Данчиновын байшин хэмээн зааж 1951 онд дурсгалын самбар хадуулжээ. Хувьсгалын дараах жилүүдэд тус байшинг орон сууцны зориулалтаар ашиглаж байгаад дараа нь эмийн сангийн байр болгож, 1971 онд их засвар хийлгэн “нууц бүлгэмийн байр-музей” болгосон байдаг. Өдгөө Баянзүрх дүүргийн музей энд байрлаж байна.

Анхны их дэлгүүр, кино театрын байшин

Дайчин бэйсийн хорооны Сономын пүүсийн гудамжны эхэнд автономитын үед баригдсан хөх тоосгон байшинд дуугүй кино гарч, орой бүр чийдэн гэрэлтдэг байжээ. 1921 онд Монголын Харилцан туслалцах хоршоо байгуулагдахад тус хоршооны төв дэлгүүр

/одоогийн их дэлгүүр/-ийг энэ байшинд анх нээжээ. Тэр үед уг байшин баруун, зүүнээсээ гарч ордог модон шаттай, хойноосоо хаалгатай, хаалганыхаа хоёр талд хоёр хос цонхтой байcан аж. Төв хоршооны дэлгүүр буюу монголын анхны их дэлгүүр байрлаж байсан байшинд 19341935 онд “Ард” кино театр байгуулагдаж, 1966 онд тус кино театр шинэ барилгад шилжин байрласнаас хойш Хүүхдийн ба баримтат киноны театр 1990-ээд он хүртэл ажиллаж байжээ. Өдгөө тус байшинд Христийн сүм байрлаж байна.

Гоожингийн өндөр

Гоожингийн өндөр хэмээх хоёр давхар модон байшинг анх 1914 онд Богд хааны Өндгөн сүргийн нутагт, одоогийн Төв цэнгэлдэх хүрээлэнгийн зүүн хойд хэсэгт Богд хаант Монгол улсын Ерөнхий сайд, Сайн ноён хан Намнансүрэнд зориулан барьжээ. Уг байшинг 1918-1919 онд Сангийн яаманд шилжүүлэн өгч, зүүн Сэлбийн зүүн хэсэг, одоогийн 21 дүгээр сургуулийн зүүн хойно, Баянзүрх захын баруун урд хэсэгт шилжүүлэн авчирсан байдаг. Энэ байшинд Сангийн яамны “Гадаад хүүгийн хэлтэс” үйл ажиллагаагаа явуулж байсан бөгөөд С.А.Козин зөвлөхөөр ажиллаж байжээ. Тэр үед аливаа хоёр давхар байшинг “өндөр” гэж хүрээнийхэн нэрийддэг, мөн Козин хэмээх нэрийг дуудахад бэрх тул “Гоожин” хэмээн сунжруулан дуудах болсноор “Гоожингийн өндөр” хэмээх нэршил бий болсон аж. Энэ байшингийн нэг тасалгаанд Монголын хууль шастир хэвлэх газар байрлаж, тэнд 1919 онд Д.Сүхбаатар үсэг өрөгчөөр ажиллаж байв. Хятадын түрэмгийлэгчид энэ байшинд Богд хааныг 1920 оны 10 дугаар сарын 25-наас 12 дугаар сарын 14-ний өдөр хүртэл буюу 50 гаруй хоног гэрийн хорионд байлгаж байжээ. Хожим уг байшин Санхүүгийн техникумын оюутны дотуур байр, 21 дүгээр сургуулийн ажилчдын байр болсон ч өдгөө эзэнгүй хаягдаж хоцроод буй. Гоожингийн өндөр нь тухайн үеийн дүр байдлаа хадгалсаар байгаа тул сэргээн засварлах бүрэн боломжтой гэдэг.

Монгол улсын Намын төв хороо, Ардын түр засгийн газар байрлаж байсан байшин Оросын буриад худалдаачин Цогт Гармаевич Бадамжав /Цогтбадамжав/ 1918-1919 онд өөрийн сууцанд зориулан бариулж, 1932 он хүртэл эхнэр хүүхдийн хамт энд амьдарч байжээ. Энэ байшинд 1921 оны долдугаар сарын 8-10-нд Монгол улсын Намын төв хороо, Ардын түр засгийн газар, хашаанд нь Бүх цэргийн штаб байрлаж байв. Харин 1930-аад оны үед Зөвлөлт-Тува улсын Элчин сайдын яам, 1946-1953 онд Д.Сүхбаатарын музей, 1953-1956 онд Хэвлэлийн төв газар, 1956 оноос өнөөг хүртэл Улаанбаатар хотын музей байрлаж байна. Энэ байшин нь тухайн үед өвөрмөц хийцтэй, тохилог сууцнуудын нэгт тооцогдож байсан бөгөөд Цогтбадамжав байшингийнхаа орой дээр Оросын хаан ширээ унасныг бэлгэдэн ширээ хөмрүүлэн, хөлийг дээш харуулан байрлуулсан нь өнөө ч хэвээр хадгалагдан үлджээ.

Мэгжид Жанрайсигийн дуган

Мэгжид Жанрайсиг буюу Билгийн мэлмийг нээгч бурханыг наймдугаар Богд Жавзандамба хутагтын зарлигаар 1911-1913 онд сүсэгтэн олны мөргөлийн мөнгөөр Долнуурт бүтээлгэн, Монголд угсарч, алтдан залсан ажээ. Энэ дуганыг Монгол улсын төрийн мэлмий хийгээд Богд гэгээний билгийн мэлмийг амгалан болгох зорилгоор бүтээсэн юм. Дуганы дотор 80 тохой өндөр Мэгжид Жанрайсиг бурханы алтадмал том дүрийг босгож, түүнийг тойруулан түмэн /10’000/ Аюуш бурханыг байрлуулсан аж. Тус дуган 1937 он хүртэл хурал номын үйл ажиллагаа тасралтгүй явуулж байсан боловч 1937 онд Жанрайсиг бурханыг эвдэн буулгаж, ЗХУ руу ачуулсан байдаг. Ардчилсан хувьсгал ялж, шашин шүтлэгээ сэргээснээр 1991-1996 онд төрийн санхүүжилт болоод ард түмний хандиваар Мэгжид Жанрайсиг бурханыг хоёр дахь удаагаа барьж босгосон билээ.

Нийслэл хүрээний утасны хороо байсан барилга

Баянзүрх дүүргийн VI хорооны нутаг дэвсгэрт, Бөхийн өргөөний хойд талд орших Холбооны анхны барилга буюу олноо Төмөр утасны хороо хэмээн нэрлэгдсэн барилга 1913 онд баригдсан бөгөөд 1914 онд баруун талын залгааг барьж дуусгажээ. 1913 онд тус барилгад Үнэн алдартны шашны сүмийн хөгжимчид байрлаж, зарим үед Богд хааны зуны ордонд тоглодог байв. 1915 онд Нийслэл хүрээнд 60 номертой 24 хэрэглэгчтэй телефон станц анх байгуулагдаж тус барилгад байрлах болжээ. Тэр цагаас уг барилгыг “Төмөр утасны хороо” буюу Холбооны анхны барилга хэмээн нэрийджээ. Дараа нь гамингууд тус барилгыг эзэлж цэргийн штаб болгосон түүх ч бий. 1921 оноос Цэргийн холбоо, дараа нь Холбооны музей, 1930-аад оноос I морин бригадын дивиз, 1970-аад оноос Ардын цэргийн арын алба, Цэргийн шүүх, прокурорын байгууллагууд энд байрлаж байжээ. Улаанбаатар хотын музейтэй хамтран бэлтгэв.

ЯМАР Ч МЭЛХИЙГ ГҮНЖ БОЛГОЖ БОЛНО. ӨӨРӨӨР ХЭЛБЭЛ, ЯМАР Ч “СААР” ХОТЫГ САЙХАН БОЛГОХ БОЛОМЖТОЙ... Яагаад олон улсын лидерүүдээс хотын даргууд дэлхийг аврах илүү боломжтой байдаг вэ? Учир нь хотын дарга хүн төрөлх хотынхоо асуудлыг бодитоор ухамсарлан шийдвэрлэдэгт буй юм. Бид хотынхоо амьдралыг хэрхэн илүү сайжруулах талаар боддог, төрөлх хотоо гэх сэтгэлтэй хүмүүст санаа сэдэл өгөх үүднээс нэгэн чухал эрхэмийг танилцуулахаар шийдлээ.

ЖАЙМЕ ЛЕРНЕРИЙН ЗАРЧИМ

Төсөвийн нийт үнийн дүнгийн арын тэгүүдийг хасахад л жинхэнэ бүтээл эхэлдэгт Жайме Лернер итгэдэг. Тэрбээр Бразилын Куритиба хотын Засаг даргаар гурав дахь удаагаа сонгогдож байсан билээ. Лернер бол Куритиба хотыг дэлхий даяар “Амьдрахад нэн таатай хот”-уудын жагсаалтад бичигдэхэд өндөр хувь нэмэр оруулсан хүн. Түүний хэлснээр, ямар ч хотын амьдралын чанарыг төлөвлөсөн төслийн цар хүрээ, төсвөөс үл хамааран гурван жилийн дотор сайжруулах боломжтой аж. Гагцхүү үйл явцын дунд зөв буюу маш энгийн шийдвэрүүдийг гаргах нь л чухал гэнэ.

Лернер уг зарчмыг алхам тутамдаа баримталдаг. Жишээ нь, тэрбээр авто тээврийн замын ачааллын асуудлыг гуравхан хоногийн дотор шийдэхийн тулд явган хүний бүс болгож өөрчилсөн байна. Түүнчлэн хотын бүх чиглэлийн автобусны хоорондын зайг нэг минутаас хэтрэхгүй давтамжтай явуулахаар болжээ. Ийм хурдан автобусаар үйлчлүүлэхийг хүсэхгүй хэн байх билээ. Куритибагийн 1000 иргэнд 600 авто машин ноогддог боловч замын түгжрэл гэх толгойны өвчнөөс бүрэн ангижирсан байна. Түүний өдөр тутамдаа ашигладаг зарчмуудыг жагсаавал: 1. Хот бол асуудал биш, харин шийдвэр юм! 2. Та хотод маш хурдтай ажиллах хэрэгтэй. Төлөвлөгөө цаг их авдаг. Тиймээс хотод үйл ажиллагаагаа зүү тавих эмчилгээ хийж буй мэт энд тэндгүй зэрэг зэрэг явуулах нь зүйтэй. 3. Төсөл дээр ажиллахаас гадна хотын үзэмж, дизайн хамгийн чухал.

ЦАГИЙН ЗҮҮ ШИГ АЖИЛЛАДАГ НИЙТИЙН ТЭЭВЭР

1971 онд Жайме Лернер анх удаа Куритиба хотын Засаг даргаар сонгогдоход хүн амынх нь тоо нэг саяас давсан байж. Харин 1997 онд тус хотын хүн ам 2,3 саяд хүрсэн бөгөөд ихэнх иргэд нь картон, эсвэл өөр ямар нэгэн хямд төсөр материалаар гэр орон барьж, фавелла буюу манайхаар гэр хороололд аж төрж байна. Иймэрхүү нөхцөлд амьдардаг хүмүүст зориулан нийтийн тээврийн үйлчилгээгээ сайжруулах нь зайлшгүй хэрэг байлаа. Тиймээс, яаралтай зорчих тусгай маршрут гаргаж, нийтийн тээврийг цагийн зүү шиг зогсолтгүй ажиллуулдаг болжээ. Автобусны тасалбарын нэгдсэн үнэлгээ нь иргэдэд буудлын тооноос үл хамааран зорчих боломж бүрдүүлсэн байна. Нийтийн тээврийн дөрвөн хэрэглэгч тутмын нэг нь хувьдаа авто машинтай ч хотоор зорчихдоо нийтийн тээврийг илүүд үздэг нь судалгаагаар нотлогджээ. Тэрбээр иргэн бүртээ эн тэнцүү анхаарал хандуулж, хөдөлгөөний бэрхшээлтэй хүмүүсийн хувьд ч олон нийтийн тээврээр зорчих тав тухтай нөхцөлийг бүрдүүлж чадсан юм. Тухайлбал, ихэнх метронд тахир дутуу хүмүүсийн хэрэгцээг хангах зүйлсийг төдий л бүрдүүлээгүй байдаг бол Куритибагийн автобусны

90 буудлуудад огт өөр дүр зураг харагдана. Хоолой хэлбэртэй автобусны буудлуудын шал нь автобусны гишгүүрийн харалдаа байрших бөгөөд автобусны хаалганууд нэгэн зэрэг нээгддэг тул газар дээр явдаг метротой зүйрлэж болмоор. Уг тээврийн систем нь өдөрт 2,2 сая зорчигчийг хүссэн газарт нь хүргэж өгөхөөс гадна нэг автобусны буудлаас нөгөө рүү алхахад таван минутын зайтай байдаг аж. Сонирхуулж хэлэхэд, Бразилын нийслэл Рио-де-Жанейро метроны төслөө хэрэгжүүлэхдээ Куритибагийн автобусны тээврийн системээс 200 дахин их төсөв зарцуулсан байдаг.

ХОТ БОЛ ГЭР БҮЛИЙН ЗУРАГТАЙ Л АДИЛ

Хот бол гэр бүлийн зурагтай маш төсөөтэй. Та нагац ахынхаа хамарт дургүй гээд зурагнаасаа хайчилж хаядаггүй биз дээ? Үүн лугаа адил хотынхоо аль нэг хэсэгт дургүй гээд тасдаж хаях боломжгүй билээ. Лернер хотынхоо өнцөг булан бүрийг ижил тэнцүү хөгжүүлж байж л хамтдаа цэцэглэх боломжтойг ухаарсан юм. Аливаа хотод хөдөлгөөнт байдал, тогтвортой байдал, зэрэгцэн орших гэсэн гурван түвэгтэй асуудал тулгардаг. Жайме Лернер метро, автобусны маршрут, такси гэх мэт авто тээврийн хөдөлгөөнт байдлыг саадгүй байлгахын тулд нэн түрүүнд “ухаалаг систем” баримтлах хэрэгтэй гэж үзсэн байна. Үүний нууц нь, тэдгээр авто хэрэгслүүд нэг орон зайг булаацалдахгүй байхад оршино. Тиймээс ч Лернер хот дотор зэрэгцээ орших гурван гол замын хөдөлгөөнийг хурдны автобуснуудад зориулсан байна. Тухайлбал, дундах замын зургаан эгнээний хоёр захын замаар зөвхөн автобуснууд зорчдог аж. Тогтвортой байдал, зэрэгцэн орших асуудлыг шийдэхийн тулд Лернер барилгажилтыг энгийн ба дээд зэргийн гэсэн хоёр стандартаар зохицуулсан байна. Жишээлбэл, хэрэв 10 мянган м.кв талбайтай 15 давхар барилгыг 10 давхар барилга барих газар босгохоор төлөвлөсөн бол 50 мянган м.кв талбайг /5×10 000/ худалдан авах шаардлага тавьдаг аж. Хот уг худалдан авалтад зах зээлийн хэрэгцээ, шийдвэрлэлтийг зохицуулдаг зуучлагч маягаар оролцох бөгөөд уг бизнесийн ашгийг ойролцоо орших түүхэн барилгуудыг сэргээн засварлах төсөвт шилжүүлдэг байна. Өөрөөр хэлбэл, шинэ барилгын эзэн барилгадаа илүү давхар барих зөвшөөрөл авахын тулд сэргээн засварлах ажилд мөнгө хандивлаж байна гэсэн үг. Харин хотын захиргаа түүхэн үнэт дурсгалуудынхаа харагдах үзэмжинд зориулан илүү төсөв гаргахгүйгээр сайхан байлгаж чадаж байна. Өдөр бүр 1000 тонн ахуйн хог хаягдал гаргадаг хотуудад хогийг ялгаж салган ангилдаг том үйлдвэрүүд барих шаардлагатай байдаг. Тэгвэл Жайме Лернер уг өндөр зардалтай төслийг амьдралд арай бодитой байх өөр төслөөр сольж хэрэгжүүлсэн байна. Тэрбээр хогны машин орох боломжгүй нарийн гудамжтай борчуудын хороололд хөглөрч, янз бүрийн өвчин үүсгэж байдаг хогноос салах хөтөлбөр гаргажээ. Нэн түрүүнд, ядуусын хороололд хогийг ангилж хаях гурван өөр өнгөтэй хогийн контейнер байрлуулжээ. Дараа нь, ангилсан хогийг хог боловсруулах газрын хүлээн авах цэг дээр өөрийн биеэр авчирвал автобусны тасалбар, хүнсний бүтээгдэхүүнээр солих боломжтой болгосон байна. Сонирхуулахад, үндэсний баярын

91 өдрүүдээр ангилсан хогийг баярын хүнсээр сольж болдог аж. Мөн сургуульд сурдаг хүүхэдтэй бол бичгийн дэвтрээр ч сольдог хөтөлбөр бий гэнэ. Аливаа хотын цаашдын хөгжлийг хойч үеийнхэн нь тодорхойлдог учир Лернер дунд сургуулийн хүүхдүүдэд зориулан ахуйн хог ангилах хөтөлбөрийг нэвтрүүлсэн байна. Үр дүнд нь, 1989 оноос эхлэн Куритиба хот хог ангилалтын зэрэглэлээрээ тэргүүлэх болсон билээ. Өдгөө куритибагийн хүүхдүүд олон төрлийн пластикийг хэрхэн ялгахыг сурчээ. Харин тэдний эцэг, эхчүүд автобусны тасалбараараа ажил төрөлдөө явдаг болсон. Ядуусын хорооллоос 11 мянган тонн ангилсан хог тушаагдсанаар нэг сая ширхэг автобусны тасалбар, 1200 тонн хоол хүнс гаргаж өгсөн гэх судалгаа байдаг аж.

КУРИТИБАГИЙН ХӨГЖЛИЙН СТРАТЕГИ

Бразил дахь хамгийн өндөр хөгжилтэй нийгмийн халамжийн систем, соён гэгээрүүлэх хөтөлбөр зөвхөн Куритибад л бий. Тус хот ийнхүү амжилтанд хүрснээр дотоодын шилжилт хөдөлгөөн их хэмжээгээр нэмэгдсэн бөгөөд хүн амын тоогоороо Парана мужийн үзүүлэлтийг давсан байна. Үндэсний мөнгөн гүйлгээнээс гадна сайн боловсруулагдсан нэмэлт мөнгөний эргэлтийг ашиглах туршлага Куритибад 25 жил хэрэгжиж иржээ. Энэ хандлага ядуу буурай орнуудын хувьд хөгжингүй орны амьдралын түвшинд хүрэхэд нь нөлөөлсөн билээ. Ингээд тэдний хөгжлийн стратегид нөлөөлсөн түүхээс танилцуулъя. • Олон нийтийн тээврээр зорчихыг дэмждэг нь сайшаалтай. Ингэснээр автобусны үйлчилгээ илүү сайжирч, тав тухтай болж, авто машинаас хавьгүй илүү унаа болж чаддаг байна. Жишээлбэл, куритибагийн автобуснууд бууж, сууж буй зорчигчдод өвөрмөц аргаар түргэн шуурхай үйлчилгээ үзүүлдэг аж. Автобусны буудлаас авсан тасалбараараа зорчигчид тусгай автобусны зогсоол руу орно. Нийтийн унаа ирэхэд зогсоолын хаалганууд болон автобусны хаалганууд зэрэг

нээгдэж, хэдхэн секундын дотор олон хүмүүс зөрөн орж, гардаг аж. • Энд барилгачин, инженер, дэлгүүрийн эзэн, таксины жолооч гэх мэт хүмүүст хүрээлэн буй орчны талаар мэдлэг олгох богино хугацааны курсыг үнэ төлбөргүй санал болгодог их сургууль бий. Өдөр тутмын үйл ажиллагаа нь орчин тойрондоо ямар нөлөө үзүүлдэг тухай мэдээллийг иргэдэд өгдөг уг их сургуулийн байрыг урьд нь хайрга бэлтгэдэг байсан ч ашиглагдахаа больсон газарт барьсан бөгөөд ахин боловсруулсан цахилгааны утсыг ашиглан архитектурын нэгэн өвөрмөц цогцолборыг бүтээсэн байна. • Куритиба нь 1950-иад оны үеийн байдлаасаа бохирдлын түвшнээ бууруулж чадсан, мөн өөрийн асуудлыг өөрсдөө шийддэг учир Засгийн газраасаа төсөв авахаас татгалздаг бразилын цорын ганц хот юм. Энд тус улсын бусад хоттой харьцуулбал гэмт хэргийн түвшин харьцангуй бага, харин боловсролын индекс илүү өндөр байна. • Тэд урьд хогийн цэг байсан газарт ботаникийн цэцэрлэгт хүрээлэнгээ байгуулжээ. Куритибад үүнээс гадна 16 парк баригдсан бөгөөд тус бүртээ өөрийн гэсэн үүрэгтэйгээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг аж. Үр дүнд нь куритибагийн иргэн бүрт 52 м.кв ногоон талбай ноогдох болжээ. НҮБ-аас тогтоосноор 48 м.кв талбайг төгс түвшинд хүрсэн гэж үздэг. Гэвч энэ түвшинд буурай орны хотууд гэлтгүй хөгжингүй орны хотууд ч хүрэхэд бэрх. Түүнчлэн куритибагийн цэцэрлэгт хүрээлэнгүүдэд нийтийн тээврээр зорчин хүрэхэд маш хялбар билээ. • Зарим хотод хөгжлөөс хоцорсон, орхигдсон гэмээр газрууд байдаг. Мэдээж тийм газарт хүмүүс амьдрахыг хүсэхгүй. Тэгвэл ийм тохиолдолд куритибачууд бичил гудамжны санааг хэрэгжүүлдэг байна. Тухайлбал, автобусны буудал, сонин, сэтгүүлийн ТҮЦ, зочид буудал зэргийг бичил форматаар барьж байгуулснаар тухайн газарт шинэ амьдрал үүсдэг аж. Куритиба бол хэрхэн саарал, дүнсгэр хотыг экологийн өндөр жишиг бүхий хот болгохын бодит жишээ юм. Бразилын ихэнх иргэд Куритиба руу нүүн суурьшсанаас үзэхэд хүн бүр ийм л хотод гэр бүл зохиож, үр хүүхдүүдээ өсгөж, ажил амьдралаа өрнүүлэхийг мөрөөддөг аж. Уг хотын зиндаанд хүрэхийн тулд эргэн тойрноо цэгцэлж, хурдан шуурхай ажиллаж, бүтээлч хандлагыг дэмжих хэрэгтэй гэдгийг Жайме Лернер зөвлөсөөр байгаа билээ. Нийтлэлийг: З.Ариунболор

МОНГОЛЧУУД АЛЬ ОРОНД ХАМГИЙН ИХ АЯЛДАГ ВЭ? Монголчууд маань аль орныг хамгийн их зорьж, аялал жуулчлалын салбарт нь хөрөнгө оруулалт хийгээд байна вэ? Үүнийг та сонирхож байсан уу? Нийслэл guide-ийнхан гадаадад аялсан монголчуудын талаарх хамгийн сүүлийн үеийн судалгааг ашиглан дараах сонирхолтой баримтуудыг танилцуулж байна.

014 оны нэгдүгээр улиралд Монгол банк, Аялал жуулчлалын үндэсний төв, Нийслэлийн аялал жуулчлалын газраас хамтран зохион байгуулсан “Гадаадад аялж буй монгол иргэдийн зардлын түүвэр судалгаа”-нд гадаадад онгоцоор аялаад ирсэн 697, Замын-Үүд боомтоор дамжин БНХАУ-д аялсан 324 иргэн, аялал жуулчлалын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж буй долоон аж ахуй нэгжийг санамсаргүй түүврийн аргаар сонгон хамруулжээ. Түүвэр судалгааны дүнгээр жуулчдыг аялсан улс орноор нь ангилахад

/Тайланд, Энэтхэг, Сингапур, Катар гэх мэт/

Бусад 15%

ОХУ 1% АНУ-Канад 5%

Европ 9%

гэсэн дүнтэй байна. 2014 оны нэгдүгээр улиралд гаргасан судалгааны дүнгээр ОХУ руу зорчсон иргэдийн тоо бусад улстай харьцуулахад бага гарчээ. 2014 оны есдүгээр сарын 3-ны хэлэлцээрээр монгол улсын иргэд ОХУ руу 30 хүртэл хоногоор визагүй зорчдог болсон. Тиймээс Алтанбулаг, Эрээнцав зэрэг ОХУ руу гарах хилийг оролцуулаад өнөөгийн он цагаар авч үзвэл

ОХУ-ыг зорих манай жуулчдын тоо нэлээд өссөн байх учиртай. Ялангуяа Байгаль нуур үзэх, Итгэлт хамбад мөргөх зорилгоор иргэд ОХУ руу ихээхэн жуулчилдаг болсон билээ. Түүвэрт хамрагдсан зорчигчдын 44 хувь нь амралт, аялал жуулчлалын зорилгоор хилийн дээс алхжээ. Жуулчдыг насны бүтцээр нь авч үзвэл 30-39 насныхан хамгийн их аялж жуулчилдаг нь харагдаж байна. Үүний дараа 20-29 насныхан, 40-49 насныхан оржээ. Мөн аялагчдын 13 хувь нь жуулчлалын компаниар дамжуулан, 87 хувь нь өөрөө аялалаа зохион байгуулсан байв. Гадаадад аялж буй монгол жуулчид аялсан улс бүрийнхээ хувьд ялгаатай зардал гаргадаг бөгөөд энэхүү судалгааны дүнгээр дунджаар 1622 ам.доллар зарцуулдаг байна. Гадаадад аялсан нэг жуулчны зарцуулах дундаж зардал /ам.доллар/ Улс

30 хоног хүртэл

Европ

1975

Япон

1566

БНХАУ /Чингис хаан/

1324

БНХАУ /Замын Үүд/

843

АНУ, Канад

2230

БНСУ

1889

ОХУ

515

Бусад

1416

2005 онд Монгол банкнаас зохион байгуулсан түүвэр судалгаатай харьцуулахад монгол жуулчдын гадаадад аялахдаа зарцуулсан дундаж зардлын хэмжээ 3,1 дахин өсчээ. 2005 онд нэг ам.доллар 1205 төгрөг байсан бол 2014 онд 1888 төгрөг болсон. Энэ дүнгээс харахад зардал өссөн гол шалтгааныг ам.долларын ханшийн өсөлттэй холбож үзэх бүрэн боломжтой.

ИРАН Lonelyplanet, The Guardian, CNN-ээс 2016 оны онцлох аялалдаа Иран улсыг багтаажээ. Ингэхэд яагаад тэд бүгдээрээ энэ улсыг онцлох болов оо? Хариултыг хэд хэдэн хувилбараар гаргаад үзье. Нэгт, Иран бол дэлхийн хамгийн гайхалтай соёл иргэншлүүдийн цогцолбор бөгөөд ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн соёлын өвд бүртгэлтэй 19 дурсгал энд буй. Хоёрт, ираны цөмийн хөтөлбөрийн зургаан талт хэлэлцээрийн дагуу Иран улс цөмийн хөтөлбөрөө хязгаарлаж, олон улс Ираны эсрэг тавьсан хоригоо цуцлах ёстой. Үүнээс улбаалан ираны төр засгийн удирдлагууд аялал жуулчлалаа хөгжүүлэхээр төрөл бүрийн төсөл санаачлан хэрэгжүүлэхээр төлөвлөөд байгаа аж. Жуулчдын анхаарлыг ихээр татдаг XVII зууны үеэс уламжлагдан ирсэн Bazaar of Isfahan худалдааны зах, Кашаны лалын сүмүүд, Ширазын цэцэрлэгт хүрээлэнгүүдээс гадна ираны орчин үеийн соёлыг харуулах Тегераны контемпорари урлагийн музейгээс Поллок, Уорхол, Монегийн бүтээлүүдийг ч олж үзэж болно. Мөн орчин үеийн уран бүтээлчдээр хүрээлүүлсэн Сазманаб урлагийн төв гээд түүх соёлтой холбоотой өч төчнөөн газар бий.

2016 ОНД АЯЛБАЛ ЗОХИХ ДӨРВӨН УЛС Зөвхөн аялахын төлөө визаны материал бүрдүүлж, элчингийн ярилцлагад орох нь мөнгө төгрөг хийгээд цаг хугацааны хувьд асуудал болдог. Үүнээс гадна виза гарахгүй бол төлөвлөж байсан аялал тэр чигээрээ цуцлагдах ч эрсдэлтэй. Монгол улсын иргэд “Е” ангиллын улаан гадаад паспортоор 17 оронд визагүй зорчдог. Тиймээс бид визагүй зорчиж болох улсуудыг аяллынхаа эхний сонголтод оруулсны зэрэгцээ тэдгээр нь 2016 онтой онцгой учир шалтгаанаар холбогдож буйг давхар сануулмаар байна. Сингапурт ирсэн жуулчдын 60 хувь нь Сентоза арал дээр амралтаа өнгөрүүлдэг. Мэдээж, далайд шумбаж, iFly Singapore салхин туннелд орж супермэн шиг нисэх нь аз жаргалыг мэдрэх хамгийн эхний алхам. Үүн дээр урлаг, уран зураг сонирхдог бол дэлхийн жишигт нийцсэн музей, галерейнуудаар нь заавал ороод гараарай. Жишээ дурдвал, урьд нь Сити холл, Дээд шүүх байрлаж байсан Сингапурын түүхэн үеийн барилгуудад Сингапурын үндэсний галерей үйл ажиллагаагаа явуулж эхлээд тун ч удаагүй байна. Эдгээр түүхэн барилгыг хооронд нь холбож засварлах ажил өнгөрсөн онд дуусч, хот улсынхаа 50 жилийн ойн босгон дээр буюу 11 дүгээр сард нээлтээ хийсэн юм. XIX зуунаас өнөөг хүртэлх Зүүн өмнөд Азийн урлагийн шилэгдмэл бүтээлүүдийг эндээс үзэж сонирхоорой.

СИНГАПУР

КУБА Карибын тэнгисийн умард хэсэгт байрлах Бүгд Найрамдах Куба улстай танилцахыг битүүхэндээ хүсч явдаг байсан бол цаг хугацааны хувьд дахин хойшлуулах хэрэггүй боллоо. Учир нь, даяаршлын давалгаа ихсэх тусам Куба улсын өнгө төрх жилээс жилд өөрчлөгдөж байна. АНУ-аас Кубад тавьсан хориг нааштайгаар эргэж байгаа тул тийш зорих жуулчдын тоо асар ихээр нэмэгдэнэ, жуулчид очихын хэрээр тэндхийн хүн амын уугуул шинж чанар алдагдах нигууртай. Социалист засаглалтай Куба улсын ард иргэдийн аж амьдрал хийгээд байшин барилгын дурсгал дэлхий дахины анхаарлыг ихээхэн татдаг. Нийслэл Гвана хотод 1500-гаад он буюу колонийн үеийн испани, итали, грек, ромын соёлын хамгийн эртний уран барилгын дурсгалууд, чулуун гудамжууд бий. Далайн эргийн гурван одтой, хоногийн 60-70$-ын үнэтэй зочид буудалд тухалсан байхад хоол ундандаа санаа зовох шаардлага гарахгүй. Тэр бүү хэл, энэ үнэд алкоголийн төрлийн ундаанууд ч багтдаг гэсэн. Куба улс дуу, хөгжим, театрын урлагаараа шагшигддаг. Улирал тутамд төрөл бүрийн фестиваль зохион байгуулагдах ба 10-20$-ын такс төлөөд зочид буудлынхаа кабаре шоуг үзэх боломжтой. Цаашилбал, Кубад танилтай бол навчин тамхины тариалан, матар үржүүлгийн газраар нь зочлоод үзэхэд гэмгүй.

ХЯТАД Урьд нь та шопинг хийж, өндөр хөгжил, тэнгэр баганадсан барилгыг нь бахдахаар Шанхайг зорьдог байсан бол энэ удаад гэр бүлээрээ үлгэрийн ертөнцийнх нь босгыг даваад үз. Тодруулбал, энэ хавар нээгдэх Диснейн шинэ ресорт таны Шанхай хүрэх залуур байх болно. Хэмжээгээрээ Хонг Конгийн Дисней паркаас гурав дахин том, бяцхан жаалуудын мөрөөдлийн вант улсад анхдагч болохоор зүйлс олон. Дисней ресортын Шидэт үлгэрийн цайз нь Диснейн бусад паркийнхаас хамгийн өндөр, хамгийн том нь бөгөөд диснейн гүнж нарыг бүгдийг нь багтаасан анхны цайз болох аж. Энэхүү цайзаас гадна Эрдэнэсийн арал, Tomorrowland, Fantasyland, Adventure Isle зэрэг зургаан том хэсэгт хүүхэд багачуудын хүсэл жинхэнэ утгаараа биелнэ. Жишээ нь, Эрдэнэсийн аралд очиж ахмад Жек Спарроутай уулзахыг хүсч байгаа биз дээ? Энэхүү вант улсын гадна талд орших Дисней таун энтертэйнмент гудамжинд ресторан, дэлгүүр, театр, хоёр ч зочид буудал баригдаж буй. “Араатны хаан арслан”-гийн мандарин хэл дээрх театрчилсан шоу, Тoy Story-гоор нэрлэгдсэн зочид буудал гэхчлэн диснейн хүүхэлдэйн кинотой холбоогүй зүйлс энд бараг үгүй. Тэгээд ч Диснейн паркууд тухайн газартаа жуулчдыг татах гол хөшүүрэг болдгийг судалгааны дүнгүүд харуулдаг. Эх сурвалж: 2014 оны нэгдүгээр улиралд Монгол банк, Аялал жуулчлалын үндэсний төв, Нийслэлийн аялал жуулчлалын газраас хамтран зохион байгуулсан “Гадаадад аялж буй монгол иргэдийн зардлын түүвэр судалгаа”

ДИВААЖИНГААС ТӨӨРСӨН ХҮҮХДҮҮД

“

Оны шилдэг уран бүтээл”, “Намар”, “Эмэгтэй уран бүтээлчдийн үзэсгэлэн” зэрэг дүрслэх урлаг сонирхогчдын хүлээлтийг ихээхэн үүсгэдэг үзэсгэлэнгүүдийн эгнээнд багтах “Диваажингаас төөрсөн хүүхдүүд” төсөл хоёр дахь удаагаа хэрэгжиж дууслаа. Уг үзэсгэлэнг Монголын орчин үеийн урлагийг дэмжих холбоо АНУ-ын ЭСЯ-тай хамтран хэрэгжүүлсэн бөгөөд төслийн үр дүн болсон бүтээлүүдийг 976 арт галерейд дэлгэв. Эхний төслийн сэдэв ардчилал, удаах нь агаарын бохирдол, тэдгээрээс урган гарсан “Бидний өдөр тутмын амьдралд энэ бүхэн хэрхэн нөлөөлж байна вэ?” хэмээх асуулт. Сүүлд хэрэгжүүлсэн төслийг авч үзье. Агаарын бохирдлын тухайд, өвчлөл, цаашилбал уушгины

С.Төгссаруул “Асуудал бол бодит”

хорт хавдар үүсгэх эрсдэлт хүчин зүйлсэд агаарын бохирдол нь бараг тамхины дараа бичигдэж байна. Уран бүтээлч Б.Мөнхцэцэг “Гэгээ” бүтээлдээ хорт хавдар туссан найзынхаа хөргийг дүрсэлжээ. Тэрбээр “Хорт хавдраар өвдсөн хүмүүсийн сэтгэл санаа хүнд байдаг ч өвчинтэйгөө тэмцэх сэтгэлийн тэнхээ, гэрэл гэгээг би тэр найзаасаа олж харсан. Ер нь амьдралын хар цагаан нэгэн цаг хугацаа орон зайд зэрэгцэн оршиж, эсвэл ээлжилж байдаг. Хүн хэмээгч сэтгэлийн амьтан үүн дээр дэнслэгдэн байдаг болов уу” гэв. “Гэгээ” бүтээлд нэг хүний хоёр өөр дүр дүрслэгдсэн ба сүүдэрт

Хүн-Байгаль-Хайр-Эрх чөлөө нэгдэл “Дуусдаггүй үлгэр-Визуаль өрөө”

байгаа бодит дүр гэрэлд буй бурханлаг төрхтэйгөө зэрэгцэн оршино. “Хүн-Байгаль-ХайрЭрх чөлөө” нэгдлийнхэн видео ажлынхаа хүрээнд рентген зураг ашиглан мөн л агаарын бохирдлоос үүдэлтэй өвчлөлийг харуулжээ. Рентген зурган дээр яс нь хугарсан, эсвэл зөөлөн эд нь гэмтсэн хүний бие утаан дунд замхарна. Видео ажил гэрэлт самбаруудтай нийлээд “Дуусдаггүй үлгэр-Визуаль өрөө”-г бүтээжээ. Гэрэлт самбаруудын хувьд утааны баг түлхүү дүрслэгдсэн бөгөөд утаа, агаарын бохирдол энэ хэвээр даамжирвал бид баг зүүхээс өөр аргагүйд хүрнэ гэдгийг анхааруулах аж. С.Төгссаруул “Асуудал бол бодит” фото арт бүтээлээрээ агаарын бохирдлыг арай өөр өнцгөөс гаргасан байв. Бүтээлийн тайлбар дээр “Хүрээлэн буй орчинд тулгарч буй дийлэнх асуудал хүмүүс бидний бодол сэтгэлгээ болон юманд хандах хандлагаас шууд хамаарч байдаг” гэжээ. Тэрбээр нэг бүтээлдээ хүний толгойг уурын зуухны яндангаар орлуулсан байв. Товчхондоо утаа, агаарын бохирдол үүсгэгчид нь бид өөрсдөө болохыг баталжээ. Уг төслийн хүрээнд оюутнуудын дунд богино хэмжээний нийтлэлийн уралдаан зарласнаас Хятадын төв санхүү эдийн засгийн

их сургуулийн оюутан Б.Тэмүүлэнгийн “Ажилчин шоргоолж” онцгойрсон бөгөөд үзэсгэлэнгийн танхимд нийтлэлийг нь дэлгэсэн байлаа. Тэмүүлэн агаарын бохирдол хаанаас үүсэлтэй, хэрхэн бий болсныг, мөн агаарын бохирдлын асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэхийг шоргоолжны амьдралаар төлөөлүүлсэн ба энэ нь Төгссаруулын харж буй өнцөгтэй давхцах аж. Энэ удаагийн “Диваажингаас төөрсөн хүүхдүүд-2” төслийн зорилго нь Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг багасгахад иргэн, байгууллага бүрийн оролцоог дээшлүүлэхэд оршиж байлаа. Тэд үзэсгэлэнгээрээ дамжуулан бурууг бусдаас биш өөрөөсөө хайх, асуудал шийдэгдэхийг хүлээж, хэн нэгэнд даатгаж суухгүйгээр өөрөө хөдлөхийг уриалж байв. Угтаа тэнгэрийн амьдрал бус хүмүүний амьдрал диваажин байх учиртай. Гэвч тэрхүү диваажингаа бид өөрсдийн гараар сүйтгэдэг шиг... Рецензийг: Т.Тунгалаг Гэрэл зургийг: Б.Одгэрэл

Б.Мөнхцэцэг - “Гэгээ”

ХОЁРДУГААР САРЫН ЗУРХАЙ ХУМХ Таны гарт ажил тань дэндүү ороод байна уу? Нэгэн хэвийн байдал, нэг л хэмнэлд ороод уйдаж байгаа бол чухам энэ л ажилдаа анх яагаад тэгтлээ дурласнаа эргэн сана. Энэ сарыг ерөнхийд нь дүгнэвэл, ажил хэрэг төлөвлөсөн хуваарийн дагуу өрнөх болно. Хэрэв та найз нөхөдтэйгөө уулзалгүй удсан бол энэ сард тэдэнтэйгээ уулзаж нарги. Бусадтай сэтгэл зүрхнээсээ ярилцалгүй хэчнээн удсанаа та сүүлийн үед мэдрэх болсон. Тиймээс, уулзаж амжихгүй бол цайны цагаараа ч болов утсаар “буу халах”-ыг хичээгээрэй. ЗАГАС Та амьдралынхаа энэ л үед эзэмшсэн ур чадвар, мэдлэгээ хэрхэн зэврүүлэхгүй байлгах тал дээр арга хэмжээ авах хэрэгтэй байна. Танд туслах боломжууд ар араасаа хөврөх тул үүнд толгойгоо гашилгах хэрэггүй. Энэ сард та ямар ч оньсыг тайлж чадна. Харин амжилтдаа толгой эргэх вий, бодолтой байх хэрэгтэй шүү. ХОНЬ Хоёрдугаар сарын эхний долоо хоногт та ямар нэгэн шинэ зүйл туршиж үзэхээс бүү эмээ. Өөрийгөө шинээр нээх, гол зорилгоо тодорхойлох, авьяасаа хөгжүүлэх гээд тун завгүй байх тул энэ сар таны хувьд сум шиг хурдан нисч өнгөрөх нь. Од гарагс таныг баяр баясалдаа хөглөгдөж, санасан бүхнээ хэрэгжүүлж, сонголтдоо эргэлзэхгүй байхыг сануулж байна. Хэрэв та амжилтанд хүрвэл жинхэнэ аз жаргалыг олохоор байна. Харин бүтэлгүйтвэл сэтгэлээр бүү унаарай, хувь заяа танд дахин боломж олгоно. ҮХЭР Та “жижиг” асуудлуудаа шийдэлгүй хойш тавьсаар яваад том асуудалд хүрэх эрсдэлтэй байна. Гэвч санаа бүү зов. Хэрэв та бүтэн сарын турш буйдангаасаа өндийлгүй, зурагтнаасаа харц салгалгүй цаг нөгцөөвөл байдал аюулын түвшинд хүрнэ. Хамт ажилладаг бүх хүмүүсийнхээ өмнөөс хариуцлага үүрэх хэрэггүй. Нөгөөтээгүүр, та асуудалд орлоо ч хохирол амсахгүй. Тиймээс алдаанаасаа сургамж аваад илүү ухаалаг, бүтээлч хандахыг эрмэлзээрэй. Цаг хугацаа бүхнийг харуулна.

ИХЭР Ихрийн ордынхон хоёрдугаар сард бусдаас хоёр дахин азтай байх нь. Хариуцсан ажлууд тань үр шимээ өгнө. Харин хайр дурлалын хувьд гэрэл гэгээгээр дутаад байна уу даа? Хэрэв та ганц бие бол чанартай харилцааг илүүд үзэх цаг иржээ. Гэр бүлтэй хүмүүс бүл нэмэхтэй холбоотой чухал үүрэг хариуцлагад хамаг сэтгэл зүрхээ шингээгээрэй. Учир нь, амьдралын энэ л мөч танд үүрд санан дурсах дурсамжуудыг бэлэглэнэ. МЭЛХИЙ Та урьдын амжилтуудаа давтах боломжтой. Гагцхүү гуниг гутралаас өөрийгөө чөлөөлж, өөдрөг байгаарай. Аль болох цаг наргүй ажиллаж, оюун ухаанаа завгүй байлга. Өвөл ирсэн гээд та баавгай шиг “ичиж”, буйдангаасаа салахгүй унтахаас өөрийг хүсэхээ больж болохгүй! Ийм байдалд орох гээд байгаагаа эртхэн анзаарч, ямар нэгэн арга хэмжээ авч эхэлбэл карьерын шат өөд өгсөх, санхүүгийн байдлаа сайжруулах боломж танд олдоно. Төрөлхийн дотуур тамир, логиктой сэтгэн бодох чадвараа ашиглах цаг одоо л ирж байна! АРСЛАН Та энэ сарын дундуур юу чаддагаа “өнгөтөөр” харуулах хэрэгтэй байна. Тиймээс тайван налайж суух хүслээ толгойноосоо авч хая. Таныг аз ивээх хэдий ч супер хүчээр хангахгүйг санаж яваарай. Хамгийн гол нь боломж бололцоогоо хамаагүй үрэн таран хийхээс зайлсхий. Их эрх мэдлийг дагаж өндөр

хариуцлага ирдэг тул нэг төвт байдлаа алдахгүй байхыг хичээгээрэй. ОХИН Хоёрдугаар сард та дэндүү олон гял цал арга хэмжээнд хамрагдаж, үнэндээ энэ бүхэн таны гайхшийг төрүүлж магадгүй. Тиймээс ч та хэт их наргиж цэнгэж, хөөрч баяссанаас болоод “өнөөдөр инээсэн хүүхэд маргааш уйлна” гэдэгтэй адил зүйл болохоос болгоомжилж эхэлнэ. Гэхдээ та үүнээс эмээх хэрэггүй, од гарагс таны талд байх юм байна. Хэрэв та ямар нэгэн том төсөл эхлүүлэхээр зэхсэн бол цаг нь иржээ. Учир нь, энэ сард та танилын хүрээгээ тэлж, хоёр талдаа ашигтай байхаар ажил эхлүүлэх боломжтой болох нь. ЖИНЛҮҮР Та энэ сард хамт ажилладаг хүмүүсийнхээ санамсаргүй хэлсэн зөвлөгөөнүүдийг чихнийхээ хажуугаар бүү өнгөрөөгөөрэй. Чухамдаа тэд л танд үнэлж баршгүй сэдэл санаа төрүүлэх бөгөөд уурлаж дарамтлахаас хавьгүй илүү зүйлийг танд өгөх болно. Алдаа дутагдлаа анзаарч ч амжаагүй байхад тэд үүнийг олж илрүүлэх нь нэн хэцүү байх боловч та зөвлөгөөг заавал биелүүлэх хэрэгтэй. Аливаад сонор сэрэмжтэй байж, хүмүүст энэрэнгүй хандаарай. ХИЛЭНЦ Тун ээдрээтэй хоёрдмол байдал энэ сард таныг хүлээж байна. Та гагц өөрийнхөө бус, эргэн тойрныхоо хүмүүсийн үйлдэлд ч хяналт тавих хэрэгтэйг ойлгох нь чухал. Амьдралын энэ л үед зөн совин, мэдрэмж тань гол үүрэг гүйцэтгэх нь.

99 Тиймээс сэтгэлийн хөдөлгөөнөө нэгдүгээрт тавьж болохгүй. Үл ойлголцол үүсвэл даруй арга хэмжээ авахыг хичээ. НУМ Та энэ сард өөртөө итгэх итгэлээ эргүүлэн олж авна. Бүх зүйл бүтэмжтэй байх боловч сэтгэлд тань 100 хувь нийцэхгүй. Гэвч, хэрэв та боломж нөхцөлөө бүрэн ашиглаж, өөрийнхөө чадлаас давсан зүйлийг хийж чадвал зорьсондоо хүрэх болно.

Энэ сарын дундуур та юунд анхаарлаа хандуулах нь чухал вэ гэдгийг ухаарна. Танд хэн ч санаатайгаар муу зүйл хийхгүй, хэдий тийм ч эргэн тойрныхныхоо зөвлөгөөг олон талаас нь харж, дүгнэж байж дагах эсэхээ шийдээрэй. МАТАР Энэ сар таны хувьд амар тайван, нам гүм байх нь. Сүүлийн хэдэн сарын ачаалал, хурд танд үгүйлэгдэх боловч стресснээсээ салаад авах

завшаан гэж хүлээж аваарай. Ажлын талбар дээр ч онцын өөрчлөлт гарахгүй бололтой. Илүү цаг ажиллахгүй, чөлөөт цаг ихтэй байх ч энэхүү идэвхгүй байдалд дасан зохицох хэрэггүй. Нөхцөл байдлаас үл хамааран ажлаа урагшлуулж л байгаарай. Мэдээж, хөгжил дэвшил ирнэ.

БҮГДИЙГ БУС ЧУХЛЫГ НЬ... ҮНДЭСНИЙ МЭДЭЭ мэдээллийн хөтөлбөр даваа-баасан гарагт өдөр бүр танд хүрч байна.

09.30, 13.30, 16.30, 20.30 цагт та NTV телевизээр хүлээн авч үзээрэй.

100

Нийслэл guide зөвхөн НИЙСЛЭЛ хотод зарагдаж байгаа бүтээгдэхүүнүүдийг танилцуулäàã. Энэ хуудсан дээр тэмдэглэл хийгээд дэлгүүр хэсэх үедээ хөтөчөө болгоорой.

The Toy Store Арын хавтас

ХУД, Зайсан Скүэр их дэлгүүрийн II давхарт 91105468

Аlbi жүүс Хуудас 46

Mild cosmetics Хуудас 23

УИД, I давхарт Metromall, I давхарт Зайсан Оргил супермаркет дотор 311803, 99602802

/шоколад/ Хан-уул дүүрэг, Зайсан Скүэр, I давхар 77117070

Bagro Хуудас 59

Эрдэнэт хивс Хуудас 42

Бюнтинг цай Хуудас 53

Tube Home Хуудас 107

Michel&Amazonka Хуудас 39

Номингийн салбар дэлгүүрүүдээр 88082928, 96963390

Хан-Уул дүүрэг, Алтай хотхоны урд RIVER STONE хотхон, 24б байр Мишээл экспо төв, Е-19 павильон “Далай ээж” захын урд байрлах Passage төв, I давхарт гэр ахуйн барааны дэлгүүр 91919311, 99859779, 326066

/Баясах трейд/, Хүнсний супермаркетуудаар 70002211 ХУД, Зайсан Скуэр, I давхар 77117070

Peace mall-ийн зүүн талд, XVII байр, Залуус мэлмий нүдний шилний газрын өргөтгөлд 99226040, 99956608

Baigal jewellery Хуудас 39

ХУД, Зайсан Скуэр, I давхар Мөнгөн завъяа 88119688, 99025123

Pipo jewellery Хуудас 39 Говь үйлдвэрийн нэрийн дэлгүүрийн зүүн талд, Гэр дэлгүүрт 99222601

Anar Erdene jewelry Хуудас 39

ОХУ-ын ЭСЯ-ны баруун талд, Mild Cosmetics-ын хажуугийн хаалга 357746, 86242662

Toyotа Хуудас 117

СБД, Олимпийн хороо, “Таван богд” ХХК үзэсгэлэнгийн танхим 94100199, 94001090

101

102

ҮСЧИН, ÃÎÎ ÑÀÉÕÍÛ ÑÀËÎÍ label.m Гранд плаза, I давхар, Toni & Guy Label.m салон 70101090, 99070452, 99183183 10.00-20.00 Бя, Ням 11.00-20.00

Мимоса спа Баянгол дүүрэг, XVI хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө, Макс центр III давхарт 7014-2222 Даваа – Ням 10:00-22:00 INNA LPG Beauty & Spa ХУД, XI хороо, Оргил шилтгээний зүүн талд Оргил стар хотхон, 57-A 70135566, 89665566 10-21, Бя,Ня-10-20, Даваад амарна Studio 410 СБД, Сүхбаатарын талбай, Сентрал тауэр, IV давхар, 410а тоот 77117171, 95228236 10.00-20.00 Бя 11.00-19.00

Hikari beauty salon СБД, Циркийн хажууд 1а байр 314696, 99062044 10.00-20.00 ИВ РОШЕ-1 ЧД, I хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө, 76-1 /УИД-ийн баруун талд/ 327683 /захиалга/ ИВ РОШЕ-2 СБД, Энхтайваны гүүр-1, Наран Плаза худалдааны төвийн III давхарт 70117683 /захиалга/ ИВ РОШЕ-3 СБД, Сөүлийн гудамж Наран Молл худалдааны төвийн III давхарт 70137683 /захиалга/ Allure salon Улаанбаатар Их дэлгүүр, V давхарт 70137111 10.00-22.00 Grandeur beauty salon ХУД, XI хороо, Luxury Zaisan Village хотхоны үйлчилгээний байр

75755444 9.30-20.30 www.grandeurbeauty.mn Charming beauty /Bella Vista/ ХУД, XI хороо 77339999 10.30-20.30 Tokyo nail salon ЧД, III хороо, УИД-ийн ард 316225, 95905676 09.00-20.00 Michelle’s nail studio ЧД, I хороо, Бодь цамхагийн баруун талд 70109088 09.00-21.00 Хүрлээ ЧД, Алтай төв, V давхар 323048 10.00-20.00 Бя, Ня 11.00-20.00 Baigal Beauty & Spa center СБД, V хороо, Голомт хотхон, Шинэ Монгол өргөө худалдааны төв 336688 10.00-22.00 Сарнайх СБД, Чин Ван Ханддоржийн гудамж 312112 Matrix salon ХУД, XI хороо, Замчдын гудамж, Оргил супермаркет 50061188 10.00-20.00 Бя, Ня 11.00-19.00

PC mall 4 БЗД, Намъянжүгийн гудамж, Шөнийн захын урд корпуст 75753536 11.00-20.00 Бя, Ня 11.00-20.00 Dell center СБД, Энхтайваны өргөн чөлөө, Компьютер ланд төвийн зүүн талд 70133535 IT Zone Компьютерийн их дэлгүүр Сөүлийн гудамж, I сургуулийн замын зүүн урд, М-Си-Эс Плаза төвийн I давхарт 312424, 311915 10.00-19.00 Бя, Ня 11.00-16.00 Сони төв ЧД, I хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө, 76-1 /УИД-ийн баруун талд/ 320218 10:00-21:00 Бя, Ня 10:00-20:00 World of Electronics-1 СБД, Энхтайваны гүүр-1, Наран Плаза худалдааны төвийн II давхарт 315738 10:00-20:00 World of Electronics-2 СБД, Сөүлийн гудамж Наран Молл худалдааны төвийн I давхарт 320218 10:00-21:00

ÄÝËÃ¯¯Ð

Wella salon БГД, II хороо, ТБД андуудын урд талд 99185267 10.30-20.00 Бя, Ня 11.00-20.00 Vidal salon СБД, II хороо, Улсын циркийн баруун талд 311004 09.30-20.00 Бя, Ня 11.00-20.00

ÝËÅÊÒÐÎÍ ÁÀÐÀÀÍÛ ÄÝËÃ¯¯Ð PC mall 1 СБД, VI хороо, Хүнсний IV дэлгүүрийн замын эсрэг талд 311644, 70133535 10.00-20.00 Бя, Ня 10.30-19.00 PC mall 2 СБД, Энхтайваны өргөн чөлөө, Голомт банкны картын төвийн замын эсрэг талд 70123535 11.00-20.00 Бя, Ня 11.00-19.00 PC mall 3 БГД, III, IV хороолол, Парадоксын баруун талд 70143535 11.00-20.30 Бя, Ня 11.00-20.00

Top Mebel

БЗД, I хороо, Токиогийн гудамж 11-456155 www.topmebel.mn Наран Молл худалдааны төв СБД, Сөүлийн гудамж-42/1 70136918 09:30-21:30

Petit Bateau

СБД, VIII хороо, Сэнтрал Тауэр, II давхар 77112888 facebook/Petitbateau Sod’s Boutique СБД, Алтай оффис цамхаг, II давхарт 70141744

103

Ariunaa Suri Хан-Уул дүүрэг, IV хороо, Вива Сити N4 77220101 www.ariunaasuri.com contact@ariunaasuri.com facebook/ariunaasuri

Toy Store ХУД, Зайсан Скуэр худалдаа үйлчмлгээний төв, II давхар 91105468 www.thetoystore.mn Наран Плаза худалдааны төв СБД, Энхтайваны гүүрний баруун талд 70116918 10:00-21:00 Бя, Ня 10:00-20:00 НАРАН ПОЙНТ ЧД, Хувьсгалчдын гудамж-9 /Байгалийн түүхийн музейн баруун талд/ 326435 10:00-20:00 Бя, Ня 11:00-18:00 Todos Baby Хан-уул дүүрэг, 4-р хороо, Яармаг 17110, “Вива сити” хороолол, 3-15 байр 77332220, 88102220

Аянчин Аутфиттерс ХХК Аялал, ан агнуур, загасчлалын хэрэгсэл, гутал хувцасны төрөлжсөн дэлгүүр ХУД, II хороо Чингисийн өргөн чөлөө 201/3 /Бармашийн замын эсрэг талд/ 70119211, 319211 Өдөр бүр 10:00- 21:00 ayanchin@magicnet.mn www.ayanchin.mn

UGG Australia Flagship store Сентрал тауэр, II давхар 77112611 Өдөр бүр 10:00-20:00 www.ayanchin.mn

Prosum Чингэлтэй дүүрэг, I хороо, Энхтайвны өргөн чөлөө, Экспресс тауэр, 1502 тоот 77117070 Cарнайх ХУД, XI хороо, Бурхантай хөшөөний уулзвар 70111727

Говь /Төв/ ХУД, Үйлдвэрчний гудамж, III хороо 343677 Говь /Монгол кашимер дэлгүүр/ СБД, Чингисийн өргөн чөлөө-3, I хороо, Үндэсний Соёл амралтын хүрээлэн 329202 Говь /Смарт/ БГД, Өргөө кино театрын урд талд 365705 Говь /Төв шуудан/ СБД, Сөүлийн гудамж, Төв шуудангийн урд талд 320303 Оргил ХУД, XI хороо, Оргил худалдааны төв 77303034 09.00-22.00 Euro home БЗД, IV хороо, XV хороолол Жанжин Лхагвасүрэнгийн гудамж, 34 дүгээр байр, 1 тоот 91996612 91996614 91996615

Скай их дэлгүүр ХУД, II хороо, Чингисийн өргөн чөлөө, 59-61 Скай Хайпермаркет 349191 Би-Марше СБД, IX хороо, Улаанбаатар их дэлгүүр 70111694 10.00-21.00 Maxmall их дэлгүүр Энх тайвны өргөн чөлөө 35, Баруун 4 зам 70122323

“ГОЁО” ХХК ХУД, II хороо, 19 дүгээр хороолол, Ажилчны гудамж, Гоёо ХХК-ний байр 77115454, 77115151 www.goyo-cashmere.com

Art of fashion ХУД, XV хороо, Гэгээнтэн цогцолбор 75555959 Ханбүргэдэй их дэлгүүр БГД, II хороо, Төмөр замын эмнэлэгийн зүүн талд 367054 10.30-20.00 Бя, Ня 11.00-19.00 ЛИНОС ВЭЛТ Герман тоглоомын дэлгүүр Гранд Плаза IV давхар, 4.7D 70121070, 99080975 10:00-21:00 info@linoswelt.mn, www.linoswelt.mn

ÝМНЭЛЭГ

Multiverse studio & Futuristic type ХУД, XV хороо, Махатма Гандигийн гудамж, Төв цэнгэлдэх Х хаалга 88606960

Скай их дэлгүүр БЗД, I хороо, Токиогийн гудамж 46, Чингис Зочид Буудлын Б Корпус 319090

Интермед эмнэлэг Чингисийн өргөн чөлөө, Хан-Уул дүүрэг, Богд хааны ордон музейн хойно, АПУ ХК-ийн зүүн талд 77011111 www.intermed.mn twitter/intermed_mn facebook/intermedmongolia.imc

104 ÁÀÍÊ Голомт /Төв/ ЧД, I хороо, Бодь цамхаг 311971 09.00-18.00 Хас /Төв/ СБД, VIII хороо, Ерөнхий сайд Амарын гудамж, өөрийн байр 313202 09.00-20.00 Голомт /картын төв/ ЧД, II хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө 311971 09.00-20.00 Бя, Ня 10.00-18.00

The Ivy Lounge СБД, III хороо, Сөүлийн гудамж, The Ivy рестораны I давхарт 76111176, 96031111 18.00-00.00

The Ivy Cafe ХУД, II хороо, Чингисийн өргөн чөлөө, Капитал Хаус, I давхар 70071000 08.00-18.00

ÇÎ×ÈÄ ÁÓÓÄÀË Sunjin Grand БЗД, XIII хороо, Энхтайваны гудамж 457711, 462255 24 цаг Чингис БЗД, I хороо, Токиогийн гудамж 313380, 70000099 24 цаг Баянгол СБД, I хороо, Чингисийн өргөн чөлөө 312255, 312653 24 цаг

¯¯ÐÝÍ ÒÅËÅÔÎÍÛ ¯ÉË×ÈËÃÝÝÍÈÉ ÒªÂ¯¯Ä Скайтел /Төв/ СБД, I хороо, Баянгол зочид буудлын баруун талд 319191 09.00-19.00 Бя, Ня 10.00-15.00 Юнител БГД, II хороо, Үндсэн хуулийн гудамж 24, Рокмон бюлдинг, Үйлчилгээний төв байр, I давхарт 328888, 1414, 328893 09.00-19.00 Бя, Ня 09.00-19.00

ÌÀÑÑÀÆ, ÑÏÀ, ÑÀÓÍ THANN SPA-1 СБД, Энхтайваны гүүр-1, Наран Плаза төвийн III давхарт 70107683 /захиалга/ THANN SPA-2 СБД, Сөүлийн гудамж, Наран Молл худалдааны төвийн IV давхарт 70127683 /захиалга/ Говь цогцолбор БГД, VII хороо, IV хороолол 301033 24 цаг

ÐÅÑÒÎÐÀÍ, ÏÀÁ

The Ivy Restaurant СБД, III хороо, Сөүлийн гудамж 331127, 331126 12.00-00.00

Их Монгол СБД, Сөүлийн гудамж, Циркийн зүүн талд 320450, 331206 12.00-00.00 Их Монгол 2 ХУД, Вива сити хороолол, N24 76100376 12.00-00.00 Irish pub СБД, I хороо, Сөүлийн гудамж 330993, 336666, 330994, 330995 11.00-23.00 АТА Ресторан ЧД, IV хороо, Анкарагийн гудамж 19А байр 322931 10.00-22.00

Кафе Жот ресторан Баянгол дүүрэг, XVI хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө, Макс центр V давхарт 7014-1111 07:00-22:00

ЭДЖ бар Баянгол дүүрэг, XVI хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө, Макс центр XVII давхарт 7014-1111, 99123802 Да – Ба 17:00-24:00 Бя – Hя 11:00-24:00 Eterna restaurant Өглөөний цай 08.30-10.30 Өдрийн хоол 12.00-15.00 Баянзүрх дүүрэг, III хороо, Английн ЭСЯ-ны ард 77001177 Да-Ба 08.00-24.00 Бя 11.00-23.00 Нямд амарна

Red Dot Cafe ХУД, III хороо, River Stone хотхон, 24A байр 76100176 12.00-21.00 Gusto restaurant СБД, Улсын их дэлгүүрээс Цирк орох замд, Сайд Б.Цэрэндоржийн хөшөөний зүүн талд 70006969, 70006996 Le Bistrot Francais restaurant Засгийн газрын ордны ард, МУИС-ийн III байрны эсрэг талд 320022 9.00-22.00 Бя, Ня 10.0022.00 Sesis Coffee shop БГД, II хороо, Гранд плаза 70112620 09.00-21.00 Сараана БГД, II хороо, Гранд плаза, I давхарт 70113355 09.00-22.00 Cosy cafe & pub Яармаг, “Шинэ гэр” хорооллын М-19 байрны I давхар 77111088 UBean Coffee House Баянзүрх дүүрэг, 13-р хороолол, Шинэ зам дагуу, Дамдинсүрэнгийн гудамж, 32-2 9638-2326, 9115-6510 Дав, Мяг, Пүр, Баа, Бям 8.30-20.00 Лха 12.00-20.00 Bugis coffee and dreams СБД, VIII хороо, Сэнтрал таур, III давхарт 70117022 08.00-24.00 Бя, Ня 10.00-24.00 Biwon Korean restaurant СБД, VIII хороо, Сэнтрал таур, III давхарт 77400400 11.00-24.00 Square grill pub СБД, VIII хороо, Сэнтрал таур, III давхарт 313355 08.00-24.00 Бя, Ня 10.00-24.00 Sky Lounge СБД, VIII хороо, Сэнтрал таур, XVII давхарт 310707 11.00-24.00 Rio grande lounge ХУД, XI хороо, Бурхантай хөшөөний эсрэг талд, Bella Vista Хотхон 77440505 07.30-24.00 Бя, Ня 10.00-23.00 Irish castle ХУД, XI хороо, Green Villa хотхоны баруун талд 77309500 09.00-24.00

105 Thai express СБД, I хороо, Энхтайваны гүүр, Наран Плаза цамхаг 70113541 11.00-24.00 New York New York СБД, I хороо, Энхтайваны гүүр, Наран Плаза цамхаг 70114540 Lavazza /УИД/ ЧД, III хороо, УИД-ийн I давхарт 99098110 09.00-22.30 VERANDA СБД, I хороо, Жамъяан гүний гудамж 330818 12.00-24.00 The Bull-1 СБД, III хороо, Сөүлийн гудамж, Брау хаусын урд талд 70110060, 99112025, 70111212 11.30-22.00 Tulpe restaurant and coffee house ЧД, 4-р хороо, Баруун сэлбийн гудамж, 51/А байр “Хишиг” төвийн 1 давхарт 70122277, 93099901 Да-Ба 09:22 Бя 10:20 California СБД, III хороо, Сөүлийн гудамж, 319031 08.00-24.00 Бя, Ня 09.00-24.00 Сөүл ресторан СБД, II хороо, хуучнаар Хүүхдийн парк дотор 329709 12.00-22.00

B room cafe Жаргалан хотхон, B production-ы I давхарт 77275555, 99013911 9.00-24.00 Bossam House Korean restaurant СБД, IV хороо, хүнсний 50 дугаар дэлгүүрийн баруун талд 325240 10.00-24.00 Maggiano СБД, Жамъяан гүний гудамж, Гранд оффис, I давхар 99098822, 320905 11.00-23.00 Бя, Ня 11.0021.00 Black Pearl СБД, VI хороо, Ерөнхий сайд Амарын гудамж, Спортын төв ордны урд талд 70110506 08.00-23.00 Mr.Wang БЗД, I хороо, Чингис зочид буудал, I давхарт 319920 10.00-22.00 Ti-amo Coffee shop БЗД, I хороо, Скай худалдааны төв 322002 10.00-20.30

London and Irish pub ХУД, IV хороо, Viva City хотхон, N18, N19 77100707 Ti-amo СБД, III хороо, Сөүлийн гудамж 70112422 08.00-22.00 Modern Nomads – Салбар I Бага тойруу, Метромолын урд талд 318744 11.00-24.00 11.00-23.00 Modern Nomads – Салбар II Соёлын төв өргөөний хойд талд, Үнэн сонины байр 70120808 09.00-24.00 11.00-23.00 Modern Nomads - Салбар III Байгалийн түүхийн музейн зүүн талд, СБД-ийн Тамгын газрын урд. 330633 11.00-24.00 Бя, Ня 11.00-21.00 City Lounge & Bar Бөхийн өргөөний баруун талд, Нэгдэлчин зочид буудлын зүүн жигүүр, III давхар 70152626 16.00-24.00 /Да,Мя.Лха/ 16.00-03.00 Пү-Бя /Нямд амарна./ Modern Nomads - Салбар V Бага тойруу, XIII байр (Golden pen бичиг хэргийн дэлгүүртэй байр) 7011 0505 11.00-24.00 Бя, Ня 11.00-21.00 bd’s Mongolian Barbeque Ресторан Сөүлийн гудамж -9, Өгөөж үйлдвэрийн зүүн талд 311191 11.00-24.00 Бя, Ня 11.00-23.00

Cozy Nomads Restaurant & Home Decor Зайсангийн гудамж-52, Сарнайх супермаркетийн баруун талд. 344001 11.00-24.00 Бя, Ня 10.00-23.00 Феличита итали ресторан Байгалийн Түүхийн Музейн зүүн талд 319009 11.00-24.00 Бя, Ня 11.00-21.00 Кавказ Ресторан Улсын циркийн чанх зүүн талд, Капитрон банкны урд. 77119900 11.00-24.00 Бя, Ня 11.00-23.00 Salm Brau Pub Модерн Номадс- I рестораны зүүн талд, Хаан Гэр Грилл ресторан, II давхар 77118855 12.00-24.00 Wine house СБД, I хороо, Баянгол зочид буудал, I давхарт 312255, 99115405 10.00-23.00 Scotch House Хан-Уул дүүрэг, I хороо, Чингисийн өргөн чөлөө, өөрийн байр 345828, 94995828 11.00-24.00 Bojangles СБД, II хороо, Тээвэрчдийн гудамж, Жигүүр гранд оффис I давхар 325830 09.00-24.00 “Батько Опанас” ресторан БЗД I хороо Токиогийн гудамж-2, “Серж Эксклюзив хаус” II, III давхар 453716

Modern nomads - Салбар VI Чингис зочид буудлын хойно, Royal castle. 77102277 11.00-23.00, /Бя,Ня 11.00-23.00/

“Милая” кафе ХУД I хороо Чингисийн өргөн чөлөө, Шинэ өглөө цогцолборын байр-23 345086

UB Jazz Club Өдөр бүр 21.00 цагаас жазз хөгжмийн амьд тоглолттой. БГД, I хороо, Кёкүшю цамхагийн баруун талд 39 дүгээр байр 91919011, 91929011 11.00-24.00

“Гжель” ресторан БЗД, 13 дугаар хороо, Жуков -55, “Торговый дом” үйлчилгээний төв 468266

DOUBLE SHOT Coffee & Cocktail ХУД, XV хороо, “Хурд” хотхон 7711-2662 Да-Ба 08:00-24:00 Бя 10:00-24:00 Ня 10:00-23:00 /doubleshot.mn Славянский Базар Ресторан МУИС-ийн хичээлийн IV байрны зүүн талд GB центр, I давхар 77110101 11.00-24.00 Бя, Ня 11.00-21.00

Broadway ЧД, I хороо, Мөнгөн завьяагийн хажууд 331123 11.00-24.00 Broadway БГ, IV хороолол, Гурван билиг оффис 360099 11.00-24.00 Shilla солонгос хоолны ресторан СБД, I хороо, I сургуулийн урд талд 91192231 10.00-22.00 Harry’s pub БЗД, XIII хороо, Сүнжин гранд зочид буудал 70151111 15.00-24.00

106 Pharos restaurant БЗД, XIII хороо, Сүнжин гранд зочид буудал 70151111 12.00-22.00 Gate СБД, VI хороо, IV дэлгүүрийн баруун урд 332009 10.00-23.30

ÑÓÐÃÀËÒ Нээлттэй Хаалга Сан ЧД, 2-р дөчин мянгат, Мандухай зочид буудлын урд, 12-р байр 1 давхар 314538, 99223300, 99113152 9.00-18.00 Maestro music school БГД, II хороо, Grand Plaza цогцолбор, XIV давхар, 1401 тоот 70117737, 70113398

ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ Á ËÄÀÐÆÓÓËÀÕ ÒªÂ Мандал Иог ХУД, Богд Хааны музейн урд, Оргил шилтгээн, III давхарт 326377, 96047987 07.30-20.00 Нийслэл Фитнесс ХУД, I хороо, Чингисийн өргөн чөлөө, АПУ ХК-ийн зүүн талд 96608811, 89848448, 91118910 08.00-23.00 Бя 10.00-20.00 Нямд Амарна Aqua fitness СБД, Токиогийн гудамж, Чингис зочид буудлын I давхарт 99099789, 70001221

ÀÌÐÀËÒÛÍ ÃÀÇÀÐ

Аянчин Фоор Сийзонз Лодж ХХК Налайх дүүрэг, VI хороо Эрээний адаг /Тэрэлжийн гүүрнээс хойш 9 км-т/ 99094539, 93032323 reservation@ayanchinlodge.mn www.ayanchinlodge.mn Онцлог: Тэрэлжийн үзэсгэлэнт байгальд, нийслэлээс 52 км-ийн зайд оршдог. Жилийн дөрвөн улирлын турш амрагчдыг хүлээн авч, тав тухтай үйлчилгээг санал болгоно.

ÎÍÃÎÖÍÛ ÁÈËÅÒ ÁÎÐËÓÓËÀÕ ÒªÂ

Air service Mongolia СБД, Сөүлийн гудамж, Түшиг төвийн II давхар 322000, 326000 Да-Ба 9.00-18.00 Бя 10.00-15.00 fb: AIR SERVICE MONGOLIA LLC Air trans СБД, VI хороо, Бага тойруу-IX 303030, 313131, 323232, 333333 09.00-18.00 Бя, Ня 10.00-16.00 Airlink СБД, Сөүлийн гудамж, I хороо, 61с байр 1818, 70141818 Air Market Ticketing Agency СБД, I хороо, Төв шуудангийн чанх урд 325050, 325050 09.00-22.00 Бя, Ня 10.00-15.00

ÁÓÑÀÄ Pearl Art Gallery СБД, VI хороо, Тээвэрчдийн гудамж 99193223 09.00-17.00 Наран моторс СБД, Энхтайваны гүүр-1, Наран Плаза худалдааны төвийн I давхарт 333131 10:00-18:00 Бя 10:00-15:00 Majestic номын дэлгүүр ЧД, III хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө, УИД-ийн V давхарт 313232 08.30-22.30 Бя, Ня 09.00-22.00 Hi Fi records СБД, IV хороо, Хүнсний 50 дугаар дэлгүүрийн баруун талд 333555 11.00-21.00 Цагаан дариум арт галерей ХУД, XI хороо, Бурхантай хөшөөний эсрэг талд, Bella Vista Хотхон 77114545 10.30-18.30

107

108

ò¿ãýýëòèéí öýã Ãîî ñàéõíû ñàëîí

Toni & Guy Charming beauty /Irish/ Charming beauty /Bella Vista/ Хүрлээ салон Байгаль салон Сарнайх салон Matrix salon /Оргил супермаркет/ Michelle’s Nails Salon Inna salon Kryolan LLC Tsemee’s salon

Ýëåêòðîí áàðààíû äýëã¿¿ð PC mall /IV дэлгүүр/ PC mall /Центрпойнт/ IT Zone /Центр пойнт/

¯¿ðýí òåëåôîíû ¿éë÷èëãýýíèé òºâ Скайтел /Төв/ Скайтел /Тэнгис/ Юнител /Төв/

Äýëã¿¿ð

MaxMall Cарнайх /Зайсан/ Sky их дэлгүүр Ханбүргэдэй их дэлгүүр Tube Home Аянчин

Áàíê

Голомт банк /Төв/ Голомт банк /Картын төв/ Голомт банк /Хүүхдийн 100/ Голомт банк /Хувийн банк/ Хас банк /Төв/ Худалдаа хөгжлийн банк /Сансар/

Çî÷èä áóóäàë Чингис Баянгол Туушин Kempinski Shangri-La

Ðåñòîðàí

The Ivy Restaurant The Ivy Lounge The Ivy Cafe Их Монгол

Gusto Restorante Модерн Номадс 1, 2, 3, 4, 5 Хаан гэр грилл ресторан Salm Brau pub Кавказ ресторан Cozy Nomads Felicita restaurant Славянский Базар ресторан bd’s Mongolian barbeque restaurant Irish pub Biwon Korean restaurant /Central tower/ Square grill pub /Central tower/ Sky Lounge City Nomads Rio grand lounge /Bella Vista/ Thai express New York New York VERANDA B Room cafe California /Дүнжингарав/ Britti Grey Rock Salt Сөүл ресторан Laviva Le Bistrot Francais Sesis Coffee shop /Гранд плаза/ Сараана /Гранд плаза/ Ti-amo Coffee shop /Sky худалдааны төв/ Ti-amo /Платинум худалдааны төв/ Wine house /Баянгол зочид буудал/ Silkroad Turning Point Батько Опанас Милая кафе Гжель Broadway /Мөнгөн завьяа/ Broadway /III хороолол/ Broadway /Талбай/ GATE Oriental Treasure Mon Bakery Akamaru The Coffee Bean & Tea Leaf /1,2,3/ Shibuya Azzuro Scotch House

91009232, 70122010

Namaste Le Triskell Helmut Sacher’s caffe Ubean UB Jazz club Tom’n Toms /Зайсан скүэр/ Asiana Eterna Кино кафе

Áÿëäàðæóóëàõ òºâ Нийслэл фитнесс Aqua фитнесс Мандал Йог Эрхэт баясангуй төв

Îíãîöíû áèëåò áîðëóóëàõ òºâ

Air trans /Их дэлгүүрийн эсрэг талын салбар/ Aero Mongolia /Онгоц дотор/ Air market /Төв/

Амралтын газар Soyol Wellness center Аянчин Лодж

Áóñàä

НАЖГ Оюу Толгой АПУ UB Songdo эмнэлэг Бишрэлт плаза Orient plaza Hi-Fi records 976 art gallery Шидэт од шүдний эмнэлэг Kia showroom Big bowling Baskhuu implant clinic Zig Zag /Доктор авто сүлжээний салбарууд/ Говь цогцолбор /Хороолол/ Grand Med эмнэлэг Bella Vista Town Embassy Residencies SOS medical center Интермед эмнэлэг Чингис хаан нисэх буудал Air service Mongolia

109

110