ZL2/3

15e jaargang _ 2+3/2021

zuiderlucht maandblad voor kunst en cultuur _

2/3

Niet vergeten: Josephus Thimister Geen dag zonder kunst in Genk Liesbeth Koenens laatste taalverhaal Het surrealisme van Harry Gruyaert

+

Michaël Borremans Kendrick Lamar Yvonne Schroeten Wessel Verrijt

Daan Doesborgh vertaalde Ted Hughes

inhoud

colofon

zuiderlucht 2+3/2021

Zuiderlucht (oplage 20.000) is een uitgave van Bodosz Media, in opdracht van de Stichting Zuiderlucht. De gedrukte versie is gratis verkrijgbaar op meer dan 600 plekken in ZuidNederland en Vlaanderen.

Online: zuiderlucht.eu E-paper: zuiderlucht.eu/e-paper Inschrijven voor het wekelijkse online magazine ZL ExtraTijd kan via zuiderlucht.eu/extratijd Begunstigers krijgen ZL voor 63 euro per jaar

5

De vrijheid laat iets langer op zich wachten

thuisbezorgd. Begunstiger worden kan via zuiderlucht.eu/begunstigers Capucijnenstraat 21 C10 6211 RN Maastricht 0031 433 500591 info@zuiderlucht.eu

editorial — Tijd winnen

6

Bewaker van de balans tussen winst en verlies Daan Doesborgh vertaalde legendarische dichtbundel Crow van Ted Hughes

10 #geendagzonderkunst Kristof Reulens postte 100 verhalen over de Genkse School en haar navolgers

Bladmanager: Christiane Gronenberg 0031 433 500591 0031 610 661205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Hoofdredacteur: Wido Smeets

15 Sta voor even in elkaars schoenen Optimisten denken (te) lang dat het goed komt. Pessimisten grijpen in als het mis dreigt te gaan

16 Bij Josephus Thimister was het altijd feest Maastrichtse modeontwerper stierf in stilte, maar is niet vergeten

0031 433 500591 0031 653 338905 w.smeets@zuiderlucht.eu Eindredacteur: Dieter van den Bergh 0031 654 966098 d.vandenbergh@zuiderlucht.eu Commercie: Karin Winkelmolen 0031 628 646578 k.winkelmolen@zuiderlucht.eu

19 Steek gerust je hand op Musea open, in België functioneert het prima

20 in beeld — Het surrealisme van Harry Gruyaert Overzicht van Vlaamse Magnum-fotograaf in Helmond

22 bits — Van binnen Mat van der Heijden: ‘Heel af en toe ervaar ik het gevoel hetzelfde anders te zien’

Max Majorana 0031 626 789236 m.majorana@zuiderlucht.eu Administratie: administratie@zuiderlucht.eu ZuiderLeven: Christiane Gronenberg

22 studio — Hebt u iets dat u eigenlijk niet nodig heeft Wessel Verrijt in zijn Eindhovense atelier: ‘Ik ben hier als ik niet ergens anders ben’

24 Het verhaal van het wolvenkind Genie Het laatste taalverhaal van de in 2020 overleden Liesbeth Koenen

0031 610 661205 c.gronenberg@zuiderlucht.eu Medewerkers:

28 feuilleton — Vincent in de Efteling

Abdelkader Benali, Sarah van Binsbergen,

De virtuele Van Gogh | Jezus met erectie | Pittoreske kegels uit het niets | De ambachtsman werkt

Yannick Dangre, Marleen Daniëls, Edo

gewoon door

Dijksterhuis, Fons Geraets, Jasper Groen, Mars van Grunsven (New York), John van Hamond, Mat van der Heijden, Stan van Herpen, Emile Hollman, Rowland Jones, Pascalle Mansvelders, Ben van Melick, Griet Menschaert, Cyrille Offermans, An Olaerts, Adrienne Peters, Merlijn Schoonenboom (Berlijn), Paul van der Steen,

29 blendr & filtr — Niet alleen in Urk ‘Hij zit in het Torentje en hij rekent erop dat hij er in maart gewoon nog een keer in wordt gestemd’

29 de vookeur van — Yvonne Schroeten ‘Tekenen heeft inderdaad geen nut. Maar het heeft wel zin’

Kevin Toma, Leon Verdonschot, Joep Vossebeld, Veerle Windels, Anneke van Wolfswinkel, Patrick van IJzendoorn (Londen).

Tekstcorrectie: Pieter Beek Grafisch ontwerp: Andrea Bertus / Buro Bertus Druk:

31 zl boekentop-10 — Adriaan, Roxane, Simone en Tommy Alcohol, pizza’s, bonbons, frietje oorlog, alles kon, behalve boeken.

32 post zl — Every nigger is a star ‘Kendrick Lamar is vooral een reïncarnatie van Marvin Gaye’

Coldset Printing Partners, Beringen Bankrekening: IBAN NL55SNSB 093 67 79 675 Distributie: Ursem Koeriers Venlo — ISSN: 1875-7146

33-40

p

dium

De maandelijkse service-en cultuuragenda met berichten uit de sector, tips en columns Cover: Dichter Ted Hughes. tekening Aldert Bergstra. Zie pagina 6 e.v.

3

#$% $!!" +)( !"#'()%** &" &( /* ( "!.% "% ,-' &'*&(2 1&( (0 1 * 0 3(45 )&# 2. '($ %&& 1&( .+(0 0 #7* /), ,6) ,+-%. *&( *+" 2"+ &( (0*! -(01 8*% $!.)%1-3+",4 2 +" !( 1&" (311 !%.' 1&( 9** %::!(0#&# # & * % $ 7. -3 !( 1!# 5$ $*: ""! +# ;*(0 ++#-)$#/ (* 2 01& ,644&7 * * +*!

(1& ",+<*& =(8+ +#' (" 9 $.3$ #-%"+ )+

zu

ide

r lu

ch

tm

n aa

dbl

ad

vo

or

kun

st

en

r tuu cul

rg e jaa _ 14

ang

20 /20 _ 9

9

s len de ert r Voon Rob was ijk va beck n gel Le eree ied

Wilt u ZL thuisbezorgd krijgen?

Dat kan!

Ja, ook ons ritme is behoorlijk verstoord door de coronacrisis. Na een periode van niet-verschijnen tijdens de eerste lockdown zijn we nu tijdelijk teruggevallen op tweemaandelijkse dubbelnummers.

Die ook nog eens op ongebruikelijke plekken, veelal supermarkten, worden aangeboden.

Over de bij lezers ontstane onduidelijkheden formuleren we hieronder de meest gestelde vragen, en onze antwoorden.

3

In mijn supermarkt vond ik geen Zuiderlucht!

Het kan zijn dat de geleverde voorraad op was, soms gaat het erg snel. Of onze distributeur kreeg er geen permissie. We hebben dat niet zelf in de hand.

Ook voor ons is het een noodsituatie, we moeten voortdurend improviseren. We vragen u om begrip

4

hiervoor.

Kan ik Zuiderlucht ook online lezen?

Jazeker. U vindt ons op zuiderlucht.eu, net als alle voorgaande nummers vanaf maart 2007. Als e-paper kunt u ZL lezen op issuu.com/zuiderlucht.

Ons magazine ZL ExtraTijd treft u aan op

1

Wanneer verschijnt de nieuwe Zuiderlucht?

Voor 65 euro per jaar kunt u begunstiger van Zuiderlucht worden. U krijgt het blad dan elke maand thuisgestuurd. Als welkomstgeschenk krijgt

lockdown wordt aangekondigd, verschijnt ZL

u Dancing Queen en 26 andere verhalen over mijn

tweemaandelijks, als dubbelnummer. U heeft u nu

moeder van Wido Smeets.

Voor actuele informatie verwijzen naar ons wekelijks onlinemagazine ZL ExtraTijd. U kunt zich

zuiderlucht.eu

Zijn er nog andere mogelijkheden?

Tot er een serieuze versoepeling van de

ZL2/3 in handen, beschikbaar vanaf 20 februari.

2

5

zuiderlucht.eu/extratijd.

gratis abonneren via zuiderlucht.eu/extratijd

Waar vind ik ZL tijdens de lockdown?

In Nederland zijn de meeste reguliere ZLdistributiepunten wegens corona gesloten. U kunt wel terecht in supermarkten, zoals AH, Jan Linders, Jumbo en Plus. In Vlaanderen is het anders, daar zijn musea en boekhandels wél open.

Dan is dit uw welkomstgeschenk

editorial

zuiderlucht 2+3/2021

"#$%&'#(()(

!

ullie hebben het overleefd, sprak een lezer me op straat aan – hij doelde op Zuiderlucht, en de coronacrisis. Het aantal besmettingen was toen alweer aan het groeien, maar met de aankondiging van de vaccins was het aftellen toch echt begonnen. Het licht aan het eind van de tunnel was in zicht. Als dat niet het licht van een tegemoetkomende trein zou zijn, zouden we in de zomer weer ‘vrij’ zijn.

Op de dag dat ik dit tik, heeft de minister van uitstel die boodschap net, en niet voor het eerst, genuanceerd. Miljoenen vaccins komen later dan was aangekondigd; de vrijheid zal iets langer op zich laten wachten. En dan rekenen we de hemeltergende voortgang van de inentingscampagne niet eens mee.

Het klopt, we hebben het overleefd. En net als in het editorial van het vorige nummer voeg ik daar graag één woord aan toe.

Totnutoe. Want er zijn grenzen aan wat nog kan, aan wat we uit de kast moeten halen om als ongesubsidieerd blad overeind te blijven in een markt die al een jaar geen markt meer is. Een pensioenpotje is, meen ik, bedoeld voor na je pensionering, niet ervóór.

Als we afgelopen jaar iets hebben geleerd, is het wel dat niets vanzelfsprekend is. Dat geldt ook voor het bestaan van Zuiderlucht. ‘Elk verschijnen is eenmalig, elk verdwijnen voor altijd’, citeer ik Tommy Wieringa - die op zijn beurt Joost Zwagerman parafraseerde.

De vrijheid laat iets Net als de vorige is ook deze editie een dubbelnummer. Zo proberen we tijd te winnen, tijd langer op zich wachten die nodig is om te overleven, en waarin we ondanks de omstandigheden onze lezers willen blijven bedienen.

Aan de inhoud zal het niet liggen. Ook als de sector grotendeels is stilgevallen, blijft er genoeg om over te schrijven. Bijvoorbeeld over Daan Doesborghs vertaling van de dichtbundel Crow van Ted Hughes. De toevoeging legendarisch is dan niet ver weg.

Hughes is een legende, Sylvia Plath, zijn geliefde, is een legende, en Crow is een legende, al is het maar omdat we het werk kennen, maar niet hebben gelezen – wegens nog niet vertaald.

Is dat een bezwaar? Of kun je poëzie alleen in de oorspronkelijke taal lezen? Bij Swahili wordt het lastig. Maar ook als het in het Engels is, blijft het prettig om een goede vertaling bij de hand te hebben, liefst op de pagina ernaast. You win some, you lose some, het geldt ook bij poëzievertalingen. Het is zaak om die twee in balans te houden, zegt Doesborgh over dat proces. Omdat we de markante kop van Ted Hughes zo goed getroffen vonden in de tekening van Aldert Bergstra, prijkt deze op de cover.

Andere blikvangers in dit nummer zijn #geendagzonderkunst, een project van Kristof Reulens die tijdens de eerste lockdown honderd dagen achter elkaar een verhaal op Facebook postte over de schilders van de Genkse School en hun navolgers. De stukken zijn nu gebundeld in het boek Station d’artistes Genk.

Nog één keer zetten we de schijnwerpers op Josephus Thimister, de Maastrichtse ontwerper die de Parijse modebazen even vaak de ogen uitstak als hij hen de rug toekeerde.

Mijn persoonlijke favoriet is het bijna onwaarschijnlijke levensverhaal van het wolvenkind Genie, uit het laatste, onvoltooid gebleven boek van de vorig jaar overleden taalkundige Liesbeth Koenen.

Wido Smeets, hoofdredacteur w.smeets@zuiderlucht.eu

Kerkberg St. Odiliënberg

!"#$"%"&'($)"&(*"( !$++",-+."+/$00"/.1"( !"#$"%%&'%$(&)$!&*+&$ ,&*)&%-$./"0"12&0"*$ ,")&1+$")$3&*&4$(&)$ ,+)%/"*5") 6+#5"("*+7$,808%9$ !&&%#*+:4#$ ;"*2*+75/&&*$+)$ 4"#$<=%"=<$8>$(+&$ 2345678947::3;<:=3:9:>

zuiderlucht 2+3/2021

Bewaker van de balans tussen winst en verlies In Crow liet dichter Ted Hughes de teugels werkelijk vieren, zegt Daan Doesborgh.

Hij vertaalde de bundel van het Britse poëziekanon naar het Nederlands.

YANNICK DANGRE sprak met hem. ‘In sommige gedichten zit een doelbewuste lelijkheid.’

6

zuiderlucht 2+3/2021

E

en dichter kan zijn genialiteit aantonen met het schrijven van briljante poëzie. Om daarnaast een legende te worden, heb je ook een poëtisch leven nodig.

De Britse dichter Ted Hughes (1930-1998) verdient beide benamingen, iets wat we kunnen herontdekken in zijn meesterwerk Kraai. Uit het Leven en de Liederen van de Kraai uit 1970, dat nu eindelijk ontsloten is voor het Nederlandse taalgebied.

Daan Doesborgh, voormalig stadsdichter van Venlo, nam met graagte de vertaling op zich, met een fonkelend resultaat tot gevolg.

Daan Doesborgh (Steyl, 1988) leerde de gedichten van Hughes op zestienjarige leeftijd kennen dankzij een docent Engels, en als jonge snaak werd ook hij vanzelfsprekend aangetrokken door de biografische tragiek. ‘Haast niemand neemt

Daan Doesborgh: 'Die grilligheid en rauwheid zijn essentieel in Kraai, die mag je er als vertaler niet uit schrijven.' foto Pam van den Broek

een gedicht van Ted Hughes ter hand zonder te weten dat hij de weduwnaar was van

ingetogen en dan weer manische verzen

emotionele woestenij of ‘een paleis van

Sylvia Plath,’ verklaart Doesborgh.

zweeft Kraai over het tot in zijn grauwste

schedels’ achter te blijven. De parallel met

vezels beschreven landschap en over zijn

de mensheid, die eeuwig verlangens najaagt

dichteres van inmiddels klassiek geworden

eigen gedachten. Religie, mythologische

om uiteindelijk leeg en onvoldaan achter te

bundels als The Colossus en Ariel. In haar

figuren, liefde, toekomstvisioenen, het

blijven, is opnieuw overduidelijk. In ieder

enige roman, The Bell Jar, schrijft ze over

passeert allemaal de revue in één grote,

mens, en al zeker in de dichter in kwestie,

haar depressies, die volgens sommigen

schitterend beschreven worsteling. Op die

schuilt een zwart, ontembaar beest dat het

mede veroorzaakt of op zijn minst

manier vormt Kraai een nauwelijks verhuld

uitschreeuwt.

verergerd werden door Hughes’ ontrouw

symbool voor de mens, die even moedig als

en emotionele mishandeling. Uiteindelijk

woedend voortploetert in dit onvolmaakte

alleen vanwege de timing, een heel speciale

zou Plath op amper 31-jarige leeftijd een

tranendal. Kraai is scheppingsverhaal en

plek in Hughes’ oeuvre in. ‘Het is de eerste

einde aan haar leven maken door zich te

Apocalyps tegelijk. Maar de duisternis

bundel waarin hij werkelijk de teugels

verstikken met ovengas.

overheerst, zoals in het openingsgedicht:

laat vieren. Waar Hughes’ eerdere werk

De begenadigde Plath (1932-1963) was

Volgens Doesborgh neemt Kraai, niet

rijmender en vormvaster is, hanteert hij

Alsof dat nog niet tragisch genoeg was, herhaalde de geschiedenis zich amper

‘Zwart was het zonderoog

hier vrije verzen en een experimenteler

zes jaar later: Hughes’ nieuwe, eveneens

Zwart was de binnentong

taalgebruik, dat wel nog steeds goed blijft

door hem bedrogen vrouw Assia Wevill

Zwart was het hart

klinken. De verzen vragen er, mede dankzij

pleegde in 1969 op precies dezelfde

Zwart de lever, zwart de longen

de vele herhalingen, om hardop gelezen

manier zelfmoord, daarbij hun vierjarige

Niet in staat licht op te zuigen

te worden. De mengeling van heldere,

dochtertje Shura meeslepend in haar dood.

Zwart het bloed in zijn luide tunnel

krachtige natuurbeelden met de mentale

Doesborgh: ‘Hoe onbevangen je ook wilt

Zwart de darmen in oven gepropt

worsteling van Kraai is groots.’

zijn, die informatie neem je toch altijd mee,

Zwart ook de spieren

zeker als je weet dat Kraai amper een jaar na

Strevend zich het licht in te trekken.’

Juist door de vrijheid die Hughes nam, was de vertaling geen makkelijke klus.

Voor sommige neologismen diende

dat tweede verlies verscheen.’

Redding lijkt er in deze bundel niet te

Doesborgh een Nederlandse variant te

Kraai over rouw gaat, maar ‘rauw’ is

zijn. God en de natuur zijn doof, hoezeer

bedenken, zoals ‘sluiterde’ voor ‘shuttered’,

volgens Doesborgh een beter woord.

die laatste wel enige troost kan bieden -

‘vernietste’ voor ‘nothinged’, of het

In de bundel fulmineert de mythische

zoals dat in Hughes’ eerdere werk ook het

schitterende ‘verklaphart’ voor ‘telltale

hoofdfiguur Kraai tegen God en diens

geval was. Niettemin blijft Kraai naar een

heart’. Doesborgh: ‘Het probleem is vaak

gebrekkige schepping, die hij tegelijk –

soort goddelijke heerschappij streven, die

dat Hughes iets in het Engels doet wat in het

en met wisselend succes – uitdaagt. In

hij op sommige momenten bijna lijkt te

Nederlands niet kan, en dan moet je toch

zangerige, grillige, bombastische, soms

bereiken, om vervolgens toch weer in een

proberen om dat te vertalen op een manier

Je zou dan als lezer verwachten dat

→ 7

büro G29

naar het museum!

Wil jij cultuur, jazz en impro in Limburg en de Euregio op een hoger plan tillen? Staan verbinden, vernieuwen, talent spotten en stimuleren bij jou hoog in het vaandel? Stichting Limburgse Improvisatie Muziek zoekt een:

SLIM

bestuurslid

Het combiticket voor 26 musea in het hart van de Euregio Maas-Rijn. Verkrijgbaar in de musea of online op naarhetmuseum.eu.

BEGAS HAUS Heinsberg • Burgenmuseum Nideggen • Continium XL • De Vondst Heerlen • Deutsches Glasmalerei-Museum Linnich • Energeticon gGmbH Alsdorf • IKOB – Museum für Zeitgenössische Kunst Eupen • KuK Monschau • Kunsthaus NRW Kornelimünster • Leopold-Hoesch-Museum Düren • Ludwig Forum für Internationale Kunst Aachen • LVR Freilichtmuseum Kommern • LVR Rheinisches Industriemuseum Euskirchen • Museum Vieille Montagne Kelmis • Museum Zinkhütter Hof Stolberg • Museum Zitadelle Jülich • Nederlands Mijnmuseum Heerlen • Papiermuseum Düren • Römerthermen Zülpich – Museum der Badekultur • SCHUNCK Heerlen • Stadtmuseum Düren • Stadtmuseum Eupen • Suermondt-Ludwig-Museum Aachen • Thermenmuseum Heerlen • Töpfereimuseum Raeren • Vogelsang IP Schleiden

SLIM staat voor ondersteuning van jazz/impro in de Euregio met een brede reikwijdte: van jazz op meer en minder erkende podia tot het aansporen van impro-talenten, het aanwakkeren bigbandshowcases en het aanmoedigen van (jonge) talenten.

Meer weten? naarhetmuseum.eu

Kijk op facebook | www.slimjazz.nl | www.limburgsejazzhelden.nl Of neem contact op met Jo Dautzenberg | Chris Janssen: secretariaat@slimjazz.nl

zuiderlucht 2+3/2021

vertalen, schudt hij het hoofd. ‘Zoals gezegd neem je die dubbele zelfmoord in zijn leven wel mee, maar het is niet zo dat ik in elk gedicht naar biografische verwijzingen zat te zoeken, hoezeer je deze bundel ook kunt interpreteren als een soort woeste klaagzang na dat tweevoudige verlies. Maar Kraai is veel breder dan dat.’

Sowieso heeft Doesborgh een broertje dood aan hineinterpretierung. ‘Dat sommigen Hughes gereduceerd hebben tot een “male pig” die twee talentvolle vrouwen de dood heeft ingejaagd, doet hem en zijn poëzie tekort, net zoals het Plath, Wevill en de complexe tragedie die zelfmoord altijd is, tekort doet. Hun daad herleiden tot een gevolg van het laakbare gedrag van Hughes is even karikaturaal als beledigend voor beide vrouwen.’

Tegelijkertijd weten we dat Hughes de

Sylvia Plath en Ted Hughes

mythe zelf heeft aangeblazen. Met een macabere koketterie verklaarde hij dat

die het origineel niet te veel oneer aandoet.

Maar precies daarin schuilt ook de kracht en de vrijheid van de vertaler. Ze zeggen wel eens dat poëzie het meest onvertaalbare genre is, maar ik vind het tegelijk het meest vrije. Een gedicht behelst precies níét wat er woordelijk op de pagina staat. Een gedicht is een verzameling ideeën, beelden, een amorf iets. Dat geheel overbrengen is essentieel. Dat neemt niet weg dat sommige betekenissen en allusies onvermijdelijk

In zangerige, grillige, soms ingetogen en dan weer manische verzen zweeft Kraai over het tot in zijn grauwste vezels beschreven landschap.

‘het slechts weinigen gegeven is een genie te vermoorden’ en dat hij nooit vergeven wilde worden. Hij vernietigde bepaalde delen van Plaths dagboek en schreef pas in zijn laatste bundel Birthday Letters expliciet over hun liefde. Kortom, Hughes heeft zijn criticasters van voldoende aas voorzien.

Maar bovenal heeft deze voormalige British Poet Laureate ons zijn schitterende poëzie nagelaten. Wie de zinderende verzen achter de legende wil ontdekken, komt met deze tweetalige uitgave van Kraai volledig aan zijn trekken. ZL

verloren gaan in een andere taal, maar daartegenover staan dan weer dingen die je wint in het Nederlands. Soms klinkt het in onze taal gewoon beter, of heeft een woord een onverwacht passende connotatie. Die

Kraai en die mag je er als vertaler niet uit

balans tussen winst en verlies bewaken was

schrijven.’

mijn belangrijkste overweging tijdens het vertaalproces.’

Doesborghs vertaling is inderdaad op

Om het evenwicht te bewaren en de volle rijkdom van de bundel te kunnen overzetten naar het Nederlands, creëerde

sommige plekken zangeriger dan het

Doesborgh een dubbel vangnet. Het eerste

Engels, al blijft hij over het algemeen dicht

bestond uit Willem Groenewegen, kenner

bij het origineel. Dat moet ook, vindt hij,

van lokale Engelse varianten (Hughes was

huiverig voor een arrogante manier van

afkomstig uit Yorkshire), en het tweede uit

vertalen waarbij je onvolmaaktheden

classicus Piet Gerbrandy, die alle mogelijke

uit de gedichten zou wegpoetsen. ‘Als

en ruimschoots aanwezige mythologische

een regel bij Hughes niet loopt, dan is

verwijzingen ontleedde, opdat er zoveel

dat ook de bedoeling. Er zit in sommige

mogelijk allusies uit het origineel bewaard

gedichten een doelbewuste lelijkheid, die

konden blijven.

de apocalyptische sfeer benadrukt. Die grilligheid en rauwheid zijn essentieel in

Op de vraag of ook de biografische

Ted Hughes, Kraai. Uit het Leven en de Liederen van de Kraai. Vertaald door Daan Doesborgh. Uitgeverij De Bezige Bij. Amsterdam. 24,99 euro.

achtergrond van Hughes meespeelde bij het

9

zuiderlucht 2+3/2021

10

Armand Maclot, Intérieur de l'ancienne maison Cops à Genck. Olieverf op paneel. Privécollectie

zuiderlucht 2+3/2021

De reset van een kunstenaarskolonie

‘H

et eerste wat ik dacht toen de lockdown werd afgekondigd, was: dit gaat wel even duren’, zegt

Kristof Reulens. Zijn tweede gedachte: als de mensen niet naar het museum kunnen, gaat het museum maar naar de mensen. En hoe kan dat beter dan online?

Op zaterdag 14 maart 2020, in het eerste weekend van de eerste lockdown, postte conservator Kristof Reulens van het Emile Van Dorenmuseum in Genk een stukje op Facebook. Er zouden er nog 99 volgen. De hashtag #geendagzonderkunst was geboren.

Zijn eerste stukje bevatte een toelichting bij La berge de l’etang (de vijverkant), een landschapsschilderij van Emile van Doren (1865-1949). Een ‘klassieke’ Van Doren: een

Emile Van Doren, La neige au couchant. Olieverf op doek. Collectie Emile Van Dorenmuseum

typisch Kempisch heidelandschap met vijver, riet en een in het water spiegelende zon – zijn handelsmerk.

Om de (eerste) lockdown door te komen, postte Kristof Reulens honderd dagen achter elkaar een verhaal op Facebook over kunstenaarskolonie Genk. Er kwam een expositie, daarna een boek. WIDO SMEETS ging kijken. ‘De kunstgeschiedenis wordt in de grote stad geschreven. Daar gaat het zelden over landschapsschilders.’

Het schilderij is afkomstig uit het legaat dat Van Dorens dochter Fanny na diens dood schonk aan de stad Genk. Ook villa Le Coin Perdu, waar de familie jarenlang had gewoond, maakte er deel van uit; sinds 1980 is er het Emile Van Dorenmuseum gehuisvest.

Toen Reulens eind juni zijn honderdste stukje op Facebook dropte, was de eerste lockdown voorbij, en het museum alweer open. Reulens: ‘In de laatste afleveringen kon ik de focus verleggen van het verleden naar het heden, naar de expositie Reset die toen open ging.’

Het Genkse museum heeft meer te bieden dan een kleine, aan Van Doren en zijn navolgers gewijde presentatie. Steeds vaker laat Reulens er ook hedendaagse kunstenaars aan hun trekken komen. In

→ 11

zuiderlucht 2+3/2021

waardoor Genk in de loop van de 20ste eeuw uitgroeide tot de derde industriestad van Vlaanderen met inmiddels meer dan 65.000 inwoners. Van hen heeft tweederde nietVlaamse roots. Er is, kortom, het nodige gebeurd in de vorige eeuw.

Het waren kunstenaars die halverwege de 19de eeuw op zoek gingen naar landschappen waar ze ‘en plein air’ konden schilderen. Het was een trend in die dagen.

In Frankrijk had je de fameuze school van Barbizon, in Vlaanderen waren Tervuren, de kuststreek en Genk in trek als oorden waar de buitenschilders elkaars gezelschap zochten.

Het aanhoudende speurwerk van Kristof Reulens, en met hem een mede door de lockdown groeiend netwerk aan Landschapsschilders en plein air in Genk, ca. 1890/95. Fotograaf onbekend, collectie Emile Van Dorenmuseum

amateur-onderzoekers, naar de Genkse School heeft het Emile Van Dorenmuseum inmiddels een collectie opgeleverd met werk van 428 kunstenaars en fotografen.

Reset is dat bijvoorbeeld Gert Robijns (Sint-

19 en 20 eeuwse landschapsschilders die

Ze zijn hem allemaal even lief, hij maakt

Truiden, 1972), die rond het museum een

verliefd waren geworden op deze uithoek

geen onderscheid tussen professionals

opstelling van spiegels heeft gebouwd die

van Belgisch Limburg.

en amateurs. ‘We hanteren geen

de wisseling van de seizoenen reflecteert.

de

ste

De eerste vermelding van Genk als station

kwaliteitstoets, we geven geen oordeel.’

Voor de goede orde, Emile Van Doren,

Wie zijn eigen waarneming wil toetsen aan

d’artistes, als kunstenaarsoord, was in

die van landschapsschilders van weleer,

1891 in het tijdschrift L’Art Moderne. Van

Armand Maclot, Joseph Coosemans

kan in het park rond het museum bijna

een stad was nog geen sprake, rond 1900

en nog een paar collega’s mogen we

letterlijk in hun schoenen gaan staan. Het

woonden er amper 2000 mensen. Het

gerust beschouwen als ‘sublieme

zijn de plekken waar de kunstenaars van

waren de mijnbouw en de Ford-fabrieken

landschapsschilders’. Waarom ze

de Genkse School ooit hun schildersezel plaatsten.

De andere presentatie van Reset is ín het museum, met werk van Hugo Duchateau (Tienen, 1938). Als een klassieke landschapsschilder probeert hij de wisselende kleuren van de natuur te vangen, zij het in een veelal abstract lijnenspel.

Daarnaast is er de expositie #geendagzonderkunst, met een selectie uit Reulens’ Facebook-posts. Die honderd dagen durende queeste heeft ook Station d’artistes Genk opgeleverd, een ruim 300 pagina’s tellend boek waarin Reulens de verhalen en petites histoires aan elkaar heeft geschreven tot een organisch verhaal over de geschiedenis van de Genkse School.

Door die herziening is Station d’artistes Genk meer dan een losjes geschreven en daarmee toegankelijke herinnering aan een gedenkwaardig project. Het is ook een standaardwerk over de Genkse School, de

12

Etienne Fabry, Fordfabriek, 1965. Olieverf op doek. Collectie Emile Van Dorenmuseum

zuiderlucht 2+3/2021

Ze bleven trouw aan de Kempische horizon, juist om te laten zien wat werd bedreigd.

Conservator Kristof Reulens. foto Franky Hungenaert

rechttoe-rechtaan schilderij van de Winterslag-mijn, Mathieu Neyens schilderde de Fordfabrieken, Jan Habex legde vast hoe een steenkolenwoud in de oertijd eruit moet hebben gezien en fotograaf Kristof Vrancken experimenteerde drie jaar geleden met zwarte-bes emulsies op contactafdrukken.

De brug naar de nieuwe tijd is de rode draad in Station d’artistes

Kristof Vrancken, Transit. Winterslag, 2017. Contactafdruk met vier weken belichting van zwarte bes-emulsie op papier.

Collectie Emile Van Dorenmuseum

Genk. Het boek laat zien dat het Emile Van Dorenmuseum het stadium van veredeld depot van

dan zo weinig bekend zijn? Reulens: ‘De

nevelen die over deze geschiedenis hangen,

landschapsschilderijen achter zich heeft

kunstgeschiedenis wordt in de grote stad

wegblazen, zich erin vastbijten, de verloren

gelaten. Met residenties voor hedendaagse

geschreven. En daar gaat het zelden over

verhalen terug boven water halen en de

kunstenaars wil het museum laten zien dat

landschapsschilders. Dat ze vaak onvermeld

onnoemelijk vele schetsen, schilderijen

het bij de tijd is door de collectie ook te

blijven, betekent echter niet dat ze niet

en foto’s die ze illustreren met de wereld

voeden met hedendaagse kunst.

goed zouden zijn.’ Hij draait er niet omheen:

delen.’

zijn bewijsdrang komt voort uit het willen

Vandaar ook het zonder dralen lanceren

Niet alleen binnen, ook buiten. In de coronavrije buitenlucht kom je werk tegen

van #geendagzonderkunst, net als de

van Gert Robijns, Sofie Muller en Stijn Cole,

verankering van dat project in Station

en, iets verderop in het landschap, Johan

ook schrijvers en wetenschappers

d’artistes Genk. ‘De kunstenaars schilderden

Tahon, Luciano Fabro en Tomás Saraceno.

(entomologen, herboristen) trokken vanaf

wat er niet meer is. Ze hebben voor ons

Net als indertijd Van Doren en zijn makkers

het midden van de 19de eeuw naar Genk,

de tijdgeest vastgelegd, zegt Reulens. De

verbinden ze de natuur met de rest van de

ze werden Genckophones genoemd.

beteren onder hen, zoals Van Doren en

In hun slipstream kwamen de eerste

Maclot, waren zich van die positie zeer

wereld. ZL

toeristen, in die tijd vooral mensen in

bewust.’

opvullen van die lacune.

Niet alleen schilders en fotografen,

goeden doen. Vaak hadden ze fotografie

Ze bleven trouw aan de Kempische

als hobby, of schilderen, en namen ze hun

horizon, juist om te laten zien wat

attributen mee. Zo zijn ze ook herkenbaar

werd bedreigd. Dat veranderde bij hun

op tekeningen en foto’s uit de tijd. In de

navolgers. Op hun schilderijen gloort aan

loop van de twintigste eeuw, toen Genk

diezelfde horizon naast de kerk net zo

zich ontwikkelde tot mijnbouw- en

goed een mijnschacht en een schoorsteen.

industriestad, droogde die stroom op. Er

Aanvankelijk in de verte, alsof ze de

zullen weinig mensen zijn die het Genk van

moderniteit op afstand wilden houden. Met

nu als pittoresk omschrijven.

de jaren kwamen ze steeds dichterbij, met

Over die tegendraadse ontwikkeling wil Reulens, zo schrijft hij in zijn boek, ‘de

steeds minder scrupules.

Reset, van 21 juni 2020 t/m 20 juni. #geendagzonderkunst, van 14 december t/m 21 maart. In het Emile Van Dorenmuseum, huis van landschap en kunst in Genk.

Station d’artistes Genk is verkrijgbaar in het museum of via emilevandorenmuseum.be

Mathieu Vanderfeesten maakte een

13

Ontvang ZL ExtraTijd, het online magazine van Zuiderlucht, elke zaterdagochtend gratis in uw mailbox.

ZL ExtraTijd brengt u artikelen en columns uit kunst & cultuur en agendatips voor uw weekend.

met elke week: vlog Christiane Gronenberg • zl-agendatips • beeldrubriek bits Mat van der Heijden • exclusieve voorpublicaties • blog Wido Smeets • Quarantalks met Leon Verdonschot

Meld u gratis aan op zuiderlucht.eu/extratijd of scan de QR-code.

Ontwerp: Jan Teeken

zuiderlucht 2+3/2021

Optimisten denken (te) lang dat het goed komt.

Pessimisten grijpen in als

Sta voor even in

het mis dreigt te gaan.

Tussen de vervagende vooruitzichten tijdens de tweede lockdown peilde WIDO SMEETS zijn gemoedsrust. De inauguratie van Joe Biden kwam als geroepen. ‘Doe zoals mijn moeder altijd zei.’

grote roerganger. Toen Daddy hun opriep in

elkaars schoenen

T

vrede naar huis te gaan, als helden, deden ze dat. Met een rugzak vol attributen en een telefoon vol selfies.

Niet eerder hadden we zo’n scherp beeld van het digitale lompenproletariaat, een begrip dat ik leen van journalist HJA Hofland (1928-2016). Met regelmaat had hij het over een burgeroorlog die er zat aan te komen. Niet in de VS, maar in Nederland. De optimist in me vond dat vergezocht, toen.

Tijdens de coronarellen van eind

erwijl de turbulentie om ons heen

honderdduizenden militairen die in

januari, toen Nederlandse copycats aan

blijft aanhouden, voel ik me af en

september 1914 luid zingend ein fröhlicher

het plunderen sloegen terwijl ze ‘vrijheid’

toe behoorlijk zen. Ik neig naar

Krieg tegemoet marcheerden. Tegen

en ‘democratie’ scandeerden, zei de

escapisme, weg van de horror. In een

Kerstmis zouden ze weer thuis zijn. We

burgemeester van Eindhoven: ‘Als we

wereld die klein, kleiner, kleinst wordt

weten hoe het afliep.

zo doorgaan, zijn we op weg naar een

komt dat al gauw neer op lezen. Dat is

Optimisten denken dat het wel meevalt,

burgeroorlog.’ Hij werd teruggefloten door

geen straf, toch voel ik me schuldig. Alleen

met de klimaatcrisis bijvoorbeeld, en dat

collega-bestuurders. Het b-woord is nog

sámen krijgen we corona en de overheid

maatregelen overbodig zijn. Pessimisten

steeds taboe.

onder controle. Toch?

denken dat het vijf, nee, twee voor twaalf

Niet in de VS, daar is de burgeroorlog

is. Nú ingrijpen, anders is het feestje echt

al lang gaande, met andere wapens, aan

Ik hoor mensen snakken naar het einde

voorbij. In deze setting ben ik een mutant,

andere fronten. Digitale fronten. Ik was

van de tunnel. Maar het licht dat daar

opti- en pessimist in één persoon. Ze

benieuwd wat Biden daarover ging zeggen

onderhand zou moeten dagen, is komen

rekenen op elkaar, die twee, ze houden

bij zijn aantreden. Hij had het over een

te vervallen. Later dit jaar wordt het beter,

elkaar in balans, als yin en yang.

‘uncivil war’; hier komt de hele passage

misschien, zegt de minister van Uitstel. Als

Er kwam een avondklok. De nadelen zijn

over de tweespalt in het land (die de

het licht in de tunnel maar niet van een

evident, maar of het wat oplevert? Niemand

Volkskrant er een dag later om mysterieuze

tegemoetkomende trein is, schreef iemand.

weet het, maar je moet als overheid toch

reden had uitgeknipt): ‘We must end this

wat. Alles liever dan toegeven dat het virus

uncivil war that pits red against blue, rural

tijd wordt vloeibaar, vooruitzichten

sterker is dan alle restricties bij elkaar.

versus urban, conservative versus liberal.

verdampen. Mogen we optimistisch zijn, of

Misschien is het dat ik te veel kranten lees,

We can do this if we open our souls instead

juist pessimistisch?

te veel standpunten onder ogen krijg. Dat ik

of hardening our hearts, if we show a little

daardoor niet meer weet of ik optimistisch

tolerance and humility, and if we’re willing

moet zijn of pessimistisch.

to stand in the other person’s shoes, as my

Zo rijgen de dagen zich aaneen, de

De wetenschapsfilosoof Karl Popper beschouwde optimisme als een morele plicht, zijn woorden maken het ene

We leven in een wereld zonder waarheid.

mom would say. Just for a moment, stand in their shoes.’

ererondje na het andere. Met evenveel

We wisten het al langer, maar hebben het

wijsheid kun je zeggen dat we onze hoop

verdrongen. Niets is geheel waar, en zelfs

beter op de pessimisten kunnen vestigen.

dat niet – was het niet Multatuli die dat

verschillende types. Ze leven vaak in

Optimisten denken (te) lang dat het goed

schreef? De relschoppers op Capitol Hill,

gescheiden werelden. Niet erg, zegt Biden,

komt. Pessimisten grijpen in als het mis

begin januari, hebben het gehad met de

als we hetzelfde doel voor ogen houden. En

dreigt te gaan, de slimmeriken onder hen

waarheid, en de feiten die haar schragen.

in elkaars schoenen durven staan.

nog iets eerder. Ze voorkomen een hoop

Ze hebben geen bijbel of ideologie, ze

ellende.

Optimisme maakt blind. Denk aan de

Optimisten en pessimisten zijn

Al is het maar voor even: sta in elkaars

hebben social media en appgroepen, daar

schoenen. Daarna mogen we het weer met

voelen ze zich één, samen met Daddy, hun

elkaar oneens zijn. ZL

15

zuiderlucht 2+3/2021

16

Ontwerp van Josephus Thimister uit zijn herfst/wintercollectie tijdens de Parijs Modeweek 2011. foto’s Marleen Daniels

zuiderlucht 2+3/2021

Josephus Thimister tussen twee modellen

BIJ JOSEPHUS WAS HET ALTIJD FEEST

Josephus Thimister was een modemaker in de luwte. Iets meer dan een jaar geleden stierf hij. In stilte, maar niet vergeten, constateert VEERLE WINDELS. ‘Hij drukte zijn stempel op de couture door weg te gaan van het pompeuze, en zich eerder minimalistisch uit te drukken.’

H

et bericht kwam als een

Een week voor zijn dood had hij zijn

Een heerlijke tijd, want ik kreeg daardoor

donderslag bij heldere

goeie vriend en studiegenoot Patrick Van

de kans om fantastische ambachtelijke

hemel, die middag

Ommeslaeghe nog gebeld. Of hij niet naar

ateliers te bezoeken en samen te

midden november 2019.

Parijs wou komen? ‘Ik ging er toen niet

werken met de makers van de mooiste

Josephus Thimister was

meteen op in’, zegt Van Ommeslaeghe,

couturestoffen. Veel mensen beseffen het

in Parijs overleden.

die ondanks zijn werk bij Jil Sander, Ann

allicht niet, maar Thimister zorgde ervoor

Het nieuws van zijn dood haalde de New

Demeulemeester en Dries Van Noten een

dat Balenciaga als couturehuis begin jaren

York Times, maar reikte amper tot zijn

man van de luwte is, net als Thimister.

negentig opnieuw op de map gezet werd.

Maastrichtse geboortegrond. Veel details bij

‘We hebben samen fantastische jaren

Niemand wou nog voor dat ingedommelde

zijn dood werden niet prijsgegeven, maar er

gekend. Eerst op de academie van

en bestofte huis werken, Thimister wel. Hij

was sprake van depressie. Niks nieuws voor

Antwerpen, waar we tegelijk mode

wist ook topmodellen als Naomi Campbell

de ontwerper, al vond hij er dit keer echt

studeerden. Nadien in Parijs, toen ik

en Nadia Auermann te strikken voor

geen antwoord op.

Josephus mocht assisteren bij Balenciaga.

de shows. Dat Balenciaga opnieuw hip

→ 17

zuiderlucht 2+3/2021

werd, was al ingezet vooraleer Thimisters

hem daartoe noopte, ging hij in op een

stoel daar werd ingepikt door Nicolas

voorstel van het Belgische commerciële

Ghesquière.’

label Mayerline. ‘Ik dacht: dit lukt nooit,

Thimister (1962-2019) groeide op

want het gaat om een ander type vrouw.

in Maastricht en ging in Antwerpen

Toch werd het een fantastische ervaring.’

mode studeren. In 1987 behaalde hij

Nadien werd hij nog eens opgepikt door

zijn einddiploma cum laude. Hij kreeg

Monique Low voor het tekenen van de Andy

consultancy opdrachten voor verschillende

Warhol collectie. Fijn om te doen zolang het

modehuizen en lanceerde in 1997 voor het

duurde. Ik moet toegeven dat ik in Brussel

eerst een collectie in eigen naam. Goed

mijn beste jobs heb gehad.’

genoeg voor een rist eerbiedwaardige

Daarna raakte Thimister weer in de

klanten én de opmerking van Anna Wintour,

vergetelheid. Niet dat hij niks deed; alleen

de hoofdredactrice van de Amerikaanse

kregen weinig mensen het te zien. Begin

Vogue, dat we ‘deze ontwerper maar beter

2009 ging hij in Londen aan de slag. En voor

in de gaten konden houden’.

hij het goed en wel besefte, stond er weer een collectie. Didier Grumbach, toen de

‘Ik merk dat mensen schrikken van een spatje bloed in de mode. Terwijl ze op de televisie niks anders te zien krijgen.’

overtuigde hem ervan om in januari van 2010 weer een show op te zetten.

Een goeie zet, zo bleek niet alleen uit de positieve commentaren in de pers. ‘Het was een topervaring’, zei Thimister er zelf over. ‘Ik heb het totaal anders beleefd dan vroeger. Ik ben nog steeds ambitieus,

Ontwerp uit de lente/zomercollectie 2010, geïnspireed op de Eerste Wereldoorlog.

maar er is minder ego en minder pijn mee gemoeid. Toen kon ik er niet van

van zijn familie en zij van hem. En zei ik al

genieten. Nu wel. Ik voel dat ik niks meer

dat hij haast geobsedeerd was door metier,

moet bewijzen.’ De collectie van 2010

door vakmanschap? Hij kende het verschil

heette Bloodshed & Opulence en bulkte van

tussen pakweg satijn leer en satijnen

de militaire referenties en gefakete rode

hertogin, iets wat weinigen echt weten.

collectie tijdens de coutureweek van

bloedvlekken.

Zijn vakkennis was enorm en hij wilde

Parijs, tot hij er in 2004 opnieuw de brui

verder de dieperik induwen. Niet dat de

E

absoluut de beste in zijn vak zijn. Dat wist

maar ik denk dat we tegenover de wereld

gedrukt op de couture door weg te gaan

lijn het slecht deed: ze werd aangekocht

allemaal een sociaal bewustzijn hebben.

van dat typisch pompeuze maar zich eerder

door prachtige winkels, ik kon mooie cijfers

Ontwerpers hebben sowieso antennes en

minimalistisch uit te drukken. In een sfeer à

voorleggen en de collecties stonden er.

voelen dingen aan. Ik zie mijn collectie dus

la Helmut Lang.’

Maar… binnen het bedrijf klopte er niks.

niet als een statement, het zijn tenslotte

Bovendien stierven mijn moeder en korte

maar kleren, maar ik merk wel dat mensen

doorgebroken, kan niet zomaar met één

tijd daarna ook een goeie vriend. Ik werd

schrikken van een spatje bloed in de mode.

reden geduid worden. Was hij te radicaal?

geleefd en ik zag af. Ik werkte toen ook voor

Terwijl ze op de televisie niks anders te zien

Té koppig? Té weinig middelmatig? Of net

het Italiaanse modehuis Genny en alles wat

krijgen. Is dat niet bourgeois als gedachte?’

iets té eenzaam in een wereld van veel

Een paar keer showde Thimister zijn

aan gaf. ‘Ik was op’, vertelde hij me in een interview uit die tijd. ‘Ik had het gevoel dat ik niet meer achter mijn schaduw kon lopen. Alles verliezen was beter dan mezelf

ik verdiend had, alles wat ik geërfd had,

nige zin voor drama en tijdgeest

zelfs Karl Lagerfeld te waarderen. Die vond

had Thimister altijd al. Zoals hij

Josephus té goed als assistent, waardoor

in datzelfde interview uit die tijd

hij uiteindelijk niet verder met hem

zei: ‘Ik ben geen politiek persoon,

samenwerkte. Josephus heeft zijn stempel

Patrick Van Ommeslaeghe lacht en

Dat Thimister nooit echt helemaal is

ego’s die vooral gezien willen worden? Van

had ik in die eigen lijn gestopt.’ Hij wachtte

huilt tegelijk als hij terugdenkt aan zijn

Ommeslaeghe weerlegt dat laatste graag.

tot zijn medewerkers ander werk hadden

vriend. ‘Josephus kon heel wild zijn,

‘Josephus had graag volk in de buurt. Met

gevonden, en zette er toen een punt achter.

exuberant maar tegelijk erg genereus, wat

flessen champagne en sloten vodka. Het

uitzonderlijk is in de mode. Hij was ook

was altijd feest bij hem. Ergens leefde hij

niks. Of beter: hij reisde. Sliep. Deed aan

erg gefascineerd door het verleden en door

graag in een bubbel. Een soort droom.

yoga. Las. Dacht na. En sliep nog meer.

tradities. Zo vertelde hij wel eens dat hij

Allicht was dat een vlucht.’

Hij kreeg mooie jobs aangeboden, maar

Russische roots had en dat zijn moeder een

hapte niet toe. Pas toen zijn bankrekening

Russische gravin was. Hij hield zielsveel

Drie jaar lang deed Josephus Thimister

18

organisator van de modeweken van Parijs,

ZL

zuiderlucht 2+3/2021

column

St!k gerust je hand op *

Konrad Witz, De heilige Christophorus. foto Martin P. Bühler

In België is de schuchtere schoonmaakster wél naar voren geroepen.

et is begin februari en mijn jarenlang gecultiveerde gevoeglijkheid en begrip voor overheidsmaatregelen lopen op hun tenen. Mijn verstand legt het me voor de zoveelste keer uit. In de domeinen waar je mensen niet kunt controleren, daar heb je bij een pandemie drastische maatregelen nodig. Avondklok, alcoholverbod, reisverbod. Mijn verstand heeft ook nog een vraag. Waarom laat je dan niet de publieke plekken open waar je juist wel, bijna angstaanjagend veel, controle hebt over het gedrag van mensen. In de musea bijvoorbeeld.

Lange tijd hebben de presentatie-instellingen in Nederland begripvol hun voetjes stil gehouden. Een situatie die me doet denken aan een auditie. De kandidaten die zijn komen opdagen, blijken acteurs te zijn, geen dansers, zoals in de annonce werd gevraagd. Het geduld van de choreografe is op: ‘Kan hier dan helemaal níemand dansen?’ De schoonmaakster, een werkeloze danseres die in een hoek van de zaal een prullenbak leegt, steekt haar hand op.

Die schuchter opgestoken hand, dat was de brief die negentien museumdirecteuren in Zwitserland eind januari naar hun regering stuurden.

In die brief vragen ze om hun musea te mogen heropenen voor publiek.

Al sinds het voorjaar van 2020, zo schrijven ze, bewijzen die musea dat zij succesvol hun bezoekersstromen (of beter: bezoekersdruppels) kunnen managen. En, niet onbelangrijk: ‘Individueel museumbezoek veroorzaakt geen samenscholing of hoge mate van bewegingen in het openbaar.’

Ze hadden ook kunnen zeggen: Beste overheid, je zoekt toch een veilige manier om de goede moed er bij het volk in te houden? Is het belang van de geestelijke gezondheid van de mensen onderhand niet ook een punt van aandacht? Bij ons heb je bovendien de bonus dat een museum bij uitstek een omgeving is voor het cultiveren en koesteren van democratisch bewustzijn. Is ook dit niet, juist nu dat steentje in onze schoen genaamd populisme maar blijft opspelen, een punt van aandacht?

Bij het ter perse gaan van dit nummer had de Zwitserse regering niet gereageerd. Tot 28 februari blijven de musea sowieso dicht en voor die datum rekenen de briefschrijvers sowieso niet op een reactie, vertelt een betrokkene.

In België is de schuchtere schoonmaakster wél naar voren geroepen.

Na gedwongen sluitingen in voor- en najaar 2020 gingen de musea er in december opnieuw open. En ze bleven open. Geen enkele keer hebben tv-virologen als Steven Van Gucht en Marc Van Ranst de musea ontmaskerd als gedoodverfde plekken van besmetting. Logisch: er komen minder mensen dan in de supermarkt, en ze houden beduidend meer afstand.

La Cité Miroir in Luik, enkele jaren geleden van stedelijk zwembad omgebouwd tot kunsthal, kreeg de afgelopen vier maanden, ondanks toegangsbeperkingen en tussentijdse sluitingen, zo’n 14.000 bezoekers binnen voor de Giacometti-expositie L’humanité absolue. En nee, er staat geen nul te veel: 14.000 mensen die op ongezellig veilige afstand van elkaar, maar o zo blij zo’n veertig originele Giacometti-beelden onder ogen kregen. ‘Alsof ze in onze woonkamer stonden,’ zei een tevreden bezoeker.

Ooit, hopelijk binnen niet al te lange tijd, gaan ook de Nederlandse en de Duitse musea weer open, en zijn we van dit thema verlost. Maar, beste museumdirecteuren, bij een volgende keer, bij een pandemie of een andere kwaaddoener, steek gerust je hand op en laat je horen. We staan bij deur te trappelen.

CHRISTIANE GRONENBERG

19

zuiderlucht 2+3/2021

Las Vegas airport, Nevada, USA, 1982 © Harry Gruyaert / Magnum Photos

Het surrealisme van Harry Gruyaert 20

zuiderlucht 2+3/2021

in beeld

Moskou, Rusland, 1989 © Harry Gruyaert / Magnum Photos

duidelijk dat hij niet wilde dat zijn zoon

centraal staan, en East End (2017) waarin

fotograaf werd. Hij trok er zich niets van

hij het kleurenpalet van Moskou in 1989

aan. Gruyaert: ‘Ik ben zo snel mogelijk na

contrasteert met dat van Las Vegas en Los

mijn studie weggegaan, omdat er in die tijd

Angeles in 1981.

in België heel weinig interessante dingen

sfeer van het beeld wordt bepaald door een

fotografie’.

spel van kleur en licht.

Wanneer hij met zijn camera de wereld

L

Gezichten zijn veelal niet zichtbaar, de

te doen waren op het gebied van film en

Toch vergeet Gruyaert zijn thuisland niet.

intrekt, blijkt hij te beschikken over een

Steeds vaker keert hij terug om fotoseries

uniek oog voor kleur. De gave stelt hem

te maken, gepubliceerd in boeken als Made

in staat stelt schoonheid te ontdekken

in Belgium en Roots. ‘Het heen en weer gaan

op de meest onverwachte plaatsen: van

heeft me ook geholpen om in België te gaan

landschappen in afgelegen gebieden

kijken naar een soort van banaliteit. En

van Marokko tot stadse taferelen in de

vulgariteit. Met interesse, en met een soort

achterbuurten van Parijs.

afstand, een soort humor.’

Bij fotopersbureau Magnum ontwikkelt

Zijn Belgische wortels zijn ook terug te

ange tijd was zwart-wit het summum van

Gruyaert zich tot een internationaal

zien in zijn oog voor het surreële. ‘Voor

de kunstfotografie. Kleurenfotografie

bekende fotograaf. Het meesterlijk

mij is het surrealisme, de verrassing, heel

werd geassocieerd met ansichtkaarten

gebruik van kleurenfotografie, met zijn

belangrijk’, zei hij in Close Up. ‘Het absurde

en met vals spelen, omdat de kleuren

geliefde Kodachrome-film, werd zijn

trekt me altijd heel erg aan, in België is het

werden gemanipuleerd. Klassieke zwart-

handelsmerk. Elke foto onthult een

sterker dan elders. Dingen komen op de

witfotografen vonden kleur vaak plat en

eigen, uniek universum, opgebouwd met

meest mysterieuze manier samen. Ergens

kitscherig.

een feilloos gevoel voor kleur, licht en

heeft alles gewoon zin, maar je begrijpt niet

compositie.

waarom.’ (WS)

Harry Gruyaert (Antwerpen, 1941) stamt uit een gezin met zes kinderen. Er heerste

Gruyaerts fotografie van alledaagse

een ijzeren hiërarchie. ‘Eerst God, dan de

taferelen en kustlandschappen ademt

paus en dan mijn vader’, zei hij in oktober

vervreemding en vluchtigheid. Zijn

2019 in het Nederlandse kunstprogramma

poëtische vertelkracht komt goed tot

Close Up. Wat God en de paus ervan vonden

zijn recht in reeksen als Rivages (2003),

is niet bekend, Harry’s vader maakte al snel

met beelden waarin de horizon en de zee

Harry Gruyaert Retrospective. Van 29/9 t/m 11/4 in Museum Helmond. museumhelmond.nl

21

zuiderlucht 2+3/2021

Van binnen

V

eruit de meeste dingen in het leven leer je van een

In een onverwarmd oud schoolgebouw in Eindhoven bouwt Wessel Verrijt als een Don Quichot aan een leger dat optrekt tegen de eentonigheid. Hoogste tijd voor een processie van de kartonnen bezemhelmridders.

ander. Je ouders, je familie, je vrienden, je school en alle ervaringen die je in je leven opdoet op je werk of

Bits

in je vrije tijd. Steeds komt er weer iets bij.

Soms zijn mijn dagelijkse

beslommeringen zo ingebed, dat het voelt als een bevrijding al die ‘aangeleerde dingen’ gewoon los te laten. Maar gewoontegetrouw als ik ben, zadel ik mezelf

Hebt u nog iets dat u eigenlijk niet nodig heeft?

in rap tempo weer op met aanpassingen, geheel in de lijn van mijn vertrouwde omgeving.

Moet ook erkennen dat dat prima functioneert.

Toch blijft er iets kriebelen, iets broeien. Ik kan het onmogelijk duiden, maar heel af en toe, ergens in het proces als ik teken, schilder of schrijf, ervaar ik het gevoel hetzelfde anders te zien.

Van binnen leer ik mezelf, langzaam maar toch.

MAT VAN DER HEIJDEN

D Mat van der Heijden, Dat kan ook anders (2021).

Potlood, aquarel, papier, 32,5 x 25 cm

22

e vloer is bedekt

priemen de roestige tanden

Aan de muur hangen

met voorwerpen

van een stuk tuingereedschap.

schetsen en filmstills

en materialen. Een

Je zou het rommel kunnen

van bezemhelmridders,

metalen bakblik in de vorm

noemen, of humus: een

krakkemikkige robots met

van een beer, de verfrommelde

voedingsbodem waarin het

tuinharken en armen als

afvoerslang van een wasdroger,

juiste microklimaat heerst

martelwerktuigen uit karton.

een vaal rolgordijn, een rieten

om nieuwe ideeën op te doen

Ondertussen is Wessel er nog

mand zonder bodem en ga zo

voor de films, installaties en

niet helemaal over uit of dit

maar door. Tussen tientallen

performances van Wessel

wel zijn atelier is: ‘Ik zit me af

gele elektriciteitsbuizen

Verrijt.

te vragen wat deze plek voor

zuiderlucht 2+3/2021

‘Als kind wilde ik altijd acht snoepjes, nooit één.’

‘Zo’n zwijgende stoet die

die Wessel bouwt met dit

Waarom maak je die raadsels

plotseling aan je voorbij trekt is

tweedehands materiaal worden

eigenlijk?

veel verrassender dan wanneer ik

bij elkaar gehouden met touw en

‘Dat is een rottige vraag. Het is

het als performance voor publiek

plakband, je vreest dat ze bij de

een drang, een uitlaatklep voor

zou organiseren, het gebeurt dus

eerste windvlaag uit elkaar vallen.

de fantasie. Ik probeer zoveel

zonder aankondiging vooraf.

Het maakt de personages die in

mogelijk mijn obsessies en

Bijna alles wat gebeurt in onze

de processies en films voorbij

fascinaties te volgen: De obsessie

leefomgeving is op een of andere

trekken onbeholpen en sacraal

voor spullen en mijn fascinatie

manier logisch te verklaren, maar

tegelijk. De filmstills die hij me

voor rijvoertuigen, onlogische

de dingen die niet te verklaren

toont zouden opnames kunnen

houtje-touwtje constructies en

zijn, die blijven je bij. Dus wat

zijn van een obscuur ritueel, maar

mysterieuze rituelen. Ik moet

is er allemaal mogelijk als je

ook een verloren gewaande scène

ook altijd spullen verzamelen,

onverklaarbare elementen gaat

uit Monty Python.

veel spullen, uit een behoefte aan

toevoegen aan de dagelijkse

‘Dan wil ik een grote mensfiguur

veelvoud. Als kind wilde ik altijd

orde? De hele publieke ruimte

maken, die net geen mens meer

acht snoepjes, nooit één.’

is eigenlijk een decor waarmee

is. Ik begin meestal gewoon te

Raakt deze vergaarbak dan niet erg

je kan spelen via interventies.

bouwen, het materiaal wijst

snel vol, als je er overal acht van wil

De processie is daar een goed

de weg. Als het te menselijk

hebben?

voorbeeld van.’

wordt, dan pas ik het weer aan.

‘Het liefst zou ik al mijn werk

me betekent. Deze chaos vind

Haal je al die spullen ook uit de

Tegelijkertijd hebben de figuren

op dezelfde plek bij me willen

ik heel prettig, maar ik werk

publieke ruimte?

vaak ook iets dreigends, als een

hebben, tegelijk is het een

hier liever niet. Het is vooral een

‘Vaak wel, ik vind ze op straat,

soort oorlogsvoertuigen die

soort organisme dat steeds van

vergaarbak.’

maar ik duik ook de kelder in

gevaarlijk ogen, maar het niet

vorm verandert. Ik hergebruik

Waar gebruik je deze ruimte dan

wanneer ik op een nieuwe plek

zijn. Als een paard van Troje dat

onderdelen graag, de arm van

voor?

ben. Komende zomer ga ik aan de

bij de eerste hobbel in de weg in

de ene figuur is het hoofd van de

‘Ik ben hier als ik niet ergens

slag in Bulgarije. dan wil ik bij de

elkaar zakt.’

volgende. En als een onderdeel

anders ben’

boeren in de omgeving langs gaan

Je weet dus van tevoren nog niet

is afgeleefd dan gooi ik het

Dus het is niet je atelier?

op zoek naar materiaal.’

wat voor karakter het wordt?

uiteindelijk toch wel weg. Het

‘Een atelier zie ik niet als een

Met de vraag ‘Hebt u nog iets dat u

‘Nee, ze moeten een raadsel

meeste materiaal hier is niet

ruimte in een gebouw, maar

eigenlijk niet nodig hebt?’

blijven, dus ik geef ze geen naam

ouder dan een jaar, dus het

eerder als een gebied waar ik

‘Precies. Gebruikte dingen

of titel. Je moet kunnen aanvoelen

wisselt toch best wel snel.’

tijdelijk gevestigd ben. Ik werk

hebben al een vorm en logica

wat het is, maar er net niet de

Een soort zelfreinigend ecosysteem

veel in residenties. Je kan op die

uit hun vorige functie. Als je een

vinger op kunnen leggen. Zie het

dus?

plekken meestal je werk meteen

plank uit een oude kast vindt,

als een puzzel: een makkelijke

‘Een ecosysteem, dat is het

presenteren, die directheid maakt

dan heeft die een vorm die jezelf

sudoku is saai en een hele

precies.’

het veel intenser. Om hier iets

niet had kunnen verzinnen. Het

moeilijke is vooral frustrerend.

te maken en het daarna ergens

geeft karakter aan het werk.’

Het uitdagendst is de sudoku die

in de stoel achter me de telefoon.

je net niet kan oplossen.’

‘En wat doe jij vanavond? Nee ik

anders naartoe te brengen, zie ik niet zo zitten.’

Zijn huidige ‘ateliergebied’ is

De soms metershoge kostuums

Op de terugweg in de trein gaat

ook niet, weer niks. Het is niet te doen man, er gebeurt nooit meer

in Den Bosch. Op uitnodiging

iets!’ Er volgt een diepe zucht.

van Theater Artemis maakt

Inderdaad, hoogste tijd voor

Wessel Verrijt (Eindhoven, 1992)

een processie van de kartonnen

daar veertien kostuums voor

bezemhelmridders. We zijn er aan

een ritueel om de winter te

toe.

verwelkomen. Helaas gaat de uitvoering voorlopig niet door.

JOEP VOSSEBELD

Nu wil hij de kostuums alvast gebruiken in een film en volgt

Dit is het tiende deel in een reeks

volgend jaar een processie door

over kunstenaars en ontwerpers in

Den Bosch.

hun werkomgeving.

Een processie is een nogal ongebruikelijke vorm voor een kunstwerk.

23

zuiderlucht 2+3/2021

Het verhaal van het wolvenkind Genie Taalkundige LIESBETH KOENEN werkte aan een boek over wonderen van ons taalvermogen, toen de dood haar onderbrak. In het boek beschreef ze het leven van Genie, een meisje dat op haar dertiende nog niet had leren praten. En daarna?

24

Genie, niet lang nadat ze gevonden was. foto Wikipedia

S

tilletjes kwam ze binnen hinken bij het plaatselijke Bijstandskantoor, aan de arm van haar bijna blinde moeder. Ze leek een jaar

of zes, zeven. Maar in werkelijkheid was Genie op 4 november 1970 al dertien en een half. Dat er iets mis met haar was, viel direct op. Haar postuur en houding waren merkwaardig. Ze had iets van een konijntje, met haar handen die ze voor zich hield, de vingers alsof ze over een onzichtbare reling hingen. Praten deed ze niet.

Maar ze kwamen helemaal niet voor Genie, en ze zaten nog verkeerd ook.

Irene, haar moeder, was op zoek naar een instantie die blinden bijstaat. Ze had nog maar kort daarvoor de moed gevonden haar man Clark te verlaten, en samen met Genie te vertrekken van de Golden West Avenue in Temple City, een plaatsje bij Los Angeles dat bekend staat om zijn jaarlijkse cameliafestival. Ze woonden er in zo’n vrijstaand, maar niet

zuiderlucht 2+3/2021

groot huis dat in elke Amerikaanse serie

Het meisje was twee en een halve maand

voorbijkomt.

oud toen Clark haar volgens het verhaal

Het plaatselijke nieuws filmde het niet

in een bureaula legde in de koude garage,

veel later. Dat was nadat maatschappelijk

omdat hij razend werd van haar gehuil. Ze

werk erbij was gehaald, Genie naar het

stierf aan wat officieel een longontsteking

ziekenhuis was gebracht en Irene en Clark

heette. De tweede baby, een jongetje, ‘stikte

allebei waren gearresteerd op verdenking

in zijn eigen slijm’, slechts twee dagen oud.

van mishandeling van hun kind. Op de

Gegeven de rest van de gebeurtenissen kun

eerste verdieping van het huis was de

je je afvragen of Clark daar niet een hand in

kamer waar Genie opgesloten had gezeten

heeft gehad.

Vervolgens kregen ze nog een zoontje,

vanaf dat ze twintig maanden oud was.

Meestal was ze ook vastgebonden. Aan het

John, dat wel de eerste maanden overleefde,

lage stoeltje dat een po als zitting had, of in

maar achterliep in zijn ontwikkeling – waarschijnlijk vanwege verwaarlozing.

het bed met kippengaas. Van een slaapzak had haar vader een soort dwangbuis

Liesbeth Koenen (1958-2020)

Clarks moeder, van wie Clark helemaal idolaat was, greep in en nam haar kleinzoon

gemaakt. werd nooit meer in behandeling genomen.

bij zich in huis toen hij een kleuter was.

radio in huis, geen tv. Genie leerde om

Haar moeder, die bleef zeggen dat haar

Niet zo lang daarna, op 18 april 1957, volgde

altijd stil te zijn. Als ze het eens niet was,

leven ophield op haar trouwdag, werd als

de geboorte van het laatste kind: Genie.

sloeg Clark haar met een stuk hout dat daar

medeslachtoffer in plaats van als dader

Althans, onder dat pseudoniem zou ze in

voor klaarstond. Of hij stond grommend en

aangemerkt.

de hele wereld bekend worden. Haar echte

Hij verdroeg geen geluid. Er was geen

blaffend als een hond te dreigen buiten de

En Genie? Die werd wereldnieuws. En

naam, Susan, is lang geheim gebleven,

deur van haar kamertje, waar nooit meer

een speelbal. Al snel nadat ze gevonden

maar in tijden van internet en digitale

dan een klein beetje licht binnenkwam,

was, kwam er een stoet onderzoekers op

krantenarchieven lukt dat niet meer.

door het enige niet afgeplakte reepje raam.

gang die meer van haar wilden weten.

Er was ook een zwak peertje. De geluiden

Psychologen, taalkundigen, neurologen,

waar Genie het verder mee moest doen

iedereen zag direct in dat Genie een

kwamen van de wc naast haar kamer.

bijzonder geval was. Ze wilden haar onderzoeken, en gaan volgen. Hoe

I

zou blijven, had Genie driftbuien die zich

was het meisje eraan toe? Wat zouden

dronken tiener in een pick-up truck. Vanaf

in volslagen stilte voltrokken. Ook huilen

de consequenties van haar leven in

dat moment ging het helemaal mis. Clark

kon ze zonder een kik te geven. Genie

afzondering voor haar ontwikkeling zijn?

kon de plotselinge dood van zijn moeder

bleek zwaar ondervoed te zijn, ze was niet

En zouden die blijven? De prangendste

niet verkroppen. En toen duidelijk werd dat

langer dan 1 meter 37 en woog maar 29 kilo.

vraag: ze praatte niet. Kon ze nog wel taal

de jonge automobilist alleen een proeftijd

Zindelijk was ze niet, dus ze droeg luiers.

leren, of was het daar te laat voor?

kreeg, wilde hij niets meer te maken hebben

In het ziekenhuis, waar ze acht maanden

Haar maaltijden hadden al die jaren bestaan

Genie bleek in het ziekenhuis toch een

n december 1958 gingen John, toen zes, en zijn oma een ijsje kopen. Een uitstapje dat haar haar leven kostte. Ze

werd voor Johns ogen geschept door een

met de verdorven boze buitenwereld.

uit babyvoedsel, en soms een zachtgekookt

paar handenvol woorden te begrijpen.

Daartegen wilde hij ook Genie op zijn

ei. Kauwen en slikken ging daardoor niet of

Lopen. Konijntje. Moeder. Rood.

eigen verknipte manier beschermen. De

moeilijk. Ook was ze niet in staat haar ogen

Rammelaar. Deur. Gaan. Het soort woorden

opmerking van een dokter dat zijn dochter

scherp te stellen voorbij de afstand die de

waar elk kind mee begint. Overblijfsels uit

een beetje traag was, had hem de vaste

vaalroze muur in haar kamer gehad had. Die

de eerste twintig maanden van haar leven.

overtuiging gegeven dat Genie zwaar

muur was meer dan een decennium haar

En ze voegde zichzelf soms toe: Nee. Hou-

geestelijk gehandicapt was, en dat ze niet

horizon geweest.

op. Genoeg. Waarschijnlijk vrijwel het enige

oud zou worden.

Waarom? Welke reden kunnen ouders

wat ze gehoord had in de jaren daarna.

hebben hun dochter op zoveel manieren

Iets werd er later wel duidelijk van wat

kwam mag inderdaad opmerkelijk heten.

te mishandelen? ‘De wereld zal het nooit

haar vader gedreven had en wat er gebeurd

Het gezin trok in het huis van Clarks

begrijpen’ stond er, naar waarheid, op

was. De man had nooit kinderen gewild,

moeder, vlak na haar dood. Zijn moeders

het zelfmoordbriefje dat Genies vader

al was het alleen al omdat hij niet tegen

slaapkamer liet Clark volledig intact,

voor de politie achterliet. De ochtend dat

geluiden kon. Toch kregen hij en Irene, die

een soort heiligdom ter ere van haar en

hij verwacht werd bij de rechtbank, een

twintig jaar jonger was, er niet minder dan

haar nagedachtenis. De enige andere

paar weken nadat hij was aangehouden,

vier – het piltijdperk met z’n betrouwbare

slaapkamer werd Genies gevangenis. Als

spreidde hij thuis een deken uit op de vloer,

anticonceptie moest nog beginnen. Toen

ze vastgebonden was op de postoel kon

ging liggen en schoot zich door zijn slaap.

de eerste geboren werd, een dochtertje,

ze alleen haar handen en benen een beetje

Hij was 69 jaar. De mishandeling van Genie

waren Clark en Irene vijf jaar getrouwd.

bewegen. Rond haar billen bleken zich later

Dat Genie voorbij haar peuterjaren

→ 25

BERLINDE de bruyckere : engelenkeel

t/m 26.09.2021

= /

Bonnefanten www.bonnefanten.nl @bonnefanten

Afbeelding: Berlinde De Bruyckere, Arcangelo III, 2020. Foto: Mirjam Devriendt

zuiderlucht 2+3/2021

‘Ze speelde piano voor Genie, die helemaal op leek te gaan in live uitvoeringen van klassieke muziek.’

grote lappen eelt te hebben gevormd door al

uit de legende over de stichting van Rome.

die uren, soms dagen dat ze vastgeklemd zat.

Of van het jongetje Mowgli uit Junglebook,

En er was niets te beleven, bijna niets te zien.

of van Tarzan bij de apen. Maar Genie was

Er stond nog een kast in het kamertje, aan de

geen verhaal of mythe, ze was echt. En

deur hingen soms een paar plastic jassen en

het lot had een echt, huiveringwekkend

er waren gordijnen met rode bloemen erop.

experiment op haar uitgevoerd.

Alleen heel soms kreeg Genie een leeg doosje om mee te spelen, of een oud tijdschrift.

De rest van het gezin sliep in de woonkamer.

De belangstelling uit de wetenschap voor wat er dan nu met Genie zou gebeuren was heel breed, maar tamelijk snel werd

Vader in z’n ligstoel, moeder meestal aan de

besloten dat de meeste inspanningen

eettafel in een stoel en John op de grond.

gericht moesten worden op Genie leren

Buren bleken later geen idee van Genies

praten. Op haar taal bijbrengen. En haar

bestaan te hebben gehad. Haar broer moest

vorderingen zouden gevolgd en vastgelegd

helpen het geheim te bewaren. Ook hij mocht

worden. Ze was intussen ook begonnen

Het oudste wolvenkinderenverhaal

beslist niet tegen Genie praten. En hij werd

om zelf dingen te zeggen, al was veel

speelt in de zevende eeuw voor Christus

met hetzelfde stuk hout geslagen als Genie –

onverstaanbaar.

en draait om macht en moord. De

toen hij wat ouder werd bij voorkeur op zijn

Susan Curtiss was de nog jonge

wolvenkinderen

tweelingjongetjes Romulus en Remus

geslachtsdelen. Nadat zijn moeder en zus er

taalkundestudent die Genie onder haar

waren nog maar net geboren toen hun

vandoor waren gegaan, liep ook John weg,

hoede nam. Zo’n vier en een half jaar trok

oudoom opdracht gaf ze in de rivier

uit angst voor zijn vaders groeiende agressie.

Curtiss vrijwel dag in dag uit met haar op.

de Tiber te gooien. Die oudoom had

Maar toen zijn vader zelfmoord pleegde

Ze speelde piano voor Genie, die helemaal

er werkelijk alles aan gedaan om de

stond hij buiten met een vriend op hem te

op leek te gaan in live uitvoeringen van

onbetwiste koning van het stadstaatje

wachten, en hoorde zo het schot. Binnen

klassieke muziek. Ze zongen samen, deden

Alba Longa te worden en te blijven,

lagen er vierhonderd dollar voor hem, en een

boodschappen, gingen de buitenwereld in.

maar nu waren er toch weer twee

paar berichten. Over welk hemd Clark bij de

Het grootste deel van die periode woonde

kroonpretendentjes geboren.

begrafenis aan wilde, en dat John zich netjes

Genie in huis bij een psychologenechtpaar,

moest gedragen. ‘Ik hou van je,’ had zijn vader

David en Marilyn Rigler. Genies

mooie kindjes in de rivier moest

ook nog geschreven.

herstelprogramma stond onder Davids

smijten, kreeg dat niet over zijn hart

V

leiding, en tegelijk bracht Marilyn haar

en zette de tweeling in een mandje.

oor Johns lot en littekens was verder

thuis dingen bij als kauwen, in plaats van

Dat bleef uiteraard ergens steken.

geen belangstelling. In 2008 sprak

met bolle wangen wachten tot het voedsel

Hun leven werd gered door een

ABC News een keer met hem over

zacht genoeg was om door te slikken. En

wolvin die hen zoogde, en door een

zijn bepaald niet gelukkige leven vol mislukte

Genie mocht beetje bij beetje kennis maken

specht die eten bracht. Romulus

banen, drank, suikerziekte, een echtscheiding

met hun nog jonge hondje, waarvoor ze in

en Remus groeiden later op onder

en nauwelijks contact met zijn enige kind,

eerste instantie panisch was.

eenvoudige omstandigheden, maar

een dochter. De rechercheur die zijn ouders

Ook moest ze haar angst om geluid te

De bediende die de uitzonderlijk

hun voortreffelijkheid en hun ware

indertijd had gearresteerd, betuigde spijt dat

maken leren overwinnen. Toen ze een

geschiedenis kwamen zoals dat gaat in

ze toen niet meer oog hadden gehad voor

keer gilde van de oorpijn, werd dat door

legendes toch aan het licht.

hem. In 2011 is John overleden.

haar pleegouders als een doorbraak

Een broedertwist om hetzelfde Alba

Het verschil met wat er in de jaren zeventig

verwelkomd. Maar natuurlijk was praten

Longa dat ze bij hun geboorte al bijna

met zijn vijf jaar jongere zusje gebeurde kon

wat iedereen het liefste van haar hoorde.

hun leven had gekost, volgde. Romulus

nauwelijks groter zijn. Genie werd meteen

Susan Curtiss probeerde van alles. Ze

vermoordde uiteindelijk Remus, en

omringd met aandacht. De hele wereld

maakte zelf lessen en deed testjes met

besloot toen om toch maar ietsje

wilde zich wel met haar bemoeien. Ze moest

Genie. Er was natuurlijk geen materiaal voor

verderop een nieuw rijk te stichten.

wennen. Eigenlijk aan alles. In eerste instantie

iemand als zij. En ook geen kant-en-klare

Daarom heet de eeuwige stad geen

leek ze zelfs niet veel verschil te bemerken

standaard waaraan je zou kunnen afmeten

Reme maar Rome. Volgens het verhaal

tussen dingen en mensen. Anderen aankijken

hoe goed of slecht Genie vorderde. ZL

gebeurde dat in 753 voor Chr., wat

deed ze niet. Kwijlen wel, net als nogal vaak ongegeneerd masturberen, waar ze ook was.

van de werkelijkheid, al hebben recente

Maar ze kwam snel aan, groeide en leek echt te reageren op al het nieuwe om haar heen. In de pers werd meteen gesproken van een modern wolvenkind. Een soort

redelijk in de buurt schijnt te komen opgravingen geknabbeld aan de

Andere delen van Liesbeths Onaffe.

Waargebeurde Taalverhalen zijn te vinden op liesbethkoenen.nl/liesbeths-onaffe

datering.

hedendaagse versie van Romulus en Remus

27

zuiderlucht 2+3/2021

f

e

Bijdragen van Dieter van den Bergh, Griet Menschaert en Wido Smeets

u

i

l

hier?’ Bij nader inzien blijkt die Jezus

maakte, à la Borremans. Met een

aan het kruis een erectie te hebben,

vulling van ricotta, zwarte olijven en

en zitten de heiligen vergaard rond

citroen. Ingrediënten die je niet ziet,

een minutieus weergegeven roulette

‘want bij Borremans’ schilderijen

– een sneer naar de monocultuur van

weet je ook nooit goed wat erachter

het Oekraïense patriarchaat. (GM)

zit’.

Monoculture, Een recent verhaal. Van

Toch zou je willen weten wat

25/9 t/m 24/4 in het Museum van

er schuilgaat onder deze ‘cones’

Hedendaagse Kunst Antwerpen.

die hier poseren als waren het

muhka.be

mensen. In een enkel werk zit ook daadwerkelijk een mens verpakt,

Kerry James Marshall bij zijn ruim vijftien meter brede werk Untitled, 1998–1999. foto M HKA

Jezus met erectie

strak in isolatie. Zoals de twee jongens –misdienaars? sekteleden?

– die compleet ingesnoerd in een kegelpak onbeholpen voor zich uitstaren. What Else Could They Do?

Wat de tentoonstelling maar wil zeggen: kunst laat zien dat variatie

Michaël Borremans vond tijdens

heet het heerlijk curieuze werk, dat

juist voedend is, dat al wat ‘anders’

de coronacrisis inspiratie in

de lachspieren in deze poepsjieke

Veel actuele kunstenaars (en ook

is, er net zo goed bij hoort. Werken

kegels. Kleurige kegels van stof.

galerie maar moeilijk in bedwang kan

jongeren) zoeken momenteel

in Monoculture herinneren eraan dat

Het resulteerde in mysterieuze

houden. Een van de jongens komt

houvast bij context-biedende

we in het verleden het een en ander

schilderijen met een twist.

ook terug als intrigerende Conehead.

klassieke filosofen en in literatuur.

iets te gemakkelijk onder een matje

De een stort zich tijdens de

Het past bij een crisistijd, bij het

hebben geveegd; de kunstenaars

lockdown op zijn koivijver, of heeft

kegels? Borremans, in De Morgen:

zoeken naar een manier om je te

attenderen ons op de ene na de

eindelijk de tijd zich te verdiepen

‘Uit het niets. Ik had staaltjes van

verhouden tot datgene wat je uit

andere ‘monocultuur’ in ons bestaan.

in het oeuvre van de 17e-eeuwse

stoffen liggen, die ik had besteld

dichteres Katharyne Lescailje.

om inspiratie op te doen voor de

je comfortzone haalt, zoals een

Indrukwekkend is de gigantische

Waar ze vandaan komen, die

pandemie.

houtsnede van Kerry James Marshall:

De Vlaamse kunstenaar Michaël

kostuums waarin ik mijn modellen

De expostie Monoculture in het

twaalf panelen waardoor je langs

Borremans (Geraardsbergen, 1963),

graag uitdos. Op een dag maakte

Museum voor Hedendaagse Kunst

de muur van een levensgroot

werd gegrepen door kegels van

ik uit één van die lapjes stof iets

Antwerpen laat zien hoe door

afgebeeld huis lijkt te lopen en bij

satijn.

kegelvormigs. Ik zette het ding hier

de moderne geschiedenis heen,

de deur binnenkijkt naar zes zwarte

kunstenaars en consorten zulk

mannen in ‘normale, saaie, huiselijke’

vorm op een achttiental fraai

pittoresk.’ (DvdB)

houvast zochten, en boden. De titel

omstandigheden. Ze zitten, eten en

geschilderde doeken, nu te zien

Michael Borremans, Coloured cones.

verwijst naar het uit de landbouw

praten. In maat en afbeelding gaat

bij zijn thuisgalerie Zeno X in

Van 28/10 t/m 20/2 in Zeno X Gallery

afkomstige begrip monocultuur,

Marshall de confrontatie aan met de

Antwerpen-Borgerhout, niet ver

in Antwerpen. zeno-x.com

waarbij jaar na jaar hetzelfde

monocultuur in de kunst die eruit

van De Roma. Borremans, ook

gewas op hetzelfde stuk grond

bestaat dat museumcollecties in het

verantwoordelijk voor de hoes van

wordt verbouwd, waardoor er geen

algemeen weinig schilderijen hebben

het dEUS-album Vantage Point,

vruchtwisseling plaatsvindt en de

van en met zwarten.

is volgens een recente verkiezing

bodem uitgeput raakt.

In de documentaire film Cultivated

28

Pittoreske kegels uit het niets

Werk uit allerlei disciplines, van

Zijn gekleurde kegels kregen

op de grond en vond het wel, euh,

de op één na ‘Grootste Belgische

architectuur tot literatuur, dat

Kunstenaar’, na Stephan Vanfleteren

Stories van Åsa Sonjasdotter toont

onze neiging tot eenkennigheid

maar vóór Luc Tuymans. Samen

een graankenner een waaier aan

verwoordt, is aanwezig. Vanachter

met de laatste is hij ook de Duurste

historische graangewassen die hij

ramen knipogen filosofische

Belgische Kunstenaar. Coloured cones

opnieuw probeert te telen, hij noemt

publicaties van Marx, Nietsche,

is zijn eerste expositie in België in

hun mysterieuze namen: de rode dit,

Arendt en de Beauvoir naar de

drie jaar.

de zwarte dat… De close-ups van die

bezoeker, er zijn schermen met

poëtische graansoorten, wuivend in

inmiddels bevreemdende video’s van

satijnen stof die we hier zien,

het veld, maken zichtbaar hoeveel

simplistisch exotisch voorgestelde

of toch theemutsen, kostuums,

schoonheid verloren is gegaan nu

Afrikanen. Zij begeleiden

kruisraketten, kerktorens, Ku Klux

we, met dank aan de technologie

bijvoorbeeld de gedetailleerde,

Klan-kappen of zitzakken? De

en de hang naar efficiëntie, zijn

traditioneel geschilderde gouden

Vlaamse chef-kok en kunsthistoricus

uitgekomen bij één enkele soort,

iconen van de Oekraïense Oxana

Matthieu Beudaert zag er punt-

eentje zonder franjes.

Shachko. Je denkt: ‘Wat doen die

paprika’s in, die hij prompt zelf

Zijn het wel ‘gewoon’ kegels van

Michaël Borremans, What Else Could they Do. foto Peter Cox/Courtesy Zeno X Gallery, Antwerp

zuiderlucht 2+3/2021

l

e

t

o

n

Vincent in de Efteling Onderbroeken, dekbedovertrekken, schoenen, horloges: bedenk het, en het is er, verpakt in motieven van Van Goghschilderijen. De schilder die bij leven nooit een schilderij verkocht, was natuurlijk al een merchandisemelkkoe; dank zij The Immersive De met de hand gemaakte kammen van Antun Penezi . foto Zuiderlucht

Experience in Antwerpen is de eftelingisering van zijn werk nu ook

Verbruggen van de Antwerpse

een feit.

designstudio Unfold zich af. Samen

Is dat heel erg? Nee hoor, The

met regisseur Alexandre Humbert

Immersive Experience is een prima

maakten ze de film A Combmaker’s

uitje voor het hele gezin. In drie

Experience is de grote virtual

Tale, een fictieve speculatie waarin

hallen van de Waagnatie aan de

reality ruimte waar je als bezoeker

Hij is 82 en heeft met zijn vrouw

een robot (doet alsof hij) het werk

Schelde, 1500 vierkante meter

35 minuten mag vertoeven. Een

afgesproken dat dit zijn laatste jaar

van Antun overneemt.

groot, ga je bijna letterlijk koppie

kleurrijke stortvloed aan Van Gogh-

Beter, sneller en mooier

foto Steven Hendrix

is. Dan sluit hij zijn werkplaats en

Hoe belangrijk is het dat het

onder in de wereld van Vincent van

beelden volgt; schilderijen nemen

gaan ze genieten van hun tuin, en

ambacht van Antun behouden

Gogh. Een ‘immersieve experience’

in een geprojecteerde (licht)show

van elkaar.

blijft? Moeten we zijn kennis en

heet zoiets. We moesten het even

vol optische illusies de hele ruimte

Antun Penezi is de laatste

kunde conserveren, en hoe doe je

opzoeken, er blijkt weinig aan

in beslag en komen tot leven, dat

ambachtelijke kammenmaker van

dat? ‘Er is geen notatiesysteem om

gelogen, hier is inderdaad sprake

wil zeggen de mensen, molens,

Kroatië. Hij leerde het vak in de

de handelingen op te schrijven’,

van een onderdompeling in een

boten, vlinders en kraaien op de

jaren vijftig en werkte acht jaar

zegtTanya Harrod, kunsthistorica

virtuele wereld.

doeken. En, beetje apart, ook de

samen met de man die hem had

die boeken schrijft over ‘craftsmen’.

opgeleid.

Ze werkte een tijd mee in hun

alles op deze plek - waar geen

Van Goghs sombere, schizofrene

werkplaatsen, ‘om over een product

enkel echt schilderij te zien is.

kant belanden we in een soort

1966 verhuisden ze naar Zagreb

te kunnen schrijven, moet je het

Wel kunstwerken die in grote

spookhuis. Dit alles op een iets te

waar hij een baan kon krijgen bij

proces begrijpen’, zegt ze. Het vak

3D-beelden tot leven komen. Na

luide soundtrack van bombastische

de poly-ethyleenfabriek OKI. De

echt onder de knie krijgen, is een

onder meer Barcelona en Parijs is

klassieke muziek, zoals we die

overstap kostte hem geen moeite.

ander verhaal. ‘Adapt or die’, een

deze in België vervaardigde Ervaring

kennen uit Villa Volta. De vloedgolf

In de fabriek maakte hij geen dagen

andere weg is er niet. Als niemand

nu, met de nodige coronahorten en

aan water is gelukkig ook virtueel,

van twaalf uur, terwijl hij er twee

het overneemt, sterft het vak uit.

stoten, in Antwerpen te zien.

de luie strandstoelen waar je op zit

In 1963 trouwde hij met Mara, in

keer zo veel verdiende.

Ontwerper/maker Gareth Neal

Virtueel beleef je inderdaad van

Het parcours volgt het leven van

zonnebloemen. Ter illustratie van

bewegen nog net niet mee.

Dan is er nog een vr-bril die je naar

Toen hij werd gepensioneerd,

vraagt zich af waarom iemand per se

de kunstenaar aan de hand van zijn

pakte Antun Penezi zijn oude

een handgemaakte kam wil hebben.

belangrijkste werken en de 652

het Arles van 1888 voert en je onder

stiel weer op. Per week maakt hij

Hij in elk geval niet. Het is geen

brieven van Vincent aan zijn broer

de Sterrennacht laat wandelen. In de

honderd hoornen kammen. De

ingewikkeld werk wat Anton doet,

Theo. Te beginnen in Antwerpen,

souvenirwinkel koop je de foto van

eerste dag is voor het persen, de

zegt hij, allesbehalve ‘high end’.

waar hij in november 1885, hij is dan

jezelf met je favoriete Van Gogh-

tweede voor het snijden, op de

Tegelijkertijd zal iedere bezoeker

32, vanuit Nuenen naartoe verhuist.

achtergrond en met je mondkapje.

derde scherpt hij de tanden, de

van Z33 in Hasselt, waar de film en

Hij wil schilder zijn op een plek

Of anders gewoon een Van Gogh-

vierde is voor het schuren, de vijfde

drie becommentariërende video’s

zonder bekrompen boerinnen, maar

toiletverfrisser, een muismat of

voor het finetunen en aanscherpen,

te zien zijn, het met Neal eens zijn

met losbandige hoeren, getuige

nep-zonnebloemen. Niets wordt

de zesde dag is hij aan het polijsten.

dat de robot diens werk niet kan

ook zijn Kop van een prostituee, uit

overgelaten aan de verbeelding.

Al gebruikt hij kleine machines, het

overnemen. ‘Antun doet het beter,

december 1885. Maar natuurlijk is

(DvdB)

blijft handwerk.

sneller en mooier.’ (WS)

weer eens niemand geïnteresseerd

Van Gogh: The Immersive Experience,

A Combmaker’s Tale. Van 2 december

in zijn schilderwerk. Drie maanden

tot 21/2 (verlengd) in de Waagnatie in

t/m 28 maart in Z33 Hasselt. z33.be

later trekt hij verder, richting Parijs.

Antwerpen. expovangogh.be

Kan zijn werk, nu hij stopt, worden overgenomen door een robot? Dat vroegen Claire Warnier en Dries

De climax van The Immersive

29

zuiderlucht 2+3/2021

De voorkeur van...

Yvonne Schroeten Blendr & Filtr NOOIT MET PENSIOEN _ ‘Een mens moet geestelijk en lichamelijk worden uitgedaagd.

Constant. Een heleboel mensen verlangen naar hun pensioen, dat ze lekker niets meer hoeven te doen.

Maar het best is om nooit met pensioen te gaan.’

Museumeigenaar Joop van Caldenborgh (80) wil na Voorlinden nog een tweede museum bouwen.

NÓG EEN KEER _ ‘Voor al die systemen die op persoonlijke drama’s zijn uitgelopen, is één

Zonder ideeën kunnen we niets

ons een spiegel voor: waar komen we vandaan, hoe zijn we, als de enige zoogdieren met bewustzijn, tot hier gekomen. Dat bewustzijn is wat ons onderscheidt van de andere dieren: we hebben het vermogen om verhalen te vertellen, om mythes te verzinnen. Door het scheppen van denkbeeldige werelden heeft de mens zich kunnen ontwikkelen.

Dan denk ik niet per se aan religie, maar ook aan democratie, communisme, geld, de Verenigde Staten: allemaal concepten waar mensen in moeten geloven voor ze

eindverantwoordelijke. Hij zit in het Torentje en hij rekent erop dat hij er in maart gewoon nog een

FILM - ‘In mijn project Spiegelbeelden,

gaan werken. Zonder ideeën kunnen we

keer in wordt gestemd.’

met een dubbelexpositie in Weert en

niets.

Columniste Sheila Sitalsing over Mark Rutte.

Roermond, werden ook twee films

Het is zo jammer dat kinderen niet

getoond. In The Square wordt de

meer lezen. Het onderwijs leidt op tot

ANDERE WERELD _ ‘Boeken zijn werelden

dolgedraaide kunstwereld gefileerd. De

professionals, ze moeten meedraaien in

zonder social distancing, of net mét, als je dat wil.

film toont de absurditeit van de wereld

het systeem. “Tekenen”, zegt zo’n kind

Je hoeft geen afstand te nemen tot personages, als

waarin we leven - en het is de kunst

dan, “waarom tekenen? Dat heeft toch

je dat niet wil. In boeken vind je een andere wereld,

die het laat zien. De andere film, About

geen nut!” Dat klopt. Het heeft geen nut,

een betere of een boze. Met boeken reconstrueer je

Endlessness, laat zien hoe de poëzie en

maar wel zin. De mens heeft eten nodig,

een verleden, krijg je zicht op het heden of bouw je

de verstilling in het leven van alledag

en een dak boven het hoofd. Maar daarna

een toekomst. Wat vind je er niet?’

niet meer worden opgemerkt. De

begint het pas echt: het ontdekken van de

Standaard-recensent Peter Jacobs over boeken.

verwondering is verdwenen. Een man

zin van alles.’

in een café kijkt naar buiten en ziet dat

VOLLE VLIEGTUIGEN, LEGE THEATERS

het sneeuwt. Hij staat op en roept: “Het

ARCHITECTUUR - ‘Het Joods Museum

‘Ik heb nog steeds geen afdoend antwoord

is toch schitterend!” De mensen om hem

in Berlijn van Daniel Libeskind voelde een

gekregen op de vraag waarom vliegtuigen vol

heen kijken verbaasd op en vragen:

beetje als thuiskomen. Vreemd? Het huis

mogen zitten en theaters leeg moete blijven.’

“Wat dan?”’

waar ik woon, geeft ook het idee van een

Theaterdirecteur Peter de Caluwe (De Munt) formuleert

bunker: sober, grijs, naar binnen gekeerd.

THEATER - ‘Ik was vroeger al gek op

Het idee erachter is dat je je moet

de choreografieën van Pina Bausch.

kunnen afsluiten om een binnenwereld

DOOD _ ‘Is het dan echt onmogelijk de persoon

Al jaren ben ik van plan om naar het

te creëren. Een bunker waarin je je

Mulisch eens buiten beschouwing te laten en

Pina Bausch Tanztheater te gaan in

verschanst.

zijn geschreven woorden de absolute hoofdrol te

Wuppertal, maar het komt er maar niet

gunnen? Je zou die reusachtige stapel boeken, die

van. Waarom niet? Pffff, geen tijd...

in tegenstelling tot hun schepper allerminst dood

Ik houd ook heel erg van Wende

de hamvraag van 2020 nog één keer.

Musea zijn de kathedralen van deze tijd.

Vaak lijkt de architectuur belangrijker dan de kunst, zoals bij het Guggenheim

zijn, een mooier bestaan gunnen.’

Snijders. Het gaat me niet zozeer om de

in Bilbao. Of Pompidou Metz. Wat daar

Schrijver Jamal Ouariachi over het gelul over Harry

liedjes of de zang, maar om het geheel,

te zien is, viel me echt tegen. Bij het

Mulisch waar het over zijn boeken zou moeten gaan.

om het beschouwende daarin. Ze heeft

Bonnefanten heb ik dat niet, het gebouw

lef, ze krijgt het allemaal voor elkaar

overheerst niet de collectie. In zijn

NIET ALLEEN IN URK _ ‘Nederland gaat

en het gaat door merg en been. Het is

soberheid is het een opvallend gebouw,

gebukt onder een bestuurlijke, mentale en

een vrouw met kloten, ze brengt wat

zeker met die monumentale trap, maar

economische crisis. Maar het allerergste is

teweeg.’

het ademt vooral rust uit.’

samenleving. Het volk kreeg decennialang

BOEKEN - ‘Waar moet ik beginnen? Ik

MUZIEK – ‘Mijn muzikale voorkeuren

wat het wilde, en keert zich nu in al zijn

heb alles gelezen van Connie Palmen.

hangen af van mijn stemmingen en mijn

onderontwikkeldheid tegen de rede en de

Ook bij haar staat het beschouwende

bezigheden. In het atelier draai ik Red

wetenschap. Niet alleen in Urk is een monster

me zo aan. Ze is een filosofe, ze schrijft

Hot Chili Peppers, Triggerfinger, Skunk

gecreëerd, maar overal in de polder.’

om de wereld te onderzoeken, om iets

Anansie en Metallica, meestal keihard.

Schrijver/journalist Erdal Balci over de corona-

te leren. En als lezer leer je met haar

Ik ontleen er kracht en energie aan als ik

opstanden in Nederland.

mee. Net als bij Virginia Woolf.

een “fuck-it” gevoel nodig heb en vrijheid

de intellectuele armoede in alle lagen van de

In Sapiens houdt Yuval Noah Harari

30

wil voelen.

zuiderlucht 2+3/2021

Boeken top 10 1 — Barack Obama Een beloofd land (-)

2 — Rutger Bregman De meeste mensen deugen (4)

3 — Lize Spit Beeldend kunstenares Yvonne Schroeten (Weert, 1973) woont en werkt in Weert, waar ze ook de kunstuitleen Shock Art beheert. Haar dubbelexpositie Geheel de hemel weerspiegelend werd onderbroken door de lockdown.

Ik ben er niet (-)

4 — David van Reybrouck Revolusi (-)

5 — Charlie Mackesy De jongen, de mol, de vos en het paard (9)

6 — Marieke Lucas Rijneveld Concentratie en diepgang vind ik bij Radiohead, REM en Counting Crows: hun teksten brengen me in een alternatieve wereld. Sommige titels in mijn werk komen uit songteksten. More Will Be Revealed, My Friend, de titel van een reeks schilderijen, heb ik geleend van Red Hot Chili Peppers.

En Radiohead vond ik de titel And There Are Treasures… That You Can’t Come Back For.

Gunsteling (-)

7 — Jeroen Olyslaegers Wildevrouw (-)

8 — Stefan Hertmans Opgang (2)

9 — Marieke Lucas Rijneveld De avond is ongemak (1)

10 — Maaike Meier Wen er maar aan (-)

De laatste weken draai ik vooral Mumford and Sons, de sfeer die ze oproepen bevalt me. De film The Big Easy Express, over hun tour met andere muzikanten in een oude

Adriaan, Roxane, Simone en Tommy

Vergeleken met de daar dagelijks opgediende portie horror viel hun boodschap in het niet. Een decimering van het homeopathisch verdunde netwerk van zelfstandige boekhandels, who cares als je je boeken ook thuis op de bank kunt bestellen?

Professionele advisering van de klant? Bestrijding van leesachterstand?

Kenniseconomie? Debutanten op gang helpen? Education permanente? Och, we zien wel als het oude normaal weer is teruggekeerd.

Oude normaal? Er komt een níeuw normaal, trefwoord koude kermis, waar niet alleen de boekhandelaren, maar ook tienduizenden andere winkeliers zichzelf niet meer in terug zullen vinden. Willen we dat? ‘Wat voor land willen we zijn na de lockdown?’, vraag directeur Anne Schroën van de boekverkopersbond KBB zich af.

Er kwam geen antwoord. Te druk met de avondklok.

Het is ook nog zó ver weg. Eerst moeten politici en bestuurders worden herkozen.

Alles moet veranderen, opdat alles hetzelfde blijft.

In de luwte murmelt er nog iemand over ‘aan het eind van de tunnel’. Het licht dat daar zou moeten dagen, is komen te vervallen. Volgend jaar wordt het beter, misschien, zegt de minister van Uitstel. (WS)

trein dwars door Amerika, is een van mijn favorieten. Het pure plezier van het spelen, de bubbel die ze dan creëren, heerlijk!’

BEELDENDE KUNST - ‘Mijn meest intensieve kunstervaring had ik vijftien jaar geleden, tijdens de Biënnale van Venetië.

In het Duitse paviljoen kwam ik in een zaal met één schilderij van een mij onbekende kunstenaar. Ik ging op een bankje zitten en heb gekeken, gekeken, gekeken. Toen dacht ik: die doet wat ik ook doe, maar dan tien keer beter. Het was een schilderij van een flipperkast als een soort altaar. Ik hoopte dat het van een oude, ervaren kunstenaar was. Maar het was van Matthias Weischer, hij is even oud als ik. Toen wilde ik eigenlijk nog alleen maar in het gras liggen met een paar potten bier en eens goed nadenken of ik wel verder wilde gaan met schilderen.

Een paar jaar later had Weischer een tentoonstelling in Den Haag. Zijn vollere schilderijen vond ik toen wel minder.’

Rechtsgeleerden hebben er al op gewezen dat de gedwongen sluiting van de boekhandels onwettig is, want censuur, en daarmee in strijd met artikel 1 van de grondwet. Ook is er sprake van oneerlijke concurrentie: grote marktpartijen als AH en bol.com (heel toevallig van dezelfde eigenaar) bieden wél boeken, kranten en tijdschriften aan. En hoeslakens.

Zelfs afhaalloketten waren de boekhandels niet gegund. Alcohol, pizza’s, bonbons, frietje oorlog, alles kon, behalve boeken.

CPNB lanceerde de campagne #steunjeboekhandel, aangeprezen door Adriaan van Dis, Roxane van Iperen, Simone van der Vlugt en Tommy Wieringa. Bescheiden schoven ze aan bij de door de ziekenhuislobby gekaapte praatprogramma’s.

Deze lijst is samengesteld op basis van actuele verkoopcijfers van de boekhandels Dominicanen (Maastricht), Gianotten Mutsaers (Tilburg), Grim (Hasselt), Krings (Sittard), Malpertuis (Genk), Van Piere (Eindhoven) en De Tribune (Maastricht).

The Missing Inks

themissinginks.com

31

post zl

zuiderlucht 2+3/2021

Every ni"er is a star !

Kendrick Lamar is een reïncarnatie van Marvin Gaye

Voor mij is Kendrick Lamar vooral een reïncarnatie van Marvin Gaye

r is een biografie uit over Kendrick Lamar en mijn hoofd loopt over. In plaats van het boek te bestellen, loop ik naar mijn platenkast en haal Damn. te voorschijn.

De muziek van Lamar (33) leerde ik kennen in de daarvoor best denkbare omgeving: de overzichtstentoonstelling New Suns van filmmaker en videokunstenaar Kahlil Joseph (39) in het Bonnefanten in Maastricht. Het was eind 2017, het jaar dat Damn. uitkwam. Zelden heeft een expositie me zo omvergeblazen als New Suns, een non-stop blender van film, muziek, beeldende kunst en fotografie.

De presentatie beschreef de wereld van jonge, zwarte Amerikanen, van de rauwe actualiteit waarin ze verkeren tot en met de dromen die hun leven draaglijk maken. Nu ik de slepende, met meanderende melodieën doorweven raps van Lamar uit mijn luidsprekers laat knallen Don’t judge me, my mama caught me with a strap Don’t judge me, I was young, fucking all the brats Don’t judge me, aimin’ at your head for a stack hoef ik mijn ogen maar te sluiten om mezelf terug te beamen naar die orkaan van filmbeelden en muziek. In die herinnering kom ik geen enkele blanke tegen.

Volgens zijn biograaf Michael J. Moore was Kendrick Lamar (ik citeer uit een recensie in NRC) een ‘schuchtere jongen’, omgeven door ‘zwarte mannen die moesten doen wat nodig was om te overleven’. Sinds de beelden van door politiegeweld omgekomen zwarten en de daarna losgebarsten Black Lives Matter-campagne weten we wat we ons daarbij moeten voorstellen.

Lamar groeide op in Compton, een voorstad van Los Angeles die werd geterroriseerd door twee rivaliserende bendes. Tijdens de voorbereidingen en opnames van Lamars meest gelauwerde plaat, To Pimp a Butterfly (2015), werden drie van zijn vrienden vermoord. De eerste regel van die plaat is een manifest: ‘Every nigger is a star’.

De angst voor de dood was jarenlang Lamars trouwste metgezel.

Intussen is de straatwijze woordkunstenaar, volgens zijn biograaf ‘een vertwijfelde ziel die altijd al één voet op vaste bodem had en eentje in de straten van Compton’, op weg naar onsterfelijkheid. Kenners noemen hem de beste rapper van zijn generatie. Voor mij is Lamar vooral een reïncarnatie van Marvin Gaye.

Het zijn niet alleen de door mijn huis knallende raps van Damn. waardoor mijn hoofd overloopt. In dat hoofd zijn Lamar en zijn kompaan Kahlil Joseph geketend aan Tom Goossen, de inventieve tentoonstellingsinrichter bij het Bonnefanten. Hij was het, die samen met Kahlil Joseph, de tentoonstelling New Suns tot een Black Lives Matterstatement maakte nog voor die beweging op gang kwam.

Tom verleidde een twintigtal Surinaamse en Antilliaanse pot-rokers om naar Maastricht te komen waar ze tijdens de opening van New Suns een liveperformance verzorgden.

Chillend en rokend waren ze een bijna letterlijke afspiegeling van een boven hun hoofden getoonde video van Kahlil Joseph.

De opmars van Black Lives Matter heeft Tom niet meer meegemaakt. Een half jaar na New Suns viel hij letterlijk dood neer, tijdens zijn werk in het Bonnefanten. Niet alleen daar wordt hij nog elke dag gemist.

WIDO SMEETS

32

berichten uit de sector

DE ERFENIS VAN WAPENHANDELAAR cultuuragenda

columns

Een vrouw brengt haar stem uit, 1921. Collectie Het Leven 1906-1941. Van Spaarnestad Photo. Archief SHCL

HEBBEN DE STONES DE BLUES GESTOLEN? VOLGENS TIMO DE RIJK ZIT DAT NET EVEN ANDERS

WIE HEEFT HET VOOR HET ZEGGEN? VROUWENEMANCIPATIE

33

zl podium 2-3/2021

Luik, een stad met voor elk wat wils Luik is de toeristische hotspot van Wallonië, met tal van troeven en activiteiten: van de magistrale kapittelkerken tot hoogstaande kunstmusea en de Opéra, van de groene terrassen Les Coteaux de la Citadelle tot een tocht op de Maas – er is werkelijk voor elk wat wils. In 2020 ontdekt u in ZL Podium elke maand een ander hoogtepunt van Luik. Tot gauw bij een bezoek in La Cité Ardente, de vurige stad!

WEER THUIS IN DE GRAND CURTIUS Door de eeuwen heen is de wapenindustrie een van de paradepaardjes geweest van de stad Luik en omstreken. Wapens zijn regelmatig onderwerp van ethische debatten; als historisch feit vallen ze echter moeilijk te ontkennen, net zo min als de vaststelling dat deze nijverheid aan de grondslag

© Ville de Liège, Grand Curtius

34

deel van de Luikse bloei en machtsontplooiing in het verleden.

Het ligt dan ook voor de hand dat het Grand Curtius-museum zijn wapenafdeling onder de aandacht van het publiek probeert te brengen en wel door middel van een grondige reorganisatie van de collectie. De buitengewoon rijke verzamelingen krijgen zo opnieuw een prominente plaats in het prestigieuze kader van het ‘Paleis Curtius’, vroeger het handelsgebouw van Jean Curtius (latinisering van ‹de Corte›), een Luikse wapenhandelaar die in de 16e eeuw fortuin maakte.

Na de bouw van een eerste verdieping, gewijd aan civiele vuurwapens, jacht- en sportvuurwapens, waarvan de opening eind 2018 plaatshad, werd verder gewerkt aan de tweede verdieping van de expositieruimte, waar de oorlogsvuurwapens door de eeuwen heen worden tentoongesteld. Er zullen straks stukken te zien zijn van de 16e eeuw tot heden. Sommige daarvan zullen door middel van videoprojecties worden gereconstrueerd in een historische visuele omgeving.

Het museumparcours zal zes chronologische of thematische ruimten omvatten. Het eerste deel gaat over oude wapens van de 14e tot de 19e eeuw, d.w.z. van de eenvoudige vuurstok tot het vuursteenpistool, waaronder haakbussen en radslotmechanismen. Een tweede ruimte zal wapens van 19e eeuwse bevatten, van het Eerste Keizerrijk tot het begin van de 20e eeuw. In de derde ruimte zullen de wapens van de twee wereldoorlogen en de koude oorlog te zien zijn, en eveneens hedendaagse oorlogswapens. In het vierde deel staan het Belgische leger en zijn bewapening in historisch perspectief centraal. De voorlaatste vuurwapens tot onderwerp en de laatste zaal is volledig gewijd aan typisch is voor Luik, met producties en vooral tientallen octrooien en uitvindingen die in en rond Luik ontstaan zijn. Een bijzonderheid van dit museum is namelijk dat het werd gecreëerd door drie wapenfabrikanten uit het 19de eeuwse Luik, die hun verzamelingen en producties hier bijeenbrachten.

Al deze collecties zijn verrijkt door 135 jaar bijkomende aanwinsten, bijvoorbeeld de verzameling wapens uit de Gouden Eeuw van het wapenarsenaal van Luik, een collectie van onschatbare waarde en uniek in de wereld. grandcurtius.be

zl podium 2-3/2021

LOVE IN A MIST Bureau Europa brengt een tentoonstelling met het verhaal over de architectuur van vruchtbaarheid, over de ruimte gevormd door maatschappelijke opvattingen, over de vrouwen die meters maken voor de volgende generaties. De ruimte om ons heen lijkt misschien neutraal, maar bij nadere beschouwing is de gebouwde omgeving gevuld met maatschappelijke opvattingen en politieke uitspraken. © Malkit Shoshan

a collection of artworks and a parallel between female fertility and man’s quest to nature and man’s quest to Malkit Shoshan, curator van de expositie

Vroedvrouwenschool Heerlen. Archief SHCL

V

an oudsher werd de vrouw beperkt in haar ruimte door de opgelegde rol binnenshuis en de mindere rechten die zij door de maatschappij kreeg aangemeten. Maar er waren heldinnen, ook in Limburg, van de liefdadige Elisabeth Strouven tot de stoere arbeidsters van de Sphinxfabrieken, de dames op de barricades, die ruimte vrijmaakten om het recht te laten zegevieren en logische zaken als onderwijs, leven beter te reguleren. Gaan vrouwen nu ook een beslissende rol spelen in de strijd tegen de achteruitgang van de natuur?

Love in a Mist. De architectuur van vruchtbaarheid Van 14 februari 2021 t/m 15 augustus in Bureau Europa in Maastricht.

Met werken van Atelier van Lieshout, Desirée Dolron, FAST, Rebecca Gomperts, Bernie Krause, Zacharias Kunuk & Ian Mauro, Next Nature Network, Tabita Rezaire en Diana Whitten. bureau-europa.nl

vaak de inzet. De tentoonstelling neemt je dan ook mee van de mobiele abortuskliniek van Rebecca Gomperts tot de Baarmoeder, geëerd in het werk van Atelier van Lieshout van de rechtszaal tot het boerenveld met DES en Bodies of Steroids; van het moeras vogelzang van Bernie Krause. Verhaald en verbeeld door activisten en beleidsmakers, wetenschappers, kunstenaars en designers.

‘Juist nu, tijdens deze pandemie, is deze tentoonstelling relevant. Een vrouw

moeten doorlopen was gecompliceerd.

De geschiedenis toont barricades die zijn bevochten, gebouwen die speciaal

vervoer reizen naar een abortuskliniek (Roermond) om daar een abortuspil op te

technieken en wetenschap, en de natuur die is veranderd. Hierbij is de politiek van vruchtbaarheid, van de maatschappelijke onderwerping aan een patriarchale economie en de durf om in opstand te komen tegen de gevestigde orde, een proces dat tot vandaag de dag actueel is.

Wereldwijd wordt er een politieke strijd gevoerd en ook in Nederland versterkt het debat over de positie van de vrouw: op de werkvloer, in medische behandelingen en met betrekking tot zorg en kinderopvang.

Klimaatverandering en het abortusrecht zijn

maatregelen kunnen niet alle vrouwen daar komen. Een kwalijke zaak, zeker omdat immers ook veilig de abortuspil verstrekken zonder dat vrouwen een fysiek bezoek aan een abortuskliniek af zouden moeten leggen, want de abortus die door de medicijnen op wordt gewekt vindt nu ook Rebecca Gomperts, arts en vrouwenrechten activiste

35

zl podium 2-3/2021 jaren zestig. T/m 15 augustus in LVR-Industriemuseum Tuchfabrik Müller. naarhetmuseum.eu HASSELT

. Anonieme kledingstukken naast iconische objecten van designers en modehuizen. T/m 9 mei in het Modemuseum.

Danielle Lemaire ontdekt in haar tekeningen de schoonheid, mystiek en melancholie in de wereld van Nick Drake.

T/m 15 augustus. Realisten.

Meesterwerken van het Nederlands Realisme uit de collectie van museum Arnhem.

T/m 24 mei in Stedelijk Museum Breda. stedelijkmuseumbreda.nl

modemuseumhasselt.be EINDHOVEN HEERLEN

> .

Geschiedenis en architectuur van het Glaspaleis, een ontwerp uit 1933 van Frits Peutz. T/m 31 december in Schunck. schunck.nl KOMMERN

u deze agenda leest, de genoemde culturele instellingen niet open zijn, of juist

> Bartning.Bartning.Bartning.

Otto Bartning (1883-1959), mede-oprichter van het Bauhaus en protagonist van de moderne kerkbouw. T/m 1 oktober in het LVR Freilichtmuseum Kommern.

naarhetmuseum.eu MAASTRICHT

Vrouwen in de architectuur(historie), van het zusterklooster tot de vroedvrouwenschool tot de abortuskliniek. Van 14 februari t/m 15 augustus in Bureau Europa.

bureau-europa.nl

Kunstenaar Bas van Beek (1974, Nijmegen) tovert de museumzaal om in een totaalervaring waarin hij het werk van Klimt combineert met werk van eigen hand. Van 23 t/m 11 april.

Bodywork. Vijf kunstenaars laten hun licht schijnen op de maakbaarheid van het lichaam.

Van 28 december t/m 25 april.

Voor zijn serie verzamelde Sonna 152 Europese gobelins wandtapijten, gemaakt tussen de 18de en 20ste eeuw.

T/m 30 mei in Van Abbemuseum.

vanabbemuseum.nl EUPEN

De Griekse kunstenaar Miltos Manetas maakt elke dag waarop whistleblower Julien Assange vastzit een kunstwerk. Van 2 t/m 26 februari in ikob. ikob.be

O GENK

Beeldende kunst AKEN

Stalen kerk van Otto Bartning voor de internationale perstentoonstelling Pressa in 1928. Te zien in LVR Freilichtmuseum Kommern.

Architectuur, design&mode DEN BOSCH

Tentoonstelling van de visionaire ontwerper, criticus en activist Victor Papanek. T/m 21 maart.

Stigmergie: Leren van mieren.

Masterstudenten presenteren hun onderzoek naar stigmergie,

36

een signaal dat insecten bij het bouwen gebruiken. T/m 21 februari.

Sieraden, schilderijen en fabuleuze kostuumontwerpen van Meret Oppenheim (1913-1985).

Van 6 maart t/m 6 juni in Design Museum. designmuseum.nl

Reizen in de kunst. Van 13 november t/m 11 april. dependencies. Hoe beelden en betekenissen voortdurend worden bijgewerkt, aan de hand van highlights uit de pop-art en het hyperrealisme. Doorlopende expositie.

Interdisciplinaire project waarin studenten verschillende ervaringswerelden creëerden.

T/m 4 november in Ludwig Forum.

naarhetmuseum.eu Privékamers als pop up huiskamers met originele schilderijen en fotowanden.

Van 18 januari t/m 18 april in Suermondt-Ludwig-Museum.

EUSKIRCHEN

naarhetmuseum.eu

150 keer originele kleding en accessoires uit de bewogen

BREDA

Videoinstallatie over monsters (maar zonder monsters) van Sasha Litvintseva en Beny Wagner. Van 17 januari t/m 14 maart in C-Mine. c-mine.be HASSELT

Ontwerpersduo Unfold en onderzoeken of een machine kammenmaker in Kroatië, kan opvolgen. Van 2 december t/m 28 maart.

Kunstenaars de verwachting ontsnappen om te vertellen. Van 20 februari t/m 4 april in Z33. z33.be HEERLEN

Muurschilderingen van kunstenaar Gijs Frieling voeren als een bergpad omhoog over verschillende verdiepingen naar de top van het Glaspaleis.

T/m 21 februari. Tegendraads.

In het kader van 100 jaar Aad

zl podium 2-3/2021 Zwitserse kunstenaar Alberto Giacometti, ingebed in de context van de existentialistische

TIMO DE RIJK, DIRECTEUR VAN HET DESIGN MUSEUM DEN BOSCH, EN HANS GUBBELS, DIRECTEUR VAN CUBE DESIGN MUSEUM KERKRADE, SCHRIJVEN BIJ TOERBEURT OVER DESIGN EN ANDERE ZAKEN.

T/m 14 februari in La Cité Miroir.

citemiroir.be

column

Factory. Deze tentoonstelling brengt de beroemdste werken van Andy Warhol uit ’s werelds belangrijkste musea en toonaangevende privécollecties samen. T/m 28 februari in La Boverie. laboverie.com

Van jou, van mij of van allebei?

MAASTRICHT

Albrecht Fuchs, Martin Kippenberger Dawson City, 1995. Te zien in Kunsthaus NRW in Kornelimünster. foto Anne Gold

de Haas brengt Schunck een groot deel van het oeuvre van de kunstenaar bij elkaar. Incl. vertoning documentaire Letters to heaven van de kleindochter van De Haas. T/m 21 februari.

Vera Gulikers realiseerde diverse wandschilderingen. T/m 31 december. Uume Tuut. Fotoserie van Dean Kisters die ’s nachts in de straten van Heerlen fotografeert.

Van 7 februari t/m 18 april.

Museum de Kantfabriek.

museumdekantfabriek.nl KORNELIMÜNSTER

> Sammlung mit losen enden 04. Structuren, patronen, lijnen, rechthoeken en hun samenstelling. T/m 28 februari.

Collectietentoonstelling over de relatie tussen natuur in de T/m 5 april in Kunsthaus NRW.

Bade duikt in de wereld van een zestal bijzondere groepen en clubs in Heerlen. T/m 31 december in Schunck. schunck.nl HELMOND

Kunstenaars uit de beweging École de Paris en Cobra. T/m 28 maart in Kunsthal Helmond. museumhelmond.nl > Tentoonstelling in Talloze Maurice Bogaert, Roos van

naarhetmuseum.nl LEUDAL

> Lief Leven. Expositie van Tanja Webbers. T/m 28 februari, dag en nacht te zien in de Missiekapel te Heythuysen.

LUIK

Dertig jaar beelden en prenten van de

Klatter. Van 25 januari t/m 5 april in De Cacaofabriek. cacaofabriek.nl HEUSDEN-ZOLDER

Kunst met veel humor, met o.a. Jonas Vansteenkiste en Karin Borghouts.

T/m 21 februari in Kunstgalerij De Mijlpaal. demijlpaal.com

De expo toont een scala aan werken die de politieke macht en de mogelijkheden van de menselijke stem verkennen.

T/m 28 februari. Kunst als verborgen verzet? Een frisse blik op Pieter Brueghel de Jonge en zijn tijdgenoten. Van 2 maart t/m 6 juni.

Van 9 februari t/m 27 juni. Engelenkeel. Soloexpositie Berlinde De Bruyckere. T/m 27 juni.

Groepstentoonstelling rondom diversiteit en het koloniale verleden. T/m 18 april in Bonnefantenmuseum.

bonnefanten.nl > Transcendence. Soloexpositie Marc Prat. Van 27 januari t/m 28 februari in PontArte. pontarte.com Etalageexpositie met bijdragen van 18 kunstenaressen uit de Euregio. Van 22 februari t/m 14 maart in Galerie PontArte en Galerie Schuwirth & van Noorden. pontarte.com RAEREN

Historisch keramiek. Faszination in Ton - reloaded. Permanente expositie hedendaagse keramiek.

Doorlopende exposities in Töpfereimuseum Raeren.

naarhetmuseum.eu

I

k ken Sonny Rollins niet vanwege zijn geweldige jazzmuziek, maar door zijn saxofoonsolo op een liedje van de Rolling Stones. De man is een monument, jazzvrienden vinden me onderontwikkeld, maar het is niet anders. Een poosje geleden was Rollins in het nieuws omdat spectaculaire opnamen van hem waren opgedoken die hij in 1967 in Nederland had gemaakt. Ter gelegenheid daarvan gaf Rollins een zeldzaam interview, uitzonderlijks is.

Sonny Rollins leek me een innemende man, die mild over zijn bijzondere en soms problematische leven sprak en in het interview terugkwam op het moment dat hij die solo voor Waiting on a Friend inspeelde. Het de opnamestudio niet vinden, Rollins was te laat voor de opname, de Stones waren helemaal niet aanwezig, behalve dan Mick Jagger, die de ongeduldige rockster uithing. Nou had Rollins het sowieso al niet op de Stones zei hij in het interview, rock was niet zijn muziek en op de Stones was hij al sinds de sixties boos. Ze hadden naar zijn idee de blues van de zwarte gemeenschap gestolen om er zelf populair mee te worden en heel veel geld mee te verdienen.

Ik had Rollins graag van repliek gediend. Zonder kennis van jazz en eigenlijk ook niet van blues, wist ik zeker dat de Stones met de zwarte muziek wel even iets anders hadden gedaan dan de traditionele muzikanten van de Mississippi-delta. Hadden Keith Richards en Mick Jagger elkaar niet leren kennen door hun gedeelde en oprechte liefde voor Robert Johnson en John Lee Hooker? En hadden ze later toen ze beroemd waren en het pay back time was, Muddy Waters niet zelf in hun voorprogramma gevraagd, zodat hij zijn schoonmaakbaantje vaarwel kon zeggen?

Tsja, allemaal waar, en ik ben er van overtuigd dat cultuur een steeds doorgaand proces is van lenen en gebruiken, van allerlei vormen van toe-eigening zoals dat in kunst-kritisch jargon heet. Maar was het in dit geval niet zoiets als overtuigd zijn dat zwarte piet niet racistisch bedoeld is, maar dat anderen dat echt heel anders kunnen ervaren..?

Timo de Rijk

HORST

> Hulde. Werkoverzicht van textielkunstenaar Mieke Werners. T/m 18 april in

Abbemuseum Eindhoven. foto Peter Cox

37

zl podium 2-3/2021 16 mei in Tiendschuur Tegelen. tiendschuur.net

O

Fotografie &film BREDA

Verzameling van 500 videoportretten door Martin en Inge Riebeek. T/m 14 maart in Stedelijk Museum Breda.

stedelijkmuseumbreda.nl

Alphonsina Latumahina, Hennie Nunumete en Tina Thenu, in het tweede Molukse kamp in Blerick (Venlo). Te zien in Limburgs Museum Venlo © Moluks Historisch Museum Den Haag, collectie W. Mual.

EINDHOVEN

Individuele en groepsportretten geven een inzicht in de Europese Ballroom scene, een subcultuur binnen de LHBTQI+beweging. T/m 4 april in het Van Abbemuseum. vanabbemuseum.nl

penningsfoundation.com

Handelskraampje over zout en de zouthandel in de Middeleeuwen.

In Burgenmuseum Nideggen.

HELMOND

naarhetmuseum.eu

Tweedaagse workshop door Forum Beeldtaal. Op 13 en 27 maart. Weemoed en

museumhelmond.nl

maart in Pennings Foundation.

Inkijk in de Kapel der Naakten, in de Tim Walker expositie in Genk. foto Renaat Nijs

TILBURG

VENLO

object. Lofzang op het ‘objet trouvé’ door Paul Bogaers, Ton de Gouw en Wijnand van Lieshout.

Van 11 februari t/m 7 maart in LocHal. kunstlocbrabant.nl

Kunst. Zijn werk werd verboden, verbannen en hij werd ervoor gevangengezet. T/m 14 maart.

De rivier in onze verbeelding. Expositie samengesteld door Servé Hermans. T/m 5 april in Limburgs Museum. limburgsmuseum.nl

VALKENBURG

Expositie van winnares illustratorenwedstrijd Picture This T/m 28 februari in Museum Valkenburg. museumvalkenburg.nl

planten. Organische keramische kunst. Van 20 januari t/m

Woud. Groepsexpositie ihkv Landschapstriënnale 2021. T/m 28 maart. den Heuvel. Op 19 februari om 20.00 uur.

Brabant. Talent Wall #5 met Rik Kooke. T/m 28 maart. Living Huiselijke taferelen in coronatijd met pop door Hanneke Wetzer. T/m 28 maart.

Dagelijkse zonsondergang uit raam tijdens lockdown door Noortje Haegens. T/m 28

> Retrospective. Overzichtstentoonstelling van de Belgische Magnum-fotograaf Harry Gruyaert. T/m 28 februari in Kunsthal Helmond.

Eigenaardigheden en bijzondere eigenschappen van vreemde en zeldzame papieren. T/m 20 juni in Papiermuseum Düren.

naarhetmuseum.eu GENK

De grootste tentoonstelling ooit over het uitgebreide en spraakmakende werk van de inventieve fotograaf Tim Walker. T/m 21 februari in C-mine. c-mine.be MONSCHAU

Een hommage aan de lichtheid van het leven in 140 kleurenfoto’s van Jacques-Henri Lartigue. T/m 14 april in Kuk. naarhetmuseum.eu

O

Düren tussen een nieuwe start en de economische crisis in 1919-1929. T/m 1 april.

Brauern und Wirten. Dürener Biergeschichte(n). Geschiedenis van het restaurant en de brouwerij in Düren. T/m 1 september 2022 in het Stadtmuseum.

naarhetmuseum.eu HEERLEN

> Rondleiding. Elke woensdag.

Kennismaken met archeologie. Elke woensdag in DeVondst. naarhetmuseum.eu

Diversen ALSDORF

Geschiedenis en biologie van de drie Annaterrils. Young Energy. Kinderrondleiding over steenkoolwinning en de kracht van de zon.

Rondleiding over wonen en werken boven en onder de grond.

Rondleiding over de oorsprong van de energie van het begin tot de moderne technologie.

Sonne zur Sonne. Rondleiding door de tentoonstelling. In Energeticon. naarhetmuseum.eu

Pieter Brueghel de Jonge, Kreuztragung. Te zien in Bonnefantenmuseum Maastricht © Herzog Anton Ulrich-Museum Braunschweig, Kunstmuseum des Landes Niedersachsen.

Beleef 400 jaar geschiedenis van Romeins baden. T/m 8 oktober in Thermenmuseum Heerlen

naarhetmuseum.eu KELMIS

gebeurtenissen van een microstaat. T/m 10 oktober.

Materiaal zink, mijnbouw en een fascinerende wereld van mineralen. Doorlopend in Museum Vieille Montagne.

naarhetmuseum.eu

DÜREN

KERKADE

Permanente expositie over 40 jaar museumwerk.

360 graden voorstelling over de aarde en over de mijnen. . De werking van een van de

zl podium 2-3/2021 meest ingenieuze uitvindingen.

Doorlopende exposities. Reizen in de ruimte. De wereld van de ruimte en de wetenschap.

T/m 28 februari in Continium.

ONDERTUSSEN VERHEUGEN WE ONS OP… debatten gezorgd omdat de objecten onder meer uit

naarhetmuseum.eu verhit, omdat het om een gedetailleerde en kostbare reconstructie van het barokke Berliner Schloss gaat.

Het oorspronkelijke slot werd in 1950 op bevel van de toenmalige DDR-baas Walter Ulbricht opgeblazen.

KOMMERN

> Trüb und klar. Over de omgang met water.

De geschiedenis van het Rijnland. Doorlopend in LVR Freilichtmuseum.

humboldtforum.org

naarhetmuseum.eu LINNICH

Glaskunst van Renato Santarossa die ‘met licht schildert’. T/m 28 maart in Deutsches Glasmalerei Museum. naarhetmuseum.eu LUIK

vooral Luik, een belangrijke rol gespeeld in de opkomst van de de la Vie wallonne. viewallonne.be SCHLEIDEN

Het gebruik van architectuur voor macht en dominantie.

Permanente expositie in Vogelsang IP. naarhetmuseum.eu

De Foyer van het Humboldt Forum © Schippel August Macke,

, 1909

In meer dan tweehonderd schilderijen vereeuwigde August Macke (1887-1914) zijn vrouw Elisabeth. Nog meer dan muze was zij degene die voor de verkoop en receptie van zijn werk zorgde, tot haar dood in 1978.

Het LWL-Museum in Münster wijdt vanaf 28 mei een expositie aan het echtpaar en Elisabeth Mackes rol in de waarneming van het werk van haar man.

lwl-museum-kunst-kultur.de

STOLBERG

Geschiedenis van de naald.

Over het ‘Stolbergse Goud’.

Winning en verwerking van zink. Turbo Voertuigbouw in de regio Aken. Permanente expositie in Zinkhütter Hof.

naarhetmuseum.eu VENLO

Indische en Molukse families uit Limburg delen hun geschiedenis. Van 11 december t/m 28 maart in het Limburgs Museum.

limburgsmuseum.nl

Op 28 februari.

De exposante verzorgt een presentatie over haar werk.

Op 28 februari om 14.00 uur in Tiendschuur Tegelen.

tiendschuur.net

Depot Boijmans Van Beuningen. foto Ossip van Duivenbode

…

Het nieuwe museumdepot van Boijmans van Beuningen in Rotterdam, vanwege de spiegelende ronde gevel door de bevolking tot ‘slakom’ gedoopt, wordt het eerste depot dat toegang biedt tot een complete collectie. De opening is voorzien voor dit en het liefst zonder audio guide grasduinen tussen 151.000 kunstobjecten. Het museum zelf is vanwege een grootscheepse verbouwing voor onbepaalde tijd gesloten. boijmans.nl

VUGHT

Verhalen van kinderen in oorlogssituaties. T/m 1 april in Nationaal Monument Kamp. brabantremembers.com

×

De nieuwste oogappel van de Duitse hoofdstad heet opening gevierd. In de cultuurtempel in Berlin Mitte zijn onder andere een grote kunsthistorische collectie van niet-Europese objecten te zien. Het

Joseph Beuys, portret, 1947. Museum Kurhaus Kleve. Bruikleen Gossens / VG Bild-Kunst Bonn 2020

…oneindig veel Beuys Dertien Duitse musea vieren in 2021 samen het grote Joseph Beuys jubileum met een programma dat geen enkel aspect van de kunstenaar in het donker laat. We verheugen ons op onder andere de tentoonstelling in Museum Kurhaus Kleve die het vroege werk van Beuys belicht, de presentatie in het Lehmbruck Museum Duisburg (‘Alles ist Skulptur!’) en een concert van Ensemble Modern Orchestra in Düsseldorf met een op Beuys geïnspireerd stuk door Heiner Goebbels.

beuys2021.de

S

in schunck museum Uume Tuut – Dean Kisters 07 feb t/m 18 apr 2021 | Vitrine SCHUNCK Glaspaleis Tegendraads | Aad de Haas - 100 jaar schunck.nl/online-tour

schunck.nl/lezing-introductie 100 jaar schunck.nl/brieven

schunck.nl/collectie

schunck.nl/poefel-plaza

Detail uit: Dean Kisters, Identiteit (2020).

Te zien in Uume Tuut vanaf 7 februari 2021

Aad de Haas - 100 jaar