360 editie 54

AP

het beste uit de internationale pers

in dit nummer

nr. 54

|

27 maart tot 10 april 2014

|

www.360magazine.nl

|

€ 4,99

the observer san francisco chronicle spiked london review of books the washington post libération the new york times nezavisimaya gazeta den the guardian financial times el país der spiegel the new yorker the economist

dossier Pleisterplaats bohemiens overspoeld door ‘digitaalwerkers’ uit Silicon Valley

Boomtown San Francisco frankrijk

Geschorst voor de ‘omgekeerde nazigroet’

azië

Verkiezingen India: outsider tegen insider nigeria

De rijkste man van Afrika horizon

Essay tegen en voor de verveling Cover.indd 1

25-03-14 18:07

Greenhouse Talent presenteert

It’s a ll a bo ut the s ong…

+ support act

Rue Royale Zaterdag 29 maart Koninklijk Theater Carré | Amsterdam

Vrijdag 2 mei

Koninklijk Theater Carré Amsterdam

DONDERDAG 1 MEI

KONINKLIJK THEATER CARRÉ AMSTERDAM THE CD IS A COMPILATION OF THE TOUR, MCP SOUND&MEDIA GMBH

WWW.GLENN-MILLER.DE

WOENSDAG 22 OKTOBER 2014 KONINKLIJK THEATER CARRÉ | AMSTERDAM

www.carre.nl | www.ticketmaster.nl

Adv 54.indd 2

25-03-14 11:41

redactioneel

colofon

Annexeren

jaargang 3 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014 Een uitgave van 360 international media Prinseneiland 24 B II 1013 LR Amsterdam 360magazine.nl 360nl @360nl hoofdredactie Katrien Gottlieb uitgever Margreet Nanning eindredactie Pieter van den Blink, Laura Weeda redactiemedewerker Lambiek Berends courrier international Dalila Bounekta, Raymond Clarinard, Antoine Laporte vertaling Jos den Bekker, Peter Bergsma, Paul Bruijn, Valentijn van Dijk, Tineke Funhoff, Nicolette Hoekmeijer, Frank Lekens, Jan Messchendorp, Astrid Staartjes, Pieter Streutker, Martinette Susijn, Tess Visser, Annemie de Vries correctie Gieneke Nijhof creative direction Dog and Pony, Amsterdam art direction Uriël Nieuwenburg, Thomas Wansing productiebegeleiding Hans Snitslaar beeldredactie Nicole Robbers webredactie Marie-José Klaver copywriter Jaap Toorenaar advertentieverkoop Antoinette Vrisekoop antoinette@360international.nl download de mediakit op www.360magazine.nl/adverteren marketing Eline Olde Kalter eline@360international.nl controller Arthur van der Meeren druk Roularta Printing, Roeselare 360 wordt gedrukt op PEFC-papier, afkomstig uit duurzaam bosbeheer partners ANP, BNR Nieuwsradio, NRC Media, VPRO, Cartoon Movement, Getty Images, Hollandse Hoogte, Nyenrode Business Universiteit license partner Courrier international, Groupe Le Monde, Paris beeld voorpagina © Hollandse Hoogte

360 – Amsterdam De brandslang waarmee de digitale revolutie ons elke seconde van informatie voorziet, kent een tweedeling, om de ineens populaire term te gebruiken. Digitaalwerkers die met hun devices een paralleluniversum proberen te scheppen en de bohemiens die verlangen naar stilte en het waarachtige waarnemen, zonder tussenkomst van een app.

Idealiter zou iedereen in harmonie naast elkaar moeten kunnen bestaan, maar dat is een verlangen in vain, waar al jarenlang weinig zicht op is. Annexeren is de nieuwe trend.

Dat gebeurt op geopolitiek niveau, maar ook op lokaal en zelfs intermenselijk vlak weet men er raad mee.

De Amerikaanse schrijfster Rebecca Solnit verwoordt de verwarring (p. 19) die heerst tussen inwoners van een en dezelfde stad – San Francisco –, en in dit geval zelfs over wegend van dezelfde afkomst, al jarenlang in haar dagboek voor de London Review of Books. De autochtone bewoners (bohemiens) en de nieuwkomers (‘nerds’ of ‘geeks’) begrijpen elkaar niet.

Er wordt geklaagd over een nieuw slag mensen, druk in de weer met hun iPhones. Het slag dat weliswaar tégen oorlog is en voor sociale gelijkheid, maar er ondertussen met hun maandsalarissen voor zorgt dat huisbazen en de Ellis Act oorspronkelijke bewoners zonder pardon op straat zetten.

Daarmee werkt Silicon Valley onbewust mee aan de terugkeer naar de negentiende eeuw, waar een kleine groep economisch

draagkrachtigen het steeds meer voor het zeggen heeft.

Ook op een meer filosofisch niveau gaat het in deze editie van 360 over de tweedracht tussen de hightechindustrie en de noodzaak te ontsnappen aan de alomtegenwoordige afleiding. Verveling kan tot een hoop nieuwe ideeën en creativiteit leiden. (Wanneer voorziet Silicon Valley in speciale vervelingscabines?) Negentig jaar geleden bood de Duitse cultuurhistoricus Siegfried Kracauer al een aantrekkelijke oplossing: ‘intense, absolute verveling’ zou ons kunnen herenigen met onszelf. ‘Wanneer op een zonnige middag iedereen buiten is, kun je het best wat rondhangen in een treinstation of, nog beter, gewoon thuisblijven, met de gordijnen dicht jezelf op de bank helemaal overgeven aan de verveling’, schreef hij. Evgeny Morozov pleit ervoor intense verveling te subsidiëren of er minimaal een nationale vrije dag voor in het leven te roepen (p. 46). Wellicht dat in Kracauers staat van ‘onaardse gelukzaligheid’ nieuwkomers, digitaalwerkers of wie dan ook niet langer worden gedemoniseerd, maar gezien als een welkome afleiding, in een wereld waar onder en boven het aardoppervlak de platen voortdurend verschuiven.

Katrien Gottlieb gottlieb@360international.nl

Nederland telt 1 miljoen wereldburgers.

Bent u daar één van?

abonnementen* € 9,95 p/mnd in Nederland en België Wijziging abonnement www.360magazine.nl/klantenservice *Alle abonnementen continueren automatisch en gelden tot wederopzegging, tenzij anders vermeld. Prijswijzigingen voorbehouden.

Cadeauabonnementen eindigen automatisch.

Voor bedrijfsabonnementen gelden speciale tarieven. 360 verschijnt tweewekelijks.

Oplage: 25.000

verspreiding Nederland: Aldipress | België: AMP

missie Nieuws uit het buitenland is iets anders dan nieuws over het buitenland. We hebben niet de pretentie dat het wereldnieuws zich elke twee weken laat samenvatten, wel de ambitie relevante, originele en mooie verhalen bereikbaar te maken voor een Nederlandstalig publiek.

360 magazine biedt elke twee weken het beste uit de internationale pers.

Wilt u kennismaken met 360? Dat kan. U betaalt nu tijdelijk slechts 10 euro voor 5 nummers.

Ga nu naar 360magazine.nl

Redactioneel.indd 3

25-03-14 17:55

THE JOHN ADAMS INSTITUTE AMERICAN CULTURE IN THE NETHERLANDS

The John Adams Institute provides a window onto the United States for audiences.

We bring great American minds – novelists, politicians, historians, scientists, screenwriters, poets – to the Netherlands tot talk about their work and share their insights.

Upcoming events 16 April: Rachel Kushner The Flamethrowers 8 pm, Museum Werf ’t Kromhout Amsterdam

26 May: Karin Slaughter Cop Town 8pm, Aula UvA Amsterdam

7 June: Michael Cunningham The Snow Queen 8pm, Posthoornkerk Amsterdam

11 June: Amanda Gefter Trespassing on Einstein’s Lawn 8pm, People’s Place Amsterdam

www.john-adams.nl Adv 54.indd 4

25-03-14 11:42

inhoud 6 Wereldnieuws

dossier

Actuele gebeurtenissen wereldwijd, in woord, beeld en citaat.

geeks vs bohemiens

geeks vs bohemiens

dossier

8 Controverse in Verenigd Koninkrijk Moet suiker wel of niet extra belast worden?

9 Bronnen

360 haalt de beste journalistiek uit alle windstreken.

De bronnen van dit nummer samengebracht en toegelicht.

10 Dossier Silicon San Francisco

Wordt de pleisterplaats van de bohemiens inderdaad opgeslokt door de geek-generatie, die de werkelijkheid liever door een scherm ziet in plaats van door de regels van poëzie en literatuur?

24 Lage Landen

De politieke meerderheid in België wil een nieuwe wet invoeren die alles wat met het begrip seksisme te maken heeft, strafbaar stelt.

Silicon San Francisco Annexatie De afgelopen jaren wordt San Francisco overspoeld door dikverdien ende ‘digitaalwerkers’ uit de hightechin dustrie Silicon Valley. Ze betalen fantastische bedragen voor een appartement of huis in de stad ten koste van de oorspronkelijke bewoners.

Dat is geen ‘gentrification’, maar regelrechte annexatie. Met inbegrip van de ziel, wordt gevreesd. Op de volgende pagina’s drie artikelen over de geeks tegen de bohemien s.

pagina 10 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Werknemers van Twitter Inc., met op de achtergrond het hoofdkantoor van Twitter in de Mid-Marketbuurt, San Francisco.

Sinds het bedrijf hierheen verhuisde in juni 2012 is het aantal werknemers gestegen van 800 naar 1500, en is de voorheen armoedige buurt flink opgeknapt. – © David Paul Morris / Getty

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 11

de continenten 25 Zeventien jaar in een kelder

europa | De Fransman Michel Th ierry Atangana werd beschuldigd van ‘verduistering van publieke gelden’ door de Kameroense ‘president-voor-hetleven’ Paul Biya. Hij had nog achttien jaar te gaan, maar werd plotseling vrijgelaten.

34 Oppositie moet de rijen sluiten

amerika’s | In de strijd om de regering van Maduro (en het chavisme) te bestrijden, is eenheid binnen de oppositie nodig.

36 Insider tegen outsider

azië | In de grootste democratie ter wereld staan twee mannen centraal bij de verkiezingen die op 7 april beginnen: een nazaat van de Gandhi’s en Narendra Modi, die zeer populair, maar ook zeer omstreden is.

41 Sesame opent zich bijna

midden-oosten | Israël en Iran bouwen gezamenlijk aan de eerste deeltjesversneller in het Nabije Oosten.

42 De rijkste man van Afrika

afrika | Aliko Dangote heeft ambities. Hij nam duizelingwekkende risico’s om zijn Nigeriaanse handelsbedrijf in grondstoffen uit te bouwen tot een van de toonaangevende industriële concerns van Afrika.

horizon 46 Geen tijd om na te denken

Evgeny Morozov beweert dat de overdaad aan informatie ons net zo goed kan vervelen als het gebrek eraan. Alleen de eerste vorm van verveling, de gemedialiseerde, gunt ons geen tijd om na te denken; in tegendeel, die maakt hongerig naar meer.

53 Op zoek naar een nieuw condoom

Produceer een beter condoom en een staande ovatie is je deel.

Dat is tenminste waar een select groepje onderzoekers in laboratoria over de hele wereld op hoopt.

Inhoud.indd 5

25-03-14 17:24

wereldnieuws Ruimtestation

Machu Picchu

Egypte

Geen frictie in het ISS

529 doodvonnissen

aan het ‘obscene en profaniserende’ gedrag van toeristen, die er tijdens hun bezoek aan de oude Incastad Machu Picchu genoegen in scheppen zich ter plekke naakt te laten fotograferen. De kiekjes worden op Facebook en YouTube gezet, onder de noemer ‘Naked in Monuments’. In de eerste drie maanden van dit jaar werden al twaalf toeristen betrapt op deze eigenaardige vorm van sightseeing. Zij moesten hun camera inleveren bij de toeristenpolitie. De Machu Picchu wordt door bijna een half miljoen toeristen per jaar bezocht. (El País, Madrid)

Een rechter in de Egyptische stad Minya heeft in één zaak 529 verdachten ter dood veroordeeld en zeventien andere vrijgesproken. De mannen werden beschuldigd van een aanval op een politiebureau, waarbij één politieman omkwam, het politiebureau werd platgebrand en de aanvallers ervandoor gingen met wapens. De meeste verdachten werden bij verstek veroordeeld. De zaak wordt nu, zoals gebruikelijk, aan een moefti voorgelegd, die het uiteindelijke vonnis zal vellen. Amnesty International spreekt van ‘een groteske uitspraak’. Volgens de Egyptische krant Al-Ahram worden doodvonnissen in Egypte in lang niet alle gevallen ook voltrokken. Zo werd in 2011 van de 115 doodvonnissen er slechts één ook uitgevoerd.

(Al-Monitor, Washington)

Zuid-Afrika

Turkije

Obsceen en profaniserend | De Peruaanse autoriteiten willen een einde maken

Moet Zuma betalen?

De Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma is weer het middelpunt van een schandaal. Ditmaal gaat het om de opknapbeurt die hij zijn residentie heeft gegeven à raison van 16,5 miljoen euro, gefinancierd uit de openbare middelen. Het officiële rapport over de kwestie is iets meer dan een maand voor de presidentsverkiezingen van 7 mei verschenen, maar volgens de krant Business Day zal ‘Nkandla’ (de naam van de residentie) geen consequenties hebben voor de herverkiezing van Zuma. De officiële anticorruptiecommissie in Zuid-Afrika is er niet blij mee. Zij wil dat Zuma een deel van de verbouwingskosten voor eigen rekening neemt. Die voor het zwembad, een blusbad volgens de eigenaar.

Maar ook die voor een amfitheater en andere frivoliteiten. Een andere krant, The Sowetan, windt zich op over de uitlating van de secretaris-generaal van het ANC dat de partij noch de president hun verontschuldigingen voor de gang van zaken zal aanbieden. Maar zelfs de boulevardkrant Daily Sun kopt: ‘Zuma moet betalen.’

© Leon Sadiki / Getty

© AFP

Het conflict rond Oekraïne en de Krim mag dan op aarde trekjes hebben van de Cold War Revisited, in het internationale ruimtestation ISS werken Russen en Amerikanen nog nauw samen. Sterker, 24 maart vertrok een nieuwe ploeg astrokosmonauten, één Amerikaan en twee Russen (Steven Swanson, Alexander Skvortsov en Oleg Artemyev), vanaf de lanceerbasis in Bajkonoer (Kazachstan). Zes uur opgesloten in de Sojoez.

De Amerikanen hebben trouwens weinig keuze. Sinds het buiten gebruik stellen van de Amerikaanse ruimteveren in 2011 zijn ze voor het transport van bemanningsleden geheel afhankelijk van de Russische Sojoez. Volgens een woordvoerder van de NASA zijn de ruimtevaarders niet alleen los van de aarde, maar ook van het aardse gekibbel. ‘In de ruimte heerst kameraadschap, en alles wat telt is samenwerking en het welzijn van de mensheid.

Een van de weinige dingen die ze daar niet samen delen, zijn de toiletten.’

(The Daily Beast, Washington)

Twitter onder de radar

De Turkse premier Erdogan mag er dan in twee etappes in geslaagd zijn het gebruik van Twitter in zijn land te blokkeren, de Turken weten langs een omweg nog altijd de weg naar de internetdienst te vinden. Apps als HotSpot Shield en Tunnelbear, die toegang geven tot netwerken waar de Turkse regering geen invloed op heeft, worden op dit moment druk gedownload.

Steeds meer Turkse gebruikers vinden de laatste dagen de weg naar het ‘duistere netwerk’, waarvan Tor het meest bekend is. Het aantal Turkse gebruikers van Tor lag vóór het blokkeren van Twitter op het gewone internet op rond 25.000 per dag. Dat steeg in de dagen daarna met 64 procent.

(Motherboard, New York)

wat zij zeggen

Frankfurter Allgemeine Zeitung

The Economist

Frankfurt

Londen

‘De Nederlandse rechtse populist Geert Wilders heeft zijn aanhangers tegen Marokkaanse immigranten opgehitst (...) De vraagstelling doet denken aan de beroemde “Sportpalastrede” van de naziminister van Propaganda Joseph Goebbels, waarin deze in 1943 met een soortgelijke formulering opriep tot “de totale oorlog”: “Ich frage Euch: Wollt ihr den Totalen Krieg?” [En Goebbels vervolgde: “Wollt ihr ihn, wenn nötig, totaler und radikaler, als wir ihn uns heute überhaupt erst vorstellen können?”]’

‘Wilders’ partij nam nauwelijks deel aan de lokale verkiezingen, maar zoals gebruikelijk wist de uiterst rechtse populist zich in het brandpunt van de aandacht te plaatsen.

Hij heeft zijn partij gevestigd op een retorische mengeling: tegen immigratie en tegen Europa. Maar pas sinds kort zegt hij expliciet dat Nederland behoefte heeft aan “minder Marokkanen”. Voor veel Nederlanders gaat dat een stap te ver. Vriend en vijand lijken zich van hem te distantiëren.’

pagina 6 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Wereldnieuws.indd 6

25-03-14 18:00

wereldnieuws Gaza

Koptische vrouw aan kop

Ideologie in schoolboek

In Egypte staat voor het eerst een vrouw aan het hoofd van een politieke partij. De sociologe Hala Shukrallah (59) werd eind februari gekozen tot leider van de Partij van de Grondwet als opvolgster van de oprichter van de partij, Mohammed el-Baradei. Shukrallah, een rijzende ster in de Egyptische politiek, is behalve de eerste vrouw in deze arena ook de eerste kopt die een politieke partij in het land leidt. Zelf vindt ze dat het predicaat ‘eerste vrouw’ of ‘eerste kopt’ maar afleidt van waar het om gaat. ‘Binnen de partij heeft het nooit een rol gespeeld dat ik een vrouw was, of een kopt. Alleen de media leggen daar steeds de nadruk op.’

Maar ze beseft wel dat ze in de Egyptische context een opvallende positie inneemt. Ze markeert een stap vooruit in de manier waarop de mensen tegen de dingen aankijken. Maar het is uiteindelijk toch van weinig belang of men nu kopt is of moslim, man of vrouw, zolang men gelooft in de rechten van mensen en een idee heeft waar het met deze maatschappij naartoe moet. Haar doel is de partij te herstructureren, zonder dat kernwaarden van sociale rechtvaardigheid en menselijke waardigheid worden aangetast.

Shukrallah trad voor het eerst naar buiten in 2006, toen ze mede aan de wieg stond van de beweging Egyptenaren tegen discriminatie. Haar verkiezing leidt even de aandacht af van de vraag waar het nu in de Egyptische politiek om draait: wanneer stelt legerleider Al-Sisi zich kandidaat voor het presidentschap, en wanneer en met welke meerderheid wordt hij uiteindelijk gekozen?

(Al-Ahram, Cairo)

Hamas, de radicale Palestijnse beweging die heerst over Gaza, maakt bezwaar tegen de schoolboeken die door de UNWRA (sinds 1949 de organisatie van de VN voor de Palestijnse vluchtelingen) worden verspreid. Die druist volgens Hamas in tegen ‘het islamitische geloof’, en bovendien zouden de boekjes te ver afstaan van ‘de belevingswereld van de leerlingen’. Als voorbeeld geeft Hamas Gandhi, Martin Luther King en de strijd van de zwarten in Zuid-Afrika tegen het apartheidsbewind. Overal ter wereld hebben ideologisch getinte schoolboeken tot mislukkingen geleid, volgens de Arabische nieuwssite Shafaf.

In de Sovjet-Unie kregen de leerlingen een hekel aan het communisme. In Saudi-Arabië heeft een teveel aan religie het terrorisme gevoed.

Thailand Veerpont tegen de file

Met veertien miljoen inwoners en jaarlijks zestien miljoen toeristen is Bangkok een van de wereldsteden met de grootste verkeerscongestie. Om daaraan het hoofd te bieden, heeft de universiteit van Srinakharinwirot een app ontwikkeld die gestrande automobilisten attent maakt op de mogelijkheid hun auto te laten staan en gebruik te maken van een veerdienst op de Chao Phraya-rivier die de stad doorsnijdt.

Daarmee vermijden ze niet alleen de file, maar het is ook nog leerzaam. De app verschaft historische anekdotes, bijzonderheden over gebouwen in de omgeving van de aanlegplekken en overstapmogelijkheden op andere middelen van openbaar vervoer.

(Tech in Asia, Singapore)

© Schot

over de uitspraken van geert wilders

Perth Now

El País

Perth, Australië

Madrid

‘Wilders wil met de antimoslim-Q Society of Australia een politieke partij oprichten, de Australian Liberty Alliance. Hij is van plan volgend jaar tijdens een bezoek aan Perth de partij officieel te lanceren. “Ook u in Australië krijgt spoedig de gelegenheid om het tij te keren”, zei hij vorig jaar. Maar vicepremier Warren Truss en oppositieleider Bill Shorten zijn het over één ding eens: er is in Australië geen plaats voor extreme politici.’

‘Geert Wilders zwaait steevast met het recht op vrijheid van meningsuiting.

Hij gebruikt de talloze bodyguards die hem beveiligen als bewijs voor de prijs die hij betaalt voor het uitspreken van “de waarheid”. Soms krijgen de Poolse immigranten ervan langs, dan weer de Roemenen of de Bulgaren. De vraag is nu of hij de uitzetting van een bepaalde etnische groep, geboren in Nederland en met Nederlands paspoort, ten aanzien van zijn kiezers kan blijven legitimeren.

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 7

Wereldnieuws.indd 7

25-03-14 18:00

controverse in het verenigd koninkrijk

Is suiker volksgezondheidsvijand nummer één?

Het Britse ministerie van Volksgezondheid overweegt 20 procent belasting te heffen op suikerhoudende frisdranken om de schadelijke gezondheidseffecten te beperken. Een heilzame maatregel of een absurditeit?

Spiked – Londen

The Observer– Londen

nee: ‘We moeten onze eigen keuze maken’ Krijg nou wat! Net op het moment dat het hele land op Vastenavond de koekenpannen tevoorschijn had gehaald en pannenkoeken had gebakken alvorens die rijkelijk te bestrooien met suiker, verklaarde mevrouw Sally Davies, de belangrijkste gezondheidsadviseur van het Verenigd Koninkrijk, tegenover een parlementaire commissie: ‘We zullen misschien een belasting op suiker moeten invoeren.’

Maar wat we werkelijk nodig hebben, is een informatiecampagne om de dictators van de medische stand en hun vriendjes in de regering een halt toe te roepen. Davies baseerde haar eis op een reeks verklaringen die zo onzinnig zijn dat ze het verstand te boven gaan.

‘We hebben te maken met een generatie kinderen die, omdat ze overgewicht hebben en te weinig lichaamsbeweging krijgen, niet zo lang zal leven als mijn generatie’, verklaarde ze. Dommer kan het niet. Volgens het Britse Bureau voor de Statistiek neemt de levensverwachting bij de geboorte elke dag met vier uur toe voor vrouwen en met zes uur voor mannen. Volgens het Bureau zal een derde van de kinderen die in 2013 zijn geboren honderd jaar worden.

Ook voorspelde Davies dat ‘onderzoek zal uitwijzen dat suiker verslavend is’. Nog zo’n absurditeit. Als suiker zo verslavend is – en niet alleen maar lekker –, hoe kan het dan dat zo veel mensen hun suikergebruik zo gemakkelijk kunnen terugschroeven?

Het zou eerlijker zijn om te erkennen dat het medisch onderzoek verdeeld oordeelt over suiker. De meeste onderzoekers stellen dat suiker ‘lege calorieën’ bevat, maar dat je net zo veel suiker mag consumeren als andere voedingsmiddelen zolang je maar niet te veel calorieën binnenkrijgt. Een minderheid is van mening dat suiker inderdaad bijzonder schadelijk is en dat het gebruik ervan hoe dan ook beperkt moet worden. En de volksgezondheidslobby kiest partij voor deze minderheid en bestempelt suiker als ‘de nieuwe tabak’. Want ook al zijn de onderzoekers verdeeld, de wens om ons privéleven in regeltjes te vatten is nu eenmaal sterk. Dit voornemen om suiker te belasten, is schadelijker dan welke frisdrank of reep chocola dan ook. om te beginnen zou zo’n belasting vooral arme mensen treffen, die zich toch al geconfronteerd zien met stijgende voedselprijzen. Maar daar schrikken de prohibitionisten kennelijk niet voor terug.

In de tweede plaats zou de belasting vermoedelijk averechts werken.

Het belangrijkste voornemen is een belasting van 20 procent op frisdrank. Maar je kunt gemakkelijk van merk veranderen (eigen merken van supermarkten zijn veel goedkoper dan Coca-Cola) en grote hoeveelheden inslaan tegen een lagere prijs.

Het allergrootste probleem is het feit dat de regering, geholpen door de volksgezondheidslobby, onze keuzevrijheid wil beperken.

Zijn suikerhoudende voedingsmiddelen slecht voor onze gezondheid? Kom dan met bewijzen! De meeste rokers worden eerder door gezondheidsrisico’s overgehaald om te stoppen dan door accijnzen.

En in elk geval zouden we onze eigen keus moeten kunnen maken, zonder tussenkomst van de staat.

Rob Lyons

Ja:

‘Dit probleem reikt verder dan de persoonlijke verantwoordelijkheid’

rob lyons

Lyons is associate editor van Spiked en auteur van het boek Panic on a Plate: How Society Developed an Eating Disorder.

Hij blogt over obesitas en andere gezondheidsproblematiek op http://paniconaplate. com

A. MAlhotrA

Dr. Aseem Malhotra is cardioloog en wetenschappelijk directeur van Action on Sugar.

Hij schrijft over wat slecht is voor onze gezondheid en die van kinderen in het bijzonder.

Verscheidene gezondheidsspecialisten, onder wie ikzelf, hebben afgelopen januari de actiegroep ‘Action on Sugar’ opgericht. Ons doel is de voedingsmiddelenindustrie te dwingen de hoeveelheid suiker in hun producten terug te dringen. Maar in tegenstelling tot sommige grote krantenkoppen die verkondigen dat ‘suiker giftig is’, zullen wij niet beweren dat sinaasappels en bananen gif bevatten.

Het klassieke antwoord van de voedingsmiddelenindustrie is dat de ingrediënten van hun producten op het etiket staan vermeld, terwijl ze heel goed weten dat veel consumenten zich eerder door reclame laten leiden dan door de voedingswaarde van een product.

Het feit dat een groot aantal producten dat in individuele porties wordt aangeboden, de onlangs door de Wereldgezondheidsorganisatie ingestelde limiet van zes theelepels [25 gram] suiker benadert dan wel overschrijdt, toont duidelijk aan dat dit probleem veel verder reikt dan de persoonlijke verantwoordelijkheid. Er is regelgeving nodig om consumenten en kinderen te beschermen.

Hoewel de wetenschappelijke wereld het er in overgrote meerderheid over eens is dat suikers overbodige calorieën bevatten, komen er steeds meer bewijzen dat overmatige suikerconsumptie niet per se gevolgen hoeft te hebben voor de Body Mass Index (BMI).

Een recente studie in het tijdschrift JAMA Internal Medicine wijst uit dat mensen wier caloriegebruik voor meer dan 25 procent uit toegevoegde suikers bestaat, driemaal zoveel kans lopen om aan een cardiovasculaire ziekte te sterven als mensen bij wie het percentage minder is dan 10 procent, zelfs wanneer ze niet aan obesitas lijden.

De voedingsmiddelenindustrie blijft ongestraft ziekten verspreiden en geeft miljarden aan reclame uit om kinderen over te halen tot de consumptie van allerlei snoep en andere viezigheid.

Nauwelijks meer dan een jaar geleden heeft een comité van Britse artsen aan minister van Volksgezondheid Jeremy Hunt een tienpuntenprogramma gepresenteerd om de obesitasepidemie een halt toe te roepen. Tot hun aanbevelingen behoorden een belasting op suikerhoudende frisdranken, het verbieden van op kinderen gerichte reclame voor suikerhoudende producten en het beperken van het aantal fastfoodrestaurants in de nabijheid van scholen.

Niet een van deze voorstellen is in maatregelen omgezet. De politiek blijft aandringen op meer wetenschappelijk bewijs, en de gezondheid van onze kinderen wordt ondergeschikt gemaakt aan de belangen van de voedingsmiddelenindustrie. Volgens Sally Davies, directeur van de Britse Raad voor Volksgezondheid, lopen we door niets te doen het risico dat de huidige generatie kinderen de eerste wordt die hun ouders niet zal overleven.

Aseem Malhotra

pagina 8 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Controverse.indd 8

25-03-14 16:49

bronnen 360 selecteert nieuws en achtergrondverhalen uit vrijwel ieder land ter wereld. De artikelen in dit nummer komen onder meer uit de volgende kranten, tijdschriften en websites.

San Francisco Chronicle Verenigde Staten, dagblad, oplage 319.000 Met 20 dollar op zak lanceerden de zeventien- en negentienjarige Charles en Michael de Young in 1865 de destijds geheten The Daily Dramatic Chronicle. De titel bevatte satitrisch nieuws, reclame en het theaterprogramma en werd nauwelijks serieus genomen. Tot drie maanden na de oprichting, toen de krant als eerste, met een voorsprong van een paar uur, het nieuws bracht van de moord op president Abraham Lincoln. Zijn reputatie was gevestigd. Onder andere door bijdragen

van beroemde schrijvers als Mark Twain groeide de Chronicle vervolgens uit tot een zwaargewicht aan de West Coast, met een stabiele oplage van rond de 300.000.

In 1960 werd de krant gekocht door de Hearstgroep, een mediagigant met een tiental kranten, tijdschriften en televisieprogramma’s en voormalig eigenaar van de San Francisco Examiner, de Chronicles grootste concurrent. Op de site zijn alle artikelen negentig dagen lang gratis te lezen.

Dossier San Francisco p. 17

The Observer

The Washington Post

Oudste kroonjuweel van de Britse kwaliteitspers. Uit dezelfde groep als The Guardian, maar met liberale signatuur.

Bewees zich met het publiceren van de 'Pentagon papers'. Eerste krant die zeven dagen per week verscheen (sinds 1980). Een van de invloedrijkste kranten ter wereld. Centrumrechts georiënteerd met een grote focus op de Amerikaanse politiek.

Ver. Koninkrijk, zondagskrant, oplage 449.000

Controverse, Dossier SF p. 8, 12

Spiked

Verenigd Koninkrijk, www.spiked-online.com

Deze onafhankelijke website werd in 2000 opgericht door vrijwilligers en wordt gefinancierd door donateurs – en een beetje reclame.

De site heeft als doel om inhoud van hoge kwaliteit te bieden, en doet dat in rubrieken als Hot Topics, Free Speech, British news, etc.

Controverse p. 8

London Review of Books Verenigd Koninkrijk, tijdschrift, oplage 45.905

Besteedt aandacht aan literatuur en politiek, in navolging van de prestigieuze New York Review of Books.

Bij uitstek geschikt om op de hoogte te blijven van wat actueel is in de Angelsaksische letteren. Meer dan de helft van de oplage wordt in het buitenland verkocht.

Dossier SF p. 19

Verenigde Staten, dagblad, oplage 700.000

Lage Landen p. 24

Den

Der Spiegel

‘De dag’ profileert zich als de nieuwe generatie binnen de Oekraïense pers: kritischer, moderner en professioneler.

Belangrijk onderzoekstijdschrift, opgericht in 1947 en uiterst onafhankelijk, dat verscheidene politieke schandalen aan het licht heeft gebracht. Sinds zijn oprichting heeft Der Spiegel gekozen voor onderzoeksjournalistiek en heeft het de oorlog verklaard aan corruptie en machtsmisbruik.

Oekraïne, dagblad, 39.000

Libération

Frankrijk, dagblad, oplage 151.000

Opgericht in 1973 door o.a. Jean-Paul Sartre.

De Libé hoort inmiddels bij de grote Franse dagbladen. Nieuwsgierig en brutaal. Links en vrijpostig. Ook biedt het dagblad bijzonder veel ruimte aan fotografie.

Europa p. 25

The New York Times VS, dagblad, oplage 990.000

De Krant der kranten. ‘The Grey Lady’ won meer journalistieke prijzen dan enig ander medium. Het motto ‘All the news that’s fit to print’ wordt sinds 1896 bewaakt door de familie Ochs Sulzberger. De gedrukte oplage is onder de 1 miljoen gedaald, maar de website trekt meer dan 30 miljoen bezoekers per maand.

Europa p. 28

Nezavisimaya Gazeta Rusland, dagblad, oplage 42.000

De toepasselijke naam ‘Onafhankelijke krant’ werd opgericht in 1990 en was toen aanvankelijk vooral een uitlaatklep voor links, maar werd met de jaren minder streng in de leer en daarmee toegankelijker voor een breed publiek.

Europa p. 29

Europa p. 30

The Guardian

Verenigd Koninkrijk, dagblad, oplage 332.000

Onafhankelijke kwaliteitskrant van linkse signatuur. Sinds 1821 thuisbasis van de meest gerespecteerde columnisten en journalisten.

Altijd zeer kritisch ten opzichte van de overheid en andere instituten.

Europa, Azië p. 31, 36

Financial Times

Verenigd Koninkrijk, dagblad, oplage 448.000

Toonaangevende krant voor de Londense City en de rest van de wereld. Internationale economie en management worden uitputtend behandeld.

Europa, Afrika p. 33, 42

Duitsland, weekblad, oplage 976.000

Midden-Oosten p. 41

The New Yorker

VS, weekblad, 1.043.000

Sinds 1925 hét New Yorkse tijdschrift met als handelsmerk de satirische karikaturen en cartoons en vaak geïllustreerde covers.

Is met haar lange reportages, scherpe politieke analyses, aandacht voor fictie en essayistiek, rigoureuze factchecking en brede belangstelling voor cultuur de favoriet onder Amerikaanse intellectuelen.

Horizon p. 46

El País

The Economist

Prachtige tabloidkrant met voortreffelijke journalisten en bijdragen van grote Spaanse schrijvers. Opgericht na de dood van Franco en politiek links georiënteerd, maar kritisch ten opzichte van de Spaanse socialisten. Eind 2012 raakte de krant in financiële moeilijkheden en werd de redactie met eenderde ingekrompen.

Instituut van de Britse journalistiek. Opgericht in 1843 door een Schotse hoedenfabrikant tegen ‘de onnozelheid’ die de vooruitgang in de weg stond. Sinds jaar en dag de bijbel voor iedereen die zich interesseert voor internationaal nieuws. Liberaal, niet te verwarren met conservatief. Voor 85 procent buiten het koninkrijk verkocht en voor de helft eigendom van de Financial Times.

Spanje, dagblad, oplage 397.000

De Amerika’s p. 34

Verenigd Koninkrijk, weekblad, oplage 1.337.180

Horizon p. 53

Bronnen.indd 9

25-03-14 17:49

dossier

geeks vs bohemiens

Silicon San Francisco Annexatie De afgelopen jaren wordt San Francisco overspoeld door dikverdienende ‘digitaalwerkers’ uit de hightechindustrie Silicon Valley. Ze betalen fantastische bedragen voor een appartement of huis in de stad ten koste van de oorspronkelijke bewoners. Dat is geen ‘gentrification’, maar regelrechte annexatie. Met inbegrip van de ziel, wordt gevreesd. Op de volgende pagina’s drie artikelen over de geeks tegen de bohemiens.

pagina 10 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Dossier SF.indd 10

25-03-14 17:00

geeks vs bohemiens

dossier

Werknemers van Twitter Inc., met op de achtergrond het hoofdkantoor van Twitter in de Mid-Marketbuurt, San Francisco. Sinds het bedrijf hierheen verhuisde in juni 2012 is het aantal werknemers gestegen van 800 naar 1500, en is de voorheen armoedige buurt flink opgeknapt. – Š David Paul Morris / Getty

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 11

Dossier SF.indd 11

25-03-14 17:00

dossier

geeks vs bohemiens

Plaatsmaken voor de geek-generatie The Observer – Londen

Om uit de financiële problemen te komen, lokt het stadsbestuur van San Francisco de technologie­ bedrijven uit de voorstad Silicon Valley naar het centrum. Wordt daarmee het alternatieve karakter van de stad aangetast of ziet de oorspronkelijke bevolking dat te somber in?

D

e dichter en schilder Lawrence Ferlinghetti kwam in 1951 vanuit New York naar San Francisco omdat hij had gehoord dat het een geweldige stad was voor een bohemien. Hij vestigde zich in de Italiaanse arbeidersbuurt North Beach met zijn lage huren en Europese sfeer. En algauw zette hij de stad op de wereldkaart van de tegencultuur door het werk uit te geven van dichters van de Beat Generation als Allen Ginsberg en Jack Kerouac. Maar ondanks zijn wereldwijde en plaatselijke reputatie als literaire legende, voelt de 94-jarige eigenaar van de roemruchte boekwinkel City Lights Bookstore [sinds 1953 internationale ontmoetingsplaats voor de literaire intelligentsia] en de gelijknamige uitgeverij zich niet meer zo thuis in de Stad aan de Baai.

Nieuw slag

Hij klaagt over ‘een zielloze groep mensen’, een ‘nieuw slag’ mannen en vrouwen die te druk in de weer zijn met hun iPhones om ‘in het hier en nu te verkeren’ en hij moppert over de glanzende Mercedessen in zijn straat.

De grootste galerie in het centrum van San Francisco die Ferlinghetti’s werk al twee decennia exposeert, gaat binnenkort sluiten omdat het nieuwe huurcontract niet is op te brengen.

Evenals andere galeries maakt ook deze plaats voor een start-up, in dit

geval MuleSoft genaamd, die naar verluidt het drievoudige van de huidige huur heeft geboden. ‘Het is ronduit schokkend te zien hoe Silicon Valley de stad overneemt’, zegt Ferlinghetti, die nog altijd huurt in North Beach.

‘San Francisco is radicaal aan het veranderen en we weten niet waar het zal ophouden.’

Pleisterplaats

Tot voor kort werd San Francisco – een kleine stad met 825.000 inwoners op de punt van een schiereiland, die tot bloei kwam tijdens de goudkoorts rond 1840 – niet als een zakencentrum beschouwd. Het was eerder een beroemde pleisterplaats voor kunstenaars en bohemiens, met een bruisende tegencultuur: van de beats in North Beach en de hippies in het heuvelachtige Haight-Ashbury tot de beweging voor homorechten in de wijk Castro, een beweging die zich over Amerika en de hele wereld verspreidde.

Paul Kantner (medeoprichter en gitarist van Jefferson Airplane) noemde de stad ‘125 vierkante kilometer omringd door werkelijkheid’.

Maar de tijden zijn veranderd in de stad van Ferlinghetti. San Francisco is het door hypes en kapitaal gevoede epicentrum van de Amerikaanse technologische industrie geworden, die van oudsher was gevestigd in de reeks buitenwijken 65 kilometer meer naar het

zuiden, bekend als Silicon Valley. In 2011 kondigde burgemeester Ed Lee belastingvoordelen aan voor Twitter en andere technologiebedrijven om deze aan te moedigen zich in de wijken South of Market en Soma in de binnenstad van San Francisco te vestigen en die wijken zo nieuw leven in te blazen opdat de stad uit de recessie zou kunnen klimmen. Soma is de thuisbasis geworden van enkele van de belangrijkste bedrijven in de nieuwe economie, zoals Twitter en Dropbox, en van veel kleine start-ups die ooit de concurrentie met de groten uit de industrie hopen aan te gaan. AngelList, een netwerksite voor investeerders, vermeldt nu 5249 technologische startups in San Francisco, die gemiddeld 4,6 miljoen dollar waard zijn en hun werknemers een gemiddeld jaarsalaris betalen van 105 duizend dollar.

‘Het is ronduit schokkend te zien hoe Silicon Valley de stad overneemt’ Tegelijkertijd is San Francisco de woonstad geworden voor mensen die in Silicon Valley werken en levendige stadsbuurten verkiezen boven slaperige buitenwijken. Facebook, Google, Apple en andere bedrijven zetten glanzende luxe bussen in voor het vervoer van hun werknemers van en naar hun werk, een dagelijks bustochtje van ongeveer anderhalf uur. Het gemeentelijk vervoerbedrijf van San Francisco schat dat iedere dag rond 35.000 mensen gebruikmaken van deze bedrijfsbussen, die zijn voorzien van airconditioning en wifi.

pagina 12 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Dossier SF.indd 12

25-03-14 17:00

dossier

geeks vs bohemiens

‘Het ironische is dat mensen met geld meer in kunst zijn geïnteresseerd…’

Een groep toeristen in de Jack Kerouac Alley die City Lights Bookstore en Vesuvio Bar met elkaar verbindt. De roemruchte Bookstore werd in 1953 opgericht door dichter Lawrence Ferlinghetti en is nog altijd een literaire ontmoetingsplek. © Robert Alexander / Getty

wet in Californië die het huisbazen toestaat huurders uit te zetten en de woningen te verkopen. Volgens een studie uit 2013 is het aantal mensen dat op grond van de wet in San Fran­ cisco uit hun huis is gezet tussen 2010 en 2013 met 170 procent toegenomen.

Daarnaast heeft een onbekend aantal mensen het gebied verlaten na het accepteren van een oprotpremie.

Verschuivingen

In één opzicht bloeit San Francisco.

Er is maar 4,8 procent werkloosheid, tegenover 8,3 procent voor de staat California als geheel. In 2013 was de banengroei in San Francisco County de grootste van het hele land. Maar de komst van zo veel jonge, rijke tech­ neuten heeft aanzienlijke spanningen veroorzaakt. Halverwege 2011 begon­ nen de huren en de huizenprijzen de pan uit te rijzen. Het aantal huisuit­ zettingen hield daarmee al spoedig gelijke tred doordat speculanten in onroerend goed snel wilden incasseren door van huurappartementen koop­ flats te maken. De uitgezette huurders waren niet meer in staat in hun eigen stad te blijven wonen en veel kleine bedrijven en non­profitorganisaties zijn financieel uitgekleed. ‘Er is maar een handjevol steden op de wereld waar de opwaardering van de stads­

delen zo’n gigantisch probleem is’, zegt Richard Walker, stedelijk geograaf aan de University of California in Berkeley.

Miljardairs

De feiten liegen er niet om. Het gemid­ delde inkomen per huishouden in de regio San Francisco Bay is inmiddels hoger dan overal elders in Amerika, en San Francisco telt tweemaal zo veel miljardairs per hoofd van de bevolking als Londen. De gemiddelde maandhuur is al de hoogste van het land en neemt nog steeds toe met een percentage dat drie keer zo hoog is als het nationaal gemiddelde. De bond van huurders in San Francisco schat dat er in 2013 bijna 1400 huurders zonder reden uit hun huis zijn gezet. Ongeveer een derde van die uitzettingen werd uitgespro­ ken in het kader van de Ellis Act, een

San Francisco heeft al eerder een tech­ nologische boom gekend. De internet­ bubbel tussen 1998 en 2001 leidde ook al tot aanzienlijke verschuivingen in San Francisco. Maar de recente ver­ schuiving concentreert zich op het centrum en verandert de stad zicht­ baar sneller. Veel mensen die al lang in San Francisco wonen, vrezen niet alleen dat ze zullen worden verdreven uit de stad waar ze van houden, maar ook dat hun stad er niet beter op wordt.

Critici zeggen dat de alternatieve buur­ ten van San Francisco, etnisch of anderszins, maar tot voor kort de bodem van de creatieve magie en de legendarische maatschappelijke bewe­ gingen van de stad, de speelplaats van de rijken worden. Als de ziel van San Francisco is gevormd door zijn sociale en economische diversiteit en door zijn status als toevluchtsoord voor buiten­ beentjes, dan gaat die ziel verloren.

Ervoor in de plaats komt de voorname­ lijk door blanke mannen gedomineer­ de, welvarende monocultuur van de technologische industrie, en van die trek naar de stad lijkt het einde nog niet in zicht. ‘Het is nog niet helemaal voorbij, maar het ziet er somber uit voor San Francisco’, zegt Chris Carls­ son, inwoner sinds 1978 en medeop­ richter van Critical Mass, een beweging waarvan de fietsdemonstraties regel­

matig de straten van Londen en andere wereldsteden lamleggen. Schrijver Rebecca Solnit [zie p. 19], die in haar boek Hollow City het effect van de eerste dotcomboom vastlegde, vreest dat de wereld op het punt staat een van zijn meest radicale voorposten te verliezen.

‘Ik pleit niet voor een versteende stad’, zegt ze, ‘maar deze nieuwe verande­ ring doet een groot deel van de identi­ teit teniet die de stad de afgelopen 150 jaar heeft opgebouwd.’

Kunstenares Zeph Fishlyn (47) kwam in 1988 naar San Francisco en vestigde zich in de arbeidersbuurt Hispanic Mission, aangetrokken door de grote lesbische gemeenschap daar. Eind 2012 werden zij en zestien andere kunste­ naars die deel uitmaakten van het kunstenaarscollectief Million Fishes Art Collective uit hun ateliers gezet waar ze al bijna tien jaar woonden en werkten. Het pand had een nieuwe eigenaar gekregen en die bonjourden hen eruit, zonder zich iets aan te trek­ ken van het bestemmingsplan. De huren in Mission, gunstig gelegen in de buurt van de snelwegen naar Silicon Valley en inmiddels een gewilde plek om te wonen, zijn tot astronomische hoogte gestegen.

‘De jaren zestig draaien zich om en bijten San Francisco in de staart’

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 13

Dossier SF.indd 13

25-03-14 17:22

dossier

Ferlinghetti geeft een lezing in de Jazz Cellar nightclub, onder begeleiding van een achtergrondband.

San Francisco, 1957. – © Nat Farbman / Getty

geeks vs bohemiens

Omdat ze het zich niet kon permit­ teren in San Francisco te blijven, ver­ huisde Fishlyn naar Oakland, aan de oostkant van de baai, waar de ontlui­ kende scene van kunstenaars en acti­ visten allengs groeit door een gestage toestroom van economische vluchte­ lingen. ‘Iedereen die iets doet waarvoor geen riant salaris wordt betaald, moet verhuizen’, zegt Fishlyn, ‘en dat geldt dus ook voor de creatieve sector en iedere vorm van maatschappelijk werk.’ Er zijn zo veel creatieve types naar Oakland verhuisd dat de burge­ meester, Jean Quan, de stad onlangs vergeleek met Brooklyn in New York (in die vergelijking was San Francisco Manhattan). De in San Francisco woonachtige streetartist Eclair Ban­ dersnatch zegt dat zo veel van haar vrienden zijn verhuisd dat ze zichzelf abnormaal begint te voelen. ‘Het ironi­ sche is dat mensen met geld meer in kunst zijn geïnteresseerd…’

opwaardering niets nieuws is en dat die in het verleden de beroemde alterna­ tieve bewegingen zelfs heeft versterkt.

Met de komst van de bohemiens naar North Beach begon de verhuizing van de Italiaanse arbeiders naar elders.

De komst van de hippies naar Haight­ Ashbury leidde tot het vertrek van langjarige inwoners uit de arbeiders­ klasse, en Castro had een grote Ierse arbeidersbevolking voordat het een Mekka voor homo’s werd. De laatste ontwikkeling – digitaalwerkers die Latino’s uit de arbeidersklasse en kun­ stenaars uit Mission verdrijven die zelf ook al voor een opwaardering van de buurt hadden gezorgd – is niet zo heel erg anders. ‘Bijna alles wat er nu over de nieuwkomers wordt gezegd – dat ze de openbare voorzieningen inpikken, dat ze oude mensen en etnische min­ derheden verjagen –, werd ook over de hippies in de jaren zestig gezegd en niet zonder reden’, zegt Turner.

Er wordt weer geschiedenis geschreven in de stad

© Justin Sullivan / Getty

Mission en Ferlinghetti’s North Beach zijn de ‘Ground Zero’ van de stedelijke opwaardering, zegt Ted Gullickson, directeur van de bond van huurders in San Francisco. Andere buurten zijn er al aan ten onder gegaan, zegt Gullick­ son, inclusief de wijk Castro, het beroemde homokwartier dat synoniem is aan de progressieve held Harvey Milk. Deze buurt werd zwaar getroffen door uitzettingen tijdens de eerste dotcomboom en de laatste technologi­ sche golf was de genadeklap. ‘Het is veel meer huizenbezitter en veel recht­ lijniger, veel witter en veel conserva­ tiever.’ Eind 2012 voerde de afgevaar­ digde van Castro in het stadsbestuur een maatregel in die naaktlopen in het openbaar buiten festivals om in San Francisco verbood – ondanks, of misschien juist vanwege het feit dat mannelijke naaktheid tientallen jaren de gewoonste zaak van de wereld was geweest in Castro.

Gullickson gelooft dat de toekomst van de stad nu afhangt van Mission, North Beach en het grotere Haight­Ashbury, iconische buurten die mensen met San Francisco associëren. ‘Ik denk dat als die worden opgewaardeerd, het in San Francisco uiteindelijk overal één pot nat zal zijn.’

Fred Turner, hoogleraar in de Ameri­ kaanse cultuurgeschiedenis aan Stan­ ford University, vindt dat de door blanke welvarende nieuwkomers veroorzaakte

In zijn boek From Counterculture to Cyberculture schrijft de hoogleraar zelfs dat de huidige technologiecultuur regel­ recht afstamt van de hippiebeweging.

De techneuten zijn veel rijker en vor­ men geen tegencultuur, maar net als sommige hippies zien ze het als hun maatschappelijke plicht de wereld te verbeteren, in hun geval door middel van technologie. En ook in de manier waarop die cultuur werk en spel ver­ mengt en de nadruk legt op persoon­ lijke groei klinkt het hippieleven door.

‘De logica die de tegencultuur inspi­ reerde – en die veel dingen in San Francisco nog steeds inspireert –, is dezelfde logica die Google inspireert’, zegt Turner. ‘In zekere zin draaien de jaren zestig zich om en bijten San Francisco in de staart.’

Het is onwaarschijnlijk dat het oude San Francisco alleen maar hel en verdoemenis te wachten staat

pagina 14 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Dossier SF.indd 14

25-03-14 17:01

dossier

geeks vs bohemiens

William S. Burroughs (1914–1997) (links) en Lawrence Ferlinghetti samen in het café. Ze kenden elkaar nog uit de beatperiode, San Francisco, 1981. – © Chris Felver / Getty

Ook al wordt het een Manhattanachtige burcht voor de rijken, de regio als geheel zal ervan profiteren Sausalito

Stewart Brand, de personificatie van de band tussen het San Francisco uit de tijd van de Flower Power van de jaren zestig en de opkomende technologische hub van Silicon Valley, woont op een woonboot in Sausalito, net aan de overkant van de Golden Gate Bridge. Hij ziet met plezier hoe de technologische boom San Francisco overspoelt. De nu 75-jarige Brand kwam in 1956 naar de baai en werd beroemd met de publicatie van The Whole Earth Catalog, de bijbel van de tegencultuur die de instrumenten, de technologie en de levenshouding aandroeg die de hippies nodig zouden hebben om zowel zichzelf als de gehele maatschappij verder te brengen.

Volgens Brand wordt er weer geschiedenis geschreven in de stad. Er is de suburbversie van de cyberbusiness in de regio van de baai en er is een nieuwe stedelijke versie die in San Francisco wordt gecreëerd. ‘Market Street was

lange tijd een doodse, slaperige straat’, zegt Brand, doelend op de verkeersader die langs Soma loopt. ‘Nu is het er weer levendig en opwindend, dankzij de techneuten… Creatief blijft creatief.’

Brand is ervan overtuigd dat de injectie van zo veel jonge mensen met technische vaardigheden, geld om mee te spelen en geen familiebanden, nieuwe ideeën in San Francisco zal voortbrengen en tot een broodnodige, kapitaalkrachtige creatieve opleving zal leiden.

Hij heeft weinig medelijden met degenen die daarbij verdrongen worden.

San Francisco is maar een klein hoekje van de regio, legt hij uit, en de rest kent nog steeds een grote economische diversiteit. Ook al wordt San Francisco een Manhattanachtige burcht voor de rijken, de regio als geheel zal ervan profiteren. ‘Een van de neveneffecten zou heel goed kunnen zijn dat Oakland, dat al verdomd interessant is, nog interessanter wordt.’

Scooters beheersen het straatbeeld in San Francisco steeds meer; de nieuwe hipsters verplaatsen zich graag op Vespa‘s en Lambrettas, © Nicolò Minerbi / HH

Start-upcultuur

Nieuwsgierigheid dreef Zeph Fishlyn vorig jaar terug naar het oude pand van het collectief Million Fishes. Ze zag dat er nu een start-up in zat met de naam Bloodhound die er halverwege 2013 was ingetrokken en er tweeënhalf keer zo veel als de oude huur betaalt. Het bedrijf ontwerpt apps om het uitwisselen van details in werksituaties te

vergemakkelijken. Oprichter en baas is Anthony Krumeich, een 27-jarige dropout van de Symbolic Systems-opleiding van Stanford University, waarvan ook de leidinggevenden van bedrijven als Google, Facebook en LinkedIn afkomstig zijn. Op Twitter omschrijft hij zichzelf als ‘uitvinder, hondenbezitter, vrije en alerte denker, ondernemer, drop-out, zeiler’.

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 15

Dossier SF.indd 15

25-03-14 17:01

dossier

geeks vs bohemiens

San Francisco is als een kanarie in een kolenmijn

Krumeich, afkomstig uit een voorstad van New York, heeft krullend haar en een bril met een dik montuur. Hij draagt een geruit overhemd, het stan­ daarduniform van hippe stedelingen.

Hij arriveerde eind 2010 in San Fran­ cisco, nadat hij enkele jaren had gepro­ beerd Bloodhound in Silicon Valley van de grond te krijgen. Het bedrijf heeft nu vijftien werknemers en een geïn­ vesteerd kapitaal van ongeveer vijf miljoen dollar, onder andere afkom­ stig van Peter Thiel, medeoprichter van PayPal en de eerste investeerder in Facebook. Bloodhound heeft inkom­ sten maar maakt geen winst en Krum­ eich verhuisde zijn bedrijf van Soma naar Mission vanwege de lagere huur en ‘de grotere bezieling’. Het kantoor is een witte ruimte met veel hout en grote Apple­computers. De start­up­ cultuur spat ervan af, met zachte meu­ bels, een tafeltennistafel en een exem­ plaar van The Lean Start-up, het clubblad voor zijn soort ondernemers. Werkne­ mers die de auto afzweren, krijgen een op maat gemaakte fiets van een plaat­ selijke fietsenwinkel, en driemaal per week bereidt een kok een kantoorlunch zonder tarwe of melkproducten.

Krumeich en ik lopen een straat verder naar Lower 24th Street, het meest levendige centrum van de Latijns­ Amerikaanse cultuur en commercie van San Francisco. Het kent de grootste concentratie van latinobedrijven in de stad en een keur aan specialiteiten­ winkels, Mexicaanse panaderias, kruide­ nierswinkels en slagerijen. Maar Lower 24th Street is aan het veranderen. Dure koffietenten en restaurants hebben er zich gevestigd, evenals een modieuze joodse broodjeszaak met sandwiches van dertien dollar. Mark Zuckerberg van Facebook, die een tweede huis heeft in Mission, is er al gesignaleerd.

Krumeich is bezig met het soort project dat volgens Brand bepalend zal zijn voor de toekomst van San Francisco.

Geïnspireerd door de huizencrisis heb­ ben hij en zijn metgezel – een boxer – net hun intrek genomen in wat hij ‘een alternatieve woonsituatie’ noemt: een zeecontainer op de laadbak van een vrachtwagen. Krumeich maakt er een mobiele woning van die volgens

Anthony Krumeich, 27 jaar, afkomstig van Stanford University, waarvan ook de leidinggevenden van Google, Facebook en LinkedIn afkomstig zijn. De geruite blouse is het uniform van hippe stedelingen. – © Barry J Holmes

hem na voltooiing volledig zelfvoor­ zienend zal zijn. Zonnepanelen zorgen voor elektriciteit en met behulp van een systeem van planten wordt het afvalwater gerecycled. Hij denkt dat meer mobiel wonen de toekomst zou kunnen zijn.

Maar anders dan Brand gelooft Kru­ meich dat het nieuwe San Francisco het oude niet behoeft uit te wissen.

Voor de grote ramen op de benedenver­ dieping van zijn kantoor hangen momenteel doeken van een in Oakland woonachtige kunstenaar. Enkele weken geleden heeft hij zijn eerste ‘kunstenaarsvitrine’ georganiseerd, waarbij hij de deuren opende voor voorbijgangers en enkele plaatselijke kunstenaars de gelegenheid gaf hun werk te laten zien – en hij denkt na over een nieuwe app om kunstenaars met potentiële kopers in contact te brengen.

Dit alles werd geïnspireerd door de ontdekking dat de ruimte eerst werd bewoond door Million Fishes, met dank aan Fishlyn. ‘Ze hadden een inte­ ressante plek’, zegt Krumeich, en hoe­ wel hij niet van plan is onder ‘techneu­ tenschuldgevoelens’ gebukt te gaan, denkt hij na over de rol die hij in zijn gemeenschap kan spelen. ‘Ik heb geen lading vooropgezette ideeën over hoe het moet, maar ik ga gewoon uit van: ik geef om andere mensen, ik probeer interessante en goede dingen te doen, ik wil met mijn aanwezigheid hier graag een bijdrage leveren.’

Techneutenmissie

Zo’n techneutenmissie is misschien mogelijk, maar eerst moet wellicht een bedreigde soort voor uitsterven worden behoed. Sinds eind 2013 hebben de door de buurt georganiseerde demon­ straties en blokkades tegen de foren­ senbussen van Google de lokale, natio­ nale en internationale aandacht getrokken. Buurt­ en huurdersorgani­ saties werken aan voorstellen die in november aan de kiezers in San Fran­ cisco zullen worden voorgelegd, waar­ onder een verbod op huisuitzettingen zonder reden. In januari reageerde de burgemeester op de toenemende druk: hij drong erop aan de digitaalwerkers niet langer te demoniseren en kon­ digde tegelijkertijd een huisvestings­ programma aan dat voorziet in 30.000 nieuwe woningen in 2020, waarvan ten minste een derde met een betaal­ bare prijs. Voor de nabije toekomst wil hij proberen de Ellis Act aan te passen.

Het schiereiland van San Francisco is de plek waar de belangrijkste nieuwe industrie van de wereld – de informa­ tietechnologie – het sterkst geconcen­ treerd is. De spanningen tussen de hoogbetaalde werknemers en de gemeenschappen die hen voorgingen in de stad kan een voorbode zijn voor andere steden. ‘Wat hier gebeurt, kan op dezelfde manier ergens anders gebeuren, zoals in de opkomende tech­ nologiegebieden in Londen en Berlijn’, zegt Turner. ‘San Francisco is als een kanarie in een kolenmijn.’ Hoe het

heruitgevonden San Francisco eruit zal zien als het stof neerdaalt, valt moeilijk te voorspellen. Maar het ligt in de aard van de stedelijkheid dat opeengepakte mensen elkaar ontmoeten en geschie­ denis en tradities ontdekken. ‘Steden zijn veerkrachtiger dan je zou denken’, zegt Richard Walker. Het is onwaar­ schijnlijk dat het oude San Francisco alleen maar hel en verdoemenis te wachten staat.

Lawrence Ferlinghetti bijvoorbeeld is er nog steeds van overtuigd dat het San Francisco dat hij kent uiteindelijk niet door Silicon Valley opgeslokt kan wor­ den, omdat de band met de geografie, met het water aan drie kanten, te sterk is. ‘De stad heeft nog altijd een eiland­ mentaliteit’, zegt hij. ‘Bijna op mijn vijfennegentigste kan ik alleen maar zeggen: Het beste ermee!’

Zoë Corbyn

Zoë Corbyn is freelancejournalist, gespecialiseerd in wetenschap, onderzoek, hoger onderwijs en (naar eigen zeggen) ‘ideeën’.

Ze woont in San Francisco.

‘De stad heeft nog altijd een eilandmentaliteit’

pagina 16 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Dossier SF.indd 16

25-03-14 17:01

dossier

geeks vs bohemiens

West Oakland verandert van kleur West Oakland, ook wel het Harlem van de westkust genoemd, is in trek bij jonge mensen. Het aantal blanke inwoners is in tien jaar verdubbeld. Op elke straathoek verschijnen stadsparkjes. In de legendarische club Esther’s Orbit Room zit nu een natuurwinkel.

Berkeley

Alcatraz eiland

NORTH BEACH Coit JAPANTOWN Tower

Golden Gate Bridge

Bay Bridge

a

Presidio

San Francisco

Alameda

Vestiging Twitter

F

CASTRO MISSION

Universiteit van Californie

Vestiging Dropbox

n

HAIGHT- M ASHBURY

r

a

n

ST IL L E O CE A A N Naar Silicon Valley

Oakland

a

a

Golden Gate Park

CHINATOWN

Silicon Valley

WEST OAKLAND

S

r. st et SOMA k r

Haven Oakland

n

In sommige delen van Oakland is het aantal blanke inwoners de afgelopen tien jaar verdubbeld, waardoor er nu bijna evenveel blanken wonen als AfroAmerikanen. Het aantal Aziatische en Latijns-Amerikaanse inwoners is ook toegenomen. In dezelfde periode hebben duizenden Afro-Amerikaanse

Golden Gate recreatiegebied Sausalito

v

Toestroom

en San Francisco

a i B a

I

n 1966 stelden Huey Newton en Bobby Seale het Black Panther Manifesto op [waarin ze de confrontatie voor gelijke behandeling niet alleen met woorden en ideeën zochten, maar ook door de inzet van geweld] op, in een huis met twee slaapkamers aan 57th Street in Oakland. Vorig jaar is dat huis – geheel gerenoveerd, voorzien van houten vloeren, een tuin met irrigatiesysteem en aanrechtbladen van kwarts – verkocht voor 425.000 dollar.

Zo gaat het tegenwoordig in West Oakland en omstreken. Het hart van de Afro-Amerikaanse gemeenschap in de Bay Area, om niet te zeggen aan de hele westkust, is de droom van elke makelaar. Duizenden inwoners van San Francisco, voornamelijk jonge blanken die worden aangetrokken door de lage huren, hebben de zonnige enclaves van West Oakland ontdekt en maken nu aanspraak op dit gebied.

‘West Oakland is tegenwoordig heel erg levendig. Jonge mensen, al dan niet met kinderen, vinden het een hippe, dynamische plek om te wonen’, zegt Andrea Gordon, een van de succesvolste makelaars van de vestiging van Coldwell Banker in Oakland. ‘Ze kunnen hier een victoriaans huis krijgen waar ze in Rockridge, niet veel verderop, 400.000 dollar meer voor zouden moeten neertellen.’

COakland

Bronnen: US CENSUS BUREAU, OPENSTREETMAP, PRICEONOMICS.COM, BUSINESS INSIDER

San Francisco Chronicle – San Francisco

c

i

s

c

o

5 km

Internationale luchthaven

The “City by the Bay” Stadsdelen waar de prijzen voor onroerend goed het sterkst zijn gestegen (meer dan 40 procent) tussen 2011 en 2013.

Daar ook bevinden zich de meeste bushaltes voor de richting Silicon Valley.

gezinnen de buurt verlaten. De meeste zijn naar het zuiden getrokken, naar de Contra Costa-county’s en de Solanocounty’s.

Volgens sommige Afro-Amerikanen heeft de toestroom van blanken geleid tot een stijging van de huren en de huizenprijzen, waardoor zwarten worden verdreven uit buurten waar hun familie al vele generaties woonde. Volgens anderen zijn de Afro-Amerikanen al jaren geleden vertrokken vanwege de hoge misdaadcijfers en de slechte scholen, en is er zo ruimte ontstaan voor nieuwkomers – voornamelijk jonge mensen, aangetrokken door het mooie weer, de nabijheid van San Francisco en de overdaad aan betaalbare oude huizen en ultramoderne appartementen.

Hoe dan ook, West Oakland ziet er heel anders uit dan tien jaar geleden. Er zijn nieuwe appartementencomplexen verrezen, veel oude huizen zijn opgeknapt, leegstaande fabrieken bieden onderdak aan kunstenaars – de mist lijkt opgetrokken. Maar die ontwikkeling heeft ook afgerekend met de trots die ooit kenmerkend was voor het ‘Harlem van het Westen’, zoals Oakland wel werd genoemd.

‘Het is pijnlijk. Ik ben er niet blij mee’, zegt Leander Muhammed (34), een derdegeneratieinwoner van West Oakland, die naschoolse activiteiten organiseert voor de buurtkinderen. ‘Ineens zie je op elke straathoek vrijwilligersorganisaties en stadsparkjes. Stadsparkjes? Ik kan het allemaal niet meer vol-

De droom van elke makelaar

gen – mijn oma heeft hier tientallen jaren kool en tomaten verbouwd.

Waanzin.’

16th street

West Oakland heeft een rijkere geschiedenis dan welk ander deel van de East Bay, of zelfs de hele Bay Area, ook. West Oakland was een van de eerste Amerikaanse nederzettingen in de East Bay. Zo halverwege de negentiende eeuw

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 17

Dossier SF.indd 17

25-03-14 17:01

dossier

geeks vs bohemiens

‘Het is echt niet zo moeilijk om “Goedemorgen” te zeggen’

streken duizenden Spanjaarden, Por­ tugezen, Chinezen, Afro­Amerikanen, Ieren en andere kolonisten neer aan de kust, om daar te gaan werken in de havens, en later aan de spoorlijn.

Oakland zelf groeide steeds verder uit, landinwaarts, maar West Oakland bleef min of meer onveranderd: bescheiden huizen en bedrijfjes. Het draaide alle­ maal om de haven en de spoorwegen, en om de arbeiders in andere bedrijfs­ takken, met hun gezin – voornamelijk immigranten.

In de jaren dertig en veertig streken steeds meer Afro­Amerikanen uit Loui­ siana en Texas neer in West Oakland.

Ze arriveerden op het legendarische treinstation aan 16th Street. Als gevolg van de racistische huisvestingsvoor­ schriften konden de Afro­Amerikanen nauwelijks kiezen waar ze wilden gaan wonen, maar uit alles komt het beeld naar voren van een bruisende, welva­ rende gemeenschap. Het was de groot­ ste Afro­Amerikaanse gemeenschap in het noorden van Californië.

In 7th Street wemelde het van de dure restaurants en jazzclubs, in het zoge­ naamde Chitlin Circuit, waar mensen als Aretha Franklin, Ella Fitzgerald en James Brown veelvuldig optraden.

Bloemisten, kapperszaken en kruide­ niers, allemaal in zwarte handen, deden goede zaken. Iedereen kende iedereen.

‘We deden de deur niet eens op slot’, zegt Ellen Wyrick Parkinson, die al meer dan zestig jaar in West Oakland woont. ‘Maar je moest je niet buiten West Oakland wagen, tenzij je een schort voor had of een chauffeurspet op. Bushrod Park? Vergeet het maar.

Je werd weggestuurd.’

Black Panthers

Tientallen grote namen zijn afkomstig uit West Oakland: Bill Russell, MC Hammer, Frank Robinson, Curt Flood, de Pointer Sisters, en niet te vergeten de Black Panthers.

In de loop der jaren nam de werkgele­ genheid echter af – zoals door het hele land de vraag naar arbeidskrachten afnam – waarna misdaad en armoede een hoge vlucht namen. Veel panden in 7th Street zijn dichtgespijkerd. Zelfs Esther’s Orbit Room, een van de belangrijkste clubs van West Oakland, heeft twee jaar geleden de deuren moeten sluiten. In plaats daarvan zit er nu een natuurwinkel. Parkinson zegt blij te zijn met de metamorfose die de buurt heeft ondergaan. ‘Ik vind het geweldig’, zegt ze. Ze constateert dat de buurt er in jaren niet zo goed uit heeft gezien. ‘De nieuwe bewoners hebben alles geweldig opgeknapt. Er moest hoognodig iets gebeuren aan die oude huizen. Ik hoop maar dat dit aanhoudt.’

Ayodele Nzinga, een regisseuse die al meer dan dertig jaar in West Oakland woont, zegt te vrezen dat de geschiede­ nis verloren zal gaan. ‘In principe is er natuurlijk niets op tegen dat zich hier alleenstaande blanken vestigen’, zegt ze. ‘Er is niets tegen verzorgde parkjes en vestigingen van Starbucks. Dat vin­ den wij ook fijn. Maar wat mij veront­ rust, is dat de hele cultuur, de hele geschiedenis, zal worden herschreven.’

In een poging het erfgoed te bewaren, worden zo veel mogelijk plekken in West Oakland als historisch monu­ ment aangemerkt, zoals de buurt Oak Center en het huis dat ooit onderdak bood aan Marcus Garvey’s Universal Negro Improvement Association. De gemeente schiet mensen te hulp die willen bouwen of renoveren. Nzinga zou graag zien dat de gemeente meer doet voor de Afro­Amerikanen die er momenteel wonen – werkverschaffing, drugshulpverlening en gezondheids­ zorg – en zich niet alleen richt op de nieuwe bewoners.

Yuppificatie

Een van die nieuwe bewoners is Epli (32), een kunstenares uit North Caro­ lina, van Chinees­Ierse afkomst. Ze is

2008 naar West Oakland verhuisd, en wist toen niet veel meer dan dat ze er voor 400 dollar een kamer kon huren.

Ze stond te kijken van de rijke geschie­ denis van de buurt. Ze verbaasde zich ook over de spanningen en de misver­ standen tussen de oudere bewoners en de nieuwkomers. Dat was voor haar de inspiratiebron om een tentoonstelling te maken met als thema ‘yuppificatie’.

Ze gaf vijf mensen die al heel lang in West Oakland wonen een camera, met de vraag hun eigen verhalen vast te leggen. Ze hoopt dat die beelden een bredere discussie losmaken over voor­ oordelen, mythen en de zeer uiteenlo­ pende visies op de buurt. ‘Uiteindelijk komt het er domweg op neer dat je andere mensen ziet staan’, aldus Epli.

‘Het is echt niet zo moeilijk om “Goede­ morgen” te zeggen. Ik vond het hoog tijd dat aan de orde te stellen.’

Muhammed, een van de deelnemers aan Epli’s project, is daar heel blij mee.

‘Ik hoorde van het project en dacht: waarom is het geen zwarte die dat doet?

Waarom moet het nou weer een blanke zijn? Maar later dacht ik: Wat maakt het ook uit? Ik ben blij dat iemand de koe bij de horens heeft gevat.’

Carolyn Jones

Het hoofdkantoor van Twitter in Mid-Market.

In de stad zijn nu 1800 techbedrijven gevestigd, met in totaal 42.000 mensen in dienst. © David Paul Morris / Getty

pagina 18 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Dossier SF.indd 18

25-03-14 17:05

dossier

geeks vs bohemiens

Het verborgen gezicht van Google De Amerikaanse schrijfster Rebecca Solnit draagt al enige jaren dagboeknotities bij aan de London Review of Books over de effecten

van de dotcomboom. Deze aflevering betreft de ontwikkelingen in San Francisco, de stad waar ze woont.

London Review of Books – Londen

E

en van de merkwaardige dingen aan de crisis in San Francisco – in de hand gewerkt door de enorme instroom van goed betaald personeel uit de technologische industrie en die heeft geleid tot stijgende huizenprijzen, huisuitzettingen, yuppificatie en culturele veranderingen – is dat de nieuwkomers niet lijken te begrijpen waarom de plaatselijke bevolking maar weinig met hen op heeft. Ze voelen zich deel van de gemeenschap. De verwarring is mogelijk toe te schrijven aan het beeld dat men in Silicon Valley graag van zichzelf schetst. In TED Talks en in wereldwijde discussies over techniek wordt commercie tegenwoordig afgeschilderd als een kunstvorm en als een revolutie, en multinationals worden beschreven als de belichaming van de tegencultuur.

Apple

Misschien is dat daadwerkelijk ooit het geval geweest, gedurende een zeer korte periode, getuige de populaire ontstaansgeschiedenis van Apple, het bedrijf dat zijn oorsprong zou vinden in een garage ergens aan de zuidkant van de Baai van San Francisco, die destijds nog geen Silicon Valley heette.

Google is opgezet met 4,5 miljoen dollar aan overheidssteun, maar Apple is geheel op eigen kracht uitgegroeid tot een multinational die miljarden uitgeeft aan reclamecampagnes, die mensen in andere landen uitbuit, enzovoort.

Facebook, Google, eBay en Yahoo (maar Apple niet) maken deel uit van het conservatieve en milieuvijandige politieke actiecomité ALEC (American Legislative Exchange Council).

Het verhaal dat Silicon Valley zelf graag mag uitdragen, draait om dollartekens en wapensystemen. De bedrijfstak is voortgekomen uit militaire projecten, en de banden met het Pentagon zijn nooit verbroken. De eerste multinational in de Valley, Hewlett-Packard, werkte voor het leger. Een van de oprichters, David Packard, was staatssecretaris van Defensie onder Nixon. Hij heeft vooral naam gemaakt met een notitie over het terzijde schuiven van wetten die het krijgsrecht aan banden legden.

In de decennia die volgden, hebben vele bedrijven in Silicon Valley garen gesponnen bij de banden met Defensie: niet alleen wapenleveranciers als United Technologies en Lockheed Martin, maar ook allerlei leveranciers van drones, satelliet- en spionageapparatuur en robots voor militaire doeleinden.

Silicon Valley ontwikkelde technologie voor het leger, en Defensie stak geld in onderzoek dat Silicon Valley vooruithielp.

De eerste supercomputer, gemaakt door Remington Rand in New York, was bedoeld voor onderzoek naar kernwapens in het Lawrence Livermore National Laboratory in de Bay Area.

Het internet zelf is opgezet door het leger, zoals nog heel soms wordt gememoreerd. Er is veel overheidsgeld gestoken in het onderzoek waarmee de hardware, de software en de gigantische privévermogens tot stand zijn gekomen. Dat zou je allemaal niet zeggen als je kijkt naar de hyperlibertaire taal die de heersers in die wereld bezigen. Zelfs een van de meest gematigden onder hen, Bill Gates, zei in 1998: ‘Er is geen bedrijfstak in Amerika die zo creatief is, zo vitaal en zo competitief. En het verwonderlijke is dat dit allemaal zonder steun van de overheid tot stand is gekomen.’

De heersers van dit moment hebben het over verschillende vormen van afscheiding. Daar wordt onder meer over gesproken in het Seasteading Institute, een organisatie die de mogelijkheid onderzoekt om kunstmatige eilanden te bouwen waar wetten en regelgeving van de staat niet gelden.

Net zo min als de belastingheffing.

Laat iemand anders al dat onderzoek maar financieren.

Google-bussen

Op dezelfde ochtend waarop in downtown San Francisco actievoerders alle Google-bussen de weg versperden, gingen een paar herrieschoppers naar Berkeley, naar het huis van een Google-medewerker die naar verluidt bezig was robots te ontwikkelen voor militaire toepassingen. (Google heeft onlangs acht robotbedrijven gekocht en ontwikkelt zich in diverse nieuwe richtingen, om het voorzichtig uit te drukken.) Nadat ze hadden aangebeld, rolden ze een spandoek uit met de tekst: DE TOEKOMST VAN GOOGLE STOPT HIER. Vervolgens blokkeerden ze een van de Google-bushaltes in Berkeley.

‘We laten ons niet gijzelen door Googles dreigement dat er grote hoeveelheden CO2 vrijkomen wanneer de busdienst stil komt te liggen’, lieten ze in een verklaring weten.

Er zijn duidelijk verschillende waarden en doelen: werknemers uit Silicon Valley lijken het hart van San Francisco (en de Bay Area) te bevolken, waar men tégen oorlog is en vóór sociale gelijkheid en solidariteit. Maar in dat streven worden veel van de oorspronkelijke

bewoners verdreven. Je hoort vaak tegenwerpingen: het zijn niet de werknemers uit Silicon Valley die de mensen op straat zetten. Maar zij zijn wel degenen die vervolgens hun intrek nemen in het huis dat is ontruimd.

Chinese ivoorverzamelaars schieten geen olifanten dood in Afrika, maar de olifanten worden wel ten behoeve van hen neergeschoten. Er zijn ook kinderen van oorspronkelijke bewoners die in Silicon Valley werken en de meeste nieuwkomers zijn ongetwijfeld invoelende, ruimdenkende mensen, maar toch ben ik ook wel wat weerstand tegengekomen, mensen die weinig zin hebben om mee te doen en denken of zelfs ontkennen dat ze als nieuwkomer grote invloed hebben.

Omslagpunt

2013 zou wel eens het omslagpunt kunnen zijn geweest: het jaar waarin San Francisco – of misschien wel de hele wereld – zich tegen Silicon Valley keerde. In juni kwam Edward Snowden met de eerste onthullingen: Silicon Valley speelde onze gegevens door aan de nationale veiligheidsdienst. Er werden vele verklaringen uitgegeven dat dit met grote tegenzin was gedaan, en dat de leidinggevenden ziedend waren.

Maar ondertussen waren alle belang-

Het draait om dollartekens en wapensystemen

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 19

Dossier SF.indd 19

25-03-14 17:06

dossier

geeks vs bohemiens

Alamo Square Park, met uitzicht op de zes beroemde victoriaanse huizen aan de Steiner Street, beter bekend als de ‘Painted Ladies’. – © Jeff Chiu / AP

Het enige verschil is dat de NSA het doet om te weten wat er speelt, en Silicon Valley om geld te verdienen

rijke bedrijven – Yahoo, Google, Facebook – er stilzwijgend in meegegaan.

Tegenwoordig lijkt de National Security Service niet zozeer de vijand te zijn, maar eerder een concurrent: het is duidelijk dat Facebook en Google veel meer gegevens over ons verzamelen dan de Amerikaanse overheid. Onlangs stapte het hoofd beveiliging van Facebook over naar de NSA, en volgens The New York Times maakte die overstap nog eens duidelijk hoezeer Silicon Valley en de veiligheidsdiensten verweven zijn en hoe ze op hetzelfde terrein opereren. Ze zijn beide op zoek naar manieren om grote hoeveelheden gegevens over miljoenen Amerikanen te verzamelen, te analyseren en vervolgens te gelde te maken. Het enige verschil is dat de NSA het doet om te weten wat er speelt, en Silicon Valley om geld te verdienen.

De bedrijven die hieraan meewerken vormen geen tegencultuur, het is geen tegenbeweging en geen artistiek wereldje, het is domweg de avantgarde van een orwelliaanse toekomst.

Huidige hausse

City of Refuge, een kerk voor kleurlingen en homoseksuelen, is in september van San Francisco – een stad die zichzelf lange tijd heeft gezien als toevluchtsoord – verhuisd naar Oakland.

‘De boodschap van de buurt liet aan duidelijkheid niets te wensen over: dit is geen toevluchtsoord voor mensen die het moeilijk hebben’, aldus de geestelijk leider. De huidige hausse betekent het einde voor boekwinkels, kroegen, latino-ondernemingen, zwarte ondernemingen, milieuorganisaties, maatschappelijke organisaties en mensen die er sinds jaar en dag wonen, van wie velen oud en mindervalide zijn. Zo is Mary Elizabeth Phillips, die na haar huwelijk in 1937 naar San Francisco kwam, 98 als ze na een halve eeuw uit haar huis wortd gezet.

In veel andere steden ga je op zoek naar een vergelijkbaar onderkomen wanneer je uit je huis wordt gezet: in San Francisco is dat onmogelijk wanneer je er al een tijd hebt gewoond en beduidend minder hebt betaald voor je huis

dan nu. Het is overigens niet alleen een kwestie van geld: zelfs mensen die veel geld kunnen neertellen, zijn niet in staat om iets te vinden, omdat de druk op de markt gigantisch is. Jonathan Klein, een man van in de zestig met een reisbureau, had aids. Hij is vorig jaar van de Golden Gate Bridge gesprongen nadat hij uit zijn huis was gezet en zijn bedrijf in Castro over de kop dreigde te gaan. ‘EVICTION [UITZETTING] = DEATH’ staat op een bordje bij het gedenkteken, een echo van de leuze uit het tijdperk van het aidsactivisme: ‘SILENCE = DEATH’.

Wie in San Francisco een huis wil kopen, moet bijna anderhalf keer zo veel verdienen als in de andere peperdure steden van Amerika. Wat een paar jaar geleden begon als een vage onrust is uitgegroeid tot angst, woede en verdriet. Dat heeft ertoe geleid dat mensen in verzet zijn gekomen tegen de plaatselijke en landelijke wetgeving die de huisuitzettingen mogelijk maken.

Toen op 9 december een Google-bus de doorgang werd versperd, haalde dat

overal in de Engelstalige wereld de krant. Maar wat de actievoerders wilden bereiken, kwam nauwelijks in het nieuws. Ze werden weggezet als mensen die tegen carpoolen waren – door mensen die niet begrepen dat de bussen het openbaar vervoer wegconcurreerden, en dat de mensen in de Google-bus de minder kapitaalkrachtige inwoners van San Francisco verdreven.

Alsof De Dood op een zwart paard komt aanrijden en iemand zegt: ‘Heb je iets tegen paarden?’

Het is domweg de avant-garde van een orwelliaanse toekomst

pagina 20 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Dossier SF.indd 20

25-03-14 17:01

dossier

geeks vs bohemiens

de stad nog eens 48.000 woningen neergezet door projectontwikkelaars – voornamelijk dure appartementen

Hoger minimumloon en wetgeving die nieuwbouw mogelijk maakt, en het huisvestingsprobleem is opgelost Veel van de mensen die hun huis hebben moeten verlaten, zien zich nu gedwongen te forensen, maar dan niet met de luxe bus die hen voor de deur komt oppikken en ze afzet bij werk of school in San Francisco. Nee, zij reizen met de auto, of via veelvuldig overstappen met het openbaar vervoer, of ze raken volkomen uit beeld ergens buiten de stad. De Google-bus en de Apple-bus lossen het probleem van het woon-werkverkeer dan ook bepaald niet op. Ze verplaatsen het gewoon naar de minder draagkrachtigen.

San Francisco is veelvuldig gehekeld door voorstanders van vooruitgang en de vrije markt, omdat de bevolkingsdichtheid niet hoog genoeg zou zijn.

Het idee is dat iedereen er prettig zou kunnen wonen als er maar meer gebouwd zou worden. ‘Als er net zo veel huizen worden neergezet als in Tokio en Taipei, steden met een hoog aardbevingsrisico, dan gaan de huren vanzelf naar beneden’, twitterde iemand die in Silicon Valley werkt. (Op zijn feed zijn ook foto’s te zien van een speelgoedezeltje, de mascotte van het bedrijf waar hij voor werkt, en er staan enkele tirades tegen Edward Snowden.) Onlangs schreef hij, met het ongefundeerde geloof in het eigen gelijk dat Silicon Valley in de hand lijkt te werken (in combinatie met de oversimplificatie waar Twitter min of meer toe noopt): ‘Hoger minimumloon en soepeler wetgeving die nieuwbouw mogelijk maakt, en het huisvestingsprobleem in San Francisco is opgelost. Makkelijk zat.’ (Het minimumloon zou minstens 50 dollar per uur moeten zijn wil iemand in San Francisco een huis kunnen kopen, of een maandelijkse huur van 3200 dollar kunnen betalen die niet meer bedraagt dan een derde van het bruto-inkomen.)

San Francisco is al het op een na dichtstbevolkte stedelijke gebied van de Verenigde Staten, maar op zich zegt dat nog niet zoveel. Ook zegt het niet alles dat de dichtstbevolkte stad, New York, ook onbetaalbaar is en ondanks de ongekende bouwactiviteiten alleen nog maar onbetaalbaarder lijkt te worden, ook in de buitenwijken. Ondertussen worden op de paar open plekken in

die de meeste mensen niet kunnen betalen, en die ook nog niet klaar zullen zijn voor de volgende ronde huisuitzettingen.

Economische kloof

Wat gaat er nou eigenlijk precies mis in San Francisco? Al snel valt het woord ‘yuppificatie’, een term die in de regel eerder wordt gebruikt voor bepaalde buurten dan voor hele steden. Je zou kunnen zeggen dat San Francisco, net als New York en andere Amerikaanse metropolen, te kampen heeft met het tegenovergestelde van de white flight van na de oorlog, toen de blanken wegtrokken uit de steden. De afgelopen

decennia hebben veel rijke mensen, voor een groot deel blank, bedacht dat de grote steden toch een aangename leefomgeving zijn en ze zijn er dan ook weer naar teruggekeerd, ten koste van de armere mensen, veelal gekleurd, die naar de randen van de steden zijn verdreven.

Die ontwikkeling kan ook worden gezien als een variant van de nieuwe economische kloof, waarbij een kleine groep mensen steeds meer heeft, en de overgrote meerderheid steeds minder: een terugkeer naar de sociale structuur van de negentiende eeuw. (Er wordt weleens vergeten dat de grootmoedige regelingen van de twintigste eeuw in een groot deel van Europa en NoordAmerika deels in het leven werden geroepen om de onlustgevoelens in de onderlaag van de bevolking in de kiem te smoren.) Daar heeft Occupy Wall Street de aandacht op gevestigd.

Er wordt vaak gezegd dat San Francisco is ontstaan tijdens de Gold Rush en dat de dotcomboom eind jaren negentig grote gelijkenis vertoont met de huidige hausse: net als toen willen veel jonge werknemers zich er vestigen. De ‘dotcommers’ geloofden heilig in het inter-

net, waardoor ze nooit meer de deur uit zouden hoeven en elk contact met onbekenden konden vermijden en zelfs al hun honden- en poezeneten online konden bestellen. Maar uiteindelijk bleken velen precies het omgekeerde te willen: een leven waarbij dingen op loopafstand zijn, met veel mogelijkheden om met anderen in contact te komen – al zochten ze in de restaurants, bars en winkeltjes die overal opdoken om hen ter wille te zijn, vooral ‘hun gelijken’ op, of in ieder geval jonge, welgestelde mensen. Vervolgens stortte alles als een kaartenhuis in en veel van de snelle jongens van de vrije markt namen weer hun intrek bij hun ouders. Gedurende enkele jaren keerde de rust weer in San Francisco.

Eén constante

Je zou kunnen zeggen dat deze perioden van hoogconjunctuur de helft van het verhaal vormen van de stad: de andere helft bestaat uit rampen, aardbevingen, branden, recessie, het verlies van industrie en de aidsepidemie die de stad zo zwaar heeft getroffen. Misschien is het mogelijk om dat allemaal als een geheel te zien: een neergang die de stad keer op keer te boven is gekomen. Er is echter altijd één constante geweest: het idee dat de stad losstond van de rest van het land, dat het een toevluchtsoord was voor non-conformisten, ballingen, vredesactivisten, seksueel vrijgevochtenen, excentriekelingen, milieuactivisten en mensen die vernieuwing wilden op het gebied van kunst en wetenschap, voedselindustrie, landbouw, wetgeving, architectuur en maatschappelijke verhoudingen. Op de een of andere manier heeft de stad zich, ondanks al zijn gedaantewisselingen, altijd opengesteld voor mensen die zich aan de rand van de samenleving bevinden.

Tot nu toe, dan.

Elitaire privé-oplossingen

Maar wie het over de crisis heeft, heeft het niet over stadsontwikkeling of over geschiedenis. Dan heeft men het over de Google-bus: moet de Google-bus al dan niet aan regelgeving worden onderworpen, en dus betalen voor het gebruik van de bushaltes? Heeft de Google-bus een schadelijk effect op het bestaande openbaar vervoer? De gemeente heeft

Huurders protesteren tegen huisuitzettingen. – © Jeff Chiu / AP

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 21

Dossier SF.indd 21

25-03-14 17:01

dossier onderzoek gedaan naar de Google-bus, een verzamelterm voor alle shuttlebussen van de grote ondernemingen in Silicon Valley die het mogelijk maken om elke dag opnieuw gerieflijk, voorzien van alle mogelijke luxe, de zestig kilometer heen en terug over een verstopte snelweg af te leggen, en die uren te rekenen als werktijd (de bussen hebben wifi, de passagiers hebben een laptop).

In een artikel in New York Magazine schreef Kevin Roose dat de Google-bus een schoolvoorbeeld is van de neoliberale tendens om elitaire privé-oplossingen te bedenken zonder je veel gelegen te laten liggen aan de openbare ruimte.

Op YouTube (dat in handen is van Google) is een Google-bussong uitgebracht

geeks vs bohemiens

winnaar kreeg 500 dollar. Dat is net voldoende voor een doosje aspirine of een fles whisky, en voor een busje om met al je spullen naar een van de arbeiderswijken in de Bay Area te rijden waar men, net als in de rest van Amerika, nog kampt met de naweeën van de crisis van 2008.

Kunstenares Stephanie Syjuco vroeg vrienden en bekenden om met voorstellen te komen en heeft de organisatie overstelpt met kritisch getoonzette nepinzendingen. Op een daarvan was een bus te zien met reclame voor de Gold Rush van 1849. Op een andere inzending was een bus gesierd met Géricaults Het vlot van de Medusa, op weer een andere inzending was een foto van een daklozenkamp geplakt

Bijna een derde zou niet bereid zijn in San Francisco te blijven wonen en te gaan forensen waarin de spot wordt gedreven met de comfortabele bus en met alle voorrechten die de passagiers genieten.

Onlangs werd een wedstrijd uitgeschreven om de bus te beschilderen; Bedazzle a Tech Bus. De onderliggende boodschap was dat kunst en Silicon Valley elkaar niet hoeven te bijten. De

op een ranke witte bus met getinte ramen, waarin de welgestelden zich lieten vervoeren naar hun hightechcampus, zoals we deze bedrijfsplek tegenwoordig noemen. (Silicon Valley telt ook een grote hoeveelheid slecht betaalde medewerkers, onder wie de buschauffeurs die werken voor bedrij-

ven die contracten hebben gesloten met de hightechgiganten, de beveiligers, de mensen die de foto’s maken van de ontelbare boeken die Google scant, en van wie op de afbeeldingen heel soms de bruine of zwarte handen te zien zijn, en de conciërges, de afwassers en alle anderen die zorgen dat de campus zo’n prettige werkomgeving is voor de techneuten.)

De winnaar van de wedstrijd had een Google Street View-foto van de buurt ingediend: niet van zomaar een plek, maar van de bekende non-profitwinkel Community Thrift, met daarnaast Clarion Alley, met alle muurschilderingen.

De muurschilderingen zijn een eerbetoon aan de buurt en aan de radicale veranderingen. Ze zijn in de afgelopen twintig jaar gemaakt door enkele van de grote kunstenaars die de stad rijk is. Tegen hun uitdrukkelijke wens in wilde de wedstrijdleiding hun werk gebruiken als decor – of om de woorden van de organisatie te gebruiken, als ‘camouflage’ – voor de shuttlebus van een multinational.

Op 21 januari was er een bijeenkomst van de dienst openbaar vervoer, waarin de vraag werd gesteld of er niet in plaats van de wedstrijd een onderzoek kon komen naar de gevolgen van de Google-bus, en wat het zou betekenen wanneer de Google-bus nog maar tweehonderd haltes in de stad zou

mogen gebruiken. De in San Francisco woonachtige schrijfster Anisse Gross wees erop dat wie zwartrijdt in de bus een boete krijgt van 110 dollar. Wie zijn auto stilzet bij een bushalte krijgt een bekeuring van 271 dollar. Wie gewoon een kaartje koopt, is 2 dollar kwijt.

Maar de Google-bus moet 1 dollar gaan betalen voor het gebruik van de openbare halte. Veel mensen op de hoorzitting waren hier verontwaardigd over.

Maar niet iedereen. Google had een paar werknemers naar de bijeenkomst gestuurd om hun stem te laten horen.

Het bedrijf had de werknemers enkele dagen eerder een memo gestuurd. Dat memo lekte uit. In het schrijven van Google werden mensen aangemoedigd in werktijd naar de hoorzitting te gaan, en er werd ook gesuggereerd wat ze zouden moeten zeggen: ‘Wie zich wil uitspreken vóór het voorstel, vindt het misschien prettig om een richtlijn te hebben wat te zeggen. Voel je vrij om het in je eigen woorden te gieten en er je eigen ideeën aan toe te voegen: “De shuttlebus stelt mij en mijn collega’s in staat onze CO2-uitstoot te reduceren doordat we de auto laten staan.

Zonder de shuttlebus zou ik evengoed in San Francisco blijven wonen en met de auto naar mijn werk op het schiereiland gaan.

Ik neem de shuttlebus, ik woon in San Francisco, en ik ben vrijwilliger bij…”’

Een ding op wielen

Het idee achter het memo was dat men zo de indruk zou kunnen wekken dat de luxebussen de druk op San Francisco niet vergroten, maar die juist doen afnemen. ‘Het is geen luxe’, zei een van de Google-medewerkers over de bus. ‘Het is gewoon een ding op wielen dat ons naar het werk brengt.’

Maar uit een nieuw onderzoek blijkt dat het helemaal niet zo is dat zonder die bussen de helft van de medewerkers met eigen vervoer vanuit San Francisco naar Silicon Valley zou gaan. Bijna een derde zou helemaal niet bereid zijn in San Francisco te blijven wonen en te gaan forensen.

Er is een nieuwe vorm van werkgelegenheid gecreëerd in San Francisco, al wordt het vast niet al te best betaald: beveiliger op de Google-bus.

Rebecca Solnit

Wie een huis wil huren in San Francisco, moet een maandelijkse huur van 3200 dollar kunnen betalen. – © Justin Sullivan / Getty

pagina 22 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Dossier SF.indd 22

25-03-14 17:01

Verras een vriend of vriendin met 360!

Geef ers m m u n 6 ! cadeau

â‚Ź 18

Bent u net als Jelle Brandt Corstius, Adriaan van Dis, Arnon Grunberg, Sophie Hilbrand, Jan Mulder en Maarten van Rossem fan van 360?

Geef dan een vriend of vriendin, collega, broer, zus of zomaar iemand een kwartaalabonnement cadeau.

Een kwartaal (6 nummers) 360 magazine voor maar â‚Ź 18 360 magazine haalt uit alle uithoeken van de wereld de mooiste verhalen en vertaalt die in het Nederlands.

Ga naar www.360magazine.nl en geef uw cadeau-abonnement op.

InPaper54.indd Adv 54.indd 23 75

24-03-14 16:29 10:56 25-03-14

lage landen

belgië

België wil een woord verbieden

Precies

The Washington Post – Washington

De Belgische minister van Gelijke Kansen, Joëlle Milquet, heeft een wetsontwerp tegen seksisme voorbereid. Volgens het ontwerp is alles wat met ‘het concept seksisme’ te maken heeft strafbaar, dus niet alleen het aanzetten tot (één maand tot één jaar cel), maar ook het woord zelf.

B

innenkort kan het een misdrijf worden om iemand in België een ‘seksist’ te noemen. Ook al is dat terecht. Waarom, vraagt u?

Omdat de politieke meerderheid van het land een nieuwe wet wil invoeren die het begrip seksisme strafbaar stelt.

Een logisch bijeffect van het strafbaar stellen van seksisme is dat wanneer je iemand simpelweg van seksisme beschuldigt, er sprake kan zijn van smaad. Net als in veel andere landen is het in België strafbaar om iemand van misdrijven te beschuldigen waarvoor hij of zij niet is veroordeeld. De wet is vaak een zwaard met twee kanten.

Bovendien is de wet overbodig en vormt hij een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting.

Wat het wetgevende balletje aan het rollen bracht, was een documentaire uit 2012 getiteld Femme de la rue (Vrouw van de straat) van Sofie Peeters, die ging over seksistische intimidatie in Brussel. De deels met verborgen camera’s opgenomen film, waarin Peeters 25 minuten lang over straat loopt, gaf een schokkend beeld van het alledaagse racisme in de straten van de Belgische hoofdstad: voortdurend gefluit en gejoel, afgewisseld met het schreeuwen van pute [hoer], salope [slet] en ‘Hoeveel?’.

De film raakte een gevoelige snaar, en in dit licht moet het huidige wetsontwerp worden bezien.

Maar hoewel niemand zal betwisten dat seksuele intimidatie effectief moet worden aangepakt, biedt de huidige wet de Belgische overheid al voldoende mogelijkheden om dat te doen. Het verbod op belediging, stalking, intimidatie en openbare overlast volstaat. Met andere woorden: het probleem zit hem niet in de wetgeving op zich, maar in de handhaving ervan.

Wonderwet

Investeren in wetshandhaving is echter kostbaar. Daarom zoeken politici die met openbare verontwaardiging worden geconfronteerd het liever in een ‘wonderwet’, die het probleem voor eens en voor altijd moet uitroeien.

Maar het enige wat het huidige wetsontwerp zal uitroeien, is helaas de vrijheid van meningsuiting. De tekst is zo vaag dat het wel orakeltaal lijkt. ‘Seksisme’ wordt gedefinieerd als ‘elk gebaar en elke uitspraak die duidelijk is bedoeld om misprijzen uit te drukken ten aanzien van een of meer personen van een ander geslacht op basis van hun geslacht, of die hen als minderwaardig beschouwt of hen reduceert tot hun seksuele dimensie en die een ernstige aanslag op hun waardigheid betekent’.

De toelichting bij het wetsontwerp stelt dat deze definitie ‘als voordeel heeft dat ze een aantal feiten omvat

Het probleem zit hem niet in de wetgeving op zich, maar in de handhaving ervan

dat door de bestaande voorzieningen niet wordt gedekt’. Dat is ongetwijfeld het geval: de mogelijkheden tot censuur die het wetsontwerp biedt, zijn ongeëvenaard.

Om te beginnen zullen verscheidene religies onder vuur komen te liggen, omdat zij geslachtsgelijkheid ontkennen in naam van patriarchale autoriteit en goddelijke openbaring. Ook kan de wet de planken van boekwinkels en bibliotheken aanzienlijk uitdunnen: we stevenen af op een nieuwe Index

Het voorliggende ontwerp maakt het mogelijk vrijwel iedereen te vervolgen Librorum Prohibitorum [de lijst verboden boeken, samengesteld door de paus, die gold van 1559 tot 1966]. Talloze boeken kunnen voor vervolging in aanmerking komen, en dan niet alleen die van usual suspects als E.L. James en Stephenie Meyer.

En wat te denken van de rappers wier teksten veelvuldig naar vrouwen verwijzen als bitches en wier videoclips schaars geklede vrouwen tonen ‘die tot hun seksuele dimensie zijn gereduceerd’? (Draai op uw feestjes maar geen Serge Gainsbourg meer; een van uw vrienden mocht u eens aangeven.)

Bovendien lopen ook feministische actiegroepen gevaar als ze mannen in een ongunstig ‘reductionistisch’ licht stellen. Ze zullen mannen geen ‘seksisten’ meer mogen noemen. ‘Mond houden en mooi zijn’ dus?

Voorstanders zullen tegenwerpen dat het in de praktijk allemaal wel zal meevallen en dat het wetsontwerp dit niet beoogt. Maar dat is nu juist het probleem: het voorliggende ontwerp maakt het mogelijk vrijwel iedereen te vervolgen, wanneer iemand daar maar zin in heeft. Daarom zal het op zijn minst leiden tot arbitraire handhaving en een onaanvaardbare mate van wettelijke onzekerheid.

Het strafrecht vereist dat wetgevers verboden zo precies mogelijk definiëren om ervoor te zorgen dat burgers weten hoe ze zich dienen te gedragen en niet het slachtoffer worden van misbruik van staatsmacht. Zeggen dat het wetsontwerp in dit opzicht tekortschiet, is evenzeer een understatement als zeggen dat Dzjengis Khan zich schuldig maakte aan enkele misdrijven.

Wat ook opvalt, is dat de Belgische wet geen soortgelijke bescherming kent tegen andere ‘ismen’. Zelfs racisme is op zichzelf niet strafbaar als concept.

Alleen specifieke uitingen ervan zijn verboden, zoals het oproepen tot rassenhaat en -geweld. Maar voor seks en geslacht bestaat al een identieke voorziening.

De nieuwe wet als zodanig zal alleen bescherming bieden tegen seksistische taal. Behalve dat deze bescherming een discriminatoire situatie creëert, zal haar waarschijnlijk ook geen erg lang leven beschoren zijn. Andere groepen zullen ongetwijfeld binnen de kortste keren eisen dat zij op dezelfde manier worden beschermd.

Het probleem is dat de Belgische discriminatiewet al maar liefst twintig criteria omvat en daarmee de ‘vlucht naar voren’ effectief uitsluit. In dat licht bezien zou het praktischer zijn als de Belgische overheid ons een korte lijst zou verschaffen van wat we nog wel tegen elkaar mogen zeggen…

Rik Torfs, rector van de Universiteit van Leuven, en Jochum Vrielink, rechtsantropoloog bij diezelfde universiteit, op The Volokh Conspiracy, een blog op de digitale Washington Post van de Amerikaanse professor in de rechten Eugene Volokh, waar professoren met elkaar van gedachten wisselen.

Femme de la rue, Sofie Peeters, 2012.

De documentaire is o.a. te bekijken op livingscoop.com

pagina 24 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Lage Landen.indd 24

25-03-14 16:01

europa

frankrijk

© Alain Jocard / AFP

Zeventien jaar gevangen in een kelder Zeventien jaar zat de Fransman Michel Thierry Atangana gevangen in de kelders van een overheidsgebouw in Yaoundé, Kameroen. Hij had nog achttien jaar te gaan, maar werd plotseling vrijgelaten.

Libération – Parijs

‘I

k ben zo’n beetje de oudste van de Franse gijzelaars’, zegt Michel Thierry Atangana. Wat de Franse financieel expert van Kameroense afkomst overkwam is krankzinnig. Begin maart herkreeg hij zijn vrijheid nadat hij zeventien jaar had doorgebracht in de kelders van een overheidsgebouw in Yaoundé, de hoofdstad van Kameroen. Zeventien jaar opgesloten in isolement in een ruimte van zeven vierkante meter zonder raam. Terug in Frankrijk, waar hij zijn twee zoons terugzag die inmiddels volwassen zijn geworden en die hij niet

heeft zien opgroeien, vertelt hij van zijn ongelofelijke tocht door de hel. Een verhaal over hoe het leven van een gewone Franse burger plotseling een wending kan nemen: opgesloten zonder dat Frankrijk hem al die jaren te hulp kwam.

Hoe bent u destijds gearresteerd?

Het was acht uur ’s morgens, maandag 12 mei 1997, en ik kwam uit de mis. Ik was op weg naar mijn werk toen ik midden op straat werd aangehouden door wel honderd agenten en naar het politiebureau werd overgebracht. Daar

zou ik zesenvijftig dagen in voorlopige hechtenis blijven zitten, hoewel die voorlopige hechtenis volgens de wetten van het land in beginsel maar vier dagen mag duren. Ik had een gezin, ik had werk, ik was teruggekeerd naar Kameroen, dat ik als zeventienjarige had verlaten, in het kader van een project van wegenaanleg waar de president zelf over ging. Met politiek had ik niks te maken.

Men beschuldigde u van het verduisteren van enkele miljoenen euro’s aan overheidsgeld, samen met Titus Edzoa, een in ongenade gevallen naaste medewerker van president Paul Biya.

Titus Edzoa was secretaris-generaal van de staf van de president op het moment van mijn arrestatie. Kort daarop werd ook hij gearresteerd. Hij had gebroken met Biya en was van plan zich bij de verkiezingen in oktober van dat jaar kandidaat te stellen tegenover de president. Men heeft gezegd dat ik zijn campagneleider was, maar dat is niet juist. Ik had nauwelijks contact met hem, zij het dat we beiden voor de pre-

sident werkten, maar zo zijn er velen…

Ik ben tweemaal veroordeeld, in 1997 en in 2012, telkens midden in de nacht, in strijd met elke vorm van rechtspleging. De eerste keer kreeg ik vijftien jaar, de tweede keer twintig jaar. In 2008 werd ik door een rechter ontslagen van rechtsvervolging. Maar de staat tekende beroep aan en de uitspraak van de rechter werd vernietigd.

Drieënhalf jaar later volgde een nieuw proces. Op de dag van de uitspraak werden twee van de drie rechters die over mijn schuld moesten oordelen op last van het ministerie van Justitie vervangen. Inmiddels waren alle bewijsstukken verdwenen. Men las mij de processen-verbaal voor van huiszoekingen,

Ik werd aangehouden door wel honderd agenten en naar het bureau gebracht

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 25

Europa en Oekraine.indd 25

25-03-14 16:32

europa

frankrijk

Het was niet eens een kelder, het was meer een cel die was ingebouwd in de fundering van het gebouw

de heerser van yaoundé

maar de daarbij in beslag genomen voorwerpen waren er niet meer! Men had een expert benoemd die stierf voordat mijn advocaten met hem hadden kunnen praten, maar toch was zijn rapport het enige bewijsstuk tijdens het proces. Men wilde, dat zat er uiteindelijk achter, mij onder druk zetten, zodat ik Titus Edzoa zou beschuldigen.

Maar dat heb ik hardnekkig geweigerd.

Dat is mijn lijn geweest, zeventien jaar lang. Dus probeerde men mij te vernederen, me stuk te maken. Met ware verbetenheid, en dat is zwak uitgedrukt.

Amnesty International en de Verenigde Naties hebben na onderzoek uitgesproken dat mijn gevangenschap van willekeur getuigde, vanaf de eerste dag.

Kunt u de omstandigheden beschrijven waaronder u gevangenzat?

De plek waar ik zat was niet eens een officiële gevangenis, dat werd het pas in 2012 door een decreet van het ministerie van Defensie. Zeventien jaar lang heb ik dus gevangengezeten in de kelder van het staatssecretariaat van Defensie, op een militair terrein. In een ruimte van zeven vierkante meter.

Het was niet eens een kelder, het was meer een cel die was ingebouwd in de fundering van het gebouw. Titus Edzoa zat tegenover me, aan de andere kant van de gang, maar we hadden geen enkel contact. In de eerste 28 maanden mocht ik maar een uur per dag naar buiten. Daarna werd ik meegenomen naar een kantoortje waar ik eten kreeg en schone kleren. Die werden door familieleden gebracht, want in die zeventien jaar heb ik niets van de staat gekregen: geen eten, geen kleren, geen medicijnen, niets, nooit!

Na tweeënhalf jaar kreeg het Rode Kruis het voor elkaar dat mijn behandeling iets losser werd. Ik mocht langer uit de kelder, eerst twee uur per dag, uiteindelijk zelfs tien uur. Weer dankzij het Rode Kruis werd er een kleine veranda voor me ingericht waar ik overdag mocht verblijven. Maar in september vorig jaar namen de spanningen weer toe, na een gerucht dat ik van plan zou zijn te ontsnappen.

Op slag werd ik weer opgesloten in de kelder. Uiteindelijk werd de sfeer weer wat meer ontspannen, dankzij de Franse consul. Ik mocht overdag weer naar de veranda.

In de ijzeren greep van een en dezelfde man Libération – Parijs

Atangana is helaas niet de enige die deze onzalige kelder van het overheidsgebouw in Yaoundé goed kent.

I

n Frankrijk heeft niemand ooit gehoord van Christiane Soppa.

Deze ambtenaar van 55 jaar werd eind januari dood aangetroffen in haar huis in Yaoundé. Vermoord. Het onderzoek loopt nog, maar in Kameroen twijfelt niemand aan de politieke motieven achter deze moord. Want vijfentwintig jaar lang was Christane Soppa de privésecretaresse van Marafa Hamidou Yaya, oud-minister en jarenlang op goede voet met de huidige president van het land, ‘presidentvoor-het-leven’ Paul Biya. Marafa Yaya werd in september 2012 veroordeeld wegens verduistering van overheidsgelden en is opgesloten in hetzelfde onheilspellende souterrain waar Michel Thierry Atangana zeventien jaar heeft doorgebracht. Evenals Titus Edzoa, de overbuurman van Atangana in het souterrain, was Marafa Yaya secretaris-generaal geweest van de staf van de president: een man in het middelpunt van de macht die in ongenade viel toen hij zich kritiek veroorloofde op zijn voormalige mentor.

Zo is het leven nu eenmaal in Kameroen, dit ‘miniatuur-Afrika’ dat sinds 1982 in een ijzeren greep wordt gehouden door een en dezelfde man.

Wisseling van de macht suggereren is er taboe. Sinds een aantal jaren betalen ook voormalige bondgenoten van de tachtiger Paul Biya een prijs. De heerser is erin geslaagd verdeeldheid te zaaien onder zijn tegenstanders en hen te verstikken.

In dit land, dat behoort tot de meest corrupte van het Afrikaanse continent, is desondanks de beschuldiging van ‘verduistering van publieke gelden’ de gebruikelijke manier om zich te ontdoen van mensen die lijden aan oprispingen van onafhankelijkheid.

Sommigen van hen hebben wellicht daadwerkelijk met hun vingers in de kas gezeten, maar dat is in Kameroen een nationale sport die wordt beoefend in alle lagen van de maatschappij, en die des te gemakkelijker blijft voortbestaan omdat een zeker fatalisme wortel heeft geschoten in het land. Geen enkele protestbeweging, noch in 1991, noch in 2008, heeft het regime aan het wankelen gebracht, een regime dat er niet voor terugschrikt om ongebreideld geweld te gebruiken teneinde de straat het zwijgen op te leggen.

Oude vrienden

De mysterieuze Paul Biya, die naar verluidt een groot deel van het jaar doorbrengt in het Hotel InterContinental in Genève, is wel het doelwit van hevige kritiek in een deel van de Kameroense media, die wonderbaarlijk vrij zijn gebleven. Maar de president, wiens gezondheidstoestand onderwerp is van niet te verifiëren geruchten, lijkt al even onoverwinnelijk als onzichtbaar. Hij slaagt er bovendien in de illusie te wekken dat je niet om hem heen kan. Zo is hij in

het recente verleden meermalen door Parijs, de vroegere kolonisator, bedankt voor zijn kennelijke rol bij de bevrijding van Franse gijzelaars die in Kameroen werden ontvoerd naar het naburige Nigeria. Dat was het geval in april 2013 met het gezin MoulinFournier, en eind vorig jaar met de pater Georges Vandenbeusch, die op oudejaarsdag werd vrijgelaten.

Maar de heerser van Yaoundé heeft ook zijn eigen ‘gijzelaars’: allereerst zijn oude vrienden, die meenden dat ze er afwijkende meningen op na konden houden en nu zuchten in de gevangenis na ‘flitsprocessen’. Maar ook degenen die het ongeluk hebben zich in de nabijheid te bevinden van aan de kant geschoven oude getrouwen. Zoals Atangana, die op dezelfde afdeling werkte als Titus Edzoa. Of zoals advocate Lydienne Yen Eyoum, een Kameroense die door haar huwelijk Française werd en die werkte voor de oud-minister van Financiën, Polycarpe Abah Abah. Abah zit vandaag de dag opgesloten wegens... ‘verduistering van publieke gelden’.

Het verhaal van deze vrouw lijkt op dat van Atangana. Ook zij werd beschuldigd van verduistering, ditmaal van honoraria, en ze verblijft sinds 2010 in de gevangenis van Kondengui, berucht om zijn overbevolking en smerige toestanden.

De vrijlating van Atangana heeft de Parijse advocaten van Yen Eyoum hoop gegeven. Er wordt sinds kort zelfs beter naar hun cliënte geluisterd door justitie. Maar: alles hangt af van de heerser zelf.

Maria Malagardis

Maria Malagardis werkte vier jaar lang als correspondent voor BBC en Libération in Zuid-Afrika en is nu als redacteur buitenlands nieuws vast verbonden aan Libération. Ook schrijft ze boeken, onder andere over de genocide in Rwanda.

pagina 26 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Europa en Oekraine.indd 26

25-03-14 16:32

europa

oekraïne

Tot vrijdag 28 februari. Militairen kwamen me die dag ophalen en zeiden: ‘Je moet weg.’ Zonder verdere uitleg. Dat verontrustte me aanvankelijk. In al die jaren had ik nooit permissie gekregen om buiten de gevangenis te komen. En van de eerste tot de laatste dag van mijn gevangenschap was ik voortdurend omringd door een stuk of tien

Zonder Hollande zou ik vandaag de dag niet meer in leven zijn zwaarbewapende gendarmes zodra ik de kelder verliet. Onvoorstelbaar gewelddadig. Dat is ook het eerste wat mij opluchtte toen ik die dag aankwam bij de residentie van de Franse ambassadeur: rondlopen zonder die zwaarbewapende kerels, voor de eerste keer in zeventien jaar.

U bent uiteindelijk vrijgelaten op dezelfde dag als Titus Edzoa, dankzij een presidentieel decreet dat geheel op u leek toegesneden.

Hebben de druk van de VN en van Frankrijk uiteindelijk geholpen?

Wat Frankrijk betreft, is de verandering pas ingetreden met de komst van François Hollande als president. Zonder hem zou ik vandaag de dag niet meer in leven zijn. Maar ik zal nooit vergeten dat ik de eerste twaalf jaar van mijn gevangenschap geen enkele consulaire bijstand heb gekregen. En ik ben toch

Fransman; het is zelfs mijn enige nationaliteit, want de Kameroense ben ik kwijtgeraakt: Kameroen erkent geen dubbele nationaliteit. Ik verbleef in Kameroen met een werkvergunning. Maar het in de steek laten van een Franse burger is een ernstig verzuim. Amnesty en het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken hebben al snel geprotesteerd tegen mijn gevangenneming. Waarom het zo veel jaar heeft geduurd eer Frankrijk reageerde, is me een raadsel.

Is uw mening over Kameroen veranderd?

Ik weiger te geloven dat dit het echte Kameroen is. Het is een groot land.

Maar er is een machtsapparaat, er zijn mensen in de omgeving van de macht die verderfelijk zijn, die onderling strijd leveren om hun positie te behouden. Zij gaan over leven en dood in Kameroen. Er zitten nog meer mensen ten onrechte opgesloten, zoals de advocate Lydienne Yen Eyoum, die sinds vier jaar in de gevangenis verblijft. Als ik zou teruggaan naar Kameroen, zou ik dan niet opnieuw de kans lopen zonder enige aanleiding gearresteerd te worden?

Ik was bijna gestorven, ik ben zeventien jaar van mijn leven kwijtgeraakt.

Maar de regering van Kameroen heeft geen enkele verontschuldiging geuit bij mijn vrijlating.

Maria Malagardis

‘Ik weiger te geloven dat dit het echte Kameroen is’

© Getty

‘PRESIDENT-VOOR-HET-LEVEN’ PAUL BIYA Paul Biya werd in 1933 geboren in een dorp in het christelijke zuiden van Kameroen, in die dagen een Franse kolonie. Hij kreeg zijn opleiding grotendeels in Parijs, waar hij het Lycée Louis-le-Grand bezocht, gevolgd door studies aan de Sorbonne en aan Sciences Po, het instituut voor politieke wetenschappen. Hij studeerde af in 1961, een jaar nadat Kameroen onafhankelijk was geworden. Hij maakte snel carrière in zijn vaderland en werd in 1968 minister in de regering van de eerste president van het onafhankelijke Kameroen, Ahmadou Ahidjo, afkomstig uit het overwegend islamitische noorden van het land.

In 1975 werd Biya premier. In 1979 loodste hij een wet door het parlement waarbij de premier werd aangewezen als constitutioneel opvolger van de zittende president. In november 1982 trad Ahidjo plotseling af om redenen die nog altijd niet zijn opgehelderd. Biya volgde hem op, en binnen de kortste keren was de onmin tussen beide mannen zo groot dat Ahidjo in Frankrijk in ballingschap ging. Sindsdien is Biya keer op keer met grote meerderheid herkozen. De grondwet moest wel een aantal keer worden gewijzigd om het de president mogelijk te maken meer dan twee termijnen te dienen. Ondanks felle protesten van de oppositie en rellen in de grote steden in Kameroen kwamen ook die grondwetswijzigingen erdoor.

Westerse sancties komen Poetin goed uit Poetin heeft zich in het Kremlin omringd met een ‘noodkabinet’ van klassieke bureaucraten en haviken.

Alle invloeden die voor evenwicht zouden kunnen zorgen, worden van nu af aan buiten de deur gehouden, schrijft Maxim Trudolyubov, redacteur opinie van het Russische zakenblad Vedomosti.

The New York Times – New York

vullen of als “buitenlandse agenten” op te treden jullie niet overtuigen, zullen westerse sancties daar wel voor zorgen.’

D

at vroegere veronderstellingen met betrekking tot Ruslands politieke gedrag niet langer gelden, bewijst president Vladimir Poetins besluit om soldaten in geanonimiseerde uniformen de Krim te laten binnenglippen en daarmee de wedren om controle over andere Russisch sprekende delen van Oekraïne te verhevigen. De Verenigde Staten en de Europese Unie zien sancties wellicht nog steeds als middel om Moskou ten aanzien van het buitenlands beleid tot de orde te roepen, maar voor Poetin betekent dreiging met dergelijke sancties weinig: hij heeft er in zijn plannen al rekening mee gehouden.

De reeks gebeurtenissen die het Kremlin in gang heeft gezet, bevat een boodschap die niet alleen is bedoeld voor westerse beleidsmakers, maar ook voor de Russische plutocraten en corrupte ambtenaren die veel van hun rijkdommen in het Westen aanhouden. Poetin maakt zijn westerse tegenstanders

‘Wie zich niet als goede vaderlander opstelt, ben ik bereid te offeren’

duidelijk dat hij tegen zijn Russische vijanden en financieel corrupte vrienden zegt: ‘Als jullie geen orde op zaken stellen en je als goede vaderlanders gaan opstellen, ben ik bereid jullie op te offeren. Als de wetten die jullie verbieden je zakken in het buitenland te

Noodstand

Nadat de door Rusland gesteunde Oekraïense president Viktor Janoekovitsj op 22 februari zijn land ontvluchtte, ging het Kremlin in de ‘noodstand’.

Vanaf dat moment zijn er cruciale beslissingen genomen door een groep hoge Russische veiligheidsfunctionarissen en werd de gevestigde diplomatieke, militaire en zakelijke orde aan de kant geschoven. Deze nieuwe heersende elite is nu nog kleiner en ondoorzichtiger dan voorheen. De insiders, die vroeger het tegenwicht vormden tegen de Kremlin-haviken, raken uitgerangeerd nu de strategische beslissingen over de Krim worden genomen tijdens vergaderingen van de Veiligheidsraad onder voorzitterschap van Poetin.

Belangrijke leden zijn onder anderen zijn stafchef Sergej B. Ivanov, de secretaris van de raad Nikolaj P. Patroesjev, de directeur van het secretariaat van de Federale Veiligheidsdienst Aleksandr V. Bortnikov, en het hoofd van de Buitenlandse Inlichtingendienst, Michail J. Fradkov.

Poetin heeft zich omringd met de Kremlin-versie van de ‘eerlijke makelaars’ – extreem conservatief in de overtuiging dat Groot Rusland moet worden hersteld, mensen voor wie normen en waarden (zoals Poetin graag wil geloven) niet worden vervormd door gevestigde belangen, noch worden gedreven door hun zucht naar persoonlijk financieel gewin (hoewel veel van hun familieleden lucratieve banen hebben bij bedrijven met overheidsconnecties – maar dat is naar Russische maatstaven slechts een klein vergrijp).

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 27

Europa en Oekraine.indd 27

25-03-14 16:34

europa

oekraïne

© Andriy Iermolenko

De zelfopgelegde noodtoestand brengt Poetin in zijn element

Deze kring van vertrouwelingen ziet de Februarirevolutie in Oekraïne als een door het Westen geleide machtswisseling. Het feit dat de Verenigde Staten en de Europese Unie de Oekraiense interim-regering erkenden en zelfs financiële hulp toezegden, werd in Rusland gebracht als een vertrouwensbreuk door het Westen. Het Kremlin beschouwt de internationale verdragen met betrekking tot Oekraine, inclusief het Boedapest Memorandum bij het non-proliferatieverdrag uit 1994 waarin de grenzen van Oekraïne worden gegarandeerd, als ongeldig.

Volgens Poetin is de aard van de Oekraiense soevereiniteit veranderd en niet langer rechtmatig. En dus heeft Rusland het morele recht om op de Krim in actie te komen. Bovendien, zo denkt het Kremlin, als Moskou niet met een snelle en krachtige reactie op het Westen was gekomen (zelfs op straffe van het breken van regels), zou Rusland zwak hebben geleken.

In zijn element

Toen de Duitse bondskanselier Angela Merkel zei dat Vladimir Poetin ‘in een andere wereld leeft’, werd haar uitspraak over het algemeen gezien als een tactvolle poging om aan te geven dat hij gek is. Maar voor veel Russen zijn Poetins beslissingen, hoewel misschien radicaal, helemaal niet irrationeel. Het door de Russische staat gefinancierde opiniepeilingbureau VTsIOM verklaarde eerder deze maand dat meer dan 70 procent van de bevolking achter de president staat en dat dit het hoogste percentage sinds drie jaar is. Onafhankelijke opiniepeilers bevestigen dat de houding van het Kremlin ten aanzien van Oekraïne en de Krim populair is. ‘Een absolute meerderheid van de Russische bevolking zou toetreding van de Krim tot Rusland hebben goedgekeurd’, zegt Lev Goedkov, directeur van het Levada Center, een onafhankelijk bureau voor opiniepeiling. ‘Aan de andere kant is meer dan 70 procent tegen het gebruik van alle geweld in Oekraïne.’

De zelfopgelegde noodtoestand brengt Poetin in zijn element. Dit is wat hij grofweg wilde bereiken. Een populaire leider is wederom in overeenstemming met de meerderheid van zijn volk. Het regime heeft zijn mandaat verlengd.

De ‘westerlingen’ – de rijken, de slimme en andere onbetrouwbare minderheden – staan aan de andere kant van de barricade. Eerlijke leiders, mensen die geen toevluchtsoorden hebben in het Westen, hebben de touwtjes weer in handen.

Dat is het beeld dat de ‘eerlijke makelaars’ van het Kremlin graag zien. Het is nog niet zover, maar het leven in Rusland beweegt zich wel in die richting. Twee onafhankelijke media zijn onlangs onder nieuw, door het Kremlin goedgekeurd management gebracht – de grote en zeer veel gelezen nieuwssite Lenta.ru en het grootste Russische sociale netwerk VKontakte.ru. De staatsinstantie voor communicatie heeft onlangs drie kleinere nieuwssites en de door oppositieleider Alexej Navalny uitgegeven webpagina geblokkeerd.

Het onafhankelijke station TV Dozhd (TV Regen) wordt ook bedreigd.

Hoe onduidelijk Poetins bedoelingen ten aanzien van Oekraïne ook zijn, er is weinig twijfel aan de volledige toewijding aan zijn visie van een verenigd patriottisch Rusland. In antwoord op de revolutie van onderaf in Kiev, is hij er in Moskou een van bovenaf begonnen.

Maxim Trudolyubov

Tweedeling

Vooralsnog is er een tweedeling in de maatschappij. Maar zoetjesaan worden de elites gezuiverd. Iedereen die een rol wil blijven spelen binnen het systeem, zal moeten kiezen: toestemmen in het gebruik van zijn middelen ten behoeve van Rusland en afzien van elk restje eigendomsrecht, of het land verlaten en de consequenties aanvaarden. Dezelfde keuze geldt voor iedere openlijke intellectueel of journalist – een patriottische houding aannemen, stoppen met schrijven of in ballingschap gaan. Elke vorm van kritiek kan als onvaderlandslievend worden uitgelegd. Rusland kent nu een allesomvattende agenda die onbeduidende vraagstukken als corruptie of de willekeur binnen het politieapparaat in het niet doen verzinken.

Elke kritiek wordt als onvaderlandslievend uitgelegd

pagina 28 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Europa en Oekraine.indd 28

25-03-14 16:34

europa

oekraïne

Westen moet Poetin uitweg bieden Vladimir Poetin staat bekend om zijn onbuigzaamheid, zeker als hij onder druk wordt gezet. Een stap terug of opzij zou op een overwinning van het Westen lijken. Bovendien richt het Kremlin zich geheel op de traditionele achterban, de middenklasse hoort volgens hen bij de oppositie.

Nezavisimaja Gazeta – Moskou

D

oor Rusland te dreigen met sancties en ongespecificeerde ‘straffen’ om het land zo in een isolement te dwingen, proberen westerse politici Poetin te laten inbinden in de Krim-affaire. Het is niet duidelijk of zij echt verwachten dat deze tactiek succes zal hebben of dat zij zich vooral verplicht voelen om dergelijke uitspraken te doen. Voorlopig bezwijkt Poetin in ieder geval niet onder de druk en niets wijst erop dat dit ooit gaat gebeuren.

Een van de uitgangspunten van de Russische macht (en helemaal van die van Poetin) is om nooit besluiten te nemen of te wijzigen onder druk. En om al helemaal nooit te laten merken dat men zich daartoe gedwongen ziet. Dat is eigen aan macht: macht buigt voor niemand, maar handelt geheel en al uit eigenbelang (dat wil zeggen: het belang van land en bevolking). Het voorziet

eventuele veranderende omstandigheden, evenals de eigen reacties op die veranderingen. De versoepeling van de kieswet en de Wet op de partijen, in 2010-2011, kunnen daarbij als voorbeeld dienen. De straatprotesten oefenden evidente druk uit, maar de autoriteiten presenteerden hun ommezwaai en hervormingen als iets wat allang het voornemen was.

In het geval van de Krim zou elke stap terug of opzij die de Russische leiding zou zetten, geïnterpreteerd worden als een overwinning van het Westen.

Poetin en de Russische machthebbers,

die de afgelopen jaren steeds nadrukkelijker het beeld hebben willen scheppen van een onbuigzame en soevereine staat, kunnen met zo’n interpretatie geen genoegen nemen. Daarom wijken ze niet en daarom ook biedt het Westen Poetin geen aanvaardbare uitweg of concessies waarmee hij zijn prestige zou kunnen redden.

Schrikbeeld

Volgens een recente peiling van opiniebureau VTsIOM heeft het vertrouwen in Poetins beleid met ruim 70 procent het hoogste punt sinds drie jaar bereikt.

De gebeurtenissen in Oekraïne zullen daar ongetwijfeld een rol in hebben gespeeld. De steun voor Poetin komt vooral van kiezers die gevoelig zijn voor het beeld dat de macht van zichzelf neerzet, en voor de uitleg die de machthebbers geven aan de belangrijkste nieuwsfeiten. De mening van deze kiezers telt zwaar voor de Russische president: hun stemmen vor-

men zijn legitimering en zijn mandaat.

Het valt niet te ontkennen dat Poetins traditionele (of trouwste) achterban nauwelijks waarde of belang hecht aan verbeterde relaties met het Westen.

De wens van nauwere relaties met het Westen leeft vooral bij de middenklasse, ontstaan en gegroeid na de economische opleving na het jaar 2000 (dankzij de grondstoffenexport), die nu haar economische en politieke emancipatie verlangt. Voor deze middenklasse is een Russisch isolement, een nieuw IJzeren Gordijn of een gedeeltelijke terugkeer naar de Koude Oorlog

Macht buigt voor niemand, maar handelt uit eigenbelang

© Chappatte International New York Times, Parijs

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 29

Europa en Oekraine.indd 29

25-03-14 16:34

europa

© Martyn Turner – The Irish Times, Dublin

een absoluut schrikbeeld. Maar tijdens Poetins derde regeerperiode (ingegaan in mei 2012) werd duidelijk dat deze nieuwe middenklasse voor hem electoraal nauwelijks meetelt. De politieke elite richt zich wederom geheel op de traditionele achterban en gaat ervan uit dat de middenklasse bij de oppositie hoort, maar te weinig gewicht in de schaal legt om de macht in het land werkelijk te kunnen bedreigen.

Poetin kan met zijn houding niet als een soepel en pragmatisch politicus worden gekenschetst. Hij heeft ondub-

oekraïne

belzinnig gekozen voor een van de partijen in een sociaal-politiek en ideologisch conflict. Binnen de lijn die hij heeft uitgezet, past uitstekend het beeld van een land dat zich niet door Europa en de Verenigde Staten laat ringeloren, dat onafhankelijk beslissingen neemt en historische rechten laat gelden, ‘zonder de onzen te laten vallen’. Als het Westen Poetins beleid wil bijsturen, hem wil beïnvloeden, als het wil onderhandelen, dan zal men deze interne machtspolitieke verschuivingen eerst beter moeten aanvoelen.

Desnoods een guerrillaoorlog Den – Kiev

Oekraïne heeft sinds zijn onafhankelijkheid in 1991 zijn verdediging verwaarloosd. Daar plukt het nu de wrange vruchten van.

H

et Oekraïense volk kan het nog niet helemaal geloven, maar het is in onze eenentwintigste eeuw het slachtoffer geworden van een gewapende agressie die de Duitse Führer niet zou misstaan. We moeten het onder ogen zien, want het is helaas de realiteit. Terwijl de Krim de uitslag verwerkt van het gewapenderhand opgedrongen referendum waarvan het resultaat bij voorbaat vaststond, moeten wij ons zorgen maken over het lot van onze soldaten in Sebastopol, Balaklava, Feodosija en elders op het schiereiland. En nog steeds begrijpen we niet goed hoe Rusland zich zo heeft kunnen gedragen. Onze televisiezenders en kranten overspoelen ons nu met reportages en met hartverscheurende oproepen onze soldaten te hulp te schieten. Deze daad van agressie heeft voor eens en voor altijd een einde gemaakt aan de pro-Russische illusies in de harten van miljoenen Oekraïners.

Het treurigste van alles is dat het te verwachten was. Het stond bij voorbaat vast dat het Kremlin ons in de tang zou nemen en niet zou aarzelen de wapens te laten spreken. In de twintig jaar van onze onafhankelijkheid hebben we

nooit werkelijk de kans aangegrepen om een weerbaar leger of een effectieve geheime dienst op te bouwen. Hadden we dat wel gedaan, dan was de tragedie op de Krim ons bespaard gebleven.

Maar in de jaren van onafhankelijkheid is het Oekraïense leger bewust vernietigd, door een mengeling van domheid, provincialisme en kwaadwilligheid.

Het is stukje bij beetje afgebouwd en gefragmenteerd geraakt, dat alles onder het mom van ‘modernisering’.

Het gevolg is dat wij nu de vernedering van een bezetting moeten dulden. We maken mee wat de Tsjechen in 1938 meemaakten [toen de Wehrmacht Praag binnentrok], in 1968 [toen het Sovjetleger de Praagse Lente onderdrukte], de Esten, Letten en Litouwers in 1940 [toen hun land door Stalin werd geannexeerd] en de Hongaren in 1956 [toen de Hongaarse opstand door de Sovjets werd neergeslagen].

En dat terwijl Oekraïne begin jaren negentig een belangrijk deel van het militaire apparaat van de Sovjet-Unie had geërfd. In die tijd had niemand ruzie met ons durven zoeken. We konden 800.000 man op de been brengen en beschikten over nucleaire wapens.

Vervolgens hebben pacifistische leiders er echter alles aan gedaan om ons van onze defensie te beroven, met als excuus dat de Oekraïense militair door niemand bedreigd werd. Zelfs na de gebeurtenissen van 2008 in Georgië zeiden onze leiders nog: ‘Oekraïne is Georgië niet.’ Wij hadden slecht begrepen dat er tegen bepaalde situaties maar één afdoend beschermingsmiddel bestaat: een sterk eigen leger en een goede vloot.

Politieke verlamming

Op de Krim hebben veel mensen dapper laten merken dat hun hart uitgaat naar de blauw-gele vlag van Oekraïne.

Met name gold dat natuurlijk voor het Tataarse volk, dat in deze dramatische omstandigheden blijk gaf van onvervalste nationale trots en loyaliteit met het land waarvan wij allen deel uitmaken. De nieuwe machthebbers is Kiev reikten hun echter niet de hand, en probeerden in plaats daarvan zowel de rechtse nationalisten als de separatisten uit het andere kamp tevreden te stellen. Er wordt veel geklaagd over het radicalisme in Oekraïne, maar uiteindelijk zijn het onze politieke verlamming, ons onvermogen om nationale belangen te beschermen, onze terughoudendheid, gebrek aan daadkracht en onze neiging om conflicten te willen sussen die radicalen de ruimte geven.

Ik was buitengewoon verbaasd over de reactie van Arseni Jatsenjoek, de premier die op 13 maart verklaarde dat de kwestie van een onmiddellijke opname in de Europese Unie de moeite van een debat niet eens waard was. Zelf ben ik van mening dat deze kwestie juist brandender is dan ooit. Wellicht wil onze nieuwe premier de Führer van het Russische volk niet voor het hoofd

stoten, omdat die ons land weleens binnen zou kunnen vallen? Het is niet waarschijnlijk dat Vladimir Poetin daar een voorwendsel voor nodig heeft. Desgewenst fabriceert hij er een.

De noodzaak om gevechtsklare militaire en paramilitaire eenheden op te zetten, lijkt nu wel duidelijk te zijn geworden.

We kunnen immers niet langer onze hoop vestigen op de zich voortslepende, onvruchtbare besprekingen met westerse politici. Tot dusver valt er maar één lichtpuntje te ontwaren: Rusland bezit niet langer het tactische voordeel van de verrassing. We zijn er inmiddels van doordrongen dat we op alles voorbereid moeten zijn, zelfs op een guerrillaoorlog op nationaal grondgebied.

Zolang wij met woorden genoegen blijven nemen, zal niemand rekening met ons houden. Poetin heeft westerse politici altijd weten te demoraliseren met zijn opzichtige besluitvaardigheid, zijn schijnbare moed en zijn vermogen om hun angst volledig uit te buiten, evenals hun verwarring overigens.

We moeten ons mentaal op het ergste voorbereiden en onszelf voorhouden, hoe afschrikwekkend het vooruitzicht misschien ook is, dat wij nooit zullen accepteren onder het juk van het Kremlin te leven, ongeacht de prijs die we daarvoor moeten betalen. Zo ziet momenteel onze nieuwe werkelijkheid eruit. Een door oorlogshandelingen ontstane werkelijkheid.

Ihor Lossev

Het stond bij voorbaat vast dat het Kremlin ons in de tang zou nemen

pagina 30 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Europa en Oekraine.indd 30

25-03-14 16:35

europa

frankrijk

De culturele roots van Nicolas Anelka

‘Ik zal nooit vergeten waar ik vandaan kom’ Nicolas Anelka werd geschorst voor de 'omgekeerde nazigroet' die hij eind vorig jaar maakte toen hij een belangrijk doelpunt scoorde. De Britse voetbalbond vond inderdaad dat er een antisemitische boodschap schuilde in het zogeheten quenelle-gebaar. Volgens portjournalist Richard Williams ligt de oorsprong

Ian Kington / AFP

begraven in een dieper verleden.

The Guardian – Londen

A

ls de drie mannen die waren aangewezen om de kwestieNicolas Anelka en de quenelle te beoordelen ongelimiteerde middelen tot hun beschikking zouden hebben gekregen, hadden ze hun onderzoek met een bezoek aan het Van Gogh-plein kunnen beginnen. Dit plein vormt de geïdealiseerde weergave van het Franse platteland, met rijtjeshuizen van zandsteen met dakpannen en houten luiken.

Het werd in de jaren zeventig gebouwd in La Plaine de Neauphle, een wijk in Trappes, een banlieue ruim 20 kilometer ten zuiden van Parijs. Daar, in de Rue du Moulin de la Galette, vernoemd naar één van Van Goghs pastorale schilderijen, groeide Anelka op, te midden van een landschap vol cognitieve dissonantie.

achtige gedrag van een negentienjarig wonderkind wilde verklaren, dat doelpunten scoorde voor Arsenal zonder zijn blijdschap daarover te uiten. Toen al werd de wijk gerekend tot de quartiers difficiles van Frankrijk, waar vijandige jongeren de verveling doorbraken door herrie te schoppen.

‘Een getto, een boel kinderen, een boel werkloosheid, een dosis drugs, een boel boze mensen en een boel kleine criminaliteit’, zo omschreef Claude Rondeau, het hoofd van de plaatselijke gendarmerie, de wijk destijds in zijn kantoor aan mij. Aan de muur hingen posters van Zinedine Zidane en Youri Djorkaeff, sterspelers van het team dat het jaar daarvoor het WK voetbal had gewonnen.

‘De kinderen ontmoeten elkaar ’s nachts.

Soms steken ze een auto in brand.’

‘Uitdrukkingen als sale juif, sale yid, sale feuj, youpin, youtre, worden op grote schaal gebruikt’ Iemand had namelijk een visie voor La Plaine de Neauphle. Hij stampte flats uit de grond met kleurcoderingen, vernoemd naar grote figuren uit de Franse cultuur: Stendhal, Gauguin, Cocteau, Daumier en Camus. Wisten de planologen niet dat de bewoners vrijwel allemaal afkomstig zouden zijn uit de voormalige Franse kolonies: Algerije, Marokko, Tunesië, de Franse Antillen en Vietnam? In 1999 bracht ik een bezoek aan deze buurt, omdat ik het raadsel-

Rondeau vertelde ook dat Anelka’s moeder en vader, respectievelijk secretaresse op een school en medewerker op een postkantoor, beiden afkomstig uit Martinique, ‘goede mensen’ waren.

‘Maar in deze voorsteden brengen de jongens hun tijd in groepen door en voelen ze zich in sterke mate afgewezen door de maatschappij. Ze haten politie en autoriteit en vallen bussen aan omdat de chauffeurs een uniform dragen. Nicolas behoorde niet tot de groot-

‘Het was moeilijk iemand te vinden die ooit een Jood had ontmoet’

ste raddraaiers, hij was geen slechte jongen. Maar wat men in zulke voorsteden leert, heeft wel een zekere invloed.’

Lessen

En dan doelt Rondeau niet op de schoollessen over de geschiedenis van de Holocaust, die standaard deel uitmaken van het Franse onderwijs.

Deze lessen werden door de advocaat van de FA, de Engelse voetbalbond, aangevoerd om de bewering kracht bij te zetten dat Anelka in december vorig jaar na zijn eerste doelpunt voor West Bromwich Albion mede uit antisemitische overwegingen de quenelle maakte. [Dat hij ondanks dat hij wist wat de Holocaust was, het gebaar maakte, toont volgens de advocaat aan dat hij een antisemitisch statement maakte.]

Maar woonde Anelka deze lessen al bij, dan suggereren zijn schoolrapporten dat hij er niet al te best oplette.

Hoewel hij tijdens zijn jeugd enige tijd verbleef op INF Clairefontaine, het internaat van de Franse voetbalbond, waar hij van alle gemakken was voorzien, is hij in gedachten altijd in

Trappes blijven wonen. Tijdens zijn jaren in Londen, toen hij al veel geld verdiende, keerde hij zo vaak als maar mogelijk was terug naar zijn thuisfront.

‘Ik heb nog steeds mijn vrienden daar, net als vroeger’, zegt hij. ‘Sommige mensen beweren dat ik ben veranderd, maar ik weet dat dat niet waar is. Ik zal nooit vergeten waar ik vandaan kom.’

Zijn echte onderwijs kreeg hij vanuit zijn culturele milieu. Deze wereld wordt beschreven in The French Intifada, een boek van Andrew Hussey, decaan van de University of London Institute in Parijs. Hierin bestudeert hij Frankrijks koloniale geschiedenis in een poging de onrust onder de jongeren in de banlieues te verklaren. Het zou goed zijn geweest als de leden van de tuchtcommissie van de FA eerst dit boek hadden gelezen. Dan hadden ze eenvoudiger kunnen bepalen of de ‘groet’ van Anelka aan zijn makker Dieudonné M'Bala M'Bala [de omstreden Franse komiek met een Kameroense vader en een Franse moeder die de quenelle verzonnen zou hebben en wiens wiens show door verschillende steden werd verboden] al dan niet een antisemitisch element bevatte.

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 31

Europa en Oekraine.indd 31

25-03-14 16:35

europa

frankrijk

het vonnis

Nicolas Anelka werd door de Disciplinaire Commissie van de Engelse voetbalbond FA op 27 februari 2014 voor vijf wedstrijden geschorst.

Bovendien kreeg hij een boete opgelegd van 80.000 pond (ongeveer 97.000 euro) naar aanleiding van zijn quenelle.

Op 15 maart liet West Bromwich Albion, de club waar hij voor speelde toen hij het bewuste gebaar maakte, hem weten zijn contract te beëindigen.

© Beppe Giacobbe

Hussey zelf bracht verscheidene weken door in Bagneux, een voorstad zoals Trappes, 22 kilometer ervandaan. Hij stuitte daarbij op een verontrustend fenomeen: ‘Hoe langer ik er verbleef, hoe meer terloopse verwijzingen ik opving naar synagogen, Israëliërs en Joden, alsof er een geheime code werd onthuld. Deze verwijzingen werden verpakt in het jargon van de banlieues.

Zo werden uitdrukkingen als sale juif, sale yid, sale feuj, youpin, youtre, allemaal racistische etiketjes, op grote schaal gebruikt. Ik hoorde alles over de misdaden van de Joden, maar het was moeilijk iemand te vinden die ooit een Jood had ontmoet. ‘Wij hoeven geen Joden te ontmoeten’, vertelde Grégory, zelfverklaard rapper en moslim. ‘We weten hoe ze zijn.’ Maar dat was nu juist het probleem: niemand wist werkelijk hoe ‘ze’ waren. Ik kreeg de indruk dat Jodenhaat – net als aanhanger van Arsenal zijn of naar de rapband NTM luisteren – deel was geworden van de identiteit van de banlieues.

Hussey laat zien dat het antisemitisme van deze kinderen van Noord-Afrikaanse immigranten, met nu en dan een gewelddadige uitbarsting, historische wortels heeft die veel verder teruggaan dan de vervolging door de nazi’s of de

Palestijnse intifada. Die oorsprong ligt half begraven in een verleden waarvan de details maar bij weinigen van ons bekend zijn. Dit verleden vormt echter wel de voedingsbodem voor het gedachtengoed van de organisatie van Tribu Ka, die lijkt op Nation of Islam en nu verboden is in Frankrijk en die is opgericht door de eloquente en charismatische Kémi Séba, een soort Franse versie van de Amerikaanse Louis Farrakhan [de Afro-Amerikaanse oprichter van Nation of Islam, geboren in The Bronx, New York]. Kémi Séba, wiens ouders uit Benin komen, is van Anelka’s generatie: hij is een paar jaar jonger dan de voetballer, die volgende week 35 wordt.

Vervreemd

Anelka mag zich soms dan als een idioot gedragen, hij is niet gek. De stelling dat hij loog toen hij beweerde dat hij niet wist van een mogelijk verband tussen de quenelle van Dieudonné en antisemitisme, valt dus nog steeds te verdedigen. Als de leden van de tuchtcommissie van de FA wat verder hadden gegraven, hadden ze in hun zoektocht naar de waarheid wellicht diepere lagen aan het licht gebracht, wat ze in staat had gesteld een passende straf op te leggen.

’Anelka mag zich soms dan als een idioot gedragen, hij is niet gek’

Maar wat valt er nu werkelijk te doen aan de instelling van een generatie jonge mannen, van wie vele voetbalfan zijn en sommige profvoetballer en die zich gemakkelijker met Al-Qaida en de Taliban dan met hun eigen regering identificeren? Zij zijn vervreemd van de samenleving door de onverschillige houding die de overheid jegens hen aan de dag legt. Daarom gaan zij op zoek naar hun eigen geloofssystemen, die zij vooral vinden in de islam, waartoe Anelka zich tien jaar geleden bekeerde.

En zo kozen zij partij in een strijd die al vele eeuwen lang in diverse vormen woedt en die de wereld opnieuw een ander aanzien kan geven.

Afgelopen zomer werd het politiebureau van Claude Rondeau in Trappes door moslims aangevallen. Zij waren boos omdat een gesluierde vrouw aan een identiteitscontrole was onderworpen. Ondanks alle miljoenen euro’s die Nicolas Anelka in bijna twee decennia als profvoetballer heeft verdiend, heeft hij geen afstand kunnen doen van zijn wortels en dit soort ressentimenten.

De FA beraadt zich momenteel over de vraag of hij beroep wil instellen tegen het vonnis, waarin Anelka schuldig werd bevonden aan het plegen van een antisemitische daad, maar niet aan antisemitisme op zich. Hoe dan ook bevindt zowel de FA als Anelka zich in zeer woelige wateren, te midden van het tij van de geschiedenis.

Richard Williams

Richard Williams begon als muziekjournalist en is nu ‘hoofd sport’ van The Guardian.

Zijn interesse gaat niet alleen uit naar voetbal, maar ook naar cricket, golf en Formula One, waarover hij verschillende boeken schreef.

pagina 32 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Europa en Oekraine.indd 32

25-03-14 16:35

europa

noorwegen

Noorse anticampagne tegen fossiele brandstoffen De Noren hebben de inkomsten uit de olie- en

Klein grut

gaswinning in een enorm staatsbeleggingsfonds gestopt, dat nu overweegt niet langer in gas en olie te investeren. Vooralsnog heeft de sector daar weinig last van, maar de gevolgen op de langere termijn worden mogelijk onderschat.

N

oorwegen laat een groep experts onderzoeken of het 840 miljard dollar bevattende nationale oliefonds (Statens pensjonsfond of Oljefondet) zijn investeringen in olie- en gasbedrijven moet stopzetten. Die bekendmaking, eind februari, leidde tot een golf van speculaties. Als het grootste overheidsfonds ter wereld investeringen in de sector inderdaad in de ban doet, zouden Shell of BP, beide in de top 10 van bedrijven waarin het fonds heeft belegd, daar niet direct onder lijden. Evenmin zouden andere bedrijven in de sector er veel van merken, ondanks het feit dat 8,4 procent van het totale aandelenbezit van het fonds in de sector zit.

Wel zou het de aanzwellende geluiden dat investeren in fossiele brandstoffen riskant is, enorm versterken. De regelgeving rond luchtvervuiling en klimaatverandering wordt steeds strenger en de prijzen van alternatieve energiebronnen dalen snel. ‘Dit zou een geheel nieuwe draai aan de discussie geven’, zegt Ben Caldecott, hoofd van de afdeling ‘vastgelopen aandelen’ van de Smith School of Enterprise and the Environment van de Universiteit van Oxford.

‘Naar mijn idee zijn deze aandelen niet vastgelopen’

Het begrip ‘vastgelopen aandelen’ staat voor een onverwachte daling in de waarde van aandelen, en het wordt door tegenstanders van fossiele brandstoffen dankbaar aangegrepen als wapen. Hoewel voor hen het argument van klimaatverandering al afdoende is om fossiele brandstoffen af te zweren, leggen investeerders dit argument gemakkelijk naast zich neer, helemaal op korte termijn. Met oliemaatschappijen valt immers een goed rendement te behalen, en de verplichtingen jegens aandeelhouders dwingen de grote fondsen om rendement boven milieukwesties te stellen.

Maar is het een steekhoudend argument? ‘Naar mijn idee zijn deze aandelen niet vastgelopen’, zegt olie- en gasanalist Oswald Clint. Hij wijst erop dat de vraag nog volop aanwezig is.

Weliswaar heeft een aantal grote olieen gasmaatschappijen de afgelopen tijd offshoreactiviteiten stilgelegd [dat wil zeggen: alle buitengaatse werkzaamheden die te maken hebben met de winning van aardgas en aardolie en de installatie van technische voorzieningen daarvoor], maar volgens Clint alleen om hogere prijzen bij distributeurs af te dwingen. Hij betwijfelt of Noorwegen de stemming onder investeerders kan drukken, zelfs als het land zou besluiten om met het oliefonds de sector verder links te laten liggen. ‘Er is nog zo veel goed nieuws’, zegt Clint, en hij noemt als voorbeeld de Noord-Amerikaanse boom in schaliegas en -olie, die leidde tot een stijging

Daarom heeft de Noorse neiging tot desinvestering het beleggingslandschap nog nauwelijks aangetast. De paar partijen die zich wel uit fossiele brandstoffen hebben teruggetrokken, zoals de Noorse verzekeraar en pensioenbeheerder Storebrand, goed voor een slordige 80 miljard dollar, zijn klein grut vergeleken bij de blijvers. Tot de laatste groep behoort bijvoorbeeld het Californische lerarenpensioenfonds CalSTRS, dat over zo’n 176 miljard dollar beschikt. CalSTRS zegt, evenals veel branchegenoten, dat het liever een constructieve dialoog met bedrijven wil aangaan over de risico’s van fossiele brandstoffen, dan aandelen dumpen.

Onderzoek van Oxford’s Smith School wijst erop dat de campagne voor desinvestering in fossiele brandstoffen aanvankelijk misschien weinig effect op aandelenkoersen zal hebben.

Maar op den duur zou de stigmatisering miljarden kunnen gaan kosten, afhankelijk van de redenen waarmee het land afziet van verdere investeringen in fossiele brandstoffen.

Voert de regering in Oslo voor zo’n stap zuiver ethische of ecologische argumenten aan, dan zal dat als een symbolisch gebaar worden opgevat, vergelijkbaar met de Church of England die niet in wapenproducenten investeert. Op investeerders zal het weinig effect hebben. Maar als Noorwegen uit de fossiele brandstoffen zou stappen omdat het die niet langer als een goede investering ziet, ontstaat er een hele andere situatie. Campagnes in het verleden tegen tabak of apartheid maakten dat het ‘product’ zelf zodanig negatief bekend kwam te staan, dat investeren erin niet langer verstandig en rendabel leek. Bill McKibben, hoofd van de milieubeweging die zich hard

© Boligán – El Universal, Mexico

Financial Times – Londen

van 30 procent in de aandelenkoersen van betrokken bedrijven.

'Dat trekt natuurlijk de aandacht van investeerders.’

Op den duur zou de stigmatisering miljarden kunnen gaan kosten

maakt tegen de winning van fossiele brandstoffen, zegt dat deze werking niet moet worden onderschat. ‘Veel sneller dan ik had durven hopen, lijkt tot de wereld door te dringen dat als je meer gas en olie hebt dan volgens wetenschappers veilig is om te verbranden, je het maar beter niet kan verbranden.’ Volgens hem zal deze bewustwording er zelfs binnen een jaar al voor kunnen zorgen dat grote fondsen en bedrijven niet langer geïnteresseerd zijn om in de branche te investeren.

Pilita Clark

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 33

Europa en Oekraine.indd 33

25-03-14 16:35

de amerika’s

venezuela

Oppositie te verdeeld in de strijd tegen chavisme El País – Madrid

De oppositie in Venezuela, die strijdt om president Maduro van zijn plek te krijgen, moet pragmatischer te werk gaan bij de bestrijding van het populaire chavisme.

De protesten tegen de regering duren nu al zeven weken. Er vielen tot nu toe 34 doden.

I

s het echt mogelijk dat de regeringMaduro op korte termijn omver wordt geworpen? Kan in Venezuela hetzelfde gebeuren als wat nu net in de Oekraïne of recentelijk in de Arabische wereld heeft plaatsgevonden? Is het bolivariaanse model sociaal en politiek aan zijn eind gekomen? Zijn de omstandigheden waarin Marduro verkeert gelijk aan die waardoor Fujimoro in Peru en andere regeringen in LatijnsAmerika ten val zijn gekomen? De informatie die uit Venezuela komt, vooral van de kant van de oppositie, wekt de indruk dat de regering-Maduro elk moment kan vallen ten gevolge van de straatprotesten. Maar een regering omverwerpen door middel van een burgerbeweging is niet eenvoudig.

De polarisatie in Venezuela heeft de politieke analyses besmet met een logica van goed en kwaad, en daardoor is het intellectuele debat over wat er gaande is in het land verarmd. Na tien jaar heeft de kritiek op de anti-democratische

eigenschappen van het chavisme weinig nieuws meer te bieden. In de huidige straatprotesten speelt echter niet alleen sociale onvrede een rol, maar ook de strijd tussen de twee belangrijkste oppositieleiders over hoe het chavisme dient te worden bestreden. De strategie van Leopoldo López is erop gericht de regering-Maduro op korte termijn ten val te brengen; Henrique Capriles volgt de strategie van het bundelen van krachten om het chavisme bij toekomstige verkiezingen te verslaan. Wie van deze leiders heeft gelijk?

Elk protest verstoort het normale leven voor zowel deelnemers als niet-deelnemers; daardoor is het onmogelijk duizenden mensen permanent gemobiliseerd te houden. De strijd op straat kent een periode van opkomst en vervolgens een periode van neergang, door natuurlijke uitputting. Sociaal protest kan alleen lang aanhouden als het telkens weer wordt gevoed door keiharde repressie, zoals in de Oekraïne. Een economische crisis en de daarbij behorende onzekerheid zijn sterke factoren om normaal sociaal protest te motiveren, maar niet om een regering omver te werpen.

Verkiezingen zijn het meest doeltreffende instrument om sociale onvrede te ventileren. Venezuela heeft de afgelopen vijftien jaar dan ook bijna jaarlijks verkiezingen gehad.

De oppositie heeft de buitenwereld in haar strijd overschat. Internationale druk maakt immers wel kabaal, maar werpt geen regeringen omver, tenzij het een militaire interventie betreft, en dat is in Venezuela ondenkbaar. In Latijns-Amerika zijn linkse regeringen in de meerderheid en deze zullen Maduro blijven steunen. Als hij door de kiezer aan de macht is gekomen, moet hij daar ook weer door de kiezer uit ontheven worden, is hun redenering

Dit heeft niets te maken met linkse solidariteit, maar met het verdedigen van de stabiliteit van de eigen regering.

De bolivariaanse regeringen manipuleren instellingen, passen het recht naar willekeur toe, beperken de vrijheid van meningsuiting, maar ze moorden niet en oefenen een gematigde vorm van repressie uit. Wanneer er sprake is van harde repressie, kan die niet worden verhuld en hoeven de feiten ook niet te worden aangedikt.

Na vijftien jaar van extreme polarisatie in Venezuela is het geweld nog steeds gering. De regering is er niet op uit om te doden en de oppositie is niet van plan haar hiertoe uit te dagen. Het telkens weer organiseren van verkiezingen heeft voorkomen dat het geweld zich heeft uitgebreid.

Knokploegen

Als López volhardt in zijn strategie Maduro door een volksoproer ten val te brengen, zullen de protesten steeds minder massaal en minder vreedzaam en steeds gewelddadiger en impopulairder worden. De knokploegen van López zullen slaags raken met die van Maduro om de heerschappij over de straat te krijgen en op den duur zal dit een dagelijkse situatie worden, waarbij aan beide kanten bloed vloeit, zoals ook nu al gebeurt. De protesten kunnen

Capriles heeft gelijk: de krachten moeten worden gebundeld

dienen om de krachten te bundelen, het chavisme te veroordelen en te verzwakken, maar de oppositie beschikt over geen enkel machtsinstrument om tot een oplossing te komen; dat zou alleen mogelijk zijn als er verdeeldheid binnen het leger of de chavistische gelederen zou ontstaan.

De ‘oproerstrategie’ van López zaait in de chavistische gelederen angst voor represailles, en angst is een factor die eerder leidt tot eenheid dan tot verdeeldheid. Op die manier versterkt López juist de cohesie binnen het chavisme.

Het chavisme als politiek verschijnsel is een proces geweest van het opkomen voor achtergestelde groepen en het ontstaan van nieuwe elites. Beide zaken waren mogelijk dankzij een chaotische herverdeling van de olie-inkomsten

Een regering omverwerpen door middel van een burgerbeweging is niet eenvoudig Elk protest verstoort het normale leven voor zowel deelnemers als niet-deelnemers. In de provincie Tachira is er gebrek aan melk, suiker en meel. – © John Moore / Getty

pagina 34 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

DeAmerikaas.indd 34

25-03-14 11:34

de amerika’s

venezuela

Antiregeringsdemonstranten heftig in discussie op het Altamiraplein in de Venezolaanse hoofdstad Caracas. © Cristian Hernandez / Getty

volgens mechanismen die als corrupt, inefficiënt en populistisch beschouwd kunnen worden, maar dit soort mechanismen heeft historisch gezien aan de basis gestaan van vele andere elites en politieke groeperingen op het gehele continent. Het gaat erom dat met Chávez een sociale kracht zijn intrede in de politiek heeft gedaan.

Dat genereert een loyaliteit die niet dadelijk afneemt door een economische crisis of doordat er vrijheden worden geschonden.

De Venezolaanse oppositie heeft in het verleden ernstige fouten begaan.

Ze heeft een omgekeerde strategie gevolgd, die begon met een staatsgreep en verderging met stakingen, straatprotesten, verkiezingen, beschuldiging van fraude en het zich terugtrekken uit verkiezingen, totdat ze in tientallen splintergroeperingen uiteen was gevallen. Die fout impliceerde dat de oppositieleiders Chávez de volledige controle gaven over het leger, de olie,

het parlement, de rechterlijke en de electorale macht. Dit hebben ze later gecorrigeerd door zich te verenigen en weer mee te doen aan de verkiezingen.

Toen hebben ze een nieuwe fout begaan door hun uitstekende resultaten bij de laatste verkiezingen uitsluitend als nederlaag te zien. Hun obsessie met vermeende ‘verkiezingsfraude’ haalt uiteindelijk de legitimiteit van verkiezingen naar beneden, terwijl die hun enige instrument zijn om in de regering te komen. In het geweer komen tegen fraude is niet hetzelfde als wedijveren in onsportiviteit.

Kernprobleem

Maduro is ongetwijfeld een waardeloze regeringsleider, Venezuela maakt een enorme crisis door en het chavisme begint zijn glans te verliezen, maar het heeft nog voldoende sociale kracht om overeind te blijven. Het kernprobleem van de Venezolaanse oppositie is niet

De oppositie beschikt over geen enkel machtsinstrument om tot een oplossing te komen

dat ze een opstand moet ontketenen, maar dat ze een meerderheid moet zien te krijgen om met de antidemocratische willekeur af te rekenen, dat ze de chavisten garanties moet geven dat er geen represailles zullen komen, de verkiezingen moet winnen en weer eenheid in het land moet brengen, inclusief chavisten. Een halve eeuw Fidel Castro zou onmogelijk zijn geweest zonder de recalcitrante Cubaanse oppositie in Miami en de blokkade van de Verenigde Staten.

Capriles heeft gelijk: de krachten moeten worden gebundeld. De strategie van López kan paradoxaal genoeg de

oppositie verdelen en Maduro sterken.

De kernvraag is niet hoe slecht het chavisme is, maar welke strategie de oppositie moet volgen, omdat het lot van Venezuela uitsluitend door de Venezolanen kan worden bepaald.

Joaquín Villalobos

De Salvadoraan Joaquín Villalobos was guerrillero en is tegenwoordig adviseur bij het oplossen van internationale conflicten.

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 35

DeAmerikaas.indd 35

25-03-14 11:34

azië

india

Kandidaat Narendra Modi. © Sanjeev Verma / Getty

Verkiezingen in India

Nerandra Modi: een zege of een groot gevaar?

In de grootste democratie ter wereld zullen vanaf 7 april zes weken lang verkiezingen worden gehouden; volgens analisten de belangrijkste sinds India in 1947 onafhankelijk werd. De strijd gaat tussen twee mannen: een nazaat van de Ghandi’s en Nerandra Modi, die zeer populair, maar ook zeer omstreden is.

The Guardian – Londen

N

arendra Damodar Das Modi beent naar de lessenaar. De stroom mensen die zich richting de plek beweegt waar hij zijn verkiezingsbijeenkomst houdt, blijft maar doorgaan. Tienduizenden zijn nog in aantocht over de lange weg vanaf de velden, waar honderden bussen lukraak geparkeerd staan. Op de snelweg die naar

deze plek leidt staan lange rijen propvolle busjes in de file, nog maar een kilometer verwijderd van hun bestemming.

Maar ze zijn vol, de grote, met bamboe afgezette vakken voor het podium op dit braakliggend terrein aan de rand van de noordelijke Indiase stad Meerut.

Er past niemand meer bij. Laatkomers worden door de politie en de ordebewakers van Modi’s hindoeïstische Bharatiya Janata Party [BJP, Indiase Volkspartij] teruggestuurd. Maar dat

weten alleen de mensen vooraan in de rij. De mensen achteraan versnellen hun pas als ze de stem horen van de man voor wie ze gekomen zijn.

In tegenstelling tot de meeste Indiase politici is Modi heel stipt. Zijn verkiezingsbijeenkomsten beginnen vrijwel altijd op tijd.

‘Toen ik in de helikopter kwam aangevlogen, zag ik hier beneden een gele zee’, zegt Modi tegen de menigte.

De kleur van de BJP, die hij volgende maand bij de landelijke verkiezingen aanvoert, is saffraangeel; een kleur die voor hindoes grote symbolische waarde heeft. Er klinkt gejuich. Zijn toehoorders, merendeels mannen, schreeuwen hun kelen schor. Meerut is een grauw, conservatief, achtergebleven stadje, omringd door honderden rauwe, conservatieve, achtergebleven dorpjes. Vaak hangt bij verkiezingsbijeenkomsten, zowel in India als daar-

buiten, een blije, feestelijke sfeer van hoop en vertrouwen, maar hier is dat niet het geval.

‘Mijn excuses aan de mensen die hier niet op tijd konden komen’, zegt Modi, terwijl de laatkomers blijven aandringen.

Sommige klimmen over de bamboeomheining de overvolle vakken in. Hier en daar vallen klappen. De ordebewakers van de BJP sleuren de indringers er weer uit. Een politieagent heft zijn wapenstok. Ondertussen prijst Modi de rol die de in Meerut gelegerde soldaten in 1857 speelden in de Indiase opstand (of Eerste Indiase Onafhankelijkheidsoorlog) tegen de Britse overheerser. En weer krijgt hij bijval. [In 1857 weigerden enkele vrijwillige Indiase soldaten patronen van de Britse bezetter te gebruiken die zouden zijn ingevet met runder- en varkensvet; respectievelijk een heilig dier (hindoe) en een onrein dier (islam). Ze werden gevanggenomen, maar braken de volgende dag uit naar het Britse gedeelte van Meerut, waar ze in enkele uren alle inwonenden afslachtten.]

‘Dit is een leider die ons land vooruit wil helpen’, zegt de negentienjarige Sakshan Shukla, die samen met zijn

‘Een eerlijke leider die om ons geeft en ons zal beschermen tegen alle gevaren’

pagina 36 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Azie.indd 36

25-03-14 12:35

azië

india

Onder zijn leiding is de economie van de deelstaat in omvang verdrievoudigd

broer al heel vroeg van huis is gegaan om een plekje vlak bij het podium te bemachtigen. ‘Een eerlijke leider die om ons geeft en ons zal beschermen tegen alle gevaren, die ons sterk zal maken.’

Dergelijke uitspraken hoor je tegenwoordig vaak. Met de bekendmaking van de datum van de volgende verkiezingen gaf de Indiase kiescommissie de aftrap voor de race om de macht.

800 miljoen kiesgerechtigden krijgen vanaf 7 april zes weken de tijd om hun stem uit te brengen. Het inherente drama van elke verkiezingsstrijd verwatert in India vaak tot een alfabetsoep van afkortingen van de vele partijen.

Maar ditmaal staat het land duidelijk op een tweesprong.

De 63-jarige Modi staat momenteel aan kop in de peilingen, vóór de 43-jarige Rahul Gandhi, telg uit de prominentste politieke familie van het land en kandidaat voor de regerende Congrespartij.

De strijd tussen deze twee trekt diepe voren door India’s politieke landschap.

Modi beroemt zich erop dat hij een ‘hindoe-nationalist’ is en lijkt de kwakkelende economie van India drastisch te willen hervormen. Gandhi blijft trouw aan de linkse economische koers en het geloof in religieus pluralisme, die beide de erfenis vormen van zijn overgrootvader, Jawaharlal Nehru, de eerste premier van het land [en sleutelfiguur in de onafhankelijkheidsbeweging van India].

Met Modi, een van de meest polariserende Indiase politici in jaren, denkt de BJP een monsterzege te kunnen behalen, hoewel tegenstanders hem uitmaken voor populist en haatzaaier. Na een valse start in 1996 wist de partij twee jaar later aan de macht te komen, om in 2004 de verkiezingen weer te verliezen.

Nu denken partijstrategen dat ze voor eens en altijd een eind kunnen maken aan de al decennia durende dominantie van de Congrespartij – en daarmee aan de macht van de Nehru-Gandhidynastie.

Deze verkiezingsstrijd heeft alles in zich: insider tegen outsider, politieke patriciër tegen opgeklommen arbeidersjongen, pleitbezorger van de seculiere staat versus bespeler van sektarische sentimenten. Sommige analisten noemen het de belangrijkste verkiezingen sinds India in 1947 onafhankelijk werd.

Rebels

Modi werd geboren in het stoffige tempelstadje Vadnagar in het westen van India, in de huidige staat Gujarat. Zijn familie behoorde tot de Ghanchi-kaste, laag in de hardnekkige rangorde die in India nog altijd bepalend is voor iemands maatschappelijke status.

Het gezin had het niet breed. Als kind moest Modi voor schooltijd in het theestalletje van zijn vader helpen. In de klas was hij geen uitblinker en niet uitgesproken populair. Wel was hij kritisch, koppig, en, aldus zijn biograaf Nilanjan Mukhopadhyay, ‘rebels’.

De jaren zestig waren een roerige tijd voor India: het land kampte met grote economische problemen en werd verscheurd door ideologische twisten.

Vanaf zijn tiende woonde Modi iedere ochtend het ochtendappel bij van de Rashtriya Swayamsevak Sangh (RSS, de ‘Nationale Vrijwilligersorganisatie’), een rechtse organisatie met een strenge discipline en een conservatief-nationalistische en religieuze visie op de toekomst van India. Na zijn studie werd hij voltijds RSS-activist, een pracharak; iemand die celibatair leeft, geen vlees of alcohol nuttigt en zich volledig wijdt aan propaganda en ander werk voor de organisatie.

Modi’s carrière begon met het vegen van de vloer in de partijburelen, een taak waarvan hij zich met zijn gebruikelijke inzet en efficiëntie kweet.

minister van zijn geboortestaat Gujarat.

Nu hij meedoet aan de landelijke verkiezingen is het debat losgebarsten over wat zijn twaalfjarig bewind voor de deelstaat heeft betekend. Volgens zijn aanhangers heeft hij laten zien dat hij resultaten kan boeken. Modi heeft belangrijke projecten verwezenlijkt, zoals grootschalige nieuwbouw in het centrum van de grootste stad van Gujarat, Ahmedabad. Ook is onder zijn leiding de economie van de deelstaat in omvang verdrievoudigd; lokale en internationale bedrijven staan nu in de rij om er te investeren, de stroomvoorziening is sterk verbeterd en de exportcijfers hebben een hoge vlucht genomen.

Tel daarbij de ruimhartige belastingvoordelen voor het bedrijfsleven op, en het zal niet verbazen dat Modi de favoriet is van de werkgevers.

‘Als er een Modi aan het hoofd van het land zou staan in plaats van de lui die ons de laatste tien jaar hebben bestuurd, zou ik een stuk beter af zijn, en met mij iedereen’, zei een grote industrieel en hotelier uit de noordelijke deelstaat Punjab, die, zoals veel van de voor dit artikel geïnterviewde personen, liever anoniem bleef. Een mediatycoon in Delhi omschreef Modi ronduit als ‘de enige man die ons uit de put kan trekken waar we nu in zitten’.

Modi’s klaarblijkelijke slagvaardigheid staat in schril contrast met de richtingloze, ruziënde coalities onder aanvoering van de Congrespartij die het land sinds 2004 hebben geregeerd. De steun

voor de zittende regering is de laatste jaren flink afgenomen als gevolg van de stagnerende groei van de Indiase economie, de torenhoge inflatie en de aaneenschakeling van corruptieschandalen. Terwijl Modi in deze politieke cultuur, waar aantijgingen van corruptie aan de orde van de dag zijn, er nog nooit van is beschuldigd uit te zijn op persoonlijk gewin, zelfs niet door politieke tegenstanders.

Toch krijgt ook hij veel kritiek. Er worden vaak vraagtekens gezet bij het economisch succes dat hij naar zich toetrekt en bij zijn nauwe banden met machtige kapitalisten. Volgens velen is de economische groei van Gujarat niet groter dan die van diverse andere deelstaten en wordt wat er aan nieuwe rijkdom is er beduidend slechter verdeeld. Amartya Sen, winnaar van de Nobelprijs voor de Economie, zegt dat de staat op sociaal en economisch gebied weinig vooruitgang heeft geboekt.

Anderen beweren dat het in Gujarat relatief gemakkelijker is om gezonde economische groei te bewerkstelligen, aangezien deze middelgrote deelstaat al beschikte over een sterke handelstraditie en een betere infrastructuur dan een groot deel van de rest van het land. En de slagvaardigheid van de deelstaatpremier is volgens sommigen

40 miljoen leden

De RSS, die ongeveer veertig miljoen leden telt, was en is nog steeds omstreden. De organisatie werd in 1948 tijdelijk verboden nadat een fanatieke hindoe Mahatma Gandhi had vermoord, en een tweede maal toen Indira Gandhi (Rahuls grootmoeder) in de jaren zeventig twee jaar lang de noodtoestand uitriep. In die jaren deed Modi zijn werk in het geheim.

De organisatie werd voor de derde maal verboden nadat een moskee in de heilige plaats Ayodhya, waar zowel door hindoes als door moslims om gestreden werd, in 1992 door hindoe-extremisten werd verwoest.

Modi was toen al overgestapt naar de BJP, die ideologisch nauw verwant is aan de RSS, maar er organisatorisch los van staat. In 2001 werd hij eerste

Aanhangers van Narendra Modi in Sambalpur, Oost-India. – © Arabinda Mahapatra / Getty

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 37

Azie.indd 37

25-03-14 11:36

azië

india

Modi is er nog nooit van beschuldigd uit te zijn op persoonlijk gewin

niet zozeer een blijk van bestuurlijke kwaliteiten als wel van een diepgewortelde, agressief-autoritaire inslag. Journalisten in Ahmedabad zeggen dat de pers in Gujarat als gevolg van intimidatie slaafs doet wat van hogeraf verlangd wordt. Modi is geen man die geduldig compromissen smeedt, en hij lijkt geen tegenspraak te dulden.

Pijn

Maar het zijn niet de dubieuze economische successen of tirannieke neigingen waardoor Modi zo omstreden is.

Zijn omstredenheid heeft vooral te maken met geweldplegingen in het verleden, en dan met name de onlusten die in Gujarat uitbraken nadat in 2002 negenenvijftig hindoeïstische bedevaartgangers in een overwegend islamitische stad omkwamen in een [waarschijnlijk] in brand gestoken trein. In de chaos die daarop volgde, vielen duizenden doden en werden honderdduizenden op de vlucht gedreven, merendeels moslims. [Hindoes richtten moordpartijen aan in buurten waar veel moslims woonden. Na gerechtelijk onderzoek werd er geen bewijs gevonden voor brandstichting door moslims.]

Modi, die nog maar net was aangetreden toen dit speelde, heeft onlangs beschreven hoeveel ‘pijn’ die periode hem heeft gedaan. Maar hij heeft nooit excuses aangeboden voor het feit dat hij er niet in slaagde de islamitische minderheid in zijn staat te beschermen. Hij is er herhaaldelijk van beschuldigd dat hij de door extremisten opgezweepte hindoes toestond of zelfs stimuleerde hun woede op moslims te koelen, maar hij heeft alle aantijgingen steevast ontkend en is in een hele reeks juridische procedures nooit schuldig bevonden. In 2012, toen Modi

voor de zoveelste keer werd vrijgesproken, besloot Groot-Brittannië contacten van hoge functionarissen met Modi niet langer te boycotten. Enkele weken geleden heeft de VS dat voorbeeld gevolgd.

Maar Modi’s politieke tegenstanders blijven waarschuwen voor sektarische conflicten als Modi de komende verkiezingen wint, waarmee ze verwijzen naar de onlusten van 2002. Modi zelf mag dan niet veroordeeld zijn, zeggen ze, maar bondgenoten van hem hebben wel celstraffen gekregen voor hun rol in het geweld. Er zijn veel Indiërs, en lang niet alleen onder de islamitische minderheid, die sterk geloven in de visie van een tolerant, pluralistisch en progressief India en die denken dat Modi hun land schade zal toebrengen en verder zal verdelen.

Voor tientallen, misschien wel honderden miljoenen anderen in India is wat er in 2002 is gebeurd, of wat zij denken dat er is gebeurd, juist geen reden om twijfels te hebben bij een eventueel leiderschap van Modi, maar reden om dat toe te juichen.

Het wereldbeeld van de RSS-partij is nationalistisch en conservatief. Incidenten, zoals met de 23-jarige vrouw die in 2012 in een bus in Delhi door een groep mannen werd verkracht en vermoord, beschouwen zij als een gevolg van ‘morele decadentie’ en de westerse cultuur. Bovendien zou Bharat (hun Sanskriet woord voor India) volgens hen ook het grondgebied van Afghanistan, Pakistan, Tibet, Bangladesh en Birma moeten omvatten.

De avond voor de verkiezingsbijeenkomst in Meerut organiseerde de RSS in een naburige school een conferentie over het stimuleren van traditionele sporten. Volgens een veteraan uit het Indiase leger die de avond bezoekt, kampt India met drie problemen, die Modi alle drie kan oplossen; ‘corruptie, inflatie en moslims’. Rajendra Agrawal, het BJP-lid dat in het parlement de 1,4 miljoen kiezers van Meerut vertegenwoordigt, zegt dat de boodschap van het hindoeïsme er een van vreedzaamheid en tolerantie is, maar dat er ‘ooit iets gedaan zal moeten worden aan de islamitische agressie’.

Een belangrijke vraag is hoeveel

afstand Modi inmiddels heeft genomen van de extreme standpunten van de organisatie waar hij op zijn tiende lid van werd. De laatste jaren heeft hij een gespannen verhouding met de RSS. Zijn pragmatische, op het buitenland en het bedrijfsleven gerichte houding botst met de sociaaleconomische zelfstandigheid die de nationalistische beweging voorstaat. En ook Modi’s stelling dat India beter toiletten dan tempels kan bouwen, viel bij de RSS niet in goede aarde.

Geëmancipeerd

Christophe Jaffrelot, een politicoloog gespecialiseerd in extremisme in Zuid-India, zegt dat Modi zich in feite ‘geëmancipeerd heeft’ van de kopstukken in de RSS, die traditioneel hoger staan dan de top van de BJP. Maar hij voegt eraan toe dat het goed mogelijk is dat Modi ‘toch gewoon zal doen wat de RSS al tientallen jaren wil’, omdat zijn ideologie nauw aansluit op die van de partij.

Hoeveel van dat programma hij daadwerkelijk uitvoert, zal volgens Jaffrelot afhangen van de hoeveelheid macht die hij krijgt. En die is weer afhankelijk van de hoeveelheid zetels die hij weet te bemachtigen en welke partijen hij bereid vindt een coalitie te vormen.

De reden dat Modi nu in Meerut is, is dat de noordelijke deelstaat Uttar Pradesh 80 van de 545 afgevaardigden in het parlement levert, en dus cruciaal is om de benodigde meerderheid te krijgen. Meerut is een voor deze deelstaat typische stad met voor deze deelstaat typische problemen.

Meerut ligt op 70 kilometer afstand van Delhi en vormt een overgangszone.

De mensen vallen hier tussen wal en schip: tussen platteland en grote stad, tussen oude armoede en nieuwe rijkdom, tussen traditionele normen en waarden en ‘moderniteit’, tussen het oude gemeenschapsleven en individualistische pleziertjes, tussen hoop en vrees, ontberingen en aspiraties. Als je door de stad rijdt, wordt meteen duidelijk dat de laatste jaren veel is ondernomen, maar ook dat er weinig projecten zijn afgemaakt, afgezien van een rondweg, een winkelcentrum en een nieuw viersterrenhotel.

Maar Meerut kent ook vooruitgang. De mensen zijn er door de bank genomen minder arm dan vroeger. Steeds meer

pagina 38 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Azie.indd 38

25-03-14 11:36

azië

india

Tijdens onlusten in Gujarat in 2002 kwamen 59 hindoeïstische bedevaartgangers om in een overwegend islamitische stad. De politie kon weinig doen in de rellen tussen hindoes en moslims die als gevolg daarvan uitbraken. © Ami Vitale / Getty

Rechtvaardig

mensen kunnen lezen en schrijven, inmiddels zelfs 75 procent, al stijgt dat percentage de laatste tien jaar niet meer zo snel. Meer mensen zijn aangesloten op het elektriciteitsnet, de waterleiding en de riolering dan tien jaar geleden, maar bij lange na nog niet iedereen. De bevolkingsgroei is gedaald, zij het minder dan in rijkere delen van het land waar de bevolking hoger is opgeleid.

Jonger dan 35

Maar de bevolkingssamenstelling blijft een probleem. Een derde van de Indiase bevolking is jonger dan vijfendertig.

Bij de komende verkiezingen gaan 150 miljoen kiezers voor het eerst naar de stembus. In Meerut is de gemiddelde leeftijd nog lager dan het landelijk gemiddelde. En goede banen zijn er nauwelijks te vinden. Daardoor zie je overal in Meerut grote groepen jongemannen rondhangen: op straat, in het busstation, rond de universiteit, bij het Hair Fixing Centre en de Idea High

Speed Internet Store, bij de groezelige bioscoop waar posters voor de nieuwste Bollywoodblockbusters van de beschimmelde muren bladderen.

In het splinternieuwe overdekte winkelcentrum galmt Michael Jacksons ‘Thriller’ door de galerijen. Er zijn maar weinig inwoners in deze stad die genoeg geld hebben om in boetiek Numero Uno een spijkerbroek van tweeduizend roepie (twintig euro) te kopen.

Sommige mensen rijden elke dag vier uur in overvolle bussen naar Delhi voor hun werk of studie. Andere, soms met een universitair diploma, verdienen de kost met tijdelijke baantjes in de bouw of geven les op de ongeregistreerde, kwalitatief zwakke ‘scholen’ die in de buitenwijken als paddenstoelen uit de grond schieten. Veel jongeren zitten in feite hele dagen te duimendraaien, zoals hoogleraar geografie Craig Jeffrey bij zijn onderzoek in Meerut constateerde: ze vervelen zich dood en voelen zich economisch en politiek aan hun lot overgelaten.

‘Het is een stagnerende, achtergebleven stad’, zegt Archana Sharma, docente politicologie aan de grootste universiteit van Meerut. ‘De armen hebben het gevoel dat ze moeten vechten om te overleven. De mensen uit het bedrijfsleven, uit de middenklasse, maken zich allemaal zorgen om hun veiligheid. Ze verlangen naar een streng, maar rechtvaardig bestuur.’

Maar er is ook nog een ander verhaal, vooral in deze stad. Als je hier met mensen begint te praten over Modi, tekent zich al snel een sterke tweedeling af. In het winkelcentrum zeggen de negentienjarige Javed en Furqan, beiden moslim, dat ze op Rahul Gandhi gaan stemmen. ‘Anders houden we ons hart vast voor de toekomst’, zegt Furqan zacht. Als de naam Modi valt, betrekt hun gezicht en lopen ze snel weg. In een smoezelige moskee zegt Koranleraar Mobeen Ahmed eerst dat in Meerut ‘de betrekkingen tussen de bevolkingsgroepen goed en harmonieus zijn’, en dat hij ‘geen idee’ heeft wat de aanleiding was voor het sektarisch geweld vijftig kilometer verderop, waarbij vierenzestig mensen de dood vonden. Na doorvragen laat hij los dat ‘als Modi in Gujarat onrechtvaardig heeft kunnen handelen, hij dat als premier van het land ook kan doen’.

Maar dat Modi een geweldig redenaar is, geven zelfs zijn tegenstanders toe.

Op kleinere bijeenkomsten kan hij zijn toon, afhankelijk van zijn publiek, laten variëren van vertrouwelijk tot triomfantelijk. Als hij de grote menigte in Meerut toespreekt, klinkt hij simpelweg boos.

‘Zelfs nu, meer dan honderdvijftig jaar na de opstand van 1857, moeten wij

nog vechten om te zorgen dat de armen brood hebben. De Congrespartij is de jonge mensen die hun leven gaven in de opstand van 1857 vergeten.

Maar wij moeten ze gedenken.’

In een paar zinnen weet Modi alle aansprekende thema’s aan te roeren: nationale trots, de antikoloniale strijd, de aanhoudende armoede, de jeugd, opoffering en teleurstelling. Hij verwijst naar de belangrijke negentiendeeeuwse hindoegeleerde en activist Dayananda Saraswati, wiens boodschap [vastgelegd in tien doctrines, waarmee Saraswati terug wilde naar de essentie van het hindoeïsme en onder andere blijk geeft van een monotheïstische visie op God] volgens hem nog steeds relevant is, en schakelt dan over op Meerut. De stad is achtergebleven, zegt Modi.

‘Heb je 24 uur per dag elektriciteit?

Als je moeder ziek is, kun je dan een ventilator aanzetten? Als je zoon examens heeft, kun je dan het licht aandoen zodat hij kan studeren? Toen de Britten er nog waren, beschouwden de inwoners van Meerut ze als de vijand.

Maar wat dacht je van je eigen regering?

Waarom krijgt Meerut geen betere wegen, spoorlijnen, een vliegveld? Wat heeft Meerut gedaan? Welke misdaad heeft Meerut begaan?’ dondert Modi.

De menigte gromt instemmend.

‘Denk je dat je zus en je moeder veilig zijn?’ vraagt Modi. ‘Als je dochter de deur uitgaat, ben je er dan gerust op dat ze bij terugkomst zegt: “Papa, ik ben door niemand lastiggevallen”?

Terroristen en criminelen worden in dit land beloond. In Meerut zijn voortdurend onlusten. Tien jaar geleden hadden we in Gujarat ook veel onlusten. Maar nu weten de mensen in Gujarat dat ze vreedzaam moeten leven, zonder nadruk te leggen op onderlinge verschillen. Ze weten dat ze het pad van de ontwikkeling moeten kiezen. En nu heerst er rust.’

Dit keer instemmend gebrul, applaus en hier en daar gejuich. En zo gaat het door, zo praat hij 49 van de geplande 50 minuten spreektijd vol. Er volgen nog opmerkingen over geweldsmisdrijven, over de steekpenningen die je moet betalen om een baan te krijgen, en dan ineens een felle uithaal naar de Congrespartij. Eerst haalt Modi zijn

Volgens een veteraan kampt India met drie problemen: ‘corruptie, inflatie en moslims’

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 39

Azie.indd 39

25-03-14 11:36

azië

israël

Dat Modi een geweldig redenaar is, geven zelfs zijn tegenstanders toe

Sesame opent zijn automatische deuren Der Spiegel – Hamburg

tegenstander Rahul Gandhi aan, die onlangs op een partijbijeenkomst vertelde dat zijn moeder, partijvoorzitter, hoofd van de regeringscoalitie en weduwe van een vermoorde premier, hem ooit huilend had verteld dat ‘macht een vergif was’.

‘Wie is de afgelopen zestig jaar het meest aan de macht geweest?’ vraagt hij, en zijn stem zwelt aan. ‘Als macht een vergif is, wie heeft daarvan dan het meeste tot zich genomen? Wie heeft een buik vol vergif ? Wie braakt dat vergif nu uit? Dat is de Congrespartij, met zijn verdeel-en-heerstactiek, de partij die godsdiensten tegen elkaar opzet, die deelstaten tegen elkaar opzet, die het land kapotmaakt.’

‘Broeders en zusters’, roept Modi, ‘genoeg vergif. Het moet uit zijn met de politiek van het vergif. Wat wij nodig hebben, is een politiek van ontwikkeling, zodat onze armen bijstand krijgen, onze jongeren banen, onze moeders en zussen respect.’

Hij laat een korte stilte vallen en roept dan: ‘De tijd dringt. Beloof me dat jullie dit land zullen veranderen. Bal je vuist.

Roep het uit volle borst: “Stem voor India”.’

‘Als je zoon examens heeft, kun je dan het licht aandoen zodat hij kan studeren?’

De enorme massa aan de rand van deze probleemstad, in een van de moeilijkste probleemgebieden van het land, doet wat Modi vraagt. Ze ballen hun vuist in de lucht en herhalen keer op keer die kreet: ‘Stem voor India’.

Vaderlijk

Een paar avonden later maakt Modi zijn opwachting bij een trouwreceptie in de diplomatieke wijk van Delhi.

Ministers, premiers van deelstaten, kaderleden van de BJP, miljonairs, beroemde wetenschappers en krantenredacteurs verzamelen zich hier om te roddelen, te eten en te drinken.

Modi lijkt kleiner en dikker dan op het podium. Vaderlijk en een tikje afwezig feliciteert hij bruid en bruidegom en baant zich dan een weg tussen de gasten. Hij wordt voorafgegaan door een groepje achteruitlopende mensen die iets van hem willen. Een ambassadeur stelt zichzelf en zijn met sieraden behangen vrouw aan hem voor, zegt dat hij ‘heel blij is om hem te ontmoeten’ en dat zijn land ‘een goede vriend van India is’. Modi knikt minzaam en loopt verder.

Hij wisselt een paar woorden met een mediamagnaat, en met mij.

De bijeenkomst in Meerut was een succes, zegt hij, en hij maakt een vreemd gebaar, deels bezwerend en deels triomfantelijk, met een hand die naar de hemel wijst. Hij laat zich fotograferen met een groepje dames van middelbare leeftijd en met een tiener die een selfie neemt, geeft kinderen een wat ongemakkelijke aai over de bol. Dan excuseert hij zich en verdwijnt met zijn beveiligers achter zich aan in de koele nacht van Noord-India.

Jason Burke

Jason Burke is Zuid-Aziëcorrespondent voor The Guardian en The Observer.

Hij verdiept zich vooral in conflicten in het gebied en in islamitisch extremisme en hij schreef verschillende non-fictieboeken over o.a. Al-Qaida.

Onderzoekers uit onder meer Israël en Iran proberen het schijnbaar onmogelijke: gezamenlijk bouwen ze aan de eerste deeltjesversneller in het Nabije Oosten. Als de politieke situatie netelig wordt, trekken ze zich terug in hun microkosmos.

E

en zachte winteravond in Jeruzalem. Eliëzer Rabinovici zit in een taxi richting Jordanië om iets onmogelijks te gaan doen. ‘Wat wij van plan zijn, is als een sprookje uit Duizend-en-één-nacht’, zegt de hoogleraar deeltjesfysica aan de Hebrew University.

Kerkklokken luiden, muezzins roepen, joden met peies (slaaplokken) haasten zich naar het gebed. In een grote boog rijdt de taxi om de stadsmuur van Jeruzalem heen, die betoverende twistappel van culturen, en vervolgens gaat het bijna een kilometer steil bergafwaarts naar de Dode Zee. En de Israëlische onderzoeker begint te vertellen over ‘Sesame’, een van de meest gewaagde natuurkundige experimenten van de planeet.

Supermicroscoop

‘We bouwen een soort parallel universum’, zegt de theoretisch natuurkundige, terwijl buiten de sporen van duizenden jaren voorbijflitsen. ‘Ook al zijn onze landen elkaar vijandig gezind, wij onderzoekers willen gezamenlijk de eerste deeltjesversneller van het Nabije Oosten bouwen.’

Sesame (dat staat voor SynchrotronLight for Experimental Science and Applications in the Middle East) is een zogenaamde synchrotron, een soort gigantisch röntgenapparaat, maar met een veel groter vermogen dan de apparaten die in de medische wereld worden gebruikt. Wereldwijd zijn er

meer dan veertig synchrotrons. Ze functioneren als supermicroscopen, waarmee bijvoorbeeld vliegtuigvleugels of oeroude perkamenten worden doorgelicht.

Rabinovici is vicevoorzitter van het Sesame-project. De onafhankelijke onderzoeksorganisatie die de versneller moet gaan bouwen en onderhouden, staat onder auspiciën van de Unesco.

Het geld en de onderzoekers komen vooral uit de aangesloten landen, zoals Jordanië, Turkije, Cyprus, Pakistan, Egypte, en dus ook Israël en Iran.

Het is ongelooflijk, maar waar: natuurkundigen uit Israël en Iran bouwen samen aan een deeltjeskanon. Ook het begin van het experiment, in 1995, klinkt haast sprookjesachtig: er waren eens onderzoekers uit Israël en Palestina die elkaar ontmoetten in een bedoeïenentent in Egypte en plannen maakten voor een synchrotron. Enkele weken eerder was de Israëlische premier Yitzhak Rabin vermoord, zegt Rabinovici. ‘We hielden gezamenlijk een minuut stilte.

Die klinkt nog altijd na in mijn oren.’

Vlak daarna beefde ook nog de aarde in de woestijn, maar niemand raakte gewond. Rabinovici: ‘Het begon moeizaam, en dat bleef het ook.’

De lucht wordt drukkend, afzettingen en wachttorens kondigen de grensovergang over de Jordaan aan. Om urenlang wachten te vermijden, koopt Rabinovici een vip-visum, inclusief een korte taxirit over de grens voor een bedrag van omgerekend ruim 120 euro.

De laatste tijd heeft de natuurkundige de moeizame tocht dikwijls moeten maken. Jeruzalem komt niet in aanmerking als plaats van samenkomst: Iran verbiedt bezoeken aan Israël. ‘Ik probeer ervan te genieten’, zegt Rabinovici glimlachend. ‘Tenslotte is dit de duurste taxirit ter wereld.’

Grote namen zijn verbonden aan Sesame, onder wie Sir Christopher Llewellyn

Een van de meest gewaagde natuurkundige experimenten van de planeet

pagina 40 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Azie.indd 40

25-03-14 11:36

midden-oosten

israël

Dessin d’Emilie Seron paru dansVictoire, Bruxelles.

Smith, natuurkundige en voormalig president-directeur van het internationale deeltjesonderzoekscentrum cern bij Genève, dat de onderzoekers in het Nabije Oosten tot voorbeeld dient. ‘Maar cern werd pas na de oorlog opgericht, dat maakte de zaak er eenvoudiger op’, zegt Rabinovici droogjes.

Taxi

Opnieuw wordt bij een Jordaans checkpoint van voertuig gewisseld. Een derde taxi brengt Rabinovici naar zijn bestemming, een hotel aan de Dode Zee. Voor deze wereldreis van 50 kilometer is hij drie uur onderweg geweest. Op de andere oever fonkelen de lichtjes van een kibboets, haast voor het grijpen, maar onbereikbaar. Daar bij Qumran zijn ooit de oudste Bijbelteksten gevonden, de beroemde Dode Zeerollen. Delen ervan zullen uiteindelijk met behulp van Sesame moeten worden doorgelicht.

In de hotellobby begroeten Palestijnen, Israëliërs en Iraniërs elkaar als oude vrienden, vragen naar elkaars familie en naar onderzoeksaanvragen. Wetenschappers uit Turkije en Cyprus schudden elkaar de hand, verder zijn er Pakistanen, Egyptenaren en delegaties van cern, de Unesco en het atoom-

© Emilie Seron. – Victoire, Brussel

agentschap iaea uit Wenen. Een bijna surreële topontmoeting op het laagste punt van het aardoppervlak, 400 meter onder de zeespiegel.

De ‘natuurkundigen zonder grenzen’ zien koortsachtig uit naar het in gebruik nemen van de synchrotron, volgend jaar. Maar de eindspurt is een hordenloop. Meer dan vijftig afgevaardigden en waarnemers spreken in het hotel over giga-elektronvolt en ontbrekende miljoenen. Ongeveer vijftig miljoen dollar is al in de installatie geïnvesteerd, en daar moet nog ongeveer acht miljoen bij. De exploitatie zou nog geen zes miljoen per jaar kosten. ‘Dat is toch peanuts voor landen als Duitsland’, zegt een Palestijnse afgevaardigde.

Hij vindt dat Europa zich onvoldoende sterk maakt voor het Sesame-project.

Bovendien leidt elke politieke oprisping in de regio tot een crisis in het project: Egypte heeft alweer een nieuwe regering, het geld voor Sesame is bevroren. Ook Iran kan niet betalen, want het economisch embargo staat tot nog toe banktransacties in de weg. De natuurkundigen hopen op een spoedige versoepeling, nu in Genève een compromis is gesloten over het nucleaire programma van Iran.

Oorspronkelijk zou Sesame al meer dan tien jaar geleden zijn afgerond. Geld-

nood leidde telkens weer tot vertragingen, die op hun beurt nog meer geld kostten. Dit komt overigens vaker voor bij dergelijke grote onderzoeksprojecten.

Sesame doet enigszins denken aan het West Eastern Divan Orchestra van dirigent Daniel Barenboim, waarin Palestijnse en Israëlische musici het samenspel oefenen. ‘Barenboim heeft het relatief gemakkelijk’, zegt Rabinovici.

‘Hij verbindt twee culturen, wij ruim tien.’

Niet iedereen kan zich vinden in het project van Rabinovici. Zelfs zijn familie is verdeeld. Critici verwijten hem naïeve symboolpolitiek. In 2010 kwamen twee Sesame-natuurkundigen in Teheran bij bomaanslagen om het leven. Er waren geruchten dat beide aan een Iraans atoombomprogramma zouden hebben gewerkt. Opnieuw werden er minuten stilte in acht genomen bij Sesame.

Telkens wanneer de politieke situatie netelig wordt, trekken de natuurkundigen zich terug in hun microkosmos: quanten zijn onaantastbaar voor politieke hitsers en haatpredikers. Wie elektronen wil versnellen, kan dat het beste doen in een vacuüm – ook vanuit politiek oogpunt.

De versneller wordt gebouwd in een industriehal op een beboste berghelling op 35 kilometer ten noordwesten van de Jordaanse hoofdstad Amman. De entree ademt de charme van een Griekse tempel in de stijl van Las Vegas. Langzaam opent Sesame zijn automatische deuren.

Op de bouwplaats loopt een groep wetenschappers opgewonden heen en weer.

Een Iraanse hoogleraar maakt foto’s met zijn iPad. Lange witte gewaden, sari’s en hoofddoeken wapperen in de luchtstroom van de airconditioning.

Een Egyptenaar zegt dat hij nanodeeltjes wil onderzoeken. Een Jordaanse vrouw wil hier huidkanker onderzoeken. Een onderzoeker uit Jeruzalem is van plan zijn Bijbelse documenten als de Dode Zeerollen door te lichten.

Wanneer ze de hal binnengaan, komen ze eerst in een grote lege ruimte. Een cirkelvormige tunnel van betonplaten vormt de buitenbekleding van de versneller. Bijna met lichtsnelheid zullen de elektronen daarin rondgeslingerd worden, door sterke magneten geleid.

‘De kern van de versneller is al operationeel’, zegt Erhard Huttel, een zorgelijk kijkende ingenieur uit Karlsruhe, die de helft van het jaar in Amman doorbrengt. Huttel werkt aan de microtron in een kleinere betonnen ring binnen de grote. ‘Pas op, levensgevaarlijk!’ staat in het Duits op gele waarschuwingsbordjes op de centrale elektronenpomp, een schenking uit Berlijn. Toen daar in de jaren negentig

synchrotron Bessy werd gebouwd, had de oude installatie eigenlijk op de schroothoop moeten belanden. Nu krijgt deze een nieuw leven in de woestijn.

Vertraging

Momenteel wordt gewerkt aan de opslagring met zijn magneten, waarin de elektronen op hun eindsnelheid moeten worden gebracht. De kabels zijn al gelegd. Toen er in december tot ieders verrassing sneeuw viel in Jordanië, boog het dak door onder het gewicht van de sneeuwlast en liep het project weer eens vertraging op. In de zomer moet de schade gerepareerd zijn.

Evenals de andere betrokken onderzoekers wordt Fatemeh Elmi langzamerhand ongeduldig. De Iraanse is een van de kopstukken van Sesame. Sesame is voor haar een poort naar de wereld, het heeft haar leven veranderd. Elmi is docente scheikunde in Babolsar, een kleine havenstad aan de Kaspische Zee. Ze was de eerste onderzoekster die de computersystemen en de laboratoria van Sesame testte: ze analyseerde celmonsters die van borstkankerpatiënten kwamen en in een Franse synchrotron waren doorgelicht. Haar droge zakelijkheid verbloemt de eigenlijke sensatie: dat ze samen met Israëlische collega’s onderzoek doet, was nog maar een paar jaar geleden ondenkbaar geweest.

Is haar werk geen belediging voor de moellahs? Glimlachend staat ze in het lege midden van de deeltjesversneller, geeft hoog op over magnetische resonantiespectroscopie en herhaalt haar Sesame-mantra: ‘Ik heb met politiek niets te maken, ik wil alleen maar goed onderzoek doen.’

Hilmar von Schmundt

Elke politieke oprisping in de regio leidt tot een crisis in het project

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 41

Azie.indd 41

25-03-14 11:36

afrika

nigeria

Aliko Dangote: de rijkste man van Afrika Aliko Dangote is eigenlijk heel gewoon gebleven. Zijn privéjets dienen vooral praktische doeleinden, om van de ene slecht bereikbare stad naar de andere te reizen bijvoorbeeld. Hij heeft weliswaar de ambitie om de rijkste man ter wereld te worden, maar investeert zijn miljarden in eigen land. William Wallis reisde een week met hem van Lagos naar Lanseria.

The Financial Times – Londen

H

et doet denken aan Fitzcarraldo, de manier waarop Aliko Dangote industrie bracht naar de Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara.

In de film van Werner Herzog krijgt de hoofdpersoon naar wie de film is genoemd het ogenschijnlijk onmogelijke voor elkaar: hij versleept een schip van driehonderd ton van de ene zijrivier van de Amazone over een heuvel naar een andere zijrivier. Hij wil een perceel van een rubberplantage kopen om daarmee de bouw van een opera te kunnen financieren. Het eerste project van de would-be rubberbaron mislukt, maar het tweede loopt, min of meer, goed af.

Hij overwint de problemen waar hij in het vijandige terrein op stuit en brengt in het oerwoud een opera ten tonele.

De idealen van Aliko Dangote zijn minder theatraal. Een van de belangrijkste is: de rijkste man van de wereld worden.

‘Dat is mijn ambitie. Ja, natuurlijk’, zegt hij. Maar de bekendste multimiljardair van Nigeria heeft soms even duizelingwekkende risico’s genomen als Fitzcarraldo nam om zijn handelsbedrijf in grondstoffen uit te bouwen tot een van de toonaangevende industriële concerns in Afrika. Hij onderscheidt zich van de superrijke elite in Nigeria doordat hij zijn miljarden niet heeft verdiend met het doorverkopen van contracten en concessies te verwerven in de olie-industrie – waarmee het overgrote deel van de exportinkomsten van Nigeria wordt binnengehaald –, maar door een groot deel van de handel in veel eenvoudiger zaken naar zich toe te trekken. In een van de moeilijkste arbeidsomgevingen ter wereld bouwde hij suikerraffinaderijen en fabrieken waarin meel, pasta, zout en andere voedingsmiddelen worden geproduceerd. De cementafdeling – de belangrijkste stuwende kracht van de groep – is verspreid over veertien

Afrikaanse landen en exploiteert een van de grootste fabrieken ter wereld, gebouwd op een afgelegen stuk Nigeriaanse savanne dat rijk is aan kalksteen, maar waar het tot aan de komst van Dangotes bedrijf ontbrak aan elektriciteit en wegen.

Succesvol

Op dit moment is Dangote, die op 56-jarige leeftijd pas net is begonnen zich van een nationale en regionale bekendheid tot een wereldspeler te ontwikkelen, verreweg de succesvolste zwarte Afrikaanse zakenman uit de geschiedenis. Volgens bladen als het Amerikaanse zakenblad Forbes is zijn nettovermogen omhooggeschoten van 3,3 miljard dollar in 2007 tot 22 miljard dit jaar (volgens Dangote zelf nog een paar miljard meer). Die stijging kan deels worden verklaard uit het feit dat dit soort schattingen altijd nogal onnauwkeurig zijn, en deels door de exponentiële groei van zijn bedrijven in de afgelopen vijftien jaar. Maar hij heeft niet alleen kapitaal vergaard, hij heeft succes vergaard. En, zoals Nigeria’s vroegere staatshoofd Olusegun Obasanjo al eens tegen me zei: ‘Succes leidt tot meer succes.’

Evenals de pioniers van de Afrikaanse mobiele telefonie heeft Dangote een gok gewaagd op terreinen waarop maar weinig industriëlen zich durven te wagen – en kennelijk op precies het juiste moment. Aan het begin van het nieuwe millennium bliezen mobieletelefoonbedrijven als Celtel van de Soedanees-Britse Mo Ibrahim en het

Zuid-Afrikaanse MTN de mythe op dat het continent te arm en onstabiel was om succesvol in te investeren. Daarmee baanden ze de weg voor andere dienstenindustrieën, die nu ook kunnen profiteren van de aarzelende ontworsteling van Afrika aan stagnatie en conflicten.

Dangote zou in de positie kunnen zijn om een nog belangrijker katalysator te worden, namelijk door te bewijzen dat arbeidsintensieve productie ook kan gedijen op het armste continent ter wereld, wat mede wordt veroorzaakt doordat vrachtkosten voor importgoederen stijgen, de elektriciteitsvoorziening verbetert en markten zich consolideren. Nigerianen hebben de reputatie dat ze hun geld in het buitenland onderbrengen: Dangote investeert het zijne in eigen land, en hij hoopt daarmee anderen over te halen hem te volgen.

Terwijl beleidsmakers over het hele continent terugkijken op vijftien jaar toenemende groei die relatief weinig banen heeft opgeleverd, geven de bedrijven van Dangote een antwoord op de universele vraag van dit moment: hoe voorkom je potentieel explosieve frustratie en schep je kansen voor de Afrikaanse bevolking, waarvan zeventig procent niet ouder is dan dertig jaar?

Vorige maand kondigden lokale en internationale banken hun steun aan voor Dangotes grootste project tot nu toe: een investering van negen miljard dollar in een industrieel complex aan de Atlantische kust van Nigeria, bestaande uit een olieraffinaderij, een petrochemisch bedrijf en een kunstmestfabriek. Het leek het juiste

moment om te vragen wat deze raadselachtige en schijnbaar bescheiden magnaat drijft, wat hem heeft gebracht waar hij nu is, en of hij ooit mensen als Bill Gates, Warren Buffett en Carlos Slim voorbij kan streven en het grootste fortuin ter wereld ten zuiden van de Sahara zal vergaren.

Uitstel

In Lagos leek het er een paar dagen lang op dat het stellen van die vragen uitgesteld moest worden. Eerst zouden we samen naar Senegal vliegen om een

Dangote waagde een gok op terreinen waarop maar weinig industriëlen zich durven te wagen

In een van de moeilijkste arbeidsomgevingen ter wereld bouwde hij suikerraffinaderijen en fabrieken

pagina 42 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Afrika_2.indd 42

25-03-14 11:26

afrika

nigeria

bezoek te brengen aan een cementproject dat geblokkeerd werd door de boze nakomelingen van een befaamde, vroeg twintigste-eeuwse geestelijke, Amadou Bamba, die beweerden dat het land van hen was. Maar omdat hij dat verplicht was aan de gemeenschap waarin hij was opgegroeid in de oude handelsstad Kano, in het overwegend door moslims bevolkte noorden van Nigeria, ging Dangote op het laatste moment naar de bruiloft van een dochter van een gouverneur. De keer daarop, toen we zijn grote Obajana-cementfabriek in het midden van Nigeria zouden bezoeken, moest hij afzeggen omdat hij een telefoontje van een staflid van het Witte Huis verwachtte.

Een geplande videoconferentie met Bill Gates over een gezamenlijk filantropisch project ging ook niet door op de afgesproken plek, in Kano.

Maar onlangs lukte het me om de rondreizende miljardair een week lang te volgen door het Afrikaanse luchtruim, van Lagos naar Lanseria, het vliegveld even buiten Johannesburg,

waar hij een kwartier doorbracht met president Obama, vervolgens naar Obajana en daarna naar zijn suikerraffinaderij in de dokken van Apapa [de haven van Lagos] – waar Braziliaans suikerriet wordt doorgevoerd op weg naar Coca-Colaflesjes. Ik spoorde ook een aantal fellow-travellers op die aanwezig waren geweest bij Dangote’s evolutie van een goedgeklede, in een DeLorean rijdende telg uit een moslimhandelsfamilie tot de machtige, industriële workaholic die hij nu is.

Tegelijkertijd had ik zo nu en dan een gesprek met de man zelf, in vipruimtes en op 12.000 meter hoogte in de lucht.

Dangote heeft verschillende privéjets voor verschillende gelegenheden – voor landingsstrips in het oerwoud en voor internationale luchthavens. Toch is hij zeker geen poenerige magnaat.

Zijn manieren zijn onberispelijk. Iedere keer dat hij zijn mobieltje beantwoordt, verontschuldigt hij zich bij zijn gezelschap. Dat maak je niet vaak mee bij andere mannen uit zijn land, belangrijk of niet. Hij is ook meer Nescafé dan

‘Succes leidt tot meer succes’

Nespresso, ontdekte ik op zijn overigens smaakvolle motorjacht, dat ligt afgemeerd in de Lagos Lagune waaraan Afrika’s grootste stad ten zuiden van de Sahara zijn naam ontleent. De luxe die hij zich toestaat, lijkt opvallend functioneel, hulpstukken voor waar het hem echt om gaat – zijn bestaande bedrijven gebruiken om een cyclus van almaar toenemende rijkdom en werkgelegenheid te creëren. Het jacht, krijg ik te horen, is eerder een geschikte plek om bezoek te ontvangen dan een speeltje voor het soort uitstapjes waar Dangote’s agenda toch geen ruimte voor heeft. De vliegtuigen? Tja, als je snel van de ene slecht bereikbare Afrikaanse stad naar de andere moet zien te komen, en je kunt het je veroorloven om onbetrouwbare vliegtuigmaatschappijen te mijden, dan is het zinnig om zelf een paar toestellen te hebben.

Zijn privéleven is nogal mysterieus.

Hij heeft drie dochters, is twee keer getrouwd geweest, en staat bekend als een van Nigeria’s meest begeerde, zij het volledig in beslag genomen mannen. Vijftien jaar geleden, vertelde hij me, verkocht hij een groot aantal bezittingen in het buitenland, in 2006 stortte hij het geld terug in zijn bedrijven. Sindsdien heeft hij nog maar één week vakantie genomen – dit jaar in januari in Miami. ‘Nu hij ouder wordt, moet alles wat hij koopt de waarde van zijn bedrijven verhogen’, zegt Niyi Adebayo, een oude vriend.

Dangote heeft zich bepaald niet overdreven uitgesloofd om zijn gehuurde hoofdkwartier, mijn eerste stop, mooi in te richten. Het ligt bij de Falomo-brug in de oude koloniale wijk van Lagos, tegenover een mengelmoesje van winkels, hotels en flats die zijn opgerezen uit drooggelegd moeras. Op de lagere verdiepingen hangen elektriciteits-

draden uit kapotte plafondtegels. De lucht is er bedompt. Sommige van Dangote’s topfunctionarissen dragen wijde, slecht zittende pakken die meer horen bij de ooit alomtegenwoordige publieke sector dan bij de in Italiaanse pakken gestoken zakenlieden in het huidige Lagos. Er wordt niet gelanterfant in de gangen. Er hangt een bijna tastbare, doelgerichte sfeer en de jonge werknemers, die vroeg hun bed uit zijn gekomen voor hun felbegeerde baan, maken een gedreven indruk.

Het kantoor van de grote baas zelf is ruim maar eenvoudig. Een grote kaart van Afrika aan de ene muur doet denken aan de kaarten waarin negentiendeeeuwse kolonialisten ooit vlaggetjes prikten naarmate ze hun domein uitbreidden. Aan een andere muur hangt een foto, op billboardgrootte, van de Obajana-cementfabriek, die ervoor zorgde dat de grote baas doorstootte naar de ‘big league’. Een doolhof van pijpen en staal licht op tegen een donkere avondlucht.

‘Het gevaar is omringd te raken door mensen die je vertellen wat je horen wilt’, zegt Dangote als ik probeer een plekje te reserveren in zijn voortdurend veranderende agenda. Het is niet helemaal duidelijk of die opmerking terugslaat op zijn eigen realiteit. Zoals een in Lagos wonende makelaar opmerkt: ‘Dangote is zowel ondernemer als investeerder als manager.’ Delegeren gaat hem van nature niet gemakkelijk af, en hij stelt weinig prijs op kritiek, hoe vriendelijk hij ook lijkt. ‘Het is een hele uitdaging om als bankier met hem samen te werken. Als je zijn bedrijf niet tot in de kleinste details kent, maak je geen enkele kans – hij heeft je meteen door. Dat vindt hij tijdverspilling’, zegt Yvonne Ike, het hoofd van investeringsbedrijf Renaissance Capital in West-Afrika.

Kolanoten

Aliko Dangote tijdens een interview in zijn kantoor in Lagos, 2012. – © Akintunde Akinleye / Reuters

Dangote’s overgrootvader van moeders kant, Alhassan Dantata, was een van West-Afrika’s rijkste kooplieden. Hij haalde kolanoten uit Ghana en exporteerde pinda’s vanuit Nigeria. Dat was voordat er olie werd ontdekt, toen het land nog een van de belangrijkste pindaproducenten ter wereld was.

Dangote had al vroeg een instinct voor de handel, maar de jonge Aliko

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 43

Afrika_2.indd 43

25-03-14 11:26

afrika

nigeria

Samen met Nigeria's president Goodluck Jonathan tijdens een ceremonie voor de bouw van een van zijn cementfabrieken. Dangote heeft duizelingwekkende risico’s genomen om zijn handelsbedrijf in grondstoffen uit te bouwen tot een van de toonaangevende industriële concerns in Afrika. © Akintunde Akinleye / Reuters

kreeg de smaak pas goed te pakken tijdens de beruchte cement-armada van eind jaren zeventig. Nigeria haastte zich om de stijgende olie-inkomsten om te zetten in de bouwstenen voor een nieuwe, geïndustrialiseerde economie.

Cement werd in zulke grote hoeveelheden besteld dat volgeladen schepen ten prooi vielen aan de Atlantische golven terwijl ze wachtten op een aanlegplaats, of opzettelijk tot zinken werden gebracht als de liggelden de waarde van hun vracht overstegen.

Een oom, die een goede positie had in de cementbranche, was hem geld schuldig, vertelt Dangote, terwijl we in zijn kleine Learjet langs buienwolken manoeuvreren op weg naar Obajana.

Toen hij van Kano naar Lagos reisde om het bedrag op te halen, gaf zijn oom hem een importvergunning in plaats van geld. Toentertijd waren zulke documenten het domein van mannen met goede connecties. Aliko verkocht de vergunning met een winst van zestig procent zonder ook maar een korreltje

cement te hebben aangeraakt. Het is verleidelijk om die deal als een vormende ervaring te zien. Dangote’s succes heeft vele wortels, maar het is zeker ook te danken aan zijn talent om elk systeem naar zijn hand te zetten – AGIP, of ‘Any Government In Power’ (welke regering er ook maar aan de macht is), zoals de Nigerianen zeggen.

Het is geen geheim dat het systeem in Nigeria zich in de jaren tachtig, toen Dangote zijn eerste ervaringen opdeed, op een hellend vlak bevond, evenals in de jaren negentig, toen hij een dominante marktpositie opbouwde met de producten waarin hij handelde. Er deden zich in die tijd drie militaire staatsgrepen voor. In 1998 was er een vierde, als je, zoals Nigerianen het noemen, ‘de coup uit de hemel’ meetelt: de plotselinge dood tijdens de seksuele daad van de voorlaatste en wreedste militaire heerser, Sani Abacha, plaveide de weg voor een terugkeer naar een burgerlijk bestuur.

Elke zakenman die in die tijd wilde slagen, moest zowel toegang tot de macht hebben als manieren bedenken om de bureaucratische knelpunten te omzeilen. ‘Je moest in alles kunnen handelen’, zegt Dangote over die begintijd. ‘Wat voor vergunning je ook kreeg: je ging het importeren. Of als je geen vergunning had, hadden anderen die wel, dan financierde je het samen.’

Verkwisten

Ook andere ervaringen uit die tijd drukten hun stempel op Dangotes manier van zakendoen. De cementkoorts hield niet aan en Nigeria raakte chronisch in de schulden toen de olieprijzen daalden. Dat debacle legde de mengeling van slechte centrale planning en corruptie bloot die de belofte van het land als Afrika’s grootste en meest dynamische markt sindsdien altijd heeft overschaduwd.

‘De cementmarkt was verzadigd, dus stapte ik over op suiker en meel’, zegt Dangote. Dat het hem op zijn tocht van kleine handelaar naar Nigeria’s voornaamste werkgever in de private sector altijd voor de wind is gegaan, is mede te danken door de risico’s te spreiden over een serie basisproducten.

Dangote was ook heel bang om de opbrengsten te verkwisten, zeggen zijn naaste medewerkers uit die tijd – een angst die voortkwam uit de spilzucht van enkele van zijn familieleden van de Danata-kant. Sam Iwuajoku, een staal-

magnaat die toentertijd met hem samenwerkte, vertelt over een van Dangote’s ooms: ‘Als ze in Londen zaten te kaarten, stuurde hij soms zijn jet naar Kano om suya (reepjes rundvlees) te halen. Geld is net als vrouwen. Als je het niet goed behandelt, gaat het bij je weg. Aliko was getuige van zijn ondergang. Dat heeft hem bang gemaakt.’

Die angst is gebleven, maar Dangote heeft dat moeten onderdrukken toen hij zijn bedrijven uitbouwde. ‘We zijn altijd bang om te veel geld te lenen. Dat doen we soms, maar daarna proberen we het weer goed te maken’, vertelde hij.

Een te grote uitbreiding van de Obajanafabriek heeft hem ooit bijna de das omgedaan. ‘Iedereen dacht dat we gek waren, ook wijzelf. We wisten niet wat we bouwden, omdat we de schaal niet konden overzien. Het was bizar’, zegt hij, terwijl we langs een paar acht kilometer lange transportbanden rijden die kalksteen van de groeven naar de fabriek brengen. Het industriële landschap waar we tenslotte uitkomen, laat de heuvels eromheen in het niet verzinken. Naast de fabriek is een nieuwe stad verrezen, waar het personeel woont. Een van de problemen bij dit soort enorme complexen in Nigeria is de gebrekkige infrastructuur en de kosten om daar iets aan te doen. De groep moest een negentig kilometer lange gaspijpleiding aanleggen om de generatoren van de fabriek van brandstof te voorzien.

De cementfabriek heeft ook een eigen vliegveld, met ruimte voor een Boeing 737.

‘Als ik alles van tevoren had kunnen overzien, zou ik het niet hebben gedaan.

We zijn er voor een enorm bedrag ingesprongen. Dat heeft onze financiële capaciteit op de proef gesteld. Ik was bang. Er was een tijd waarin we door ons geld heen waren, en toen werd het een probleem om de productie op gang te houden. Er was een tijd waarin ik niet meer wilde leven. Ik was zo ongelukkig dat ik niet wist hoe het zou aflopen’, zegt Dangote.

Maar toevallig viel het begin van de productie samen met wereldwijd stijgende olieprijzen en een toename van de vraag naar cement. Daardoor lukte het Dangote, na een zenuwslopende periode omdat de Chinese aannemers

‘Geld is net als vrouwen. Als je het niet goed behandelt, gaat het bij je weg’

pagina 44 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Afrika_2.indd 44

25-03-14 11:26

afrika

nigeria

‘Waarom produceer je geen cement? Waarom importeert iedereen het?’

is ook nog niet klaar met cement. Obajana is op weg om de grootste fabriek ter wereld te worden. ‘We zijn pas klaar als we elke dertig seconden een truck van dertig ton vullen’, zegt hij.

Overmoed niet op tijd klaar waren, om een zevenjarige lening in slechts anderhalf jaar af te betalen. Zijn grootste gok was goed afgelopen, en wat cement betreft heeft Dangote nooit ergens spijt van gehad. Hij liet Chinese aannemers door heel Afrika fabrieken neerzetten en slankte zijn belangen af in minder winstgevende producten, zoals noedels.

De mogelijkheid om in fabrieken te investeren, dankt hij vooral aan het feit dat hij marktleider is in de meeste basisproducten waarin hij handelt, en dus de prijzen kan beïnvloeden. Dat aspect baart sommige landgenoten zorgen. Zij denken dat zijn bescheiden manieren een masker zijn voor de meedogenloze instincten van een monopolist, die markten bespeelt en politieke connecties uitbuit om concurrenten beentje te lichten. Wat dat betreft vertelde hij me een onthullende anekdote uit de tijd dat Sani Abacha in Nigeria aan de macht was. ‘Toen ik zag dat zijn kinderen in de suiker wilden gaan, hebben we de prijs laten kelderen.

Niet uit boosaardigheid. Het hoorde bij het zakendoen.’

Cement

Toen Abacha gestorven was en er verkiezingen kwamen, speelde Dangote een prominente rol in de financiering van de campagnes van Olusegun Obasanjo, de voormalige president die de opkomst van grote zakenlieden van essentieel belang achtte voor de transformatie van Nigeria’s economie.

Een plekje vinden in Obasanjo’s agenda is ook al niet eenvoudig. De norse exgeneraal is een belangrijke rol blijven spelen sinds hij in 2007 aftrad. Maar ik kreeg hem even te pakken na een vlucht vanuit Zuid-Afrika. Toen we ons door de krioelende mensenmenigte op de luchthaven van Lagos wrongen, drukte hij me de hand terwijl we zijn rol bespraken in de opkomst van Afrika’s succesvolste zakenman. ‘Hij [Dangote] is beslist een ondernemende man’, zei de oud-president. ‘Maar hij heeft zich altijd voornamelijk beziggehouden met kopen en verkopen. Op een dag stond ik op en dacht: We zijn in 1956 begonnen met cement produceren.

Egypte is er rond diezelfde tijd ook mee begonnen of zelfs iets eerder dan wij.

Zij exporteerden het. Dus ik belde Aliko

en zei: “Waarom produceer je geen cement? Waarom importeert iedereen het?” Hij antwoordde in alle eerlijkheid: “Het is winstgevender om te importeren en te verkopen dan om het te produceren.”’ Er volgde een essentiële beleidsverandering: alleen die bedrijven die ook investeerden in de productie van cement kregen vergunning om het te importeren.

Dangote verontschuldigt zich niet.

Iedereen die bereid is om de hoeveelheid geld die hij bezit te riskeren, terwijl de staat zo wispelturig kan zijn en een langetermijnlening zo moeilijk te krijgen is, moet wel proberen het beleid en de markten te beïnvloeden.

Nu zijn conglomeraat zo essentieel is geworden voor de prijs en de distributie van basisbehoeften, hoeft hij nauwelijks nog zijn best te doen – de regering komt wel naar hem toe. Bovendien, zegt hij, voegt hij de daad bij het woord, terwijl andere investeerders aarzelend zitten af te wachten. ‘Ik word er voortdurend van beschuldigd dat ik een monopolist ben en ik krijg kritiek vanwege mijn contacten met de regering, maar de regering is blij dat iemand haar helpt. En ik doe het echt niet omdat ik zo goed kan opschieten met president Jonathan.’

Aangemoedigd door zijn staat van dienst en geïnspireerd door andere rolmodellen uit de ontwikkelingslanden, worden Dangote’s ambities alleen maar groter. Een paar jaar geleden sprak hij obsessief over zijn eigen imperium, nu denkt hij veel strategischer, bijna als een staat. Tegen 2020 zal Nigeria meer dan tweehonderd miljoen inwoners hebben, merkt hij op tijdens een volgend gesprek, dit keer op zijn jacht. Logistiek zal het almaar complexer worden om te voldoen aan de vraag naar basisproducten, en tenzij er elders mogelijkheden worden geschapen, zal iedereen naar Lagos trekken, waar nu het merendeel van de economische activiteiten zich voltrekt.

De stad kreunt al onder het gewicht van meer dan veertien miljoen inwoners.

Dus plant Dangote suikerriet en rijst en bouwt hij fabrieken in het uitgestrekte, onrustige en arme noorden van Nigeria, om te proberen het land in zijn eigen behoeften te laten voorzien.

Volgens hem worden er daardoor driekwart miljoen banen geschapen. En hij

Intussen schat hij de opbrengst van het negen miljard kostende complex van olieraffinaderij, petrochemisch bedrijf en kunstmestfabriek dat hem voor ogen staat, op vierentwintig miljard dollar per jaar. Daardoor bespaart het land een equivalent aan buitenlandse valuta en komt zijn eigen fortuin dichter bij dat van mensen als Gates en Slim te liggen. In totaal heeft hij de komende vijf jaar voor zestien miljard aan investeringen voorzien.

Binnenkort zullen zijn bedrijven tien procent bijdragen aan Nigeria’s bruto binnenlands product, verhoudingsgewijs veel meer dan J.D. Rockefeller voor de Amerikaanse economie deed in zijn hoogtijdagen aan het begin van de twintigste eeuw.

Sommige bondgenoten bespeuren in die plannen een zweem van overmoed.

Dangote zegt soms dat hij Lafarge wil opslokken, wat productie betreft het grootste cementbedrijf ter wereld.

Daarmee zou hij terechtkomen op onbekende markten in de ontwikkelde wereld met afnemende winsten.

Anderen betwijfelen of hij het dagelijkse management van zijn imperium uit handen kan geven als het nog groter wordt.

Dangote blijft er onaangedaan onder.

Hij zegt dat hij zijn inspiratie ontleent aan voorbeelden, zoals de Indiase familie Ambani, die er op de lange

termijn baat bij heeft gehad om grote risico’s te nemen. Hij doet langzaamaan afstand van de controle over het management en zijn aandelen en ziet zichzelf meer een type als Warren Buffett worden. ‘Het gezicht van de chief executive officer zal niet dat van Aliko Dangote zijn. We worden net een soort broedmachine die bedrijven opstart en ze koestert.’

Obasanjo’s visie is geïnspireerd door de simpele filosofie van het Yorùbávolk [de op twee na grootste etnische groep van Nigeria]. ‘Als een aantal dingen goed voor je uitpakt, ben je briljant. Als ze slecht uitpakken, ben je een idioot.

Voor Aliko zijn nogal wat dingen goed uitgepakt.’

William Wallis

William Wallis is redacteur bij de Financial Times en werkt als correspondent in Afrika en het Midden-Oosten.

‘Als een aantal dingen goed voor je uitpakt, ben je briljant. Als ze slecht uitpakken, ben je een idioot’

Twee van Dangote’s werknemers lopen langs een enorme berg kalksteen bij zijn cementfabriek in Obajana, Kogi, Nigeria. – © Akintunde Akinleye / Reuters

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 45

Afrika_2.indd 45

25-03-14 11:26

horizon

essay

Š Tammo Schuringa

pagina 46 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Horizon.indd 46

25-03-14 11:54

horizon

essay

Geen tijd om na te denken The New Yorker – New York

Dat uit verveling de beste ideeën worden geboren, is inmiddels haast een cliché.

Alleen, hoe bereiken we die staat van ‘bijna onaardse gelukzaligheid’, zoals de Duitse intellectueel Siegfried Kracauer verveling negentig jaar geleden beschreef, als we onophoudelijk worden bestookt met informatie, billboards, lawaai en digitale attracties? In een confronterend essay vraagt Evgeny Morozov zich af hoe we afleiding van de afleiding kunnen vinden.

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 47

Horizon.indd 47

25-03-14 12:10

horizon

O

p 16 november 1924 publiceerde Siegfried Kracauer, een vooraanstaand figuur in de culturele wereld van de Weimarrepubliek, een prikkelend essay in de Frankfurter Zeitung. Als professioneel architect was Kracauer een nauwkeurig waarnemer van de moderniteit en de invloed ervan op het leven in de stad. Hij trad daarmee in de voetsporen van zijn docent Georg Simmel, de socioloog die in 1903 in het essay The Metropolis and Mental Life betoogde dat overprikkelde stadsbewoners het risico liepen een ‘blasé houding’ aan te nemen, een overlevingsmechanisme dat hun reacties op nieuwe sensaties dempte. Kracauers bezorgdheid reikte verder. ‘Mensen die tegenwoordig wel de tijd hebben om zich te vervelen en toch niet verveeld raken, zijn zeker net zo saai als zij die nooit de tijd hebben verveeld te raken’, schreef hij in de Zeitung.

De burger ‘raakt steeds dieper in alle drukte ondergedompeld, totdat hij niet meer weet wat onder en boven is’.

essay

Smartphone

Tegenwoordig is de staat van ‘permanente ontvankelijkheid’ het geboorterecht van iedereen met een smartphone. We worden voortdurend bestookt door ‘interessanterigheid’, omdat liefhebbers van de nieuwe media bizarre feitjes en maffe cartoons verzamelen.

De lobby tegen de verveling heeft haar hoofdkwartier gevestigd in Silicon Valley: denk maar aan de slagzin van Facebook dat gebruikers zich ‘meer met elkaar verbonden’ voelen en de verzekering van Apple dat hun laatste gadget alles ‘twee keer zo snel’ doet.

Google is zo afkerig van verveling dat ze hun logo iedere dag lijken te wijzigen. ‘Nu ben je nooit meer alleen, want je vrienden zijn altijd bereikbaar’, zei Eric Schmidt, de directeur van Google, enkele jaren geleden.

‘Je hoeft je nooit meer te vervelen, want er is een eindeloze stroom aan informatie en vermaak.’ In zijn boek The New Digital Age schrijft hij dat iedereen die zich verveelt altijd ‘de holografische doos kan pakken en het carnaval in Rio kan bezoeken’.

‘Intense, absolute verveling’ zou ons kunnen herenigen met onszelf

Deels was daar volgens hem het leven in de moderne stad schuldig aan, met zijn goedkope en overal aanwezige vermaak. De helverlichte buitenreclames lokten de menselijke geest met de belofte van drank en sigaretten, terwijl bioscopen de illusie creëerden van ‘een leven dat niemand toebehoort en iedereen uitput’. Radioluisteraars waren in een toestand van ‘permanente ontvankelijkheid, voortdurend in contact met Londen, de Eiffeltoren en Berlijn’, hun ziel ‘werd opgejaagd door de nieuwshonden’, zodat algauw ‘niemand meer wist wie de jager was en wie de prooi’.

Een desoriënterende ervaring, klaagde Kracauer.

Vluchten is onmogelijk. Is de chaos in China net tactvol ontward, dan word je onmiddellijk weer lastiggevallen met een Amerikaanse bokswedstrijd…

Kracauers oplossing was simpel: ‘intense, absolute verveling’ zou ons kunnen herenigen met onszelf.

‘Wanneer op een zonnige middag iedereen buiten is, kun je het best wat rondhangen in een treinstation of, nog beter, gewoon thuisblijven, met de gordijnen dicht jezelf op de bank helemaal overgeven aan de verveling’, schreef hij. Alleen dan kun je flirten met belachelijke, gênante, spontane ideeën en een staat van ‘bijna onaardse gelukzaligheid’ bereiken. En, zo vervolgde hij: ‘Uiteindelijk ben je al tevreden als je op jezelf bent, zonder precies te weten wat je zou moeten doen.’ Met een van de leuzes van de generatie van 1968 [de babyboomers], ‘Verveling is contrarevolutionair’, zou Kracauer het niet eens zijn geweest.

Voor hem was intense verveling geen excuus voor lamlendigheid of passiviteit. Nee, het stelde ons in staat om even een blik te werpen in een ander universum, om alternatieve verklaringen te vinden voor onze beproevingen en te durven dromen van een andere toekomst.

Maar het ultieme antivervelingsdingetje is Google Glass, een ‘smart’-bril die alles binnen je gezichtsveld kan bedekken met een eindeloze stroom aan informatie. Google Now, een ander paradepaardje van het miljardenbedrijf, wil het ‘nu’ kapen door alles wat we in het verleden hebben gedaan te analyseren, om vervolgens te kunnen voorspellen wat we in de toekomst misschien zullen doen.

Kracauers recept voor verveling – doe de gordijnen dicht en kruip op de bank – werkt niet in de zwaar ‘gemedialiseerde’ huishoudens van tegenwoordig.

Probeer dat bankexperiment maar eens met Kinect, de Xbox en de Roku-mediaspeler binnen handbereik.

Intussen is ‘het netwerk van de mensen die zich vervelen op hun werk’ – zoals Jonah Peretti, oprichter van mediabedrijf BuzzFeed, de miljoenen mensen omschreef die van de filmpjes op zijn site een hit op internet maakten – druk bezig om de laatste hype je mailbox in te duwen. De wereld buiten biedt geen soelaas. Ook tijdens je ontspannende wandelingetje naar het treinstation sta je bloot aan vermaak, met de stralende billboards die jouw gezicht herkennen, nieuwsberichten die op reusachtige schermen boven je hoofd worden geprojecteerd en kleine gadgets die jou op de hoogte stellen van de nieuwste aanbiedingen van winkels en restaurants in de buurt.

(Ja, Google heeft daar een app voor: de Field Trip.)

Technologiereus

Een overdaad aan informatie kan ons net zo goed vervelen als een gebrek aan informatie. Maar die eerste vorm van verveling, de gemedialiseerde verveling, gunt ons geen tijd om na te denken; die zorgt er alleen maar voor dat je voortdurend hunkert naar nieuwe informatie.

© Tammo Schuringa

Dave Eggers nieuwste roman De cirkel gaat over deze merkwaardige moderne situatie. Het is een soort campusroman – er zijn zelfs studentenhuizen –, alleen de campus behoort hier tot een Facebookachtige technologiereus genaamd ‘De Cirkel’ [het machtigste bedrijf ter wereld]. De werknemers daarvan verdrinken in onophoudelijke en uiterst triviale updates die hun op een zich razendsnel uitbreidend aantal schermen

pagina 48 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Horizon.indd 48

25-03-14 11:54

essay

horizon

Google Now wil het ‘nu’ kapen

De staat van ‘permanente ontvankelijkheid’ is het geboorterecht van iedereen met een smartphone

wordt aangeleverd, en toch dringen ze steeds weer aan op een hogere dosis. De oprichter van de Cirkel klinkt als een personage uit een feuilleton van Kracauer. Zijn bijnaam op de universiteit was ‘Niagara’, omdat ‘zijn ideeën met miljoenen tegelijk uit zijn hoofd stroomden, iedere seconde van iedere dag, onophoudelijk en overweldigend.’ De Cirkelaars proberen hun gemedialiseerde verveling te verdrijven door elk aspect van hun leven te documenteren en te beoordelen. Ondanks al die digitale activiteit worden ze intens saai gevonden door de paar opstandelingen die liever de dingen echt ervaren dan de digitale weergaven ervan te archiveren. Sterker nog, de Cirkelaars hebben er totaal geen idee van hoe saai ze zijn.

Een reden waarom gemedialiseerde verveling zo moeilijk te herkennen is, is omdat die zich hult in de retoriek van het nu en het nieuwe. Om te kunnen zien dat je je verveelt, moet je weten hoe je onderscheid moet maken tussen momenten – al is het alleen maar om te zien dat ze hetzelfde zijn. Wanneer iemand alleen in het heden leeft, bega je makkelijk de vergissing om een voortdurende invasie van het nieuwe – status-updates, tweets of e-mails – voor een radicale breuk te houden met alles wat ervoor was.

Henri Lefebvre, de Franse filosoof die Kracauer opvolgde als uiterst scherpzinnig waarnemer van het dagelijks leven in de twintigste eeuw, gaf aan het begin van de jaren zestig in een schitterend essay een samenvatting van deze situatie: ‘Eens, in een ahistorische samenleving met feitelijk geen bewuste geschiedenis, begon niets en kwam ook aan niets een einde. Tegenwoordig komt aan alles al een einde zodra het feitelijk begint en verdwijnt iets zodra het tevoorschijn komt. Maar alles herhaalt zich en begint opnieuw. … Omdat de belangstelling ervoor in toenemende mate afzwakt, wordt het nieuws sneller en compacter, totdat het uiteindelijk, na een ultrakorte tussenperiode, uitdooft. … De overbekende verschijnselen van verzadiging, van verveling, van bliksemsnelle overgangen van interesse naar desinteresse leveren technieken op die erop gericht zijn om juist die reacties te voorkomen: presentatietechnieken. Er worden nieuwe manieren gevonden om nieuws te presenteren. …

Het nep-nieuwe, het gefingeerde nieuwtje (door te dramatiseren of juist te dedramatiseren, afhankelijk van de periode en de betrokken deskundigen). … De verwarring tussen trivialiteit die niet langer triviaal lijkt en sensatiezucht die zich als gewoon voordoet, is knap georkestreerd. Nieuws wordt gereduceerd tot al wat voortkomt uit sociaal spontane handelingen, en het komende ogenblik is haast evenveel waard als een ogenblik dat al voorbij is.’

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 49

Horizon.indd 49

25-03-14 11:54

horizon

essay

te houden, de twee belangrijkste kaders waarbinnen doorgaans wordt gediscussieerd over de invloed van digitale technologieën op de aandacht en het gebrek daaraan. Ze stellen dat we, als we uitgaan van een andere opvatting over tijd, ruimte en cognitie, ook een andere technologische toekomst kunnen ontwerpen.

De juiste hoeveelheid

Eggers lijkt stevig in Lefebvres kamp te zitten. Mercer, een te dikke ambachtsman, die bang is dat zijn exvriendin Mae zich door voor de Cirkel te gaan werken aansluit bij een gevaarlijke sekte, is een van de weinige sympathieke personages in de roman. Hij vergelijkt de sociale media, die voortdurend aansporen tot meer interactie en feedback, met het eten van fastfood waarin precies de juiste hoeveelheid zout en vet is gestopt zodat we steeds meer willen (eten). ‘Je hebt geen honger, je hebt het eten niet nodig, je hebt er niets aan, maar je blijft die lege calorieën maar tot je nemen’, zegt hij tegen Mae. ‘Dat is wat jullie iedereen opdringen. Precies hetzelfde. Eindeloos veel lege calorieën, maar dan de digitaal-sociale equivalent.

En jullie maken het net zo verslavend.’

De cirkel is fictie en gaar over beangstigende producten die niet echt bestaan. Drie nieuwe non-fictieboeken onderzoeken ons gedweep met interruptie en verbondenheid door apps en startups te bespreken die wél echt bestaan: Present Shock. When Everything Happens Now, van Douglas Rushkoff, mediadeskundige en -adviseur, probeert een diagnose van het onbehagen te geven. The Distraction Addiction. Getting the Information You Need and the Communication You Want, Without Enraging Your Family, Annoying Your Colleagues, and Destroying Your Soul, van Alex SoojungKim Pang, een futurist opgeleid in de wetenschapsgeschiedenis, en Ambient Commons: Attention in the Age of Embodied Information van Malcolm McCullough, hoogleraar vormgeving en architectuur aan de universiteit van Michigan. Alle drie schrijven ze een aantal oplossingen voor. Alle drie zijn ze sceptisch, maar slagen erin technofobie of neurologie erbuiten

’Eindeloos veel lege calorieën, maar dan de digitaal-sociale equivalent’

The Present Shock slaagt daar van de drie het minst in.

Rushkoff doet Lefebvres verhandeling nog eens dunnetjes over, maar minder mooi geformuleerd en met minder analytisch inzicht. Hij betoogt dat we zijn besmet met het presentisme, wat resulteert in ‘het bagatelliseren van alles wat niet nu gebeurt – en een aanval op alles wat er verondersteld wordt te zijn’. Intuïtief lijkt dat betoog te kloppen, maar de bewijsvoering is wankel. Wanneer is deze aanval begonnen? Waarin verschilt die aanval – gecoördineerd door met name de sociale media – van eerdere aanvallen, door bijvoorbeeld de radio of reclameborden? Rushkoffs stelling dat wij ‘producten zijn van het digitale tijdperk’ maakt dit tijdperk nog niet revolutionair en uniek. Ja, wij zijn de producten ervan, maar het is evengoed een product van ons.

Ongewild bevestigt The Present Shock zijn eigen stelling: dit is een boek over de gevaren van het presentisme, geschreven op een schaamteloos presentistische manier. Zo kom je er door The Present Shock te lezen niet achter dat de Duitse filosoof Georg Simmel al in 1911 heeft nagedacht over ‘het absolute nu’ (‘de plotse verheffing van het levensproces naar een punt waar verleden en toekomst irrelevant zijn’). Of dat het idee van de ‘werkelijke tijd’ al halverwege de jaren zestig van de vorige eeuw door kunstenaars is verkend. De lijst van omissies is erg lang. Rushkoff erkent in een voetnoot weliswaar dat denkers, van Aristoteles tot de Amerikaanse filosoof en technoloog Lewis Munford, allemaal hetzelfde intellectuele terrein hebben geëxploreerd, maar omdat hij ervan uitgaat dat het ‘digitale tijdperk’ uniek is, doet hij met dat gegeven verder nauwelijks iets. Rushkoff presenteert zichzelf als een mediadeskundige, maar heeft zich nooit beziggehouden met de actuele mediatheorie. Hij durft wel te theoretiseren over het nog niet in kaart gebrachte terrein van het internet, en bedenkt daarbij en passant ook nieuwe begrippen (diphigrenia, fractalnoia, apocalypto), maar zijn theorieën bewijzen hun originaliteit vooral door alle banden door te snijden met wat er eerder gezegd en gedacht is. Had hij maar naar zijn eigen waarschuwing over de tirannie van het nieuwe geluisterd. Ook geeft The Present Shock weinig specifieke oplossingen. ‘We kunnen de aanvallen op onze aandacht afslaan; we kunnen een veilige plek creëren voor ongestoord nadenken; we kunnen elk moment de waarde toekennen die het verdient en niet meer’ – prima, maar hoe dan?

Misschien deelt Rushkoff die details alleen met zijn cliënten.

The Distraction Addiction van Alex Pang daarentegen staat boordevol suggesties hoe we het ‘contemplatief computeren’ kunnen omarmen; een mindful benadering van de digitale technologie die een aanzienlijke hoeveelheid kracaueriaanse verveling kan opleveren.

In plaats van de technologie te schuwen bij de zoektocht naar de authentieke mythische ervaring, wil Pang juist de technologie gebruiken om de troep op te ruimen die de technologie heeft gecreëerd. The Distraction Addiction is een loflied op de verschillende

tools om onze internetbereikbaarheid te blokkeren of te beperken: tools met namen als Freedom, Chrome Nanny en StayFocusd [apps die internet tijdelijk voor je uitschakelen]. Het installeren van die software op je computer is de equivalent van het dichtdoen van de gordijnen in Kracauers woonkamer.

Tijdens het lezen van The Distraction Addiction moest ik denken aan Micro Man (1982), een in de vergetelheid geraakt boek van de Amerikaanse auteur Susan Curran en de excentrieke Britse cyberneticus Gordon Pask, waarin ze de commodoficatie van de tijd voorspelden.

‘Tegenwoordig kopen we tijd zoals onze ouders accommodatie kochten, een ruimte om in te wonen’, schreven ze over het toen het nog verre jaar 2000.

‘Er zijn net zo veel makelaars in tijd als in onroerend goed.’ Dat is het heden dat we maar al te goed kennen.

Eén ding is zeker: de tool Freedom is niet gratis: je betaalt er tien dollar voor. Een moderne Odysseus, die maar al te graag vastgebonden wil worden aan een digitale mast, haalt die touwen waarschijnlijk bij de App Store.

Afleidingsverslaving

Ik moet bekennen dat ik een groot fan ben van het ‘contemplatief computeren’, wat ook weer een soort ‘afleidingsverslaving’ is. Vorig jaar kocht ik een kluis met een ingebouwde tijdschakelaar waarin ik mijn smartphone en internetkabel enkele dagen op kon bergen. (Tools zoals Freedom werkten niet voor mij – te makkelijk te omzeilen.) In het begin was ik helemaal van slag. Hoe moest ik films van Netflix nu afspelen? Achteraf gezien was dat een dwaze vraag.

Voordat ik was bevrijd door de kluis had ik meer tijd besteed aan het zoeken op internet naar recensies van Netflix-films dan aan het afspelen van een van die films. Omdat ik dus een lange lijst had van films die ik graag wilde zien, kon ik nu naar alle tevredenheid dvd’s van en naar Netflix ontvangen en opsturen – zonder online te hoeven gaan. Als er zoiets bestaat als een offline-esthetica, dan heb ik die gevonden.

Maar die controle heb ik niet meer wanneer ik mijn appartement verlaat. Natuurlijk, er bestaan dingen als ruisonderdrukkende koptelefoons, stoorzenders voor mobiele telefoons. Toch voelt het ergens niet goed om afhankelijk te zijn van dergelijke tools om met de overdaad aan prikkels om te kunnen gaan.

Waarom accepteren we alomtegenwoordige afleiding als een gegeven? Technologiebedrijven maken apps om geluid, overdadige prikkels en afleiding tegen te gaan – nadat ze eerst dat geluid, die overdaad en afleiding hadden gemaakt –, maar waarom zouden we die problemen niet aanpakken met regelgeving en een beter ontwerp?

De actievoerders tegen lawaai aan het begin van de twintigste eeuw – om maar één eerdere poging te noemen om de excessen van de industrialisatie in te perken – hadden het niet over oordopjes of geluiddichte ramen. Ook pleitten ze er niet voor om de stad uit te gaan en op het platteland te gaan wonen.

Nee, The Society for the Suppression of Unnecessary Noise in de VS en vergelijkbare groepen in Europa (Non clamor sed amor – ‘geen lawaai maar liefde’

pagina 50 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Horizon.indd 50

25-03-14 11:54

horizon

essay

‘Troost en herstel vinden in rechtstreeks waarnemen’

– was een slagzin) probeerden van lawaai een publiek probleem te maken dat collectief aangepakt moest worden – door het recht op stilte te introduceren.

De moderne stad had zonder die antilawaai-activisten misschien lelijker geluidsbehang gekend. Ze voerden strijd tegen mattenkloppen en het rinkelen van bellen. Ze drongen aan op andere rubberen banden, stillere trottoirs en knalpotten. Ze voerden verordeningen in die verhinderden dat pianoliefhebbers ’s nachts ging oefenen. En dat gebeurde allemaal ondanks het tegenstribbelen van intellectuelen die vonden dat lawaai nu eenmaal onvermijdelijk was in het moderne leven en dat we er op den duur aan zouden wennen. (‘Uw campagne tegen lawaai heeft geen zin en is onnodig’, schreef de Weense theaterdirecteur Otto Eisenschitz toen hem werd gevraagd zich aan te sluiten bij de antilawaai-campagne.

‘Integendeel, het is bekrompen, zinloos, nutteloos en absurd!’) Niet al hun hervormingen hadden het beoogde effect, maar de politisering van het lawaai inspireerde een nieuwe generatie stadsplanners en architecten om anders te gaan bouwen, scholen en ziekenhuizen in een rustiger omgeving te situeren en parken en tuinen te gebruiken als buffer tegen het verkeer.

Lichtvervuiling

Wat er tegenwoordig nodig is, is een moderne tegenhanger van die antilawaai-activisten van een eeuw geleden. Zoals Malcolm McCullough het omschrijft in Ambient Commons, het interessantste en meest politieke boek over afleiding en aandacht dat de afgelopen tijd verschenen is: ‘Informatie verdient zijn eigen milieubeweging.’

De stad São Paulo is een trendsetter op dat gebied: vanwege de ‘visuele vervuiling’ is sinds 2007 elke buitenreclame verboden. Maar McCullough roemt ook de technologieën die ons bewuster maken van de wereld om ons heen. Om te voorkomen dat we steeds minder opmerken, omdat we door flitsende beeldschermen en andere media voortdurend worden afgeleid, wil McCullough dat we ons omringen met technologieën – van mediafaçades die plaatjes weren tot apparaatjes die lichtvervuiling controleren – waarmee we onze aandacht kunnen intensiveren en die ons helpen een nieuw waarnemend vermogen te ontwikkelen: ‘Iemand met een rustiger leven let meer op zijn omgeving en gebruikt de technologie meer uit nieuwsgierigheid dan om te veroveren.

Zo iemand vindt troost en herstel in rechtstreeks waarnemen, en dat vergroot het vermogen om

© Tammo Schuringa

onderscheid te maken tussen vormen van in de nabije omgeving verkregen informatie. Dat helpt duurzaamheid en niet alleen maar nieuwigheid te waarderen. Dat helpt het nu uit te rekken en uit te breiden, voorbij de laatste tweets, voorbij de volgende zakenwijk, tot je het gevoel hebt dat het tijdperk waarin je je bevindt langer is dan je eigen leven.’

Ambient Commons bruist van de uitdagende ideeën: aandachtsdiefstal, recht op ongestoorde aandacht, afleidingspiek. Het is een roep om een verantwoorde stadscultuur. Voor het realiseren van die visie is precies de politieke, sociale en juridische vernieuwing nodig die de antilawaai-activisten tot stand brachten. Volgens McCullough voldoen de oude

regelingen niet meer; daarin staat niets over ‘of het geoorloofd is dat er een advertentie op je telefoonscherm verschijnt wanneer je langs een winkel loopt, of het verkeerd zou zijn wanneer die advertentie als gesproken bericht doorkwam, als een onderbreking op een filmpje dat je op je toestel aan het bekijken bent of als een geprojecteerd beeld vlak voor je op het trottoir’. Gezien de recente hype over de opkomst van de smart city – dankzij grote technologiebedrijven die oplossingen proberen te slijten aan innovatiehongerige burgemeesters – komt McCulloughs pleidooi voor een technologisch mogelijk gemaakte maar menselijke stadscultuur op het juiste ogenblik.

Als je je stad niet zou toevertrouwen aan Robert

We hebben een moderne tegenhanger nodig van de antilawaai-activisten

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 51

Horizon.indd 51

25-03-14 11:54

horizon

essay

We moeten verveling en afleiding niet langer als elkaars vijand zien

Moses [de master builder van o.a. New York, ontwerper van de moderne stad], waarom dan wel aan Eric Schmidt?

Velen zijn al campagne aan het voeren voor hun eigen versie van een ‘informatiemilieubeweging’. Sommige cafés weigeren wifi aan te bieden, in Amsterdam zijn er bankjes die wifi blokkeren. Bibliothecarissen denken na over het aanleggen van wifivrije ‘Waldenzones’, zoals de schrijver William Powers ze heeft genoemd. Een groep Noorse studenten vormgeving heeft een moderne ‘iglo’ gebouwd – omschreven als een ‘ontkoppelde ruimte in een onlinehuis’ – die elektromagnetische signalen blokkeert. Ook een soort kluis dus, alleen verbergt die jou en niet je apparaten.

‘Slow-spots’

Onlangs betoogde de Nederlandse Christoph Lindner, hoogleraar mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam, dat in smart cities ‘slow-spots’ gecreëerd moeten worden – ‘creatieve plekken voor stilte en aandacht waar ruimte is voor de ervaring van vertraging’. Het is een voorstel dat het bestuderen waard is. Want wat is moderniteit anders dan een verzameling van stilte- en afleidingsplekken? Denk maar aan de trein: ja, we hebben er wifi, maar we hebben ook de stiltecoupé – en is er een mooiere vinding dan de stiltecoupé?

Nu treinen rijdende schrijnen voor de goden van contemplatie zijn geworden – ‘de stiltecoupé is het Thermopylae, de Masada, het Fort McHenry van de rust’, stond vorig jaar in de The Times – vergeet je al snel hoe er vroeger tegen een treinreis werd aangekeken. ‘Ik verveel me zo in de trein dat ik al na vijf minuten ga gillen van verveling’, klaagde Gustave

© Tammo Schuringa

Flaubert in 1864. ‘Je zou kunnen denken dat iemand zijn hond in de coupé had achtergelaten, maar nee, het is meneer Flaubert die zo aan het grommen is.’

Het liefst bleef hij de nacht ervóór op, zodat hij tijdens de treinreis kon slapen. Algauw kwamen er in de stations boekwinkels en bibliotheken om dit probleem op te lossen.

Korte beleving

Het idee dat een trein een heilige plek van onbereikbaarheid kan zijn, zou Flaubert heel vreemd in de oren hebben geklonken, maar dat zou ons er niet van moeten weerhouden om onze eigen tuinen van verbondenheid en onbereikbaarheid te creëren. Dat zou onvermijdelijk leiden tot het instellen van zones waar verschillende regels van mediale verbondenheid gelden. Sommige zouden een overvloed aan prikkels bieden, andere zouden zo saai zijn dat we ons er alleen maar konden vervelen.

Die tuinen zullen pas worden aangelegd wanneer we verveling en afleiding niet langer als elkaars vijand zien. Dat deed Kracauer ook niet. Hoe groot voorstander hij ook was van de intense verveling, hij keek nooit neer op de moderne technologie of de massa, met hun voorliefde voor dansen, reizen en slapstickfilms. Volgens hem konden al die vormen van vermaak er juist toe bijdragen om de pogingen van de moderniteit om de mensen ‘een leven op te dringen dat van hen volgelingen van de technologische excessen maakt’ te voorkomen. Kracauer zag reizen en dansen als strategieën om de groeiende rationalisatie van het moderne leven in al zijn dimensies – ruimte, in het geval van reizen, en tijd, in het geval van dansen – een halt toe te roepen en om zelfs een glimp van het sublieme op te kunnen vangen: wat iemand verwacht te krijgen van reizen en dansen – een bevrijding van aardse ellende, de mogelijkheid van een esthetische relatie tot georganiseerde zware arbeid –, komt overeen met de verheffing boven het efemerische en het incidentele, die kan plaatsvinden binnen het bestaan van een mens in relatie tot het eeuwige en absolute… Via reizen (en voorlopig maakt het niet uit waar die naartoe gaan) worden de ketenen verbroken en stellen mensen zich voor dat de oneindigheid zich voor hun ogen uitstrekt. In de trein zijn ze al aan de andere kant en de wereld waarin ze terechtkomen, is een nieuwe wereld voor ze. De danser voelt ook de eeuwigheid in het ritme: het contrast tussen de tijd waarin hij rondzweeft en de tijd die hem verplettert, is zijn authentieke extase binnen het onauthentieke domein. De dans kan makkelijk worden teruggebracht tot niet meer dan wat pasjes, omdat alleen de beweging van het dansen er uiteindelijk toe doet.

Zowel intense verveling als intense afleiding kan zo’n ‘authentieke extase binnen het onauthentieke

domein’ benaderen. De truc is om ze beide te eren en te roemen – en geen genoegen te nemen met halfslachtige, middelmatige versies. Hebben we behoefte aan een stimuleringsprogramma voor de afleiding?

Waarschijnlijk niet: Silicon Valley en storend gedrag van anderen verrichten op dat terrein al goed werk.

Aan de andere kant zou de intense verveling wel een subsidie en nationale vrije dag of iets dergelijks kunnen gebruiken.

Gelukkig liggen de eeuwigheid en de oneindigheid nog steeds binnen ons bereik. Het zich storten in de eindeloze stroom tweets verschilt niet erg van het dwangmatig kopen van boeken in de valse hoop dat je ze ooit zult lezen. Natuurlijk komt dat er niet van, maar dat doet er niet toe: het gaat om de uiterst korte beleving van die mogelijkheid. De brandslang van de sociale media laat ons een vluchtig moment in de waan dat we God zijn en iedere link die bij ons wordt gedropt kunnen veroveren; dat geeft ons de dwaze utopische hoop dat we als overwinnaar tevoorschijn kunnen komen uit de strijd tegen de overdaad aan informatie. Op dezelfde manier zorgt de mogelijkheid van gecontroleerde ontkoppeling – door middel van software zoals Freedom of van hardware zoals mijn kluis – ervoor dat onze takenlijsten en deadlines haalbaar zijn, als we ze tenminste systematisch en zonder afleiding benaderen. Net zoals reizen en dansen, zijn de mogelijkheden tot ontkoppeling illusies die zijn gecreëerd door de moderniteit. Maar dat zou ons er niet van moeten weerhouden er ten volle van te genieten. Het leven in het Nieuwe Digitale Tijdperk mag dan desoriënterend zijn, maar het is in elk geval niet onaangenaam, stompzinnig en kort. Tenminste, niet in de stiltecoupé.

Evgeny Morozov

Evgeny Morozov schrijft over de politieke en maatschappelijke implicaties van de technologie. Hij is redacteur bij het Amerikaanse politiek- en kunstgerichte tijdschrift The New Republic.

Dave Eggers De cirkel, Uitgeverij Lebowski, 2013 Douglas Rushkoff Present Shock. When Everything Happens Now, Current Trade, 2013 Alex Soojung-Kim Pang Verslaafd aan afleiding. Handleiding voor een gelukkig digitaal leven, Kosmos Uitgevers, 2013 Malcolm McCullough Ambient Commons: Attention in the Age of Embodied Information, The MITT Press, 2013

pagina 52 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Horizon.indd 52

25-03-14 11:55

horizon

wetenschap

De zoektocht naar een beter condoom Het schijnt lastig te zijn een ontwerp te bedenken dat genoeg mensen beter bevalt dan het beproefde model. Een met flapjes die als een sok omhoog kan worden getrokken? Of liever een condoom dat het gevoel van elkaar rakende slijmvliezen tijdens onbeschermde seks heel dicht benadert?

The Economist – Londen

Z

e zijn wel gemaakt van schildpad en van hoorn.

Van het fijnste zijde en van het ruwste leer.

Van varkensblazen en van schapendarmen.

Van rubber (zowel natuurlijk als synthetisch) en van plastic. Maar echt voldaan hebben ze nooit. Al worden er 15 miljard per jaar geproduceerd en zijn er 750 miljoen paren die ze gebruiken, als puntje bij paaltje komt, zijn condooms toch niet populair. De waarheid is dat het onhandige spelbrekers zijn, met de onhebbelijke gewoonte om op het cruciale moment af te glijden.

Maak dus een beter condoom en een staande ovatie is je deel. Dat is tenminste waar een select groepje onderzoekers in laboratoria over de hele wereld op hoopt. Net als Bill Gates, die met zijn Foundation voor een aantal van deze pogingen een startkapitaal van 100.000 dollar beschikbaar heeft gesteld, met de belofte van nog een miljoen dollar extra als de eerste proefnemingen goed uitpakken.

De Gates Foundation, de grootste particuliere geldschieter op het gebied van wereldwijde gezondheid, heeft om dezelfde reden als de meeste gebruikers belangstelling voor het condoom. Niet alleen voorkomt dat ongewenste zwangerschap, maar het beschermt ook tegen besmetting met een geslachtsziekte, vooral hiv. De zoektocht naar een beter condoom lijkt dus zowel de privégebruiker als het algemeen belang te dienen.

Er zijn ideeën genoeg voor de manier waarop dat condoom te verbeteren valt. De Gates Foundation had in november 2013 de keus uit tweeëntachtig voorstellen, waaruit ze de elf meest belovende koos.

Welke plannen de tweede ronde overleven, wordt nu bekeken en zal in mei bekend worden gemaakt. Naar verluidt zal daarbij de nadruk liggen op dat tot nu toe wat ondergeschoven kindje: het vrouwencondoom.

Iets wat genot moet doorlaten, maar verder alles tegenhoudt

Een van de meest intrigerende benaderingen bij het bedenken van een beter condoom is om het latex waar de moderne voorbehoedmiddelen van zijn gemaakt, te versterken met grafeen. Dit materiaal bestaat uit flinterdunne velletjes koolstof en is een van de sterkste materialen die we kennen. Dankzij zijn dikte (of liever zijn gebrek aan dikte) lijkt dit een uitstekend startpunt voor iets wat genot moet doorlaten, maar verder alles tegenhoudt.

Een van de groepen die onderzoek doet naar met grafeen versterkte anticonceptiemiddelen, staat onder leiding van Aravind Vijayaraghavan van de universiteit in het Britse Manchester. Hier werd grafeen tien jaar geleden ontdekt. Het team van dr. Vijayaraghavan wil een dun maar taai, onscheurbaar membraan maken, dat voor condooms geschikt wordt gemaakt door het te combineren met latex of polyurethaan.

Een tweede groep die zich bezighoudt met grafeen staat onder leiding van Lakshminarayanan Ragupathy, bij de grootste condoomproducent van India, HLL Lifecare. Deze groep hoopt een stap verder te gaan. Ook dr. Ragupathy wil de koolstofvelletjes mengen met latex om een sterk materiaal samen te stellen. Maar bovendien denkt hij erover om chemicaliën, zoals zaaddodende middelen, virusremmers en zelfs smaakjes toe te voegen aan het grafeen. Sommige daarvan worden nu ook al in condooms toegepast, maar op dit moment moeten die zich zien te hechten aan het gladde oppervlak van het latex. Voeg grafeen toe en het materiaal wordt op microscopisch niveau veel ruwer (en het oppervlak veel groter), waardoor het meer chemicaliën kan vasthouden.

Rekbaar eiwit

Maar grafeen is niet het enige alternatieve materiaal waarmee wordt geëxperimenteerd in de condoomindustrie. Mark McGlothlin, de baas van Apex Medical Technologies in het Amerikaanse San Diego, wil eerder van het verleden lenen dan naar de toekomst kijken. Hij stelt voor om collageen te gebruiken, het rekbare eiwit dat in vroeger tijden darmen zo geschikt maakte om condooms van te maken. McGlothlin is van plan om zijn collageen niet uit darmen te halen, maar uit pezen van koeien en uit vissenhuid en die

Condoomdispenser in een openbare wc in Niamey, Niger. © Ute Grabowsky / Getty

zodanig af te breken en weer op te bouwen dat er een materiaal ontstaat zonder onaangename geurtjes, oneffenheden en poriën. Want al zijn poriën in natuurlijk collageen klein genoeg om sperma tegen te houden, ze zijn ook groot genoeg om virussen door te laten.

Condooms effectiever maken is één ding. Maar dat heeft weinig nut als ze behalve het sperma ook het gevoel belemmeren. De gebruikelijke manier om gevoeligheid te vergroten, is door het materiaal dunner te maken. Maar Patrick Kiser van de Northwestern University in Illinois gaat het op een andere manier aanpakken. Hij wil niet al te veel details kwijt, maar zegt wel dat zijn team condooms van polymeren wil maken, die het gevoel van elkaar rakende slijmvliezen tijdens onbeschermde seks heel dicht benadert.

Ook Karen Buch en Ducksoo Kim van het Boston Medical Center houden zich bezig met behoud van het gevoel tijdens de daad. Zij proberen een omhulsel te maken dat zichzelf smeert wanneer het in aanraking komt met water. Dat zou de onaangename smeermiddeltjes op oliebasis die nu voor condooms worden gebruikt, overbodig maken. Hiervoor hebben deze twee onderzoekers zich tot het modieuze

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 53

Horizon.indd 53

25-03-14 11:55

horizon terrein van de nanotechnologie gewend. Ze stellen voor hun condooms te bedekken met kleine deeltjes van een polymeer dat zich makkelijk aan water bindt – een verbinding die een hydrogel oplevert. Dit, zo hopen deze wetenschappers, zal de wrijving verminderen en gebruikers een glad, glijdend gevoel bieden.

Ondertussen is Ron Frezieres van het California Health Institute in Los Angeles van plan condooms te maken uit polyethyleen, dat sterker is dan latex (waardoor condooms die hiervan zijn gemaakt maar een vijfde van de dikte hoeven te hebben van de huidige condooms) en geen allergische reacties veroorzaakt zoals rubber soms doet. Het nadeel van polyethyleen is dat het de elasticiteit van latex mist die het condoom op het cruciale moment op zijn plaats houdt. Maar volgens Frezieres, die al dertig jaar condooms test en ontwikkelt, hoeft dit geen probleem te zijn omdat een condoom dat van het juiste type polyethyleen is gemaakt, blijft kleven als een soort krimpfolie. Bovendien bevat zijn condoom speciale flapjes waardoor het als een sok kan worden aangetrokken. Dat is bij elastisch materiaal lastiger, omdat dat alleen maar uitrekt als je eraan trekt.

Hoe krijg je dat kreng gemakkelijk om... Dat is ook de vraag waarmee Willem van Rensburg van de firma Kimbranox in het Zuid-Afrikaanse Stellenbosch zich bezighoudt. Hij en zijn team werken aan de ‘Rapidom’, die met één beweging om te doen is en dus een minimale onderbreking geeft, zoals het rapport van de Gates Foundation zedig formuleert.

De Rapidom is een condoom in een pakje dat het openscheuren en het bijbehorende gepruts in het heetst van de strijd naar het verleden verwijst.

Het pakje kan aan één kant – en het maakt niet uit welke – vastgepakt en uit elkaar getrokken worden, waardoor de inhoud zich netjes ontrolt.

Maar is het condoom eenmaal om, dan moet je nog zorgen dat het om blíjft en niet net op het verkeerde moment weer afglijdt. Dat probleem gaan Benjamin Strutt en zijn team van het Cambridge Design Partnership, een Brits adviesbureau, te lijf. Zij hebben een materiaal ontwikkeld dat, anders dan latex, in één richting (rond de penis) makkelijker rekt en samentrekt dan in de andere richting (in de lengte). Zo wordt het condoom tijdens de gemeenschap zachtjes strakker en houdt het zichzelf stevig op zijn plek.

Ook Richard Chartoff van de University of Oregon is op zoek naar condooms die beter blijven zitten. Hij wil ze maken van een polymeer met een ‘vorm-geheugen’ dat zich, wanneer het op lichaamstemperatuur komt, aanpast aan de vorm van de penis en dus altijd past.

Wat het ook gaat worden, het lijkt erop dat de komst van een beter condoom nabij is. Toch denkt niet iedereen dat de amoureuzen van deze wereld de

Het lijkt erop dat de komst van een beter condoom nabij is

wetenschap

Er zijn al heel wat nieuwe uitvindingen getest, bijvoorbeeld modellen die als ijsjes gedraaide uiteinden hadden. Dit klassieke model wordt in latex gedipt in de Unidus Corp.-fabriek te Jeungpyeong, Zuid-Korea. – © SeongJoon Cho / Getty

Hoe krijg je dat kreng gemakkelijk om...

uitvinder daarvan een staande ovatie zullen geven.

Een van die sceptici, iemand die alles al eens gezien heeft, is Jeff Spieler, de belangrijkste condoomdeskundige van de Amerikaanse dienst voor internationale ontwikkeling. Spieler begon al in de jaren tachtig met onderzoek naar de rubberen jasjes. Hij heeft heel wat nieuwe uitvindingen getest: van modellen die als ijsjes gedraaide uiteinden hadden tot het soort dat ook binnenstebuiten kon worden gebruikt. Maar volgens hem is het lastig om een ontwerp te bedenken dat genoeg mensen beter bevalt dan het beproefde en vertrouwde traditionele model.

Marketing

Misschien gaat het niet om een innovatieve doorbraak, maar is het een kwestie van kleine aanpassingen die in de loop van de tijd worden gedaan. Het percentage condooms dat scheurt bijvoorbeeld (wat de meeste gebruikers toch als het belangrijkste criterium zullen zien), is zonder al te veel tamtam teruggebracht van 11-13 procent in de jaren tachtig tot 1-2 procent nu.

Wie weet ligt de innovatie die condooms echt nodig hebben niet in het ontwerp, maar in de marketing.

Daarvoor pleit vooral het verschil in de manier waarop condooms worden gebruikt in verscheidene delen van de wereld. Volgens het Population Reference Bureau, een Amerikaanse denktank, gebruikt 20 procent van de getrouwde stellen in rijke landen condooms, terwijl 18 procent kiest voor de pil – en dat zijn in die

landen de populairste voorbehoedmiddelen. In arme landen zijn spiraaltjes en sterilisatie de meest gebruikte methoden, terwijl 4 procent en 7 procent daar respectievelijk kiest voor condoom en pil.

Bovendien wijzen de snel teruglopende geboortecijfers in de meeste arme landen erop dat er, als het gaat om gezinsplanning, geen radicale verandering nodig is. De paradox is dus dat áls al die inspanningen leiden tot een beter condoom, de bewoners van de rijke wereld daarvan meer zullen genieten dan die van de arme wereld voor wie het, althans in de ogen van meneer Gates, allemaal was bedoeld.

Dit wil niet zeggen dat de pogingen om een beter condoom te ontwikkelen voor niets zijn. Ook al loopt de sterfte aan aids terug dankzij de brede beschikbaarheid van antivirale geneesmiddelen, hiv breidt zich nog steeds uit. En condooms zijn, afgezien van totale onthouding of monogamie, de beste manier om die verspreiding tegen te gaan. Kortom, als het op presteren aankomt, is alles wat een condoom beter en makkelijker in het gebruik maakt, nog steeds van harte welkom.

pagina 54 nr. 54 27 maart tot 10 april 2014

Horizon.indd 54

25-03-14 11:55

media Een selectie uit de buitenlandberichtgeving op televisie, radio en internet.

TEXTIELTEST C&A en H&M langs de meetlat.

Het in 1841 door Clemens en August Brenninkmeijer te Sneek gestichte textielbedrijf C&A telt inmiddels 1500 filialen in Europa, plus vestigingen in Zuid-Amerika en China. Met een jaaromzet van 7 miljard en 22 miljard aan spaarcenten doen de Brenninkmeijers het niet slecht. Maar het kan altijd groter: de Zweedse modeketen Hennes & Mauritz heeft meer dan 3100 filialen, bij een jaaromzet van 13 miljard. In Duitsland is C&A juist net iets groter dan H&M – samen hebben ze er 900 vestigingen met een gezamenlijke omzet van 6 miljard. De aanleiding voor ‘ZDFzeit’ om beide ketens met elkaar te vergelijken, is hun beider bedrijfsmotto: kwaliteit voor weinig geld. Het ZDF-programma voerde een vergelijkend warenonderzoek uit. Moeten wij ons goeie goed van C&A betrekken of van H&M? Er werd gelet op prijs, bereikbaarheid, kwaliteit van dienstverlening en rijen voor de kassa. Alle aankopen, van ondergoed tot ritssluitingen, werden in een laboratorium getest. De consument die denkt dat het allemaal niet veel uitmaakt, vergeet één beoordelingscriterium dat steeds meer aan belang wint en de doorslag kan geven: waar en onder welke omstandigheden is de kleding gemaakt? De mensonterende werkomstandigheden in sommige textielfabrieken in Azië, waar kinderen voor een hongerloontje veel te lange werkdagen maken, bleven lange tijd verborgen, maar door een aantal rampen in textielfabrieken en massieve aandacht in de media zijn ze tot het bewustzijn van de westerse consument doorgedrongen.

Maarten van Bracht

ZDFzeit: H&M gegen C&A - Das Duell Dinsdag 1 april, ZDF, 20.15-21.00 uur

Geheime diensten Heeft Uri Geller voor de Mossad en de CIA gewerkt?

Het riante optrekje oogt door alle hekken en elektronica als een vesting, maar Vikram Jayanti kreeg toch belet bij Uri Geller (1946), entertainer in ruste, bekend geworden door met breinkracht lepels te buigen en horloges te repareren. In de documentaire ‘The Secret Life of Uri Geller’ doet het onderwerp interessant en geheimzinnig. Heeft Geller zijn telekinetische gaven ook aan geheime diensten ter beschikking gesteld? Was hij geheim agent en (dubbel)spion voor de Mossad en de CIA? Jayanti probeert hem uit de tent te lokken en gaat te rade bij Amerikaanse wetenschappers en oud-CIA-medewerkers die met Geller in contact stonden. De regisseur

etaleert zijn scepsis door onder de interviews en archiefbeelden James Bond-muziekjes en toepasselijke popliedjes te plakken. Als puber weet Uri Geller, geboren in Tel Aviv, al dat hij paranormaal begaafd is en zich zal inzetten voor Israël. Hij vecht mee in de Zesdaagse Oorlog en werkte als goochelaar in nachtclubs. Zijn mentale kunsten vallen ook de autoriteiten op; hij wordt gerekruteerd voor de Mossad en de CIA en zou bijvoorbeeld in Russische diplomatenkoffers vervoerde geheime floppydisks hebben kunnen lezen: ‘I was living James Bond’.

Intussen gaat zijn carrière in theaters en op tv gewoon door. Was dat een dekmantel? In 1995 zou dit ‘psychic programme’ zijn gestopt, maar het spreekt vanzelf dat ‘sleeper’ Geller na 9/11 weer in actie kwam. ‘Gebruik je fantasie’, zegt hij.

Maarten van Bracht

2Doc: The Secret Life of Uri Geller Dinsdag 1 april, Nederland 2, 23.00-0.05 uur

Samenwerking Wat doen Israël en Europa voor Eritrese vluchtelingen?

Een Eritrese man laat in Tel Aviv zijn rug zien: diepe striemen tonen de gevolgen van gesmolten plastic dat over zijn rug is gegoten. Het overkwam hem toen bedoeïenen in de Sinaï hem ontvoerden en vasthielden in een martelkamp in de woestijn.

De man wist Israël te bereiken, zoals meer Eritreërs sinds Europa haar grenzen sloot voor Afrikaanse asielzoekers. Sindsdien worden regelmatig Eritreërs door bedoeïenen ontvoerd en vastgehouden met het oog op losgeld. In haar schokkende documentaire ‘Sound of Torture’ neemt Keren Shayo de kijker mee in het verhaal via Meron Estafanos, een Eritrese activiste die met haar radio-uitzendingen vanuit Zweden als enige in contact staat met ontvoerde Eritreërs. Zij voert aangrijpende telefoongesprekken of heeft ontmoetingen met ontvoerde of vrijgekochte Eritreërs in Tel Aviv. Ook reist ze naar de IsraëlischEgyptische grens en de Sinaï, op geringe afstand van de martelkampen. De Tilburgse hoogleraar Mirjam van Reisen publiceerde een rapport over

mensenhandel in de Sinaï, met getuigenverhalen van ontvoerde Eritreërs. ‘De UNHCR adviseert om Eritrese asielzoekers niet terug te sturen, omdat de kans zeer groot is dat de overheid ze bij terugkeer gevangenzet en martelt. Tot vijfduizend Eritreërs vluchten maandelijks het land uit. Ongeveer de helft overleeft de grensoversteek. Dit zegt uiteraard iets over Eritrea.

Toch werkt de EU constructief samen met Eritrea.

Die samenwerking moet stoppen, want nu is het signaal: we werken samen, dus we kunnen Eritreërs ook terugsturen.’

Radha Ramdhan

Sound of Torture Woensdag 2 april, Nederland 2, 23.00-0.00 uur

agenda Arm & rijk Toenemende ongelijkheid in de

Louis Theroux’ LA Stories

Linksabbieger gesucht

2Doc: Fatale beloften

Hoe LA-bewoners omgaan met

Myanmar - Eine Reise durch mein Land

wereld. Afl 4: Delhi Zondag 30 maart,

Sociaaldemocraten uit zes

In mensenhandel gaan

de dood

Reis door Birma, dat de grenzen

landen over de crisis

Nederland 2, 20.15-21.10 uur

wereldwijd miljarden om

Zondag 30 maart,

heeft geopend

Dinsdag 1 april,

Donderdag 3 april,

BBC 2, 22.00-23.00 uur

Maandag 31 maart,

Arte, 21.50-23.10 uur

Nederland 2, 0.00-1.00 uur

Arte, 16.25-17.10 uur

27 maart tot 10 april 2014 nr. 54 pagina 55

VPRO.indd 55

25-03-14 12:34

NVM OPEN HUIZEN DAG 5 A PRI L

r u u 0 :0 5 1 0 11:0

facebook.com/NVMopenhuis

twitter.com/NVMopenhuis

Kijk niet alleen op funda, ervaar uw favoriete huizen ‘live’!

Als u wilt verhuizen is internet natuurlijk een prima middel om u te oriënteren. Maar tijdens de NVM Open Huizen Dag op zaterdag 5 april heeft u de gelegenheid om geheel vrijblijvend ‘live’ bij uw favoriete huizen binnen te kijken. Dan pas ‘voelt’ u écht welke woning het beste bij u past. Bent u daarna enthousiast om een volgende stap te zetten, schakel dan een NVM-aankoopmakelaar in. Hij werkt in úw belang en kan voor u onderhandelen en u tijdens de verdere aankoop ontzorgen. Kijk op nvm.nl voor meer informatie en op funda.nl voor de deelnemende huizen. Tot 5 april!

NVM14-0896 Adv 360mag OHD 5-april 250x335mm.indd 1 Adv 54.indd 56

20-02-14 11:43 12:42 25-03-14