360 Magazine editie 71

AP

het beste uit de internationale pers

in dit nummer

nr. 71 | 29 januari tot 12 februari 2015 | www.360magazine.nl | € 5,49

texas monthly die zeit diário de notícias el país mother jones the washington post the scoop asia sentinel foreign policy the talks standpoint the new york times sahara reporters

Het literaire afval van John Updike Journalist doorzocht jarenlang vuilniszakken van succesauteur china

De dag dat Miao verdween

portugal

Vaarwel salsa, welkom kizomba verenigde staten

Monsanto ziet brood in klimaat nigeria

Schrijvers over de verkiezingen

Cover.indd 1

27-01-15 18:24

Hoe leest u 360 digitaal?

Digitale abonnementen Per maand

€5,99 (17% korting)

Per kwartaal

€16,99 (21% korting)

Per halfjaar

€31,99 (26% korting)

Per jaar

€59,99 (30% korting)

Roteer uw tablet om 360 magazine in landscape of portrait te lezen.

Leg twee vingers op het scherm en spreid ze om in te zoomen. Doe het tegenovergestelde om uit te zoomen.

voor plank.indd 4

21-02-13 11:07

Adriaan van Dis

De nieuwe roman ‘Bloedeerlijk [...], prachtig.’ – � � � � NRC Handelsblad ‘Een boek met een knetterende lading.’– � � � � De Volkskrant ‘Het grote Moederboek van Adriaan van Dis, een prachtig papieren graf.’

– HUMO ‘In dit op zijn verleden, op zijn moeder en vooral zichzelf bevochten, ongemakkelijke portret toont Adriaan van Dis het beste wat hij literair in huis heeft.’

– Vrij Nederland

AC15 adv 360 mag 250x335 Van Dis.indd 1 Advertenties.indd 2

22-01-15 10:38 27-01-15 11:07

27 november 2014 t/m 10 mei 2015

Institut national du patrimoine

1010.1032_Adv_360_Magazine_250x335mm_WT.indd 1 Advertenties.indd 4

MINISTERE DE LA CULTURE DE TUNISIE

21-01-15 21:32 27-01-15 11:07

01-15 21:32

Nederlands Kamerorkest — 20 januari t/m 8 februari 2015 — operaballet.nl

IL VIAGGIO A REIMS – Gioachino Rossini Muziek als champagne

Advertenties.indd 11

27-01-15 11:07

Binnenkort in Het Concertgebouw di 3 feb 20.15 uur Kleine Zaal

zo 8 feb 14.15 uur Kleine Zaal

vanaf €36,-

vanaf €33,-

Bariton Georg Nigl: Schubert, Loewe, Mahler en Wolf

foto: Bernd Uhlig

Klassiek op de zondagmiddag met het Doric Kwartet

foto: George Garnier

wo 4 feb 20.15 uur Kleine Zaal

ma 9 feb 20.15 uur Kleine Zaal

met emotionele Tsjaikovski

Jeremy Denk en de

Goldberg-variaties

vr 6 feb 20.15 uur Kleine Zaal

di 10 feb 20.15 uur Kleine Zaal

Tsjechië centraal

met Bachs speelse Goldberg-variaties

Danel Kwartet

Cursusavond:

vanaf €38,-

vanaf €35,-

foto: Marco Borggreve

Pavel Haas Kwartet en Bernarda Fink:

Jeremy Denk

vanaf €45,-

vanaf €45,-

foto: Samantha West

foto: Marco Borggreve

zo 8 feb 11.00 uur Grote Zaal

vr 13 feb 20.15 uur Grote Zaal

Verdi en Wagner

leidt Dvořáks Stabat Mater

Philippe Herreweghe

Het Zondagochtend Concert:

Grootschalig en intiem

vanaf €70,-

vanaf €19,-

foto: Hoebermann Studio

CG_adv360mag250x335-feb3.indd 1 Advertenties.indd 55

foto: Bert Hulselmans

Bestel nu kaarten

23-01-2015 12:35:08 27-01-15 11:07

DJOSER

r o o v g o o t e d M l e r e de w

AZI E AFRI KA M I DDE N OOSTE N LATIJ NSAM E RI KA OCEAN I E

Advertenties.indd DJS 360Mag BASIS56ADV 2015 250x335.indd 1

RE? U H C O BR

L N .

R E S .DJO 0

64 0 2 1 WWOW 5 1 7 F0

27-01-15 11:07 1/6/15 3:28 PM

inhoud 6 Wereldnieuws

Actuele gebeurtenissen wereldwijd, in woord, beeld en citaat.

9 Bronnen

360 haalt de beste journalistiek uit alle windstreken.

De bronnen van dit nummer in kaart gebracht en toegelicht.

10 Overschat: Christina Kirchner

De Argentijnse president geeft iedereen de schuld voor de problemen in haar land, behalve zichzelf.

12 De dag dat Miao verdween

Begin oktober wordt de Chinese assistente van Die Zeit-correspondente Angela Köckritz in Beijing gearresteerd. Als Köckritz probeert haar vrij te krijgen, wordt ze zelf het doelwit van de Chinese veiligheidsdiensten.

de continenten 20 Wereldberoemd in Portugal

europa | Lissabon is in de ban van de kizomba, Afrikaanse dansmuziek.

Ook de Nederlander Nelson Freitas is er razend populair.

23 Si, we kunnen

europa | De populaire beweging Podemos jaagt de gevestigde politieke partijen in Spanje de stuipen op het lijf. Maar heeft ze ook een programma?

26 Monsanto maakt boeren klimaatwijs amerika’s | Biotechnologiegigant Monsanto, niet bepaald populair bij de milieubeweging, springt slim in op de klimaatverandering.

31 Joko Widodo stelt teleur

azië | Door het executeren van onder meer de Nederlander Ang Kiem Soei heeft de Indonesische president zijn krediet alweer verspeeld.

34 Land van literatuur én Boko Haram afrika | Nigeria’s meest befaamde schrijvers blikken vooruit op de verkiezingen in het land.

horizon 40 Uit de vuilnisbak van John Updike Een Amerikaanse journalist haalde jarenlang de afvalzakken van schrijver John Updike leeg. En trof een kleine literaire schat aan.

49 Het Midden-Oosten volgens Adonis De Syrische dichter, vaak getipt voor de Nobelprijs en een favoriet van Ahmed Aboutaleb, ziet het somber in voor de Arabische wereld.

51 Vijf minuten met... Meryl Streep 52 Gerecenseerd

Een selectie uit door de buitenlandse pers beschreven concerten, voorstellingen, boeken, fi lms en exposities die naar Nederland komen.

Inhoud.indd 3

27-01-15 18:33

27 november 2014 t/m 10 mei 2015

Institut national du patrimoine

1010.1032_Adv_360_Magazine_250x335mm_WT.indd 1 Advertenties.indd 4

MINISTERE DE LA CULTURE DE TUNISIE

21-01-15 21:32 27-01-15 11:07

redactioneel

colofon

Het systeem

jaargang 4 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015 Een uitgave van 360 international media Prinseneiland 24 B II 1013 LR Amsterdam 360magazine.nl 360nl @360nl hoofdredactie Katrien Gottlieb uitgever Maureen Meeng eindredactie Han Ceelen, Laura Weeda redactiemedewerker Lambiek Berends, Pieter van den Blink, Joos Levie (stagiair) courrier international Arnoud Aubron, Raymond Clarinard vertaling Peter Bergsma, Paul Bruijn, Valentijn van Dijk, Tineke Funhoff, Nicolette Hoekmeijer, Frank Lekens, Janet Luis, Astrid Staartjes, Pieter Streutker, Martinette Susijn, Tess Visser, Annemie de Vries, Marten de Vries correctie Rogier Goetze creative direction Dog and Pony, Amsterdam art direction Uriël Nieuwenburg, Nynke Visser, Thomas Wansing productiebegeleiding Hans Snitslaar beeldredactie Nicole Robbers webredactie Marie-José Klaver copywriter Jaap Toorenaar advertentieverkoop Antoinette Vrisekoop antoinette@360international.nl

360 – Amsterdam Na de verpletterende overwinning van Alexis Tsipras met zijn radicaal-linkse coalitie Syriza bij de verkiezingen in Griekenland, kijken voor- en tegenstanders halsreikend uit hoe hij zijn beloftes te gelde zal maken. Hoog inzetten, zoals de Italiaan Beppe Grillo dat toepasselijk deed vanuit een hijskraan, doet ook Tsipras, evenals zijn Spaanse evenknie Pablo Iglesias van de snel groeiende protestbeweging Podemos.

Daar komen ze. Weg met de oude politieke kaste.

Allemaal willen ze minder bezuinigen, minder hervormen en de Europese regels ‘flexibel toepassen’. En terecht. Want wie heeft er nu eigenlijk te veel uitgegeven?

Het electoraat hoopt keer op keer dat de politiek zich als een Barbapapa in iedere gewenste vorm kan wringen, maar is ervan overtuigd geraakt dat meedoen aan het systeem betekent: erdoor vermangeld worden. De enige weg lijkt dan de revolutie van onderaf. Naomi Klein zegt het. En bijna iedereen die ertoe doet in Silicon Valley zegt het. (In Cybertopia is de zuidkant van de baai van San Francisco een eigen natiestaat, Tegenlicht, 25 januari jl.)

Het is de tijdgeest, het is tegelijkertijd de noodtoestand.

Winst is dat zo veel mensen zich aangetrokken voelen door bewegingen als die van Grillo, Tsipras en Iglesias. Zich weer

gaan interesseren voor de organisatie van hun samenleving, ook al is die interesse opgedrongen omdat het water hun tot aan de lippen staat.

Maar een stabiele politieke kracht op poten zetten? D66 heeft daar bijna een halve eeuw over gedaan. Beppe Grillo is nu al moe geworden van zijn eigen gelijk; hij ziet dat in een land waar de maffia 200 miljard euro omzet, er geen regering is die daar een stokje voor steekt. Ook die van Matteo Renzi niet.

Het is een kwestie van de rug kaarsrecht houden, binnen, buiten, tegen of voor het systeem. Zoals Miao en correspondente Angela Köckritz van Die Zeit (p. 12) deden toen zij in handen vielen van de Chinese binnenlandse veiligheidsdienst, omdat de een ‘vermoedelijk’ had meegedaan aan Occupy Central en de ander werd neergezet als agent-provocateur.

Of het is een kwestie van je er zo min mogelijk mee bemoeien, zoals de rest van Nigeria – de president voorop – nauwelijks omkijkt naar de terreurdaden van Boko Haram, daar ergens in het noorden. De internationale media besteden er beduidend meer aandacht aan.

Katrien Gottlieb gottlieb@360international.nl

download de mediakit op www.360magazine.nl/adverteren marketing Eline Olde Kalter eline@360international.nl controller Arthur van der Meeren druk Roularta Printing, Roeselare 360 wordt gedrukt op PEFC-papier, afkomstig uit duurzaam bosbeheer partners ANP, BNR Nieuwsradio, NRC Media, VPRO, Cartoon Movement, Getty Images, Hollandse Hoogte, Nyenrode Business Universiteit

360 Magazine en De Balie presenteren: Theo Padnos Op 19 februari organiseert 360 Magazine in samenwerking met het Amsterdamse debatcentrum De Balie een avond met de Amerikaanse journalist Theo Padnos.

Hij werd in 2012 gegijzeld door het aan Al-Qaida gelieerde Al-Nusra Front en twee jaar lang vast-gehouden in Syrië.

Zijn adembenemende relaas, dat in december vorig jaar in 360 Magazine verscheen, was een van onze best gelezen en meest gewaardeerde verhalen van 2014.

license partner Courrier international, Groupe Le Monde, Paris beeld voorpagina © Ulf Andersen/Getty Images abonnementen* € 9,95 p/mnd in Nederland en België Wijziging abonnement www.360magazine.nl/klantenservice *Alle abonnementen continueren automatisch en gelden tot wederopzegging, tenzij anders vermeld. Prijswijzigingen voorbehouden.

Cadeauabonnementen eindigen automatisch.

Voor bedrijfsabonnementen gelden speciale tarieven. 360 verschijnt tweewekelijks.

Oplage: 25.000

Eelco Bosch van Rosenthal zal Theo Padnos interviewen over zijn artikel en gevangenschap, en over de toekomst van de journalistiek in het algemeen.

verspreiding Nederland: Aldipress | België: AMP

missie Nieuws uit het buitenland is iets anders dan nieuws over het buitenland. We hebben niet de pretentie dat het wereldnieuws zich elke twee weken laat samenvatten, wel de ambitie relevante, originele en mooie verhalen bereikbaar te maken voor een Nederlandstalig publiek.

Redactioneel.indd 5

e tst ! a a L ten r a ka

Kaarten kunt u vanaf nu reserveren bij de kassa van De Balie: 020 553 5151, of op debalie.nl.

Het aantal plaatsen is beperkt.

27-01-15 18:41

wereldnieuws Venezuela

Cuba

Groot-Brittannië

Bier en bankroet

Venezuela staat door de kelderende prijs van de olie, de voornaamste inkomstenbron, en de erbarmelijke economische infrastructuur aan de rand van een bankroet. Toch is in het land waar onder wijlen president Hugo Chávez particulier ondernemerschap een vloek was, één kapitalistische onderneming overeind gebleven: de voedselgigant Empresas Polar. En ook nu durft Chávez’ opvolger, Nicolás Maduro, het bedrijf te naasten.

Het heeft er niet alleen mee te maken dat Polar de grootste bierbrouwer is van het land (en dus populair bij de Venezolaan, die 85 liter per jaar drinkt), maar vooral dat het bedrijf met 1,6 miljoen ton per jaar de voornaamste voedselproducent is, nu de staatsbedrijven in die sector het bij gebrek aan deviezen volkomen laten afweten.

Venezuela importeert op dit moment jaarlijks 10 miljoen ton voedsel.

De eigenaar van Polar, Lorenzo Mendoza Giménez, zal nog wel enige tijd met 3,5 miljard dollar op de lijst van Forbes prijken. (El País, Madrid)

Nucleaire bom duiten

Euforie in Cuba | De eerste concrete maatregelen in het kader van de toenadering tot de VS zijn medio januari in Cuba van kracht geworden. Amerikaanse bezoekers mogen 10.000 dollar meebrengen en kunnen er zich ook van hun creditcard bedienen. Ze mogen voor maximaal 400 dollar aan Cubaanse waren mee terugnemen.

Amerikanen mogen voortaan maximaal 2000 dollar per drie maanden naar Cuba overmaken (voorheen 500 dollar) en het is hun toegestaan er ‘commerciële communicatiediensten’ aan te bieden. De Cubaanse kranten frommelden het nieuws weg op de binnenpagina’s, maar de Cubanen zijn desondanks euforisch. (14ymedio, Cuba)

Het nucleaire complex Sellafield in Cumbria, berucht door de vele bijnarampen, is terug in de krantenkoppen.

Londen heeft besloten het contract op te zeggen dat het in 2008 sloot met een consortium om de centrale voor 107 miljard euro te ontmantelen. Er zijn te veel vertragingen en kostenoverschrijdingen. De Britse staat gaat de ontmanteling en het reinigen van het complex nu zelf ter hand nemen.

Het gaat om een opwerkingsfabriek van nucleaire brandstoffen, reactoren, een geheim militair project, elektriciteitscentrales en een opslag van nucleair afval. Daarin ligt volgens ingewijden 130 ton plutonium. In 2030 moet het eerste deel van het complex schoon worden opgeleverd.

(The Independent/New Scientist, Londen)

Griekenland

Mexico

© Antonio, Expresso, Lissabon

Nationale eenheid

Griekenland slaat een nieuwe bladzijde op. De burgers hebben in grote meerderheid besloten een linkse partij een historische kans te geven. De Coalitie van Radicaal Links (Syriza) en Alexis Tsipras nemen de verantwoordelijkheid voor het land op zich in een cruciale periode. Het Griekse volk heeft een veroordeling uitgesproken over de partijen die tot dusverre de crisis beheerden.

Tsipras moet nu in de praktijk bewijzen dat hij werkelijk de lasten van de crisis evenwichtiger kan verdelen, een nieuwe verhouding tussen de staat en de burger kan scheppen, zonder cliëntelisme of partijdigheid, en vooral over betere voorwaarden kan onderhandelen met onze geldschieters.

De controverse die polariseert, de verdeeldheid en de angst moeten plaatsmaken voor nieuwe hoop, zoals Syriza heeft beloofd, en dat alles in een sfeer van nationale eenheid. Want het recente verleden heeft bewezen dat geen enkele partij op eigen kracht de problemen kan aanpakken waaronder het land gebukt gaat.

(To Vima, Athene)

© Kostas Tsironis / Blooomberg

Herleving van oude talen

Tophits worden de laatste jaren in Mexico niet alleen in het Spaans gezongen, maar ook in inheemse talen, waarvan men soms het bestaan niet eens meer vermoedde. Het seri bijvoorbeeld, dat nog maar door zo’n negenhonderd mensen wordt gesproken, klinkt nu in rockversie, of reggae, of hiphop, evenals het tzotzil of het nahuatl. De vertolkers komen uit inlandse gemeenschappen en gebruiken muziekvormen die tot dusver in hun cultuur niet werden toegepast. Die opleving van oude talen gaat gepaard met een grotere erkenning voor de volkscultuur en de lokale gemeenschappen, en de neiging van de laatste om wat meer op de voorgrond te treden.

(BBC Mundo, Londen)

wat zij zeggen

The Economist

London Review of Books

Redactioneel commentaar

James Meek

In een klassiek voorbeeld van een links-rechtsconstellatie heeft Marine Le Pen Syriza gesteund omdat de partij zich tegen de bezuinigingen verzet. Ze had wel kritiek op het relatief tolerante immigratiebeleid van de extreem-linkse Griekse partij.

Afgelopen maandag bejubelde Le Pen de overwinning van Syriza. De partij heeft een ‘monsterlijke democratische klap’ uitgedeeld aan de EU.

De verkiezingszege van Syriza is een hoopvol moment voor Europa. De overwinning laat zien hoe een radicaal-linkse politieke beweging, die in korte tijd is ontstaan, het democratische systeem kan gebruiken om drie plagen te bestrijden: de renteniers van het particuliere kapitaal, de politieke baantjesjagers die hun medeplichtigen zijn geworden en de angstige haatzaaiers van extreem-rechts.

pagina 6 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Wereldnieuws.indd 6

27-01-15 18:36

wereldnieuws

Nationale schuld

‘Mij zullen ze niet snel intimideren, wat ze ook zeggen, hoe ze me ook citeren, niemand zal mij een centimeter afbrengen van waar ik altijd voor heb gestaan,’ zei de Argentijnse president Cristina Fernández de Kirchner naar aanleiding van haar verzoek aan het Congres om de inlichtingendiensten te ontbinden en te vervangen door een nieuwe dienst.

De hervorming is volgens haar een oude ‘nationale schuld’ die na het herstel van de democratie in 1983 nog altijd moest worden ingelost. In het bestaande systeem hebben veel Congresleden toegang tot de inlichtingenchefs. Dat moet veranderen, vindt de president.

Openbaar aanklager Alberto Nisman werd onlangs dood aangetroffen in zijn flat. Hij stond op het punt uitleg te geven over zijn bewering dat de president de vervolging had voorkomen van voormalige Iraanse functionarissen die betrokken zouden zijn geweest bij de bomaanslag op het grootste joodse culturele centrum van Argentinië in 1994.

Zij zou dat hebben gedaan om handelsakkoorden met Iran veilig te stellen. Zijn rapport daarover had Nisman enkele dagen voor zijn dood aan een rechter overhandigd.

(Página 12, Buenos Aires)

libanon Twee vrouwen

Niets houdt de Libanezen zo bezig als het nieuws over Roula Saadé en Amal Alamuddin. Ze vergeten het machtsvacuüm [het land heeft sinds mei geen president meer], het gerommel van de politieke partijen, de elektriciteitsstoringen, de door de islamisten in Syrië gegijzelde soldaten. Het enige wat hen

jemen Geopolitiek wurgkoord

De dood van de Saoedische koning Abdullah heeft de crisis in het buurland Jemen op het bordje doen belanden van zijn opvolger, zijn halfbroer Salman. De koning overleed kort nadat de Jemenitische president Abed Mansour Hadi was afgetreden.

Dat betekent een grote tegenslag voor de Saoedische (en Amerikaanse) diplomatie. De toestand in Jemen is verward en onstabiel, maar het is duidelijk dat de Houthi-rebellen aan de winnende hand zijn. Het ineenstorten van de regering van Hadi, die de aanvallen met drones op de Jemenitische tak van Al-Qaida steunde, maakt van de pro-Iraanse, antiAmerikaanse en sjiitische militie een belangrijke speler in het straatarme maar strategisch belangrijke land. De Bab-el-Mandeb, de zeestraat tussen Azië en Afrika, kan werken als een wurgkoord in de geopolitiek en in de wereldwijde energievoorziening. De leider van de rebellen in Jemen, Abdul Malik al-Houthi (33), krijgt wapens, geld en advies van Iran, en Iraanse diplomaten hebben het succes van de rebellen toegejuicht. Maar de rebellen zijn zeker geen pionnen of partners van Iran zoals Hezbollah. Hun tak van

de sjiitische islam, het Zaydi, wordt door veel Iraniërs zelfs beschouwd als een verkapte vorm van de soennitische islam. Het is onduidelijk waar de rebellen op uit zijn. Toen zij in 2004 in opstand kwamen, was hun doel meer autonomie voor hun thuisland, de

interesseert zijn deze twee vrouwen die de Libanezen weer in de internationale schijnwerpers hebben gezet. Saadé is een christelijke Libanese die first lady is geworden van Afghanistan. Is er beter nieuws om de Libanezen te laten dromen? En de druzische advocate Amal Alamuddin heeft George Clooney weten te strikken. De twee vrouwen belichamen de kern van Libanon, namelijk diversiteit, ondernemingsgeest

en culturele openheid. De Libanezen zijn de enige Arabieren die de deur niet sluiten voor anderen, die niet in zichzelf zijn gekeerd en niet houden van de eentonigheid van eenrichtingsverkeer.

Ze zijn alle twee een afspiegeling van de goede oude tijd, toen Libanon nog een cultureel baken was van het intellectuele leven dat Arabische reizigers, studenten, investeerders met open armen ontving. De Libanezen bleven

© Mohammed Hamoud / Getty Images

Argentinië

provincie Saada. Maar zij worden er nu van verdacht dat zij het zaydische imamaat willen herstellen dat tot de revolutie van 1962 heerste in Noord-Jemen.

(Al-Monitor, Washington)

niet hangen in hun geloofsgemeenschap of tussen hun landgenoten, maar stortten zich geheel en al op hun nieuwe vaderland. De huwelijken van Alamuddin en Saadé staan voor de wil om hernieuwde banden aan te knopen met het vroegere Libanon, waar gemengde huwelijken zo gangbaar waren dat één grote familie leden van alle religieuze en confessionele gezindten kon tellen.

(Al-Hayat, Londen)

van de uitslag van de griekse verkiezingen

Frankfurter Allgemeine Zeitung

The Independent

Redactioneel commentaar

Aristides Hatzis, hoogleraar Universiteit van Athene

De Griekse verkiezingsuitslag is het resultaat van een diepgewortelde frustratie over de bezuinigingen van de afgelopen jaren en het cliëntelisme van de traditionele partijen. De meerderheid van de Griekse kiezers heeft voor een extreme partij gekozen.

De overwinning van Syriza maakt het voor de rest van Europa moeilijker om met de behoeften en verwachtingen van het falende land om te gaan.

Syriza wil de schulden niet betalen en de EU wacht op een betalingsachterstand om nog strengere voorwaarden af te dwingen. ‘Griekenland en de EU zijn op ramkoers.

Ze rijden op elkaar af en hopen allebei dat de ander als eerste uitwijkt om een botsing te voorkomen,’ aldus Aristides Hatzis. Hij wijst erop dat er een verschil in macht tussen beide chauffeurs bestaat. ‘De EU-leiders rijden in een Duitse Mercedes en de Grieken in een oud wrak.’

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 7

Wereldnieuws.indd 7

27-01-15 18:36

wereldbeeld

Kolinda GrabarKitarovic Pas na het tellen van 99 procent van de stemmen mocht Kolinda GrabarKitarovic zich op 11 januari de eerste vrouwelijke president van KroatiĂŤ noemen. De conservatieve kandidate versloeg haar sociaal-democratische concurrent, zittend president Ivo Josipovic, met uiterst nipt verschil.

Toch was dat al veel meer dan waarop haar critici bij het begin van de campagne hadden gerekend. Toen kreeg ze nog het etiket ‘Barbie’ opgeplakt.

Maar de suggestie dat ze het slechts van haar uiterlijk moest hebben, logenstrafte ze met verve. Met een strategisch slimme campagne wist Grabar-Kitarovic zowel centrum-rechtse als liberale kiezers te trekken. In haar overwinningsspeech benadrukte ze overigens dat ze de president van alle Kroaten wil zijn.

pagina 8 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Wereldnieuws.indd 8

27-01-15 18:36

bronnen 360 selecteert nieuws en achtergrondverhalen uit vrijwel ieder land ter wereld. De artikelen in dit nummer komen onder meer uit de volgende kranten, tijdschriften en websites.

Texas Monthly Magazine VS, maandblad, oplage 300.000 Texas Monthly is een gelauwerd maandblad dat zich sinds 1973 profileert met gedegen verslaggeving over Texas. Naast scherpzinnig politiek commentaar brengt het vaak verrassend goede verhalende non-fictie.

In deze editie van 360 brengen we het verhaal van verslaggever en (ex-)verslaafde Paul Moran, die uit de vuilniszakken van John Updike een compleet archief samenstelde. TM heeft de reputatie bepaalde onderwerpen naar zich toe te trekken. Zo maakte het een nummer

over de Texas Rangers, en stelde het de jaarlijkse ‘Bum Steer Awards’ in, die de draak steken met lokale beroemdheden.

Playmate and golddigger Anna Nicole Smith viel ongenadig vaak in de prijzen.

Ook schrijft TM met regelmaat over de barbecue. Barbecueredacteur Daniel Vaughn – de enige in de VS – schreef The Prophets of Smoked Meat: A Journey Through Texas Barbecue, uitgegeven door Anthony Bourdain.

Horizon p. 42

Die Zeit

El País

The Washington Post

The New York Times

De krant van de Duitse intelligentsia is tolerant en liberaal, en biedt iedere donderdag grote politieke analyses. Bij controversiële thema’s worden verschillende meningen en auteurs tegenover elkaar gezet. Voormalig bondskanselier Helmut Schmidt levert regelmatig bijdragen.

Prachtige tabloidkrant met exquise journalisten en bijdragen van grote Spaanse schrijvers. Opgericht na de dood van Franco en politiek links georienteerd, maar kritisch ten opzichte van de Spaanse socialisten.

Eind 2012 raakte de krant in financiële moeilijkheden en werd de redactie met een derde ingekrompen.

Bewees zich met het publiceren van de Pentagon Papers. Eerste krant die zeven dagen per week verscheen (sinds 1980).

Een van de meest invloedrijke kranten ter wereld. Centrum-rechts georiënteerd met een grote focus op de Amerikaanse politiek.

De Krant der kranten. ‘The Grey Lady’ won meer journalistieke prijzen dan enig ander medium. Het motto ‘All the news that’s fit to print’ wordt sinds 1896 bewaakt door de familie Ochs Sulzberger. De gedrukte oplage is onder de 1 miljoen gedaald maar de website trekt meer dan 30 miljoen bezoekers per maand.

Duitsland, dagblad, oplage 540.000

Dossier p.12

Diário de Notícias

Portugal, dagblad, oplage 49.000

Bestaat al sinds 1864. Het Portugese nieuwsblad was het officiële persorgaan van het zogenoemde ‘salazarisme’, genoemd naar de Portugese dictator António de Oliveira Salazar (1932-1968). Vandaag de dag is DN een sociaaldemocratische krant en even populair als rivaal Público, met een vernieuwde, verjongde vormgeving en twee wekelijkse bijlagen: DNA en Notícias Magazine.

Europa p.20

Spanje, dagblad, oplage 397.000

Europa p.23

Mother Jones

Verenigde Staten, tweemaandelijks tijdschrift, oplage 180.000

Non-profitnieuwsorganisatie, gefinancierd door de lezers. ‘Slimme, onbevreesde journalistiek’ vanuit de gedachte dat democratie niet kan bestaan zonder geïnformeerde burgers. Daarbij vaak geestig en goed geïnformeerd.

Amerika’s p.26

Verenigde Staten, dagblad, oplage 700.000

Amerika’s p.29

Asia Sentinel

Hongkong, website, asiasentinel.com

Onafhankelijke site met bijdragen van de beste journalisten in Hongkong.

Amerika’s p. 31

Foreign Policy

Verenigde Staten, tweemaandelijks tijdschrift, oplage 106.000

Wetenschappelijk tijdschrift, opgericht in 1970 om het ‘debat te stimuleren over belangrijke kwesties van de Amerikaanse buitenlandse politiek’.

Sinds 2008 eigendom van The Washington Post.

Midden-Oosten p.32

The Scoop

Nigeria, website, thescoopng.com

Engelstalig blog in Nigeria ‘voor Nigerianen met hersenen en een internetverbinding’.

Diepteanalyses, ‘Scoopinions’ en verhalen over ‘de 5 P’s’: power, politics, policies, public affairs, people.

Verenigde Staten, dagblad, oplage 990.000

Afrika p.39

Sahara Reporters Nigeria, website

Sahara Reporters is een van de beste Nigeriaanse nieuwsbronnen. Onder de leuze ‘Report Yourself’ spoort de website burgers aan te berichten over onderbelichte zaken zoals corruptie en wandaden van Afrikaanse regeringen. Het uitgangspunt daarbij is de vrijheid van meningsuiting. Volgens Verslaggevers Zonder Grenzen is Nigeria voor journalisten een van de gevaarlijkste landen in Afrika; de regering deinst er niet voor terug lastige klanten hinderlijk te volgen en te bedreigen. In dat klimaat levert Sahara Reporters onbevreesd en zonder voorkeur informatie. De organisatie is om veiligheidsredenen gevestigd in New York, waar de redacteuren van de site berichten ontvangen, natrekken en redigeren die worden aangeleverd door burgers in de landen zelf.

Afrika p.34

Afrika p. 36

Bronnen.indd 9

27-01-15 16:43

onderschat / overschat

Christina Fernández Kirchner De Argentijnse president Christina Fernández Kirchner ziet overal ‘aasgieren’. Zelfs de openbare aanklager Alberto Nisman werd volgens haar vermoord om de regering in diskrediet te brengen.

Maar ze zou beter eens goed naar zichzelf kijken.

Standpoint – Londen

Overal in Buenos Aires hangen posters aan de muur met de tekst ‘Patria o Buitres’ – ‘Vaderland of Aasgieren’. Voor iedereen is duidelijk wie die aasgieren zijn: de New Yorkse hedgefondsen die Argentinië voor de tweede keer sinds 2002 in betalingsproblemen hebben gebracht. Die benaming komt niet als een verrassing; zelfs de internationale wereld noemt ze vulture funds [aasgierfondsen].

Maar wat de regering van president Christina Fernández Kirchner betreft, cirkelen de gieren niet langer alleen boven Wall Street: iedereen die de regering dwarszit verdient die naam.

De vakbonden vallen eronder, die onlangs opriepen tot een algemene staking om te protesteren tegen het achterblijven van de lonen bij de inflatie, die in 2014 liefst 30 procent bedroeg. En ook de media, de weinige tenminste die niet aan de leiband van de regering lopen; verder (uiteraard) de yankees en tot slot Groot-Brittannië, vanwege de (eeuwige) Argentijnse aanspraken op de Falklandeilanden.

Het is traditie voor Zuid-Amerikaanse leiders om, wanneer ze aan populariteit inboeten, zich in hun nationale vlag te hullen. Wijlen Hugo Chávez, tot zijn dood in 2013 de president van Venezuela, was er een absoluut meester in. Niet toevalligerwijs was hij dan ook Argentiniës trouwste bondgenoot op

STANDPOINT

Brits cultureel en politiek tijdschrift, in 2008 opgericht met een missie: ‘het vieren van de westerse beschaving’ en de bijbehorende waarden: democratie, debat en vrijheid van meningsuiting.

De redactie ijvert er ook voor het Britse essay nieuw leven in te blazen, ter verrijking van het medialandschap ‘dat wordt overspoeld door het journalistieke equivalent van fastfood’.

© Michael Daley

het continent, en het Argentijnse inflatiecijfer deed in Zuid-Amerika alleen onder voor het Venezolaanse.

De oorzaken zijn vergelijkbaar: een opgeblazen en spilzieke overheidssector, slechtgeleide staatsbedrijven, diepgewortelde ambtelijke corruptie en nepotisme.

De 61-jarige Kirchner geeft iedereen behalve zichzelf de schuld van de groeiende problemen in Argentinië.

Na acht veelbewogen jaren komt volgend jaar haar presidentschap ten einde, omdat ze dan het maximum van twee vierjaarlijkse termijnen zal hebben volgemaakt. De eerste keer werd ze verkozen in 2007, als kandidaat van de Partido Justicialista [Gerechtigheidspartij], de opvolger van de peronisten. Ze volgde toen haar man Néstor Kirchner op, die het na één ambtstermijn voor gezien hield. Ze won dankzij haar eerdere goede prestaties, als afgevaardigde van de afgelegen Patagonische provincie Santa Cruz. In 2011 werd ze vervolgens herkozen, met een nog grotere meerderheid van stemmen. Het jaar ervoor was haar man Néstor Kirchner aan een hartaanval overleden.

Ze heeft ook zeker dingen goed gedaan. Néstor Kirchner erfde een economie in zwaar weer, maar wist met een pragmatische mengeling van overheidsingrijpen en vrijemarktpolitiek het vertrouwen in het land te herstellen. Christina Kirchner kreeg vervolgens tijdens haar regeerperiode de wind mee door de almaar stijgende prijzen, en ze maakte zichzelf populair met maatregelen als de invoering van een algemeen toegankelijke kinderbijslag. Toch bleven velen sceptisch over de werkelijke toestand van de economie. Vermoed werd dat de staat rommelde met de inflatiecijfers, wat er vorig jaar zelfs toe leidde dat het Internationaal Monetair Fonds – voor het eerst in zijn bestaan – Argentinië een officieel verzoek deed om opheldering over de juiste cijfers. Sindsdien is de consumentenprijsindex volledig herzien, wat resulteerde in een geloofwaardiger inflatiecijfer.

Als vrouwelijke president ontkomt Kirchner er niet aan om voortdurend vergeleken te worden met de legendarische Eva Perón. Zij was de echtgenote van de stichter van de populistische peronistische beweging, die ook nu nog het Argentijnse politieke landschap beheerst. Maar misschien kan ze beter vergeleken worden met Marie-Antoinette. Afgelopen zomer konden de Argentijnen, die vaak maar met moeite rondkomen, tot hun verbijstering lezen dat het presidentieel vliegtuig Kirchner op haar vakantieadres de nationale kranten bezorgde, wat de belastingbetaler dagelijks ruim 26.000 euro kostte.

Naar het schijnt staat hetzelfde vliegtuig ook haar familieleden ter beschikking.

Christina Kirchner manoeuvreerde zichzelf behendig in de rol van Evita’s opvolgster, door de politiek in te gaan en tegelijkertijd te ontkennen dat ze dat van plan was. Voortdurend molk ze haar vrouw-zijn en haar persoonlijke tragedie uit. De verkiezing van een Argentijnse paus kwam (bijna letterlijk) als een godsgeschenk. Kirchner is al drie keer in Rome op audiëntie geweest en liet zich in stemmig zwart samen met paus Franciscus fotograferen.

Toch bereikt ze met haar niet aflatende aanvallen op echte en vermeende vijanden wellicht minder dan ze hoopt. Veel Argentijnen zijn de oorlogszuchtige retoriek van de regering moe. Zodra ze haar functie neerlegt zal Kirchner, die vorig jaar nog herstelde van een levensbedreigende hersentumor, haar plek wel vinden in het internationale circuit van politieke windbuilen. Aan luxe zal het haar niet ontbreken: de Kirchners schijnen een klein fortuin vergaard te hebben met slimme onroerendgoedtransacties in Santa Cruz. Maar net als alle Argentijnse politieke leiders vóór haar, heeft ze de belangrijkste Argentijnse bezittingen verkwanseld. En dat terwijl het aan natuurlijke en menselijke hulpbronnen zo rijke Argentinië gemakkelijk het meest stabiele en welvarende land van Zuid Amerika had kunnen blijven, in plaats van uit te groeien tot het zorgenkindje van de internationale gemeenschap.

Robert Low

In Overschat / Onderschat wordt elke twee weken iemands reputatie tegen het licht gehouden die ten onrechte goed dan wel slecht uitgevallen is. De rubriek is afkomstig uit het Britse maandblad Standpoint.

pagina 10 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Onderschat.indd 10

27-01-15 14:02

Nederlands Kamerorkest — 20 januari t/m 8 februari 2015 — operaballet.nl

IL VIAGGIO A REIMS – Gioachino Rossini Muziek als champagne

Advertenties.indd 11

27-01-15 11:07

china

journaliste versus veiligheidsdienst

De dag dat Miao verdween China’s ware gezicht Op 2 oktober kreeg Angela Köckritz, correspondente voor de Duitse krant Die Zeit in Beijing, te horen dat haar Chinese assistent Miao was opgepakt. Vermoedelijk omdat ze de

protesten in Hongkong steunde. Bij haar pogingen om Miao vrij te krijgen, leert Köckritz het ware gezicht van de Chinese overheid kennen.

© Ulli Knörtzer, Zeit Online, Hamburg

pagina 12 nr. 71 29 januari tot 12 februari

Openingsverhaal(dossier).indd 12

27-01-15 11:56

de dag dat miao verdween

china

29 januari tot 12 februari nr. 71 pagina 13

Openingsverhaal(dossier).indd 13

27-01-15 11:56

china

Die Zeit – Hamburg

R

uim vier maanden geleden, op 1 oktober 2014, klopte mijn vriendin en assistente Zhang Miao om negen uur ’s ochtends op de deur van mijn hotelkamer in Hongkong. Ik was nog in pyjama, we waren tot diep in de nacht op pad geweest om over de Occupy Central-protesten te berichten. Miao ging terug naar Beijing, ik wilde langer blijven. We omarmden elkaar. ‘Pas goed op jezelf,’ zei ik. ‘Dat zal ik doen,’ beloofde ze me met een glimlach. ‘Jij ook. Tot gauw weer.’

Sindsdien heb ik haar niet meer gezien.

Ze zit in de gevangenis.

In de vier jaar dat ik correspondent ben, heb ik me vaak beziggehouden met recht en onrecht in China. Ik ben bij persconferenties geweest waar de regering betoogde dat China een rechtsstaat was. Ik heb met boeren gesproken die onteigend waren, die probeerden hun recht te halen maar in plaats daarvan werden geslagen en gevangengezet omdat ze als onruststokers werden beschouwd. Ik heb burgerrechtenactivisten geïnterviewd die met een enorme vasthoudendheid probeerden om van China te maken wat het beweert te zijn: een rechtsstaat. Ik heb andersdenkenden bezocht die werden bedreigd, en die soms op een dag zomaar verdwenen. Veel mensen uit mijn adressenboek zijn inmiddels gewoon weg. Toen ik dat tegen een

journaliste versus veiligheidsdienst

Chinese kennis zei, haalde die zijn schouders op. Zoiets overkwam dissidenten, gewone burgers niet.

Maar ook de onschuldigste mensen kunnen door een ongelukkige samenloop van omstandigheden in de molens van justitie en de binnenlandse veiligheidsdienst terechtkomen. Het is net als met kanker: iedereen denkt dat het hem of haar niet zal overkomen.

Het is altijd iemand anders die in de gevangenis zal belanden.

Deze keer overkwam het Miao. En daarmee ook mij. Dat het recht in China alleen telt als het de belangen van de regering dient, wist ik al eerder, maar het dringt pas echt door wanneer je het zelf meemaakt.

Miao is veertig jaar oud, ik ken haar nu zes jaar. Ze heeft lange tijd in Duitsland gewoond. In Hamburg was ze mijn lerares Chinees, ze heeft een Duitse verblijfsvergunning. We raakten bevriend.

Toen ze twee jaar geleden terugging naar Beijing, ging ze voor Die Zeit werken.

De terugkeer viel haar niet mee, veel dingen kwamen haar vreemd voor.

Met sommige oude vrienden had ze nog maar weinig gemeen, maar in haar woonplaats Songzhuang, het kunstenaarsdorp in de buurt van Beijing, maakte ze al snel nieuwe vrienden.

Miao en ik hebben veel voor de krant gereisd, en veel meegemaakt. Samen met onze fotografe noemden we onszelf soms voor de grap san jian ke, de drie musketiers.

Occupy Hongkong

Op 24 september 2014 vlogen Miao en ik naar Hongkong, waar we konden volgen hoe de protesten veranderden.

Op zondag 28 september gebruikte de politie voor de eerste keer traangas; die nacht liepen we tot vijf uur ’s ochtends op straat.

Miao zat nog op school toen in 1989 de studentendemonstraties plaatsvonden op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing. Ze woonde in de buurt en ging de studenten vaak water brengen. De tanks die in de nacht van 3 op 4 juni hun stellingen betrokken, kwamen langs haar ouderlijk huis, de kogelgaten zitten er nog in de muur.

Die nacht in Hongkong kwamen er geen tanks. Ook niet de volgende nacht of de daaropvolgende. In de dagen die volgden gingen juist steeds meer mensen de straat op. Angst maakte plaats voor euforie. Onbekenden lachten naar elkaar, maakten ontelbare foto’s omdat ze het niet konden geloven: mensenmassa’s, waar je ook keek. De grootste demonstraties op Chinese bodem sinds 1989.

‘Ongelooflijk,’ zei Miao telkens weer.

Ze was opgewekt, blij. Een meisje gaf haar een geel lintje, het symbool van de beweging, dat ze opspelde. Ik had daar

‘Ene meneer Zhang van de Chinese veiligheidsdienst heeft gebeld. Hij zegt dat Miao is gearresteerd’

wel begrip voor, maar vroeg haar toch het af te doen. ‘We zijn journalisten.’

Glimlachend haalde ze het weg, maar een paar uur later had ze het op een andere plek weer opgespeld.

Miao had in Hongkong een iPhone 6 gekocht, zoals zo veel Chinezen van het vasteland. Ze maakte er foto’s mee.

Die postte ze op WeChat, een Chinees sociaal netwerk. Miao is eraan verslaafd, ik ken niemand die zo veel post als zij.

We hadden echter gehoord dat Chinezen van het vasteland die in Hongkong De politie weigert de familie van Miao informatie te geven. – © Ulli Knörtzer, Zeit Online, Hamburg

Het recht telt in China alleen als het de belangen van de regering dient

pagina 14 nr. 71 29 januari tot 12 februari

Openingsverhaal(dossier).indd 14

27-01-15 11:57

china

de dag dat miao verdween

foto’s hadden gemaakt en op WeChat hadden gezet, bij hun terugkeer verhoord waren door de Chinese politie, en gevangengezet. ‘Stop er nou mee, Miao,’ zei ik keer op keer tegen haar.

Dan glimlachte ze en stopte haar telefoon weg, om hem binnen de kortste keren weer tevoorschijn te halen.

Na een week was Miao’s visum voor Hongkong verlopen en moest ze terug naar Beijing. Ik wilde blijven. Dus verliet zij Hongkong alleen, op 1 oktober, de nationale feestdag van China.

Gearresteerd

De volgende ochtend, ik was een interview aan het afnemen, kreeg ik een WeChat-bericht van Miao. Het was een foto die de avond ervoor was genomen, met daarop Miao en drie mannen die allemaal een geel lintje hadden opge-

Jongeren in Hongkong blijven demonstreren voor meer democratie. – © Ulli Knörtzer, Zeit Online, Hamburg

speld en de armen voor de borst hadden gekruist, zoals ook studentenleider Joshua Wong op de ochtend van 1 oktober had gedaan, toen in Hongkong de Chinese vlag werd gehesen. ‘Die linker is gearresteerd,’ had Miao eronder geschreven. ‘Een dichter.’

DIE ZEIT: MOETEN WE DIT PUBLICEREN? De hoofdredactie van Die Zeit twijfelde lang of en wanneer men de tekst van correspondente Angela Köckritz moest publiceren. ‘We wilden de diplomatieke inspanningen om Zhang Miao vrij te krijgen niet in gevaar brengen’, zo klonk het. Maar toen die

inspanningen maandenlang zonder resultaat bleven, besloot men toch om het verhaal te brengen. Bij het ter perse gaan van dit magazine was er nog altijd geen nieuws over het lot van Zhang Miao.

Mijn God, dacht ik. Ik zag dat ze de foto op haar officiële account had gepost.

Ze had ook haar profielfoto veranderd; daar stond nu een geel lintje.

Voor een volgend interview had ik afgesproken voor de deur van een café.

Terwijl ik het nummer van Miao aan het zoeken was, kwam mijn gesprekspartner aanlopen. We waren nog maar net gaan zitten met een kop koffie of ik kreeg via twee kanalen het bericht dat Miao was gearresteerd. De redactie in Hamburg belde: ‘Ene meneer Zhang van de Chinese veiligheidsdienst heeft gebeld. Hij zegt dat Miao is gearresteerd.’

De broer van Miao stuurde me een bericht met dezelfde inhoud. Niemand wist precies wat er was gebeurd.

Ik sloeg meteen aan het telefoneren, en de dagen erna deed ik nauwelijks iets anders.

‘Wat is er aan hand, meneer Zhang?’

‘Ik weet het niet precies. Ze was betrokken bij een dorpsconflict. Aanstoot geven in het openbaar of zoiets.’

‘Dorpsconflict? Dat kan ik me niet voorstellen. Kunt u me het nummer van het betreffende politiebureau geven?’

‘Dat kan ik niet.’

‘Maar iemand moet u toch hebben gebeld?’

‘Weet u wat, ik zal navraag doen.

Dan neem ik weer contact met u op.’

In de tussentijd belde ik weer stad en land af. Ik hoorde dat Miao in haar eigen dorp was gearresteerd toen

‘Wees optimistisch,’ zegt meneer Xu. Je zult zien dat de Chinese rechtsstaat je daar alle reden toe geeft’

29 januari tot 12 februari nr. 71 pagina 15

Openingsverhaal(dossier).indd 15

27-01-15 11:57

china

journaliste versus veiligheidsdienst

‘U bent vreemd. Heel vreemd. Met andere Duitse journalisten was het altijd heel aangenaam samenwerken’

ze onderweg was naar een lezing ter ondersteuning van de demonstraties in Hongkong. Meer kon niemand me vertellen.

Kletsen

Als ik meneer Zhang weer aan de telefoon krijg, klinkt hij triomfantelijk.

‘Zhang Miao is Chinees staatsburger, ze heeft geen Duits paspoort. En ze was niet officieel aangemeld als uw assistente.’

‘Nee, dat klopt.’

Heel wat redacties hebben hun assistenten niet aangemeld omdat dit meer toezicht van de binnenlandse veiligheidsdienst zou betekenen, en bovendien worden de kosten hoger als de assistent officieel is. Maar misschien zou het Miao bescherming hebben geboden, bedenk ik nu. De autoriteiten zullen het zeker te baat nemen. Ik voel me schuldig.

‘Wat er is gebeurd, heeft niets met u te maken,’ zegt Zhang.

‘Jawel, ze is mijn assistente, ik ben verantwoordelijk.’

‘Dit heeft niets te maken met journalistiek. Zhang Miao is een doodgewone staatsburger van China. En we zullen haar als Chinees staatsburger behandelen.’

De volgende dag vlieg ik laat op de avond naar Beijing. Ik kom om vier uur ’s ochtends thuis, het is zaterdag 4 oktober. Wanneer ik ’s middags opsta, zie ik dat ik al veel oproepen van meneer Zhang heb gemist. ‘Kom langs,’ zegt hij.

‘We willen even kletsen.’ Hij gebruikt het woord liaotian. Kletsen. Alsof je met vrienden in een café zit.

In de maanden daarna worden in heel China steeds meer mensen in hechtenis

‘U moet zich geen overdreven zorgen maken.

We zijn de zaak aan het onderzoeken. Dat heeft wat tijd nodig’

genomen vanwege hun steun aan Occupy Central, volgens informatie van burgerrechtenactivisten meer dan tweehonderd. In Songzhuang zijn het er tien, die allemaal iets te maken hadden met de lezing waar Miao naar onderweg was. Ik ken vier van hen.

Ik ga naar het politiebureau van meneer Zhang. Hij brengt me naar een ruimte zonder ramen. Daar zitten al twee jongere collega’s van hem, ene meneer Xu en een notulist. Beiden hebben een notitieblokje voor zich liggen. Ik haal dat van mij tevoorschijn en schrijf hun dienstnummers op. ‘Wat krijgen we nou,’ zegt Zhang, ‘dit is geen interview!’ Ze spreken Mandarijn met me. Ik zeg: ‘Ik wil deze kwestie vastleggen. Ik heb veel gelezen over de opbouw van de Chinese rechtsstaat en nu ondervind ik die zelf.

Ik hoop een optimistisch verslag te kunnen schrijven.’

‘Ja,’ zegt meneer Xu, ‘wees optimistisch.

Je zult zien dat de Chinese rechtsstaat je daar alle reden toe geeft.’

Ze verhoren me. Waar ik Miao van ken, wat we in Hongkong hebben gedaan, wie we hebben geïnterviewd, of ik wist van de bijeenkomsten in Beijing. In de loop van het verhoor wordt de ‘vermoedelijke onruststoker Miao’ de ‘onruststoker Miao’.

‘Waarom zeggen jullie steeds “onruststoker”?’ vraag ik. ‘Er is nog geen veroordeling.’

Zhang snauwt me toe: ‘Ik heb al “vermoedelijk” gezegd. Moet ik dat nu elke keer herhalen of zo? Dit is een gesprek tussen vrienden. Maar zo gedraagt u zich niet. En hou nu eindelijk eens op met meeschrijven. Dit is geen interview!’

‘Neem me niet kwalijk, maar het woord “vermoedelijk” is een heel belangrijk woord.’

Zhang wordt nog bozer. ‘Wat wilt u daarmee zeggen? Wie denkt u eigenlijk wel dat u bent? Bent u echt Duits? U bent heel anders dan andere Duitsers!’

‘Echt waar?’

‘Die zijn eerlijk.’

‘En ik niet?’

‘Nee, u niet. U bent vreemd. Heel vreemd.

Met andere Duitse journalisten was het altijd heel aangenaam samenwerken.’

Terwijl Xu in het gesprek langzamerhand de rol van de good cop op zich neemt, verandert Zhang in de bad cop.

Wanneer ik dat tegen hen zeg, springt Zhang uit zijn vel: ‘U zult nog vaker met ons te maken krijgen. Bijvoorbeeld als u een visum aanvraagt voor volgend jaar. Dat zou problemen kunnen geven.

Beheers u!’

‘Ik zou graag willen weten waar Miao is.

Angela Köckritz moet in allerijl haar koffers pakken. – © Ulli Knörtzer, Zeit Online, Hamburg

Volgens het Chinese strafprocesrecht moet de familie binnen 48 uur na arrestatie geïnformeerd worden.

We hebben nog niets vernomen.’

Meneer Xu kijkt me stralend aan.

‘Haar zaak heeft helemaal niets met u te maken. Bemoeit u zich er niet mee.

Vertrouw op de Chinese rechtsstaat.

Die is perfect.’

Zhang loopt woedend de kamer uit.

Xu loopt met me mee naar buiten.

Hij schudt me de hand, laat die zelfs niet meer los. ‘Trekt u zich maar niets aan van Zhang, hij is soms emotioneel, terwijl hij toch in Duitsland heeft gestudeerd. Hij heeft een hoge dunk van de Duitsers. Ik nodig u volgende keer uit voor een kopje koffie, oké?

Even bijkletsen?’

pagina 16 nr. 71 29 januari tot 12 februari

Openingsverhaal(dossier).indd 16

27-01-15 11:57

china

de dag dat miao verdween

Nader onderzoek

Zhou Shifeng, de advocaat van Miao, probeert ondertussen koortsachtig een afspraak te maken met zijn cliënte.

Dat wordt niet toegestaan, maar de advocaat blijft het proberen en tekent bezwaar aan. Zo zal het maandenlang gaan.

‘Hoe kan dat nou?’ vraag ik hem. In de wet staat dat de veiligheidsdienst de familie binnen 48 uur na arrestatie moet informeren. Maar daarop blijkt nog een passage te volgen: ‘tenzij nader onderzoek noodzakelijk is’.

‘Dat betekent dus dat men zich altijd kan beroepen op een uitzondering?’

‘Wanneer de wetgevers wetten maken, doen ze dat voor hun eigen belang, niet omdat het hun gaat om het belang van de burgers.’

‘Moet de veiligheidsdienst die uitzondering dan nader verklaren of laten fiatteren?’

Nee, zegt Zhou. In principe kan de veiligheidsdienst in elke wet een uitzonderingspassage vinden. Een bindend beroep op bescherming tegen de staat en zijn vertegenwoordigers is voor de burger niet mogelijk.

Op woensdag 8 oktober ontvangt de familie het officiële arrestatiebevel.

Hierin staat dat Miao zich in het Eerste Huis van Bewaring van Beijing bevindt.

Ze wordt verdacht van het aanstoot geven in het openbaar. Van dit soort delicten maakt de veiligheidsdienst graag gebruik als het om andersdenkenden gaat. In het ergste geval kan ze aan de hand van deze beschuldiging worden bestraft met tien jaar gevangenis.

We hopen nog altijd dat Miao binnen een paar dagen vrijkomt.

Die week bereiden de Duitse en de Chinese regering zich voor op het bezoek aan Duitsland van premier Li Keqiang, die op donderdag 9 oktober met veel van zijn ministers naar Berlijn zal reizen.

Het moet het grootste overleg worden op regeringsniveau in de geschiedenis van beide landen. De voorafgaande dagen ben ik door veel media gebeld, zoals de South China Morning Post en The New York Times. Ze willen over Miao berichten. Haar familie heeft gevraagd om maar weinig in de openbaarheid te brengen. Nu rijst de vraag: moet ik over het bezoek van Li Keqiang schrijven?

Iedereen raadt me weer iets anders aan.

Hoe meer ik erover nadenk, des te duidelijker het me wordt dat niemand kan voorzien wat een publicatie teweegbrengt. Dit is een staat van willekeur.

De onzekerheid die op me drukt, is gepland.

De Duitse ambassade in Beijing zet zich intensief in voor Miao. Ik leer de diplomatieke dienst bijzonder waarderen.

De kwestie-Miao ligt nu bij de bondskanselier en bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, en alle Duitse ministers zijn erover geïnformeerd.

Die donderdagavond zal persbureau DPA over Miao berichten, ikzelf zal een artikeltje voor Zeit Online schrijven.

Negatieve consequenties

Op donderdagochtend word ik opnieuw gebeld door meneer Xu. Ik moet langskomen, om te kletsen. Wanneer ik de kleine ruimte zonder ramen betreed, zitten daar al drie mannen, twee ondervragers en een notulist. Ze zijn van een ander kaliber dan Zhang en Xu – ouder, ervarener. De ondervragers stellen zich voor als Li en Guan.

Li voert het woord. Hij heeft donkere wallen onder zijn ogen en een apart gezicht, waarvan de uitdrukking in een paar seconden kan veranderen: lokkend, vleiend, dreigend. Guan is meer het type buldog: hard, weinig spraakzaam, volhardend. Li zegt dat hij plaatsvervangend hoofd van de afdeling is, maar ik denk dat hij van de binnenlandse veiligheidsdienst is. Ik ben niet in de gelegenheid zijn identiteit te controleren.

Li wil het gesprek kennelijk ontspannen beginnen. Hij spreekt over hobby’s, filosofie en cultuur.

‘Ik ben een fervent paardrijder,’ zegt Li. ‘Wat maakt volgens u iemand tot een goede ruiter?’

‘Inlevingsvermogen, vermoed ik.’

‘Een goede ruiter weet zijn paard volledig onder controle te krijgen.’

Hij kijkt me doordringend aan.

‘Het doet dan alles wat hij wil.’

Meneer Li is dol op metaforen uit de ruiterwereld. Hij zal ze vaak gebruiken in dit gesprek, waarbij hij me telkens aankijkt alsof hij wil zeggen: ik ruiter, jij paard. Hij keuvelt nog een tijdje door en dreigt vervolgens dat mijn journalistenvisum niet meer zal worden verlengd. Steeds weer vraagt hij hoe ik Miao heb leren kennen. Of ik haar vertrouw.

Hij communiceert op verschillende gespreksniveaus tegelijkertijd en speelt op verschillende manieren op mijn gevoel in. Zo probeert hij me uit mijn tent te lokken.

Ik vraag waarom onze advocaat Miao niet mag zien. ‘U moet zich geen over-

Terwijl Xu in het gesprek de rol van good cop op zich neemt, verandert Zhang in de bad cop

dreven zorgen maken. We zijn de zaak aan het onderzoeken. Dat heeft wat tijd nodig.’

Meneer Li wil weten hoe ik de Duitse hereniging heb ervaren. Of ik blij was toen de beide Duitslanden weer één werden. Of ik patriottisch ben. Zelf is hij een vurig patriot. ‘Ik houd van de Chinese cultuur in al haar facetten,’ zegt Li hartstochtelijk.

‘Allemaal?’ vraag ik.

‘Allemaal,’ zegt hij beslist.

‘Ook De Grote Sprong Voorwaarts?

Ook de Culturele Revolutie?’ [De Grote Sprong Voorwaarts was de naam van het vijfjarenplan dat Mao Zedong in mei 1958 lanceerde om van China een socialistische supermacht te maken.

Mao kondigde meteen al aan dat bij de hervormingen doden zouden vallen; dat werden er uiteindelijk, naar schatting, 18 tot 45 miljoen. Hierop volgde in China de Grote Culturele Revolutie van het Proletariaat, van 1966 tot 1976.]

Li slaat zonder een woord te zeggen zijn notitieboekje dicht en loopt de kamer uit. Hij is kwaad, denk ik.

De buldog neemt het over. Hij wil niet over filosofie kletsen, hij stelt harde, korte vragen. Aan het eind van het verhoor staat hij erop dat ik een proces-

verbaal onderteken. Het is in het Chinees, vier, vijf kantjes. Ik weiger, hij staat erop, zo gaan we een tijdje door.

Ik lees het proces-verbaal langzaam door, drie, vier keer. De aardige meneer Xu komt binnen.

Ik zeg tegen agent Guan dat ter gelegenheid van het bezoek van Li Keqiang over Miao zal worden geschreven. Hij zegt: ‘Dat zou negatieve consequenties kunnen hebben. Het is beter om dat niet te doen. Dat adviseer ik u als privépersoon.’

‘Wat voor negatieve consequenties?’

‘Negatieve consequenties. Denk er nog eens over na.’

Het verhoor heeft vierenhalf uur geduurd. Uitgeput verlaat ik de kamer, in de hal wachten de andere agenten.

Ze lachen, maken grapjes, zijn opeens ontzettend aardig. ’s Middags (lokale tijd) landt Li Keqiang in Berlijn. Op dat moment wordt het artikel van persbureau DPA wereldwijd verspreid. Meer media berichten over de kwestie. Amnesty International eist de vrijlating van Miao. De volgende ochtend zal een Duitse journalist Li Keqiang er vragen over stellen tijdens de gezamenlijke persconferentie met Angela Merkel. Minister van Buiten-

Köckritz op weg naar de gate. – © Ulli Knörtzer, Zeit Online, Hamburg

29 januari tot 12 februari nr. 71 pagina 17

Openingsverhaal(dossier).indd 17

27-01-15 11:57

china

landse Zaken Frank-Walter Steinmeier kaart de kwestie bij Li aan.

Maar Miao komt niet vrij.

Spion

Op de ochtend van vrijdag 9 oktober krijg ik twee telefoontjes. De binnenlandse veiligheidsdienst wil me spreken, het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken ook.

Ik ga op weg naar het politiebureau.

De wallen van meneer Li zijn nog donkerder dan gisteren. ‘Vandaag draaien we eens niet om de hete brij heen,’ zegt hij. ‘Laten we ter zake komen.’

Ik knik.

‘Vertrouwt u mij?’

‘U moet het niet persoonlijk opvatten, maar nee.’

‘U hebt gezegd dat u Miao vertrouwt?’

‘Ja.’ ‘En als ze heel anders is dan u denkt?’

‘Dat geloof ik niet.’

‘Miao heeft verklaard dat u alles hebt georganiseerd. De bijeenkomsten ter ondersteuning van Occupy Central. Ze zegt dat jullie naar Hongkong vertrokken om er protesten te organiseren. Ze zegt dat ze voor u persoonlijk heeft gewerkt.

Niet voor de krant.’

‘Dat heeft ze niet gezegd!’

‘Toch wel. We hebben bewijzen.’

Ik zeg: ‘Wat mij betreft zijn er drie mogelijkheden: Miao is tot deze verklaring gedwongen, ze heeft niet de waarheid verteld of u vertelt mij niet de waarheid.’

‘Er is nog een vierde mogelijkheid,’ zegt hij heel zachtjes. Dan schreeuwt hij plotseling: ‘U liegt, u liegt, u liegt!’ Hij staat op en gaat steeds harder schreeuwen: ‘U liegt, u liegt, u liegt!’ Het komt dreigend over. ‘U liegt!’

Ik draai me van hem af. Meent hij dat serieus? Wil hij me neerzetten als agent-provocateur, als spion? Mogelijkheid één: hij wil me intimideren, het vertrouwen tussen Miao en mij schaden.

Mogelijkheid twee: ze willen me echt bestempelen als spion. Dat zou niet logisch zijn vanwege de relatie met Duitsland, die belangrijk is voor China, maar aan de andere kant zijn dit bijzondere tijden. De binnenlandse vei-

journaliste versus veiligheidsdienst

ligheidsdienst is in staat van alarm.

De regering staat op het punt een belangrijke antispionagewet aan te nemen. Van meet af aan is er van overheidswege verklaard dat het bij Occupy Central om een ‘kleurenrevolutie’ [geweldloos burgerprotest] gaat, gesteund door buitenlandse krachten. Dat argument zou geloofwaardiger zijn wanneer een vermeende spion kan worden gepresenteerd.

Ik misschien?

Bewijzen hebben ze niet, maar het Chinese veiligheidsapparaat heeft vele mogelijkheden. Het kan teruggrijpen op andere wetten, bewijzen manipuleren, lastercampagnes beginnen, maffiamethodes hanteren. Een Amerikaanse journalist is op omfloerste wijze te verstaan gegeven dat hij en zijn gezin niet meer veilig waren in Beijing.

‘Ik wil dit gesprek nu beëindigen,’ zeg ik.

‘Ik praat alleen nog met u in aanwezigheid van een ambassademedewerker.

Ik ga nu de persattaché bellen.’

Ik krijg de eerste persattaché te spreken, die me belooft de tweede te zullen sturen.

‘We laten hem niet binnen,’ zeggen de agenten.

‘Toch komt hij er nu aan.’

Li is de kamer uitgelopen, Guan neemt het over. Hij wil alles weten over de activiteiten van Miao op WeChat en hij wil dat ik namen noem. Ik weiger en hij wordt pisnijdig. Ik loop naar de deur, maar de agenten snellen toe om dat te verhinderen.

Het ministerie van Buitenlandse Zaken belt, ze willen me nu spreken. ‘Ja, ja,’ zegt Guan, ‘ik weet dat jullie ook belangrijk zijn.’ Het klinkt alsof de grote broer het tegen de kleine heeft.

Hij is gespannen en opnieuw wil hij dat ik een proces-verbaal onderteken, maar ik weiger. Buiten tref ik zonnetje Xu in een goed humeur. ‘U bent gewoon te gevoelig.’

Het gesprek met de Chinese diplomaten verloopt heel aangenaam. Het bevalt ze niet dat uitgerekend tijdens het staatsbezoek over de kwestie-Miao is bericht, maar ze blijven beleefd, beschaafd. Het verschil met mijn nieuwe kennissen bij de binnenlandse veiligheidsdienst had

‘Het is beter om dat artikel niet te schrijven.

Dat adviseer ik u als privépersoon’

Buiten tref ik zonnetje Xu in een goed humeur. ‘U bent gewoon te gevoelig’

niet groter kunnen zijn. Bij het ministerie van Buitenlandse Zaken zitten de duiven, wereldwijze personen, maar het is het zwakste ministerie van China.

De binnenlandse veiligheidsdienst daarentegen is oppermachtig.

De volgende dag, zaterdag 11 oktober, krijg ik opnieuw een telefoontje van Xu. Ik moet langskomen voor verhoor.

Even komen kletsen.

‘Ik ben ziek,’ zeg ik.

‘Kom toch maar.’

‘Dat gaat niet. Dan steek ik jullie aan.’

Op zondag stuurt hij een bericht: ‘Trek warme kleding aan, er is een weersomslag op komst. Vergeet niet uw rust te nemen. Uw agent Xu.’ In het weekend lees ik in de krant lofzangen op de Chinese rechtsstaat.

Binnenkort zal de derde plenaire vergadering van de Partij plaatsvinden, die als motto ‘het bestaan als rechtsstaat’ heeft. We hebben nog altijd niets van Miao gehoord.

Simpele agent

Op maandag 13 oktober word ik weer gebeld door Xu. Hij wil even kletsen.

Deze keer sta ik erop dat we geen Chinees meer spreken. Ik ben in het gezelschap van een persattaché van de ambassade en een tolk.

In de verhoorruimte wachten drie mannen, een van hen is degene die Miao verhoort. Kort geknipt, een breed en vlezig gezicht, de huid van een kettingroker. Rechts van hem zit een man in een nappaleren jack die zich niet voorstelt. We vragen wie hij is.

Hij glimlacht geheimzinnig. ‘Ik ben overal. Ik ken jullie allemaal. Ik sta op veel foto’s.’ Hij zegt weinig, maar hij is wel degene die de dreigementen voor zijn rekening neemt. Hij moet de

hoogste in rang zijn. Ook de andere mannen willen geen van alle vertellen van welke afdeling ze zijn. Wanneer ik de kettingroker ernaar vraag, glimlacht hij zo gespeeld bescheiden dat zijn antwoord niet waar kan zijn: ‘Ik ben maar een simpele agent.’

Hij stelt korte en scherpe vragen. Voor hem ligt een uittreksel van het WeChataccount van Miao, een hele stapel A4-tjes. Met zijn vragen gaat hij de volgende kant op: Miao was mijn privéassistente, ik ben meer dan alleen maar een journaliste, ik heb een heel andere agenda, we hebben critici van het regime ontmoet, separatisten, en geld aan hen gegeven.

Ik merk hoe hij de strop om mijn nek

pagina 18 nr. 71 29 januari tot 12 februari

Openingsverhaal(dossier).indd 18

27-01-15 11:57

china

de dag dat miao verdween

‘U liegt!’, schreeuwt meneer Li. ‘U liegt, u liegt, u liegt!’ – © Ulli Knörtzer, Zeit Online, Hamburg

steeds verder aantrekt. Zijn vragen zijn gebaseerd op feiten. Ja, ik heb critici van het regime ontmoet. Ja, ik heb een ernstig zieke advocate van de burgerrechtenbeweging die door de binnenlandse veiligheidsdienst een rolstoel in was geslagen na een interview omgerekend 70 euro voor medicijnen gegeven.

Maar ik was altijd als journaliste op pad en niet, zoals nu wordt geïnsinueerd, als spion of agent-provocateur.

Ik heb er veel over gelezen en nu maak ik het zelf mee: de vaardigheid van de veiligheidsmedewerkers om alles zo te draaien dat het in hun straatje past.

En ze hadden waarschijnlijk materiaal genoeg. Al vier jaar luisteren ze me af,

zowel mijn telefoon als mijn woning, ze lezen mijn e-mails en controleren wat ik post op sociale netwerken. Soms laten ze me op subtiele wijze weten dat ze mijn huis hebben doorzocht.

De visitekaartjeshouder die op mijn bureau stond, staat dan bijvoorbeeld buiten op de brievenbus. De deur die op slot zat, is open. Bij andere correspondenten gaat het net zo.

Het is een naar idee, maar meestal denk ik er niet al te veel over na.

Hoe had ik hier anders kunnen leven?

Maar nu ik weet dat ze niet alleen maar verzamelen, maar het ook gebruiken, is het een ander verhaal. Ik denk aan alle gevoelige informatie op de mobiel van Miao en in haar e-mailaccount.

Die informatie is nu in het bezit van de binnenlandse veiligheidsdienst.

Ik krijg het benauwd. Internet zorgt ervoor dat burgers voor de Chinese autoriteiten van glas worden.

Ik vraag hoe het met Miao gaat. Waarom het strafprocesrecht is genegeerd.

‘Maakt u zich geen zorgen. Het gaat goed met haar.’

‘Dat betwijfel ik.’

‘Jullie journalisten denken dat Occupy Central de aanleiding was. Maar het gaat om meer dan dat, het gaat om de veiligheid van de staat, de integriteit van het grondgebied, zo ver reikt het strafprocesrecht niet.’

‘Men heeft me verteld dat ze alleen maar betrokken is geweest bij een dorpsconflict.’

‘Het gaat om onruststokerij en daarmee om staatsbelang.’

De kettingroker vraagt steeds hardnekkiger naar Miao. Ik eis een advocaat. Ze willen nu dat ik het Chinese proces-verbaal van tien kantjes onderteken. Een vertaalde versie geven ze niet en we mogen het origineel ook niet meenemen om te laten vertalen.

We weigeren. ‘Vertaal het nu. Mondeling. We hebben de tijd. We kunnen een nachtje hier blijven.’ Een uur lang bakkeleien we verder, uiteindelijk laten ze ons woedend gaan.

‘Poeh,’ zegt de tolk als we weer buiten staan. ‘Ze beschuldigen je echt overal van. Separatisme, verzet, Hongkong.

Dat ziet er niet goed voor je uit.’

‘Morgen ga ik het land uit.’

Die nacht begin ik als een razende in te pakken. Notitieboekjes, gegevens, brieven. Ik weet dat er een huiszoekingsorgie zal plaatsvinden wanneer ik weg ben. De volgende dag brengen twee ambassademedewerkers me naar de gate.

Dan krijg ik een sms van agent Xu: ‘Wat is uw WeChat-ID? Laat het me weten, dan kunnen we ook in de toekomst nog lang contact houden.

Welkom terug in Beijing.’

Lange tijd horen we niets van Miao, ondanks ontelbare verzoeken van haar advocaat. Bij navraag hoort hij dat ze niet meer in het Eerste Huis van Bewaring in Beijing zit.

Op 10 december mag de advocaat Miao eindelijk zien. Hij maakt me duidelijk dat we niet vrij kunnen praten door de telefoon, maar vertelt dat Miao lichamelijk en geestelijk lijdt. Maar ze is mentaal sterk, zegt hij. De binnenlandse veiligheidsdienst wil haar dwingen een verklaring te ondertekenen waarin ze onze relatie als beëindigd bestempelt.

Dat heeft ze niet gedaan.

Angela Köckritz

‘Poeh,’ zegt de tolk als we weer buiten staan.

‘Ze beschuldigen je echt overal van’

29 januari tot 12 februari nr. 71 pagina 19

Openingsverhaal(dossier).indd 19

27-01-15 11:57

europa

portugal

Kizomba-dansers in actie.

Vergeet salsa, dit wordt het jaar van de kizomba Notícias Magazine – Lissabon

De Afrikaanse dansmuziek Kizomba is dé rage in de nachtclubs van Lissabon en lijkt klaar voor de verovering van de rest van de planeet.

Z

ij draagt hoge hakken onder eindeloze benen, die nog worden geaccentueerd door haar strakke zwarte broek. Daarboven een laag uitgesneden T-shirt, dat haar schouders laat zien maar haar borsten bedekt.

Haar haar hangt los, ze heeft oorbelletjes in, en haar huid is vochtig van het ingespannen dansen. Hij houdt haar stevig in zijn armen om haar te leiden, maar zij is de ster. Een, twee, drie, een, twee, drie. Terwijl het kizomba-ritme klinkt, raken hun gezichten elkaar bijna aan, alsof ze in elkaars oor fluisteren. Een, twee, drie, een, twee, drie.

Haar voeten bewegen over de dansvloer, ze wiegt met haar heupen en draait om en om en om. Het lijkt Afrika wel, maar de dansers hebben nog nooit een voet buiten Europa gezet.

Afrikaanse zomer

Het is donderdagnacht, op de dansvloer van een discotheek in een park in het centrum van Lissabon. Maar het had net zo goed elke andere dag van de week kunnen zijn, want er is altijd wel kizomba te vinden in de Portugese hoofdstad. Niet alleen zijn er overal

feesten, je hoort de muziek ook op andere plekken. Onlangs bijvoorbeeld stroomde de Meo Arena vol voor het festival Dipanda, waar artiesten als Yuri da Cunha en Master Jake met hun Angolese ritmes de menigte opzweepten. Binnenkort geeft de Kaapverdiër Nelson Freitas een concert in de grootste concertzaal van het land, een paar dagen later is het de beurt aan de Angolese zanger Anselmo Ralph.

De afgelopen zomer was de meest Afrikaanse ooit: van clubs in de grote steden tot dorpsfeesten op het platteland, de muziek van deze en andere kizomba-sterren was onontkoombaar.

En de rage lijkt nog lang niet over zijn hoogtepunt heen.

‘Er is de laatste twee jaar veel veranderd,’ vertelt Anselmo Ralph. ‘Het Portugese publiek is tegenwoordig goed voor 30 procent van de totale verkoop van kizomba-muziek. Bekendheid in Portugal geeft Afrikaanse

artiesten status, en dat betekent ook een voet tussen de deur in de rest van Europa.’ Zijn recente optredens in Londen, Luxemburg, Frankrijk en Zwitserland zijn er het bewijs van.

‘Eerst kwamen er alleen emigranten uit Portugal op af, maar nu komt er ook steeds meer lokaal publiek,’ aldus de artiest. Volgens zakenblad Forbes is hij uitgegroeid tot de op zes na rijkste zanger van Afrika. ‘Ik ben nu begonnen om ook nummers in het Spaans en het Engels te schrijven, zodat ik volgend jaar een internationaler geluid heb.

Het is tijd om onze schroom af te werpen en onze muziek aan de wereld te laten horen.’

In het Canadese Toronto worden ’s zomers kizomba-feesten op straat gehouden en in Australië zijn er dansen muziekfestivals speciaal gewijd aan de nieuwe Afrikaanse muziekstijl.

‘Kizomba is de nieuwe salsa. Het duurt niet lang meer voordat het de plek in

pagina 20 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Europa.indd 20

27-01-15 12:12

europa

portugal Internet

‘Het is tijd om onze schroom af te werpen en onze muziek aan de wereld te laten horen’

zal nemen die Latijns-Amerikaanse dans en muziek de afgelopen twintig jaar hebben gehad,’ voorspelt de Kaapverdiër Nelson Freitas. Zijn nummer ‘I Still Feel 4U’ haalde de vierde plaats in de Australische hitlijsten. ‘Maar Portugal, en vooral Lissabon, blijft toch wel het epicentrum van dit fenomeen.’

José Moura is een van de oprichters van de platenmaatschappij Principe Discos, die muziek van nieuwe artiesten uit de Afrikaanse wijken van Lissabon produceert. ‘Kizomba is niets nieuws, die slepende, sensuele ritmes zijn er al sinds de jaren zeventig in Portugal.

We zijn ermee opgegroeid. Maar wat nieuw is, is de vermenging van die stijlen met eigentijdse Amerikaanse zwarte muziek.’ De meest succesvolle artiesten, zoals Anselmo Ralph, Nelson Freitas, Yuri da Cunha of B4 spelen een mix van kizomba met de R&B van Beyoncé of de hiphop van Jay-Z. Populaire muziek voor een groot publiek, waarbij de taal waarin gezongen wordt er niet toe doet.

‘Sinds de jaren negentig zijn we overspoeld met het glamour-imago van de zwarte muziek: vrouwen, juwelen, dure auto’s, goedgeklede gangsters. En dat is zo langzamerhand het ideaalbeeld geworden van de generatie die toen opgroeide. Kizomba is zo populair omdat het Portugal van de buitenwijken, zowel zwart als wit, volwassen is geworden.’

Ster uit Rotterdam

Nelson Freitas woont in Nederland, maar heeft een huis in Portugal, waar hij steeds vaker te vinden is. Hij groeide op in een zwarte wijk in Rotterdam, ‘in een tijd dat Michael Jackson de koning van de wereld was en Hollywood de breakdancefilm ontdekt had’. Zijn Kaapverdische ouders brachten hem een beetje Creools, wat Portugees en vooral de ins en outs van de Afrikaanse muziek bij. ‘Ik houd niet zo van het

Dertig procent van alle kizomba-muziek wordt in Portugal verkocht

idee dat kizomba exclusief Angolees is,’ vertelt hij. Het is dinsdagavond en hij eet met vrienden in een restaurant in Lissabon dat een goddelijke traditionele Kaapverdische cachupa [bonenschotel] serveert. ‘Het is het ritme van alle Portugeessprekende Afrikaanse landen, de beat is precies hetzelfde.’

Toch betekent kizomba wel ‘feest’ in het Kimbundu, een Angolese taal.

Naar goed Kaapverdisch gebruik wordt de maaltijd besloten met een aguardente [sterkedrank], waarna het gezelschap de uitgaanswijk Bairro Alto ingaat. ‘We begonnen hier allemaal een beetje voor de grap aan, maar het is nu wel erg serieus geworden.’ Zijn publiek groeit met 500 procent per jaar, vertelt hij.

‘Zo’n 70 procent van het publiek is blank, dat is een grote verrassing voor me. Al zing ik vooral in het Engels, het succes heeft zich toch vanuit Portugal over de Portugeestalige wereld kunnen verspreiden, en van daaruit over de rest van de wereld. De Verenigde Staten, Rusland, een groot deel van Azië en natuurlijk Australië.’

We zijn aangekomen bij het hooggelegen park van São Pedro de Alcântara; de stad ligt letterlijk aan zijn voeten.

‘Door de crisis hadden de mensen tijd om naar de buitenwijken te gaan luisteren, zodat nu opeens mensen een stem krijgen waar vroeger niemand naar luisterde,’ vertelt hij. ‘Dat gaf ons de kans om ons te tonen en te laten zien wat we kunnen!’

Als je het over de buitenwijken van Lissabon hebt, kun je niet om Buraka Som Sistema heen. Het was de eerste groep die de aandacht van de wereld op de muziek van Afrikaans Lissabon vestigde. ‘Daar is de kizomba-rage mee begonnen, daar moet je het als eerste over hebben,’ zegt bandlid Kalaf Ângelo een paar dagen later tijdens een gesprek in een café in de binnenstad. ‘Eduardo Paim en Paulo Flores maakten begin jaren tachtig furore en de Afrikaanse discotheken stroomden vol. Iedereen met een Afrikaanse achtergrond is met die muziek groot geworden. Maar het was een subcultuur, niet zoals nu.’ Zelf werkte hij ook in een Afrikaanse discotheek. Uit die ‘kizombada’ ontstond de kuduro van Buraka, met een flinke scheut elektronische muziek, waarmee ze beroemd zijn geworden.

Dankzij het internet kon Buraka wereldwijd doorbreken – en ook een nieuwe generatie zangers kon via die weg een publiek bereiken zonder de steun van platenmaatschappijen of journalisten. ‘We zaten op speciale groepen voor dancemuziek op Myspace.

Het was een subcultuurtje, waar artiesten elkaar nieuwe dingen lieten horen.’ En toen het succes in Portugal begon, werden ze ook meteen daarbuiten opgemerkt. Op het eerste album werd heel enthousiast gereageerd, en dat werd wereldwijd opgepikt. In een tijd dat house en techno oppermachtig waren, leek dit een interessant alternatief voor op de dansvloer.

Alle Afrikaanse artiesten die nu wereldwijd succes hebben, erkennen de voortrekkersrol van Buraka Som Sistema. Zij waren de eersten die de Portugees-Afrikaanse muziek onder de aandacht brachten. ‘Vaak werd van ons verlangd om ons als Angolezen te profileren, maar dat hebben we altijd geweigerd.’ Ze voelen zich verbonden met de buitenwijken van de Portugese hoofdstad. ‘Lissabon is een fantastische uitvalsbasis en de stad is uniek door het nauwe contact met Afrika.’ In de wijken ‘die de stad voeden’ is je buurman Kaapverdiër, Angolees, Guinee-Bissauer of Mozambikaan.

‘Die bevolkingsgroep is niet langer marginaal. Ook witte jochies spreken Afrikaans dialect en Afrikanen hebben geld om muziek te kopen of om naar een concert te gaan. Dat is veranderd, en daardoor is niets meer zoals vroeger.’

Danslessen

Op een donderdag om twee uur ’s nachts staan honderden mensen te dansen op de klanken van Mika Mendes. Het is kizomba-avond in Bairro Latino, een club die tien jaar geleden zijn deuren opende in het Parque das Nações en zich de laatste tijd richt op Afrikaanse muziek. De lichten verspringen van kleur en de muziek staat hard. Stelletjes voeren intieme gesprekken, waarbij ze net als de paren op de dansvloer dicht in elkaars oor praten. Er wordt drambuie gedronken en de lichamen bewegen synchroon met het getril van de pilaren in de ruimte. ‘Kizomba is zo geëxplodeerd dat ik de naam binnenkort zal moeten veranderen van Bairro Latino in Bairro Africano [bairro betekent ‘wijk’ in het Portugees],’ zegt eigenaar José Ferreira spottend. ‘Toen ik deze club begon wilde iedereen salsa, latindansstijlen waren in de mode, maar nu is dat helemaal anders.’

Dinsdag, donderdag en zondag zijn de beste avonden om je op de zwarte klanken te laten meevoeren, al is meer dan de helft van het publiek blank.

De meesten voeren de bewegingen uit alsof ze nooit anders gedaan hebben, maar ook de houterigste types zwieren al snel over de dansvloer. Om elf uur ’s avonds geeft Hélio Santos een uur lang dansles aan beginners. ‘Alleen

WIE IS NELSON FREITAS? Dertiger Nelson Freitas is geboren en getogen in Rotterdam-Noord.

Zijn moeder kwam op haar vijftiende met haar ouders vanuit Kaapverdië naar Nederland. Als jongen woonde Freitas een tijdlang bij zijn oma, waar hij via zijn ooms allerlei muziekstijlen leerde kennen. ‘Mijn ene oom draaide vooral Afrikaanse en Antilliaanse zouk-muziek,’ zegt hij over de telefoon aan 360. ‘De andere zat in de hiphop. Ik keek natuurlijk een beetje tegen die mannen op, en deed alles na wat zij deden. Ik ging met ze mee dj’en, begon met breakdancen, en heb zelfs nog een tijdje gerapt.

Zonder veel succes overigens.’ (lacht) Een andere muzikale invloed was Freitas’ vader, die naar de VS verhuisde toen Nelson tien was.

‘Ik ging daar vaak op bezoek, en nam muziek op op bandjes die ik thuis beluisterde. Zo leek het net of ik nog in Amerika was.’ Freitas’ eigen muzikale loopbaan begon eind jaren negentig met de boyband Quatro Plus. In 2007 ging hij solo. Aanvankelijk trad hij op in kleine zaaltjes en discotheken. Tegenwoordig trekt hij met gemak 3000 tot 5000 mensen.

‘Kizomba is de laatste jaren echt heel groot geworden in Portugal.

Vroeger was het muziek voor de Afrikaanse gemeenschap, nu is het gewoon pop.’ In Nederland loopt het nog niet zo’n storm, erkent hij.

Verhuizen naar Portugal staat dan ook op de planning.

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 21

Europa.indd 21

27-01-15 12:12

europa

portugal

Het begon allemaal in het getto

in het weekend kan ik niet, want dan werk ik buiten Portugal: ik geef kizomba-les op feesten in het buitenland. Op zijn T-shirt staat ‘Kizomba X-treme’, de naam van de groep van zeven jonge dansers die in 1999 vanuit Kaapverdië naar Portugal kwamen om de Portugezen soepelheid in de heupen bij te brengen. Inmiddels reizen ze over vijf continenten.

Nuno Furtado is kizomba-leraar op de dansschool Jazzy. In de weekenden reizen zijn danspartner Vanda Gameira en hij de hele wereld over om deel te nemen aan kizomba-festivals. ‘Toen we begonnen hadden we veertig leerlingen, nu zijn het er honderdtachtig,’ vertelt hij. ‘Dit jaar had de dansschool 50 procent meer aanmeldingen – en veel van die mensen komen voor Afrikaanse dans.’ Duitsland, Frankrijk, Rusland, Dubai, Australië, Egypte, Canada en Brazilië zijn een paar van de plekken waar hij al heen reisde om te dansen, workshops te geven of congressen bij te wonen.

‘Nu gaat er een cursus van start om leraren op te leiden,’ vertelt Nuno verder. Er zijn al vijftig aanmeldingen, vanuit de hele wereld.

Het blijft een interessante vraag hoe zo’n wereldwijd fenomeen kon ontstaan in de armste krotten van de Portugese hoofdstad. Dat is bijvoorbeeld ook de achtergrond van DJ Marfox, pseudoniem voor Marlon Silva, die de aandacht trok van het toonaangevende muziektijdschrift Rolling Stone. Hij begon muziek te maken in Quinta da Silva, een achterstandswijk buiten Lissabon. Je kunt zijn stijl niet helemaal kizomba noemen, eigenlijk past er geen enkel etiket op – het is iets geheel nieuws. ‘Als jong jochie luisterde ik naar kizomba, daarna kwamen semba, kuduro, hiphop en breakdance. Ik luisterde naar alles en begon al heel vroeg mijn eigen muziek te maken. Het was een mix van van alles, met een krachtige beat eronder.’

Een jaar geleden verhuisde Marlon naar Quintana do Mocho, een volksbuurt aan de rand van Lissabon. In zijn kamer staat de computer waarop hij de klanken produceert waarvan ze in de

Toeristen

De cursus zat al snel vol en er is een lange wachtlijst. Schijnbaar is het een nieuwe niche binnen de toeristische sector, die de kwakkelende economie een steuntje in de rug kan geven.

Terug in de Bairro Latino ontmoeten we nog diezelfde avond twee jonge Nederlandse vrouwen, hiernaartoe gereisd om in het Lissabonse nachtleven kizomba te dansen. ‘We zijn in Eindhoven begonnen het te leren en we zijn nu hier op vakantie om te oefenen en er nog beter in te worden,’ zegt Gitta Lamers. ‘We zijn hier een week, en elke avond gaan we dansen.’

Haar vriendin, Aukje Ellenbroek, valt haar enthousiast bij: ‘Portugal is het kizomba-paradijs. We hebben veel vrienden die hier met hetzelfde doel naartoe gaan.’

Verenigde Staten vinden dat de hele wereld ernaar moet luisteren. In een la bewaart hij een steen van zijn oude huis, waarop hij voor het eerst de naam kerfde waaronder hij later beroemd zou worden. ‘Het gebeurde allemaal in het getto,’ vertelt hij, terwijl hij ons rondleidt door de buurt. Verlaten gebouwen, graffiti op de gevels, maar ‘maak je geen zorgen, zolang jullie met mij zijn kan je niets gebeuren’. Op de binnenplaatsen werden de eerste feesten gegeven, met een verlengsnoer van de kroeg die het bier verkocht, een mengtafel en een mobiele telefoon waarop de muziek stond.

‘Op de eerste schooldag wilde je altijd een nieuwe sound hebben, om je vrienden te laten horen dat je de beste van de wereld was.’ Ze deelden links op MSN en op YouTube, meer was niet nodig. En de muziek verspreidde zich over het getto, zonder de hoop of de ambitie om er verder mee naar buiten te treden. Dat veranderde in 2007, toen Marlon 19 jaar oud was. Hij nam deel aan een workshop van de Fundação Calouste Gulbenkian, waar de jongens die kort daarna Principe Discos zouden beginnen hem hoorden optreden. José Moura vertelt: ‘We hadden nog geen dansmuziek gehoord waar we echt enthousiast over waren, maar dit was

heel origineel, een Portugese interpretatie van Afrika, door iemand die daar nooit geweest was.’ Ze belden hem op en hij bracht hen weer in contact met andere jonge artiesten. De platenmaatschappij heeft er nu tien uit Lissabon en omgeving onder haar hoede – en brengt muziek uit die nooit eerder wist door te breken op de nationale podia.

Overvolle agenda

Marfox is eenvoudig gebleven, wil niet verhuizen en wil mensen helpen vaker het getto te verlaten; ook wil hij het graag laten zien aan wie er niet vandaan komt. Al meerdere Amerikaanse journalisten kwamen hem opzoeken in Quinta do Mocho. Hij reisde door Brazilië, was twee keer in de Verenigde Staten, was de hoofdact van een Red Bull-avond die hem in New York, Japan, Servië en Nieuw-Zeeland bracht. Eens in de maand spelen hij en de andere artiesten van Principe Discos in de club Music Box. En als er íéts is waar hij van geniet, is het om ook de vrienden van zijn vrienden mee te nemen naar het centrum van de stad. De jongens van het label treden binnenkort op op het Vodafone Mexefest, een festival waar nieuwe muzikale tendensen uit Lissabon in de schijnwerpers staan.

Lissabon is Afrikaans, Europees en Amerikaans tegelijk – en zelfs nog iets meer dan dat Ook daarna is Marfox’ agenda overvol: de wereld is zijn klankkast.

Ja, er is iets gaande in Lissabon.

De Afrikaanse muziek heeft wortel geschoten in de hoofdstad en verovert van daaruit de wereld. Er zijn mainstreamartiesten en ook alternatieve stromingen, geliefd aan de rafelranden van de stad. De hele wereld danst op het ritme van een stad die noch Afrikaans, noch Europees noch Amerikaans is, maar alle drie tegelijk – en zelfs nog een beetje meer dan dat.

Ricardo J. Rodrigues

Lisa Dunke & Mandela Nelson geven over de hele wereld Kizomba-lessen en -workshops. Lisa heeft een Duitse vader en een Portugese moeder.

Mandela komt uit Angola. De twee dansen samen sinds 2004.

pagina 22 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Europa.indd 22

27-01-15 12:12

europa

spanje

De opkomst van Podemos lijkt niet te stuiten El País – Madrid

De gevestigde politieke orde in Spanje siddert voor de explosief groeiende volksbeweging Podemos. Maar kan de nieuwe partij het enthousiasme van haar aanhang vertalen in een coherent programma?

D

e ballon die is volgelopen met verontwaardiging over de politiek, de wanhoop van veel mensen vanwege hun situatie en zorgen over de toekomst van Spanje, is geknapt. En het lijkt alsof een deel van de samenleving eensgezind in opstand is gekomen, daartoe aangezet door het woord Podemos [‘Wij kunnen’]. Deze activistische golf, een digitale wervelstorm, doorkruist het land van noord tot zuid, van oost naar west en van links tot rechts, argumenten ontkrachtend en velden van frustratie en angst, van opstandigheid, illusie, hoop en woede omploegend. Podemos vertolkt de tijdgeest én is een noodtoestand, rijkelijk gevoed door de politieke corruptie en de economische crisis waarvoor de situatie in het land de grondstoffen levert. In dorpen en wijken ontstaan als vanzelf groepen van sympathisanten die bijeenkomsten beleggen, zelfs op plekken die tot voor kort onvruchtbaar leken voor het

politieke verenigingsleven. Alleen het Catalaans en Baskisch nationalisme lijken niet te lijden onder de hap die Podemos uit het electoraat heeft genomen.

Zonder programma

‘Ik stemde al lang niet meer, of als ik dat deed, dan met dichtgeknepen neus, en wat me aantrok was de insteek om alles op alles te zetten om de mensen die ons in deze situatie hebben gebracht weg te krijgen,’ zegt Rubén Belandia, 53 jaar, bibliothecaris aan de Universiteit van Leioa in Baskenland, vader van twee kinderen die ook lid zijn geworden van de nieuwe partij.

Podemos presenteert zich inderdaad als een grote bezem. ‘Weg met de oude politieke kaste, weg met de corruptie, de onzekerheid, de werkloosheid en de armoede waarin kinderen moeten leven’, dat is de boodschap die hand in hand gaat met de plechtige belofte te zullen streven naar ‘een nieuwe manier van politiek bedrijven’. Met deze ambitie hoog in het vaandel sloeg de partij van Pablo Iglesias al tijdens de laatste Europese verkiezingen met de vuist op het politieke schaakbord. Maar nu Podemos in de peilingen even groot is als de rechtse PP en de linkse PSOE vliegen de stukken door de lucht. De grote vraag is hoe straks het nieuwe schaakbord eruit zal zien.

Kan een beweging zonder programma, die zich opwerpt als spreekbuis voor een breed gevoeld onbehagen en die van de ene op de andere dag is ontsproten aan een fel discours dat één grote aanklacht is, een alternatief zijn voor de macht?

De potentiële coalitiepartners, de partijen en bewegingen links van de PSOE,

hebben er een hard hoofd in. Ze geloven allemaal dat Podemos dingen wil veranderen – en dat gebeurt feitelijk al louter vanwege haar bestaan – maar er zijn ook mensen die eraan twijfelen of het de beweging lukt overeind te blijven. ‘Een stabiele politieke kracht op poten zetten is een lang en langzaam proces. Podemos loopt het gevaar aan het eigen succes ten onder te gaan.

Om binnen te dringen in de instituties is een goed geoliede organisatie nodig met aan de top mensen die beleid weten te ontwikkelen. Niet voor niets zijn partijen als die van Beppe Grillo in Italië ervoor teruggedeinsd om regeringsverantwoordelijkheid te dragen,’ zegt Juan López Uralde, woordvoerder van Equo, de politieke bundeling van de Spaanse milieubeweging. ‘Hun spectaculaire groei kan hun het idee geven dat ze over bovennatuurlijke vermogens beschikken, en dat ze alles in een vloek en een zucht kunnen regelen,’ zegt ook Mónica Oltra, leider van Compromis, een alliantie van linkse partijen in Valencia.

Zelf beslissen

Zal de nieuwe beweging bijdragen aan de politieke en sociale cohesie van het land, of juist aan het uiteenvallen

ervan? Podemos schermt voortdurend met het zogenaamde ‘beslissingsrecht’, omdat veel van hun Catalaanse aanhangers hebben gestemd tijdens het referendum van 9 november 2014 over onafhankelijkheid van Catalonië.

‘Wie is het Constitutionele Hof om het Catalaanse volk te verhinderen zich uit te spreken?’ vraagt Francisca Sánchez zich af. Zij is medeoprichtster van Podemos in Barcelona en voormalig activiste van het Frente Cívico Somos Mayoría, een beweging die is opgezet door de vroegere secretaris-generaal van de Communistische Partij, Julio Anguita.

‘Onder de twaalfhonderd leden van Podemos in Bilbao zitten mensen van allerlei pluimage, ook voorstanders van een onafhankelijk Baskenland, maar we onderschrijven allemaal het recht om zelf te beslissen over van alles: de inrichting van de maatschappij, de opdeling van het land in autonome regio’s, het eigen lichaam... echt van alles,’ zegt Lander Martínez, een afgestudeerd ict’er van 25 jaar. Hij is tevreden want zijn salaris komt nu in de buurt van de 1000 euro, nadat hij voordien voor 500 euro in de maand werkte. ‘Podemos erkent het recht op zelfbeschikking maar laat ook iedereen vrij zich Spanjaard te voelen zonder daardoor meteen tot een enge nationalist te worden bestempeld,’ verklaart een biologe in Barcelona die teleurgesteld is over de beloofde ondersteuning van jonge ondernemers.

Alleen het Catalaans en Baskisch nationalisme lijden electoraal niet onder Podemos Podemos-voorman Pablo Iglesias met partijgenoten op een bijeenkomst in Barcelona. © Pau Barrena / Getty

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 23

Europa.indd 23

27-01-15 14:45

europa

spanje

‘Weg met de oude politieke kaste, de corruptie, de onzekerheid, de werkloosheid en de armoede’

Het zijn deze redenen, uitgesproken als een raptekst, die Nacho Galiano uit La Coruña ertoe hebben gebracht zich kandidaat te stellen voor de Burgerraad van de nieuwe partij. ‘Wat me drijft is de grote schoonmaak van de instituties, een spaak in de wielen te steken van de banken en de grote ondernemingen, zodat die hun huidige monopoliepositie kwijtraken. Maar wat me vooral drijft is mijn generatie. Een op de twee jongeren heeft geen werk en ook geen kansen om aan het werk te komen. Wat me drijft is het tot stand brengen van een politiek domein waarin de grote meerderheid van de bevolking met recht oprecht vertrouwen heeft, zodat we het land kunnen schoonvegen en het in de komende vijf jaar de goede richting in kunnen duwen. We gaan het zó goed doen dat we overal in de wereld navolging zullen krijgen, dus laten we het alsjeblieft heel serieus aanpakken, maar ook met de opgewektheid die erbij hoort. We zetten stappen omdat we dat kunnen!’

Nacho Galiano is rapper en dichter, maar in het dagelijks leven helpt hij mee in de zaak van zijn ouders.

Hij studeert politieke wetenschappen aan de UNED (Open Universiteit) – ‘ik moet het inschrijfgeld in termijnen betalen’ – en evenals andere leden van Podemos is ook hij gefascineerd door het verbale vuurwerk waarmee de leider Pablo Iglesias gesprekspartners en doorgewinterde politici bestookt.

‘De paniek slaat toe want we zien ons al aan de knoppen draaien,’ zegt hij.

Hoewel de leden van Podemos in het algemeen blijk geven van goede manieren, gezond verstand, frisse ideeën, een bewonderenswaardig idealisme en de bereidheid om de schouders eronder te zetten, klinkt in hun kritiek soms een fundamentele minachting door voor politici, ondernemers en de media, die ze de schuld geven van de huidige situatie of er mede voor verantwoordelijk houden.

In de aardige versie brengen ze de leus ‘Politici weten net zo veel van politiek als vogels van ornithologie’ in herinnering, die tijdens de grote demonstratie van de Indignados op het plein Puerta del Sol in Madrid werd meegedragen; maar er is ook een simplistische houding die geen ruimte laat voor nuances

en neigt tot naming-and-shaming, en niet de objectieve problemen of de eigen tekortkomingen wil zien. Sommigen gebruiken de term ‘kaste’ als een containerbegrip waaronder alles wordt geschaard dat niet strookt met hun opvattingen. En daarbij deelt bijna iedereen de interpretatie van de Transitie [de periode na de dood van Franco in 1975] die hun leiders ventileren.

Sterk leiderschap

Komt het door het pragmatisme dat de aanhangers zich zonder een kik te geven hebben neergelegd bij een verticale organisatie en een sterk leiderschap, het partijmodel en de figuur van de voorman waar ze nog slechts een paar weken eerder zo op afgaven? ‘Het is waar dat we alleen al bij het horen van het woord partijleider of partij uitslag kregen, maar de mensen hebben nu eenmaal gestemd voor Pablo Iglesias en zijn model, dus daar hoeven we het niet meer over te hebben,’ geven ze toe. Dankzij de enorme hoeveelheid energie die is vrijgekomen en de euforie van het moment, verkeert Podemos nog in een staat van welwillendheid die het mogelijk maakt de in het oog springende tegenstrijdigheden weg te poetsen. En overtuigd van het weldadige effect van het fenomeen wil ook niemand van gelijksoortige sociale en politieke bewegingen de vinger op de zere plek leggen, ook al wekt de machtspositie van Pablo Iglesias argwaan.

‘Sinds de Europese verkiezingen is het een gekkenhuis. We krijgen zonder ophouden berichten van mensen die zich bij ons willen aansluiten, lid willen worden, mee willen werken,’ bevestigen de aanhangers in de grote steden.

Podemos loopt het gevaar aan het eigen succes ten onder te gaan

Zolang het enthousiasme voeding blijft geven aan de vergaderingen, die de laatste tijd veel ordelijker verlopen, en zolang de strijdbare gedrevenheid die hun ogen doet glanzen van broederschap en gedeelde trots voortduurt, zal het gebrek aan geld en ruimte geen onoverkomelijk obstakel vormen. Elke kring regelt de zaken zo goed als dat gaat. Ze kloppen aan bij buurthuizen en sportzalen, en voeren als het moet de druk op om te zorgen dat de gemeente die ruimtes ter beschikking stelt of per dagdeel verhuurt. Er is altijd wel een bekende van een bekende die toegang heeft tot een ruimte waar ze bijeen kunnen komen om te vergaderen.

Wat dat betreft hebben de activisten met een verleden in de communistische gelederen meestal een voorsprong. En gegeven het zeer krappe budget voor onkosten – iedereen doet alles gratis – is het geld dat wordt binnengehaald door middel van kleine collectes, bescheiden giften van medewerkers, crowdfunding en de verkoop van T-shirts, tassen en polsbandjes met het logo van Podemos, voldoende om de kosten te dekken voor de fotokopieën en de paar affiches die worden opgehangen. In Vizcaya bracht de verkoop op een rommelmarkt van tweedehands kleding en andere artikelen ruim 1000 euro op, bijna de helft van het budget voor de campagne die 65.000 stemmen opleverde.

Internet is de grote bondgenoot, de natuurlijke biotoop, zozeer dat de nieuwe beweging maar moeilijk had kunnen uitgroeien tot wat zij nu is

zonder de sociale media en de talrijke digitale mogelijkheden. Nagenoeg alle interne communicatie verloopt via onlineplatforms, evenals de verspreiding van politieke standpunten.

Maar hoe talrijk de adepten van de digitale democratie en het ‘klikactivisme’ ook mogen zijn, in sommige kringen begint het besef door te dringen dat er ook een vast fysiek trefpunt nodig is om contact te onderhouden met de vele oudere sympathisanten die geen internetverbinding hebben.

Goede afspiegeling

Hoewel de organisatorische taken in het algemeen neerkomen op de schouders van de alliantie van oudgedienden die gepokt en gemazeld zijn in het activisme en jongeren die in veel gevallen pas hun eerste schreden zetten in de politieke arena, vormen de leden van de nieuwe club, inmiddels meer dan 250.000, een goede afspiegeling van het contingent getroffenen door de crisis. ‘We zijn met meer dan duizend mensen in Barcelona, hoewel op de vergaderingen meestal maar tussen de honderd en honderdvijftig leden komen. We hebben van alles in huis: biologen, bouwvakkers, politicologen, mensen die werken in de vervoerssector... van alles,’ zegt Francisca Sánchez, 32 jaar, als ingenieur gespecialiseerd in hogesnelheidstreinen, maar nu werkloos.

Zoals dat past bij de aard van de crisis ten gevolge van de globalisering, bestaat de activistische basis van Podemos uit

WIE IS PODEMOS-VOORMAN PABLO IGLESIAS? Pablo Iglesias Turrión (36), de voorman van Podemos, was bezig aan een veelbelovende academische loopbaan als politicoloog toen hij drie jaar geleden werd gevraagd als politiek analist voor het tv-programma La Sexta Columna.

Dat optreden maakte zo veel indruk op programmamakers, dat hij sindsdien met grote regelmaat werd gevraagd om zijn licht te laten schijnen over de Spaanse politiek-in-crisistijd. Niet geheel vreemd daaraan was ongetwijfeld dat de ‘professor met de paardenstaart’ op het televisiescherm een aardig plaatje maakt. Iglesias komt uit een links nest. Zijn moeder werkt als juriste voor de Comisiones Obreras, de grootste Spaanse vakbond, voortgekomen uit de Spaanse communistische partij. Zijn vader, een arbeidsinspecteur, was in de jaren zeventig lid van de clandestiene beweging FRAP,

het Revolutionaire Antifascistische Patriottische Front tegen het Francobewind. Zelf was Pablo, althans in het verleden, een bewonderaar van wijlen de Venezolaanse president Hugo Chávez. Zijn tegenstanders vergelijken hem beurtelings met Hitler of Fidel Castro. Zelf ziet hij zich geenszins als revolutionair. Hij maakt sinds mei vorig jaar met vier partijgenoten in het Europees Parlement deel uit van de fractie Europees Unitair Links/Noords Groen Links, nadat Podemos (twee maanden na inschrijving in het Spaanse kiesregister) bij de Europese verkiezingen 8 procent van de stemmen veroverde.

Voor Spanje wil hij niet meer dan ‘een beetje fatsoenlijke democratie’. ‘De maatregelen die we in Spanje willen nemen zijn niet zo radicaal. Het zijn voorzichtige maatregelen om het hoofd te bieden aan de crisis in het land.’

pagina 24 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Europa.indd 24

27-01-15 14:45

europa

spanje

verwelkomd als een kans om te breken met een systeem dat ze onrechtvaardig en onderdrukkend vinden, en tegelijk als een kans om vernieuwing van de linkse partijen af te dwingen. Het idee van een basisinkomen voor iedereen, dat Pablo Iglesias verdedigt, is een historische eis van alle sociale bewegingen.

‘Het hangt in de lucht dat alles op springen staat, hoewel we niet goed weten waar het naartoe gaat. Men moet goed beseffen dat wij dagelijks met eigen ogen de ellende zien en mensen helpen die lijden,’ zegt Domingo Calderón, voorzitter van de vereniging Antaris in Dos Hermanas (bij Sevilla), die zich inzet voor drugsverslaafden. ‘We hebben de indruk dat de partijen die in de tijd van de Transitie het volk vertegenwoordigden nu alleen nog maar bezig zijn de staatsruif leeg te eten. Op persoonlijk niveau voelen we de noodzaak van sociale verandering,’ aldus Javier Grau, hoofd communicatie van de stichting PATIM voor therapeutische hulp in Castellón.

Pablo Igesias zwaait naar aanhangers in Madrid. – © Dani Pozo / ANP

delen van de verarmde middenklasse en de onderklasse die door de inkrimping van de welvaartsstaat helemaal op zichzelf zijn aangewezen. ‘De afgegleden middenklasse is intellectueel beter uitgerust om uiting te geven aan de grieven over de tegenslagen waarmee men te kampen heeft, maar haar wanhopige situatie is in wezen niet anders dan die van de mensen die altijd de klappen krijgen. De belangen van de zwakkere die heeft gestudeerd lopen parallel aan die van de vakkenvuller zonder goede opleiding, van de elektricien of loodgieter (die over steeds meer technische expertise beschikken)’, schrijft Juan Carlos Monedero, een van de leiders van Podemos, in zijn boek Curso urgente de política para gente decente [Spoedcursus politiek voor fatsoenlijke mensen].

De titel wijst heel juist op het gebrek aan politieke vorming van de generaties die zijn geboren na het herstel van de democratie in 1976. Veel mensen die zijn opgegroeid zonder ooit belangstelling te hebben getoond voor politiek, of die daar altijd maar smalend over deden, ontdekken nu dat ze in hun leven beknot worden door beslissingen die worden genomen door anderen, in kringen waar ze zich ver van hielden.

Ze geloofden dat hun opleiding de zekerheid bood van een vaste baan en van de mogelijkheid zich verder te ontwikkelen, maar worden nu gecon-

fronteerd met een vooruitzicht van onzekerheid, lage lonen en emigratie.

Het zijn mensen die onverwachts alles kwijt zijn, die plotseling ontgoocheld zijn, die zich belazerd, bedonderd, zwaar getroffen voelen. Ze zijn niet de enigen die in deze tijd schreeuwen tegen sommige figuren die op tv verschijnen, maar in hun razernij klinkt ook nog eens de verloren onschuld mee.

Sociale gelijkheid

Hoewel hij op het punt stond om zijn studie sociologie af te ronden, is José Rosales, oprichter van de Podemoskring in Torreperogil, een stadje van achtduizend zielen met een werkloosheidscijfer van 50 procent, gaan werken als seizoensarbeider in de olijventeelt.

‘Ik studeerde in Granada en zat in het vierde jaar van mijn studie, maar ik moest terug naar huis omdat mijn vader, die in de bouw werkte, zijn baan kwijtraakte, en ik met mijn beurs van 2600 euro per jaar niet meer op mezelf kon blijven wonen. En zo zagen nog 45.000 studenten zich gedwongen met hun studie te stoppen.’ Evenals voor andere leden van zijn kring, die gemiddeld dertig oud jaar zijn en van wie de meesten nog nooit hebben gestemd, is voor José Rosales sociale gelijkheid het kernbegrip van de nieuwe beweging.

‘De middelen moeten herverdeeld

Antisysteem

Niemand weet waarheen de tocht voert en of het een korte of lange weg zal zijn worden, het productiesysteem moet anders worden georganiseerd en er moet industriële activiteit komen in de regio; er moeten weer toekomstperspectieven komen en de leiding moet in handen komen te liggen van degenen die daarvoor het best gekwalificeerd zijn,’ stelt hij.

Wanhoop en recessie vormen vanouds een vruchtbare bodem voor sociale bewegingen en verenigingen die vechten tegen uitsluiting en armoede.

Dat is de tweede poot die Podemos in beweging moet zien te krijgen in haar poging om tot de macht door te dringen. Juan Carlos Monedero zegt het al in zijn boek: ‘De opkomst van bewegingen die een alternatief bieden voor de partijen is oorzaak en gevolg van de crisis van de politieke partijen.’

Verontwaardigd over het terugschroeven van de bijstand en over de gigantische groei van het aantal slachtoffers van de crisis, hebben veel mensen die vrijwilligerswerk doen Podemos

‘Podemos is het bewijs dat veel mensen vinden dat het anders moet.

Het kapitalistische patriarchaat maakt ons, jongeren en vrouwen, steeds kwetsbaarder. We zijn er steeds slechter aan toe. Het woord antisysteem bevalt me wel,’ zegt Irantzu Varela van de feministische coöperatie Faktoría Lila.

‘Er heerst enorme ontgoocheling en frustratie omdat onze vrijwilligers geloven in waarden als oprechtheid, transparantie en participatie, maar ik heb het idee dat Podemos de werkelijkheid van de vrijwilligersorganisaties niet kent,’ zegt Luciano Poyato, voorzitter van Plataforma del Voluntariado de España y del Tercer Sector, een koepelorganisatie van zo’n driehonderd organisaties. ‘Wat we vragen is dat er geluisterd wordt naar de grote diversiteit die in onze sector bestaat. Het valt nog te bezien in hoeverre Podemos in staat is tot een samenhangend beleid waarin democratie en participatie elkaar de hand reiken,’ onderstreept hij.

Samenhangend of niet, met of zonder programma, een groot deel van de jeugd en de Spaanse samenleving heeft besloten de politiek met beide handen aan te grijpen om een nieuwe weg in te slaan. Niemand weet goed waarheen die tocht zal voeren en of het een korte of lange weg zal zijn. Maar men heeft haast. Er is geen houden aan.

José Luis Barbería

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 25

Europa.indd 25

27-01-15 14:45

de amerika’s

verenigde staten

Monsanto ziet brood in opwarming aarde In de VS wordt verschillend gereageerd op de opwarming van de aarde.

Waar Miami de kop in het zand steekt (zie p. 29) brengt biotechnologiereus Monsanto met behulp van big data klimaatgegevens in kaart, zodat boeren zich kunnen aanpassen. Uiteraard snijdt het mes aan twee kanten.

Mother Jones – San Francisco

U

kent Monsanto vermoedelijk als wereldleider op het gebied van genetisch gemanipuleerde zaden – een landbouwmultinational die wordt beschuldigd van van alles en nog wat. Zo zou Monsanto onze afhan­ kelijkheid van pesticiden vergroten en Indiase boeren tot zelfmoord drijven.

Maar in feite is dit slechts een van de vele identiteiten die het bedrijf in de loop der jaren heeft aangenomen. Het bedrijf werd in 1901 opgericht door een apothe­ ker uit St. Louis, en het eerste product dat het op de markt bracht was kunst­ matige zoetstof. In de loop der jaren heeft Monsanto zijn werkterrein uitge­ breid naar chemicaliën voor industriële toepassingen. In 1945 heeft het zijn eerste onkruidverdelgingsmiddel op de markt gebracht: 2,4­D. In de jaren vijftig pro­ duceerde het bedrijf wasmiddel en het beruchte insecticide DDT, naast chemi­ sche componenten voor kernwapens.

In de jaren zestig leverde het grote hoeveelheden Agent Orange [een berucht ontbladeringsmiddel] voor de oorlog in Vietnam. In de jaren zeventig was het bedrijf een van de belangrijkste produ­ centen van ledverlichting.

Zo rond die tijd kwam Robb Fraley, inmiddels hoofd technologie van

Monsanto, als biotechnologisch weten­ schapper bij het bedrijf in dienst. Hij herinnert zich dat het bedrijf destijds op veel terreinen actief was – oliebronnen, plastics, tapijten en ga zo maar door.

Pas begin jaren tachtig begon Monsanto de aandacht te verleggen naar de bio­ technologie. In 1987 deed het de eerste biotechnologische proeven met planten in Amerika. Tegen het einde van de jaren negentig was het een volwassen biotechnologisch bedrijf. En de afgelo­ pen tien jaar heeft het bedrijf een aantal zaadproducenten overgenomen en is het uitgegroeid tot het bedrijf dat we vandaag de dag allemaal kennen en waarop we onze hoop hebben gevestigd – of waarin we juist het kwaad zien.

Big data

We staan aan de vooravond van een nieuwe evolutie: ‘Het zou mij niet verbazen als we in de komende vijf tot tien jaar uitgroeien tot een informatie­ technologiebedrijf,’ zegt Fraley.

En inderdaad: Monsanto houdt zich op grote schaal bezig met big data.

Momenteel draait alles om de moge­ lijkheid ons aan te passen aan de kli­ maatveranderingen, met behulp van computertechnologie in combinatie met de omstreden genetische manipu­ latie waarmee het bedrijf zich al een

generatie lang profileert. Met die data kan Monsanto ook zijn primaire product versterken: in het jaarverslag van 2013 wordt de verminderde winst toege­ schreven aan kennislacunes over zowel het klimaat als de agrarische praktijk van de klanten. Door het leveren van data kan Monsanto een voet (en daar­ mee zaden) tussen de deur krijgen in nog onontgonnen markten, van Afrika tot Zuid­Amerika.

Hoe je ook over Monsanto mag denken, je kunt moeilijk zeggen dat het bedrijf onvoldoende aandacht heeft voor kli­ maatverandering. Toen ik Fraley in september in New York sprak, vertelde hij me dat de wetenschappers van het bedrijf de graanproductiegordel sinds zijn aantreden bij Monsanto in 1981 zo’n 300 kilometer in noordelijke richting hebben zien opschuiven.

Dat betekent dat traditionele bolwerken als Kansas minder productief worden, terwijl bijvoorbeeld in North Dakota en het zuiden van Canada nieuwe markten ontstaan voor Monsanto­ producten. Maar voor Fraley, die een groot deel van zijn loopbaan wijdde aan het minutieus bestuderen van nucleotiden, vinden de interessantste ontwikkelingen op een veel kleinere schaal plaats.

‘Een temperatuurverschil van enkele graden verandert het moment waarop insecten broeden, of wanneer ziekten uitbreken,’ zegt hij. ‘Dat maakt het bijzonder aantrekkelijk om modellen te ontwikkelen voor factoren die het microklimaat beïnvloeden, zodat je

Een temperatuurverschil van enkele graden verandert het moment waarop insecten broeden, of ziekten uitbreken

niet alleen kunt voorspellen welk wei­ land aandacht behoeft, maar ook nog eens welk deel van dat weiland.’

Afgelopen jaar heeft Monsanto op grote schaal geïnvesteerd in big data­ analyses door 930 miljoen dollar neer te tellen voor Climate Corporation, een technologiebedrijf in San Francisco dat oorspronkelijk oogstverzekeringen verkocht aan boeren op grond van de meest geavanceerde weersgegevens die destijds voorhanden waren. Het paradepaardje van Climate Corporation is momenteel een app: Climate Basic.

De screenshot – van mijn iPhone, begin oktober – toont de soja­ en graanvelden van mijn familie in Iowa.

Je ziet de vijf afzonderlijke akkers.

Er zijn 30 miljoen akkers in Amerika, en de app toont ze allemaal, compleet met informatie over bodemgesteldheid en weersgesteldheid, nauwkeurig tot op 10 vierkante meter.

De app weet precies hoe warm het is op onze akker, wat voor weer het is, hoeveel vocht er in de grond zit en wat we de komende week kunnen ver­ wachten. Het groene tractortje maakt duidelijk dat zaterdag de beste dag is om op het land te werken. Als ik gege­ vens zou invoeren over het soort ge­ wassen dat ik heb geplant en wanneer, dan zou de app me kunnen vertellen wanneer ik het beste kan oogsten, en wat ik van de oogst kan verwachten.

Een betaalde versie van de app heeft nog meer gedetailleerde adviezen – hoeveel water en mest ik moet gebrui­ ken, bijvoorbeeld.

Volgens het hoofd van Climate Corporate, Dave Friedberg, betekenen dergelijke adviezen een fundamentele verschui­ ving ‘van intuïtieve naar gefundeerde beslissingen,’ door actuele weersinfor­ matie te combineren met de schat aan gegevens waarover Monsanto beschikt.

‘Uiteindelijk komt het er allemaal op

pagina 26 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

De Amerikaas.indd 26

27-01-15 11:17

de amerika’s

klimaatverandering

Landarbeider Javier Alcantar in een testveld van Monsanto in Woodland, Californië. – © Noah Berger / Getty

neer dat we natuurkundige fenomenen digitaliseren en die informatie gebruiken om nauwkeurigere voorspellingen te doen,’ zegt hij.

Uitgebreide databases zijn lang een essentieel gereedschap geweest voor Monsanto. De juiste genen lokaliseren van gunstige eigenschappen bij bepaalde planten – bestandheid tegen droogte of insecten, om maar iets te noemen – zodat er nieuwe varianten gekweekt kunnen worden, betekent dat je de miljoenen basenparen van het genoom moet bekijken. Dat is een van de redenen dat de ontwikkelingen in de biotechnologie de afgelopen twintig jaar gelijke tred hebben gehouden met de ontwikkelingen in de reken-

capaciteit van computers. Sinds de jaren tachtig is Monsanto bezig met de samenstelling van een van de grootste landbouwdatabases ter wereld, opgebouwd uit de resultaten van talloze veldonderzoeken van talloze variëteiten zaden in talloze experimentele omstandigheden.

Daarom was de overname van Climate Corporate ook zo aantrekkelijk: het bood de mogelijkheid de klimaatdatabase van het bedrijf te combineren met de zadengegevens van Monsanto.

Meer dan een derde van de Amerikaanse landbouwgrond wordt inmiddels bebouwd met behulp van Monsanto’s klimaatgegevens. Met Monsanto aan het roer zijn tientallen Climate Corpo-

rate-onderzoekers fulltime bezig klimaatgegevens te verzamelen van overheidssatellieten en weerstations, onderzoekssensoren van universiteiten en welke bronnen ze maar kunnen vinden. Deze gegevens komen via een hele reeks data-analisten en softwareengineers uiteindelijk bij elkaar in Climate Basic.

Veertig beslissingen

Boeren kunnen er enorm veel baat bij hebben. Volgens schattingen van Monsanto nemen boeren per oogstseizoen zo’n veertig cruciale beslissingen: welke zaden ze gaan planten, wanneer ze die gaan planten, enzovoort. Elke afzonder-

lijke beslissing biedt een mogelijkheid om te besparen op ‘input’: water, brandstof, zaden, chemische bestrijdingsmiddelen, enzovoort. Die besparingen kunnen hand in hand gaan met positieve effecten voor het milieu (minder vervuiling door mest en pesticiden).

Deze beslissingen kunnen boeren ook financieel voordeel opleveren, omdat ze de opbrengst van hun land kunnen vergroten. De boeren in het Midwesten hebben het afgelopen jaar als gevolg van hoge kosten en lage prijzen 225 dollar verlies geleden per halve hectare graan en 100 dollar per halve hectare soja. Big data maken duidelijk hoe ogenschijnlijk onbeduidende keuzes – zoals een paar dagen eerder of later inzaaien – een groot verschil kunnen uitmaken voor de uiteindelijke oogst en dus voor het inkomen van de boeren, aldus Friedberg.

Precisielandbouw is ook een belangrijke methode om je aan te passen aan het klimaat. De gegevens waarover Monsanto beschikt zouden nog wel eens van onschatbare waarde kunnen blijken voor boeren die grote moeite hebben met veranderende omstandigheden, zegt Rebecca Shaw. Zij is als wetenschapster verbonden aan het Environmental Defense Fund, waar ze zich bezighoudt met het verband tussen landbouw en ecosystemen.

Nu er minder water voorhanden is, ‘kunnen we het ons niet permitteren dat te verkwisten,’ zegt ze. ‘Het is van het grootste belang dat we een beter inzicht krijgen in waar de gewassen behoefte aan hebben, en wanneer, en dat we ons daar dan ook toe beperken.’

Boeren nemen per oogstseizoen zo’n veertig cruciale beslissingen

GEHAAT DOOR DE MILIEUBEWEGING Als er één bedrijf de woede opwekt van alles wat zich groen noemt, dan is het Monsanto wel.

Biotechnologiebedrijf Monsanto presenteert zichzelf op de eigen website als een duurzame onderneming, maar critici zien dat anders. Zij wijzen erop dat Monsanto in het verleden levensgevaarlijke producten als DDT en het ontbladeringsmiddel Agent Orange op de markt bracht. En dat het nog altijd veel geld verdient met het onkruidbestrijdingsmiddel glysofaat, dat het verkoopt onder de merknaam Roundup. Glysofaat wordt in landen als Nederland alleen in uiterste gevallen

gebruikt, en is volgens Greenpeace schadelijk voor mens en milieu. Het meeste verzet roept Monsanto op met zijn genetisch gemodificeerde zaden, waarin het marktleider is. Veel van deze zaden maakt Monsanto juist resistent tegen bestrijdingsmiddelen als glysofaat.

In de VS maken boeren er massaal gebruik van, maar in Europa en Afrika is de weerstand groot. Ook de agressieve manier waarop Monsanto zaden patenteert en deze patenten vervolgens beschermt, leidt tot veel kritiek. Tegenstanders noemen het patenteren van zaden een vorm van ‘biopiraterij’ en een gevaar voor

de biodiversiteit. Boeren op hun beurt klagen over de forse prijzen die ze jaarlijks moeten betalen voor de Monsanto-zaden, die zelf geen nieuw zaad opleveren.

Dat het bedrijf een kliklijn heeft ingesteld om het ongeoorloofd gebruik van gepatenteerde zaden op te sporen, valt bij veel landbouwers evenmin in goede aarde. De controleurs die Monsanto eropuit stuurt om overtreders aan te pakken, staan intussen bekend als ‘de genenpolitie’. Op 23 mei wordt er internationaal gedemonstreerd tegen de invloed van (multinationals zoals) Monsanto op landbouw en voedsel.

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 27

De Amerikaas.indd 27

27-01-15 11:17

de amerika’s

verenigde staten

Het probleem zit hem in een structureel gebrek aan informatie over het weer

De belofte van landbouw op grond van data, zegt Shaw, is dat het hele proces wordt gestroomlijnd, met een gelijke of hogere opbrengst, terwijl de input wordt gereduceerd.

Natuurlijk snijdt dit mes aan twee kanten: voor Monsanto is elke nieuwe gebruiker van Climate Corporate-software een bron van actuele informatie over de klanten – welke producten er worden gebruikt en hoeveel er wordt geproduceerd (met andere woorden: hoeveel omzet er wordt gemaakt).

Matt Erickson, als econoom verbonden aan de American Farm Bureau Federation, zegt dat boeren goed moeten nadenken voordat ze allerlei specifieke gegevens over hun bedrijf delen met een buitenstaander, zoals Monsanto.

Waar het om gaat, zegt Erickson, is dat er duidelijke afspraken zijn tussen de boeren en Monsanto over de vraag of en hoe die gegevens worden gedeeld met derden – andere bedrijven, bijvoorbeeld, of gewassenverzekeraars. Zoals we ook allemaal willen weten wat Google en Facebook met onze gegevens doen.

‘Ons voornaamste streven is transparantie,’ aldus Erickson. ‘We moeten zorgen dat boeren zich bewust zijn van mogelijk secundair of tertiair gebruik.’

De privacyovereenkomst van Climate Corporate stelt dat de gedeelde gegevens eigendom blijven van de boeren, en dat de gegevens niet voor andere doeleinden worden gebruikt zonder expliciete toestemming van de boer. Toch zegt Robb Fraley dat hij zich goed kan voorstellen dat de gegevens worden gebruikt voor op maat gemaakte producten en diensten aan boeren; zo zou een boer wiens gewassen met een bepaalde ziekte of een insectenplaag te kampen hebben, een advertentie kunnen krijgen voor de juiste chemicaliën. ‘Er zijn ongekende mogelijkheden op marketinggebied,’ zegt hij. ‘Dat staat allemaal nog in de kinderschoenen.’

Even los van de privacykwestie, lijken de Amerikaanse boeren enthousiast.

Voor de overname door Monsanto, zegt Friedberg, werd nog geen 4 miljoen

van de in totaal 65 miljoen hectare Amerikaanse landbouwgrond bewerkt met behulp van software van Climate Corporate. Inmiddels is dat uitgegroeid tot zo’n 25 miljoen hectare. En die ontwikkeling gaat in hoog tempo door: volgens Climate Corporate is het aantal Climate Basic-accounts alleen al in het voorjaar van 2014 gestegen van 30.000 naar 70.000. Dit is nog maar het begin van wat Monsanto in Amerika teweeg kan brengen.

Ontwikkelingslanden

Pogingen om de opbrengst van het land te vergroten zijn vooral in ontwikkelingslanden van groot belang. Volgens voorspellingen telt de wereld in 2050 meer dan 9 miljard mensen – meer dan de helft van die groei zal in Afrika plaatsvinden. De Food and Agriculture Organization van de Verenigde Naties schat dat de voedselproductie dan ook met zo’n 70 procent zal moeten toenemen. Maar volgens de meest recente VN-rapporten over klimaatverandering zullen Zuid-Azië en sub-Saharaans Afrika – de twee regio’s met de grootste onzekerheid op voedselgebied – zich in 2050 juist geconfronteerd zien met een afname van 8 procent in de opbrengst van het land, als gevolg van de stijgende temperaturen en de steeds schaarsere regenval.

Fraley schat dat een maisveld in CentraalAfrika nog niet een tiende opbrengt van wat een even groot veld in Amerika zou opleveren, terwijl de bodemgesteldheid en het weer grofweg gelijk zijn.

Slecht gekweekte zaden vormen deel van het probleem, zegt hij, maar biotechnologie alleen is niet voldoende om die kloof te overbruggen. Het probleem zit hem in een structureel gebrek aan informatie over het weer – wat voor Amerikaanse boeren inmiddels de gewoonste zaak van de wereld is. In subSaharaans Afrika (met uitzondering van Zuid-Afrika) is er grofweg één weerstation per 600.000 vierkante kilometer; Amerika telt een weerstation per 40.000 vierkante kilometer.

De behoefte aan accurate gegevens wordt alleen maar groter nu ten gevolge van de klimaatverandering zich ook veranderingen aftekenen in de regenpatronen,

iets waar boeren al vele generaties lang hun beslissingen op baseren. Een VNrapport uit 2012 liet zien dat de neerslaghoeveelheid in het regenseizoen van Tanzania tussen 1970 en 2000 met bijna 30 procent is afgenomen. Het regenseizoen begint nu ook nog eens een maand eerder.

Wat boeren in ontwikkelingslanden wel hebben, zijn mobiele telefoons. En daar ziet Monsanto mogelijkheden om gegevens te verspreiden. ‘De informatie over gewassen en geografie is van grote waarde op plekken waar we momenteel geen zaken doen, dus is het een geweldige uitdaging om ons werkterrein uit te breiden en nieuwe gebieden te ontginnen,’ zegt Fraley. ‘Waar de gegevens zelf de handelswaar vormen, zien wij ongekende mogelijkheden.’

Nog los van de weersverwachtingen kunnen mobiele datadiensten de Afrikaanse boeren helpen om ongedierte en ziekten te identificeren – sms een foto van een geheimzinnig beestje en je krijgt advies hoe je ervan afkomt. Het kan ook helpen om boeren in afgelegen dorpjes in contact te brengen met markten in de stad, om hun oogst te verkopen, zegt Andrew Mattick, een landbouwdeskundige die in het verleden was verbonden aan de Wereldbank en momenteel in Mozambique is gevestigd. De kleine boertjes zijn vaak zo geïsoleerd van de markt, zegt hij, dat ze er nauwelijks achter kunnen komen of ze een fatsoenlijke prijs krijgen voor hun spullen. ‘Als je niet met de markt in contact staat,’ zegt hij, ‘heb je geen idee wat een kool kost in Maputo.’

Mobiele data kunnen helpen om die kloof te overbruggen.

Zadenhandel

Monsanto biedt al datadiensten aan in India, waar volgens Friedberg zo’n 3 miljoen kleine boeren zich hebben aangemeld voor tekstberichten die feitelijk niet meer zijn dan een uitgeklede versie van de Climate Basic-app.

Men is bezig met het ontwikkelen van kaarten voor Zuid-Amerika, waarop alle afzonderlijke akkers in beeld worden gebracht, vertelt Fraley me, en er wordt ook gewerkt aan een smsdienst voor Afrika, waar het bedrijf momenteel een betrekkelijk geringe invloed heeft.

‘Datadiensten gaan de praktijk van kleine boeren in heel Afrika een ander aanzien geven,’ zegt Fraley. ‘Zelfs boeren die niet kunnen lezen of schrijven zullen de informatie op een mobiele telefoon kunnen begrijpen.’

Natuurlijk zijn datadiensten slechts een deel van het businessmodel. Er

gelden strikte beperkingen voor genetisch gemodificeerde gewassen in India en op vier landen na in heel Afrika, zoals Michael Specter onlangs schreef in The New Yorker. Maar zodra Afrikaanse boeren gegevens gaan delen, denkt Fraley, zal het bedrijf ‘in eerste instantie die aanpak volgen om onze zadenhandel te bevorderen. Het biedt enorme kansen om Afrikaanse boeren van betere zaden te voorzien.’

Met andere woorden: kosteloos gegevens verstrekken in Afrika zou uiteindelijk weer informatie kunnen opleveren over agrarische praktijken, ziekten en insectenproblemen, en klimatologische omstandigheden. Die informatie kan worden gebruikt om zaden te ontwikkelen speciaal voor de Afrikaanse akkers, en die te verkopen aan Afrikaanse boeren. Het balletje is al gaan rollen: in mei heeft het bedrijf de resultaten bekendgemaakt van de eerste oogst in Kenia van een nieuwe variant van

‘Datadiensten gaan de praktijk van kleine boeren in heel Afrika een ander aanzien geven’ droogtebestendig graan waar men al sinds 2008 mee bezig is. Monsanto heeft laten weten dat de opbrengst van de nieuwe zaden twee keer zo hoog was als het landelijk gemiddelde.

De echte test voor Monsanto’s dataprogramma zal dichter bij huis plaatsvinden. Voor boeren die al hebben ingetekend op de diensten van het bedrijf, zullen de opbrengsten van de komende jaren duidelijk maken of een app op je smartphone extra graan kan opleveren – en extra inkomsten kan genereren. Friedberg heeft er alle vertrouwen in. ‘Zodra men zich realiseert wat voor voordelen eraan zitten,’ zegt hij, ‘zal alles veranderen.’

Tim McDonnell

pagina 28 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

De Amerikaas.indd 28

27-01-15 11:17

de amerika’s

klimaatverandering

wordt de infrastructuur van Miami Beach al zwaar overbelast door de bestaande ontwikkelingen op de woningmarkt. ‘Wanneer men de huidige orkaanwaarschuwingen in ogenschouw neemt, en de stijging van de zeespiegel... dan zegt het gezonde verstand: nee, niet doen.’

Overstroomde straten zijn tegenwoordig een vertrouwd beeld in Miami. – © Carlo Allegri / Reuters

Miami’s klimaatspagaat The Washington Post – Washington D.C. hinderd uitzicht over de Atlantische

Het Amerikaanse Miami dreigt een van de eerste slachtoffers te worden van het broeikaseffect.

Maar om een stormwaterkering te kunnen betalen, moet de stad eerst meer appartementen bouwen.

D

e Argentijnse projectontwikke­ laar Alan Faena schatte het duurste appartement in de geschiedenis van Miami Beach onlangs op 25 miljoen dollar. Het penthouse in Mid Beach beschikt over een privélift, een gigantisch zwembad en een onge­

Oceaan. Het addertje onder het gras: de appartemententoren is gebouwd op wat volgens wetenschappers een van Amerika’s gevaarlijkste ‘uiterwaarden’ is.

Maar Miami Beach heeft behoefte aan dit soort penthouses. Hoe meer project­ ontwikkelaars hier bouwen, hoe meer belastingen en heffingen de stad binnen­ krijgt om een stormwaterkering ter waarde van 300 miljoen dollar te kunnen bouwen die de kust moet beschermen tegen de stijgende zee­ spiegel. Toestemming voor het bouwen van deze luxeappartementen op wat volgens milieudeskundigen drijfzand is, komt neer op de onwaarschijnlijk riskante gok dat Miami Beach in wezen de klimaatsveranderingen kan neutra­ liseren door het bouwen van huizen, en daarmee zijn vastgoed ter waarde van 27 miljard dollar kan beschermen.

Budgettair gezien is deze stap niet zo onbegrijpelijk in een staat waar geen

inkomstenbelasting wordt betaald: een groot deel van de infrastructuur van zuidelijk Florida wordt bekostigd door middel van vermogensbelasting.

Volgens de projectontwikkelaar zijn het penthouse en alle 46 andere luxe­ appartementen in ‘Faena House’ al verkocht, maanden voordat het gebouw zal worden opgeleverd. Philip Levine, de burgemeester van Miami Beach, verklaarde dat Faena, die vroeger over­ hemden ontwierp, ‘een genie en een visionair’ is.

‘De grootste investeerders, de slimste koppen ter wereld kopen allemaal een appartement,’ juichte Levine. ‘Ze zijn er stuk voor stuk van overtuigd dat Miami Beach een fantastische toekomst heeft, en ze hebben de daad bij het woord gevoegd.’ Critici zetten vraagtekens bij het plan om luxe wooneenheden in te zetten als een soort beschutting tegen het klimaat. Volgens klimatoloog David Zierden van de Florida State University

Stormpompen

Tegen 2020 zijn ze in Miami Beach van plan tachtig nieuwe ‘stormpompen’ in gebruik te nemen die per minuut 60.000 liter water terugmalen in Bis­ cayne Bay. De bedoeling is om de zoge­ naamde sunny day­overstromingen – die de straten nu al regelmatig blank zetten, ook al is het mooi weer – te verminderen en de samenleving voor te bereiden op de toekomstige stijging van de zeespiegel. Het 300 miljoen dollar kostende project is ambitieus voor een stad met een jaarlijkse begroting van 502 miljoen dollar. Alleen door het instellen van een extra stormheffing kon Miami Beach voldoende geld bijeenbrengen om de eerste 100 miljoen van het bedrag te lenen.

Naar verwachting zal de zeespiegel in Florida met 90 centimeter stijgen

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 29

De Amerikaas.indd 29

27-01-15 11:18

de amerika’s

verenigde staten

‘Of buitenlandse huizenkopers zich zorgen maken om de stijging van de zeespiegel?

Zien ze eruit alsof ze ooit een krant lezen?’

In president Obama’s recent gepubliceerde Nationale Klimaatonderzoek werd Miami genoemd als een gebied dat uiterst kwetsbaar is voor de gevolgen van klimaatverandering. De verwachting is dat de zeespiegel rond zuidelijk Florida de komende 86 jaar met 90 centimeter zal stijgen. Alsof dat nog niet erg genoeg is, voorspellen onderzoekers dat orkanen krachtiger zullen worden en steeds vaker zullen toeslaan.

Ondertussen blijft Miami Beach groeien.

Vorig jaar ontving de stad 128 miljoen dollar aan vermogensbelasting, tegenover 117 miljoen dollar in 2013. En de laatste drie jaar zijn er alweer 32 nieuwe appartemententorens gepland, zei Peter Zalewski van de adviessite cranespotters.com. De gemiddelde vraagprijs voor koopappartementen is volgens hem ongeveer 1,1 miljoen dollar.

Veel kopers zijn afkomstig uit ZuidAmerika. Ze maken zich meer zorgen om de onzekere valuta in hun eigen land dan om het stijgende zeewater.

‘Ze zoeken een veilige plek om hun geld te parkeren,’ aldus Zalewski, wiens bedrijf de aanvragen natrekt en inventariseert. ‘Veel kopers zetten zelf hier nooit een voet in hun appartementen.

Bovendien verkopen ze ze weer voordat het water is gestegen tot aan de begane grond van hun gebouw.’

Art Basel

Volgens een rapport van de Nationale Vereniging van Makelaars waren buitenlandse investeerders vorig jaar in de districten Miami-Dade en Broward goed voor bijna een derde van alle vastgoedtransacties. In 81 procent van de gevallen werd er volgens het rapport contant betaald, en 72 procent van de kopers kocht een appartement of een huis in de stad. Er is maar weinig onbebouwde grond over. Bouwkranen torenen boven de palmbomen uit, terwijl projectontwikkelaars oudere gebouwen renoveren of platgooien om plaats te maken voor blikkerende woontorens op verhoogde funderingen.

Daarbij zijn hotels inbegrepen. Het Thompson Miami Beach Hotel, een

voormalig appartementencomplex, verwelkomde zijn eerste gasten onlangs tijdens Art Basel, het festival dat jaarlijks duizenden welgestelde en vrijgevige feestvierders en pierewaaiers trekt. In het nieuwe hotel organiseerde speelgoedfabrikant Mattel een feest rond het thema Barbie, waarbij Paris Hilton verkleed als Barbie dancehits draaide achter een roze dj-tafel. Zangeres Miley Cyrus werd gefotografeerd terwijl ze het hoofd van een Barbie afbeet. Volgens de algemeen directeur van het Thompson, Brett Orlando, klaagde niemand over de sunny day-overstroming die plaatsvond. ‘Ze hadden het veel te druk met pret maken.’

Bouwwoede

De 380 nieuwe kamers van het Thompson Hotel helpen Miami Beach bij de inspanningen om de straten droog te houden. Alle vastgoedbezitters betaalden in augustus de nieuwe maandelijkse heffing voor de stormvloedkering.

Commerciële gebouwen, zoals hotels, betalen 7 dollar per 71 vierkante meter.

De meeste publieke uitgaven worden in eerste instantie gefinancierd door middel van obligaties, een alternatief voor de met hogere rente belaste private leningen. Maar dat is volgens Eric Carpenter, directeur publieke werken, alleen mogelijk als Miami Beach geld blijft ontvangen.

De gemeente wil gebruikmaken van de bouwwoede zolang die nog duurt.

‘Je moet het dak repareren als de zon schijnt,’ zei Carpenter. ‘Als je wacht tot het begint te regenen, dan ben je te laat.’

In maart dit jaar viert Miami Beach zijn honderdste verjaardag. In het kader van het eeuwfeest organiseert de gemeente dan een ‘Climate Change Concert’ op het strand, met als voorlopig hoogtepunt optredens van Gloria Estefan en Pitbull. ‘Omdat het gaat om wat ons de komende eeuw te wachten staat,’ zei Levine, ‘willen we de wereld laten zien dat je ook kunt terugvechten.’

Terwijl de stad zijn best doet om zijn grondgebied te beschermen, heeft vastgoedmakelaar Darin Tansey geen

enkel probleem om diezelfde grond te verkopen. Hij onderhandelt met vijftig klanten tegelijkertijd. Hij draagt een horloge ter waarde van 25 duizend dollar en rijdt in een zwarte Porsche Carrera. ‘Onze economie staat er goed voor, omdat er contant geld naar zuidelijk Florida stroomt,’ zegt Tansey, die onderdirecteur is van het makelaarskantoor Douglas Elliman. ‘Er komt kapitaal binnen van over de hele wereld. Er worden voortdurend nieuwe gebouwen opgeleverd. De mensen zijn op zoek naar droomhuizen.’

Onlangs ontmoette hij op een zaterdag een Israëlische projectontwikkelaar die 12 miljoen dollar wilde uitgeven aan een villa, die hij vervolgens plat wilde gooien en wilde vervangen door een nog grotere. Deze cliënt wilde een wijds uitzicht op Biscayne Bay. Op een andere dag leidde hij een aspirant-koper, gekleed in een gescheurde spijkerbroek van Dolce & Gabbana, rond in een villa aan het water. De vraagprijs van 8 miljoen dollar was voor de klant geen probleem. Wel vond hij het vervelend dat de stormpompen in de buurt het verkeer ophielden en de rust verstoorden.

De meeste van Tanseys cliënten zijn buitenlandse kopers, van wie zeker 80 procent contant betaalt. Ze zijn bekend met de sunny day-overstromingen in Miami Beach. Ze hebben de waarschuwingen voor een eventuele ramp gehoord. Sommigen vragen hem: kan dat kwaad? ‘Is het iets dat de komende honderd jaar zou kunnen gebeuren?’ vraagt Tansey. ‘Ja, dat zou kunnen. Maar het zou ook niet kunnen gebeuren.’

Simon Mass, een Canadese vastgoedmakelaar (en een oude vriend van Tansey), is van plan voor 23 miljoen dollar een strook grond aan North Beach te kopen en er een appartemententoren te bouwen. Hij voorspelt dat tal van kopers geen voet in de appartementen zullen zetten, omdat het hun louter gaat om de investering. ‘Een stijgende zeespiegel,’ zegt hij, ‘speelt in dat soort gevallen simpelweg geen enkele rol.

Al die mensen zijn goed verzekerd.’

Anderen zijn op zoek naar een vakantiehuis, een tijdelijke schuilplaats voor de kwakkelende economie in Brazilië of de politieke onrust in Venezuela.

Volgens Mass lopen ze vooral te pronken met hun rijkdom in South Beach. Ze rijden rond in feloranje Ferrari’s. Ze slenteren over Lincoln Road Mall op

naaldhakken van Louboutin. Bij Nobu eten ze sushi voor een bedrag van vier cijfers. ‘Maken ze zich zorgen om de stijging van de zeespiegel?’ zegt Mass.

‘Zien ze eruit alsof ze ooit een krant lezen?’

Stedelijke alchemie

Op het hele eiland komen riooldeksels omhoog door het zeewater. Een zilveren Audi rijdt door de plassen. Bouwvakkers stappen eroverheen zonder erop te letten. Over de volle zeven verdiepingen van het oude Versailles Hotel hangt een spandoek waarop Faena, de Argentijnse projectontwikkelaar, zijn bouwkundige plannen aankondigt. Zijn motto: ‘Stedelijke alchemie’. Faena heeft voor meer dan een miljard dollar deze ietwat fletse toren en nog zes huizenblokken gekocht om een nieuwe wijk te bouwen, die Faena District Miami Beach moet gaan heten. Hij heeft Baz Luhrmann, de regisseur van Moulin Rouge!, ingehuurd om een aantal penthouses met uitzicht op de oceaan te ontwerpen. Maquettes worden tentoongesteld in het tijdelijke verkoopkantoor dat The Collaboratory heet. Binnen ontvouwt zich op een flatscreen televisie een uitvergrote roos.

Faena beschouwt de roos als een symbool voor zichzelf: de belofte om iets schitterends te laten groeien waar voorheen niets bijzonders stond.

De meeste dagen werkt hij in een kantoor in de buurt, vanwaar hij de bouw overziet tussen zijn reisjes naar Buenos Aires door, waar hij tien jaar geleden zijn eerste luxeappartementencomplex opende.

Klimaatverandering, zei Faena, ‘is een aanhoudende zorg voor mij’. De parkeergarage onder Faena House bijvoorbeeld is speciaal ontworpen om het water buiten te houden. Groene ruimtes zullen de hotels, appartemententorens, winkels en het kunstencentrum met elkaar verbinden. Er komt ook een bloeiende tuin. En Miami Beach zal steeds meer stormpompen plaatsen, ondersteund door de stedelijke alchemie van het eiland.

Danielle Paquette

pagina 30 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

De Amerikaas.indd 30

27-01-15 11:17

azië

indonesië

De duistere kant van Joko Widodo

Weinig verrassingen

Asia Sentinel – Hongkong

De verwachtingen omtrent de Indonesische president Joko Widodo waren hooggespannen.

Maar de recente executies van zes drugsverdachten bevestigen het beeld dat hij ze niet kan waarmaken.

I

n het tweede weekend van januari werd in Indonesië zes keer de doodstraf voltrokken. Het ging om mensen die waren veroordeeld voor drugsdelicten. Vijf van de zes waren buitenlanders [en een van die vijf was de Nederlander Ang Kiem Soei, die ondanks interventies van koning Willem-Alexander en minister Koenders van Buitenlandse Zaken niet gespaard bleef]. Deze schokkende executies zorgden voor een storm aan diplomatiek protest, maar ze zeggen vooral veel over president Joko Widodo en zijn manier van regeren.

Widodo kwam vorig jaar uit het niets

aan het bewind, op een golf van hervormingsgezindheid. De roep om hervorming was vooral ingegeven door de diepe afkeer van de heersende ambtelijke corruptie. De nieuwe leider leek een onbeschreven blad waarop de stemmers, en de rest van de wereld, hun dromen over Indonesië konden projecteren. Er zijn inmiddels echter duidelijke aanwijzingen dat de president de hooggespannen verwachtingen niet kan waarmaken: de terechtstellingen, sommige van zijn politieke benoemingen en de recente blunder met de aanstelling van de nationale politiechef [Budi Gunawan, die door de anticorruptiecommissie wordt verdacht van het aannemen van steekpenningen].

Toen Widodo kandidaat was voor het presidentschap, werd hij door hervormingsgezinde Indonesiërs gezien als een onkreukbare figuur, die een begin zou maken met het opruimen van de wijdvertakte corruptie die de vooruitgang van het land tegenhoudt. Binnenlandse liberalen zagen in hem een moderne persoonlijkheid die, hoopten ze, gepassioneerd aan de slag zou gaan met het omvormen van Indonesië tot een wereldlijk land. Investeerders hoopten dat het economische nationalisme van de laatste jaren zou worden vervangen door pragmatisme en een politiek die de handel zou bevorderen.

Tot dusver staat de regering meer dan vroeger open voor een dialoog met investeerders, maar aan het nationalisme lijkt nog niet getornd te worden. Er wordt geen krachtig halt toegeroepen aan de behoefte van Indonesische moslims aan dure en onnodige halalregels die strenger zijn dan in menig islamitisch land.

De strijd tegen corruptie is er een van de lange termijn, maar de omstreden aanstelling van de politiechef werd niet gezien als een gunstig teken.

De terechtstellingen zijn ook op een andere manier onthullend. De procureur-generaal – zelf een partijtijger, geen hervormingsgezind persoon – gaf als enig commentaar dat mensen de Indonesische wetten dienen te respecteren. Het terugroepen van de Braziliaanse en de Nederlandse ambassadeur uit Indonesië vanwege het doden van een van hun burgers werd door een woordvoerder van Buitenlandse Zaken luchtig afgedaan.

Het incident zou volgens hem geen gevolgen hebben voor de onderlinge diplomatieke betrekkingen.

Wat zegt dit over Jokowi, zoals de president overal wordt genoemd?

Het onbeschreven blad wordt steeds verder ingevuld – en er zijn maar weinig verrassingen. Hij is een zakenman en komt uit een stadje in OostJava. Hij heeft veel gereisd voor zijn succesvolle meubelhandel. Maar hij is geen intellectueel, geen politieke doordenker, en ook is hij – nog doorslaggevender – geen man van de grote wereld.

Degenen die hem van nabij kennen, zeggen dat hij zijn ideeën en opvattingen overal vandaan haalt. Maar men zegt ook dat hij zich als president laat leiden door zijn instincten en geen tegenspraak duldt. Dat is op sommige

Jokowi is geen intellectueel, geen politieke doordenker en geen man van de wereld

terreinen vast een goede zaak. Neem bijvoorbeeld zijn streven om investeringen te bevorderen en de bureaucratie te verminderen. Zijn voorganger, Susilo Bambang Yudhoyono, leek zich vooral te bekommeren om zijn eigen populariteit, stelde het nemen van beslissingen uit en nam zelden de leiding bij lastige kwesties. Hij bespeelde de internationale gemeenschap vaak met loze uitspraken. In 2010 haalde hij alle voorpagina’s met de plechtige belofte om de CO2-uitstoot krachtig te bestrijden. Vervolgens verzuimde hij om, terug in eigen land, zijn belofte kracht bij te zetten door de bijbehorende maatregelen te nemen.

Jokowi liet zijn duistere kant zien door opdracht te geven om op zondag 11 januari rond middernacht zes executies uit te laten voeren. Hiermee negeerde hij niet alleen het internationale standpunt over de doodstraf, maar ook de alledaagse Indonesische realiteit. Het is een publiek geheim dat de politie maar al te vaak drugshandelaars beschermt en nachtclubs uitbaat waar openlijk drugs worden verkocht.

Daar komt bij dat Indonesische rechtbanken notoir corrupt zijn, wat de terechtstellingen nog huiveringwekkender maakt.

Niet ruimdenkend

De boodschap van de president is intussen simpel. Hij heeft duidelijk gemaakt dat hij geen ruimdenkende leider is met wie te marchanderen valt.

Hij gebruikt gerechtelijke moord om te laten zien hoe hard en onverzettelijk Indonesië is. ‘De oorlog tegen de drugsmaffia moet niet met halfzachte maatregelen worden gevoerd, omdat drugs de levens van gebruikers en hun familie ruïneren,’ meldde Jokowi op Facebook. ‘Het land moet er klaar voor zijn en de drugssyndicaten frontaal aanpakken.’

In Indonesië en overal elders zijn drugssyndicaten complexe netwerken die meestal van hogerhand in stand worden gehouden. Je doet weinig aan het oprollen van zo’n drugsmaffia als je een drugskoerier voor het vuurpeloton zet. Wel geeft de nieuwe president hiermee een helder inzicht in zijn geloofsbrieven: angst voor buitenlanders, voorkeur voor strenge straffen en een simplistisch wereldbeeld.

Laten we hopen dat Jokowi lering trekt uit de vijandige reacties vanuit de hele wereld op de terechtstellingen. Maar te vrezen valt dat hij dat niet zal doen.

De Nederlander Ang Kiem Soei, die onlangs in Indonesië ter dood werd gebracht. – © Reuters

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 31

Azie.indd 31

27-01-15 15:03

midden-oosten

een optimistisch verhaal

Waarom het een mooi jaar kan worden voor het Midden-Oosten Foreign Policy – Washington D.C.

Te midden van alle doemberichten over het Midden-Oosten ziet het blad Foreign Policy ook

lichtpuntjes. Vijf redenen waarom 2015 positieve veranderingen gaat brengen in de regio.

G

enoeg van al die verhalen over een Midden-Oosten waar alles misgaat, dat licht ontvlambaar is en slecht functioneert? Moe van die altijd maar negatieve analyses en krantenberichten? Ervan overtuigd dat het nooit beter kan en zal worden? Dat kan ik me voorstellen. De Amerikaanse denktank Carnegie Endowment heeft zijn deskundigen onlangs gevraagd welke regio in 2015 het vaakst de krantenkoppen zal halen vanwege een crisissituatie. Het antwoord? Driekwart van de ondervraagden noemt het MiddenOosten.

Maar lees even verder. Optimisten onder u, opgelet! Het komende jaar zou weleens beter kunnen worden dan het vorige. 2015 zou zelfs – met de nadruk op zou – op enkele cruciale punten een keerpunt kunnen worden.

Een nucleair akkoord tussen de VS en Iran zou een eerste stap kunnen zijn naar een herstelde machtsbalans in de regio; een nieuwe Israëlische regering zou de tweestatenoplossing dichterbij kunnen brengen, en het stabiliseren van de situatie in Irak zou de recente en tijdelijke opmars van IS voor langere tijd kunnen stuiten en terugdringen.

Zijn dit slechts dromen van onverbeterlijke optimisten? Misschien wel.

Maar ze zijn de moeite van het overdenken waard.

Aanhangers van de seculiere Tunesische partij Nidaa Tounes. – © Zoubeir Souissi / Reuters

1.

Nucleair akkoord met Iran?

Tot nu toe waren de gesprekken tussen de Verenigde Staten en Iran zowel verrassend (het gezamenlijke actieplan van 2013) als teleurstellend (het uitstel van november 2014). Maar 2015 zal beslissend worden voor de geloofwaardigheid ervan. Het onderhandelingsproces heeft te weinig tijd, politieke ruimte en excuses om nog langer te worden uitgesteld.

Als er in maart op hoofdpunten overeenstemming wordt bereikt, is er tot na juli de tijd om de vele technische details in te vullen die nodig zijn voor een veelomvattend akkoord. Maar vergist u zich niet: 2015 wordt voor dit diplomatieke

2015 zou zelfs – met de nadruk op zou – op enkele cruciale punten een keerpunt kunnen worden

avontuur het jaar van de waarheid.

Ofwel de gesprekken leiden tot een akkoord, óf er zullen andere, minder aangename interacties volgen.

Vanwaar dan dat optimisme? Laten we allereerst de huidige toestand bezien.

De kloof tussen het verrijken van uranium en het opheffen van de sancties is enorm, en tussen Iran en de Verenigde Staten heerst een diep wantrouwen.

Anders was er allang een akkoord geweest. En de Amerikanen, inmiddels beteugeld door een overwegend Republikeins Congres, hebben de grenzen van hun eigen flexibiliteit waarschijnlijk wel bereikt.

Maar dat zou eigenlijk weleens heel gunstig kunnen zijn voor het onderhandelingsproces, want niets is stimulerender voor het intellect dan tijdgebrek en het vooruitzicht van meedogenloze alternatieven. Als er eind 2015 geen akkoord op tafel ligt en Iran zijn nucleaire programma versnelt, zal

de kans op spanningen, confrontaties en mogelijke militaire acties van Israël of de Verenigde Staten vrijwel zeker toenemen. Tijd dus voor een resolutie, en snel ook.

Met andere woorden, voor Iran zou het uitblijven van een nucleair akkoord leiden tot een verscherping van de sancties en meer economische pijn, vooral nu de olieprijzen zijn gekelderd. Voor de Verenigde Staten zou het kunnen uitlopen op een oorlog bij volmacht in de regio, waarbij Iran de gemoederen in Irak en Afghanistan zou ophitsen, of zelfs tot een nieuwe oorlog tussen Israël en Hezbollah wanneer Israël Teheran zou aanvallen.

pagina 32 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Midden-Oosten.indd 32

27-01-15 12:21

midden-oosten

een optimistisch verhaal

2.

Israëlische verkiezingen: tijd voor verandering?

Het is nog te vroeg om voorspellingen te doen over de verkiezingen in Israël, die in maart worden gehouden.

In Israël is de kiezer er nog niet echt mee bezig. Anders dan een groot aantal politieke haantjes-de-voorste die deze verkiezingen zien als een duidelijke keuze tussen het verworden tot een pariastaat en het trouw blijven aan de Joodse en democratische waarden, zien de meeste Israëliërs de toekomst waarschijnlijk niet zo in zwart-wit.

Wel wijzen peilingen uit dat 54 procent van de kiezers vindt dat het na zes jaar Netanyahu de verkeerde kant op gaat met het land, en dat 53 procent van mening is dat ‘Bibi’ na de verkiezingen geen premier moet blijven.

En hoewel Israël de voorbije zes jaar naar rechts is opgeschoven, heeft ook het politieke establishment zich van Netanyahu afgekeerd. Een van degenen die daarvan kunnen profiteren is Moshe Kahlon, de voormalige Likoedminister van Communicatie, met zijn nieuwe partij Kulanu. Of centrumlinks – dat wordt gevormd door de Arbeiderspartij van Isaac ‘Bugie’ Herzog en de Hatnuah-partij van voormalig minister van Justitie Tzipi Livni – een geloofwaardig alternatief kan bieden en een werkbare coalitieregering kan smeden, is een andere vraag. Volgens de peilingen gaat dit centrum-linkse blok momenteel gelijk op met Likoed.

Maar veel blijft onzeker.

3.

Serieus vredesproces tussen Israël en de Palestijnen?

Een nieuwe Israëlische regering die meer een middenkoers vaart, zou het stagnerende vredesproces ongetwijfeld nieuw leven inblazen. De grote vraag is of zo’n regering ook beslissingen zou kunnen nemen over de belangrijkste inzet van het vredesproces: de grenzen, de veiligheid, en zelfs Jeruzalem.

Natuurlijk hangt de voortgang van het vredesproces niet alleen van Israël af.

Kan een intern verdeelde nationale Palestijnse beweging leiders voortbrengen die in staat zijn besluiten te nemen waarin de Israëlische eisen op het gebied van grenzen en veiligheid voldoende worden gerespecteerd?

4.

Irak: IS in het defensief ?

Irak heeft een beangstigend jaar achter de rug. In de zomer leek IS op het punt te staan de wereld te veroveren – of in

Niets is stimulerender voor onderhandelingen dan tijdgebrek en meedogenloze alternatieven

elk geval een groot deel van Irak. Men was bang dat ook Bagdad in handen van de terreurbeweging zou vallen, en door de politieke impasse die was ontstaan als gevolg van de pro-sjiitische agenda van de voormalige Iraakse premier Nouri al-Maliki, leek het erop dat de Koerden en soennieten vrijelijk hun eigen gang konden gaan.

Is voor Irak het licht aan het eind van de tunnel in zicht? Een volmondig ‘nee’ is daarop het antwoord, tenzij men in sprookjes gelooft. Irak zal misschien nooit als een echt coherente staat functioneren die volledige zeggenschap heeft over de eigen grenzen en een akkoord kan sluiten over een gemeenschappelijke politieke en economische macht, laat staan over een duidelijke, gemeenschappelijke Iraakse nationale identiteit.

Toch is voor Irak het jaar 2014 heel wat beter geëindigd dan het begon. Al-Maliki is vertrokken. De nieuwe premier lijkt werkelijk van plan de mensen dichter bij elkaar te brengen, althans tot op zekere hoogte. Het recente akkoord van de centrale regering met de Koerden, een half functionerende regering in Bagdad, het tijdelijk stuiten van de opmars van IS: het zijn hoopgevende tekens. En ondanks de grote uitdagingen, zoals het steunen van de soennitische stammen in hun strijd tegen IS, het scheppen van een machtsevenwicht tussen sjiieten, soennieten en Koerden, en het opbouwen van een Iraaks leger, zal de strategie van de VS er hopelijk in slagen deze vooruitgang te bestendigen en wellicht een begin te maken met het terugdringen van IS.

5.

Tunesië als lichtend voorbeeld Het nieuws uit 2014 kan ook het idee doen postvatten dat de hele Arabische wereld in één grote crisis verkeert.

In werkelijkheid gaat het maar in 20 procent van de Arabische staten echt mis: Libië, Syrië en Jemen. En zelfs als men er Irak, de denkbeeldige Palestijnse staat die steeds meer op de ark van Noach begint te lijken (dankzij Fatah en Hamas is alles er in tweevoud: twee

grondwetten, twee veiligheidsdiensten, twee leiders et cetera) en de non-staat Libanon aan toevoegt, functioneert het grootste deel van de Arabische wereld nog steeds naar behoren. Tunesië is natuurlijk een oase in de woestijn, met al twee vrije verkiezingen achter de rug. We mogen de dag niet prijzen voor het avond is, maar het land lijkt goed op weg om iets op te bouwen dat uniek is voor de Arabische wereld: een stabiele en goed functionerende democratische samenleving.

De koningen en emirs (van Saoedi-Arabië, Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten, Marokko, Jordanië, Oman, Bahrein en Koeweit) staan allen voor belangrijke uitdagingen, met name de olielanden die in 2015 met een scherpe daling van de olieprijzen worden geconfronteerd. Maar een combinatie van factoren die in verschillende mate van toepassing zijn – zoals oliegeld, islamitische legitimiteit, bescheiden hervormingen, effectieve veiligheidsdiensten, leiders die nog worden gerespecteerd en de angst dat de Arabische Lente overwaait – heeft ervoor gezorgd dat deze landen stabiel zijn gebleven en goed blijven functioneren in een turbulente regio. Dat Egypte niet meer door de Moslimbroederschap wordt bestuurd en niet tot anarchie is vervallen, is goed nieuws voor 2015. Maar de onmacht van het leger om de politieke en economische problemen van Egypte de baas te worden, staat bijna garant voor een zeer problematische toekomst.

Als we bedenken hoe rampzalig de zogenaamde Arabische Lente is uitgepakt, mogen we bij het begin van het nieuwe jaar onze handen dichtknijpen dat de Arabische wereld er niet erger aan toe is en dat Amerika nog bondge-

noten heeft (alle autoritair, dat wel) waarmee het kan samenwerken en zaken kan doen.

Komt deze opsomming u wellicht een tikje te positief voor? Geen nood. Ik ben zeker niet van plan me bij de onverbeterlijke optimisten aan te sluiten. Er is grote kans dat het Midden-Oosten nog wel even een regio blijft waar alles misgaat, die licht ontvlambaar is en slecht functioneert. Ik heb u een opsomming van zich voltrekkende rampen bespaard, zoals de opkomst en bestendigheid van IS, de bloedige oorlogen in Syrië, het disfunctioneren van Egypte, de chaos in Libië, de onzekere toekomst van Jemen en een duizendtal andere vormen van disfunctionaliteit, zoals slecht bestuur, sekseongelijkheid, gebrek aan respect voor mensenrechten en gewetensvrijheid, waardoor deze onfortuinlijke landen tot een regio behoren die in 2015 en de jaren daarna de minste kans van slagen heeft van alle regio’s in de wereld. Maar genoeg kommer en kwel nu – althans voorlopig.

Hef het glas en wees vrolijk. Het kan altijd erger. Laten we een toost uitbrengen op het nieuwe jaar en vurig wensen dat het niet erger zal worden.

Aaron David Miller

Aaron David Miller is lid van de U.S. Advisory Council van het Israel Policy Forum. Binnenkort verschijnt zijn boek The End of Greatness: Why America Can’t Have (and Doesn’t Want) Another Great President.

Hef het glas en wees vrolijk. Het kan altijd erger

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 33

Midden-Oosten.indd 33

27-01-15 12:21

afrika

nigeria

Nigeria door de ogen van zijn schrijvers Sahara Reporters – New York

In Nigeria bestaat een levendige literaire gemeenschap, met veel auteurs van wereldfaam.

Drie van hen – Okey Ndibe, Chimamanda Adichie en Ukamaka Olisakwe – maken de balans op aan de vooravond van de verkiezingen van 14 februari. Volgens Ndibe pakken zwarte wolken zich samen boven zijn vaderland.

T

oen ik in november Nigeria bezocht, ervoer ik dat het land donkere tijden doormaakt.

Het bijvoeglijk naamwoord ‘donker’ komt niet uit de lucht vallen. Nigeria verkeert al decennialang in donkere tijden. Ik bemerkte niet zozeer een plotselinge overgang van een kern­ gezonde naar een zieltogende staat; het was geen dramatische teruggang.

Het was daarentegen een verslechte­ ring van een zwakke toestand, een zichtbare escalatie van problemen, een uitdijende poel van ellende. De donkere tijden leken, kortom, steeds donkerder te worden.

Voordat ik verder inga op die slechte voortekenen, wil ik eerst nog een paar woorden wijden aan een aantal licht­ puntjes. Ik was in Nigeria voor het Ake Book Festival in Abeokuta, de hoofdstad van de deelstaat Ogun. Dit festival was

In Nigeria kunnen topcriminelen rekenen op onderscheidingen

in meerdere opzichten uniek. Er waren verschillende schrijvers en culturepreneurs uit Nigeria, Afrika en de Afrikaanse diaspora uitgenodigd. Panelleden bediscussieerden een aantal relevante vraagstukken over de culturele productie in Afrika en daarbuiten. Er waren voor­ drachten, en schrijvers bezochten mid­ delbare scholen.

Twee dingen sprongen er voor mij uit.

Ten eerste de verheugende aanblik van een bijeenkomst van mensen die intellectuele zaken serieus nemen.

Het festivalpubliek bestond uit mannen en vrouwen van alle leeftijden die, zoveel was duidelijk, cultuur hoog in het vaandel hadden en hunkerden naar de geneugten van de literaire kunsten. En ten tweede ervoer ik het bestaan van een levendige gemeen­ schap van lezers en schrijvers die vast­ besloten was het literaire erfgoed van Nigeria – en het Afrikaanse continent – in ere te houden en te verrijken.

Bruisende energie

Het was onmogelijk om daar rond te lopen met de sombere voorspellingen in het achterhoofd dat het boek, en lezen überhaupt, ten dode zijn opge­ schreven. De gewaarwording van die creatieve vitaliteit en de bruisende energie onder de Nigeriaanse schrijvers en schrijvers in de dop was ongelooflijk bemoedigend. Ik zal uitleggen waarom.

Tijdens de militaire dictatuur en de jaren van erbarmelijk civiel bestuur had men in Nigeria een zekere vijandigheid tegenover intellectuele zaken geculti­ veerd. Terwijl Nigeria zich meer en meer aan de voeten wierp van zichzelf verrijkende oplichters, werden ’s lands intellectuelen – en vooral de consciën­ tieuze schrijvers –het onderwerp van spot.

De geschiedenis van het Nigeriaanse openbaar onderwijs is een tragische.

Het is een verhaal van machthebbers die als de dood zijn voor de verlichte geest en het onderwijsbouwwerk moedwillig hebben gesloopt. Gezien de schade die aan het Nigeriaanse onderwijs is toegebracht, mag het een wonder heten dat ik überhaupt nog jonge mannen en vrouwen tegenkom die enige gezonde kennis

hebben weten te vergaren in een verrot systeem dat is bedoeld om ze onwetend te houden.

Ik zag een ander soort hoop tijdens mijn driedaagse bezoek aan Anambra, de provincie waar ik ben opgegroeid.

Daar heerste een ongekend gevoel van veiligheid dat een diepe indruk op me maakte. Waar je ook kwam, hoorde je inwoners van de deelstaat verklaren dat ze ’s nachts rustig konden slapen, verlost van de aanvallen van kidnappers en gewapende plunderaars.

Desalniettemin staat gouverneur Willie Obiano nog een lange lijst met uitda­ gingen te wachten. Hij moet ervoor zorgen dat Awka niet verder afglijdt en weer een behoorlijke provinciehoofd­ stad wordt. Hij moet zijn verkiezings­ beloften nakomen en de landbouwsector van de deelstaat nieuw leven inblazen.

Hij zal flink moeten investeren in de lokale infrastructuurvoorziening. Maar vooral moet hij, zoals ik eerder in radio­interviews heb gezegd, leiding geven aan de kruistocht leiden voor verandering van de heersende sociale waarden, en erop hameren dat ideeën en moreel gedrag verheven zijn boven het schaamteloos etaleren van rijkdom.

Obiano heeft echter een goed begin gemaakt door allereerst de onveiligheid aan te pakken die de provincie in het verleden voor velen tot no­go­area had gemaakt.

Oliedollars

Maar al met al konden de hoopvolle vooruitzichten in Abeokuta en Anambra niet het allesoverheersende gevoel wegnemen dat donkere wolken zich samenpakken boven Nigeria. Er waren aan één stuk door aanslagen van Boko Haram en de islamitische rebellen ver­ overden steeds meer gebied, maar dat is nog niet eens mijn grootste angst.

Die betreft eerder de economie.

Ik was in Nigeria toen de naira [Nigeri­ aanse munteenheid] aan zijn vrije val begon. Minister van Economische Zaken Ngozi Okonjo­Iweala wees op de kelderende olieprijzen en beschuldigde de deelstaatgouverneurs van het plun­ deren van de nationale financiële reserves. De minister luidde de alarmbel echter te laat en te zacht.

Nigeria’s slinkende oliedollars symbo­ liseren een perfect storm [uitdrukking voor een gebeurtenis waarbij een zeld­ zame combinatie van omstandigheden resulteert in een situatie die niet of nauwelijks beheersbaar is]. En deze kritieke toestand was al lang voorspeld.

Het was slechts een kwestie van tijd voordat de olieprijzen zouden dalen.

Wist mevrouw Okonjo­Iweala dat niet?

Dan heeft ze als rentmeester van Nige­ ria’s financiële zaken haar volk in de steek gelaten. En als ze het wel wist, waarom heeft ze dan niet eerder haar mond opengedaan om de Nigerianen te waarschuwen – en vooral de presi­ dent, de gouverneurs en de lokale over­ heidsfunctionarissen, wier spilzucht Nigeria hebben omgetoverd tot een berooid, disfunctioneel oord? Waarom liet mevrouw Okonjo­Iweala – en haar koorknapen – geen enkel waarschuwend geluid horen toen zij en andere regerings­

pagina 34 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Afrika.indd 34

27-01-15 18:05

afrika

verkiezingen

Bij de verkiezingen zullen de echte problemen niet op de agenda staan

keling loopt Nigeria decennia achter op landen als Rwanda, Ghana, ZuidAfrika, Ethiopië, Ivoorkust, Botswana en Egypte.

Nigeria lijkt gedoemd om als triest voorbeeld te dienen van een land dat over ongekende natuurlijke bronnen beschikt maar erin is geslaagd dit geschenk door onlesbare spilzucht te verkwanselen. Van al die decennia waarin oliegelden onze schatkist binnenstroomden, is niets te zien.

Of het zou de dubieuze onderscheiding moeten zijn voor posities aan de top of vlak daaronder: het bezit van privéjets, van villa’s naast stinkende afvoerkanalen, de import van stroomaggregaten, en de lijst met Afrikaanse miljardairs.

Het is een land waar zogenaamd opgeleide mensen de loftrompet steken over lokale functionarissen, gouverneurs en presidenten voor het uitbetalen van salarissen, voor het bouwen van zogenaamde bibliotheken waarin geen enkel boek te vinden is, voor het aanleggen van een paar kilometers aan slecht verharde wegen. Het is een land waar de middelmaat regeert, waar ze zich op de borst slaan, naast hun schoenen lopen, en genoegen scheppen in de aandacht van inhalige hovelingen die hen tegen betaling maar al te graag als ‘iconen’ en ‘hervormers’ de hemel in prijzen.

De nacht valt De opportunist – © Ade Adekola

functionarissen een dronk uitbrachten op de Nigeriaanse economie, die de Zuid-Afrikaanse zou hebben ingehaald als de grootste van heel Afrika, Het feest is voorbij, maar degenen die dit zouden moeten opmerken – de horde zwendelaars die verantwoordelijk zijn voor het wanbestuur van het land – ontgaat dit ten enenmale. Het enige wat hen bezighoudt is hoe ze aan de macht kunnen blijven, of komen, om datgene te kunnen doen waarin ze uitblinken: zichzelf verrijken door de gemeenschappelijke belangen van de Nigerianen op te offeren.

Als je door Nigeria reist, dringt de tragedie in zijn volle omvang tot je door.

De wegen, vooral de zogenaamde snelwegen, verkeren in deplorabele staat.

Het algemene straatbeeld lijkt wel een reclamespot voor verval; overal waar je kijkt liggen plastic waterflesjes en ander afval. Er bestaat niet zoiets als een zorgstelsel; getroffenen moeten zich wenden tot priesters en imams.

Met maar weinig openbare toiletten lijkt het land wel één grote latrine, met mensen die gewoon ter plekke hun behoefte doen wanneer ze nodig moeten. Qua infrastructurele ontwik-

Nigeria is een land waar topcriminelen kunnen rekenen op onderscheidingen en niet zozeer op celstraffen, waar verknipte figuren worden geëerd als ‘eerbiedwaardige bestuurders’ of ‘staatsmannen’, waar mensen met goede ideeën worden geminacht terwijl schaamteloze consumenten van andermans ideeën en producten worden verwelkomd, en waar degenen die erin volharden het juiste te doen worden afgedankt en zwartgemaakt.

Maar zoals Gary K. Busch schreef in zijn wijdverspreide artikel met de toepasselijke titel ‘De nacht valt over Nigeria’: binnenkort krijgen we de rekening gepresenteerd van ons jarenlange wangedrag. Ik wil graag eindigen met een citaat uit zijn artikel: ‘Wat nieuw is, en wat Nigerianen

EEn bEwogEn gEschiEdEnis 1960

De Britse kolonie Nigeria wordt onafhankelijk.

1966

Militairen grijpen de macht tijdens een staatsgreep.

1967

De Iqbo, een etnische groepering in het zuidoosten, scheidt zich af en sticht de Republiek Biafra. Tijdens de daarop volgende burgeroorlog vallen in nauwelijks drie jaar meer dan een miljoen doden.

1979

Terugkeer naar een burgerlijk bestuur.

1983

Opnieuw een militaire staatsgreep.

1993

De junta staat presidentsverkiezingen toe, maar weigert vervolgens het resultaat te aanvaarden.

1995

De schrijver en milieuactivist Ken Saro-Wiwa wordt terechtgesteld na een onheus proces.

1999

Terugkeer naar de democratie. Olusegun Obasanjo wordt tot president gekozen.

2002

De moslimtheoloog Mohammed Yusuf, opgeleid in Saoedi-Arabië, sticht de sekte Boko Haram.

2010

President Umaru Yar’Adua, gekozen in 2007, sterft na een lang ziekbed. Hij wordt opgevolgd door vicepresident Goodluck Jonathan.

2014

Boko Haram zaait terreur in het noorden. Tweehonderd kostschoolmeisjes worden ontvoerd in het stadje Chibok. Dagelijks aanslagen en moorden. Op 14 december worden in de deelstaat Borno opnieuw 185 mensen ontvoerd.

2015

januari Boko Haram doet aanvallen op de steden Baga en Maiduguri, en richt slachtingen aan onder de bevolking.

14 februari Presidentsverkiezingen.

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 35

Afrika.indd 35

27-01-15 18:06

afrika

nigeria

Er bestaat geen zorgstelsel; getroffenen moeten zich wenden tot priesters en imams

het meeste zorgen baart, is dat de enorme sommen geld die van het Nigeriaanse volk zijn geroofd niet alleen zijn vervlogen maar ook nooit meer zullen terugkomen, aangezien de motor van de Nigeriaanse welvaart, de olie- en gasindustrie, langzaam wegkwijnt en haar rol als toonaangevend exporteur van ruwe olie en lng [vloeibaar aardgas] op de wereldmarkt verliest.

Een van de oorzaken van de problemen waar Nigeria zich voor gesteld ziet, is de toegenomen productie van schalieolie en -gas in de VS. De verwachting is dat de VS in 2020 meer gas produceert dan het nodig heeft.

Dat de nacht valt in Nigeria is overduidelijk. Het land heeft nagelaten zijn natuurlijke bronnen aan te wenden om, toen het nog geld had, de hoognodige infrastructuur op te zetten (wegen, scholen, elektriciteit, raffinage), of zijn economie te diversifiëren naar landbouw en exploitatie van de vele mineralen die het land rijk is. Het is de grote vraag hoe Nigeria dat met een nijpend geldtekort wil gaan aanpakken. De renteniers van Nigeria’s weelde kopen overal ter wereld onroerend goed, met name in Londen. Zij weten wanneer het tijd is om te vertrekken.

Dat Nigeria nergens op is voorbereid, is te wijten aan het feit dat deze renteniers ongestoord hun gang konden gaan. Tot nog toe had corruptie en wangedrag nauwelijks consequenties. Helaas moeten de onschuldigen, nu de economie krimpt, hier samen met de schuldigen voor boeten. Het is te laat om het tij te keren, en bij de verkiezingen in februari zullen de echte problemen niet op de agenda staan.’

Okey Ndibe

Okey Ndibe (1960) is romanschrijver, essayist en politiek columnist. Hij is auteur van de veelgeprezen roman Arrows of Rain (2000), en oprichter van het tijdschrift African Commentary.

Hij doceert fictie en Afrikaanse literatuur aan Trinity College in Dublin.

dagen nadat moedige Nigerianen de straat op zijn gegaan om tegen deze ontvoeringen te protesteren, alleen maar een onderzoekscommissie instelt om de meisjes te vinden.

Urgentie

De heraut – © Ade Adekola

Chimamanda Adichie

‘Mijn president’ De gevierde auteur van Amerikanah roept president

Goodluck Jonathan op de leider te zijn die de Nigerianen nu zo wanhopig nodig hebben.

The Scoop – Palmdale (CA) en Lagos

E

en deel van mijn familie woonde tientallen jaren in het noorden, in Kano en Bornu. Ze spraken vloeiend Hausa. (Een van hen heeft mij toen ik acht was nog in het Hausa leren tellen.) Ze kwamen maar een paar keer per jaar op bezoek in Anambra, met Kerstmis en om bruiloften en begrafenissen bij te wonen. Maar soms kwamen ze opeens ook tussentijds, als er weer geweld had plaatsgevonden. Ik herinner me het woord Maitatsine – dat in mijn jonge oren opvallend lyrisch klonk – en ik weet nog dat familieleden binnenstroomden, op de vlucht voor de moorden en met nauwelijks bagage. Wat me aan die haastige bezoeken aan het oosten opviel, was dat mijn familie daarna altijd weer naar het noorden terugging.

Tot twee jaar geleden, toen mijn oom

na een leven van dertig jaar in Maiduguri zijn boeltje pakte en naar Awka verhuisde. Hij ging niet meer terug.

Hij voelde dat het deze keer anders was.

De terugkeer van mijn oom illustreert een gevoel over Boko Haram dat veel Nigerianen met elkaar delen: een gebrek aan hoop, een gebrek aan vertrouwen in onze leiders. Afgezien van de Biafraoorlog beleven wij de gewelddadigste periode in het bestaan van ons land.

Zoals veel Nigerianen ben ik bedroefd over de leerlingen die zijn vermoord in hun school, over de lijken die werden besmeurd in Nyanya, over de ontvoerde meisjes in Chibok. Ik ben woedend dat politici munt slaan uit iets wat een collectieve Nigeriaanse rouw, een gedeeld Nigeriaans verdriet zou moeten zijn. En ik vind het handelen – en niet-handelen – van onze president ongelooflijk onwezenlijk.

Ik wil geen president die, weken nadat meisjes uit een school zijn ontvoerd en

Ik wil dat president Jonathan zich ten volle wijdt aan de toestand van onveiligheid in Nigeria. Ik wil dat hij de veiligheid tot prioriteit maakt en dat hij die prioriteit ook uitdraagt. Ik wil een president die zich aan de urgentie van dit moment wijdt en het valse idee laat varen om de schijn op te houden terwijl het land bevangen is door angst en onzekerheid. Ik wil dat president Jonathan weet – en ook de Nigerianen laat weten dat hij dit weet – dat we niet veiliger worden gemaakt door soldaten die onze kofferbak controleren, en dat het besluit van Abuja om een Wereld Economisch Forum te houden alleen maar bewijst hoe diep onzeker het land is. We hebben een groot probleem en ik wil dat de president daarnaar handelt.

Ik wil dat de president het mes zet in de bureaucratische warboel, het moeras van ‘de normale gang van zaken’, want Boko Haram is niet normaal en de reactie erop kan ook niet normaal zijn.

Ik wil dat president Jonathan met het Nigeriaanse volk communiceert, beseft dat leiderschap een sterk psychologische component heeft; als hij zwijgt of onsamenhangend opereert, verliezen mensen het vertrouwen. Ik wil dat hij de doden en vermisten een menselijk gezicht geeft, eist dat hun persoonlijke verhalen worden verteld, laat zien dat elk Nigeriaans leven voor de Nigeriaanse staat kostbaar is.

Ik wil dat de president op zoek gaat naar nieuwe ideeën, handelend optreedt, besluiten neemt, bekendmaakt hoeveel er aan veiligheid wordt uitgegeven, prikkels biedt, mensen ontslaat. Ik wil dat de president diepbedroefd en boos is over de moord

Ik wil dat president Jonathan zich ten volle wijdt aan de toestand van onveiligheid in Nigeria

pagina 36 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Afrika.indd 36

27-01-15 18:06

afrika

verkiezingen

We hebben een groot probleem en ik wil dat de president daarnaar handelt

Angst is mijn tweede huid Ukamaka Olisakwe groeide op in het noorden van Nigeria, waar moslims in de meerderheid zijn. Sinds de bloedige rellen tussen moslims en christenen

op zo veel mensen, dat hij slapeloos in bed ligt te bedenken wat er nog meer kan worden gedaan, dat hij de strijdkrachten en de politie steunt en van goede uitrusting voorziet, maar te midden van de terreur ook aan menselijkheid vasthoudt. Ik wil dat de president even woedend wordt op soldaten die een moord plegen en op politieagenten die inslaan op overlevenden van bomaanslagen en begrafenisgangers. Ik wil dat de president ophoudt met futloze en steeds weer te late uitspraken bij monde van overheidsfunctionarissen, en dat hij eist dat de persoon die verantwoordelijk is voor de leugen tegen de Nigerianen dat de meisjes gered zijn, zich op de televisie verontschuldigt.

is ‘waar de president vandaan komt’ zullen zich gewonnen geven als ze te maken krijgen met goed leiderschap dat alle Nigerianen het gevoel geeft erbij te horen. Ik heb altijd een man of vrouw als president gewild die intelligent en eerlijk en doortastend is, die wordt omgeven door oprechte en bekwame adviseurs, die in zijn beleid de mensen centraal stelt en die een leider wil zijn, die president wil zijn, maar niet ten koste van alles president hoeft te zijn.

President Jonathan past misschien niet in dit plaatje, maar hij kan het wel benaderen: door de leider te zijn die de Nigerianen nu wanhopig nodig hebben.

Chimamanda Ngozi Adichie

Glorie

De Nigeriaans-Amerikaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie (1977) wordt gezien als een van de belangrijkste literaire stemmen van West-Afrika.

Ze debuteerde in 2003 met Paarse hibiscus, maar kreeg in Nederland pas naam in 2006 met haar historische roman Een halve gele zon. Haar grote doorbraak is vorig jaar uitgekomen: Amerikanah. Dit boek steeg hoog in de bestsellerlijst nadat Beyoncé dit voorjaar in haar nummer ‘Flawless’ teksten van Adichie had opgenomen.

Ik wil dat president Jonathan zich niets aantrekt van zijn tegenstanders, dat hij bedenkt dat het het wezen van de politiek is om te weigeren om defensief of behoedzaam te reageren, en bedenkt dat het begrijpelijk is dat de Nigerianen cynisch tegenover hun regering staan.

Ik wil dat president Jonathan naar glorie en een plaats in de geschiedenis streeft, in plaats van naar een lang verblijf op zijn post. Ik wil dat hij de aanstaande verkiezingen van 2015 uit zijn hoofd zet en nu het soort leider probeert te zijn dat Nigeria nooit heeft gehad.

Het kan mij niet schelen waar de president van Nigeria vandaan komt. Zelfs de Nigerianen voor wie wel belangrijk

werd er bij haar thuis niet meer gelachen.

The New York Times – New York

V

erschrikking waart rond in het noorden van Nigeria. De meeste van de 276 schoolmeisjes die vorige lente door Boko Haram werden gekidnapt, worden nog steeds vermist.

Op 10 november van vorig jaar bombardeerde Boko Haram een middelbare school in Potiskum waarbij minstens 48 kinderen werden gedood. In dezelfde maand vermoordde de organisatie 48 visverkopers bij de grens met Tsjaad.

En eind november was er, kennelijk als wraak, een bomaanslag op de centrale moskee in de stad Kano, waarbij ongeveer honderd mensen omkwamen.

Maar angst en religieus fanatisme zijn niet nieuw in het noorden. Het is een lot dat we al lang geleden hebben aanvaard. Toen ik daar in de jaren tachtig als kind woonde, was het al onderdeel van het levenspatroon.

Mijn vader kwam in Kano aan op een koude morgen in de jaren zeventig, in de droge, stoffige harmattan, de wind die vanuit de woestijn naar het zuiden waait. Hij was 23 jaar, en zoals veel jonge christenen uit het weelderige zuidoosten van Nigeria ging hij, nadat hij de bloedige burgeroorlog van ’67-’70 had overleefd, naar het noorden van het land, waar moslims in de meerderheid waren. Kano was toen een nieuwe grensstad waar bedrijvigheid heerste.

Maar het was er ook onrustig: moslims en christenen leefden er naast elkaar, maar dat gold ook voor hoop en angst.

In december 1980 kreeg de hoop een enorme klap toen Yan Tatsine, een groep die werd geleid door de islamitische prediker Maitatsine, een vuurzee van geweld aanrichtte. Evenals Boko Haram nu gaf Maitatsine af op de verwestersing; hij had zichzelf tot profeet uitgeroepen en botste met de politie, maar werd gesteund door enkele

PRESIDENT EN PARLEMENT Op 14 februari kiest Nigeria een nieuwe president en een nieuwe volksvertegenwoordiging. De voormalige Britse kolonie aan de westkust van Afrika, dichtbevolkt met rond de 175 miljoen zielen, kampt met grote problemen.

Armoede (60 procent van de Nigerianen heeft een inkomen van nog geen 2 dollar per dag), etnische verdeeldheid

(er zijn meer dan 250 verschillende etniciteiten), religieuze verdeeldheid (christendom en islam, naast een kleine minderheid die de traditionele Afrikaanse godsdiensten belijdt), ernstige corruptie, kelderende olieprijzen en de gesel van de islamitische terreurgroep Boko Haram zijn daarvan de voornaamste.

De verplaatste – © Ade Adekola

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 37

Afrika.indd 37

27-01-15 18:06

afrika

moslimgeestelijken. Mijn vader herinnert zich dat hij samen met andere christenen in hun buurt, Sabon Gari, trilde van angst terwijl het bloedvergieten vierduizend levens eiste. Uiteindelijk kwam het Nigeriaanse leger.

Maitatsine werd gedood en zijn volgelingen vluchtten naar naburige landen om hun revolte voort te zetten.

Spanning

In Kano volgde een periode van vrede.

Mijn vader trouwde. Ik werd geboren.

Mijn ouders beschermden me – te veel, vond ik. Ze lieten me bijna nooit buiten Sabon Gari komen, of in de buurt van een moskee tijdens het vrijdaggebed.

Ik begreep niet waarom en begon uiteindelijk te rebelleren.

Op een dag in oktober 1991, toen ik nog geen negen jaar oud was, liep ik naar een grote moskee dicht bij ons huis.

Het was vrijdag en de weg was afgesloten. Van veraf zag ik gelovigen op gebedsmatjes op straat zitten. De luidsprekers van de moskee spuwden woede uit, en ik vroeg me af of die woede de reden was dat mijn ouders ons waarschuwden om uit de buurt te blijven.

Toen kwamen er plotseling gelovigen het gebouw uit stromen. Ze zongen in het Arabisch en gooiden hun vuisten in de lucht.

Het is een lot dat we al lang geleden hebben aanvaard

nigeria

Ik rende verbijsterd naar huis. Later die avond kregen we te horen dat een christelijke evangelist uit Duitsland, Reinhard Bonnke, van plan was om in Kano mensen te komen bekeren. De maandag daarop verstikte de spanning ons als een zware sluier. De school ging vroeg uit. Sommige klasgenoten en leraren die moslim waren, kwamen helemaal niet opdagen. Volwassenen spraken op gedempte toon.

Wij kinderen kregen later te horen dat honderden moslimdemonstranten die dag de straat op waren gegaan als protest tegen het bezoek van Bonnke, en dat er rellen waren uitgebroken waarbij ongeveer tweehonderd christenen waren aangevallen en gedood.

Daarna gingen christenen in de tegenaanval en doodden ze moslims. Urenlang probeerde ik het geschreeuw dat ik hoorde weg te wensen. Dagenlang stonk het naar verbrand vlees en rottende lijken op straat. Moskeeën lagen geblakerd in puin.

Twee dagen nadat de crisis was begonnen, arriveerde het Nigeriaanse leger, en binnen een week hadden schoonmaakploegen de straten weer vrijgemaakt. Maar de stank bleef hangen.

Thuis lachten we niet meer. Vader ging terug naar zijn winkel, moeder naar haar etensstalletje en wij kinderen naar school. We bleven allemaal uit de buurt van moskeeën. Maar langzamerhand werden onze herinneringen aan de rellen verdrongen, als spullen in een stoffige kast. We spraken over bijna alle andere dingen: de komende harmattan, hoe je Kerstmis op je lippen kon proeven als je je mond wijd open deed en de koude lucht opzoog. Op kerstavond speelden we met rotjes. ’s Ochtends droegen we onze nieuwe kleren toen we naar de kerk gingen.

BOKO HARAM: VAN KORANSCHOOL TOT TERREURGROEP De islamitische groepering Boko Haram ontstond begin deze eeuw in Maiduguri, de hoofdstad van de noordelijke Nigeriaanse deelstaat Borno.

Daar predikte een radicale salafist, Mohammed Yusuf, die zijn aanhang vond onder de armen. Yusufs beweging kreeg in de volksmond de bijnaam Boko Haram. Die naam betekent ‘Verbod op een westerse opvoeding’, waarbij die ‘westerse opvoeding’ betrekking heeft op het onderwijssysteem dat de Nigeriaanse regering doorvoerde. In juli 2009 kwam het in Maiduguri enkele malen tot een gewelddadig treffen tussen de aanhang van Yusuf en de politie en het

leger. Het hoofdkwartier van de beweging werd aangevallen, waarbij enkele honderden salafisten het leven lieten en de leider werd gearresteerd. Yusuf stierf ‘aan zijn verwondingen’ in een politiecel. Daarmee leek een einde te zijn gekomen aan Boko Haram. Maar de beweging bleek springlevend onder een nieuwe leider, Abubakar Shekau.

Er werden aanslagen gepleegd in de economische hoofdstad Lagos en de constitutionele hoofdstad Abuja. De meeste aandacht kreeg Boko Haram door de ontvoeringen van honderden schoolmeisjes. Afrikaanse analisten spreken van een ‘wereldwijde jihadistische agenda’ van de groep.

Ik had geleerd te leven met angst. Ik miste de grenzen die erdoor gesteld werden We deden ons te goed aan rijst, geitenvlees en Fanta. En het decennium trok verder rustig voorbij zonder dat er iets speciaals gebeurde dat een kind zich zou herinneren of zou betreuren.

Luidruchtig

In 2001, toen ik volwassen was, verliet in Kano om met mijn echtgenoot in Aba te gaan wonen, een stad in het zuidoosten waar mijn vader was opgegroeid. Ik ontdekte dat de lucht daar bruiste van het spontane, onbedaarlijke gelach van mensen, en de eerste paar weken maakte dat me nerveus. Ik kwam er maar niet achter waarom. Het was niet alleen de luidruchtige manier van spreken van de zuiderlingen, of de schokkend westerse manier waarop de vrouwen zich kleedden. Hier konden meisjes rokjes dragen die zo kort waren dat ze zich niet voorover durfden te buigen; hun make-up was net zo opvallend als de stoplichten. En als ze met jongens praatten, keken ze die recht in de ogen.

Ik miste thuis. Tijdens mijn eerste bezoek aan de markt hoorde ik een busconducteur ‘Moskee! Moskee!’ roepen. Ik stapte in en reed mee naar een moskee waar mannen buiten suya stonden te verkopen, een kruidige, noordelijke kebab. Ik begroette een verkoper in het Hausa, de taal van het noorden. Stralend beantwoordde hij mijn groet in het Igbo, de taal van het zuidoosten. Of ik in het noorden was geweest, vroeg hij. Ik zei dat ik daar net vandaan kwam. Ik bestelde suya en hij gaf me twee keer zoveel als waar ik voor had betaald. Terwijl ik hem bedankte, maakte ik aanstalten om weg te gaan. Maar ik bleef naar de moskee staren.

Op dat moment besefte ik waar dat verwarde gevoel vandaan kwam: de afwezigheid van angst. Ik had in het noorden geleerd te leven met angst.

Het was een tweede huid geworden, en nu ik die verloor, was ik verbouwereerd. Ik miste het en ik miste de grenzen die erdoor gesteld werden.

Ik belde mijn ouders en vertelde dat ik niet zeker wist of ik wel gesteld was op die nieuwe vrijheid om luidop te lachen, en rode lippenstift en minirokjes te dragen. Ik miste voornamelijk Kano zelf en de goede herinneringen aan de vreedzame periodes.

Mijn moeder begon op bezoek te komen in Aba, met nieuws over nieuwe gebouwen of verbeterde wegen, of simpelweg over vrede. Mijn vader had zijn zaak uitgebreid. Hij had een nieuwe auto gekocht. Zij had haar etenskraampje eraan gegeven om bij hem te gaan werken. Ze had hoop in haar ogen, zoals wij dat vroeger ook hadden.

Maar 2004 bracht weer een opstand met zich mee. Er waren zo’n driehonderd christenen gedood, vertelde moeder toen ze me belde. Ze zei dat ik nooit naar Kano terug moest keren.

Dat heb ik nooit gedaan.

In het noorden, zo horen we, is Boko Haram de groep die op dit moment angst verspreidt. Maar zij hebben wreedheid op een hoger plan gebracht.

De woede van de organisatie concentreert zich op westers onderwijs. Dus de slachtoffers zijn vaak kinderen.

In het veilige zuidoosten dwalen mijn gedachten nog steeds af naar het noorden. Ik vraag me af hoe de gevangengenomen meisjes zich voelen. Durven ze op redding te hopen? Hoe komt een middelbareschoolmeisje de dag door?

Met plafondtegels tellen in een cel? Of, erger nog, met een man die Boko Haram haar heeft opgedrongen?

Intussen zijn christenen zich en masse in het zuiden aan het vestigen. Moeder en vader wonen in Onitsha, niet ver van waar ik woon. Vader zei dat de christenen in Sabon Gari het na een paar bomaanvallen, slechts enkele blokken verwijderd van het huis van mijn ouders, hadden opgegeven.

Ze zijn nu veilig, maar voor altijd getekend. Net als ik en de legioenen andere christenen die het noorden van Nigeria ontvlucht zijn, draagt vader zijn herinneringen als een insigne van verlies.

Ukamaka Olisakwe

Ukamaka Olisakwe behoort tot de jongste generatie Nigeriaanse schrijvers.

Ze debuteerde in 2012 met de roman Eyes of a Goddess. Ze is bankier en is afgestudeerd in de computerwetenschappen.

pagina 38 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Afrika.indd 38

27-01-15 18:06

afrika

verkiezingen

De dorstlesser – © Ade Adekola

TWEESTRIJD OM HET PRESIDENTSCHAP Naar verwachting zal de strijd om het presidentschap gaan tussen zittend president Goodluck Jonathan namens de People’s Democratic Party en Muhammadu Buhari namens het All Progressives Congress.

Goodluck Jonathan (57) is de belichaming van de Nigerian dream. De zoon van een arme kanobouwer kreeg in zijn jeugd maar één keer per dag te eten, doch klom dankzij een studie zoölogie op tot milieuopzichter in de Nigerdelta, en later tot gouverneur van de zuidelijke deelstaat Bayelsa. Hier werd hij opgemerkt door president Olusegun Obasanjo, onder wie hij vicepresident werd.Toen de president in mei 2010 overleed, stond de voormalige zoöloog plotseling aan het hoofd van de

regering. In 2011 werd Jonathan gekozen tot permanent opvolger, al schond hij daarmee volgens velen de ongeschreven regel dat een christen uit het zuiden diende te worden opgevolgd door een moslim uit het noorden. Goodluck heeft geen smetteloze reputatie. In mei 2012 bleek uit een parlementair onderzoek dat bijna 7 miljard dollar aan olie-inkomsten uit de staatskas was verdwenen. Daar komt bij dat hij volgens velen slap is in zijn optreden tegen Boko Haram. Zo duurde het veertig dagen eer de president zich uitliet over de ontvoering van de tweehonderd meisjes uit Chibok.

De moslim uit het noorden Muhammadu Buhari (72) heeft ook al ervaring met het presidentschap. Hij

kwam in 1983 als generaal aan de macht bij een militaire staatsgreep tegen de democratisch gekozen toenmalige president, In 1985 werd hij bij een volgende militaire coup weer afgezet, maar hij had de smaak te pakken. Bij democratische verkiezingen in 2003, 2007 én 2011 stelde hij zich steeds kandidaat, maar verloor iedere keer. Buhari heeft de naam redelijk onkreukbaar te zijn, al wordt ook beweerd dat in zijn tijd als commissaris van de staatsinstelling Petroleum and Natural Resources eveneens ruim 2 miljard dollar uit de staatskas verdween. Een paar jaar geleden baarde Buhari groot opzien met zijn uitspraak dat hij voorstander was van de invoering van de sharia. Die ontboezeming betreurt hij inmiddels.

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 39

Afrika.indd 39

27-01-15 18:06

horizon

de persoonlijke bezittingen van john updike

John Updike aan het werk in zijn huis in Beverly Farms, Massachusetts in 1978. © Jack Mitchell / Getty

Uit de vuilniszakken van John Updike

‘Ik begeerde het afval van mijn naaste’ Texas Monthly – Austin

Een Amerikaanse journalist dook tweeënhalf jaar lang in de vuilniszakken van John Updike, die bezig was zijn zaakjes te ordenen. Duizenden van de meest persoonlijke bezittingen van de schrijver mochten blijkbaar ‘vast gecremeerd’ worden. Een tijdcapsule bouwde zich op langs de kant van de weg. Dumpster diving is omstreden, zeker als het om het privédomein van

beroemdheden gaat. Maar wat zou u doen als u schetsen van Picasso tussen

het afval vond?

pagina 40 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Horizon.indd 40

27-01-15 12:44

dumpsterdiving

horizon

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 41

Horizon.indd 41

27-01-15 12:44

horizon

de persoonlijke bezittingen van john updike

De zakken met blauwe koordjes waren zijn merkteken, zijn vuilnishandtekening

I

n de tijd dat ik in Salem, Massachusetts woonde zag ik John Updike wel eens uit de verte. In de herfst van 2007 wilde ik heel graag kennis met hem maken. Een wederzijdse vriendin, Prunella, topvrouw in de bankwereld en paardenliefhebster, afkomstig van het Engelse platteland, bood aan om me aan hem voor te stellen. Ze nodigde me uit voor een concert in de St John Episcopal Church in Beverly Farms, de kerk waar Updike gemeentelid was. Ze wist dat hij er zou zijn.

Een vriendin van Pru, die altijd naar deze kerk ging, heeft me een keer verteld dat ze niet vlak naast Updike ter communie durfde te gaan, uit angst dat ze per ongeluk ook getroffen zou worden als de bliksem insloeg. Updike zat in zijn eentje, een paar banken van de plek waar ik heimelijk had postgevat.

Ik ging voor het eind van het concert naar buiten en bleef als een vos staan wachten op mijn konijn.

Al na een paar minuten kwam hij ook naar buiten.

Ik weet niet of Pru hem over me had verteld, maar tot mijn verrassing kwam hij mijn kant op. Hij stond stil en zei me gedag. Schutterig bleven we in de prikkelende herfstlucht staan, twee voormalige rokers voor wie het gesprek misschien had kunnen ontbranden door het gedeelde sociale ritueel van een sigaret. Hij zei dat hij eerder weg was gegaan omdat hij zich niet lekker voelde, misschien een hardnekkige kou op de longen. Dit was mijn enige kans om hem ooit te ontmoeten; een paar maanden later zou hij de diagnose longkanker krijgen.

Omdraaien

Ik had iets meegebracht waar hij zijn handtekening op kon zetten, en hij deed vriendelijk wat ik vroeg.

Dit leek me een mooie gelegenheid om de gastheer voor te stellen aan zijn parasiet. Ik was naar de kerk gekomen omdat ik iets moest opbiechten. Om ons heen begonnen zich mensen te verzamelen terwijl ik hem een kaartje gaf met de blanco kant boven. Ik had gelezen dat hij alles wat mensen hem wilden laten tekenen altijd eerst omdraaide. Die gewoonte had hij zich in de jaren zestig eigen gemaakt, nadat mensen stiekem hadden geprobeerd hem zijn handtekening onder politieke petities te laten zetten. Ik hoopte dat hij de kaart zou omdraaien, want dan zou ik kunnen onthullen wat ik vond dat hij moest weten. Blijkbaar voelde hij onder zijn vingertoppen niet het reliëf van het watermerk. Hij schreef: ‘For Paul. Cheers, John Updike’ op de achterkant van een uitnodiging van het Witte Huis die hij jaren geleden had ontvangen. Het was maar een van de duizenden voorwerpen uit wat mijn verzameling van zijn persoonlijke bezittingen was geworden.

Het mysterie dat in andermans eigendommen schuilt, kan in een verzamelaar een begerig verlangen wekken van onschatbare waarde – deels verlangen, deels vervulling.

Op dit moment stond er meer op het spel dan gewone egocentrische vraatzucht. Wat Guérin dreef was niet puur de opwinding van een verzamelaar, maar ook die van een redder.

– Lorenza Foschini, Il cappotto di Proust (2010)

Als je het zo bekeek had ik een tas vol honderdjes gevonden

De achterkant van John Updike's uitnodiging voor het Witte Huis. © Nick Cabrera

Mijn verhaal begint in 2006, op een mooie lentedag in New England. Ik was op mijn groene toerfiets onderweg naar Singing Beach, in Manchester.

Deze route nam ik bijna elke dag, in een poging om mijn neerwaartse spiraal te doorbreken. Ik dronk weer. Ooit had de drank verlichting gegeven bij een depressie; ik hoefde alleen maar mijn zwabberende roer op koers te houden, tot ik de kust van vijf uur bereikte. Vijf uur ergens. Maar nu niet meer. Drie keer naar de rehab, voor gevorderden, en veel eenzame fietstochten waren zo’n beetje de enige onderbrekingen van mijn drinkprogramma. Ik was bezig de terugval van de vorige avond uit te zweten, en de zoute zeelucht blies langs de zilte stroompjes die zich op mijn stijve bovenlip vormden. Dus hoe is het zover met

me gekomen dat ik me lafhartig meester maakte van John Updikes persoonlijke eigendommen? Om met die controversiële literaire sjamaan Carlos Castaneda te spreken: ik greep mijn ‘kubieke centimeter geluk’.

Terwijl ik langs het rijtje historische koloniale huizen reed, zag ik John Updike zijn vuilnis buiten zetten.

Hij had zijn gebruikelijke L.L.Bean-outfit aan en sleepte een blauwe vuilnisbak mee die hij aan de rand van de straat neerzette. Hij had ook twee volle vuilniszakken met blauwe trekkoordjes. Die zakken met blauwe koordjes, ontdekte ik later, waren zijn merkteken, zijn vuilnishandtekening. Ze onderscheidden zijn afval van dat van de andere bewoners in dit wijkje. Zijn buren gebruikten allemaal zakken met rode of gele koordjes. Op de terugweg, later die de dag, reed ik naar de blauwe bak om te zien of ik een nummer van The New Yorker kon jatten met Updikes adreslabel erop, bij wijze van souvenir, en dat was precies wat ik, tot mijn vreugde, ook vond.

Naast de vuilnisbak, open en bloot, lag een stel kleurige leren mappen. Ik pakte een luxe uitziende rode map op. Het was een eredoctoraat. Er lagen er veertien, allemaal op zijn naam. In dezelfde open zak lagen meer dan drieduizend volmaakt geconserveerde geannuleerde cheques. Sommige meer dan vijftig jaar oud. Ik kon mijn geluk niet op.

Wat hij naast dit schilderij zag liggen, verspreid over de stoep, waren toiletartikelen van Proust, besefte Guérin, hij herkende ze aan de ingegraveerde initialen. Guérin begreep maar al te goed dat mensen deze borstels van nul en generlei waarde zouden vinden, zolang ze niet wisten wiens haren ze hadden geborsteld, maar als je wist van wie deze borstels waren geweest, werden ze van onschatbare waarde.

– Lorenza Foschini, Il cappotto di Proust (2010) Ik kon niet alles op mijn fiets meenemen, dus peddelde ik naar huis in Salem om mijn auto op te halen. Zo snel als mijn kater me toestond racete ik terug naar zijn huis, en tot mijn opluchting zag ik dat alles er nog was. Nu lag er nog een zak open zodat de inhoud eruit puilde. Een paar oude mannetjes hadden de zakken duidelijk opengescheurd en er met hun grijpstokken in gepeurd, op zoek naar een aanvulling op hun pensioen. Ze hadden alleen maar deze junk gevonden.

Of misschien moet ik zeggen: deze J.U.nk. Blijkbaar was J.U., in de zeventig nu, bezig zijn zaakjes te ordenen, en deze spullen, zijn meest persoonlijke bezittingen, mochten vast gecremeerd worden.

Ik gebruikte mijn pas gevonden schat om snel wat geld te beuren. Ik verkocht tien eredoctoraten aan Thom van de inmiddels opgeheven Artists and Authors-boekwinkel in Marblehead. Hij gaf me er 1000 dollar voor. Ik promoveerde van blended whisky naar single malt scotch.

Een paar dagen later las ik tot mijn starre verbazing op de voorpagina van The Boston Globe: ‘Eredoctoraten van John Updike te koop aangeboden’.

In het artikel werd de vraag gesteld waarom John Updike zijn eredoctoraten kwijt wilde, en of dit soort promoties hun academische glans aan het verliezen waren. Ik had Thom gevraagd om geen ruchtbaarheid aan ons handeltje te geven, en nu was daar

pagina 42 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Horizon.indd 42

27-01-15 12:39

horizon

dumpsterdiving

Š Albert J. Knopf

deze ongewenste aandacht. Hij ontkende het, maar ik vermoedde dat Thom de Globe had getipt omdat hij publiciteit hoopte te krijgen voor zijn boekwinkel.

Updike reageerde met een brief aan de Globe, waarin hij schreef dat het niet zijn bedoeling was geweest om gebrek aan respect voor deze prijzen te tonen.

Thom vertelde dat mevrouw Updike had gebeld en

had verondersteld dat de doctoraten per ongeluk waren weggegooid bij het schoonmaken. Maar ze waren blij dat de oorkondes iets konden betekenen voor een onafhankelijke boekwinkel, had ze volgens Thom gezegd. Thom had de Globe verteld dat hij de eredoctoraten van een handelaar in zeldzame boeken had. Hij probeerde, neem ik aan, zijn bron

Ik promoveerde van blended whisky naar single malt scotch

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 43

Horizon.indd 43

27-01-15 12:40

horizon

de persoonlijke bezittingen van john updike

te beschermen. Ik vreesde dat het artikel toekomstige vondsten onmogelijk maakte.

Ik bezat nu het leven van John Updike in Kodachrome

Marktonderzoek

Ik besloot wat marktonderzoek te doen naar de dingen die ik had gevonden. Bij de bibliotheek van Salem vond ik een naslagwerk over handtekeningen, en daarin werd één cheque met de handtekening van John Updike geschat op een waarde van 100 dollar.

Als je het zo bekeek had ik een tas vol honderdjes gevonden. Stel dat dat bedrag klopte, dan had ik in één keer voor 300.000 dollar aan memorabilia buitgemaakt. Ik was zo stom geweest om de doctoraten voor veel te weinig te verkopen. Thom vroeg er 750 dollar per stuk voor, meer dan zeven keer zoveel als hij mij had betaald.

Ik dacht aan John Updike. Als hij doodgaat komt er natuur­ lijk iemand die zijn huis uitkamt, op zoek naar dingen om te verkopen. Het was onwaarschijnlijk dat zijn eigen kinderen, als hij die had, zijn nagelknippertjes, ondergoed of lippen­ balsem zouden verkopen. Maar neven zouden dat wel doen.

Nichten en neven zouden zeker zijn pennen, ongebruikte schrijfblokken en boekensteunen te koop aanbieden. Nog meer, waarschijnlijk.

John Updike, legendarisch Amerikaans schrijver. Ter veiling aangeboden: stoelkussen, blauw canvas. Kussen van bureaustoel, dagelijks door de gevierde auteur gebruikt.

Duidelijke afdrukken in kussen, van overeenkomstige anato­ mische delen van auteur. Staat van kussen is ‘doorleefd’ te noemen. Rond 1940 gefabriceerd. Waarschijnlijk van Sears, Roebuck & Co. Dit is een authentiek stuk americana, uit de privéboedel van een van de beroemdste en meest gelezen schrijvers van het land. Werkelijk een uniek verzamelobject.

Bestaat geen tweede van. Minimum bod: 3500 dollar.

Maar dat krijg je als je doodgaat. De gieren komen. Soms zelfs voordat je doodgaat.

– Augusten Burroughs, ‘Killing John Updike’, in: Possible Side Effects (2006)

‘Fotograaf’ Updike met zijn Nikon-camera.

De financiële huishouding van de auteur.

Koffie-afspraakje. – © Nick Cabrera

Ondanks de ongewenste aandacht ging ik de volgende woensdag rond twaalf uur terug. Ik moest wel. Je wist maar nooit. Een beetje beverig benaderde ik de plek. Stel dat de vuilnispolitie me in de bosjes zat op te wachten? Er lagen stapels zakken van naburige woningen en ook van de meer afgezonderde huizen wat verderop achter een spoorwegovergang, waar de Updikes woonden. Ik zag meteen dat de vuilniszakken met blauw trekkoordje een meer kubistische schat bevatten dan de Claes Oldenburg-vormige zakken die op deze Exploding Plastic Inevitable [Andy Warhols multimediashow] lagen opgestapeld. Het zag ernaar uit dat er voorwerpen in deze zakken zaten.

Ik scheurde er een open en tot mijn schrik zaten daar, behalve een verzameling gesigneerde boeken, ook duizenden Kodak-dia’s in. Ik gooide de zakken in mijn Honda Civic en reed naar een stille plek.

Met latex handschoenen en handontsmettingsmiddel haalde ik de inhoud eruit, als een kind in een speelgoedwinkel. Mijn handen trilden van opwinding en ontwenningsverschijnselen. Ik bezat nu het leven van John Updike in Kodachrome. Ik hield de dia’s omhoog tegen het licht, om te proberen een glimp op te vangen van zijn bestaan in miniatuur. Ik wist genoeg over hem om te beseffen dat hij even bekend was om zijn visuele scherpzinnigheid als om zijn vaardigheid met woorden. Ik kocht een apparaat

waarmee ik de dia’s op mijn computer kon laden.

Wekenlang verdronk ik mezelf in die foto’s. Daar was Updike op een feestje, bij een optocht, bij de piramides, in Afrika, bij een moskee, op een strand, bij een museum, met Kurt Vonnegut of Joyce Carol Oates enzovoort. Er zaten veel mooie foto’s bij.

Mijn gevoel van schaamte nam af en een gevoel van lotsbestemming nam toe. De krant had hem attent gemaakt op mijn activiteiten, en daarmee was mijn zonde minder zwaar geworden. En de bewijslast was erdoor verplaatst: het was nu aan hem om te vernietigen wat hij niet op eBay wilde zien opduiken.

Voortaan plande ik eventuele verplichtingen rondom mijn woensdagse pelgrimage.

Tegelijkertijd had ik het ongemakkelijke gevoel dat ik op de een of andere manier was ingeschakeld om dit te doen tot een van ons beiden dood was. Ik was bang dat het een nieuwe verslaving werd.

Guérin was zo geroerd dat de tranen hem in de ogen sprongen en over zijn gezicht stroomden. Hij voelde dat het lot hem gul had beloond voor de ijver waarmee hij zijn best had gedaan deze aardse resten van een literaire godheid uit te zoeken en te bewaren.

– Lorenza Foschini, Il cappotto di Proust (2010) Hoe hard ik er ook tegenin ging, ik bleef het knagende gevoel houden dat het verkeerd was wat ik deed. Ik beging een van de doodzonden: ik begeerde het afval van mijn naaste. Ik moest ermee ophouden. Maar als ik een keer een afvalronde gemist had, raakte ik daarvan meer ondersteboven dan van een bezoekje zonder vangst. Wat zou ik gemist hebben? Dat gevoel was even pijnlijk als de weerspiegeling van mijn status als onaanraakbare in de ogen van een plaatselijke brahmaan die voorbijkomt terwijl ik in zijn afvalstroom zit te vissen. Hoe was ik de gevangene geworden van dit smerige ritueel?

Ik vroeg me af of de voorwerpen die ik vond zo zorgvuldig bewaard waren omdat Updike zelf eigenlijk degene was die niet kon verdragen dat ze vernietigd werden. Heel weinig dingen waren kapot of beschadigd. En ze bleven maar komen, zorgzaam ingepakt als opnieuw gegeven cadeaus. Een door een kunstenaar gemaakte foto van Updike, van wel 60 bij 90 centimeter, had beter in de vuilnisbak gepast als hij opgevouwen of in stukken gescheurd was. Maar hij was een aparte zak gedaan, als om te voorkomen dat hij ook maar een kreukje opliep.

Ook intact was een van Updikes korte verhalen.

De kantlijnen stonden volgekrabbeld met het fanatieke handschrift van zijn vrouw. In haar correcties foeterde ze hem uit omdat hij de mensen belachelijk maakte met wie ze op vakantie waren geweest, en vanwege zijn vleselijke waardering voor een van de jongere vrouwen tijdens de reis. Updike gebruikte zijn bekende trukendoos: hij liet zijn eigen ervaringen vlees worden op papier en verkocht ze dan als fictie.

Ik beging een van de doodzonden: ik begeerde het afval van mijn naaste

pagina 44 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Horizon.indd 44

27-01-15 12:38

horizon

dumpsterdiving

© Magnum / HH

Mevrouw Updike

Terwijl ik een keer stond in te laden, kwam er uit een naastgelegen huis een aantrekkelijke jonge vrouw.

Ze stapte in een sportautootje en reed naar me toe.

Ik had het idee dat ze de auto gebruikte om zich tegen mij te beschermen. Ze zei tegen me dat ze me daar al vaker had gezien en graag wilde weten wat ik er deed.

Ze leek een beetje gegeneerd. Ik vertelde haar de waarheid. Het idee beviel haar wel, en ze ontdooide enigszins. Wat had ik gevonden, vroeg ze. Ze vertelde dat ze doctoraalstudent was op Harvard en zich had gespecialiseerd in plantkunde. Ik vertelde haar dat ik ooit een hoogleraar aan Harvard had gekend die een van de meest vooraanstaande orchideeëndeskundigen ter wereld was. Ik wist niet of hij nog leefde, maar zij zei: ‘O natuurlijk ken ik professor Garay!’ Daarna lachte en wuifde ze vaak heimelijk naar me als ik er weer was.

Mevrouw Updike heeft me zeker twee keer gezien.

Ze bleef even staan kijken en liep vervolgens door.

Leslie Morris, de curator van het ‘officiële’ John Updikearchief in de bibliotheek van Houghton, heeft volgens The Atlantic gezegd dat Updike op de hoogte was van

mijn activiteiten en ‘maatregelen had genomen om te voorkomen dat iemand hun afval doorzocht’, en dat ‘ze het idee afschuwelijk vonden’. Later beweerde ze zich niet meer te herinneren dat ze dit tegen The Atlantic had gezegd, en dat ze het waarschijnlijk had gehoord van de agent die de nalatenschap van Updike beheerde, Andrew Wylie. Ik weet alleen dat ik daar tweeënhalf jaar lang bijna elke woensdag ben geweest en dat de Updikes nooit iets tegen me hebben gezegd. En dat ze ook nooit iemand hebben gestuurd om iets uit hun naam tegen me te zeggen. Al die tijd werden zijn spullen aan de rand van de straat gezet, piekfijn klaargemaakt om opgehaald te worden, en ging ik er op klaarlichte dag met mijn vrachtje vandoor.

Ik heb terecht harde kritiek gekregen op mijn daden en ik vraag niet om uw goedkeuring, beste lezer. Maar stel uzelf eens de vraag: wat zou u doen als u schetsen van Warhol bij het vuilnis had gevonden? Of van Picasso? En hoe zit het met het afval van Da Vinci? Wast het verstrijken van de tijd de smet van de nederige afkomst van een object weg? Ik wist dat gerenommeerde instellingen zich uiteindelijk zouden verdringen om

Wast het verstrijken van de tijd de smet van de nederige afkomst van een object weg? zijn spullen, ondanks hun groezelige herkomst.

Hoezeer ik ook met mezelf worstelde over de manier waarop ik deze objecten had verkregen, ik had vertrouwen in hun waarde. Ik ben katholiek opgevoed en mij is verteld dat de hostie, een smaakloos, droog wafeltje, goddelijkheid bevatte. In dat aardse ding moest ik de aanwezigheid van God herkennen. Met zo’n geloof kun je alleen nog maar bij jezelf bedenken hoe onwaarschijnlijk – en hoe magisch – het is dat we überhaupt bestaan. Dit kan een zinnig ritueel zijn, wat je ook gelooft. Wie zou geen baat hebben bij het geloof dat alles in de schepping heilig is en dat ons materiële leven onze aandacht waard is?

Dit was ook een centraal thema in het werk van

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 45

Horizon.indd 45

27-01-15 12:38

horizon

de persoonlijke bezittingen van john updike

Ik vroeg mijn therapeut of hij vond dat het krankzinnig was wat ik deed. ‘Echt krankzinnige mensen vragen nooit of iets wat ze doen krankzinnig is,’ zei hij

zelfs een waardevol instrument bij het handhaven van de wet. Dit betekende dat de legaliteit ervan waarschijnlijk niet snel door het Hooggerechtshof in twijfel getrokken of verworpen zou worden.

Toch ging ik voor de zekerheid de jurisprudentie na.

Soms vond ik alleen maar, tja, afval. Op een keer, toen mijn overvloedige oogst even stilviel, vond ik een rubbing die Updike had gemaakt op de muur van een tempel in Angkor Wat, in Cambodja. Ik gaf hem aan mijn therapeut, omdat die daar net op vakantie was geweest. Ik vroeg hem of hij vond dat het krankzinnig was wat ik deed. ‘Echt krankzinnige mensen vragen nooit of iets wat ze doen krankzinnig is,’ zei hij, en hij voegde eraan toe dat hij niets afwijkends zag aan mijn gedrag. Ik vroeg barkeepers en stamgasten of zij het verkeerd vonden wat ik deed. Ze zeiden allemaal nee. Ik weet vrij zeker dat sommigen iets anders zei­ den nadat ik de bar had verlaten. Een paar mensen zeiden tegen me dat de moraliteit van mijn missie vooral werd bepaald door wat ik met al die kunst­ voorwerpen deed. De eigenaar van een boekhandel in Manchester, die een karrenvracht aan boeken van Updike had gekocht, zei: ‘Je zou kunnen zeggen dat wat jij doet nobel is. Je redt de geschiedenis.’

Tijdcapsule De reactie van mevrouw Updike op zijn verhaal ‘The Apparition’.

Flesjes met slaapmiddelen en antibiotica. – © Nick Cabrera

Updike, ‘het aardse de schoonheid geven die het verdient’. En dus, terwijl deze dingen me maar ble­ ven toevallen, strekte ik mijn vochtige en onvaste handen uit om ze te ontvangen. Ik was ‘the catcher on the rye’ geworden [een verwijzing naar het beroemde boek van J.D. Salinger, maar rye is in de VS ook een term voor (uit rogge gestookte) whisky].

Kruis

Paus Franciscus heeft donderdag bekend dat hij het kruis van de rozenkrans uit de doodskist van zijn vroegere biechtvader heeft weggenomen en het tot op de dag van vandaag in een zakje onder zijn kazuifel draagt... ‘En meteen moest ik denken aan de dief die we allemaal in ons hebben en terwijl ik de bloemen schikte, pakte ik het kruis en met enige kracht trok ik het los,’ zei hij, terwijl hij met zijn handen voordeed hoe hij het kruis van de rozenkrans had getrokken.

‘En op dat moment keek ik naar hem en zei: “Geef mij de helft van uw barmhartigheid...”’

– NBC News, 6 maart 2014 Omdat ik me zorgen maakte of ik misschien de wet overtrad, raadpleegde ik iemand die voor de FBI werkt over mijn scatologische liefhebberij. Hij zei dat het verzamelen van vuilnis volkomen legaal was. Het was

Ik zag mijn verzameling groeien en zich langzaam ontwikkelen tot een biografische inventarisatie.

Een tijdcapsule. Een Kamasutra met verbleekte foto’s van twee verschillende vrouwen die als boekenleggers waren gebruikt. Wat platvloerse, studentikoze geschriften van Deliverance­schrijver James Dickey.

Geheime liefdesbrieven, geschreven op een piepklein rolletje en geadresseerd aan George Hoyer (Hoyer was Updikes tweede voornaam) met een postcode in Georgetown (George in Georgetown – snap je wel?)

Hier waren ook zijn L.L. Bean­moccasins, brieven van Doris Day, floppydisks, zijn VN­perskaart, een rozen­ krans en een roze geruite korte broek. Ook de boeken van zijn vriend Edward Hoagland waren er. Daarin staan meer kanttekeningen over Updike dan in alle andere boeken die ik heb gevonden.

En dan was er nog dit: een hardpornoboekje uit de jaren zestig. Waarom, vroeg ik me af, zou dat in dezelfde tas zitten als zijn religieuze parafernalia en een Mickey Mouse­flipboek? Het pornoboekje ging over een partijtje oedipale seks waarbij de verteller het laatste hoogtepunt beleeft met een milf die toe­ vallig zijn moeder blijkt te zijn. Het boek leek me te goed geschreven voor het pulp­pornogenre. Was hij de ghostwriter? Had hij het als voorbeeld gebruikt voor het schrijven van plastische seksscènes? Ik heb geen idee. Ik gooide het weg, net als de Kamasutra.

In dat konijnenhol wilde ik niet vallen.

Ik geef het toe, ik wilde niet nog dieper zinken dan ik al gezonken was en ik hoopte – stilletjes, misschien egoïstisch – dat ik via de toverkracht van Updike mezelf van gier in culturele feniks kon veranderen. Per slot van rekening was ik op

de universiteit ooit aan een kunststudie begonnen, alleen kwam ik er maar niet uit of wat ik creëerde iets waard was, en of het nuttig was. Maar over de waarde van de dingen die ik nu verzamelde bestond geen enkele twijfel. En toen Updike op een woensdag een hele drukproef van The Thing Itself van Richard Todd wegsmeet, vatte ik dat op als een teken dat ik gelijk had.

Vanaf het moment dat ik de eerste pagina open­ vouwde, kon ik niet meer ophouden met lezen.

Dit prachtige boekje is een serie meditaties over kunst en relikwieën en hun onbepaalde waarde.

Volgens Todd wordt de waarde van een object bepaald door zijn verhaal. Een voorwerp verzamelt voornamelijk waarde door zijn geschiedenis.

Het was een argument dat ik meer dan eens had gebruikt na de aankondiging van de laatste ronde.

In het westelijk deel van de Stille Oceaan, bijvoorbeeld, kennen ze het begrip Kula, dat verwijst naar de manier waarop objecten waarde vergaren op grond van wie hun eigenaar is geweest. De objecten zelf zijn vaak verzame­ lingen schelpen die weinig of geen waarde van zichzelf hebben, totdat ze van stamhoofd tot stamhoofd worden doorgegeven, waarmee ze de glans van hun herkomst aannemen.

– Richard Todd, The Thing Itself: On the Search for Authenticity (2009)

Online U-seum

Uitgaande van dit idee besloot ik vuilnis te transfor­ meren tot kunst. En dat was het begin van mijn online U­seum, The Other John Updike Archive, waar veel van mijn illegale vondsten te zien zijn. Het centrale thema van het blog is dat het relikwie in de achting stijgt op het moment dat de publieke belangstelling voor kunst daalt.

Volgens Updike was het poptijdperk de laatste keer dat de kunstwereld echt leefde. Het makkelijk te kopiëren Triple Elvis van Warhol is onlangs voor 82 miljoen dollar verkocht op een veiling bij Christie’s, waar veel records werden gebroken. Het schoolbord zonder titel van Cy Twombly bracht op dezelfde dag 69,6 miljoen dollar op. Google het en voel je hersens exploderen bij hun poging de prijs van dit kinderlijke plaatje te bevatten. En probeer dan nu te bedenken hoeveel het waard zou zijn zonder de briljante marketingcampagne en de naam van de beroemde artiest. Ondertussen heeft de BBC gemeld dat een Zuid­Koreaanse verzamelaar 2,4 miljoen dollar heeft betaald voor een hoed die Napoleon ooit heeft gedragen.

De boodschap is duidelijk: het is de herkomst, stupid.

De boodschap is duidelijk: het is de herkomst, stupid

pagina 46 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Horizon.indd 46

27-01-15 12:38

horizon

dumpsterdiving

Ik hoopte dat ik via de toverkracht van Updike mezelf van gier in culturele feniks kon veranderen

Updike in 1995. – © Christopher Felver / Corbis

Ik bad voor Updike

In de zomer van 2008 vond ik uitgeprinte e-mails waaruit bleek dat Updike medisch onderzocht werd op een mogelijke longontsteking. Daarna kwamen er persoonlijke berichten over mogelijke behandelplannen voor een kwaadaardige longaandoening.

Kort daarop volgden de regelingen rond het hospice.

Ik hield deze informatie voor me. Ik bad voor Updike.

Ik wist uit een van zijn weggegooide brieven dat hij niet kon begrijpen dat zijn collega-auteur voor The New Yorker, Adam Gopnik, zich zo gesteund voelde door het atheïsme. Hij snapte niet hoe een weldenkend mens zich kon neerleggen bij zijn eigen naderende ondergang.

‘Ik heb mijn handje kaarten gekregen en uitgespeeld, en nu ben ik kapot, het is afgelopen met me. Mijn man haat me en ik haat hem en we hebben zelfs geen geld om uit elkaar te

gaan! Ik ben bang – zó bang. En mijn kinderen zijn ook bang.

Ik ben afval en zij zijn afval en ze weten het,’ [zei Pru.] ‘Nou, nou,’ moet hij wel zeggen. ‘Toe nou. Niemand is afval.’

Maar tegelijkertijd weet hij dat dit een ouderwets idee is dat hij niet makkelijk overeind zou kunnen houden. ‘We zijn eigenlijk allemaal afval. Zonder God om ons te verheffen en ons tot engel te maken, zijn we allemaal afval.’

– John Updike, Rabbit at Rest (1990) Ergens midden in de periode dat ik bezig was met het ordenen van mijn archief, las ik in de krant dat John Updike was gestorven in een hospice in Danvers, Massachusetts. Het gaf me een gevoel van verlies, maar ook van bevrijding. Nu kon ik eindelijk dat hoofdstuk van mijn leven afsluiten.

Updikes vrouw bleef opruimen. Ik vond de laatste agenda van Updike, met afspraken voor spreekbeurten die hij niet meer zou houden. Ik vond nog meer

Witte Huis-aandenkens van hem en een dashiki die hij had gedragen terwijl hij wiet rookte en wild danste op vinyl. En bij mijn laatste rooftocht vond ik de Verloren Ark. Hier, in mijn handen, had ik zo te zien de aantekeningen voor zijn laatste werk. Het zou een verhaal worden dat was gebaseerd op het leven van de heilige Paulus en de fundamenten van het christendom. Updike geloofde dat deze ooit zo wrede christenvervolger de spijker op de kop sloeg, als ik het zo mag zeggen. Hij schreef hoe berekenend Paulus te werk was gegaan bij het werven van christenen en het beginnen van een nieuwe gemeenschap. Dit zou zijn laatste poging worden om de basis van zijn christelijke geloof te verklaren. Volgens de Universiteit van Harvard, die zijn officiële archief bewaart, rust er een embargo op dit werk tot 2029, hetzelfde jaar waarin ook de dossiers over JFK openbaar worden.

Willen de erfgenamen de aantekeningen meer waarde laten vergaren naarmate de tijd en de afstand tot het leven van hun schepper vorderen?

Of is er iets anders?

Wat andere mensen over Updike weten, komt voornamelijk uit zijn boeken. Hij gaf zichzelf en de mensen om hem heen genadeloos bloot, en toch was hij ook koket en beheerst. Hij kon een stukje been laten zien en het dan snel weer bedekken. Wat ík van John Updike weet, komt voornamelijk van wat hijzelf ongeschikt achtte voor opname in het archief op Harvard. De Updike die ik ken kwam naar voren uit de duizenden privéfoto’s die hij zo’n lange tijd had bewaard en toen om de een of andere reden wegdeed, en die meer dan zeventig jaar omspannen.

Ik vond hem in zijn liefdesbrieven, van de jongen en aan de man. Ik vond hem in de dingen die ik nog steeds te persoonlijk vind om met anderen te delen.

Als ik nu, jaren na zijn dood, door mijn bakken met Updike-spullen ga, voel ik zijn aanwezigheid. Hier is Updike in de transcriptie van een televisieoptreden van hem, een geweldig eloquente man die kon stotteren als een schooljongen. Hier is Updike die voyeuristisch over het vlees schrijft, ook al heb ik de spuiten gevonden waarmee hij zichzelf vaak injecties gaf om zijn vernederende psoriasis te bedwingen. Een man die zichzelf ‘frikkerig’ noemde, maar die in zijn weggegooide correctie-exemplaren als een soort Britse hooligan de prefeministische versie van het woord ‘kut’ kon gebruiken. Hier zijn zijn geheime liefdesbrieven die de opwinding van seksueel verraad bezingen op een manier die doet denken aan Hanna Ahrendts regel over de banaliteit van het kwaad. Hier ook zijn de geschokte opmerkingen van zijn vrouw bij zijn verhaal ‘The Apparition’, over zijn ijskoude beschrijvingen van de mensen die ze kenden. Hier is Updikes brief waaruit blijkt hoe hij zijn moeder overstuur maakte door een onflatteuze beschrijving van haar.

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 47

Horizon.indd 47

27-01-15 12:38

horizon En ergens tijdens het terugwinnen van deze dingen, begon ik ook mezelf terug te winnen.

Mijn eigen moeder, bij wie ik woonde en voor wie ik in deze periode zorgde, overleed. Ik ging minder drinken. Ik werd verliefd op een vrouw en trouwde voor de eerste keer. Mijn vrouw – die trouwens dezelfde voornaam heeft als de eerste vrouw van Updike – en ik verhuisden naar Texas en begonnen samen een bedrijfje, Maui Texas Shave Ice. Ik ben nog steeds bezig met het online catalogiseren van mijn Updike-vondsten, en mijn overpeinzingen daarbij geven me een opgelucht en bevrijd gevoel.

Roeping

Mijn verzamelwoede is een roeping geworden: T.R.A.S.H. Daarmee bedoel ik: Talismans, Relics, Artifacts, Souvenirs, and Heirlooms [Talismannen, Relikwieën, Kunstvoorwerpen, Herinneringen en Erfstukken]. De afgelopen maanden heb ik brieven met complimenten gekregen en vragen van wetenschappers die toevallig op mijn website terecht waren gekomen. Waar had ik dit allemaal gevonden? Er is een groot artikel verschenen in The Atlantic en daarna in The Boston Globe. Een bibliothecaris van de Universiteit van Pennsylvania heeft voorzichtig een balletje bij me opgegooid. Jim Plath heeft me gevraagd of ik erelid wil worden van de John Updike Society.

Ik heb het sterke gevoel dat ik met het oppikken van Updikes spullen ook wat van zijn geluk heb opgepikt. Misschien droegen de bacteriën die op mij overgingen wel de kiem van John Updikes magie. En zo gaat het verhaal van twee bestemmingen die elkaar op een onwaarschijnlijke manier kruisen: het ene een op het oog vlekkeloos leven vol vervulling, talent en succes; het andere het treurige verhaal van iemand die de weg kwijt was. Als het duister terugkeert, zoals het altijd doet, grijp ik vaak naar een vergelend vodje papier dat Updike heeft weggegooid, met een citaat van Fra Giovanni, een monnik uit de vijftiende eeuw: Ik kan je niets geven dat je niet hebt, maar er is veel, heel veel dat je kunt nemen, al kan ik het niet geven. (...)

Paul Moran

Paul Moran. – © Nick Cabrera

interview

‘We staan aan het begin van een honderdjarige oorlog’ Die Zeit – Hamburg

De Syriër Adonis (1930) is de belangrijkste dichter van de Arabische wereld, en wordt vaak getipt voor de Nobelprijs. Volgens hem zijn de huidige conflicten in het Midden-Oosten pas het begin van een strijd die de hele moslimwereld dreigt te verscheuren.

A

donis, alias Ali Ahmad Said Esber, wordt gezien als een van de belangrijkste kandidaten voor de Nobelprijs voor de Literatuur, en wordt over de hele wereld bewonderd als de ‘Arabische Rimbaud’. Hij werd geboren in 1930, in Syrië, waar hij tot zijn twaalfde door zijn vader, de imam van zijn dorp, werd onderwezen en vertrouwd gemaakt met de klassieke Arabische poëzie. Een beurs stelde hem in staat om in Syrië een Franse school te bezoeken.

Sindsdien is de spanning tussen traditie en vernieuwing in de Arabische cultuur zijn grote thema.

In 1956 moest hij zijn land verlaten en mocht hij er twee decennia niet komen. Hij was hoogleraar aan de Universiteit van Beiroet, woont sinds 1985 in Parijs, spreekt vloeiend Frans en schrijft in het Arabisch.

In Parijs is vorig jaar zijn boek over de Arabische lente verschenen: Printemps arabes.

Al jaren bewoont de dichter Adonis twee appartementen in de Tour Gambetta, in de wolkenkrabberwijk La Défense. Een ooievaarsnest op de vijfendertigste etage, waar hij met uitzicht op de tot het formaat van lucifershoutjes ineengekrompen wereld zijn gedichten schrijft.

En een gewoon appartement dat dichter bij de grond ligt. Tien jaar geleden ontving hij mij al eens op de vijfendertigste verdieping voor een gesprek over zijn lyriek. Ditmaal spreken we op de negende etage – over de ondergang van het Morgenland. In die tussentijd heeft Adonis een paar tanden verloren, maar niet zijn hikkende lach.

Die Zeit: Kunt u het zich nog herinneren? Er was ooit een tijd, en die is nog helemaal niet zo lang voorbij, dat de Arabische vrouwen zich vrij in het openbaar konden vertonen. Ze droegen mooie kleren, ze studeerden. Tegenwoordig zijn ze onzichtbaar, verborgen. Wat is er met de Arabische moderniteit gebeurd?

Adonis: Er heeft nooit een Arabische moderniteit bestaan. Een samenleving die zich baseert op een religieus mensbeeld en een religieuze wereldvisie, kan niet modern zijn. De Arabische moderniteit was slechts schijn. De auto’s, de koelkasten, de vliegtuigen, de mooie kleren, ze waren enkel decor.

Die Zeit: Reizigers die in de jaren tachtig en negentig in de Oriënt kwamen, zoals de Duits-Iraanse schrijver Navid Kermani, deden verslag van een open, multiculturele Arabische cultuur, die thans niet meer bestaat.

Adonis: Die vrijheid was alleen een façade. Ze stelde niets voor.

Die Zeit: Ook in een mantelpakje van Chanel waren Arabische vrouwen slechts tweederangs mensen?

Adonis: In Libanon, Syrië, Egypte en Irak is er nooit sprake geweest van enige verbetering in de positie van de vrouw. Daarvoor hadden de gezinsstructuren moeten worden veranderd, hadden vrouwen zelf hun toekomst moeten mogen bepalen, hadden ze zelfstandig besluiten moeten mogen nemen en hun leven, ook hun liefdesleven, zelf vorm mogen geven.

Van dat alles is nooit sprake geweest. De zogenaamde Arabische moderniteit was puur oppervlakkige na-aperij van de westerse levensstijl. De regimes die deze moderniteit mogelijk maakten, stelden zich alleen maar open voor wat investeringsmaatschappijen.

In wezen is de Arabische cultuur al vijftien eeuwen

‘In wezen is de Arabische cultuur al vijftien eeuwen niet veranderd’

pagina 48 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Horizon.indd 48

27-01-15 12:39

horizon

poëzie

‘In het monotheïsme heeft de laatste profeet altijd de ultieme waarheid in pacht’

vrouw zal er in de Arabische wereld nooit sprake zijn van vooruitgang.

Die Zeit: In Duitsland demonstreren momenteel duizenden mensen tegen ‘de islamisering van het Avondland’. Moeten we bang zijn voor de islam, is het een in wezen intolerante religie?

Adonis: Ja, maar dat geldt voor alle monotheïstische religies, inclusief de joodse. In het monotheïsme heeft de laatste profeet altijd de ultieme waarheid in pacht. Dat betekent dat God uiteindelijk niets meer voor het zeggen heeft, dat enkel nog het woord van de profeet geldt. En elk monotheïsme houdt zijn eigen profeet voor de enig ware. Het religieuze denken sluit altijd anderen uit. Het accepteert de grondgedachte van de Arabisch-Griekse filosofie niet, het anders zijn van anderen.

Die Zeit: Maar de barbaarsheid van de Islamitische Staat betekent dat het toch verbijsterend uit de hand is gelopen. Hoe is het zover gekomen?

Adonis: Als ik het u vertel, schrijft u dat vast niet op.

Die Zeit: Waarom niet?

Adonis: Omdat het heel onaangenaam is.

Die Zeit: Zeg het ons alstublieft.

Adonis: Ze hebben de steun van Europa. Europa steunt staten zoals Qatar en Saoedi-Arabië, die niet eens een grondwet hebben. Het steunt dit soort regimes niet alleen, het kruipt voor ze.

Die Zeit: Maar het Westen was diep geschokt en verrast toen IS zijn opmars begon.

Adonis: Natuurlijk, het was goed gespeeld. Waar heeft IS zijn zware wapens vandaan? Wie heeft Bin Laden bedacht en Al-Qaida, om de communisten in Afghanistan te verslaan?

Adonis, alias 'de Arabische Rimbaud’. – © Basso Cannarsa / HH

niet veranderd. Ze ontkent de vrijheid van het individu, ze ontkent zijn rechten, ze ontkent de vrouw. In elk wezenlijk opzicht bleven al die zogenaamd gematigde Arabische regimes vasthouden aan de machtsmethoden van de kaliefen, ook al veranderden hun landen uiterlijk in een modern warenhuis. Het was het ergste autoritarisme, gehuld in het gewaad van zogenaamde vrijheid.

Die Zeit: En in al die vijftien eeuwen heeft de Arabische beschaving zich niet verder ontwikkeld?

Adonis: De Arabische mens is nog niet geboren, hij bestaat nog niet. De Arabische landen zijn nog altijd pure stammenmaatschappijen. Als moslims een echte revolutie willen, moeten ze twee dingen doen.

Ze moeten een scheiding aanbrengen tussen religie en staat. En ze moeten de vrouw bevrijden. Zolang ze dat niet realiseren, zal er helemaal niets veranderen.

Dan heb je af en toe een regime dat zich wat meer openstelt, ministers die je wat beter bevallen dan andere, maar dat is allemaal maar van heel weinig betekenis. Zonder de emancipatie van de Arabische

Die Zeit: Dat moet ik u vragen.

Adonis: Amerika steunt de godsdienstoorlog in de Arabische landen al lang. Door de oorlog in Irak hebben de Amerikanen het conflict tussen soennieten en sjiieten weer doen oplaaien, met verschrikkelijke slachtpartijen als resultaat. De Verenigde Staten spelen dit spel van stammen- en godsdienstoorlogen mee. Veertig landen werken samen in de strijd tegen IS, dat niettemin nog altijd via Turkije bewapend wordt.

Veertig landen slagen er niet in een zogeheten islamitische staat te verslaan. En waarom niet?

Omdat ze daar helemaal geen belang bij hebben.

Het is allemaal slechts voor de bühne.

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 49

Horizon.indd 49

27-01-15 12:39

horizon

interview

‘Mijn vaderland is volkomen verwoest, helemaal voor niets’

sjiieten berust enkel op verschil in interpretatie.

Het is geen religieus onderscheid, beide volgen dezelfde profeet, hetzelfde boek, maar ze lezen het anders. Wie hakt in zo’n geval de knoop door?

Niet de schrijvers en de filosofen, maar de macht.

Die Zeit: Maar de bombardementen van de Amerikanen…

Adonis: Zijn voor de bühne. In het diepe conflict tussen degenen die het geloof tot een privézaak willen maken, en degenen die een religieuze staat willen, staat het Westen aan de kant van de religieuzen. We kunnen de situatie in de Arabische wereld niet begrijpen zonder Palestina. Ook Israël is een religieuze staat.

En een religieuze staat is in het belang van het Westen.

Het wil geen bevrijding van deze wereld.

Die Zeit: Wie zijn momenteel de leidende denkers van een Arabische verlichting?

Adonis: Wie kwam er na de generatie­Sartre in Frankrijk? En wie kwam er, ondanks alle bezwaren tegen hem, na Heidegger? De westerse cultuur, ook de Duitse, verkeert in een zware crisis. Ons vergaat het al niet beter. Een geest als Al­Ma’arri [blinde Arabische filosoof (973­1058), die de dogma’s van de monotheïstische religies verwierp] bestaat niet meer.

De culturele vooruitgang is niet lineair. Tenslotte is geen enkele filosofie groter dan de Griekse.

Die Zeit: Welk sadistisch plezier zou het Westen bij de Arabische godsdienstoorlog hebben?

Adonis: Saoedi­Arabië, Jordanië en Qatar zijn bond­ genoten van het Westen. Het Westen is integraal aanwezig in de Arabische wereld. Het is geen toe­ schouwer, het handelt en het handelt bewust. En het heeft geen enkel belang bij een Arabische lekenstaat.

© Marc Nolte

Die Zeit: Ik ken niemand die niet diep geschokt was over de terreur van IS.

Adonis en AboutAleb De Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb is een fan van de poëzie van Adonis.

In 2009 droeg Aboutaleb op het festival Poetry International enkele gedichten voor van Adonis, die hij in Nederland had leren kennen.

‘Beeldend, romantisch en tijdloos’, noemde de PvdA-politicus het werk van de dichter destijds. In 2010 gaf de Bibliotheek Rotterdam een gedicht van Adonis uit, vertaald door Aboutaleb.

Adonis: Toen in de jaren zestig journalisten en burger­ rechtenactivisten in de communistische wereld onderdrukt werden, werden er petities tegen de communistische dictatuur georganiseerd. Vandaag de dag worden er in naam van de islam iedere dag duizenden mensen afgeslacht. En de westerse publieke opinie houdt zich kalm.

Die Zeit: Aan wie zouden we onze petities moeten adresseren?

Adonis: Aan de mensheid, bij wijze van getuigenis.

Die Zeit: Wanneer komt er aan deze nachtmerrie een einde?

Adonis: Er zal helemaal geen eind aan komen. Het zal een nieuwe honderdjarige oorlog zijn. Een oorlog tussen moslims onderling met als enige doel om de geestkracht van de islam compleet te vernietigen.

De grote oorlog van de eenentwintigste eeuw zal een oorlog tussen Arabieren zijn, waarbij de Arabische wereld zelf wordt verscheurd en te gronde wordt gericht.

Die Zeit: Een grote oude, hoogontwikkelde cultuur die terugkeert naar de Middeleeuwen.

Adonis: Maar toen was er bij filosofen en weten­ schappers nog altijd sprake van een wil om de Middel­ eeuwen te overwinnen. En men heeft ze overwonnen.

Tegenwoordig doet men echter behoorlijk zijn best om naar de Middeleeuwen terug te keren. En die terugkeer wordt maar al te zeer verwelkomd, zo niet bevorderd door het Westen.

Die Zeit: Is zo’n terugkeer naar een beschavingsniveau van vroeger het uitgesproken doel van het islamisme?

Adonis: Het beantwoordt aan de islamitische tijdop­ vatting. Voor de islam was de oorsprong volkomen.

Met de tijd raken we steeds verder bij de oorsprong vandaan. Om vorderingen te maken moeten we de oorsprong herhalen, we moeten dus terugkeren om vooruit te komen. Voor moslims betekent absolute vooruitgang terugkeer naar de oorsprong.

Die Zeit: Het project van IS zit dus stevig verankerd in de islamitische heilsidee.

Adonis: Absoluut, hoewel veel moslims dat ontkennen.

Maar het is altijd zo geweest dat de islam terug wilde naar de oorsprong, en er is altijd strijd geweest over de ware islam.

Die Zeit: Kan men het islamisme eigenlijk wel als onderdeel van de islam zien?

Adonis: Het komt voort uit een manier van lezen van de Koran. De fundamentalisten lezen erin dat er een islamitische staat moet komen. Anderen lezen hem anders. De islam als zodanig bestaat gewoonweg niet, hij is volslagen geïdeologiseerd. In naam van de islam kan men een islamitische staat vestigen, maar ook bestrijden. Ook de oorlog tussen soennieten en

Die Zeit: Elke succesvolle samenleving kopieert tegenwoordig het Anglo­Amerikaanse levensmodel.

Moeten de Arabische landen daar uiteindelijk ook niet aan geloven?

Adonis: Het Westen is op geen enkel vlak een model.

Niet eens zijn democratie. Het democratische spel is weliswaar de beste vorm van politiek bedrijven, maar is ook ziek. De Arabieren moeten zich afvragen wie ze zijn. De beschaving is tenslotte ooit begonnen in de Arabische wereld, bij de oude Egyptenaren, de Soemeriërs, de Babyloniërs, de Feniciërs. Zij waren de ware ontdekkers van de wereld.

Die Zeit: Hebt u er spijt van dat u uw halve leven in het Westen hebt doorgebracht?

Adonis: Nee, ik kijk nooit om. Ik ben drie keer geboren.

De eerste keer in mijn arme dorp in Syrië, waar ik tot mijn twaalfde niet naar school ging. Mijn tweede geboorte was Beiroet. Mijn derde was Parijs. Parijs opende voor mij de hele wereld.

Die Zeit: U bent nu 84, en uw levensdroom, de renaissance van een Arabische cultuur die open oog heeft voor de dingen van de wereld, ligt in stukken.

Adonis: Voor mij betekent het een grote vertwijfeling.

Mijn generatie droomde van verandering, van een scheiding tussen staat en religie. Mijn vaderland Syrië is volkomen verwoest, helemaal voor niets. Wat was het plan? De Syrische dictatuur ten val brengen?

Natuurlijk, ik ben ervoor. Maar men veegt een dicta­ tor niet aan de kant om hem door duizend andere dictators te vervangen. Wat me overeind houdt is dat ik het theater doorzie. Uit tachtig landen over de hele wereld huursoldaten bij elkaar kopen om in Irak en Syrië te gaan vechten, is niet niks. Men moordt op het toneel. En alle Arabieren spelen mee.

Die Zeit: Toen ik u tien jaar geleden vroeg wat het Westen van de Oriënt zou kunnen leren, antwoordde u: de acceptatie van de dood.

Adonis: Dat is best mogelijk. Maar het echte probleem is niet de dood, de dood is banaal. Het echte probleem is het leven. Hoe moet een mens leven? Op alle echt grote vragen bestaat geen antwoord.

Iris Radisch

pagina 50 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Horizon.indd 50

27-01-15 12:39

horizon

cultuur

Vijf minuten met… Meryl Streep

‘Alles wat telt is liefde, seks en eten’ © Karwai Tang/WireImage

The Talks – Berlijn

Mevrouw Streep, kookt u graag als u thuis bent?

‘Soms wel, soms niet. Ik ben wel eens begonnen met koken en dan ineens zei ik “Mijn God” en gooide ik alles in de gootsteen. Dan zei ik daarna: “Barst, we eten pizza.” En dan ging ik panisch in bed liggen. Toen de kinderen klein waren en ik werkte, kookte er iemand voor ons. Nu heb ik geen kok, al jaren niet meer, en kook ik zelf. Maar toen ze zo klein waren, was het lastig om aan het eind van de dag iedereen met zijn huiswerk te helpen en ook nog voor het eten te zorgen.’

Wat is op dit moment uw specialiteit?

‘Ik maak de laatste tijd vaak pasta. Lekker makkelijk.

Je kunt vreemde smaken met elkaar combineren.

Ik kook bepaalde dingen omdat mijn kinderen die lekker vinden en dat alsmaar willen eten. Op dit moment is mijn dochter dol op pasta met bloemkool, verse peterselie, dragon en ricotta. Je kookt eerst de bloemkool en dan de pasta in hetzelfde water, zodat de smaak er helemaal in doordringt. Daarna meng je de rauwe ingrediënten erdoorheen.’

Hoe valt een zeer tijdrovende carrière te combineren met het moederschap?

‘De eerste voorwaarde is een fantastische echtgenoot. Die heb ik jaren geleden gevonden, dus in dat opzicht heb ik geluk gehad. En dan is een groot uithoudingsvermogen van belang. En het nodige organisatietalent. Ik heb het gevoel dat ik een bedrijf run zonder er een te hebben. Het gaat om planning, planning en nog eens planning.’

Wat vindt u ervan dat uw kinderen ook gaan acteren? ’Ik ben er trots op dat mijn dochters dat willen. Maar ik maak me ook zorgen om hen. Want wanneer je als acteur kritiek krijgt, geldt die kritiek niet je boeken of je schilderijen of je kunstwerk, maar jouzelf!

Het is moeilijk daar zo mee om te gaan dat je er niet door wordt gekwetst, en daar maak ik me zorgen om.

Maar ik zou het ze nooit afraden, want ik vind het een schitterend vak en ik ben ontzettend dankbaar voor wat ik ermee heb kunnen uitdrukken.’

Ik heb de indruk dat u altijd heel gelukkig bent.

Is dat echt zo, of lijkt dat maar zo voor de buitenwereld?

‘Ik ben niet altijd gelukkig. Voor de pers ben ik altijd

gelukkig. Ik kan heel erg chagrijnig zijn, vraag maar aan mijn man.’ (Lacht) Waar wordt u gelukkig van?

‘Waar een mens echt gelukkig van wordt is heel eenvoudig: liefde, seks en eten! Al het andere, zoals macht, invloed, kracht, dat zijn allemaal dingen die datgene wat werkelijk van belang is in het leven overvleugelen. Maar zolang je eten en een dak boven je hoofd hebt, zolang de strikt noodzakelijke dingen in orde zijn, hebben we daarnaast maar bar weinig nodig.’

Een dergelijk standpunt komt vaak voort uit de manier waarop mensen zijn opgevoed. Lijkt u erg op uw moeder?

‘Mijn moeder was iemand die met haar aanwezigheid iedereen wist op te vrolijken. Ze maakte gemakkelijk vrienden en kon met grote vreugde vertellen over de dingen waar ze enthousiast van werd. Ik had graag meer op mijn moeder willen lijken. Ik hield van haar en bewonderde haar enorm. Zij richtte zich bewust op het goede van het leven en sloot zich af van alles wat er mis was, wat haar afremde en negatief was.’

Bent u wel eens jaloers op iemand geweest?

‘Ja, hoor. Ik bedoel, nou en of. Ik was jaloers op Jessica Lange toen zij haar rol in Sweet Dreams kreeg. Dat was zo’n geweldige film; ze was abnormaal goed in die film. Ik heb wel verlangd naar dingen die ik niet heb gehad, maar al met al ben ik gezegend, dus mij hoor je niet klagen.’

Sophia Loren heeft ooit gezegd dat ze een hekel aan u heeft, omdat u haar rol in The Bridges of Madison County hebt gestolen met uw acteervaardigheden.

‘Ach, ik denk niet dat Sophia een hekel aan me heeft, want ik heb haar onlangs voor het eerst ontmoet bij de Oscaruitreikingen, en ze gaf me een warme omhelzing en ik werd heel blij van haar. Ik ben een grote fan en ik heb haar altijd heel erg bewonderd, dat doe ik overigens nog steeds, net als mijn man.

Hij moet nog steeds bijkomen van dat moment waarop ze uit de zee komt.’ (Lacht) Bent u blij met uw imago van dé actrice die je voor serieus drama moet hebben?

‘Ik heb in de loop der tijd van alles en nog wat gedaan. De eerste film waar je in verschijnt bepaalt hoe mensen je zien, net als een eerste indruk die je

maakt als je ergens binnenloopt, en daarmee word je dus geassocieerd. De eerste dingen waarin ik te zien was waren drama’s, maar op de toneelschool zat ik nooit in een serieus of realistisch stuk. Of toch wel, in eentje. Ik speelde de jonge dochter in The Father.

Alle andere dingen in die drie jaar waren komedies.’

U hebt met de crème de la crème uit Hollywood gewerkt. Wie was uw lievelingsregisseur?

‘Ik heb geen favoriete regisseur, net zo min als ik een lievelingskleur heb, of lievelingseten. Ik vind alles leuk. Met sommige regisseurs vond ik het niet zo prettig werken, maar ik besef dat ik in mijn carrière met name ongelooflijk verwend ben, omdat ik met de aller-, allerbeste regisseurs aller tijden heb mogen werken.’

Is er iemand met wie u nog nooit hebt gewerkt, maar met wie u wel graag een keer zou willen werken?

‘Ja, ik zou wel willen dat Martin Scorsese zich af en toe voor een vrouwenrol zou interesseren, maar ik weet niet of ik dat nog ga meemaken. Er zijn ook een heleboel regisseurs met wie ik nog wel een keer zou willen werken. Ik ben dol op Spike Jonze. Ik vond het heerlijk om met Wes Anderson te werken, maar toen was ik een vos, dus ik zou wel een keer als mens met hem willen werken.’

Bent u, de grote Meryl Streep, ooit bang voor een rol?

‘Je kunt je werk niet goed doen als je bang bent.

Je kunt bang zijn voor een persconferentie, zenuwachtig, zweterig, maar je kunt niet bang zijn als je aan het werk bent, want zo werkt dat niet.’

Dus u bent nooit meer zenuwachtig?

‘Hoe meer tijd ik heb om over iets na te denken, hoe zenuwachtiger ik word, dus ik geef mezelf bewust niet te veel tijd tussen twee klussen. Ik neem meestal een lange pauze, en dan ga ik gewoon weer aan het werk.’

Meryl Streep is vanaf 29 januari te zien in de film Into the Woods, een sprookjesmusical met verder in de hoofdrollen Anna Kendrick, Johnny Depp, Chris Pine en Emily Blunt.

In deze rubriek vindt u steeds een interview met een belangrijke stem uit de wereld van de kunst, film, mode, muziek of sport.

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 51

5 minuten met.indd 51

27-01-15 12:56

gerecenseerd 360 kiest een aantal door de buitenlandse pers beschreven concerten, voorstellingen, boeken, films en exposities die naar België of Nederland komen.

Miss Terror en MisTer TwiTTer

Wat beweegt de strijders van IS?

non-FiCTie – IS wordt harder bestreden dan het wordt bestudeerd. De westerse wereld beschouwt het niet ten onrechte als een monster dat moet worden vernietigd. De beweegredenen van het monster worden afgedaan als godsdienstwaanzin, en verdere analyse is er alleen op militair-strategisch gebied.

Juist uit die hoek klinkt de waarschuwing dat er te weinig aandacht is voor het ideologische front.

The Guardian publiceerde een stuk waarin onderzoeker Hassan Hassan aantoont hoe het IS lukt om zijn aanhangers ervan te overtuigen dat niet zij maar de gewone, vredelievende moslims de islam verdraaien.

De eerste degelijke analyse van de IS-ideologie verschijnt nu in vertaling. De twee auteurs, Jessica Stern en J.M. Berger zijn zelf even fascinerend als de vraagstelling in hun boek. Berger is een voormalig journalist die zich ontwikkelde tot analist van wat extremisten op internet beweren. Toen de rest van de wereld nog moest bijkomen van de verbijstering over het tempo waarin IS ineens opkwam, had Berger op Twitter ‘scoop na scoop vanuit zijn huiskamer in Cambridge’, zoals The Boston Globe schreef. Berger is een exponent van ‘een nieuw soort online-jihadjagers die baanbrekend werk verrichten, onafhankelijk van machthebbers of media. Hun onderzoek dwingt de academische wereld en de inlichtingendiensten om de sociale media als belangrijke bron van informatie te gaan beschouwen.’

De andere auteur, Jessica Stern, is een nog fascinerender figuur. Ze studeerde chemische oorlogsvoering aan het MIT en verdiept zich al meer dan tien jaar in de beweegredenen van terroristen. Hoe zij tot deze fascinatie voor het kwaad is gekomen beschreef Stern in een ander boek: Denial: A Memoir of Terror. De NYT schreef: ‘Het boek vertelt hoe Stern, vijftien jaar oud, thuis in Massachusets samen met haar jongere zusje slachtoffer werd van een gewapende verkrachter. De politie geloofde de meisjes niet. Hun vader, op reis in Europa, achtte het niet nodig om eerder terug te komen.’ Dertig jaar later is Stern op zoek gegaan naar haar verkrachter. Hij bleek zich na achttien jaar cel te hebben verhangen.

In Foreign Affairs heeft Stern geschreven over seksuele vernedering als risicofactor bij de geestelijke ontwikkeling van terroristen. Zij wees daarbij op de wijdverbreide praktijk van jongensverkrachting in Afghanistan.

IS. Staat van terreur, van Jessica Stern en J.M. Berger.

Kafka op de Filipijnen Klassieke docu over schijnproces

DoCUMenTAire – ‘Documentaires over machtsmisbruik en onrecht zijn talrijk, maar zelden presenteren ze ingewikkelde feiten op zo’n heldere, rechttoe rechtaan en fascinerende manier’, schreef Variety over deze film, die hoge ogen scoorde op de filmfestivals van Tribeca en Camden.

De feiten: op de Filipijnen worden twee meisjes ontvoerd en vermoord. Zeven verdachten worden opgepakt, onder wie Paco Larrañaga. Volgt een proces dat ‘niet alleen bizar verliep maar dat ook een ernstige justitiële dwaling betekende waarin de grondwettelijke rechten van de verdachten keer op keer werden geschonden’, volgens Inquirer. ‘De tabloids zogen zich vast op het proces, het publiek wilde bloed zien. Dat Larrañaga en zijn medeverdachten Spaanse en Chinese mestizos waren, gaf het proces een echo van het koloniale verleden.’

Door hun afkomst werden de verdachten geassocieerd met de hogere klasse, wat het publieke ressentiment verder aanwakkerde. De afloop van het proces laat zich raden, Larrañaga achter de tralies voor de rest van zijn leven, ondanks overdadig bewijs dat hij op de dag van de ontvoering honderden kilometers verderop was.

Het merkwaardige doet zich voor dat de film de gepassioneerde steunbetuigingen krijgt waar Larrañaga, de man van vlees en bloed in zijn cel, zo’n behoefte aan heeft. De reacties monden niet uit in ‘hier moeten we iets aan doen’ maar in ‘deze film moet iedereen zien’. Maar misschien komt van het een het ander.

Give up tomorrow, 5 februari om 22.00 uur op NPO doc.

een dun liefdesbijbeltje Meesterwerk aan de vergetelheid ontrukt

LiTerATUUr – ‘Waarom is Hayes’ werk vrijwel spoorloos verdwenen?

Het antwoord ligt deels in een verandering in literaire smaak en voor een groter deel in de aarzeling van uitgevers om nog boeken in druk te houden die nooit in grote aantallen over de toonbank zullen gaan.

Minstens vier van Hayes’ romans verdienen een herdruk. Ze zijn zo kort dat ze gemakkelijk samen in een band kunnen die dan nog altijd een stuk handzamer zou zijn dan het laatste boek van John Irving’, schreef Paul Bailey opgewonden in The Guardian. Toen aan zijn oproep gehoor werd gegeven en In Love, oorspronkelijk uit 1953, weer verkrijgbaar werd (de Nederlandse vertaling De prijs van de liefde door Marcel Misset verschijnt bij Lebowski) schreef de New York Observer: ‘Nihilisme, de totale afwijzing van het verleden, overheerst in Hayes’ werk. Dit is een bijna bijbels boek, een soort parabel dat met zo’n vaart voortraast dat je gelooft dat de afwezigheid van aanhalingstekens eenvoudig het gevolg is van tijdgebrek bij de auteur om ze aan te brengen. De verhaallijn kan worden samengevat in één tijdloos principe: we doen elkaar pijn, gaan door met ons leven en leren er niets van.

pagina 52 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

Gerecenseerd.indd 52

27-01-15 18:02

het beste uit de internationale cultuur

Malevitsj in Drenthe Zijn figuratieve werken tonen beweging

KUNST – ‘De Russische kunstenaar Kazimir Malevitsj trok zijn diepe spoor door de moderne kunst met niets anders dan vorm en kleur. Toen kwam Stalin’, zo vatte The Guardian het drama nog maar eens samen van de meester der suprematisten, die zich moest aanpassen aan het vanuit het Kremlin opgelegde sociaal-realisme. In het Drents Museum is tot eind maart een grote Malevitsjtentoonstelling te zien, samengesteld uit figuratieve stukken die zijn geleend van het Russisch Museum in Sint-Petersburg. Een heel andere ervaring dan de Malevitsj die te zien was in het Amsterdamse Stedelijk onder de titel Revolutionary of Russian Art, de man van het ‘nulpunt in de vorm’, zijn zwarte vlak waarin alle voorgaande kunst zou zijn opgegaan. ‘De energie van Malevitsj’ werk komt niet alleen uit het kleurgebruik, maar tevens uit zijn bijzondere talent om beweging te suggereren. Deze dynamiek is te vinden in al zijn werken, figuratief of abstract’, schreef The New York Review of Books vorig jaar over hem.

All Night Long met de Dalai Lama Het voorprogramma van Lionel

CONCERT – De keuze van een voorprogramma is een precisiewerkje in de muziekbusiness. Ten koste van alles moet vermeden worden dat het voorprogramma de hoofdact overschaduwt, een erger affront bestaat niet. Maar een ondermaats voorprogramma trekt de allure van de hoofdact naar beneden: konden ze niks beters krijgen? Het beste voorprogramma is waarschijnlijk een band die er niet al te veel van bakt maar een jaar later vreselijk doorbreekt, zodat de hoofdact kan gelden als kingmaker in zijn deel van de markt. Zanger en levende legende Lionel Richie bevindt zich in de lastige positie dat hij iedere support act kan krijgen die hij wil. Hello! Is it me you’re looking for? zullen ze hem toezingen als hij belt. Maar hij is natuurlijk oud, de muzikale extravaganza van The Commodores is er wel af, en het risico dat een dampende nieuwkomer als voorprogramma hem alle wind uit de zeilen neemt is groot. Maar het geluk is met hem. The Independent © Daniel Zuchnik / WireImage

kwam begin dit jaar met de kop: ‘Dalai Lama in het voorprogramma van Lionel Richie op Glastonbury’. Hoe de vork precies in de steel zit, bleef in het bericht onduidelijk (de line-up van het legendarische festival blijft doorgaans tot kort voor aanvang geheim) maar vast staat dat eerst de Dalai Lama en dan Richie het podium betreedt. Of Zijne Heiligheid er ook bij zal zijn in de Ziggo Dome en het Sportpaleis is nog niet bekend.

Lionel Richie speelt op 5 februari in de Ziggo Dome, Amsterdam, en 19 maart in het Sportpaleis te Antwerpen.

29 januari tot 12 februari 2015 nr. 71 pagina 53

Gerecenseerd.indd 53

27-01-15 17:55

media Een selectie uit de buitenlandberichtgeving op televisie, radio en internet.

KOSMISCHE HULP Een biodynamische Deense boer met belangwekkende ideeën.

Niels Stokholm wijst op de rode kleur van zijn gewas: duidelijk de invloed van Mars. Voor het hippe restaurant Noma in Kopenhagen (twee Michelinsterren) geen beletsel om de producten van boer Stokholm af te nemen. Zijn Deense rode koeien leveren heerlijk vlees dankzij de bieten die ze twee dagen voor volle maan gevoederd krijgen. Is zo’n beest gezond en gelukkig, dan smaakt zijn vlees beter, mede dankzij de gunstige invloed van de kosmos. De biologisch-dynamische landbouw gaat ervan uit dat hemellichamen de groei van gewassen beïnvloeden, naar de filosofie van Rudolf Steiner, grondlegger van de antroposofie. Voor en tijdens het verbouwen van de gewassen wordt rekening gehouden met veronderstelde kosmische invloeden. Op een biologisch-dynamische boerderij worden geen kunstmest, chemische bestrijdingsmiddelen of gentechnologie gebruikt. Het vee wordt op een diervriendelijke manier gehouden. ‘De koeien van Niels worden wel achttien jaar oud,’ vertelt Phie Ambo, regisseur van Good things await. Toch komen overheidsinspecteurs regelmatig op bezoek omdat Stokholm de regels voor dierenwelzijn overtreedt.

Ambo raakte onder de indruk van Stokholms manier van boeren en denken: ‘Het is een filosofie voor het leven. We zijn tegenwoordig alleen geïnteresseerd in oogst, maar niet in zaaien. Om de focus te verleggen, moeten we anders consumeren. We moeten naar een circulaire economie toe. Niels heeft meer visie dan al onze politieke leiders. Jonge mensen, zoals die van restaurant Noma, voelen dat aan. Andere toprestaurants in Denemarken volgen het voorbeeld.’

Jonathan Maas

Good things await Zondag 1 februari, NPO 2, 13.00-14.00 uur

Russische snorders Taxichauffeurs vertellen hoe de schaduweconomie in Rusland functioneert.

‘Wij doen net of we werken, en zij doen net of ze ons betalen.’

Onder het communisme deden de Russen formeel wat de staat van hen eiste, maar omzeilden ze tegelijkertijd de officiële regels om in hun levensbehoefte te kunnen voorzien. Omdat het systeem schaarste en gebrek niet verhielp, gingen ze scharrelen, ruilen en ritselen. Ook in de kapitalistische economie van na 1990 komen zulke vaardigheden van pas. Filmmaker Polina Medvedeva wilde weten hoe die informele economie functioneert en verdiepte zich in het illegale taxiwezen in Pskov, niet ver van de grens met Estland. Tijdens taxiritten liet ze de chauffeurs vertellen, filmde ze hen en het straatbeeld vanaf

de achterbank en sprak ze inwoners van Pskov aan, resulterend in de documentaire The Champagne Drinkers – ‘Wie geen risico’s neemt, zal geen champagne drinken’, luidt een Russisch gezegde.

In Pskov is de helft van de autobezitters tevens illegaal taxichauffeur. Je koopt een plekje op de standplaats, zet op het dak een taxilicht dat je er bij het begin van de rit natuurlijk weer af haalt, dan nog een mobieltje en een meter, en je bent taxichauffeur. De klant belt de centrale van een Russische variant van Uber en die stuurt een wagen op je af, voorafgegaan door een berichtje met tijd, plaats, chauffeur, merk en kleur auto, afstand en kosten.

De uitspraken en confidenties van de chauffeurs zijn onthullend en van een hoog filosofisch gehalte.

Maarten van Bracht

Makers van Morgen: The Champagne Drinkers Zondag 8 februari, NPO Doc, 17.43-18.37 uur Donderdag 12 februari, NPO Doc, 23.34-0.28 uur

Zelf man worden Waarom vecht een Amerikaan in Libië mee tegen Gaddafi?

In video-opnamen uit zijn jeugd blijkt uit niets dat Matthew VanDyke later spectaculair uit de hoek zou komen. Hij is zonder vader opgegroeid, en zijn voorbeeld is een Australische avonturier en filmer die ooit per motor op safari ging. Op zijn zesentwintigste koopt VanDyke zelf een motor en camera, volgt de Noord-Afrikaanse kust, slaat in het MiddenOosten linksaf en doet Irak aan. Onderweg legt hij zijn belevenissen vast en filmt ook onvermoeibaar zichzelf. In Afghanistan trekt hij ‘embedded’ op met het Amerikaanse leger. In 2010 staat VanDyke in Libië de rebellen bij in hun strijd tegen Gaddafi.

Hij wordt gevangengenomen, zit maanden in een isoleercel voor hij door medegevangenen wordt bevrijd. In plaats van naar huis te gaan, voegt hij zich opnieuw bij de rebellen. Vanwaar deze strijdbaarheid, luidt de vraag die de kijker vergezelt in Point and Shoot, dat is samengesteld uit VanDykes videomateriaal. De rebellen die in Toyota pick-ups met een boordkanon richting Tripoli opstomen, laten zich graag filmen of nemen selfies, ook

tijdens gevechten, die ze vervolgens op YouTube en Facebook zetten. Ze spelen soldaatje zoals in Hollywood. Inmiddels is Libië uiteengevallen in elkaar bestrijdende groeperingen. Volgens VanDyke is democratie geen panacee, en komt het daar op den duur wel goed. Wanneer de regisseur hem vraagt of zijn ‘crash course into manhood’ een succes was, blijft het antwoord uit.

Maarten van Bracht

2Doc: Point and Shoot Woensdag 11 februari, NPO 2, 23.00-0.25 uur

agenda The Coffee Trail with Simon Reeve

Panorama Edward Snowden (WikiLeaks)

Die Yanomami – Segredos da Tribo

2Doc: Speciale vlucht

De meeste koffie komt uit...

spreekt

Inheemse stam in het

Vreemdelingendetentiecentrum

Big Earth Data – Die digitalisierte Erde

Vietnam

Zondag 1 februari,

Amazonegebied

bij Genève

Ruimtesatellieten meten de aarde

Zondag 1 februari,

Canvas, 19.05-20.00 uur

Woensdag 4 februari,

Donderdag 5 februari,

Vrijdag 6 februari,

Arte, 0.20-1.50 uur

NPO 2, 23.55-0.50 uur

Arte, 21.45-22.35 uur

BBC 2, 19.00-20.00 uur

pagina 54 nr. 71 29 januari tot 12 februari 2015

VPRO.indd 54

27-01-15 11:15

Binnenkort in Het Concertgebouw di 3 feb 20.15 uur Kleine Zaal

zo 8 feb 14.15 uur Kleine Zaal

vanaf €36,-

vanaf €33,-

Bariton Georg Nigl: Schubert, Loewe, Mahler en Wolf

foto: Bernd Uhlig

Klassiek op de zondagmiddag met het Doric Kwartet

foto: George Garnier

wo 4 feb 20.15 uur Kleine Zaal

ma 9 feb 20.15 uur Kleine Zaal

met emotionele Tsjaikovski

Jeremy Denk en de

Goldberg-variaties

vr 6 feb 20.15 uur Kleine Zaal

di 10 feb 20.15 uur Kleine Zaal

Tsjechië centraal

met Bachs speelse Goldberg-variaties

Danel Kwartet

Cursusavond:

vanaf €38,-

vanaf €35,-

foto: Marco Borggreve

Pavel Haas Kwartet en Bernarda Fink:

Jeremy Denk

vanaf €45,-

vanaf €45,-

foto: Samantha West

foto: Marco Borggreve

zo 8 feb 11.00 uur Grote Zaal

vr 13 feb 20.15 uur Grote Zaal

Verdi en Wagner

leidt Dvořáks Stabat Mater

Philippe Herreweghe

Het Zondagochtend Concert:

Grootschalig en intiem

vanaf €70,-

vanaf €19,-

foto: Hoebermann Studio

CG_adv360mag250x335-feb3.indd 1 Advertenties.indd 55

foto: Bert Hulselmans

Bestel nu kaarten

23-01-2015 12:35:08 27-01-15 11:08

DJOSER

r o o v g o o t e d M l e r e de w

AZI E AFRI KA M I DDE N OOSTE N LATIJ NSAM E RI KA OCEAN I E

DJS 360Mag BASIS Advertenties.indd 56ADV 2015 250x335.indd 1

URE? H C O R B

L N .

R E S .DJO 0

64 0 2 1 WWOW 5 1 F 07

1/6/15 3:28 PM 27-01-15 11:08