ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 76 by Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

ΤΕΥΧΟΣ 76 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΙΟΥΛΙΟΣ // ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ // ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕΥΧΟΣ 76 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΗ

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» 1911-2011. Ιστορία και Τέχνη. Eγκαίνια Έκθεσης.

Μια άλλη Ελλάδα... Tης Ενώσεως Ελλήνων Εφοπλιστών

Α΄ Ναυτιλιακό Συνέδριο Άνδρου

Α/Π ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ & ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ U 35 Επίσκεψη στην Αθήνα και τις Οινούσσες του κ. Willi Jacob

Μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην ιστορία του ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΠΟΜΑΧΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ Του Δημοσθένη Μπούκη του Γιάννη, Πειραιοδίφη

Επιχείρηση «Καταπέλτης» Του Υπτγου ε.α. Γεωργίου Παρασκευά, Μέλους του Ν.Μ.Ε.

Λευτέρης Χανδρινός Του Ιωάννη Παλούμπη

Στέλιος ΦαλιέροΣ. Ένας Ναυτομοντελιστής στο Ναυτικό Μουσείο Κρήτης Του Προέδρου του Ν. Μ. Κρήτης, Μανώλης Ι. Πετράκης Αρχιπλοίαρχος (Μ) Π.Ν. ε.α.

Η ιστορία ενός σχεδίου. Από το «Λουδοβίκο» στη Μπέτυ. Του Κωνσταντίνου Φιλίππου, Διπλ. Ναυπηγού & Μηχανολόγου Μηχανικού

ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΟ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ Του Ιωάννη Κατσαβού, Υπαξιωματικού Π. Ν. - Νοσηλευτού

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 1ΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΝΜΕ «Έλληνες και Θάλασσα»

Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ»

Εκδήλωση στη Βιβλιοθήκη του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη»

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ • Βιβλιοπαρουσιάσεις • Δωρεές βιβλίων & περιοδικών

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ • 10 Νοεμβρίου 2011: Η “Παιδική HELMEPA” ενηλικιώνεται! • Η WISTA Hellas σε συνεργασία με τη HELMEPA καθαρίζουν την παραλία στο Καβούρι

ημερολογιο μουσειου

ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ

Εξώφυλλο Η φωτογραφία που έλαβε το 1o Βραβείο στην κατηγορία ασπρόμαυρης φωτογραφίας στον 1ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό Φωτογραφίας του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Στάθης Ευσταθιάδης Τίτλος έργου: «Προσπάθεια» Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: nme@ath.forthnet.gr Website: www.hmm.gr

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Xαράλαμπος Τορτορέλης Παιδαγωγός - Μουσειολόγος Διαφημίσεις: Ν. Νικολαϊδης Τηλ./Fax: 210 24 35 075

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη Εκτύπωση: Χ. ΣΤΕΡΓΙΟΥ Ε.Ε. Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

O μιλια Αντί άλλου σημειώματος του εκδότου παρατίθεται το κείμενο της ομιλίας της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κατά τα εγκαίνια της έκθεσης Το θωρηκτό “Γεώργιος Αβέρωφ” 19112011. Ιστορία και Τέχνη.

υρίες και κύριοι, Η έκθεση που παρουσιάζει σήμερα το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος,

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» 1911-2011. Ιστορία και Τέχνη,

Κωνσταντίνος Αλεξανδρής, Η ναυμαχία της Λήμνου, Υδατογραφία, 31x59 εκ. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

εντάσσεται στο πλαίσιο των σεμνών και λιτών εκδηλώσεων που έλαβαν χώρα όλο τον χρόνο, για να θυμίσουν την, πριν από 100 χρόνια, ύψωση της ελληνικής σημαίας στο πλοίο και την άφιξή του στην Ελλάδα. Το Θωρακισμένο Καταδρομικό Αβέρωφ, εκτός από πολεμικό εργαλείο στα χέρια της ιστορίας, το οποίο συνέβαλε όσο καμία άλλη συνιστώσα των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στη διαμόρφωση των σημερινών συνόρων της χώρας, αποτέλεσε και αντικείμενο έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας σημαντικών ελλήνων καλλιτεχνών. Μερικοί εξ αυτών επέβαιναν των πλοίων του Στόλου, δίκην πολεμικών ανταποκριτών, και παραβρέθηκαν στις ναυμαχίες των Βαλκανικών Πολέμων αποτυπώνοντας τις εντυπώσεις τους σε πρόχειρα σκίτσα, τα οποία στη συνέχεια μετέτρεψαν σε ζωγραφικούς πίνακες. Για την καλλιτεχνική, όμως, αρτιότητα της έκθεσης θα σας μιλήσει ο γνωστός σε όλους, καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης κ. Μανόλης Βλάχος, τον οποίον θα επιθυμούσα να ευχαριστήσω και δημοσίως, για την ανιδιοτελή προσφορά των γνώσεων και της εμπειρίας του προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Στον δικό μου σύντομο πρόλογο θεώρησα ότι θά ’πρεπε να υπενθυμίσω περιληπτικά τις ιστορικές συνθήκες που ανέδειξαν τον Βενιζέλο και τον Κουντουριώτη και ανύψωσαν τον Αβέρωφ στη συνείδηση του ελληνικού λαού στο επίπεδο του ναυτικού συμβόλου, του ναυτικού θρύλου, που η παρουσία του και μόνο διασφάλισε την ελληνικότητα του Αιγαίου. Ήταν τότε μια περίοδος σαν και τώρα, με τεράστιες οικονομικές δυσκολίες, με στυγνό διεθνή οικονομικό έλεγχο που είχε επιβληθεί στη χώρα μετά την ταπεινωτική ήττα του 1897. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες βρήκε τη δύναμη ο ελληνικός λαός να ομονοήσει, να ενωθεί κάτω απ’ την εμπνευσμένη πολιτική του ηγεσία και να βαδίσει στο δρόμο των πεπρωμένων του, προς την απελευθέρωση ενός μεγάλου τμήματος της σημερινής μας πατρίδας. Αυτό ακριβώς είναι το νόημα των εκδηλώσεων των σχετικών με τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την άφιξη του Αβέρωφ στην Ελλάδα. Είναι η υπενθύμιση του τέλους μιας εποχής δυσκολιών και μιζέριας και το ξεκίνημα μιας αναγεννητικής για τον ελληνισμό περιόδου, που ξεκίνησε ακριβώς σαν σήμερα, πριν από 99 χρόνια, στις 5 Οκτωβρίου του 1912, με τον απόπλου του Στόλου από το Φάληρο για τους Βαλκανικούς Πολέμους. Είναι παράλληλα η υπενθύμιση της εποχής των εθνικών ευεργετών, των μεγάλων εκείνων ελλήνων, που με την εργατικότητά τους, την επιχειρηματική τους ικανότητα, είτε ακόμη και με την τύχη τους, δημιούργησαν επιχειρηματικές αυτοκρατορίες. Στην κορύφωση της οικονομικής τους δύναμης όχι μόνο δεν ξέχασαν τη φτωχή πατρίδα, αλλά άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη της φιλοπατρίας τους με πλήθος έργων που άλλαξαν τη μορφή και επηρέασαν την ιστορική διαδρομή της χώρας. Στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος αισθανόμαστε υπερήφανοι για τη συμμετοχή στις εκδηλώσεις για τη συμπλήρωση των 100 χρόνων του Αβέρωφ με την πρωτότυπη και για πρώτη φορά συγκροτούμενη αυτή έκθεση, για την υλοποίηση της οποίας θα επιθυμούσα να Περιπλους 3

Πάνω: Δ. Αργυριάδης. Η ναυμαχία της Λήμνου. Χρωματιστά μολύβια σε επιστολικό δελτάριο, 15x20 εκ. Αθήνα, Ιδιωτική συλλογή. Κάτω: Δ. Αργυριάδης. Η ναυμαχία της Έλλης. Χρωματιστά μολύβια σε επιστολικό δελτάριο, 15x20 εκ. Αθήνα, Ιδιωτική συλλογή

ευχαριστήσω για μια ακόμα φορά τους χορηγούς μας, οργανισμούς και ιδιώτες συλλέκτες που μας εμπιστεύθηκαν τα έργα τους, το ολιγάριθμο προσωπικό του μουσείου και εν γένει όσους στήριξαν με κάθε τρόπο την έκθεση, την οποία επίσης συνοδεύει κατάλογος που διατίθεται στο πωλητήριο του Μουσείου και περιλαμβάνει κείμενα του Ναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη όσον αφορά την ιστορία του Αβέρωφ και δύο μελέτες του καθηγητού κου Μανόλη Βλάχου για την λόγια και λαϊκή ζωγραφική παραγωγή που προέκυψε μετά τους Ναυτικούς Αγώνες των Βαλκανικών Πολέμων. Αισθανόμαστε όμως και συγκίνηση γιατί ύστερα από 62 χρόνων διαδρομή, ελπίζουμε η έκθεση αυτή να μην αποτελέσει το «Κύκνειο άσμα» της ενεργού λειτουργίας του. Είναι γεγονός πως οι οικονομικές δυσκολίες της πατρίδας μας μηδένισαν τις, ούτως ή άλλως, πενιχρές κρατικές επιχορηγήσεις και μείωσαν δραματικά τις αντίστοιχες ιδιωτικές. Έτσι ομολογούμε ότι είναι πολύ δύσκολο να εξεύρουμε δι’ επαιτείας τις 200.000 ευρώ που απαιτούνται για τη συνέχιση της λειτουργίας του, όπως γινόταν τα περασμένα, περισσότερα από 10 χρόνια. Η δεκαετής προσπάθειά μας να πείσουμε τους κρατικούς αξιωματούχους ότι το ποσόν υπάρχει, δεν είναι κρατική επιχορήγηση, δεν επιβαρύνει το κράτος, έχει θεσμοθετηθεί υπέρ του Μουσείου από το 1966, κατατίθεται και παραμένει αναξιοποίητο, ενώ το Μουσείο πένεται, δεν έχει μέχρι σήμερα τελεσφορήσει. Τέλος θα προσπαθήσουμε και πάλι να πείσουμε την εφοπλιστική κοινότητα της πρώτης εμπορικής ναυτιλίας του κόσμου, ότι το ποσόν που απαιτείται για τη διατήρηση Ναυτικού Μουσείου της χώρας σε λειτουργία, κατανεμόμενο στις ναυτιλιακές και εφοπλιστικές επιχειρήσεις καταλήγει σε μία απόλυτα ασήμαντη ετήσια χορηγία της τάξεως των 200 ευρώ. Ό,τι όμως κι αν συμβεί, στο πείσμα των «ρεαλιστικών» προσεγγίσεων που προτείνονται, το Μουσείο δεν θα εξαφανισθεί, θα συρρικνωθεί βέβαια δραματικά μέσα στις στάχτες του, σαν τον μυθικό Φοίνικα και θα επωάζει την αναγεννητική του και πάλι πορεία, όπως κι η πατρίδα μας. Σε λίγο κυρίες και κύριοι όταν θα διασχίσετε το ταπεινό οικοδόμημα 4 Περιπλους

του Μουσείου είμαι σίγουρη πως θα νιώσετε τις σκιές της ιστορίας της πατρίδας μας να ξεκολλάνε και να αναδύονται από τα ιερά κειμήλια, μοναδικά τεκμήρια της ναυτικής παράδοσης της χώρας μας, θεματοφύλακας της οποίας είναι το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Αυτή η σκέψη, αυτή η αίσθηση, ήταν εκείνη που καθοδήγησε και τη δική μου εθελοντική παρουσία επί 25 χρόνια στο Μουσείο. Κυρίες και κύριοι. Ο Αβέρωφ είναι παρών στην ιστορία της χώρας μας επί ένα αιώνα και είναι εδώ για να μας θυμίζει πως μετά από κάθε περίοδο παθών και δοκιμασίας, ακολουθεί, ας ευχηθούμε όλοι, η αναστάσιμη πορεία της προόδου και της ευημερίας. Εμείς θα πρέπει να το θελήσουμε και να πιστέψουμε και πάλι στους εαυτούς μας. Σας ευχαριστώ. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Eγκαίνια Έκθεσης

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» 1911-2011. Με μια λαμπρή τελετή, την Τετάρτη 5 Οκτωβρίου στις 19:30 το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εγκαινίασε την έκθεση Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» 1911-2011. Ιστορία και Τέχνη. Η έκθεση ήρθε σαν επιστέγασμα των εκδηλώσεων που οργανώθηκαν από διάφορους φορείς, όλη τη χρονιά, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την άφιξη του Θωρακισμένου Καταδρομικού, (ή Θωρηκτού όπως έμεινε στη συνείδηση του ελληνικού λαού να λέγεται) «Γεώργιος Αβέρωφ» στην Ελλάδα και την ένταξή του στον ελληνικό στόλο, ως ναυαρχίδα του εκάστοτε Αρχηγού του Στόλου. Είναι αλήθεια ότι το Ναυτικό Μουσείο πρωτοτύπησε σ’ αυτόν τον τομέα, καθώς δεν

6 Περιπλους

περιορίστηκε στον συνήθη τύπο των εκδηλώσεων, δηλαδή πανηγυρικούς λόγους και ιστορικές αναδρομές. Αντίθετα επέλεξε το δύσκολο μονοπάτι της αναδίφησης της ιστορίας μέσα από εικαστικά έργα που εμπνεύστηκαν έλληνες και ξένοι ζωγράφοι, με αντικείμενο έμπνευσης τον Αβέρωφ και φυσικά τις ναυμαχίες των Βαλκανικών Πολέμων στις οποίες πρωταγωνίστησε. Η προσπάθεια που αναλήφθηκε πριν από μερικούς μήνες από το προσωπικό του Μουσείου, με πρωτεργάτη και καθοδηγητή τον καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης κ. Μανόλη Βλάχο, ήταν πραγματικά μεγάλη, κοπιώδης και ξεπερνούσε κατά πολύ το έργο που θα μπορούσε να αποδώσει μια τόσο ολιγάριθμη ομάδα. Παρά ταύτα οι πίνακες εντοπίστηκαν, ζητήθηκαν από τους οργανισμούς και τους ιδιώτες συλλέκτες, ασφαλίστηκαν, συγκεντρώθηκαν και αναρτήθη-

Ιστορία και Τέχνη. Φωτογραφίες Εκδήλωσης: Δημήτριος Παναγιωτόπουλος

καν, μέσα από ένα βουνό αλληλογραφίας και προσωπικού κόπου από όλα τα παιδιά. Δύσκολα θα περίμενε κανείς από τόσο μικρή ομάδα τόσο μεγάλο και άρτιο αποτέλεσμα κι αυτό μπορεί να αποδοθεί τόσο στον επιμελητή της έκθεσης κ. Βλάχο, όσο και στη φιλοτιμία και εργατικότητα του προσωπικού. Τα εγκαίνια τελέσθηκαν από τον Υφυπουργό Εθνικής Αμύνης κ. Σπηλιόπουλο σε μια σημαδιακή μέρα όπως υπενθύμισε η Πρόεδρος του Μουσείου στην ομιλία της. Στις 5 Οκτωβρίου πριν από 99 χρόνια που ο στρατός διάβαινε τα σύνορα της Μελούνας και ο στόλος απέπλεε από το Φάληρο εκκινώντας μια πολεμική προσπάθεια που απελευθέρωσε πολλές υπόδουλες ελληνικές πατρίδες και σχεδόν διπλασίασε την εδαφική έκταση της Ελλάδας. Μια φράση μόνο θα μπορούσε να αποδώσει την προσέλευση κρατικών αξιωματού-

χων και μελών του Μουσείου στην τελετή των εγκαινίων: «Ήταν όλοι εκεί» Ήταν πράγματι εντυπωσιακή η παρουσία σύσσωμης της ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων και ιδιαίτερα του Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος. Ικανοποίησε αλλά και συγκίνησε αυτή η ομόθυμη παρουσία γιατί απέδειξε ότι η προσπάθεια του προσωπικού βρίσκει αναγνώριση και συμπαράσταση από τα μέλη του Μουσείου. Την εκδήλωση χαιρέτισαν ο Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης, ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού και ομιλίες απηύθυναν η Πρόεδρος και ο κ. Μανόλης Βλάχος, τα κείμενα των οποίων παρατίθενται για την καλύτερη ενημέρωσή σας. «Περίπλους»

Περιπλους 7

Εγκαίνια της Έκθεσης Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» 1911-2011. Ιστορία και Τέχνη.

Συνέντευξη τύπου στο κτίριο της ΛΑΕΔ

Φωτογραφία: Από αριστερά διακρίνονται: ο δημοσιογράφος κος Ηλίας Νταλούμης, ο καθηγητής και επιμελητής της έκθεσης κος Μανόλης Βλάχος, η Πρόεδρος του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου και ο Αντιναύαρχος ΠΝ (εα) κος Ιωάννης Παλούμπης.

ια την προβολή της έκθεσης «Το θωρηκτό “Γεώργιος Αβέρωφ” 1911-2011, Ιστορία και Τέχνη» στα μέσα μαζικής ενημέρωσης δόθηκε συνέντευξη τύπου στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων την Δευτέρα 26 Σεπτεμβρίου 2011. Για την διοργάνωση, του σκοπούς και το περιεχόμενο της έκθεση καθώς και για τον κατάλογο που την συνοδεύει μίλησαν η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ο επιμελητής της έκθεσης, ιστορικός τέχνης κος Μανόλης Βλάχος και ο αντιναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης Π.Ν. εα, συγγραφέας των ιστορικών κειμένων που τεκμηριώνουν τα εικαστικά έργα.

χορηγοΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

8 Περιπλους

Στην συνέντευξη παρευρέθηκαν αρκετοί δημοσιογράφοι ενώ την συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος και μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κος Ηλίας Νταλούμης. Από αυτή τη θέση ευχαριστούμε για άλλη μια φορά το Γενικό Επιτελείο Στρατού για την δωρεάν διάθεση της αίθουσας αλλά και τον διευθυντή της ΛΑΕΔ για την εξαιρετική φιλοξενία που προσέφερε και σε αυτή την εκδήλωση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Θερμές ευχαριστίες οφείλουμε στους χορηγούς επικοινωνίας της έκθεσης.

Εγκαίνια της Έκθεσης Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» 1911-2011. Ιστορία και Τέχνη.

χορηγοΙ Η Έκθεση και ο Κατάλογος υλοποιήθηκαν χάρη στις ευγενικές χορηγίες των κάτωθι αναφερομένων, προς τους οποίους οφείλονται θερμές ευχαριστίες:

Δωρεά εις μνήμην ναυάρχου Δημητρίου Παπαλεξόπουλου Δωρεά εις μνήμην ναυάρχου Νικολάου Σαρρή

Περιπλους 9

Δημοσιεύσεις

ΤΑ ΝΕΑ

ΤΟ ΒΗΜΑ online ΤΑ ΝΕΑ

www.paraskhnio.gr

10 Περιπλους

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Δημοσιεύσεις

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ

Ο ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ - www.philenews.com

ΤΟ ΕΘΝΟΣ ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ Περιπλους 11

Καθέλκυση

Στιγμιότυπα από τη ναυπήγηση και καθέλκυση του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» στα ναυπηγεία Orlando του Λιβόρνο. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Η επίσημη πρόσκληση στην καθέλκυση του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ». (12 Μαρτίου 1910). Αρχείο Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (Ε.Λ.Ι.Α.-Μ.Ι.Ε.Τ.).

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» εξοπλίζεται. Ναυπηγεία Orlando, καλοκαίρι 1910. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

12 Περιπλους

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» με ιταλική σημαία κατά τη διάρκεια των δοκιμών εν πλω. Αρχείο Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ».

Βαλκανικοί Πόλεμοι

Ο απόπλους του ελληνικού στόλου από τον όρμο του Φαλήρου στις 5 Οκτωβρίου 1912. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Γενική κλήση πληρώματος στην πρύμνη του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» εν όρμω Μούδρου. Διακρίνονται μεταξύ άλλων ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, ο κυβερνήτης αντιπλοίαρχος Σοφοκλής Δούσμανης και ο ιερέας του Στόλου, αρχιμανδρίτης Δ. Δάφνος. Βαλκανικοί Πόλεμοι. Φωτογραφία Α. Γαζιάδη. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Γυμνάσιο ομοχειρίας πυροβόλου 3 ιντσών στο άνω κατάστρωμα του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ». Στην τσιμινιέρα είναι εμφανές το χτύπημα από εχθρικό βλήμα κατά τη ναυμαχία της Έλλης. Καλοκαίρι 1913. Αρχείο Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ». Η Β’ Μοίρα Θωρηκτών των Βαλκανικών Πολέμων όπως φαίνεται από την πρύμη του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ». Κατά σειρά διακρίνονται τα θωρηκτά «Σπέτσαι», «Ψαρά», «Ύδρα». Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Σηματωρός του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ». Βαλκανικοί Πόλεμοι. Φωτογραφικό αρχείο Πολεμικού Μουσείου.

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» στο Δεδέαγατς. Εκτέλεση πυρών με πυροβόλα 3 ιντσών. Βαλκανικοί Πόλεμοι. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Φωτογραφία του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ», η οποία κυκλοφόρησε αμέσως μετά τις ναυμαχίες της Έλλης και Λήμνου. Φέρει τις υπογραφές του Αρχηγού του Στόλου, του κυβερνήτου και των αξιωματικών του πλοίου. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Περιπλους 13

Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» αγκυροβολημένο στον Βόσπορο κατά την περίοδο 1919-1921. Το λευκό κτήριο που διακρίνεται πίσω από την πλώρη του πλοίου είναι το ανάκτορο Ντολμά-Μπαχτσέ. Φωτογραφικό αρχείο Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού.

Επιθεώρηση του πληρώματος του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» από τον βασιλέα Γεώργιο Β΄. Συνοδεύεται από τον Αρχηγό Στόλου, υποναύαρχο Α. Σακελλαρίου. Φάληρο, 30.4.1936. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Μεσοπόλεμος

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» δίπλα στα θωρηκτά «Λήμνος» και «Κιλκίς». Η φωτογραφική λήψη έγινε μεταξύ των ετών 1927 (μετασκευή θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ») και 1931 (παροπλισμός των θωρηκτών «Λήμνος» και «Κιλκίς»). Αρχείο Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ».

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» σε διαχρονική περιπολία στο Αιγαίο, η οποία διασφαλίζει την ελληνικότητα του αρχιπελάγους. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Β Παγκόσμιος Πόλεμος

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου με χρωματισμό παραλλαγής. Βομβάη,1941. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

14 Περιπλους

Εκτέλεση πυρών με τον πρυμναίο πύργο των 23, 4 εκ. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Η «τραγουδίστρια της νίκης» Σοφία Βέμπο φωτογραφίζεται στο πρόστεγο του θωρηκτού με ναύτες. Port Said, Πάσχα του 1943. Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Ομοχειρία κατεύθυνσης αντιαεροπορικού πυροβόλου BOFORS 40 χιλ. Αρχείο Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ».

Σαμπανιά με κάρβουνο κατά τη διάρκεια ανθράκευσης. Αρχείο Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ».

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» αγκυροβολημένο στον Πειραιά μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα. Πλήθος κόσμου έχει συρρεύσει για να δει από κοντά το πλοίοσύμβολο. 17 ή 18 Οκτωβρίου 1944. Αρχείο Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ». Η ελληνική παροικία του Port- Said σε δεξίωση επί του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ». Φωτογραφικό αρχείο Ν.Μ.Ε.

Ο Αβέρωφ στον Πόρο

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» παροπλισμένο στον Πόρο. Επί του καταστρώματος παραταγμένοι οι μαθητές της Σχολής Υπαξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού για τον εορτασμό της επετείου των ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων. 3/12/1959. Φωτογραφικό αρχείο Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού.

Ο Αβέρωφ σήμερα

Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» στο Δέλτα του Φαλήρου. Φωτογραφία Η. Νταλούμης.

Περιπλους 15

Εγκαίνια της Έκθεσης Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» 1911-2011. Ιστορία και Τέχνη.

16 Περιπλους

Απόψεις της Έκθεσης

Περιπλους 17

Χαιρετισμός Υφυπουργού Εθνικής Αμύνης κ. Κωνσταντίνου Σπηλιόπουλου

ρχηγέ του ΓΕΕΘΑ, Αρχηγέ του Ναυτικού, αγαπητοί Αξιωματικοί, αγαπητοί προσκεκλημένοι, κυρία Πρόεδρε του Μουσείου, Κυρίες και Κύριοι, Γιορτάζουμε φέτος τα 100 χρόνια του πολεμικού πλοίου, του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ». Είναι η επέτειος των 100 χρόνων και φέτος γιορτάζεται αυτή η επέτειος με πολλές εκδηλώσεις. Μια από αυτές τις εκδηλώσεις είναι η σημερινή έκθεση. Έκθεση με έργα σημαντικών Ελλήνων ζωγράφων που έχουν εμπνευστεί από την δραστηριότητα που είχε το θωρηκτό «Αβέρωφ» κατά τους Βαλκανικούς αγώνες. Η γνώση της ιστορίας, που είναι απαραίτητο στοιχείο για όλους μας, γίνεται πιο κατανοητή μέσα από τα έργα κορυφαίων δημιουργών. Γι’ αυτό πιστεύω ότι

η έκθεση αυτή θα συμβάλει καθοριστικά στο να θυμηθούν οι παλαιότεροι και να μάθουν οι νεότεροι την ένδοξη ιστορία μας και τους αγώνες του ελληνικού λαού, του Πολεμικού μας Ναυτικού, του θωρηκτού «Αβέρωφ» κατά τις ένδοξες εκείνες περιόδους. Το ότι θα μείνει αυτή η έκθεση ανοιχτή για τα σχολεία, για τα παιδιά και για το κοινό πιστεύω ότι είναι ένα σημαντικό γεγονός για το Πολεμικό Ναυτικό, αλλά και για το Μουσείο. Τα 100 χρόνια του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» έχουν έναν ισχυρό συμβολισμό. Έναν συμβολισμό φιλοπατρίας, αγώνα, ανδρείας, πίστης, που κυριάρχησε για πολλές περιόδους στην πατρίδα μας και είναι αυτά τα στοιχεία που τροφοδότησαν την ελληνική ιστορία με τις ένδοξες σελίδες της. Είναι οι αγώνες που έγιναν για την απελευθέρωση της χώρας μας. Αν σκεφτούμε σήμερα που βρισκόμαστε εδώ, αν και αυτό πιστεύω ότι πρέπει να το κάνουμε συχνά και σε κάθε ευκαιρία, τις στιγμές αυτές της ελληνικής ιστορίας και τις παραλληλίσουμε με τους αγώνες που έχει μπροστά της σήμερα η πατρίδα μας, θα δούμε ότι σε άλλες περιόδους η πατρίδα μας χρειάστηκε το αίμα και τις θυσίες των Ελλήνων. Σήμερα, ευτυχώς, δεν χρειάζεται ούτε το αίμα, ούτε τις θυσίες των Ελλήνων. Και ευχόμαστε ότι δεν θα χρειαστούν ξανά. Γι’ αυτό, άλλωστε, προετοιμαζόμαστε, γι’ αυτό έχουμε ισχυρές Ένοπλες Δυνάμεις. Κρατάμε ψηλά το επίπεδο των Ενόπλων Δυνάμεων ούτως ώστε να μην αντιμετωπίσουμε ξανά τέτοια προβλήματα και να μην χρειαστούν τέτοιες θυσίες ξανά. Όμως, σήμερα η πατρίδα μας περνά

δύσκολες στιγμές, σε άλλα επίπεδα. Στην οικονομία, στα κοινωνικά προβλήματα, στο ηθικό πεδίο και εδώ ασφαλώς χρειάζεται να κάνουμε όλοι την αυτοκριτική μας. Χρειαζόμαστε αυτογνωσία, χρειαζόμαστε την αίσθηση του καθήκοντος. Γιατί από εμάς, τους Έλληνες, θα εξαρτηθεί η πορεία του Έθνους μας στο μέλλον. Είμαστε υποχρεωμένοι σήμερα να θυσιάσουμε μέρος από την ευημερία μας. Πολλοί Έλληνες, συμπολίτες μας, θα υποστούν θυσίες, θα περάσουν δύσκολες μέρες, όμως πιστεύω ότι όλοι πρέπει να ανταποκριθούμε σε αυτό το αίσθημα του καθήκοντος για να ξεπεράσει η πατρίδα μας τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Και νομίζω ότι σε αυτό πρέπει να μας βρει όλους σύμφωνους η παρούσα συγκυρία. Η Κυβέρνηση, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας, έχουμε την υποχρέωση, το καθήκον, όπως είπα και προηγουμένως, να φροντίζουμε ούτως ώστε οι Ένοπλες Δυνάμεις μας να βρίσκονται στην κορυφή. Άλλωστε, είναι ένας θεσμός που απολαμβάνει την εμπιστοσύνη ολόκληρου του ελληνικού λαού και πρέπει να το διαφυλάξουμε αυτό, μακριά από κάθε αντιπαλότητα και από κάθε συγκυρία. Πιστεύω, λοιπόν, κυρία Πρόεδρε, ότι σήμερα μας δίνεται πραγματικά μια εξαιρετική ευκαιρία να θυμηθούμε την ιστορία μας, να θυμηθούμε τους αγώνες του θωρηκτού «Αβέρωφ», τις θυσίες εκείνων των Ελλήνων και να παραδειγματιστούμε. Εύχομαι καλή επιτυχία στην έκθεση και εύχομαι γρήγορα να ξεπεράσουμε τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η πατρίδα μας. Να είστε καλά.

Χαιρετισμός Α/ΓΕΝ, Αντιναυάρχου Δημητρίου Ελευσινιώτη ΠΝ

ε ιδιαίτερη συγκίνηση το Πολεμικό Ναυτικό χαιρετίζει την έκθεση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος που τιμά φέτος το Θωρακισμένο Καταδρομικό Γεώργιος Αβέρωφ με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από την ύψωση της Σημαίας και την ένταξή του στον Ελληνικό Στόλο. Το Θ/Κ Αβέρωφ, από τα πλέον ισχυρά πλοία στις αρχές του 20ού αιώνα, ως αρχηγίδα του Στόλου και υπό την καθοδήγηση του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, επέτυχε τον απόλυτο θαλάσσιο έλεγχο του Αιγαίου και την απελευθέρωση των νησιών, γράφοντας τις ενδοξότερες σελίδες της ιστορίας των Βαλκανικών Πολέμων.

18 Περιπλους

Η ιδιαίτερη σημασία της επετείου, όμως, δεν έγκειται μόνο στην αδιαμφισβήτητη προσφορά του Πλοίου. Ο συμβολισμός αυτών των επιτυχιών, όπως αποτυπώνεται και στην τέχνη, είναι εξίσου σημαντικός και θα είναι πάντα επίκαιρος. Η ιστορία του Πλοίου αντανακλά την άμεση συνάφεια της εθνικής δυναμικής με τη ναυτική ισχύ, της εθνικής υπερηφάνειας με τη ναυτική παράδοση, του αισθήματος ευθύνης απέναντι στην Πατρίδα με την ιστορική μνήμη. Το Θ/Κ Αβέρωφ αποτελεί σύμβολο ισχύος, ορμητικότητας και νίκης, από το οποίο τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού θα αντλούν δύναμη για να αντεπεξέρχονται στο έργο τους και οι Έλληνες πίστη και ελπίδα για το μέλλον του Έθνους.

Ομιλία του επιμελητή της έκθεσης, Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών κου Μανόλη Βλάχου

έκθεση που εγκαινιάζει σήμερα το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος είναι, πριν από οτιδήποτε άλλο, μια μαρτυρία. Μαρτυρία της μεγάλης απήχησης που είχαν στους Έλληνες, και ειδικά στους καλλιτέχνες, οι νικηφόρες ναυμαχίες των Βαλκανικών Πολέμων, στις οποίες καταλυτική ήταν η παρουσία του Αβέρωφ. Η έκθεση είναι, υποθέτω, μοναδική στο είδος της, επειδή προτείνει μεν πίνακες διαφόρων ζωγράφων, οι οποίοι όμως έχουν ένα και μόνο θέμα, τον Αβέρωφ, είτε προσωπογραφούμενο είτε κατά την εμπλοκή του στις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου. Η έκθεση αποτελεί επίσης έναν συγκεκαλυμμένο αλλά σαφή πειραματισμό: κατά πόσον, δηλαδή, μπορεί να ενδιαφέρει μια μονοθεματική έκθεση με αντικείμενο ένα πολεμικό πλοίο όχι ιδιαίτερα ωραίο, που διαδέχεται μάλιστα τα ιστιοφόρα πολεμικά, τα γοητευτικότερα πλεούμενα και περισσότερο επίζηλα θέματα των θαλασσογράφων. Ο Αβέρωφ ανήκει όχι μόνο σε μια νεώτερη ναυπηγική και τεχνολογική αντίληψη αλλά και σε μια άλλη αισθητική: το βαρύ σιδηρόφρακτο κύτος και η ακόσμητη ψυχρή μορφή του έχουν ως αντιστάθμισμα την ταχύτητα των μηχανών του και τον βαρύ, ευθύβολο οπλισμό. Ο Αβέρωφ δεν ελκύει γι’ αυτό που δείχνει αλλά γι’αυτά στα οποία παραπέμπει· τις προσδοκίες των Ελλήνων που ικανοποίησε γενναιόδωρα, τη συμβολή του στην απελευθέρωση υπόδουλων ελληνικών περιοχών, τις μεγαλειώδεις νίκες του εναντίον του εχθρικού στόλου, στο γεγονός ότι ανόρθωσε και στερέωσε το φρόνημα της χώρας. Αυτά όλα εξηγούν τη λατρεία με την οποία περιβάλλεται. Η έκθεση περιλαμβάνει δύο κατηγορίες έργων ζωγραφικής· την λόγια και τη λαϊκή. Οι καλλιτέχνες που παρουσιάζονται έζησαν στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού. Είναι ο Αιμίλιος Προσαλέντης, ο Βασίλειος Χατζής, ο Λυκούργος Κογεβίνας, ο Νικόλαος Καλογερόπουλος και μερικοί άλλοι ακόμη, Έλληνες και ξένοι. Περιλαμβάνει ακόμη σημαντικούς προσωπογράφους, τον Σπυρίδωνα Προσαλέντη, τον Γεώργιο Ροϊλό, τον Ουμβέρτο Αργυρό, τον Κωνσταντίνο Παρθένη, τη Θάλεια Φλωρά Καραβία και άλλους. Η επιλογή είχε ως κριτήριο την ποιότητα της τέχνης τους αλλά και το ότι έχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, που αναφέρονται στο ύφος και την τεχνική. Έτσι, έχομε μεν την επανάληψη των ιδίων θεμάτων αλλά με διαφορετική προσέγγιση, η οποία οφείλεται στην καταγωγή του ζωγράφου, την παιδεία του και την οπτική του απέναντι στο θέμα. Πρέπει να σημειώσω ακόμη ότι ορισμένοι καλλιτέχνες είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τις ναυτικές επιχειρήσεις ως αυτόπτες μάρτυρες, φιλοξενούμενοι σε πλοία του στόλου, προκειμένου να καταγράψουν τα γεγονότα. Στην έκθεση διακρίνεται η κομψότητα που προσδίδει ο Προσαλέντης στα σκάφη και η ικανότητά του να συλλαμβάνει το φως και την ατμόσφαιρα. Ο ζωγράφος είναι από τους τελευταίους γόνους μιας μεγάλης καλλιτεχνικής οικογένειας από την Κέρκυρα, η οποία έδωσε στην τέχνη σημαντικούς ζωγράφους και γλύπτες. Αν και ανήκει στην Επτανησιακή Σχολή, οι ζωγράφοι της οποίας σπουδάζουν

κατά παράδοση στην Ιταλία, αυτός σπούδασε μηχανική και ζωγραφική στο Παρίσι. Είναι φυσικό να έχει γοητευθεί από τον ιμπρεσιονισμό, το κίνημα των ημερών του. Εντελώς αντίθετος είναι ο Βασίλειος Χατζής, ρεαλιστής τολμηρός, συχνά βίαιος δεν ενδιαφέρεται για τη λεπτομέρεια ή την κομψότητα της φόρμας. Πρόθεσή του είναι να δημιουργήσει την εντύπωση της αμεσότητας και την ατμόσφαιρα της μάχης. Ο Λυκούργος Κογεβίνας, έμπειρος χαράκτης, ξεχωρίζει για τα βαριά περιγράμματα που μεταφέρει από τη χαρακτική στη ζωγραφική του και την άνεση της περιγραφής, ενώ ο Νικόλαος Καλογερόπουλος, αρκετά νεώτερος, με ιμπρεσιονιστική διάθεση, συλλαμβάνει τον Αβέρωφ είτε στην θολή ατμόσφαιρα του Βοσπόρου είτε μέσα στον σάλο των στοιχείων της φύσης. Στη σειρά των θαλασσογραφικών πινάκων παρεμβάλλονται ορισμένες προσωπογραφίες ώστε η έκθεση να προσλάβει μια επιπλέον διάσταση, περισσότερο «προσωπική». Απεικονίζουν τον Γεώργιο Αβέρωφ, η οικονομική συμβολή του οποίου επέτρεψε την αγορά του πολεμικού που φέρει το όνομά του, και αξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού που υπηρέτησαν στον Αβέρωφ κατά τους Βαλκανικούς. Για δύο από αυτούς επιβάλλεται μία, σύντομη έστω, παρατήρηση. Ο Γεώργιος Αβέρωφ με την γενναιόψυχη χειρονομία του ανασυνδέεται ευθέως με τους θεσμούς της αρχαίας Αθηναϊκής Δημοκρατίας, μία από τις έκτακτες λειτουργίες της οποίας ήταν η ανάθεση σε έναν πλούσιο πολίτη, χορηγό, της τριηραρχίας, του εξοπλισμού δηλαδή και της συντήρησης ενός πολεμικού πλοίου, μιάς τριήρους. Το ακριβές ανάλογο έκαμε και ο Γ.Αβέρωφ. Η δεύτερη προσωπικότητα που πρέπει να εξαρθεί είναι αυτή του Παύλου Κουντουριώτη· προσώπου σχεδόν μυθικού, χωρίς αυτόν είναι άγνωστο ποιά θα ήταν η εξέλιξη των Βαλκανικών. Για τους λαϊκούς ζωγράφους που φιλοξενούνται στην Έκθεση περιορίζομαι να πω ότι, ακόμη και κατά τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, το έργο τους, σε πολλές περιοχές της χώρας, ήταν η μόνη αισθητική απόλαυση και πολιτική ενημέρωση. Τα χρωμολιθογραφικά τυπώματα κοσμούσαν σπίτια και καταστήματα, διέδιδαν δε μια τέχνη χαρακτηριστική για την αφέλειά της, την τόλμη και τη φαντασία της. Στα λαϊκά έργα ανήκουν επίσης δύο εκθέματα ιδιαίτερης σημασίας. Πρόκειται για δύο επιστολικά δελτάρια, τα οποία στην εξωτερική όψη τους φέρουν απεικονίσεις των ναυμαχιών, της Έλλης, το ένα, είναι αυτή που υπάρχει στη πρόσκληση που έχετε λάβει, και το άλλο της Λήμνου. Τα έργα έγιναν με χρωματιστά μολύβια από αυτόπτη μάρτυρα, έναν ναύτη που υπηρετούσε στον Αβέρωφ κατά τις επιχειρήσεις. Τα κείμενα που συνοδεύουν τις απεικονίσεις δείχνουν το ήθος και το σθένος των πληρωμάτων του στόλου. Τα δελτάρια είχε την καλοσύνη να δανείσει στην έκθεση φίλος του Ναυτικού Μουσείου. Τον ευχαριστώ θερμά. Κυρίες και κύριοι Όπως γνωρίζετε, η οργάνωση μιας έκθεσης είναι κατ’ εξοχήν έργο συλλογικό, χωρίς την βοήθεια όλων των συντελεστών η ολοκλήρωσή της θα ήταν αδύνατη. Θα ήθελα, λοιπόν, να ευχαριστήσω την πρόεδρο του Μουσείου, την κυρία Παλούμπη, στην οποία ανήκει η ιδέα της Έκθεσης και διότι μου εμπιστεύτηκε την οργάνωσή της και για την αμέριστη συμπαράσταση της σε όλα τα στάδια της προετοιμασίας, τον ναύαρχο κ. Παλούμπη, γνώστη του πολεμικού σκάφους και ειδικό ερευνητή της ιστορίας του Ναυτικού. Οι συζητήσεις μαζί του μου ήταν εξαιρετικά πολύτιμες. Ευχαριστώ επίσης θερμά τους νέους επιστήμονες του Μουσείου με τους οποίους είχα τη χαρά να συνεργαστώ. Την επιμέλεια του καταλόγου είχε η κυρία Λούλα Κυπραίου αρχαιολόγος, εμπειρότατη επιμελήτρια εκδόσεων και αγαπητή φίλη, την οποία θαυμάζω για το γλωσσικό της αίσθημα. Την ευχαριστώ πολύ. Ευχαριστώ επίσης τον εκδότη κ. Στεργίου για τις φροντίδες που κατέβαλε ώστε το λεύκωμα να είναι άψογο, και, βεβαίως, την κυρία Ελένη Τάτση που είχε την καλλιτεχνική επιμέλεια του λευκώματος. Όλως ιδιαιτέρως ευχαριστώ τον κ. Θύμιο Πρεσβύτη, άξιο εκδότη και θαυμάσιο μακετίστα για το εξώφυλλο που μας χάρισε. Ευχαριστώ και εγώ τα ιδρύματα και τους συλλέκτες που μας βοήθησαν στη προσπάθειά μας αυτή. Σας ευχαριστώ.

Περιπλους 19

Εγκαίνια της Έκθεσης Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» 1911-2011. Ιστορία και Τέχνη.

1. Μπροστά στον πίνακα του Β. Χατζή, Η ναυμαχία της Άκρας Έλλης φωτογραφίζονται: ο βουλευτής Πειραιώς κ. Παναγιώτης Μελάς, η κυρία Ελένη Ελευσινιώτη, οι βουλευτές Πειραιώς κ.κ. Γιάννης Διαμαντίδης και Ιω. Τραγάκης, ο Α/ΛΣ Αντιναύαρχος Κωνσταντίνος Σούλης, ο Α/ΓΕΕΘΑ Πτέραρχος Ιω. Γιάγκος, ο Α/ΓΕΝ Αντιναύαρχος κος Δημήτριος Ελευσινιώτης, ο ΥΦΕΘΑ κ. Κώστας Σπηλιόπουλος, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, ο βουλευτής Πειραιώς κος Αναστάσιος Νεράτζης. 2. Οι κυρίες Μαρία και Μαριλένη Κεραμέως, η κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του ΝΜΕ, η κυρία Ντόλυ Κωστοπούλου, η κυρία Δόμινη Σαρρή, κος Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος, ο Αρχηγός Στόλου κ. Παναγιώτης Ευσταθίου και ο Υποναύαρχος κ. Αθανάσιος Παναγόπουλος. 3. Η Πρόεδρος υποδεχέται τον δισέγγονο του αειμνήστου Ναυάρχου Δ. Παπαλεξόπουλου, Ιάσωνα Παπαλεξόπουλο. 4. Ο κύριος Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος και η κυρία Δόμινη Σαρρή μπροστά στο πορτραίτο του πατέρα τους, αειμνήστου Ναυάρχου Δημητρίου Παπαλεξόπουλου.

20 Περιπλους

Στιγμιότυπα της εκδήλωσης

1. Διακρίνονται από αριστερά ο βουλευτής κος Αναστάσιος Νεράτζης, ο κύριος και η κυρία Νάστου και ο Πρόεδρος του ΝΟΕ κος Αλ. Παπαδόγγονας. 2. Ο κος Παναγιώτης Μολφέτας, επί πολλά χρόνια μέλος του Δ.Σ. του Μουσείου, επιμελητής της συντήρησης πολλών μοντέλων πλοίων και κατασκευαστής των διοραμάτων των ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων, στη φωτογραφία συνομιλεί με τον ΥΦΕΘΑ κ. Σπηλιόπουλο. 3. Ο υποναύαρχος και η κυρία Αθ. Παναγόπουλου με την μεσόφωνο κα Ελένη Βουδουράκη. 4. Οι πειραιώτισσες κυρίες Ελένη Γκάτσου-Αθηναίου και Νίτσα Βλασσοπούλου περιέρχονται την έκθεση. 5. Οι βετεράνοι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Ναύαρχοι Θ. Μανωλόπουλος, Γεώργιος Δαϊσπύρος και Γεώργιος Μόραλης. 6. Οι οικογένειες των Παύλου και Αιμιλίου Προσαλέντη, απογόνων της γνωστής οικογένειας των ζωγράφων από την Κέρκυρα, έργα των οποίων παρουσιάζονται στην έκθεση. 7. Οι γιατροί του Ναυτικού Αρχιπλοίαρχος Αιμίλιος Χρηστιάς και Πλοίαρχος Αριστ. Διαμαντής με την Πρόεδρο. Περιπλους 21

Εγκαίνια της Έκθεσης Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» 1911-2011. Ιστορία και Τέχνη.

1 2

1. Ο κύριος Πάνος Λασκαρίδης υποδέχεται τον κ. Παπαλεξόπουλο, την κυρία Σαρρή τον Αρχηγό Στόλου κ. Πάνο Ευσταθίου και τον Υποναύαρχο Αθ. Παναγόπουλο. Δίπλα ο Αντιναύαρχος ΠΝ (εα) κ. Τιμόθεος Μασούρας. 2. Ο Ναυάρχος Ιωάννης Παλούμπης υποδέχεται τις κυρίες Μαριλένα Λασκαρίδη, Καλή Κυπαρίσση και Ιωάννα Ρωμηού. 3. Ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Πάνος Ευσταθίου, η κ Άννα Βάρκα Μαυροειδάκου, η κ. Μάντη Κουντουριώτη, ο Υποναύαρχος Γεώργιος Καλόγηρος, σε δεύτερο πλάνο ο Γιώργος Βαζαίος. 4. Ο Ναύαρχος Αναστάσιος Δημητρακόπουλος χαιρετά τον Στρατηγό Ιωάννη Βερυβάκη υπό το βλέμμα του Ναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη. Στο βάθος το ζεύγος Ιω. Δομάγερ. 5. Ο κος Παναγιώτης Αλούρδας και ο κος Didier Fouilly της DCNS στην Ελλάδα εν μέσω του ζεύγους Ιωάννου και Αναστασίας Παλούμπη. 6. Ο κύριος Μανόλης Βλάχος, επιμελητής της έκθεσης ξεναγεί ομάδα επικεπτών.

22 Περιπλους

Στιγμιότυπα της εκδήλωσης

1. Ο Στρατηγός Ιωάννης Βερυβάκης, με τον πτέραρχο Γιώργο Σκαρλάτο και τον βετεράνο του Β’ Π.Π. Πτέραρχο Γιώργο Παντελίδη. 2. Η κυρία Ειρήνη Νταϊφά, ο κ. Μίκης Καπαϊτζής και ο Δήμαρχος Οινουσσών κος Ευάγγελος Αγγελάκος 3. Ο κ. Αιμίλιος Χρηστιάς, ο κ. Τάκης Χατζηπέρρος και ο κ. Παναγιώτης Μαυραγάνης. 4. Ο Ναύαρχος Ιώαννης Παλούμπης ξεναγεί μια ομάδα επισκεπτών στο Μουσείο μπροστά στα μοντέλα των liberties. 5. Γενικό πλάνο από την επίσκεψη στην έκθεση. 6. Το Πολεμικό Ναυτικό τίμησε την έκθεση για το θρυλικό θωρηκτό με την παρουσία εκπροσώπων από όλες τις βαθμίδες του. 7. Οι κυρίες του Μουσείου Γεωργία Μιαούλη, Κλεοπάτρα Ρηγάκη εξυπηρετούν στο πωλητήριο. Στο βάθος διακρίνεται η κα Αγαπητίδου. 8. Οι κυρίες του Μουσείου Γεωργία Μιαούλη, Πωλίνα Βουγιουκλάκη, Κάτια Κρανιώτου, Κλεοπάτρα Ρηγάκη και Ελένη Γαστεράτου.

Περιπλους 23

Μια άλλη Ελλάδα...

24 Περιπλους

Είναι

ελπιδοφόρο και τουλάχιστον ενθαρρυντικό να υπάρχει ένας τομέας στον οποίο οι Έλληνες παραδοσιακά διακρίνονται, προκρίνονται και τυγχάνουν παγκόσμιας αναγνώρισης και σεβασμού και φυσικά αναφερόμαστε στην εμπορική ναυτιλία. Ο κος Πάνος Λασκαρίδης, Πρόεδρος του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» και Αντιπρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, με την ιδιότητα του Γενικού Γραμματέα της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών συμμετείχε στην αντιπροσωπεία που στις 10 με 14 Οκτωβρίου 2011 επισκέφθηκε την Ουάσιγκτον στο πλαίσιο διμερών επαφών με αξιωματούχους της πολιτικής και διοικητικής ηγεσίας των ΗΠΑ προκειμένου να συζητήσουν και να ρυθμίσουν ζητήματα που αφορούν την διεξαγωγή του παγκόσμιου ναυτικού εμπορίου. Ο κύριος Λασκαρίδης κατά τη διάρκεια ομιλίας του στη Βιβλιοθήκη του Ιδρύματος, αναφερόμενος στο κλίμα που επικράτησε στις συνατήσεις των ελλήνων εκπροσώπων της εφοπλιστικής κοινότητας με τους αμερικανούς αξιωματούχους σχολίασε χαρακτηριστικά «....μας υποδέχθηκαν σαν μία υπερδύναμη... μιά άλλη Ελλάδα». Το κείμενο που ακολουθεί είναι το σχετικό δελτίο τύπου που έστειλε στο περιοδικό μας για δημοσίευση η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών. Η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών είναι το σωματείο των ελλήνων πλοιοκτητών που ιδρύθηκε το 1916 με σκοπό την προάσπιση και πραγωγή των συμφερόντων των μελών του. Από την εποχή της ίδρυσής του αποτελεί το συλλογικό όργανο της ελληνικής εφοπλιστικής κοινότητας που παρακολουθεί και παρεμβαίνει στις εξελίξεις που αφορούν τον τομέα των θαλασσίων μεταφορών με γνώμονα πάντα την προστασία της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας.

Στα

πλαίσια των τακτικών επαφών της Ενώσεως Ελλήνων Εφοπλιστών με την πολιτική και διοικητική ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, αντιπροσωπεία της υπό τον Πρόεδρο, κ. Θ. Βενιάμη, πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Ουάσινγκτον (10-14/10/11). Στην αντιπροσωπεία μετείχαν οι κ.κ. Χ. Κανελλάκης, Π. Λασκαρίδης, Γ. Γράτσος, Ι.Κ. Λύρας, Δρ. Α. Μπρεδήμα και κα. Κ. Πέππα. Η επίσκεψη πραγματοποιήθηκε σε μια χρονική συγκυρία παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης και ανακατατάξεων, όπου ο στρατηγικός ρόλος της ελληνικής ναυτιλίας αποκτά ιδιάζουσα σημασία για τη διατήρηση της ναυτιλιακής ηγεσίας της Δύσης. Η παγκόσμια ναυτιλία αντιμετωπίζει, εκτός από τις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, πρωτοφανείς δυσκολίες που προκαλούν σοβαρά εμπόδια στην ομαλή διεξαγωγή του θαλασσίου μεταφορικού έργου, όπως τη μάστιγα των πειρατικών επιθέσεων και την αύξηση μονομερών ή περιφερειακών μέτρων. Στο πλαίσιο αυτό η ΕΕΕ θεωρεί άμεση και επιβεβλημένη προτεραιότητα τη συνεργασία και τον συντονισμό δράσεων τόσο σε επίπεδο οργανισμών της ναυτιλίας όσο και Κρατών με ναυτιλιακή παράδοση και δυναμική θέση στην παγκόσμια αγορά. Οι συναντήσεις της αντιπροσωπείας της ΕΕΕ στην Ουάσινγκτον πραγματοποιήθηκαν σε υψηλό επίπεδο με κυβερνητικούς και διοικητικούς αξιωματούχους όπως: τον Υπουργό Μεταφορών, κ. Ρέι Λα Χουντ, τον Υφυπουργό Εξωτερικών κ. Τ. Κέλλυ, τον Υπαρχηγό της Ακτοφυλακής Αντιναύαρχο Μ. Σαλέρνο, τον υποδιοικητή του Military Sealift Command του πολεμικού ναυτικού Ναύαρχο Μ. Λαρός, την κα. Μ. Οτζ, Διευθύντρια της Υπηρεσίας Περιβαλλοντικής Προστασίας και αξιωματούχους της Υπηρεσίας Εμπορίου. Η ΕΕΕ είχε συνάντηση με τον γερουσιαστή κ. Μ. Μπέγκιτς, Πρόεδρο της Υποεπιτροπής Ωκεανών και Ακτοφυλακής, τον βουλευτή κ. Φ. Λομπιόντο, Πρόεδρο της Υποεπιτροπής Μεταφορών και Υποδομών της Βουλής των Αντιπροσώπων, την βουλευτή κ. Σ. Μπέρκλυ, μέλος της Επιτροπής Φορολογίας και Εμπορίου και άλλα μέλη του Κογκρέσου. Η αντιπροσωπεία επίσης συνάντησε εξέχοντα μέλη της ελληνικής ομογένειας, συμπεριλαμβανομένου του ελληνικής καταγωγής βουλευτή κ. Ι. Σαρμπάνη, καθώς και τον Πρέσβη της Ελλάδας στην Ουάσινγκτον, κ. Β. Κασκαρέλλη. Στις συναντήσεις η ΕΕΕ είχε την ευκαιρία να εκφράσει τις θέσεις της για σημαντικά θέματα που απασχολούν τη διεθνή και ελληνική ναυτιλία. Επιβεβαιώθηκε ότι ο ηγετικός ρόλος της ελληνικής ναυτιλίας στην παγκόσμια ναυτιλιακή αγορά και η μακρόχρονη συνεχής προσφορά θαλασσίων μεταφορικών υπηρεσιών αξιόπιστου και υψηλού επιπέδου από άποψη ασφάλειας και προστασίας του περιβάλλοντος αναγνωρίζονται πλήρως από την αμερικανική ηγεσία, προσδίδοντας ιδιαίτερο κύρος στις θέσεις της ΕΕΕ. Σημειωτέον ότι η συμμετοχή της ελληνικής ναυτιλίας στη μεταφορά δια θαλάσσης των εισαγωγών και εξαγωγών των ΗΠΑ ανέρχεται σε ποσοστό 20%. Ενδεικτική της αναγνώρισης της στρατηγικής και οικονομικής σημασίας του ελληνικού στόλου για τις μεταφορές των ΗΠΑ ήταν η θερμή υποδοχή της αντιπροσωπείας από τον Υπουργό Μεταφορών κ. Ρέη Λα Χουντ, ο οποίος δήλωσε «συνεχίστε το επιτυχημένο έργο σας και θα έχετε την υποστήριξή μας».

Όσον αφορά την πειρατεία που πλήττει την ασφάλεια της διεθνούς ναυσιπλοΐας και κοστίζει υπερβολικά στην παγκόσμια οικονομία επιβαρύνοντας τους καταναλωτές και διαταράσσοντας την ομαλή ροή του διεθνούς εμπορίου, η ελληνική αντιπροσωπεία τόνισε την επείγουσα ανάγκη διεθνούς συνεργασίας των Κρατών προς πάταξή της, αλλά και την αναγκαιότητα αυτοπροστασίας των ναυτικών και των πλοίων στο παρόν στάδιο με την χρήση ενόπλων ιδιωτικών φρουρών επί των πλοίων. Υπήρξε σύμπτωση απόψεων όσον αφορά την ανάγκη έκφρασης πολιτικής βούλησης όλων των χωρών για λήψη δραστικών μέτρων, καθώς και παραδοχή της καθυστερημένης και ανεπαρκούς αντιμετώπισης του προβλήματος από τις ηγετικές δυνάμεις. Σχετικά με τη μείωση των ατμοσφαιρικών εκπομπών των πλοίων, η ΕΕΕ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στις εξελίξεις των εκπομπών των αεροπορικών μεταφορών μεταξύ ΗΠΑ/ Ευρωπαϊκής Ένωσης διότι θα αποτελέσουν «προηγούμενο» για τη μεταχείριση των εκπομπών των θαλασσίων μεταφορών. Η ΕΕΕ επικρότησε την έντονη αντίθεση της Αμερικανικής διοίκησης ως προς την υπαγωγή των αεροπορικών μεταφορών στο ευρωπαϊκό σύστημα εμπορίας εκπομπών ρύπων (ETS). Επισήμανε ότι αν και οι δύο τομείς, εναέριες και θαλάσσιες μεταφορές, είναι εντελώς διαφορετικοί, το σύστημα εμπορίας εκπομπών ρύπων δεν προσιδιάζει ούτε στη φύση των θαλασσίων μεταφορών. Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται διεθνής λύση μέσω του ΙΜΟ, ο οποίος προσφάτως απέδειξε ότι μπορεί να ηγηθεί δυναμικά προς παγκόσμια επίλυση του προβλήματος με την υιοθέτηση τεχνικών και λειτουργικών μέτρων για το σύνολο των πλοίων διεθνώς. Είναι αξιοσημείωτο ότι η αμερικανική πλευρά ασπάζεται την ανάγκη διεθνών νομοθεσιών για τη ναυτιλία λόγω του διεθνούς χαρακτήρα των δραστηριοτήτων της. Απόδειξη αυτού είναι η πρόσφατη προώθηση νομοσχεδίου (14/10/11) στη Βουλή των Αντιπροσώπων, που θα απαγορεύει στις Πολιτείες των ΗΠΑ να υιοθετούν περιφερειακές νομοθεσίες, αποκλίνουσες από τα διεθνή πρότυπα του ΙΜΟ, για τη διαχείριση του θαλασσίου έρματος και άλλων απορρίψεων. Η επίσκεψη της αντιπροσωπείας συνέπεσε με την κύρωση από το Κογκρέσο τριών ιστορικών συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου των ΗΠΑ με τη Νότιο Κορέα, την Κολομβία και τον Παναμά. Η εξέλιξη αυτή έδωσε την ευκαιρία στην ΕΕΕ να επαναλάβει την προσήλωσή της στις αρχές του ελεύθερου ανταγωνισμού και εμπορίου, καθώς και την ανάγκη αποφυγής μέτρων ναυτιλιακού προστατευτισμού. Η αντιπροσωπεία επίσης συναντήθηκε με ιδιωτικούς οργανισμούς, όπως το Αμερικανικό Ναυτικό Επιμελητήριο, το Παγκόσμιο Ναυτιλιακό Συμβούλιο, το Αμερικανικό Συμβούλιο Σιτηρών και τον Οργανισμό των Αμερικανών Φορτωτών. Παρά την ιδιαίτερα δύσκολη θέση της Ελλάδας στα πλαίσια της διεθνούς οικονομικής συγκυρίας, η ελληνική αντιπροσωπεία έτυχε εξαιρετικής υποδοχής από το Κογκρέσο και την Αμερικανική Διοίκηση συναντώντας «ανοικτές θύρες». Σε αντιδιαστολή, παραμένει εντυπωσιακό το γεγονός της απαξίωσης της ναυτιλίας στον τόπο της. Πειραιάς, 17.10.2011

Περιπλους 25

Α´ Ναυτιλιακό Συνέδριο Άνδρου

Α΄Ναυτιλιακό συνέδριο Άνδρου 6-7 Αυγούστου 2011 στην Χώρα της Άνδρου. Υπό την αιγίδα του Δήμου Άνδρου.

Στις

6 και 7 Αυγούστου πραγματοποιήθηκε στην Άνδρο το Α΄ Ναυτιλιακό Συνέδριο του νησιού που διοργανώθηκε από τον Δήμαρχο κ. Γιάννη Γλυνό και τον Πρόεδρο της «Βαπόρια Εκδοτικής» κ. Παναγιώτη Σπυρόπουλο. Στο Συνέδριο που διεξήχθη στη χώρα της Άνδρου έλαβαν μέρος πολλά εξέχοντα στελέχη της ελληνικής ναυτιλιακής κοινότητας, ακαδημαϊκά στελέχη των Πανεπιστημίων Αιγαίου και Πειραιώς, καθώς και δημοσιογράφοι και εκδότες από πολλά σοβαρά ναυτιλιακά έντυπα. Συζητήθηκαν πολλά θέματα που απασχολούν την ελληνική ναυτιλία όπως:

• Προσέλκυση των νέων στη ναυτιλία. Απόψεις-Ενέργειες-Προτάσεις για τη ναυτική εκπαίδευση. • Προβλήματα ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών. Στο πλαίσιο του Συνεδρίου παρουσιάστηκε το λεύκωμα «Εύλογος Λόγος. Οι απώλειες της Ανδριακής Ναυτιλίας κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο», τη σύνταξη και έκδοση του οποίου είχε επιμεληθεί ο κ. Παναγιώτης Σπυρόπουλος της «Βαπόρια Εκδοτική». Το λεύκωμα παρουσίασαν οι: • Αντιναύαρχος (εα) Ιω. Παλούμπης Π. Ν. • Ιστορικός κ. Σαράντος Καργάκος. και ο ίδιος ο συγγραφέας και εκδότης.

Το Συνέδριο στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία τόσον ως προς την άρτια οργάνωσή του και φιλοξενία των ομιλητών και των λοιπών παραγόντων, όσο και ως προς την ανταλλαγή επιχειρημάτων και απόψεων και εξαγωγή χρησίμων συμπερασμάτων. Ακολούθως παρατίθενται οι ομιλίες των: • Σταύρου Γαλανάκη Διευθύνοντος Συμβούλου της Elvictor Group. • Ηλία Μπίσια Γενικού Διευθυντή του περιοδικού «Ναυτικά Χρονικά» • Αντιναυάρχου (εα) Ιω. Παλούμπη Π.Ν. «Περίπλους»

ΣΑΒΒΑΤΟ 6 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2011 (πρωί) Εισηγητής και Ομιλητής:

Γεώργιος Ανωμερίτης, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος του ΟΛΠ

«Kαι όμως η θάλασσα είναι ελκυστική! Γιατί οι νέες και οι νέοι επιλέγουν τα ναυτικά επαγγέλματα;»

προγραμμα συνεδριου

Ομιλητές:

Ηλίας Μπίσιας, ερευνητής του Τμήματος Ναυτιλίας και επιχειρηματικών υπηρεσιών Πανεπιστημίου Αιγαίου-

εκδότης του περιοδικού «Ναυτικά Χρονικά» Αιμιλία Παπαχρήστου, υπότροφος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών στο τμήμα Ναυτιλίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

«Η Γυναίκα στο χώρο της Ναυτιλίας» Ομιλητής:

Βέρα Χαλκίδη, Πρόεδρος της Wista International ( Women’s International Shipping and Trading Association) και εμπορική διευθύντρια της Athenian Sea Carriers

«Ο ναυτικός - Ενας εργαζόμενος ειδικού καθεστώτος» Ομιλητής:

Γιάννης Μαρκιανός-Δανιόλος, δικηγόρος της KGDI (KYRIAKIDES GEORGOPOULOS-DANIOLOS-ISSAIAS)

«Η Εμπειρία από τα ξένα πληρώματα, (αξιωματικοί και κατώτερα πληρώματα στα Ελληνόκτητα πλοία» Ομιλητής:

Σταύρος Γαλανάκης, Πρόεδρος και Δ.Σύμβουλος της Elvictor Group

«Η Ελληνική ναυτιλία στα ξένα χρηματιστήρια» Ομιλητής:

Ιωάννης Καμπάνης, Πλοίαρχος και Πλοιοκτήτης

ΣΑΒΒΑΤΟ 6 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2011 (απόγευμα) Παρουσίαση του λευκώματος «Εύλογος Λόγος- Οι Απώλειες της Ανδριακής Ναυτιλίας στο ΙΙ Παγκόσμιο Πόλεμο» Ομιλητής:

Παναγιώτης Σπυρόπουλος, συγγραφέας και εκδότης του λευκώματος

«Τα Γερμανικά υποβρύχια U και οι απώλειες της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας» Ομιλητής:

Γιάννης Παλούμπης, Ναύαρχος ε.α.

«Ο Ελληνας ναυτικός στη δίνη του ΙΙ παγκοσμίου πολέμου» Ομιλητής:

26 Περιπλους

Σαράντος Καργάκος, Ιστορικός

KYPIAKH 7 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2011 (πρωί) «Υπάρχει μέλλον για την Ελληνική Ακτοπλοΐα» Εισηγητής και Ομιλητής:

Μαρία Λεκάκου, Καθηγήτρια της Ναυτιλιακής Οικονομικής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου

«Τα Γερμανικά υποβρύχια U και οι απώλειες της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας» προγραμμα συνεδριου

Ομιλητής:

Γιάννης Παλούμπης, Ναύαρχος ε.α.

«Το πείραμα της αγοράς του Superferry II» Ομιλητές:

Δημήτριος και Γεώργιος Στεφάνου, Πλοίαρχοι και Πλοιοκτήτες

«Ιστορικές σελίδες της ελληνικής ακτοπλοΐας» Ομιλητής:

Ισίδωρος Μαμίδης, πλοίαρχος ε.ν

«Το Ναυτικό Μουσείο της Άνδρου», Προτάσεις για την ανάδειξη του» Ομιλητής:

Κωνσταντίνος Τατάκης, Δικηγόρος

«Ανάληψη ρίσκου σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον» Ομιλητής:

Αλέξανδρος Τσουρινάκης, Επικεφαλής Private Banking Eλλάδος της Eurobank EFC

KYPIAKH 7 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2011 (απόγευμα) Δεξίωση στον Ναυτικό Ομιλο Άνδρου Βράβευση από τον Δήμαρχο κο Γιάννη Γλυνό σε επιφανείς ανθρώπους της Ναυτιλίας. Βραβεύσεις:

Ευάγγελος Αγγελάκος, Αλεξάνδρα Βογιαζίδη, Μαρία Εμπειρίκου, Σάντρα Καμπάνη, Αλέκος Γουλανδρής, Γιάννης

Γουλανδρής, Επαμεινώνδας Εμπειρίκος, Γιάννης Καρασταμάτης, Αντώνης Κυρτάτας, Σπύρος Μ. Πολέμης, Γιώργιος Στεφάνου, Δημήτρης Στεφάνου, Νικόλαος Παπαδημητρίου, Γιάννης Καμπάνης, Γιάννης Φούντος Οργάνωση Συνεδρίου: Bαπόρια Εκδοτική

1. Απονομή μεταλλίου απο τον Δήμαρχο Ανδρου στον Καπετάν Γιάννη Καρασταμάτη της ELETSON 2. Απονομή μεταλλίου στον Ναύαρχο ε.α. κο Γ. Παλούμπη από τον Δήμαρχο 3. Απονομή μεταλλίου στον Ιστορικό κο Σ. Καργάκο από τον Δήμαρχο 4. Σταύρος Γαλανάκης Πρόεδρος της Elvictor Group και Πρόξενος των Μαλδίβων στην Ελλάδα 5. Ευάγγελος ΑγγελάκοςΔήμαρχος Οινουσσών 6. Π. Κωνσταντίνου με τον Δήμαρχο Άνδρου κο Γ. Γλυνό και την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη 7. Γ. Ανωμερίτης Πρόεδρος ΟΛΠ Γ. Γλυνός Δήμαρχος Άνδρου Π. Σπυρόπουλος εκδότης

Περιπλους 27

Η εμπειρία από τα ξένα πληρώματα. Αξιωματικοί και κατώτερα πληρώματα στα ελληνόκτητα πλοία Ομιλητής: Σταύρος Γαλανάκης, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Elvictor Group

ατ’αρχάς, θέλω να συγχαρώ τους πρωτεργάτες αυτής της πολύ ωραίας ιδέας που εύχομαι να γίνει θεσμός. Ήτοι τον κ. Παναγιώτη ΣπυρόπουλοΕκδότη, Συγγραφέα και τον κ. Γιάννη ΓλυνόΔήμαρχο Άνδρου υπό την αιγίδα του οποίου γίνεται το Συνέδριο αυτό. Καθώς επίσης και την κα. Πηνελόπη Κωνσταντίνου-Υπεύθυνη Συνεδρίου που μου έκαναν την τιμή να με προσκαλέσουν ως ομιλητή, καθώς και όλους εσάς που μας τιμάτε απόψε με την παρουσία σας. Το θέμα που θα σας αναπτύξω είναι «Η ΕΚΤΙΜΩΜΕΝΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ, ΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΝΑΥΤΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΕΩΣ ΤΟ 2015». Όπως επίσης την εμπειρία μου για την χρησιμοποίηση ξένων ληρωμάτων στα Ελληνόκτητα πλοία. Σύμφωνα πάντα με τα επίσημα Διεθνή Στατιστικά στοιχεία του 2011 της BIMCO / ISF και IMO, με τις νέες παραγγελίες πλοίων έως το 2013, θα χρειασθούν περίπου 43.000 νέοι Αξιωματικοί, ενώ μέχρι το 2015 ο αριθμός αυτός θα φτάσει τις 60.000. Μόνο το ελληνικό Order Book έως το 2014, περιλαμβάνει 760 συνολικά πλοία. Σύμφωνα πάντα με αυτά τα Διεθνή Στατιστικά στοιχεία, στα 920 πλοία υπό Ελληνική Σημαία απασχολούνται 62% Έλληνες, 31% Φιλιππινέζοι και 7% διάφορες άλλες εθνικότητες. Ο Ελληνικός εφοπλισμός ελέγχει σήμερα το 22,5% του παγκόσμιου στόλου δεξαμενοπλοίων και το 17% περίπου του παγκόσμιου στόλου των φορτηγών χύδην φορτίων. Tα Ελληνόκτητα πλοία κατά το έτος 2011, ανέρχονται σε 3.850 πλοία όλων των ειδών και χρησιμοποιούν 40 περίπου ξένες σημαίες. Αν αφαιρέσουμε λοιπόν τα 950 πλοία που έχουν Ελληνική σημαία, τότε υπάρχουν 2.900 πλοία Ελληνόκτητα, με ξένες σημαίες. Οι καταγεγραμμένοι Ναυτικοί στο Γ.Ε.Ν.Ε. (Γραφείο Ευρέσεως Ναυτικής Εργασίας), σήμερα φτάνουν μετά βίας τους 12.000 Ναυτικούς. Αν λοιπόν υπολογίσουμε ότι κάθε ένα πλοίο θέλει μέσον όρο 20 άτομα, ο αριθμός για τα 2.900 είναι 58.000 Ναυτικοί ανά 6 μήνες, ήτοι 116.000 περίπου τον χρόνο. Το σύνολο των Ναυτικών παγκοσμίως είναι 1.430.000 εξ’αυτών 650.000 είναι Αξιωματικοί και 750.000 κατώτερο πλήρωμα. Η πρώτη δύναμη σε Ναυτεργατικό Δυναμικό, κάτι που δεν γνωρίζουν πολλοί, είναι η Κίνα με 142.000 Ναυτικούς, έχοντας το 10%. 2η είναι η Τουρκία με 88.000 κατέχοντας το 6,5%, 3η οι Φιλιππίνες με 86.000 και 6%, 4η η Ινδονησία με 72.000, 5η η Ρωσία με 65.000, 6η η Ινδία με 58.000, 7η η Αμερική με 50.000, 8η η Ουκρανία με 38.000 και στην 24η θέση η Ελλάδα με 12.000. Άρα είναι πασιφανέστατη η ανάγκη που έχει ο Ελληνόκτητος στόλος για να καλύψει τις ετήσιες ανάγκες του με ξένα πληρώματα. Στα 2.900 περίπου πλοία Ελληνικών συμφερόντων, το 60% περίπου είναι πληρώματα από Φιλιππίνες, το 20% από Ουκρανία και το υπόλοιπο από Ρωσία, Ινδονησία, κ.λ.π. Ποιά είναι τα υπέρ και τα κατά των ξένων πληρωμάτων; Για μεν τους Φιλιππινέζους, με την εμπειρία μου όλα αυτά τα 37 χρόνια, μπορώ να πω ότι στα συν (advantages) που έχουν είναι οτι: 1ον, μιλούν Αγγλικά καλύτερα απ’ όλες τις άλλες εθνικότητες. 2ον, δεν πίνουν αλκοολούχα ποτά. 3ον είναι λίγο πιο φτηνοί κυρίως ως Αξιωματικοί από άλλες εθνικότητες, 4ον είναι πιο φιλότιμοι και πιο κοντά στην Ελληνική νοοτροπία λόγω μακρόχρονης εμπειρίας τους με Έλληνες, 5ον μπορείς να κάνεις πιο εύκολα rotation και 6ον, ακόμη και στις εκδόσεις VISAS (USA SCHENGEN) είναι πιο ευέλικτοι. Τα πλυν (disadvantages) που μπορώ να επισημάνω είναι 1ον, τα συνεχή προβλήματα υγείας (άρα βλέπε claims), όπως αυξημένη πίεση, νεφρά και ηπατίτιδα και κατά συνέπεια αρκετές και συχνές αλλαγές. 2ον, επιρρεπείς σε θέματα ITF, NLRC

28 Περιπλους

(National Labour Relations Commission) και “Magic Pipe” (η καινούργια βιομηχανία των Η.Π.Α.) λόγω υψηλών αποζημιώσεων. 3ον, εκβιασμός για πρόσληψη δικών τους recommendees και 4ον, επιρρεπείς σε μεγαλύτερους μισθούς προσφερόμενους από άλλες εταιρείες κάτι όμως που συμβαίνει και με άλλες εθνικότητες. Όσον αφορά για τους Ουκρανούς και τους Ρώσους, δυστυχώς εκεί παρατηρείται έντονο το φαινόμενο του αλκοόλ καθώς και της έλλειψης γνώσης των Αγγλικών, κυρίως από Μηχανικούς και κατώτερο πλήρωμα. Είναι πιο ακριβοί ως Αξιωματικοί, αλλά και περιορισμένος ο αριθμός διαθεσιμότητάς τους τα τελευταία χρόνια. Ενώ πολλές φορές δεν συνεργάζονται κυρίως για την παράταση της διαμονής τους λόγω ελλείψεως αντικαταστάτη και κυρίως τα Καλοκαίρια όπου η ζήτηση είναι μεγαλύτερη. Επίσης, οι περισσότερες εταιρείες αντιμετωπίζουν δυσκολία για το rotation. Εδώ θέλω να επισημάνω κάτι το οποίο θα το δούμε άμεσα τα επόμενα 4 με 5 χρόνια είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος των Νέων, σε όλες τις χώρες αλλά και στην Ελλάδα για την καριέρα του Μηχανικού στην Εμπορική Ναυτιλία. Ήδη παρατηρείται μεγάλη λειψανδρεία των Μηχανικών αλλά και των Ηλεκτρολόγων και κυρίως σε πλοία υπερσύγχρονης Τεχνολογίας. Απευθυνόμενος στην ελληνική νεολαία εν μέσω παγκόσμιας κρίσης αλλά και Ελληνικής, θα ήθελα να τους επιστήσω την προσοχή για την καλύτερη μελλοντική τους καριέρα. Επειδή εμείς ως γονείς πάντα θέλαμε το παιδί μας να γίνει ένας καλός Επιστήμονας, πολλές φορές επεμβαίνοντας στην αλλαγή πορείας και σκέψης του, με αποτέλεσμα να του επιβάλλουμε εμείς τι θα πρέπει να σπουδάσει, φτάσαμε δυστυχώς σ’αυτά τα θλιβερά σημερινά γεγονότα και προβλήματα. Οι νέοι μας να είναι μορφωμένοι επιστήμονες αλλά χωρίς δουλειά. Να φεύγουν μετανάστες σε Ευρώπη & Αμερική για μία καλύτερη τύχη και εκεί να μένουν για πάντα, γιατί δυστυχώς η πατρίδα τους δεν μπορεί να τους προσφέρει αυτό που ονειρεύτηκαν. Μία αξιοπρεπή εργασία. Και αν θέλουμε να πούμε άλλη μία πικρή αλήθεια, πολλοί γονείς σπουδάζουν τα παιδιά τους προκειμένου να τα βολέψουν σε μία Δημόσια Υπηρεσία και να εξασφαλίσουν την υπόλοιπη ζωή τους. Εύχομαι η κρίση που περνάει η χώρα μας, να μπορέσει να αλλάξει προς το καλύτερο και τα μυαλά μας. Αντί να μεταναστεύουν οι νέοι μας, μπορούν να στραφούν στη θάλασσα και να γίνουν Ναυτικοί, οι αυριανοί Αρχι-Καπεταναίοι και Αρχιμηχανικοί και γιατί όχι οι αυριανοί εφοπλιστές. Αν σκεφτεί λοιπόν ο νέος Έλληνας πως αντί να σπουδάσει μέχρι τα 25 του χρόνια για να γίνει επιστήμονας, μπορεί 1ον να γίνει Αξιωματικός του Εμπορικού Ναυτικού με πολύ καλό μισθό σε υπερσύγχρονα και ασφαλή πλοία, 2ον να είναι οικονομικά ανεξάρτητος σε μικρή ηλικία και 3ον να κάνει γρήγορα καριέρα ως Αρχιπλοίαρχος ή Αρχιμηχανικός αντίστοιχα. Τότε η ανάγκη που θα υπάρχει κυρίως στους Αξιωματικούς αλλά και στο προσωπικό γραφείου γενικότερα, το επισημαίνω αυτό, σίγουρα θα μειωθεί και έτσι θα καταπολεμηθεί και η ανεργία των νέων αλλά και θα κινείται η αγορά γενικότερα. Φτάσαμε εδώ που φτάσαμε γιατί φταίει το Πολιτικό σύστημα και τα μυαλά μας. Οι επιλογές μας θα έλεγα. Τελειώνοντας, αν όλοι εμείς δεν προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα της Ελληνικής Κοινωνίας και οι νέοι δεν καταλάβουν το μέλλον που τους προσφέρει η γαλαντόμος Ναυτιλία, τότε το μέλλον της χώρας μας σίγουρα θα είναι όχι απλώς μαύρο, αλλά ότι περιμένουν να βρουν όλοι οι Ευρωπαίοι και μη, ζηλόφθονοι, εχθροί και ανταγωνιστές μας.

Εξερευνώντας τη νέα γενιά Ναυτελλήνων Ομιλητής: Ηλίας Μπίσιας, Μέλος Εργαστηρίου Διοίκησης Ναυτιλιακών και Λιμενικών Επιχειρήσεων,

Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, Πανεπιστημίου Αιγαίου*

το Α’ Ναυτιλιακό Συνέδριο, στο νησί της Άνδρου, οι ερευνητές Αιμιλία Παπαχρήστου και Ηλίας Μπίσιας παρουσίασαν τα αποτελέσματα της πρόσφατης ετήσιας πανελλαδικής έρευνας του Πανεπιστημίου Αιγαίου σε συνεργασία με το περιοδικό Ναυτικά Χρονικά, όπου μελετάται εκτενώς το ανθρωπολογικό και κοινωνιολογικό προφίλ των μαθητών στα Επαγγελματικά Λύκεια- Ναυτικού Κύκλου, των σπουδαστών στις ΑΕΝ και των φοιτητών (προπτυχιακών και μεταπτυχιακών) στα εξειδικευμένα ΑΕΙ της χώρας με ναυτιλιακές κατευθύνσεις. Σε αυτό το πλαίσιο παρουσιάζονται σε αυτό το τεύχος του περιοδικού Περίπλους τα στοιχεία που αναλύθηκαν στο Συνέδριο για τις ΑΕΝ και τα Ναυτικά Λύκεια της χώρας, τα οποία αποτελούν και το ερευνητικό αντικείμενο του υπογράφοντος. H επόμενη γενιά πλοιάρχων Η έρευνα για τους σπουδαστές στις Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού (Σχολές Πλοιάρχων) πραγματοποιήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010 για τέταρτη συνεχή χρονιά από τους συντελεστές των «Ναυτικών Χρονικών» και για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά σε συνεργασία με τους ερευνητές του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών). Όπως κάθε χρόνο, η έρευνα υλοποιήθηκε με τη συμπαράσταση της Διεύθυνσης Εκπαίδευσης του ΥΘΥΝΑΛ και των αξιωματικών Λ.Σ. Τα ερωτηματολόγια απεστάλησαν στο σύνολο των Ακαδημιών Εμπορικού Ναυτικού (ΑΕΝ) της χώρας: στη Σχολή Ασπροπύργου, στη Μηχανιώνα, στα Χανιά, στην Πρέβεζα και στις μικρότερες περιφερειακές/ νησιωτικές σχολές (Κύμης, Σύρου, Ύδρας, Οινουσσών, Κεφαλονιάς). Η συμμετοχή στην έρευνα ήταν και αυτήν τη χρονιά εξαιρετικά υψηλή. Το σύνολο των απαντήσεων ανέρχεται σε 530 πρωτοετείς, νεοεισαχθέντες σπουδαστές σε όλες τις ΑΕΝ της χώρας. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2010 και τον Ιανουάριο 2011, με αποτέλεσμα να μη συμπεριλαμβάνονται στα τελικά στοιχεία οι «διαρροές» πρωτοετών, που πάντα παρουσιάζονται τους δύο κρίσιμους πρώτους μήνες της εκπαιδευτικής χρονιάς. • Το 22,5% των πρωτοετών σπουδαστών στις ΑΕΝ είναι γυναίκες. Στη Σχολή Ασπροπύργου το ποσοστό είναι ιδιαίτερα υψηλό και ανέρχεται σε 29,3%. • Η πλειοψηφία των σπουδαστών των ΑΕΝ κατάγεται από την Αττική (26,7%). Αντίθετα, εξαιρετικά μικρός είναι για ακόμα μία χρονιά ο αριθμός των σπουδαστών με καταγωγή από την περιοχή της Θεσσαλονίκης. Η ηπειρωτική Ελλάδα εισβάλλει και πάλι δυναμικά στο χώρο της ναυτικής εκπαίδευσης: η κεντρική Μακεδονία (12,5%), η Θεσσαλία (7,1) και η Δυτική Ελλάδα (8,5%) αποτελούν τις μέχρι τώρα άναυτες περιφέρειες με ανέλπιστα υψηλό ποσοστό καταγωγής των σπουδαστών, μετά την Αττική. Από τις νησιωτικές περιφέρειες της χώρας, η Κρήτη (9,9%) επίσης εμφανίζει για μία ακόμη χρονιά σημαντικό ποσοστό. Αξίζει τα παραπάνω ποσοστά να συγκριθούν με το αντίστοιχο του συνολικού πληθυσμού κάθε περιφέρειας. • Το 61,6% των σπουδαστών θεωρεί ότι κατάγεται από τόπο με ναυτική παράδοση, ενώ 71,8% αναγνωρίζουν προοπτικές απασχόλησης στον τομέα ναυτιλίας στον τόπο καταγωγής τους. • Αναφορικά με το μορφωτικό επίπεδο των γονέων: Το 30% των γονέων είναι απόφοιτοι δημοτικού ή γυμνασίου. Το 35% είναι απόφοιτοι λυκείου ενώ το 22% απόφοιτοι ΑΕΙ ή ΙΕΚ/ΤΕΙ. Είναι αξιοσημείωτο ότι 21,3% των γονέων των σπουδαστών έχουν ενασχόληση με τη ναυτιλία. • Το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα για το 23,3% των οικογενειών των σπουδαστών των ΑΕΝ δεν ξεπερνά τις 12.000 €, ενώ για ένα επιπλέον 34,9% το ποσοστό είναι κατώτερο των 20.000 €. Να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, το μέσο ετήσιο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών ανέρχεται σε 23.394,73 €. • Το 53,2% των γονέων έχει πολύ θετική άποψη για την επι-

•

λογή σπουδών των συγκεκριμένων σπουδαστών, ενώ το 7,2% των γονέων τοποθετείται αρνητικά ως προς την επιλογή αυτή. Οι νεοεισαχθέντες σπουδαστές βρίσκονται στις ΑΕΝ κατ’ επιλογήν: Το 79,7% των πρωτοετών σπουδαστών είχε μάλιστα ως πρώτη του επιλογή φοίτησης τη συγκεκριμένη σχολή. Η πλειοψηφία των σπουδαστών (66,8%) εισέρχεται στις ΑΕΝ με το σύστημα των πανελλαδικών εξετάσεων. Ο αριθμός των σπουδαστών που προέρχονται από τα Επαγγελματικά Λύκεια Ναυτικής Κατεύθυνσης (6,8% του συνόλου) εκτιμάται ως αρκετά μικρός. Κύρια πηγή πληροφόρησης των νέων που επέλεξαν να φοιτήσουν στις ΑΕΝ είναι το φιλικό τους περιβάλλον (26%), δεύτερη πηγή πληροφόρησης είναι οι ήδη απόφοιτοι ΑΕΝ (20%), ενώ η διαφημιστική εκστρατεία που πραγματοποιείται και τα ΜΜΕ Πάνω: Η κ. Αιμιλία αποτελούν επίσης σημαντικές πηγές (11%). Παπαχρήστου και Μπίσιας Το 80% όσων έχουν διαμορφωμένη άπο- ο κ. Ηλίας ο ψη για τον επαγγελματικό τους προσανα- στο 1 Ναυτιλιακό τολισμό επιθυμεί να σταδιοδρομήσει ως Συνέδριο της Άνδρου. Κάτω: Το βιβλίο των αξιωματικός Εμπορικού Ναυτικού στην Θ. Πάλλη και Ηλία ποντοπόρο ναυτιλία. Δεύτερη επιλογή Μπίσια. αποτελεί η στελέχωση των ναυτιλιακών εταιρειών στην ξηρά (51%). Μόλις το 9% επιθυμεί να ασχοληθεί με κλάδο που δεν σχετίζεται με τη ναυτιλία. Το 13,5% δεν έχει διαμορφωμένη άποψη. Ως επιθυμητός κλάδος σταδιοδρομίας στην ποντοπόρο ναυτιλία πρωταρχικά εμφανίζεται η εργασία στα δεξαμενόπλοια (38,7%) και ακολουθούν τα φορτηγά πλοία (19,5%). Υψηλό ποσοστό εμφανίζουν και τα υπερσύγχρονα LPG/ LNGs (18,2%).

H επόμενη γενιά μηχανικών Η έρευνα για τους σπουδαστές στις Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού (Σχολές Μηχανικών) πραγματοποιήθηκε το ακαδημαϊκό έτος 2009-2010 για πρώτη χρονιά αποκλειστικά και μόνο στις Σχολές Μηχανικών, θέλοντας έτσι να τονισθεί η διαφορετικότητα της συγκεκριμένης σταδιοδρομίας, αλλά και το χαρακτηριστικό προφίλ των φερέλπιδων μηχανικών. Στις ακόλουθες παραγράφους δημοσιεύονται τα συνολικά αποτελέσματα για όλες τις σχολές (ΑΕΝ Ασπροπύργου, Μακεδονίας, Κρήτης και Χίου). Όπου θεωρείται απαραίτητο, αναφέρονται οι διαφορές με τα ποσοστά από τους πρωτοετείς σπουδαστές στις ΑΕΝ Πλοιάρχων της χώρας. Η συμμετοχή στην έρευνα ήταν και αυτή τη χρονιά εξαιρετικά υψηλή. Το σύνολο των απαντήσεων ανέρχεται σε 265 πρωτοετείς, νεοεισαχθέντες σπουδαστές σε όλες τις ΑΕΝ Μηχανικών της χώρας. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2010 και τον Ιανουάριο 2011, με αποτέλεσμα να μη συμπεριλαμβάνονται στα τελικά στοιχεία οι «διαρροές» πρωτοετών, που πάντα παρουσιάζονται κατά τους δύο κρίσιμους πρώτους μήνες της εκπαιδευτικής χρονιάς. • Το 5% των πρωτοετών σπουδαστών στις ΑΕΝ είναι γυναίκες, ποσοστό εξαιρετικά χαμηλότερο από τις Σχολές Πλοιάρχων. • Η πλειοψηφία των σπουδαστών των ΑΕΝ κατάγεται από την Αττική (24,9%). Αντίθετα, σχετικά μικρός είναι για ακόμη μία χρονιά ο αριθμός των σπουδαστών με καταγωγή από την περιοχή της Θεσσαλονίκης (8%). Η ηπειρωτική Ελλάδα εισβάλλει Περιπλους 29

• •

•

• • •

•

και πάλι δυναμικά στο χώρο της ναυτικής εκπαίδευσης: η κεντρική Μακεδονία (8,8%), η Πελοπόννησο (11,2) και η Δυτική Ελλάδα (6%) αποτελούν τις μέχρι τώρα άναυτες περιφέρειες με ανέλπιστα υψηλό ποσοστό καταγωγής των σπουδαστών, μετά την Αττική. Από τις νησιωτικές περιφέρειες της χώρας, η Κρήτη (4,4%) επίσης εμφανίζει για μία ακόμη χρονιά σημαντικό ποσοστό. Αξίζει τα παραπάνω ποσοστά να συγκριθούν με το αντίστοιχο του συνολικού πληθυσμού κάθε περιφέρειας. Το 59,2% των σπουδαστών θεωρεί ότι κατάγεται από τόπο με ναυτική παράδοση, ενώ 71,6% αναγνωρίζουν προοπτικές απασχόλησης στον τομέα ναυτιλίας στον τόπο καταγωγής τους. Αναφορικά με το μορφωτικό επίπεδο των γονέων: Το 26,5% των γονέων είναι απόφοιτοι δημοτικού ή γυμνασίου. Το 36% είναι απόφοιτοι λυκείου ενώ το 20% απόφοιτοι ΑΕΙ ή ΙΕΚ/ΤΕΙ. Είναι αξιοσημείωτο ότι 25% των γονέων των σπουδαστών έχουν ενασχόληση με τη ναυτιλία (ελαφρώς αυξημένο με τις Σχολές Πλοιάρχων). Το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα για το 42,7% των οικογενειών των σπουδαστών των ΑΕΝ δεν ξεπερνά τις 12.000 € (ποσοστό πολύ υψηλότερο από τις ΑΕΝ πλοιάρχων, ενώ για ένα επιπλέον 32,2% το ποσοστό είναι κατώτερο των 20.000 €. Να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, το μέσο ετήσιο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών ανέρχεται σε 23.394,73 €. Το 94,3% των γονέων έχει πολύ θετική άποψη για την επιλογή σπουδών των συγκεκριμένων σπουδαστών, ενώ το 5,7% των γονέων τοποθετείται αρνητικά ως προς την επιλογή αυτή. Οι νεοεισαχθέντες σπουδαστές βρίσκονται στις ΑΕΝ κατ’ επιλογήν - το 79,4% των πρωτοετών σπουδαστών, μάλιστα, είχε ως πρώτη του επιλογή φοίτησης τη συγκεκριμένη σχολή. Η πλειοψηφία των σπουδαστών (62,3%) εισέρχεται στις ΑΕΝ με το σύστημα των πανελλαδικών εξετάσεων, ποσοστό μικρότερο από τις ΑΕΝ Πλοιάρχων. Ο αριθμός των σπουδαστών που προέρχονται από τα Επαγγελματικά Λύκεια Ναυτικής Κατεύθυνσης (6,1% του συνόλου) εκτιμάται ως αρκετά μικρός. Κύρια πηγή πληροφόρησης των νέων που επέλεξαν να φοιτήσουν στις ΑΕΝ είναι το φιλικό τους περιβάλλον (37,4%), ποσοστό εξαιρετικά υψηλότερο από τις ΑΕΝ Πλοιάρχων, δεύτερη πηγή πληροφόρησης είναι οι ήδη απόφοιτοι ΑΕΝ (14,7%), ενώ η διαφημιστική εκστρατεία που πραγματοποιείται στα ΜΜΕ αποτελεί επίσης μια πηγή (9,4%). Το 79,2% όσων έχουν διαμορφωμένη άποψη για τον επαγγελματικό τους προσανατολισμό επιθυμεί να σταδιοδρομήσει ως αξιωματικός Εμπορικού Ναυτικού στην ποντοπόρο ναυτιλία. Δεύτερη επιλογή αποτελεί η στελέχωση των ναυτιλιακών εταιρειών στην ξηρά (55%), ποσοστό αυξημένο σε σχέση με τους πλοιάρχους. Μόλις το 11% επιθυμεί να ασχοληθεί με κλάδο που δεν σχετίζεται με τη ναυτιλία. Το 22,7% δεν έχει διαμορφωμένη άποψη, ποσοστό πολύ υψηλότερο από τους σπουδαστές στις ΑΕΝ Πλοιάρχων. Ως επιθυμητός κλάδος σταδιοδρομίας στην ποντοπόρο ναυτιλία πρωταρχικά εμφανίζεται η εργασία στα δεξαμενόπλοια (36,7%) και ακολουθούν τα φορτηγά πλοία (14,3%). Εξαιρετικά ψηλό ποσοστό -και ειδικά σε σχέση με τους δόκιμους πλοιάρχους- εμφανίζουν και τα υπερσύγχρονα LPG/LNGs (27,5%).

Mελετώντας τα Επαγγελματικά Λύκεια: τα φυτώρια της ναυτοσύνης Οι ερευνητές, με την αρωγή και υποστήριξη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και της Διεύθυνσης Σπουδών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, απηύθυναν αρχικά το ερωτηματολόγιο σε όλα τα επαγγελματικά λύκεια της χώρας που προσφέρουν εξειδικευμένες σπουδές στη ναυτιλία (16 σε σύνολο) και έλαβαν τις ακόλουθες απαντήσεις, που δημοσιεύονται, με το συνολικό αποτέλεσμα όλων των λυκείων ανά ερώτηση. Από τα ευρήματα της έρευνας, επιγραμματικά αναφέρουμε ορισμένα σημαντικά στοιχεία, που ευελπιστούμε ότι θα αποτελέσουν εφαλτήριο προβληματισμού αλλά και εποικοδομητικών προτάσεων για το μέλλον της ναυτικής εκπαίδευσης: • Από τους ερωτηθέντες μαθητές, το 25,7% είναι γυναίκες (24,7 ήταν το ποσοστό γυναικών στην αντίστοιχη έρευνα το 2010). • Οι γονείς των μαθητών δεν ασχολούνται επαγγελματικά με τη ναυτιλία (71%) -ποσοστό παρόμοιο με την περσινή χρονιά-, εν τούτοις, 97% παραμένουν θετικοί ως προς την επιλογή των παιδιών τους για τις συγκεκριμένες δευτεροβάθμιες σπουδές. Αντιμετωπίζουν επίσης θετικά (75,8%) τη συνέχιση της σταδιοδρομίας των παιδιών τους και την ανέλιξή τους στο ναυτικό επάγγελμα. Ως προς τα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά του συνόλου των γονέων των μαθητών, σημαντικό ως εύρημα είναι ότι μόνο το 4% είναι απόφοιτοι ΑΕΙ και μόνο το 7,3% των πατέρων των μαθητών έχουν αποφοιτήσει από ΑΕΝ. • Οι ερωτηθέντες επέλεξαν να φοιτήσουν στο συγκεκριμένο λύκειο κατά κύριο λόγο διότι είχαν προσωπικό ενδιαφέρον να αποκτήσουν γνώσεις στη ναυτιλία (91%), ενώ γνωρίζουν για τις καλές προοπτικές επαγγελματικής αποκατάστασης (86%). Παράλληλα, επηρεάστηκαν από τη ναυτιλιακή παράδοση της χώρας μας (65,9%). Βασική παράμετρος είναι επίσης η καλή φήμη του λυκείου στην αγορά εργασίας (66,3%). • Σχετικά με το επαγγελματικό μέλλον των μαθητών: το 82,8% επιθυμεί να συνεχίσει τις σπουδές σε μια ΑΕΝ, ενώ το 52% σε κάποιο ΑΕΙ ναυτιλιακής κατεύθυνσης. Το 90,3% των μαθητών επιθυμεί να σταδιοδρομήσει στη ναυτιλία γενικότερα με δεύτερη επιλογή το Λιμενικό Σώμα (52,1%). • Ως προς την ενημέρωση των μαθητών για την ελληνική ναυτιλία, το 60,6% απάντησε πολύ και το 31,8% μέτρια. Καθόλου ενημέρωση είχε μόνο το 7,7% των ερωτηθέντων. Οι μελετητές της έρευνας υπό την επίβλεψη και ακαδημαϊκή αρωγή του δρ. Θάνου Πάλλη, συνεχίζουν και κατά την τρέχουσα ακαδημαϊκή χρονιά την πολυεπίπεδη αυτή έρευνά με σκοπό τη συλλογή χρήσιμων στοιχείων σε βάθος χρόνου και στόχο την πλήρη αποσαφήνιση και τεκμηρίωση των τάσεων όπως αυτές καταγράφονται σε όλα τα επίπεδα της ναυτικής εκπαίδευσης. * Ο Ηλίας Μπίσια είναι δικηγόρος και διευθυντής του περιοδικού Ναυτικά Χρονικά. Επίσης διατελεί ερευνητής και βοηθός διδασκαλίας στη Ναυτιλιακή Πολιτική και στην Επιχειρησιακή Επικοινωνία στο Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Oμιλία της Βέρας Χαλκίδη Ομιλητής: Βέρα Χαλκίδη, Πρόεδρος της Wista International

ύριε Πρόεδρε του ΟΛΠ Κύριοι Δήμαρχοι της Άνδρου και των Οινουσσών Παναγιώτατε Κυρίες και Κύριοι, Πριν αρχίσω την ομιλία μου θα ήθελα να συγχαρώ την οργανώτρια Βαπόρια Εκδοτική για την πρωτοβουλία της οργάνωσης του πρώτου Ναυτιλιακού Συνέδριου της Άνδρου. Αυτό το γεγονός μας δίνει την ευκαιρία να βρεθούμε στο όμορφο αυτό νησί, 30 Περιπλους

γενέτειρα παραδοσιακών πλοιοκτητών, οι οποίοι όχι μόνο δημιούργησαν μεγάλους στόλους αλλά ταυτόχρονα ευεργέτησαν τον τόπο τους, έκαναν την χώρα μας γνωστή σε όλο τον κόσμο και εμάς υπερήφανους Έλληνες για έναν ακόμη λόγο. Καθώς έχω την τιμή να είμαι μεταξύ των ομιλητών του Συνεδρίου θα καταβάλλω κάθε προσπάθεια να ανταποκριθώ στο θέμα που μου εζητηθη να αναπτύξω σχετικά με τον ρολό της γυναίκας στη Ναυτιλία. Με την ιδιότητά μου ως Προέδρου της WISTA (Women’s International Shipping and trading Association) μου εζητήθη

από τους διοργανωτές να παραθέσω τις απόψεις μου σχετικά με τον ρολό της γυναίκας στον χώρο της Ναυτιλίας. Επιτρέψατε μου λοιπόν να κάνω μια σύντομη αναφορά ως προς το τι είναι η WISTA καθώς αρκετοί από εσάς ίσως την έχουν ακουστά αλλά δεν είχαν την ευκαιρία να πληροφορηθούν από πρώτο χέρι το σκοπό της και τον τρόπο λειτουργίας της. Η WISTA είναι ένας μη κερδοσκοπικός διεθνής Οργανισμός διαδικτύωσης γυναικών στελεχών Ναυτιλιακών και συναφών εταιριών που ασχολούνται με τις μεταφορές και το διά θαλάσσης εμπόριο. Ξεκίνησε το 1973 στο Λίβερπουλ της Αγγλίας από μια μικρή ομάδα γυναικών ναυλομεσιτριών που συναντήθηκαν τυχαία και αποφάσισαν την καθιέρωση γευμάτων εργασίας με στόχο την ανταλλαγή πληροφοριών γύρω από το επάγγελμα τους καθώς εκείνη την εποχή η διάδοση γνώσης και πληροφοριών ήταν φειδωλή. Στη συνέχεια η παρέα αποφάσισε να επεκτείνει την παρουσία της στο Λονδίνο και σε άλλες χώρες με στόχο την διεύρυνση του δικτύου. Με την πάροδο των ετών ο αριθμός των εθνικών οργανισμών έφτασε τις 10 χώρες καλύπτοντας ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης, ο δε συνολικός αριθμός μελών έφτασε διεθνώς τα 450 μέλη. Το 2005 ο Οργανισμός αποφάσισε να καταχωρηθεί επίσημα στα βιβλία εταιριών του Λονδίνου και απέκτησε καταστατικό και άρθρα σύμφωνα με το Αγγλικό Δίκαιο ως μη κερδοσκοπική εταιρία με στόχο να επεκταθεί σε περισσότερες χώρες και να λειτουργεί σαν μια ομπρέλα. Σκοπός της η διαδίκτυωση (networking) για ανταλλαγή ιδεών, πληροφοριών, διεύρυνση γνώσεων μέσω οργάνωσης σεμιναρίων κλπ. Οι εν λόγω στόχοι υλοποιούνται κυρίως μέσω του Ετήσιου Διεθνούς Συνεδρίου της που εφέτος μετρά 31 χρόνια και οργανώνεται στην Στοκχόλμη. Μέλη της μπορούν να εγγραφούν Γυναίκες πλοιοκτήτριες, στελέχη διαφόρων κλάδων της Ναυτιλίας και το θαλάσσιου εμπορίου όπως δικηγόροι, ασφαλιστές, τραπεζίτες, μεσίτες αγοροπωλησιών και ναυλώσεων οικονομολόγοι και διαχειριστές πλοίων. Η WISTA διοικείται από 7μελή εκτελεστική επιτροπή εκλεγόμενη από την ετήσια γενική συνέλευση και τα μέλη της προσφέρουν τις υπηρεσίες τους αφιλοκερδώς. Η WISTA δεν είναι φεμινιστικός σύλλογος ούτε συνδικαλιστική ένωση και τελεί υπό την επίβλεψη εσωτερικών και εξωτερικών επιθεωρητών ως προς την διαχείριση των οικονομικών της και συγχρόνως ελέγχεται ως προς την επίτευξη της αποστολής της. Σήμερα αριθμεί 1431 μέλη σε 30 χώρες ο αριθμός των οποίων συνεχώς αυξάνεται. Ακολουθεί ένα μικρό δείγμα του ρολού που παίζουν οι σύγχρονες γυναίκες στο διεθνές ναυτιλιακό γίγνεσθαι. Η επιλογή είναι τυχαία και για συντομία χρόνου γίνεται αναφορά σε τρεις μόνο Εθνικούς Οργανισμούς, παρότι και οι υπόλοιποι 27 έχουν επιτύχει αρκετά στη χώρα τους. WISTA Δομινικανικής Δημοκρατίας Η Πρόεδρος Lludelis Espinal και το διοικητικό της συμβούλιο ανέλαβαν πρόσφατα καμπάνια με σκοπό να πείσουν την Κυβέρνησή τους για την ανάγκη υπογραφής της σύμβασης STCW ’95 (Standards of Training, Certification and Watchkeeping) ώστε να τα πληρώματα της χώρας τους να μην χρειάζεται να απευθύνονται σε τρίτες χώρες για την πιστοποίησή τους. Έτσι κερδίζουν χρόνο μειώνοντας επίσης το κόστος. Σε σχετικό σεμινάριο που οργάνωσαν για αυτό το σκοπό προσεκλήθησαν κρατικοί ναυτιλιακοί φορείς και ναυτικοί όπου έγινε ανάλυση των πλεονεκτημάτων και της ανάγκης επίσπευσης της υπογραφής. WISTA United Kingdom Με πρωτοβουλία της Διεθνούς αποφασίσθηκε η συμμετοχή της ως υποστηρίκτριας της Κίνησης «SOS Save our Seafarers» στην οποία συμμετέχουν φορείς όπως η Βimco,η Intertanko, o ΙTF και άλλοι με στόχο να πιέσουν μέσω αφύπνισης της κοινής γνώμης για το τεράστιο πρόβλημα της πειρατείας πλοίων ώστε να ασκηθεί μέσω αυτών πίεση στις κυβερνήσεις για να βρεθεί άμεση λύση στο πρόβλημα. Η WISTA UK διέθεσε για αυτό το σκοπό το συμβολικό ποσό των 2000 λιρών για τους σκοπούς της κίνησης.

WISTA Hellas Η Εθνική μας WISTA είναι ο πρώτος οργανισμός που διοργάνωσε για τα μέλη του επίσκεψη στο πλοίο SS Hellas Liberty το οποίο βρίσκεται αγκυροβολημένο στον Πειραιά. Καθώς γνωρίζουμε περίπου 3000 πλοία τέτοιου τύπου κτιστήκαν στην Αμερική κατά την διάρκεια το Β’ Παγκοσμίου πολέμου για τις ανάγκες του πολέμου μετά την είσοδο της Αμερικής σε αυτόν. Σύμφωνα δε με τα αρχεία πληροφοριών, ένας αριθμός γυναικών απασχολήθηκε στα ναυπηγεία σε αντικατάσταση του αντρικού εργατικού δυναμικού που εκλήθη στο στρατό. Με το πέρας του πολέμου 100 περίπου από τα πλοία παραχωρήθησαν με ευνοϊκούς όρους στους Έλληνες ως αποζημίωση για τις απώλειες των δικών τους πλοίων. Αυτό αποτέλεσε την απαρχή της εν συνεχεία τεράστιας ανάπτυξης του Ελληνικού Εμπορικού στόλου ώστε να γίνει αυτό που είναι σήμερα. Κατά την διάρκεια της εν λόγω επίσκεψης τα μέλη ξεναγήθηκαν στους χώρους του πλοίου, τον πλοίαρχο και το πλήρωμα και εδώ αξίζει να αναφερθεί οτι το εν λόγω πλοίο έφτασε στη χώρα μας μετά από μεγάλες και χρονοβόρες προσπάθειες ομάδας εφοπλιστών υπό τον κ. Πολέμη, οι οποίοι κάλυψαν και το κόστος της ρυμούλκησης από το Νόρφολκ της Βιρτζίνιας.Τα δε έξοδα παραμονής και συντήρησης είναι προσφορά της Εταιρίας του αείμνηστου Βασίλη Κωνσταντακόπουλου. Πέρα από τις ανωτέρω απόψεις μου ως Προέδρου του εν λόγω Οργανισμού, θα ήθελα να αναφερθώ στο πως βλέπω σήμερα τον ρόλο της Γυναίκας στη Ναυτίλια μετά από 37 χρόνια “θητείας” μου σαν στέλεχος του κλάδου. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο χώρος της σταδιοδρομίας στη Ναυτιλία είναι ιδιαίτερα απαιτητικός, χρειάζεται μεγάλη ευελιξία, γρήγορες αποφάσεις και άμεση δράση, πρωτίστως όμως εξειδικευμένες γνώσεις. Λόγω λοιπόν των ανωτέρω στοιχείων ήταν παλαιότερα λογικό να είναι κατεξοχήν ανδροκρατούμενος κλάδος, καθότι ο ρόλος της γυναίκας περιοριζόταν στη φροντίδα του σπιτιού και την ανατροφή των παιδιών. Όμως με την εξέλιξη της εκπαίδευσης, την αύξηση του αριθμού των γυναικών οι οποίες μετά την δευτεροβάθμια εκπαίδευση ακολούθησαν την ανώτερη, όπως επίσης με την αλλαγή νοοτροπίας ότι η διαδοχή στις ναυτιλιακές παραδοσιακές οικογένειες ανήκει μόνο στους γιούς,άρχισε σιγά σιγά η εισόδος της στο χώρο. Οι εξετάσεις για τις περισσότερες από αυτές ήταν επιτυχείς, έτσι σήμερα η σύγχρονη Μπουμπουλίνα κατέχει θέση διοικητική στους περισσότερους ναυτιλιακούς τομείς όπως στην διοίκηση με ευνοικούς όρους στους Έλληνες μετά των διαχειριστριών και πλοιοκτητριών εταιρειών καθώς και τραπεζών, ασφαλιστών Lloyds, ναυτιλιακών νομικών γραφείων αλλά και διεθνών ναυτιλιακών οργανισμών και άλλων νομοθετικών φορέων, οι οποίοι αποφασίζουν και επιβάλλουν τους νέους κανονισμούς για τα πλοία. Μπορεί η γυναίκα, να κάνει όλα τα παραπάνω αλλά και συγχρόνως να είναι επιφορτισμένη με την διαιώνιση, προετοιμασία και απόδοση στην κοινωνία των αυριανών ανθρώπων;; Κατά την γνώμη μου ΝΑΙ και αυτό διότι έχει την κατανόηση και την συμπαράσταση της οικογένειας καθότι η οικονομία της ελεύθερης αγοράς την εντοπίζει και την προωθεί έτσι ώστε να ωφεληθεί από τις ικανότητές της. Επιπλέον το κράτος έχοντας αντιληφθεί τις επιδόσεις της γίνεται αρωγός στα προβλήματα φύλαξης και εκπαίδευσης των παιδιών. Ακόμη η τεχνολογική εξέλιξη στην επικοινωνία μειώνει τον χρόνο παραμονής της στο εργασιακό χώρο δίνοντας της έτσι την δυνατότητα παρακολουθεί τυχόν εκκρεμότητες από το σπίτι. Συμπερασματικά η γυναίκα έχει την δυνατότητα πλέον να σταδιοδρομήσει και να προσφέρει ισάξια στον Ναυτιλιακό κλάδο υπό την προϋπόθεση ότι έχει λάβει την απαιτούμενη ακαδημαϊκή και πρακτική εκπαίδευση. Τέλος η σύγχρονη εργαζόμενη γυναίκα πρέπει να απαλλαγεί από την φοβία του παρελθόντος, ότι δηλαδή η καριέρα της μπορεί να ανακοπεί από συναδέλφους του αντίθετου φύλου, διότι σήμερα ο οιοσδήποτε ανταγωνισμός στο επαγγελματικό περιβάλλον είναι περισσότερο αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης που έφερε εξαγορές και συγχωνεύσεις εταιρειών σε διεθνές επίπεδο και τον οποίο αντιμετωπίζουν ταυτόχρονα και τα δύο φύλα. Ευχαριστώ για την προσοχή σας εύχομαι καλή συνέχεια στο Συνέδριο. Περιπλους 31

Τα Γερμανικά υποβρύχια και οι απώλειες της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας Ομιλητής: Ιωάννης Παλούμπης, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α.

υρίες και κύριοι Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για μένα η πρόσκληση να συμπεριληφθώ στην ομάδα του Α΄ Ναυτιλιακού Συνεδρίου της Άνδρου μαζί με πολλούς τόσο σημαντικούς ανθρώπους και συγκεκριμένα στην παρουσίαση του λευκώματος «Εύλογος Λόγος» του αγαπητού φίλου εκδότη κ. Παναγιώτη Σπυρόπουλου. Είχα την ευκαιρία και την τιμή να γνωρίσω τον Παναγιώτη και να ανιχνεύσω τις εθνικές του και όχι μόνο ευαισθησίες, κατά την έκδοση του πρώτου μου βιβλίου περί του ναυτικού αγώνα των Βαλκανικών Πολέμων, έτσι με χαρά αποδέχθηκα την πρόσκληση να προλογίσω το βιβλίο του. Η πρόσκληση έγινε πρόκληση με το προταθέν θέμα γιατί θα πρέπει απόψε να βρεθώ και να περπατήσω και στις δύο όχθες του ποταμού: Τα γερμανικά υποβρύχια απ’ τη μια πλευρά και τις απώλειες της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας στον Β΄ ΠΠ απ’ την άλλη. Μοιάζω με ισορροπιστή που προσπαθεί να διανύσει τη διαδρομή του πατώντας πάνω σε δύο βάρκες. Εάν θα το κατορθώσω ή θα μπαλατζάρω και θα πέσω στο νερό, θα φανεί στο τέλος. Οι εμπόλεμες χώρες έχουν ανάγκη από εφόδια.

Αγαπητές φίλες και φίλοι Αποτελεί αναμφισβήτητο γεγονός της πολεμικής εμπειρίας ότι οι εμπλεκόμενες σε πολέμους χώρες έχουν ανάγκη από τεράστιες ποσότητες εφοδίων πάσης φύσεως. Βασικές κατηγορίες αποτελούν τα εφόδια επισιτισμού των λαών, οι πρώτες ύλες της πολεμικής κατά κύριο λόγο βιομηχανίας, τα στρατιωτικά εφόδια, όπως πυρομαχικά, καύσιμα, ανταλλακτικά, και πάμπολλες μακροσκελείς λίστες με εκατοντάδες κατηγορίες και χιλιάδες είδη διαφόρων υλικών, από βαγόνια τραίνων και μηχανές κάθε είδους και όγκου, μέχρι εξαρτήματα στολών των μαχητών, κατάλληλων για τα διάφορα κλίματα και εποχές στα οποία διεξάγεται ο πόλεμος. Οι τεράστιες αυτές ποσότητες των υλικών και εφοδίων είναι εκείνες που κατ` αρχήν διασφαλίζουν την επιβίωση των πληθυσμών στα μετόπισθεν, που συντηρούν τη ζωή, την κίνηση, τη βιομηχανία, την ηλεκτροδότηση στις πόλεις, στα χωριά, στις επαρχίες, διατηρώντας έτσι το φρόνημα του λαού υψηλό και την ικανότητα της χώρας να αντιμετωπίζει την πολεμική προσπάθεια, σε ικανοποιητικό επίπεδο. Από την άλλη πλευρά το Ημερήσιο Ρεύμα Εφοδιασμού, το ΗΡΕ όπως είναι γνωστό στα Επιτελεία Υποστήριξης των Ενόπλων 32 Περιπλους

Δυνάμεων, συγκροτείται από μεγάλες συγκεντρώσεις εφοδίων και πολεμικού υλικού που προωθούνται καθημερινά μέχρι τη γραμμή των πρόσω και είναι εκείνα τα εφόδια που κάνουν τα άρματα να κινούνται, τα αεροπλάνα να πετούν, τα πλοία να πλέουν, τα κανόνια να βάλλουν, τις στρατιές να μάχονται, τον πόλεμο να εξελίσσεται. Στους δύο Π.Π. οι θαλάσσιες μεταφορές ήταν οι μόνες που θα μπορούσαν να συντηρήσουν αποτελεσματικά αυτή την τόσο ζωτική ροή ανεφοδιασμού. Οι εναέριες επικοινωνίες ήσαν ανύπαρκτες στον πρώτο, και δραματικά ανεπαρκείς από πλευράς μεταφορικής ικανότητας, στον δεύτερο. Ακόμη και σήμερα που ζούμε τη μεγάλη ανάπτυξη των εναέριων μεταφορών, απαιτείται ένας μεγάλος αριθμός αεροπορικών δρομολογίων για να ισοσκελίσει τη μεταφορική ικανότητα ενός μόνο πλοίου, με ασύγκριτα υψηλότερο μεταφορικό κόστος, όπως είναι φυσικό. Ήταν λοιπόν το εμπορικό πλοίο, που συντηρούσε αυτό το ρεύμα διοικητικής μέριμνας και μετέφερε εφόδια κυρίως στην Αγγλία, αλλά και σε όλα τα άλλα πολεμικά θέατρα των παγκοσμίων πολέμων, στην Αφρική, στη Μεσόγειο, στη Βόρεια Ευρώπη, στον Ινδικό, στον Ειρηνικό, στη Βόρεια Ρωσία. Συγχρόνως ήταν το εμπορικό πλοίο, που λάμβανε μέρος σε όλες σχεδόν τις μετακινήσεις μεγάλων στρατιωτικών μονάδων από το ένα μέτωπο στο άλλο, ή τις μεγάλες αποβατικές επιχειρήσεις στη Βόρεια Αφρική, στη Σικελία, στο Άντζιο, στη Νορμανδία. Ήταν το εμπορικό πλοίο, που έσωζε χιλιάδες ζωές εκκενώνοντας παγιδευμένες στρατιωτικές μονάδες, όπως στην Δουνκέρκη και την Κρήτη και ήταν αυτό, που έσπαγε τους αποκλεισμούς και ανεφοδίαζε εγκλωβισμένες φρουρές, όπως στο Τομπρούκ. Σαν συμπέρασμα θα μπορούσε, χωρίς υπερβολή, να παρατεθεί ο ισχυρισμός πως ήταν το εμπορικό πλοίο εκείνο που, οργώνοντας με διαδρομές ατέλειωτων χιλιάδων μιλίων τους ωκεανούς και τις θάλασσες του κόσμου, τροφοδοτούσε τον πόλεμο και υλοποιούσε τους στρατηγικούς ελιγμούς μετακινήσεως στρατιών, που σχεδιάζονταν πάνω στους στρατιωτικούς χάρτες. Κατά τη διάρκειά των δύο παγκοσμίων πολέμων η Γερμανία συνέχισε και τελειοποίησε τη στρατηγική, που συνίστατο σε μια ολοκληρωτική επίθεση των ναυτικών της δυνάμεων, εναντίον των θαλασσίων γραμμών επικοινωνιών της Αγγλίας και της συμμαχικής εμπορικής ναυτιλίας. Από πλευράς στρατηγικής σύλληψης η προσπάθεια ήταν απλή και ευεξήγητη. Η Αγγλία, που ήταν η προεξάρχουσα χώρα του συμμαχικού αγώνα, είναι μια νησιωτική χώρα στην οποία επιδιώχθηκε να εφαρμοσθεί μια μορφή ναυτικού αποκλεισμού, ώστε να απομονωθεί και, ει δυνατόν, να καταρρεύσει από ασφυξία. Κύριο τακτικό εργαλείο του γερμανικού ναυτικού για την υλοποίηση αυτής της στρατηγικής, το υποβρύχιο, το οποίο είχε εξελιχθεί και είχε φθάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο τεχνικής τελειότητας. Στη Γερμανική τακτική δεν γινόταν διάκριση μεταξύ πολεμικών και εμπορικών πλοίων. Αντίθετα μάλιστα, ο στόχος ήταν το εμπορικό καράβι, ενώ για το πολεμικό, σπάνια θα αναλώνονταν τορπίλες και αυτό μόνο σε απόλυτα ευνοϊκές συνθήκες, ή σε περίπτωση αυτοάμυνας. Κυρίες και Κύριοι Προπαγανδιστές και ρομαντικοί τα αποκάλεσαν «γκρίζους λύκους» Τα θύματά τους τα καταράστηκαν και χρησιμοποίησαν επίθετα όπως βαρβαρικά και πειρατικά σκάφη. Οι άνδρες που υπηρέτησαν σ’ αυτά, τα ανέφεραν ως «χαλύβδινα φέρετρα». Με οποιοδήποτε όνομα, τα γερμανικά υποβρύχια ήταν το προωθημένο ναυτικό όπλο της Γερμανίας στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους, τόσο καταστροφικό, που και στις δύο συγκρούσεις έφτασε πολύ κοντά στο να αποκόψει τελείως τις ζωτικές θαλάσ-

Οι θαλάσσιες μεταφορές συντήρησαν τη ροή ανεφοδιασμού.

σιες επικοινωνίες της Μεγάλης Βρετανίας. Στους δύο πολέμους περίπου 8.000 εμπορικά και πολεμικά πλοία βυθίστηκαν από τα γερμανικά υποβρύχια με απώλειες χιλιάδων ψυχών. Το γεγονός ότι δεν επικράτησαν και δεν πέτυχαν τον αντικειμενικό τους σκοπό οφείλεται σε δύο λόγους, αφ’ ενός στην υπερβολική συμμαχική ισχύ που κινητοποιήθηκε εναντίον τους και αφ’ ετέρου στη δική τους υπερβολική τρωτότητα που παρά την ενσωμάτωση όλων των σύγχρονων επιτεύξεων της επιστήμης και της τεχνολογίας εξακολουθούσε να αποτελεί την μεγάλη αδυναμία τους. Ο πόλεμός τους ήταν μοναχικός και διεξαγόταν με ακραία σκληραγωγία μακριά από τα πεδία της δόξας που απολάμβαναν άλλα σώματα των ενόπλων δυνάμεων. Μια φούχτα αποφασισμένων ανδρών μέσα σε μικροσκοπικά σκάφη που μοιάζανε με χαλύβδινες μινιατούρες αναζητούσαν τον εχθρό στην απεραντοσύνη της θάλασσας. Παρά ταύτα οι αξιωματικοί και τα πληρώματα των υποβρυχίων κατόρθωσαν να γίνουν εθνικοί ήρωες, όπως οι μεσαιωνικοί ιππότες των γερμανικών θρύλων, λόγω του μεγάλου ατομικισμού που περιείχε ο αγώνας τους. Ο Α΄ ΠΠ είχε τελειώσει περίπου 15 χρόνια, όταν ο Αδόλφος Χίτλερ αναρριχήθηκε στο αξίωμα του Καγκελαρίου της Γερμανίας. Τον Μάρτιο του 1935, κατέλυσε δημοσίως τη Συνθήκη των Βερσαλλιών σε ό,τι αφορούσε τους όρους εξοπλισμών και χάρις στην πανουργία του διάσημου επιχειρηματία Gustav Krupp η Γερμανία ήταν έτοιμη ως δια μαγείας να συναρμολογήσει υποβρύχια. Προ του τέλους του 1935, 14 υποβρύχια είχαν ήδη ναυπηγηθεί στο ναύσταθμο του γερμανικού ναυτικού, στο Κίελο. Μέχρι το καλοκαίρι του 1939 το γερμανικό ναυτικό είχε ένα στόλο 57 υποβρυχίων και περισσότερους από 2.000 καλά εκπαιδευμένους αξιωματικούς και άνδρες, όλους υπό τη διοίκηση ενός έξοχου αξιωματικού των υποβρυχίων του Karl Dönitz, ο οποίος είχε διατελέσει κυβερνήτης Υ/Β στον Α΄ ΠΠ και είχε συστηματοποιήσει τις αρχές του υποβρυχίου πολέμου. Με την έννοια ότι το υποβρύχιο απευθυνόταν κυρίως εναντίον της εμπορικής ναυτιλίας, αντιπροσώπευε την πρωτοπορία αυτού του μοντέρνου, τότε, φαινομένου που αποκαλείτο ολοκληρωτικός πόλεμος. Μία κατάσταση απόλυτου και πλήρους πολέμου, ο οποίος διεξαγόταν με οποιαδήποτε μέσα που θα μπορούσαν να γονατίσουν τον αντίπαλο. Αναπόφευκτα ο όλεθρος των

εμπορικών πλοίων και των ιδιωτών πολιτών ήγειρε το ερώτημα της νομιμότητας των πράξεων σε σχέση με το Διεθνές Δίκαιο. Ποιο όμως ήταν το Διεθνές Δίκαιο που, κατά τους συμμάχους, καταδίκαζε τους άνδρες των Υ/Β;; Οι άγγλοι ναύαρχοι εκτιμούσαν, ότι το Υ/Β θα περιοριζόταν και θα ενεργούσε με τους ίδιους κανόνες των πλοίων επιφανείας. Οι κανόνες αυτοί που συγκροτούσαν το επιλεγόμενο «Δίκαιο των Λειών» βασίζονταν στις συνθήκες που επικρατούσαν στη θάλασσα τον 16ο αιώνα και γίνονταν αποδεκτοί ακόμα και το 1940 από όλες σχεδόν τις ναυτικές δυνάμεις. Σύμφωνα μ’ αυτούς, ένα πολεμικό πλοίο μπορούσε να σταματήσει ένα άοπλο εμπορικό, να ενεργήσει νηοψία και αν ήταν ουδέτερο να το αφήσει ελεύθερο να φύγει. Εάν ανήκε, το πλοίο ή το φορτίο, στον αντίπαλο εμπόλεμο, τότε πλοίο και φορτίο μπορούσαν να κατασχεθούν ως λεία πολέμου και το πλήρωμα και οι επιβάτες να κρατηθούν όμηροι. Εφ’ όσον δεν μπορούσε να υπάρξει διαθέσιμο πλήρωμα για να κυβερνήσει το πλοίο/λεία, τότε το αιχμαλωτισμένο πλοίο μπορούσε να βυθιστεί. Υπό όλες όμως τις συνθήκες το πλήρωμα της λείας και οι επιβάτες έπρεπε να τύχουν καλής συμπεριφοράς και προσοχής. Προφανώς τα Υ/Β δεν ήταν δυνατόν να ενεργούν σύμφωνα με το Δίκαιο των λειών. Ένα Υ/Β δεν μπορεί να εκτελέσει νηοψία σε ένα εμπορικό, χωρίς να εκθέσει τον εαυτό του στην επιφάνεια, δεν μπορούσε να διαθέσει εναλλακτικό πλήρωμα, ή να φιλοξενήσει αιχμαλώτους στο σκάφος για μακρύ χρονικό διάστημα. Τα χαρακτηριστικά λοιπόν του υποβρυχίου ήταν κατά ένα μέρος η αιτία της μομφής. Το υποβρύχιο ήταν αόρατο. Δεν έπαιζε σύμφωνα με τους κανόνες. Είχε πλεονεκτήματα που θεωρούνταν μη ιπποτικά, μη φιλότιμα. Διεξήγαγε τον πόλεμο στη θάλασσα όπως οι καταδρομείς στην ξηρά, κτυπώντας και εξαφανιζόμενο. Στο Βρετανικό Ναυαρχείο θεωρούσαν ότι κανένα πολιτισμένο έθνος δεν θα εξαπέλυε εκστρατεία εναντίον της εμπορικής ναυτιλίας. Ήταν μια ηθελημένη ψευδαίσθηση, ένας ευσεβής πόθος, ότι ο αντίπαλος δεν θα εκμεταλλευόταν το τρωτό σημείο της Μεγάλης Βρετανίας, μόνο και μόνο για ιπποτικούς λόγους. Θα πρέπει να σημειωθεί εμφατικά ότι αντίθετες φωνές γράφονταν και ακούγονταν προ του πολέμου στη Μεγάλη Βρετανία, ενώ παράλληλα οι ίδιοι οι Βρετανοί δεν σεβάστηκαν πάντοτε τις αρχές του fair play σε άλλα θέατρα πολέμου. Αλλά η καθαρά νομική πλευρά της υπόθεσης υποσκελίσθηκε Περιπλους 33

Το υποβρύχιο ήταν αόρατο. από το κύμα του μίσους και της αποστροφής, που προερχόταν από τα θύματα όλων των εθνών. Ο υπερβολικός στρατιωτικός ζήλος, οι συμπτωματικές τραγωδίες, οι φανερά ηθελημένες θηριωδίες από μερικούς κυβερνήτες, όλες αυτές οι σκοτεινές πλευρές του πολέμου των υποβρυχίων, ξεσήκωναν ουρλιαχτά και κατάρες. Οι άνδρες των υποβρυχίων δικαίως ή αδίκως δυσφημίστηκαν ως βάρβαροι πειρατές στον Α΄ ΠΠ και ως φανατικοί ναζί στον Β΄ ΠΠ. Κανένας δεν άρθρωσε τότε την άποψη ότι θα μπορούσε να ήταν απλά επαγγελματίες ναυτικοί που έκαναν το καθήκον τους. Ακόμη και σήμερα δεν μπορεί κανείς να φανταστεί διαφορετικό τρόπο δράσης των Υ/Β όταν ενεργούν ναυτικό αποκλεισμό του αντιπάλου, ενώ οι παραβιάσεις του Διεθνούς Δικαίου στους σύγχρονους πολέμους είναι περισσότερες και πλέον κραυγαλέες. Οι σκοτεινές πλευρές του πολέμου των υποβρυχίων.

34 Περιπλους

Παρόλο που οι απώλειες των υποβρυχίων ήταν και στους δύο πολέμους σημαντικές (45% στον πρώτο και 60% στον δεύτερο) ο στόλος των υποβρυχίων δεν νικήθηκε σε κανένα πόλεμο. Πειθαρχημένοι, πιστοί και αψηφώντας το θάνατο, οι άνδρες των Υ/Β πολέμησαν παρά τις τρομακτικές, εναντίον τους, πιθανότητες, μέχρι που η κατάρρευση της Γερμανίας τους στέρησε τις βάσεις τους και τον σκοπό τους. Στις στιγμές του θριάμβου και της πτώσεως οι άνδρες των Γερμανικών Υ/Β αποδείχθηκαν ναυτικοί πολεμιστές της υψηλότερης τάξεως. Λίγοι άνδρες στους σύγχρονους καιρούς έχουν υπάρξει σε περισσότερο άμεση επαφή με τη θάλασσα, σε όλες της τις διαθέσεις. Οι ναυτικοί που βρίσκονται ενδεχομένως στην αίθουσα θα καταλάβουν καλύτερα, αν ακούσουν ότι μιλάμε για πλοία μήκους 64 μέτρων και εκτοπίσματος 800 τόνων. Η έκθεση στα στοιχεία και η εγγύτητα με το νερό έκαναν τους άνδρες της γέφυρας ενός Υ/Β που έπλεε στην επιφάνεια, μέρος του περιβάλλοντός τους. Στη διάρκεια θύελλας του Ατλαντικού το νερό έπεφτε πάνω στη γέφυρα τόσο βαρύ, όσο το υγρό τσιμέντο. Η δύναμη και το βάρος των κυμάτων ήταν τόσο μεγάλη, που σε μερικές περιπτώσεις οι άνδρες σαρώνονταν έξω από το σκάφος ακόμα κι απ’ τη γέφυρα. Σε τέτοιο καιρό το θέαμα ήταν τρομακτικό. Μια απέραντη αγριάδα με κύματα που κυλούσαν σαν βουνά, με άσπρες κορυφές μαστιγωμένες από τον βρυχώμενο άνεμο. Η διάρκεια των φυλακών γεφύρας έπρεπε να κοπεί στη μισή, γιατί κανένας δεν μπορούσε να αντέξει περισσότερο από δύο ώρες το χτύπημα της θάλασσας και το μαστίγωμα του αφρού. Οι συνθήκες δεν ήταν πολύ καλύτερες κάτω από το κατάστρωμα. Οι βίαιες ανυψώσεις και καταβυθίσεις, οι άγριοι διατοιχισμοί και προνευστασμοί, τα κτηνώδη τινάγματα καθώς η πλώρη κτυπούσε τα κύματα, ο κρότος σαν σφύρα ατμού καθώς η θάλασσα έσκαζε πάνω στο περίβλημα του σκάφους, καθιστούσαν δύσκολη την ανάπαυση έστω για λίγο και πολύ περισσότερο τη μετακίνηση μέσα στο σκάφος. Μόνο όταν το Υ/Β καταδυόταν υπήρχε κάποια ανάπαυλα και λίγη ανάπαυση. Μόλις το σκάφος κατέβαινε κάτω από την επιφάνεια όλα ηρεμούσαν και ησύχαζαν. Η ρύθμιση του περισκοπίου και οι κινήσεις των υδραυλικών μηχανισμών των πηδαλίων ήταν οι μόνοι θόρυβοι που ακούγονταν στον πυργίσκο διακυβέρνησης. Σε οποιαδήποτε κατάσταση, στην επιφάνεια ή εν καταδύσει τα εσωτερικά φώτα ήταν συνεχώς αναμμένα καθιστώντας ουσιαστικά δυσδιάκριτη τη διαφορά μεταξύ ημέρας και νύχτας. Σε μακρές περιπολίες τα πληρώματα διαβιούσαν σε μια ατμόσφαιρα διαρκούς και αυξανόμενης βρωμιάς. Η ζέστη ήταν

αποπνικτική, ο αέρας πηχτός, βρώμικος, γεμάτος αναθυμιάσεις από πετρέλαια, νερά στις σεντίνες, βρεμένα αδιάβροχα, λαστιχένιες αρβύλες, ιδρώτα, σωματικές οσμές. Η έλλειψη οξυγόνου, που διαπιστωνόταν από τη δυσκολία ανάμματος ακόμα κι ενός σπίρτου, βάραινε τα βλέφαρα των ανδρών προκαλώντας μιαν ακατάσχετη υπνηλία που με δυσκολία καταπολεμούσαν οι έχοντες φυλακή, ενώ οι εκτός φυλακής κείτονταν στις κουκέτες σε μια κατάσταση ύπνου, που έμοιαζε περισσότερο με θάνατο. Η υγρασία όλο και αυξανόταν από την έντονη υγροποίηση των ανθρώπινων αναπνοών και τις συχνές διαρροές νερού από τα πώματα των εξωτερικών θυρίδων και τα ρακόρ των δικτύων. Η υγρασία και οι αναθυμιάσεις πετρελαίου γέμιζαν τα μαλλιά των ανδρών με μια υγρή και δυσώδη γλίτσα. Οι κουκέτες μύριζαν μούχλα και οι χάρτες συρρικνώνονταν και παρουσίαζαν συμπτώματα σαπίλας. Ένα γκριζοπράσινο φιλμ μούχλας επικαθόταν σε πουκάμισα και παπούτσια, ενώ τα λουκάνικα μούχλιαζαν σε μια νύχτα. Σε ένα τυπικό Υ/Β το πρωραίο διαμέρισμα, μόλις 12 ft στο πλατύτερο σημείο του στέγαζε, κοίμιζε και έτρεφε το μισό πλήρωμα του σκάφους, περίπου 25 άνδρες, που μοιράζονταν το χώρο με μια αποθήκη εφεδρικών τορπιλών, τους φορείς φόρτωσής τους και άλλα μηχανήματα του Υ/Β. Έξι κουκέτες σε τριάδες ήταν στοιβαγμένες σε κάθε πλευρά του υποφράγματος. Οι 12 κουκέτες χρησιμοποιούνταν από τους άνδρες εκτός φυλακής. Μόλις γύριζαν από τη βάρδια τους σκαρφάλωναν σε όποια κουκέτα ήταν άδεια, ζεστή ακόμα από το σώμα του άλλου, που σηκώθηκε να τους σκαντζάρει. Οι τουαλέτες ήταν το σπανιότερο αγαθό απ’ όλα. Το τυπικό Υ/Β είχε δύο για περίπου 50 άνδρες. Στην έναρξη της περιπολίας, όταν το πλοίο ήταν εφοδιασμένο για αποστολή αρκετών εβδομάδων, μία από τις τουαλέτες χρησίμευε σαν ερμάριο τροφών. Και καμία δεν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί όταν το Υ/Β βρισκόταν κάτω από τα 80 ft διότι σ’ αυτό το βάθος οι αντλίες που εκκένωναν τις τουαλέτες στη θάλασσα δεν υπερίσχυαν της εξωτερικής πίεσης του νερού. Έτσι όταν το Υ/Β αναγκαζόταν να κατέβει κάτω από τα 25 μέτρα, κυρίως όταν προσπαθούσε να διαφύγει από διώκτες επιφανείας, οι τουαλέτες κλειδώνονταν διότι η χρήση τους και η απόπειρα ενεργοποίησης της αντλίας εκκένωσης, θα σήμαινε άμεσο θάνατο για το Υ/Β καθώς η εξωτερική πίεση θα πλημμύριζε αντίστροφα το σκάφος. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, που διαρκούσαν μερικές φορές ολόκληρα 24ωρα, περιφέρονταν δοχεία για χρήση από τους άνδρες που αισθάνονταν πίεση στην ουροδόχο κύστη ή στα άντερα. Οι συνεχείς εκρήξεις των βομβών βάθους με τα βίαια τραντάγματα του σκάφους προκαλούσαν αλλεπάλληλες ζημιές στην ηλεκτρική τροφοδοσία φώτων και μηχανημάτων, αυξημένες διαρροές των δικτύων και ζημιές στα κελύφη των μπαταριών με αποτέλεσμα την απώλεια των υγρών. Έτσι πρόσθετα στη βρώμα των λυμάτων, του ιδρώτα, του πετρελαίου ερχόταν και η χαρακτηριστική όξινη οσμή των υγρών και των εξατμίσεων των μπαταριών. Ο σιωπηλός τρόμος και ο πανικός των ανδρών που ένιωθαν σαν παγιδευμένα ζώα μέσα στα «χαλύβδινα φέρετρά» τους, αύξανε τις σωματικές υγρασίες, που γίνονταν νερό πάνω στο κρύο ατσάλι, κι έπεφταν στις σεντίνες, έσταζαν από σωλήνες, μούσκευαν τα ρούχα. Το περιβάλλον περιορισμένο, δυσώδες, κλειστοφοβικό, έφτανε στο σημείο να προξενεί τρέλα. Οι άνδρες γίνονταν εύκολα ευερέθιστοι, δύστροποι και κάτω από ένταση, ακόμα και παρανοϊκοί ή βίαιοι. Η μεταβολή του χαρακτήρα είχε αποκτήσει ιατρικό όνομα και λεγόταν «νεύρωση χαλύβδινης κονσέρβας». Οι μπαταρίες που τροφοδοτούσαν την ισχύ πρόωσης όταν το Υ/Β βρισκόταν σε κατάδυση, αποτελούσαν συγχρόνως την αχίλλειο πτέρνα των υποβρυχιακών επιχειρήσεων, διότι απαιτούσαν φόρτιση σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να έχουν ικανοποιητική διάρκεια όταν χρειάζονταν να χρησιμοποιούνται και να εκφορτίζονται κατά τις επιθέσεις και τις διαφυγές. Η φόρτιση των μπαταριών γινόταν με τη λειτουργία των μηχανών Diesel η οποία προϋπέθετε πλεύση στην επιφάνεια, ώστε να υπάρχει ο απαιτούμενος αέρας. Έτσι το Υ/Β ήταν αναγκασμένο υπό κανονικές συνθήκες κάθε μέρα να πλέει για κάποιες ώρες στην επιφάνεια ώστε να διατηρεί πάντοτε έτοιμες τις μπαταρίες του. Αυτή η αδυναμία το καθιστούσε τρωτό, ιδίως μετά την εφεύρεση του RADAR και τη συστηματοποίηση της εναέριας έρευνας έμπροσθεν και επί του δρομολογίου των νηοπομπών,

Τα υποβρύχια δεν ενεργούσαν σύμφωνα με το «Δίκαιο των Λειών».

Οι άνδρες μοιράζονταν το χώρο με τα μηχανήματα του υποβρυχίου. όπου λάμβανε χώρα η φάση προετοιμασίας του Υ/Β. Οι επιστημονικές εφευρέσεις το RADAR και το SONAR, η συστηματοποίηση των ανθυποβρυχιακών τακτικών, η τελειοποίηση των ανθυποβρυχιακών όπλων από τον αέρα η την επιφάνεια, και πάνω απ’ όλα, η απόκτηση από τους συμμάχους της κυρίας κρυπτογραφικής μηχανής Enigma, που είχε υιοθετήσει η γερμανική επιχειρησιακή πυραμίδα, ανέστρεψαν την τάση του πολέμου και έφεραν τα Υ/Β σε πολύ δύσκολη θέση. Η παρακολούθηση και αποκρυπτογράφηση των επικοινωνιών αποτέλεσε το ισχυρότερο πλήγμα στις θαλάσσιες επιχειρήσεις των γερμανικών Υ/Β και δυσκόλεψε τη ζωή των πληρωμάτων. Παρ’ όλα αυτά οι άνδρες των Υ/Β επιβίωσαν. Σκληραγωγία και ελλείψεις ήταν οι μόνιμοι σύντροφοί τους. Τα έβγαλαν πέρα με τις θύελλες, την παγωνιά, την τροπική ζέστη και έζησαν με τη συνεχή απειλή του θανάτου από ασφυξία, πνιγμό ή έκρηξη. Μόνο το νεαρό της ηλικίας, η συντροφικότητα, η σκληρή πειθαρχία, η θέληση και η περηφάνια, τους κράτησαν να αντέξουν μια δοκιμασία, που πολλοί άλλοι θα την εύρισκαν ανυπόφορη. Κυρίες και Κύριοι. Οι στόχοι των γερμανικών τορπιλών ήταν τα εμπορικά πλοία και οι ναυτικοί που τα ταξίδευαν. Στην ειρήνη, το να είσαι ναυτικός είναι ασφαλώς ένα απ` τα σκληρότερα επαγγέλματα, άχαρο, απάνθρωπο, σε κρατάει μακριά απ` την οικογένεια, τη δική σου ή την πατρική. Το ταξίδι θέλει άντρες να το δουλεύουνε, θέλει νεύρα και κότσια, είναι μια κοπιαστική και ψυχοφθόρα εργασία στη διάρκεια της οποίας γίνεσαι εξάρτημα μιας επαναλαμβανόμενης ρουτίνας τις ατέλειωτες ώρες, μέρες, μήνες, βλέποντας τα ίδια πράγματα, κάνοντας τις ίδιες δουλειές, πλένοντας τους ίδιους μπουλμέδες, ματσακονίζοντας τις ίδιες λαμαρίνες. Περιπλους 35

Τις ώρες της σχόλης, ανάμεσα στα καμπανάκια της σκάντζα βάρδιας, ταξιδεύεις στου νου σου τα μονοπάτια, συνήθως πίσω στης πατρίδας σου τις αγαπημένες γωνιές, τα τοπία και τα πρόσωπα. Η ατέλειωτη μοναξιά αποδεικνύεται σκληρότερη απ’ τη δουλειά, απ’ τη βάρδια. Έχεις την αίσθηση πως φεύγει και χάνεται η ζωή σου καθώς περιδιαβαίνεις μέσα στους ίδιους αλουέδες, σκοντάφτεις πάνω στα ίδια πρόσωπα, διαβάζεις για εκατοστή φορά το γράμμα της μάνας ή της γυναίκας σου, ή ακούς μονότονα στο γιαπωνέζικο κασετόφωνο την τελευταία κασέτα που σου στείλανε με τους καημούς και τα μοιρολόγια της πατρίδας. Στη βάρδια αντιμετωπίζεις ανέμους, θάλασσες, τυφώνες, ρεύματα, αντάρες, αλλά και μπουνάτσες που είναι το ίδιο κουραστικές, ιδίως τότε που σε περικυκλώνουν φωτεινοί γαλάζιοι ορίζοντες σαν ατλάζια, να σου πονούν τα μάτια απ` το πολύ φως, απέραντοι, χωρίς τελειωμό και ο μονότονος χτύπος της μηχανής, άλλοτε να σε κουφαίνει, άλλοτε να μην τον ακούς απ’ τη συνήθεια, αλλά να είναι εκεί, να είναι μέσα σου, σαν τους χτύπους της καρδιάς σου, να τον νιώθεις να κυλάει μέσ` το αίμα σου σαν την ανάσα σου την ίδια. Η σχέση των ναυτικών με τη θάλασσα μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ψυχοπαθολογικής ανάλυσης, καθώς δεν είναι εύκολο να καταλάβει ο στεριανός, τι κρατάει το ναυτικό τόσο κολλημένο με τη «μεγάλη αγαπημένη» ακόμα κι όταν δεν υπάρχει η βιοποριστική πίεση. Είναι όμως ακριβώς αυτό. Η «μεγάλη αγαπημένη». Όταν είσαι στο βαπόρι νιώθεις να σε βασανίζει, να σου σκάφτει τα σωθικά, η αρμύρα κατατρώει τις λαμαρίνες αλλά τρώει και τις σάρκες σου. Όταν βγεις στην ξηρά νιώθεις σαν το ψάρι έξω απ’ το νερό, σου λείπει, σου δημιουργεί αίσθηση στέρησης, σαν να σου κόψανε το ναρκωτικό σου. Την αναζητάς και μοιάζεις με λυτό Οδυσσέα που ακούει το τραγούδι των σειρήνων και τρέχει πίσω τους. Τρέχεις κι εσύ να ξαναβρείς μπάρκο. Η Αντιμετωπίζεις ανέμους, θάλασσες, τυφώνες...

36 Περιπλους

στεριά δεν έχει για σένα νόημα. Πολλοί προσπάθησαν να περιγράψουν αυτή τη σχέση και κυρίως τι είναι εκείνο που κάνει τους ναυτικούς να γυρίζουν πίσω. Τι τους δένει με τη θάλασσα. Τα συναισθήματα δεν είναι για όλους τα ίδια, είναι όμως το ίδιο δυνατά. Τις περισσότερες φορές πρόκειται για μια ερωτική σχέση. Η θάλασσα είναι μια θηλυκή φύση που κάθε ώρα και στιγμή σου παρουσιάζεται με διαφορετικό πρόσωπο. Κι είναι χιλιάδες οι μεταμορφώσεις της, από τη χαρούμενη, παιχνιδιάρα κι υποτακτική, ως τη σκοτεινιασμένη, μπουρινιασμένη, κυματώδη κι επικίνδυνη. Και κάθε φορά θέλει εσένα, το αρσενικό, να την τιθασεύσει, να την μαϊνάρει, να την ταξιδέψει. Είναι πολύ λίγα τα επαγγέλματα σ’ αυτή τη ζωή που μπορεί να δώσουν τέτοια ικανοποίηση όσο το θαλασσινό. Δεν είναι επάγγελμα που το κάνεις για να ζεις. Ο ναυτικός ζει για να ταξιδεύει. Γι αυτό άλλωστε όταν βγει απ’ το καράβι, όταν οι φυσικές του δυνάμεις τον εγκαταλείπουν, μοιάζει περισσότερο απόμαχος απ’ όποιον άλλο συνταξιούχο, ακουμπισμένος εκεί στο βραχάκι του κάβου του νησιού του να αγναντεύει ώρες ατέλειωτες το πέλαγος και να νοσταλγεί τη ζωή του πάνω στα βαπόρια. Κι όλα αυτά στην ειρήνη. Όλα αλλάζουν όταν έρχεται ο πόλεμος. Τότε καταλαβαίνεις πόσο ανακουφιστικά μονότονη και ήρεμη, ξεκούραστη κι επιθυμητή είναι η ρουτίνα. Γιατί στον πόλεμο δεν υπάρχει ρουτίνα. Το αναπάντεχο, το απροσδόκητο, παραμονεύει κάθε στιγμή. Ο θάνατος είναι παντού. Έρχεται απ’ τον αέρα μέσα σε λίγες στιγμές με μια βροχή ατσάλι και φωτιά, έρχεται από την επιφάνεια με τη μορφή των εχθρικών επιδρομικών που γυρίζουν πάνω σου τις σκοτεινές μπούκες των τεράστιων κανονιών τους και η λάμψη τους μοιάζει ο τελευταίος κεραυνός και βροντή που ακούς, έρχεται κάτω απ` τη θάλασσα με τορπίλες αόρατων υποβρυχίων, που σαν ατσάλινα βέλη κατευθύνονται στις γάστρες των καραβιών να τις σκίσουν, να τις ανοίξουν, να κάνουν χώρο στο θάνατο να

μέσα στα τέσσερα χρόνια του πολέμου. Καθελκύονταν δηλαδή κατά μέσο όρο, δύο πλοία την ημέρα!!…. Λόγω της συνεισφοράς αυτού του φορτηγού πλοίου στην υπόθεση της ελευθερίας, ο τύπος ονομάσθηκε «Liberty». Παράλληλα με την εν σειρά παραγωγή των Liberties τελειοποιήθηκαν οι τακτικές άμυνας των εμπορικών νηοπομπών και περιέλαβαν ανθυποβρυχιακή προστασία από αέρος. Αυτό σήμαινε εντοπισμό και επίθεση σε υποβρύχια εν αναδύσει που εντοπίζονταν σε μεγάλες αποστάσεις επί του δρομολογίου της νηοπομπής. Η παραγωγή των «Liberties», οι νέες τακτικές και η χρήση από τους συμμάχους των νέων εφευρέσεων του RADAR και του SONAR, συνετέλεσαν ώστε περί το 1943 να υπάρξει στροφή και ανάκαμψη της πορείας εφοδιασμού των μαχόμενων στρατευμάτων. Σ’ αυτή τη λυσσαλέα «Μάχη του Ατλαντικού», όπως αποκλήθηκε, που για πολλούς μήνες διεξαγόταν αμφίρροπη, αλλά και στις άλλες θάλασσες της υδρογείου, δεν υπήρχε ηθική και πολύ λιγότερο λογαριαζόταν το Διεθνές Δίκαιο όπως το περιγράψαμε παραπάνω. Φίλες και φίλοι. Ενωρίς τη δεκαετία του 1930 το ολλανδικό ναυτικό διεξήγαγε πειράματα με σωλήνες αέρος που θα επέτρεπαν στις μηχανές Diesel του υποβρυχίου να λειτουργούν ακόμα κι όταν το Υ/Β βρισκόταν υπό την επιφάνεια της θάλασσας. Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν τη χώρα, βρήκαν τα ολλανδικά snorkels, τα τελειοποίησαν και το 1943, πιεσμένοι από τη διαρκώς πιο χειρότερη κατάστασή τους στη θάλασσα άρχιζαν να εξοπλίζουν τα Υ/Β με παρόμοια εξαρτήματα. Την άνοιξη του 1945 εξοπλισμένοι με σύγχρονα Υ/Β που είχαν αναπνευστήρα με προηγμένο οπλισμό και μια ποικιλία αμυντικών συστημάτων, οι ατρόμητοι «γκρίζοι λύκοι» της Γερμανικής Διοικήσεως Υ/Β ήταν έτοιμοι να εξαπολύσουν μια καινούργια επίθεση εναντίον των συμμάχων που είχαν ήδη αποβιβασθεί στην Ευρώπη και εισέβαλαν στη Γερμανία, ενώ το Γ΄ Ράϊχ κατέρρεε γύρω τους. Ανίκητοι, αλλά υπάκουοι, όπως πάντα, οι άνδρες των Υ/Β συμμορφώθηκαν με τις διαταγές και παρέδωσαν τα χαλύβδινα σκάφη τους στον εχθρό. Για τους περισσότερους απ’ αυτούς ήταν μια πικρή στιγμή. Για μερικούς ήταν ο χρόνος για μια τελευταία πράξη πρόκλησης, χωρίς όμως ουσιαστικό αντίκρισμα. Όταν ο Ναύαρχος Karl Donitz εξέδωσε τη διαταγή «Παύσατε πυρ», 45 Υ/Β βρίσκονταν εν πλω. Στις 7 Μαΐου 1945 την ημέρα που η Γερμανία παραδόθηκε διατάχθηκαν να αναδυθούν και να πλεύσουν προς λιμάνια που θα καθορίζονταν σε συμφωνία με τους συμμάχους. Με απροθυμία, το ένα μετά το άλλο τις επόμενες εβδομάδες τα περισσότερα συμμορφώθηκαν. 23 έπλευσαν σε βρετανικά λιμάνια, 3 στις ΗΠΑ, 4 στον Καναδά, 2 στην Αργεντινή, τα υπόλοιπα στη Νορβηγία ή στο Κίελο. Δύο αυτοβυθίστηκαν από τα πληρώματά τους έξω από τη Λισσαβόνα και ένα προσάραξε έξω από την Ολλανδία. Στις βάσεις της Βορείου Ευρώπης βρέθηκαν τελικά ελλιμενισμένα 377 γερμανικά Υ/Β στα οποία οι διαταγές παραδόσεως δόθηκαν από το Βρετανικό Ναυαρχείο. Διατάχθηκαν να πλεύσουν στην επιφάνεια σε προσδιορισμένα βρετανικά αγκυροβόλια. Στη διαταγή υπάκουσαν 156 Υ/Β, οι άνδρες των οποίων αιχμαλωτίστηκαν. Τα περισσότερα από αυτά τα Υ/Β ρυμουλκήθηκαν 30 περίπου μίλια βορείως της Ιρλανδίας όπου τα βύθισαν. Τα πληρώματα των λοιπών 221 Υ/Β αποφάσισαν να αψηφήσουν το τελετουργικό της νίκης και βύθισαν μόνοι τους τα σκάφη τους. Το κόστος του αγώνα τους υπήρξε τρομερό. Από τα 1162 Υ/Β που ναυπηγήθηκαν μεταξύ των ετών 1939 και 1945, τα 784 απωλέσθηκαν και εξ αυτών τα 632 μείνανε στους βυθούς των ωκεανών. Από τους 40.000 άνδρες των Υ/Β, 28.000 απωλέσθη-

Το ταξίδι θέλει άντρες να το δουλεύουνε.

περάσει. Κι εκεί που πλησιάζεις σε λιμάνι και πιστεύεις πως τέλειωσε και τούτο το ταξίδι, έρχεται από νάρκες ύπουλες, φονικές, ποντισμένες λίγο κάτω απ` την επιφάνεια, ή ακουμπισμένες στο βυθό, σε ρηχά σχετικά νερά, να περιμένουν εκεί υπομονετικά, σαν λάμιες, σαν μεταλλικά τέρατα, εργαλεία του θανάτου έτοιμα να εκραγούν, να βουλιάξουν αύτανδρα τα πλοία. Στις Δαντικές σκηνές κόλασης που ακολουθούν το κάθε χτύπημα, πιθανόν να είναι περισσότερο «τυχεροί» αυτοί που περνούν απ’ τη ζωή στο θάνατο μέσα στα λίγα δευτερόλεπτα που διαρκεί η βύθιση του πλοίου. Γιατί εκείνοι που είχαν την «τύχη» να κρατηθούν στην επιφάνεια, αρπαγμένοι από κάποιο σανίδι, ή ακόμα σκαρφαλωμένοι σε κάποια βάρκα ή σχεδία, διαβρεγμένοι μέχρι το κόκαλο στο πετρέλαιο, παραμένουν εκεί στο δριμύ ψύχος, στον αφόρητο ήλιο, στους καρχαρίες, στην πάλη με τα κύματα, στην πείνα, τη δίψα, την άμεση παρέα με το θάνατο για μεγάλα χρονικά διαστήματα, πολλές φορές βδομάδες ολόκληρες. Κι αυτά όλα, εφ` όσον έχουν επιβιώσει από τις όχι σπάνιες ριπές μυδραλίων, όπως συνέβη στο ελληνικό φορτηγό ΠΗΛΕΥΣ από το γερμανικό υποβρύχιο U-852. Φίλες και φίλοι Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε την 1η Σεπτεμβρίου 1939 και έληξε με την παράδοση της Ιαπωνίας την 2α Σεπτεμβρίου 1945. Υπήρξε ίσως η φονικότερη ανθρώπινη σύγκρουση στην ιστορία της ανθρωπότητας, στην οποία έλαβε μέρος και η χώρα μας. Η τεχνική αρτιότητα, με τα μέτρα της εποχής, των γερμανικών υποβρυχίων, αλλά και η τελειοποίηση της τακτικής τους χρησιμοποίησης, επέφερε πολλά και σημαντικά πλήγματα στις αγγλικές και ευρωπαϊκές επικοινωνίες, μέχρι σημείου που η ολοκληρωτική διακοπή του ρεύματος ανεφοδιασμού, λόγω αδυναμίας αναπλήρωσης των καθημερινών απωλειών σε πλοία, φάνταζε σαν μια τρομακτική πραγματικότητα. Στο κρίσιμο εκείνο σημείο του πολέμου, το 1941, ενεργοποιήθηκε η τεράστια παραγωγική ικανότητα της ναυπηγικής βιομηχανίας των ΗΠΑ, που άρχισε να ναυπηγεί μαζικά με εκπληκτικούς, ακόμα και για τη σημερινή εποχή, ρυθμούς, ένα τύπο φορτηγού πλοίου 10.000 τόνων περίπου. Η μέθοδος ναυπήγησης με πολλά προκατασκευασμένα κομμάτια τα οποία συγκολλούνταν με την πρωτοποριακή τότε μέθοδο της ηλεκτροσυγκόλλησης αντί του παραδοσιακού καρφώματος, επέτρεψε την παραγωγή περίπου 2.700 πλοίων του συγκεκριμένου τύπου

Περιπλους 37

3 1. ΤΑΫΓΕΤΟΣ. Φορτηγό. Νηολ. Άνδρου. Στις 11/6/1917 τορπιλίστηκε στη Μεσόγειο. Απωλέσθηκαν 29 από τα 31 μέλη του πληρώματος. 2. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Γ. ΘΕΡΜΙΩΤΗΣ. Φορτηγό. Νηολ. Άνδρου. Στις 18/1/1942 τορπιλίστηκε στο Φινιστέρο από το U-83 και βυθίστηκε αύτανδρο. Απωλέσθηκαν 27 Έλληνες και 6 αλλοδαποί. 3. ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ. Φορτηγό Νολ. Άνδρου. Στις 15/2/1943 τορπιλίστηκε στον Ινδικό από το U-168. Οι ναυαγοί εντοπίστηκαν ύστερα από 5 ημέρες από βρετανικό αεροσκάφος και διασώθηκαν.

καν και 5.000 αιχμαλωτίσθηκαν. Αλλά έφτασαν πολύ κοντά να νικήσουν τη Μεγάλη Βρετανία και να αλλάξουν το αποτέλεσμα του πολέμου. Στο τέλος δημιούργησαν ένα θρύλο ισχυρής δύναμης, που πολύ δύσκολα βρίσκεται ισάξιά της στην ιστορία του ναυτικού πολέμου. Κυρίες και Κύριοι Η Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία και οι Έλληνες ναυτικοί διέγραψαν τη δική τους τροχιά σ` αυτό τον αγώνα για ελευθερία και δημοκρατία, εναντίον των απολυταρχικών και φασιστικών δυνάμεων του άξονα και είχαν τη δική τους συμβολή που αποτέλεσε σημαντικό τμήμα της όλης Εθνικής συμμετοχής. Με υπομονή και εγκαρτέρηση, σιωπηλά, χωρίς κραυγές, χωρίς παιάνες, με αξιοπρέπεια, έγραψαν τη δική τους ιστορία με απώλειες, με αίμα, με απίστευτες εκατόμβες άγνωστες στο ευρύ κοινό. Μια προσφορά στην ανθρωπότητα, μια προσφορά στη χώρα πάνω απ’ όλα. Ήταν όμως μια προσφορά βαθύτατα οδυνηρή. Με θυσίες εκατοντάδων πλοίων, με χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες. Αυτός ο αγώνας ήταν η κορύφωση της προσφοράς του Εμπορικού Ναυτικού του «τέταρτου όπλου» της Ελλάδας στην υπόθεση της ελευθερίας. Υπάρχουν πολλές αναγνώσεις των αριθμών των απωλειών πλοίων και ναυτικών. Υπήρξαν πλοία υπό ελληνική σημαία, υπήρξε συμμετοχή ελληνικών κεφαλαίων σε πλοία υπό ξένη σημαία (όχι τόσο μεγάλη όσο είναι σήμερα για λόγους φορολογίας και ναυτολόγησης ξένων πληρωμάτων), υπήρξαν απώλειες αλλοδαπών ναυτικών στα ελληνικά πλοία, ελλήνων ναυτικών στα ξένα πλοία, υπήρξαν ανθρώπινες απώλειες από εχθρικές ενέργειες εναντίον των πλοίων, από βομβαρδισμούς στα λιμάνια που βρέθηκαν οι έλληνες ναυτικοί, από ασθένειες που προκλήθηκαν από τα συνεχή ταξίδια κ.ο.κ. Ιδιαίτερη μνεία θα θέλαμε να κάνουμε στην τραγική περίπτωση των μικρότερων σκαφών των πετρελαιοκίνητων και των ιστιοφόρων που χρησιμοποιή38 Περιπλους

θηκαν σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα για την επικοινωνία των νησιών με τον κύριο κορμό της χώρας. Όταν τον Μάιο του 1941 ολοκληρώθηκε η κατάληψη της χώρας από την τριπλή κατοχή Γερμανών, Ιταλών και Βουλγάρων το σύνολο σχεδόν αυτών των σκαφών κατασχέθηκαν από τις δυνάμεις κατοχής και επιστρατεύθηκαν να διατηρούν το ρεύμα εφοδιασμού των φρουρών κατοχής των νησιών. Οι απώλειες λοιπόν αυτών των σκαφών προήλθαν, κατά κύριο λόγο, από συμμαχικές πολεμικές ενέργειες που επεδίωκαν τη διακοπή αυτού του ανεφοδιασμού. Οι αριθμοί τους, παρά το ό,τι αναφέρονται ξεχωριστά, περιλαμβάνονται στους συνολικούς αριθμούς απωλειών. Απωλέσθηκαν 491 σκάφη και χάθηκαν 315 έλληνες ναυτικοί. Τα υπό ελληνική σημαία εμπορικά πλοία το 1939 αριθμούσαν 539 σκάφη πάσης φύσεως, συνολικής χωρητικότητας (1.684.694) 1,7 εκατομμυρίων τόνων περίπου. Στο τέλος του πολέμου το 1945 είχαν απομείνει 121 πλοία συνολικής χωρητικότητας (506.033) 0,5 εκατομμυρίου τόνων περίπου. Δηλαδή χάθηκε το 77% των πλοίων και το 70% της χωρητικότητας. Όσον αφορά τους Έλληνες ναυτικούς, έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 2300 άνθρωποι και έμειναν ανάπηροι, μόνιμα ανίκανοι ή ψυχικά διαταραγμένοι πολλοί περισσότεροι, που όμως δεν έχουν καταγραφεί. Η συνεισφορά της Ανδριακής ναυτιλίας στον Μολώχ του πολέμου κυμαίνεται στα γενικά ελληνικά ποσοστά που ήδη αναφέρθηκαν. Με την έναρξη του πολέμου τον Σεπτέμβριο του 1939 ήταν εγγεγραμμένα στο νηολόγιο της νήσου 81 ατμόπλοια, ολικής χωρητικότητας 351.721 κοχ, ενώ τον Αύγουστο του 1945 παρέμειναν στο ίδιο νηολόγιο 21 πλοία συνολικής χωρητικότητας 106.760 κοχ. Δηλαδή απωλέσθηκαν το 74% των πλοίων και το 70% της χωρητικότητας. Σε ανθρώπινες απώλειες ο φόρος ήταν επίσης βαρύς, καθώς το νησί έχασε 185 ναυτικούς από πολεμική αιτία και 16 αποβιώσαντες κατά τη διάρκεια του πολέμου από αιτία που

Πάνω: ΕΙΡΗΝΗ ΚΥΡΙΑΚΙΔΟΥ. Φορτηγό. Νηολ. Άνδρου. Στις 13/6/1941 τορπιλίστηκε από το ιταλικό Υ/Β “BRIN”στις Αζόρες. Απωλέσθηκαν 27 Έλληνες και 2 αλλοδαποί. Κάτω: ΛΑΚΩΝΙΚΟΣ (πρώην NAVIGATOR). Φορτηγό. Νηολ. Άνδρου. Στις 7/5/1943 τορπιλίστηκε από το U-89 δυτικά του Vigo. Απωλέσθηκαν 14 Ελληνες και 9 αλλοδαποί.

σχετιζόταν με τον πόλεμο. Πρόσθετα σ’ αυτούς άλλοι 100 έλληνες και 100 αλλοδαποί χάθηκαν πάνω στα Ανδριώτικα καράβια. Αυτή την πολεμική περιπέτεια της Ανδριακής ναυτιλίας παρουσιάζει το λεύκωμα «Εύλογος Λόγος» του Παναγιώτη Σπυρόπουλου. Την παρουσιάζει μάλιστα με τρόπο εύληπτο, κατανοητό, που εισαγάγει τον αναγνώστη άμεσα στο δράμα του νησιού, μια μικρογραφία του δράματος της χώρας. Τώρα κατάλαβα γιατί ο Παναγιώτης περνούσε ατέλειωτες ώρες στη βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος χαμένος μέσα σε βιβλία και αρχεία, κρατώντας σημειώσεις. Είναι προφανές ότι ο «Εύλογος Λόγος» είναι προϊόν βαθειάς και συστηματικής έρευνας που καθοδηγείται από την ευαισθησία ενός ψύχραιμου και μορφωμένου ανθρώπου, ο οποίος καταγράφει τα γεγονότα, καταγράφει την ιστορία, μακριά από δογματισμούς και κατάρες παρόλο που ο πόλεμος έθιξε και την οικογένειά του. Πιο συγκεκριμένα ο «Εύλογος Λόγος» έχει μια αφιέρωση στον Βασίλη Μίχα καπετάνιο του φορτηγού «Βασίλης Πολέμης», που σκοτώθηκε στα 28 του χρόνια, όταν το πλοίο του τορπιλίστηκε στις 22 Ιανουαρίου 1942 στον Βόρειο Ατλαντικό, εν πλω προς Καναδά, κόπηκε στα δύο και βυθίστηκε σε περίπου 10 λεπτά. Το υποβρύχιο που βύθισε το «Βασίλης Πολέμης» ήταν το U-333, με κυβερνήτη τον τριαντάχρονο πλωτάρχη Peter Cremer. Αμέσως μετά τον τορπιλισμό το Υ/Β αναδύθηκε και πλησίασε τις σωσίβιες λέμβους με 12 ναυαγούς, 3 έλληνες Ανδριώτες και 9 αλλοδαπούς. Στο σέλμα μιας λέμβου ήταν ξαπλωμένος ένας τραυματίας με εγκαύματα. Το πλήρωμα του Υ/Β τους έδωσε επιδέσμους και φάρμακα για τα εγκαύματα, γαλέτες και τσιγάρα. Μόλις οι βάρκες στερέωσαν τους ιστούς και σήκωσαν πανιά, τους υπέδειξαν πορεία για το Halifax, που απείχε περίπου 250 μίλια. Αργότερα οι 12 ναυαγοί περισυνελέγησαν από το ατμόπλοιο «Λεωνίδας Μ. Κονδύλης» και οδηγήθηκαν στο Halifax. Στο βιβλίο υπάρχει αυτή η πρωτοτυπία που ομολογουμένως το καθιστά μοναδικό και το ξεχωρίζει, καθώς παρουσιάζει ένα, ένα τα Ανδριώτικα καράβια που βυθίστηκαν, τον κατάλογο των ανθρώπινων απωλειών για το καθένα, και παράλληλα παραθέ-

τει τα στοιχεία των γερμανικών υποβρυχίων που τα τορπίλισαν, όσα απ’ αυτά είναι γνωστά. Θα μπορούσε άραγε σ’ αυτά τα ζευγάρια βαποριών και υποβρυχίων να αποδοθεί σχέση θύματος και θύτη ;; Προσωπικά, δεν είμαι καθόλου βέβαιος πως αυτή ήταν η πρόθεση του Παναγιώτη του Σπυρόπουλου. Νομίζω πως απλά ήθελε να αναδείξει με απτά στοιχεία, για μια ακόμα φορά, τον παραλογισμό του πολέμου και να υπογραμμίσει τα δεινά που αυτός επισωρεύει στο ανθρώπινο γένος. Κυρίες και Κύριοι, φίλες και φίλοι. Η Ελληνική κοινωνία ποτέ δεν πληροφορήθηκε επίσημα τη μεγάλη, την ανεπανάληπτη προσφορά του Εμπορικού της Ναυτικού στην εθνική προσπάθεια πραγμάτωσης των μεγάλων προσδοκιών, που ακολούθησε το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ποτέ δεν έμαθε τη δυσανάλογη για το μέγεθος της χώρας μας θυσία σε αίμα και πόρους, που παρέμεινε αδικαίωτη, που δεν εκτιμήθηκε όσο έπρεπε στο τραπέζι των νικητών. Αμέσως μετά τον πόλεμο οι σκοπιμότητες των μεγάλων της εποχής και ο ρεαλισμός των διεθνών σχέσεων, πήραν τη θέση των ύμνων και των επαίνων για την Ελληνική συνεισφορά στην κοινή συμμαχική υπόθεση και οι ελπίδες για εθνική ολοκλήρωση και δικαίωση στη διεθνή πολιτική σκηνή παρέμειναν και πάλι απραγματοποίητες. Σ’ αυτή την εξέλιξη της συλλογικής λήθης και άγνοιας, ίσως να συνετέλεσε και η εθνική τραγωδία που ακολούθησε τον πόλεμο, δηλαδή ο εθνοκτόνος εμφύλιος. Ίσως πάλι, η αξιοπρέπεια των ναυτικών μας στάθηκε εμπόδιο στην κραυγαλέα δημοσιότητα και καπηλεία της προσφοράς τους, και με τη σεμνότητά τους, κράτησαν τη θυσία τους μακριά από μια τέτοια ευτελιστική διαδικασία. Μόνο κάποιοι στενοί συγγενείς σ’ όλους τους ναυτότοπους της χώρας διατηρούν λίγα πολύτιμα ενθύμια, μαζί με κάποιες κιτρινισμένες φωτογραφίες, για να θυμίζουν στους νεώτερους, τους αγαπημένους που παρέμειναν στους βυθούς όλων των θαλασσών του κόσμου. Μόνο αυτοί θυμούνται και κάποιοι υπέργηροι πια, επιζώντες ψυχασθενείς, κοινωνικά απροσάρμοστοι και ανίκανοι, από την ψυχική κατάρρευση που τους προκάλεσαν τα ναυάγιά τους, ναυάγια της ζωής κι οι ίδιοι. Ένας τσιμεντένιος σταυρός που αγναντεύει τη θάλασσα σε μιαν άκρη της Πειραϊκής απομένει το μόνο σημάδι μιας εθνικής αναιμικής μνήμης, αν όχι απόλυτης αμνησίας, γι αυτούς που... «έφυγαν για πάντα απ’ τη ζωή, αφίλητοι, άκλαυτοι, ασυντρόφευτοι, αστόλιστοι κι ακήδευτοι, μακριά απ` την πατρική γη και τους προσφιλείς τους». Περιπλους 39

Α/Π ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ & ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΥΠΟΒΡΥΧΙΟ U 35 Επίσκεψη στην Αθήνα και τις Οινούσσες του κ. Willi Jacob

«ἀνείλοντο τοὺς ναυαγούς»

Ὡς συνέχεια τῆς ἀνεγέρσεως µνηµείου καὶ τελετῆς µνήµης στὴν Ἰρλανδία τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 2009, τὴν Ἑλλάδα καὶ τὶς Οἰνοῦσσες ἐπεσκέφθη µεταξὺ 16-25 Μαΐου 2011 ὁ κ. Willi Jacob, βετερᾶνος τοῦ Β’ Παγκοσµίου Πολέµου, 94 ἐτῶν σήµερα, καὶ ἕνα ἐκ τῶν δύο ἐν ζωῇ πλέον µέλος τοῦ Γερµανικοῦ ὑποβρυχίου U 35, συνοδευόµενος ἀπὸ τὴν οἰκογένειά του. Ο κ. Jacob εἶχε ὑπηρετήσει ὡς τεχνίτης τορπιλλῶν στὸ U 35 (εἰκ. 1), τὸ ὁποῖο εἶχε τορπιλλίσει καὶ βυθίσει τὸ πρῶτο Ἑλληνικὸ ἐµπορικὸ πλοῖο, τὸ Οἰνουσσιακὸ α/π ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (εἰκ. 2), ἰδιοκτησίας Διαµαντῆ Ἰ. Πατέρα τὴν 3η Ὀκτωβρίου 1939 κοντὰ στὶς ἀκτὲς τῆς Μεγάλης Βρεττανίας (εἰκ. 3), τὸ ὁποῖο -σύµφωνα µὲ τοὺς κανονισµούς- ἀποτελοῦσε νόµιµο στόχο, καθ’ ὅτι µετέφερε ἀπαγορευµένο φορτίο (µετάλλευµα µαγγανίου) πρὸς ἐχθρικὸ προορισµὸ (Ἀγγλία).

(εἰκ. 1) Τὸ Γερµανικὸ ὑποβρύχιο U 35.

Λόγῳ τῆς ἐπικρατούσης τρικυµίας στὴν περιοχή, ὁ Κυβερνήτης τοῦ U 35, Werner Lott, ἔκανε σῆµα στὸ πλοῖο νὰ τὸν ἀκολουθήσῃ γιὰ νὰ τὸ ὁδηγήσῃ σὲ ὑπήνεµα νερά, νὰ µὴν χρησιµοποιήσουν ἀσύρµατο, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἀσφάλεια τοῦ πληρώµατος, νὰ µὴν ρίξουν τὶς σωσίβιες λέµβους στὴν θάλασσα. Τὸ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ δὲν ἀκολούθησε τὶς ἐντολές του, µὲ ἀποτέλεσµα µία ἀπὸ τὶς τρεῖς λέµβους νὰ ἀναποδογυρίσῃ, οἱ ἐπιβαίνοντες νὰ βρεθοῦν στὴν θάλασσα, ἡ ζωὴ ὅλων τῶν ναυτικῶν νὰ κινδυνεύσῃ καὶ τὸ ὑποβρύχιο νὰ ἐντοπισθῇ ἀπὸ τὴν Βρεττανικὴ ἀεροπορία.

(εἰκ. 2) Τὸ ἀτµόπλοιο «Διαµαντής».

Τότε, ὑπὸ τὶς διαταγὲς τοῦ Lott, καὶ πρὸ τοῦ τορπιλλισµοῦ τοῦ πλοίου, τὸ πλήρωµα τοῦ ὑποβρυχίου – παρ᾿ ὅλες τὶς ἀντίξοες συνθῆκες, µὲ κίνδυνο τῆς ζωῆς τους καὶ ὑπὸ τὴν ἀπειλὴ τοῦ 40 Περιπλους

Ἀξίζει νὰ σηµειωθῇ ὅτι δύο ἡµέρες νωρίτερα, τὸ U 35 εἶχε σταµατήσει τὸ ἐπίσης ἑλληνικὸ πλοῖο “George M. Embiricos”, - φορτωµένο µὲ «οὐδέτερο» φορτίο (σιτηρὰ ἀπὸ τὴν Bahia Blanca Ἀργεντινῆς) πρὸς οὐδέτερο λιµάνι (Ἀµβέρσα) µὲ προορισµὸ τὴν οὐδετέρα Ἐλβετία – καὶ τὸ ἄφησε ἐλεύθερο νὰ συνεχίσῃ τὸ ταξίδι του (εἰκ. 5). Ἐδώ, καὶ σὲ ἀντίθεσι µὲ τὴν ἀνωτέρω διάσωσι, καλὸ θὰ ἦταν νὰ θυµηθοῦµε τὴν ἱστορία µας. Πρὶν εἰκοσιτέσσερις αἰῶνες διεξήχθη ἡ µεγίστη ναυµαχία µεταξὺ Ἑλλλήνων (Ἀθηναίων καὶ Σπαρτιατῶν) στὶς Ἀργινοῦσες (406 π.Χ.). Νικητές, ἀλλὰ καὶ µὲ ἀπώλειες σὲ πλοῖα καὶ ναυαγοὺς, ἦταν οἱ Ἀθηναῖοι. Πλὴν ὄµως, οἱ νικητὲς ναύαρχοι τῶν Ἀθηναίων κατεδικάσθησαν σὲ θάνατο καὶ δήµευσι τῆς περιουσίας τους, διότι, ἄν καὶ ἐµποδισθέντες ἀπὸ τὸν σφοδρὸ ἄνεµο καὶ τὴν τρικυµία, δὲν περισυνέλεξαν τοὺς ναυαγούς –«οὐκ ἀνείλοντο τοὺς ναυαγούς» (Ξενοφῶντος Ἑλληνικὰ 1, 6). Ὁ κ. Jacob, λοιπόν, φιλοξενούµενος ἀπὸ τὸν Δήµαρχο Οἰνουσσῶν κ. Εὐὰγγελο Ἠλ. Ἀγγελάκο, εἶχε τὴν εὐκαιρία νὰ συναντήσῃ κάποιους ἀπὸ τοὺς ἀπογόνους τοῦ πληρώµατος τοῦ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (οἰκογένειες Δ. Ι. Πατέρα καὶ Ζ. Ε. Λεµοῦ) καὶ νὰ τοὺς διηγηθῇ λεπτοµερῶς 3 τὸ γεγονός, τὸ ὁποῖο εἶχε γίνει παγκοσµίως πρωτοσέλιδο τὸν (εἰκ. 3) Ναυτικὸς χάρτης, ἀπεικονίζων τὴν πορεία τοῦ U Ὀκτώβριο τοῦ 1939. Ἐπίσης, 35 (ἀπὸ τὰ Γερµανικὰ ἀρχεῖα, 1939). συνάντησε τὸν Πρέσβυ τῆς (εἰκ. 4) Ὁ Werner Lott (δεξιά) ἐπισκεπτόµενος τὸν κολἸρλανδίας κ. Charles Sheehan πίσκο ἀποβιβάσεως στὸ Ventry µετὰ ἀπὸ 45 χρόνια καὶ τὸν Ἐπιτετραµµένο τῆς (ἐφηµ. The Kerryman, 2/09/1984). Γερµανικῆς Πρεσβείας κ. Guy Féaux de la Croix σὲ δεῖπνο, τὸ ὁποῖο παρέθεσε ὁ κ. Δήµαρχος καὶ οἱ ὁποῖοι ἔδειξαν ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον γιὰ τὴν ἱστορία τοῦ συµβάντος (εἰκ. 6). Κατὰ τὴν παραµονή του στὴν Ἀθήνα ὁ κ. Jacob ξεναγήθηκε στὸν ἀρχαιολογικὸ χῶρο τῆς Ἀκροπόλεως καὶ στὸ Νέο Μουσεῖο Ἀκροπόλεως, καθὼς καὶ στὸ Μουσεῖο Μπενάκη, γιὰ νὰ θαυµάσῃ ἰδίοις ὄµµασι τὰ ἐπιτεύγµατα τόσο τοῦ 4 ἀρχαίου, ὅσο καὶ τοῦ νεωτέρου πολιτισµοῦ µας. Ἐπίσης, Μὲ αὐτήν του τὴν πρᾶξι ὁ Lott, ἀφ᾿ πῆγε στὸ Ναυτικὸ Μουσεῖο Ἑλλάδος, ἑνὸς διεκινδύνευσε τὴν τύχη τοῦ ὑπο- στὸ ὁποῖο καὶ ξεναγήθηκε ἀπὸ τὸν βρυχίου καὶ τοῦ πληρώµατός του ἀπὸ Ἀντιναύαρχο ἐ.ἀ. Ἰωάννη Παλούµπη, τὴν Βρεττανικὴ ἀεροπορία, καὶ ἀφ᾿ δείχνοντας µεγάλο ἐνδιαφέρον γιὰ ἑτέρου ἀνέλαβε τὴν εὐθύνη νὰ παρα- τὰ ἐκθέµατα καὶ τὴν πλούσια ναυτική βιάσῃ τὴν οὐδετερότητα τῆς Ἰρλαν- µας ἱστορία (εἰκ. 7). Στὸ τέλος τῆς ξεδίας γιὰ ἀνθρωπιστικοὺς λόγους, ναγήσεως ὁ κ. Παλούµπης προσέφερε δηλαδὴ γιὰ νὰ ἀποβιβάσῃ ἀσφαλῶς στὸν κ. Jacob ἕνα βιβλίο καὶ τὸ ἡµερολόγιο τοῦ Μουσείου ὡς ἐνθύµιο. τοὺς ναυαγούς (εἰκ. 4). πλησιάζοντος Ἀγγλικοῦ ἀεροπλάνου – κατώρθωσε νὰ περισυλλέξῃ ἀπὸ τὴν θάλασσα ὅλα τὰ µέλη τοῦ πληρώµατος τοῦ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ σῶα (σύνολο 28, ἐκ τῶν ὁποίων σχεδὸν οἱ µισοὶ ἦσαν Ἐγνουσσιῶτες), γιὰ νὰ τὰ σώσῃ ἀπὸ τοὺς θυελλώδεις ἀνέµους (7-8 µποφώρ) καὶ τὴν µεγάλη τρικυµία (κύµατα ὕψους 6-7 µέτρων) – «ἀνείλοντο τοὺς ναυαγούς» (περισυνέλεξαν τοὺς ναυαγούς). Τελικῶς, µετὰ ἀπὸ ταξίδι µιάµισης ἡµέρας, τοὺς ἀπεβίβασε στὸ Ventry της Ιρλανδίας. Οἱ ναυτικοί µας τὸν εὐχαρίστησαν θερµῶς ποὺ τοὺς διέσωσε.

Στὶς 19/05 ὁ Δήµαρχός µας µαζί µε τὸν κ. Jacob, συγγενεῖς καὶ συνεργάτες, ἐπεσκέφθησαν τὴν ναυτικὴ βάσι ὑποβρυχίων στὴν Σαλαµίνα. Ἐκεῖ τοὺς ὑπεδέχθη ὁ Κυβερνήτης τοῦ Ὑποβρυχίου ΠΟΣΕΙΔΩΝ, Ὑποπλοίαρχος Καλλονιάτης, ὁ ὁποῖος µαζί µὲ τὸ πλήρωµά του, τοὺς ξενάγησε στοὺς χώρους τοῦ ὑποβρυχίου. Στὸ τέλος τῆς ξεναγήσεως ὁ Κυβερνήτης χάρισε στὸν κ. Jacob µία καρφίτσα σὲ σχῆµα ὑποβρυχίου, ἡ ὁποία εἶχε δοθῆ στὸν ἴδιο ἀπὸ τὸ Πολεµικὸ Ναυτικό µας, ὅταν ἀπεφοίτησε ἀπὸ τὴν Σχολὴ τῶν ὑποβρυχίων. Ὁ κ. Jacob ἦταν ἐµφανῶς ἐνθουσιασµένος καὶ συγκινηµένος ποὺ ἔπειτα ἀπὸ ἑβδοµῆντα δύο χρόνια ἔµπαινε ξανὰ σὲ ὑποβρύχιο. Ἡ ἐπίσκεψι στὸ ΠΟΣΕΙΔΩΝ χάρισε στοὺς Ἕλληνες ἐπισκέπτες συγκινητικὲς στιγµές (εἰκ. 8). Τὴν ἴδια ἡµέρα ὁ κ. Jacob συνοδευόµενος ἀπὸ τὸν Δήµαρχο ἐπεσκέφθησαν

(εἰκ. 5) Τὸ ἡµερολόγιο τοῦ U 35 µὲ ἐγγραφὲς γιὰ τὸ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (ἀπὸ τὰ Γερµανικὰ ἀρχεῖα, 1939). (εἰκ. 6) Ὁ κ. Jacob (κέντρο), ὁ Γερµανὸς Ἐπιτετραµµένος κ. Féaux de la Croix (δεξιά) καὶ ὁ Ἰρλανδὸς Πρέσβυς κ. Sheehan (ἀριστερά) σὲ δεῖπνο, τὸ ὁποῖο παρέθεσε ἡ οἰκογένεια Ἀγγελάκου. (εἰκ. 7) Ὁ κ. Jacob µὲ τὴν οἰκογένειά του καὶ τὸν Ἀντιναύαρχο Ἰ. Παλούµπη στὸ Ναυτικὸ Μουσεῖο Ἑλλάδος. (εἰκ. 8) Ὁ Δήµαρχος κ. Ἀγγελάκος µὲ τὸν κ. Jacob, τὸν Κυβερνήτη Καλλονιάτη (κέντρο), συγγενεῖς, συνεργάτες καὶ ἀξιωµατικοὺς τοῦ Π.Ν. ἔξω ἀπὸ τὸ ΠΟΣΕΙΔΩΝ. 8

τὸ θρυλικὸ Θωρηκτό µας «Ἀβέρωφ» στὸ Παλαιὸ Φάληρο. Ὁ Κυβερνήτης, Πλοίαρχος Χαραλαµπόπουλος, τοὺς ξενάγησε στοὺς χώρους τοῦ ἱστορικοῦ πλοίου καὶ τοὺς χάρισε ἀναµνηστικὰ δῶρα (εἰκ. 9). Στὶς 21/05 ὁ κ. Jacob ἔφθασε στὶς Οἰνοῦσσες καὶ µαζὶ µὲ τὸν Δήµαρχο περιηγήθησαν τὸ νησί. Ἐπεσκέφθησαν τὸ Ναυτικὸ Μουσεῖο τῶν Οἰνουσσῶν, ὅπου θαύµασαν τὴν µοναδικὴ παγκοσµίως συλλογὴ µοντέλων πλοίων, τὰ ὁποῖα εἶχαν κατασκευασθῆ ἀπὸ Γάλλους κρατουµένους τῶν Βρεττανών κατὰ τοὺς Ναπολεοντίους Πολέµους. Στὴν συνέχεια µετέβησαν στὸ Στάδιο-Ἀµφιθέατρο καὶ στὴν Ἱερὰ Μονὴ Εὐαγγελισµοῦ τῆς Θεοτόκου, κτήτορες τῆς ὁποίας ἦσαν ὁ ΚαπταΠανάγος Δ. Πατέρας, Πλοίαρχος τοῦ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ, µετέπειτα µοναχὸς Ξενοφῶν, καὶ ἡ σύζυγός του Κατίγκω, µετέπειτα Ἡγουµένη τῆς Μονῆς (εἰκ. 10). Θερµὴ ἦταν ἡ ὑποδοχὴ καὶ ξενάγησί του ἀπὸ τὴν Ἡγουµένη Χριστονύµφη καὶ τὴν συνοδεία της, στὶς ὁποῖες ἐξιΠεριπλους 41

(εἰκ. 9) Ὁ κ. Jacob στὸ Θωρηκτὸ «Ἀβέρωφ». (εἰκ. 10) Ο κ. Jacob µὲ τὸν Δήµαρχο στὸ Μοναστήρι τῶν Οἰνουσσῶν. (εἰκ. 11) Ὁ Δήµαρχος κ. Ἀγγελάκος ἐπιδίδει ἀναµνηστικὸ δίπλωµα στὸν κ. Jacob. στόρησε τὰ γεγονότα. Ἐκεῖνες, ὡς ἔνδειξι φιλίας τοῦ ἐπέδωσαν ἀναµνηστικὰ δῶρα. Τὴν ἑποµένη, κατὰ τὴν τελετὴ ἀπονοµῆς µαθητικῶν βραβείων τοῦ «Οἰνουσσιακοῦ Ἱδρύµατος» τοῦ εὐεργέτου Καπτα-Γιάννη Διαµ. Πατέρα, ὁ Δήµαρχος ἐπέδωσε στὸν κ. Jacob ἕνα ἀναµνηστικὸ δίπλωµα γιὰ τὴν διάσωσι τῶν µελῶν τοῦ πληρώµατος τοῦ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ, ἀλλὰ καὶ ὡς ἐνθύµιο τῆς ἐπισκέψεως-προσκυνήµατός του στὶς Οἰνοῦσσες. Ἐκεῖνος παρέλαβε τὸ δίπλωµα ἐµφανῶς συγκινηµένος (εἰκ. 11) καὶ µίλησε στὸ πλῆθος τῶν µαθητῶν καὶ τῶν παρευρισκοµένων γιὰ τὸ περιστατικό, οἱ ὁποῖοι τὸν παρακολουθοῦσαν µὲ µεγάλο ἐνδιαφέρον. Ὅταν, µάλιστα, ρωτήθηκε πῶς ἀπεφάσισαν ἐν καιρῷ πολέµου καὶ µέσα στὴν τρικυµία νὰ προβοῦν σὲ µία τέτοια ἀνθρωπιστικὴ πρᾶξι, ἀψηφῶντας τοὺς κινδύνους καὶ δεδοµένου ὅτι ὁ Καπετάνιος τοῦ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ εἶχε ἤδη ἐκπέµψει σῆµα SOS, ἀπήντησε: «Ἦταν καὶ αὐτοὶ ναυτικοί, ὅπως καὶ ἐµεῖς». Ὁ κ. Jacob ἀποχαιρέτισε τὶς Οἰνοῦσσες τὴν Δευτέρα, 23 Μαΐου, καὶ ἐπειτα ἀπὸ µία σύντοµο περιήγησι στὴν Χίο καὶ συγκεκριµένα στὴν Νέα Μονή, στὰ Αὐγώνυµα καὶ στὸν Ἀνάβατο, ἀνεχώρησε τὸ πρωὶ τῆς Τετάρτης, 25 Μαΐου, γιὰ τὴν Γερµανία, κατενθουσιασµένος, γεµᾶτος συγκίνησι καὶ µὲ τὶς καλύτερες ἐντυπώσεις ἀπὸ αὐτὸ τὸ µοναδικὸ ταξίδι-προσκύνηµα ζωῆς στὴν γενέτειρα ἀξίων ναυτικῶν καὶ καραβοκυραίων. Ἀκολουθεῖ τὸ ἀναµνηστικὸ δίπλωµα, τὸ ὁποῖο ἐπεδώθη στὸν κ. Jacob. 42 Περιπλους

Εκ του Δήµου, Ιούνιος 2011

Μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην ιστορία του

ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΠΟΜΑΧΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ Του Δημοσθένη Μπούκη του Γιάννη, Πειραιοδίφη

την κλασσική Ελλάδα, πριν 2.500 χρόνια, η Πολιτεία είχε προβλέψει «τους πηρωθέντας εν πολέμω δημοσία τρέφεσθαι». Από τότε πολλοί αιώνες κύλησαν. Η Ελλάδα πέρασε «δια πυρός και σιδήρου» φτάνοντας, με τραύματα, στα μετεπαναστατικά του 1821 χρόνια. Και τότε νέος αγώνας αρχίζει: πάνω στα ερείπια σιγά-σιγά κτίζεται η νεώτερη Ελλάδα. Ανάμεσα στα άλλα, και πρωτίστως, υπάρχει ανάγκη θεσμοθέτησης των λειτουργιών του κράτους, αλλά και της κινητοποίησης της, όποιας, παραγωγικής δύναμης για τη δημιουργία Εθνικού και ιδιωτικού εισοδήματος. Σοβαρότατο ρόλο στην αναπτυσσόμενη οικονομία είχε η

44 Περιπλους

ναυτιλία. Πολλές φορές έχει τονισθεί στον «ΠΕΡΙΠΛΟΥ» η συμβολή της ναυτιλίας στην ιστορική πορεία των Ελλήνων. Αμέτρητες οι ψυχές που χάθηκαν στα κύματα, είτε ως πληρώματα πολεμικών πλοίων, είτε ως πληρώματα εμπορικών, στερώντας από τις οικογένειές τους (σύζυγο, παιδιά, υπερήλικες γονείς) τα προς το ζην. Αμέτρητα τα σακατεμένα, από τις κακουχίες της μάνας-θάλασσας, κορμιά που άραξαν στη στεριά ανήμπορα να εργασθούν και να σιτισθούν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους. Σχετικά γρήγορα οι Έλληνες συνειδητοποίησαν το μέγεθος του προβλήματος. Έπρεπε να φροντισθούν οι «πηρωθέντες» ναυτικοί. Οι Σπετσιώτες βάζουν τα θεμέλια του «Ναυ-

τικού Απομαχικού Ταμείου». Σε μια «κάσα» (έτσι ακόμα και τώρα μερικοί αποκαλούν τα χρηματοκιβώτια), την οποία διαχειρίζοταν η Δημογεροντία, φυλάσσονταν τα χρήματα που προέκυπταν από το 5% των κερδών των πλοίων, τα οποία εκτελούσαν μεταφορές στο εξωτερικό. Από αυτό το 5% άρχισαν να καταβάλλονται βοηθήματα στις οικογένειες των χαμένων, αλλά και στους ανέργους και ανήμπορους ναυτικούς. Βέβαια, για να μην ξεχνιόμαστε, πολλά ακούστηκαν για τη διαχείριση της «κάσας». Την 22α Απριλίου του 1821 η Εφορία των Σπετσών, ορίζει ότι «Η διανομή των θαλασσίων λειών θέλει γίνεται ως ακολούθως: Το εν τρίτον τούτων θέλει μερίζεται εις τα δια-

Σημ. περιοδικού: πηρωθέντας τους καταστάντες αναπήρους. Εκ του πηρόω, πηρώ: ακρωτηριάζω, σακατεύω.

Ναυτικο Απομαχικο Ταμειο

Πάνω: Η μαρμάρινη προτομή του επιφανούς κερκυραίου, πλοιάρχου Γεράσιμου Ζωχιού, που έχει στηθεί στην πλατεία της γενέτειράς του, το χωριό Άγιοι Δέκα. Έργο της Ρένας Κρουαζιέ.Ο Γεράσιμος Ζωχιός είναι ο ιδρυτής και πρώτος Πρόεδρος του ΝΑΤ. Στην απέναντι σελίδα. Το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο συστάθηκε ως οργανισμός με νόμο επί βασιλείας του Όθωνα το 1861. Είναι ο πρώτος ασφαλιστικός οργανισμός της Ελλάδος και ο δεύτερος ναυτικός ασφαλιστικός οργανισμός στον κόσμο. Στο μεγαλόπρεπο και εμβληματικό κτίριο που δεσπόζει στο λιμάνι του Πειραιά το Ταμείο στεγάστηκε το 1954.

μαχόμενα πλοία. Το έτερον εν τρίτον εις τους ναύτας και το διαμένον εν τρίτον θέλει αποταμιεύεται εις το Κοινόν Ταμείον». Την απόφαση υιοθέτησαν η Ύδρα και τα Ψαρά. Υπάρχει διχογνωμία, λόγω έλλειψης στοιχείων, για το αν η απόφαση κυρώθηκε και από τη Συνέλευση της Επιδαύρου, όπως θα έπρεπε. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για τη μακρά και φουρτουνιασμένη πορεία του Ν.Α.Τ. Ακολούθησε σχετικό ψήφισμα της Συνέλευσης της Τροιζήνας, η οποία θέτει πιο συγκεκριμένο πλαίσιο για την προστασία των ναυτικών. Ακολούθως ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας και ο Βασιλιάς Όθων, με αλλεπάλληλες ρυθμίσεις, φροντίζουν τα της ναυτιλίας και, βέβαια, τα της κοινωνικής προστασίας των ναυτικών. Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε ότι όταν οι σχετικές διατάξεις αναφέρουν τη λέξη «ναυτικός», δεν εννοούν μόνο τους της εμπορικής ναυτιλίας, αλλά και τους άνδρες του πολεμικού ναυτικού. Το 1836 ο Γραμματέας της Επικράτειας επί των Ναυτικών (υπουργός) Α. Κριεζής κάνει ένα ακόμα βήμα. Εκδίδει Διάταγμα « Περί Αστυνομίας της Εμπορικής Ναυτιλίας», με το οποίο, πέραν των άλλων, προβλέπει την ενίσχυση του «Ταμείου Απομαχικού» με το αντίτιμο για την έκδοση των ναυτικών διπλωμάτων και με τα ποσά που προέκυπταν από διάφορες ναυτιλιακές παραβάσεις. Περαιτέρω προτείνει «Διευθυντήριο» συγκροτούμενο από τους α) Πλοίαρχο Α’ τάξεως Σαχτούρη, β) Πλοίαρχο Β’ τάξεως Αποστόλη και γ) Πλοίαρχο Γ’ τάξεως Μυριαλή και το οποίο αποκαλεί «Επιτροπή του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου» ως υπεύθυνο για την παραλαβή των χρημάτων και την απόθεσή τους «εις κιβώτιον με τριπλά κλειδία κατά τας λεπτομερείς οδηγίας…». Το «κιβώτιον με τριπλά κλειδία»

Περιπλους 45

Ναυτικο Απομαχικο Ταμειο

Αριστερά: Ο Πλοίαρχος Π.Ν. Γεράσιμος Ζωχιός, το 1867 διατύπωσε για πρώτη φορά την ιδέα ίδρυσης Ναυτικού Μουσείου. Το πορτραίτο του είναι έργο του ζωγράφου Σπυρίδωνα Προσαλέντη (18301895) και εκτίθεται στην Ά αίθουσα της μόνιμης έκθεσης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Δεξιά: Ο Αντώνιος Κριεζής, Υδραίος ήρωας του αγώνα της Ανεξαρτησίας, διετέλεσε υπουργός των Ναυτικών δύο φορές (1835-1841 και 1849-1854). Δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την ίδρυση του Ταμείου με την θεσμοθέτηση πόρων και τον διορισμό του τότε σημαιοφόρου Γεράσιμου Ζωχιού ως Γραμματέα της Επιτροπής του «Ναυτικού Απομαχικού».

φυλασσόταν στον Βασιλικό Ναύσταθμο Πόρου. Λίγες ημέρες μετά τον ορισμό της «Επιτροπής» ο Κριεζής με επιστολή του στον Όθωνα προκαλεί την διεύρυνσή της: «…Διά γραμματέα της Επιτροπής προτείνω τον εις τα γραφεία του Διευθυντηρίου εργαζόμενον σημαιοφόρον Ζωχιό, έχοντα ικανότητα. Ως επιμίσθιον νομίζω καλόν να δίδεται προς αυτόν και ποσόν εκ δρχ. 50...». Με την επιστολή αυτή αρχίζει η μακρόχρονη σχέση του Γεράσιμου Ζωχιού με το Ν.Α.Τ. και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, του οποίου υπήρξε ο εμπνευστής. Αξίζει ιδιαίτερης αναφοράς το πρόσωπο του Ζωχιού. Ο Γεράσιμος Ζωχιός ήλθε στον κόσμο την 31η Αυγούστου 1811 στο ημιορεινό χωριουδάκι Άγιοι Δέκα της Κέρκυρας. Ως μαθητής της Ιονίου Ακαδημίας διδάχθηκε μαθηματικά και φιλολογία από τους φημισμένους στην εποχή τους Καστρινό και Ασώπιο. Το 1828 έφυγε από τη Κέρκυρα και πήγε στην ελεύθερη Ελλάδα. Σύντομα διορίζεται από τον Καποδίστρια ως καθηγητής μαθηματικών στο ορφανοτροφείο της Αίγινας (μετέπειτα φυλακές). Εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και αργότερα, για να συμπληρώσει τη μόρφωσή του, μεταβαίνει στο Παρίσι. Την 10η Απριλίου 1836 κατατάσσεται στο Βασιλικό Ναυτικό και ονομάζεται σημαιοφόρος. Πρέπει να διακρίθηκε αμέσως για τις ικανότητές του, γιατί, όπως γράφω παραπάνω, σε λίγους, από την κατάταξή του, μήνες προτάθηκε ως Γραμματέας της «Επιτροπής του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου» του οποίου αργότερα διετέλε-

σε Πρόεδρος, θέση την οποία κατείχε, με μικρά διαλείμματα, μέχρι το 1871, αφήνοντας ανεξίτηλο το θετικό στίγμα του μέχρι σήμερα. Αποστρατεύτηκε, με αίτησή του, το 1874 με τον βαθμό του Πλοιάρχου. Ήταν παντρεμένος και πατέρας δύο αγοριών (ο ένας ήταν ιατρός και ο άλλος αρχιτέκτονας) και ενός κοριτσιού. Μετά την ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα πολιτεύτηκε στην Κέρκυρα και εξελέγη βουλευτής σε τρεις βουλευτικές περιόδους. Διετέλεσε δε Υπουργός Ναυτικών στις κυβερνήσεις Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. Μεταξύ των άλλων συνέγραψε «Οι βιβλίου και νου δεόμενοι καθηγηταί» και «Το μωρόν άλας» (και τα δύο εκδόθηκαν το 1857 στην Αθήνα από το τυπογραφείο του Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως). Πέθανε το 1881. Η κόρη του Ναυσικά, μετά τον θάνατό του, υπέβαλλε, χωρίς αποτέλεσμα, αιτήσεις για οικονομική της ενίσχυση, προκειμένου να αντιμετωπίσει την ένδειά της. Δείγμα αυτό της τιμιότητας του πατέρα της. Η προσωπικότητα του Γεράσιμου Ζωχιού προσδιορίζεται από τη γνώση της ιστορίας και των αρχαίων συγγραφέων, την τιμιότητα, την επιμονή στους στόχους και την αψύτητα, όταν ένοιωθε να προσβάλλονται τα πιστεύω του. Το τελευταίο του χαρακτηριστικό τον οδήγησε πολλάκις σε συγκρούσεις με τους προϊσταμένους του. Πίνακας με τη μορφή του κοσμεί την αίθουσα του Δ.Σ. του Ν.Α.Τ. και προτομές του έχουν τοποθετηθεί στον πρώτο όροφο του Ν.Α.Τ., στο Γαλαξίδι και στη γενέτειρά του.

Επί μια εικοσιπενταετία συσσωρεύονται χρήματα στο ταμείο του υπό σύσταση Ν.Α.Τ. χωρίς, για διάφορους λόγους, να έχουν νομοθετηθεί τα πρέποντα για την έναρξη της κοινωνικής του προσφοράς. Όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου το Ν.Α.Τ. πήρε την πρώτη του νομική μορφή το 1861, επί Όθωνα, με τον ΧΛΘ Νόμο, ο οποίος φέρει την υπογραφή της αντιβασίλισσας Αμαλίας, αποτελέσας τον πρώτο ασφαλιστικό οργανισμό της Ελλάδας και τον δεύτερο ναυτικό ασφαλιστικό οργανισμό στον κόσμο μετά τον αντίστοιχο Γαλλικό «CAISSE DES INVALIDES DE LA MARINE», που ιδρύθηκε τη δεκαετία 1660 επί Λουδοβίκου ΙΔ’. Από τότε μέχρι τις ημέρες μας, με σωρεία Νομοθετικών παρεμβάσεων, μερικές φορές αστόχων, το Ν.Α.Τ. προσφέρει τις υπηρεσίες του στους Έλληνες Ναυτικούς, όχι μόνο ως φορέας απονομής συντάξεων, κυρίων και επικουρικών, και βοηθημάτων, αλλά και μέσω του «ΟΙΚΟΥ ΝΑΥΤΟΥ», ο οποίος αποτελεί αυτόνομο Ν.Π.Δ.Δ. και φροντίζει την υγεία των εν ενεργεία και εν συντάξει ναυτικών. Στο ίδιο κτίριο συστεγάζονται τα Ταμεία Προνοίας Αξιωματικών και Κατωτέρων Πληρωμάτων των οποίων σκοπός είναι η απονομή εφ’ άπαξ παροχών. Η εγκατάσταση στο σημερινό μεγαλόπρεπο κτίριο, επί της οδού Εθνικής Αντιστάσεως 1 του Πειραιά, έγινε τον Αύγουστο του 1954, σε μέρος του κτιρίου το οποίο αγοράσθηκε από την «Εθνική Τράπεζα» αντί 10.251.548 δραχμών. Προηγουμένως είχε στεγαστεί σε διάφορα κτίρια των Αθηνών, μεταξύ των οποίων και στο Υπουργείο Ναυτικών. Δυστυχώς η οικονομική κατάσταση του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου τις τελευταίες δεκαετίες δεν βαίνει προς το καλύτερο. Και σε αυτή τη μη καλή πορεία συνετέλεσαν πολλοί παράγοντες, που δεν άπτονται αυτής της σύντομης ιστορικής αναφοράς. Η διοικητική του αυτοτέλεια καταργείται από 1-1-2013, αφού με πρόσφατη διάταξη εντάσσεται στο Ι.Κ.Α. Με αυτό τον τρόπο τελειώνει η ιστορική του πορεία. Κλείνοντας θέλω να ευχαριστήσω το Ν.Α.Τ. διότι επί τριάντα τρία και μισό χρόνια μου έδωσε την ευκαιρία να προσφέρω, ως υπάλληλος, μαζί με τους συναδέλφους μου ό,τι καλύτερο μπορούσα, αντικρίζοντας τους ακάματους και ταλαιπωρημένους ναυτικούς μας ως στυλοβάτες της Εμπορικής μας Ναυτιλίας, οι οποίοι μαζί με τους εφοπλιστές δημιούργησαν το μεγάλο παγκόσμιο ναυτιλιακό θαύμα. Υ.Γ. Καλό θα ήταν η Διοίκησή του να φροντίσει για τη δημιουργία ιστορικού αρχείου, δεδομένου του ότι το Ν.Α.Τ. στερείται τοιούτου. Το καλοκαίρι του 2006 το Δ.Σ. του Ν.Α.Τ., μετά από εισήγησή μου, αποφάσισε ομόφωνα και ενθουσιωδώς την έκδοση βιβλίου σχετικού με την ιστορία του ιδρύματος. Δυστυχώς η απόφαση παραμένει ανεκτέλεστη.

Πηγές: 1. «Ιστορία Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου πρώτης εκατονταετίας (1861-1961)». Έκδοση Ν.Α.Τ., 1971. 2. Εγκυκλοπαίδεια «Ελευθερουδάκη», έκδοση 1927. 3. Διαδίκτυο.

46 Περιπλους

Επιχείρηση «Καταπέλτης» Τα παρασκήνια μιας ναυτικής τραγωδίας | Πριν από 71 περίπου χρόνια στη δυτική Μεσόγειο, στη μεγάλη ναυτική βάση της Γαλλίας, το Μερς-ελ-Κεμπίρ του Αλγερίου, πολύ πλησίον του λιμένος του Οράν, έλαβε χώρα επίθεση ισχυρής δυνάμεως του Βρετανικού Στόλου εναντίον των εκεί ναυλοχούντων πολεμικών σκαφών ισχυρής επίσης γαλλικής δυνάμεως. Η έναρξη της προσβολής άρχισε την 17.54 της 3ης Ιουλίου 1940, αφού προηγουμένως οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του βρετανού εκπροσώπου, γαλλομαθούς πλοιάρχου Cedric Holland και του Ναυάρχου Gensoul, απέβησαν άκαρπες. Μέχρι τις 18:00 όλα τα πλοία είχαν σοβαρά εμπλακεί στη μάχη. Μετά δεκάλεπτο βομβαρδισμό ακολούθησαν σφοδρές αεροπορικές επιθέσεις από το αεροπλανοφόρο HMS “Ark Royal”. Το θωρηκτό “Bretagne” ανατινάχθηκε, το καταδρομικό “Dunkerque” προσάραξε και το θωρηκτό “Provence” εξώκειλε. Διέφυγε μόνο το καταδρομικό “Strasbourg”, το οποίο, παρ’ ότι υπέστη σοβαρές ζημιές, έφθασε στην Τουλώνα, όπως και τα καταδρομικά από το Αλγέρι. Το θανάσιμο αυτό πλήγμα της Επιχείρησης “Catapult” εδόθη από την εδρεύουσα στο Γιβραλτάρ Ναυτική Δύναμη “Η”, του ναυάρχου Somerville. Αυτή αποτελείτο από το καταδρομικό μάχης “Hood”, τα θωρηκτά “Valiant” και “Resolution”, το αεροπλανοφόρο “Ark Royal”, άλλα δύο καταδρομικά και έντεκα αντιτορπιλικά. Η επιχείρηση “Catapult” προέβλεπε την ταυτόχρονη κατάληψη, τον έλεγχο ή την αποτελεσματική αχρήστευση ή καταστροφή όλων των γαλλικών δυνάμεων του Γαλλικού Ναυτικού. Η κατανομή του γαλλικού στόλου μετά την γαλλική συνθηκολόγηση και την ανάληψη της γαλλικής κυβερνήσεως και του κράτους από τον Στρατάρχη Philip Petain ήταν η ακόλουθη: • Δύο θωρηκτά, τέσσαρα ελαφρά καταδρομικά, μερικά υποβρύχια με το πολύ μεγάλο υποβρύχιο “Surcouf”, οχτώ αντιτορπιλικά και διακόσια περίπου ναρκαλιευτικά και ανθυποβρυχιακά σκάφη στο Πλύμουθ & Πόρτσμουθ. • Στην Αλεξάνδρεια ένα γαλλικό θωρηκτό, τέσσερα καταδρομικά, τα τρία σύγχρονου τύπου με πολυβόλα των 8 ιντσών και μερικά μικρότερα πλοία. • Στο Μερς-ελ-Κεμπίρ του Αλγερίου, όπως προαναφέρθηκε, υπήρχαν δύο από τα ισχυρότερα πλοία των Γάλλων, τα καταδρομικά μάχης “Dunkerque” και “Strasbourg”, πολύ ανώτερα των γερμανικών “Sanhurst” και “Gneisenau”. Είχαν άλλωστε κατασκευασθεί για να είναι ανώτερα τούτων. Αν αυτά τα σκάφη έπεφταν σε γερμανικά χέρια και αναλάμβαναν δράση θα αποτελούσαν θανάσιμη απειλή στις θαλάσσιες εμπορικές γραμμές της Αγγλίας. • Στον λιμένα του Αλγερίου υπήρχαν επτά καταδρομικά, στην Μαρτινίκα ένα αεροπλανοφόρο και δύο ελαφρά καταδρομικά. Στην Καζαμπλάνκα είχε αγκυροβολήσει το θωρηκτό “Jean Bart” χωρίς όμως πυροβόλα. Δεν ήταν δυνατόν ν’ αποπερατωθεί η ναυπήγησή του και ήταν αδύνατον να ολοκληρωθεί στην Καζαμπλάνκα. Τέλος το θωρηκτό “Richelieu” είχε φθάσει στο Ντανκάρ προσωρημένης

Του Υπτγου ε.α. Γεωργίου Παρασκευά, Μέλους του Ν.Μ.Ε. ήδη ναυπηγήσεως, μπορούσε να αναπτύξει ατμό και τα πυροβόλα του των 15 ιντσών λειτουργούσαν. Στην Τουλώνα υπήρχαν μερικά άλλα πολεμικά τα οποία βρίσκονταν εκτός ακτίνας δράσεως του Βρετανικού ναυτικού. Η εξέλιξη της επιχειρήσεως “Catapult” είχε ως εξής: • Την νύχτα της 3ης Ιουλίου 1940 όλα τα γαλλικά πλοία στο Πόρτσμουθ και Πλύμουθ τέθηκαν υπό αγγλικό έλεγχο κατόπιν επιτυχούς αιφνιδιαστικής ενέργειας και χρήσεως συντριπτικά υπέρτερης δύναμης. Τούτο κατέδειξε πόσο εύκολα οι Γερμανοί θα μπορούσαν να καταλάβουν τα γαλλικά πολεμικά σκάφη, τα οποία θα ευρίσκοντο σε λιμένες υπό τον έλεγχό τους. Πολλές εκατοντάδες ανδρών από τα γαλλικά πληρώματα ενώθηκαν αργότερα με το βρετανικό ναυτικό. • Στην Αλεξάνδρεια, μετά από μακρές διαπραγματεύσεις του Ναυάρχου Cunningham και του γάλλου ομολόγου του Ναυάρχου Godfroy, η γαλλική ναυτική δύναμη δέχτηκε να εκκενώσει τις δεξαμενές καυσίμων των πλοίων, να αφαιρέσει σημαντικά τμήματα του μηχανισμού των πυροβόλων και να διατάξει τον επαναπατρισμό των πληρωμάτων της. • Στις 8 Ιουλίου στο Ντακάρ, το αεροπλανοφόρο HMS “Hermes” επετέθη εναντίον του θωρηκτού “Richelieu”. Τούτο εβλήθη από αεροπλάνα και υπέστη σοβαρές ζημιές. Στις γαλλικές δυτικές Ινδίες το γαλλικό αεροπλανοφόρο και τα δύο ελαφρά καταδρομικά παροπλίσθηκαν κατόπιν μακρών διαπραγματεύσεων και συμφωνίας με τις Η.Π.Α. Η σχεδίαση και η εκτέλεση της επιχειρήσεως “Catapult” υπήρξε το αποτέλεσμα της εφιαλτικής απειλής την οποίαν αισθανόταν η Μεγάλη Βρετανία μετά την συνθηκολόγηση της Γαλλίας. Ο κίνδυνος ήταν να περιέλθουν καθ’ οποιονδήποτε τρόπο τα σκάφη του Γαλλικού στόλου υπό γερμανικό ή ιταλικό έλεγχο. Ο γαλλικός πολεμικός στόλος ήταν ισχυρότατος και εθεωρείτο ο τέταρτος από πλευράς ισχύος τότε παγκοσμίως. Εάν δε ληφθεί υπ’ όψιν και η διαγραφόμενη ιαπωνική απειλή στον ορίζοντα, τότε η Μεγάλή Βρετανία ερχόταν αντιμέτωπη με θανάσιμους κινδύνους, οι οποίοι θα επηρέαζαν και την ασφάλεια των Η.Π.Α. Το άρθρον 8 της γαλλικής ανακωχής με τη Γερμανία όριζε ότι ο γαλλικός στόλος, εκτός του τμήματος που χρειαζόταν για την προστασία των γαλλικών αποικιακών συμφερόντων «έδει να συγκεντρωθεί εις λιμένας, οίτινες έμελλον να καθορισθούν και να παροπλισθεί και ακινητοποιηθεί υπό γερμανικόν ή ιταλικόν έλεγχον». Στο ίδιο άρθρο η γερμανική κυβέρνηση διεκήρυσσε επισήμως ότι δεν είχε την πρόθεση να χρησιμοποιήσει το στόλο για δικούς της σκοπούς κατά τη διάρκεια του πολέμου. Επιπλέον, βάσει αυτού του άρθρου, εξαιρούντο οι μονάδες οι αναγκαίες για την επιτήρηση ακτών και ναρκαλιεία. Το παρελθόν όμως και η συμπεριφορά του Χίτλερ και της Ναζιστικής Γερμανίας δεν ήταν δυνατόν να εμπνεύσει κανενός είδους εμπιστοσύνη στη Βρετανική ηγεσία, η οποία παρέμενε πλέον μόνη στην αντιμετώπιση των δυνάμεων του άξονος.

Αριστερά: Το καταδρομικό “Strasbourg” φλεγόμενο. Δεξιά: Η ανατίναξη του θωρηκτού “Bretagne”.

48 Περιπλους

Πάνω: Το καταδρομικό μάχης “Hood”. Αριστερά: Το καταδρομικό “Dunkerque”. Δεξιά: Το θωρηκτό “Provence”.

Το θέμα της σοβαρότατης αυτής απειλής για τα ζωτικά εθνικά συμφέροντα ετέθη αμέσως στο Βρετανικό Πολεμικό Συμβούλιο. Ο Πρωθυπουργός Ουΐνστον Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του αναφέρει: «Το Πολεμικό Συμβούλιο δεν εδίστασε ούτε στιγμή... Η απόφαση αυτή ήταν μισητή, η πλέον αφύσικη και οδυνηρή απόφαση, στην λήψη της οποίας ευρέθηκα ποτέ αναμεμιγμένος... από την άλλη πλευρά η ζωή του έθνους και η σωτηρία της υποθέσεώς μας ευρίσκοντο εν κινδύνω. Ήταν μια ελληνική τραγωδία! Καμιά όμως άλλη ενέργεια δεν υπήρξε ποτέ περισσότερον επιβεβλημένη για τη ζωή της Μεγάλης Βρετανίας ή για ό,τι εξαρτάτο από αυτήν...». Σημαντικό μέρος της ευθύνης στην διαμόρφωση αυτής της καταστάσεως, η οποία οδήγησε στην επιχείρηση “Catapult” φαίνεται να φέρει και ο γάλλος Ναύαρχος Francois Darlan. Ήταν επί δεκαετία ο εμπνευστής και συντελεστής της ανασυγκροτήσεως του γαλλικού πολεμικού ναυτικού και το είχε φέρει στην καλύτερη κατάσταση από την εποχή της Γαλλικής Επαναστάσεως. Ο Darlan ήταν ικανότατος, πολύ φιλόδοξος και εγωιστής, αντιπαθούσε δε εξίσου τους Γερμανούς και τους Άγγλους, διότι είχε χάσει τον προπάππον του στην ναυμαχία του Τραφάλγκαρ. Η εξουσία του και η επιβολή του επί του Στόλου ήταν από κάθε άποψη ακλόνητη. Σε όλες σχεδόν τις συμμαχικές συνεδριάσεις, που γίνονταν, καθώς πλησίαζε το τέλος της γαλλικής αντιστάσεως, είχε επανειλημμένως διαβεβαιώσει ότι ο γαλλικός στόλος δεν θα περιήρχετο στα χέρια των Γερμανών. Δεν είχε επομένως παρά να διατάξει τα πλοία να κατευθυνθούν σε αγγλικούς, αμερικανικούς ή γαλλικούς αποικιακούς λιμένες και θα εισακουόταν απολύτως. Το πρωί της 17ης Ιουνίου 1940, μετά την παύση της Κυβερνήσεως Ρενώ, ανακοίνωσε στον Στρατηγό Ζωρζ ότι είχε αποφασίσει να δώσει αυτή τη διαταγή. Όταν την επόμενη το απόγευμα ο Ζωρζ τον ερώτησε τι απέγινε, ο Darlan του απάντησε ότι άλλαξε γνώμη διότι τώρα ήταν Υπουργός Ναυτικών. Δηλαδή εννοούσε ότι εφ’ όσον τώρα ήταν υπουργός είχε διαφορετική γνώμη. Παραθέτω εδώ ένα απόσπασμα από τα Απομνημονεύματα του Τσώρτσιλ σχετικό με αυτή την απόφαση του Darlan: «Πόσο μάταιοι και ιδιοτελείς είναι οι υπολογισμοί των ανθρώπων! Της ματαιότητος αυτής σπάνια παρουσιάστηκε ένα πιο οφθαλμοφανές και απτό δείγμα. Ο Ναύαρχος Darlan δεν είχε παρά να επιβιβασθεί σε ένα οιοδήποτε από τα πλοία του και να κατευθυνθεί σε έναν οποιονδήποτε λιμένα, έξω της Γαλλίας, για να γίνει κύριος όλων των γαλλικών συμφερόντων μακριά από κάθε γερμανικό έλεγχο. Δεν θα ερχόταν, όπως ο Στρατηγός Ντε Γκωλ, με μόνο το ακαταμάχητο θάρρος του και με λιγοστούς οπαδούς. Θα έφερνε μαζί του, έξω της

ακτίνας δράσεως των Γερμανών τον τέταρτο κατά σειρά στόλο του κόσμου, οι άνδρες και οι αξιωματικοί του οποίου ήταν προσωπικά αφοσιωμένοι σ’ αυτόν. Αν είχε ενεργήσει έτσι, ο Darlan θα απέβαινε ο αρχηγός της γαλλικής αντιστάσεως με ένα ισχυρό όπλο στα χέρια του. Τα βρετανικά και τα αμερικανικά ναυπηγεία και οι ναύσταθμοι θα ήσαν στη διάθεσή του για τη συντήρηση του στόλου του. Το γαλλικό απόθεμα χρυσού στις Η.Π.Α. θα του εξασφάλιζε, μόλις αναγνωριζόταν, μεγάλους πόρους. Ολόκληρη η γαλλική Αυτοκρατορία θα συσπειρωνόταν γύρω του. Τίποτε δεν μπορούσε να τον εμποδίσει από το να γίνει ο Ελευθερωτής της Γαλλίας. Η δόξα και η δύναμη, που τόσο ζωηρά επιθυμούσε, ήταν στη διάθεσή του. Αντί γι αυτό, βάδισε επί δύο έτη, κατέχων ένα τυραννικό και επονείδιστο αξίωμα, προς ένα βίαιο θάνατο, έναν ατιμασμένο τάφο και απέκτησε ένα όνομα που θα είναι πολύ μισητό για πολύ καιρό στο Γαλλικό Ναυτικό και στο Γαλλικό Έθνος, που είχε ως τότε υπηρετήσει τόσο καλά». Ο Darlan δεν παραδεχόταν ότι δεν τήρησε το λόγο του σχετικά με το να μη περιέλθουν τα πλοία του γαλλικού στόλου στους Γερμανούς. Παρατίθεται εδώ απόσπασμα της επιστολής του προς τον Βρετανό Πρωθυπουργό Ουΐνστον Τσώρτσιλ, της 4ης Δεκεμβρίου 1942: «Αγαπητέ κ. Πρωθυπουργέ. Στις 12 Ιουνίου 1940 στο Μπριάρ, στο Στρατηγείο του Στρατηγού Vegan με φωνάξατε ιδιαιτέρως και μου είπατε: «Darlan, ελπίζω ότι δεν θα παραδώσετε ποτέ τον Στόλο». Σας απάντησα: «Δεν τίθεται παρόμοιο ζήτημα. Αυτό θα ήταν αντίθετο στις ναυτικές παραδόσεις μας και την τιμή της Γαλλίας». Ο Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου Alexander και ο Αρχηγός του Ναυαρχείου Pound έλαβαν την αυτήν απάντηση στις 17 Ιουνίου 1940 στο Μπορντώ, ως επίσης και ο λόρδος Λόυντ. Εάν δεν συνήνεσα να επιτρέψω στον γαλλικό στόλο να κατευθυνθεί σε βρετανικούς λιμένες, τούτο οφείλεται εις το ό,τι εγνώριζα ότι μία τοιαύτη απόφασις θα προκαλούσε την ολοκληρωτική κατάληψη της Μητροπολιτικής Γαλλίας και της Βορείου Αφρικής. Ομολογώ ότι με κατέλαβε μεγάλη πικρία και δυσφορία εναντίον της Αγγλίας λόγω των θλιβερών γεγονότων, τα οποία με έθιξαν ως ναυτικόν. Εξ άλλου μου φάνηκε ότι δεν είχατε εμπιστοσύνη στον λόγο μου. Μία ημέρα ο λόρδος Halifax μου εμήνυσε μέσω του κ. Ντυπουΐ ότι στην Αγγλία ο λόγος μου δεν αμφισβητείτο αλλ’ ότι επηρεάζει η γνώμη πως δεν θα ήμουν σε θέση να τον τηρήσω. Η εκούσια καταΠεριπλους 49

Επιχείρηση «Καταπέλτης» και Βόρεια Αφρική και επέτρεψε σε γερμανικά στροφή του Στόλου στην Τουλώνα απέδειξε ήδη υποβρύχια να χρησιμοποιήσουν τη γαλλική βάση ότι είχα δίκιο, διότι, αν και δεν είχα πλέον την του Ντακάρ για να πραγματοποιήσουν επιθέσεις αρχηγία του, ο Στόλος εκτέλεσε τις διαταγές, τις εναντίον πλοίων που διέπλεαν τον Ατλαντικό. οποίες είχα δώσει και στις οποίες είχα επιμείνει, Η σύλληψη και κεραυνοβόλος πραγματοποίηση παρά την αντίθετη επιθυμία της Κυβερνήσεως της επιχειρήσεως “Catapult” προκάλεσε βαθειά Laval. Κατόπιν των διαταγών του αρχηγού μου, εντύπωση σ’ όλον τον κόσμο. Αντίπαλοι, φίλοι και του Στρατάρχου, αναγκάσθηκα από τον Ιανουμελλοντικοί σύμμαχοι της Μεγάλης Βρετανίας άριο 1941 μέχρι και τον Απρίλιο 1942 να υιοπείσθηκαν ότι η ηγεσία και ο βρετανικός λαός θετήσω πολιτική, η οποία θα απέτρεπε την καήταν απολύτως αποφασισμένοι να πολεμήσουν τάληψη και σύνθλιψη της Γαλλίας και της Αυτοκαι με κάθε τρόπο να αποκρούσουν τη Χιτλερική κρατορίας της από τας δυνάμεις του Άξονος...». τυραννία, έναντι οποιουδήποτε τιμήματος και Στη συνέχεια της επιστολής επεξηγεί εν γένει την με οποιοδήποτε πρόσφορο μέσον. συμπεριφορά του και τα επακολουθήσαντα γεΤαυτοχρόνως αποδεικνυόταν για άλλη μία γονότα μέχρις ότου σχημάτισε την Ανώτατη Διφορά ότι οι συμμαχίες δεν έχουν απολύτως καοίκηση (Γάλλων) στην Αφρική και ετέθη παρά το μία σχέση με συναισθηματισμούς. Αποτελούν πλευρό των Συμμάχων. όργανα της ανάγκης για την αντιμετώπιση Ο Ναύαρχος Darlan και ο Αμερικανός Πρόεδρος και κατανίκηση του κατά περίπτωση κοινού Ρούζβελτ είχαν δημιουργήσει προσωπική φιλία. εχθρού. Φιλικά συναισθήματα μπορεί να υπάρΟ γιος του Darlan έπασχε από πολιομυελίτιδα Ο γάλλος Ναύαρχος Francois Darlan. ξουν μεταξύ ατόμων, όχι όμως μεταξύ κρατών, και ο Πρόεδρος τον κάλεσε στο κέντρο αποκαόπου επικρατεί το Μακιαβελικό «ο σκοπός ταστάσεως που χρησιμοποιούσε ο ίδιος. Έχοντας απομακρυνθεί από την εξουσία κατόπιν γερμανικής πιέσεως προς τον αγιάζει τα μέσα». Πράγμα το οποίο ο ελληνικός λαός έχει πληρώσει Petain και αντικατασταθεί από τον Pierre Laval, επ’ ευκαιρία του τα- ακριβά με απογοητεύσεις κατά τις εκάστοτε μεταπολεμικές διαξιδιού του γιου του, ενημέρωσε μέσω ενός επικοινωνιακού διαύλου κρατικές ρυθμίσεις. την Ουάσινγκτον ότι θα μπορούσε να συσπειρώσει τους Γάλλους της Τέλος καταδεικνύεται αναμφισβήτητα ο σημαντικότατος ρόλος της προσωπικότητας των εκάστοτε ηγετών, όπως αυτή προσδιορίζεται Βόρειας Αφρικής υπέρ των Συμμάχων. Η αλήθεια είναι ότι ο Darlan δεν είχε παραδώσει τον Γαλλικό Στό- από εκδηλώσεις του χαρακτήρα της. Προκαταλήψεις, αντιπάθειες λο στους Γερμανούς το 1940. Πέραν όμως αυτού, προτού χάσει και φιλοδοξίες επιδρούν στη λήψη αποφάσεων οι οποίες ανάλογα τη δύναμή του, είχε συμφωνήσει σε μια σειρά ενεργειών υπέρ του προς το μέγεθος των ευθυνών και της εξουσίας των υψηλά ευρισκοΧίτλερ, ορισμένες φορές μάλιστα χωρίς την άδεια του Στρατάρχου μένων, επιδρούν τόσο στην ιστορία των λαών, όσο και στην υστεροPetain. Προώθησε την στρατιωτική συνεργασία στη Μέση Ανατολή φημία των ηγετών. Βιβλιογραφία: 1. «Απομνημονεύματα», Β. Παγκοσμίου Πολέμου, Ουΐσντον Τσώρτσιλ, τόμος δεύτερος (3 - 4) «Η Μοιραία ώρα». 2. «Συμμαχία», Jonathan Fenby. Ρούζβελτ-Στάλιν -Τσώρτσιλ.

Λευτέρης Χανδρινός Του Ιωάννη Παλούμπη

Την

είδηση, παλιά ήδη, κοντά δύο ετών, μου την έστειλε ο απόστρατος Αντιπλοίαρχος (ΠΥ-Ρ/Ε) Ιωάννης Μαρτζούκος από τα Κάτω Κορακιανά της Κέρκυρας και θεωρώ κάτι παραπάνω από υποχρέωση μου να την παρουσιάσω στο αναγνωστικό κοινό του «Περίπλου». Πρόκειται για μια συνέχεια της υπόθεσης «Χανδρινού» την οποία δίνει ο Δήμος Κέρκυρας αυτή τη φορά, μιάς και εκείνοι που έπρεπε να τη θυμούνται, φαίνεται πως την έχουν ξεχάσει. 50 Περιπλους

Με απόφαση του λοιπόν ο Δήμος, από 3 Σεπτεμβρίου 2009, ονομάζει έναν αρκετά κεντρικό δρόμο της πόλης, σε οδό «Ελευθερίου Χανδρινού», τιμώντας έτσι την προσφορά του μεγαλού συμπατριώτη του στην άμυνα της Κύπρου την περίοδο της Τουρκικής εισβολής το 1974. Ο κ. Μαρτζούκος είχε την καλοσύνη να μου στείλει φωτογραφίες της οδού, καθώς και το απόσπασμα του πρακτικού του Δήμου, το σχετικό με την ονοματοθεσία. Μου προξένησε ιδιαίτερη εντύπωση το σκεπτικό της απόφασης συντεταγμένο κατά τρόπο λιτό και εύληπτο από τον Δήμαρχο Κερκυραίων κ. Σωτήριο Μικάλεφ: «Ως Κυβερνήτης του αρματαγωγού «ΛΕΣΒΟΣ», πήρε την πρωτοβουλία μετά από πρόταση της Εθνικής Φρουράς της Κύπρου και βομβάρδισε τον ισχυρό τουρκοκυπριακό θύλακα της Πάφου, αναγκάζοντας τις εχθρικές δυνάμεις να παραδοθούν. Παραλλήλως, αντί να επιστρέψει προς την Ελλάδα, εκινήθη προς την Αίγυπτο και η κίνησή του δημιούργησε τρομερή σύγχυση στις τουρκικές δυνάμεις, ώστε η τουρκική αεροπορία

βύθισε από σφάλμα το αντιτορπιλικό του στόλου της «Κοτζάτεπε», αχρήστευσε ένα άλλο και έθεσε ένα τρίτο εκτός μάχης. Οι απώλειες του τουρκικού στόλου και η παράδοση των τούρκων της Πάφου, στέρησε από τις δυνάμεις εισβολής τη δυνατότητα να ολοκληρώσουν τα σχέδια τους κατά την πρώτη επιχείρηση κατάληψης της νήσου.» Το ανωτέρω σκεπτικό συμπληρώνεται από την ακόλουθη διαπίστωση που κάνει η επιτροπή ονοματοθεσίας του Δήμου: «Μπορεί το ελληνικό κράτος να μην τίμησε, ούτε να αναγνώρισε επαρκώς τα πολεμικά επιτεύγματα του Χανδρινού και του πληρώματός του, η Επιτροπή Ονοματοθεσίας πάντως του Δήμου Κερκυραίων χαιρέτισε την πρόταση του Δημάρχου και αποφάσισε ομοφώνως να ονομάσει την κεντρική οδό που χωρίζει το ΙΚΑ Κέρκυρας από το ΚΤΕΛ Κέρκυρας σε οδό Ελευθερίου Χανδρινού». Νομιζώ πως η τιμή για τον Κερκυραίο Χανδρινό αντανακλά σε ολόκληρο το Π.Ν. που θα πρέπει να αισθάνεται ιδιαίτερα υπερήφανο για έναν ακόμα άνθρωπό του.

Στέλιος Φαλιέρος

Ένας Ναυτομοντελιστής στο Ναυτικό Μουσείο Κρήτης Γράφει ο Πρόεδρος του Ν. Μ. Κρήτης, Μανώλης Ι. Πετράκης Αρχιπλοίαρχος (Μ) Π.Ν. ε.α.

«Δεν είναι το Χθες ούτε το Σήμερα αλλά το Αύριο αυτό που θα θυμίζει τα έργα και τις πράξεις μας του Χθες και του Σήμερα.» Με αυτά τα λόγια, θα ήθελα να προλογίσω για τον ναυτομοντελιστή του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, για τον επί χρόνια Διευθυντή μας, Στέλιο Φαλιέρο. Τα διαχρονικά μοντέλα πλοίων του που κοσμούν τον χώρο του Ναυτικού Μουσείου, δείχνουν σήμερα και θα δείχνουν και Αύριο το έργο του Στέλιου. Όταν η δύναμη της θέλησης συναντά το μεράκι και τη δημιουργικότητα, όταν η αγάπη για το Ναυτικό στοιχείο και την ιστορία του Ναυτικού μας αλλάζει μορφή, τότε τα αποτελέσματα είναι αυτά που βλέπουμε στα μοντέλα των πλοίων του. «Καληνύχτα, κι όλα ρίχτα τα όνειρά σου στα νερά, να γεννούνε καραβάκια καλοτάξιδα, γερά…» Στίχοι από ένα τραγούδι της κ. Πόπης Ντουντουλάκη που έρχονται στη σκέψη μας. Συλλογιζόμαστε πώς άνθρωποι με το δικό του μεράκι για το θαλάσσιο στοιχείο και τα καράβια, ίσως να μεγάλωσαν με πα52 Περιπλους

ρόμοια ακούσματα, με τραγούδια για διάφορα πλεούμενα και θάλασσες, συντροφιά με τον παφλασμό των κυμάτων. Ίσως, το νανούρισμα αυτό, που ξεθώριαζε λίγο πριν τον ύπνο, να οδηγούσε στόλους από Πολεμικά πλοία και ψαροκάικα, ιστιοφόρα με ανοιγμένα πανιά, ολάνοιχτα φτερά, θριαμβευτικό ταξίδι του λευκού στο γαλάζιο. Και στη περίπτωση του κ. Φαλιέρου ίσως τα όνειρά του να πέταξαν πάνω από τα άψυχα και άμορφα πρωτογενή υλικά όπως το ξύλο, το χαρτί, το σίδερο, το πλαστικό. Και σμίλεψε τις ακατέργαστες αυτές μάζες και έδεσε τα κομμάτια τους με σύρματα, σπάγκους, κόλλες και κάθε λογής άλλα υλικά και συναρμολόγησε τα μοντέλα του. Μετά ήρθε το χρώμα να ζεστάνει και να τονίζει τα σχήματα και να το αποτέλεσμα. Απρόσμενο χωρίς φωνή, να σε καλεί κοντά του και να θέλει να σου μιλήσει. Να θέλει να μοιραστεί μαζί σου την πληρότητα. Να θέλει να σου δείξει την ύπαρξή του, να θέλει να σε κάνει να το αγαπήσεις.

Ο Αντιπλοίαρχος Στέλιος Φαλιέρος (Ε) Π.Ν. ε.α. γεννήθηκε στον Πόρο Τροιζηνίας. Μετά τις γυμνασιακές σπουδές του εισήχθηκε και φοίτησε στη Σχολή Υπαξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού και από το έτος 1953 έως και το 1988 υπηρέτησε επάξια τις τάξεις του. Με την εξαιρετική σύζυγό του, κ. Ευαγγελία Μακρυγιαννάκη απέκτησαν δύο παιδιά, τη Σοφία Κοινωνική Λειτουργό και τον Ιορδάνη, ο οποίος συνεχίζει τη παράδοση και είναι σήμερα και αυτός Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. Από το έτος 1995 μέχρι και σήμερα ο Στέλιος είναι Διευθυντής στο Ναυτικό Μουσείο Κρήτης. Από το έτος 1980 άρχισε να ασχολείται συστηματικά με τη κατασκευή αντιγράφων πλοίων του Πολεμικού Ναυτικού. Νωρίτερα και για πολλά χρόνια αφιέρωσε μεγάλο χρονικό διάστημα στην μελέτη ειδικών βιβλίων και την παρατήρηση σχεδίων- κατασκευών. Επισκέφτηκε πολλές φορές χώρους ναυπηγείων, παρατήρησε τα πλοία στις δεξαμενές, μελέτησε με πάθος τα

στη συνέχεια καθορίζει την κλίμακα κατασκευής ώστε να έχει το κατάλληλο εκτόπισμα και χωρητικότητα για τους μηχανισμούς, μπαταρίες, ηλεκτρονικά κλπ που θα του επιτρέψουν να ταξιδεύψει και στη συνέχεια ξεκινά η κατασκευή. Μια τέτοια κατασκευή είναι αρκετά χρονοβόρα και απαιτείται χρόνος από ένα έως δύο χρόνια ανάλογα με τον τύπο του πλοίου. Τα μοντέλα του όλα είναι μοναδικά με τη δική τους φινέτσα και ιστορία και επάνω τους αντανακλάται όλη η προσπάθεια που χρειάστηκε για τη κατασκευή τους. Αυτό που κατασκευάζει δεν είναι εργασία επί πληρωμή αλλά το χόμπι του που έγινε πάθος για τη τελειότητα, δεν υπάρχει δέσμευση χρόνου για την αποπεράτωση του κάθε μοντέλου, αλλά πρωτίστως η καλή διάθεσή του σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου του. Ο τρόπος σκέψης του σε συνδυασμό με τη μεγάλη του αγάπη για το Πολεμικό Ναυτικό και το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης τον οδήγησε στην απόφασή του να προσφέρει ΔΩΡΕΑΝ όλα τα μοντέλα του στο Ναυτικό Μουσείο μας και έτσι όλοι εμείς γίναμε αποδέκτες αυτών των φανταστικών μοντέλων πλοίων, τα οποία κοσμούν τις αίθουσές μας και πιστεύουμε ακράδαντα ότι η προσπάθεια κατασκευής δε θα σταματήσει εδώ. Τα μοντέλα που έχει προσφέρει μέχρι σήμερα είναι: 1. Καταδρομικό «ΑΛΑΣΚΑ» 2. Θωρηκτό «Missuri» 3. Κανονιοφόρος «Αρσλάνογλου» 4. Τομή Αντιτορπιλικού Fram 5. Αντιτορπιλικό «Βέλος» 6. Φρεγάτα «Ήπειρος» 7. ΤΠΚ «Κωστάκος» 8. Φρεγάτα «Μακεδονία» 9. Αντιτορπιλικό «Νέαρχος»

10. Ο.Γ. «Ρουσσέν» 11. Τομή Αντιτορπιλικού «Αδρία» 12. Φρεγάτα «Έλλη» Το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης με ομόφωνη απόφαση του Δ.Σ του απένειμε τον τίτλο του Μεγάλου Δωρητού και το όνομά του θα παραμείνει χαραγμένο στον πίνακα Δωρητών του. Όσον η υγεία του το επιτρέπει με πολύ αγάπη και μεράκι θα συνεχίσει την προσπάθειά του για τη κατασκευή και άλλων μοντέλων: Στο εργαστήριο του Ν. Μουσείου συνεχίζει να εργάζεται και αυτήν την περίοδο ολοκλήρωσε μια πρωτότυπη κατασκευή του σκελετού του Θ/Κ Γ. Αβέρωφ. Παράλληλα, και με τη βοήθεια συνεργατών του Μουσείου μας εργάζεται στην ολοκλήρωση του ιστορικού τορπιλοβόλου 11, του Α/Τ. ΑΔΡΙΑΣ ώστε στη συνέχεια να ολοκληρωθεί η τομή ενός πολεμικού ιστιοφόρου του 17ου αιώνα και η κατασκευή δύο πλοίων Λίμπερτυ της Εμπορικής Ναυτιλίας. Συγχρόνως στο σπίτι του κατασκευάζει τα μοντέλα του Α/Τ. ΔΟΞΑ και ΙΕΡΑΞ τα οποία σύντομα θα εμπλουτίσουν τα εκθέματα του Μουσείου μας. Η άριστη μέχρι σήμερα συνεργασία μας σε συνδυασμό με τα όνειρα και τις προτεραιότητες για την ανάπτυξη του μουσείου, μας έχει οδηγήσει σε σκέψεις-αποφάσεις που πιστεύουμε ότι θα έχουμε την υγεία, δύναμη και θέληση για να προχωρήσουμε σε νέες κατασκευές μοντέλων πλοίων. Ευελπιστούμε και πιστεύουμε ότι θα πρέπει με κάθε δυνατό τρόπο να μεταλαμπαδεύσουμε την αγάπη μας τόσο για το Ναυτικό Στοιχείο όσο και για το Ένδοξο Πολεμικό μας Ναυτικό στις νεώτερες γενιές, μακριά από μικροπολιτικές σκοπιμότητες και με μοναδικό γνώμονα την ανάδειξη της Ναυτικής μας ιστορίας.

ΡΟΥΣΣΕΝ ΠΡ. ΤΜΗΜΑ ΟΓ.

ΗΠΕΙΡΟΣ ΦΡΕΓΑΤΑ.

ναυπηγικά σχέδια και ασχολήθηκε με τον τρόπο κατασκευής του σκάφους. Έτσι, κατασκεύασε τα πρώτα του πλοία τις φρεγάτες «Πόρος» και «Κρήτη» με δικά του σχέδια και όνειρα. Στη συνέχεια ξεκίνησε να κατασκευάζει σε μεγάλη κλίμακα τα αληθινά μοντέλα του, αληθινά πλεούμενα όλα τηλεκατευθυνόμενα με άριστη ναυπηγική συμπεριφορά και στοιχεία (ευστάθεια, πλευστότητα κλπ), τα οποία και του επέτρεπαν σε διάφορες Ναυτικές εκδηλώσεις επί το πλείστον να τα παρουσιάζει ταξιδεύοντας αφήνοντας θετικότατες εντυπώσεις. Τα έργα του έχουν μήκος από 1,50 μέχρι 2,50 μέτρα ανάλογα με τον τύπο κάθε πλοίου. Εξ’ όσων δε γνωρίζω είναι ένας από τους ελάχιστους στον Ελλαδικό χώρο που πραγματοποιεί αυτές τις κατασκευές, δηλαδή κινούμενο μοντέλο και όχι στατικό με πρωτογενή υλικά και χωρίς γραμμή παραγωγής (ένα μοντέλο κατά περίπτωση). Πρώτα- πρώτα, επεξεργάζεται τα σχέδια του μοντέλου που θέλει να κατασκευάσει, Περιπλους 53

Η Ιστορία ενός Σχεδίου

Η ιστορία Στο ενός σχεδίου Από το «Λουδοβίκο» στη Μπέτυ Του Κωνσταντίνου Φιλίππου,

Διπλ. Ναυπηγού & Μηχανολόγου Μηχανικού

54 Περιπλους

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, στην είσοδο αριστερά, ένα από τα πρώτα εκθέματα που συναντά κανείς είναι το μοντέλο της φρεγάτας «Λουδοβίκος» μαζί με ένα ναυπηγικό σχέδιο γραμμών του πλοίου που φέρει την υπογραφή Γ. Τομπάζης, Αρχιναυπηγός, Πόρος 1838. Το σχέδιο είναι δωρεάς του πατέρα μου Αλεξάνδρου, ναυπηγού, αξιωματικού Π. Ν. Η δωρεά του σχεδίου είχε γίνει αρκετές δεκαετίες πριν και εντοπίσθηκε από τον γράφοντα. Όπως ήταν αναμενόμενο το σχέδιο ανευρέθηκε στα αρχεία του Μουσείου και τοποθετήθηκε μαζί με το μοντέλο ως έχει σήμερα. Τι όμως κρύβεται πίσω από αυτό το σχέδιο; Στη συνέχεια εκθέτω ένα μικρό ιστορικό της διαδρομής του και της οικογενείας Τομπάζη, όσον το αφορά.

Ο Γεώργιος Τομπάζης ήταν γιός του Υδραίου ναυάρχου της Επαναστάσεως Ιακώβου. (1782-1829). Ο Γεώργιος γεννήθηκε 1809 και ετελεύτησε το 1892. Εσπούδασε ναυπηγός στην Αγγλία και κατατάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό όπου έφθασε μέχρι τον βαθμό του υποναυάρχου. Κατά την σταδιοδρομία του εναυπήγησε αρκετά πλοία, μεταξύ των οποίων και το «Λουδοβίκος», στον Πόρο, όπου εναυπηγήθησαν και πολλά άλλα πολεμικά πλοία. Διετέλεσε Υπουργός Ναυτικών στις κυβερνήσεις Ζαΐμη (1870) και Τρικούπη (1883). Ο Γεώργιος απεστάλη με κυβερνητική διαταγή στην Γλασκώβη για την παραλαβή κάποιων πολεμικών πλοίων που εναυπηγούντο στα φημισμένα ναυπηγεία. της. Εκεί εγνώρισε και παντρεύτηκε την κόρη γνωστής οικογενείας ονόματι Anderson. Μετά τον θάνατο του Γεωργίου η χήρα του

Από το «Λουδοβίκο» στη Μπέτυ. επέστρεψε στην Γλασκώβη. Ο γιός του ζεύγους, Γεώργιος Anderson Τομπάζης ενυμφέφθη την Ελένη Στυλιανίδου. Έζησε στην Γλασκώβη όπου και εδραστηριοποιήθηκε ως διευθυντής εταιρίας παρασκευής whisky και εισαγωγέας της Jamaica Rum. Ήταν Γενικός Πρόξενος της Ελλάδος. Το ζεύγος απέκτησε δύο παιδιά, τον Γεώργιο και τον Ιάκωβο (Τζίμη). Το σπίτι τους ήταν 7 Victoria Circus τηλέφωνο west 2402. Απέθανε το 1921. Η οικογένεια Τομπάζη είχε στην Γλασκώβη μια έντονη κοινωνική παρουσία με έμφαση στην στήριξη της Ελλάδος και της Ορθοδόξου Εκκλησίας και στην βοήθεια των Ελλήνων φοιτητών που εσπούδαζαν εκεί. Η Ελένη (Στυλιανίδου) Τομπάζη συνέχισε το έργο αυτό και το σπίτι της ήταν πάντοτε ανοικτό σε όλους. Μέσα σε αυτό το κλίμα ο πατέρας μου, ευρισκόμενος στην Γλασκώβη για σπουδές, κατά την περίοδο 1912-1919 (μαζί με τον φίλο του Ιωάννη Λάσκαρη, μετέπειτα ναυπηγό, αξιωματικό Π. Ν. ) εγνώρισε την οικογένεια Τομπάζη και εφιλοξενήθηκε πολλές φορές στο εξοχικό σπίτι τους στο Blairmore. Ο οικογενειακός αυτός δεσμός επεκτάθηκε και στον γράφοντα που εσπούδασε στην Γλασκώβη την περίοδο 1950-1955.

Εγνώρισε την αρχόντισσα Ελένη Τομπάζη και τα παιδιά της και τις νύφες της, Μαίρη σύζυγο του Γεωργίου και Ελισάβετ (Μπέττυ) σύζυγο του Ιακώβου, (Τζίμη). Η ζωή εκύλησε, οι γόνοι της οικογενείας Τομπάζη έφυγαν από την ζωή πλην της Μπέττυ που ο γράφων είχε την μεγάλη χαρά να ξαναδεί πρόσφατα στην Ελλάδα μετά από 50 χρόνια περίπου. Ξεδιπλώνοντας παλαιές αναμνήσεις με την Μπέττυ προέκυψε ότι ο πεθερός πρέπει να ήταν αυτός που παρέδωσε το σχέδιο του «Λουδοβίκος», του προγόνου του ναυπηγού Γεωργίου Τομπάζη, στον πατέρα μου, ο οποίος αργότερα το εδώρησε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Το «Λουδοβίκος» μετονομάστηκε αργότερα σε «Μεσολόγγι» και το 1867 μετακόμισε σε αυτό η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων έως το 1871. Η Μπέττυ έχει 11 εγγόνια και 11 δισέγγονα, όλα όμως έχουν πια αφομοιωθεί από την αγγλική κοινωνία. Στο σπίτι της Victoria Circus κατοικεί η δεύτερη σύζυγος του Γεωργίου Τομπάζη, δίπλα του δε είναι σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία της πόλεως. Έτσι έκλεισε ο κύκλος της ζωής από τον «Λουδοβίκο στην Μπέττυ» και το σχέδιο απέκτησε ένα νέο ιστορικό βάθος.

Στην αριστερή σελίδα: Ομοίωμα της κορβέτας «Λουδοβίκος». Κατασκευή: Aρ. Ράλλη. Αρ. Συλλογής 2.031. Σε αυτή τη σελίδα: Πάνω, δεξιά: Λεπτομέρεια του ναυπηγικού σχεδίου της κορβέτας Λουδοβίκος. Αριστερά: Η υπογραφή του αρχιναυπηγού Γεωργίου Τομπάζη στο σχέδιο του πλοίου. Κάτω: Το ναυπηγικό σχέδιο του «Λουδοβίκου» στη μόνιμη έκθεση του ΝΜΕ.

Περιπλους 55

ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΟ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ (Ομιλία που εκφωνήθηκε στην Δ΄ Ημερίδα Ιστορίας Ναυτικής Ιατρικής, «Ναυτική Ιατρική στην Επανάσταση του 1821», που διοργάνωσε το Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών, στις 26 Φεβρουαρίου 2011) του Ιωάννη Κατσαβού, Υπαξιωματικού Π. Ν. - Νοσηλευτού

Ιερή Πόλη του Μεσολογγίου έχει περάσει στην παγκόσμια ιστορία ως ένα σύμβολο του διαρκούς αγώνα για την ελευθερία. Το ηρωικό αυτό έπος των Ελεύθερων Πολιορκημένων στην παρούσα εργασία προσεγγίζεται από την πλευρά της υγιεινής. Είναι γνωστό ότι προς το τέλος της Γ΄ Πολιορκίας οι συνθήκες υγιεινής είχαν καταστεί τραγικές. Σε πείσμα όμως της λογικής, δεν καταρρακώθηκε το φρόνημα των αγωνιστών και η δίψα τους για Ελευθερία. Η Ιστορία καταγράφει πως οι Τουρκοαιγύπτιοι, μετά από συνεχείς αποτυχίες τους στο πεδίο της μάχης, αποφασίζουν να εντείνουν την πίεση προς τους πολιορκημένους, καταλαμβάνοντας τα νησάκια της λιμνοθάλασσας και περιμένοντας την εξάντλησή τους. Η κατάσταση εξελίσσεται όλο και πιο απελπιστική για τους Έλληνες, διότι δυσχεραίνεται ο από θαλάσσης ανεφοδιασμός, ώστε ο υποσιτισμός και οι αρρώστιες να εξασθενίζουν τους άνδρες της φρουράς και να προκαλούν και το θάνατο ακόμη σε πολλούς. Συνεπώς, το Μεσολόγγι είναι ταυτισμένο όσο καμιά άλλη ελληνική πόλη με τον αγώνα του 1821. Ειδικότερα, εισέρχεται στην επανάσταση στις 20 Μαΐου 1821. Η πρώτη σημαντική εχθρική απειλή ήρθε στις 20 Ιουλίου 1822 από τη θάλασσα και θα επαναληφθεί λίγους μήνες αργότερα, στις 25 Οκτωβρίου με 31 Δεκεμβρίου 1822 (Α΄ Πολιορκία). Επόμενη κατάληψη της πόλης και της περιοχής αποπειράται το β΄ εξάμηνο του 1823 (Β΄ Πολιορκία). Η τελευταία πολιορκία και πιο σημαντική πραγματώνεται από 15 Απριλίου 1825 έως 10 Απριλίου 1826 (Γ΄ Πολιορκία). Με την

56 Περιπλους

είσοδο του 1826 οι πολιορκούμενοι ήταν ήδη εξαντλημένοι από τη πείνα και τις άλλες στερήσεις ενώ κατά τον τελευταίο μήνα πριν την Έξοδο, η κατάσταση είχε γίνει κυριολεκτικά αποκαρδιωτική. Μόνο από την ποθούμενη άφιξη του ελληνικού Στόλου περίμεναν βοήθεια. Δυστυχώς, προσπάθειες ανεφοδιασμού από τον Ανδρέα Μιαούλη, στις αρχές Απριλίου, αποτυγχάνουν, και ως μόνη λύση απέμεινε η ΕΞΟΔΟΣ η οποία και αποφασίζεται να γίνει πράξη την νύχτα της 10ης προς 11η Απριλίου του 1826. Στη συνέχεια όμως κατά την έναρξη της Εξόδου αντιλαμβάνονται την προδοσία του σχεδίου στους Τουρκοαιγυπτίους. Επικρατούν σύγχυση και πανικός και τα τουρκικά πυρά προκαλούν τεράστιες απώλειες, ενώ τα γυναικόπαιδα επιστρέφουν στην πόλη. Καμιά δύναμη όμως δεν ήταν ικανή να αναχαιτίσει την πορεία εκείνη των αγωνιστών προς την ΑΘΑΝΑΣΙΑ. Την πορεία τους συνοδεύει την ίδια νύχτα και η ανατίναξη από τον ηρωικό Χρήστο Καψάλη της πυριτιδαποθήκης, όπως και άλλων ισχυρών σπιτιών, όπου κλείστηκαν οι τραυματισμένοι και γενικότερα οι πιο ανήμποροι. Και το ολοκαύτωμα θα συμπληρωθεί στις 12 Απριλίου με την ανατίναξη του ιστορικού Ανεμόμυλου από τον τραγικό Επίσκοπο Ιωσήφ Ρωγών. Εξειδικεύοντας σε αυτό το σημείο το θέμα μας, ας εστιάσουμε την προσοχή μας στα ζητήματα της διατροφής. Με την έναρξη της πολιορκίας εντός της πόλης είχαν αποθηκευτεί μικρές ποσότητες ξηράς τροφής, κυρίως παξιμάδια. Παρά τις συνεχείς εκκλήσεις για αποστολή τροφίμων ποικίλοι

λόγοι το εμπόδιζαν. Ακόμα και όταν γινόταν κατορθωτός, όπως περί τα μέσα Νοεμβρίου 1825, ο εφοδιασμός αντιμετωπίζει νέα εμπόδια. Με την είσοδο του 1826 κατέπλευσε και πάλι ο ελληνικός Στόλος με τον Μιαούλη και έφερε λίγα εφόδια. Ωστόσο, έκτοτε το πρόβλημα της έλλειψης τροφίμων γινόταν μεγαλύτερο. Οι λιμοκτονούντες Ελεύθεροι-Πολιορκημένοι στράφηκαν και προς την κατανάλωση των μη φαγώσιμων αλμυρών φυτών της λιμνοθάλασσας. Προς τα τέλη του 1825 παρουσιαστήκαν και ελλείψεις σε κρασί και ρακί, τα οποία και συχνότατα τα χρησιμοποιούσαν και ως αναλγητικά και ‘δυναμωτικά’ των τραυματιών. Αντίθετα δεν αναφέρεται έλλειψη λαδιού. Είναι προφανές ότι από την αρχή της πολιορκίας ήταν σε έλλειψη και το κρέας. Εντός του περιτειχίσματος, αλλά και στα νησάκια της λιμνοθάλασσας, υπήρχε ένας μικρός αριθμός οικόσιτων ζώων. Σύντομα όμως καταναλώθηκαν, ώστε τους τελευταίους μήνες της πολιορκίας να αναφέρονται περιπτώσεις κατανάλωσης αλόγων, μουλαριών, γαϊδουριών και κατόπιν σκύλων, γατών και ποντικών. Αλλά και αυτά έλειψαν. Λόγω της περίσφιξης του αποκλεισμού από τον εχθρό δεν υπήρχε δυνατότητα πρόσβασης στους βάλτους πέριξ της λιμνοθάλασσας και την συλλογή βατράχων προς βρώση. Καταγράφονται, εξαιτίας της απόγνωσης, ακόμα και σπάνιες περιπτώσεις ανθρωποφαγίας νεκρών, ενώ κυριαρχούσε και το σκορβούτο. Σχετική μαρτυρία του Νικολάου Κασομούλη αναφέρει:

Η Βόρια πλευρά του τοίχους του Μεσολογγίου όπως είναι σήμερα.

«…εκείνη την ημέραν ένας Κραβαρίτης έκοψεν κρέας από το μηρί ενός φονευμένου και το έφαγεν…». Ακόμη συμφωνα με τον Νικόλαο Μακρή: «…ευρέθησαν πολλοί εις την σκληράν και αναπόδραστον ανάγκην να φάγωσι και ανθρωπίνας σάρκας και, ως διηγούντο, ελάμβανον το ήπαρ εκ των φονευμένων και όντων κράσεως υγιούς, το ετηγάνιζον με έλαιον και έρριπτον ολίγο ξύδι...». Πέραν, όμως των ανωτέρω, αναμφισβήτητα, στο πλαίσιο των συνθηκών υγιεινής στο Μεσολόγγι, περιλαμβάνεται και το δίκτυο ύδρευσης. Ειδικότερα, η ύδρευση του Μεσολογγίου πραγματοποιούταν από πηγή εκτός της πόλης και από δυο δεξαμενές και λίγα πηγάδια εντός των τειχών. Από την αρχή της τελευταίας πολιορκίας η κυρία πηγή υδροδότησης της πόλης καταλήφθηκε από τους Τούρκους. Ενώ και οι δεξαμενές μολύνθηκαν από την απόθεση άταφων σωμάτων νεκρών πολεμιστών. Με συνέπεια, όλο το καλοκαίρι, να αναγκαστούν να πίνουν το γλυφό νερό των πηγαδιών, το οποίο όμως επέφερε τελικά επίταση του αισθήματος της δίψας. Έτσι, αναγκάστηκαν να ανοίξουν και νέα φρεάτια ώστε να προμηθευτούν επιπλέον ποσότητες ποσίμου ύδατος. Επισημαίνεται ότι τα φρεάτια κατασκευάστηκαν κατά την πορεία των φλεβών νερού και συχνότατα βρίσκονταν σε τοποθεσίες απροστάτευτες υπό τα συνεχή πυρά του εχθρικού πυροβολικού και γι’ αυτό η προσέγγισή τους γινόταν κατά βάση τις νυχτερινές ώρες. Τον

Οκτώβριο του 1825 μπόρεσαν να απελευθερώσουν την κυρία πηγή υδροδότησης και να επισκευάσουν το υδραγωγείο, ώστε να έχουν σταθερή προμήθεια ποσίμου ύδατος μέχρι τον Μάρτιο του 1826, λίγο πριν την Έξοδο. Προχωρώντας, τώρα, περαιτέρω στην ανάλυση του θέματός μας, θα επικεντρώσουμε την προσοχή μας σε υγειονομικά ζητήματα της πόλεως του Μεσολογγίου. Συγκεκριμένα, η ένδεια και έλλειψη μέσων εντός του πολιορκούμενου Μεσολογγίου είχε και αντίκτυπο στην ιατρική περίθαλψη των τραυματιών και των αρρώστων. Επιχειρώντας, ωστόσο, μία επισκόπηση για την ιατρική περίθαλψη στον χώρο του Μεσολογγίου, κρίνεται ιδιαιτέρως σημαντικό να υπογραμμίσουμε ότι το 1822 ήρθαν στο Μεσολόγγι τέσσερεις ιατροί, ξένοι φιλέλληνες, που ανήκαν στο τάγμα των Φιλελλήνων. Ο πρώτος εξ αυτών ήταν ο Ερρίκος Τράιμπερ, ο οποίος έγραψε τις εντυπώσεις από την περιοδεία του στην Ελλάδα σε απομνημονεύματα. Ειδικότερα, ο Τράιμπερ ήταν από τους πρώτους που ξεκίνησαν για το μέτωπο της Ηπείρου, στις 22 Μαΐου του 1822, όπου δούλεψε ως ιατροχειρουργός. Μετά την καταστροφή του Πέτα, κατά την οποία ξεκληρίστηκε όλο σχεδόν το Τάγμα των Φιλελλήνων, ο Τράιμπερ έφτασε στο Μεσολόγγι, στο οποίο έμεινε λίγες μέρες ως φιλοξενούμενος του Μάγερ. Ουσιαστικά, όμως, εγκαταστάθηκε στο Μεσολόγγι από τις 11 Ιανουαρίου

1824, όπου και φιλοξενήθηκε πάλι από τον Μάγερ. Έμεινε στο Μεσολόγγι έως τις 2 Νοεμβρίου του ιδίου έτους και προσέφερε τις υπηρεσίες του ως Γιατρός του Σώματος Πυροβολικού του Λόρδου Βύρωνα. Μάλιστα, ήταν ένας από τους γιατρούς που συμμετείχε στην βαλσάμωση του πτώματος του Λόρδου Βύρωνα, όταν πέθανε στις 19 Απριλίου 1824. Ο δεύτερος γιατρός που αναφέρεται ότι πέρασε από το Μεσολόγγι είναι ο Johann Knoffel, o οποίος καταγόταν από την Φρανκφούρτη. Ο Knoffel, πάντως, αναφέρεται ως «Πεσών εν Μεσολογγίω, τον Ιούλιον του 1823». Ακολούθως, ο τρίτος γιατρός ήταν ο ταγματάρχης Johann Έλστερ, o οποίος ξεκίνησε από τη Μασσαλία για την Ελλάδα και έφθασε στο Μεσολόγγι στις 28 Μαΐου 1822. Παρόλο, που από την Γαλλία μετέφερε μαζί του πολλά φάρμακα, όταν έφθασε στο Μεσολόγγι του είχαν απομείνει ελάχιστα. Εν προκειμένω, σε βιβλίο που εξέδωσε ο γιατρός για την δράση του στην Ελλάδα έγραψε σχετικά ότι είχε την ευκαιρία να αποκτήσει ό,τι του χρειαζόταν. Κι αυτό διότι στο Μεσολόγγι γνωρίστηκε με τον Μάγερ, ο οποίος είχε δημιουργήσει ένα πλήρες φαρμακείο με την χρηματική βοήθεια της γυναίκας του. Επίσης, στα απομνημονεύματά του αναφέρει ότι στο Μεσολόγγι έφτιαξε ένα μικρό νοσοκομείο για τους φιλέλληνες αρρώστους. Αυτό το στέγασε σε ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι κοντά στην Περιπλους 57

Johann Daniel Elster (Φιλέλληνας Ιατρός)

Ιωάννης - Ιάκωβος Μάγερ

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ ΡΑΦ Ι Α

θάλασσα, το οποίο του το παραχώρησε η Διοίκηση. Η ιατρική δράση του Έλστερ, γενικώς, στο Μεσολόγγι υπήρξε πλούσια έως τον Ιούλιο του 1822, όπου και έφυγε για την Πάτρα. Ο γιατρός Johannsen ήταν ο τέταρτος φιλέλληνας που πέρασε από το Μεσολόγγι και ακολούθησε τον Έλστερ σαν βοηθός του. Είχε καταταγεί στο Τάγμα των Φιλελλήνων στην Κόρινθο και εν συνεχεία, διέμεινε στο Μεσολόγγι, όπου αρρώστησε και πέθανε, ενώ το νοσοκομείο αφού δεν είχε πια κανένα γιατρό, φαίνεται ότι έκλεισε. Ταυτόχρονα, υπογραμμίζουμε ότι στου Πέτα ήταν ακόμη ένας άλλος φιλέλληνας γιατρός, ο Πολωνός Alexander Kuzanski, ενώ το 1823 ήρθαν στο Μεσολόγγι δύο γιατροί από την Ήπειρο που ήταν στην υπηρεσία του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Ο ένας ήταν ο Ιωάννης Βηλαράς, με σπουδές στην Πάδοβα της Ιταλίας. Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι το 1823 ευρισκόταν στο Μεσολόγγι, αλλά δεν εργαζόταν καθώς ήταν άρρωστος. Ο δεύτερος γιατρός που ήρθε στο Μεσολόγγι από την Ήπειρο ήταν ο Λουκάς βάγιας, ο οποίος έγινε και ο προσωπικός γιατρός του Αλ. Μαυροκορδάτου και όταν έγινε το ιατρικό συμβούλιο, λίγο πριν πεθάνει ο Λόρδος Βύρων, είχε πάρει μέρος σε αυτό. Ακόμα, στις αρχές του 1825 ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος έφυγε για την έδρα της Κυβερνήσεως και ο Λουκάς Βάγιας τον ακολούθησε, αλλά σε λίγο καιρό έλαβε διαταγή απ’ την Κυβέρνηση να γυρίσει στο πολιορκημένο Μεσολόγγι όπου οργανώνει ένα νοσοκομείο, αλλά η έλλειψη των μέσων κατέστησε και την προσπάθεια αυτή μάταιη.

Ωστόσο, ήδη, από τον Δεκέμβριο του 1823 έγιναν δύο προσπάθειες για να οργανωθεί νοσοκομείο. Η πρώτη, από τον Στάνχοπ αλλά δεν είχε αίσιο αποτέλεσμα. Η δεύτερη προσπάθεια έγινε από τον άγγλο γιατρό Julius Millingen. Ο τελευταίος έφθασε στο Μεσολόγγι στις 17 Δεκεμβρίου 1823 αλλά πάλι, λόγω των δυσχερειών, δεν έγινε νοσοκομείο. Πάντως, ο Millingen, πρότεινε να οργανωθεί τουλάχιστον ένα λαϊκό ιατρείο για τους στρατιώτες και τους απόρους, όπερ και εγένετο για λίγο χρονικό διάστημα. Γενικότερα, θα υποστηρίζαμε ότι από το Μεσολόγγι, ιδίως από το 1823 και εξής, πέρασαν αρκετοί γιατροί. Ένας από αυτούς ήταν ο νεαρός ιταλός γιατρός Φραγκίσκος Μπρούνο, ο οποίος είχε ανοίξει και αυτός ιατρείο στην πόλη καθώς επίσης είχε ενταχθεί στις υπηρεσίες του Βύρωνα. Επιπρόσθετα, στη βιβλιογραφία αναφέρεται και ο ιταλός γιατρός Φόρτι, ο οποίος συμμετείχε στην βαλσάμωση του πτώματος του Λόρδου Βύρωνος. Στις αρχές του 1825 έφθασαν στο Μεσολόγγι και άλλοι γιατροί, οι οποίοι ενίσχυσαν την υγειονομική περίθαλψη. Ο ένας ήταν ο Νικόλαος Κωνσταντίνου, Κερκυραίος, ο οποίος, μάλιστα, οργάνωσε και χειρουργείο από κοινού με το επίσης Κερκυραίο ιατρό Μαυρίκιο Βιντζέντζο. Αργότερα, ακόμα, ήρθαν ο Γ. Ιωανάς και ο γνωστός Πέτρος Στεφανίτσης, ο οποίος καταγόταν από την Αγία Μαύρα και ανήκε στους θεράποντες ιατρούς του στρατηγού Νικολάου Στουρνάρη. Ο Στεφανίτσης δεν ήταν μόνο άριστος επιστήμων αλλά και μεγάλος φιλάνθρωπος που έδωσε τα πάντα για να βοηθήσει τους Μεσολογγίτες. Για αυτό και τον ανακήρυξαν επίτιμο πολίτη του Μεσολογγίου. Κατά την διάρκεια της τελευταίας πολιορκίας καταγράφεται

ότι δραστηριοποιήθηκε ουσιαστικά και ο ελβετός Johan Jacob Meyer, ο οποίος το 1822 άνοιξε στο Μεσολόγγι το πρώτο φαρμακείο. Βεβαίως, πολλά φάρμακα έφερε στο Μεσολόγγι και ο Λόρδος Βύρωνας, ενώ στις αρχές του 1825 και πριν από τη δεύτερη πολιορκία, ο Ιταλός φαρμακοποιός Πιέτρο Κάρολο είχε ανοίξει στο Μεσολόγγι ένα φαρμακείο. Στο τομέα της νοσολογικής κατάστασης, τώρα, το υγρό και νοσηρό κλίμα της πόλης, λόγω της λιμνοθάλασσας, σε συνδυασμό με την κακής έως ακατάλληλης ποιότητας τροφής αναγκαστικά οδήγησαν σε νόσους του γαστρεντερικού συστήματος. Αναφέρονται συχνότατα επεισόδια διάρροιας και δυσεντερίας και η έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης δεν βοηθούσε στην σύντομη και πλήρη αποκατάσταση της υγείας. Η κακής ποιότητας διατροφή (π.χ. έτρωγαν βραστά αρμυρίκια) οδήγησε αναπόφευκτα και σε σημεία και συμπτώματα αβιταμίνωσης. Είναι χαρακτηριστικός ο απλός τρόπος καταγραφής τους από τον αυτόπτη μάρτυρα Νικόλαο Κασομούλη: «… η ασθένεια των περισσοτέρων ήτον ο πονόστομος, και μεταχειρίζοντο ξείδι διά την θεραπείαν, έπειτα, πόνος εις ταις κλείδωσαις, γόνατα, στραγάλια και αγκώνες...». Ακόμη, στις δύσκολες συνθήκες πολιορκίας, τα άταφα πτώματα δημιουργούσαν εστίες μόλυνσης και δυσωδίας και οι Ελεύθεροι-Πολιορκημένοι ταλαιπωρούνταν και από ψείρες, ιδίως οι ασθενείς και οι τραυματίες. Από τους άρρωστους περισσότεροι ήταν βέβαια, οι πληγωμένοι του πολέμου, στρατιωτικοί και απλοί πολίτες που είχαν τραυματιστεί από τις βόμβες. Και οι παθολογικές περιπτώσεις δεν ήταν λίγες. Το καλοκαίρι ήταν οι θέρμες (ελονοσία), το χειμώνα κρυολογήματα και πνευμονίες. Η θυσία του Μεσολογγίου, που επί 12 ολόκληρους μήνες αντιστάθηκε ηρωικά, προώθησε το ελληνικό ζήτημα, όσο καμιά άλλη ελληνική νίκη. Οι φλόγες του Μεσολογγίου θέρμαναν τις καρδιές των πολιτισμένων λαών και τους ξεσήκωσαν σε μια αληθινή σταυροφορία για την απελευθέρωση του ελληνικού έθνους. Οι ξένες δυνάμεις άρχισαν να κοιτούν σοβαρά την υπόθεση της ελληνικής επανάστασης, αλλά, και η καθυστέρηση των Τούρκων στο Μεσολόγγι, έδωσε τη δυνατότητα στις ελληνικές δυνάμεις στην υπόλοιπη Ελλάδα ν’ ανασυνταχθούν. Δεν είναι υπερβολή να πούμε, ότι η θυσία των υπερασπιστών του Μεσολογγίου εξασφάλισε την ελευθερία της Ελλάδος.

1. Οι ημέρες των Ελεύθερων Πολιορκημένων (Μεσολόγγι: 1824-1826) έκδ. ΩΚΕΑΝΙΔΑ, Αθήνα 2001. 2. Ι. Ραζή- Κότσικας: ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΙΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΞΟΔΟΥ TOΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ, εκδ. Ναυτ. Επιθεωρήσεως, Αθήναι 1932. 3. Ν. Κασομούλης: ΕΝΘΥΜΗΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 1821-1833, εκδ. Δημιουργία Α. Χαρίση, Αθήναι 1997. 4. Αθ. Σμοκοβίτης: ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΣΤΟ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ, Θεσσαλονίκη 1972. 5. Ε. Απ. Βακαλόπουλος, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, τομ. ΣΤ΄, 1982. 6. Α. Κ. Πετρονικολός, ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ, Αθήνα 1975. 7. Γεώργ. Πουρναρόπουλος, ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟΙ ΙΑΤΡΟΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΤΟΥ 1821, Αθήναι 1953. 8. Γεωργ. Φίνλευ, ΙΣΤΟΡΙΑ Της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, τομ. Α-Β, Αθήναι 1973. 9. Δρ. Κ.Γ. Μακρυκώστας: ΤΑ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΤΙΚΑ, Έκδοση Ορθόδοξος Χριστιανική Γωνία, Αθήνα 1984.

58 Περιπλους

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 1ΟΥ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

«Έλληνες και Θάλασσα» Την

Παρασκευή 21 Οκτωβρίου 2011, συνήλθε στα γραφεία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος η κριτική επιτροπή του 1ο Πανελλήνιου Διαγωνισμού Φωτογραφίας με θέμα «Έλληνες και Θάλασσα» αποτελούμενη από τους: • Γρηγόρη Βλασσά, Καθηγητή Φωτογραφίας ΤΕΙ Αθηνών • Άλκη Ξανθάκη, Ιστορικό Φωτογραφίας, Διευθυντή Σχολής Φωτογραφίας ΑΚΤΟ • Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναύαρχο ΠΝ εα, μέλος του ΝΜΕ. Προκειμένου να κρίνει τις συμμετοχές στις 3 κατηγορίες του διαγωνισμού Ασπρόμαυρη (51 φωτογραφίες), Έγχρωμη (49

Κατηγορία Ασπρόμαυρης 1o Βραβείο: Στάθης Ευσταθιάδης Τίτλος έργου: «Προσπάθεια» 2o Βραβείο: Αναστασία Ξουρή Τίτλος έργου: «Άτιτλο» 3o Βραβείο: Δημήτρης Κουμαράς Τίτλος έργου: «Το σκάφος MARCUITA C1»

Κατηγορία ΕΓΧΡΩΜΗΣ 1o Βραβείο: Νίκος Λουκάκης Τίτλος έργου: Μικρός Καπετάνιος 2o Βραβείο: Αντιγόνη Μεταξάκη Τίτλος έργου: Απογευματινό Κυνήγι 3o Βραβείο: Στάθης Ευσταθιάδης Τίτλος έργου: Δέστρα

Κατηγορία PORTFOLIO 1o Βραβείο: Αναστασία Ξουρή Τίτλος έργου: Λιμάνι 2o Βραβείο: Στάθης Ευσταθιάδης Τίτλος έργου: Τελευταίες ώρες του Ε/Γ-Ο/Γ «Σοφία» 3o Βραβείο: Μοιράζεται μεταξύ των: • Δημήτρη Τουσίμη. Τίτλος έργου: Boat reflections • Δημήτρης Κουμαράς. Τίτλος έργου: Ιστιοπλοϊα.

Ειδική κατηγορία νεων Απονεμήθηκε έπαινος στην Μαρίζα Καρύδη μαθήτρια της 3ης Λυκείου για 2 φωτογραφίες της με τίτλους: «Μακροχρόνιος Ανταγωνισμός» (Ασπρόμαυρη) και «Βάρκα παπαδιά, προετοιμασία για το ψάρεμα» (Ασπρόμαυρη)

60 Περιπλους

φωτογραφίες), Portfolio (9 σύνολα) και για την ειδική κατηγορία Νέων (17 φωτογραφίες). Στην διαδικασία της κρίσης υποβλήθηκαν και οι συμμετοχές που είχαν αποσταλεί στο ΝΜΕ με την πρώτη προκήρυξη του διαγωνισμού το 2009 Οι κυρίες Πηνελόπη Βουγιουκλάκη και Ιωάννα Μπερμπίλη συνεπικουρούσαν την επιτροπή στο έργο της και κρατούσαν πρακτικά. Ύστερα από την επιλογή και αξιολόγηση των συμμετοχών δόθηκαν τα βραβεία ως εξής:

00 ΒΡΑΒΕΙΟ

Έγχρωμης ς φ ω τ ο γ ρ α φ ία

Νίκος Λουκάκης

«Μικρός Καπετάνιος»

0 0 ΡΑΒΕΙΟ Β

Έγχρωμης ς φ ω τ ο γ ρ α φ ία

Αντιγόνη Μεταξάκη «Απογευματινό κυνήγι»

Αναρτήσεις. Επίσης διακρίθηκαν ως εικαστικά και τεχνικά άρτιες για εκθεσιακή παρουσίαση οι κατωτέρω συμμετοχές: Κατηγορία Ασπρόμαυρης Αλεξόπουλος Φώτης Ευσταθιάδης Στάθης Ιατρόπουλος Σπύρος Καζάζης Μιχάλης Κεβρεκίδης Ιορδάνης Ξουρή Αναστασία Πασίρογλου Σταύρος Τουσίμης Δημήτρης

Λίγο πριν το ψάρεμα Ψαράς στη Σάμο Βαφή σκάφους Ναυτικό ατύχημα Το λιμάνι της Μυτιλήνης Γαλαξίας Αιγαίου Αντικατοπτρισμοί Το λιμανάκι Επιστροφή Για μπάνιο Σκάλα Ωρωπού Ορίζοντας Αναχώρηση Νο1 Αναχώρηση Νο2 Αναχώρηση Νο3 Πέραμα-Εργάτες Fishing boat

Κατηγορία εγχρωμησ Αντωνακάκης Ελευθέριος Αυγή Δεληνικόλα Άννα Παγιδευμένα στη στεριά Ευσταθιάδης Στάθης Πέραμα-Υδροβολή

Κατηγορία εγχρωμησ Ευσταθιάδης Στάθης Ζούκας Ευάγγελος Ιατρόπουλος Σπύρος Κατσαβός Ιωάννης

Ταξείδι στο Αιγαίο Η «Αριάδνη» στο πέλαγος Καρνάγιο Βετεράνοι της θάλασσας Νο1 Βετεράνοι της θάλασσας Νο2 Βετεράνοι της θάλασσας Νο3 Βετεράνοι της θάλασσας Νο4 Πελάδα και γαΐτες στη λιμνοθά λασσα του Μεσολογγίου Δειλινό στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου Λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου Μεταξάκη Αντιγόνη Προετοιμασία ψαρέματος Τουσίμης Δημήτρης Naupactus old port Boat framework Fishing port Φραγκιαδάκης Εμμανουήλ Καλό ταξίδι

Κατηγορία portfolio Αντωνακάκης Ελευθέριος Ευαγγελάτου Σοφία Ιατρόπουλος Σπύρος Σουπιός Γεώργιος Φραγκιαδάκης Εμμανουήλ

Μόλος Θάλασσα Νεκροταφείο πλοίων στη Σαλαμίνα Αγώνας Ψαράδες Περιπλους 61

00 ΒΡΑΒΕΙΟ

Κ α τ η γ ο ρ ία IO P O RT F O L

Αναστασία Ξουρή «Λιμάνι»

62 Περιπλους

επαθλο Το συγκεκριμένο βραβείο προκύπτει από την βαθμολογία που συγκεντρώνει κάθε υποψήφιος από τις διακρίσεις που έλαβε συνολικά η συμμετοχή του στον διαγωνισμό. Νικήτής του επάθλου είναι ο φωτογράφος Στάθης Ευσταθιάδης ο οποίος συγκέντρωσε 31 βαθμούς συνολικά. Την δεύτερη υψηλότερη βαθμολογία έχει η κυρία Αναστασία Ξουρή με 21 βαθμούς και

ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ

ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ 1ο Βραβείο: 10 2ο Βραβείο: 8

Αντωνακάκης Ελευθέριος Δεληνικόλα Άννα Ευσταθιάδης Στάθης Ζούκας Ευάγγελος Ιατρόπουλος Σπύρος Καζάζης Μιχάλης Κατσαβός Ιωάννης Κεβρεκίδης Ιορδάνης Κουμαράς Δημήτρης Λουκάκης Νίκος Μεταξάκη Αντιγόνη Μιχαλοδημητράκης Νικόλαος Ξουρή Αναστασία Πασίρογλου Σταύρος Σουπιός Γεώργιος Τουσίμης Δημήτρης Φραγκιαδάκης Εμμανουήλ

την τρίτη ο κύριος Δημήτρης Κουμαράς με 14 βαθμούς. Συγκεκριμένα το 1ο βραβείο βαθμολογείτε με 10, το 2ο με 8, το 3ο με 7, η ανάρτηση με 2 για την κατηγορία Portfolio και με 1 για τις κατηγορίες Ασπρόμαυρης και Έγχρωμης. Στον διαγωνισμό του ΝME οι συμμετέχοντες που συγκέντρωσαν βαθμολογία παρουσιάζονται αναλυτικά στον παρακάτω πίνακα.

10/ΑΜ

3ο Βραβείο: 7

ΣΥΝΟΛΟ Αναρτήσεις 1 ΑΜ & Ε, 2 Portfolios 2 1/Ε 3/Ε+3/ΑΜ 1/Ε 2/Portfolios+4/Ε+3/ΑΜ 3/ΑΜ 3/Ε 2/ΑΜ

8/E

1/E

2 1 31 1 9 3 3 2 14 10 9

8/AM

3/AM 1/AM 2/ Portfolios 3/E+1/AM 1/Ε+2/Portfolio

21 1 2 11 3

8/Portfolio

7/Ε

14 AM & Portfolios 10/E

10/Portfolio

7/Portfolios

Στάθης Ευσταθιάδης Η «Αριάδνη» στο πέλαγος

Το Μουσείου αισθάνεται ότι πρέπει να ευχαριστήσει όλους τους φίλους και τα μέλη που έλαβαν μέρος και υποστήριξαν αυτή την πρώτη απόπειρα στο χώρο της καλλιτεχνικής φωτογραφίας αλλά και τους καθηγητές φωτογραφίας κυρίους Γρηγόρη Βλασσά και Άλκη Ξανθάκη που με την εμπειρία και τις γνώσεις τους συνέβαλαν ουσιαστικά στο να ολοκληρωθεί με επιτυχία η διαγωνιστική διαδικασία. Το επίπεδο όλων των συμμετοχών στον διαγωνισμό ήταν πολύ υψηλό και το φωτογραφικό υλικό που συγκεντρώθηκε στα αρχεία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος είναι αξιόλογο. Οι φωτογραφίες που διακρίθηκαν θα δημοσιευθούν σταδιακά σε επόμενα τεύχη του «Περίπλου». Λόγω στενότητας χώρου του περιοδικού στο παρόν τεύχος δημοσιεύονται μόνο έργα που πήραν πρώτα βραβεία. Σταδιακά σε επόμενα τεύχη του «Περίπλου» θα δημοσιεύσουμε το σύνολο των φωτογραφιών που διακρίθηκαν. Το ΝΜΕ απευθύνει θερμά συγχαρητήρια στους νικητές και εύχεται να συνεχίσουν το δημιουργικό φωτογραφικό έργο τους. Περιπλους 63

Σ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ς ο Φωτογράφ ύ ο μ Δ ια γ ω ν ισ

Δημήτρης Κουμαράς «Ιστιοπλοΐα»

0 ΕΠΑΙΝΟΣ ω ν Νέ Κ α τ η γ ο ρ ία

ΜΑΡΙΖΑ ΚΑΡΥΔΗ «Μακροχρόνιος Ανταγωνισμός» 64 Περιπλους

Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» • Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του θωρηκτού «Γεώργιος Α

Συναυλία στο θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ»

τις 18 Σεπτεμβρίου η Διεύθυνση ΔΕΔΗΣ του ΓΕΝ διοργάνωση μία υψηλού επιπέδου μουσική βραδιά στην προβλήτα του όρμου του Φλοίσβου όπου είναι πλεόν μόνιμα αγκυροβολημένο το θρυλικό θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ», και είχε διαμορφωθεί κατάλληλα για την περίσταση. Η Μουσική του Πολεμικού Ναυτικού υπό τη διεύθυνση του Αρχιμουσικού Πλωτάρχου (Ε) Γεωργίου Τσιλιμπάρη εκτέλεσε γνωστές μελωδίες του ελληνικού και ευρωπαϊκού κλασικού ρεπερτορίου, ενώ τραγουδιστές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ερμήνευσαν απόσπασματα από την Κάρμεν του Bizet, την Μαντάμ Μπατερφλάι του Puccini κ.α. Στην εκδήλωση συμμετείχαν: η Υψίφωνος Βούλα Αμιραδάκη, η Μεσόφωνος Ελένη Βουδουράκη, ο Βαρύτονος Θεόδωρος Μπιράκος, η Χορωδία Τυπάλδου και ως σολίστ ο Ιωάννης Ρωμανός στο βιολί και ο Σπυρίδων Κωστής στο ακορντεόν. Ήταν μία θαυμάσια εκδήλωση με ελεύθερη είσοδο για το κοινό, την οποία απόλαυσαν όσοι τυχεροί ήταν εκεί.

1 3

1-3. Στιγμιότυπα από την αξιόλογη μουσική εκδήλωση που οργάνωσε το Πολεμικό Ναυτικό στην προβλήτα που είναι αγκυροβολημένο το πλοίομουσείο θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ». 4. Ο Αντιναύαρχος ΠΝ κ. Δημήτριος Ελευσινιώτης υποδέχεται τον Αντιναύαρχο ΠΝ εα κ. Ιωάννη Παλούμπη και την πρόεδρο του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, οι οποίοι παρευρέθηκαν στην εκδήλωση.

66 Περιπλους

Αβέρωφ» • Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» • Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του θωρηκτού

Ναυτικό Μουσείο Κρήτης

ε αφορμή την συμπλήρωση εκατό χρόνων από την άφιξη του Θ/Κ Αβέρωφ στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων το Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου 2011 εκδήλωση αφιερωμένη στο ιστορικό πλοίο την οποία συνδιοργάνωσαν το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, η Περιφέρεια Κρήτης-Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, ο Δήμος Χανίων με την υποστήριξη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος». Το πρόγραμμα της εκδήλωσης περιλάμβανε προβολή video από τη δράση του «Γ. Αβέρωφ» και σύντομη παρέμβαση του κου Νίκου Παπαδάκη, διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος». Στη συνέχεια μίλησε ο Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης Αρχιπλοίαρχος (Μ) εα κος Εμμανουήλ Πετράκης ΠΝ για το νόημα της όλης εκδήλωσης. Κεντρικός άξονας της εκδήλωσης ήταν η ομιλία του Αντιναυάρχου κου Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ εα, επίτιμου υπαρχηγού ΓΕΕΘΑ, ο οποίος ανέπτυξε το θέμα: «Αβέρωφ, Κουντουριώτης-Ναυτικά Σύμβολα της Ελληνικότητας του Αιγαίου». Τον συντονισμό και την όλη παρουσίαση της εκδήλωσης είχε η κυρία Άννα Μακράκη-Καρέλλα, προϊσταμένη της ΕΡΑ Χανίων. Παράλληλα στο φουαγιέ του Πνευματικού Κέντρου Χανίων παρουσιάστηκε έκθεση φωτογραφίας και αρχειακού υλικού από συλλογές του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης και πολλών ιδιωτών.

Χαιρετισμός του Αντιπεριφερειάρχη Χανίων κ. Αποστόλου Βουλγαράκη Αξιότιμοι Κυρίες και Κύριοι Η Ελλάδα τιμώντας τα εκατό χρόνια από την ύψωση της σημαίας στο ιστορικό πλοίο του Πολεμικού Ναυτικού, τιμά την ίδια την ιστορία της. Το Θωρηκτό Αβέρωφ δεν είναι ένα μουσείο, είναι ένα μνημείο, είναι μία κιβωτός. Είναι ακριβώς η κιβωτός της ιστορικής μνήμης του Έθνους. Ένα πολεμικό πλοίο που συνδέθηκε για περίπου μισόν αιώνα με την ιστορία ενός έθνους, η δόξα του Πολεμικού Ναυτικού, το θωρηκτό Γεώργιος Αβέρωφ, αποτελεί το μοναδικό ελληνικό έδαφος το οποίο δεν υποδουλώθηκε ποτέ σε ξένο κατακτητή. Είναι το μοναδικό πλοίο που σώζεται σε ολόκληρο τον κόσμο, που πήρε μέρος στις δύο παγκόσμιες συρράξεις του 20ου αιώνα. Το θωρηκτό Αβέρωφ συνέδεσε άρρηκτα το όνομά του με την διαμόρφωση ιστορικών γεγονότων της χώρας. Είναι ό,τι πιο ιερό έχει το πολεμικό ναυτικό σαν κειμήλιο και είναι από τα ωραιότερα κειμήλια στον Ελλαδικό χώρο. Για συνεχόμενα 100 χρόνια δεν κυμάτισε άλλη σημαία πέρα από την ελληνική. Εξαιτίας αυτού του πλοίου και του ελληνικού πληρώματος ελευθερώθηκε το Αιγαίο, έγινε ουσιαστικά Ελληνική λίμνη και διπλασιάστηκε η Ελλάδα. Οι καιροί βεβαίως έχουν αλλάξει. Το Θωρηκτό Αβέρωφ και ο Ναύαρχος Κουντουριώτης έλαμψαν όταν ξαναχαράχτηκαν τα χερσαία και θαλάσσια σύνορα στην ευρύτερη περιοχή μας. Σήμερα το ζητούμενο είναι η προστασία της σταθερότητας και της ειρήνης στην περιοχή μας. Τίποτα από αυτά δεν είναι εύκολο, τίποτα δεν είναι αυτονόητο. Τα τελευταία, μάλιστα, χρόνια, τα προβλήματα, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στη θάλασσα βαίνουν αυξανόμενες, σε αντίθεση με μια σταθεροποιημένη κατάσταση στον αέρα. Έχει λοιπόν πάρα πολύ μεγάλη σημασία, εν μέσω αυτής της κρίσης, αυτός ο λαός, ο υπερήφανος, ο αξιόμαχος, που έχει την ικανότητα να υπερβαίνει τα προβλήματα, να στείλει παντού ένα πολύ απλό μήνυμα: Μπορεί μεν να περιορίζεται κατ’ ανάγκη η δημοσιονομική μας κυριαρχία, μπορεί να προσφεύγουμε στην βοήθεια των εταίρων και φίλων μας και των διεθνών οργανισμών, αλλά αυτό δεν σημαίνει τίποτα σε σχέση με τον πυρήνα της εθνικής μας κυριαρχίας, με την άσκηση της εξωτερικής και αμυντικής μας πολιτικής, γιατί αυτή δεν είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης, αυτή δεν περιορίζεται και δεν συμπιέζεται. Και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία να το λέμε τώρα που μπορεί κάποιοι που δεν γνωρίζουν τα πράγματα να υποθέσουν ότι ενδέχεται μία θέση αδυναμίας στην οικονομική διαπραγμάτευση, να μετατραπεί και σε θέση αδυναμίας και σε μία πολιτικο-διπλωματική διαπραγμάτευση ή σε έναν στρατιωτικό συσχετισμό. Δεν ισχύει αυτό, ισχύει το τελείως αντίστροφο. Έχει πολύ μεγάλη σημασία, στις σημερινές συνθήκες, όλοι οι Έλληνες ενωμένοι, να αφήσουμε πίσω τα μικρά, να επιδείξουμε τη γενναιοδωρία που επιβάλει η Ιστορία και η συγκυρία για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε την κρίση. Αυτός είναι ο δικός μας πόλεμος. Αυτός ο οικονομικός και ηθικός πόλεμος, είναι ο πόλεμος της περιόδου αυτής, είναι ο πόλεμος της δικής μας γενιάς. Και χρειαζόμαστε το δικό μας “Θωρηκτό Αβέρωφ” που πρέπει να είναι η ενότητα, η συναίνεση, η συνοχή, η επινοητικότητα και κυρίως η δουλειά όλων των Ελλήνων και όλων των Ελληνίδων. Με τη δουλειά μας, με το μυαλό μας, με τη γνώση, με την αυτοπεποίθηση και με την αισιοδοξία που απαιτείται θα ξεπεράσουμε την κρίση, θα κερδίσουμε τον πόλεμο αυτό και θα τιμήσουμε εμπράκτως το Θωρηκτό Αβέρωφ και όλους τους ήρωες που συγκροτούν το απόθεμα της ιστορικής μνήμης του τόπου μας. Σας ευχαριστώ πολύ.

Ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα και επίτιμος Υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ κος Ιωάννης Παλούμπης εκφώνησε την κεντρική ομιλία της εκδήλωσης του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, η οποία είχε ως θέμα: «ΑΒΕΡΩΦ-ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ. Ναυτικά σύμβολα της ελληνικότητας του Αιγαίου».

Περιπλους 67

Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» • Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του θωρηκτού «Γεώργιος Α Χαιρετισμός του Δημάρχου Χανίων κ. Εμμανουήλ Σκουλάκη Κυρίες και κύριοι, Ένα πολεμικό πλοίο που συνδέθηκε για περίπου μισόν αιώνα με την ιστορία ενός έθνους, το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» γιορτάζει φέτος το ιωβηλαίο των 100 χρόνων του. Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ», μοναδική ίσως εξαίρεση, μαζί με την προσωπικότητα και το πατριωτικό ήθος του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, συνέδεσε άρρηκτα το όνομά του με τη διαμόρφωση ιστορικών γεγονότων εθνικής εμβέλειας. Στο «Αβέρωφ» η Ελλάδα οφείλει τη ναυτική της επικράτηση κατά τον πόλεμο του 1912-1913 προς την Τουρκία. Αλλά στο «Αβέρωφ», οφείλεται ακόμα κατά μεγάλο μέρος και η νίκη των βαλκανικών στρατευμάτων, αφού η Τουρκία αποκλείσθηκε στα Στενά των Δαρδανελλίων και δεν μπόρεσε να κινητοποιήσει εγκαίρως προς τη Βαλκανική όλες τις στρατιωτικές της δυνάμεις της Ανατολής. Αξιοσημείωτο είναι εξάλλου και το ότι, το ιστορικό και ηρωικό αυτό πλοίο είχε καταπλεύσει στα Χανιά, την 1η Δεκεμβρίου 1913 στην τελετή ενσωμάτωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, παρουσία του τότε Βασιλέως Κωνσταντίνου, του Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη. Ακόμα και μετά τον ειρηνικό επίλογο της πολεμικής του δράσης, μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, η ψυχή του «Μπάρμπα Γιώργη» εξακολουθούσε να παραμένει ζωντανή, έτοιμη για την τελευταία μάχη. Το 1983, ύστερα από αρκετές περιπέτειες, το Πολεμικό Ναυτικό ανέλαβε τη γενναία απόφαση να επισκευάσει το «Αβέρωφ» και να ανακηρύξει το θωρηκτό εθνικό κειμήλιο, παρακαταθήκη ιστορικής μνήμης και διδαχής. Ο έρανος που προκήρυξε το Πολεμικό Ναυτικό, προκειμένου να συμβάλει στα έξοδα αποκατάστασης του πλοίου, απέφερε εξαιρετικά αποτελέσματα, απόδειξη του ισχυρού συμβολισμού που το θωρηκτό είχε εδραιώσει για δεκαετίες στη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων. Ως «πλοίο εν ενεργεία», το θωρηκτό «Αβέρωφ» στέκεται σήμερα αγέρωχο, φωτεινό σύμβολο της ελληνικής ναυτοσύνης και του πολεμικού ηρωισμού. Η τελευταία μάχη, η μάχη με την ιστορική μνήμη, έχει κερδηθεί. Σήμερα το πλοίο-μουσείο αποτελεί μνημείο που τιμά αυτούς που υπηρέτησαν και έπεσαν στη διάρκεια της ένδοξης ιστορίας του. Συνάμα διατηρεί ζωντανά τα μη-απτά ανθρώπινα αποθέματα, όπως η κληρονομιά των θαλασσών, η σημασία των θαλασσίων μεταφορών και η ελκυστικότητα του ναυτικού επαγγέλματος, όπου η αξιοπρέπεια, το ήθος και η δημοκρατική αντίληψη, είναι κοινός τόπος συνάντησης όλων των ναυτικών. Ο Δήμος Χανίων χαιρετίζει την σημερινή εκδήλωση στο πλαίσιο του εορτασμού των 100 χρόνων ζωής του Ένδοξου Θωρηκτού «Αβέρωφ», της κιβωτού της ιστορικής μνήμης του Έθνους και συγχαίρει το Πολεμικό Ναυτικό και το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, που καταβάλλουν κάθε προσπάθεια για να μένει ζωντανή η ιστορία του τόπου μας. Σας ευχαριστώ.

Χαιρετισμός Αρχηγού Στόλου Αντιναυάρχου κ. Παναγιώτη Ευσταθίου, Π.Ν.

Προθήκη με προσωπικά αντικείμενα του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη.

68 Περιπλους

Η συμπλήρωση ενός αιώνα ένδοξης ιστορίας του Θωρακισμένου Καταδρομικού Γ. ΑΒΕΡΩΦ, αποτελεί σημαντική επέτειο όχι μόνο για το Πολεμικό Ναυτικό, αλλά και για την πατρίδα μας, αφού έχει καταξιωθεί ως μέγιστο εθνικό σύμβολο στη συνείδηση του Ελληνικού λαού και η Ιστορία του έχει συνδεθεί στενά με τους Εθνικούς αγώνες κατά το πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνα. Το Θωρηκτό Γ. ΑΒΕΡΩΦ αποτελεί ζωντανό θρύλο των Ναυτικών αγώνων. Το όνομά του αντηχεί ζωντανό και σήμερα –ύστερα από δεκάδες χρόνια– στη μνήμη των Ελλήνων, γιατί συνδέει το σύγχρονο ναυτικό έπος με τους ναυμάχους του ’21, τους Βυζαντινούς δρόμωνες, τους Σαλαμινομάχους. Ακόμη, γιατί ενσαρκώνει μια ακατάλυτη πορεία στην Ιστορία του Ελληνισμού ως σύμβολο της πολεμικής και ναυτικής καταξιώσεως του Έθνους, αλλά και γιατί ανέμισε την πολεμική του σημαία ως τα ακρότατα όρια των Εθνικών ονείρων. Επειδή όμως η Ιστορία, για να ανταμώσει με το θρύλο προϋποθέτουν την καταλυτική παρουσία ενός ηγέτη, το Θωρηκτό Γ. ΑΒΕΡΩΦ είχε τη τύχη να έχει Κυβερνήτη και αργότερα Διοικητή των επιχειρήσεων του Στόλου, το Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Τον ηγήτορα που χωρίς να σκέπτεται προσωπικές θυσίες, συμφέροντα, θεωρίες τακτικής, σύγκριση δυνάμεων, ήταν ψυχικά προετοιμασμένος να αναλάβει τις πρωτοβουλίες και το ρίσκο για την κυριαρχία στο Αιγαίο και την κατατρόπωση του εχθρικού Στόλου. Το Θωρηκτό Γ. ΑΒΕΡΩΦ σήμερα αποτελεί για το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό οδηγό και εμπνευστή, αφού η ιδιαίτερη διαχρονική εξάρτηση της Ελλάδας από τη θάλασσα και η ενότητα του Ελληνικού Χώρου που αρχίζει από τη Θράκη και μέσω του Αιγαίου καταλήγει στην Κύπρο, απαιτούν την ύπαρξη ισχυρών και σύγχρονων Ναυτικών Δυνάμεων, όπως ήταν το Γ.

Αβέρωφ» • Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» • Εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του θωρηκτού ΑΒΕΡΩΦ στην εποχή του, με πληρώματα με υψηλή εκπαίδευση και ηθικό, αντάξια του πληρώματος του ένδοξου Θωρηκτού. Το Πολεμικό Ναυτικό, αποδίδοντας φόρο τιμής στα 100 χρόνια του Θωρηκτού Γ. ΑΒΕΡΩΦ, διοργάνωσε μια σειρά εκδηλώσεων σε όλη τη χώρα. Σήμερα, έχει την τιμή να είναι συνδιοργανωτής στις εκδηλώσεις της πόλεως των Χανίων. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους συνδιοργανωτικούς φορείς για τη συμβολή τους στις εκδηλώσεις αυτές, που προβάλλουν όχι μόνο το Θωρηκτό, αλλά το Πολεμικό Ναυτικό και γενικότερα την Ελληνική Ναυτοσύνη. Τέλος επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, Αρχιπλοίαρχο ε.α. Εμμανουήλ Πετράκη – φίλο και συμμαθητή μου στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, ο οποίος είχε την ιδέα οργανώσεως αυτού του εορτασμού και που οι προσωπικές του ενέρΟ Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης γειες ήταν καθοριστικές για την υλοποίησή του.

Ομιλία του Προέδρου του Ν.Μ Κρήτης, Αρχιπλοιάρχου (Μ) Εμμ. Ι. Πετράκη Π.Ν Κυρίες και κύριοι, εκπρόσωποι αρχών και φορέων, Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ύψωση της Ελληνικής Σημαίας στο Θ/Κ Γ. ΑΒΕΡΩΦ, την άφιξή του στις Ελληνικές θάλασσές μας και την ένταξή του στον ένδοξο Ελληνικό χώρο. Το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, στα πλαίσια των εκδηλώσεων που θα λάβουν χώρα πανελλαδικά συμμετέχει και αυτό ενεργά σε ένδειξη μεγίστης τιμής στο πλοίο που αγαπήθηκε περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο πλοίο και το ανέβασε στη συνείδηση όλων των Ελλήνων, φθάνοντάς το στον θρύλο. Ευελπιστούμε και πιστεύουμε ότι στους δυσκολότατους καιρούς που περνάμε, η εκδήλωση αυτή θα αποτελέσει ένα σύμβολο ελάχιστης μνήμης και τιμής ως και υπενθύμιση του τεράστιου χρέους μας προς την ένδοξη πατρίδα μας και την ιστορία της. Το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, πιστό στις παραδόσεις και τα ιδανικά της πατρίδας μας ως και της ένδοξης Ναυτικής ιστορίας μας δεν θα μπορούσε να μη καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την πραγματοποίηση μιας τέτοιας λαμπρής εκδήλωσης. Μιας εκδήλωσης αντάξιας του ηρωικού και ιστορικού ονόματος του θωρηκτού Γ. Αβέρωφ. Μια τέτοια λαμπρή εκδήλωση, δε θα μπορούσε να διοργανωθεί αν απουσίαζαν το ένδοξο πολεμικό Ναυτικό και οι βασικοί φορείς του τόπου μας, με τους οποίους έχουμε και άμεση εξάρτησηύπαρξη. Η Περιφέρεια Κρήτης- Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, ο Δήμος μας ο Δήμος Χανίων, και να έχουμε την ενεργή υποστήριξη του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Βενιζέλος», πλαισιωμένοι από τον Σύλλογο Μονίμων Υπαλλήλων Ναυστάθμου Κρήτης. Έτσι λοιπόν, με μεγάλη τιμή συνδιοργανώνουμε σήμερα αυτή την εκδήλωση. Η σημερινή ημέρα είναι ιδιαίτερα σημαντική τόσο για το Μουσείο μας, όσο και για μένα προσωπικά γιατί είναι κοντά μας ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Παναγιώτης Ευσταθίου, εκπροσωπώντας το Πολεμικό Ναυτικό, ο οποίος παρά το βεβαρημένο πρόγραμμά του και τις υποχρεώσεις του είναι σήμερα κοντά μας. Μεγάλη τιμή και για μένα γιατί με τον Αρχηγό Στόλου πριν 37 χρόνια και τέσσερις ημέρες ξεκινήσαμε μαζί την πορεία μας στο Πολεμικό Ναυτικό. Κύριε Αρχηγέ, αγαπητέ συμμαθητά και φίλε σ’ ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου που σήμερα είσαι μαζί μας και εύχομαι ολόψυχα καλή συνέχεια στο δύσκολο έργο σου. Σ’ ευχαριστώ πολύ που ήρθες να συμμετάσχεις μαζί μας σε αυτή την εκδήλωση. Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης, τον Αντιπεριφερειάρχη Χανίων κ. Απόστολο Βουλγαράκη, τον Δήμαρχο Χανίων κ. Μανώλη Σκουλάκη για την αμέριστη βοήθειά τους και την βοήθεια- εμπιστοσύνη του προσωπικού τους. Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Βενιζέλος και τον αγαπητό κ. Νίκο Παπαδάκη Διευθυντή του για την σωστή συνεργασία και παρέμβασή του στη σημερινή εκδήλωση. Τον Σύλλογο Μονίμων Υπαλλήλων Ναυστάθμου Κρήτης για την διαχρονική βοήθεια τους – συνδιοργάνωση της εκδήλωσης. Κεντρικός ομιλητής από μία τέτοια εκδήλωση του Πολεμικού Ναυτικού μας δε θα μπορούσε να ήταν άλλος από τον Αντιναύαρχο Ιωάννη Παλούμπη Επίτιμο Υπαρχηγό ΓΕΕΘΑ. Ο πολυγραφότατος και πολυβραβευμένος Ναύαρχός μας, βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών ο οποίος με μεγάλη χαρά αμέσως αποδέχθηκε τη πρότασή μας και σήμερα είναι κοντά μας για να μας ανα-

Αρχιπλοίαρχος (Μ) ε.α. Εμμανουήλ Πετράκης Π.Ν., ο Αντιπεριφερειάρχης Χανίων κ. Απόστολος Βουλγαράκης και ο Δήμαρχος Χανίων κ. Εμμανουήλ Σκουλάκης, αφού ευχαρίστησαν και συνεχάρηκαν τον αντιναύαρχο Π.Ν. εα κ. Ιωάννη Παλούμπη κεντρικό ομιλητή της εκδήλωσης, του παρέδωσαν αναμνηστικό δίπλωμα για την συμμετοχή του στις εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του «Γ. Αβέρωφ».

Το κατάμεστο αμφιθέατρο του Πνευματικού Κέντρου Χανίων. Στην πρώτη σειρά διακρίνονται, πρώτοι από δεξιά ο ΑΣ Αντιναύρχος ΠΝ κος Παναγιώτης Ευσταθίου, ο Δήμαρχος Χανίων κος Εμμανουήλ Σκουλάκης, ο βουλευτής Χανίων κος Χ. Μαρκογιαννάκης, ο Διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών Ελευθέριος Βενιζέλος κ. Νίκος Παπαδάκης, ο Αντιναύαρχος ΠΝ (εα) κος Ιωάννης Παλούμπης, η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, η κυρία και ο κος Σ. Περβαινάς, Αντιναύαρχος (εα), Πρόεδρος της ΕΑΑΝ. Περιπλους 69

Παράλληλα με την ομιλία, πραγματοποιήθηκε έκθεση φωτογραφιών και κειμηλίων με θέμα τη δράση του θωρηκτού «Γ. Αβέρωφ» και τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη.

πτύξει το θέμα «Γ. ΑΒΕΡΩΦ-ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ-ΝΑΥΤΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ». Σας ευχαριστούμε πολύ κύριε Ναύαρχε για τη συμμετοχή σας. Παράλληλα, στην είσοδο του Πνευματικού Κέντρου υπάρχει αξιόλογη έκθεση μεγάλου αριθμού φωτογραφιών των ΑΒΕΡΩΦ-ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ. Εκτός όμως από τις φωτογραφίες έχουμε και καταπληκτικό αρχειακό υλικό, το οποίο μας απέστειλε η κα Μάντυ Κουντουριώτη (σύζυγος του Ναύαρχου Παύλου Θ. Κουντουριώτη, εγγονού του Ναυάρχου) η οποία είναι και Αντιπρόεδρος του Υδραϊκού Συνδέσμου Πειραιά. Έχουμε τη τιμή να έχουμε σήμερα κοντά μας την κ. Κουντουριώτη, την οποία και ευχαριστούμε θερμά τόσο για τη παρουσία της, όσο και για τη δωρεά της προς το Μουσείο μας αξιόλογου μέρους αυτού του υλικού. Με πολύ συγκίνηση είδαμε και θα δείτε προσωπικά είδη του Ναυάρχου Κουντουριώτη και μεγάλο αριθμό ανεκδότων αυθεντικών φωτογραφιών του. Και πάλι σας ευχαριστούμε και είναι μεγάλη μας τιμή για τη δωρεά σας. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε επίσης τον καπετάν Γιάννη Γιαπαλάκη για τις συνεχείς προσφορές του σε πίνακες ζωγραφικής με πολεμικά πλοία και το τελευταίο απόκτημά μας τον πίνακα του Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ, τον οποίο σήμερα παρουσιάζουμε. Επίσης, πολλά ευχαριστώ στον κ. Δημήτρη Ερηνάκη για τη διάθεση του τόσο αξιόλογου αρχειακού υλικού που παρουσιάζουμε σήμερα. Δεν θα ήθελα να μακρηγορήσω, ούτε να σας κουράσω αλλά θα πρέπει να τονίσω ότι στο Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ υπηρέτησαν αρκετοί αξιόλογοι συμπατριώτες μας, είτε σαν πλήρωμα, είτε σαν μόνιμοι. Ενδεικτικά, αναφέρω τον Τζίμη Χατζηδημητρίου, τον φίλο και μέλος του Μουσείου μας κ. Βαγγέλη Αναστασάκη, ο οποίος υπηρέτησε από το 1951 όταν το πλοίο ευρισκόταν στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας. Για το λόγο αυτό υπάρχει ειδική πλακέτα που θα του αποσταλεί. Υπήρχε επίσης, μια ομάδα Χανιωτών, άτομα 6, κλάσεως 1942 οι οποίοι υπηρέτησαν από το έτος 1945 έως το 1948 επί του Θωρηκτού, μετά την επιστροφή του από την Αλεξάνδρεια και ενώ το πλοίο ήταν σε ενέργεια. Μόνος επιζών από την ομάδα αυτή ο αγαπητός φίλος του Μουσείου και συν τοις άλλοις, διαχρονικός οικογενειακός μου φίλος κύριος Θεόδωρος Κων/νου Ναξάκης ο οποίος γεννήθηκε το έτος 1921, διάγει το 90 έτος ηλικίας και σήμερα είναι κοντά μας. Βρήκα τον κ. Θεόδωρο (Ψαρεύαμε μαζί στον Μπάλο….θυμάστε κ. Θόδωρε;) και τον παρακάλεσα να είναι σήμερα κοντά μας γνωρίζοντας την αγάπη του τόσο για το Πολεμικό Ναυτικό όσο για το Μουσείο και τα Χανιά μας.. Θα ήταν παράλειψή μου να μην αναφέρω ότι σήμερα είναι κοντά μας για την εκδήλωση και η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδας κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου. Ο καθηγητής Πανεπιστημίου κ. Δημ. Χατζόπουλος με τη σύζυγό του, καθηγήτρια και αυτή Πανεπιστημίου, αγαπητή κ. Λίτσα Χατζοπούλου, η οποία μας καθήλωσε με την ομιλία της στην εκδήλωση για τη μάχη της Κρήτης, ως και συμμαθητές Ναύαρχοι που ήρθαν για την εκδήλωση. Επιπρόσθετα, θα ήθελα να ευχαριστήσω: Τον Πρόεδρο της ΕΕΑΝ Αντιναύαρχο Σ.Περβαινά ο οποίος σήμερα μας τιμά με την παρουσία του, και την διαχρονική υποστήριξη – συμπαράστασή του στο Μουσείο μας. Την ΕΡΑ Χανίων με την Διευθύντριά της για την ουσιαστική στήριξη- βοήθειά της, τα τηλεοπτικά μέσα της πόλης μας για τη χορηγία επικοινωνία καθώς και το ΣΚΑΙ για την παραχώρηση εποπτικού υλικού. Τον κ. Μανώλη Μπασιά που χάρισε τη φωνή του και έδωσε «ζωή» στο βίντεο για τα 100 χρόνια Αβέρωφ. Το Ξενοδοχείο Σαμαριά τον κ. Νικόλαο Περογιάννη και τον συνάδελφο και μέλος του Μουσείου μας κ. Μανώλη Σταματάκη για τη φιλοξενία. Το ΙΝΚΑ Χανίων για τη διαχρονική εμπιστοσύνη και στήριξή του και όλους αυτούς που με κάθε τρόπο βοήθησαν και που χωρίς αυτούς δε θα μπορούσαμε να πραγματοποιήσουμε την εκδήλωση. Εμείς στο Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, πιστοί στις Ναυτικές παραδόσεις του τόπου μας και γαλουχημένοι με τα πιστεύω του ένδοξου Πολεμικού μας Ναυτικού, συνεχιστές του δύσκολου έργου που παραλάβαμε, θεωρούμε ως μέγιστη υποχρέωσή μας, παρά τους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, όχι μόνο να διατηρήσουμε άσβεστη την αγάπη μας για το ένδοξο Πολεμικό Ναυτικό μας, αλλά και με κάθε τρόπο και τίμημα να τη μεταφέρουμε στις επόμενες γενιές. Για μας, η πραγματοποίηση της εκδήλωσης αυτής είναι το σημαντικότερο ίσως γεγονός των τελευταίων χρόνων στην ιστορία του Μουσείου μας. Σας ευχαριστώ και πάλι για τη παρουσία σας, αλλά και για τη συμμετοχή σας στην σημερινή εκδήλωση.

70 Περιπλους

Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου. Έκθεση χαρτών και φωτογραφιών.

ο Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου υλοποιώντας τους σκοπούς της ιδρυτικής του διακήρυξης «Μουσείο δεν είναι απλά ένας χώρος αποθήκευσης κειμηλίων μιας άλλης εποχής, αλλά ένας ζωντανός οργανισμός, που σκοπό έχει να κεντρίσει τον επισκέπτη, ταξιδεύοντάς τον στο παρελθόν και συγκρίνοντας αυτό με το παρόν, να μπορεί να χαράξει σωστή ρότα για το μέλλον, προχώρησε και διοργάνωσε δύο παράλληλες εκθέσεις τους καλοκαιρινούς μήνες τις οποίες ενέταξε στις πανελλαδικές εκδηλώσεις για το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ». Η πρώτη εκθεσιακή ενότητα είχε ως θέμα την χαρτογράφηση του ελληνικού παραθαλάσσιου και νησιωτικού χώρου και παρουσιάστηκαν χαρτογραφικά έργα και χαρακτικά από τον 16ο αι. έως τον 19ο αι. της Συλλογής του Ναυτικού του Μουσείου της Ελλάδος. Η δεύτερη εκθεσιακή ενότητα παρουσίαζε φωτογραφίες αφιερωμένες στην ιστορία και δράση του τιμώμενου πολεμικού πλοίου. Τα εγκαίνια των εκθέσεων πραγματοποιήθηκαν με επιτυχία στις 10 Ιουλίου 2011 και παραβρέθηκε πλήθος κόσμου, ο Δήμαρχος Δίου-Ολύμπου Γ. Φαρμάκης, ο πρώην δήμαρχος Γ. Παπαθανασίου, οι βουλευτές Μαρία Μίχου, Γιάννης Αμοιρίδης, εκπρόσωπος της Ναυτικής Διοίκησης Βορείου Ελλάδος, ο Παναγιώτης Ψωμιάδης, περιφερειακός σύμβουλος Παπανικολάου, ο Διευθυντής Νοσοκομείου Κατερίνης Αστέριος Φαρμάκης και πολλοί εκπρόσωποι πολιτιστικών φορέων του Λιτοχώρου. Στην εκδήλωση των εγκαινίων κεντρικός ομιλητής ήταν ο πρόεδρος του μουσείου κος Νικόλαος Βλαχόπουλος.

Πάνω: Στιγμιότυπο από τα εγκαίνια της έκθεσης στο Λιτόχωρο Πιερίας. Kάτω: Άποψη του εκθεσιακού χώρου στο Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου. Περιπλους 71

Εκδήλωση στη Βιβλιοθήκη του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη»

Τη

Δευτέρα, 17 Οκτωβρίου 2011 και ώρα 19.00, το «Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη» εγκαινίασε την περίοδο των εκδηλώσεών του για την ακαδημαϊκή χρονιά 2011-2012 με την ομιλία του Αρχιτέκτονα και Ιστορικού του Βιβλίου Κωνσταντίνου Στάικου με θέμα: «Το Σκεπτικό της Συγκρότησης της Βιβλιοθήκης του Αριστοτέλη και η Τύχη της». Ο Κωνσταντίνος Στάικος παρέθεσε βιογραφικά στοιχεία του Αριστοτέλη και μεταξύ άλλων είπε χαρακτηριστικά: […Η περίοδος που ανοίγει με την λειτουργία του Λυκείου σηματοδοτεί και την πλέον ώριμη και γόνιμη εποχή του φιλοσοφικού του έργου. Τότε είναι που εκδηλώνει σαφώς τη ροπή του προς τη μελέτη και καταγραφή του ιδεώδους του περιεχο-

μένου της φύσης, δηλαδή το «ένυλον είδος». Τότε είναι, επίσης, που διαμορφώνεται και ο χαρακτήρας της βιβλιοθήκης του, που κάτι ανάλογο δεν διανοήθηκε ποτέ κανένας να οργανώσει, και μπορούμε να το συζητήσουμε αν επιχείρησε ποτέ κανένας άλλος ως σήμερα…] Στο τέλος της ομιλίας ο κ. Στάικος κάλεσε την κ. Δημουλά να απαγγείλει το ποίημα του Αριστοτέλη «Προς τον Ερμία». Ακολούθησε συζήτηση με το κοινό. Χαιρετισμό απηύθυνε η Πρόεδρος της Βιβλιοθήκης του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη», Μαριλένα Λασκαρίδου, ενώ ο Πρόεδρος του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη», Πάνος Λασκαρίδης μίλησε για τις δραστηριότητες του Ιδρύματος. Με αφορμή την ομιλία του κ. Στάικου οι

παρευρισκόμενοι είχαν τη δυνατότητα να περιηγηθούν στη ναυτική συλλογή του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη», η οποία περιλαμβάνει παλαιούς και σπάνιους χάρτες και ναυτικά αντικείμενα. Την εκδήλωση παρακολούθησαν Ακαδημαϊκοί και Πανεπιστημιακοί Δάσκαλοι, σύσσωμη η Επιστημονική Επιτροπή του Ιδρύματος, Εκπρόσωποι Υπουργείων, Εκπαιδευτικοί, Καλλιτέχνες, Μαθητές και Φίλοι του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη». Από τη Γραμματεία του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη» Πληροφορίες: Τηλ. 210 4297540 -1 -2 Ιστοσελίδα: www.laskaridou.gr Ηλεκτρονική διεύθυνση: info@laskaridou.gr

1. Ο Πρόεδρος του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» κος Παναγιώτης Λασκαρίδης παρουσίασε την πλούσια εκπαιδευτική και πολιτιστική δράση του Ιδρύματος. 2. Η Κική Δημουλά και ο Κωνσταντίνος Στάικος.

72 Περιπλους

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

H εταιρεία «ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΧΙΛΙΟΣ ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ Ε.Π.Ε.» είναι η μεγαλύτερη εταιρεία Αμμοβολών -Υδροβολών & Βαφών στην Ν/Ζώνη, διαθέτοντας σύγχρονο εξοπλισμό και μεγάλη τεχνογνωσία στις εργασίες αυτές. Κατόπιν διαγωνισμού η εταιρεία ανέλαβε και εκτέλεσε με μεγάλη επιτυχία τον καθαρισμό, την συντήρηση και επαναβαφή της Μεγάλης Πλωτής Δεξαμενής «ΠΕΙΡΑΙΑΣ Ι» του Ο.Λ.Π. Α.Ε. Ο σύγχρονος και πλούσιος εξοπλισμός συντέλεσε τα μέγιστα, ώστε οι εργασίες να εκτελεστούν σε σύντομο χρόνο και η Δεξαμενή να τεθεί άμεσα σε λειτουργία για την εξυπηρέτηση των πλοίων. Η επάρκεια σε υποδομές και η αξιοπιστία των σύγχρονων μηχανημάτων υδροβολής υψηλής πίεσης και βαφής, της εταιρείας «ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΧΙΛΙΟΣ ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ Ε.Π.Ε» βοήθησαν να υδροβολίσουν σε δύσκολες συνθήκες τα περίπου 20.000 τετραγωνικά μέτρα και παράλληλα με την εμπειρία του προσωπικού της κατάφερε να ξεπεραστούν τα προβλήματα στενότητας των χωρών αντιμετωπίζοντας και τις δυσκολίες από την υψηλή διάβρωση χωρίς πρόσθετες ζημιές. Όλοι οι χώροι επιθεωρήθηκαν προηγουμένως από τεχνικό της εταιρείας χρωμάτων WILCKENS και στη συνέχεια κατόπιν εντολής εκτελέστηκαν οι εργασίες βαφής. Η βαφή έγινε κάτω από τον έλεγχο των τεχνικών της εταιρείας χρωμάτων και των τεχνικών υπευθύνων της Δεξαμενής, τηρώντας όλες

τις προδιαγραφές που εξασφαλίζουν την ποιότητα στις εργασίες καθαρισμού και βαφής. Η «ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΧΙΛΙΟΣ ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ Ε.Π.Ε.» για άλλη μια φορά απέδειξε ότι με την σοβαρή λειτουργία της δύναται να φέρει εις πέρας σε σύντομο χρόνο με ποιοτικό τρόπο και χαμηλό κόστος άλλη μια σοβαρή και δύσκολη εργασία και παρά την μεγάλη ύφεση που πλήττει την Ναυπηγοεπισκευαστική Ζώνη διατηρούμε το προσωπικό μας ετοιμοπόλεμο και τα μηχανήματα μας σε πλήρη λειτουργία. Θετικό αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω, είναι η εμπιστοσύνη των Πλοιοκτητών και Αρχιμηχανικών - Αρχικαπεταναίων, οι οποίοι δίνουν την δυνατότητα στην εταιρεία να έχει το μεγαλύτερο μερίδιο από τις εργασίες που πραγματοποιούνται σήμερα σε όλη την Ναυπηγοεπισκευαστική Βιομηχανία. Η «ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΧΙΛΙΟΣ ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ Ε.Π.Ε.» ως πιο οργανωμένη της Ζώνης με τις σύγχρονες υποδομές και εξοπλισμό που διαθέτει και το έμπειρο εργατοτεχνικό προσωπικό της προσελκύει αρκετά πλοία στην Ν/Ζώνη, βοηθώντας έτσι και άλλες εταιρείες να αναλάβουν και να εκτελέσουν διάφορες εργασίες δίνοντας ανάσα ζωής στην Ζώνη γενικότερα. Η «ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΧΙΛΙΟΣ ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ Ε.Π.Ε.» ακόμα και σήμερα στις δύσκολες συνθήκες της ύφεσης θα συνεχίσει την αναπτυξιακή της πορεία, θα συνεχίσει να αγωνίζεται και την ανάπτυξη τον εκσυγχρονισμό και την καλή λειτουργία της Ν/Ζώνης.

 Βιβλιοπαρουσιάσεις Εμμανουήλ Λούζης,

Μουσική Πολεμικού Ναυτικού. Ιστορική ανασκόπηση (1881-2010), Σπέτσες 2011

λάβαμε στο Μουσείο για τη βιβλιοθήκη μας το βιβλίο του κ. Εμμανουήλ Λούζη «Μουσική Πολεμικού Ναυτικού. Ιστορική ανασκόπηση (1881-2010). Το βιβλίο δεν πωλείται και τα λιγοστά αντίτυπα προορίζονται για βιβλιοθήκες με ναυτικά ενδιαφέροντα. Ο Εμμανουήλ Λούζης, Προϊστάμενος των Γενικών Αρχείων και του Μουσείου των Σπετσών συγκέντρωσε και παρουσίασε ένα θαυμάσιο υλικό με τη μορφή της ιστορικής ανασκόπησης της πορείας της Μουσικής του Ναυτικού, από τη θεσμική της συγκρότηση το 1881 έως σήμερα. Πρόκειται για μια ακόμα συνιστώσα της γενικότερης ιστορίας του Πολεμικού Ναυτικού, μέσα από το ξεδίπλωμα της οποίας, διαγράφεται η ιστορική διαδρομή της χώρας, με όλα της τα σκαμπανεβάσματα, όλες της τις περιπέτειες. Δεν είναι όμως μόνο οι ιστορικές στιγμές που αναδεικνύονται μέσα από την ιστορία της Μουσικής του Π.Ν. αλλά και οι κοινωνικές δραστηριότητες και τούτο διότι η μπάντα του Ναυτικού συνηθιζόταν να λαμβάνει μέρος σε πολλές κοινωνικές εκδηλώσεις. Έτσι αποτέλεσε τιμή για τη νεοσύστατη μπάντα η συμμετοχή της στις τελετές των πρώτων

Ολυμπιακών Αγώνων, τον Μάρτιο του 1896. Η Μουσική στη συνέχεια ακολούθησε τον στόλο στον πόλεμο του 1897, στους Βαλκανικούς, στον Α΄ Παγκόσμιο. Παιανίζει στην Κωνσταντινούπολη τα χρόνια που ο στόλος ναυλοχούσε στη Βασιλεύουσα. Παρούσα η Μουσική και στη μετανάστευση του στόλου στη Μέση Ανατολή, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Παρούσα και στην επιστροφή μετά την απελευθέρωση τον Οκτώβριο του ’44, όταν σκόρπιζε ρίγη ενθουσιασμού στον ελληνικό λαό παιανίζοντας σε θρησκευτικές γιορτές στον Πειραιά και στα περίχωρα. Πάρα πολλά στοιχεία τεχνικής φύσεως παρατίθενται καθώς και πλήρης πίνακας με βιογραφικά των αρχιμουσικών της μπάντας, των αφανών αυτών ανδρών που διήγειραν και εξακολουθούν να διεγείρουν τον ενθουσιασμό της ελληνικής κοινωνίας. Από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος απευθύνουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Μανώλη Λούζη για το εξαιρετικό βιβλίο και του ευχόμαστε να έχει δύναμη και να συνεχίσει να αναδεικνύει σημαντικές πτυχές της ελληνικής ιστορίας. Αναστασία Αναγνωστοπούλου

 Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING (τ. 475-477) 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ (τ. 934-936) 3. NATIONAL GEOGRAPHIC – Αγγλική έκδοση (ΙούλιοςΑύγουστος 2011 – Σεπτέμβριος 2011) 4. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (τ. 96) 5. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (τ. 140-142) 6. ΕΛΝΑΒΙ (τ. 450-452) 7. ΝΕΑ ΥΔΡΑΪΚΗ ΠΝΟΗ (τ. 102) 8. ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ (τ. 115) 9. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ (τ. 228-229) 10. ΝΕΑ ΣΚΕΨΗ (τ. 515-516) 11. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ (τ. 116) 12. ΗΧΩ ΤΗΣ ΠΕΣΜΕΝ (τ. 143-144) 13. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (τ. 86) 14. ΖΗΝΩΝ (τ. 218) 15. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (τ. 46) 16. TA NEA THΣ HELMEPA (τ. 202) 17. ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗ ΦΥΣΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (τ. 104-105) 18. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ (τ. 96) 19. ΙΠΠΙΚΟ ΤΕΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΑ (τ. 71) 20. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ (τ. 35) 21. ΠΕΙΡΑΪΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ (τ. 67) 22. ΒΙΒΛΙΟΦΙΛΙΑ (τ. 133) 23. ΘΑΛΑΣΣΑ & ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ (τ. 27) 24. ΣΤΗΝ ΕΡΜΙΟΝΗ ΑΛΛΟΤΕ & ΤΩΡΑ (τ. 8) 25. ΑΓΙΑΣΟΣ (τ.184) 26. Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΔΗΜ.ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ (τ. 39) 78 Περιπλους

27. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΝΟΜΠΕΛ (τ. 36) 28. ΠΛΟΙΑΡΧΙΚΗ ΗΧΩ (τ. 417-418) 29. ΛΙΜΑΝΙ (τ.216) 30. SIGNALS – AUSTRALIAN NATIONAL

MARITIME MUSEUM (τ. 96) 31. ICOM NEWS (τομ. 64 / τ. 2) 32. ICMM NEWS (τομ. 33 / τ.2) 33. OIL (τ. 173) 34. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΓΛΩΣΣΑ (τ. 83) 35. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (τ. 174-177) 39. ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ (τ. 109) ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ (φ. 180-183) 2. ΚΑΣΤΕΛΛΑ (φ. 174-176) 3. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ (φ. 687-688) 4. Ο ΕΠΙΒΑΤΗΣ ΤΗΣ ΑΙΓΙΝΑΣ (φ. 57-58) 5. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ (φ. 224-235) 6. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΑΣΜΥΝ (φ. 112) 7. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΙΘΑΚΗΣ (φ. 84) 8. ΚΡΗΤΙΚΑ ΝΕΑ (φ. 491-493) 9. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ (φ. 13) 10. Η ΦΛΟΓΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (φ. 52) 11. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ (φ. 26) 12. ΞΙΦΙΑΣ (φ. 152) 13. ΟΙΝΟΥΣΣΑΙ (φ. 554-555) 14. H ΧΙΟΣ ΜΑΣ (φ. 74) 15. Η ΦΩΝΗ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΣΜΥ (φ. 71-72)

Βιβλιοπαρουσιάσεις | Δωρεές βιβλίων & περιοδικών

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Ευστάθιο Μπάτη: «...και καιρού επιτρέποντος: Το ταξίδι

στα όρια της απειλής και της ελπίδας» του Ευστ. Μπάτη.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Χρήστο Κοντογιάννη: 1. «Προσωπικά ημερολόγια μελών

των πληρωμάτων των θωρηκτών «Αβέρωφ» και «Ύδρα» 19121913». 2. «Ναυτική Γεωγραφία» Κ. Κοντογιάννη, 3. «Εγχειρίδιον αποφυγής συγκρούσεων εν θαλάσση» Δ. Αρβανίτης, 4. «A companion to the Royal Navy» David Thomas, 5. «Κατηγορίαι σύγχρονοι τύποι εμπορικών πλοίων» Ε. Μητρόπουλου.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Museo del Mare e della Navigazione Antica: “Il Museo del Mare

e della Navigazione Antica: scienza, educazione e ricerca sul Mare e per il Mare.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Νικόλαο Βλασσόπουλο: 1. «Μασσαλία: και τα ελληνικά κα-

ράβια στον 18-19ος αιώνα» Ν. Βλασσόπουλου, 2. «Σπυρίδων Φορέστης: Άγγλος πρόξενος στη Ζάκυνθο, πρέσβης στην Κέρκυρα από το 1803 και στα χρόνια της Ιονίου Πολιτείας» Ν. Βλασσόπουλου.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Μαρκιανό-Δανιόλο: φωτοτυπημένο αντίτυπο για τον τορ-

πιλισμό του ΒΟΡΙΣ.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Γεώργιο Γιαγκάκη: 1. «Ίμβρος 2010-2011», 2. «Statistical

Abstract 2009” Republic of Cyprus, 3. «Τηνιακά σύμμεικτα» απρ.ιουν. 2010, 4. «Στατιστικές μεταφορών 2009» Κυπριακή Δημοκρατία, 5. «Ο Προφήτης Ηλίας στην Τήνο» Γιαγκάκης, Γ., 6. «Ο Σταύρος Μάνεσης (1908-1996) Γιαγκάκης, Γ., 7. «The Central bank of the Bahamas» 2010, : Annual Report 2009, 8. «Η Ηρακλειά των Κυκλάδων και ο Φάνης Ι. Γαβαλάς» Γιαγκάκης, Γ., ένας τοπωνυμικός χάρτης της νήσου Δοκού.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Εμμ. Πελοποννήσιο: «Η Κίμωλος στον Β’ Παγκόσμιο

Πόλεμο και στην Κατοχή»

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Κύριον Μάνο Φαλτάϊτς: «Οι Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913 και

ο Κων/νος Φαλτάϊτς».

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ:

10 Νοεμβρίου 2011: Η “Παιδική HELMEPA” ενηλικιώνεται!

Πέρασαν

18 χρόνια από την ημέρα που ξεκίνησε το εκπαιδευτικό Πρόγραμμα “Παιδική HELMEPA”. Χρόνια γεμάτα περιβαλλοντικές δράσεις 60.000 παιδιών, 5-13 ετών, σε όλη την Ελλάδα. Με την υποστήριξη 2.250 Εκπαιδευτικών, οι ομάδες των μικρών εθελοντών, μεταξύ άλλων, υιοθέτησαν και καθάρισαν παραλίες,

Την

Κυριακή 6 Νοεμβρίου, εθελοντές-μέλη και φίλοι του Διεθνούς Συλλόγου Γυναικών WISTA Hellas (Women’s International Shipping & Trading Association) μαζί με τις οικογένειές τους, ανάμεσά τους και παιδιά-μέλη της Παιδικής HELMEPA, καθάρισαν για άλλη μία χρονιά την παραλία στο Καβούρι Βουλιαγμένης. Η εθελοντική αυτή δράση οργανώθηκε με πρωτοβουλία της Προέδρου της WISTA Hellas, κυρίας Άννα-Μαρίας Μονογιούδη και του μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου της HELMEPA και πρώην Προέδρου της WISTA Hellas, κυρίας Μαρίας-Χριστίνας Κτιστάκη. Στελέχη της HELMEPA συμμετείχαν στον καθαρισμό επιβλέποντας την καταγραφή των απορριμμάτων στα ειδικά δελτία και παρέχοντας στους εθελοντές χρήσιμες πληροφορίες και σχετικό ενημερωτικό υλικό. Τα αποτσίγαρα και τα πλαστικά αποτέλεσαν τα πολυπληθέστερα αντικείμενα, ενώ το συνολικό βάρος των απορριμμάτων ξεπέρασε τα 120 κιλά! Με τη δράση αυτή, η φετινή εκστρατεία της Παγκόσμιας Ημέρας Εθελοντικού Καθαρισμού Ακτών (ICC) ξεπέρασε τους 70 καθαρισμούς σε όλη την Ελλάδα από τις αρχές Σεπτεμβρίου, με τη συμμετοχή 2.500 εθελοντών από 100 και πλέον συνεργαζόμενους φορείς. Τα αναλυτικά στοιχεία από τους καθαρισμούς ακτών και βυθού σε όλη την Ελλάδα θα ανακοινωθούν από τη HELMEPA εντός του Νοεμβρίου.

80 Περιπλους

εντόπισαν και κατήγγειλαν σε τοπικές αρχές παράνομες χωματερές και άλλες πηγές ρύπανσης, φύτεψαν δένδρα και ανακύκλωσαν χρήσιμα υλικά, έγραψαν ποιήματα και τραγούδια, ανέβασαν θεατρικές σχολικές παραστάσεις και ακόμα, μοιράζοντας ενημερωτικό υλικό, ευαισθητοποίησαν τις κοινότητές τους. Φωτογραφίες από τις δράσεις τους υπάρχουν στο σύνδεσμο http://www.helmepa.gr/zip/18Years-HELMEPA-Junior.pdf. Η ιδέα προήλθε σαν ανταπόκριση στα σχόλια των 150.000 μαθητών που επισκέφθηκαν τις περιβαλλοντικές εκθέσεις της HELMEPA στη δεκαετία 1983-1993. Στα ερωτηματολόγια που συμπλήρωναν τα παιδιά αφού μάθαιναν για το θαλάσσιο περιβάλλον, τη σχέση τους μαζί του και τις απειλές που υφίσταται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, κυριαρχούσε η πρόταση να τους δοθεί ένα βήμα από το οποίο να εκφράζουν ελεύθερα τις ανησυχίες τους και να προτείνουν λύσεις. Το Διοικητικό Συμβούλιο της HELMEPA ενέκρινε ομόφωνα το περιβαλλοντικό πρόγραμμα “Παιδική HELMEPA” που στέλεχος της ένωσης μελέτησε και πρότεινε. Έτσι, το Νοέμβριο του 1993 το Πρόγραμμα δέχθηκε τους πρώτους εθελοντές, παιδιά και δασκάλους, που με την υποστήριξη μελών της HELMEPA και την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας απλώθηκε σ’ όλη τη χώρα. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί για άλλη μια φορά η συμβολή του αείμνηστου Καπετάν Βασίλη Κ. Κωνσταντακόπουλου, της οικογένειάς του και της εταιρείας-μέλος Costamare Shipping Company SA όλα αυτά τα χρόνια και που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Οι Έλληνες πλοιοκτήτες και ναυτικοί εθελοντές-μέλη της HELMEPA, πρέπει να αισθάνονται ιδιαίτερη ικανοποίηση, γιατί προσφέρουν στις νέες γενιές των Ελλήνων τη δυνατότητα να μάθουν την αξία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και να καταλάβουν πως απαιτεί το σεβασμό τους. Τιμώντας την εθελοντική τους δέσμευση “Να Σώσουμε τις Θάλασσες”, συνεχίζουν σταθερά τη συνδρομή τους στην υλοποίηση του προγράμματος. Όλοι μας ευχόμαστε Χρόνια Πολλά και δημιουργικά στην “Παιδική HELMEPA”!

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ:

Η WISTA Hellas σε συνεργασία με τη HELMEPA καθαρίζουν την παραλία στο Καβούρι

Xάραξε µαζί µας την πορεία της καριέρας σου στη θάλασσα και στην ξηρά.

Aiming at

Occupational Health & Safety

Security

“Blueland Centre” 6-8 Agisilaou str., 151 23 Marousi, Athens Greece Τel.: +30 210 32 10 210, Fax: +30 210 32 12 687 E-mail: star@metrostar.gr, Tlx: 21 41 24 Mema GR

Quality

Environmental Protection

ημερολογιο μουσειου Συντήρηση υφάσματος από το ΒΜΧ Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για την συντήρηση των υφασμάτινων κειμηλίων που περιλαμβάνονται στις συλλογές του, είχε ζητήσει την συνδρομή του εξειδικευμένου προσωπικού του Τμήματος Συντήρησης του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου, το οποίο και ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα, προτείνοντας τη συντήρηση ενός κεντήματος του Μουσείου. Συγκεκριμένα πρόκειται για το μεταξωτό κέντημα που απεικονίζει το καράβι «Κρήτη» με αριθμό ευρετηρίου Α/Α 830 - Π.Κ. 663, το οποίο αποτελεί ένα πολύ επιμελημένο δείγμα κεντητικής τέχνης που απηχεί τεχνοτροπικά την παράδοση του προηγούμενου αιώνα. Από αυτή τη θέση το Διοικητικό Συμβούλιο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος απευθύνει τις θερμές του ευχαριστίες πρωτίστως στην Διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου κα Ευγενία Χαλκιά, τον προϊστάμενο του Τμήματος Συντήρησης κο Αντώνη Πατεράκη, την επιμελήτρια κα Ελένη Παπασταύρου και την συντήρητρια κα Μανόλια Γρηγορίου για την ευεργετική για το Ναυτικό Μουσείο πρωτοβουλία τους. Σχετικά με τα ζητήματα συντήρησης των κειμηλίων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος έχει ενημερωθεί σχετικά η αρμόδια Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, η οποία έστειλε ήδη κλιμάκιο συντηρητών στο Μουσείο για επιτόπια έρευνα και θα εντάξει στις δράσεις της για το 2012, έργο για τα κειμήλια που ανήκουν στη συλλογή του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος και χρήζουν συντήρησης. Το κέντημα είναι φτιαγμένο από χρυσά και μεταξωτά νήματα πάνω σε λινό ύφασμα. Δωρήθηκε στο Μουσείο το 1965 από την Αικατερίνη Α. Παπαγιαννοπούλου και οι διαστάσεις του είναι 47x44εκ. Στο παλαιό βιβλίο εισαγωγής των αντικειμένων αναφέρεται ως: «λαϊκή κεντητή εικών του πλοίου του αγώνος “Κρήτη”». Το απεικονιζόμενο πλοίο έχει τρία κατάρτια και στο κέντρο καπνοδόχο. Είναι ελικοφόρο ατμόπλοιο. Στην παρειά της πλώρης είναι κεντημένο το όνομα «Κρήτη». Ο τύπος του πλοίου παραπέμπει σε ατμοδρόμωνα του τύπου «Ελλάς» πρώην «Αμαλία» (έτος ναυπηγ. 1861). Η χρήση της έλικας στα ατμόπλοια καθιερώνεται από το 1850. Στο ελληνικό πολεμικό ναυτικό το πρώτο ελικοφόρο ατμόπλοιο ήταν το «Πανελλήνιο» (έτος ναυπηγ. 1855) και διέθετε 2 ιστούς. Ιστορικό πλοίο με το όνομα «Κρήτη» είναι γνωστό το τροχήλατο ατμόπλοιο που έδρασε στην κρητική επανάσταση του 1866-1868 ως εμπορικό πλοίο που ανεφοδίαζε τους επαναστατημένους Κρητικούς.

Πρακτική άσκηση φοιτητών του Παντείου Πανεπιστημίου. Για δεύτερη χρονιά συνεχίζεται η συνεργασία του Μουσείου με το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου για την υλοποίηση επιχειρησιακού προγράμματος που διοργανώνει το Υπουργείο Παιδείας Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση με στόχο την επαγγελματική κατάρτιση και πρακτική άσκηση φοιτητών επι πτυχίω. Για το παρόν ακαδημαϊκό έτος τρεις φοιτητές, για το τρίμηνο από 10-102011 έως 9-1-2012 απασχολούνται καθημερινά για πέντε ώρες καταγράφοντας το νεοεισερχόμενο φωτογραφικό υλικό υπό την καθοδήγηση και εποπτεία του επιστημονικού προσωπικού του Μουσείου, προσφέροντας ουσιαστική βοήθεια. Επιστημονική υπεύθυνη του προγράμματος είναι η καθηγήτρια του Παντείου κα Αικατερίνη Αρώνη-Τσίχλη την οποία και ευχαριστούμε για την πρωτοβουλία της να εντάξει το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στο συγκεκριμένο πρόγραμμα. Τέτοιου είδους κινήσεις που ουσιαστικά συνιστούν προσφορά εθελοντικής εργασίας είναι πάντοτε καλοδεχούμενες καθώς συμβάλλουν στην εύρυθμη καθημερινή λειτουργία του Μουσείου. 82 Περιπλους

Επισκέψεις σχολείων στην περιοδική έκθεση Το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» 1911-2011. Ιστορία και Τέχνη. Από την αρχή της λειτουργίας της περιοδικής έκθεσης περίπου 100 μαθητές την ημέρα από διάφορα σχολεία της Αττικής έχουν ξεναγηθεί στις δύο αίθουσες με τα εικαστικά έργα που είχαν ως πηγή έμπνευση τους εθνικούς θριάμβους στους οποίους πρωταγωνίστησε το ιστορικό πλοίο. Το ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών αλλά και του ευρύτερου κοινού για την έκθεση συνεχίζει αμείωτο καθώς φαίνεται πως τα αισιόδοξα μηνύματα που αυτή μεταδίδει αποτελούν ένα διάλειμμα από τη δύσκολη και σκληρή καθημερινότητα που βιώνουν οι περισσότεροι Έλληνες λόγω της οικονομικής κρίσης.

to nme htan ekei

Εκδήλωση για τον εορτασμό της επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940 του Α/ΛΣ Στις 27 Οκτωβρίου 2011 ο Αρχηγός του Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής, Αντιναύαρχος Κωνσταντίνος Σούλης οργάνωσε μία σεμνή εκδήλωση στον αίθριο χώ-ρο του Αρχηγείου του Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής, στην Ακτή Βασιλειάδη, για τον εορτασμό της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940. Στην εκδήλωση το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

Στιγμιότυπα από την εκδήλωση.

χρηματικεσ δωρεεσ Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες στους κάτωθι για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. • • • • • •

Η κυρία Λίζα Μέρλιν-Βασιλάτου προσέφερε 120,00 ευρώ εις μνήμη Ναυάρχου ΠΝ Νικολάου Δελαγραμμάτικα. Ο κύριος Χαράλαμπος Δελαγραμμάτικας προσέφερε 200,00 ευρώ εις μνήμη Ναυάρχου ΠΝ Νικολάου Δελαγραμμάτικα. Ο κύριος Παναγιώτης Τσάκος προσέφερε 500,00 ευρώ εις μνήμη Κωνσταντίνου Μαρινάκη. Η κυρία Ματρόνα Έγκον προσέφερε 100,00 ευρώ. Η εταιρεία Lavinia Corp. προσέφερε 32.500,00 ευρώ. H εταιρεία Laskaridis Shipping προσέφερε 8.000,00 ευρώ.

• Η εταιρεία Enterprises Shipping & Trading προσέφερε 2.500,00 ευρώ για την κάλυψη των εξόδων της παρουσίασης της έκδοσης του Ναυάρχου Α. Δημητρακόπουλου «Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι πολεμιστές του Ναυτικού θυμούνται...», η οποία πραγματοποιήθηκε με την ευγενή χορηγία του Ομίλου Ρέστη.

Για την πραγματοποίηση της έκθεσης «Το θωρηκτό Γ. Αβέρωφ (1911-2011). Ιστορία και Τέχνη» και την έκδοση του καταλόγου προσέφεραν: • • • • • • •

Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών Χορηγία * Χορηγία * Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση Ελληνικά Πετρέλαια Paralos Maritime Corporation s.a. N. Bogdanos Marine Bureau Ltd.

30.000,00 ευρώ 5.000,00 ευρώ 10.000,00 ευρώ 5.000,00 ευρώ 5.000,00 ευρώ 2.000,00 ευρώ 500,00 ευρώ * Οι χορηγοί επιθυμούν να κρατήσουν την ανωνυμία τους.

νεα μελη 1. Παναγιώτης Θεοφύλακτος 2. Ιωάννης Δενδρινός 3. Μιχαλόπουλος Κων/νος 4. Παύλος Βόμβας 5. Μάρθα Δελαγραμμάτικα

Α΄ Μηχανικός Ε.Ν. Γ΄ Μηχανικός Ε.Ν. Πύραρχος ε.α. Απόστρατος ΠΝ Χήρα Ναυάρχου Ν. Δελαγραμμάτικα

Το Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στην υπ’ αριθμ. 656 συνεδρίασή του την 18η Οκτωβρίου 2011, απεφάσισε την ανακήρυξη του καθηγητή κ. Μανόλη Βλάχου ως επιτίμου μέλους του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος για την ανιδιοτελή και συνεχή προσφορά των γνώσεων και της εμπειρίας του προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

δωρέες εκθεμάτων και αρχειακού υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: • Ο κ. Εμμανουήλ Αναργύρου, δύο παλαιά τετράδια, τμήμα από το ημερολόγιο του πατρός του Ανάργυρου Αναργύρου, ο οποίος έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους. Ιδιαίτερα τον ευχαριστούμε για τη διάθεση 10 αντιτύπων της έκδοσης «Ανάργυρος Αναργύρου, Ημερολόγιο Ναυτικού Αγώνα 1912-1913. Τα απόμνημονεύματα ενός Ναύτη πολεμιστή». • Ο κ. Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος, τέσσερα σχέδια με θέμα το Θ/Κ Γ. ΑΒΕΡΩΦ, έργα της ζωγράφου και μέλους μας κυρίας Ζήνας Λιναρδάκη. Περιπλους 83

δωρέες εκθεμάτων και αρχειακού υλικού Δωρεά Αθανασίας Μαραγκουδάκη. Επιστολικά δελτάρια του ναυτοδιόπου Αναστασίου Στεφανουδάκη με χρονολογία 1941.

ας επισκέφθηκε πρώτα στο Μουσείο. Ήταν ψηλή και λυγερή, μια λεβεντόκορμη Κρητικιά η Αθανασία Μαραγκουδάκη. Είχε μια δική της ιστορία, την ιστορία του αδελφού της Αναστασίου Στεφανουδάκη. Ήθελε να διαπιστώσει μόνη της, εάν μπορούσε να μας εμπιστευθεί τα κειμήλια του αδελφού της, κειμήλια οικογενειακά, μάρτυρες αψευδείς μιας ζωής, ενός ακόμη ήρωα, που δόθηκε για την πατρίδα. Στις 24 Σεπτεμβρίου βρέθηκα στα Χανιά για τις εκδηλώσεις που είχαν διοργανώσει η Περιφέρεια, ο δήμος Χανίων και το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης επ’ ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από την άφιξη του Θωρηκτού Αβέρωφ στην Ελλάδα. Με πλησίασε μέσα στο Πνευματικό Κέντρο Χανίων και μου εμπιστεύθηκε τα δύο επιστολικά δελτάρια μαζί με ένα προσωπικό της γράμμα που περιείχε με λεπτομέρειες το βιογραφικό του αδελφού της. Έμοιαζε σαν να αποχωριζόταν κάτι ιερό και με την ίδια συγκίνηση και σεβασμό τα παρέ-

λαβα κι εγώ εκ μέρους του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Αποφάσισα να γράψω δυό λόγια για την ιστορία του νεκρού αδελφού, πιστεύοντας ότι έτσι προσωποποιείται μια ακόμη τυπική περίπτωση ενός παιδιού της Ελλάδας που έδωσε τη ζωή του για την πατρίδα μας. Γεννήθηκε στο χωριό Πολεμάρχι Κισσάμου το 1918. Τελείωσε το Δημοτικό στο χωριό του και συνέχισε στο γυμνάσιο Χανίων και στη Σχολή Κοραή στο Ηράκλειο. Το 1940 κατατάχθηκε στο Ναυτικό για να υπηρετήσει τη θητεία του. Τοποθετήθηκε στο ΒΠ ΑΛΙΑΚΜΩΝ ένα από τα τέσσερα αλιευτικά που αγοράσθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση το 1938 και διασκευάστηκαν σε ναρκαλιευτικά ναρκοβόλα. Εκεί τον βρήκε ο πόλεμος του ’40. • Έλαβε μέρος στην πόντιση των ναρκοπεδίων του Βορείου και Νοτίου Ευβοϊκού αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου. • Στις 19/12/40 συμμετείχε στην πόντιση του ναρκοπεδίου των Αγίων Σαράντα, μια πολεμική περιπέτεια του Ναυτικού που κατέστη αναγκαία μετά την κεραυνοβόλα προέλαση του στρατού μας στο αλβανικό μέτωπο. • Στις 24/3/41 το ΑΛΙΑΚΜΩΝ συμμετείχε στην απόκρουση της ιταλικής αεροπορικής επιδρομής εναντίον της πόλης της Κέρκυρας όπου υπέστη και σχετικές ζημιές. Τέλος, στις 22/4/41 το πλοίο χτυπήθηκε από γερμανική αεροπορική επιδρομή στον όρμο Τριζώνια του Κορινθιακού. Ο Κυβερνήτης Αντιπλοίαρχος Νικόλαος Γρηγορακάκης διέταξε «εγκατάλειψη πλοίου». Έξι Ελληνόπουλα, μεταξύ των οποίων και ο Αναστάσης, παρέμειναν στο πλοίο και εξακολούθησαν να βάλλουν με το μοναδικό πυροβόλο των 37χιλ. και ένα πολυβόλο που διέθετε το πλοίο που βούλιαζε. Κατόρθωσαν να καταρρίψουν ένα αεροσκάφος από τα επιτιθέμενα και να προξενήσουν πιθανές ζημιές σε ένα δεύτερο. Τέλος, έπεσαν στη θάλασσα και κολύμπησαν επί 10ωρο για να φτάσουν στην πλησιέστερη στεριά. Παρουσιάστηκαν στην υπηρεσία τους, όπου τους είχαν για χαμένους. Μετά την κατάληψη της Αθήνας ο Αναστάσης έφυγε πεζός προς Νότον και στην Πελοπόννησο φιλοξενήθηκε σε ένα αγροτικό σπίτι όπου παρέμεινε για κάποιο διάστημα βοηθώντας στις αγροτικές δουλειές. Στο τέλος του Αυγούστου του 1941 ξεκίνησε και πάλι πεζός προς Νότον και έφτασε σε κάποιο λιμάνι που είχε θαλάσσια σύνδεση με το Καστέλι. Πολύ πιθανόν ήταν το Γύθειο. Βλέπεις η Αθανασία ήταν πολύ μικρή και δεν μπορεί να θυμάται ή να ξέρει λεπτομέρειες. Στις 4/10/41 έφτασε στην περιοχή του χωριού του, αλλά δεν παρουσιάστηκε στο σπίτι του, αποφεύγοντας να γίνει αντιληπτός από τους Γερμανούς. Πάνω: Ο δίοπος Αναστάσιος Στεφανουδάκης. Κάτω: Επιστολικό δελτάριο με ημερομηνία 123-1941. Α΄ και Β΄ όψη. Δωρεά Αθανασίας Στεφανουδάκη.

84 Περιπλους

Τελικά το ζήτημα ρυθμίστηκε και έφτασε στην οικογένειά του. Ο μικρότερος αδελφός του, 19 μόλις χρόνων, είχε σκοτωθεί από νάρκη στις 16/6/41. Δεν άργησε να επιταχθεί από τους κατακτητές ως εργάτης στην επέκταση του αεροδρομίου του Μάλεμε. Στις 5/8/1942 τραυματίστηκε σε ένα ξεροπήγαδο που τον καταπλάκωσε. Τον

έβγαλαν μετά 10 ώρες και τον πήγαν στο νοσοκομείο, όπου και πέθανε μετά 19 ημέρες. Τυπική περίπτωση ενός Έλληνα ήρωα που έζησε, πολέμησε για την πατρίδα και άφησε πίσω του κειμήλια να θυμίζουν τη σύντομη ζωή του. Γιάννης Παλούμπης

Πάνω & δεξιά: Επιστολικό δελτάριο με ημερομηνία 10-1-1941. Α΄ και Β΄ όψη. Δωρεά Αθανασίας Στεφανουδάκη.

Δωρεά ομοιώματος αεροσκάφους

συλλογή του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος εμπλουτίστηκε με το ομοίωμα ενός αεροσκάφους τύπου P-3B ORION TACNAVMOD που χρησιμοποιείται από την 353 Μοίρα Ναυτικής Συνεργασίας ως ένδειξη ανάγνωρισης του σημαντικού έργου που επιτελεί το Μουσείο στον τομέα της προβολής και διατήρησης της ελληνικής ναυτική ιστορίας και παράδοσης. Η δωρεά πραγματοποιήθηκε στις 28 Ιουνίου του 2011 από τον Σμήναρχο (Ι) Μιχαήλ Κανατά ο οποίος συνοδευόταν από τον Σημαιοφόρο (Ε) Β. Πεζό και τον Ανθυπασπιστή (ΗΝ/ΑΥ) Δ. Λαδόπουλο.

Η 353 Μοίρα Ναυτικής Συνεργασίας δημιουργήθηκε τον Αύγουστο του 1969 στην 112 Πτέρυγα Μάχης του αεροδρομίου της Ελευσίνας. Διέθετε αρχικά 12 αεροσκάφη τύπου HU-16Β Albatros. Το 1992 το Πολεμικό Ναυτικό αποφάσισε την αγορά 6 αεροσκαφών τύπου ORION. Το πρώτο ORION έφτασε στη Αεροπορική Βάση της Ελευσίνας το Μάιο του 1996. Τα σκάφη αυτού του τύπου χρησιμοποιούνται σε επιχειρήσεις ανθυποβρυχιακού πολέμου, επιτηρήσεων, περιπολιών και αναλαμβάνουν ποικιλία άλλων αποστολών.

Ο Σμήναρχος (Ι) Μιχαήλ Κανατάς στις 28 Ιουνίου του 2011 παρέδωσε στην Πρόεδρο κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη το ομοίωμα του αεροσκάφους ΑΦΝΣ Ρ-3Β ΟRΙΟΝ ως δωρέα της 353 Μοίρας Ναυτικής Συνεργασίας προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Στο στιγμιότυπο διακρίνονται επίσης, από αριστερά ο σημαιοφόρος (Ε) Β. Πεζός, ο αντιναύρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης και ο Ανθυπασπιστής (ΗΝ/ΑΥ) κος Δ. Λαδόπουλος. Περιπλους 85

Σηματωρός του θωρηκτού «Γ. Αβέρωφ». Βαλκανικοί Πόλεμοι.Φωτογραφικό Αρχείο Πολεμικού Μουσείου.

Baρόμετρo Κανονικά

δεν θα ‘πρεπε να μιλάμε για τίποτε άλλο σήμερα, παρά για την επιτυχία της εκδήλωσης των εγκαινίων της έκθεσης για τα 100 χρόνια του Αβέρωφ. Πολύ σωστά, κατά τη γνώμη μου, η Διεύθυνση του περιοδικού και του Μουσείου αποφάσισε την καθυστέρηση της έκδοσης αυτού του τεύχους, ώστε να συμπεριληφθεί στην ύλη του και αυτή η, από καιρό προετοιμαζόμενη, εκδήλωση. Ήταν πράγματι μια φαντασμαγορική εκδήλωση, ισάξια και υπέρτερη όλων των προηγουμένων που είχε πραγματοποιήσει το Μουσείο. Μια θαυμάσια βραδιά με βροντερό «παρών» της ηγεσίας του Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος. Αλλά και η παρουσία της λοιπής ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων δεν ήταν μικρότερης σημασίας και εμβέλειας. Δεν είμαστε συνηθισμένοι στην παρουσία του Α/ΓΕΕΘΑ και μας εξέπληξε ευχάριστα η τιμή που έκανε στο Μουσείο ο Πτέραρχος Γιάγκος. Αξιοσημείωτη ήταν η εκπροσώπηση των Α/ΓΕΣ και Α/ΓΕΑ σε επίπεδο Αντιστρατήγου και Αντιπτεράρχου. Επίσημος προσκεκλημένος που έκοψε την κορδέλα των εγκαινίων ο Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης κ. Κωνστ. Σπηλιόπουλος, ο οποίος χαιρέτισε την εκδήλωση και διέσχισε για πρώτη φορά το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος από το οποίο εντυπωσιάστηκε, όπως συμβαίνει με όποιον το πρωτοβλέπει. Πέρα όμως από τις πρώτες σειρές της πλατείας ευχάριστη έκπληξη ήταν και η καταπληκτική παρουσία των εκπροσώπων των πολιτικών κομμάτων, του Δήμου Πειραιά, των Βουλευτών Πειραιά όλων των αποχρώσεων, των χορηγών της έκθεσης και των μελών και φίλων του Μουσείου. Μια εξαιρετική κοινωνία που τίμησε με την παρουσία της το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και αποζημίωσε τους συντελεστές της έκθεσης για τους κόπους που κατέβαλαν όλους τους προηγούμενους μήνες να συγκροτήσουν την έκθεση εντοπίζοντας πίνακες σε οργανισμούς και ιδιώτες συλλέκτες σε όλη την Ελλάδα. Η ομιλία του επιμελητού της έκθεσης καθηγητού Ιστορίας της Τέχνης κ. Μανόλη Βλάχου, σε υψηλό επίπεδο, όπως άλλωστε και τα δύο του κείμενα που έχουν καταχωρηθεί στον κατάλογο, ένα για την επίσημη, την λόγια ζωγραφική που ενέπνευσε ο Αβέρωφ και ένα για την αντίστοιχη λαϊκή ζωγραφική, που με το γνωστό αφελές της ύφος διηγείται την εποποιία του στόλου των Βαλκανικών Πολέμων και τα κατορθώματα των ναυτικών ιερών τεράτων της εποχής, του Αβέρωφ και του Κουντουριώτη. Εκεί όμως που θά ‘θελα να σταθώ είναι η ομιλία της Προέδρου. Πέρα από τις καλοζυγισμένες φράσεις και το περιεκτικό ύφος που μας έχει συνηθίσει και σε άλλες ομιλίες, εμένα μου φάνηκε σαν να εξέπεμπε κραυγή αγωνίας για την τύχη του Μουσείου. Η κραυγή αυτή «… το κύκνειο άσμα της ενεργού λειτουργίας του Μουσείου» απευθυνόταν σε δύο παραλήπτες τόσο προς τους κρατικούς αξιωματούχους και τους υπενθύμιζε την «ιστορία» του πόρου του ΝΑΤ, όσο και προς την εφοπλιστική κοινότητα της «… πρώτης εμπορικής ναυτιλίας του κόσμου» και τους υπενθύμιζε την… υποχρέωσή της να υποστηρίξει τη λειτουργία και την αξιοπρεπή παρουσία του Ναυτικού Μουσείου της χώρας. Το εικαστικό περιεχόμενο και το αισθητικό αποτέλεσμα της έκθεσης δεν θα ήμουν εγώ ο πλέον κατάλληλος να το κρίνω. Η παρουσία και η επιμέλεια όμως του κ. Βλάχου αποτελεί από μόνη της εγγύηση για την αρτιότητα της συλλογής που παρουσιάστηκε. Τι θα μπορούσε άλλωστε να πει και να κρίνει ο φτωχός Σκάπουλος για το αισθητικό αποτέλεσμα μιας ζωγραφικής έκθεσης;; Πολύ μεγαλύτερη απήχηση είχαν σε ανθρώπους σαν εμένα τα

Γράφει ο Σκάπουλος

μηνύματα που εκπέμπονταν από τους πίνακες, Ήταν μηνύματα ιστορικά, μιας περιόδου με πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τη σημερινή, ‘όπως είπε και η Πρόεδρος στην ομιλία της. Ήταν μια περίοδος που μεσ’ απ’ τη φτώχια και τη μιζέρια του ο ελληνισμός ξεκινούσε την εποποιία της απελευθέρωσης των μέχρι τότε σκλαβωμένων πατρίδων και κατόρθωνε, με τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους, να διπλασιάσει την ελληνική επικράτεια. Τέτοια μηνύματα φτάνανε σε μένα μέσα απ’ τους, εξαιρετικής ωραιότητας πρέπει να ομολογήσω, ζωγραφικούς πίνακες, με τις βαριές σιλουέτες των πλοίων του ελληνικού στόλου να μάχονται ή να περιπολούν μέρα και νύχτα στα γαλήνια ή ταραγμένα νερά του Αιγαίου. Οι προσωπογραφίες του εθνικού ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ δείχνανε εύγλωττα τι μπορεί να επιτελέσει ο ελληνισμός, όταν το φιλότιμο καθοδηγήσει τις πράξεις των ισχυρών οικονομικά Ελλήνων, που στην ακμή της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας δεν ξεχνούν τη φτωχή πατρίδα. Οι λοιπές προσωπογραφίες του Ναυάρχου Αρχηγού και των αξιωματικών του Αβέρωφ θυμίζουν τους μεγάλους πρωταγωνιστές των ναυμαχιών που κράτησαν το Αιγαίο υπό ελληνικό έλεγχο και κέρδισαν τη μεγάλη, τη στρατηγική νίκη των πολέμων. Εκείνη που αν χανόταν, η ροή της ιστορίας θα ήταν ασφαλώς διαφορετική. Αν όμως οι προσωπογραφίες της έκθεσης μας θυμίζουν κάποιους από τους επώνυμους πρωταγωνιστές των πολέμων υπάρχει ένα πλήθος αφανών ηρώων, τη συμβολή των οποίων στην ανεπανάληπτη νίκη, ο Σκάπουλος είναι σε θέση καλύτερα από τον καθένα να εκτιμήσει. Είναι εκείνοι οι αφανείς, που στα έγκατα των σκαριών κράταγαν τις εστίες των λεβήτων αναμμένες επί 10 ολόκληρους μήνες, οι θερμαστές και οι μηχανικοί. Ήταν κι οι άνδρες των ομοχειριών των μεγάλων και μικρότερων πυροβόλων που ξημεροβραδιαζόντουσαν στους πύργους παρέα με τα βλήματα και τα προωθητικά γεμίσματα έτοιμοι πάντα να γεμίσουν και να βάλλουν. Ήταν κι άνδρες της γέφυρας οι οπτήρες, οι σηματωροί κι οι αρμενιστές που μέσα στα αγριοκαίρια του χειμώνα του ’12 -’13 με μόνο βοήθημα τα κιάλια τους, σάρωναν με τα πονεμένα απ’ το κρύο μάτια τους τον σκοτεινό ορίζοντα για ανίχνευση σιλουετών εχθρικών πλοίων και κράταγαν το πηδάλιο στη ρότα του καθήκοντος, στη ρότα της πατρίδας. Ναι!!.. ο Σκάπουλος ξέρει καλά τι σημαίνει συνεχής παραμονή επί 10 μήνες μέσα στα πλοία εκείνης της εποχής και ξέρει να εκτιμήσει τη συμβολή του καθενός μέσα στα πλοία, πέρα και πάνω από τις προσωπογραφίες των πρωταγωνιστών. Οι λιθογραφίες της λαϊκής ζωγραφικής είναι επίσης αξιομνημόνευτο το πόσα πολλά μπορούν να αφηγηθούν, πόσα πολλά μπορούν να εξιστορήσουν από τα κατορθώματα εκείνης της εποχής. Από τη ταπεινή στήλη μας θα θέλαμε να συγχαρούμε την Πρόεδρο και όλους τους συντελεστές της έκθεσης που εργάστηκαν για την τεράστια επιτυχία της Τετάρτης 5ης του Οκτώβρη, Θα θέλαμε επίσης να συγχαρούμε την έμπνευση καθορισμού της ημερομηνίας των εγκαινίων 99 ακριβώς χρόνια από τον απόπλου του ελληνικού στόλου από το Φάληρο για τους Βαλκανικούς Πολέμους. Ελπίζοντας και ευχόμενοι να μην επαληθευτούν οι δυσοίωνες προβλέψεις της Προέδρου χαιρετούμε το αναγνωστικό κοινό μέχρι το επόμενο. Περιπλους 87

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÍÁÕÔÉÊÙÍ ÌÏÕÓÅÉÙÍ ÖÏÑÅÙÍ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ ÖÏÑÅÙÍÊÁÉ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÍÏÌÉÊÇ ÌÏÑÖÇ

ÊÁÔÇÃÏÑÉÁ

Ôçë.: 210 33 68 518 Fax: 210 32 53 680

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

856 00 ÄùäåêÜíçóá

22460 72363 22460 72569

Ä.

Åéäéêü

Óêñá 94

176 63 ÊáëëéèÝá

210 89 57 234

Í.Ð.É.Ä.

4. ÈÙÑÇÊÔÏ Ã. ÁÂÅÑÙÖ

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü

210 98 36 539 210 98 52 578

Êñáôéêü

5. Á/Ô ÂÅËÏÓ Ìïõóåßï Áíôéäéêôáôïñéêïý Áãþíá 6. ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÁÑ×ÅÉÏ - ÌÏÕÓÅÉÏ ÕÄÑÁÓ

¼ñìïò Ðáëáéïý ÖáëÞñïõ -Ôñïêáíôåñü ¾äñá Âéèõíßáò 2

210 98 88 457

Êñáôéêü

Åéäéêü

180 40 ¾äñá 632 00, Í. ÌïõäáíéÜ ×áëêéäéêÞò

22980 52355 23730 26166

Í.Ð.Ä.Ä. Ä.

Ôïðéêü Åéäéêü

ÔóéëéâÞ

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 42436

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

Ïäüò Ìïõóåßïõ 3

330 52 Ãáëáîßäé

22650 41558 22650 41795

Ä.

Ôïðéêü

Ìðü÷áëç, Óôáõñüò

291 00 ÆÜêõíèïò

26950 28249

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Ðáñíáóóïý 2 & Ëåùö. Êçöéóßáò ÄÞìïò ¢íäñïõ Ìðïõìðïõëßíáò 31-33

151 24 Ìáñïýóé 845 00, ¢íäñïò 185 35 ÐåéñáéÜò

210 81 25 547 210 98 11 581 22820 22264 210 42 96 815

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

Í.Ð.Ä.Ä. Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü Ôïðéêü

ÄÞìïò Êáëýìíïõ

852 00 ÊÜëõìíïò

22430 51361

Ä.

Åéäéêü

15. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÑÇÔÇÓ

ÁêôÞ Êïõíôïõñéþôç

731 31 ×áíéÜ

Ôçë.: 28210 91875 Fax: 28210 74484

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

16. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ËÉÔÏ×ÙÑÏÕ

Áã. Áðïóôüëùí 35

602 00 Ëéôü÷ùñï Ðéåñßáò

23520 81402

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

17. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÏÉÍÏÕÓÓÙÍ ÏÉÍÏÕÓÓÅÓ ×ÉÏÕ

Ïéíïýóóåò

821 01 Ïéíïýóóåò

22720 51582

Í.Ð.É.Ä.

Ãåíéêü

ÓôÝöáíïõ Ôóïýñç 20

821 00 ×ßïò

22710 44139

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÊáñáïëÞ & Äçìçôñßïõ 28

188 63 ÐÝñáìá

210 44 19 083

Ä.

Åéäéêü

20. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÂÁËÁÓ

Ôçë.: 2510 835826 Fax: 2510 226850

Ä.

Åéäéêü

21. ÌÏÕÓÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ & ÓÐÏÃÃÁËÅÉÁÓ ÍÅÁÓ ÊÏÕÔÁËÇÓ

814 00 ËÞìíïò

Ôçë.: 22540 51790 22540 51362 Fax: 22540 51763

Ä.

Åéäéêü

ÖÜñóá Áñãïóôüëé ÊåöáëëïíéÜ

Ôçë.: 26710 87260 Fax: 26710 25656

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

ÊáñäÜìõëá, ×ßïò

Í.Ð.É.Ä.

Ôïðéêü

Êñõïíåñßïõ 14 Ðïýíôá ÆÝæá

Áã. ÍÜðá, Êýðñïò Ëáýñéï

Ôçë.: 2510 835287 Êéí: 6936 136 145 00357 23816366 Ôçë.: 210 4133709

Ä. É.

Ãåíéêü Ãåíéêü

166 74, ÃëõöÜäá

É.

Ãåíéêü

ÏÍÏÌÁ

1. ÁËÓÏÓ ÅËËÇÍÉÊÇÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ 2. ÄÇÌÏÔÉÊÏ ÍÁÕÔÉÊÏ & ËÁÏÃÑÁÖÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÓÕÌÇÓ 3. ÅËËÇÍÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ ÐÑÏÓÔÁÓÉÁÓ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ

7. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ & ÅÑÃÁËÅÉÙÍ 8. ÌÉËÁÍÅÉÏ ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ 9. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÃÁËÁÎÅÉÄÉÏÕ 10. ÍÁÕÔÉÊÏ & ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÆÁÊÕÍÈÏÕ 11. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÉÃÁÉÏÕ 12. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÁÍÄÑÏÕ 13. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÈÇÑÁÓ 14. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁËÕÌÍÏÕ

18. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ×ÉÏÕ 19. ÌÏÕÓÅÉÏ ÁËÉÅÉÁÓ & ÁËÉÅÕÔÉÊÙÍ ÓÊÁÖÙÍ ÓÔÏ ÐÅÑÁÌÁ

22. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÉÏÍÉÏÕ 23. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÊÁÑÄÁÌÕËÙÍ 24. ÌÏÕÓÅÉÏ “ÈÁËÁÓÓÁ” ÊÕÐÑÏÕ 25. ÍÁÕÔÉÊÏ ÌÏÕÓÅÉÏ ÔÅ×ÍÇÓ & ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ «ÁÅÉÍÁÕÔÅÓ» 26. ÍÁÕÔÉÊÇ ÓÕËËÏÃÇ Ì. ÌÅÈÅÍÉÔÇ

88 Περιπλους

ÄÉÅÕÈÕÍÓÇ

Ô.Ê.

ÔÇËÅÖÙÍÁ

Ðáðáññçãïðïýëïõ 2

105 61 ÁèÞíá

Ãéáëüò Óýìçò