ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 118 by Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

ΤΕΥΧΟΣ 118 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2022

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ.-YEN-ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

On time - any time!

A globally integrated shipping group

- Transportation (dry bulk, wet, reefer)

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

- Shipyards

HEAD OFFICE

- Ship Agency

5, Xenias str. & Ch. Trikoupi

- Logistics

14562, Athens, Greece

- Terminals

Tel.: +30 210 62 84 200

- Fuel Supplies at High Seas - Pelagic Fish Trading

e-mail: athens@laskaridis.com www.laviniabulk.com

118

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ // ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 2022

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΤΕΥΧΟΣ 118 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2022

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ.-YEN-ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εξώφυλλο Η προμετωπίδα της πρώτης έκδοσης της Γεωγραφίας του Μελετίου από το τυπογραφείο του Νικολάου Γλυκύ στην Βενετία, 1728. Χαράκτης Franco Zucchi. (Βλ. σελ. 60) Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

Διαφημίσεις: Ν. Νικολαΐδης-Ε. Σ. Σύρος Τηλ./Fax: 210 24 35 075 Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ ΔΙΑΝΈΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΆΝ Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

Χαιρετισμός του Εκδότη

ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ Εθιμοτυπική συνάντηση Πλακιωτάκη με την Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών του Νάσου Κουκάκη

ΤΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑ 2022 χαρτογραφούν τη νέα πορεία της Παγκόσμιας Ναυτιλίας

Η φρεγάτα USS CONSTITUTION στο Αιγαίο (1824-1828) του Χρήστου Σπ. Μπαρτσόκα Ομότιμου Καθηγητή ΕΚΠΑ

Ο ρόλος του καιρού κατά τη διάρκεια της «Ναυμαχίας της Σαλαμίνας» μεταξύ Ελλήνων και Περσών το 480 π.Χ. των Χρήστου Ζερεφού, Σταύρου Σολωμού, Δημήτρη Μελά, Ιωάννη Καψωμενάκη και Χρήστου Ρεπαπή

Ανταγωνισμός των προωστηρίων τροχών κατά των ελίκων Συγγραφέας John Barnes, Mετάφραση Γιάννης Παλούμπης, Γιώργος Χάλαρης

Δωρεά τεσσάρων Ηλεκτροπαραγωγών Ζευγών σε Φ/Γ τύπου “S” του Υποναυάρχου ε.τ. Πάνου Λασκαρίδη

Η δράση και η κινηματογραφική περιπέτεια της κορβέτας «Κριεζής» του Στέφανου Μίλεση

ΡΑΙΗΜΟΝ ΚΑΡΤΙΕ. Η τραγωδία του Μερς Ελ Κεμπίρ

OLYMPIC WHALING. Η φαλαινοθηρική εταιρία του Αριστοτέλη Ωνάση του Άρη Μπιλάλη

Συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού στο πλαίσιο ανάδειξης του τέως βασιλικού κτήματος του Τατοΐου

Η ηρωική πολεμική ενέργεια του Υποπλοιάρχου Αργυρόπουλου στο Αϊβαλί του Γαβριήλ Ν. Συντομόρου

Οι Ισραηλινοί «τυφλώνουν» τα Αμερικανικά «μάτια» στην Μέση Ανατολή του Πλωτάρχη Εμ. Χ. Μουρτζάκη Π.Ν.

Έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος για το έτος 2021

Mωάμεθ ο Πορθητής Πρακτορείο Anadolu. Μετάφραση από το αγγλικό κείμενο Γιάννης Παλούμπης

Αυτό το λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλο κανένα, Μεθύστε με τ' αθάνατο κρασί του Είκοσι ένα της Μαρίας Ρώτα

Συλλογή Σπάνιων Βιβλίων της Βιβλιοθήκης του Ν.M.Ε. “Αθηνούλα Μαρτίνου” της Κάτιας Κρανιώτου

Έτσι έγραψα το «Άξιον Εστί»

Δράσεις με αφετηρία την ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ

Αντιδράσεις αναγνωστών

Λογοτεχνία & Θάλασσα

Ημερολόγιο Μουσείου

Wista Hellas

Bαρόμετρο

63 Τραπεζικός λογαριασμός για την κατάθεση συνδρομής μελών: ΕΘΝΙΚΉ ΤΡΆΠΕΖΑ/Δικαιούχος: Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Aρ. Λογ/σμου: 072/482020-74/ IBAN: GR13 0110 0720 0000 0724 8202 074 Παράκληση η κατάθεση να γίνεται ΕΠΩΝΥΜΩΣ, ώστε να αποστέλλεται ακολούθως και η σχετική απόδειξη.

Αιγαίο. Φωτογραφία Anag.

γαπητές φίλες και φίλοι, Το πρώτο τρίμηνο του 2022 είδαμε με χαρά να επιστρέφει η καθημερινή, ευχάριστη ρουτίνα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και ξεναγήσεων, να ζωντανεύουν οι αίθουσες του μουσείου από την παρουσία μαθητών και επισκεπτών. Πιστοί φίλοι αλλά και νέοι επισκέπτες ήρθαν στο Μουσείο για να απολαύσουν τα εξαιρετικά έργα της περιοδική έκθεσης σύγχρονης τέχνης ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ, η οποία παρατάθηκε μέχρι το Σάββατο 9 Απριλίου, ύστερα από αίτημα αρκετού κοινού αλλά και μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας. Την αποχαιρετήσαμε πανηγυρικά με δύο ξεναγήσεις από την επιμελήτρια της Ιστορικό Τέχνης κυρία Ίριδα Κρητικού. Μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2022, το Σάββατο 19 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε η τακτική Γενική Συνέλευση των μελών του Μουσείο, η οποία αποτελεί το κορυφαίο διοικητικό όργανο του πολιτιστικού φορέα μας. Σε αυτή γίνεται συνολική παρουσίαση των πεπραγμένων της διοικούσας επιτροπής για το έτος που πέρασε και ανακοινώνονται οι δράσεις που προγραμματίζονται για το προσεχές διάστημα. Καθώς λόγω των γνωστών μέτρων υγειονομικής ασφάλειας, δεν ήταν δυνατόν να παραστούν δια ζώσης όλα τα μέλη μας εκείνη την ημέρα, δημοσιεύουμε στο παρόν σημείωμα εκδότη τα κυριότερα σημεία της ομιλίας της υπογράφουσας, για την πληρέστερη ενημέρωση όλων των αναγνωστών του περιοδικού μας και αναμφίβολα φίλων και μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. « Ανοίγοντας τη σημερινή συνεδρία επιτρέψτε μου να σταθώ σε ορισμένες σημαντικές δράσεις της χρονιάς που μας πέρασε. Εξαιτίας των μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας από την πανδημία του Covid-19 το Μουσείο, όπως γνωρίζετε ήταν κλειστό το διάστημα από 2 Ιανουαρίου έως 13 Μαΐου 2021. Τα δεδομένα αυτά περιόρισαν σημαντικά τις δράσεις που απαιτούσαν τη φυσική παρουσία. Όπως είχαμε αναφέρει στην αντίστοιχη Γενική Συνέλευση πέρυσι είχαμε προγραμματίσει κάποιες εκδηλώσεις για το 2020, έτος που συμπληρώθηκαν 2500 χρόνια από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Μεταξύ άλλων είχε προγραμματισθεί μία έκθεση με τίτλο «Σαλαμίνα 480 π.Χ,» κατά την οποία είχαν κληθεί 22 σύγχρονοι καλλιτέχνες να παρουσιάσουν τη σημερινή εικαστική ματιά τους για τη Ναυμαχία που διεξήχθη 2500 χρόνια πριν. Η έκθεση είχε προγραμματισθεί αρχικά να πραγματοποιηθεί το Νοέμβριο του 2020 ωστόσο λόγω της πορείας της πανδημίας δεν κατέστη δυνατή η υλοποίηση του αρχικού προγραμματισμού. Στις 30 Δεκεμβρίου 2020 αναρτήθηκε στην ιστοσελίδα του Μουσείου εικονική περιήγηση της έκθεσης, η οποία παραμένει αναρτημένη έως σήμερα, ενώ η έκθεση άνοιξε δια ζώσης για το κοινό με την επαναλειτουργία του Μουσείου στις 14 Μαΐου 2021 και παρέμεινε ανοιχτή για το κοινό μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους. Στις 29 Σεπτεμβρίου 2021, ημέρα επετείου διεξαγωγής της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση στον χώρο του Μουσείου και ξενάγηση στους χώρους της έκθεσης, που είχε ήδη αναρτηθεί με μέριμνα της επιμελήτριας κυρίας Λουίζας Καραπιδάκη και του αρχιτέκτονα, μέλους του Μουσείου κ. Κωνσταντίνου Κακογιάννη, οι οποίοι προσέφεραν αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες τους. Στην εκδήλωση παρέστησαν οι δημιουργοί καλλιτέχνες -όσοι μπόρεσαν να βρίσκονται εκείνη την ημέρα στην Αθήνα- και η εκδήλωση είχε ως σκοπό να τιμηθούν αυτοί ακριβώς οι άνθρωποι που συστρατεύθηκαν ανιδιοτελώς στην πρόσκληση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Το έτος 2021, όπως γνωρίζετε, σηματοδοτήθηκε από την εθνική επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος τίμησε την επέτειο της Εθνικής Παλιγγενεσίας με πλήθος δράσεων. Υλοποιήσαμε εκδόσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, συμμετείχαμε με ομιλίες και δανεισμούς αντικειμένων σε δράσεις άλλων πολιτιστικών φορέων. Λόγω ειδικότητας προβάλλαμε τη ναυτική πλευρά της Ελληνικής Επανάστασης. Στο πλαίσιο αυτό αποφασίσαμε να επανεκδώσουμε το συλλεκτικό λεύκωμα «Πλοία και Ναυμαχίαι του Εικοσιένα». Η πρώτη έκδοση του λευκώματος είχε πραγματοποιηθεί το 1961 και συνδέθηκε στενά με την ιστορία του Ναυτικού Μουσείου, καθώς οι πωλήσεις του λευκώματος εξασφάλισαν το χρηματικό ποσό για την ανέγερση του παρόντος κτιρίου του Μουσείου. Το λεύκωμα περιλαμβάνει είκοσι οκτώ χρωμολιθογραφίες στις οποίες απεικονίζονται ιστιοφόρα που έλαβαν μέρος στην Ελληνική Επανάσταση και σημαντικές ναυμαχίες. Σε κάθε έργο υπάρχουν σχόλια που αφορούν την προέλευση των ιστιοφόρων, τους ιδιοκτήτες τους και πληροφορίες για τις μάχες. Οι παραστάσεις των πλοίων και των ναυμαχιών προέρχονται από τις υδατογραφίες που φιλοτέχνησε ο Υποναύαρχος Αντώνιος Ε. Κριεζής εγγονός του Μοιράρχου της Επανάστασης Αντωνίου Γ. Κριεζή και οι οποίες ανήκουν στη συλλογή του Ναυτικού Μουσείου.

Επιπρόσθετα, το Μουσείο προχώρησε στην έκδοση ενός επετειακού τόμου, με τίτλο «Ναβαρίνο 1827» με στόχο την ανάδειξη της Ναυμαχίας του Ναβαρίνου και την ενίσχυση της ιστορικής μνήμης για ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της νεότερης ελληνικής αλλά και παγκόσμιας ιστορίας. Η έκδοση είναι συλλογικό έργο που περιλαμβάνει συμβολές από οκτώ συγγραφείς πανεπιστημιακούς και άλλους ειδικούς επιστήμονες-ερευνητές οι οποίοι με τις εισηγήσεις τους συμβάλλουν στην παρουσίαση της οπτικής των τριών Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής Αγγλίας-Γαλλίας-Ρωσίας που συμμετείχαν στη ναυμαχία και αναδεικνύουν την απήχηση του γεγονότος στους Επαναστατημένους Έλληνες. Η παρουσίαση του επιστημονικού αυτού τόμου πραγματοποιήθηκε στις 16 Οκτωβρίου διαδικτυακά, σε απευθείας σύνδεση, από το κανάλι youtube, Η συμμετοχή ήταν μεγάλη με περισσότερες από 1000 προβολές. Στο ίδιο πλαίσιο, εκδόθηκε από το Μουσείο η μονογραφία του Δρ Πάνου Στάμου «Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Η Ρωσική οπτική». Η μελέτη είναι προϊόν μακρόχρονης έρευνας σε ρωσικές αρχειακές πηγές (οι περισσότερες από αυτές αδημοσίευτες) και στη σύγχρονη ρωσική ιστοριογραφική παραγωγή που υπάρχει για το θέμα. Παρά τις δυσχέρειες και με το προσωπικό σε αναστολή εργασίας, το διάστημα της μακράς περιόδου της καραντίνας, έχοντας μαζί μας μόνο τον ταμία μας, κατορθώσαμε να ανακαινίσουμε την πρόσοψη του Μουσείου προχωρώντας σε επιλογή νέων χρωματισμών για την εξωτερική όψη και σε αντικατάσταση της παλιάς κεντρικής θύρας με νέα εντυπωσιακή. Επίσης, υλοποιήσαμε αναγκαίες επισκευές σε εσωτερικούς λειτουργικούς χώρους του Μουσείου. Η σχεδίαση της κεντρικής εισόδου είναι κι αυτή αφιλοκερδής προσφορά του μέλους μας αρχιτέκτονα κ. Κακογιάννη, όπως επίσης πρέπει να σημειώσω ότι οι εργασίες ανακαίνισης έγιναν με χορηγίες υλικών από μέλη και δωρητές του Μουσείου. Η πανδημία έπληξε με ιδιαίτερη σφοδρότητα πολιτιστικούς οργανισμούς και φορείς, αναγκάζοντάς όλους εμάς τους ανθρώπους των μουσείων να επαναπροσδιορίσουμε τους κλασικούς τρόπους επαφής με το κοινό και παράλληλα ανέδειξε την ανάγκη για μια ολική ψηφιακή πολιτιστική εγρήγορση. Το Μουσείο μας έχει, ήδη, εισέλθει δυναμικά στον ψηφιακό χώρο. Στην τελευταία έκθεση για τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας η διάθεση στην ιστοσελίδα μας εικονικής περιήγησης βοήθησε να τη δουν πάνω από δέκα χιλιάδες κόσμου. Επίσης, η διαδικτυακή παρουσίαση (livestreaming) του συλλογικού επιστημονικού τόμου «Ναβαρίνο 1827» συνέβαλε στην ευρύτερη διάδοση του εκδοτικού μας έργου με αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση των πωλήσεων υπέρ των σκοπών του Μουσείου. Οι προσδοκίες του κοινού έχουν αλλάξει και η χρήση της τεχνολογίας είναι πλέον αναγκαία και επιτακτική. Έτσι, για την επόμενη πενταετία στοχεύουμε μέσω της συμμετοχής σε επιχειρησιακά προγράμματα να ψηφιοποιήσουμε το σύνολο των συλλογών μας και σχεδιάζουμε τη δημιουργία διαδραστικών εφαρμογών, διαθέσιμων στο φυσικό χώρο του όσο και στο διαδίκτυο. Ήδη, έχουμε καταθέσει αίτηση χρηματοδότησης σε πρόσκληση του Υπουργείου Ανάπτυξης που αφορά την ανάδειξη και αξιοποίηση πολιτιστικού αποθέματος, και η οποία ελπίζουμε ότι θα εγκριθεί και έτσι θα ψηφιοποιηθεί μεγάλο μέρος των συλλογών. Παράλληλα αναζητούμε χορηγούς ώστε να ολοκληρωθεί μία ψηφιακή εφαρμογή που θα παρουσιάζει τρισδιάστατα τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Ήδη, έχουμε αναρτήσει ένα μικρό απόσπασμα της εν λόγω εφαρμογής, ένα μικρό βίντεο (1.11 λεπτά), το οποίο είχε μεγάλη απήχηση στο διαδικτυακό κοινό με περισσότερες από 39.000 αντιδράσεις, 4.800 κοινοποιήσεις και 292.000 προβολές. Το video ολοκληρωμένο θα έχει διάρκεια 8 λεπτών και θα αποτελεί μέρος διαδραστικής εκπαιδευτικής εφαρμογής Βέβαια, πρέπει να επισημάνω ότι ο «ψηφιακός κόσμος» δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη δια ζώσης μουσειακή εμπειρία, αλλά λειτουργεί υποστηρικτικά στην πολυεπίπεδη ερμηνεία και παρουσίαση των φυσικών εκθεσιακών αντικειμένων. Ενώ η υγειονομική κρίση παραμένει σε εξέλιξη είμαι πεπεισμένη ότι τα μουσεία και οι πολιτιστικοί οργανισμοί θα υπερκεράσουν τις όποιες αρνητικές συνέπειες προκάλεσε η πανδημία και θα διαμορφώσουν με αισιοδοξία τη μελλοντική τους πορεία. Άλλωστε η ζωή είναι μια σειρά από σκοπέλους, τους οποίους εμείς όλοι, καλούμαστε να ξεπεράσουμε, να διαχειριστούμε και να προχωρήσουμε.»

Καλή ανάγνωση! Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 3

Εμπορική

ΝΑΥΤΙΛΙΑ

Του Νάσου Κουκάκη

Εθιμοτυπική συνάντηση Πλακιωτάκη με την Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών

θιμοτυπική συνάντηση πραγματοποιήθηκε στα μέσα Μαρτίου μεταξύ του υπουργού Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής Γιάννη Πλακιωτάκη και αντιπροσωπείας του νέου Διοικητικού Συμβουλίου της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών υπό την Πρόεδρο της κυρία Μελίνα Τραυλού. Ο κ. Πλακιωτάκης συνεχάρη τόσο την κυρία Τραυλού, όσο και τα υπόλοιπα μέλη της διοίκησης της Ε.Ε.Ε. που την συνόδευαν για την εκλογή τους εκφράζοντας ταυτόχρονα την βεβαιότητα ότι οι δύο φορείς από κοινού μπορούν και πρέπει να διαχειριστούν σειρά θεμάτων που συνδέονται άμεσα με την ανταγωνιστικότητα της ναυτιλίας των Ελλήνων. Η κυρία Τραυλού από την πλευρά της υπογράμμισε ότι η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών παραμένει σταθερή στις προτεραιότητες της για μια εύρωστη και ανταγωνιστική ναυτιλία προς όφελος της χώρας και της εθνικής οικονομίας. Κατά τη συνάντηση δόθηκε η ευκαιρία να συζητηθούν σημαντικά ζητήματα που απασχολούν την ελληνική ναυτιλία στην Ελλάδα και το εξωτερικό με έμφαση στα θέματα τα οποία σχετίζονται : Με τη θεσμική βελτίωση της ναυτικής εκπαίδευσης και την δυνατότητα

4 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

ενίσχυσης του αριθμού νέων σπουδαστών στις Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού της χώρας, Τον προωθούμενο εκσυγχρονισμό του ευρύτερου πλαισίου λειτουργίας του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και λοιπών φορέων του Δημοσίου στο ναυτιλιακό τομέα, Την ανάπτυξη της πλατφόρμας των λιμενικών υπηρεσιών της Ελλάδος, καθώς και τις εξελίξεις στο διεθνή χώρο με έμφαση στο Ουκρανικό ζήτημα και τα νέα περιβαλλοντικά μέτρα για τη ναυτιλία. Την Πρόεδρο της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών συνόδευαν οι κ.κ.: Αντώνιος-Θωμάς Λαιμός, Αντιπρόεδρος ΕΕΕ Δημήτρης Φαφαλιός, Γεν. Γραμματέας ΕΕΕ Νικόλαος Βενιάμης, Γεν. Γραμματέας ΕΕΕ, και Γιάννης Ξυλάς, Ταμίας ΕΕΕ Εκ μέρους του ΥΝΑΝΠ στη συνάντηση συμμετείχαν: Ο Αρχηγός ΛΣ-Ελλ. ΑΚΤ Αντιναύαρχος Θεόδωρος Κλιάρης Ο Γενικός Γραμματέας Λιμένων, Λιμενικής Πολιτικής και Ναυτιλιακών Επενδύσεων Ευάγγελος Κυριαζόπουλος Ο Γενικός Γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής Μανώλης Κουτουλάκης, και άλλοι υπηρεσιακοί παράγοντες.

ρώντας τον ως «ευδοκίμως τερματίσαντα τη σταδιοδρομία του» και του απένειμε το βαθμό του ναυάρχου εν αποστρατεία με τη διατήρηση επί τιμή του τίτλου του αρχηγού ΛΣ-ΕΛ.ΑΚΤ.

Ποιος είναι ο νέος αρχηγός

Επενδύσεις 2,7 δισ. δολαρίων από τους Έλληνες εφοπλιστές μέσα στο 2022

Συνολικές επενδύσεις που προσεγγίζουν τα 2,7 δισ. δολάρια έχουν υλοποιήσει από τις αρχές του 2022 οι Έλληνες εφοπλιστές, ενισχύοντας τους στόλους τους με νέο και μεταχειρισμένο τονάζ. Στις παραγγελίες οι Έλληνες εφοπλιστές ακολουθούν την τάση της παγκόσμιας αγοράς για ναυπηγήσεις πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων και LNG. Στις αγορές second hand εστιάζουν πρωτίστως στα tankers, κλάδος στον οποίο διαθέτουν τα μεγαλύτερα μερίδια διεθνώς και δευτερευόντως στα bulk carriers. Στον κλάδο των ναυπηγήσεων, από την πρώτη ημέρα του Ιανουαρίου και μέχρι την πρώτη εβδομάδα του Μαρτίου, οι Έλληνες πλοιοκτήτες παρήγγειλαν συνολικά 17 πλοία, αξίας 1,95 δισ. δολαρίων. Από αυτά, 10 είναι containerships και 7 LNG carriers. Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα πλοία που έχουν τεθεί υπό παραγγελία το 2022 αξίζουν 16,75 δισ. δολάρια. Η πλέον πρόσφατη παραγγελία από Έλληνα τοποθετήθηκε από την Dynagas του Γιώργου Προκοπίου και αφορά τρία LNG carriers σε νοτιοκορεάτικη γιάρδα, χωρητικότητας 200.000 κυβικών μέτρων έκαστο. Κάθε ένα από αυτά κόστισε περίπου 235 εκατ. δολάρια (705 εκατ. δολάρια συνολικά), ενώ η παράδοσή τους αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2025. Μία άλλη εταιρεία πολύ δραστήρια σε ναυπηγήσεις LNG carriers τους τελευταίους μήνες είναι η Maran Gas της Μαρίας Αγγελικούση. Στις αρχές Φεβρουαρίου έγινε γνωστό ότι παρήγγειλε στη Νότια Κορέα δύο LNG carriers, χωρητικότητας 174.000 κυβικών μέτρων έκαστο, με το συνολικό κόστος να προσεγγίζει τα 435 εκατ. δολάρια. Στις αρχές του νέου έτους, η εταιρεία παρήγγειλε δύο ακόμη πλοία, ασκώντας το δικαίωμα op-

tion από το συμβόλαιο του Νοεμβρίου 2021. Το ύψος των συνολικών επενδύσεων της εταιρείας τους τελευταίους μήνες προσεγγίζει το 1,26 δισ. δολάρια. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του, έως τώρα το 2022 έχουν γίνει παραγγελίες για 30 LNG carriers, ενώ το 2021 τέθηκαν υπό ναυπήγηση συνολικά 89 LNG carriers. Μέχρι τώρα το 2022 έχουν καταγραφεί παραγγελίες για 87 containerships σε διεθνές επίπεδο, την ώρα που το 2021 οι πλοιοκτήτες επένδυσαν σε περίπου 560 πλοία. «Όπως σε όλους τους τύπους πλοίων, έτσι και στα containerships, η πίεση για μείωση των εκπομπών CO² και άλλων ρυπογόνων ουσιών υποχρεώνει τους πλοιοκτήτες, αλλά και τους liners να επιταχύνουν την ανανέωση του στόλου με πλοία νέας τεχνολογίας.

Λιμενικό Σώμα: Νέος αρχηγός ο Αντιναύαρχος Γεώργιος Αλεξανδράκης

Τον μέχρι σήμερα Β' υπαρχηγό Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ., Αντιναύαρχο Λ.Σ. Γεώργιο Αλεξανδράκη, επέλεξε ως νέο αρχηγό του Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής το ΚΥΣΕΑ στα μέσα Μαρτίου, μετά από εισήγηση του υπουργού Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Γιάννη Πλακιωτάκη. Το Συμβούλιο αποφάσισε την αυτεπάγγελτη αποστρατεία τού μέχρι σήμερα αρχηγού, Αντιναυάρχου Λ.Σ. Θεόδωρου Κλιάρη, θεω-

Ο Γεώργιος Αλεξανδράκης γεννήθηκε στην Αθήνα το έτος 1965 και μεγάλωσε στη Σητεία και τον Άγιο Νικόλαο Κρήτης. Υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία ως Έφεδρος Αξιωματικός Πεζικού (Φροντιστής) στο Ρέθυμνο, ενώ είχε αποφοιτήσει πρώτος από την αντίστοιχη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών το έτος 1990. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Εισήλθε στη Σχολή Δοκίμων Σημαιοφόρων Λ.Σ. το 1992 και αποφοίτησε το 1994 με το βαθμό του Σημαιοφόρου Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. Έχει υπηρετήσει στις Λιμενικές Αρχές Πειραιά, Ηρακλείου, Χανίων, Σητείας και Νάξου καθώς και στην Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού Κρήτης. Διετέλεσε Διευθυντής της Διεύθυνσης Κρατικής Ασφάλειας του Αρχηγείου Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. καθώς και της Διεύθυνσης Δίωξης Ναρκωτικών και Λαθρεμπορίου του Αρχηγείου Λ.Σ.ΕΛ.ΑΚΤ. Κατά το ίδιο χρονικό διάστημα, είχε ορισθεί και αναπληρωματικό μέλος στην Α΄ Μονάδα Διερεύνησης Χρηματοοικονομικών Πληροφοριών της Αρχής Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες. Έχει υπηρετήσει ως Διοικητής στην 7η Περιφερειακή Διοίκηση Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ., ως Διευθυντής του Επιτελικού Γραφείου κ. Υπουργού Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής. Τον Ιούνιο του 2020 προήχθη στο βαθμό του Υποναυάρχου Λ.Σ. και του ανατέθηκαν καθήκοντα Γενικού Επιθεωρητή Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής. Τον Μάρτιο 2021 προήχθη στο βαθμό του Αντιναυάρχου Λ.Σ. ως Νεότερος Υπαρχηγός Λ.Σ. - ΕΛ.ΑΚΤ. Έχει παρακολουθήσει σειρά μετεκπαιδεύσεων και σεμιναρίων ενώ του έχουν απονεμηθεί όλα τα προβλεπόμενα για τον βαθμό και τη θέση του παράσημα, μετάλλια και διαμνημονεύσεις, καθώς και το Ναυτικό Μετάλλιο Β΄ Τάξεως για την συμβολή του στην καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και συγκεκριμένα για την εξάρθρωση κυκλώματος διακίνησης ιδιαίτερα μεγάλης ποσότητας ναρκωτικών ουσιών. Το έτος 2019, κατόπιν εισήγησης του Αρχηγείου Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής, βραβεύτηκε από την Λέσχη Λιμενικού Σώματος για τον επιτυχή συντονισμό ευρύτατης κλίμακας επιχειρήσεων εντοπισμού και κατάσχεσης μεγάλης ποσότητας ναρκωτικών ουσιών, ως Διοικητής της 7ης Περιφερειακής Διοίκησης Λ.Σ.-ΕΛ.ΑΚΤ. Ομιλεί την Αγγλική γλώσσα. Είναι πατέρας τριών αγοριών και μιας κόρης.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 5

ΤΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑ 2022

χαρτογραφούν τη νέα πορεία της Παγκόσμιας Ναυτιλίας

α Ποσειδώνια 2022 θα διεξαχθούν αυτό το καλοκαίρι από τις 6 έως τις 10 Ιουνίου, με την 27η διοργάνωση της κορυφαίας ναυτιλιακής έκθεσης στον κόσμο να ετοιμάζεται να καλωσορίσει και πάλι τη διεθνή ναυτιλιακή κοινότητα στους χώρους του Athens Metropolitan Expo, μετά την ακύρωση των Ποσειδωνίων του 2020 λόγω της πανδημίας. Ήδη, έχουν επιβεβαιωθεί κρατήσεις για σχεδόν το 90% του εκθεσιακού χώρου και καθώς οι νέες κρατήσεις συνεχίζονται, τα Ποσειδώνια 2022 φαίνεται ότι θα επανέλθουν –αν δεν τα ξεπεράσουν– στα επίπεδα ρεκόρ που είχαν σημειωθεί στην προ της πανδημίας διοργάνωση του 2018, στην οποία συμμετείχαν 2.009 εκθέτες και 22.000 επισκέπτες από 92 χώρες. Το μεγαλύτερο μέρος των επιβεβαιωμένων κρατήσεων εκθεσιακού χώρου στα φετινά Ποσειδώνια προέρχεται και πάλι από διεθνείς εταιρείες, ενώ τουλάχιστον οι 85 από τον συνολικό αριθμό των εκθετών θα κάνουν το ντεμπούτο τους στη φετινή διοργάνωση. Ο Θεόδωρος Βώκος, Διευθύνων Σύμβουλος των Εκθέσεων Ποσειδώνια Α.Ε., διοργανωτών της εκδήλωσης, δήλωσε: «Είμαστε έτοιμοι για τις μεγάλες αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στο ναυτιλιακό κλάδο. Είμαστε ενθουσιασμένοι που βλέπουμε τόσο ισχυρή ζήτηση και νιώθουμε την επιθυμία της διεθνούς ναυτιλιακής κοινότητας να ξαναβρεθεί στα Ποσειδώνια. Ως "έδρα" της ελληνικής ναυτιλιακής κοινότητας, τα Ποσειδώνια ήταν πάντα ένας δημοφιλής προορισμός για δικτύωση με τους ηγέτες του κλάδου, για παρουσίαση των τελευταίων μηχανολογικών και τεχνολογικών εξελίξεων στη ναυτιλία και για τη συμμετοχή σε συζητήσεις που διαμορφώνουν τον διεθνή διάλογο για τα σημαντικότερα ζητήματα του κλάδου». H πρόσφατα εκλεγμένη Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών (ΕΕΕ) κα. Μελίνα Τραυλού, στέλνει το δικό της μήνυμα στήριξης στη διοργάνωση των Ποσειδωνίων 2022: «Η καθιερωμένη παγκοσμίως εδώ και δεκαετίες ναυτιλιακή έκθεση των Ποσειδωνίων επιστρέφει φέτος, μετά από 4 έτη απουσίας λόγω της πανδημίας, με ισχυρές βάσεις, ώστε όχι μόνο να ανταποκριθεί στις υψηλές προσδοκίες της διεθνούς ναυτιλιακής κοινότητας, αλλά και να τις υπερβεί». «Έχοντας λάβει την τιμή να ηγηθώ της ιστορικής μας Ένωσης, του θεσμικού εκπροσώπου της ελληνικής ναυτιλίας η οποία κατέχει περίπου το 20% της παγκόσμιας χωρητικότητας και το 59% του ελεγχόμενου από την Ευρωπαϊκή Ένωση στόλου, εκ μέρους και του Διοικητικού μας Συμβουλίου, είμαστε βέβαιοι για την επιτυχή διεξαγωγή της σημαντικής αυτής έκθεσης για τη διεθνή ναυτιλιακή βιομηχανία, που αποτελεί καθοριστικό πυλώνα του παγκόσμιου εμπορίου και της οικονομικής ανάπτυξης», δήλωσε η κα. Τραυλού. «Τα Ποσειδώνια 2022 προσφέρουν ευκαιρίες για σύμπραξη της ναυτιλιακής κοινότητας και συσπείρωση σε κοινές αποδεκτές αρχές και αμοιβαία επωφελείς στρατηγικές για έναν φιλικό προς το περιβάλλον και βιώσιμο ναυτιλιακό κλάδο, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα», σημείωσε η κα. Τραυλού. Mερικά από τα θέματα που θα συζητηθούν στο πλαίσιο των συνεδρίων

των Ποσειδωνίων 2022 θα είναι η εκρηκτική άνοδος των αγορών χύδην ξηρού φορτίου και εμπορευματοκιβωτίων, η συζήτηση για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, οι νέες τεχνολογικές προκλήσεις και ο τρόπος με τον οποίο αναδιαμορφώνουν τη βιομηχανία, ο αρχικός αντίκτυπος της πανδημίας Covid-19 και η επακόλουθη ανάκαμψη από αυτήν, καθώς και η αβεβαιότητα για το τι επιφυλάσσει το μέλλον σε έναν μετα-πανδημικό κόσμο. Το πρόγραμμα των συνεδρίων βρίσκεται ακόμα υπό διαμόρφωση, αλλά έχει ήδη επιβεβαιωθεί το εμβληματικό Tradewinds Shipowners Forum, σε συνδυασμό με το Global Maritime Summit, που διοργανώνεται από την Seatrade σε συνεργασία με το Global Maritime Club, καθώς και το Capital Link Investor Forum. Άλλες επιβεβαιωμένες εκδηλώσεις, που αναδεικνύουν τη διεθνή συμμετοχή στο Ποσειδώνια, περιλαμβάνουν το σεμινάριο Japan Ship Exporters Association, το 3ο Hellenic Maritime Cooperation Forum ΚορέαςΕλλάδας, καθώς και το συνέδριο που διοργανώνει η Πολωνική Πρεσβεία στην Ελλάδα. Τα Ποσειδώνια με υπερηφάνεια υποστηρίζουν επίσης την HELMEPA, την WISTA Hellas, το Yes Forum για τους νέους, το Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτιλιακής Τεχνολογίας, το Isalos. net και το Institute of Chartered Shipbrokers, που θα διοργανώσουν επίσης συνέδρια και σεμινάρια στο πλαίσιο της φετινής διοργάνωσης. Τα μοναδικά Posidonia Games θα αποτελέσουν και φέτος σημαντικό μέρος της εμπειρίας των Ποσειδωνίων, καθώς εκατοντάδες εκθέτες αναμένεται να συμμετάσχουν στο πλούσιο αθλητικό πρόγραμμα που περιλαμβάνει τον αγώνα ιστιοπλοΐας Posidonia Cup, τον αγώνα δρόμου Posidonia Running Event, το τουρνουά ποδοσφαίρου Posidonia Shipsoccer Tournament, το τουρνουά γκολφ Posidonia Golf Tournament και το ολοκαίνουργιο Posidonia 3on3 Basketball. Η Έκθεση Ποσειδώνια τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών και του Ναυτικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας με την υποστήριξη του Δήμου Πειραιά και της Ελληνικής Επιτροπής Ναυτιλιακής Συνεργασίας.

Για περισσότερες πληροφορίες: Άρτεμις Βαμβακοπούλου, Posidonia Press Officer, EXTROVERT | Business Communications, Τηλ.: +30 210 6724265, Email: posidoniapress@extrovert.gr Μαρία Φώτου, Marketing & Events Coordinator, Posidonia Exhibitions Α.Ε., Τηλ.: +30 210 4283608, Email: mphotou@posidonia-events.com

6 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

ΓΡΑΦΕΊΟ ΤΎΠΟΥ Ποσειδώνια 2022 Mε την υποστήριξη του:

Posidonia 6 -10 June 2022

Metropolitan Expo, Athens Greece

www.posidonia-events.com

Η φρεγάτα USS CONSTITUTION στο Αιγαίο (1824-1828)

Του Χρήστου Σπ. Μπαρτσόκα Ομότιμου Καθηγητή ΕΚΠΑ

νάμεσα στα πολυάριθμα ιστορικά σημεία της Βοστώνης, ο Έλληνας επισκέπτης πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφθεί τη φρεγάτα USS CONSTITUTION, δεμένη στη Ναυτική Βάση της Charlestown. Η φρεγάτα αυτή συμπαραστάθηκε σημαντικά στη χώρα μας στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας του 1821, όπως θα δούμε ακολούθως. Είναι εντυπωσιακό πώς η Ανεξαρτησία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής βασίσθηκε στην αρχαία Ελλάδα και ιδιαίτερα στις αρχαίες ελληνικές θεωρίες και θεσμούς περί Δημοκρατίας, αλλά και στον πολιτισμό της. Η Ελληνική Γραμματεία αποτελούσε ούτως ή άλλως σημαντικό εφόδιο των σπουδών στα πανεπιστήμια ης Ευρώπης κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα, ενώ τα αρχαία ελληνικά κείμενα και η γλώσσα εδιδάσκοντο στα καλύτερα σχολεία της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Σαφώς δημιουργείτο και καθιερώνετο πνεύμα νεοελληνισμού, εμφανές στα δημόσια κτήρια της εποχής εκείνης. Συγχρόνως επισκέπτες και περιηγητές έρχονται στην κατεχόμενη από τους Οθωμανούς Ελλάδα, περιγράφουν τις εντυπώσεις τους (Pouqueville), γράφουν ποιήματα (Byron, Shelley), ζωγραφίζουν (Dodwell), αλλά δυστυχώς συναποκομίζουν και αρχαιότητες, είτε για εμπόριο, είτε για τον εμπλουτισμό ιδιωτικών συλλογών. Στον ενθουσιασμό που αναπτύσσεται για την αρχαία Ελλάδα, τον ελληνικό πολιτισμό και τις αξίες του, εντάχθηκε και το αμέριστο ενδιαφέρον, η συμπάθεια των Αμερικανών, οι οποίοι μόλις το 1776 είχαν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους από το Στέμμα της Μεγάλης Βρεταννίας. Ενθουσιώδεις ομιλίες για την Ελλάδα στο Αμερικανικό Κογκρέσο, με ευρύτερη απήχηση κυρίως στους μορφωμένους κατοίκους της Βοστώνης, της Νέας Υόρκης και της Φιλαδέλφειας, συνέβαλαν στις αρχές του 19ου αιώνα στην ίδρυση φιλελληνικών κομιτάτων με σκοπό την υποστήριξη των καταπιεζομένων υποδούλων Ελλήνων. Μερικοί νέοι φιλέλληνες όπως ο ιατρός Samuel G. Howe, o George Jarvis, o William Washington και άλλοι, εγκατέλειψαν την ασφάλεια της πατρίδας των και φυσικά τη θαλπωρή των οικογενειών των, και έφθασαν στην Ελλάδα για να πολεμήσουν ή ακόμη και να αποθάνουν αγωνιζόμενοι για την ανεξαρτησία της χώρας μας. Δυστυχώς η επίσημη αμερικανική κυβέρνηση δεν μπορούσε να έλθει αρωγός των αγωνιζομένων Ελλήνων λόγω του Δόγματος Monroe (1823), με το οποίον απαγορεύετο η εμπόλεμη ανάμειξη των Αμερικανών στη Ευρώπη, αλλά και των Ευρωπαίων στην Αμερική, συνεπώς υπαγορεύοντας μια αυστηρή ουδετερότητα. 8 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Το Δόγμα Monroe Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ James Monroe, στο ετήσιο μήνυμά του στο Αμερικανικό Κογκρέσσο το 1823, περιέλαβε την προειδοποίηση προς τις ευρωπαϊκές δυνάμεις να μην αναμιγνύονται πλέον σε επιχειρήσεις στο Δυτικό Ημισφαίριο. Αιτία της δηλώσεως του James Monroe, που χαρακτηρίσθηκε ως το Δόγμα Monroe (Monroe Doctrine) ήταν η συνεχής εμπλοκή της Βρεταννίας, κυρίως, στη Βόρεια Αμερική, της Γαλλίας, στη Βόρεια Αφρική, της Ισπανίας στη Λατινική Αμερική, και της Ρωσίας στη Δυτική Βόρεια Αμερική (από την Αλάσκα μέχρι το Όρεγκον). Ο Υπουργός Εξωτερικών (Secretary of State) των ΗΠΑ έπεισε τον Πρόεδρο Monroe να εκδώσει τη μονόπλευρη αυτή διακήρυξη της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Έτσι, το Δυτικό Ημισφαίριο έκλεισε για τον συνεχιζό-

μενο ευρωπαϊκό εποικισμό και οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα ανεμιγνύοντο πλέον στις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Αντιθέτως με την αμερικανική κυβέρνηση που διατήρησε ουδέτερη στάση, υπήρχε εμφανής ευρεία υποστήριξη των Ελλήνων από τον αμερικανικό λαό. Αξιοσημείωτες όμως ήσαν παράλληλα και οι εμπορικές σχέσεις των Αμερικανών με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, κυρίως μέσω της Σμύρνης. Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ John Quincy Adams εφοβείτο ότι η συμμετοχή στον ελληνικό Αγώνα Ανεξαρτησίας θα προκαλούσε ζημιά στο αμερικανικό εμπόριο και θα αποτελούσε απειλή για την οικονομία της χώρας του. Προκειμένου να αντιμετωπίσει τυχόν ανατροπή των δυνάμεων στη Μεσόγειο, ο Monroe απέστειλε στην Ελλάδα το 1822 στόλο με τα

Η φρεγάτα USS CONSTITUTION στο Αιγαίο (1824-1828)

g «To USS Constitution». Πίναξ του Nicolo Camillieri (1824). i To USS CONSTITUTION σήμερα, αγκυροβολημένο στον ιστορικό Ναύσταθμο της Charlestown (Βοστώνη).

ισχυρότερα πολεμικά πλοία των ΗΠΑ για την προστασία του αμερικανικού εμπορίου. Μεταξύ των πλοίων ήταν και η φρεγάτα USS CONSTITUTION. Η φρεγάτα CONSTITUTION και η δράση της μέχρι το 1820 Η φρεγάτα USS CONSTITUTION, αργότερα και με το παρωνύμιο OLD IRONSIDES λόγω της μεταλλικής θωρακίσεώς της, είναι ξύλινο τρικάταρτο σκάφος, εκτοπίσματος 2.200 τόνων. Έχει μήκος 93 μέτρα (53μ. στην ισαλογραμμή) και ύψος 60,67μ. και 52,60μ. αντιστοίχως στα ιστία του. Το ύφαλο βάθος της είναι 4,34μ. Η ταχύτητά της είναι 13 κόμβοι. Το πλήρωμα αποτελείτο από 450 άνδρες, στους οποίους περιελαμβάνοντο 55 πεζοναύτες και 30 ναυτόπαιδες. Ο εξοπλισμός συνίστατο σε μακρά πυροβόλα 30x24 λιβρών,

carronades 20x32 λιβρών και διωκτικές πλώρης 2x24 λιβρών. Το πλοίο ναυπηγήθηκε στη Βοστώνη το 1797 και αρχικά μετείχε σε προστασία των αμερικανικών εμπορικών πλοίων στη Μεσόγειο, έναντι γαλλικών πλοίων και κυρίως των βορειοαφρικανών πειρατών (Barbary Pirates War). Στον πόλεμο του 1812 κατέλαβε πολλά εμπορικά, αλλά κατετρόπωσε και πέντε βρεταννικά πολεμικά, τα HMS GUERRIERE, JAVA, PICTOU, CYANE και LEVANT. Ως ναυαρχίδα συνέχισε να μετέχει στους στόλους της Μεσογείου και της Αφρικής και το 1840 έκανε το γύρο του κόσμου. Κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου το CONSTITUTION χρησιμοποιήθηκε ως εκπαιδευτικό σκάφος στη Ναυτική Ακαδημία των ΗΠΑ. Απεσύρθη από την ενεργό υπηρεσία το 1881 και ευτυχώς δεν κατεστράφη, αλλά χαρακτηρίσθηκε ως πλοίο-μουσείο από το 1907. Το Ημερολόγιο του CONSTITUTION περιέχει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη δράση του, τις ναυτικές συμπεριφορές προς εχθρικά (γαλλικά και αγγλικά), αλλά και φιλικά πλοία. Εντυπωσιακές είναι οι περιπέτειες της φρεγάτας στη Μεσόγειο, όπου κυρίως διεκρίθη. Συγκεκριμένα, οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν πληρώσει λύτρα στα βορειοαφρικανικά κράτη για να εξασφαλίσουν την ασφάλεια πλεύσης των εμπορικών πλοίων της. Όμως το 1801 ο Yusuf Karamanli (17661838), Πασάς της Τρίπολης (Λιβύης), ήταν δυσαρεστημένος με τις ΗΠΑ, ισχυριζόμενος ότι του είχαν χορηγήσει μικρότερο ποσό απ’όσο είχαν δώσει στην Αλγερία και ζήτησε την άμεση καταβολή $250.000. Το γεγονός αυτό ανάγκασε τον Πρόεδρο Thomas Jefferson να στείλει στόλο φρεγατών προκειμένου να προστατεύσουν τα αμερικανικά εμπορικά σκάφη στη Μεσόγειο, αλλά και να

επιτύχουν ειρήνη με τα έθνη της Βαρβαρίας. Ως ναυαρχίδα το CONSTITUTION επικεφαλής του στόλου απέπλευσε από τη Βοστώνη στις 14 Αυγούστου 1803 με οδηγίες να μην επιτρέψει έναν νέο αποκλεισμό. Χαρακτηριστική ήταν η συνάντηση με το βρεταννικό HMS MAIDSTONE, με το οποίο απέφυγε ανταλλαγή πυρών την τελευταία στιγμή, στο Γιβραλτάρ, στις 6 Σεπτεμβρίου. Με οδηγίες να απελευθερώσει δύο αμερικανικά πλοία και τα πληρώματά τους ο Πλοίαρχος Edward Preble, επικεφαλής του στολίσκου, εισήλθε στην Ταγγέρη και επέτυχε την επιστροφή των καταληφθέντων πλοίων στους Αμερικανούς. Στις 31 Οκτωβρίου η φρεγάτα PHILADELPHIA προσήραξε στα αβαθή καταδιώκοντας πλοίο της Τρίπολης. Οι Λίβυοι όμως το απεκόλλησαν και το ρυμούλκησαν, κατασχεμένο πλέον, στο λιμάνι της Τρίπολης. Με μια εντυπωσιακή είσοδο του πλοίου MASTICO στην Τρίπολη στις 16 Φεβρουαρίου 1804, ως δήθεν εμπορικού μετονομασθέντος INTREPID, και καταληφθέντος από τους Αμερικανούς, ο κυβερνήτης Stephen Decatur πυρπόλησε το PHILADELPHIA. Ο στολίσκος (CONSTITUTION, ARGUS, ENTERPRISE, SCOURGE, SYREN), ενισχυμένος από 6 μικρότερα σκάφη έφθασε στην Τρίπολη στις 3 Αυγούστου 1804 και ξεκίνησε τον βομβαρδισμό του λιμανιού, με μεγάλες απώλειες των Λιβύων, χωρίς όμως να πεισθεί ο Karamanli να υποχωρήσει στις απαιτήσεις του. Επιστρέφοντας όμως στη Μάλτα για επισκευές στις 11 Αυγούστου το CONSTITUTION συνέλαβε και δύο ελληνικά σκάφη που μετέφεραν σιτάρι στην Τρίπολη. Συνθήκη Ειρήνης με την Τρίπολη υπεγράφη επί του CONSTITUTION στις 3 Ιουνίου 1805 και με την Τύνιδα στις 14 Αυγούστου μετά τον αποκλεισμό της. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 9

Η φρεγάτα USS CONSTITUTION στο Αιγαίο (1824-1828)

Η Ναυμαχία CONSTITUTION-GUERRIERE.

ο CONSTITUTION, με άλλα δύο πολεμικά πλοία, το ENTERPRISE και το HORNET, παρέμεινε για περιπολίες στη Μεσόγειο παρακολουθώντας τις δραστηριότητες του γαλλικού και του αγγλικού στόλου κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Ένα επεισόδιο μεταξύ του αμερικανικού πολεμικού CHESAPEAKE και του βρεταννικού HMS LEOPARD, είχε ως συνέπεια την προετοιμασία του πλοίου για πόλεμο με τους Βρετανούς. Επειδή το πλήρωμα του CONSTITUTION στασίασε τότε και απαιτούσε την άμεση επιστροφή του πλοίου στις ΗΠΑ, ο πλοίαρχος Hugh G. Campbell απείλησε με κανονιοβολισμό τους στασιαστές, οι οποίοι υπεχώρησαν. Το πλοίο τελικά, ύστερα από τέσσερα έτη επιχειρήσεων στη Μεσόγειο, επέστρεψε στη Βοστώνη στις 14 Οκτωβρίου 1807, διασχίζοντας τον Ατλαντικό σε 36 ημέρες. Επηκολούθησαν επισκευές κόστους περίπου $100.000, χωρίς όμως να αφαιρεθούν τα χάλκινα προστατευτικά ελάσματα, τα οποία και χαρακτήριζαν το πλοίο ως «αργοτάξιδο». Τελικά μετά από εκπαίδευση του πληρώματος επί δύο έτη και τις συνήθεις κινήσεις, ο νέος πλοίαρχος του CONSTITUTION Isaac Hull απεφάσισε να καθαρίσει το πλοίο, αποσύροντας «δέκα βαγόνια άχυρα και φύκια»! Απέπλευσε για τη Γαλλία στις 5 Αυγούστου 1811 και παρέμεινε το χειμώνα πλησίον των ακτών της Γαλλίας και της Ολλανδίας σε ετοιμότητα για εχθροπραξίες με τους Βρετανούς. Επέστρεψε στη Βοστώνη στις 18 Φεβρουαρίου 1812 κομίζοντας πίσω μηνύματα του Πρέσβη των ΗΠΑ Joel Barlow, τον οποίο και είχε φέρει για εγκατάσταση στη Γαλλία. Η παρουσία του πλοίου ενόχλησε τον βρετανικό στόλο, αποτελούμενο από πέντε πλοία, τις HMS APOLUS, AFRICA, BELVIDERA, GUERRIERE και SHANNON, τα οποία κατεδίωξαν το CONSTITUTION μέχρι και έξω από τις ακτές του Egg Harbor του New Jersey στις 17 Ιουλίου 1812. Ο πλοίαρχος Hull διέταξε να τοποθετηθούν λέμβοι στα

10 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

πλάγια του πλοίου για να το ρυμουλκήσουν εκτός ορίων, εφαρμόζοντας μικρές άγκυρες για να το έλκουν και καταβρέχοντας τα ιστία προκειμένου να εκμεταλλευθούν κάθε πνοή ανέμου. Τα βρεταννικά πλοία μιμήθηκαν την εγκατάσταση των μικρών αγκυρών συνεχίζοντας την καταδίωξη. Κανονιοβολισμοί αντηλλάγησαν αρκετές φορές στην διαρκείας 57 ωρών καταδίωξη. Το CONSTITUTION, για να ελαφρύνει, αναγκάσθηκε να αδειάσει στη θάλασσα 8,7 τόνους πόσιμου ύδατος! Τελικά, οι Βρετανοί εγκατέλειψαν την καταδίωξη στις 19 Ιουλίου 1812. Το πλοίο έκανε τις προμήθειές του στη Βοστώνη μέχρι 27 Ιουλίου και απέπλευσε πάλι στις 2 Αυγούστου 1812 για περιπολίες στις βρετανικές λωρίδες ναυσιπλοΐας στον Κόλπο Saint Lawrence του Καναδά. Εκεί συνέλαβε τρία εμπορικά πλοία, τα οποία και κατέκαυσε. Στις 19 Αυγούστου εθεάθη η βρεταννική φρεγάτα HMS GUERRIERE, η οποία κανονιοβόλησε το CONSTITUTION προκαλώντας ελαφρές ζημιές. Παρά ταύτα με επιδέξιους χειρισμούς ο πλοίαρχος Hull έφερε το CONSTITUTION σε πλάγια πλεονεκτική θέση, 23 μέτρα από την GUERRIERE. Τότε διέταξε πλήρη διπλογεμιστά πλευρικά πυρά, που κατέστρεψαν το πρυμναίο κατάρτι της GUERRIERE. Περιορίσθηκε η ευελιξία του GUERRIERE, ενώ το πρυμναίο κατάρτι εσέρνετο στη θάλασσα και τελικά συγκρούσθηκε με το CONSTITUTION, μπλέκοντας τον πρόβολο του πλοίου της με το πρυμναίο της τελευταίας. Έτσι, μόνο μερικά από τα πυροβόλα της GUERRIERE ήσαν ικανά να χρησιμοποιηθούν. Η γέφυρα του Hull ανεφλέγη και ενώ οι πλοίαρχοι διέταξαν εφόρμηση επί του άλλου πλοίου, όπως τα δύο πλοία ήσαν σφιχταγκαλιασμένα, η θαλασσοταραχή δεν επέτρεψε τη μάχη. Όταν πλέον διαχωρίσθηκαν τα δύο πλοία, η δύναμις διαχωρισμού του προβόλου έστειλε δυνατά κύματα στην εξάρτηση της GUERRIERE. Το κυρίως κατάρτι κατέπεσε και το πλοίο χωρίς ιστούς, δυσκίνητο, με το ένα τρίτο του πληρώματος τραυματίες ή νεκρούς, ανάγκασε τον Άγγλο πλοίαρχο να παραδοθεί.

Η ναυμαχία των δύο φρεγατών άφησε την GUERRIERE σοβαρά κατεστραμμένη και ανάξια ρυμουλκήσεως, οπότε μετά τη μεταφορά των αιχμαλώτων Βρετανών στο CONSTITUTION, πυρπολήθηκε η GUERRIERE. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Hull και το πλήρωμά του έτυχαν υποδοχής ηρώων όταν επέστρεψαν στη Βοστώνη στις 30 Αυγούστου. Με νέο επικεφαλής κυβερνήτη τον William Bainbridge το CONSTITUTION μαζί με το HORNET ετοιμάστηκαν για αποστολή στις Βρετανικές λωρίδες ναυσιπλοΐας πλησίον της Βραζιλίας, όπου πλησιάζοντας στο São Salvaron διέκριναν την HMS BONNE CITOYENNE στις 13 Δεκεμβρίου. Υπήρχαν πληροφορίες ότι το πλοίο ήταν έμφορτο με είδη αξίας $1,6 εκατομμυρίων για την Αγγλία. Ενώ το HORNET ανέμενε την έξοδο της BONNE CITOYENNE από το ουδέτερο λιμάνι, το CONSTITUTION απέπλευσε, και στις 29 Δεκεμβρίου ενεπλάκη σε σύγκρουση με την HMS JAVA. Η JAVA απήντησε με κανονιοβολισμό στον χαιρετισμό του CONSTITUTION, με αποτέλεσμα σοβαρή καταστροφή των ιστίων του CONSTITUTION. Το τελευταίο απήντησε με σειρά πλαγίων κανονιοβολισμών, ενώ βολή της JAVA κατέστρεψε το τιμόνι του CONSTITUTION. Τότε ο πλοίαρχος Bainbridge, ενώ είχε τραυματισθεί δύο φορές, διέταξε το πλήρωμα για χειροκίνητη πηδαλιούχηση. Ο πρόβολος της JAVA ενεπλάκη με την εξάρτηση του CONSTITUTIΟΝ επιτρέποντας στον Bainbridge να συνεχίσει βάλλοντας με τα πλάγια πυροβόλα. Ευτυχώς γι’ αυτόν, το μπροστινό ιστίο της JAVA κατέπεσε και ως δυσχειριζόμενο ερείπιο και με πολλούς τραυματίες στο πλήρωμα, αυτό παρεδόθη. Ο Bainbridge έδωσε διαταγή να το πυρπολήσουν, αφού διέσωσαν το τιμόνι, το οποίο επανατοποθέτησαν στο CONSTITUTION. Μετά από τρεις επανειλημμένες συγκρούσεις το Βρετανικό Ναυαρχείο διέταξε τις βρετανικές φρεγάτες να μην συγκρούονται πλέον με τις βαρύτερες αμερικανικές, με εξαίρεση να επιτρέπεται κυρίως όταν οι στόλοι πλησιάζουν για επίθεση με τα πυροβόλα. Μετά από μεγάλες επισκευές το CONSTITUTION απέπλευσε και πάλι για τις Δυτικές Ινδίες στις 31 Δεκεμβρίου 1813, για να απειλήσει βρετανικά σκάφη. Κατέλαβε πέντε εμπορικά και το HMS PICTOU, εξοπλισμένο με 14 πυροβόλα τον Μάρτιο 1814. Τότε εσχίσθη το κυρίως ιστίο του έξω από την Βερμούδα και ενώ έπλεε στις 27 Μαρτίου για νέες επισκευές στη Βοστώνη κατεδιώχθη ανεπιτυχώς από τα Βρεταννικά HMS JUNON και TENEDOS μέχρι τις 3 Απριλίου. Αφού κατέπλευσε στη Βοστώνη προστατευόμενο από παράκτια πυροβόλα παρέμεινε εκεί για επισκευές μέχρι τον Δεκέμβριο 1814. Επειδή το Βρετανικό Ναυτικό υφίστατο βαριές απώλειες από τους Αμερικανούς αποφασίστηκε η αποστολή της HMS LEANDER για ενίσχυση και αντιμετώπιση των αμερικανικών φρεγατών. Στις 18 Δεκεμβρίου το CONSTITUTION απέπλευσε και πάλι από τη Βοστώνη για τη Βερμούδα. Τότε κατεδιώχθη ανεπιτυχώς από τον βρετανικό στολίσκο αποτελούμενο από τα LEANDER, NEWCASTLE και ACASTA, υπό τον Πλοίαρχο George Collier. Στις 24 Δεκεμβρίου 1814 το CONSTITUTION κατέλαβε και στελέχωσε με το δικό του πλήρωμα το εμπορικό LORD

Η φρεγάτα USS CONSTITUTION στο Αιγαίο (1824-1828) NELSON, από το οποίο και κατέσχεσε πλούσιες προμήθειες. Παραπλέον το Ακρωτήριο Finisterre στις 16 Φεβρουαρίου 1815, το CONSTITUTION κατέλαβε το αγγλικό εμπορικό πλοίο SUSANNA κατάφορτο με δέρματα ζώων, αξίας $75,000. Στις 20 Φεβρουαρίου το CONSTITUTION κατεδίωξε τα ελαφρά βρετανικά CYANE και LEVANT, τα οποία προσπάθησαν να το πλαγιοκοπήσουν. Ενώ η LEVANT υπεχώρησε για επισκευές, η CYANE υπέστειλε τη σημαία της. Αυτό επανελήφθη όταν η LEVANT επανήλθε για υποστήριξη της CYANE και τελικά παρεδόθη. Όταν το CONSTITUTION επισκεύαζε τις ζημιές του, στο τοίχωμα του σκάφους βρέθηκαν δώδεκα οβίδες, οι οποίες ευτυχώς δεν το είχαν διατρήσει. Πλέοντας προς τη Γουϊνέα και στη συνέχεια προς τη Βραζιλία, ο Πλοίαρχος Stewart πληροφορήθηκε ότι η HMS INCONSTANT μετέφερε προς την Αγγλία χρυσό, του οποίου επεδίωξε την κατάσχεση ως λεία. Τότε έφθασε η πληροφορία της Συνθήκης της Γάνδης και του τερματισμού του πολέμου, οπότε το CONSTITUTION έπλευσε νικηφόρο στη Νέα Υόρκη στις 15 Μαΐου. Ατυχώς, τα άλλα δύο αδελφά πλοία, το CHESAPEAKE και το PRESIDENT, είχαν καταληφθεί το 1813 και το 1815. Το CONSTITUTION μετεκινήθη στη Βοστώνη, όπου και παρέμεινε μέχρι τον Ιανουάριο 1816. Ο Στόλος της Μεσογείου Τον Απρίλιο 1820 το CONSTITUTION έδεσε στη Ναυτική Βάση της Charlestown της Βοστώνης (όπου ευρίσκεται και σήμερα ελλιμενισμένο) για επιδιορθώσεις και βελτιώσεις. Προσετέθησαν δύο ακόμη δεξαμενές ποσίμου ύδατος και αντικαταστάθηκε η χάλκινη επικάλυψη και η ξυλεία στα ύφαλα του πλοίου. Προστέθηκαν σκαρμοί κουπιών χειριζόμενοι από το πλήρωμα με χρήση εργατοκυλίνδρων, που προωθούσαν το πλοίο μέχρι 3 κόμβους επί νηνεμίας. Τα ανωτέρω αφαιρέθηκαν όμως, ως μη αρμόζοντα σε πολεμικό πλοίο και αποθηκεύθηκαν στις αποθήκες φορτίου του πλοίου, πριν από τον απόπλου στις 13 Μαΐου 1821 για τριετή περιπολία στη Μεσόγειο. Στις 12 Απριλίου 1823 συγκρούσθηκε με το Βρεταννικό εμπορικό πλοίο BICTON, το οποίο βυθίσθηκε. Τελικά επανέπλευσε στη Βοστώνη στις 31 Μαΐου 1824. Θεωρήθηκε τότε ότι το πλοίο είχε εκπληρώσει τον προορισμό του και επρόκειτο να παροπλισθεί, εφ’ όσον η ζωή μιας φρεγάτας εκείνη την εποχή υπελογίζετο σε 10 έως 15 χρόνια. Και πάλι όμως το CONSTITUTION απέπλευσε για τη Μεσόγειο στις 29 Οκτωβρίου 1824 με κυβερνήτη τον Thomas Macdonough, ο οποίος παραιτήθηκε για λόγους υγείας στις 9 Οκτωβρίου 1825, μετά από επισκευές των κατεστραμμένων αποθηκών του στο Port Mahon. Οι προσωρινές επισκευές δεν συμπληρώθηκαν παρά τον Μάρτιο 1827, όταν η φρεγάτα επέστρεψε στη Βοστώνη και τέθηκε σε εφεδρεία στις 4 Ιουλίου 1828. Οι έντονες πολεμικές δραστηριότητες του CONSTITUTION συνεχίσθηκαν μέχρι το 1848, όταν απεστάλη και πάλι στη Μεσόγειο και με την έκρηξη του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου μετείχε τελικά και ως εκπαιδευτικό πλοίο της Ναυτικής Ακαδημίας της Annapolis. 12 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Η δράση του USS CONSTITUTION στο Αιγαίο (1824-1828) Ενίοτε, αγνοώντας την Αμερικανική ουδετερότητα στην Ελληνική Επανάσταση, το πλήρωμα του USS CONSTITUTION έφθανε από την ουδέτερη στάση στην ενεργό συμμετοχή στη διαμάχη με την Τουρκία. Επισκέψεις Αμερικανικών πλοίων δεν ήσαν σπάνιες στα ελληνικά νησιά μετά το 1821. Χαρακτηριστική είναι και η παρακάτω επιστολή του Γ. Κουντουριώτη από την Ύδρα:

STITUTION στη Μεσόγειο ήταν η προστασία των εμπορικών Αμερικανικών πλοίων. Πρέπει να σημειωθεί ότι αρκετά από αυτά μετέφεραν προμήθειες για τους υποφέροντες Έλληνες. Σύμφωνα με το ημερολόγιο του πεζοναύτη William Fleming, από τις εμπειρίες του επί του USS CONSTITUTION, υπήρξαν περιπτώσεις που η φρεγάτα προστάτευσε Αμερικανικά εμπορικά πλοία που μετέφεραν προμήθειες για τους Έλληνες. Πρέπει να αναφερθεί και η πρόσκληση του φιλανθρώπου ιατρού Samuel Gridley Howe προς το CONSTITUTION με επιστολή προς τον Πλοίαρχο Patterson από το Ναύπλιο στις 31 Μαΐου 1827 να υποστηρίξει το πλοίο CHANCELLOR, που κατέπλευσε από τη Νέα Υόρκη με προμήθειες για διανομή στους λιμοκτονούντες Έλληνες. Αμέσως ο Patterson κατευθύνθηκε για προστασία του CHANCELLOR και του μπρικίου FORTUNE και για επίβλεψη της διανομής των προμηθειών. Τα ανωτέρω είναι ενδείξεις του ενδιαφέροντος του CONSTITUTION να μετέχει στις Αμερικανικές ανθρωπιστικές προσπάθειες να βοηθηθούν οι Έλληνες. Αναφέρεται και συμβάν τον Ιούλιο 1826, ενώ το CONSTITUTION παρέπλεε τις ακτές της Σαλαμίνας. Από την ακτή μερικοί κάτοικοι έκαναν σινιάλο και ο Πλοίαρχος Patterson τους μετέφερε στο πλοίο. Οι δυστυχείς αυτοί Έλληνες ζήτησαν κάποιες προμήθειες για τις λιμοκτονούσες οικογένειές τους. Γνωρίζοντας τις απαγορεύσεις του Αμερικανικού Ναυτικού λόγω της αυστηράς ουδετερότητας για τη μη ενεργό ανάμιξη ή την υποστήριξη Ελλήνων και Τούρκων, ο Patterson ανεκάλυψε τρόπο για να την υπερβεί. Πρότεινε να δώσει ποσότητα προμηθειών στους Έλληνες και αυτοί ως αντάλλαγμα να του δώσουν ελληνικό άγαλμα για να το μεταφέρει στις Ηνωμένες Πολιτείες! Είναι όμως άγνωστο αν ο Πλοίαρχος Patterson έκανε τη συναλλαγή ως φιλανθρωπία ή από επιθυμία να αποκτήσει αρχαίο ελληνικό άγαλμα. Είναι χαρακτηριστική η συμπάθεια της Αμερικανικής Ναυτικής Μοίρας της Μεσογείου για τους Έλληνες. Το Αμερικανικό Ναυτικό όμως επίσημα επιθυμούσε να παραμένει σε φιλικές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, προστατεύοντας το Αμερικανικό εμπόριο. Εκείνη την περίοδο ο Αρχιπλοίαρχος Rodgers συναντήθηκε επανειλημμένως με τον επικεφαλής του Τουρκικού Στόλου Καπουδάν Πασά, επιδιώκων ανεπιτυχώς όμως συνθήκη ειρήνης. Το Αμερικανικό Ναυτικό επιθυμούσε να διατηρεί το εμπόριο με τους Οθωμανούς και για το λόγο αυτό ήθελε να είναι εμφανής η παρουσία των Αμερικανικών πλοίων στο Αιγαίο.

«20 Ιουνίου 1822 Χθες φθάσαντα ενταύθα τρία πλοία αμερικανικά, μια φρεγάτα, εν κουρβέτον και μια γουλέττα…, εξέπεμψαν αξιωματικόν τινά… εστάλησαν οι εξής, ο Γεώργιος Γκιώνης, ο Αναγνώστης του Οικονόμου και εις εξ ημών… (Γεώργιος Κουντουριώτης)…». Ήταν εμφανές ότι η ναυτική μοίρα αμφιταλαντευόταν τηρώντας αποστάσεις στη διακαή επιθυμία να παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια στους αγωνιζομένους Έλληνες, αλλά και να εξασφαλίζει τις ασφαλείς εμπορικές συναλλαγές των ΗΠΑ με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Βεβαίως, πρωτεύον καθήκον του USS CON-

Ο George Sirian και το USS CONSTITUTION (22 Ιουλίου 1824) Τουρκικός στόλος αφικνείται στα Ψαρά. Τούρκοι στρατιώτες αποβιβάζονται στο νησί κι ευθύς αμέσως ξεκινούν το αιμοσταγές έργο τους, εκτελώντας όλο τον ελληνικό πληθυσμό. Μια άμοιρη Ψαριανή μητέρα, μόλις προλαβαίνει να επιβιβάσει τον εξαετή γιο της σε λέμβο με την ελπίδα να διασωθεί από φιλικό πλοίο. Την εξετέλεσαν επιτόπου οι Τούρκοι ενώπιον του δυστυχούς γιου της Γιώργου. Διασώθηκε από το πλήρωμα του USS CONSTITUTION, στο ημερολόγιο του οποίου κατεγράφη ως George Sirian (Σαρηγιάννης)

g Ο ιατρός Samuel Gridley Howe (ιατρός στην ΚΑΡΤΕΡΙΑ). h Ο Πλοίαρχος του CONSTITUTION, Daniel Patterson.

Η φρεγάτα USS CONSTITUTION στο Αιγαίο (1824-1828) (1818-1891). Επειδή η ουδετερότητα του πλοίου δεν επέτρεπε την περίθαλψη Ελλήνων προσφύγων, ο Πλοίαρχος του USS CONSTITUTION Daniel Patterson παρέκαμψε το δίλημμα και ενέγραψε τον Γιώργο ως μούτσο, πλήρωμα Αμερικανικού Ναυτικού στο πλοίο από τον Μάιο 1827. Ο Γιώργος από το βαθμό του ναυτόπαιδος (“boy”) προήχθη σε κανονικό ναύτη, έως ότου το πλοίο έφθασε στο λιμάνι της Βοστώνης στις 4 Ιουλίου 1828. Υπήρξε όμως τυχερός καθ’όσον ο Ύπαρχος Robert Randolph περιέβαλε με τη φροντίδα του τον νεαρό πρόσφυγα και στη συνέχεια υπεστήριξε την εκπαίδευσή του. Ο Γιώργος εκπαιδεύθηκε στην πρακτική των πυροβόλων και την πυροτεχνουργία του Αμερικανικού Ναυτικού από τον πυροβολητή George Marshall και στις 20 Απριλίου 1827 εχρίσθη «πυροβολητής». Τρία χρόνια αργότερα ενυμφεύθηκε την κόρη του εκπαιδευτού του Eleanor. Οι απόγονοί του ζουν και έχουν τιμηθεί για τον Έλληνα πρόγονό τους. Στη διάρκεια της ναυτικής σταδιοδρομίας του ο George Sirian μετέσχε σε 37 περιοδείες υπηρετών επί 20 πλοίων και 7 σταθμών ξηράς. Σημαντική η υπηρεσία του ως εκπαιδευτού πυροβολικού στη Ναυτική Ακαδημία κατά την Παγκόσμια Περιοδεία του USS CONSTITUTION κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου, ως επίσης στην Ιαπωνία και το Hong Kong. O George Sirian υπηρέτησε το Αμερικανικό Ναυτικό μέχρι το 1880, επί 53 συναπτά έτη, το έτος που απεσύρθη. Απεβίωσε στο Portsmouth, Virginia στις 21 Δεκεμβρίου 1891. Προς τιμήν του και στη μνήμη του καθιερώθηκε από το Αμερικανικό Ναυτικό “The George Sirian Meritorious Award”, που απονέμεται κάθε χρόνο επί του USS CONSTITUTION σε διακριθέντα αρχικελευστή από όλο τον στόλο. Ο Sirian διεκρίνετο για το σθένος του στις μάχες όπου μετείχε. Στη νεκρολογία του στην Alexandria Gazette, στις 22 Δεκεμβρίου 1891, παρομοιώθηκε ως δεινός πολεμιστής με τους αρχαίους προγόνους του, τους Μαραθωνομάχους και τους ήρωες των Θερμοπυλών και των Πλαταιών. Στις 4 Ιουλίου 1826 οι Αμερικανοί εόρταζαν την πεντηκοστή επέτειο της Ανεξαρτησίας των Ηνωμένων Πολιτειών. Έτοιμοι να εορτάσουν και οι ναύτες του CONSTITUTION, που έπλεε μεταξύ της Τενέδου και των Μικρασιατικών ακτών. Ο Πλοίαρχος Daniel Patterson έστειλε λέμβο με μερικούς ναύτες να παραλάβουν προμήθειες για το πλοίο. Γύρω στις 11:20 π.μ. το πλήρωμα αντελήφθη ότι πλησίαζε Τουρκικός στόλος, αποτελούμενος από φρεγάτες και σκούνες. Ο στόλος επέστρεφε από τα Δαρδανέλια, όπου είχε διεξαχθεί ναυμαχία με τους Έλληνες και κατευθύνετο προς την Αμερικανική Μοίρα. Ένας δόκιμος επί του CONSTITUTION ανεκοίνωσε ότι το συνοδευόμενο πλοίο USS NORTH CAROLINA είχε δώσει διαταγές στο πλήρωμα να λάβει τις θέσεις μάχης. Τα τύμπανα σήμαναν συναγερμό στο CONSTITUTION και το πλήρωμα ετοιμαζόταν για ναυμαχία. Ο Αρχιπλοίαρχος Rodgers επί του NORTH CAROLINA έδωσε διαταγή για χαιρετισμό της 4ης Ιουλίου με 21 κανονιοβολισμούς. Οι Τούρκοι θεώρησαν ότι ο χαιρετισμός ήταν προς τιμήν τους και ανταπέδωσαν την ευγένεια. Οι φιλοφρονήσεις συνεχίσθηκαν τις τρεις επόμενες ημέρες και στις 7 Ιουλίου η

g Ο νεαρός Γιώργος Σαρηγιάννης (George Sirian). h Ο Αρχικελευστής του Αμερικανικού Ναυτικού, George Sirian (Σαρηγιάννης).

σκούνα USS PORPOISE υπεδέχθη τον Καπουδάν Πασά και ανήρτησε την Τουρκική σημαία στον πρωραίο ιστό. Όλο τον Ιούλιο 1826 η Αμερικανική Μοίρα και ο Τουρκικός Στόλος αντάλλαξαν συχνές επισκέψεις και επισημότητες μεταξύ τους. Ο Αρχιπλοίαρχος Rodgers είχε συχνές συναντήσεις με τον Καπουδάν Πασά, ελπίζοντας στην υπογραφή εμπορικής συμφωνίας με τους Οθωμανούς. Λεπτομερής περιγραφή της συνάντησης του Rodgers με τον Καπουδάν Πασά στις 14 Ιουλίου 1826 δίδεται από τον Fleming, ως εξής: «Ο Αρχιναύαρχος και η ακολουθία του έγιναν δεκτοί επί του πλοίου με κάθε διάκριση και κατά την αποχώρησή τους ο Τούρκος Κυβερνήτης τους χαιρέτησε με 24 κανονιοβολισμούς, τους οποίους ανταπέδωσε το NORTH CAROLINA». Το USS CONSTITUTION δέχθηκε επίσκεψη του Κωνσταντίνου Κανάρη στις 11 Μαΐου 1827. Όπως περιγράφει ο Fleming: «Ο Ναύαρχος Κανάρης επισκέφθηκε το πλοίο μας συνοδευόμενος από άλλους Έλληνες αξιωματούχους. Είναι άνδρας 35 περίπου ετών, χαμηλού αναστήματος, εύσωμος, με σκοτεινά διαπεραστικά μάτια, και είναι πολύ ηπίου, μετριόφρονος χαρακτήρος Είναι ένας από τους γενναιότερους

άνδρες που διαθέτουν οι Έλληνες και τα γενναία κατορθώματά του κατέστησαν το όνομά του προσφιλές στους συμπατριώτες του». Με τον ίδιο θαυμασμό ο Fleming περιγράφει τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, ο οποίος επεσκέφθη το πλοίο την 1η Ιουνίου 1827, ως εξής: «Ενώ ήμασταν σε ακινησία, μας επεσκέφθη ο Έλλην Στρατηγός Κολοκοτρώνης. Είναι ηλικίας περίπου 50 ετών, μεγάλου αναστήματος, με εντυπωσιακά χαρακτηριστικά, και αποφασιστικό ύφος. Είναι συγχρόνως ένας πολύ μεγαλοπρεπής εμφανισιακά άνδρας και μέγας πολεμιστής. Οι Έλληνες στρατιώτες τον προσβλέπουν σ’αυτόν, ως την κυριότερη υποστήριξη στον αγώνα για την ελευθερία. Η όλη εμφάνισή του, η ανδρεία του, σπάνια δεν είναι νικηφόρος στη δράση, στην οποία τους οδηγεί». Ένα ενδιαφέρον βιβλίο, βασιζόμενο στο Ημερολόγιο του πλοίου, έχει εκδοθεί το 1997, από τον τέως Κυβερνήτη του USS CONSTITUTION Tyrone Martin με τίτλο: “A Most Fortunate Ship: A Narrative History of Old Ironsides”. Εκεί αναφέρει ο Martin ότι: «Την 1η Ιουνίου 1827, ο Πλοίαρχος (Daniel T. Patterson) έπρεπε να αποβιβασθεί (στο Ναύπλιον) προκειμένου να τακτοποιήσει πρόβλημα που είχε από τη διαχείριση μερικών προμηθειών, οι οποίες είχαν φθάσει με το αμερικανικό πλοίο CHANTICLEAR, και όπως ήτο εμφανές θα έφθαναν σε λάθος χέρια. Σε συνεργασία με τις αρχές, τα πράγματα γρήγορα τακτοποιήθηκαν. Ο Έλλην Στρατηγός Κολοκοτρώνης προσήλθε για επίσημη επίσκεψη επί του πλοίου κατά τη διάρκεια της ημέρας». Και οι δύο Έλληνες αρχηγοί και ήρωες, ο «Ναύαρχος» Κωνσταντίνος Κανάρης και ο «Στρατηγός» Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, παρουσιάζονται ως ανδρείοι άνδρες της Ελληνικής Επαναστάσεως. Αμφότεροι περιγράφονται από τον Fleming, με ίδιο θαυμασμό με τον οποίον οι Αμερικανοί ανεφέροντο στον George Washington και τη συμμετοχή του στον Αγώνα της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας. Παρ’ όλον ότι ο Fleming δεν φαίνεται να εκφράζει άμεσα μεροληψία για τους Έλληνες, οι ευνοϊκές περιγραφές των Ελλήνων σε σχέση με τις αντικειμενικές περιγραφές του Καπουδάν Πασά εκθέτουν μια κραυγαλέα μεροληψία υπέρ των Ελλήνων αξιωματικών. Ο δόκιμος αξιωματικός του USS CONSTITUTION Edward Clearwater αναφέρει μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στις 14 Μαΐου 1827. Στην περιγραφή του ο Clearwater αναφέρεται επανειλημμένως στους «πτωχούς Έλληνες». Για παράδειγμα, περιγράφοντας Αμερικανικά εμπορικά σκάφη, που κατέφθασαν με προμήθειες για τους Έλληνες στις 18 Μαΐου 1827, αναφέρει: «Το μπρίκι FORLINE με τον Κυβερνήτη Harris έφθασε από την Φιλαδέλφεια μετά από ταξίδι 56 ημερών με προμήθειες για τους πτωχούς Έλληνες». Στις 24 Μαΐου 1827 ο Clearwater περιγράφει: «Στις 5 π.μ. το Αμερικανικό πλοίο CHANCELLOR έφθασε με προμήθειες από τη Νέα Υόρκη για τους πτωχούς Έλληνες». Ως Αμερικανοί στο εξωτερικό οι ναύτες του USS CONSTITUTION αντανακλούσαν τη γνώμη των Αμερικανών και την επιθυμία τους να υποστηρίξουν τον Αγώνα των Ελλήνων για την Ελευθερία. Λόγω της Αμερικανικής ουδετερότητας ούτε ο πεζοναύτης William Fleming, αλλά ούτε ο δόκιμος αξιωματικός Edward Clearwater, εξεδήλωσαν άμεσα την υποστήριξη, είτε των Ελλήνων είτε των

Η φρεγάτα USS CONSTITUTION στο Αιγαίο (1824-1828) Τούρκων. Οι παρατηρήσεις τους όμως είναι αποτέλεσμα άμεσης παρατηρήσεως. Ο Προτεστάντης λόγιος και ιερέας του USS CONSTITUTION George Jones περιέγραψε λεπτομερώς την επίσκεψή του στη Μήλο και τη Λειτουργία της Μεγάλης Παρασκευής. Εντυπωσιάστηκε από την πληθώρα των Ορθοδόξων Ναών, πολλοί των οποίων ήσαν απλοί και μικροί, ενώ άλλες μεγάλες εκκλησίες ήσαν διακοσμημένες με τοιχογραφίες, θόλους και προσφορές. Έκπληκτος αναφέρει τους Ορθόδοξους ιερείς και τα άμφιά τους, τις εκκλησίες χωρίς στασίδια και διαχωρισμένοι οι μεν γυναίκες αριστερά, ενώ οι άνδρες στη δεξιά πλευρά της εκκλησίας. Τόνισε μάλιστα και τις σημαντικές διαφορές μεταξύ της Ορθοδόξου και Προτεσταντικής Εκκλησίας. Ως διδάσκαλος επί του πλοίου, ο George Jones, είχε επανειλημμένες ευκαιρίες να επισκέπτεται διάφορες περιοχές που το CONSTITUTION επεσκέπτετο. Πρέπει να σημειωθεί ότι έγραψε και ιδιαίτερα κολακευτικά σχόλια μάλιστα για τους Τούρκους που γνώρισε.

g Φύλλο Πορείας του George Sirian για ανάληψη υπηρεσίας επί του CONSTITUTION. i Αναμνηστικό γραμματόσημο των ΗΠΑ με το USS CONSTITUTION (1947). h To USS Constitution εν πλω.

Επίλογος Η Αμερικανική διπλωματία σαφώς υπελόγιζε στο Πολεμικό Ναυτικό, ως μέσον να διεξάγεται ηρέμως και ανεπισήμως η πολιτική της. Είναι εμφανές ότι με τη Μεσογειακή αποστολή του USS CONSTITUTION κατά τα έτη 1824 μέχρι το 1828, η φρεγάτα συνέβαλε στον Αγώνα των Ελλήνων για Ανεξαρτησία. Σημειώνεται ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ετήρησαν αυστηρά την ουδετερότητα. Αφενός μεν διευκόλυναν τις προσπάθειες των Αμερικανικών Φιλελληνικών Κομιτάτων να παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια στους δυστυχούντες Έλληνες, αφετέρου δε διεξήγαγαν χωρίς αποτέλεσμα διαπραγματεύσεις για Συνθήκες με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Και ενώ πολλοί Αμερικανοί πολιτικοί και απλοί πολίτες συμφωνούσαν με τις φιλελληνικές δηλώσεις προσωπικοτήτων, όπως του Προέδρου Thomas Jefferson, του Henry Clay, του Προέδρου του Πανεπιστημίου Harvard, Edward Everett, και για την περίφημη ομιλία του στο Κογκρέσο του Daniel Webster, ότι ήταν ηθική υποχρέωση της Αμερικής να υποστηρίζει την Ελλάδα, είναι εμφανές ότι επίσημα η Αμερικανική Κυβέρνηση ουδέποτε μας υποστήριξε. Ευτυχώς, το USS CONSTITUTION ήταν διακριτικά στο πλευρό μας στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Οι Αμερικανοί θεωρούν μάλιστα το USS CONSTITUTION Εθνικό Μνημείο και το ετίμησαν με γραμματόσημο το 1947. Βιβλιογραφία Brodine CE, Crawford MJ, Hughes CF: Ironsides! The Ship, the Men and the Wars of the USS Constitution, Fireship Press, 2007. Fitz-Enz DG: Ironsides: Eagle of the Sea. The Story of the USS Constitution, Lanham Taylor Trade Publishing, 2004. “Log Lines”, Research and Collections at the USS Constitution Museum. Martin TG: A Most Fortunate Ship, Guilford: Globe Pequot Press, 1980. Martin TG: A Most Fortunate Ship. A Narrative History of "Old Ironsides", Naval Institute Press, 1997. Toll IW: Six Frigates: The Epic History of the Founding of the US Navy, WW Norton, New York, 2006.

14 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Over 40 years of experience in the Maritime industry In excess of 30 million tons of cargo transported annually Safe operation with 4 point focus: Environment, Human Resources,Cargo and Vessel Quality Management (ISM, ISPS, MLC, ISO9001, ISO14001, ISO50001 & OCIMF TMSA3)

COMMITMENT TRUST RESPONSIBILITY

Diadochou Pavlou 10, 166 75 Glyfada - Greece | T +30 210 89 26 000 | F +30 210 89 83 231 centrofin@centrofin.gr | www.centrofin.gr

Ο ρόλος του καιρού κατά τη διάρκεια της «Ναυμαχίας της Σαλαμίνας» μεταξύ Ελλήνων και Περσών το 480 π.Χ. Χρήστος Ζερεφός1,2,3,4,*, Σταύρος Σολωμός1, Δημήτρης Μελάς5, Ιωάννης Καψωμενάκης1 και Χρήστος Ρεπαπής1,4

ναυμαχία της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. είναι μία από τις πιο σημαντικές ναυτικές μάχες όλων των εποχών. Η παρούσα εργασία εξετάζει λεπτομερώς τις κλιματολογικά επικρατούσες καιρικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της περσικής εισβολής στην Ελλάδα. Πραγματοποιούμε μια κλιματολογική ανάλυση του αιολικού καθεστώτος στα στενά της Σαλαμίνας, όπου έλαβε χώρα αυτή η ιστορική μάχη, με βάση τις διαθέσιμες μετρήσεις μετεωρολογικών σταθμών, τις κλιματικές αναλύσεις (Reanalysis*) και τις αριθμητικές προσομοιώσεις (ERA5, WRF) για την περίοδο 1960–2019. Τα αποτελέσματά μας συγκρίνονται με αρχαίες πηγές πριν και κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης και μπορούν να συνοψισθούν ως εξής: (i) Οι κλιματολογικές μετρήσεις των μετεωρολογικών σταθμών και τα αποτελέσματα των μοντέλων που περιγράφουν τους επικρατούντες ανέμους στην περιοχή ενδιαφέροντος συμφωνούν με τις περιγραφές των αυτοπτών μαρτύρων όπως αυτές αναφέρονται από αρχαίους ιστορικούς και (ii) οι αρχαίοι Έλληνες και ιδιαίτερα ο Θεμιστοκλής πρέπει να είχαν επίγνωση της τοπικής κλιματολογίας εφόσον το στρατηγικό τους σχέδιο καταρτίστηκε προσεκτικά και εφαρμόσθηκε έτσι ώστε να εκμεταλλευτούν την ημερήσια μεταβολή του ανέμου. Προϊούσης της ημέρας, ο συνδυασμός του βορειοδυτικού ανέμου κατά τη διάρκεια της νύχτας και των πρώτων πρωινών ωρών, και η σύγκλιση με τη νότια θαλάσσια αύρα μετά τις 10:00 π.μ., σχημάτισε μία «λαβίδα» που βοήθησε τους Έλληνες στην αρχή της σύγκρουσης το πρωί φέρνοντας αναταραχή στον Περσικό στόλο ενώ παράλληλα εμπόδισε τους Πέρσες να διαφύγουν στην ανοιχτή θάλασσα κατά τις πρώτες απογευματινές ώρες. *(Reanalysis) Μετεωρολογικός όρος που αναφέρεται στον επαναϋπολογισμό των κλιματικών παραμέτρων μιας περιόδου με τη χρήση νεότερης γενιάς ατμοσφαιρικών μοντέλων και την αφομοίωση όλων των διαθέσιμων μετρήσεων και παρατηρήσεων για την συγκεκριμένη περίοδο. Λέξεις-κλειδιά: ναυμαχία της Σαλαμίνας˙αρχαία Ελλάδα˙ Πέρσες˙θαλάσσια αύρα˙ Ετησίες˙ERA5˙ WRF

1. Εισαγωγή

Ο Σεπτέμβριος του 2020 σηματοδοτεί την επέτειο για τα 2500 χρόνια που έχουν περάσει από την περίφημη ναυμαχία της Σαλαμίνας η οποία έλαβε χώρα στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. Εκείνη η τιτάνια ναυμαχία από ιστορική άποψη αντιπροσωπεύει τη σύγκρουση δύο μεγάλων πολιτισμών, δηλαδή του ελληνικού και του βαβυλωνιακού-περσικού. Όπως θα φανεί στις παραγράφους που ακολουθούν, η γνώση των Ελλήνων ναυάρχων σχετικά με την τοπική κλιματολογία χρησιμοποιήθηκε αποτελεσματικά στα στρατηγικά τους σχέδια. Η επικρατούσα θερινή κυκλοφορία στο Αιγαίο Πέλαγος καθορίζεται από τον συνδυασμό του θερμικού χαμηλού μουσωνικού τύπου το οποίο επικεντρώνεται πάνω από τα υψίπεδα του Ιράκ, με τα συστήματα υψηλής πίεσης πάνω από τα Βαλκάνια. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εδραίωση ενός συστήματος υποβάθρου βόρειων ανέμων στο Αιγαίο Πέλαγος οι οποίοι ονομάζονται «Ετησίες» (τα γνωστά μελτέμια), το οποίο στα Ελληνικά σημαίνει «επαναλαμβανόμενοι ετησίως». Οι Ετησίες άνεμοι ήταν πολύ γνωστοί στους αρχαίους Έλληνες και στους

άλλους ναυτικούς λαούς της Ανατολικής Μεσογείου για την ετήσια επανεμφάνιση και την ισχύ τους. Ο Αριστοτέλης περιγράφει αυτούς τους ανέμους, τη χρονική τους διακύμανση και την ισχύ τους με μεγάλη ακρίβεια [1]. Σε τοπική κλίμακα, το θερινό ανεμολογικό πεδίο στο Αιγαίο Πέλαγος καθορίζεται από τη σχετική ισχύ μεταξύ των Ετησίων και των τοπικών ανέμων, όπως είναι οι θαλάσσιες αύρες. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν αυτά τα τοπικά κλιματολογικά χαρακτηριστικά τα οποία, όπως θα φανεί επίσης στις παρακάτω ενότητες, είναι εξαιρετικά όμοια ακόμη και σήμερα, 25 αιώνες αργότερα. Προτού μελετήσουμε τις κλιματολογικές συνθήκες στη συγκεκριμένη περιοχή της Σαλαμίνας, αξίζει να παρουσιάσουμε ένα σύντομο ιστορικό υπόβαθρο εστιάζοντας σε ορισμένα περιστατικά που σχετίζονται με τον καιρό, τα οποία έλαβαν χώρα πριν από τη ναυμαχία στη Σαλαμίνα. Αυτή η περιγραφή βασίζεται σε όλες τις διαθέσιμες αρχαίες πηγές που αφορούν τις καιρικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της περσικής εισβολής στην Ελλάδα. Η σπίθα που άναψε τη φλόγα της περσικής εισβολής στην Ελλάδα μπορεί να εντοπιστεί αν ανατρέξουμε στην Ιωνική Επανάσταση το 499 π.Χ., όταν οι ελληνικές αποικίες στη Μικρά Ασία εξεγέρθηκαν ενάντια στην περσική κυριαρχία και τόσο η Αθήνα όσο και η Ερέτρια υποστήριξαν την εξέγερσή τους [2] (5, 35**) (**Οι αριθμοί εντός των παρενθέσεων υποδηλώνουν κεφάλαιο και γραμμές βιβλίου). Αυτή η πράξη οδήγησε τον Πέρση βασιλιά, Δαρείο, πατέρα του Ξέρξη, να ζητήσει εκδίκηση από την Ελλάδα. Η πρώτη απόπειρα, η οποία πραγματοποιήθηκε το 492 π.Χ. υπό την ηγεσία του Πέρση στρατηγού Μαρδόνιου κατέληξε σε καταστροφή, αφού σχεδόν όλος ο στόλος του βυθίστηκε σε μια ισχυρή καταιγίδα στην παράκτια περιοχή του Όρους Άθως, στη Βόρεια Ελλάδα [2] (6,44) (Σχήμα 1). Η δεύτερη απόπειρα έλαβε χώρα το 490 π.Χ. υπό τις διαταγές του Πέρση ναυάρχου Δάτη και του Πέρση στρατηγού Αρταφέρνη. Η ήττα τους στη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. είναι ευρέως γνωστή [2] (6,102–105) και εορτάζεται παγκοσμίως κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων. Μετά την ήττα τους στο Μαραθώνα, οι Πέρσες ανέβαλαν τις προετοιμασίες τους για να εισβάλουν στην Ελλάδα επί σχεδόν εννέα χρόνια. Αυτή η αναβολή οφειλόταν στην εξέγερση της Αιγύπτου καθώς και στην ανάγκη επέκτασης του όγκου και της ισχύος των περσικών δυνάμεων. Αποφασίστηκε ότι η τρίτη απόπειρα να εισβάλουν στην Ελλάδα θα έπρεπε να γίνει στη στεριά, παρά στη θάλασσα, με τη γεφύρωση του Ελλησπόντου από την Άβυδο στην απέναντι ακτή της Σηστού την άνοιξη του 481 π.Χ. (Σχήμα 1). Η γεφύρωση απέτυχε εξαιτίας μιας καταιγίδας, η οποία κατέστρεψε ό,τι είχαν φτιάξει οι μηχανικοί του Ξέρξη [2] (7, 33). Η καταιγίδα, η οποία διέλυσε την κατασκευή, πρέπει να συνοδευόταν από θυελλώδεις ανέμους. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, η λύση ήταν να τοποθετήσουν τριακόσια εξήντα πλοία συνδεδεμένα πλάιπλάι ώστε να αποτελέσουν μία γέφυρα, πάνω από την οποία ο περσικός στρατός κατόρθωσε να περάσει στην Ευρώπη την άνοιξη του 480 π.Χ. [2] (7, 36). Έχοντας υπόψη την καταστροφή του περσικού στόλου λόγω τρικυμίας στην περιοχή του Όρους Άθως δώδεκα χρόνια πριν (492 π.Χ.), ο Ξέρξης αποφάσισε να δημιουργήσει έναν ισθμό περίπου δύο χιλιομέτρων στη χερσόνησο του Άθω [2] (7, 24). Τα ίχνη εκείνου του ισθμού είναι ακόμη εμφανή μέχρι σήμερα σε μια περιοχή που ονομάζεται Νέα Ρόδα (βλ. Σχήμα 1). Στη συνέχεια, οι περσικές ναυτικές και χερσαίες δυνάμεις συναντή-

1 Κέντρον Ερεύνης Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα, 106 80, Ελλάδα˙ ssolomos@academyofathens.gr (Σ.Σ.)˙ jkaps@academyofathens.gr (Ι.Κ.)˙ repapis@mariolopoulosfoundation.gr (Χ.Ρ.) 2 Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα, 115 27, Ελλάδα 3 Περιβαλλοντικό Παρατηρητήριο Navarino (Ν.Ε.Ο.), Μεσσηνία, 24 001, Ελλάδα 4 Μαριολοπούλειο-Κανανγκίνειο Ίδρυμα Επιστημών Περιβάλλοντος, Αθήνα, 106 75, Ελλάδα 5 Τμήμα Εφαρμοσμένης και Περιβαλλοντικής Φυσικής, Τμήμα Φυσικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη; 54 124, Ελλάδα, melas@auth.gr (Δ.Μ.)

16 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Σχήμα 1: Συμβάντα σχετιζόμενα με καιρικά φαινόμενα κατά τη διάρκεια των περσικών εισβολών στην Ελλάδα. (1) Ο στόλος του Μαρδόνιου καταστρέφεται ολοσχερώς από μια καταιγίδα στο Όρος Άθως το 492 π.Χ.˙ (2) καταιγίδα και θυελλώδεις άνεμοι εμποδίζουν το στρατό του Ξέρξη να περάσει στην Ευρώπη (481 π.Χ.)˙ (3) θυελλώδεις βορειοανατολικοί άνεμοι και τρικυμία διάρκειας τριών ημερών καταστρέφουν τριακόσιες τριήρεις και δεκάδες άλλα πλοία (480 π.Χ.)˙ (4) διακόσια περσικά πλοία συνετρίβησαν από ισχυρούς ανέμους στο Ακρωτήριο Καφηρέας στην προσπάθειά τους να προσεγγίσουν την Αθήνα από την ανοιχτή θάλασσα (480 π.Χ.)˙ (5) οι Έλληνες από την Κέρκυρα αποτυγχάνουν να ενταχθούν στις Ελληνικές συμμαχικές δυνάμεις στη Σαλαμίνα εξαιτίας ισχυρών ανέμων στο Ακρωτήριο Μαλέας (480 π.Χ.)˙ (6) ναυμαχία στη Σαλαμίνα.

θηκαν στις εκβολές του Έβρου (Σχήμα 1) και ο Ξέρξης ο ίδιος επιθεώρησε τον στόλο [2] (7, 128). Οι τριήρεις που μετρήθηκαν ήταν χίλιες διακόσιες επτά, ενώ το σύνολο των υπόλοιπων πλοίων ανερχόταν στις τρεις χιλιάδες [2] (7, 21). Ο περσικός στόλος έπλεε παράλληλα με τα χερσαία στρατεύματα που προχωρούσαν στην ξηρά, ώσπου έφτασαν στις εκβολές του Αξιού στον Θερμαϊκό Κόλπο, όπου συγκεντρώθηκαν όλες οι περσικές χερσαίες δυνάμεις (Σχήμα 1). Οι Έλληνες, στην προσπάθειά τους να ανακόψουν την περσική εισβολή, αποφάσισαν να καταλάβουν τις Θερμοπύλες με τις χερσαίες δυνάμεις τους και το Αρτεμίσιο (Σχήμα 1) με τον στόλο τους [2] (7, 175). Έντεκα ημέρες μετά τον απόπλου του από τον Θερμαϊκό Κόλπο, ο περσικός στόλος έφτασε στην ακτή της Μαγνησίας (βλ. Σχήμα 1). Την επόμενη ημέρα, θυελλώδεις βορειοανατολικοί άνεμοι (δηλαδή οι Ετησίες) προκάλεσαν μεγάλη τρικυμία η οποία διήρκεσε τρεις ημέρες [2] (7, 188). Εκτιμάται ότι τριακόσιες τριήρεις και δεκάδες μικρότερα πλοία χάθηκαν, ενώ μεγαλύτερα σκάφη παρασύρθηκαν από τους ανέμους και την τρικυμία στις ακτές του Πηλίου. Είναι προφανές ότι η καταστροφή αιφνιδίασε τους Πέρσες και, πανικόβλητοι, όσοι από αυτούς επέζησαν έπλευσαν προς το νοτιοανατολικό άκρο της Μαγνησίας, όπου αγκυροβόλησαν στον Παγασητικό Κόλπο (Σχήμα 1). Οι Έλληνες, οι οποίοι ενημερώθηκαν από τους ανιχνευτές τους σχετικά με την καταστροφή του Περσικού στόλου, επέστρεψαν με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα από τη Χαλκίδα στο Αρτεμίσιο (Σχήμα 1), ώστε να φθάσουν εκεί νωρίτερα από τα περσικά πλοία. Μάλιστα, κατέλαβαν δεκαπέντε από αυτά [2] (7, 8)∙[3]∙ [4] (8, 15). Άλλα διακόσια περσικά πλοία που προσπάθησαν να περιπλεύσουν την Εύβοια ναυάγησαν στο Ακρωτήριο Καφηρέας (Σχήμα 1). Ταυτόχρονα, ο ελληνικός στρατός ηττήθηκε στις Θερμοπύλες και ο ελληνικός στόλος έπλευσε νότια για να προστατεύσει τις νότιες περιοχές [4] (8, 21). Ο περσικός στόλος αγκυροβόλησε στο Αρτεμίσιο και έμειναν εκεί για αρκετές ημέρες, κατά τη διάρκεια των οποίων τα χερσαία τους στρατεύματα περνούσαν μέσα από τις Θερμοπύλες, ούτως ώστε, κατ’ απαίτηση του βασιλιά Ξέρξη, ολόκληρος ο στρατός θα μπορούσε να δει τα νεκρά κορμιά των ηττηθέντων Ελλήνων καθ’ οδόν προς την Αθήνα [4]. Όταν οι Πέρσες έφθασαν στην πόλη των Αθηνών, την οποία κατέστρεψαν ολοσχερώς, ο στόλος τους πρέπει να αριθμούσε περίπου χίλια πλοία, ενώ ο αντίστοιχος ελληνικός στόλος αποτελούνταν από περίπου τριακόσια [5] (338–343). Η αποφασιστική σύγκρουση ανάμεσα στις ελληνικές και τις περσικές δυνάμεις πραγματοποιήθηκε στα στενά μεταξύ της Αττικής και της Σαλαμίνας (Σχήμα 1) και έμεινε γνωστή στην ιστορία ως «Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας». Αυτή η ναυτική σύγκρουση αποτελεί το επίκεντρο της

μελέτης μας. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζουμε πώς ο Αθηναίος ηγέτης Θεμιστοκλής αξιοποίησε τις επικρατούσες τοπικές κλιματολογικές συνθήκες για να αναπτύξει ένα ιδιοφυές στρατηγικό σχέδιο το οποίο οδήγησε σε μια μεγαλειώδη νίκη έναντι στο εξαιρετικά μεγαλύτερο αριθμητικά ναυτικό του Πέρση βασιλιά, Ξέρξη. Τα κύρια στοιχεία μας για τις καιρικές συνθήκες κατά τη διάρκεια της μάχης προέρχονται από τον Ηρόδοτο, ο οποίος έγραψε το έργο του «Ιστορίαι» γύρω στο 440– 430 π.Χ., περίπου 40-50 χρόνια μετά τη δεύτερη εισβολή της Περσίας στην Ελλάδα. Επίσης, ο τραγωδός Αισχύλος, ο οποίος συμμετείχε προσωπικά στη μάχη, στην τραγωδία του «Πέρσαι» το 472 π.Χ. περιγράφει τη χωρική και χρονική ανάπτυξη της ναυμαχίας. Επιπρόσθετες πληροφορίες περιέχονται στα κείμενα μεταγενέστερων αρχαίων ιστορικών οι οποίοι ασχολήθηκαν με τους ελληνοπερσικούς πολέμους, όπως ο Θουκυδίδης, ο Πλούταρχος, ο Παυσανίας, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης και ο Κτησίας ο Κνίδιος. Στην Ενότητα 2, παρουσιάζουμε τις μετρήσεις και τα εργαλεία μοντελοποίησης που χρησιμοποιήθηκαν στη μελέτη μας. Η Ενότητα 3 περιλαμβάνει την ανάλυση των επικρατουσών κλιματολογικών συνθηκών όπως αυτές παρατηρήθηκαν, μετρήθηκαν και προσομοιώθηκαν στα στενά της Σαλαμίνας, καθώς και την ημερήσια μεταβολή τους, λαμβάνοντας υπόψη την επίδραση των συνοπτικών αλλά και των τοπικών κλιματολογικών συστημάτων. Τα συμπεράσματα της μελέτης παρουσιάζονται στην Ενότητα 4.

2. Μεθοδολογία

Για την περιγραφή της τοπικής κλιματολογίας στην ευρύτερη περιοχή του Σαρωνικού Κόλπου και των Στενών της Σαλαμίνας χρησιμοποιήθηκαν συνδυασμένα δεδομένα παρατήρησης και μοντελοποίησης του τοπικού ανεμολογικού πεδίου . Στη συνέχεια παρατίθενται περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις διαθέσιμες μετρήσεις και τη μεθοδολογία της ατμοσφαιρικής μοντελοποίησης. 2.1. Δεδομένα παρατήρησης Οι παρατηρήσεις που χρησιμοποιούνται στην παρούσα μελέτη περιλαμβάνουν ταχύτητα και κατεύθυνση ανέμων στα 10 m από δύο παράκτιους σταθμούς: (α) Ελευσίνα (38.04° Β, 23.54° Α) μεταξύ των ετών 1960–2010 και (β) Πειραιάς (37.93° Β, 23.63° Α) μεταξύ των ετών 1960–2010. Οι σταθμοί της Ελευσίνας και του Πειραιά ανήκουν στην Ελληνική Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (ΕΜΥ) και αυτές οι μετρήσεις είναι διαθέσιμες ανά τρίωρο. 2.2. Κλιματική ανάλυση (Reanalysis) και Μοντελοποίηση Προκειμένου να αναλύσουμε την κλιματολογία της δυναμικής της ατμόσφαιρας και των χαρακτηριστικών του ανέμου στην περιοχή ενδιαφέροντος, χρησιμοποιήσαμε τα δεδομένα κλιματικής ανάλυσης (Reanalysis) ERA5 [6] τα οποία είναι διαθέσιμα σε παγκόσμια κλίμακα με χωρική διακριτοποίηση 0.25 ° × 0.25 °. Η περίοδος 1979–2019 χρησιμοποιείται για να εξάγουμε τις κλιματολογικές ιδιότητες της μέσης ατμοσφαιρικής πίεσης στο επίπεδο της θάλασσας πάνω από την ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Ευρώπης και της Μικράς Ασίας.

Σχήμα 2. Διαμόρφωση των επάλληλων πλεγμάτων στο ατμοσφαιρικό μοντέλο (WRF) : Εξωτερικό πλέγμα (d01), 12x12 km˙ Ενδιάμεσο πλέγμα (d02), 3x3 km˙ εσωτερικό πλέγμα (d03), 1x1 km. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 17

Για την περιγραφή των ιδιοτήτων του ανέμου εντός του Σαρωνικού Κόλπου, χρησιμοποιήσαμε το μοντέλο WRF [7] σε μια τηλεσκοπική διαμόρφωση με επάλληλα πλέγματα όπως φαίνεται στο Σχήμα 2. Το εξωτερικό πλέγμα έχει ανάλυση 12 × 12 km, το ενδιάμεσο (d02) 3 × 3 km και το εσωτερικό (d03) 1 × km, αντίστοιχα. Η αύξηση της διακριτικής ικανότητας του μοντέλου μέχρι αυτή την υψηλότερη ανάλυση είναι απαραίτητη για να μπορέσει το μοντέλο να αναπαράγει τις τοπικές ροές ανέμων (π.χ. τη θαλάσσια αύρα) οι οποίες δεν μπορούν να περιγραφούν στο πιο αραιό πλέγμα των δεδομένων ERA5. Για να περιγράψουμε τις ιδιότητες του μέσου ανέμου στην περιοχή, πραγματοποιήσαμε δέκα ξεχωριστές προσομοιώσεις με το μοντέλο WRF. Κάθε μία από αυτές τις προσομοιώσεις οδηγείται από τα μέσα μηνιαία ατμοσφαιρικά πεδία ERA5 για τον Σεπτέμβριο μήνα κάθε έτους ξεχωριστά, από το 2007 έως το 2016. Τα αποτελέσματα της κάθε προσομοίωσης περιέχουν 24 ωριαίες τιμές από 00:00 έως 23:00 UTC (Coordinated Universal Time) από τις οποίες υπολογίζονται οι χάρτες του μέσου ανέμου ανά ώρα για την περίοδο μεταξύ 2007 και 2016, οι οποίοι φαίνονται στις ενότητες που ακολουθούν.

3. Αποτελέσματα

Η προσπάθειά μας να προσομοιώσουμε τις μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας της Σαλαμίνας βασίζεται τόσο στα ιστορικά κείμενα όσο και στη σύγχρονη γνώση σχετικά με τις επικρατούσες μετεωρολογικές συνθήκες στην περιοχή του Σαρωνικού Κόλπου. Η ανάλυση σε αυτή την ενότητα εστιάζεται στα τοπικά χαρακτηριστικά του ανέμου τα οποία, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Θεμιστοκλής γνώριζε τόσο καλά [3]. 3.1. Κλιματολογία της Δυναμικής της Ατμόσφαιρας σε Συνοπτική Κλίμακα Όπως προκύπτει από πολυάριθμες μελέτες, το ανεμολογικό πεδίο στην περιοχή είναι πολύ περίπλοκο [8,9]. Κατά τη διάρκεια της θερμής περιόδου του έτους, ο άνεμος χαρακτηρίζεται κυρίως από δύο ευδιάκριτα συστήματα, τους Ετησίες και τη θαλάσσια αύρα. Οι Ετησίες εκδηλώνονται σαν μια ετήσια θερινή ισχυρή βόρεια ροή στο Αιγαίο, ενώ στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας εμφανίζονται ως βορειοανατολικοί άνεμοι με μέτριες έως ισχυρές ταχύτητες. Διαρκούν από τον Μάιο μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου και πνέουν στο Αιγαίο με αξιοσημείωτη ένταση, σε κάποιες περιπτώσεις φτάνοντας ακόμη και εκείνη της θύελλας. Η ατμοσφαιρική κυκλοφορία που δημιουργεί αυτούς τους ανέμους είναι μουσωνικού τύπου και προκαλείται από τον συνδυασμό των υψηλών πιέσεων που επικρατούν κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη, με την επέκταση του εκτεταμένου θερμικού χαμηλού του Ιράκ μέχρι τη Μέση Ανατολή και την Κύπρο [10]. Η εξασθένιση των Ετησίων επιτρέπει την ανάπτυξη τοπικών συστημάτων κυκλοφορίας, όπως είναι οι θαλάσσιες και χερσαίες αύρες. Όπως φαίνεται από την κλιματολογική ανάλυση 41 ετών (1979–2019) της μέσης ατμοσφαιρικής πίεσης στη στάθμη της θάλασσας από τα δεδομένα ERA5 (Σχήμα 3), είναι εμφανής μια εξασθένιση της οριζόντιας βαροβαθμίδας στο Αιγαίο Πέλαγος κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου σε σύγκριση με την ισχυρότερη βαροβαθμίδα που επικρατεί τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Αυτή η κατάσταση έχει ως αποτέλεσμα την εξασθένιση της γεωστροφικής συνιστώσας του ανέμου που σχηματίζει τους βόρειους Ετησίες ανέμους σε αυτή την περιοχή. 3.2. Η Εξέλιξη των Καιρικών Συνθηκών κατά τη διάρκεια της Ναυμαχίας Τα τοπικά χαρακτηριστικά των Ετησίων ανέμων στο Αιγαίο, όσον αφορά την κατεύθυνση και την έντασή τους, καθορίζονται από τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά όπως π.χ. νησιά, ακρωτήρια και βουνά καθώς και από την αλληλεπίδρασή τους με άλλα συστήματα τοπικής κυκλοφορίας. Για παράδειγμα, το σύστημα της θαλάσσιας αύρας στο Σαρωνικό Κόλπο είναι πάντοτε ενεργό, επειδή εξαρτάται από τη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ της θάλασσας και της ξηράς. Το αν και κατά πόσο αυτή η νοτιοανατολική-νοτιοδυτική θαλάσσια αύρα θα μπορέσει να αναπτυχθεί πλήρως και να κυριαρχήσει στην περιοχή εξαρτάται από την αντίστοιχη ένταση των Ετησίων ανέμων που πνέουν αντίθετα στην ίδια περιοχή από βόρειες γενικά διευθύνσεις. Η γνώση του Θεμιστοκλή και των Αθηναίων για την τοπική κλιματολογία πρέπει να έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιλογή των Στενών της Σαλαμίνας για την αντιπαράθεση με τον περσικό στόλο. Το προφανές πλεονέκτημα που προσέφερε το στενό κανάλι ήταν ότι ο περσικός στόλος δε θα μπορούσε να εκτελέσει τακτικούς ελιγμούς προκειμένου να περικυκλώσει τα Ελληνικά πλοία. Επιπλέον, ο Θεμιστοκλής γνώριζε ότι εκείνη τη 18 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Σχήμα 3. Μέση ατμοσφαιρική πίεση στη στάθμη της θάλασσας (mb) στις 06:00 UTC για την περίοδο 1979–2019 κατά τη διάρκεια (επάνω) Ιουλίου–Αυγούστου και (κάτω) Σεπτεμβρίου όπως προκύπτει από τα δεδομένα κλιματικής ανάλυσης (Reanalysis) ERA5 του Ευρωπαϊκού Κέντρου Μετεωρολογικών Προβλέψεων Μέσης Κλίμακας (ECMWF). Οι σκιασμένες περιοχές υποδεικνύουν υψόμετρο πάνω από 700 m. Η βαροβαθμίδα πάνω από το Αιγαίο Πέλαγος για τον Ιούλιο και τον Αύγουστο είναι σχεδόν διπλάσια σε σύγκριση με αυτή του Σεπτεμβρίου.

συγκεκριμένη εποχή του χρόνου (τέλος Σεπτεμβρίου) υπήρχαν δύο πιθανότητες όσον αφορά τα χαρακτηριστικά του ανέμου στη Σαλαμίνα: (i) ένας επικρατών βόρειος άνεμος (Ετησίας) ο οποίος θα καθιστούσε την περιοχή ακατάλληλη για ναυμαχία, ειδικά εφόσον οι Πέρσες είχαν πολύ πρόσφατα υποστεί σοβαρές απώλειες εξαιτίας των Ετησίων ανέμων ή (ii) ένας μάλλον μέτριος βορειοδυτικός άνεμος νωρίς το πρωί που θα τον διαδεχόταν η νοτιοανατολική θαλάσσια αύρα η οποία αρχίζει να εισέρχεται μέσα στα Στενά της Σαλαμίνας περίπου από τις 10:00 τοπική ώρα (Local Standard Time - LST) και διαρκεί μέχρι τη δύση του ηλίου. Η πορεία των καιρικών συνθηκών κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης περιγράφεται σε αυτή την ενότητα παράλληλα με τα αντίστοιχα ιστορικά στοιχεία. Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται σε τοπική ώρα (LST) για ευκολότερη σύγκριση με τις αρχαίες πηγές. Το βράδυ πριν από τη μάχη, ο ελληνικός στόλος εδρεύει στα Στενά της Σαλαμίνας (βλ. τον χάρτη στο Σχήμα 6) ενώ η περσική αρμάδα κατέχει θέση στον Όρμο του Φαλήρου [4] (8.66–7). Παρόλο που ο ακριβής αριθμός των πλοίων και για τις δύο πλευρές διαφέρει ανάλογα με την πηγή, είναι ασφαλές να πούμε ότι ο αριθμός των περσικών πλοίων ήταν περίπου τέσσερεις φορές μεγαλύτερος από τον αριθμό των ελληνικών πλοίων. Η πρόθεση των Ελλήνων διοικητών ήταν να μεταφέρουν τη σύγκρουση στο κανάλι της Σαλαμίνας επειδή, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο: «το να πολεμήσουμε μέσα στα στενά μας βάζει σε πλεονεκτική θέση, αλλά το να πολεμήσουμε σε ανοιχτά νερά βάζει εκείνους σε πλεονεκτική θέση» [4] (8.60). Τα πλεονεκτήματα περιελάμβαναν το στενό μέτωπο, τους Έλληνες οπλίτες στην ακτή της Σαλαμίνας, οι οποίοι θα κάλυπταν τον ελληνικό στόλο, καθώς και το ότι ο περσικός στόλος θα αναγκαζόταν να εισέλθει στην στενή είσοδο του καναλιού ανάμεσα στο Ακρωτήριο Κυνόσουρα και την ακτή της Αττικής προς τα βόρεια (Αμφιάλη - Πέραμα) [11]. Για να τους δελεάσει να μπουν στα στενά, ο Θεμιστοκλής έστειλε τον αγγελιαφόρο του τον Σίκινο να μεταφέρει ένα παραπλανητικό μήνυμα στον βασιλιά Ξέρξη. Ο Σίκινος ανέφερε ότι οι

Quality around the clock and against the elements Around the clock, against the elements, Thenamaris delivers a wide variety of cargoes for clients worldwide: safely, securely and efficiently. Combining fresh energy with over 50 years of shipping experience, we manage a world-class fleet of ocean going vessels, ensuring high quality performance and a service you can trust. Find out more about us at www.thenamaris.com

Έλληνες σκέφτονταν τη φυγή καθώς είχαν χάσει το ηθικό τους, και τα λόγια του θεωρήθηκαν αληθή από τον Ξέρξη [4] (8.74–76)∙ [5] (355– 362). Μετά από αυτή την είδηση και κατά τις νυχτερινές ώρες, ο Ξέρξης έστειλε ένα απόσπασμα στο έρημο νησί Ψυττάλεια [4] (8.76), μια ναυτική μοίρα για να κλείσει τα στενά ανάμεσα στη Σαλαμίνα και τα Μέγαρα [5] (368)∙ [4] (8.79) και τέλος, τον κύριο στόλο να αποκλείσει τις ανατολικές εξόδους. Τα ξημερώματα, θα επιτίθετο σε αυτόν που θεωρούσε ως τον εναπομείναντα ελληνικό στόλο. Οι ιστορικοί ορίζουν την ημερομηνία της ναυμαχίας της Σαλαμίνας μεταξύ 25ης και 30ης Σεπτεμβρίου, 480 π.Χ. Όπως περιγράφηκε προηγουμένως, ο πιο συνηθισμένος τύπος καιρού κατά τον Σεπτέμβριο στη Σαλαμίνα είναι είτε εκείνος της θαλάσσιας αύρας είτε ένας συνδυασμός των ετησίων ανέμων (μελτέμια) με τη θαλάσσια αύρα. Στα τέλη του Σεπτεμβρίου, υπάρχει φυσικά μια μικρή πιθανότητα βροχόπτωσης ή ακόμη και μια πιθανότητα θερινής καταιγίδας κατά τις πρώτες απογευματινές ώρες. Ωστόσο, ο Αισχύλος αναφέρει πως είχε ηλιοφάνεια το πρωί της ναυμαχίας, πράγμα το οποίο μας οδηγεί στον αποκλεισμό οποιουδήποτε άλλου είδους καιρού εκτός από τη θαλάσσια αύρα και τον ετησία. 3.2.1. Μετρήσεις σταθμών Τα κλιματολογικά στοιχεία για τη θαλάσσια αύρα του Σαρωνικού Κόλπου είναι εμφανή στον παράκτιο σταθμό του Πειραιά (37.93° Β, 23.63° Α), ο οποίος βρίσκεται περίπου 4 km ανατολικά του πεδίου της μάχης και στον παράκτιο σταθμό της Ελευσίνας (38.06° Β, 23.56° Α), ο οποίος βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του καναλιού της Σαλαμίνας σε απόσταση περίπου 10 km από το πεδίο της μάχης. Οι μετρήσεις του ανέμου στους σταθμούς του Πειραιά και της Ελευσίνας είναι διαθέσιμες ανά τρίωρο. Η ανάλυση των μετρήσεων του ανέμου για διάστημα 50 ετών (1960–2010) στην Ελευσίνα (Σχήμα 4α), δείχνει πώς η θαλάσσια αύρα τίθεται σε ισχύ μεταξύ 11:00–17:00 LST χαρακτηριζόμενη από νότιους ανέμους ταχύτητας έως 4–6 m/s και πώς οι βόρειοι άνεμοι επικρατούν κατά τη διάρκεια της νύχτας και νωρίς το πρωί (02:00–08:00 LST και 21:00–23:00 LST). Οι βόρειοι άνεμοι στην Ελευσίνα σχετίζονται είτε με συνοπτική βόρεια ροή (Ετησίες) είτε με πιο ασθενείς καταβάτες ανέμους από τα βουνά βόρεια του σταθμού. Ομοίως, οι μετρήσεις του ανέμου για διάστημα 50 ετών (1960–2010) στον Πειραιά (Σχήμα 4β), δείχνουν την ύπαρξη σημαντικής συνιστώσας νότιας και νοτιοανατολικής θαλάσσιας αύρας έως και 6 m s−1 μεταξύ 11:00–21:00 LST, με τους βόρειους ανέμους να επικρατούν για τις υπόλοιπες ώρες της ημέρας. Το ποσοστό συνθηκών νηνεμίας (0–2 m s−1) κατά τη διάρκεια της νύχτας και κατά τις πρώτες πρωινές ώρες είναι επίσης σημαντικό στον Πειραιά, φτάνοντας περίπου στο 30%–35%. Οι άνεμοι του βόρειου τομέα είναι εν γένει ισχυρότεροι και στους δύο σταθμούς, φτάνοντας έως 10–12 m s−1 ενώ οι άνεμοι του νότιου τομέα, οι οποίοι σχετίζονται με τη θαλάσσια αύρα, φτάνουν μέχρι τα 6–8 m s−1. Μια παρόμοια ανάλυση για τον Ιούλιο και τον Αύγουστο της περιόδου 1960–2010 στους σταθμούς της Ελευσίνας και του Πειραιά καταλήγει σε υψηλότερες συχνότητες καταγεγραμμένων βόρειων Ετησίων ανέμων σε σύγκριση με τον Σεπτέμβριο. Επίσης, μια πρωιμότερη έναρξη της θαλάσσιας αύρας (11:00 LST) είναι εμφανής για τον Σεπτέμβριο σε σύγκριση με τους μήνες Ιούλιο-Αύγουστο, ειδικά στον σταθμό του Πειραιά, ο οποίος βρίσκεται πιο κοντά στον ανοιχτό Σαρωνικό Κόλπο. 3.2.2. Προσομοιώσεις μοντέλων Προκειμένου να περιγραφεί η χωρική κατανομή των κύριων μετεωρολογικών χαρακτηριστικών κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, αναλύουμε τον μέσο άνεμο όπως προέκυψε από τις δέκα διαφορετικές προσομοιώσεις με το ατμοσφαιρικό μοντέλο WRF. Όπως περιγράφηκε στην Ενότητα 2, αυτές οι προσομοιώσεις οδηγούνται από τα μέσα μηνιαία πεδία των δεδομένων ERA5 για τον Σεπτέμβριο των ετών 2007–2016. Τα αποτελέσματα της μοντελοποίησης παρουσιάζονται στις παραγράφους που ακολουθούν μαζί με τα σχετικά παραθέματα από την κλασσική λογοτεχνία. Ο μέσος βορειοανατολικός Ετησίας άνεμος από το ενδιάμεσο πλέγμα του μοντέλου (3 × 3 km) είναι εμφανής στο Σχήμα 5, για την ώρα 08:00 LST. Η επιτάχυνση της ροής λόγω καναλισμού στα Στενά του Καφηρέα και στο Ακρωτήριο Μαλέας έχει σαν αποτέλεσμα η μέση τιμή του ανέμου για τον Σεπτέμβριο να υπερβαίνει τα 10 m s−1 και τα 6 m s−1 σε αυτές τις περιοχές, αντίστοιχα. Αυτές οι συνθήκες ανέμου εξηγούν τις απώλειες του περσικού στόλου κατά τη διαδρομή του από το Αρτεμίσιο προς τη Σαλαμίνα κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Εύβοιας (βλ. επίσης Σχήμα 1) καθώς και την αποτυχία του κερκυραϊκού στόλου να ενωθεί με τις ελληνικές δυνάμεις λόγω αντίξοων καιρικών συνθηκών νότια της Πελοποννή20 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Σχήμα 4. (επάνω) Ελευσίνα (38.04° Β, 23.54° Α) την περίοδο 1960–2010 και (κάτω) Πειραιάς (37.93° Β, 23.63° Α) την περίοδο 1960–2010. Οι μετρήσεις της Ελευσίνας και του Πειραιά είναι διαθέσιμες ανά τρίωρο.

Σχήμα 5. Ταχύτητα ανέμου σε m s−1 (χρωματική κλίμακα) και κατεύθυνση (διανύσματα), σε ύψος 10 m, 08:00 τοπική ώρα (LST). Δεκαετής μέσος όρος (2007–2016), από το ενδιάμεσο πλέγμα του μοντέλου WRF (3×3 km) που οδηγείται από τα μέσα μηνιαία πεδία ERA5 για τον Σεπτέμβριο.

σου στο στενό μεταξύ του Ακρωτηρίου Μαλέας και των Κυθήρων [2] (7.168). Η πιθανή εξέλιξη των καιρικών συνθηκών την ημέρα της ναυμαχίας παρουσιάζεται στο Σχήμα 6 με βάση τη μέση τιμή του ανέμου ανά ώρα όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα του μοντέλου σε ανάλυση 1 × 1 km.

Πριν από τη μάχη

Η τοπική ανατολή του ηλίου στα τέλη Σεπτεμβρίου πραγματοποιείται κατά προσέγγιση μεταξύ 07:00–07:10 LST. Ο Ηρόδοτος [4] (8.83) και ο Αισχύλος αναφέρουν ότι η μάχη ξεκίνησε την αυγή. Παρόλο που οι ελιγμοί μπορεί να είχαν αρχίσει το ξημέρωμα, η πραγματική σύγκρουση δεν ξεκίνησε τότε, εξαιτίας του χρόνου που ήταν απαραίτητος για την προετοιμασία των πλοίων, τη συγκέντρωση των στρατευμάτων, τους λόγους των ναυάρχων και των διοικητών και την επιβίβαση των πληρωμάτων στα πλοία [12]. Ο Hammond [11] υπολόγισε κατά προσέγγιση την ώρα διεξαγωγής της μάχης και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι χρειάζονταν τουλάχιστον δυόμιση ώρες για τους Πέρσες και δύο ώρες για τους Έλληνες προκειμένου να παρατάξουν τις δυνάμεις τους και να φτάσουν στις θέσεις μάχης τους. Κατά τη διάρκεια των πρώτων πρωινών ωρών, ο επικρατών άνεμος φυσάει από την ακτή, και εμφανίζεται στο στενό της Σαλαμίνας ως μια βορειοδυτική ή δυτική ροή, η οποία δεν δημιουργεί αξιόλογο κυματισμό. Αυτό υποστηρίζεται επίσης από τον Hammond [11], ο οποίος υπέδειξε ότι η θάλασσα ήταν αρκετά ήρεμη ώστε να επιτρέψει στον περσικό στόλο να προχωρήσει κωπηλατώντας και στους Έλληνες να συγκεντρωθούν και να προχωρήσουν με κουπιά και με πανιά. Αυτή είναι η στιγμή που ο ελληνικός παιάνας σηματοδοτεί την έναρξη της ελληνικής επίθεσης. Όπως φαίνεται στο Σχήμα 6α, μέτριας έντασης βορειοδυτικοί άνεμοι επικρατούν κατά τις πρώτες πρωινές ώρες (07:00 LST) σε όλο το Σαρωνικό Κόλπο, φτάνοντας μέχρι 6 m s−1 στην περιοχή της μάχης. Οι βορειοδυτικοί άνεμοι συνεχίζουν να πνέουν με βαθμιαία λιγότερη ισχύ μέχρι τις 10:00 LST. Χαρτογραφικές λεπτομέρειες και τοπογραφικά ονόματα δίνονται επίσης στο Σχήμα 6α.

Κατά τη διάρκεια της μάχης

Ο περσικός στόλος κινήθηκε εναντίον του ελληνικού στόλου, ο οποίος εκείνη τη στιγμή πήρε εντολή να κωπηλατεί προς τα πίσω, αλλά έχοντας πάντα την πλώρη προς τον περσικό στόλο. Η τακτική του Θεμιστοκλή είχε ως στόχο από τη μία να προσελκύσει τον περσικό στόλο στο στενότερο χώρο και να τους αναγκάσει να πολεμήσουν εκεί και δεύτερον, να κερδίσει χρόνο μέχρι να εμφανιστεί η θαλάσσια αύρα, όπως περίμενε ο Θεμιστοκλής γνωρίζοντας την τοπική κλιματολογία των ανέμων. Αυτή η επιχείρηση θα απαιτούσε επιπλέον μισή ώρα ή και περισσότερο. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η τοπική ανατολή ηλίου εκείνη την εποχή του έτους πραγματοποιείται περίπου στις ~07:00 LST, φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι η έναρξη της μάχης δε θα μπορούσε να είχε γίνει νωρίτερα από τις ~10:00 LST. Αυτή είναι η ώρα που, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Θεμιστοκλής «φρόντισε να μη στείλει τις τριήρεις του με την πλώρη ενάντια στα περσικά σκάφη μέχρι να έρθει η ώρα της ημέρας που πάντοτε έφερνε την αύρα φρέσκια από τη θάλασσα». Πράγματι, περίπου στις 10:00 LST η αλλαγή στο πεδίο του ανέμου γίνεται εμφανής και η νότια θαλασσινή αύρα αρχίζει να επιδρά στο στενό της Σαλαμίνας (Σχήμα 6β). Η σύγκλιση ανάμεσα στον προϋπάρχοντα βορειοδυτικό άνεμο και την εισερχόμενη νοτιοανατολική θαλάσσια αύρα συμβαίνει μέσα στο πεδίο της μάχης όπως φαίνεται από τη διακεκομμένη κόκκινη γραμμή στο Σχήμα 6β. Η θαλάσσια αύρα εντείνεται κατά τη διάρκεια της ημέρας φτάνοντας μέχρι 5–6 m s−1 (Σχήμα 6γ στις 15:00) και επίσης φέρνει κύματα μέσα στο κανάλι λόγω της μεγάλης εισροής (fetch) από τον Σαρωνικό Κόλπο και το Αιγαίο Πέλαγος. Οι Έλληνες γνώριζαν και ανέμεναν αυτές τις μεταβολές στις τοπικές συνθήκες του ανέμου. Όπως περιγράφεται από τον Πλούταρχο, η θαλάσσια αύρα είχε επουσιώδη επίδραση στα μικρότερα ελληνικά πλοία λόγω των κοντύτερων πλωρών και πρυμνών τους. Αντιθέτως, τα ψηλότερα περσικά πλοία επηρεάστηκαν σημαντικά από τους εντεινόμενους ανέμους αφού δεν μπορούσαν εύκολα να κάνουν ελιγμούς κατεύθυνσης, στρέφονταν προς τα πλάγια και έτσι κατέστησαν πιο ευάλωτα στον εμβολισμό από τα ελληνικά πλοία [3]. Ο Ηρόδοτος γράφει ότι σύμφωνα με τις αφηγήσεις των Αθηναίων, το πρωί της ναυμαχίας, οι Κορίνθιοι, πανικόβλητοι στη θέα του εχθρού, άνοιξαν πανιά και απέπλευσαν βιαστικά προς τη βόρεια είσοδο του καναλιού [2] (7, 94). Επίσης προσθέτει ότι οι Κορίνθιοι όχι μόνο διέψευσαν την κατηγορία των Αθηναίων, αλλά αντιθέτως ισχυρίστηκαν ότι η κίνησή τους έγινε για να καλύψουν τα νώτα του ελληνικού στόλου σε περίπτωση αντεπίθεσης από την περσική μοίρα, η οποία είχε ήδη ανακόψει το διάδρομο υποχώρησης του ελληνικού στόλου στο στενό των Μεγάρων. Όπως και να έχει το πράγμα, ο απόπλους προς τη βορειοδυτική έξοδο του καναλιού με τη χρήση των ιστίων θα μπορούσε να είναι δυνατός μόνο υπό την επίδραση της νοτιοανατολικής θαλάσσιας αύρας. Όπως φαίνεται από τα μεγεθυμένα γραφήματα στο Σχήμα 6 (δεξιά στήλη), η

Σχήμα 6. Ταχύτητα ανέμου (χρωματική κλίμακα) και κατεύθυνση (διανύσματα) στα 10 m (σε ) για τις ώρες: (α) 07:00 LST, (β) 10:00 LST, (γ) 15:00 LST και (δ) 01:00 LST. Μέσος όρος δεκαετίας (2007–2016) από το εσωτερικό πλέγμα του WRF (1×1 km) για τον μήνα Σεπτέμβριο. Το μαύρο αστέρι στα μεγεθυμένα γραφήματα (δεξιά στήλη) υποδηλώνει την τοποθεσία για την οποία υπολογίστηκε η πορεία του μέσου ημερήσιου ανέμου που φαίνεται στο Σχήμα 8. Η κόκκινη διακεκομμένη γραμμή στις 10:00 LST υποδεικνύει τη γραμμή σύγκλισης μεταξύ των ΒΔ και ΝΑ ροών.

Σχήμα 7. (α) Χάρτης μοντελοποιημένης τοπογραφίας (m). Η μαύρη γραμμή δείχνει την τοποθεσία της κατακόρυφης διατομής. (β,γ,δ)Δισδιάστατες διατομές κατεύθυνσης του ανέμου (σε μοίρες) σε κατακόρυφο επίπεδο εκτεινόμενο από ΒΔ προς ΝΑ παράλληλα με τα στενά της Σαλαμίνας τις ώρες : (α) 10:00 LST, (β) 15:00 LST, (γ) 23:00 LST. Μέσος όρος δεκαετίας (2007–2016) από το εσωτερικό πλέγμα του μοντέλου WRF (1 × 1 km) που οδηγείται από τα μέσα μηνιαία πεδία ERA5 για τον Σεπτέμβριο. Οι κάθετες διακεκομμένες γραμμές δείχνουν τις τοποθεσίες της Ελευσίνας και της Ψυττάλειας.

σύνθετη τοπογραφία του πεδίου της μάχης έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της σύγκρουσης. Για παράδειγμα, το Ακρωτήριο Κυνόσουρα πρέπει να είχε επιλεγεί στρατηγικά για την ανάπτυξη του ελληνικού στόλου καθώς προστατεύει το δυτικό τμήμα της εισόδου του καναλιού από τα κύματα της εισερχόμενης θαλάσσιας αύρας. Είναι επίσης ενδιαφέρον να δει κανείς την κατακόρυφη δομή της θαλάσσιας αύρας εντός του πεδίου της μάχης, όπως φαίνεται στο Σχήμα 7 από τα διαγράμματα κατακόρυφης διατομής της μέσης κατεύθυνσης του ανέμου, όπως προκύπτει από τις προσομοιώσεις του ατμοσφαιρικού μοντέλου WRF. Όπως φαίνεται σε αυτά τα γραφήματα, οι επικρατούντες άνεμοι στην ελεύθερη τροπόσφαιρα (πάνω από 1.0 km) έρχονται από τον βόρειο τομέα (0°–90° και 270°–360°) καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Το ρεύμα της τοπικής θαλάσσιας αύρας εμφανίζεται ως μια μάλλον ρηχή νότια ροή (90°–270°) στις 10:00 LST, αναπτύσσοντας ένα μέγιστο βάθος περίπου 1 km εντός του πλανητικού οριακού στρώματος (PBL) στις15:00 LST. Μετά τη δύση του ηλίου, η θαλασσινή αύρα υποχωρεί προς την ανοιχτή θάλασσα και μέχρι τις 23:00 LST ο άνεμος στην περιοχή επιστρέφει σε βόρειο από την επιφάνεια έως τα 3 km.

Μετά τη μάχη

Όπως μπορούμε να δούμε από το Σχήμα 6δ, κατά τη διάρκεια της νύχτας ο άνεμος ξαναγυρίζει σε βορειοδυτικό. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει πώς οι Πέρσες κατάφεραν να σηκώσουν πανιά και να φύγουν προς τα ανατολικά και επίσης πώς τα συντρίμμια της μάχης μεταφέρθηκαν ανατολικά από τα κύματα προς το Ακρωτήριο Κωλιάς (σημερινός Άγιος Κοσμάς). Ο Αισχύλος και ο Ηρόδοτος [5] (480) ∙ [4] (8,96), αναφέρουν ότι ο δυτικός άνεμος «Ζέφυρος» ήρθε να βοηθήσει την έξοδο των περσικών πλοίων κατά την τελική φάση της ναυμαχίας. Επίσης, σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς [5] (418)∙ [4] (8,96), τα συντρίμμια των πλοίων από τη μάχη μεταφέρθηκαν ανατολικά περνώντας το Φάληρο και φτάνοντας μέχρι και το Ακρωτήριο Κωλιάς, όπου «οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν περσικά κουπιά για το μαγείρεμα». Μια περίληψη των αναφορών που σχετίζονται με τον καιρό την ημέρα της μάχης δίνεται στον Πίνακα 1 μαζί με τα αντίστοιχα κλιματολογικά στοιχεία από την ανάλυσή μας. Για ορισμένες πηγές παρατίθεται επίσης και το πρωτότυπο κείμενο στα αρχαία ελληνικά.

Πίνακας 1. Καιρικές συνθήκες και χρονική εξέλιξη των γεγονότων την ημέρα της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας Ώρα (LST) Κλιματολογικά χαρακτηριστικά του ανέμου

Αρχαία πηγή

00:00– 07:00

[4] (Ηρόδ. 70.) (…Έτσι όταν πέρασε από στόμα σε στόμα να εκπλεύσουν, ΒΔ άνεμοι μέχρι 3–4 ms−1 πιθανόν βοηθούν τους έφεραν τα πλοία τους έξω προς τη Σαλαμίνα και παρατάχθηκαν ήσυχα κατά Πέρσες να πάρουν θέσεις μάχης κατά τη διάρκεια της μήκος της ακτής στις ορισμένες τους θέσεις …) νύχτας χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Έλληνες. [4] (Ηρόδ. 76.) (…Αυτά τα πράγματα τα έκαναν σιωπηρά, ώστε ο εχθρός να μην τους πάρει είδηση….) Επιπλέον, ο Αριστείδης καταφέρνει να περάσει απαρατήρητος μέσα από τα περσικά πλοία και να ενταχθεί [4] (Ηρόδ. 81.) (….ο Αριστείδης συνεπώς βγήκε μπροστά και τους είπε στον ελληνικό στόλο ότι είχε έρθει από την Αίγινα και είχε διαφύγει με δυσκολία χωρίς να γίνει αντιληπτός από εκείνους οι οποίοι τους έκαναν αποκλεισμό….)

07:00– 09:00

Προετοιμασίες και ομιλίες των επικεφαλής καθυστερούν την έναρξη της μάχης κατά 1-2 ώρες. Το διάστημα μεταξύ ανατολής ηλίου (~07:15 LST) και επιβίβασης, μια άλλη τριήρης καλύπτει την απόσταση 10 μιλίων από την Αίγινα προς τη Σαλαμίνα (ένα ταξίδι διάρκειας περίπου 1 – 1, 5 ωρών, λαμβάνοντας υπόψη ότι μια τριήρης είχε μέση ταχύτητα 8-10 μίλια ανά ώρα).

09:00– 10:00

[4] (Ηρόδ.83.) (…το ξημέρωμα, έκαναν μια συνέλευση με όσους πολεμούσαν στα πλοία και τους μίλησαν. Ο Θεμιστοκλής έβγαλε έναν λόγο με τη μεγαλύτερη ευγλωτία από όλους∙. [….] και έτσι τελειώνοντας τον λόγο του, τους διέταξε να επιβιβαστούν στα πλοία τους. Αυτοί στη συνέχεια επιβιβάστηκαν, και εν τω μεταξύ, η τριήρης που είχε φύγει για να φέρει τους γιους του Αιακού επέστρεψε από την Αίγινα ….)

[5] (Αισχύλος, Πέρσαι 386) (….Πηγαίνετε, γιοι των Ελλήνων, ελευθερώστε τη χώρα σας, ελευθερώστε τις γυναίκες σας, τα παιδιά σας, τους ναούς των πατρώων θεών σας και τους ιερούς τάφους των προγόνων σας∙ τώρα ο Με το πρώτο φως, τα ελληνικά πλοία, αντί να προ- αγώνας είναι για όλους ….) σπαθήσουν να διαφύγουν (όπως θα περίμεναν οι Πέρσες), κάνουν την εμφάνισή τους σε τέλειο σχη- “Ὦ παῖδες Ἑλλήνων ἴτε, ματισμό μάχης και ο πολεμικός τους παιάνας αντηχεί ἐλευθεροῦτε πατρίδ’, ἐλευθεροῦτε δὲ παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τέ πατρῴων ἕδη, στους βράχους της Σαλαμίνας. θήκας τε προγόνων· νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών.” Οι Έλληνες καθυστερούν την αντεπίθεση οπισθοχω- [4] (Ηρόδ. 84.) (…Τότε οι Έλληνες έβγαλαν όλα τους τα πλοία, κι ενώ απέρώντας προς την ακτή. Αυτό ήταν πιθανότατα μέρος πλεαν από την ακτή, οι βάρβαροι τους επιτέθηκαν αμέσως. Τώρα οι άλλοι του στρατηγικού τους σχεδίου ώστε να δελεάσουν Έλληνες άρχισαν να οπισθοχωρούν με τα πλοία τους και κόντευαν να τους τους Πέρσες να μπουν πιο μέσα στο στενό κανάλι πε- εξοκείλουν […] Αναφέρεται επίσης πως είδαν το όραμα μιας γυναίκας, και ριμένοντας ταυτόχρονα να κάνει την εμφάνισή της η πως όταν αυτή εμφανίστηκε, τους ενθάρρυνε να πολεμήσουν, ώστε όλος θαλάσσια αύρα. ο στρατός των Ελλήνων το άκουσε όταν εκείνη τους επέπληξε με αυτά τα λόγια: «Παράφρονες, πόσο πίσω ακόμη θα πάτε τα πλοία σας;» ….) “Ὦ δαιμόνιοι, μέχρι κόσου ἔτι πρύμνην ἀνακρούεσθε;”

~10:00

10:00– 11:00

[3] (Πλούτ. Θεμιστ. 14.) (…Ο Θεμιστοκλής φρόντισε τα ελληνικά πλοία να Οι Έλληνες αντεπιτίθενται ταυτόχρονα με την αλλαγή είναι παραταγμένα απέναντι από τα περσικά τη συγκεκριμένη ώρα όταν ένας δυνατός άνεμος φύσηξε από τη θάλασσα φέρνοντας κύματα στα στενά …) του ανέμου από ΒΔ σε ΝΑ “ἢ τὴν εἰωθυῖαν ὥραν παραγενέσθαι, τὸ πνεῦμα λαμπρὸν ἐκ πελάγους ἀεὶ καὶ κῦμα διὰ τῶν στενῶν κατάγουσαν” Στην αρχή της ναυμαχίας οι Κορίνθιοι κατηγορούνται ότι σηκώνουν πανιά και κατευθύνονται προς την Ελευσίνα. Αυτό θα ήταν δυνατόν μόνο με μια νοτιοανατολική θαλάσσια αύρα.

22 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

[4] (Ηρόδ. 94.) (…όσο για τον Αδείμαντο, τον αρχηγό των Κορίνθιων, οι Αθηναίοι λένε ότι από την αρχή, μόλις τα πλοία έμπαιναν στη μάχη, όντας πανικόβλητος και τρομοκρατημένος, σήκωσε τα πανιά του και το έσκασε∙ και όταν οι Κορίνθιοι είδαν το πλοίο του ναυάρχου τους να φεύγει, αποχώρησαν κι εκείνοι ….)

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

Η μάχη διεξάγεται υπό συνθήκες θαλάσσιας αύρας. Η εισερχόμενη νοτιοανατολική ροή ανέμου μέσα στα Στενά της Σαλαμίνας πιθανότατα συμβάλλει στην αποδιοργάνωση του περσικού στόλου στρέφοντας τα [4] (Ηρόδ. 86.) (…επειδή οι Έλληνες μάχονταν με τάξη και παραταγμένοι ψηλότερα περσικά πλοία κάθετα στα έμβολα των ελ- στις θέσεις τους, ενώ οι βάρβαροι δεν ήταν πλέον παραταγμένοι με τάξη ούτε έκαναν οτιδήποτε κατόπιν σχεδίου …) ληνικών τριήρεων. 11:00– 19:00

19:00 μέχρι το επόμενο πρωί

Η όλο και πιο ισχυρή νοτιοανατολική θαλάσσια αύρα δεν επιτρέπει στους Πέρσες να υψώσουν πανιά για μια γρήγορη υποχώρηση προς τον ανοιχτό Σαρωνικό Κόλπο. Δεν μπορούν να κάνουν ανασχηματισμό και να αντεπιτεθούν ή να μεταφέρουν τη σύγκρουση στην ανοιχτή θάλασσα. Η αναταραχή στα στενά αυξάνεται και ο περσικός στόλος παγιδεύεται σε μια «λαβίδα» που δημιουργείται από τον ελληνικό στόλο με τη βοήθεια των τοπικών ανέμων. Μετά τη δύση του ηλίου (~19:15 LST) τα συντρίμμια της μάχης μεταφέρονται από τον δυτικό άνεμο «Ζέφυρο» προς τις ακτές της Αττικής

4. Συμπεράσματα

[3] (Πλούτ. Θεμιστ. 14) (…Καθώς ο άνεμος έπεφτε πάνω στα ψηλότερα περσικά καταστρώματα, τους άλλαζε κατεύθυνση και πρόσφερε τα πλευρά τους στα επιτιθέμενα ελληνικά πλοία …) “ καὶ τοῖς καταστρώμασιν ὑψορόφους καὶ βαρείας ἐπιφερομένας ἔσφαλλε προςπίπτον, καὶ παρεδίδου πλαγίας τοῖς Ἕλλησιν ὀξέως προςφερομένοις ”

[4] (Ηρόδ.96.) (…. Πολλά από τα συντρίμμια τα πήρε ο Ζέφυρος και τα έφερε σε εκείνη την ακτή της Αττικής που ονομάζεται Κωλιάς …) “τῶν δὲ ναυηγίων πολλὰ ὑπολαβὼν ἄνεμος ζέφυρος ἔφερε τῆς Ἀττικῆς ἐπὶ τὴν ἠιόνα τὴν καλεομένην Κωλιάδα”

Το θερινό ανεμολογικό πεδίο στον Σαρωνικό Κόλπο καθορίζεται πρωτίστως από την αλληλεπίδραση μεταξύ του κλιματολογικού βόρειου ρεύματος υποβάθρου (Ετησίες άνεμοι) και της τοπικής θαλάσσιας αύρας. Η κατεύθυνση του προκύπτοντος ανέμου εξαρτάται από την ώρα της ημέρας και από τη σχετική ισχύ μεταξύ των συνοπτικών συστημάτων και των συστημάτων της θαλάσσιας αύρας, τα οποία ανταγωνίζονται το ένα το άλλο. Και οι δύο ατμοσφαιρικοί μηχανισμοί (Ετησίες και θαλάσσια αύρα) κατ’ αρχήν οφείλονται στο διαφορετικό ρυθμό θέρμανσης της θάλασσας και της ξηράς από τον ήλιο. Οι Ετησίες σχετίζονται με τον συνδυασμό του Θερινού Μουσώνα της Νότιας Ασίας, τον σχηματισμό του θερμικού χαμηλού της Ανατολίας και τις υψηλές πιέσεις πάνω από τα Βαλκάνια [10,13–17]. Όπως υποδηλώνεται από το όνομά τους, οι Ετησίες είναι ετησίως επαναλαμβανόμενοι άνεμοι όμοιοι με τους ετησίως επαναλαμβανόμενους μουσώνες. Η τοπική θαλάσσια αύρα εξαρτάται από τον διαφορετικό ρυθμό θέρμανσης ανάμεσα στον Σαρωνικό Κόλπο και τη γη της Αττικής[8,9]. Ως εκ τούτου, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι μηχανισμοί αυτοί λειτουργούν στην περιοχή κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και στις αρχές του φθινοπώρου εδώ και χιλιάδες χρόνια. Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν αυτά τα κλιματολογικά χαρακτηριστικά του ανέμου, τα οποία διαρκούν από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη [1], οι προάγγελοι των Ετησίων, «πρόδρομοι», ξεκινούν τον Μάιο ενώ οι ύστεροι Ετησίες, «μετόποροι», διαρκούν μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου. Τα τέλη Σεπτεμβρίου, όταν έλαβε χώρα η ναυμαχία της Σαλαμίνας, είναι μια μεταβατική περίοδος κατά την οποία οι Ετησίες εξασθενούν (Σχήμα 2) αλλά η θαλάσσια αύρα εξακολουθεί ακόμη να αναπτύσσεται στον Σαρωνικό Κόλπο λόγω της μεγάλης διαφοράς θερμοκρασίας μεταξύ ξηράς και θάλασσας. Τον Σεπτέμβριο, η θαλάσσια αύρα αρχίζει νωρίς από τις 10:00 LST και συνεχίζει να δυναμώνει έως και έξι μέτρα ανά δευτερόλεπτο μέχρι τη δύση του ηλίου, οπότε την διαδέχονται οι δυτικοί – βορειοδυτικοί Ετησίες άνεμοι κατά τις νυχτερινές ώρες. Ο Θεμιστοκλής εκμεταλλεύτηκε τους τοπικούς ανέμους οι οποίοι ευνόησαν τον ελληνικό στόλο, ενώ ο περσικός στόλος παγιδεύτηκε από την εναλλαγή του ανέμου μέσα στα στενά της Σαλαμίνας. Τα ευρήματά μας συμφωνούν με τις περιγραφές των αρχαίων συγγραφέων και η εξελιξη της σύγκρουσης, ώρα με την ώρα, μπορεί να περιγραφεί περιληπτικά ως εξής: Η ναυμαχία στη Σαλαμίνα κατά πάσα πιθανότητα άρχισε περίπου δύο ώρες μετά την ανατολή του ηλίου. Ο περσικός στόλος πήρε σχηματισμούς μάχης υπό το πλήρες φως της ημέρας και αιφνιδιάστηκε στο άκουσμα του ελληνικού πολεμικού άσματος (παιάνας), της σάλπιγγας και των προπορευόμενων ελληνικών πλοίων [5] (386). Ο Θεμιστοκλής τότε διέταξε τα ελληνικά πλοία στη δεξιά πτέρυγα και στα δεξιά 24 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

του κέντρου να αναστρέψουν την πορεία τους [4] (8.84) προκαλώντας τα περσικά πλοία να εισβάλουν μπαίνοντας περισσότερο μέσα στα στενά της Σαλαμίνας. Τα ελληνικά πλοία άρχισαν να κινούνται προς τα πίσω κωπηλατώντας εν τάξει ενώ διατηρούσαν τις πλώρες τους σταθερά προς τα αντίπαλα πλοία. Με αυτόν τον τρόπο, η συνάντηση των δύο στόλων στο μέσον των στενών καθυστέρησε περαιτέρω και κερδήθηκε πολύτιμος χρόνος μέχρι τη στιγμή που έλαβε χώρα η αναμενόμενη αλλαγή του ανέμου ο οποίος στράφηκε σε νοτιά περίπου μετά τις 10.00 LST. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, «ο Θεμιστοκλής γνώριζε πολύ καλά την τοπική κλιματολογία του ανέμου στη Σαλαμίνα, επομένως αυτός ήταν ο λόγος που φρόντισε τα ελληνικά πλοία να είναι παρατεταγμένα απέναντι από τα περσικά τη συγκεκριμένη ώρα που ένας δυνατός άνεμος φύσηξε από τη θάλασσα (δηλαδή, νότιος) φέρνοντας κύματα στα στενά». Συνεχίζει λέγοντας ότι «ενώ αυτός ο άνεμος δεν θα έβλαπτε τα ελληνικά πλοία που ήταν χαμηλά και δεν προεξείχαν πολύ από τη θάλασσα, θα έπληττε τα περσικά πλοία που είχαν όρθιες πρύμνες και ψηλά καταστρώματα και θα τα έστρεφε πλάγια προς τα ελληνικά πλοία, καθιστώντας έτσι τα πρώτα πιο ευάλωτα στον εμβολισμό» [3]. Τα περσικά πλοία δεν είχαν γνώση του φαινομένου και πιάστηκαν απροετοίμαστα, ενώ οι Έλληνες απέκτησαν ένα σημαντικό επιχειρησιακό πλεονέκτημα. Ακολούθησε ο εμβολισμός και η καταστροφή των περσικών πλοίων με αποτέλεσμα την καταστροφή του παγιδευμένου περσικού στόλου. Η αύρα συνέχισε να δυναμώνει προς το μεσημέρι και τις πρώτες απογευματινές ώρες, εμποδίζοντας τα περσικά πλοία να ανοίξουν πανιά και να διαφύγουν προς την ανοιχτή θάλασσα. Αντιθέτως, ο περσικός στόλος ωθήθηκε μέσα στα στενά της Σαλαμίνας, όπου μέχρι τις πρώτες βραδινές ώρες καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς από τα ελληνικά πλοία . Η έκβαση της ναυμαχίας είναι γνωστή: ένα μεγάλο μέρος του περσικού στόλου χάθηκε, ενώ τα πλοία που απέμειναν εγκατέλειψαν την περιοχή της σύγκρουσης και κατέφυγαν στον όρμο του Φαλήρου. Κατά τις απογευματινές ώρες, οι άνεμοι ολοκλήρωσαν τον ημερήσιο κύκλο τους και έγιναν ξανά βορειοδυτικοί. Κατά πάσα πιθανότητα, πρέπει να ήταν ο άνεμος «Ζέφυρος» εκείνος που, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, έκανε τα συντρίμμια του περσικού στόλου να μεταφερθούν προς τα ανατολικά και να καταλήξουν στο Ακρωτήριο Κωλιάς [4] (96). Οι περιγραφόμενες συνθήκες ανέμου επιβεβαιώνονται από τα ευρήματα της μελέτης μας και μπορούν να συνοψισθούν από τη μοντελοποιημένη ημερήσια πορεία του ανέμου μέσα στο πεδίο της μάχης όπως δείχνει το Σχήμα 8. Όπως φαίνεται σε αυτό το γράφημα, τους βόρειους-βορειοδυτικούς ανέμους που είναι εμφανείς μεταξύ 00:00 LST και 07:00 LST διαδέχεται μία νότια-νοτιοδυτική προς νότια-νοτιοανατολική θαλάσσια αύρα η οποία φτάνει το μέγιστό της μεταξύ 11:00 LST και 16:00 LST. Τη νύχτα (20:00–23:00 LST) οι άνεμοι στρέφονται και πάλι βόρειοι – βορειοδυτικοί

Συγγραφικές συνεισφορές: Σύλληψη, Χ.Z., Σ.Σ., Δ.M. και Χ.Ρ.∙Επιμέλεια δεδομένων, Ι.K.∙ Τυπική ανάλυση, Σ.Σ., Δ.M. και Ι.K.∙ Απόκτηση χρηματοδότησης, Χ.Z.∙ Έρευνα, Χ.Z., Σ.Σ., Δ.M. και Χ.Ρ.∙ Μεθοδολογία, Χ.Z., Σ.Σ., Δ.M. και Ι.Κ..∙ Λογισμικό, Σ.Σ. και Ι.Κ. ∙Οπτικοποίηση, Σ.Σ. και Ι.Κ. ∙ Συγγραφή-πρωτότυπο προσχέδιο, Χ.Z., Σ.Σ. και Δ.M.∙ Συγγραφή - κριτική και επιμέλεια , Χ.Z., Σ.Σ. και Δ.M. Χρηματοδότηση: Η παρούσα μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το Μαριολοπούλειο-Κανανγκίνειο Ίδρυμα Περιβαλλοντικών Επιστημών. Ευχαριστίες: Οι συγγραφείς ευχαριστούν την Ελληνική Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία για την παροχή δεδομένων των σταθμών Ελευσίνας και Πειραιά και την Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus (C3S) για τη χρήση των δεδομένων ERA5.Η μελέτη αφιερώνεται στη μνήμη του Στέλιου Γκίνη. Συγκρούσεις συμφερόντων: Οι συγγραφείς δεν δηλώνουν καμία σύγκρουση συμφερόντων.

Βιβλιογραφία

Σχήμα 8. Μοντελοποιημένη ημερήσια μεταβολή του ανέμου μέσα στο πεδίο της μάχης (37.95° Β, 23.57° Α) από το εσωτερικό πλέγμα του μοντέλου WRF (1 × 1 km). Μέσος όρος από τις προσομοιώσεις μοντελοποίησης με αρχικές και οριακές συνθήκες τα μηνιαία πεδία ERA5 για τον Σεπτέμβριο των ετών 2007– 2016. Οι κόκκινοι αριθμοί αντιστοιχούν στην τοπική ώρα (LST) και η θέση των μαύρων κουκίδων δείχνει την ταχύτητα και την κατεύθυνση των ανέμων (π.χ. στις 06:00 LST η κατεύθυνση είναι ΒΒΔ και η ταχύτητα υπολογίζεται από τις συνιστώσες u και v του ανέμου ως εξής: ).

με μικρή ισχύ. Αξίζει να αναφέρουμε εδώ ότι αυτά τα αποτελέσματα προέρχονται από τις προσομοιώσεις του μοντέλου WRF σε ανάλυση πλέγματος 1 × 1 km, χρησιμοποιώντας ως αρχικές και οριακές συνθήκες τα μέσα μηνιαία πεδία ERA5. Επομένως, οι πραγματικές διαφοροποιήσεις του ανέμου σε μια συγκεκριμένη ημέρα αναμένεται να είναι ακόμη πιο έντονες. Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι τα κλιματολογικά πεδία των Ετησίων ανέμων και της θαλάσσιας αύρας που περιγράφονται από τους αρχαίους συγγραφείς εξακολουθούν να λειτουργούν στην ευρύτερη περιοχή του Σαρωνικού Κόλπου 2500 χρόνια αργότερα. Επιπλέον, η μελέτη μας δείχνει ότι ο Θεμιστοκλής γνώριζε τα επικρατούντα χαρακτηριστικά του ανέμου την ημέρα της ναυμαχίας. Στο πολεμικό συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε το βράδυ πριν τη ναυμαχία και κατά τη διάρκεια μιας έντονης διαμάχης σχετικά με τις επόμενες στρατηγικές κινήσεις των Ελλήνων, είπε την περίφημη φράση στον Σπαρτιάτη ναύαρχο Ευρυβιάδη: “πάταξον μέν, ἄκουσον δέ” [3] (11.1–11.6). Η ευρεία έννοια αυτής της φράσης είναι «χτύπησέ με, αλλά πρώτα άκουσέ με» και δείχνει την αποφασιστικότητα του Θεμιστοκλή να πολεμήσει ενάντια στον περσικό στόλο σε εκείνη τη συγκεκριμένη τοποθεσία ακολουθώντας το στρατηγικό σχέδιο που περιγράψαμε προηγουμένως. Φυσικά, υπήρχαν πολλοί πολιτικοί λόγοι που επηρέασαν την απόφαση του Θεμιστοκλή να μείνει στη Σαλαμίνα, όπως η εγγύτητα της Σαλαμίνας με την Αθήνα και η ύπαρξη Αθηναίων προσφύγων και στρατευμάτων στο νησί. Ωστόσο, οι γνώσεις του σχετικά με την τοπική κλιματολογία σε συνδυασμό με τον στενό δίαυλο της Σαλαμίνας πρέπει να ήταν το κρίσιμο επιχείρημα που έγειρε τη ζυγαριά στο ελληνικό συμβούλιο των ναυάρχων υπέρ της αντιμετώπισης του περσικού στόλου μέσα στα στενά της Σαλαμίνας. Για να συνοψίσουμε, μπορούμε να περιγράψουμε την ημερήσια μεταβολή του ανέμου στον Σαρωνικό Κόλπο ως μια «αόρατη λαβίδα» αέρα που πνέει από δυτικάβορειοδυτικά τη νύχτα και νωρίς το πρωί, ο οποίος δίνει τη θέση του σε έναν νοτιοανατολικό άνεμο από τις 10.00 π.μ. έως νωρίς το βράδυ. Προϊούσης της ημέρας ο σχηματισμός αυτής της τοπικής «λαβίδας» παγίδευσε τον περσικό στόλο στη Σαλαμίνα και οδήγησε σε μια από τις σπουδαιότερες νίκες της ιστορίας.

1. Tsonis A. and Zerefos C., “Aristotle’s Μετεωρολογικά: Meteorology Then and Now. Available online:http://www. archaeopress.com/ArchaeopressShop/Public/download. asp?id={F42484FB-B6EB-405C-9E66-4D982C45E746}) (accessed on 10 July 2020) 2. Godley, A.D. Herodotus Histories, Books V-VII, Harvard University Press: Cambridge, MA, USA,1922. 3. Perrin, B. Plutarch’s Lives. Harvard University Press: Cambridge, MA, USA ,1914. 4. Godley, A.D. Herodotus Books VIII-IX, Harvard University Press: Cambridge, MA, USA,1922. 5. Aeschylus, The Persae, Cambridge University Press: Cambridge, UK, 1960. 6. Hersbach H.; Bell, B.; Berrisford P.; Hirahara, S.; Horányi, A.; Muñoz-Sabater, J.; Nicolas, J.; Peubey, C.; Radu, R.; Schepers, D. et al. The ERA5 global reanalysis. Q J R Meteorol Soc. 2020, 146, 1999-2049. 7. Skamarock, W.C., Klemp, J.B., Dudhia J., Gill, D.O., Barker, D.M., Duda, M.G., Huang, X.Y., Wang W., Powers, J.G. A description of the advanced research WRF version 3. Available online: https://opensky.ucar.edu/islandora/object/ technotes%3A500/datastream/PDF/view(accessed on 10 July 2020). 8. Melas D.; Ziomas, I.; Klemm, O.; Zerefos, C. Anatomy of the sea-breeze circulation in Athens area under weak large-scale ambient winds, ATMOS ENVIRON. 1998, 32, 2223–2237. 9. Melas D.; Ziomas, I.; Klemm, O.; Zerefos, C. Flow dynamics in Athens area under moderate large-scale winds, ATMOS ENVIRON. 1998, 32, 2209–2222. 10. Repapis, C.; Zerefos, C. S.; Tritakis, B. On the Etesians over the Aegean, Proc. Acad. Athens, 1977, 52, 572–606 11. Hammond, N.G.L. The Battle of Salamis, J. HELL. STUD. 1956, 76, 32–54. 12. Morton, J. The Role of the Physical Environment in Ancient Greek Seafaring; Brill: Leiden, The Netherlands, 2001. 13. Maheras P. Le probleme des Etesiens; Mediterranee. 1980, 40, 57–66 14. Kallos G.; Kassomenos P.; Pielke, R.A. Synoptic and mesoscale weather conditions during air pollution episodes in Athens, Greece. Bound. Layer Meteorol. 1993, 63, 163–184 15. Poupkou A.; Zanis P.; Nastos P.; Papanastasiou D.; Melas D.; Tourpali K.; Zerefos C.; Present climate trend analysis of the Etesian winds in the Aegean Sea. Theor Appl Climatol. 2011, 106, 459–472 16. Tyrlis E.; Lelieveld J.; Climatology and dynamics of the summer Etesian winds over the eastern Mediterranean. J. Atmos. Sci. 2013, 70,3374–3396. 17. Dafka, S.; Xoplaki, E.; Toreti, A.; Zanis P.; Tyrlis E.; Zerefos C.; Luterbacher J.; The Etesians: from observations to reanalysis. Clim Dyn. 2016, 47, 1569–1585.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 25

Ανταγωνισμός των προωστηρίων τροχών κατά των ελίκων Άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Marine Professional την 1η Οκτωβρίου 2021

είδηση ότι το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό (R.N.) πρόκειται να διερευνήσει εναλλακτικά συστήματα πρόωσης αντί ελίκων είναι μια υπενθύμιση ότι αυτή η υπηρεσία ήταν πάντα ανοιχτή σε καινοτόμες ιδέες και σχέδια. Η αντλία εκσφενδόνισης ύδατος στα πυρηνικά υποβρύχια (pump jet propulsion) είναι ένα καλό παράδειγμα από το πρόσφατο παρελθόν. Το R. N. ήταν εξίσου έτοιμο να καινοτομήσει στις αρχές του 19ου αιώνα. Τότε, καθώς η χρήση του ατμού άρχισε να εξαπλώνεται και στη συνέχεια να αντικαθιστά τα ιστία ως κύριο μέσο προώσεως, ο τροχός υιοθετήθηκε ως το μέσο για την εκμετάλλευση αυτής της ισχύος. Συγγραφέας John Barnes | Mετάφραση Γιάννης Παλούμπης, Γιώργος Χάλαρης

Το HMS Alecto.

Πάνω: Το HMS Rattler ήταν ένα επιμηκυμένο της κλάσεως Alecto με ένα τρίτο ιστό. Αριστερά: Τροχήλατα και ελικοφόρα προωθητικά συστήματα δοκιμάσθηκαν από το Βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό στα μέσα του 19ου αιώνα για να αποκρυσταλλώσουν ποιο θα μπορούσε να γίνει το πρότυπο για τα πλοία μελλοντικής γενεάς. Τροχοί - μια ελαττωματική προσέγγιση Με την ατμομηχανή που κατοχυρώθηκε με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας από τον James Watt το 1769, η βιομηχανική επανάσταση βρισκόταν σε καλό δρόμο, αλλά η εφαρμογή της τεχνολογίας στη ναυτιλία ήταν ακόμη μερικά χρόνια μακριά και μόλις το 1821 το Ναυαρχείο παρήγγειλε το πρώτο τροχήλατο ατμοκίνητο πλοίο, το Comet. Ο τροχός υιοθετήθηκε καθώς ήταν ένα γνωστό και αποδεδειγμένο σύστημα και ακολούθησαν πολλά περισσότερα σκάφη με αυτή τη διάταξη. Ωστόσο, υπήρχαν προβλήματα σε θαλασσοταραχή με τον τροχό στη μία πλευρά του σκάφους να βγαίνει από το νερό και οι τροχοί επίσης να είναι ευάλωτοι στα εχθρικά πυρά. Ευτυχώς, μια εναλλακτική λύση ήταν έτοιμη. Εφεύρεση της προπέλας Ο Άγγλος εφευρέτης Sir Francis Pettit Smith (1808-1874), ένας από τους εφευρέτες της έλικας, κατοχύρωσε την ιδέα του με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας το 1836. Αργότερα την ίδια χρονιά, σε μια προσπάθεια να πείσει το Ναυαρχείο για τα πλεονεκτήματα του συστήματός του, ο Smith κατασκεύασε ένα πλοιάριο έξι τόνων, το Francis Smith, το οποίο ήταν εξοπλισμένο με μια ξύλινη έλικα διαμέτρου 30 ιντσών, με δύο πτερύγια που έπαιρνε κίνηση από μία μονοκύλινδρη ατμομηχανή. Κατά τη διάρκεια των δοκιμών του σκάφους, η μισή προπέλα έσπασε όταν χτύπησε ένα εμπόδιο στο νερό και, με την μικρότερης διαμέτρου έλικα, η ταχύτητα του σκάφους στην πραγματικότητα αυξήθηκε. Εφοδιασμένο με μια νέα προπέλα, το Francis Smith έπλευσε γύρω από την ακτή της Νότιας Αγγλίας και η εξαιρετική του απόδοση σε θυελλώδεις καιρικές συνθήκες εντυπωσίασε το Ναυαρχείο και έπεισε τον Smith να κατασκευάσει ένα μεγαλύτερο πλοίο, το Archimedes 200 τόνων, το οποίο καθελκύστηκε το 1838 στο Blackwall του ποταμού Τάμεση. Το HMS Rattler έγινε το πρώτο ελικοφόρο πολεμικό πλοίο του Βασιλικού Ναυτικού. Το Αρχιμήδης υποβλήθηκε σε μια σειρά δοκιμών για το Ναυαρχείο, ξεπερνώντας τακτικά

της επιδόσεις τροχήλατων πλοίων παρόμοιου μεγέθους και επιτυγχάνοντας ταχύτητες σχεδόν διπλάσιες από τις αναμενόμενες. Το 1840, ο Αρχιμήδης νίκησε το τροχήλατο Ariel στη διαδρομή μεταξύ του αγγλικού λιμανιού Dover και του Γαλλικού Calais με χρόνο κατά πέντε έως έξι λεπτά μικρότερο. Αργότερα, το Αρχιμήδης νίκησε τα τροχήλατα Beaver και Swallow, αλλά υπερκεράσθηκε από το Widgeon. Το ενδιαφέρον του Βασιλικού Ναυτικού αυξάνεται. Το πρώτο ελικοφόρο πλοίο που παραγγέλθηκε από το Ναυαρχείο ήταν το βοηθητικό HMS Dwarf το 1842. Το σκάφος εκτοπίσματος 98 τόνων ήταν εξοπλισμένο με ατμομηχανή 216 ihp (ενδεικνυμένη ισχύς) συνδεδεμένη με έλικα διαμέτρου 5 ποδών και 8 ιντσών και ανέπτυξε ταχύτητα 10,5 κόμβους στις δοκιμές. Δύο χρόνια αργότερα, το Ναυαρχείο κανόνισε να προστεθεί ως πείραμα στο τροχήλατο HMS Bee μια προπέλα, αν και στη συνέχεια αφαιρέθηκε. Το 1842 επίσης το Ναυαρχείο παρήγγειλε ένα τροποποιημένο τροχήλατο σκάφος με ένα ιστό, της κλάσης Alecto εξοπλισμένο με προπέλα για πρόωση. Το εν λόγω σκάφος, HMS Rattler, έγινε το πρώτο σκάφος με αποκλειστική πρόωση με προπέλα στο R.N. Το Rattler έπλευσε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 1843 και κατά τη διάρκεια του επόμενου έτους πραγματοποίησε 32 διαφορετικές δοκιμές με μια ποικιλία σχεδίων προπέλας.

Τελικά εντάχθηκε στο Βασιλικό Ναυτικό τον Δεκέμβριο του 1844 και ξεκίνησε μια σειρά συγκριτικών δοκιμών με το HMS Alecto. Αυτές περιελάμβαναν δοκιμές ταχύτητας και ευελιξίας μεταξύ τροχήλατου και ελικοφόρου σκάφους που απέδειξαν την ανωτερότητα της έλικας και κορυφώθηκαν με την περίφημη "διελκυστίνδα". Τροχήλατα και ελικοφόρα σε δοκιμές Αυτή η δοκιμή έλαβε χώρα στις 3 Απριλίου 1845, όταν το Rattler συνδέθηκε πρύμνη με πρύμνη με τον Alecto με ένα δυνατό συρματόσχοινο. Καθώς και τα δύο σκάφη προχωρούσαν και αύξαναν την ισχύ, το Ράτλερ σιγά-σιγά κάνοντας πρόσω μετά από δέκα λεπτά ρυμουλκούσε το Alecto προς τα πίσω με 2,5 κόμβους, απόδειξη θετική για την αποτελεσματικότητα της έλικας. Θα πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι αυτό ήταν περισσότερο μια επίδειξη δημοσίων σχέσεων καθώς το Ναυαρχείο έδειχνε ήδη εμπιστοσύνη στην προπέλα ως το σύστημα για το μέλλον. Το καλοκαίρι του 1894 παρόμοια αποτελέσματα επιτεύχθηκαν στις δοκιμές μεταξύ των αδελφών σκαφών NIGER με έλικα και BASILISK με τροχούς. Αυτές οι λιγότερο γνωστές δοκιμές επισφράγισαν τελικά την τύχη των τροχών και οι έλικες έγιναν το καθιερωμένο μέσο για την πρόωση των πλοίων χρησιμοποιούμενες ακόμα και σήμερα από τη συντριπτική πλειονότητα των πλοίων.

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΘΕΝΤΩΝ ΠΛΟΙΩΝ Rattler

Alecto

Μήκος

176 ft 8 in

164 ft 0 in

Πλάτος

32 ft 8 in

Εκτόπισμα

1.112 ton

878 ton

Ισχύς μηχανών

488 ihp

370 ihp

Ταχύτητα

10,1 kn

9,5 kn

Ναυπηγείο

Sheerness

Chatham

Ενεργοποίηση

Δεκ. 1844

Οκτ. 1839

Διάλυση

1856

1865 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 27

Δωρεά τεσσάρων Ηλεκτροπαραγωγών Ζευγών σε Φ/Γ τύπου “S” από τον Υποναύαρχο ε.τ. Πάνο Λασκαρίδη Την Τρίτη 22 Φεβρουαρίου 2022 παρουσία του Υπουργού Εθνικής Αμύνης κ. Νικολάου Παναγιωτόπουλου πραγματοποιήθηκε η τελετή υπογραφής Συμβάσεως για την προμήθεια με δωρεά και την εγκατάσταση τεσσάρων (4) ηλεκτροπαραγωγών ζευγών, σε μία ακόμα φρεγάτα τύπου “S” του Πολεμικού Ναυτικού, η οποία πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου, στο ΓΕΝ και υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος αντικατάστασης ηλεκτροπαραγωγών ζευγών φρεγατών που φέρει την επωνυμία «ΚΥΚΝΟΣ ΙΙΙ».

Σύμβαση υπεγράφη από τον κ. Πάνο Λασκαρίδη, Πρόεδρο του Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη», εφοπλιστή και Υποναύαρχο ε.τ. ως χορηγό της δωρεάς, τον Αρχηγό ΓΕΝ Αντιναύαρχο Στυλιανό Πετράκη ΠΝ, τον Αντιπρόεδρο της εταιρείας “BAUDOUIN” κ. Εμμανουέλ Τελλιέ Λερνώ (Emmanuel Tellier–L‘Hernault), ως προμηθευτή, και το Γενικό Διευθυντή της εταιρείας «Π. Θεοδωρόπουλος Επισκευές Πλοίων Ε.Π.Ε.» κ. Παναγιώτη Θεοδωρόπουλο, ως εγκαταστάτη. Παρόντες ήταν επίσης ο Υφυπουργός Εθνικής Αμύνης κ. Νικόλαος Χαρδαλιάς και ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Στρατηγός Κωνσταντίνος Φλώρος. Στο πλαίσιο υλοποιήσεως της συμβάσεως η εταιρεία “BAUDOUIN” αναλαμβάνει, να παραδώσει στο Πολεμικό Ναυτικό τέσσερα Ηλεκτροπαραγωγά Ζεύγη (Η/Ζ) για εγκατάσταση σε μία ακόμη φρεγάτα τύπου “S”, συμπεριλαμβανομένης της προμήθειας αριθμού ανταλλακτικών, εργαλείων και υποστήριξης.

Το σύνολο δαπάνης, προμήθειας και εγκαταστάσεως, ύψους περίπου ενός εκατομμυρίου ευρώ, θα καλύψει ο κ. Παναγιώτης Λασκαρίδης. Το έργο προγραμματίζεται να έχει ολοκληρωθεί εντός δεκατεσσάρων (14) μηνών από την υπογραφή της Συμβάσεως (παράδοση ηλεκτροπαραγωγών ζευγών - εγκατάσταση - εκτέλεση δοκιμών). Η συγκεκριμένη δωρεά αποτελεί εφαρμογή σε τρίτη Φρεγάτα της μετασκευής που υλοποιήθηκε ήδη με απόλυτη επιτυχία στις Φ/Γ ΑΙΓΑΙΟΝ και Φ/Γ ΕΛΛΗ. Με την επιτυχή αντικατάσταση των ηλεκτροπαραγωγών ζευγών με νεώτερου τύπου, επιτυγχάνεται μεγαλύτερη διαθεσιμότητα της ηλεκτροπαραγωγού εγκατάστασης για χρονικό διάστημα που θα καλύπτει το προσδόκιμο χρόνο επιχειρησιακής αξιοποίησης των φρεγατών τύπου “S”, εξασφαλίζοντας περιορισμένη και χαμηλού κόστους συντήρηση και επισκευή τους, αξιοποιώντας παράλληλα τα εξαρμοσθέντα ζεύγη ως αμοιβά για την υποστήριξη φρεγατών ομοίου τύπου.

Η υπογραφή της σύμβασης από τον κ. Πάνο Λασκαρίδη, τον Αρχηγό ΓΕΝ Αντιναύαρχο Στυλιανό Πετράκη ΠΝ, τον Αντιπρόεδρο της εταιρείας “BAUDOUIN” κ. Εμμανουέλ Τελλιέ Λερνώ (Emmanuel Tellier-L‘Hernault), ως προμηθευτή, και τον Γενικό Διευθυντή της εταιρείας «Π. Θεοδωρόπουλος Επισκευές Πλοίων Ε.Π.Ε.» κ. Παναγιώτη Θεοδωρόπουλο, ως εγκαταστάτη.

28 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Η δράση και η κινηματογραφική περιπέτεια της κορβέτας «Κριεζής»

Οι ελληνικές κορβέτες ΚΡΙΕΖΗΣ και ΤΟΜΠΑΖΗΣ αποτέλεσαν την ελληνική συμμετοχή στην ιστορική απόβαση της Νορμανδίας τον Ιούνιο του 1944. Μαζί με τις κορβέτες ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ και ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ απάρτιζαν την τετράδα κορβέτων τύπου Flower που δάνεισε το βρετανικό ναυτικό το 1942 στον ελληνικό στόλο.

ι ελληνικές κορβέτες ΚΡΙΕΖΗΣ και ΤΟΜΠΑΖΗΣ αποτέλεσαν την ελληνική συμμετοχή στην ιστορική απόβαση της Νορμανδίας τον Ιούνιο του 1944. Μαζί με τις κορβέτες ΣΑΧΤΟΥΡΗΣ και ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ απάρτιζαν την τετράδα κορβέτων τύπου Flower που δάνεισε το βρετανικό ναυτικό το 1942 στον ελληνικό στόλο. Η κορβέτα ΚΡΙΕΖΗΣ που είχε ναυπηγηθεί στη Γλασκόβη το 1940 αποτέλεσε μονάδα του βρετανικού στόλου κατά τον Β’ Π.Π. στην οποία είχε ανατεθεί η αποστολή συνοδείας νηοπομπών. Δρούσε με το όνομα Coreopsis (K32) και είχε διακριθεί για το μεγάλο αριθμό διάσωσης ναυαγών στον Ατλαντικό ωκεανό.

30 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Το διακριτικό της 50ης βρετανικής μεραρχίας.

Του Στέφανου Μίλεση

Ο δανεισμός της στο ελληνικό ναυτικό έγινε τον Νοέμβριο του 1943 στο Λίβερπουλ όπου και έλαβε την ονομασία ΚΡΙΕΖΗΣ προς τιμή του πλοιάρχου της Ελληνικής επανάστασης Αντώνιο Κριεζή, διατηρώντας τον ίδιο διακριτικό αριθμό Κ32 που έφερε προγενέστερα. Κυβερνήτης της ορίστηκε ο Αντιπλοίαρχος Δ. Κιοσσές ενώ το πλήρωμά της απαρτιζόταν από Έλληνες που είχαν διαφύγει ή που ζούσαν μόνιμα σε Γαλλία, Περσία, Παλαιστίνη, Αγγλία. Λίγοι μόνο εξ αυτών είχαν λάβει ναυτική εκπαίδευση δημιουργώντας αρχικώς ένα ανομοιογενές αριθμό ατόμων που επαγγελματικά απασχολείτο με διάφορες άλλες εργασίες όπως ζαχαροπλάστες, τραπεζικοί υπάλληλοι κ.α. Ανάμεσά τους υπήρχαν και σπουδαστές ιερατικών σχολών

Πάνω: Ο πλοίαρχος Jack Broome που μετέφερε την ιστορία του ΚΡΙΕΖΗ στα Ealing Studios του Δυτικού Λονδίνου (Φωτογραφία από Wikipedia). Δεξιά: Φωτογραφία του πρώην Κριεζή από Studio Canal - https://www.studiocanal.com

που προορίζονταν με την πρώτη ευκαιρία να γίνουν ιερείς. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει και σε τρεις εβραίους της Θεσσαλονίκης που ζούσαν στην Αγγλία αλλά παρουσιάστηκαν προς κατάταξη στο Πολεμικό Ναυτικό και βρέθηκαν να υπηρετούν στην Κορβέτα ΚΡΙΕΖΗΣ με ειδικότητα στα ραντάρ. Δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στη σύνθεση του πληρώματος καθώς το στοιχείο αυτό θα διαδραματίσει ιδιαίτερο ρόλο στα κατοπινά χρόνια όπως θα δούμε. Ο κυβερνήτης του ΚΡΙΕΖΗ για την ομογενοποίηση αυτού του ετερόκλητου πληρώματος αιτήθηκε και έλαβε «περίοδο εκπαίδευσης» πριν την ανάληψη των επιχειρήσεων. Η εκπαίδευση του πληρώματος πραγματοποιήθηκε στο Tobermory της Σκωτίας, ένα ειδυλλιακό λιμανάκι με πολύχρωμα σπίτια στο νησί του Mull που σήμερα είναι γνωστό μόνο για το ένα και μοναδικό αποστακτήριο ουίσκι που διαθέτει. Το αγγλικό ναυαρχείο τότε συνήθιζε να επιλέγει τοποθεσίες που δεν θα μπορούσαν να κινήσουν το ενδιαφέρον στον εχθρό ότι συμμετέχουν -κατά μια άποψη- με οποιοδήποτε τρόπο στην πολεμική προσπάθεια. Όταν ολοκληρώθηκε η εκπαίδευση ήταν η ημέρα του Αγίου Στεφάνου (27 Δεκεμβρίου 1943) και το ΚΡΙΕΖΗΣ εντάχθηκε σε αγγλική ναυτική μοίρα που έδρευε στο Λίβερπουλ με αποστολή τη συνοδεία νηοπομπών στο Βόρειο Ατλαντικό ωκεανό. Ο Ιανουάριος του 1944 όπου το ΚΡΙΕΖΗΣ είχε ξεκινήσει ουσιαστικά τις αποστολές του, ήταν ο χειρότερος μήνας από πλευράς κακοκαιρίας κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με παγόβουνα να πλέουν ανεξέλεγκτα στον Ατλαντικό και το πλοίο να αναστενάζει κάτω από το βάρος του χιονιού που κάλυπτε κάθε επιφάνειά του και που καθημερινά όφειλε το πλήρωμά του να καθαρίζει. Το πλήρωμα ουσιαστικά ήταν απροετοίμαστο για την αντιμετώπιση τέτοιων ακραίων καταστάσεων, καθώς όπως ήδη αναφέραμε ουδεμία θαλάσσια εμπειρία είχε στο μεγαλύτερο μέρος του και πραγματικά έδωσε την δική του μάχη για να ανταποκριθεί. Η πρώτη αποστολή το πλοίου πραγματοποι-

ήθηκε υπό άγρια θαλασσοταραχή με προορισμό τη Νέα Γη και εξαιτίας αυτής το ΚΡΙΕΖΗΣ απώλεσε τη μια βάρκα του ενώ αποκόπηκαν όλα τα συρμάτινα ξάρτια των ιστίων του καθώς και πολλές ακόμα αβαρίες. Στις 25 Φεβρουαρίου του 1944 το ΚΡΙΕΖΗΣ ανέλαβε την δεύτερη αποστολή του που ήταν αυτό μαζί με άλλα 10 πολεμικά να συνοδεύσουν έναν αριθμό εμπορικών πλοίων που ξεπερνούσε τα εκατό! Στην αποστολή αυτή μάλιστα ο ΚΡΙΕΖΗΣ συναντήθηκε με το αδελφό πλοίο ΤΟΜΠΑΖΗΣ που επίσης κλήθηκε να συνοδεύσει τη νηοπομπή. Στην δεύτερη αποστολή ο ΚΡΙΕΖΗΣ δέχθηκε συντονισμένη επίθεση από στολίσκο (αγέλη) γερμανικών υποβρυχίων ενώ επικρατούσε πυκνή ομίχλη. Η νηοπομπή έχασε δύο πλοία και η συλλογή των ναυαγών ήταν δύσκολη για τα πλοία έμειναν πίσω για τη συλλογή τους λόγω της περιορισμένης ορατότητας. Στα τέλη του Μαΐου του 1944 τα δύο ελληνικά πολεμικά έπλευσαν στην Αγγλία όπου άλλαξαν εξοπλισμό προκειμένου να συμμετάσχουν στην απόβαση της Νορμανδίας. Στις 6 Απριλίου 1944 έτοιμα πλέον τέθηκαν στις διαταγές της Αγγλικής διοίκησης συμμετέχοντας σε διάφορες αποστολές στις αγγλικές ακτές ενώ την 5η Ιουνίου 1944 απέπλευσαν συνοδεύοντας αμερικανικά αρματαγωγά για την απόβαση της 6ης Ιουνίου στη Νορμανδία. Κατά το τέλος Μαΐου είχε παραληφθεί από τον Κυβερνήτη του ΚΡΙΕΖΗ ένας φάκελος με την ένδειξη «ΑΥΣΤΗΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ» ενώ την 1η Ιουνίου παρελήφθη διαταγή που όριζε για το πότε και πώς θα διαβαστεί το περιεχόμενό του. Ο απόρρητος φάκελος ανοίχθηκε και διαβάστηκε το μεσημέρι της 3 Ιουνίου όπου ο Κιοσσές πληροφορήθηκε ότι το ΚΡΙΕΖΗΣ θα συνόδευε 10 αρματαγωγά. Το απόγευμα της 4ης Ιουνίου έγινε επί του ΚΡΙΕΖΗ σύσκεψη για τον καθορισμό λεπτομερειών στην οποία συμμετείχαν όλοι οι κυβερνήτες των αμερικανικών αρματαγωγών, ο Κιοσσές και ένας βρετανός κυβερνήτης συνοδευτικού πλοίου. Η νηοπομπή του ΚΡΙΕΖΗ ήταν φορτωμένη με μοτοσυκλέτες και πεζικό της 50ης βρετανικής μεραρχίας

(50th British Division of Northumbrian). Ο ΚΡΙΕΖΗΣ προπορευόταν της νηοπομπής ενώ τελευταίο ήταν το βρετανικό πλοίο συνοδείας. Οκτώ από τα πλοία της νηοπομπής ρυμουλκούσαν αποβατικά σκάφη για αυτό και η ταχύτητας της νηοπομπής ήταν χαμηλή. Τα πλοία έφτασαν στις γαλλικές ακτές χωρίς εχθρική ενέργεια, όπου έγινε και η συνάντηση με τον ΤΟΜΠΑΖΗ που συμμετείχε σε άλλη συνοδεία. Ο ΚΡΙΕΖΗΣ όπως και ο ΤΟΜΠΑΖΗΣ μέχρι το τέλος του πολέμου εκτελούσαν αποστολές στις ακτές της Βορείου Γαλλίας, μέχρι που διατάχθηκαν να πλεύσουν προς την Ελλάδα. Η επιστροφή του πλοίου στο βρετανικό ναυτικό πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 1951 δηλαδή οκτώ χρόνια μετά τον δανεισμό του στο Grand Harbour της Μάλτας. Όμως ενώ όλα έδειχναν ότι το πλοίο θα ακολουθούσε τον δρόμο της απόσυρσης, πριν διαλυθεί σε παλιοσίδερα κλήθηκε να συμμετάσχει στην ταινία «Απάνθρωπη θάλασσα» (The cruel sea). Στις 20 Απριλίου 1952 την επισκέφθηκε ένας παραγωγός κινηματογράφου για λογαριασμό των Ealing Studios του Δυτικού Λονδίνου. Από την επίσκεψη αυτή προέκυψε συμφωνία για το γύρισμα κινηματογραφικής ταινίας που θα περιέγραφε τις συνθήκες υπό τις οποίες διεξήχθη η Μάχη του Ατλαντικού, από την πλευρά των Βρετανών ναυτικών που υπηρετούσαν σε πλοία συνοδείας. Ο ΚΡΙΕΖΗΣ δεν επιλέχθηκε τυχαία για την ταινία αλλά ήταν το πλοίο εκείνο που ενέπνευσε το συγγραφέα Nicholas Monsarrat να προχωρήσει στη συγγραφή της περιπέτειας. Ο Monsarrat πληροφορήθηκε για τις ταλαιπωρίες του πλοίου από την κακή θάλασσα στον βόρειο Ατλαντικό ωκεανό καθώς και για τις ιδιαιτερότητες της σύνθεσης του ελληνικού πολεμικού πλοίου από τον Cpt. Jack Broome, αξιωματικό και βετεράνο του πολέμου του Ατλαντικού ωκεανού. Ο Broome όχι μόνο ενέπνευσε τον σεναριογράφο αναφέροντάς του την ιστορία του ΚΡΙΕΖΗ αλλά στη συνέχεια στάθηκε και ναυτικός σύμβουλος σε αρκετές ταινίες μεταξύ των οποίων και η «Απάνθρωπη θάλασσα». ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 31

Μόνο που το πολεμικό μετονομάστηκε σε Compass Rose και έφερε στην ταινία τον διακριτικό αριθμό «K49», ο οποίος ήταν στην πραγματικότητα ο αριθμός του HMS Crocus. Το νέο του πλήρωμα για τις ανάγκες της ταινίας προερχόταν από εφέδρους του βρετανικού ναυτικού και τεχνικούς κινηματογράφου ενώ ως βάση χρησιμοποιήθηκε το Plymouth Naval Dockyard. Ύστερα από μερικές ημέρες λόγω βλάβης του πηδαλίου η παραγωγή αιτήθηκε τη βοήθεια ρυμουλκού. Αφού η βλάβη αποκαταστάθηκε τα γυρίσματα ξανά διακόπηκαν λόγω ηρεμίας της θάλασσας ενώ το σενάριο απαιτούσε θαλασσοταραχή. Το πλοίο έπλευσε στο διπλανό λιμάνι του Portsmouth καθώς έξω από αυτό υπήρχαν έντονα παλιρροϊκά κύματα που ταίριαζαν περισσότερο στο σενάριο. Στο μεταξύ έξω από τη θάλασσα του Portsmouth είχε καταπλεύσει αμερικανική μοίρα με επικεφαλής το θωρηκτό «Μισσούρι» το οποίο ζήτησε από το Compasse Rose να αποκαλύψει την πραγματική του ταυτότητα καθώς ο διακριτικός αριθμός του, όπως αναφέραμε, ανήκε σε άλλο πλοίο. Τελικώς η παραλίγο κρίση αποφεύχθηκε αλλά η παραγωγή αποφάσισε να γίνουν τα γυρίσματα σε

Πάνω: Φωτογραφία του πρώην Κριεζή από Studio Canal - https://www.studiocanal.com. Kάτω: Σκηνή από την ταινία από Studio Canal - https://www.studiocanal.com.

μια μεγάλη δεξαμενή των Denham Studios. Η γέφυρα του πρώην ΚΡΙΕΖΗ ξηλώθηκε και μεταφέρθηκε σε στούντιο Ealing για να γίνουν οι υπόλοιπες σκηνές που απαιτούσαν διαλόγους. Μετά την ολοκλήρωση της ταινίας και ενώ ο πρώην ΚΡΙΕΖΗΣ στάλθηκε προς διάλυση (ΣΚΡΑΠ) η ξηλωμένη γέφυρά του διατηρήθηκε ακέραια στα στούντιο με σκοπό τη μελλοντική της χρήση σε παρόμοιες σκηνές. Αξίζει να γραφεί ότι όταν πληροφορήθηκε ο Έλληνας πρώην κυβερνήτης της κορβέτας Δ. Κιοσσές για τη συμμετοχή του πλοίου στα γυρίσματα της ταινίας «Απάνθρωπη θάλασσα» είχε δηλώσει: «Όλα τα περίμενα από τον «Κριέζαρο» μου αλλά ότι θα τον έβλεπα και κινηματογραφικό αστέρα πρώτου μεγέθους, ποτέ δεν θα το φανταζόμουνα!...». Συμπερασματικά η επιλογή της πρώην ελληνικής κορβέτας ΚΡΙΕΖΗΣ για τα γυρίσματα της συγκεκριμένης ταινίας, θα λέγαμε ότι δεν έγινε τυχαίως, αλλά οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό στην προγενέστερη δράση του πλοίου, που επιχείρησε χειμώνα στον Βόρειο Ατλαντικό ωκεανό, κάτω από ιδιαίτερα αντίξοες συνθήκες, με κατώτερο πλήρωμα που δεν προερχόταν από τις τάξεις του πολεμικού ή του εμπορικού ναυτικού. Όχι μόνο σενάριο της ταινίας το αναφέρει αυτό, αλλά ακόμα και ο ίδιος ο τίτλος της «Απάνθρωπη θάλασσα». Παρά το γεγονός ότι στην ταινία εισάγεται το μυθιστορηματικό τέλος όπου η κορύφωση της δράσης απαιτεί τον τορπιλισμό του πλοίου, το σενάριο μέχρι εκείνο το σημείο ουσιαστικά αντιγράφει την πραγματική ιστορία του ΚΡΙΕΖΗ. Ακόμα και η θεματική σύνοψη του έργου εκεί προσανατολίζεται: «Μια δραματική ιστορία της Μάχης του Ατλαντικού όπου οι ήρωες είναι καθημερινοί άνθρωποι και έχουν να αντιμετωπίσουν εκτός από τον εχθρό, τον καιρό και την κακή θάλασσα. Είναι πολίτες που μετατράπηκαν σε ναύτες πολέμου, χωρίς να έχουν εκπαιδευτεί για τη φρίκη και τις ακρότητες που θα αντιμετωπίσουν».

32 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Photo 21-1-2019, 1:00pm, “M/V MAERSK ENPING”-L.A.

DANAOS AND THE ENVIRONMENT ...A LOVE AFFAIR

World-Class Shipping, Leading-Edge Expertise

ΡΑΙΗΜΟΝ ΚΑΡΤΙΕ ΡΑΙΗΜΟΝ ΚΑΡΤΙΕ

Η τραγωδία του Μερς Ελ Κεμπίρ Πηγή: https://storiacontroversa.blogspot.com/2016/07/blog-post_10.html

Ολόκληρο το μήνα Ιούνιο στην Αγγλία δεν πέφτει ούτε μια βόμβα, τον Ιούλιο η αεροπορική δράση εξακολουθεί να περιορίζεται σε επιθέσεις εναντίον των λιμένων. Ο Χίτλερ αναγγέλλει μερική αποστράτευση του γερμανικού στρατού με τη διάλυση 35 μεραρχιών και διατάσσει να δοθούν εντολές στις διπλωματικές του αντιπροσωπείες να μην αποκρούουν κρούσεις Βρετανών πρακτόρων. Οι συζητήσεις του με το φιλικό του περιβάλλον περιστρέφονται όλες γύρω στο ίδιο θέμα: οι Άγγλοι θα διαπραγματευθούν, η εκστρατεία στη Δύση τελείωσε. Ακριβώς τότε ένα δραματικό γεγονός, η καταστροφή μέρους του γαλλικού στόλου, έρχεται να διακηρύξει με έμφαση την απόφαση της Αγγλίας να συνεχίσει τον πόλεμο με όλα τα μέσα. Αυτόν τον γαλλικό στόλο, πού είχε γίνει εφιάλτης για τους Άγγλους, το γαλλικό Ναυαρχείο τον είχε απομακρύνει όσο μπορούσε περισσότερο από τα μητροπολιτικά ύδατα. Ένα σημαντικό τμήμα του, 2 θωρηκτά, 8 αντιτορπιλικά, το πολύ μεγάλο υποβρύχιο «Συρκούφ», περίπου 200 βοηθητικά σκάφη βρίσκονται στ' αγγλικά λιμάνια. Ένα άλλο τμήμα, 1 θωρηκτό και 4 καταδρομικά υπό τις διαταγές του ναυάρχου Γκοντφρουά είναι αγκυροβολημένα στην Αλεξάνδρεια 1 αεροπλανοφόρο και 2 θωρηκτά βρίσκονται στις Αντίλλες. Τα δύο μεγάλα πολεμικά των 35.000 τόνων, που η κατασκευή τους τέλειωνε και βρίσκονταν 34 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

σε κατάσταση πλεύσεως, δραπέτευσαν από τα ναυπηγεία τη στιγμή που οι Γερμανοί έμπαιναν στη Βρετάνη, όμως το Ζαν-Μπαρ, σκάφος χωρίς εξοπλισμό ακόμα, δεν έφτασε παρά στην Καζαμπλάνκα, ενώ το «Ρισελιέ». εφοδιασμένο ήδη με τα πυροβόλα του των 15 ιντσών, είχε φτάσει στο Ντακάρ. Επτά καταδρομικά σταθμεύουν στο Αλγέρι και αυτό που αποκαλείται δύναμις επιδρομών, δηλαδή η ισχυρότερη μοίρα, βρίσκεται στο λιμάνι του Μερς ελ Κεμπίρ. Είναι εκεί τα θωρηκτά «Βρετάνη» και «Προβηγκία» το μεταγωγικό αεροπλάνων «Κομμαντάν Τεστ»,6 αντιτορπιλικά της κλάσεως του «Τερίμπλ», τέλος τα πολύτιμα θωρηκτά μάχης «Δουνκέρκη» και «Στρασβούργο». Αυτά κυρίως τα σκάφη δικαιολογούν τις αγγλικές ανησυχίες. Αν η Γερμανία κατόρθωνε να τα προσθέσει στα "Σάνχορστ" και "Γκνάιζενάου θα διέθετε τότε μία μάχιμη δύναμη ή μία πειρατική ομάδα, εναντίον της οποίας θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί το σύνολο του αγγλικού στόλου. Το άρθρο 7 της ανακωχής και ο όρκος του ναυάρχου Νταρλάν είναι οι μόνες εγγυήσεις, πού προστατεύουν τη Μεγάλη Βρετανία εναντίον αυτού του κινδύνου. Οι συνθήκες μέσα στις οποίες αποφασίσθηκε η επιχείρηση «Καταπέλτης», που απέβλεπε στο να τεθεί εκτός μάχης ο γαλλικός στόλος παραμένουν σκοτεινές. Το αγγλικό Ναυαρχείο ήταν της γνώμης να μην εκτελεσθεί. Ο Τσώρτσιλ όμως την επέβαλε... Φαίνεται πώς οι στρατιωτικοί λόγοι επηρέασαν λιγότερο την απόφασή του. Κυρίως ήταν η

επιθυμία να αποδείξει με μια τραγική χειρονομία τη θέληση της Αγγλίας να πολεμήσει απεγνωσμένα. «Πέρα για πέρα αγγλικός τρόπος» θα πη ο έντιμος ιστορικός του Βισύ Ρομπέρ Αρόν, «να καις τα σκάφη σου θυσιάζοντας τα σκάφη των άλλων». Στα απομνημονεύματά του ο Τσώρσιλ συγκρίνει τον εαυτό του με τον Δαντόν: «Τί χρειάζεται; Τόλμη. Οι συνασπισμένοι βασιλείς μας απειλούν ας τους απαντήσουμε ρίχνοντας τους, ένα βασιλικό κεφάλι....» Η αναλογία ανάμεσα στις δυο αυτές περιπτώσεις δεν είναι φανερή και στο σύνολό τους, τ’ αποτελέσματα της επιχειρήσεως «Καταπέλτης» υπήρξαν αποτρόπαια. Ήταν όμως μια επίδειξη ενεργητικότητας και δημιούργησε τις εντυπώσεις, που είχε ελπίσει ο εμπνευστής της. Στην Αγγλία η επιχείρηση «Καταπέλτης» εξελίχθηκε χωρίς δυσκολία. Τα γαλλικά πληρώματα πιάστηκαν στον ύπνο και οι απώλειες περιορίσθηκαν, σε –έναν Άγγλο νεκρό και μερικούς τραυματίες. Στην Αλεξάνδρεια ο ναύαρχος Γκοντφρουά δέχθηκε να εξουδετερωθούν τα σκάφη του, που σκούριαζαν μέσα στον όρμο, χωρίς μαζούτ και με τα ουραία των πυροβόλων τους αφημένα στην ξηρά. Στο Ντακάρ το «Ρισελιέ» έπαθε ζημιές, όμως δεν αχρηστεύθηκε. Στο Μερς ελ-Κεμπίρ η τραγωδία έφθασε ως τη φρικτή λύση της. Σύμφωνα με τους όρους της ανακωχής η δύναμη των καταδρομικών προχωρούσε στο έργον του παροπλισμού της. Τα πέντε μεγάλα πολεμικά βρίσκονταν αγκυροβολημένα δίπλα-δίπλα στον μισοτελειωμένο λιμενοβραχίονα. Τα έξι αντιτορπιλικά βρίσκονταν στην άλλη πλευρά του κόλπου κάτω από τον ψηλό λόφο που δέσποζε πάνω στο λιμάνι. Οι φωτιές στα καζάνια ήταν σβησμένες και τα πληρώματα απασχολημένα με την μεταφορά των πυρομαχικών στην ξηρά. Η δύναμις «Η» υπό την διοίκηση του ναυάρχου Σόμερσβιλ εμφανίσθηκε στις 3 Ιουλίου, ώρα 7 το πρωί. Περιελάμβανε 1 καταδρομικό μάχης, 2 θωρηκτά και 1 αεροπλανοφόρο. Άρχισε να ποντίζει νάρκες στον δίαυλο, ύστερα ένα τελεσίγραφο δόθηκε στο ναύαρχο Ζανσούλ από τον πλοίαρχο Σ. Χόλλαντ. Το έγγραφο αυτό διατύπωνε ορισμένες προτάσεις με το δικαίωμα εκλογής: 1) να φύγουν τα σκάφη μαζί με την αγγλική μοίρα, για να συνεχίσουν τον αγώνα εναντίον της Γερμανίας και της Ιταλίας. 2) να κατευθυνθούν σ' ένα λιμένα του Ηνωμένου Βασιλείου με περιορισμένο πλήρωμα και υπό βρετανικό έλεγχο. 3) να καταφύγουν στις Αντίλλες, όπου τα γαλλικά πολεμικά θα μπορούσαν να τεθούν υπό τον έλεγχο των Ηνωμένων Πολιτειών ως το τέλος των εχθροπραξιών. 4) να αυτοβυθιστούν τα σκάφη. 5) να απορριφθούν όλες οι προηγούμενες λύσεις και στην περίπτωση αυτή ο Άγγλος ναύαρχος γνωστοποιεί πως έχει τα αναγκαία μέσα και

την εξουσιοδότηση να καταστρέψει τα γαλλικά πολεμικά σκάφη. Στον Γάλλο ναύαρχο δόθηκε μια προθεσμία έξι ωρών για να κάνη την εκλογή του. «Ήμουν προτεστάντης κι αγγλόφιλος » θα γράψει αργότερα ο Ζανσούλ «η προσωπική μου αντίδραση ήταν να φύγουμε με τους Άγγλους». Είχε όμως επίγνωση πως αυτό θα προκαλούσε την καταγγελία της ανακωχής και την κατοχή της Βορείου Αφρικής. Απάντησε στον Σόμερβιλ, πως θα αντέτασσε βία στη βία. Όταν δόθηκε η διαταγή ν' ανάψουν οι μηχανές, τα πληρώματα χειροκρότησαν πιστεύοντας πως ξαναμπαίνουν στη μάχη εναντίον των Γερμανών. Δέκα μέρες μετά την ανακωχή οι επικοινωνίες βρίσκονταν ακόμα σε πλήρη αποδιοργάνωση. Ο Νταρλάν είχε αποσύρει τον πρότυπο σταθμό διοικήσεως του, που είχε εγκαταστήσει στο Μαινταινόν, κοντά στο Παρίσι, πρώτα στο Ρουαγιάν κι έπειτα είχε μεταφέρει τα υπολείμματα του ναυαρχείου του στο Νεράκ μικρή πόλη των Πυρηναίων, όπου η αδελφή του είχε ένα κτήμα κατάλληλο για προσωρινό άσυλο. Ο Ζανσούλ περιορίσθηκε να στείλει ένα σύντομο μήνυμα, όπου χωρίς να αναφέρει τις άλλες προτάσεις, γνωστοποιούσε, ότι ισχυρή αγγλική ναυτική δύναμη του είχε δώσει προθεσμία έξη ωρών για να αυτοβυθισθεί και ότι είχε την πρόθεση ν΄ αντιτάξει βία. Μια απάντηση, που δεν την περίμενε, του ήρθε πέντε λεπτά πριν από τον πρώτο κανονιοβολισμό: το γαλλικό Ναυαρχείο επιδοκίμαζε τη στάση του και τον διέτασσε ν' απορρίψει το τελεσίγραφο. «Τίγρης» και «Βολτά» αποσπάσθηκαν από τις άγκυρές τους και βγήκαν στο πέλαγος περνώντας ανάμεσα από τις νάρκες, που είχαν ποντίσει οι Άγγλοι, τις ομοβροντίες που τα πλαισίωσαν και τα αεροπλάνα που τα κατεδίωξαν. Το «Δουνκέρκη», επιχειρώντας τον ίδιο ελιγμό, απέτυχε, αφού έριξε 40 οβίδες εναντίον του «Χουντ». Το «Προβηγκία», βαριά χτυπημένο, έπεσε στην ακτή βάλλοντας με όλα τα πυροβόλα του. Μια οβίδα των 15 κατέστρεψε το αντιτορπιλλικό «Μογκαντόρ». Το «Βρετάνη» τέλος, χτυπημένο από την πρώτη ομοβροντία, τινάχτηκε στον αέρα. Οι βολές των πυροβόλων σταμάτησαν, όταν ο ναύαρχος Ζανσούλ έδωσε σήμα, ότι όλα τα πολεμικά του ήταν εκτός μάχης. Την άλλη μέρα ωστόσο με διαταγή του Λονδίνου τρία κύματα τορπιλλοβόλων αεροπλάνων δοκίμασαν μάταια ν' αποτελειώσουν το «Δουνκέρκη», πού είχε πάθει ελαφρές ζημιές. Πρόσθεσαν στη δράση τους και τον περιττό πολυβολισμό των βενζινακάτων, πού ήταν φορτωμένες ναύτες, ανεβάζοντας τούς νεκρούς τού Μερς-ελ-Κεμπίρ σε 1297, από τους οποίους 977 μόνο απ' το «Βρετάνη». [3] Θα μπορούσε αυτή η απρόκλητη επίθεση να προκαλέσει πόλεμο μεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας. Προς στιγμήν ο ωροδείκτης της μοίρας

1. Ο Ναύαρχος Ζανσούλ. 2. Το θωρηκτό «Βρετάνη», χτυπημένο στην πρύμνη, τινάχτηκε στον αέρα. Παίρνει φωτιά και η πυρκαγιά απλώνεται γρήγορα στην πλώρη και στα ύφαλα που ξερνούν έναν μαύρο καπνό. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 35

δίστασε. Ο Νταρλάν δήλωσε: «Προδόθηκα από τους εν όπλοις συντρόφους μου δεν πίστεψαν στο λόγο, που τους είχα δώσει». Με διαταγή του τα πολεμικά διακόπτουν τη διαδικασία παροπλισμού τους. Διατάσσεται γενική αντεπίθεση με το «Στρασβούργο» και τα θωρηκτά του Αλγερίου. Αποφασίζεται ο αεροπορικός βομβαρδισμός του Γιβραλτάρ. Ο υπουργός των Εξωτερικών Πωλ Μπωντουέν κατορθώνει να αναβληθούν τα πολεμοχαρή αυτά μέτρα και περιορίζει την αντίδραση στη διακοπή των ανύπαρκτων πια διπλωματικών σχέσεων. Όμως η μνησικακία του γαλλικού Ναυτικού και του γαλλικού έθνους θ' αργήσουν να σβήσουν.

Υποσημειώσεις:

[1] Κι’ όμως ποτέ δεν είχε καθαρά αποδειχθεί ότι ο γαλλικός στόλος είχε εκδηλώσει εχθρικές διαθέσεις ενάντια στον βρεταννικό. Απ’ την πρώτη στιγμή που έφτασα στο Λονδίνο, είχα βεβαιώσει γι’ αυτό την αγγλική κυβέρνηση καθώς και το ναυαρχείο. Ακόμη, είναι βέβαιο πως ο Νταρλάν, ανεξάρτητα από κάθε κίνητρο που θα του υπαγόρευε το εθνικό συμφέρον, δεν θα πήγαινε ποτέ από μόνος του να παραδοθεί στους Γερμανούς’ και ο στόλος το ίδιο, όσο βρισκόταν κάτω απ’ την διοίκηση του. Στο βάθος, αν ο Νταρλάν κι’ οι αξιωματικοί του, αρνήθηκαν να δεχθούν τον υπέροχο ρόλο πού τους πρόσφεραν τα γεγονότα και να γίνουν η απώτατη ενίσχυση της Γαλλίας, τότε που, σε αντίθεση με τον στρατό, ο στόλος βρι σκόταν ανέπαφος, τόκαναν μόνο και μόνο επειδή πίστευαν ότι θα περισώσουν τα πλοία τους, Ο λόρδος Λοϋντ, ο Άγγλος υπουργός Αποικιών κι ο σερ Ντάντλεϋ Πάουντ, πρώτος λόρδος του Ναυαρχείου, ήρθαν στο Μπορντώ στις 16 Ιουνίου και πέτυχαν να τους δώσει ο Νταρλάν τον λόγο της τιμής του ότι τα πλοία του δεν θα παραδοθούν. Ο Πεταίν κι’ ο Μπωντουέν, απ’ την μεριά τους, είχαν δώσει κι’αυτοί ρητή υπόσχεση. Τέλος, αντίθετα με όσα πίστευαν στην αρχή οι αγγλοαμερικανικές υπηρεσίες, οι όροι της. συνθηκολόγησης δεν ανέφεραν καμιά άμεση επέμβαση των Γερμανών στο γαλλικό στόλο. Πρέπει να παραδεχθούμε ωστόσο ότι, μπροστά στην συνθηκολόγηση των κυβερνητών του Μπορντώ και στις προοπτικές των μελλοντικών τους υποχρεώσεων, η Αγγλία μπορούσε πολύ καλά ν’ αμφιβάλλει σχετικά με το ότι ο εχθρός δεν θα επιχειρούσε μια μέρα να γίνει κύριος του στόλου μας. Παρ’ όλο τον πόνο και την αγανάκτηση, που είχε πλημμυρίσει εμένα και τους συντρόφους μου, μετά το δράμα του Μερ έλ Κεμπίρ, από την συμπεριφορά των Άγγλων κι’ απ’ τον τρόπο που πανηγύριζαν, έκρινα πώς ή σωτηρία-της Γαλλίας ήταν πάνω απ’ όλα, ακόμη κι’ απ! την τύχη των πλοίων της και πως το καθήκον μου εξακολουθούσε νάναι πάντα ή συνέχιση του αγώνα.(Σαρλ Ντε Γκωλ: Απομνημονεύματα Τόμος Α σελ 108-9) [2] H πρώτη oμοβροντία σκάει πάνω στhν προβλήτα στις 4.57'. Σκοτώνει πολύν κόσμο και κάνει σκόνη τo φάρο. Ήταν πολύ κοντή για το «Δουνκέρκη». Αλλά η δεύτερη πέφτει πάνω στα πλοία. Οι Άγγλοι έπιασαν από την άλλη μεριά του ακρωτηρίου του Μερς ελ-Κεμπίρ. Όλη μέρα είχαν το καιρό να τηλεμετρήσουν, να κάνουν αναγνωρίσεις, να διαλέξουν τους στόχους τους. Τώρα είναι αθέατοι κρυμμένοι πίσω από μια γλώσσα γης. Οι Γάλλοι αγκυροβολημένοι είναι πιασμένοι σέ ποντικοπαγίδα. Δε θέλησαν να σαλέψουν ως τώρα, αλλά στο εξής πρέπει να ξεκινήσουν και νά βγουν στ’ ανοιχτά. Αλλιώς δεν μπορεί να γίνει μάχη. Πρώτα πρώτα, δεν βλέπουν τον εχθρό, υστέρα δεν γίνεται με το δευτερότερο πυροβολικό τους συγκεντρωμένο στην πλώρη, να απαντήσουν στα 24 πυροβόλα των 380 των αγγλικών θωρηκτών. Από τα πρώτα δευτερόλεπτα, τόννοι και τόννοι εκρηκτικών υλών ξεχύνονται πάνω στον ασάλευτο άτυχο στόλο. Ρίχνουν ωστόσο, τα γαλλικά καράβια ενώ προσπαθούν να αποπλεύσουν. Μονομιάς, το «Βρετάνη» έχει βληθεί ανεπαν-όρθωτα. Χτυπημένο στην πρύμνη, παίρνει φωτιά και η πυρκαγιά απλώνεται γρήγορα στην πλώρη και στα ύφαλα που ξερνούν έναν μαύρο καπνό. Το καράβι χτυπιέται ακόμα, αρχίζει να βουλιάζει. Κ’ υστέρα, ξαφνικά, δεσπόζοντας πάνω άπ’ όλο τον πάταγο, μια τεράστια καταπόρφυρη έκρηξη σκοτώνει 1.000 από τους 1.200 ναύτες του πληρώματος και στέλνει το καράβι στο βυθό ανάποδα. Το «Δουνκέρκη» άρπαξε απ’ την πρώτη στιγμή μια μεγάλη οβίδα. Όχι σοβαρή ζημιά. Αλλά δέχεται άλλες τρεις, που σκοτώνουν πολλούς, παραλύουν τον πυργίσκο, και προπαντός κόβουν τα ηλεκτρικά καλώδια. Το «Δουνκέρκη» τρέχει με την ταχύτητα πού άρχιζε να παίρνει και πάει να εξοκείλλει στο βάθος του κόλπου.

36 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Τα θωρηκτά «Δουκέρκη» και «Στρασβούργο» στο λιμάνι του Μερσ Ελ Κεμπίρ.

Το «Προβάνς» κατάφερε να απομακρυνθεί από την προβλήτα. Αρχίζει να ρίχνει, αλλά η σκόπευση του, μοναδικό μέρος του καραβιού απ' όπου φαίνεται ο εχθρός, σε λίγο αχρηστεύεται. Ύστερα έρχονται κι άλλες αγγλικές οβίδες, που ανάβουν πυρκαγιές και ανοίγουν ένα σοβαρό ρήγμα στα ύφαλα. Με τη σειρά του, το «Προβάνς» θα εξοκείλλει κι’ αυτό, με 200 νεκρούς. Το «Στρασβούργο», κατάφερε να φύγει. Τα πληρώματα των 82 άλλων καραβιών το βλέπουν σε λίγο να περνάει το πέρασμα. Δεν προσέκρουσε στις νάρκες. Από θαύμα. Η ισχυρή και μεγαλόπρεπη σιλουέτα του κατευθύνεται προς το πέλαγος συνοδευόμενη από πέντε αντιτορπιλλικά. Το έκτο, το «Μογκαντόρ», θαυμάσιο σκάφος εντελώς πρόσφατο, χτυπήθηκε σοβαρά τη στιγμή που πήγαινε να βγει από τον όρμο. Όλο το πίσω μέρος του εξαφανίστηκε. Αλλά το «Στρασβούργο» έφυγε. Αφού πολεμήσει με τα αγγλικά θωρηκτά, που κρύβονται πίσω από ένα προπέτασμα καπνού, θα κατορθώσει να φτάσει στην Τουλόν με άθικτα τα αντιτορπιλλικά, που τους καλύπτει την υποχώρηση. Το «Χουντ» καταδιώκει πραγματικά τούς Γάλλους περισσότερο από μια ώρα. Στις 5.10', ό Ζανσούλ αναγγέλλει με σήμα: «Όλα μου τα πλοία εκτός μάχης. Σας ζητώ να σταματήσετε το πυρ». Ο Σόμερβιλ απαντα: «Υψώσατε το κατάλληλο σήμα (ήταν μια τετράγωνη λευκή σημαία)». Ψάχνοντας καλά, για ν' αποφύγουν τη λευκή σημαία, οι Γάλλοι βρίσκουν ένα κρεβατοσκέπασμα μπεζ ανοιχτό με μπλε γραμμές. Ο στόλος του Ατλαντικού, με την επωνυμία «Επιδρομική Δύναμη», τέλειωσε τις μέρες του. Δεν θα μπορέσει ποτέ πια να φτάσει στη Μαρτινίκα. Μαζί του, 1.297 ναυτικοί σκοτώθηκαν και 351 τραυματίστηκαν. (Κλωντ ντε Σαμπαλιέ: Η τραγωδία του γαλλικού στόλου στο Μερς ελ Κεμπίρ.) [3] Η ανακοίνωση του Βρετανικού Υπουργείου Πληροφοριών που εκδόθηκε το μεσημέρι της επομένης αναφέρει σχετικά: Ως γνωστόν η γαλλική κυβέρνησις, βασιζομένη εις τας υποσχέσεις της Γερμανίας και της Ιταλίας ότι ο γαλλικός στόλος δεν θα χρησιμοποιηθή κατά της Αγγλίας ανέλαβε δια των όρων της ανακωχής να επιτρέψη όπως ο γαλλικός στόλος περιέλθη εις χείρας του εχθρού. Η κυβέρνησις της Α, Μεγαλειότητος απολέσασα πάσαν εμπιστοσύνην εις τας υποσχέσεις της Γερμανίας και Ιταλίας ενόμισε ότι ήτο υποχρεωμένη όχι μόνον χάριν των ιδικών της συμφερόντων, αλλά και επί τη ελπίδι της αποκαταστάσεως της ακεραιότητος της Γαλλίας και προτού είναι πολύ αργά,όπως μη χρησιμοποιηθή ο γαλλικός στόλος εναντίον της υπό του κοινού εχθρού. Επί τω σκοπώ τούτω μέτρα ελήφθησαν όπως από της πρωίας της 4ης Ιουλίου συγκεντρωθούν όλα τα γαλλικά πολεμικά τα ευρισκόμενα εις αγγλικούς λιμένας υπό τον αγγλικόν έλεγχον. Η επιχείρησις αύτη διεξήχθη επιτυχώς. Μόνον δύο θύματα εσημειώθησαν λόγω παρανοήσεως.Ταυτοχρόνως τα γαλλικά σκάφη τα ευρισκόμενα εις τους λιμένας της Β.Αφρικής ετέθησαν υπό συνθήκας τοιαύτας, ώστε να μη περιέλθουν εις χείρας εχθρού. Εις τον διοικούντα τα πλοία ταύτα αξιωματικόν εδόθη η εξήγησις, ότι εάν οι όροι αυτής δεν εγένοντο δεκτοί, η Μεγάλη Βρεττανία είναι έτοιμη να λάβη όλα τα μέτρα όπως ουδέν εκτων σκαφών αυτών χρησιμοποιηθή εναντίον της μέχρι τέλους του πολέμου. Η κυβέρνησις της Μεγ. Βρεττανίας ήλπιζεν, ότι οι όροι ούτοι θα εγίνοντο δεκτοί. Επειδή όμως ο Γάλλος Ναύαρχος του Οράν ηρνήθη ν' αποδεχθή τους προταθέντας όρους εδέησε να γίνη ενέργεια κατά των γαλλικών σκαφών των ευρισκομένων εις τον εν λόγω λιμένα."(Εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 5/7/40)

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ High Performance Ropes

Δένουμε γερά σε όλο τον κόσμο! Με τα υψηλής αντοχής σχοινιά πρόσδεσης, αγκυροβολίας και ρυμουλκήσεως.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ Σας προσκαλούμε να επισκεφθείτε το περίπτερό μας Hall 3, Stand No 3.110 στην έκθεση “Ποσειδώνια 2018”. 4-8 Ιουνίου.

Κάβοι και Σχοινιά Προσδέσεως, Αγκυροβολίας και Ρυμουλκήσεως (Υπερ-υψηλού Μοριακού Βάρους Πολυαιθυλενίου, Αραμιδικά, Πολυμερών Υγρών Κρυστάλλων και Μικτά Πολυεστέρα-Πολυπροπυλενίου), Συρματόσχοινα, Ανόδια Καθοδικής Προστασίας, Αλυσίδες, Άγκυρες, Εξοπλισμός Λιμένων και Καταστρώματος Πλοίων Ψαρών 11, 18648, Πειραιάς, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 E: info@katradis.com - www.katradis.com

Olympic Whaling Η φαλαινοθηρική εταιρία του ΑΡΙΣΤΟΤΈΛΗ ΩΝΆΣΗ

Tου Άρη Μπιλάλη

Φαλαινοθηρικός σταθμός στη Νότια Γεωργία. (paafeltet.org /K. Karlsen)

φαλαινοθηρία αποτέλεσε την πιο κοπιαστική, περιπετειώδη και επικίνδυνη από όλες τις μορφές της ναυτιλίας. Ωστόσο το κυνήγι των φαλαινών αποδείχτηκε μια εξαιρετικά επικερδής εμπορική δραστηριότητα για όσους ενεπλάκησαν σε αυτό. Οι φαλαινοθήρες κυνηγούσαν τα κήτη και κατόπιν αφαιρούσαν το εξωτερικό λίπος από το οποίο παρήγαγαν το λεγόμενο φαλαινέλαιο καθώς και τα φαλαίνια (μπαλένες). Το φαλαινέλαιο αρχικά χρησιμοποιήθηκε ως φθηνό φωτιστικό καύσιμο και ως λιπαντική ουσία στη βιομηχανία. Οι μπαλένες είναι κεράτινα ελάσματα που δεν επιτρέπουν στο πλαγκτόν να φύγει από το στόμα της φάλαινας και χρησιμοποιήθηκαν από τη βιομηχανία ένδυσης. Τα κήτη διαχωρίζονται σε δυο κύριες κατηγορίες, αυτά που έχουν μπαλένες τα οποία αποκαλούνται μυστακοκήτη και σε αυτά που έχουν δόντια που αποκαλούνται οδοντοκήτη και χωρίζονται σε φυσητήρες, ζιφιοειδή, δελφινοειδή κλπ. Μιας και η επιστημονική ανάλυση των κητωδών ξεφεύγει από το αντι-

38 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

κείμενο του θέματος, θα χρησιμοποιήσουμε τη λέξη φάλαινα και για τα δυο είδη κητών, παρότι ο όρος φάλαινα είναι επιστημονικά ορθός μόνο για τα κήτη που έχουν φαλαίνια. Η σύγχρονη εποχή της φαλαινοθηρίας θεωρείται ότι ξεκινάει το 1865 όταν ο Νορβηγός Svend Foyn τελειοποίησε το κανόνι που εκτόξευε ένα καμάκι με εκρηκτική ύλη. Μέχρι τότε οι φαλαινοθήρες εκτόξευαν το καμάκι με το χέρι τους πλησιάζοντας το κήτος με λέμβους. Η εξέλιξη αυτή έδωσε την πρωτοκαθεδρία στους Νορβηγούς φαλαινοθήρες, την οποία διατήρησαν για ένα σχεδόν αιώνα. Την ίδια εποχή ναυπηγήθηκε το πρώτο ατμοκίνητο φαλαινοθηρικό. Τα φαλαινοθηρικά κυνηγούσαν τις φάλαινες σε παράκτιες περιοχές και αφού τις σκότωναν, τους διοχέτευαν πεπιεσμένο αέρα μέσα από ένα σωλήνα ώστε να διατηρήσουν την πλευστότητα τους και έτσι τις ρυμουλκούσαν σε παράκτιους σταθμούς φαλαινοθηρίας ή δίπλα σε ένα αγκυροβολημένο ιστιοφόρο στο πλάι του οποίου γινόταν ο τεμαχισμός.

ο 1903 ολοκληρώθηκε η μετασκευή ενός ατμόπλοιου στο πρώτο πλωτό εργοστάσιο επεξεργασίας φαλαινών. Ήταν το υπό ρωσική σημαία MIKHAIL το οποίο στάλθηκε να επιχειρήσει γύρω από τη Σαχαλίνη, την Κορέα και στη Θάλασσα της Ιαπωνίας. Ήταν εξοπλισμένο με καζάνια βρασμού, δεξαμενές για τη διύλιση του ελαίου και δεξαμενές αποθήκευσης, αυξάνοντας την ακτίνα δράσης και τις δυνατότητες των φαλαινοθηρών. Το γδάρσιμο της φάλαινας εξακολουθούσε να γίνεται στο πλάι του πλοίου, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται μόλις το 20% από το έλαιο της και η σάρκα της να εγκαταλείπεται. Στο τέλος του 19ου αιώνα, η κηροζίνη αντικατέστησε το φαλαινέλαιο για τον φωτισμό και η ζήτηση μειώθηκε. Ωστόσο το 1906 η νεοεμφανιζόμενη μέθοδος της υδρογόνωσης επέτρεψε την μετατροπή του φαλαινέλαιου σε ένα άοσμο, άχρωμο στερεό λίπος από το οποίο παραγόταν μαργαρίνη, σαπούνια αλλά και γλυκερίνη που χρησιμοποιείται στα εκρηκτικά. Οι τεχνολογικές εξελίξεις και οι ανάγκες που προέκυψαν κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο για τρόφιμα και πολεμοφόδια, αύξησαν ραγδαία τις αποστολές φαλαινοθηρίας και αποδεκάτισαν τις φάλαινες στον βόρειο Ατλαντικό, ενώ αυξήθηκαν οι φαλαινοθηρικές αποστολές προς τον αφιλόξενο Νότιο Ωκεανό. Τα νέα μέσα σύντομα εξάλειψαν τις φάλαινες και από τις εκεί ακτές και έτσι ο κλάδος στράφηκε στην φαλαινοθηρία ανοικτής θαλάσσης ή αλλιώς πελαγική φαλαινοθηρία. Ωστόσο παρέμενε το πρόβλημα της επεξεργασίας της φάλαινας στο πλάι του πλωτού εργοστασίου που έπρεπε να παραμένει στατικό. Για αυτό το λόγο, κατασκευάστηκε το 1925 η πρώτη γλίστρα στην πρύμνη ενός πλωτού εργοστασίου. Με ατμοκίνητα βίντζια τραβούσαν τη νεκρή φάλαινα μέσω της γλίστρας στο κατάστρωμα του πλοίου όπου γινόταν ο τεμαχισμός της, ενώ το πλοίο βρισκόταν εν πλω πλησίον των φαλαινοθηρικών που συνέχιζαν το κυνήγι. Η κάθε αποστολή αποτελείτο από ένα πλωτό εργοστάσιο και δέκα ως δεκατέσσερα φαλαινοθηρικά, κάποια από τα οποία χρησίμευαν μόνο για να ρυμουλκούν τα νεκρά κήτη. Υποστηρίζονταν από δεξαμενόπλοια που τους μετέφεραν πετρέλαιο, νερό, εφόδια και ταχυδρομείο και παραλάμβαναν το παρασκευασμένο φαλαινέλαιο, τις μπαλένες, το σπαρματσέτο και τα λοιπά προϊόντα του εργοστασίου. Τα πλωτά εργοστάσια ήταν μετασκευές από εμπορικά πλοία, δεξαμενόπλοια αλλά και υπερωκεάνια που διέθεταν και ικανούς χώρους ενδιαίτησης του πολυπληθούς πληρώματος. Το 1920 ναυπηγήθηκε το πρώτο εξαρχής πλωτό εργοστάσιο και μέχρι το τέλος της δεκαετίας ναυπηγούνταν πλέον μεγάλα πλωτά εργοστάσια που ενσωμάτωναν όλες τις τεχνολογικές εξελίξεις. Στα μέσα της δεκαετίας του τριάντα, το φαλαινέλαιο αποτελούσε την πρώτη ύλη για το 54% της παραγωγής μαργαρίνης και λαρδιού στη Γερμανία και για το 41% στη Βρετανία, ενώ χρησιμοποιείτο και στην παραγωγή σαπουνιών, αρωμάτων, ακριβών βαφών και για διάφορες βιομηχανικές χρήσεις. Πέρα από το πολύτιμο έλαιο, το συκώτι των φαλαινών το πουλούσαν για να παραχθεί βιταμίνη Α και ορμόνες, ενώ άλλες ουσίες χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή ιατρική της Άπω Ανατολής. Το κρέας τους σε κάποιες χώρες το καταναλώνουν και σήμερα άνθρωποι, αλλά κυρίως γινόταν ζωοτροφή ή λίπασμα. Οι εταιρίες φαλαινοθηρίας πλήθαιναν και πέραν της Νορβηγίας και της Βρετανίας, εισήλθαν στην πελαγική φαλαινοθηρία με χρήση πλωτών εργοστασίων η Νότιος Αφρική, η Ιαπωνία, η Σοβιετική Ένωση και η Γερμανία. Μικρότερης έκτασης βραχύβιες προσπάθειες έγιναν και από εταιρίες της Χιλής, των ΗΠΑ και της Δανίας. Η σεζόν 1937/38 αποτέλεσε ορόσημο καθώς αλιεύθηκαν 43.328 φάλαινες με μπαλένες, ενώ το 1939 ναυπηγήθηκε το μεγαλύτερο ως τότε πλωτό εργοστάσιο, το υπό γερμανική σημαία 21.845 κ.ο.χ. UNITAS, ιδιοκτησίας της εταιρίας Unilever που κυριαρχούσε στο χώρο της μαργαρίνης. Η πρώτη καταγεγραμμένη εμπλοκή Έλληνα σε φαλαινοθηρική επιχείρηση έγινε τo 1937. Τότε, o πολύπειρος Νορβηγός φαλαινοθήρας Anders Jahre απέκτησε το αμερικανικής ναυπήγησης πετρελαιοφόρο ULYSSES και σύστησε –με Αμερικανούς ως προκάλυψη– στη Νέα Υόρκη την Western Operating Corp. Με αυτό τον τρόπο ξεπέρασε τα εμπόδια που έθετε η αμερικανική νομοθεσία στις αλλοδαπές εταιρίες και μπόρεσε να επεκτείνει το δίκτυο φαλαινοθηρίας του. Το ULYSSES μετασκευάστηκε στα ναυπηγεία του Gotaverken της Σουηδίας σε πλωτό εργοστάσιο, την περίοδο που ο Ωνάσης ναυπηγούσε εκεί το πετρελαιοφόρο ΑΡΙΣΤΟΝ. Ανάμεσα στον Έλληνα επιχειρηματία και τον A. Jahre είχε αναπτυχθεί μια σχέση φιλίας και σεβασμού και ο Ωνάσης δεν δίστασε να επενδύσει και αυτός χρήματα στην νέα επιχείρηση του Νορβηγού καθώς το έλαιο θα επωλείτο στις ΗΠΑ χωρίς να υπόκειται σε δασμούς. Αφορμή για το ενδιαφέρον του Ωνάση για τη φαλαινοθηρία ίσως στάθηκε ο τότε δεσμός του με τη Νορβηγή

Ingeborg Dedichen, κόρη του καταξιωμένου εφοπλιστή Leif Bryde, ο οποίος είχε εμπλακεί και στη φαλαινοθηρία. Στελεχωμένο με 331 Νορβηγούς και μόλις δυο Αμερικανούς, το ULYSSES αλίευσε με επιτυχία στην Αυστραλία και την Ανταρκτική για τρείς σεζόν, αλλά τελικά η όλη επιχείρηση βρέθηκε στο στόχαστρο του Τύπου και τελικά του Κογκρέσου. Καθώς αποκαλύφθηκε ότι η αμερικανική εταιρία ήταν απλός ένα προπέτασμα της δράσης αλλοδαπών, αποφασίσθηκε ότι στο εξής τα προνόμια περί δασμών θα τα είχαν μόνο αμερικανικές εταιρίες που στελέχωναν αμερικανικής ναυπήγησης πλοία με Αμερικάνους ναυτικούς. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το 1940 να παύσει η φαλαινοθηρική δράση της Western Operating Corp.1 Το 1943, ο Αριστοτέλης Ωνάσης επένδυσε 15.000 δολάρια σε παράκτιο φαλαινοθηρικό σταθμό στην Καλιφόρνια, ιδιοκτησίας της αμερικανικής εταιρίας Maritime Industries. Ο Ωνάσης επιθυμούσε να βρει πρόσβαση στο έλαιο από φυσητήρες (αποκαλείται λανθασμένα και ως σπερμοφάλαινα) του οποίου η τιμή ανέβαινε εν μέσω πολέμου. Τα τρία φαλαινοθηρικά της εταιρίας κυνηγούσαν τις φάλαινες στα ανοιχτά και κατόπιν τις ρυμουλκούσαν στον σταθμό όπου γινόταν η επεξεργασία τους. Μεταπολεμικά, o Έλληνας κροίσος επισκέφθηκε το Αμβούργο και εκτός από τα δεινά που είχε αφήσει ο πόλεμος, είδε και επιχειρηματικές ευκαιρίες. Λέγεται ότι η ιδέα της εκ νέου ενασχόλησης με τη φαλαινοθηρία ήταν του στενού του συνεργάτη και φίλου του Κώστα Γράτσου, πιθανώς συνδυάζοντας τους άνεργους Γερμανούς ναυτικούς, τη μη δυνατότητα επανεισόδου της ηττημένης χώρας στη φαλαινοθηρία και τις δυνατότητες των εκεί ναυπηγείων. Έτσι πρότεινε στον Ωνάση να αποκτήσουν ένα δεξαμενόπλοιο για να το μετασκευάσουν εκεί σε πλωτό εργοστάσιο και αντίστοιχα να μετασκευάσουν υφιστάμενα πλοία σε φαλαινοθηρικά, αξιοποιώντας τη γερμανική τεχνογνωσία στον κλάδο. Τα γερμανικά ναυπηγεία πάσχιζαν για παραγγελίες αλλά η συνθήκη του Πότσνταμ ανέφερε ότι η Γερμανία δεν μπορούσε να ναυπηγήσει δεξαμενόπλοια άνω των 15.000 τόνων. Δεν υπήρχε όμως απαγόρευση στο να τα μετασκευάσει... Για να εξασφαλιστούν τα συμφέροντα όλων των κρατών που ήδη συμμετείχαν στη φαλαινοθηρία, ιδρύθηκε το 1949 η Διεθνής Επιτροπή Φαλαινοθηρίας (International Whaling Committee) με στόχο τη θέσπιση κανόνων και τη διατήρηση του ζωικού αποθέματος. Ήδη από το 1946 είχε συσταθεί μια διεθνής επιτροπή ελέγχου από τον ΟΗΕ που είχε καθορίσει ότι για τα επόμενα είκοσι χρόνια θα επιτρέπεται η αλιεία 16.000 κητών ανά έτος. Μεταξύ άλλων η ΔΕΦ οριοθετούσε τα είδη των κητών που επιτρεπόταν να αλιευθούν σε κάθε εποχή, το ελάχιστο μέγεθος τους, καθώς και την περιοχή και την περίοδο αλιείας. Τα πιο σημαντικά κράτη-μέλη της ΔΕΦ ήταν αυτά που επιδίδονταν συστηματικά σε πελαγική φαλαινοθηρία, δηλαδή η Νορβηγία, η Βρετανία, η Ιαπωνία, η Σοβιετική Ένωση, η Νότιος Αφρική και η μεταπολεμικά εισελθούσα Ολλανδία. To κάθε κράτος τοποθετούσε παρατηρητές στα πλωτά εργοστάσια των εταιριών του, προκειμένου αυτοί να εξασφαλίσουν την εφαρμογή των αποφάσεων της ΔΕΦ. Είτε λόγω ιδιοσυγκρασίας, είτε επειδή ορισμένα κράτη είχαν περισσότερες της μιας εταιρίες φαλαινοθηρίας, οι παρατηρητές αυτοί λειτουργούσαν αποτελεσματικά. Εξαίρεση αποτέλεσαν οι παρατηρητές της ΕΣΣΔ που για ευνόητους λόγους άφηναν τα πληρώματα να λειτουργούν ασύδοτα, προς εκνευρισμό των υπολοίπων χωρών. Οι κανόνες της ΔΕΦ, όπως ότι η περίοδος αλιείας οριζόταν για τέσσερις μήνες ξεκινώντας στις αρχές Δεκεμβρίου ή Ιανουαρίου, οδήγησε σε έντονο ανταγωνισμό μεταξύ των εταιριών και κατ’ επέκταση των κρατών. Οι στόλοι φαλαινοθηρικών γιγαντώθηκαν προκειμένου να μεγιστοποιηθεί το αποτέλεσμα εντός της οριοθετημένης χρονικής περιόδου. Καθώς ο συνολικός αριθμός φαλαινών που μπορούσαν να αλιευθούν ήταν συγκεκριμένος, οι διάφορες αποστολές ανταγωνίζονταν ποια θα συμπληρώσει πρώτη τις δεξαμενές της με το φόβο ότι αν επιτευχθεί ο συνολικός στόχος πριν το πετύχουν αυτό τότε θα πρέπει να διακόψουν την αλιεία. Σε απάντηση αυτού του παροξυσμού, η ΔΕΦ καθόρισε ακόμη και τον αριθμό των φαλαινοθηρικών που μπορούσαν να ακολουθήσουν κάθε αποστολή. Έχοντας αποφασίσει να δραστηριοποιηθεί αυτόνομα στην πελαγική φαλαινοθηρία ο Ωνάσης σύστησε στη Νέα Υόρκη την Olympic Whaling Company, στο Δ.Σ. της οποίας τοποθέτησε αποκλειστικά Αμερικανούς πολίτες. Παράλληλα ίδρυσε στην Ουρουγουάη την Olympic 1 Το ULYSSES κατόπιν χρησιμοποιήθηκε ως δεξαμενόπλοιο και το 1942 πουλήθηκε στην Αργεντινή αλλά το 1944 καταστράφηκε από πυρκαγιά και το κουφάρι του διαλύθηκε το 1949. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 39

Olympic Whaling Η φαλαινοθηρική εταιρία του Αριστοτέλη Ωνάση Whaling Co S.A. με μετόχους τον ίδιο και τους συγγενείς τού Νίκο και Κωνσταντίνο Κονιαλίδη, στην οποία ανήκε η εταιρία που απέκτησε το HERMAN F. WΗITON, ένα αμερικάνικο πετρελαιοφόρο τύπου Τ2, στο οποίο ύψωσε σημαία Παναμά. Το πλοίο είχε ναυπηγηθεί το 1943 ως OREGON TRAIL στα ναυπηγεία Kaiser του Swan Island με διαστάσεις 159,6 x 20,7 μέτρα και ολική χωρητικότητα 10.448 κόρων. Αφού μετονομάστηκε σε OLYMPIC CHALLENGER, στάλθηκε στο Κίελο όπου τα ναυπηγεία Howaldts-Kiel ανέλαβαν τη διαμόρφωσή του σε πλωτό εργοστάσιο επεξεργασίας φαλαινών. Η ολική χωρητικότητα του σκάφους αυξήθηκε στους 13.019 κ.ο.χ. Εκεί επιμηκύνθηκε κατά 12,8 μέτρα, απέκτησε νέες υπερκατασκευές, πλήρη εργοστασιακό εξοπλισμό και υπέστη μετατροπή της πρύμνης με κατασκευή γλίστρας ανάσυρσης των νεκρών φαλαινών. Εξοπλίστηκε επίσης με ελικοδρόμιο, χειρουργείο, οδοντιατρείο, οφθαλμιατρείο και με μεγάλο κινηματογράφο για την αναψυχή του πληρώματος. g Το ειδικά μετασκευασμένο OLYMPIC LEADER στο Αμβούργο. (B.Schutt). h Ο Lars Andersen στα παγωμένα ρέλια ενός σκάφους και το λογότυπο της Olympic Whaling. Πηγή: paafeltet.org/συλλογή O. Huseby.

g Ομοίωμα του OLYMPIC CHALLENGER στο Ναυτικό Μουσείο. h Το OLYMPIC CRUISER. (Γ.Φουστάνος)

Ο Ωνάσης προχώρησε στην αγορά 16 παροπλισμένων ατμοκίνητων κορβετών τύπου Flower, οι οποίες είχαν ναυπηγηθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου βασισμένες σε υφιστάμενα σχέδια προπολεμικών φαλαινοθηρικών. Δεκατρείς κορβέτες αγοράστηκαν παροπλισμένες στις ΗΠΑ και έλαβαν τα ARROW, CHAMPION, CHASER, CRUISER, CONQUEROR, EXPLORER, LEADER, LIGHTNING, PROMOTER, RUNNER, WINNER και VICTOR, πάντα με το πρόθεμα OLYMPIC, ενώ μια, η WILLOWHERB, δεν μετονομάστηκε και δεν μετασκευάστηκε παραμένοντας στο Αμβούργο ως πηγή ανταλλακτικών. Επίσης αγοράστηκαν από το Ελληνικό Δημόσιο οι κορβέτες ΠΑΤΡΑΙ και ΛΗΜΝΟΣ, στο οποίο είχαν προηγουμένως δοθεί ως διακρατική βοήθεια για ακτοπλοϊκή χρήση, και μετονομάστηκαν αντίστοιχα σε OLYMPIC HUNTER και OLYMPIC RIDER. Ακόμη αγοράστηκε μια κορβέτα συμφερόντων Ε. Ευγενίδη, παροπλισμένη επί τριετία στην Ιταλία αναμένοντας μετασκευή σε εμπορικό, η οποία μετονομάστηκε OLYMPIC FIGHTER. Τα σκάφη τέθηκαν υπό την ιδιοκτησία της Balleneros Limited, ύψωσαν σημαία Ονδούρας ή Παναμά και μετασκευάστηκαν σε φαλαινοθηρικά στο Κίελο, στο Αμβούργο και στο Rensburg. Στο σχεδιασμό των μετασκευών εργάστηκε ο Kurt Reiter, από τους πρωτεργάτες στον σχεδιασμό των γερμανικών υποβρυχίων κατά τον πόλεμο. Τέλος, αγοράστηκε και ένα φαλαινοθηρικό που είχε ναυπηγηθεί στη Γερμανία το 1939 ως RAU XIII και είχε μεταπολεμικά περιέλθει 40 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

σε Νορβηγούς ως KRASS. Μετονομαζόμενο σε OLYMPIC TRACER αποτέλεσε το μόνο φαλαινοθηρικό του Ωνάση που δεν προήλθε από μετασκευή κορβέτας τύπου Flower. Από τις μετασκευαζόμενες κορβέτες, επιλέχθηκε το OLYMPIC LEADER για να δεχθεί μια διαφορετική μετασκευή με μεγαλύτερο κομοδέσιο καθώς εκτός της σεζόν φαλαινοθηρίας θα χρησίμευε ως θαλαμηγός του Ωνάση. Ταυτόχρονα, ο Ωνάσης κινήθηκε για τη στελέχωση των πληρωμάτων και οι επιλογές του προκάλεσαν αρκετό θόρυβο, ειδικά στη Νορβηγία. Καταρχήν, προσέλαβε ως διευθυντή επιχειρήσεων τον Νορβηγό Lars Andersen, ο οποίος είχε καταδικαστεί στη χώρα του ως συνεργός των Ναζί. O 59-χρονος Andersen είχε ήδη προπολεμικά εργαστεί σε γερμανικές εταιρίες φαλαινοθηρίας, προς απογοήτευση των νορβηγικών εταιριών που δεν ήθελαν να περνάει η τεχνογνωσία τους εκτός συνόρων. Μεταπολεμικά, για να αποφύγουν νέες διαρροές προσωπικού, οι Νορβηγοί είχαν ψηφίσει ένα νόμο με τον οποίο απαγόρευαν στους φαλαινοθήρες τους να εργαστούν σε ξένες εταιρίες απειλώντας τους με κυρώσεις που περιλάμβαναν δήμευση περιουσίας και απώλεια υπηκοότητας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου είχαν βυθιστεί τα περισσότερα πλωτά εργοστάσια και μετά το τέλος του απαγορεύτηκε στη Γερμανία να αναπτύξει ξανά φαλαινοθηρικό στόλο. Καθώς υπήρχε ένας μεγάλος αριθμός έμπειρων ναυτικών που παρέμεναν άνεργοι, ο Ωνάσης δεν δυσκολεύτηκε να στελεχώσει τον στόλο του, κυρίως με

Olympic Whaling Η φαλαινοθηρική εταιρία του Αριστοτέλη Ωνάση Γερμανούς. Χρειαζόταν όμως και τους τεχνίτες Νορβηγούς πυροβολητές, τους οποίους τελικά κατάφερε να προσελκύσει κυρίως χάρη στην παρουσία του Andersen. Αίσθηση προκάλεσε η πρόσληψη του Johan Borgen, ενός θρύλου της φαλαινοθηρίας. Ο πανύψηλος Νορβηγός φαλαινοθήρας λέγεται ότι είχε ήδη σκοτώσει περισσότερες από 5.000 φάλαινες στα εικοσιένα χρόνια εργασίας του. Πλοίαρχος στο OLYMPIC CHALLENGER ανέλαβε ο Wilhelm Reichert, ένας απόστρατος του γερμανικού Πολεμικού Ναυτικού. Οι μισθοί των φαλαινοθηρών ήταν εξαιρετικά υψηλοί και αποδίδονταν για επτά μήνες, παρότι εργάζονταν μόνο για τέσσερις, ενώ υπήρχε και πριμ παραγωγικότητας. Όπως προαναφέραμε η παραγωγικότητα τούς εξασφάλιζε την επιτυχία της δικής τους αποστολής πριν την επίτευξη του συνολικού στόχου της σεζόν. Η εμφάνιση της νεοσύστατης Olympic Whaling προκάλεσε αναβρασμό στις δεκαοκτώ ήδη εδραιωμένες εταιρίες φαλαινοθηρίας, οι οποίες είχαν ήδη συμφωνήσει για το πως θα μοιράσουν μεταξύ τους την συγκομιδή της επερχόμενης περιόδου. Με τον αριθμό των φαλαινών που επιτρεπόταν να αλιευθούν να παραμένει σταθερός, η είσοδος μιας ακόμη εταιρίας σήμαινε μειωμένα κέρδη για όλους τους υπόλοιπους. Οι Νορβηγοί υπολόγισαν ότι η είσοδος της νέας εταιρίας θα τους στερούσε έσοδα 1,37 εκατομμυρίων λιρών. Ήταν τότε που οι ίδιοι, σε μια προσπάθεια να περιορίσουν τη δράση του Ωνάση και τη ζημία που θα προκαλούσε στις εταιρίες τους, του πρόσφεραν 400.000 λίρες προκειμένου να μην υλοποιήσει το πλάνο του. Ο Ωνάσης εισήλθε σε μια φάση διαπραγμάτευσης σταθμίζοντας τα οφέλη που συνεχώς βελτιώνονταν, αλλά στο τέλος απέρριψε τις προτάσεις και προχώρησε στην ολοκλήρωση του πλάνου του. Η ίδρυση και η επιτυχής οργάνωση της φαλαινοθηρικής επιχείρησης αποτέλεσε από μόνη της μια επιτυχία για τον Ωνάση. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά τη δεκαετία του πενήντα οι Ιταλοί προσπάθησαν ανεπιτυχώς να εισέλθουν στο χώρο της φαλαινοθηρίας δυο φορές. Επίσης, την ίδια περίοδο ναυπηγήθηκε και το πρώτο πλωτό εργοστάσιο για λογαριασμό μιας εταιρίας της Αργεντινής, κάτι που προκάλεσε επιπλέον ένταση στον κλάδο. Το JUAN PERON θα πραγματοποιούσε την πρώτη του αποστολή στην Ανταρκτική το 1951 με πλήρωμα Νορβηγών, ωστόσο τα νορβηγικά συνδικάτα κατόρθωσαν να αποτρέψουν τη συμμετοχή του πληρώματος και αυτό σε συνδυασμό με την έλλειψη φαλαινοθηρικών καταδίκασαν το JUAN PERON σε αχρηστία. Το OLYMPIC CHALLENGER.

Ο Ωνάσης δεν αποφάσισε τυχαία να υψώσει στο στόλο του τις σημαίες της Ονδούρας και του Παναμά. Πέρα από τη μειωμένη φορολογία και οι δυο χώρες δεν είχαν επικυρώσει τη διεθνή συνθήκη για τη φαλαινοθηρία, οπότε οι εταιρίες του Ωνάση δεν δεσμεύονταν να ακολουθήσουν τους κανονισμούς της ΔΕΦ. Οπότε η παρουσία δυο Παναμέζων παρατηρητών στο OLYMPIC CHALLENGER μάλλον ωφέλησε μόνο αυτούς τους ίδιους. Ακόμα και όταν κάτω από διεθνείς πιέσεις, ο Παναμάς επικύρωσε τη διεθνή συμφωνία για τη φαλαινοθηρία το 1953, δεν υπήρχε πολιτική βούληση για την επιβολή της στα πλοία του Ωνάση. Η πρώτη αποστολή της Olympic Whaling απέπλευσε από το Κίελο στις 28 Οκτωβρίου 1950 αποτελούμενη από το πλωτό εργοστάσιο και δεκαπέντε φαλαινοθηρικά. Τα πληρώματα τα αποτελούσαν 504 Γερμανοί και 15 Νορβηγοί πυροβολητές. Σε ένα από τα φαλαινοθηρικά -το αποκαλούσαν catch leader- επέβαινε ο αρχηγός των πυροβολητών και με αυτό ανίχνευαν για κοπάδια φαλαινών. Επίσης, το ελικόπτερο που επιχειρούσε από το πλωτό εργοστάσιο είχε σκοπό να εντοπίζει

g h Ρυμούλκηση φαλαινών από φαλαινοθηρικό της Olympic. Πηγή: Sandefjord Whaling Museum.

τα κήτη καθώς και να παρατηρεί την πορεία του πάγου. Ο Άντερσεν σκότωσε την πρώτη φάλαινα στις 6 Δεκεμβρίου, παρότι η έναρξη της κυνηγετικής περιόδου είχε ορισθεί για τις 22 Δεκεμβρίου. Το γερμανικό πλήρωμα παραπονέθηκε στον Άντερσεν και τους ιθύνοντες καθώς θεωρούσε ότι αν παραβίαζαν τους κανόνες της ΔΕΦ θα δημιουργούσαν προβλήματα στην προοπτική επανέναρξης της φαλαινοθηρίας από γερμανικές εταιρίες. Όμως τους καθησύχασαν λέγοντας τους ότι καθώς τα πλοία ήταν νηολογημένα στον Παναμά και την Ονδούρα, δεν χρειαζόταν να ακολουθούν τις επιταγές της ΔΕΦ. Έτσι τα φαλαινοθηρικά συνέχισαν το ανεξέλεγκτο κυνήγι. Όταν η φάλαινα ήταν πλέον νεκρή, το πλήρωμα του φαλαινοθηρικού της διοχέτευε από μια σωλήνα πεπιεσμένο αέρα ώστε να συνεχίσει να επιπλέει. Τη σημάδευαν με το χαρακτηριστικό του φαλαινοθηρικού και της τοποθετούσαν ένα κοντάρι με μια χρωματιστή σημαία, ώστε να φαίνεται από μακριά. Τότε το φαλαινοθηρικό συνέχιζε το κυνήγι και τη φάλαινα την παραλάμβανε ένα σκάφος μεταφοράς. Αυτό τη ρυμουλκούσε στο πλωτό εργοστάσιο. Από την γλίστρα της πρύμνης κατέβαινε μια ειδική λαβή που γάντζωνε την ουρά της φάλαινας. Με δυο μεγάλα βίντσια με συρματόσχοινα, η φάλαινα συρόταν από τη ράμπα στο πρυμναίο κατάστρωμα «εκδοράς». Εκεί αφαιρούσαν το στρώμα πάχους της φάλαινας και το έκοβαν σε κομμάτια που κατέληγαν στα καζάνια που βρίσκονταν στο πιο κάτω κατάστρωμα. Το στομάχι και τα έντερα τα πετούσαν στη θάλασσα. Επίσης πετιόντουσαν το ψαχνό και η ουρά εκτός και αν προβλεπόταν ότι δεν θα ερχόντουσαν άλλες φάλαινες στο εργοστάσιο οπότε κατέληγαν και αυτά στα καζάνια μαζί με τα κόκκαλα. Κατόπιν το κουφάρι μετακινείτο στο πλωριό κατάστρωμα όπου συνέχιζε ο τεμαχισμός του με ειδικά μαχαίρια και ατμοκίνητα πριόνια. Ειδική διαδικασία ακολουθούσαν για το συκώτι που κοβόταν σε λωρίδες και κατέληγε σε ξεχωριστά καζάνια και η εξαγόμενη ουσία συσκευαζόταν σε μικρά βαρελάκια. Στις 9 Μαρτίου, η επιτροπή ανακοίνωση ότι ο στόχος της σεζόν είχε επιτευχθεί και η κυνηγετική περίοδος τερματίστηκε πρόωρα. Στις δεξαμενές του OLYMPIC CHALLENGER βρίσκονταν μόνο 86.000 βαΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 41

Olympic Whaling Η φαλαινοθηρική εταιρία του Αριστοτέλη Ωνάση

1.-2. Ανάσυρση φάλαινας από την ράμπα στο κατάστρωμα του OLYMPIC CHALLENGER. Πηγή: Sandefjord Whaling Museum. 3.-4. Φάλαινα επί του πρυμναίου καταστρώματος. Πηγή: Sandefjord Whaling Museum. 5.-6. Τεμαχιστής επί το έργο. Πηγή: Sandefjord Whaling Museum

ρέλια ελαίου. Το πλήρωμα πρότεινε να ζητήσουν την άδεια της επιτροπής για να συνεχίσουν αλλά οι επικεφαλής αρνήθηκαν να επικοινωνήσουν μαζί της και προχώρησαν στο σβήσιμο των ονομάτων και των σινιάλων των φαλαινοθηρικών εξαπολύοντας τα σε αναζήτηση φαλαινών. Το κυνήγι συνεχίστηκε μέχρι τις 26 Μαρτίου, οπότε πληρώθηκαν οι δεξαμενές με 126.522 βαρέλια ελαίου και η αποστολή κινήθηκε προς βορά μεταφέροντας εν πλω το φαλαινέλαιο στο δεξαμενόπλοιο ΑΡΙΣΤΟΝ. Προς μεγάλη έκπληξη του πληρώματος, τους ανακοινώθηκε πως δεν επέστρεφαν στη Γερμανία αλλά θα συνέχιζαν την αλιεία φυσητήρων στις ακτές του Περού. Αυτό επιτρεπόταν από τους κανονισμούς της ΔΕΦ αλλά αντέβαινε τα συμβόλαια που είχαν οι Γερμανοί ναυτικοί με αποτέλεσμα να ζητήσουν να πληρωθούν επιπλέον. Τότε κατέφθασε επιβαίνων σε ένα φαλαινοθηρικό ο ίδιος 42 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

ο Ωνάσης που υποσχέθηκε στους Γερμανούς πως θα λάμβαναν 50% επιπλέον αμοιβή αν συνέχιζαν την αλιεία μέχρι τις 25 Ιουνίου. Εξαιτίας του πολέμου της Κορέας οι τιμές του φαλαινελαίου αύξαναν και ο Ωνάσης επιθυμούσε διακαώς να το εκμεταλλευτεί. Όταν το ΑΡΙΣΤΟΝ έφθασε στο λιμάνι η αξία του λαδιού είχε φθάσει τα 448 δολάρια ανά τόνο. Όμως το πλήρωμα δεν δέχθηκε την πρόταση και προχώρησε σε καθιστική διαμαρτυρία απέχοντας από τα καθήκοντά του. Τελικά κατέληξαν σε ένα συμβιβασμό να συνεχιστεί η αλιεία μέχρι τις 10 Μαΐου. Αν και ο Ωνάσης προσπάθησε να παρατείνει την επιχείρηση, οι Γερμανοί αρνήθηκαν και έτσι η αποστολή επέστρεψε στο Κίελο στις 8 Ιουνίου μεταφέροντας 24.500 επιπλέον βαρέλια ελαίου. Ο Ωνάσης ανακοίνωση περιχαρής πως η πρώτη φαλαινοθηρική αποστολή της Olympic του είχε αποφέρει κέρδος 4,2 εκατομμυρίων δολαρίων!

Ο Πλοίαρχος Ιωάννης Παΐζης περιγράφει στο βιβλίο του «Θαλασσινές Αναμνήσεις» τα όσα έζησε ως ο μόνος Έλληνας που συμμετείχε στις δυο φαλαινοθηρικές αποστολές, του 1954-55 και του 1955-56. Διαμένοντας στο OLYMPIC CHALLENGER, ο κύριος ρόλος του ήταν να επιλύει τα όποια προβλήματα παρουσιάζονταν κατά τη διάρκεια της αποστολής. Όπως το να διαχειρίζεται τους Γερμανούς που ζήλευαν τους πιο υψηλόμισθους Νορβηγούς με αποτέλεσμα να προκύπτουν διενέξεις μεταξύ τους. Έπρεπε ακόμη να ακούει τα προβλήματα και τις σκέψεις των Νορβηγών πυροβολητών, δεχόμενος τους καθ’ όλο το 24ώρο και υποχρεωτικά πίνοντας μαζί τους μεγάλες ποσότητες από το αλκοολούχο ποτό της αρεσκείας του καθενός τους. Σχετικά με τους δυο Παναμέζους επιθεωρητές, ο ίδιος αναφέρει: «...έπρεπε να βρίσκονται στο κατάστρωμα συνέχεια, ο ένας την ημέρα και ο άλλος τη νύχτα με την μετροταινία στα χέρια και τα ημερολόγια τους. Τώρα για πολλούς και διάφορους λόγους οι επιθεωρητές έπρεπε να αποθαρρύνονται από το να κάνουν εξόδους στο κατάστρωμα. Εξάλλου είχαν εμπιστοσύνη στους Νορβηγούς φαλαινοθήρες… Κι έτσι την πέρναγαν στο σαλόνι με πολύ πιο ευχάριστες απασχολήσεις». Το 1953 οι τιμές του λαδιού έπεσαν και ο Ωνάσης προτίμησε να χρησιμοποιήσει το OLYMPIC CHALLENGER ως δεξαμενόπλοιο, ενώ τα φαλαινοθηρικά του στόλου παρέμειναν ανενεργά. Παράλληλα προτίμησε να κρατήσει αποθηκευμένους 40.000 τόνους ελαίου αναμένοντας την άνοδο των τιμών. Διαβάζοντας την αγορά σωστά, ο Ωνάσης κατόρθωσε να πουλήσει τα αποθέματα του σε τιμές υψηλότερες από αυτές των ανταγωνιστών του, μέχρι και 80 λίρες το βαρέλι. Το OLYMPIC ARROW με άλλα δυο φαλαινοθηρικά στο Αμβούργο. (B.Schutt)

Στις 25 Αυγούστου 1954 τα δεκαέξι φαλαινοθηρικά και το OLYMPIC CHALLENGER αναχώρησαν από το Κίελο για τις ακτές της νοτίου Αμερικής σε μια νέα φαλαινοθηρική αποστολή, αψηφώντας το ότι η ΔΕΦ είχε ορίσει την περίοδο αλιείας να ξεκινήσει τον επόμενο Ιανουάριο. Στο μεταξύ οι κυβερνήσεις του Περού, της Χιλής και του Ισημερινού είχαν συμφωνήσει για την επιβολή μιας αποκλειστικής οικονομικής ζώνης έκτασης 200 μιλίων από τις δυτικές ακτές τους. Για τη Βρετανία η έκβαση αυτή ήταν επικίνδυνη καθώς αν η ΑΟΖ επεκτεινόταν και στις νότιες ακτές καθώς και στην Αργεντινή, θα έθετε σε κίνδυνο τα συμφέροντα της στα Φώκλαντ και στα άλλα νησιά του Νότιου Ωκεανού. Μέχρι τότε, οι τρείς χώρες δεν είχαν εφαρμόσει τη συμφωνία τους παραβλέποντας τα βρετανικά και αμερικανικά πλοία που είχαν εμφανισθεί εντός της ΑΟΖ τους. Ωστόσο η έλευση του παναμαϊκού στόλου του Ωνάση έλαβε μεγάλη δημοσιότητα στον τοπικό τύπο που έκαναν λόγο για τον «πειρατή φαλαινοθήρα που αψηφά την εθνική μας κυριαρχία» και για «πειρατικό αλιευτικό στόλο που περιφρονεί το Ναυτικό μας και εισβάλει στα ύδατα μας εξοπλισμένος με πυροβόλα». Στις 15 Νοεμβρίου 1954, τα φαλαινοθηρικά OLYMPIC LIGHTNING και OLYMPIC VICTOR βρέθηκαν στο στόχαστρο των αντιτορπιλικών AGUIRRE και RODRIGUEZ του Περού ενώ έπλεαν σε απόσταση 126 μιλίων από τις ακτές του και υποχρεώθηκαν να τα ακολουθήσουν στο λιμάνι της Paita. Την επομένη ένα περουβιανό αεροσκάφος πέταξε πάνω από το OLYMPIC CHALLENGER, ενώ έπλεε σε απόσταση 380 μιλίων από τις ακτές και το διέταξε να πλεύσει προς την ακτή. Ο πλοίαρχος Reichert διέταξε πρόσω ολοταχώς προς τα ανοιχτά και τότε το αεροσκάφος εξαπέλυσε σειρά βομβών πέριξ του πλωτού εργοστασίου ενώ πολυβόλησε το κατάστρωμα. Ασφαλώς οι ημέρες του Β’ Παγκοσμίου θα επανήλθαν στο εμβρόντητο πλήρωμα. Ο Reichert έστειλε το απελπισμένο μήνυμα «δεχόμαστε βόμβες και πυρά ενός περουβιανού αεροσκάφους» και κατόπιν η επικοινωνία διακόπηκε. Το πλωτό εργοστάσιο και τα φαλαινοθηρικά OLYMPIC CONQUEROR και OLYMPIC FIGHTER οδηγήθηκαν στο Περού.

To OLYMPIC CONQUEROR. Πηγή: Sandefjord Whaling Museum.

Η επιχείρηση των Περουβιανών βρήκε τον Γιάννη Παΐζη, 80 μίλια πιο μακριά, καθώς είχε επισκεφθεί το OLYMPIC SPLENDOUR που είχε καταπλεύσει φέρνοντας τρόφιμα, καύσιμα και ταχυδρομείο καθώς και για να παραλάβει το ήδη παραχθέν φαλαινόλαδο. Αμέσως μόλις πληροφορήθηκαν τα καθέκαστα, διέταξε τα υπόλοιπα φαλαινοθηρικά να κατευθυνθούν προς αυτούς και κατόπιν όλοι μαζί έπλευσαν στη Μπαλμπόα του Παναμά. Ορισμένοι εκτιμούν ότι οι κινήσεις των Περουβιανών υπαγορεύτηκαν από τις ΗΠΑ, καθώς στις αρχές του 1954 ο Ωνάσης είχε αποσπάσει από τους Σαουδάραβες μια αποκλειστική συμφωνία μεταφοράς του πετρελαίου τους, κάτι που ενόχλησε σφόδρα τις ΗΠΑ. Στην έρευνα που ακολούθησε δεν βρέθηκαν τα ημερολόγια των πλοίων, ούτε και οι χάρτες πορείας και ως εξήγηση ο πλοίαρχος Reichert ανέφερε πως τα έριξαν στη θάλασσα καθώς νόμισαν ότι το Περού και ο Παναμάς είχαν εισέλθει σε εμπόλεμη κατάσταση... Τα 348 μέλη των πληρωμάτων τους –ανάμεσα τους και ένας Έλληνας– παρέμειναν στα πλοία αναμένοντας τη νομική έκβαση της υπόθεσης. Η αναφορά που γίνεται σε κράτηση ενός Έλληνα, δεν είναι σαφές αν αντιστοιχεί σε υπαρκτό πρόσωπο ή αν αντιστοιχεί στον Γ. Παΐζη που ανήκε στην οργανική σύνθεση του πλωτού εργοστασίου αλλά που διέφυγε τη σύλληψη. Το δικαστήριο που ακολούθησε στο Περού έκρινε ότι 2.500 με 3.000 φάλαινες είχαν αλιευθεί εντός της ΑΟΖ του και έτσι κατάσχεσε τα πλοία ενώ στις 29 Νοεμβρίου όρισε στην εταιρία το υπέρογκο πρόστιμο των 3 εκ. δολαρίων που έπρεπε να αποπληρωθεί εντός 5 ημερών. Οι εξελίξεις συγκλόνισαν το φαλαινοθηρικό κλάδο, αλλά δεν φάνηκε να ενοχλείται ο Ωνάσης. Και αυτό γιατί είχε ήδη φροντίσει να ασφαλίσει την αποστολή στους Lloyd’s του Λονδίνου μέχρι του ποσού των 5 εκ. λιρών για το ενδεχόμενο της ολικής απώλειας. Είχε επίσης ασφαλιστεί για το ενδεχόμενο διακοπής της αλιείας με το ποσό των 30.000 δολαρίων ανά ημέρα, ενώ άλλη μια δικλίδα είχε τεθεί για το ενδεχόμενο να μη φτάσει ο στόλος του στην περιοχή αλιείας! Οι ασφαλιστές είχαν εκτιμήσει λάθος ότι οι ΗΠΑ δεν θα επέτρεπαν την εφαρμογή της απόφασης των τριών χωρών περί ΑΟΖ και θα παρέμβαιναν υπέρ του προστατευόμενού τους Παναμά. Το όλο γεγονός προκάλεσε την αντίδραση του Παναμά, της Γερμανίας μιας και τα γερμανικά πληρώματα κρατήθηκαν και της Βρετανίας τόσο γιατί η εφαρμογή της ΑΟΖ έθιγε τα συμφέροντας της όσο και για τη ζημία που επιβαρύνονταν οι Lloyd’s. Έχοντας βρεθεί αντιμέτωποι με υπέρογκες οικονομικές απαιτήσεις, οι ασφαλιστές πλήρωσαν –μέσω του Ωνάση– το πρόστιμο στην κυβέρνηση του Περού προκειμένου να απελευθερωθούν τα πλοία. Επίσης, υποσχέθηκαν ένα μηνιάτικο επιπλέον στους φαλαινοθήρες προκειμένου να φέρουν τα πλοία εγκαίρως στη ζώνη αλιείας, όπερ και έγινε. Η αποστολή ξεκίνηΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 43

Olympic Whaling Η φαλαινοθηρική εταιρία του Αριστοτέλη Ωνάση σε με καθυστέρηση την αλιεία στη Θάλασσα Ρος, αλλά δεν έλλειψαν τα προβλήματα, ενδεικτικά της επικινδυνότητας της δουλειάς των φαλαινοθηρών σε ακραίες καιρικές συνθήκες. Ένας ναύτης έμπλεξε το πόδι του στις ντούκες του σχοινιού του καμακιού και όταν αυτό τραβήχτηκε του έκοψε το πόδι. Αμέσως μεταφέρθηκε στο χειρουργείο του πλωτού εργοστασίου για περίθαλψη. Κατά τη διάρκεια καθαρισμού του καταστρώματος του πλωτού εργοστασίου από τα υπολείμματα τεμαχισμού μιας φάλαινας, ένας ναύτης γλίστρησε σε αυτά και έπεσε από τους ανοιχτούς χειραγωγούς στην παγωμένη θάλασσα. Αμέσως του πέταξαν ένα σωσίβιο, αλλά ενώ άπλωνε το χέρι του να το πιάσει, έπαθε ανακοπή εξαιτίας της πολικής θερμοκρασίας του νερού και πνίγηκε. Η κυνηγετική περίοδος έφθανε στο τέλος της, με ακόμη μια δοκιμασία για τα πληρώματα των πλοίων. Ο Γ. Παΐζης αναφέρει σχετικά: «Στις 3 Μαρτίου 1955 πέσαμε σε μεγάλη κακοκαιρία. […] Οι θυελλώδεις άνεμοι και τα πολύ ισχυρά ρεύματα έσπρωχναν το ένα παγόβουνο πάνω στο άλλο, ενώ το συμπαγές στρώμα πάγου – Pack Ice – απλωνόταν πολύ γρήγορα προς Βορρά, κερδίζοντας σε πάχος. Γύρω τριγύρω βλέπαμε παγόβουνα που μας έχτιζαν μέσα. [...] Πλησιάζαμε τα πιο μικρά με την πλώρη μας και σιγά σιγά τα σπρώχναμε να τα παραμερίσουμε αλλά δεν προλαβαίναμε. […] Έπρεπε οπωσδήποτε να ξεφύγουμε από αυτό το θανάσιμο αγκάλιασμα και κάναμε μια ύστατη και αρκετή ριψοκίνδυνη προσπάθεια, χρησιμοποιώντας τη μηχανή μας σε μεγαλύτερες ιπποδυνάμεις. Στην εκτέλεση μιας τέτοιας προσπάθειας, το σκάφος χτύπησε με ορμή με τα πλωριά ύφαλα σε ένα παγόβουνο. Τραντάχτηκε ολόκληρο από πλώρη σε πρύμη. […] Και σε λίγο το πλοίο άρχισε να μπρουμυτίζει. Ένας γρήγορος έλεγχος μας αποκάλυψε ότι το πλωριό στεγανό είχε πλημμυρίσει εντελώς.» Το πλήρωμα έκλεισε τη στεγανή κάθοδο και με το κατάλληλο σαβούρωμα του πλοίου κατόρθωσαν να περιορίσουν το πρόβλημα. Τελικά το OLYMPIC CHALLENGER βγήκε στην ανοιχτή θάλασσα και διένυσε τα 1.300 μίλια του μανιασμένου Ανταρκτικού ωκεανού μέχρι το Κέιπ Τάουν και από εκεί συνέχισε για το Κίελο όπου δεξαμενίστηκε για να επισκευαστεί.

1954 στα ανοιχτά του Περού, όπου οι Παναμέζοι παρατηρητές είχαν δηλώσει 2.348 φυσητήρες και 73.000 βαρέλια ελαίου από αυτές. Στην πραγματικότητα αλιεύθηκαν 580 κοινές φάλαινες (μυστακοκήτη) – εκ των οποίων οι 285 ήταν γαλάζιες – και 4.068 φυσητήρες ενώ παρήχθησαν 22.390 βαρέλια ελαίου φαλαινών και 50.620 βαρέλια ελαίου φυσητήρων. Οι μισές γαλάζιες φάλαινες και το 90% των φυσητήρων ήταν μικρότερες από ότι όριζαν οι κανονισμοί και η αλιεία των κοινών φαλαινών ήταν απαγορευμένη στην περιοχή. Προκειμένου να δικαιολογηθεί η προέλευση του υπερβάλλοντος ελαίου δήλωσαν ψευδώς την αλίευση και 700 πτεροφαλαινών, ενώ υπερέβαλαν και στο μέγεθος τους, στο φύλο τους, κλπ. Ανάλογες παρανομίες είχαν διαπιστωθεί και σε προηγούμενες περιόδους και η συνολική αξία των παρανόμως παραχθεισών ελαίων υπολογίστηκε σε τουλάχιστον 4 εκ. λίρες. Στο πλαίσιο της αντιδικίας του Ωνάση με τους Νορβηγούς, αυτός αντέτεινε ότι εκείνοι εφαρμόζουν ανήθικες πρακτικές κατηγορώντας τους ότι προσπαθούσαν να εξαγοράσουν τους φαλαινοθήρες για να μην ενταχθούν στην Olympic, ότι απειλούσαν τα γερμανικά ναυπηγεία με μποϋκοτάζ επειδή συνεργάζονταν μαζί του και ότι πουλούσαν σε τιμές χαμηλότερες από τις κοινώς συμφωνηθείσες. Η κοινή γνώμη στάθηκε απέναντι στις πρακτικές της Olympic, με εξαίρεση την Ελλάδα αλλά και τη Γερμανία που τόσο είχε ωφεληθεί από τις παραγγελίες του Ωνάση στα ναυπηγεία της και από την απασχόληση εκατοντάδων ναυτικών της. Τον Ιανουάριο του 1956 οι νορβηγικές εταιρίες δημοσίευσαν νέα στοιχεία για τη δράση του Ωνάση, συμπεριλαμβανομένων φωτογραφικών πειστηρίων, τα οποία τους παρέδωσαν έναντι αδρής αμοιβής επτά Γερμανοί, μέλη της αποστολής της Olympic. Ωστόσο ο Παναμάς συνέχισε να κωφεύει στις εκκλήσεις να πάρει μέτρα για τη συμμόρφωση της εταιρίας.

g To OLYMPIC ARROW. (Γ. Φουστάνος)

g Το OLYMPIC CHALLENGER στη Νότια Γεωργία. (Γ. Παΐζη)

Για τους ήδη εδραιωμένους φαλαινοθήρες, η αποστολή του Ωνάση ήταν μια εξαιρετικά δυσάρεστη ανταγωνίστρια επιχείρηση και εξαρχής κινητοποίησαν τις κυβερνήσεις τους για να την οριοθετήσουν ή και να την εξαλείψουν, διαμέσου της ΔΕΦ. Οι κατηγορίες που τις προσάψαν ήταν ότι αλίευσαν εκτός της προκαθορισμένης περιόδου, ότι σκότωσαν είδη φαλαινών που απαγορευόταν ή και μικρότερου μεγέθους από το επιτρεπόμενο. Οι φαλαινοθήρες του Ωνάση αργότερα ομολόγησαν ότι τo φθινόπωρο του 1954 σκότωσαν στις ακτές του Περού 285 απαγορευμένες γαλάζιες φάλαινες και τις καταχώρησαν ως φυσητήρες, ενώ οι 37 από αυτές ήταν ανεπίτρεπτα νέες. Επίσης κατέθεσαν ότι την ίδια σεζόν εσκεμμένα παρέθεσαν υπερβολικούς αριθμούς προκειμένου να επιτευχθεί το όριο αλιείας πρόωρα και να διακοπεί η αλιευτική δραστηριότητα. Και ενώ οι άλλοι στόλοι υποχρεώθηκαν έτσι να αποχωρήσουν, ο στόλος του Ωνάση συνέχισε σκοτώνοντας άλλες δώδεκα γαλάζιες φάλαινες. Οι πρώτες επίσημες κατηγορίες εναντίον της Olympic Whaling διατυπώθηκαν από τους Ιάπωνες στη Σύνοδο της ΔΕΦ στη Μόσχα τον Ιούλιο του 1955. Το Νοέμβριο του ίδιου έτους, οι Νορβηγικές εταιρίες κατέθεσαν το δικό τους πόρισμα γύρω από τη δράση του Ωνάση. Σύμφωνα με αυτό, καταπατήθηκε σχεδόν κάθε κανονισμός της ΔΕΦ. Χαρακτηριστικές ήταν οι κατηγορίες που αφορούσαν την αλίευση κατά το φθινόπωρο του 44 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Η τελευταία αποστολή της Olympic Whaling ξεκίνησε από το Κίελο στις 7 Αυγούστου 1955. Για τον εφοδιασμό του στολίσκου και την συλλογή της παραγωγής, ακολούθησε το 31.000 τόνων νεότευκτο δεξαμενόπλοιο OLYMPIC SPLENDOUR με πλοίαρχο τον Παναγιώτη Στέφο, ανθυποπλοίαρχο τον Γιώργο Στογιάννη και αμιγώς ελληνικό πλήρωμα. Σχετικά με τις εν πλω μεταφορές μεταξύ του πλωτού εργοστασίου και του δεξαμενόπλοιου, ο Γ. Παΐζης αναφέρει: «Ένα από τα καθήκοντα μου ήταν το πιλοτάρισμα του τάνκερ δίπλα στο εργοστάσιο, που γινόταν κάθε 15 περίπου μέρες. [...] Στην Ανταρκτική το τάνκερ πρέπει να πέσει δίπλα στο εργοστάσιο χωρίς καμία εξωτερική βοήθεια. Στο φτερό δηλαδή. Επειδή τα δυο προηγούμενα χρόνια έγιναν σοβαρές ζημιές στο εργοστάσιο και στα τάνκερς κατά τους χειρισμούς αυτούς, οι Γερμανοί πλοίαρχοι αρνήθηκαν να ξανακάνουν αυτή τη μανούβρα και σήκωσαν τα χέρια τους ψηλά. Και έτσι το «μπαλάκι» έπεσε αναγκαστικά σε εμένα με την τιμητική και μόνη εξαίρεση του παλιού μου φίλου Παν. Στέφου που πιλοτάρισε το OLYMPIC SPLENDOUR των 30.000 τόνων μόνος του. Η μανούβρα αυτή γινόταν στο υπήνεμο μέρος ενός μεγάλου παγόβουνου, και αφού δέναμε δυο μεγάλες φάλαινες κατά μήκος της δεξιάς πλευράς του εργοστασίου που ενεργούσαν σαν μπαλόνια. Το εργοστάσιο προχωρούσε σε προκαθορισμένη πορεία πολύ αργά, ίσα-ίσα να κυβερνιέται, και το τάνκερ ακολουθούσε με ελαφρά συγκλίνουσα πορεία και κάπως μεγαλύτερη ταχύτητα. Όταν τα δυο πλοία έρχονταν κοντά και σχεδόν δίπλα, περνούσαν κάβους, έκοβαν σιγά σιγά αλλά συγχρόνως μερικές στροφές, και έπαιρναν τα μπόσικα από τους κάβους. Όταν ακουμπούσαν οι πλευρές ή λίγο πριν, τα δυο πλοία κρατούσαν συγχρόνως τις μηχανές τους και έδεναν τους κάβους.»

Olympic Whaling Η φαλαινοθηρική εταιρία του Αριστοτέλη Ωνάση Όμως η τελευταία αποστολή σημαδεύτηκε από ένα ατύχημα, όταν την 1η Δεκεμβρίου 1955 κατά τη διάρκεια ενός κυνηγιού νοτίως της νήσου Μπουβέτ το OLYMPIC CRUISER εμβόλισε το OLYMPIC RIDER προκαλώντας του ένα ρήγμα σε σχήμα σφήνας, από τα βρεχάμενα μέχρι περίπου το κέντρο του καταστρώματος. Το OLYMPIC RIDER εγκαταλείφθηκε και βυθίστηκε χωρίς ανθρώπινες απώλειες.

g Η βύθιση του OLYMPIC RIDER. (Γ. Παΐζης) h Το φαλαινοθηρικό OLYMPIC RUNNER (S. Bang)

g Φάλαινες ως προστατευτικά ανάμεσα στο δεξαμενόπλοιο και το OLYMPIC CHALLENGER. Πηγή: Sandefjord Whaling Museum.

Ο Γιώργος Στογιάννης μεταφέρει με έντονα χρώματα τα όσα έζησε κατά τη διάρκεια της αποστολής του OLYMPIC SPLENDOUR: «Στα πλευρά του πλωτού εργοστασίου, κατά μήκος, ήταν πάντα δεμένες ψόφιες φάλαινες. Όταν διπλαρώναμε το πετρελαιοφόρο, αυτές χρησίμευαν σαν τεράστιες μαξιλάρες για να μην αγγίζει το ένα βαπόρι το άλλο και γίνει ζημιά. Δέναμε κάβους και χαλύβδινα σύρματα μεταξύ των βαποριών και τα δυο σκάφη γίνονταν ένα. Επικοινωνούσαμε με γέφυρα. Τους δίναμε καύσιμα και εφόδια περίπου μια φορά το μήνα. Εμείς στο πετρελαιοφορο, κάθε δεξαμενή που άδειαζε την πλέναμε. Αφού την καθάριζαν οι ναύτες από τα κατάλοιπα και την επιθεωρούσαν οι Γερμανοί χημικοί τη γεμίζαμε με φαλαινόλαδο και τη σφραγίζαμε. [...] Η μυρωδιά πάνω στο OLYMPIC CHALLENGER, από το βράσιμο του λίπους ήταν πολύ έντονη και αηδιαστική.» Κατά τη σεζόν 1955-56 τα πλοία της Olympic Whaling πέτυχαν την εκπληκτική συγκομιδή 160.960 βαρελιών ελαίου. Η σεζόν του 195556 ξεκίνησε με μια νέα δοκιμασία για το OLYMPIC CHALLENGER. Ο Γ. Παΐζης αναφέρει: «…πέσαμε σε μια θύελλα που μόνο σ’ αυτά τα πλάτη μπορεί να συναντήσει κανείς. Οι πολύ δυνατοί άνεμοι και τα ισχυρότατα ρεύματα σηκώνουν κύματα βουνά. […] Στο ημερολόγιο του ο πλοίαρχος έγραψε: “Άνεμος ΝΑ 12 – Κύματα βουνά”. Κατά τις 4 το πρωί ακούσαμε ένα πολύ ισχυρό και παράξενο θόρυβο που δεν ξέραμε τι ήταν. Όταν κάποτε έκοψε η θύελλα διαπιστώσαμε ότι το πλοίο είχε υποστεί ρήγμα στη δεξιά πλευρά, στη μέση περίπου που έπιανε από τη γωνία καταστρώματος – πλευράς μέχρι τα παρατροπίδια. Δηλαδή το πλοίο κοβόταν στα δύο. Η μόνη λύση ήταν να κατευθυνθούμε στο πλησιέστερο νησί, το South Georgia όπου δεν υπήρχε βέβαια καμία δυνατότητα επισκευής, αλλά τουλάχιστον να αγκυροβολήσουμε κάπου και να προσπαθήσουμε να μπαλώσουμε τα πράγματα, όσο μπορούσαμε». Στο όρμο του Grytviken, οι Γερμανοί ηλεκτροσυγκολλητές δούλευαν 18 ώρες το 24ώρο με ηλεκτρόδια που τους παραχώρησαν από το γειτονικό φαλαινοθηρικό σταθμό και κατόρθωσαν να επισκευάσουν τη ζημιά σε χρόνο ρεκόρ. Όταν αργότερα οι νηογνώμονες εξέτασαν το σκάφος αποδέχτηκαν τη δουλειά που είχε γίνει ως «τελική εργασία» και οι ηλεκτροσυγκολλητές έλαβαν επιπλέον αμοιβή από την εταιρία.

Οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στα φαλαινοθηρικά περιγράφονται με αδρά χρώματα από τον Γ. Παΐζη: «Τα μικρά αυτά καραβάκια δεν πρόσφεραν καμία απολύτως άνεση και το κατάστρωμα τους είναι μόλις 20 εκατ. πάνω από τη θάλασσα. Ύπνος και φαγητό χάλια εκτός από το φαλαινίσιο στέκι, όταν ήταν καλά σιτευμένο και δεν είχε βραχεί πολύ με ανεμόβροχο μέσα στο πιάτο κατά τη μεταφορά του από την κουζίνα. Με δυο λόγια συνθήκες διαβίωσης όπως στα πειρατικά άλλου καιρού. Ωράριο εργασίας δεν υπήρχε. Ζούσαν όλο το 24ωρο ψάχνοντας τον ορίζοντα με τ’ αετίσια μάτια τους να εντοπίσουν το ξεφύσημα καμιάς φάλαινας.» Ο Γ. Στογιάννης θυμάται το τέλος της στερνής αποστολής της Olympic Whaling: «Ήταν τέλος Μαρτίου και πλησίαζε το τέλος της περιόδου. Ο ήλιος είχε χαμηλώσει πολύ. Σε λίγες μέρες θα χανόταν τελείως και θ’ άρχιζε η εξάμηνη πολική νύχτα, με το υπερβολικό ψύχος και τις χιονοθύελλες. Στις 22 Μαρτίου 1956 έδυσε τελείως ο ήλιος και άρχισε η περίοδος του λυκόφωτος. Υπήρχε όμως αρκετό φως ακόμα για να βλέπουμε τις φάλαινες και τους πάγους. Συνεχίσαμε την φαλαινοθηρία για να συμπληρώσουμε τις δεξαμενές. Είχαμε και μια μαγνητική θύελλα που κράτησε πέντε μέρες. Η εκτροπή της μαγνητικής πυξίδας έφθανε τις 38 μοίρες. […] Στις 12 Απριλίου αναχωρήσαμε από εκείνη την περιοχή της θάλασσας Ρος και Αμούντσεν για να πάμε σε πιο μικρό γεωγραφικό πλάτος. Στις 14 Απριλίου το απόγευμα βγήκαμε από τον ανταρκτικό κύκλο και στις 16 το πρωί ανέτειλε ένας χλωμός, άσπρος ήλιος, σαν φάντασμα. Τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας σταματήσαμε στις 60 μοίρες νότιο πλάτος και 80 μοίρες δυτικό μήκος. Ανοιχτά, στον Ειρηνικό Ωκεανό, δυτικά από τη Γη του Πυρός. Νωρίς το πρωί ξεκίνησε ο Φριτς με το ελικόπτερο να κοιτάξει τριγύρω για φάλαινες. Μαζί του πήγε ο αρχικαμακιστής Λαρς Άντερσεν. Εμείς τον λέγαμε βουβάλι. Εντόπισαν δυο κοπάδια φίνμπανκ. Αμέσως ειδοποίησαν και ξεχύθηκαν τα κυνηγά πλοιάρια. Έτσι συνεχίσθηκε και τελείωσε η φαλαινοθηρία στις 2 Μαΐου. Οι δεξαμενές εντελώς γεμάτες και η αποστολή μας έληξε. […] Την 25η Μαΐου 1956 φθάσαμε και δέσαμε ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 45

Olympic Whaling Η φαλαινοθηρική εταιρία του Αριστοτέλη Ωνάση τηκαν περισσότερες από 22.000 φάλαινες. Όσοι από τους Νορβηγούς φαλαινοθήρες δεν ακολούθησαν την πορεία του στόλου στην Ιαπωνία, όπως και ο Borgen, βρήκαν απασχόληση σε παράκτιους σταθμούς στις δυτικές ακτές του Καναδά. Το OLYMPIC CHALLENGER μετονομάστηκε σε KYOKUYO MARU Νο.2 και συνέχισε τη δράση του, τόσο στην Ανταρκτική όσο και στο νότιο Ειρηνικό μέχρι και το 1970. To 1974 πουλήθηκε στην ιαπωνική Ocean Green Service Co και μετονομάστηκε OCEAN GREEN για να μετασκευαστεί σε σκάφος επεξεργασίας λάσπης πετρελαίου. Το Δεκέμβριο του 1975 διαλύθηκε στη Masan της Κορέας. Τα δεκαπέντε φαλαινοθηρικά που πουλήθηκαν στους Ιάπωνες μετονομάστηκαν σε OTORI MARU συνοδευόμενο από ένα αριθμό. Οχτώ από αυτά αργότερα μετονομάστηκαν σε ΚYO MARU συν αριθμός. Τα περισσότερα διαλύθηκαν στην Ιαπωνία το 1975-77 και τρία διεγράφησαν από το Lloyd’s Register το 1979 χωρίς να είναι σαφής ο λόγος που έπαυσαν να υφίστανται. Εξαίρεση αποτέλεσε το OTORI MARU No.8 (πρώην OLYMPIC Το KYOKYO MARU No.2 CONQUEROR) που μεταπουλήθηκε το 1957 (P. Foxley, συλλογή C. Howell) σε Νορβηγούς ως THORLYN και διαλύθηκε το 1965 στη Γερμανία. Η δε κορβέτα WILLOWHERB που χρησίμευσε ως πηγή ανταλλακτικών είχε διαλυθεί στο Αμβούργο το 1961. Η φαλαινοθηρία έβαινε μειούμενη μετά τα τέλη της δεκαετίας του πενήντα, αφού η χρήση φυτικών ελαίων για την παραγωγή της μαργαρίνης περιόρισε δραστικά τη ζήτηση για φαλαινέλαιο, ενώ τα ζωικά αποθέματα φαλαινών μειώνονταν ραγδαία. Οι Νορβηγοί, οι Βρετανοί, οι Νοτιοαφρικάνοι και οι Ολλανδοί σταδιακά αποχώρησαν από το πεδίο αφήνοντας μόνους τους Ιάπωνες και τους Σοβιετικούς να επιδίδονται σε πελαγική φαλαινοθηρία. Μάλιστα το 1961 οι Σοβιετικοί ναυπήγησαν το μεγαλύτερο πλωτό εργοστάσιο φαλαινελαίου, το SOVETSKAYA ROSSIYA μήκους 217,5 μέτρων και ολικής χωρητικότητας 33.154 κόρων. Το 1966 η στο Ρότερνταμ. Εμείς με το πετρελαιοφόρο. Τα φαλαινοθηρικά έδεΔΕΦ περιόρισε τον αριθμό των κητών που μπορούσαν να αλιευθούν σαν στο Κίελο. Ύστερα από 289 ημέρες στους ωκεανούς, μας φάνηκε ανά έτος στις 4.500, ενώ εντείνονταν οι αντιδράσεις από οικολογικές πως ξαναζήσαμε. Ο κ. Γράτσος, σύμφωνα με υπόσχεσή του ήταν εκεί. οργανώσεις. Το 1986 απαγορεύτηκε η φαλαινοθηρία για εμπορικούς Πρώτη μας ευχαρίστηση ήταν ότι έδωσε εντολή στον πλοίαρχο μας να σκοπούς οπότε οι Σοβιετικοί μετέτρεψαν τα πλωτά εργοστάσια τους χορηγήσει στον καθένα μας από τέσσερα μηνιάτικα, δώρο εκ μέρους ώστε να επεξεργάζονται πλέον ψάρια. Παρόλες τις διεθνείς αντιδράτου κυρίου Ωνάση.» σεις η Ιαπωνία συνεχίζει και σήμερα να διαθέτει ένα πλωτό εργοστάΗ πενταετής επιχείρηση φαλαινοθηρίας του Ωνάση του είχε φέρει συσιο και στόλο φαλαινοθηρικών που επιδίδονται σε πελαγική φαλαινονολικά καθαρά κέρδη 5,5 εκ. λιρών, τα οποία στέρησε από τις ανταθηρία υπό την προκάλυψη ερευνητικών σκοπών. Επίσης, η Ισλανδία γωνίστριες εταιρίες. Την άνοιξη του 1956 οι αντεγκλήσεις μεταξύ των διαθέτει μερικά παλαιά φαλαινοθηρικά που ορμούν από παράκτιους Νορβηγών και του Ωνάση συνεχίστηκαν και αυτοί κατόρθωσαν να σταθμούς, ενώ η Νορβηγία αλιεύει κήτη στις παράκτιες περιοχές της κατασχέσουν το OLYMPIC CHALLENGER καθώς και 6.300 τόνους με αλιευτικά σκάφη. ελαίου που βρίσκονταν αποθηκευμένοι στο Αμβούργο. Ο Ωνάσης Ιδιαίτερα ευχαριστώ τον κ. Geir Røsset για την αποστολή φωτογρααντέδρασε κατάσχοντας το νορβηγικό πλωτό εργοστάσιο KOSMOS III φιών από τη συλλογή του Μουσείου Φαλαινοθηρίας του Sandefjord. και το φορτίο του, ιδιοκτησίας του παλιού του φίλου Anders Jahre. Καθώς η κατάσταση οδηγούσε σε μακρύ και κοστοβόρο δικαστικό αγώνα, οι δυο πλευρές κατέληξαν τελικά σε ένα συμβιβασμό. ΑποΕνδεικτικές πηγές: φάσισαν να αποσύρουν τις νομικές κινήσεις τους και δημιούργησαν -B arthelmess Klaus, Die Gegner der „Olympic Challenger“, ένα «πελαγικό ταμείο» στο οποίο θα εισέφεραν 220.000 λίρες, με τον Polarforschung 79, 2009 Ωνάση να καταβάλει το μεγαλύτερο ποσό «σε αναγνώριση της εμπει-G ardiner Robert, The Golden Age of Shipping, Conway, Λονδίνο, ρίας που είχε κερδίσει από τους Νορβηγούς φαλαινοθήρες» και όχι σε 1994 αναγνώριση τυχόν ενοχής. - T ønnessen Johan Nicolay - Johnsen Arne Odd, The History of Καθώς οι φαλαινοθηρικές πρακτικές του Ωνάση αποκαλύπτονταν, Modern Whaling, University of California Press, 1982. φρόντισε για μια ακόμη φορά να κινηθεί με τρόπο και σε χρόνο που -Π αΐζης Ιωάννης, Θαλασσινές Αναμνήσεις (1939-1956), εκδ. οι αντίπαλοι του δεν περίμεναν. Προς έκπληξη των ανταγωνιστών του Παπαζήση, Αθήνα, 1996 ανακοίνωσε το 1956 ότι πούλησε το σύνολο του στόλου της Olym-Σ τογιάννης Γιώργος, Νότιος Πολικός Κύκλος, Ναυτική Ελλάς, pic Whaling στην ιαπωνική εταιρία Kyokuyo Hogei K.K. αντί του Απρίλιος έως Ιούλιος 2012 υπερβολικού ποσού των 8,5 εκ. δολαρίων. Έτσι ολοκληρώθηκε η -Φ ραντζής Αλέξανδρος - Αλεξιάδου Παρασκευή, Τα Κητώδη των δράση της Olympic Whaling κατά την οποία υπολογίζεται ότι αλιεύΕλληνικών θαλασσών, ΕΚΘΕ, 2003 46 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού στο πλαίσιο ανάδειξης του τέως βασιλικού κτήματος του Τατοΐου

ο πρώην βασιλικό Κτήμα Τατοΐου, συνολικής έκταση 42.000 στρεμμάτων, χρησίμευε ως κύρια θερινή κατοικία της βασιλικής οικογένειας και αποτελεί έναν χώρο που διαδραματίσθηκαν σημαντικά γεγονότα της νεότερης και σύγχρονης και πολιτικής ιστορίας μας. Το Τατόι ήταν παλιότερα μία από τις πιο μαγευτικές περιοχές της χώρας με πλούσια χλωρίδα και πανίδα. Από το 2003 έχει χαρακτηριστεί από το Υπουργείο Πολιτισμού ως ιστορικός τόπος και εκ τότε έχει ξεκινήσει ένα πολυδιάστατο πρόγραμμα αποκατάστασης και ανάδειξης του με στόχο την κατάλληλη αξιοποίηση τους. Μέσα στο 2022 ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες για την εκπόνηση των απαιτούμενων εξειδικευμένων μελετών και την ωρίμανση των έργων που χρειάζεται να γίνουν ώστε να αποδοθούν τα χαρακτηρισμένα μνημεία του ιστορικού πυρήνα του κτήματος στη δημόσια χρήση. Με τη στενή συνεργασία των συναρμοδίων κρατικών υπηρεσιών και το συντονισμό του Υπουργείου Πολιτισμού, παρά τα προβλήματα που δημιούργησαν στο φυσικό περιβάλλον οι μεγάλες πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού, καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε το Κτήμα να αποκατασταθεί, όπως του αρμόζει, προκειμένου να αποτελέσει έναν εθνικής και διεθνούς εμβέλειας πολιτιστικό και περιβαλλοντικό χώρο με μουσεία, χώρους φιλοξενίας υπαίθριων δραστηριοτήτων αναψυχής, πρότυπης μονάδας παραγωγής και διάθεσης ειδών αγροδιατροφής κ.α. Στο βασιλικό κτήμα του Τατοΐου βρίσκεται αποθηκευμένος μεγάλος αριθμός και ποικιλία ως προς το είδος τους, κινητών πολιτιστικών

αγαθών τα οποία χρησιμοποιούνταν τόσο στο κτήμα όσο και στις υπόλοιπες βασιλικές κατοικίες (Ανάκτορο Αθηνών, Ψυχικό, Μον Ρεπό Κέρκυρας, Μονοδένδρι Λάρισας κ.α.). Μέχρι στιγμής έχει γίνει ένα εξαιρετικό έργο από τη Διεύθυνση Συντήρησης και τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς για την συντήρηση, καταγραφή και προστασία του συνόλου των τεκμήριων, αλλά για τη συνέχεια του έργου της τεκμηρίωσης του απαιτείται διεπιστημονική συνεργασία. Σε αυτό το πλαίσιο το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος προσκλήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού να συμβάλλει στο έργο της τεκμηρίωσης των ευρισκόμενων στο βασιλικό Κτήμα Τατοΐου αντικειμένων που σχετίζονται με το Ναυτικό και την ναυσιπλοΐα εν γένει, προκειμένου να αξιοποιηθεί στις μουσειολογικές μελέτες και την ορθή ανάδειξη της ιστορίας του Κτήματος. Την Παρασκευή 8 Απριλίου 2022 πραγματοποιήθηκε επίσκεψη και ξενάγηση των μελών της ομάδας εργασίας του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στις εγκαταστάσεις και στους εντυπωσιακούς χώρους εργασιών και συντήρησης που έχουν δημιουργηθεί στο Κτήμα. Συνάντησαν την Προϊσταμένη και στελέχη υπεύθυνα για το έργο της Διεύθυνσης Νεότερου Πολιτισμού του ΥΠΠΟΑ, την Επίτιμη Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης κα Όλγα Μεντζαφού και την κα Δέσποινα Κατσαρού-Μοσχονά, συντηρήτρια του ΥΠΠΟ και μέλος του ΔΣ του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Σε αυτό το πλαίσιο συζητήθηκαν τεχνικά θέματα σχετικά με τα επόμενα βήματα που πρέπει να γίνουν για τη βέλτιστη εξέλιξη της συνεργασίας, η οποία ξεκίνησε με τους καλύτερους οιωνούς.

1. Στιγμιότυπο από την πρώτη αναγνωριστική επίσκεψη της ομάδας εργασίας του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στο πρώην βασιλικό Κτήμα Τατοΐου. Από αριστερά: Σοφία Μπασιούκα, Φωτεινή Τσώνου, Χρύσα Σαββίδου, Σταυρούλα Φωτοπούλου, Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Όλγα Μεντζαφού, Δέσποινα Κατσαρού -Μοσχονά, Νικόλαος Σπανάκης και Πηνελόπη Βουγιουκλάκη. 2. Το χάλκινο άγαλμα έφιππου «Κοζάκου κυνηγού», έργο του γλύπτη Ιευγκένη Ιευγκένεβιτς Λανσεράι (1848-1886), το οποίο η βασίλισσα Όλγα είχε αγοράσει και μεταφέρει από τη Ρωσία. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 47

Η ηρωική πολεμική ενέργεια

του Υποπλοιάρχου Αργυρόπουλου στο Αϊβαλί

Του Γαβριήλ Ν. Συντομόρου

τις 8 Νοεμβρίου 1912, στη διάρκεια του Α΄Βαλκανικού, εναντίον της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, πολέμου, ναι μεν αποβιβάστηκαν ελληνικές δυνάμεις στη Λέσβο, ακολούθησε, όμως, και η εξής άλλη ελληνική κατά του παραπάνω εχθρού ενέργεια: ο τότε Υποπλοίαρχοςκαι κυβερνήτης του τορπιλοβόλου 14, συκεκριμένα, Περικλής Ι. Αργυρόπουλος, το βράδυ, ευθύς μετά τη συμμετοχή του στην επιχείρηση απελευθέρωσης του παραπάνω νησιού, επέφερε και ένα δικό του, πλήγμα κατά των Οθωμανών. Το στόχο του ο Αργυρόπουλος, στην περίπτωση εκείνη, τον είχε εντοπίσει στο μικρασιατικό Αϊβαλί (Κυδωνιές), το ευρισκόμενο –όπως θα σημειωθεί από τον Τάσο Μουμτζή παρακάτω– περί τα «πέντε μίλια, θάλασσα» απέναντι από τη Μυτιλήνη. Συγκεκριμένα, ο

48 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Αργυρόπουλος σκόπευε να προσβάλει την αγκυροβολημένη στο λιμάνι Κυδωνιών νεότευκτη, χαλύβδινη τουρκική κανονιοφόρο Trabzon (= Τραπεζούντα) και εξοπλισμένη με ταχυβόλο πυροβόλο και δύο τετράκανα μυδραλιοβόλα. «Είχομεν μάθει», μας εξηγεί ο κυβερνήτης του Αβέρωφ και Αρχιεπιστολέας του στόλου μας, Αντιπλοίαρχος, τότε, Σοφοκλής Δούσμανης (βλ. το Ημερολόγιον του.., κλ.π.,σ.92), «ότι εις τον όρμον των Κυδωνιών ναυλοχεί μικρόν τουρκικόν πλοίον, χρησιμοποιούμενον διά την καταδίωξιν του λαθρεμπορίου. Την καταστροφήν της μικράς ταύτης κανονιοφόρου εζήτησε ν’ αναλάβη ο Κυβερνήτης του τορπιλοβόλου 14, αλλ’ ο Ναύαρχος» Κουντουριώτης είχε «ήδη αναθέσει την εναντίον του όλως ακάκου τούτου πλοίου ενέργειαν εις τον διοικητήν του τορπιλλικού στολίσκου»,

Αντιπλοίαρχο Ι. Βρατσάνο, «όστις όμως» φαινόταν «αμφιταλαντευόμενος». Έτσι, ήταν, τελικά, ο προαναφερθείς κυβερνήτης του “14” εκείνος που απέπλευσε από την Πέτρα της Λέσβου με κατεύθυνση την είσοδο του όρμου των Κυδωνιών και με στόχο του την «άκακον», ως άνω, κανονιοφόρο. Εν συνεχεία, δε αυτός, αφού παρέλαβε, στη νησίδα Ελεό (İlyosta), έναν Έλληνα ψαρά ως πλοηγό, συνέχισε την πορεία του φτάνοντας, στις 1 μετά τα μεσάνυκτα (προς την 9η πλέον Νοεμβρίου), εντός του παραπάνω όρμου, όπου αναζήτησε το ακριβές σημείο αγκυροβολίου του στόχου του. Πλην όμως, αφενός διαπιστώθηκε ότι η θέση της εχθρικής κανονιοφόρου είχε μετατοπισθεί στο βόρειο άκρο του ορμίσκου του Αγίου Νικολάου, αφετέρου δε, συνέβη και το εξής: Δεδομένου ότι -εξαιτίας της εν λόγω αναζήτησης-

Βασίλειος Χατζής Ο στόλος του Αιγαίου σε βραδινή περιπολία 1912-1913 Λάδι σε καμβά, 44x62 εκ. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος

ο Αργυρόπουλος χρονοτρίβησε υπερβολικά, ελισσόμενος για εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα στα νερά του Αϊβαλί, έγινε αντιληπτός από το πλήρωμα του εχθρικού σκάφους· οπότε οι Τούρκοι της Trabzon, συναποκομίζοντας τον ατομικό τους οπλισμό, επιβιβάστηκαν σε βάρκα, εγκατέλειψαν το πλοίο τους και έσπευσαν να σωθούν στην Μικρασιατική ακτή. Ο Αργυρόπουλος, προσεγγίζοντας, εντούτοις, επιφυλακτικά –καλού κακού– την Trabzon, χρησιμοποίησε, κατά πρώτο, εναντίον της το ταχυβόλο του, και κατά δεύτερο, οργάνωσε- υπό τη διοιίκηση του Υπάρχου του, Σημαιοφόρου Χριστόφορου Κονιάλη- άγημα “εμβολής” στο εχθρικό σκάφος με σκοπό την κατάληψή του και,ενδεχομένως, τη ρυμούλκησή του από το τορπιλοβόλο. Έτσι, όταν η πλώρη του “14” πλησίασε το εγκαταλειφθέν

τουρκικό, οι άνδρες του ελληνικού αγήματος, πραγματοποίησαν μεν ρεσάλτο στην κανονιοφόρο, αλλά εκεί διαπίστωσαν το εξής: πως το πλήρωμα της τελευταίας, λίγο πριν την εγκαταλείψει, είχε ανοίξει και τους κρουνούς κατάκλυσης του πλοίου, με αποτέλεσμα αυτό να γεμίζει με θαλασσινό νερό. Μάλιστα, διαπιστώθηκε πως και ο Τούρκος κυβερνήτης της κανονιοφόρου είχε κλειδωθεί στην καμπίνα του, όπου και τελικά,π εισματωδώς παραμένων, συνέχισε να αρνείται να αποχωρισθεί το σκάφος του. Μιας και, εξάλλου, το υπό τον Σημαιοφόρο Κονιάλη άγημα άρχισε να δέχεται καταιγιστικά πυρά από τη ξηρά, αδυνατούσε, απολύτως,ο παραπάνω σημαιοφόρος –παρά τις καταβληθείσες προσπάθειές του– να εμπλακεί σε διαδικασία ρυμούλκησης και αιχμαλωσίας της εχθρικής κανονιοφόρου. Διατάχθηκε, κατά συνέπεια ο Ύπαρχος του “14” από τον κυβερνήτη του να επιστρέψει στο τορπιλοβόλο. Το δε τελευταίο, με τη σειρά του, μετά την επανεπιβίβαση, σ’ αυτό, του αγήματός του, άρχισε να απομακρύνεται από την περιοχή κατευθυνόμενο προς την έξοδο του Αϊβαλιώτικου κόλπου. Ήταν, ωστόσο, η 02.15΄ πρωινή, όταν ο Αργυρόπουλος, επαναστρέφοντας την πλώρη του προς την ημιβυθισμένη Τραπεζούντα, εκσφενδόνισε και τορπίλη εναντίον της. Μια εκτυφλωτική λάμψη,επομένως, φώτισε τότε, το γύρω τοπίο συνοδευόμενη από ισχυρότατη έκρηξη, ενώ, συγχρόνως, με το πλήγμα που δέχθηκε το τουρκικό πλοίο βρήκε το θάνατο και ο πιστός του κυβερνήτης. Το ελληνικό τορπιλοβόλο, τέλος, πήρε την άγουσα για το ναυτικό μας ορμητήριο, στο Μούδρο της Λήμνου· όπου, μετά από λίγες ώρες, ο Αργυρόπουλος το οδήγησε, αφού ο ίδιος, προηγουμένως, είχε αναγνωρίσει, αριστερά στην είσοδο του προλιμένα του Μούδρου, το χαρακτηριστικό φως τού, λειτουργούντος επί της νησίδας Κούμπι, φάρου. Για την προπεριγραφείσα, ωστόσο, παράτολμη επιχείρηση του τότε Υποπλοιάρχου Περικλή Αργυρόπουλου και των γενναίων του, ιδού,τι, κατά πρώτον, κατέγραφε στο ημερολόγιό του, στις 11 Νοεμβρίου 1912 ο πυροβολητής του θωρηκτού Ύδρα Διονύσιος Λουρέντζος: «Ελήφθη ραδιοτηλεγράφημα ότι το υπ’ αριθμόν 14 τορπιλλοβόλον ανεκάλυψεν κανονιοφόρον τουρκικήν πλησίον Μυτιλήνης και καταδιώξαντες αυτήν εις λιμένα Αϊ-Βαλή [sic]. Το δε πλήρωμα, μόλις είδεν ότι δεν υπήρχε ελπίς διασώσεως, επέβη επί των λέμβων, αφού, πρώτον, άνοιξαν τους κρουνούς κατακλύσεως προς καταβύθισιν πλοίου, και απεβιβάσθη εις την ξηράν. Πλησιάσαντες [αφετέρου] οι ημέτεροι και προσπαθήσαντες να κλείσουν τους κρουνούς, αλλά μη δυνηθέντες, καθ’ όσον τα ύδατα είχον προχωρήσει,απεμακρύνθησαν και ανετίναξαν αυτήν [την κανονιοφόρον] διά τορπίλλης». Αλλά και, κατά δεύτερον, την παραπάνω τολμηρή ενέργεια του Αργυρόπουλου την περιγράφει με το ακόλουθο τρόπο ο Αϊβαλιώτης Υπολοχαγός- και πολεμιστής στη μάχη του Σκρα, Τάσος Μουμτζής (στο βιβλίο του, Αναμνήσεις…κλπ,σσ.27-28): «…ξυπνήσαμε το πρωί με θόρυβο από δυνατή έκρηξη. Ένα

τορπιλοβόλο του ελληνικού ναυτικού, με Αϊβαλιώτη ναυτικό για πιλότο, τρύπωσε από το Ταλιάνι, το δυτικό στόμιο του λιμανιού, πέρασε σύρριζα απ’ τον Άη-Γιάννη τον Πρόδρομο και το Μπζάκι, και διπλάρωσε την Άγια Παρασκευή. Κίνηση που το ’φερε με την πλώρη, δηλαδή [με] τον τορπιλοβλητικό σωλήνα του, κάθετο στο δεξιό πλευρό μιας τουρκικής εξοπλισμένης ακταιωρού, που ήταν κρυμμένη στο μικρό κι όχι πολύ βαθύ λιμανάκι, που δημιουργεί ο “αμουδερός μύτικας” ή Γλώσσα, απ’ τη μεριά του Άη-Νικόλα, δυτικότερα απ’ την κούλα του Βαλσαμάκη… «Όπως μαθεύτηκε» όμως, το “γενναίο” πλήρωμα της» ακταιωρού «πήρε είδηση» το ελληνικό τορπιλοβόλο, «αλλά αντί να σπεύσηστο μικρό,έστω,κανόνι και το πολυβόλο του καραβιού, προτίμησε να πέση στη θάλασσα και να περάση σώο και αβλαβές στη στεριά! Το ελληνικό», αφετέρου, «τορπιλοβόλο, αφού του φύτεψε» του τουρκικού σκάφους «τορπίλη ακριβώς στο καζάνι και τις μηχανές, με αποτέλεσμα» το πρώτο «να σκάση με τρομερό θόρυβο, διαλύοντας μαζί του και το πλεούμενο, σφυρίζοντας το γνωστό άγριο σφύριγμα των πολεμικών πλοίων, βγήκε ολοταχώς απ’ το λιμάνι. Ως την ώρα αυτή-10.30 πρωινήείχε αδειάσει» κατά συνέπεια «το Αϊβαλί απ’ τους Τούρκους, που ο φόβος τους ήταν τόσο μεγάλος, ώστε βγήκαν απ’ την πόλη και κρύφτηκαν μέσα στους ελαιώνες στα ανατολικά. Αργά το απόγευμα», μόνο, έτσι, «άρχισαν να γυρίζουν… «Το τραυματισμένο τούρκικο καράβι», πάντως, συνεχίζει ο Μουμτζής, «ήταν πολύ καιρό καθισμένο στο λιμανάκι, με το νερό ως την κουπαστή, και όπως ήταν παρατημένο τόσο καιρό, επόμενο ήταν να το λεηλατήσουν. Πουλήθηκαν», μάλιστα, και «διάφορα εξαρτήματά του ως αναμνηστικά. Άκουσα», για παράδειγμα, «πως κάποιος πλούσιος αγόρασε τη σφυρίχτρα του με δέκα τούρκικες λίρες χρυσές λίρες, για ενθύμιο. Περιττό να περιγραφή εδώ ο τρελός ενθουσιασμός και η μέχρι δακρύων συγκίνηση των Αϊβαλιωτών, για τις επιτυχίες του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, σαν και αυτή» την προπεριγραφείσα, αλλά και για «τις άλλες που διαβάζαμε στη “Σάλπιγγα” της Μυτιλήνης και την “Πατρίδα” των Αθηνών, που μας έρχονταν λαθραία απ’ τη Μυτιλήνη και φθάναν μια λίρα χρυσή η μία. Πιστεύαμε, οι φουκαράδες, πως μετά την Μυτιλήνη, που μας χωρίζει πέντε μίλια θάλασσα, ήλθε και η δική μας η σειρά να λευτερωθούμε. Όλους όμως αυτούς τους ενθουσιασμούς τους πλήρωσε αυτός ο τόπος πολύ ακριβά,με εξορίες,αίμα και φωτιά…». Βιβλιογραφία Σ.Ι. Δούσμανη, Το ημερολόγιον του κυβερνήτου του “Γ. Αβέρωφ” κατά τους πολέμους 1912-1913. Ελεύθερη Σκέψις, 2006. -----«Προσωπικά ημερολόγια μελώντων πληρωμάτων των θωρηκτών Αβέρωφκαι Ύδρα», Λιβάνης-Νέα Σύνορα, Αθήνα 1993. -----Τάσου Μουμτζή, Αναμνήσεις 1894-1924, Θεσσαλονίκη 1971

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 49

Οι Ισραηλινοί «τυφλώνουν» τα Αμερικανικά «μάτια» στην Μέση Ανατολή Η προσβολή του USS LIBERTY κατά τον πόλεμο των Έξι Ημερών Tου Πλωτάρχη Εμ. Χ. Μουρτζάκη Π.Ν. Κατόχου MSc ECE NPS Monterey USA California, Μεταπτυχιακού Διπλώματος Τμήματος Ψηφιακών Συστημάτων Πανεπιστημίου Πειραιά και Μεταπτυχιακού Διπλώματος Διπλωματικών και Γεωπολιτικών Σπουδών CEDES

To USS Liberty εν πλώ.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - Η σκακιέρα της Μέσης Ανατολής Την δεκαετία του ‘60 επικρατούσε μια επιφανειακή ηρεμία στην Μέση Ανατολή. Είχαν προηγηθεί οι αραβοϊσραηλινοί πόλεμοι του 1948 και η κρίση του Σουέζ το 1956. Ως απόηχος των γεγονότων αυτών μπορεί να ερμηνευθεί και η υποβόσκουσα αλλά συνεχής ένταση μεταξύ του νεοσύστατου κράτους του Ισραήλ και της Αιγύπτου υπό την ηγεσία του προέδρου Νάσσερ1. Η εμπλοκή των δύο υπερδυνάμεων της εποχής, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, προκαλούσε επιδείνωση στις σχέσεις των δύο γειτόνων με τα περιθώρια για τυχόν διαπραγματεύσεις ή κάποια συμφωνία να είναι πολύ περιορισμένα. Κάθε μία από αυτές είχε την δική της στρατηγική, η οποία εντάσσονταν στον γενικότερο μεταξύ τους ανταγωνισμό κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Οι ΗΠΑ στήριζαν διπλωματικά, οικονομικά και στρατιωτικά το εβραϊκό κράτος ενώ το καθεστώς Νάσσερ είχε φιλοσοβιετικό προσανατολισμό λαμβάνοντας ανάλογη στήριξη. 1 Γεννήθηκε στις 15/01/1918 και πέθανε στις 28/9/1970. Ήταν ο δεύτερος Πρόεδρος της Αιγύπτου από το 1956 μέχρι το θάνατο του το 1970.

50 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Προεδρία Johnson

Η Μέση Ανατολή δεν ήταν στις πρώτες προτεραιότητες της εξωτερικής του αμερικανού προέδρου. Αποτελούσε όμως πηγή προβληματισμού για όλες της αμερικανικές υπηρεσίες ασφαλείας λόγω της συνεχώς αυξανόμενης σοβιετικής διείσδυσης. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Johnson θεωρούσε ότι αποτελεί άλλο ένα σημείο εκδήλωσης του σοβιετικού επεκτατισμού και θα έπρεπε να ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να αντιμετωπιστεί όπως και σε κάθε άλλο σημείο της υφηλίου. Αντιλαμβάνονταν το Ισραήλ ως μέσω ανάσχεσης και γι αυτό και επέμενε στην υποστήριξη του σε αυτό οικονομικά και στρατιωτικά. Με την ανάληψη της διακυβέρνησης των ΗΠΑ επιβεβαίωσε την αμερικανική υποστήριξη εγκρίνοντας στρατιωτική βοήθεια ύψους 500 εκατομμυρίων δολαρίων παρά τις διαφωνίες του όσον αφορά το ισραηλινό πυρηνικό πρόγραμμα. Επιπρόσθετα, ο παράγοντας εβραϊκό λόμπι πρέπει να ληφθεί υπόψη καθώς με την υποστήριξη προς το Ισραήλ ο Johnson λάμβανε αντίστοιχη υποστήριξη για τον πόλεμο του Βιετνάμ ο οποίος βρίσκονταν σε έξαρση εκείνη την περίοδο και δημιουργούσε πολιτικά προβλήματα στην κυβέρνηση στο εσωτερικό των ΗΠΑ.

Επίθεση στο USS Liberty. Η εξέλιξη των γεγονότων. Αποστολή στην Ανατολική Μεσόγειο

Σύμφωνα με την Άκρως Απόρρητη αναφορά της NSA, NSA/CSSM 123-23 η ανάπτυξη του πλοίου στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου έγινε για καθαρά επιχειρησιακούς λόγους.

To USS Liberty εν πλώ

g O θυρεός της Αμερικανικής NSA. h Το εξώφυλλο της ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΗΣ έκθεσης της NSA για την προσβολή του USS Liberty.

Η σύγκρουση Ισραήλ-Αράβων μέχρι την 8 Ιουνίου 1967

Στις 5 Ιουνίου 1967, το Ισραήλ είχε περικυκλωθεί από τις στρατιωτικές δυνάμεις των αραβικών χωρών οι οποίες είχαν αναπτυχθεί στα σύνορα του σταδιακά. Στις 07:45 της ίδιας ημέρας ξεκίνησε η ισραηλινή επιχείρηση Focus με την οποία μέσα σε τρείς σχεδόν ώρες καταστράφηκε η αιγυπτιακή αεροπορία και τα αεροδρόμια της σχεδόν κατά το ήμισυ. Με 500 συνολικά εξόδους η ισραηλινή πολεμική αεροπορία κατέστρεψε 19 κύριες αιγυπτιακές βάσεις, 309 από τα 340 αξιόμαχα πολεμικά της αεροσκάφη (Mig-21, Mig-19, Il-28 και Tu-16) καθώς και 32 ελικόπτερα διαφόρων τύπων. Όμως, και τα υπόλοιπα μέτωπα (με την Συρία στο βορρά και την Ιορδανία στα ανατολικά) ήταν εξίσου ενεργά με τις μάχες να διεξάγονται προς όφελος των Ισραηλινών λόγω κυρίως του επαγγελματισμού τους, της υψηλής τους εκπαίδευσης και της συντριπτικής αεροπορικής τους υπεροχής. Η ιορδανική αεροπορία καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς, ενώ οι δυνάμεις της στην Ανατολική Ιερουσαλήμ έχαναν συνεχώς έδαφος από τις επιθέσεις των Αλεξιπτωτιστών του Ισραήλ. Στο μέτωπο της Συρίας το αεροδρόμιο της Δαμασκού βομβαρδίζονταν σφοδρά από ισραηλινά αεροσκάφη. Την δεύτερη ημέρα των επιχειρήσεων η πίεση προς τις ιορδανικές δυνάμεις αυξήθηκε κατακόρυφα με την συνδρομή και βαρέως πυροβολικού και όλμων. Στόχος των Ισραηλινών ήταν η κατάληψη συνολικά της πόλης της Ιερουσαλήμ το συντομότερο δυνατόν για λόγους ιστορικούς, ψυχολογικούς, πολιτικούς και διπλωματικούς. Ταυτόχρονα στα βόρεια σύνορα της χώρας οι συριακές δυνάμεις πεζικού με συνδρομή αρμάτων μάχης εξαπέλυσαν επίθεση αλλά η ισραηλινή άμυνα, άντεξε χωρίς να διασπασθεί. Παράλληλα, στα νότια το αιγυπτιακό μέτωπο είχε αρχίσει να καταρρέει προς όφελος των Ισραηλινών παρά τις αντίθετες μεταδόσεις των ραδιοφωνικών σταθμών του της Αιγύπτου. Την τρίτη ημέρα σύγκρουσης (7 Ιουνίου) η κατάσταση πλέον ήταν σχεδόν ξεκάθαρη αλλά αποκαρδιωτική για τους Άραβες συνολικά. Η Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ2 είχε καταληφθεί επιτυχώς από τον ισραηλινό στρατό. Τα ιορδανικά στρατεύματα είχαν εγκαταλείψει την Δυτική Όχθη. Στα νότια ο αιγυπτιακός στρατός υποχώρησε πίσω από την Διώρυγα του Σουέζ για να αποφύγει μια μεγαλύτερη πανωλεθρία και ολοκληρωτική διάλυση.

2 Η αναφορά των Ισραηλινών Αλεξιπτωτιστών από τον ασύρματο "Ο ναός είναι στα χέρια μας" για την κατάληψη του τέμενος του Ομάρ παραμένει από τις πιο χαρακτηριστικές της σύγκρουσης και τις περισσότερο ιστορικά φορτισμένες.

Ήδη από τον Μάιο του 1967 και παρά την ύπαρξη αεροπορικών μέσων SIGINT στην περιοχή, όπως ένα ειδικά διαμορφωμένο αεροσκάφος C-130S της USAF4 καθώς και ένα αεροσκάφος SIGINT5 EC-121S του USN6 οι επιχειρησιακές απαιτήσεις ήταν δύσκολο να καλυφθούν. Ο χρόνος on task για τα αεροσκάφη που απογειώνονταν από την Αθήνα ήταν μόλις πέντε (5) ώρες, το οποίο θεωρούνταν μη ικανοποιητικό για αποτελεσματικές επιχειρήσεις υποκλοπών. Παράλληλα, λόγω του εκτοπίσματος και των διαθέσιμων χώρων του πλοίου υπήρχε σαφώς μεγαλύτερη δυνατότητα για μεταφορά εξοπλισμού συγκριτικά με ένα αεροσκάφος αντίστοιχου ρόλου. Σύμφωνα με την NSA ένα πλοίο υποκλοπών μπορούσε να φέρει εξοπλισμό ισοδύναμο με τα συστήματα υποκλοπών δεκατριών (13) αεροσκαφών. Πριν την συγκεκριμένη αποστολή το πλοίο είχε εκτελέσει μια σειρά ευαίσθητων αποστολών στην Δυτική Αφρική με μεγάλη επιτυχία. Η υπαγωγή του πλοίου ήταν αρχικά στον Commander in Chief Atlantic και εν συνεχεία στον Commander in Chief US Navy Europe Ναύαρχο John S. McCain Jr ενώ κυβερνήτης του ήταν ο Αντιπλοίαρχος William L. McGonagle. Οι οδηγίες που είχαν δοθεί στο πλοίο ήταν να μείνει σε απόσταση 20ν.μ από τα αιγυπτιακά παράλια και 15ν.μ από τα παράλια του Ισραήλ με κύρια αποστολή την υποκλοπή των επικοινωνιών των αράβων κυρίως.

To USS Liberty δέχεται επίθεση

Το πρωί της 8ης Ιουνίου 1967 ήταν ένα ηλιόλουστο πρωινό χωρίς νέφωση και με ορατότητα που έφθανε στα 10ν.μ. Η κατάσταση συναγερμού στο πλοίο ήταν η συνήθης ενώ οι εντολές που είχαν δοθεί στην Γέφυρα ήταν να κινηθεί πλησίον των ακτών του Al Arish στην Αίγυπτο και με ταχύτητα ως 5 κόμβοι για να είναι δυνατή η συλλογή πληροφοριών. Λίγο πριν τις 09:00 εντοπίσθηκαν δύο δελταπτέρυγα, μαχητικά αεροσκάφη μονής μηχανής σε ύψος 5000 ποδών περίπου και σε απόσταση περίπου 2ν.μ χωρίς να κάνουν κάποια κίνηση προς το πλοίο. Στις 10:56 ένα άγνωστο αναγνωριστικό αεροσκάφος77 πλησίασε το πλοίο 3-5ν.μ, έκανε μία στροφή από την δεξιά πλευρά του πλοίου και κινήθηκε προς την χερσόνησο του Σινά. Το αεροσκάφος δεν έκανε προσπάθεια να επικοινωνήσει με το πλοίο αλλά ούτε και το αντίστροφο. Στις 14:00 ο κυβερνήτης εντόπισε με τα κιάλια του ένα άγνωστο αεροσκάφος περίπου 45°-50° στην δεξιά πλευρά του πλοίου να κινείται με μεγάλη ταχύτητα και σε απόσταση 5-6ν.μ συνεχώς μειούμενη. Την ίδια στιγμή εμφανίστηκε σε αντίστοιχη απόσταση δεύτερο αεροσκάφος στην αριστερή πλευρά. Ένας εκκωφαντικός κρότος ακούστηκε ξαφνικά. Αμέσως σημάνθηκε «Γενικός Συναγερμός». Από την προσβολή ο κυβερνήτης είχε τραυματιστεί στο δεξί του πόδι

3 Αποχαρακτηρίστηκε και δόθηκε στην δημοσιότητα την 11-08-2016. 4 USAF: United States Air Force, είναι η Αμερικανική Πολεμική Αεροπορία. 5 SIGINT: Signal Intelligence, υποκλοπές η/μ κυμάτων radar. 6 USN: United States Navy, είναι το Αμερικανικό Πολεμικό Ναυτικό. Τα μέσα αυτά ανήκαν στον 6ο Στόλο ο οποίος είχε ως περιοχή ευθύνης και ανάπτυξης και την Μεσόγειο Θάλασσα. 7 Αργότερα η έρευνα αποκάλυψε ότι ήταν ένα γαλλικής κατασκευής Noratlas της Ισραηλινής Πολεμικής Αεροπορίας. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 51

Οι Ισραηλινοί «τυφλώνουν» τα Αμερικανικά «μάτια» στην Μέση Ανατολή

g Αεροσκάφος SIGINT ΕC-121S (εδώ της USAF) το οποίο πετούσε στην Ανατολική Μεσόγειο. h Οι τομείς περιπολίας του διαμορφωμένο αεροσκάφος C-130S της USAF καθώς και του αεροσκάφος SIGINT EC-121S του USN στην Ανατολική Μεσόγειο κατά την διάρκεια του πολέμου του 1967.

g Το σημείο της επίθεσης στο USS Liberty στις ακτές της Αιγύπτου καθώς και το δρομολόγιο του.

σταμάτησαν 500-800 γιάρδες από το USS LIBERTY και στις 15:05 απομακρύνθηκαν με πορεία ανατολική και με υψηλή ταχύτητα επιστρέφοντας στην βάση τους. Ήταν σκάφη τύπου Ayah του Ισραηλινού Πολεμικού Ναυτικού (εκτόπισμα 62 τόνων, 15μελές πλήρωμα, ταχύτητα 42 κόμβους, έφεραν δύο τορπίλες και διάφορα μικρού διαμετρήματος πυροβόλα). Τελικός απολογισμός από την επίθεση ήταν 34 νεκροί και 171 τραυματίες μέλη του πληρώματος και της NSA.

Οι πρώτες αντιδράσεις

και αιμορραγούσε αλλά παρέμεινε στην Γέφυρα ενώ έδωσε εντολή να εκπεμφθεί άμεσα Επείγον Ναυτικό Σήμα ότι το πλοίο δέχεται επίθεση προς τον 6ο Στόλο (η διοίκηση του ήταν στο αεροπλανοφόρο USS Saratoga-CVA 60). Τα αεροσκάφη συνέχισαν να διασταυρώνουν το πλοίο και να επιτίθενται με όλα τους τα μέσα. Αργότερα διαπιστώθηκε ότι την επιδρομή εκτέλεσαν δύο ισραηλινά Mirage III, γαλλικής κατασκευής εξοπλισμένα με 30mm cannon, 2 βόμβες 1000 pounds η κάθε μία και 4 καλάθους ρουκετών με συνολικά 18 ρουκέτες. Οι προσβολές των Ισραηλινών ήταν επιτυχείς με αποτέλεσμα τα πρώτα λεπτά το πλοίο να απολέσει πλήρως τις εξωτερικές και τις εσωτερικές του επικοινωνίες καθώς και την ηλεκτρική του ισχύ. Εντός όμως μερικών λεπτών οι επικοινωνίες αποκαταστάθηκαν μετά από υπεράνθρωπες προσπάθειες του πληρώματος και με την χρήση του δικτύου hicom (high command radio circuit88) ήταν δυνατή η επικοινωνία με την Αρχή Επιχειρησιακού Ελέγχου. Παράλληλα, στο πλοίο ξέσπασαν τρεις διαφορετικές πυρκαγιές καλύπτοντας μεγάλο μέρος του με καπνό και φλόγες χωρίς όμως να επεκταθούν. Η επίθεση δεν σταμάτησε με την αεροπορική προσβολή. Πολύ σύντομα (στις 14:24), έκαναν την εμφάνιση τους τρεις τορπιλάκατοι οι οποίοι κινούνταν με μεγάλη ταχύτητα (25-30 κόμβους) προς το πλοίο και σε απόσταση 15ν.μ περίπου. Στις 14:34 οι τορπιλάκατοι επιτέθηκαν, η πρώτη τορπίλη πέρασε 25 γιάρδες από την πρύμη του πλοίου ενώ σε λίγα δευτερόλεπτα η δεύτερη χτύπησε λίγο μπροστά από την Γέφυρα και λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας στην δεξιά πλευρά του πλοίου το οποίο αμέσως άρχισε να παίρνει αντίστοιχη κλήση. Η έκρηξη ταρακούνησε όλο το πλοίο αλλά δεν προκάλεσε φωτιά. Άνοιξε όμως μία οπή 12μ επί 7,5μ στην δεξιά πλευρά. Το πλοίο ακινητοποιήθηκε και αμέσως άρχισε να πλημμυρίζει με νερά. Οι τρείς τορπιλάκατοι 8 Υψηλής ταχύτητας και συχνότητας κρυπτοκαλυμένο δίκτυο του Αμερικανικού Ναυτικού για άμεση επικοινωνία μεταξύ ναυτικών μονάδων σε περίπτωση ανάγκης.

52 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Υπό τον συντονισμό του κυβερνήτη του πλοίου, έγινε προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι ζημιές. Σε αυτό συνέβαλαν τόσοι οι χειρισμοί του, καθώς και η συνολική προσπάθεια του πληρώματος υπό την καθοδήγηση του A' Μηχανικού. Παράλληλα, η βασική μέριμνα ήταν οι τραυματίες και οι νεκροί του πληρώματος γι αυτό και η τραπεζαρία του πλοίου είχε μετατραπεί σε χειρουργείο μάχης και σταθμός πρώτων βοηθειών. Την ίδια στιγμή το Ναυτικό Σήμα του πλοίου είχε φθάσει μέσω του USS Saratoga στον Διοικητή του 6ου Στόλου ο οποίος βρισκόταν επί του USS Little Rock (ελαφρύ καταδρομικό κατευθυνόμενων βλημάτων). Ο τελευταίος, στις 14:50, δηλαδή πενήντα λεπτά μετά την επίθεση περίπου έδωσε εντολή στα αεροπλανοφόρα USS America και USS Saratoga να απογειώσουν αεροσκάφη Α-4 Skyhawk για την προστασία του πλοίου υποκλοπών ενώ έθεσε και σε ετοιμότητα απογείωσης τα F-4 Phantom. Επιπλέον, το πρώτο (USS America) ανέλαβε και το καθήκον του εναέριου ανεφοδιασμού των μαχητικών με δεδομένο ότι η απόσταση του battle group ήταν περίπου 450ν.μ από το σημείο της επίθεσης, νοτίως της Κρήτης. Στην συνέχεια, ο 6ος Στόλος ο οποίος είχε ως περιοχή ευθύνης την Μεσόγειο Θάλασσα ενημέρωσε τον US Commander in Chief Europe (CINCEUR) καθώς και τον Chief of Naval Operations (CNO)9 για την διαταγή απογείωσης των αεροσκαφών και ότι τα τελευταία θα βρίσκονται στην περιοχή του συμβάντος στις 17:15 περίπου. Δεκαέξι ώρες περίπου μετά το συμβάν τα Α/Τ USS Davis (DD-937) και USS Massey (DD-778) έφθασαν πλησίον στο πληγέν πλοίο. Παράλληλα, το αεροπλανοφόρο USS America σε απόσταση 138ν.μ προσέγγιζε το USS Liberty κινούμενο με ταχύτητα 30 κόμβων. Άμεσα επιβιβάστηκε στο πλοίο προσωπικό από τα δύο Α/Τ για συνδρομή ενώ ελικόπτερα Kaman SH-2F Seasprite ξεκίνησαν την αερομεταφορά τραυματιών και νεκρών προς το USS America. Έγινε μεταφορά όλο του διαβαθμισμένου υλικού στο USS Davis και λεπτομερή καταγραφή όλων των ζημιών του πλοίου. Με την συνοδεία των δύο Α/Τ καθώς και ενός ρυμουλκού ανοιχτής θαλάσσης το πλοίο κινήθηκε αργά, ως 7 κόμβους, κατευθείαν προς λιμένα Μάλτας για δεξαμενισμό και όχι προς λιμένα Σούδας στην Κρήτη όπως αρχικά είχε αποφασισθεί.

«Please inform the President»

Παρά τη τραγική κατάσταση του πλοίου και ενώ υπάρχουν 34 νεκροί το Αμερικανικό Πεντάγωνο δεν είχε ενημερωθεί άμεσα. Μία ώρα και

9 Είναι αντίστοιχη θέση με τον Αρχηγό Στόλου στο ΠΝ αλλά με περισσότερες εξουσίες και αρμοδιότητες.

Οι Ισραηλινοί «τυφλώνουν» τα Αμερικανικά «μάτια» στην Μέση Ανατολή Αεροσκάφος Α-4 Skyhawk USN.

g Το USS Liberty μετά την προσβολή και έχοντας πάρει κλήση δεξιά. ➔ Το ναυτικό σήμα του USS Saratoga προς το CINCUSNAVEUR στο Λονδίνο με το οποίο αναμεταδίδει την αναφορά του USS Liberty (διακριτικό Rockstar) ότι τελευταίο δέχεται επίθεση.

11 λεπτά μετά την επίθεση ο CINCEUR ενημέρωσε τα ανώτερα κλιμάκια και ζήτησε επίμονα να ενημερωθεί και ο Πρόεδρος Johnson. Αρχικά ενημερώθηκε ο ειδικός σύμβουλος για θέματα ασφαλείας Walt Rostow (Special Assistant for National Security Affairs) ο οποίος και ενημέρωσε με την σειρά του τον Πρόεδρο με γραπτό σημείωμα δύο φορές καθόσον υπήρχε σε εξέλιξη συνάντηση με μέλη του Κογκρέσου. Αν και αρχικά επικράτησε σύγχυση για το ποιός έκανε την επίθεση, ο Αμερικανός Στρατιωτικός ακόλουθος στο Ισραήλ έλαβε την πληροφορία από τους Ισραηλινούς ότι η προσβολή έγινε από λάθος δικό τους και πληροφόρησε άμεσα το Πεντάγωνο. Στις 18:49 την ίδια ημέρα δόθηκε εντολή τα αεροσκάφη που προσέγγιζαν το πλοίο να επιστρέψουν ενώ όλες οι ανακοινώσεις στα ΜΜΕ για το συμβάν θα γίνονταν από την Ουάσιγκτον και μόνο.

Τα Υψίπεδα του Γκολάν

Η σημασία αυτού του ορεινού όγκου για την ασφάλεια του Ισραήλ είναι εύκολο να γίνει αντιληπτή απλά και μόνο εξετάζοντας την γεωγραφία της περιοχής και την μορφολογία του υψιπέδου. Με υψόμετρο που φθάνει τα 180 μέτρα από την κοιλάδα Γιαρμούκ στο νότο και 2800 μέτρα από το Όρος Ερμών, αποτελεί μια ογκώδη ηφαιστειακή ορεινή επιφάνεια η οποία δεσπόζει πάνω από την Θάλασσα της Γαλιλαίας, πάνω από τις ορεινές κοιλάδες του Λιβάνου αλλά κυρίως πάνω από την πεδιάδα της Δαμασκού. Μέσω της κατάλληλης αξιοποίησης και εξοπλισμού της θέσης με συστήματα COMINT10, SIGINT και ELINT11 είναι δυνατός ο έλεγχος του Λιβάνου, της Συρίας και της Ιορδανίας. Πριν τον πόλεμο των Έξι Ημερών η περιοχή ανήκε στην Συρία, η οποία και είχε στρατιωτικό πλεονέκτημα έναντι του Ισραήλ, δημιουργώντας συνεχώς προβλήματα στους εκεί εβραϊκούς οικισμούς. Οι Συριακές Ένοπλες Δυνάμεις (ΣΕΔ) είχαν μετατρέψει τον ορεινό όγκο σε μια εξαιρετικά οχυρή θέση με υπόγεια καταφύγια, πυροβολεία και θέσεις αρμάτων μάχης. Κατά τις επιχειρήσεις στο Σινά και παρά τις πομπώδεις ανακοινώσεις η Συριακή κυβέρνηση είχε επιδείξει προσεκτική αυτοσυγκράτηση αποφεύγοντας επιμελώς την γενική εμπλοκή με το Ισραήλ. Οι Σύριοι προσπάθησαν με μονάδες ειδικών δυνάμεων να διεισδύσουν στο Ισραήλ αλλά χωρίς επιτυχία περιορίζοντας τελικά τις ενέργειες τους σε σποραδικά πυρά πυροβολικού. Η διάταξη δυνάμεων στα υψίπεδα του Γκολάν ήταν σαφώς υπέρ των Σύριων καθώς η Βόρεια Διοίκηση του Ισραηλινού Στρατού είχε υπό την ευθύνη της και τα σύνορα με την Ιορδανία και τον Λίβανο, ενώ όλη η προσοχή είχε στραφεί στο νότιο μέτωπο του Σινά. Επιπρόσθετα, μια επίθεση εναντίον της Συρίας πιθανόν να προκαλούσε την στρατιωτική επέμβαση της ΕΣΣΔ πράγμα που έκανε τους ισραηλινούς ακόμα πιο διστακτικούς 10 COMINT: Communications Intelligence, υποκλοπές επικοινωνιών. 11 E LINT: Electronic Intelligence, υποκλοπές του συνόλου των η/μ

εκπομπών (radar, επικοινωνιών, συστημάτων κατεύθυνσης κ.α.).

παρά την πίεση της κοινής γνώμης. Τελικά, η εντολή για επίθεση δόθηκε μόνο όταν έγινε ξεκάθαρη η νίκη των ισραηλινών όπλων στο Σινά και την Δυτική Όχθη. Με γρήγορη και δυναμική κίνηση τεθωρακισμένων και ειδικών δυνάμεων υπό την συνεχή κάλυψη της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας και αυτή η επίθεση ήταν επιτυχής. Το Σάββατο 10 Ιουνίου το απόγευμα τέθηκε σε ισχύ από τον ΟΗΕ η κατάπαυση του πυρός αφού όμως οι Ισραηλινοί αψηφώντας κάθε προειδοποίηση είχαν ισχυροποιήσει τις θέσεις τους. Τα υψίπεδα του Γκολάν πέρασαν οριστικά στην Ισραηλινή πλευρά όπου και παραμένουν ως σήμερα.

«Βασιλιάδες και πιόνια» στη σκακιέρα της Μέσης Ανατολής

Τα αραβικά κράτη δεν έδειξαν ενδιαφέρον για την επίθεση καθώς προσπαθούσαν να επουλώσουν τις πληγές τους και να διαχειριστούν την συντριπτική τους ήττα. Έχοντας επενδύσει πολιτικά και στρατηγικά σε μια εύκολη νίκη έναντι του Ισραήλ ήταν εξαιρετικά δύσκολο να δικαιολογηθούν στην κοινή τους γνώμη. Από την άλλη πλευρά το Ισραήλ αν και απέδωσε σε ανθρώπινο λάθος και στη σύγχυση της μάχης την επίθεση ακολούθησε απολογητική διάθεση ξέροντας όμως εκ των προτέρων ότι είχε απέναντι της μια φιλοισραηλινή αμερικανική διοίκηση. Παράλληλα μετά τον πόλεμο του 1967, είχε πετύχει όλους τους στρατηγικούς στόχους στα βόρεια του σύνορα, στα ανατολικά (η Ιορδανία είχε συντριβεί ενώ η κυβέρνηση της είχε αποδεχτεί τους ισραηλινούς όρους) και στο νότο με την Αίγυπτο (συντρίβοντας στρατιωτικά, πολιτικά αλλά και ηθικά την μεγαλύτερη αραβική δύναμη). Ένα ακόμα επιχείρημα που προβάλλονταν από την ισραηλινή πλευρά ήταν ότι το πλήγμα στους Άραβες και ιδιαιτέρως στον Νάσσερ ήταν προς το συμφέρον των ΗΠΑ καθώς η επερχόμενη νίκη περιόριζε τις αιγυπτιακές φιλοδοξίες και την σοβιετική διείσδυση στην περιοχή. Η ΕΣΣΔ δεν αντέδρασε ιδιαίτερα στο συγκεκριμένο συμβάν αφήνοντας τους δύο συμμάχους να επιλύσουν το θέμα μεταξύ τους. Αντίθετα, έδωσε μεγαλύτερη σημασία στην επίθεση του Ισραήλ στην Συρία και λιγότερο στην ήττα της Αιγύπτου. Μάλιστα ο Σοβιετικός Γενικός Γραμματέας της ΕΣΣΔ Kosygin απείλησε τις ΗΠΑ ότι αν δεν συγκρατούσαν το Ισραήλ θα αναγκάζονταν να επέμβει στρατιωτικά. Η σημασία που έδιναν οι Σοβιετικοί στην Μέση Ανατολή φαίνεται και από τις κινήσεις τους μετά την λήξη του πολέμου. Φρόντισαν να ξεκινήσει ένα μεγάλο πρόγραμμα αναδιοργάνωσης και ενίσχυσης των ενόπλων δυνάμεων της Συρίας και της Αιγύπτου. Παράλληλα, με την έμπρακτη υποστήριξη της ΕΣΣΔ όλες οι ειρηνευτικές προτάσεις των ισραηλινών απορρίφθηκαν από την Παναραβική διάσκεψη του Χαρτούμ12 τον Σεπτέμβριο του 1967 ενισχύοντας την αδιαλλαξία των Αράβων. Ο Λευκός Οίκος κινήθηκε σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα και τομείς για να μπορέσει να ελέγξει τις αντιδράσεις. Πολλοί από επιτελείο του προέδρου αν και δεν είχαν πειστεί από τις εξηγήσεις των Ισραηλινών ήταν δύσκολο να το εκφράσουν δημόσια. Ταυτόχρονα, ο Johnson φρόντισε μέσω επαφών με το πανίσχυρο εβραϊκό λόμπι να επιβεβαιώσει την αμερικανική υποστήριξη. Η εξέλιξη των γεγονότων και η διαφαινόμενη ισραηλινή νίκη στα πεδία των μαχών άλλαξε στα12 Το ψήφισμα έχει μείνει στην ιστορία ως τα "Τρία Όχι". Όχι στην ανα-

γνώριση του Ισραήλ, όχι στις διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ και όχι στην ειρήνη με το Ισραήλ. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 53

Οι Ισραηλινοί «τυφλώνουν» τα Αμερικανικά «μάτια» στην Μέση Ανατολή

g Το Α/Τ USS Davis πλέει πλησίον του USS Liberty για παροχή βοήθειας. h Mirage III της Ισραηλινής Πολεμικής Αεροπορίας.

➔ Το δεύτερο σημείωμα που δόθηκε στον Αμερικανό Πρόεδρο Johnson για την κατάσταση του USS Liberty από τον Walt Rostow, Special Assistant for National Security Affairs.

διακά και την αμερικανική στάση. Από την αρχική διστακτικότητα και επιφανειακή ουδετερότητα οι ΗΠΑ υιοθέτησαν μια καθαρά υποστηρικτική προς το Ισραήλ στάση ακόμα και στον ΟΗΕ. Απέτρεψαν κάθε μορφής ψήφισμα που θα πίεζε το Ισραήλ να επιστρέψει μέρος των εδαφών που είχε μόλις κερδίσει χωρίς να έχει διευθετηθεί η αραβοϊσραηλινή διαμάχη. Επιπλέον εκτιμούσαν ότι αν και οι Σοβιετικοί ήταν σε δεινή θέση μπορούσαν να διαχειριστούν την κατάσταση παρά την αραβική συντριβή. Συνολικά, οι ΗΠΑ έμειναν πιστές στην πολιτική τους δηλαδή την αποτροπή εξάπλωσης του κομμουνισμού και της σοβιετικής επιρροής. Ακόμα, και αν το περιστατικό εξόργισε την αμερικανική πλευρά δεν άφησε να επηρεάσει της αμερικανοϊσραηλινές σχέσεις.

Επίλογος

Το ερώτημα αν οι Ισραηλινοί γνώριζαν πριν προσβάλουν το USS Liberty ότι πρόκειται για αμερικανικό πλοίο δεν μπορεί να απαντηθεί με σιγουριά. Είναι όμως δεδομένο ότι αποδέχτηκαν άτυπα την ενοχή τους, επιμένοντας ότι πρόκειται για ένα μοιραίο λάθος και απορρίπτοντας όλα τα σενάρια που έκαναν κατά καιρούς την εμφάνιση τους. Μάλιστα, τον Μάιο του 1968 η Ισραηλινή κυβέρνηση αποζημίωσε τις οικογένειες των θυμάτων με το ποσό των 3.320.000 USD, ενώ το 1969, έδωσε άλλα 3.557.000 USD στους τραυματίες της επίθεσης. Τελικώς, το Δεκέμβριο του 1980 οι Ισραηλινοί πλήρωσαν 6 εκατομμύρια USD, για τις υλικές ζημιές που προκλήθηκαν στο πλοίο, συν τόκους 13 ετών. Επομένως, 54 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

g Η στρατηγική σημασία των Υψιπέδων του Γκολάν παραμένει αναλλοίωτη ως σήμερα. h Ο κυβερνήτης του USS LIBERTY Αντιπλοίαρχος William L. McGonagle, αριστερά στην φωτογραφία, έλαβε το Μετάλλιο Τιμής και παρασημοφορεί τον Υποπλοίαρχο David Lucas με το Ασημένιο Αστέρι. Και οι δύο προήχθησαν επ' ανδραγαθία.

ακόμα και αν τα ποσά αυτά δεν απαλύνουν τον πόνο για τις απώλειες τόσων ανθρώπινων ζωών είναι μία ένδειξη ενοχής. Αν και η επίθεση είναι μια σχετικά απλή προσβολή ενός «εύκολου» στόχου από αεροσκάφη και πλοία επιφανείας οι προεκτάσεις της είναι αντιστρόφως ανάλογες τόσο σε τακτικό όσο και σε επιχειρησιακό αλλά κυρίως σε στρατηγικό επίπεδο. Ακόμα και σήμερα μη θετικά αναγνωρισμένη εικόνα του πεδίου της μάχης μπορεί να προκαλέσει ολέθρια λάθη, όπως στην περίπτωση του USS Liberty. Παράλληλα, αν και το επεισόδιο αυτό μπορούσε να παρασύρει τις δύο υπερδυνάμεις σε μια σύγκρουση, η αυτοσυγκράτηση όλων των πλευρών περιόρισε τις όποιες δυσάρεστες συνέπειες. Τέλος, αν δεχτεί κανείς την θεώρηση, η οποία έχει και τις περισσότερες λογικές ενδείξεις, που συνδέει την προσβολή του USS Liberty με τα υψίπεδα του Γκολάν μπορεί να σημειώσει αρκετά για την ισραηλινή στρατηγική. Η σημασία των υψιπέδων του Γκολάν θα πρέπει πάντα να εξετάζεται υπό αυτό το πνεύμα. Ακόμα κι αν αυτό ακούγεται κυνικό, η κατάληψη του Γκολάν άξιζε τον κόπο ανεξαρτήτως κόστους καθώς του εξασφάλισε έγκαιρη προειδοποίηση σε όλα σχεδόν το φάσμα των βόρειων συνόρων του. Με τον τρόπο αυτό το Ισραήλ εξασφάλισε σε μεγάλο βαθμό την ασφάλεια του με την Συρία και τον Λίβανο. Εξάλλου, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι 50 χρόνια μετά, κατά τον Συριακό εμφύλιο, το Ισραήλ έχει δηλώσει σε όλους τους τόνους σε εχθρούς και φίλους ότι δεν πρόκειται να αποδεχθεί καμία αλλαγή στο καθεστώς ασφαλείας που αφορά τα υψίπεδα του Γκολάν ακόμα κι αν αυτό σημαίνει την εμπλοκή του σε πολεμικές συγκρούσεις. Η εμμονή του γι αυτό τον ορεινό όγκο θα πρέπει να μας προβληματίσει σχετικά με την «τύφλωση» των «ηλεκτρονικών ματιών» των ΗΠΑ κατά τον πόλεμο του 1967. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • Η Ιστορία των Αραβικών Λαών. Albert Hourani, Εκδόσεις Λιβάνη. • Η νέα Ιστορία του Ισραήλ, ΙΛΑΝ ΓΚΡΑΙΛΣΑΜΕΡ, Εκδόσεις Καστανιώτη. •Η Στρατηγική των Μεγάλων Δυνάμεων, Ήφαιστος Παναγιώτης, Εκδόσεις Ποιότητα. • Οι Αραβοϊσραηλινοί Πόλεμοι, Chaim Herzog, Εκδόσεις Λίναιος.

Αθήνα, 7 Απριλίου 2022

Έκθεση του Διοικητή για το έτος 2021 Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΕ ΜΕΓΑΛΕΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Ομιλία του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα στη Γενική Συνέλευση των Μετόχων Η Ευρώπη και η Ελλάδα μπροστά σε νέες, μεγάλες προκλήσεις

Η ελληνική οικονομία επιδεικνύει αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα, ευελιξία και δυναμική, παρά την αβεβαιότητα εξαιτίας των εξάρσεων της πανδημίας, αλλά και των νέων προκλήσεων που συνδέονται με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το 2021 το ΑΕΠ σε σταθερές τιμές αυξήθηκε κατά 8,3%, σημειώνοντας μία από τις καλύτερες επιδόσεις στην ευρωζώνη και αντισταθμίζοντας σχεδόν πλήρως την πτώση κατά 9% το 2020. Ο υψηλός ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ το 2021 και η προσδοκία συνέχισης της ανάπτυξης το 2022, σε συνδυασμό με τις θετικές μακροπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές, συνέβαλαν στην πρόσφατη αναβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης της Ελλάδος, μειώνοντας σε μία μόνο βαθμίδα την απόσταση των ελληνικών κρατικών ομολόγων από την επενδυτική βαθμίδα. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 αλλάζει τα δεδομένα διεθνώς. Φέρνει την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) και όλο το Δυτικό ανεπτυγμένο κόσμο αντιμέτωπους με τη μεγαλύτερη πρόκληση από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Οι συνέπειες της σύγκρουσης είναι απρόβλεπτες όχι μόνο για την παγκόσμια και την ευρωπαϊκή οικονομία, αλλά και για τη γεωπολιτική σταθερότητα, την ασφάλεια, την ειρήνη και τη συνεργασία διεθνώς. Η προστασία της ευρωπαϊκής οικονομίας, προκειμένου να μετριαστούν οι επιπτώσεις από τη νέα αυτή διαταραχή και να μη διακοπεί η πορεία ανάκαμψης, αποτελεί κύρια προτεραιότητα της οικονομικής πολιτικής. Το μέγεθος και η διάρκεια των επιπτώσεων εξαρτώνται από την εξέλιξη του πολέμου, τον αντίκτυπο των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί και τον τρόπο αντίδρασης της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής. Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνιστά μια νέα, πολύ μεγάλη, εξωγενή διαταραχή, η οποία πλήττει άμεσα την πλευρά της προσφοράς και, μέσω των δευτερογενών επιδράσεων, επηρεάζει και τη συνολική ενεργό ζήτηση. Επήλθε σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή, καθώς οι οικονομίες μόλις εξέρχονταν από την υγειονομική κρίση και τη σφοδρή υφεσιακή διαταραχή. Ενδυναμώνει τις ήδη έντονες πληθωριστικές πιέσεις μέσω της περαιτέρω αύξησης των τιμών της ενέργειας και ενός νέου κύματος ανατιμήσεων με μεσοπρόθεσμο χαρακτήρα στα βιομηχανικά μέταλλα και τα βασικά καταναλωτικά αγαθά, κυρίως στην αλυσίδα προσφοράς τροφίμων, κλονίζει την εμπιστοσύνη των επενδυτών και των καταναλωτών, διαταράσσει το διεθνές εμπόριο και το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η παγκοσμιοποίηση στην ουσία οπισθοδρομεί. Αποτέλεσμα είναι η επιβράδυνση της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας οικονομίας και η άνοδος των τιμών και των επιτοκίων. Κύριο ζητούμενο της νομισματικής πολιτικής στην ευρωζώνη είναι πώς θα αποτραπεί η μετατροπή ενός συγκυριακού πληθωρισμού σε δομικό, χωρίς όμως να υπονομευθεί η προϊούσα οικονομική ανάκαμψη. Επίσης, όσον αφορά την ευρύτερη οικονομική πολιτική της ευρωζώνης, κύριο ζητούμενο είναι η περαιτέρω χρηματοοικονομική ολοκλήρωση και η πρόοδος στην εφαρμογή κοινών, αποδεκτών πολιτικών στην ενέργεια, στην άμυνα αλλά και στους δημοσιονομικούς κανόνες. Σήμερα οι δημοσιονομικές αρχές στην ευρωζώνη καλούνται να παράσχουν στοχευμένη στήριξη σε ευάλωτα νοικοκυριά και να υποβοηθήσουν τη βιωσιμότητα ορισμένων επιχειρήσεων με υπερβολική έκθεση στην ενεργειακή κρίση, χωρίς όμως να υπονομεύσουν τη δημοσιονομική ισορροπία των κρατών-μελών της ευρωζώνης. Η από κοινού αντιμετώπιση αυτού του δύσκολου προβλήματος καθιστά τη λύση του ευκολότερη από την ασυντόνιστη και μεμονωμένη προσέγγισή του. Τα πρόσφατα διδάγματα που σχετίζονται με την άκρως επιτυχημένη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική που ακολουθήθηκαν την περίοδο της πανδημίας στην ευρωζώνη, αποσοβώντας τον κατακερματισμό της, πρέπει να αποτελέσουν οδηγό για το μέλλον, τόσο για την αντιμετώπιση της παρούσας γεωπολιτικής κρίσης όσο και για άλλες κρίσεις που ενδεχομένως θα επισυμβούν στο μέλλον. Προσδοκία οριστικής εξόδου από την υγειονομική κρίση και διατήρηση της ανάπτυξης, σε κλίμα διεθνούς ανασφάλειας και μεγάλης αβεβαιότητας Η πανδημία συνεχίστηκε το 2021, επιφέροντας μεγάλες ανθρώπινες απώλειες σε όλο τον πλανήτη, και βεβαίως και στην Ελλάδα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αντιμετώπισε με θάρρος, ενότητα και οικονομικό ρεαλισμό τις επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης και της βαθιάς ύφεσης. Επιστέγασμα αυτών των προσπαθειών ήταν η συμφωνία σχετικά με τη δημιουργία ενός κοινού, για πρώτη φορά, ευρωπαϊκού μέσου ανάκαμψης, του NextGenerationEU, με σκοπό τη σύγκλιση των χωρών-μελών και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας κυρίως των πιο ευάλωτων οικονομιών. Πρώτο ορατό

αποτέλεσμα είναι η ισχυρή ανάκαμψη που ξεκίνησε δυναμικά το 2021 και αναμένεται να συνεχιστεί το 2022, αν και με σαφώς βραδύτερο ρυθμό, αντισταθμίζοντας έτσι τις οικονομικές απώλειες που καταγράφηκαν το 2020. Οι αβεβαιότητες που σχετίζονται με την πανδημία έχουν προς το παρόν περιοριστεί χάρη στην υψηλή εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού και στην ευελιξία που επέδειξαν οι ευρωπαϊκές οικονομίες κατά την προσαρμογή στις νέες συνθήκες. Αντίθετα, ο πόλεμος στην Ουκρανία παγιώνει τους κινδύνους για την πορεία του πληθωρισμού, τροφοδοτεί τις πληθωριστικές προσδοκίες και επηρεάζει αρνητικά τις καταναλωτικές και επενδυτικές αποφάσεις, επιβραδύνοντας την αναπτυξιακή δυναμική. Έτερος κίνδυνος είναι η μεγάλη διόγκωση του παγκόσμιου χρέους την περίοδο 2020-21. Τα πρωτοφανή δημοσιονομικά μέτρα στήριξης εμπόδισαν την πανδημική κρίση να εξελιχθεί σε βαθιά κρίση, αλλά αναπόφευκτα συσσώρευσαν μεγάλα χρέη. Οι κυβερνήσεις καλούνται να διαχειριστούν ένα μεγάλο δημόσιο χρέος, η απότομη αύξηση του οποίου διευκολύνθηκε από τα ιστορικώς χαμηλά επιτόκια δανεισμού χάρη στη συντονισμένη δράση των κεντρικών τραπεζών. Καθώς όμως εντείνεται ο πληθωριστικός κίνδυνος, οι κεντρικές τράπεζες στρέφουν την προσοχή τους στην άνοδο του πληθωρισμού και στην αναζωπύρωση των πληθωριστικών προσδοκιών και προσαρμόζουν κατάλληλα την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής με αύξηση των επιτοκίων ή τερματισμό των καθαρών αγορών περιουσιακών στοιχείων, αυξάνοντας το κόστος του χρήματος. Κύρια χαρακτηριστικά της οικονομικής κατάστασης την περίοδο που προηγήθηκε της πανδημίας ήταν οι σταθεροί, αν και μέτριοι, ρυθμοί μεγέθυνσης, η σταθερότητα τιμών και οι υψηλές αποδόσεις στις αγορές περιουσιακών στοιχείων. Η πανδημία τα ανέτρεψε όλα αυτά. Από την άλλη πλευρά, αποτέλεσε τον επιταχυντή για το μετασχηματισμό της οικονομίας γύρω από δύο κεντρικούς άξονες: τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια και την ταχύτερη υιοθέτηση των ψηφιακών τεχνολογιών. Ταυτόχρονα, ζητούμενο παραμένει η σύγκλιση των οικονομιών και η μείωση των εισοδηματικών ανισοτήτων. Η πρώτη μεταπανδημική περίοδος χαρακτηρίζεται διεθνώς από μεγαλύτερη μακροοικονομική αστάθεια, που κατά κύριο λόγο τροφοδοτείται από τα υψηλά επίπεδα χρέους και από μεταβλητότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών. Εξάλλου, η μεταβολή των γεωπολιτικών ισορροπιών διεθνώς ελαχιστοποιεί τα περιθώρια οικονομικής συνεργασίας και εντείνει το κλίμα εσωστρέφειας, με δυσμενείς επιπτώσεις για το παγκόσμιο εμπόριο και την παγκόσμια οικονομία. Η γεωπολιτική κρίση αποτελεί όμως παράλληλα ιστορική ευκαιρία για βαθύτερη οικονομική και πολιτική ένωση στην Ευρώπη, με σκοπό την ισχυροποίηση των θεσμών της ΕΕ σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένης της άμυνας, της ασφάλειας και της ενεργειακής αυτονομίας. Η νέα οικονομική πραγματικότητα θα χαρακτηρίζεται από υψηλότερες δημόσιες και ιδιωτικές δαπάνες για υγεία, καθαρή ενέργεια, ψηφιακό μετασχηματισμό και αυτοματοποίηση, αλλά και για αμυντικό εξοπλισμό και για αυξημένη προστασία έναντι κυβερνοεπιθέσεων.

Η διεθνής και ευρωπαϊκή οικονομία

Η διάθεση αποτελεσματικών εμβολίων και η επαρκής κάλυψη του πληθυσμού, τουλάχιστον των ανεπτυγμένων χωρών, κατέστησε εφικτή την επαναφορά της οικονομίας σε μια λειτουργική κανονικότητα, με αποτέλεσμα το 2021, σύμφωνα με το ΔΝΤ, η παγκόσμια οικονομία να αναπτυχθεί με ρυθμό 5,9%, ενώ για το 2022 προβλεπόταν ρυθμός 4,4%. Μετά τα πολεμικά γεγονότα όμως, οι προβλέψεις αυτές αναμένεται να αναθεωρηθούν επί τα χείρω. Ειδικότερα για τη ζώνη του ευρώ, ο ρυθμός μεγέθυνσης το 2021 ανήλθε σε 5,3%. Κινητήρια δύναμη ήταν η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία τροφοδοτήθηκε από την αύξηση των αποταμιεύσεων και την άνοδο της αξίας των περιουσιακών στοιχείων. Για το 2022 αναμένεται επιβράδυνση, λόγω παράτασης της ενεργειακής κρίσης, επιδείνωσης των προβλημάτων στις αλυσίδες εφοδιασμού, ενίσχυσης της αβεβαιότητας, πτώσης της εμπιστοσύνης και παγίωσης του πληθωρισμού σε υψηλότερο επίπεδο και για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι αρχικώς προβλεπόταν. Ασφαλείς προβλέψεις δεν μπορούν να γίνουν, αλλά μόνο εκτιμήσεις βάσει σεναρίων, αφού η έκταση των επιδράσεων εξαρτάται από τη χρονική διάρκεια του πολέμου και την επίπτωση των οικονομικών κυρώσεων. Σε κάθε περίπτωση όμως, οι οικονομικές συνέπειες είναι σημαντικές.

Mvάμεθ ο Πορθητής Μια πνευματική ιδιοφυΐα μεταξύ των Οθωμανών σουλτάνων Από το Πρακτορείο Anadolu // Μετάφραση από το αγγλικό κείμενο Γιάννης Παλούμπης

Μεταξύ των δισεκατομμυρίων ανθρώπων που έχουν περπατήσει στη γη από την αυγή της ανθρωπότητας, μόνο λίγοι έχουν μείνει στη μνήμη των ανθρώπων για τις εξαιρετικές τους δεξιότητες και τον αποτύπωμα που άφησαν στην ιστορία. Ανάμεσα σε αυτούς υπάρχει ο Μεχμέτ Β΄, ο Οθωμανός αυτοκράτορας του οποίου το επίτευγμα της άλωσης της Κωνσταντινούπολης του χάρισε τον αθάνατο τίτλο του «κατακτητή».

g Ένα πορτρέτο του Mehmed του Πορθητή από τον Ιταλό ζωγράφο Gentile Bellini.

56 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Μεχμέτ ο Κατακτητής ήταν μόλις 21 ετών όταν έστειλε τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία στις σκονισμένες σελίδες της ιστορίας, αναβιβάζοντας το τουρκικό κράτος σε μια αυτοκρατορία που θα κυριαρχούσε σε πολλές περιοχές τριών ηπείρων για αιώνες. Όπως και άλλες κορυφαίες σεβαστές ιστορικές προσωπικότητες, μια ενδιαφέρουσα ιστορία βρίσκεται στο επίκεντρο της επιτυχίας του βασιλέα. Έχοντας μπουχτίσει από τα πολιτικά παράπονα και κουρασμένος, μετά το θάνατο του μεγαλύτερου γιου του, ο Μουράτ Β΄, πατέρας του Μεχμέτ, παραιτήθηκε από το θρόνο το 1444 και προέτρεψε τον Μεχμέτ Β΄ να είναι ο νέος ηγέτης του βασιλείου στην ηλικία των 12 ετών. Ωστόσο, η πρώτη περίοδος της βασιλείας του έληξε μόλις δύο χρόνια αργότερα, καθώς σημαντικές πολιτικές και στρατιωτικές προσωπικότητες ώθησαν τον Μουράτ Β΄ να επιστρέψει στο θρόνο μετά από ένταση και αναταραχή στα κατακτημένα εδάφη, ειδικά στην ευρωπαϊκή περιοχή. Εν τω μεταξύ, η απειλή από τους Σταυροφόρους σήμαινε ότι το κοινό ήταν διστακτικό με την ανάρρηση στο θρόνο ενός παιδιού. Αν και ο Μεχμέτ Β΄ άφησε εθελοντικά τον θρόνο στον πατέρα του, ήταν προφανές ότι ένιωθε ταπεινωμένος ως ηγέτης. Στη συνέχεια επέστρεψε στη Μαγνησία στην περιοχή του Αιγαίου, όπου παντρεύτηκε και συνέχισε να αναπτύσσει τη νοημοσύνη του. Ο νεαρός βασιλιάς απέκτησε επίσης στρατιωτική γνώση λαμβάνοντας μέρος, μαζί με τον πατέρα του, στη Μάχη του Κοσσυφοπεδίου το 1448.

Επιστροφή στο θρόνο

Όταν ο πατέρας του πέθανε το 1451, ο Μεχμέτ Β 'ανέβηκε στο θρόνο για δεύτερη φορά, αλλά αυτή τη φορά έχοντας μάθει πολλά μαθήματα και διαθέτοντας μια πολύτιμη πείρα. Επιδιώκοντας να αποδείξει στα μάτια των ανώτερων οθωμανικών μορφών και του κοινού ότι ήταν ικανός και συνειδητοποιώντας ότι ο απώτερος στόχος του ήταν να γράψει ιστορία, έστρεψε την προσοχή του στην κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης - της βυζαντινής τότε πρωτεύουσας. Ξεκίνησε αμέσως προετοιμασίες για την επερχόμενη μάχη. Αν και η πόλη είχε πολιορκηθεί πολλές φορές πριν, κανείς δεν μπόρεσε να την καταλάβει και ο Μεχμέτ Β΄ ήξερε καλά ότι η επίτευξη των αδυνάτων απαιτούσε ανορθόδοξες τακτικές και διορατικότητα. Ο σουλτάνος συγκέντρωσε έναν μεγάλο στρατό (λέγεται ότι περιέλαβε περισσότερους από 200.000 στρατιώτες, αλλά ορισμένοι ιστορικοί λένε ότι η δύναμη ήταν μικρότερη από το μισό αυτού του αριθμού) και εμφανίστηκε έξω από τα ισχυρά τείχη της πόλης με πλήρη εμπιστοσύνη. Περικύκλωσε την πόλη τόσο από τη θάλασσα όσο και από την ξηρά, εφαρμόζοντας μια απροσδόκητη κίνηση: τη ρυμούλκηση των πολεμικών πλοίων στην ξηρά γύρω από την περιοχή του Γαλατά –τότε μια μικρή γενοβέζικη εμπορική αποικία– στην ευρωπαϊκή πλευρά της σύγχρονης Κωνσταντινούπολης. Η στρατιωτική εκστρατεία συνεχίστηκε για περισσότερες από 50 ημέρες, με πρωτεύουσα επιχείρηση τους μαζικούς κανονιοβολισμούς που χτυπούσαν τα τείχη με στόχο να ανοίξουν μια τρύπα μέσα από την οποία οι στρατιώτες θα μπορούσαν να παραβιάσουν την πόλη. Στις 29 Μαΐου, η πόλη έπεσε τελικά, χαρίζοντας άξια στον Μεχμέτ Β΄ τον τίτλο του «κατακτητή». Η κατάκτηση της πόλης είναι η πιο γνωστή νίκη του Mehmed II, αλλά τα επόμενα χρόνια εξασφάλισε επίσης τον οθωμανικό έλεγχο επί της Σερβίας, του Μοριά, της Τραπεζούντας στη βόρεια περιοχή της σύγχρονης Τουρκίας, καθώς και της Βοσνίας, της Αλβανίας και μια σειρά από ανατολικά (κεντρικά τουρκικά) εδάφη. Κατά τη διάρκεια περισσότερων από δώδεκα στρατιωτικών εκστρατειών κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, ο αυτοκράτορας κατάφερε να κατακτήσει μεγάλες περιοχές, αυξάνοντας τον οθωμανικό έλεγχο σε πάνω από 2,2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα (1,4 εκατομμύρια τετραγωνικά μίλια). Η νίκη του κύκνειου άσματος του Mehmed II ήρθε το 1480, όταν θριάμβευσε στο Οτράντο της Ιταλίας και σχεδίαζε επόμενες κινήσεις για να πλησιάσει τη Ρώμη. Ωστόσο, η μοίρα είχε άλλα σχέδια και ο κατακτητής πέθανε στις 3 Μαΐου 1481.

g Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην Κωνσταντινούπολη. (Μωάμεθ Β΄ γνωστός και ως Μωάμεθ ο Πορθητής και Φατίχ Σουλτάν Μεχμέτ στα τουρκικά, 30 Μαρτίου 1432-3 Μαΐου 1481).

Οι ιστορικοί στην Τουρκία εξακολουθούν ακόμα να διαφωνούν για το αν πραγματικά είχε σκοπό να βαδίσει προς τη Ρώμη, κάτι που είναι αρκετά πιθανό, δεδομένου ότι είχε καταλάβει το Οτράντο. Μια εναλλακτική περίπτωση υιοθετεί την υπόθεση ότι πιθανόν θα είχε επεκταθεί ανατολικά.

Πνευματική πλευρά

Ενώ ο μεγάλος Οθωμανός αυτοκράτορας είναι γνωστός κυρίως για τις εκθαμβωτικές στρατιωτικές κατακτήσεις της βασιλείας του, παράλληλα ήταν ένας πραγματικός διανοούμενος. Ο Μεχμέτ πιστεύεται ότι μιλούσε περσικά, αραβικά, αρχαία ελληνικά και ιταλικά - το οποίο θεωρείται από πολλούς ως ένδειξη που υποδηλώνει την επιθυμία του να σχηματίσει μια αυτοκρατορία που να εκτείνεται τόσο στη Δύση όσο και στην Ανατολή. Τούρκοι ιστορικοί λένε ότι η βιβλιοθήκη του περιελάμβανε βιβλία για θέματα όπως η γεωμετρία, η θρησκεία, η μηχανική, η

αστρονομία, η αριθμητική, η αρχαιολογία, η γεωγραφία και η φιλοσοφία. Γνωστός επίσης ως ποιητής, ο κατακτητής είχε επίσης μεγάλο ενδιαφέρον για τις τέχνες και ανέθεσε στον αναγεννησιακό ζωγράφο Bellini να φιλοτεχνήσει το πορτρέτο του. Ο Οθωμανός αυτοκράτορας μπορεί να είχε εμπνευστεί από τη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, στην προσπάθειά του να σχηματίσει μια αυτοκρατορία, έχοντας διαβάσει πολλά για τις στρατιωτικές εκστρατείες με επικεφαλής τη θρυλική αυτή προσωπικότητα. Η Ιλιάδα του Ομήρου ήταν ανάμεσα στα βιβλία της βιβλιοθήκης του, και ο αρχαίος παγκόσμιος χάρτης του Πτολεμαίου πιστεύεται ότι ήταν ένα από τα πολύτιμα κοσμήματα της συλλογής του. Σε μια σύντομη ζωή μόλις 49 ετών, ο κατακτητής κατάφερε να αφήσει ένα ανεξίτηλο ίχνος στην ιστορία και η κληρονομιά του ζει ακόμα σήμερα. Κατάφερε να μετατρέψει την προσωπική του ιστορία από ταπείνωση σε μεγαλείο. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 57

“Αυτό το λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλο κανένα, Μεθύστε με τ' αθάνατο κρασί του Είκοσι ένα” Ήταν τα λόγια του σπουδαίου Έλληνα ποιητή Κωστή Παλαμά, που θέλησε να γνωρίζουν και να θυμούνται πάντα την ελευθερία της χώρας μας, όλοι οι Έλληνες. Της Μαρίας Ρώτα

ίγο πριν την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, η περιοχή, ακόμα και κοντά στον ποταμό Δούναβη είχε φροντίσει να δημιουργηθεί στρατηγικός χώρος, αλλά υπήρξε μυστική πατριωτική οργάνωση που ονομάστηκε “Φιλική Εταιρεία”. Αρκετές πόλεις, όχι Ελληνικές, όπως η Μολδαβία, η Οδησσός, το Ιάσιο κ.α. αλλά και ελληνικές όπως η Κωστάντζα κ.α. φρόντιζαν να τιμήσουν και να βοηθήσουν την Ελλάδα ώστε να αποκτήσει την ελευθερία της. Έως το 1817, τα μέλη της “Φιλικής Εταιρείας” ήταν Έλληνες της Ρωσίας και της Μολδαβίας. Ένα χρόνο αργότερα, από το 1818 κατόρθωσε να επεκταθεί στο Ελλαδικό χώρο και αρκετοί Έλληνες έγιναν μέλη της Εταιρείας. Πολλοί ακόμη και χωρίς δισταγμό θέλησαν να γίνουν μέλη της εταιρείας από τη Ρωσία. Η δύναμη αυτή φυσιολογικά ήσαν ορθόδοξοι χριστιανοί. Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1814 στην Οδησσό από τους Έλληνες εμπόρους Εμμανουήλ Ξανθό, Νικόλαο Σκουφά και Αθανάσιο Τσακάλωφ. Αυτοί οι τρεις σπουδαίοι Έλληνες, προσέφεραν την ηγεσία της οργάνωσης στον Αλέξανδρο Υψηλάντη στις 12 Απριλίου 1820. Ο Αλέξανδρος είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη το 1792 και ήταν ο μεγαλύτερος γιος του διπλωμάτη Κωνσταντίνου Υψηλάντη. Ο Αλέξανδρος είχε εκπαιδευθεί στη μεγάλη Στρατιωτική Ακαδημία της Πετρούπολης και εργάσθηκε στο ιππικό του ρωσικού στρατού. Έγινε ένας υψηλόβαθμος αξιωματικός του Ρωσικού στρατού. Το 1813 έχασε το χέρι του στη μάχη της Δρέσδης εναντίον των γαλλικών στρατευμάτων και του απονεμήθηκε στρατιωτική διάκριση ανδρείας! Αισθανόταν ιδιαίτερα υπερήφανος, ακόμη και πριν τιμηθεί, γιατί ο πατέρας του είχε αφιερώσει τη ζωή του σε μια υπόθεση φροντίδας για την Ελλάδα και ο Αλέξανδρος, άκουγε, μάθαινε και θαύμαζε τη δραστηριότητα του πατέρα του. Και ο ίδιος όμως, ήταν την ίδια εποχή ένας τιμημένος αξιωματικός του ρωσικού στρατού και είχε κερδίσει την εύνοια και τον θαυμασμό του αυτοκράτορα. Φρόντισε τότε να προσφέρει στην Ελλάδα με μια ιδιαίτερη κίνηση την απελευθέρωσή της. 58 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Ήταν πολλοί οι Έλληνες, που ζούσαν εκτός Ελλάδος και τον γνώριζαν και τον θαύμαζαν για τις άριστες δραστηριότητές του και έτσι φρόντισαν να του προσφέρουν την ηγεσία της “Φιλικής Εταιρείας”. Η οργάνωση της εταιρείας αναπτύχθηκε σύντομα και ο Υψηλάντης ζήτησε να πάρουν μέρος Έλληνες που δέχθηκαν να συνυπάρξουν, παρά το ότι, βρισκόντουσαν στον οθωμανοκρατούμενο ελληνικό χώρο. Έτσι κήρυξε την Επανάσταση κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1821. Ο Υψηλάντης είχε φροντίσει, πριν την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης να επισκεφθεί στην Πετρούπολη τον Ιωάννη Καποδίστρια να τον ενημερώσει και να τον ενθαρρύνει τονίζοντάς του ότι είχε πια φτάσει ο καιρός για την Ελληνική Επανάσταση. Στις 16 Φεβρουαρίου 1821 ο Υψηλάντης κήρυξε την Επανάσταση αφού εξασφάλισε την ανοχή των Ρώσων διοικητών της περιοχής. Στις 22 Φεβρουαρίου ήταν η πρώτη σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών στο Γαλάτι και νίκησαν οι Έλληνες. Αιχμαλωτίστηκαν τότε αρκετά οθωμανικά στρατεύματα, που λίγο αργότερα ξέφυγαν από την περιοχή.

Ο Υψηλάντης φρόντισε, μερίμνησε για την οργάνωση του στρατού παρά τις πολλές δυσκολίες εξαιτίας και της έλλειψης ειδικών στρατιωτικών και φυσικά ήταν ανάγκη να υπάρχουν χρήματα για τη στήριξη του στρατού. 18 Μαρτίου 1821 Ο Υψηλάντης, εκείνη την εποχή βρισκόταν στο Βουκουρέστι, όπου φρόντιζε να αποκτήσει περισσότερες μονάδες εθελοντών στρατιωτικών για να στηρίξουν την προσπάθειά του για την απελευθέρωση από τους Οθωμανούς. “Εκεί που βρισκόταν ο Υψηλάντης, στο Βουκουρέστι, πληροφορήθηκε τον αφορισμό του από τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον 5ο. Και αυτό γιατί, ο Σουλτάνος πιέστηκε από τους φανατικούς μουσουλμάνους και αποφάσισε να σφαγιάσει όλους τους ελληνικούς και ορθόδοξους πληθυσμούς που υποστήριζαν την Επανάσταση. Όταν οι Οθωμανοί πληροφορήθηκαν την κίνηση του Υψηλάντη, ζήτησαν βοήθεια από μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης. Ο Ρώσος πρέσβης αρνήθηκε ότι ζήτησε η Οθωμανική Αυτοκρατορία με στόχο να καταστείλει το κίνημα του Υψηλάντη...” Έλληνες, αλλά και Ρώσοι του ζήτησαν να πα-

Στην αριστερή σελίδα: Ο όρκος, ελαιογραφία του Δ. Τσόκου (1849). Σύμφωνα με την παράδοση, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Αρχιστράτηγος της Ελληνικής Επανάστασης, εικονίζεται να ορκίζεται στο Ευαγγέλιο. Πάνω & αριστερά: Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης με το έμβλημα του Ιερού Λόχου. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στις 16 Φεβρουαρίου 1821 στο Κισινάου, κήρυξε την Επανάσταση αφού εξασφάλισε την ανοχή των Ρώσων διοικητών της περιοχής. Πάνω & Δεξιά: Η σημαία της Ύδρας κατά την Ελληνική Επανάσταση 1821. Υψώθηκε στις 2 Απριλίου 1821. Κάτω: Το Έμβλημα της Φιλικής Εταιρείας.

ραμείνει στην Αυστρία έως την οριστική λύση του ζητήματος της Ελλάδας. Ο Υψηλάντης πήγε στη Βιέννη και εκεί πέθανε από άσθμα το 1828. Οι Έλληνες δεν ξέχασαν ποτέ την μεγάλη αγάπη του για την Ελλάδα και τον θαυμασμό του για την μεγάλη δραστηριότητά του για την απελευθέρωσή της. Εκείνος άλλωστε φρόντιζε για το ξεκίνημα της απελευθέρωσης της Ελλάδας από τους Τούρκους. Δεν θα ξεχαστεί ποτέ το ξεκίνημα της ίδρυσης της “Φιλικής Εταιρείας” το 1814 στην Οδησσό. Η τιμή για την εθνεγερσία, την εξέγερση του έθνους εναντίον του κατακτητή, το 1821 ανήκουν στη Φιλική Εταιρεία. Έχει βέβαια και την ευθύνη (όπως γράφουν οι ιστορικοί), γιατί χάθηκαν πολλοί Έλληνες εκείνη την εποχή. Διονύσιος Σολωμός (1798-1857) Ο σπουδαίος αυτός εθνικός μας ποιητής γεννήθηκε στη Ζάκυνθο και πολύ νωρίς έφυγε για την Ιταλία όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές του σε Ιταλικό Πανεπιστήμιο. Επέστρεψε μετά το τέλος των σπουδών του και μετά λίγο χρόνο που εργάσθηκε σε ένα σχολείο στην Ιταλία. Επέστρεψε στην Ελλάδα και έζησε και γνώρισε την αγωνία των Ελλήνων ώστε να αποκτήσουν την ελευθερία. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ποίηση στην ελληνική γλώσσα και έγραψε πολλά και υπέροχα ποιήματα. Είναι για την Ελλάδα ο εθνικός μας ποιητής. Είχε συναντηθεί στη Ζάκυνθο με τον Σπυρίδωνα Τρικούπη ο οποίος μετά τη γνωριμία μαζί του παρατήρησε ότι είχε μεγάλη μόρφωση, αγαπούσε την Ελλάδα, γι' αυτό άλλωστε επέστρεψε, και ιδιαίτερα αγαπούσε την ποίηση. Ο Σολωμός είχε διαβάσει στον Τρικούπη μερικά από τα ποιήματά του και... τότε μεταξύ τόσων άλλων ποιημάτων έγραψε τον “Ύμνο στην Ελευθερία”. Ένα υπέροχο ποίημα για μια σπουδαία εθνική έξαρση. ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ! Σε γνωρίζω από την κόψη Του σπαθιού την τρομερή, Σε γνωρίζω από την όψη Που με βια μετράει τη γη... Η μουσική του ύμνου είναι του Μάντζαρου. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 59

Της Κάτιας Κρανιώτου

Συλλογή Σπάνιων Βιβλίων της Βιβλιοθήκης του Ν.M.Ε. “Αθηνούλα Μαρτίνου” Η παρουσίαση πολύτιμων παλιών έντυπων εκδόσεων που περιέχονται στον κατάλογο της βιβλιοθήκης του Μουσείου “Αθηνούλα Μαρτίνου”, δίνουν τη δυνατότητα στο αναγνωστικό κοινό, της γνωριμίας του με το βιβλίο ως αντικείμενο με λειτουργική, ιστορική αλλά και μουσειακή αξία. Πρόκειται για σπάνιες παλαίτυπες εκδόσεις του 18ου και 19ου αιώνα. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εκδόσεις που αναφέρονται στο Νεοελληνικό Διαφωτισμό. Ειδικότερα ξεχωρίσαμε τρεις σπάνιες εκδόσεις.

Μελετίου Γεωγραφία παλαιὰ και νέα

Το έργο εκδόθηκε το 1728 στη Βενετία από το τυπογραφείο του Έλληνα Γιαννιώτη Νικόλαου Γλυκύ με κείμενα στα νέα ελληνικά. Στη σελίδα τίτλου διαβάζει κανείς τον τίτλο και άλλες πληροφορίες σχετικά με την έκδοση: Μελετίου Γεωγραφία παλαιά και νέα: συλλεχθείσα εκ διαφόρων Συγγραφέων Παλαιών τε και Νέων, και εκ διαφόρων Επιγραφών των εν Λίθοις, και εις κοινήν Διάλεκτον εκτεθείσα, χάριν των πολλών του ημετέρου Γένους. Προσφωνηθείσα δε τω εντιμοτάτω και ευγενεστάτω Κυρίω Κυρίω Παναγιώτη Σαράφη, τανύν πρώτον εκδοθείσα τύποις, και μετ' επιμελείας διορθωθείσα. Φέρει τυπογραφική σφραγίδα του Νικόλαου Γλυκύ με σήμα (κόσμημα) μια μέλισσα και ως υπογραφή τα δύο αρχικά γράμματα του ονόματός του: Ν(ικόλαος) Γλ(υκύς). Ενετίησι: Παρά Νικολάω Γλυκεί τω εξ Ιωαννίνων, αψκη´ [=1728].

Το βιβλίο έχει [12], 620, [86] σελίδες. Οι πρώτες δώδεκα καθώς και οι τελευταίες ογδόντα έξι σελίδες είναι χωρίς αρίθμηση. Περιέχει ένα ολοσέλιδο χαρακτικό (Μούσες) και κείμενο δίστηλο με διαχωριστική γραμμή. Στην σελίδα τίτλου υπάρχει ωοειδή σφραγίδα του δωρητή Δ. Μαζαράκη. Το εξώφυλλο είναι δερματόδετο. Το αντίτυπο που υπάρχει στη βιβλιοθήκη του Μουσείου είναι πρώτη έκδοση της Γεωγραφίας. Πρόκειται για ιστορική γεωγραφία που περιλαμβάνει ολόκληρο το γνωστό κόσμο. Το έργο γνώρισε ιδιαίτερη διάδοση στους Έλληνες της διασποράς. Ο συγγραφέας Μιχαὴλ Μήτρος γεννήθηκε στα Ιωάννινα το 1661 και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1714. Χειροτονήθηκε ιερέας από τον Κλήμη Ιωαννίνων και μετονομάστηκε Μελέτιος. Σπούδασε Θεολογία, Ιατρική και Φιλοσοφία στην Ιταλία. Επέστρεψε στα Γιάννενα και έγινε δάσκαλος και σχολάρχης του Διδασκαλείου του Επιφανίου.

Σελίδα τίτλου και εικονογραφικό υλικό από το βιβλίο «Μελετίου Γεωγραφία παλαιά και νέα. συλλεχθείσα εκ διαφόρων Συγγραφέων Παλαιών τε και Νέων, και εκ διαφόρων Επιγραφών των εν Λίθοις, και εις κοινήν Διάλεκτον εκτεθείσα, χάριν των πολλών του ημετέρου Γένους». Εκδόθηκε στη Βενετία το 1728.

60 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Συλλογής των εν επιτομή τοις πάλαι γεωγραφηθέντων: τούτοις προσετέθη Αμπουλφέδα αποσπάσματα γεωγραφικά Το έργο εκδόθηκε τα έτη 1807-1808 στη Βιέννη, ο πρώτος τόμος από τη Σχραιμβλικὴ Τυπογραφία το 1807 και ο δεύτερος τόμος τον επόμενο χρόνο από τη Τυπογραφία του Αντωνίου Σχμιδίου. Στις σελίδες τίτλου διαβάζει κανείς τον τίτλο και άλλες πληροφορίες σχετικά με την έκδοση: Συλλογής των εν επιτομή τοις πάλαι γεωγραφηθέντων τύποις εκδοθέντων φιλοτίμω δαπάνη των εξ Ιωαννίνων φιλογενεστάτων αδελφών Ζωσιμάδων χάριν των της Ελληνικής παιδείας εφιεμένων Ελλήνων. Πρόκειται για ανώνυμη έκδοση του Στέφανου Οικονόμου ο οποίος απάνθισε «τα αναγκαιότερα σχόλια εκ της του Ουδσώνος σοφής εκδόσεως» " -- Βιβλιογραφικό εργαστήρι "Φίλιππος Ηλιού". Στην σελίδα τίτλου υπάρχει σφραγίδα αγορά Ναυτικού Μουσείου. Πρόκειται για ιστορική γεωγραφία. Τόμος πρώτος περιέχων: Σκύλακος και Ανωνύμου τινός περίπλους - Αγαθημέρου Γεωγραφίας Βιβλία Β'- Αγαθαρχίδου, Άννωνος, Αρριανού, Νεάρχου, Μαρκιανού περίπλους - τεμάχια τινά Μενίππου και Αρτεμιδώρου - Δικαιάρχου Βίον Ελλάδος και Αναγραφήν του Πηλίου όρους- Ισιδώρου Σταθμούς Παρθικούς - Σκύμνου Περιήγησιν - Πλουτάρχου περί ποταμών, και την επιτομήν των Στράβωνι Γεωγραφουμένων. Τόμος δεύτερος περιέχων: Διονυσίου Οικουμένης Περιήγησιν μετά των παρεκβολών του Ευσταθίου-Ανωνύμου Περίπλουν Ευξείνου Πόντου-Πτολεμαίου Κανόνα επισήμων πόλεων, Αραβίαν και των Αστερισμών έκθεσιν-Ανωνύμου παράφρασιν εις την Διονυσίου περιήγησιν-Παρεκβολάς τινάς εις την αυτήν Περιήγησιν και Αποσπασμάτια τινά Γεωγραφικά. Τούτοις προσετέθη Αμπουλφέδα Αποσπάσματα Γεωγραφικά. Ο δεύτερος τόμος κυκλοφόρησε συσταχωμένος με την πρώτη έκδοση της μετάφρασης της Γεωγραφίας του Abül-Fida, την επιμέλεια της οποίας είχε ο Δημήτριος Αλεξανδρίδης.: [Αμπουλφέδα Ισμαήλ, Εκ των Γεωγραφικών Πινάκων και Δύο Πίνακες Γεωγραφικοί, Βιέννη 1807, με κείμενα στα ελληνικά και αραβικά].

Σελίδα τίτλου και εικονογραφικό υλικό από το βιβλίο «Συλλογής των εν επιτομή τοις πάλαι γεωγραφηθέντων/ τύποις εκδοθέντων φιλοτίμω δαπάνη των εξ Ιωαννίνων φιλογενεστάτων αδελφών Ζωσιμάδων χάριν των της Ελληνικής παιδείας εφιεμένων Ελλήνων». Τόμος δεύτερος. Εκδόθηκε στη Βιέννη το 1808.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 61

Ομήρου Ιλιάς

Το έργο εκδόθηκε στη Βιέννη μεταξύ των ετών 1817-1819 από το Ελληνικό Τυπογραφείο δε Χίρσφελδ με κείμενα στα αρχαία και νέα ελληνικά. Στη σελίδα τίτλου διαβάζει κανείς τον τίτλο και άλλες πληροφορίες σχετικά με την έκδοση: Ομήρου Ιλιάς: παραφρασθείσα και ομοιοκαταλήκτως στιχουργηθείσα μετά Προσθήκης αναγκαίων και επωφελών υποσημειώσεων, και αναρτήσεως της Μυθολογίας, Αλληγορίας, και αληθούς Ιστορίας πάντων των εν αυτή εμπιπτόντων Θεών, Ημιθέων, και Ενδόξων Υποκειμένων προς Χρήσιν της Νεολαίας, και των προς κατάληψιν του Ομηρικού καλάμου αδυνάτων / και νυν πρώτον τύποις εκδοθείσα μετά διαφόρων Χαλκογραφικών Εικόνων εις δέκα τρία τμήματα παρά Γεωργίου Ρουσιάδου του εκ Κοζάνης ; προκαταβολή του εξ Ανδριανουπόλεως, φιλογενεστάτου κυρίου Γεωργίου Σακκελλαρίου και φιλοκάλω συνδρομή των φιλόμουσων Ελλήνων και Φιλελλήνων. Στη βιβλιοθήκη υπάρχει η πρώτη έκδοση της παράφρασης της Ιλιάδας του Ομήρου από τον Γεώργιο Ρουσιάδη (Κοζάνη 1783-Αθήνα 1854). Πρόκειται για πολύτομο έργο που κυκλοφόρησε σε δεκατρείς τόμους. Φέρει δερμάτινες ράχες με χρυσή διακόσμηση και μαρμαροθετημένα καπάκια. Στη σελίδα τίτλου φέρει ωοειδή σφραγίδα Παναγ. Σ. Κονδύλης. Το έργο κοσμείται με πολλές χαλκογραφίες. Σελίδα τίτλου και εικονογραφικό υλικό από το βιβλίο «Ομήρου Ιλιάς παραφρασθείσα και ομοιοκαταλήκτως στιχουργηθείσα […] παρά Γεωργίου Ρουσιάδου του εκ Κοζάνης». Εκδόθηκε στη Βιέννη το 1817.

62 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Έτσι έγραψα το «Άξιον Εστί» Ο Οδυσσέας Ελύτης εξηγεί σε μια συνέντευξη του, πως έγραψε το «Άξιον Εστί».

ην αφορμή για να γράψω το ποίημά μου "Άξιον Εστί", την έδωσε η διαμονή μου στην Ευρώπη τα χρόνια του '48 με '51. Ήταν τα φοβερά χρόνια όπου όλα τα δεινά μαζί –Πόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος– δεν είχαν αφήσει πέτρα πάνω στην πέτρα. Θυμάμαι, τη μέρα που κατέβαινα να μπω στο αεροπλάνο, ένα τσούρμο παιδιά που παίζανε σε ένα ανοιχτό οικόπεδο. Το αυτοκίνητό μας αναγκάστηκε να σταματήσει για μια στιγμή και βάλθηκα να τα παρατηρώ. Ήταν κυριολεκτικά μες στα κουρέλια. Χλωμά, βρώμικα, σκελετωμένα, με γόνατα παραμορφωμένα, με ρουφηγμένα πρόσωπα. Τριγυρίζανε μέσα στις τσουκνίδες του οικοπέδου, ανάμεσα σε τρύπιες λεκάνες και σωρούς σκουπιδιών. Αυτή ήταν η τελευταία εικόνα που έπαιρνα από την Ελλάδα. Και αυτή, σκεπτόμουνα, ήταν η μοίρα του Γένους που ακολούθησε τον δρόμο της Αρετής και πάλεψε αιώνες για να υπάρξει. Πριν περάσουν 24 ώρες, περιδιάβαζα στο Ουσί της Λωζάννης, στο μικρό δάσος πλάι στη λίμνη. Και ξαφνικά άκουσα καλπασμούς και χαρούμενες φωνές. Ήταν τα Ελβετόπαιδα που έβγαιναν να κάνουν την καθημερινή τους ιππασία. Αυτά που από πέντε γενιές και πλέον, δεν ήξεραν τι θα πει αγώνας, πείνα, θυσία. Ροδοκόκκινα, γελαστά, ντυμένα σαν πριγκιπόπουλα, με συνοδούς που φορούσαν στολές με χρυσά κουμπιά, περάσανε από μπροστά μου και μ' άφησαν σε μια κατάσταση που ξεπερνούσε την αγανάκτηση. Ήτανε δέος μπροστά στην τρομακτική αντίθεση, συντριβή μπροστά στην τόση αδικία, μια διάθεση να κλάψεις και να προσευχηθείς περισσότερο, παρά να διαμαρτυρηθείς και να φωνάξεις.

Ήτανε η δεύτερη φορά στη ζωή μου –η πρώτη ήτανε στην Αλβανία– που έβγαινα από το άτομό μου και αισθανόμουν όχι απλά και μόνο αλληλέγγυος, αλλά ταυτισμένος κυριολεκτικά με τη φυλή μου. Και το σύμπλεγμα κατωτερότητας που ένιωσα, μεγάλωσε φτάνοντας στο Παρίσι. Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από το τέλος του πολέμου και τα πράγματα ήταν ακόμη μουδιασμένα. Όμως τι πλούτος και τι καλοπέραση μπροστά μας! Και τι μετρημένα δεινά μπροστά στα ατελείωτα δικά μας. Δυσαρεστημένοι ακόμα οι Γάλλοι, που δε μπορούσαν να 'χουν κάθε μέρα το μπιφτέκι και το φρέσκο τους βούτυρο, δυσανασχετούσανε. Υπάλληλοι, σοφέρ, γκαρσόνια, με κοιτάζανε βλοσυρά και μου λέγανε: «Εμείς περάσαμε πόλεμο Κύριε!» Κι όταν καμιά φορά τολμούσα να ψιθυρίσω ότι ήμουν Έλληνας κι ότι περάσαμε κι εμείς πόλεμο με κοιτάζανε παράξενα: «Α, κι εσείς, ε;» Καταλάβαινα ότι ήμασταν αγνοημένοι από παντού και τοποθετημένοι στην άκρη ενός χάρτη απίθανου. Η παραμονή μου στην Ευρώπη με έκανε να βλέπω πιο καθαρά το δράμα του τόπου μας. Εκεί αναπηδούσε πιο ανάγλυφο το άδικο που κατάτρεχε τον ποιητή. Σιγά - σιγά αυτά τα δύο ταυτίστηκαν μέσα μου. Το επαναλαμβάνω, μπορεί να φαίνεται παράξενο, αλλά έβλεπα καθαρά ότι η μοίρα της Ελλάδας ανάμεσα στα άλλα έθνη, ήταν ό,τι και η μοίρα του ποιητή ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους - και βέβαια εννοώ τους ανθρώπους του χρήματος και της εξουσίας. Αυτό ήταν ο πρώτος σπινθήρας. Αυτό ήταν το πρώτο εύρημα. Και η ανάγκη που ένιωθα για μια δέηση, μού 'δωσε ένα δεύτερο εύρημα. Να δώσω, δηλαδή, σ' αυτή τη διαμαρτυρία μου για το άδικο, τη μορφή μιας εκκλησιαστικής λειτουργίας.

Κι έτσι γεννήθηκε το " Άξιον Εστί".

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 63

Δράσεις με αφετηρία την

ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ

ε αφορμή την εικαστική έκθεση που φιλοξενείται στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος διοργανώθηκε στις 17 Μαρτίου με τη συνεργασία της Συντονίστριας εκπαιδευτικού έργου του 6ου Περιφερειακού Κέντρου Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού Αττικής κας Βικτώριας Κατσιγιάννη, επιμορφωτική ημερίδα για δασκάλους της Δ’ τάξης. Οι συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί παρακολούθησαν βιωματική ξενάγηση στις μόνιμες συλλογές του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από τις επιμελήτριες

64 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

συλλογών και μέλη της ομάδας εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου κυρίες Κλεοπάτρα Ρηγάκη και Ιωάννα Μπερμπίλη. Ξεναγήθηκαν στην περιο-

δική έκθεση από την επιμελήτρια κυρία Ίριδα Κρητικού και συζήτησαν για θέματα σχετικά με την πολιτιστική και εκπαιδευτική αξιοποίηση των εφαρμοσμένων τεχνών στην Ελλάδα. Στο τέλος με την καθοδήγηση των εικαστικών Μαίρης Διακοδημητρίου και Μαίρης Γαλάνη-Κρητικού υλοποιήθηκε βιωματικό εργαστήριο κατασκευής σημαιών. Η έκθεση ύστερα από την εκδήλωση επιθυμίας από την πλευρά της εκπαιδευτικής κοινότητας αλλά και των φορέων και των καλλιτεχνών που συμμετείχαν σε αυτήν, έλαβε παράταση μέχρι της 9 Απριλίου 2022.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 65

Αν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς αναγνωστών Περίπλους: Το άρθρο του κ. Νταλούμη «Ελληνικές Φρεγάτες. Μια ιστορία 195 χρόνων» το οποίο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 112 έχει προκαλέσει σχόλια και επικρίσεις από εγκρίτους Αξιωματικούς του Ναυτικού κυρίως λόγω των σχολίων του για τον Ναύαρχο της Επανάστασης Ανδρέα Μιαούλη. Ακολούθως δημοσιεύονται δύο επιστολές σχετικές με το θέμα που εστάλησαν από τους Αντιναυάρχους (εα) Κωνσταντίνο Καταγά πρώην στέλεχος του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου και Αναστάσιο Δημητρακόπουλο. Η Σύνταξη του περιοδικού θα επιθυμούσε να καταστήσει γνωστό στους αναγνώστες ότι η θέση του Μουσείου και κατ’ επέκταση του περιοδικού δεν εκφράζεται από τα γραφόμενα των αρθρογράφων του, ούτε είναι δυνατό να εφαρμοσθεί προληπτική λογοκρισία στους συγγραφείς. Αν κάτι θα εξέφραζε τη θέση του Μουσείου είναι ότι «τα κάδρα τα οποία η Ιστορία έχει αναρτήσει προς παραδειγματισμό των νεωτέρων γενεών δεν τα κατεβάζεις ούτε τα αναθεματίζεις». Ειδικότερα για τον Ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη νομίζουμε ότι ειδικότερος είναι ο σύγχρονός του ιστορικός Σπυρίδων Τρικούπης, ο οποίος στον τέταρτο τόμο της Ιστορίας του σελ. 122-123 γράφει:

66 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Επιστολή του Αντιναυάρχου Κ. Καταγά ΠΝ εα

ύριε Διευθυντά, αγαπητέ Γιάννη Με ενδιαφέρον πάντοτε διαβάζω τον «Περίπλου». Γνωρίζεις άλλωστε την σύνδεσή μου με την ιστορία του, που πηγαίνει στα αρχικά του λιτά στην εμφάνιση τεύχη αλλά πάντα, όπως και τα σημερινά, γεμάτα με ύλη που πράγματι ανταποκρίνεται στον επιτυχημένο τίτλο που του έδωσε ο αείμνηστος Ναύαρχος Κ. Παϊζης. Πολλές φορές βέβαια στο Περιοδικό διαβάζει κανείς απόψεις και ιδιαίτερα για την Ιστορία που διαφέρουν είτε σε λεπτομέρειες των γεγονότων, αλλά ακόμη και σε κριτική αποφάσεων και προθέσεων μεγάλων ανδρών της ιστορίας. Αυτά όμως που διάβασα σε εκείνο το τεύχος 112ον (2020) του «Περίπλου» στο άρθρο του κ. Νταλούμη (Ιστορίας προσκτήσεως των φρεγατών από το 1821 ως σήμερα) με τις απαράδεκτες κρίσεις και αφορισμούς απαξίωσης για την όλη ζωή και συμβολή του Ναυάρχου Μιαούλη στον Ναυτικό αγώνα, όσο και αυτές για το... αδιάβαστο ΑΝΣ που έδωσε σε Φρεγάτα το όνομα του… ασχέτου με την θάλασσα Βυζαντινού Αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, υπερέβαιναν τις καλώς εννοούμενες διαφορές απόψεων, και στρέβλωναν ιστορικές αλήθειες. Παρηκολούθησα και την συνέχεια με την επιστολή του Αντιναυάρχου Δ. Λισμάνη που μας έχει ειπεί τόσα πολλά για τον τόπο της καταγωγής του, την Ύδρα και για τον Αγώνα του Μιαούλη και εξέφραζε σε αυτήν την επιστολή του και την απορία του για τα του Νικηφόρου Φωκά. Επίσης είδα και την απάντηση του κ. Νταλούμη και τα δύο, στο πρόσφατο τεύχος 117ον . Είναι λυπηρό που και σε αυτήν την τελευταία απάντησή του ουδεμία συμβολή του Μιαούλη και του επιθετικού του πνεύματος στον Ναυτικό αγώνα παραδέχεται, και επιμένει επίσης και για τον Νικηφόρο Φωκά «πως δεν αναφέρεται πουθενά η σχέση... του με την θάλασσα». Στην προσπάθεια να μη καταχρασθώ τον χώρο του Περιοδικού θα αναφέρω μόνο με λίγα λόγια: α. Δια τον Μιαούλη. Η πεποίθηση και ο σεβασμός που έχει στεριώσει στα κατάβαθα της ψυχής των Ελλήνων για την ζωή του (και με την γνωστή μαύρη της σελίδα ακόμη), το έργο του, το επιθετικό του πνεύμα κα την όλη του συμβολή στον Ναυτικό αγώνα της παλιγγενεσίας έχουν καταγραφεί πάμπρωτον στα θαλασσόβρεχτα και αιματοβαμμένα ημερολόγια των πλοίων του αγώνα και έχουν ιστορηθεί από όλους τους ιστορικούς του αγώνα. Μια συγκινητική ένδειξη αυτής της πεποίθησης και του σεβασμού φαίνεται στα λόγια του ακαδημαϊκού Σπύρου Μελά για τις ημέρες του τέλους του και την πάνδημη κηδεία του στο Βιβλίο του «Ο Ναύαρχος Μιαούλης» (Ένα από την γνωστή του κλασική τριλογία: Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, και τα Ματωμένα Ράσα). Ο Μελάς, ανάμεσα στα λόγια με τα οποία τελειώνει το βιβλίο του γράφει: «Σε λίγο η μεγάλη μορφή που τόσες φορές είχε φυσήσει με την παρουσία της ψυχή στα καράβια των Ελλήνων... σκεπάστη για πάντα κάτω από το χώμα της Γης που λευτέρωσε με αγώνες άνισους και σκληρούς. Και από την ίδια στιγμή άρχισε να φέγγει άλλη μορφή του Μιαούλη, άφθαρτη, τιτανική. Αυτή που γεμίζει την καρδιά κάθε Ναύτη πολεμιστή άμα για λίγο αντικρύσει το απίστευτο έργο του ήρωα. Αυτή που θα μένει στους αιώνες, όσο πλέει μακάρι και ένα καράβι Ελληνικὀ στο πέλαγο, σύμβολο ακατάλυτο της θαλασσινής μας αρετής...» Ευτυχώς που αυτή η εικόνα έχει κατασταλάξει στην ψυχή των στελεχών του Ναυτικού μας, εξ απαλών ονύχων ήτοι στις Σχολές και την εν συνεχεία υπηρεσία τους στα καράβια μας. Κλείνοντας για τα του Μιαούλη θα ήθελα να υπενθυμίσω πως το πιο γνωστό διεθνές κέντρο μελέτης της παγκόσμιας Ναυτικής Ιστορίας, το “US NAVAL INSTITUTE” στην έκδοσή του έτους 1997 “THE GREAT ADMIRALS with command at sea,1587-1945” περιλαμβάνει και τον Μιαούλη ανάμεσα στους 19 (από 9 χώρες) που δοξάσθηκαν για την δράση τους και είχαν νικήσει ναυμαχίες τις οποίες και αναλύει. Έτσι ο Έλληνας Ναύαρχος Μιαούλης του Ναυτικού αγώνα της ανεξαρτησίας στέκει ανάμεσα στα γνωστά μεγάλα ονόματα της Ναυτικής Ιστορίας: Άγγλους Drake, Nelson. Cunningham, Αμερικανούς Farragut, Dewey, Halsey, Spruance, Ιάπωνες Togo, Yamamoto, Ολλανδούς Tromp, de Ruyter, κ.α. (όχι, Τούρκος δεν υπάρχει). β. Δια τον Νικηφόρο Φωκά. Πέραν των αναγραφομένων στο αρχικό άρθρο του κ. Νταλούμη δια τον Νικηφόρο Φωκά και των... μύδρων για το ΑΝΣ που επέλεξε αυτό το όνομα για Φρεγάτα δεν αντιλαμβάνομαι και την εν συνεχεία απάντησή του στα του κ. Λισμάνη με την φράση «Για τον Νικηφόρο Φωκά δεν αναφέρεται πουθενά η σχέση του με την Θάλασσα… Γιατί απλώς δεν υπάρχει.» Ας ιδούμε λοιπόν μερικά στοιχεία για αυτόν τον… άσχετο με την θάλασ-

σα Νικηφόρο Φωκά όπως τα διαβάζουμε σε αυτούς που έχουν μελετήσει την Βυζαντινή Ιστορία, Έλληνες και ξένους πρώτος και σημαντικός από τους οποίους είναι ο δικός μας Ναύαρχος Κ. Αλεξανδρής με το βραβευμένο από την Ακαδημία έργο του «Η Θαλασσία Δύναμις εις την Ιστορίαν της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας». Συνοπτικά/τηλεγραφικά (για τον χώρο μιας επιστολής): 1. Επελέγη από τον 22ετη Αυτοκράτορα Ρωμανό το 959 να ηγηθεί της ναυτικής εκστρατείας δια την ανακατάληψη της Κρήτης που ήταν κατειλημμένη από τους Άραβες (για 130χρόνια). Δύο προηγούμενες εκστρατείες στα προηγούμενα 40 χρόνια είχαν αποτύχει. 2. Η κίνηση του Στόλου από την Πόλη και τα νησιά και ακτές των Ναυτικών Θεμάτων προς την Κρήτη μιας τεράστιας δύναμης Δρομώνων, και μεταγωγικών και η εκτέλεση της απόβασης (με πλοία με καταπέλτες που αποβίβασαν και ίππους) προκαλεί καταπληκτική εντύπωση. Μεγαλύτερη ακόμη εντύπωση προκαλεί η από τις περιγραφές των Βυζαντινών χρονογράφων (πχ Λέοντος Διακόνου) της όλης εκστρατείας και απόβασης. Μας λέει ο Ναύαρχος Αλεξανδρής: «Από αυτές προκύπτει ότι η απόβασις δεξήχθη βάσει προδιαγεγραμμένου σχεδίου, όπως περίπου ενεργούνται τηρουμένων των αναλογιών αι αποβάσεις σήμερον και αυτό ωφείλετο αφ ενός μεν στη προπαρασκευή αφ ετέρου δε στην στρατηγική ικανότητα του Νικηφόρου Φωκά» 3. Δεν χρειάζεται κανείς να μιλήσει για την σημασία της Κρήτης για την Αυτοκρατορία. Πρέπει όμως να αναλογισθεί ότι χωρίς αυτήν την νίκη η Κρήτη του Ομήρου και του Μίνωα θα ήταν για αιώνες (ή για πάντα;) κατάκτηση των Αράβων. 4. Ως Στρατηγός λοιπόν και εν συνεχεία ως Αυτοκράτορας (963-969) ο Νικηφόρος Φωκάς είχε πράγματι αποκαταστήσει και ανυψώσει την Ναυτική Δύναμη στον σημαντικότερο παράγοντα ισχύος της Αυτοκρατορίας. Ιστορική έχει μείνει η υπερήφανη φράση του στον Επίσκοπο της Κρεμώνας Λουιτπράνδο απεσταλμένο του Γερμανού Όθωνα, Βασιληά της συρρικνωμένης Αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου: «Αλλά σε Εμέ ανήκει η Ναυτική Δύναμις Navigantium Fortitudo Mihi Soli inest» Κατόπιν αυτών, νομίζω πως μάλλον έπαινοι έπρεπε να εκφρασθούν στο τότε ΑΝΣ για την τόσο καθυστερημένη από το Ναυτικό εκπλήρωση χρέους με αυτή την ονοματοδοσία. Παρακαλώ για την δημοσίευση της παρούσης στον «Περίπλου». Με Τιμή Αντιναύαρχος Κ. Καταγάς ΠΝ εα

Επιστολή του Αντιναυάρχου A. Δημητρακόπουλου ΠΝ εα

ύριοι, Με πραγματική θλίψη διάβασα στο τεύχος 117 (Οκτ.Δεκ. 2021) του Περίπλου την απάντηση του κ. Ηλία Νταλούμη στα όσα ορθότατα έγραψε ο ναύαρχος κ. Δ. Λισμάνης αναφορικά με παλαιότερο άρθρο του πρώτου στο περιοδικό σχετικά με τις ελληνικές φρεγάτες. Δεν μου αρέσει να αντιπαρατίθεμαι με αγαπητά μου πρόσωπα όπως ο Ηλίας και, μάλιστα, δημοσίως. Αλλά στην προκείμενη περίπτωση προσβάλλεται η ναυτική μας ιστορία και θίγεται κατά απαξιωτικό τρόπο το Ναυτικό. Ως προς τη συνολική μακρά προσφορά του ναυάρχου Μιαούλη στο ναυτικό αγώνα της Επανάστασης έχουν γραφεί πάμπολλα βιβλία και άρθρα (και όχι μόνο από Έλληνες). Για δε τη δράση του έχει αναγνωριστεί ως ο μέγιστος των ναυμάχων του Αγώνα. Για τη μη επέμβαση στην Κάσο και στα Ψαρά η όποια ευθύνη μπορεί να αποδοθεί στην αντιπαλότητα ανάμεσα στις ναυτικές νήσους και όχι στον ίδιο τον Μιαούλη. Γιατί δεν πρέπει να παροράται ότι τα χρόνια εκείνα οι πρόκριτοι και το «Κοινό Ταμείο» του κάθε νησιού καθόριζαν αν, πόσα και ποια καράβια θα μετείχαν σε μία ναυτική επιχείρηση. Ναι, το κάψιμο της φρεγάτας Ελλάς υπήρξε μία άκρως καταδικαστέα πράξη, η οποία αναμφίβολα δεν θα άφησε τον Μιαούλη να ησυχάσει μέχρι να κλείσει τα μάτια του. Αλλά και εδώ καλό είναι να θυμόμαστε τη μεγάλη «φαγωμάρα» που είχε πέσει ανάμεσα στους Έλληνες στα πρώτα βήματα του Ελληνικού Κράτους. Για τον Νικηφόρο Φωκά θα προσθέσω στα γραφόμενα του κ. Λισμάνη ότι μπορεί να ήταν στρατηγός (και αργότερα αυτοκράτορας) και όχι ναυτικός, αλλά η αντίληψη της σημασίας της θάλασσας για την αυτοκρατορία ήταν εκείνη που κατεύθυνε την εντυπωσιακή δράση του. Η αποβατική ενέργειά του στην Κρήτη, ως εκ της εκτάσεως, της οργάνωσης και του τρόπου εκτέλεσής της θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «η Νορμανδία» της εποχής. Αυτά είναι εκείνα που το Ναυτικό θέλησε να τιμήσει. Και θα τονίσω ότι η ονοματοδοσία του κάθε πολεμικού πλοίου δεν είναι προσωπική επιλογή «κάποιου», αλλά συλλογική απόφαση του Ανώτατου Ναυτικού Συμβουλίου, που λαμβάνεται ακολουθώντας σαφείς, πάγιους σχετικούς κανονισμούς. Αυτό από μόνο του κάτι λέγει. Και μιάς περί ονομάτων και του (κατ’ οικονομίαν) άκομψου ερωτήματος κατά πόσο «το αλάθητο, εκτός από τον Πάπα, το έχει και η ηγεσία του Ναυτικού», θα θυμίσω στον αγαπητό Ηλία ότι η κανονιοφόρος Ρ18 του 1990 ονομάζεται Αρματολός (και όχι Αρματωλός όπως κακώς το ναρκαλιευτικό ανοικτής θάλασσας του 1947), ενώ το ρυμουλκό Α430 του 1990 Πέλοψ. Έτσι απομένει το ρυμουλκό Κέκρωψ, του οποίου το όνομα εσφαλμένως αποδόθηκε με «Ω» αντί για «Ο». Πιστεύω, ωστόσο, ότι σε αυτό δεν θα πρέπει ανακατεύθηκε ο… Πάπας. Σαν κατακλείδα θα ήθελα να εκφράσω την άποψη ότι ο καθένας μπορεί να έχει την γνώμη του, αλλά ότι συνιστάται να αποφεύγεται η δημόσια διατύπωση απόψεων που «αποδομούν» εθνικούς θρύλους. Και, μάλιστα, από μέλη του διοικητικού συμβουλίου του κυριότερου ναυτικού μουσείου της χώρας μας, μέσω του περιοδικού του, πράγμα που περνά το λάθος μήνυμα. Θα μου αντιλεχθεί, ίσως, ότι ένας Μιαούλης δεν αποδομείται ό,τι και να του «σούρουν» και σίγουρα θα έχουν δίκαιο. Και ένα τελευταίο: Υπάρχουν πολλοί αξιόλογοι ναυτικοί μας των οποίων το όνομα δεν έχει δοθεί σε πλοίο. Ωστόσο, το Ναυτικό μας έχει περιορισμένο αριθμό ναυτικών μονάδων. Από την άλλη πλευρά δεν νοείται να μην υπάρχει, πάντα, στο Ναυτικό μας πλοίο που να φέρει το όνομα ενός Μιαούλη, ενός Κανάρη, ενός Θεμιστοκλή, ενός Κουντουριώτη, μιάς Έλλης, μιάς Λήμνου… Το απαιτεί η παράδοση και η ναυτική μας ιστορία. Θα σας παρακαλέσω, κύριοι, η παρούσα να δημοσιευθεί στο έγκριτο περιοδικό του Μουσείου. Με Τιμή Αντιναύαρχος A. Δημητρακόπουλος ΠΝ εα ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 67

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

1940-Ο ΆΓΝΩΣΤΟΣ ΠΌΛΕΜΟΣ Η ελληνική πολεμική προσπάθεια στα μετόπισθεν ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Μαρίνα Πετράκη ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

κα. Μαρίνα Πετράκη μας χάρισε ένα βιβλίο της με τίτλο: «1940-Ο άγνωστος πόλεμος. Η ελληνική πολεμική προσπάθεια στα μετόπισθεν». H κα. Πετράκη, εκτός από μητέρα της Έλπης, μέλους του Δ.Σ. του Μουσείου μας, είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Κεντ στη σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία. Το βιογραφικό της είναι πλούσιο σε σπουδές και έχει δημοσιεύσει πληθώρα άρθρων στον ελληνικό ημερήσιο τύπο, σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα περιοδικά, καθώς και σε βιβλία. Το συγκεκριμένο βιβλίο περιέχει μια καταπληκτική συλλογή των προσπαθειών και των ενεργειών στα μετόπισθεν του Ελληνο-ιταλικού πολέμου του 1940και διαβάζοντάς το παρακολουθείς βήμα, βήμα την πολεμική προσπάθεια να στηρίζεται και να αγκαλιάζεται από όλο το έθνος, τους μαχητές στο μέτωπο και τον άμαχο πληθυσμό πίσω. Η συμβολή των γυναικών σε όλα τα βοηθητικά πεδία ήταν εκείνη που συνέδραμε τον πόλεμο των αγωνιστών της Ηπείρου. Πλέξιμο, ράψιμο, ύφανση, παρήγαγαν μια σειρά από είδη ενδύσεως πολύτιμα στους μαχητές. Φυσικά η άμεση συνδρομή στις υγειονομικές υπηρεσίες ως αδελφών νοσοκόμων, αποδείχθηκαν πολύτιμοι συμπαραστάτες στην πολεμική προσπάθεια. Αλλά και πέραν τούτων, εκεί επάνω στο ίδιο το μέτωπο, στα χιονισμένα ορεινά μονοπάτια, απροσπέλαστα από υποζύγια, ήταν οι γυναίκες που έφταναν στην πρώτη γραμμή, κουβαλώντας πυρομαχικά, τρόφιμα, είδη ένδυσης και παντοειδή άλλα υλικά που ενίσχυαν την πολεμική προσπάθεια. Παράλληλα μέσα στις πόλεις το σύστημα της παθητικής αεράμυνας, οι σειρήνες, τα καταφύγια, ακόμα και η στοιχειώδης αστυνόμευση λειτουργούσαν με πρωτεργάτες γυναίκες και νέα παιδιά. Πολύ όμορφο βιβλίο, που ξεδιπλώνει όλη την εθνική πολεμική προσπάθεια και αντιλαμβάνεται καλύτερα ο αναγνώστης τι εννοούμε όταν λέμε πως «σύσσωμο το έθνος στρατεύθηκε στην απόκρουση της ιταμής φασιστικής πρόκλησης». Ευχαριστούμε τη συγγραφέα και δωρήτρια. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

ΠΟΛΕΜΏΝΤΑΣ ΤΟ '21 Οι σημαντικότερες συγκρούσεις του Αγώνα της Ανεξαρτησίας στη στεριά και τη θάλασσα μέσα από τις πηγές

ΣΥΓΓΡΑΦΈIΣ Τάσος Χατζηαναστασίου, Μαρία Κασιμάτη ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΈΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

τη βιβλιοθήκη του Μουσείου δωρήθηκε ένα πολύτιμο βιβλίο με τίτλο: «Πολεμώντας το ’21. Οι σημαντικότερες συγκρούσεις του Αγώνα της Ανεξαρτησίας στη στεριά και στη θάλασσα, μέσα από τις πηγές» Το βιβλίο συνέγραψαν ο Τάσος Χατζηαναστασίου δρ. Νεότερης Ιστορίας, καταγόμενος από την Κύπρο και η φιλόλογος του ΕΚΠΑ κα. Μαρία Κασιμάτη. Το βιβλίο μας δώρησε η κα. Κασιμάτη την οποία και ευχαριστούμε θερμά. Όπως λέει και ο τίτλος του βιβλίου, το περιεχόμενό του πραγματεύεται τις μάχες του αγώνα με λεπτομέρειες που προέρχονται από ελληνικές πηγές όσο και από ξένες, βρετανικές αλλά και οθωμανικές. Μέσα στις σελίδες περιγράφονται οι μάχες του απελευθερωτικού αγώνα, οι ήρωες, οι θρίαμβοι, αλλά και οι αποτυχίες, οι δειλίες, οι στιγμές ηθικής κατάπτωσης, το μεγαλείο, αλλά και οι μικρότητες. Στο κεφάλαιο των ναυτικών κατορθωμάτων γίνεται η παραδοχή, γνωστή στους αναγνώστες του «Περίπλου», πως χωρίς το Ναυτικό των Ελλήνων η επανάσταση δεν θα είχε καμία τύχη και περιγράφεται η πυρπόληση της Τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη στις 6 Ιουνίου 1822 στη Χίο. Άποψη των συγγραφέων είναι ότι η Ελληνική Επανάσταση είναι ένα εξαιρετικό γεγονός παγκόσμιας απήχησης, μιας και ήταν η πρώτη εθνική επανάσταση στην Ευρώπη και στον κόσμο, αλλά πρέπει να προβάλλεται στις πραγματικές του διαστάσεις χωρίς εξιδανικεύσεις και χωρίς απόκρυψη μικροτήτων που προήλθαν κυρίως από τον σπόρο της διχόνοιας γνωστόν στη φυλή μας από των αρχαίων χρόνων. Ένα ακόμα πολύτιμο απόκτημα της βιβλιοθήκης μας. Γιάννης Παλούμπης

68 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Βιβλιοπαρουσιάσεις

ΚΑΡΑΒΟΚΎΡΗΔΕΣ ΚΑΙ ΑΚΡΌΠΡΩΡΑ ΤΟΥ 1821 ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Πέτρος Θέμελης ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΠΟΝ

Πέτρος Θέμελης είναι αρχαιολόγος που σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα από το Αρχαιολογικό Ινστιτούτο του πανεπιστημίου του Μονάχου. Εκτός άλλων ανασκαφών στις οποίες έχει συμμετάσχει, από το 1986 διευθύνει το ανασκαφικό/αναστηλωτικό έργο στην αρχαία Μεσσήνη, για το οποίο έχει τιμηθεί με τρεις ευρωπαϊκές διακρίσεις. Η μελέτη του «Καραβοκύρηδες και Ακρόπρωρα του 1821»παραθέτει την ιστορία του ακρόπρωρου και πως αυτό εμφανίστηκε από τα βάθη της προϊστορίας μαζί με τα πρώτα θαλάσσια ξύλα» που χρησιμοποιήθηκαν για την εξοικείωση του ανθρώπου των παράλιων περιοχών με το υγρό στοιχείο. Πολύ αργότερα οι καραβοκύρηδες ονόμαζαν τα ακρόπρωρα «φιγούρες» ή «γοργόνες» χωρίς να έχουν κάποια σχέση με το στοιχειό του νεοελληνικού θρύλου, τη Γοργόνα του Μεγαλέξανδρου. Το ακρόπρωρο ήταν η προσωποποιημένη ψυχή του καραβιού. Έδιωχνε το κακό, προ-

στάτευε το πλήρωμα, έφερνε πλούτο και δύναμη στον καραβοκύρη και χάριζε νίκες σε περίπτωση πολέμου. Τα νεοελληνικά ακρόπρωρα εμφανίζονται στα μέσα του 18ου αιώνα μαζί με την ανάπτυξη της εμπορικής ναυτιλίας και αποτελούν παρακλάδι των αντίστοιχων ευρωπαϊκών ναυτικών δυνάμεων Φράγκων, Βενετών Γενουατών και άλλων που αλώνιζαν το Αιγαίο. Το ακρόπρωρο διατηρείται όσο και τα ιστιοφόρα. Στο τέλος το 19ου αιώνα ο ατμός σαρώνει τα ιστία, ο χάλυβας αντικαθιστά το ξύλο ως ναυπηγικό υλικό και μαζί τους εξαφανίζεται και το ακρόπρωρο καθώς δεν ταιριάζει πια στους χαλύβδινους γίγαντες που διασχίζουν ττις θάλασσες και τους ωκεανούς, προωθούμενοι από ατμό και αργότερα από μηχανές εσωτερικής καύσεως. Σήμερα τα ακρόπρωρα αποτελούν μουσειακό είδος για να θυμίζουν μια εποχή που έχει φύγει για πάντα, μια εποχή ομορφιάς, προκαταλήψεων και άφθαστης ναυτοσύνης. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

ΕΜΜΑΝΟΥΉΛ ΠΑΠΆΣ Ο Σερραίος αρχιστράτηγος των Μακεδονικών δυνάμεων κατά τον ιερό αγώνα του 1821. ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Ευάγγελος Στράτης Επιμέλεια Έκδοσης & Μεταφορά στη Νεοελληνική Γλώσσα Γιώργος Ν. Βογιατζής

ο Λύκειο Ελληνίδων Σερρών στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 μας έστειλε για τη βιβλιοθήκη του Μουσείου το βιβλίο: «Εμμανουήλ Παπάς. Ο Σερραίος αρχιστράτηγος των Μακεδονικών δυνάμεων Κατά τον ιερό αγώνα του 1821»

Βιβλίο που συνέγραψε ο Ευάγγελος Στράτης το 1914. Η επιμέλεια της έκδοσης και η μεταφορά στη νεοελληνική γλώσσα έγινε από τον πρώην Δήμαρχο Αμφίπολης Γιώργο Βογιατζή. Το βιβλίο είχε τελείως ξεχαστεί υπό το βάρος των εθνικών περιπετειών και καταστροφών που είχαν πλήξει τον χώρο διαμονής του συγγραφέα, τις Σέρρες, στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων το 1913. Ο Γιώργος Βογιατζής ανακάλυψε ένα παλιό αντίγραφο του βιβλίου και το μετέφρασε σε σύγχρονη γλώσσα ώστε να γίνεται κατανοητό από τη σημερινή νεολαία. Είναι αλήθεια ότι η δράση των Μακεδόνων αγωνιστών που συμμετείχαν κι αυτοί στη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους δεν έχει προβληθεί, όσο των λοιπών αγωνιστών της νότιας Ελλάδας. Το γεγονός αυτό ίσως οφείλεται στο ό,τι η Μακεδονία δεν περιελήφθη στα όρια του πρώτου ελληνικού κράτους μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13. Έτσι ο Εμμανουήλ Παπάς ένας επιτυχημένος πάμπλουτος Τραπεζίτης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μυήθηκε ενωρίς στη Φιλική Εταιρεία και τέθηκε επικεφαλής των επαναστατικών δυνάμεων της Χαλκιδικής και όλης της Μακεδονίας. Θυσίασε τη ζωή του, την περιουσία του και τρεις γιους του, για την ελευθερία του ελληνικού έθνους. Ένα εξαιρετικό βιβλίο, μεταγλωττισμένο στη σημερινή γλώσσα, που αναδεικνύει το μεγαλείο του Μακεδόνα Εμμανουήλ Παπά και τον ρόλο των Μακεδόνων αγωνιστών του 1821. Γιάννης Παλούμπης ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 69

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

ΣΟΥΛΙ. Το ορμητήριο του προεπαναστατικού αγώνα ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Ανάργυρος Φαγκρίδας ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ

κ. Ανάργυρος Φαγκρίδας είναι μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Τον γνωρίζαμε από αυτή του την ιδιότητα και από την ενασχόλησή του με θέματα ναυτικού κυρίως ενδιαφέροντος, που έχουν τη ρίζα τους στην Επανάσταση του 1821. Για τον λόγο αυτό εκπλαγήκαμε όταν πρωτοείδαμε το βιβλίο που συνέγραψε και μας έφερε στο μουσείο για εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης μας : «Σούλι. Το ορμητήριο του προεπαναστατικού αγώνα» Τα ελάχιστα που γνώριζα για το θέμα και, υποθέτω όπως εγώ και οι περισσότεροι αναγνώστες του «Περίπλου» περιορίζονταν στα λίγα ηρωικά μιας σχετικά απρόσιτης περιοχής της Ηπείρου, όπου οι Οθωμανοί δυσκολεύονταν να προσεγγίσουν γιατί οι κάτοικοι των χωριών της περιοχής αμύνονταν και ζούσαν ελεύθεροι, διατηρώντας τη θρησκεία και την ανεξαρτησία τους. Παράλληλα ο χορός των Σουλιωτισσών στο Ζάλογγο, όπως τον αποθανατίζει το περίφημο γλυπτό του Γιώργου Ζογγολόπουλου, δίνει από μακριά το στίγμα της περιοχής, αποτελεί το πλέον εμφανές τοπόσημο για τον επισκέπτη των εκβολών του Αχέροντα και θυμίζει την ανείπωτη θυσία που προτιμήθηκε από την ατίμωση και τη δουλεία. Από αυτής της πλευράς το βιβλίο του κ. Φαγκρίδα ήταν μια αποκάλυψη γιατί περιέλαβε μια πληθώρα πληροφοριών και λεπτομερειών ιστορικών, γεωγραφικών, γενεαλογικών και κατατοπίζει τον αναγνώστη σε ένα κεφάλαιο της ιστορίας μας που περιβάλλεται από την αχλύ θρύλων και τόσο λίγες πληροφορίες ξέρουμε γι’ αυτό. Μια ηρωική περιοχή με ανυπόταχτους κατοίκους, γενέτειρα ηγώων πρωταγωνιστών του προεπαναστατικού αγώνα που έφτασε στο απόγειο της δόξας της με το δαυλό του Σαμουήλ στο Κούγκι τον Δεκέμβριο του 1803. Μια περιοχή που προμήθευσε την, μετά 18 χρόνια, έναρξη της Επανάστασης με ονομαστούς και ακατάβλητους ήρωες και πλούτισε τη δημοτική μας ποίηση με γνωστά δημοτικά τραγούδια που ανυμνούν ηρωισμούς και αγώνες για την ελευθερία. Ευχαριστούμε τον κ. Φαγκρίδα που μας έκανε κοινωνούς της εξαιρετικής και πολυετούς μελέτης του και πλούτισε τους ορίζοντες των γνώσεών μας για την Εθνική μας Επανάσταση. Γιάννης Παλούμπης

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Κύριον Γεώργιο Καλαρώνη: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΙΚΗΝ ΝΑΥΤΙΛΙΑΝ / Νικολάου Κ. Σταμπόλη | Ο ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΠΟΜΑΧΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ / ΠΑΝΑΓ. ΔΟΥΡΓΟΥΤΗ | ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΕΜΠΟΡΙΚΟΝ ΝΑΥΤΙΚΟΝ ΕΝ ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΙ ΕΝ ΠΟΛΕΜΩ / Ανδρέου Κ. Βαγενά | Η ΦΟΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΠΛΟΙΩΝ / Β. Χανίδη | Τα πεπραγμένα της επιτροπής επί της εμπορικής ναυτιλίας. Τεύχος πρώτον: Αι εκθέσεις των ειδικών εισηγητών - Τεύχος δεύτερον: Πρακτικά των συνεδριάσεων. | Η τουρκική Aιγιαλίτις ζώνη / Δ. Γ. Παπαμιχαλόπουλου | O Ελευθέριος Βενιζέλος και η ελληνική εμπορική ναυτιλία / Δ. Γ. Παπαμιχαλοπούλου | Διμερείς ναυτιλιακαί συμφωνίαι μεταξύ Ελλάδος και ετέρων χωρών / Υπουργείον Εμπορικής Ναυτιλίας. Γενική Διεύθυνσις Πλοίων | Εγχειρίδιον οργανώσεως και μεθόδων / υπό G. B. Crighton ; μετάφραση-διασκευή Γ. Δροσινού | Διεθνής διάσκεψη για την θαλάσσια ρύπανση, 1973. | Το καθεστώς της θαλάσσιας ρυπάνσεως / Κωνσταντίνου Μιχ. Σταμάτη. | Αστυνομική επιστήμη και τέχνη: (Αυτοψία, ίχνη, επιστημονική ανάκρισις) / υπό Δημητρίου Κατσιμαγκλή | Γενικός κανονισμός λιμένος: με σχόλια και νομοθεσία / Κωνσταντίνου Μιχ. Σταμάτη | Αλιευτικά εργαλεία και μέθοδοι αλιείας / Νέστορα Γ. Ανδριανού, Αξιωματικού Λ.Σ. | Σύνταγμα της Ελλάδος 1975. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Δημήτριο Τσιγκάρη: «Ύδρα 1828-2020.: Τρείς αιώνες ναυτικής ιστορίας. Το εμπορικό ναυτικό και η περίφημη σχολή» Δημήτρης Γ. Τσιγκάρης. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γεώργιο Σταύρου: περιοδικό Proceedings: of the United States Naval Institute, των ετών 2001-2020. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------70 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Λύκειο Ελληνίδων Σερρών: «Εμμανουήλ Παπάς: Ο Σερραίος Αρχιστράτηγος των Μακεδονικών δυνάμεων κατά τον ιερό αγώνα του 1821: 200 χρόνια (1821-2021)». Ευάγγελου Γ. Στρατή, επιμέλεια και μεταφορά στην νεοελληνική Γιώργος Ν. Βογιατζής. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Αικατερίνη Πέππα: Ένωσις Ελλήνων Εφοπλιστών: Ετήσια Έκθεση 2020-21. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Μουσείο Μπενάκη: «Ανδρέας Μιαούλης. Αρχειακά τεκμήρια» Έκδοση - Σχόλια - Εισαγωγή: Τερέζα Πεσμαζόγλου ; Επιστημονικός Σύμβουλος: Δημήτριος Μ. Κοντογεώργης. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Βασίλειο Ιατρίδη: «Από τον βυθό στον ουρανό: Βιογραφία του ήρωα Πλοιάρχου Μίλτωνα Ιατρίδη κυβερνήτη του υποβρυχίου Παπανικολής» Βασίλη Ιατρίδη. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Υποστράτηγο κ. Νικόλαο Κουρκουμέλη ε.α.: «Η εκπαίδευση στη Ζάκυνθο: τα κρίσιμα χρόνια 1797-1864» Νίκος Κ. Κουρκουμέλης. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Δήμητρα Σαμίου: «Η Ανδριακή ναυτοσύνη: Μαρτυρίες από τις αρχές εως τα τέλη του 20ου αιώνα» Δήμητρα Σαμίου. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης & Ηλεκτρονικού Περιεχομένου: «Περί βιβλιοθηκών: μια ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια για τον κόσμο των βιβλιοθηκών από την αρχαιότητα έως σήμερα» [επιμέλεια έκδοσης Κωνσταντίνος Σπ. Στάικος] . ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Δωρεές βιβλίων & περιοδικών Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος: «Επανασύσταση '21: το επετειακό πρόγραμμα: η έκδοση» επιμέλεια έκδοσης Νατάσα Καστρίτη, Ρεγγίνα Κατσιμάρδου. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Νικόλαο Μπελλώνια: « Σαντορίνη 1204-1956: η ιστορία της αρχιτεκτονικής» Κατερίνα Ριτζούλη ; επιστημονική επιμέλεια Κλαίρη Παλυβού. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ευστράτιο Ανδριάνη: «Η Αίγινα του Καποδίστρια» κείμενα Προνόη Θεολογίδου, Διονύσης Χ. Καλαμάκης, Μάρω ΚαρδαμίτσηΑδάμη. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Αντώνιο Τάντουλο: «Η ναυμαχία του Ναβαρίνου. Η συλλογή του Αντώνη Τάντουλου: Για την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821» [κείμενα: Αντώνης Ι. Τάντουλος ; φωτογράφιση: Λεωνίδας Κουργιαντάκης]. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Κωνσταντίνο Κυρίμη: «Υπόγειες ναυτικές οχυρώσεις στην Αττική (1936-44)» Κωνσταντίνος Κυρίμης. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας: «Τι είναι για σένα αλιευτική πολιτιστική κληρονομιά;» επιμέλεια: Δ. Μυλωνά, Μ. Κουτράκης, Χ. Γκουμπίλη, Α. Τσαντηρόπουλος, Α. Σαπουνίδης. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Αναστάσιο Λιάσκο: «Τα άρματα του Αγώνα 1821» [επιμέλεια ύλης - κείμενα Θεοφάνης Βλάχος]. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Νικόλαο Τσαβλίρη, Γεώργιο Τσαβλίρη και Ανδρέα Τσαβλίρη: «Όμιλος Τσαβλίρη = Tsavliris Group / Γεώργιος Μ. Φουστάνος. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γεώργιο Ανδρεαδάκη: « Ήταν μια άλλη εποχή» Γιώργος Ανδρεαδάκης. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Σπυρίδωνα Θ. Καμαλάκη: «Η εκπαίδευση στη Ζάκυνθο: τα κρίσιμα χρόνια 1797-1864» Νίκος Κ. Κουρκουμέλης. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Πλοίαρχος Αναστάσιος Μιχέλης ΠΝ: «Πάρων "Άρης"» [Βλάσιος Οικονόμου, Αθανάσιος Παπαδημητρόπουλος, Παναγιώτης Γέροντας, Δημήτριος Ιωάννου, Αγγελική Αθανασακοπούλου, Γεώργιος Μαστρογεωργίου]. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Κωνσταντίνο Π. Κουκά: «Μύκονος Ημέρες = Mykonos Days / [φωτογραφίες: Βαγγέλης Πελέκης, σχεδιασμός: Λίλα Παλαιολόγου]. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Πρέσβη & Γεν. Πρόξενο του Παναμά στην Ελλάδα Α.Ε. κ. Julie Lymperopoulos: "Elogiando la Libertad" - "Υμνώντας την Ελευθερία": Παναμάς - Ελλάδα 1821-2021: 200 χρόνια κοινής ανεξαρτησίας: Eικαστική έκθεση: Art exhibition. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Θανάση Μακρή: 200 χρόνια από την εγκατάσταση των Εφοριών της Φιλικής Εταιρείας στην Επτάνησο: Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας | Τα πρώτα Ιονικά ατμόπλοια / Νίκος Στ. Βλασσόπουλος | Δελτίο Αναγνωστικής Εταιρίας Κέρκυρας αρ. 27,28,29.

Κυρία Μαρία Συμνιανάκη: Ένας αιώνας Ελληνικά επιβατηγά πλοία = A century of Greek passenger ships. Γεώργιος Μ. Φουστάνος | T' as compris: Cours III: Livre du Maitre. Tests de comprehension et exercices d' application / Stavoula N. Stella | Τ' as compris: Cours ΙΙ- III: Tests de comprehension et exercices d' application / Stavoula N. Stella | Ημερολόγιο του Πανελλήνιου Συνδέσμου Οικονομικών Αξιωματικών Ε.Ν., έτους 2022 και ενός τεύχους του περιοδικού ΝΑΥΣ, Νο 134. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Βαρθολομαίο Χ. Λάζαρη: «Πλοίο και Άνθρωπος: Παράλληλοι βίοι» Βαρθολομαίος Χ. Λάζαρης. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Τάκη Μαυρωτά: «Θεόφιλος: Ο Τσολιάς της Ζωγραφικής» επιμέλεια έκθεσης Τάκης Μαυρωτάς. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Δημήτριο Ανδριτσόπουλο: An examination of the controversy between the Greek deputies and two mercantile houses of New York. By John Duer and Robert Sedgwick. | A narrative of the material facts in relation to the building of the two Greek frigates. By Alexander Contostavlos. 2α. Συσταχωμένο με: Refutation of the reasons assigned by the arbitrators for their award in the case of the two Greek frigates. / Henry D Sedgwick | Report of the evidence and reasons of the award: between Johannis Orlandos & Andreas Luriottis, Greek deputies, of the one part, and Le Roy, Bayard & Co. and G.G. & S. Howland, of the other part. 3α. Συσταχωμένο με: A Vindication of the conduct and character of H.D. Sedgwick against certain charges made by the Hon. J. Platt, together with some statements and inquiries, intended to elicit the reasons of the award in the case of the Greek Frigates. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ιωάννη Κωστάρα: Ιστορικά / Καπετάν Νικολάου Ι. Κωστάρα -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Εύα Μελά: Χαρακτική από την προϊστορία στην Ελλάδα του σήμερα = Engraving, from prehistory to present-day Greece, Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γεώργιο Κ. Γιαγκάκη: Περί της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ) της Ελλάδος και της Κυπριακής Δημοκρατίας / Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη | Η άλλοτε πλήρης Ελλήνων Απολλωνίας και το ομώνυμο λιμναίο πολύνησο της Βιθυνίας / Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη | Η Θύμαινα του Ικαρίου πελάγους / Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη | Ο Σωτήριος Αγαπητίδης (1910-1997) και η Σύμη / Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη | Νησαίες εσχατιές του μείζονος Ελληνισμού στην Ανατολική Μεσόγειο: 19222022 / Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη | Μνήμη π. Γεωργίου Δρ. Χαραμαντά (1934-2000): πολυγραφότατου ερευνητού και συγγραφέως της Εκκλησιαστικής Ιστορίας της Καλύμνου και της Λέρου / Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη | Μνήμη Δημητρίου Σ. Λουκάτου (1908-2003) / Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη | Τα πολύνησα της Κινάρου και της Λεβιθάς / Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη | Τα Πολύνησα της Χρυσής και του Κουφονησίου Κρήτης στο Λυβυκο-Αιγυπτιακό Πέλαγος: ακραία εδάφη μας στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο / Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη | Η νησοσυστάς "Αρμάθια" του Καρπάθιου Πελάγους / Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ανάργυρο Φαγκρίδα: «Σούλι: το ορμητήριο του προεπαναστατικού αγώνα» Ανάργυρος Φαγκρίδας.

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. S HIPPING. International

Monthly Review

2. Ν ΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ 3. Γ ΝΩΣΗ & ΤΕΧΝΗ 4. Β ΑΤΡΑΧΑΝΘΡΩΠΟΣ

5. Ν ΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 6. Σ ΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ 7. Ν ΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 8. Π ΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ 9. Ε ΞΑΝΤΑΣ

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. Κ ΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 2. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 3. Κ ΟΙΝΩΝΙΚΗ

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 71



Ημερολoγιο Μουσεiου ΤΑΚΤΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ | Σάββατο 19 Μαρτίου 2022

ο Σάββατο 19 Μαρτίου στις 11:30 πραγματοποιήθηκε η 127η τακτική συνέλευση των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 21 του Καταστατικού και τηρουμένων των ισχυόντων υγειονομικών πρωτοκόλλων. Τα θέματα της ημερήσιας διάταξης ήταν: 1. Έκθεση των πεπραγμένων της Διοικήσεως για το έτος 2021. 2. Ταμειακός Απoλογισμός και έκθεση εξελεγκτικής επιτροπής της χρήσης 2021 και προϋπολογισμός 2022. 3. Έγκριση των ανωτέρω και απαλλαγή του Διοικητικού Συμβουλίου και της Εξελεγκτικής Επιτροπής από κάθε ευθύνη. 4. Άλλες ανακοινώσεις Κατωτέρω δημοσιεύονται η Λογοδοσία πεπραγμένων που εκφωνήθηκε από την Πρόεδρο κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου, ο Οικονομικός Απολογισμός 2021 και ο Προϋπολογισμός 2022 που παρουσιάστηκαν από τον Ταμία του Δ.Σ. κο Ιωάννη Τριφύλλη.

ΛΟΓΟΔΟΣΊΑ ΠΕΠΡΑΓΜΈΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΈΤΟΣ 2021

Πριν παρουσιάσουμε τους διαφόρους τομείς των δραστηριοτήτων του Μουσείου θα θέλαμε να αναφέρουμε ονομαστικά τα μέλη μας που έφυγαν το 2021, έχοντας αφήσει το δικό τους αποτύπωμα στη μακρόχρονη πορεία του πολιτιστικού μας φορέα.

Η μνήμη τους ας μένει πάντα κοντά μας...

• Βασίλειος Γιαρίμουστας • Ευαγγελία Διβάρη • Γεώργιος Ζορμπάς, Αντιναύαρχος ε.α. Π.Ν. • Νικόλαος Κατζόλας

Στιγμιότυπο από τη Γενική Συνέλευση.

72 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

•Π αναγιώτης Μάλλιαρης, Αντιναύαρχος ε.α. Π.Ν. • Κωνσταντίνος Νυχτάκης • Αθανάσιος Οικονόμου, Αντιναύαρχος ε.α. Π.Ν. • Κυριάκος Πυλιαρός

• • • •

Ανάργυρος Σκληβανιώτης Χρήστος Χαλβατσιώτης Ευθύμιος Χαραλαμπίδης Αντώνιος Χατζηκωνσταντής, Αρχιπλοίαρχος ε.α. Π.Ν.



Ημερολόγιο Μουσείου

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ-ΔΡΑΣΕΙΣ

Από τις 14 Μαΐου 2021 έως τις 29 Σεπτεμβρίου 2021 άνοιξε για το κοινό δια ζώσης η περιοδική εικαστική έκθεση «Σαλαμίνα 480 π.Χ. Εικονική περιήγηση 2020», η οποία ως τότε ήταν διαθέσιμη μόνο ψηφιακά. Στην έκθεση παρουσιάστηκαν είκοσι δύο σύγχρονα εικαστικά έργα, κυρίως ζωγραφικής, αλλά και γλυπτικής και δομικής τέχνης (κατασκευή) εμπνευσμένα από την ιστορική ναυμαχία. Την τελευταία ημέρα της έκθεσης πραγματοποιήθηκε ειδική εκδήλωση και ξενάγηση στους χώρους της περιοδικής έκθεσης Στις 16 Οκτωβρίου 2021 πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά, σε απευθείας σύνδεση, από το κανάλι youtube του Μουσείου και τη σελίδα του στο facebook, η παρουσίαση του επιστημονικού τόμου «Ναβαρίνο/Navarino 1827”, που εξέδωσε το μουσείο. Από τις 16 Νοεμβρίου 2021 έως και σήμερα το Μουσείο συμμετέχει με δανεισμό εκθεμάτων στην έκθεση του Βυζαντινού Μουσείου «Ναύπακτος 1571. 450 χρόνια από τη Μεγαλώτατη Βιτώρια των Χριστιανών». Στις 25 Νοεμβρίου 2021 το Μουσείο υπέγραψε με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού μνημόνιο συνεργασίας για την τεκμηρίωση των συλλογών κινητών αντικειμένων του πρώην Βασιλικού Κτήματος του Τατοΐου. Συγκεκριμένα το Μουσείο θα αναλάβει την τεκμηρίωση των συλλογών που σχετίζονται με το Ναυτικό, τη ναυσιπλοΐα και τη ναυτική παράδοση εν γένει. Στις 28 Δεκεμβρίου 2021 εγκαινιάστηκε η περιοδική έκθεση «ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ», που συνδιοργάνωσε το Μουσείο με τον Δήμο Σκιάθου. Στην έκθεση συμμετέχουν σαράντα διακεκριμένοι αλλά και πολύ νέοι Έλληνες εικαστικοί, οι οποίοι εμπνέονται από την πρώτη σημαία που σχεδίασαν, ύφαναν και ύψωσαν στην Σκιάθο το 1807, στις απαρχές της Επανάστασης, ο Νικοτσάρας, ένδοξος αρχηγός κλεφτών από τη Θεσσαλία, μαζί με τον περίφημο καπετάνιο Γιάννη Σταθά. Χρησιμοποιώντας διάφορα υλικά (βαμβάκι, λινάρι, φυτίλι, τσουβάλι, μαλλί και μετάξι, κλωστές και κεροκλωστές κ.α.), και εστιάζοντας στο βαθύ ελληνικό μπλε χρώμα και το φωτεινό λευκό, οι συμμετέχοντες τιμούν και διασώζουν το ιστορικό αφήγημα και τη μνήμη της «Πρώτης Σημαίας» τους. Στην ίδια έκθεση παρουσιάζονται επίσης, σημαίες και εμβλήματα, κειμήλια από ένδοξα πλοία και προσωπικότητες του νεότερου και σύγχρονου ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού από τη συλλογή του Μουσείου. Ο αρχικός σχεδιασμός ήταν η έκθεση να παραμείνει ανοικτή για το κοινό έως τις 31 Μαρτίου 2022, ωστόσο, αυτή τη στιγμή εξετάζουμε το ενδεχόμενο μιας μικρής παράτασης λίγων ημερών της έκθεσης. Από τις 29 Δεκεμβρίου 2021 έως 28 Φεβρουαρίου 2022 το Μουσείο συμμετείχε με δανεισμό εκθεμάτων στην έκθεση του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος με τίτλο «Χαρακτική από την προϊστορία στην Ελλάδα του Σήμερα»

ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, στο πλαίσιο των εορτασμών των 200 χρόνων από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 σχεδίασε και υλοποίησε δράσεις με στόχο την ανάδειξη του Ναυτικού Αγώνα της Επανάστασης, μεταξύ των οποίων και την έκδοση τριών σημαντικών βιβλίων και λευκωμάτων που αναδεικνύουν πτυχές του Αγώνα: • Πλοία και Ναυμαχίαι του Εικοσιένα • Ναβαρίνο 1827 • Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Η Ρωσική οπτική Για το 2021 το τριμηνιαίο περιοδικό του Μουσείου «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας» φιλοξένησε στις σελίδες του σημαντικά αφιερώματα που παρουσιάζουν άγνωστες πτυχές του Ναυτικού Αγώνα του 1821.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Εκπαιδευτικά προγράμματα και ξεναγήσεις πραγματοποιήθηκαν κατά τους μήνες: Μάιος-Ιούνιος 2021 και Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2021, σύμφωνα με τα ισχύοντα μέτρα κατά της πανδημίας covid-19. Η εκπαιδευτική ομάδα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 σχεδίασε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα "Εβγήκαμεν εις τα πα-

Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

νία. Πλοία και Ναυμάχοι του '21". Με αφορμή κειμήλια που εκτίθενται στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου και με την καθοδήγηση εμψυχωτή, οι μικροί μαθητές γνώρισαν ευχάριστα και βιωματικά, τις μορφές των ναυτικών ηρώων και τα πολεμικά τους κατορθώματα, ενώ συμμετείχαν νοερά σε μία επιχείρηση πυρπολισμού τουρκικού πλοίου.

ΣΥΛΛΟΓΕΣ-ΑΡΧΕΙΑ

Συνεχίστηκαν και αυτή τη χρονιά οι δωρεές από ιδιώτες, μέλη και φίλους του Μουσείου εμπλουτίζοντας τις συλλογές και τα αρχεία του με μοντέλα πλοίων, έργα τέχνης και αρχειακό υλικό. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη δωρεά του μοντέλου «Σειρήν» από τον κ. Κλεόβουλο Παπακώστα, η οποία συμπλήρωσε τις δωρεές του ΣΙ.Μ.Α.Ε. και της κ. Βασιλικής Ραπατζικού για τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Ε.Ο.Κ.Α. 1955-59 στην απελευθέρωση της Κύπρου από τη Βρετανική Αποικιοκρατία καθώς και τη δωρεά του μοντέλου του ιστορικού αντιτορπιλικού «Βέλος» από τον κ. Ηρακλή Προκοπάκη. Ο ίδιος δώρισε και το έργο δομικής τέχνης του Δ. Τσάση «Ναυμαχώντας», το οποίο συμμετείχε στην περιοδική έκθεση του Μουσείου «Σαλαμίς 480 π.Χ. Εικαστική Απήχηση 2020». Από την ίδια έκθεση ο καλλιτέχνης Δημήτρης Τζαμουράνης δώρισε στο Μουσείο το έργο του «37°56´N - 23°35´E. Θα θέλαμε επίσης, να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα τον κ. Γεώργιο Ρούσση, γλύπτη και πρόεδρο της Εταιρείας Διάδοσης & Διάσωσης Πολιτισμού Ελλάδος, ο οποίος ανέλαβε να συντηρήσει και να αποκαταστήσει το άγαλμα του αφανούς ναύτη που βρίσκεται στο περίβολο του Μουσείου. Τέλος, ευχαριστούμε θερμά την οικογένεια Αλεξοπούλου για την κατάθεση του ποσού των 1.000, 00 ευρώ εις μνήμην του ξαδέρφου τους και αγαπητού μέλους του Μουσείου, Ευθυμίου Σ. Χαραλαμπίδη, το οποίο διατέθηκε για τη συντήρηση ενός σημαντικού κειμηλίου του Μουσείου, της ρώσικης άδειας ναυσιπλοΐας που είχε παραχωρηθεί στο πλοίο Επαμεινώνδας το 1816.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 73



Ημερολόγιο Μουσείου Ο κος Ιωάννης Τριφύλλης Ταμίας του ΔΣ του ΝΜΕ στο βήμα.

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ «ΑΘΗΝΟΥΛΑ ΜΑΡΤΙΝΟΥ»

Το 2021 η βιβλιοθήκη εμπλουτίστηκε με 497 τίτλους νέων, βιβλίων, οι οποίοι προήλθαν κυρίως από δωρεές ιδιωτών. Ήταν ανοικτή στο κοινό μόνο κατά τους μήνες λειτουργίας του μουσείου ακολουθώντας τα απαραίτητα μέτρα προστασίας, ενώ ο κατάλογός της είναι διαθέσιμος διαδικτυακά στη ιστοσελίδα του φορέα. Μέσω της συμμετοχής στο Δίκτυο Ναυτιλιακών Βιβλιοθηκών (ΔΙ. ΝΑΥ.ΒΙ) έλαβε μέρος την Τετάρτη 14 Απριλίου 2021 σε webcast με θέμα «Η προσφορά της Ελληνικής Ναυτιλίας στην Επανάσταση του 1821», που διοργανώθηκε με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Επίσης, συμμετείχε από τις 25 έως 29 Οκτωβρίου 2021 στο 27ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών και συμμετείχε στην υλοποίηση online εργαστηρίου με τίτλο: «Η συμβολή των ναυτιλιακών βιβλιοθηκών στην εκπαίδευση, στην έρευνα και στην ανάπτυξη». Πρόσφατα η βιβλιοθήκη αποδέχτηκε μία σημαντική δωρεά, η οποία θα εμπλουτίσει σημαντικά τις συλλογές της. Πρόκειται για τη προσωπική βιβλιοθήκη του Kαθηγητή Οδοντιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και εκλεκτού μέλους του Μουσείου κ. Ιωάννη Βρότσο η οποία αποτελείται από περισσότερους από 10.000 τόμους βιβλίων, στους οποίους περιλαμβάνονται παλαιές και σπάνιες εκδόσεις. Οι κύριες θεματικές της συλλογής είναι: Βυζαντινή Ιστορία, Νεότερη Ελληνική Ιστορία, Αρχαία Λογοτεχνία, Τέχνη, Νεότερη Ελληνική Πεζογραφία και Ποίηση.

ΕΚΘΕΣΗ ΕΞΕΛΕΓΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΉΣ

Οι κυρίες Άννα Μέρμηγκα, Καλλιρρόη Τσιμόγιαννη και ο κύριος Ιωάννης Πολυκανδριώτης, τακτικά μέλη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, αποτελούν την εκλεγμένη από την Γενική Συνέλευση της 6ης Ιουνίου 2021 εξελεγκτική επιτροπή. Προέβησαν στον έλεγχο των ταμειακών εγγραφών και δικαιολογητικών της οικονομικής διαχείρισης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από 1ης Ιανουαρίου 2021 έως 31ης Δεκεμβρίου 2021. Κατά τον έλεγχο ευρέθησαν όλα τα δικαιολογητικά δαπανών σε πλήρη τάξη. Ως εκ τούτου η εξελεγκτική επιτροπή πρότεινε και η Γενική Συνέλευση ενέκρινε την απαλλαγή του Διοικητικού Συμβουλίου από κάθε ευθύνη.

74 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

Ο κ. Ιωάννης Πολυκανδριώτης, μέλος της εξελεγκτικής επιτροπής στο βήμα.



Ημερολόγιο Μουσείου

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 75



Ημερολόγιο Μουσείου

Δωρεά Κοινωφελούς Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος» Διεθνούς Κέντρου Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης

διαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στο Κοινωφελές Ίδρυμα «Μαρία Τσάκος» - Διεθνές Κέντρο Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης και στον ιδρυτή Καπετάν Παναγιώτη Τσάκο, γνωστό για την μοναδική του ευαισθησία του σε θέματα ναυτικής εκπαίδευσης, για την ευγενική δωρεά του ποσού των 5.000 ευρώ για τον επανασχεδιασμό των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου «Ναυπηγώντας μια τριήρη», «Από τα πανιά στον ατμό» και «Πλοία του ’21» και την έκδοση νέων εκπαιδευτικών φυλλαδίων, τα οποία θα δίνονται στους συμμετέχοντες μαθητές.

ε την λειτουργία των εκπαιδευτικών προγραμμάτων η επαφή των παιδιών με τις συλλογές του Μουσείου και την ελληνική ναυτική ιστορία και παράδοση μετουσιώνεται σε μία ξεχωριστή και ευχάριστη μαθησιακή εμπειρία που είναι αναμφίβολα ο καλύτερος προσφερόμενος τρόπος για να εμφυσηθεί στα παιδιά η αγάπη για τα πλοία, τα ταξίδια και το θαλάσσιο περιβάλλον.

ΧΡΗΜΑΤΙΚΈΣ ΔΩΡΕΈΣ

Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνέχιση της λειτουργίας του. • Η κυρία Μαρίνα Πετράκη κατέθεσε το ποσό των 1.000 ευρώ υπέρ των σκοπών του Μουσείου • Το μέλος του Μουσείου κ. Δημήτριος Φαφαλιός κατέθεσε το ποσό των 1.000 ευρώ υπέρ των σκοπών του Μουσείου • Το μέλος του Μουσείου κυρία Βασιλική Ραπατζίκου κατέθεσε το ποσό των 200 ευρώ για την κάλυψη μέρους του κόστους κατασκευής προθήκης για το ομοίωμα του πλοίου Σειρήν.

ΔΩΡΕΈΣ ΕΚΘΕΜΆΤΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΕΙΑΚΟΎ ΥΛΙΚΟΎ Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμα: • Το μέλος του Μουσείου κ. Βασίλειος Ξύδης, ένα λεύκωμα με πληροφοριακά στοιχεία, φωτογραφικό υλικό και δημοσιεύματα που αφορούν στο Ν/Α ΠΛΕΙΑΣ (Μ-240), από την παραλαβή του πλοίου στις Η.Π.Α. και μέχρι τον κατάπλου του στην Ελλάδα (Δεκέμβριο 1970- Μάιο 1971). Επίσης, μια σημαία του Ν/Α ΠΛΕΙΑΣ (Μ-240) (εντός ξύλινης προθήκης), η οποία προσφέρθηκε τιμής ένεκεν κατά τον παροπλισμό του πλοίου τον Ιούλιο του 2010 καθώς ήταν ο Κυβερνήτης παραλαβής του πλοίου από τις Η.Π.Α. στις 7 Δεκεμβρίου 1970. • Ο κ. Ιωάννης Σήφης, ένα ομοίωμα του πλοίου Cutty Sark.

76 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

27η Τακτική Γενική Συνέλευση WISTA Hellas

Εκλογή Διοικητικού Συμβουλίου και Εξελεγκτικής Επιτροπής Η WISTA Hellas ανακοινώνει, ότι σε συνέχεια της 27ης Τακτικής Γενικής Συνέλευσης των Μελών της Πέμπτης 31ης Μαρτίου 2022 και των Αρχαιρεσιών της ίδιας μέρας για την εκλογή Διοικητικού Συμβουλίου και Εξελεγκτικής Επιτροπής για τη διετία 2022-2024, καθώς και της Συνεδρίασης της Παρασκευής 1ης Απριλίου 2022 των εκλεγέντων Τακτικών Μελών του Διοικητικού Συμβουλίου της WISTA Hellas για τη συγκρότηση σε σώμα και την κατάρτιση του Προεδρείου σύμφωνα με τις διατάξεις του Καταστατικού, η σύνθεση του νέου Δ.Σ. για τη διετία 2022-2024 διαμορφώνεται ως εξής:

Πρόεδρος κα Έλπη Πετράκη,

Operations/Chartering & Business Development Manager, Enea Management INC

-----------------

Αντιπρόεδρος κα Ελίνα Κασσωτάκη

Business Development Manager, Holland Hellenic Shipping Agencies Ltd.

-----------------

Γ. Γραμματέας κα Ελίνα Σουλή

Regional Business Development Director V.P. – FD&D Manager, American P&I Club (Shipowners Claims Bureau Inc., Hellas)

-----------------

Ταμίας κα Ακριβή Μπρίκου

CFO in Efshipping Company S.A.

-----------------

Μέλος κα Άννα Γιατρά

Shipbroker at Renaissance Shipbroking S.A.

ς αναπληρωματικά μέλη του Δ.Σ. εκλέχθηκαν οι κυρίες Κατερίνα Κώνστα, Δέσποινα Κάλφα και Κριστιάνα Πρεκεζέ, ενώ την Εξελεγκτική Επιτροπή θα εκπροσωπήσουν οι κυρίες Ιωάννα Τοπάλογλου, Βιβή Κολλιοπούλου και Ελισάβετ Ιωαννίδη. Η επανεκλεγείσα πρόεδρος της WISTA HELLAΣ, Έλπη Πετράκη, είναι ενεργό μέλος του Σωματείου από εικοσαετίας, ενώ διετέλεσε Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. για 4 έτη και Πρόεδρος τα 2 τελευταία έτη. Επίσης, είναι Β’ Αντιπρόεδρος της Ένωσης Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων (EENMA), μέλος του ΔΣ του Ναυτικού Επιμελητηρίου Ελλάδος και μέλος του ΔΣ του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Έχει πάντα ως στόχο να ενθαρρύνει τη διαφορετικότητα και την πολυμορφία στους οργανισμούς και να υποστηρίζει την ενδυνάμωση των γυναικών σε όλους τους τομείς ναυτιλίας. Πιστεύει στη βιώσιμη ανάπτυξη με επίκεντρο τον άνθρωπο που εκμεταλλεύεται την τεχνολογία και την καινοτομία προς όφελος του ιδίου και του περιβάλλοντος. Σημειώνεται ιδιαιτέρως, ότι η προσέλευση των μελών κατά την Τακτική Γενική συνέλευση υπήρξε εντυπωσιακή. Παρέστησαν 123 μέλη αυτοπροσώπως και 52 διά αντιπροσώπου. Τα μέλη ενημερώθηκαν για τα πεπραγμένα και επικύρωσαν τον ισολογισμό για το έτος 2021 και τον προϋπολογισμό για το έτος 2022. Επιπλέον, το Σωματείο προέβη σε τροποποίηση του Καταστατικού, η οποία επικυρώθηκε με ισχυρή πλειοψηφία από τα μέλη της ΓΣ.

Το Δ.Σ. εκφράζει τη βαθιά ευγνωμοσύνη του στα απερχόμενα μέλη του ΔΣ κυρίες Κριστιάνα Πρεκεζέ και Δέσποινα Κάλφα για την αμέριστη συνεισφορά και τα επιτεύγματά τους κατά την θητεία τους. Το Δ.Σ. ευχαριστεί τα μέλη της WISTA Hellas για την ψήφο εμπιστοσύνης και ιδιαιτέρως για την αφοσίωση και τη συνεχή υποστήριξή τους στο Σωματείο.

Φωτογραφικό στιγμιότυπο Δ.Σ. WISTA Hellas 2022-2024: Α-Δ: Άννα Γιατρά, Ελίνα Σουλή, Ακριβή Μπρίκου, Έλπη Πετράκη, Ελίνα Κασσωτάκη

Σχετικά με τη WISTA HELLAS Η WISTA Hellas είναι μέλος της WISTA International, ενός διεθνούς δικτύου γυναικών που δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στο χώρο της ναυτιλίας και του διεθνούς εμπορίου και το οποίο εκτείνεται σε 54 χώρες. Τα μέλη κατέχουν θέσεις ευθύνης στις εταιρείες και τους οργανισμούς που εκπροσωπούν και συμβάλλουν ενεργά στη λήψη αποφάσεων. Οι σκοποί της WISTA είναι η αλληλεπίδραση των μελών, η προώθηση των επαγγελματικών σχέσεων και η υποστήριξη και ενδυνάμωση των γυναικών του κλάδου. Η WISTA έχει αναδειχθεί σε σημαντικό παράγοντα στα ζητήματα που αφορούν στην ναυτιλία και στο διεθνές εμπόριο και έχει σημαντική παρουσία στα εθνικά και διεθνή fora. Η WISTA International έχει συμβουλευτικό καθεστώς στον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 77

Γράφει ο Σκάπουλος

γαπητές φίλες και φίλοι. Σας έχω ξαναπεί σε κάποιο από τα σημειώματά μου πως ένας τρόπος για να αντιμετωπίσεις τις ατέλειωτες ώρες που διαρκεί ένα ταξίδι στο βαπόρι είναι το διάβασμα βιβλίων. Σήμερα πιθανόν οι νέες τεχνολογίες να έχουν εισαγάγει και άλλους τρόπους που να ξεχνιέσαι λίγο, να μη θυμάσαι αγαπημένα πρόσωπα που λείπουν, γνώριμα τοπία που έχεις αφήσει πίσω, στην Πατρίδα. Σήμερα, όμως, ο Σκάπουλος δεν θα ήθελε να ξαναφέρει στην επιφάνεια τα συναισθήματα που νιώθει ο ναυτικός μέσα στο βαπόρι. Παίρνοντας αφορμή από την πανδημία που εδώ και περισσότερο από δύο χρόνια ζούμε σε όλο τον κόσμο θέλει να δείξει την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία πρωτοδιάβασε, ο ίδιος, τα δύο έξοχα διηγήματα για την πανδημία της χολέρας στη χώρα μας, το 1854 στην περιοχή του Πειραιά και της Αθήνας και το 1856 στη Σκιάθο. Πρόκειται για τα δύο αριστουργήματα της ελληνικής λογοτεχνίας «Η ξένη του 1854» του Εμμανουήλ Λυκούδη και «Βαρδιάνος στα σπόρκα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Κατά περίεργο τρόπο και τα δύο γράφτηκαν στο τέλος του 19ου αιώνα, συγκεκριμένα το 1893 και δημοσιεύθηκαν σε συνέχειες στις εφημερίδες της εποχής Εστία και Ακρόπολις αντίστοιχα. Ο Σκαπουλος δεν ξέρει αν θα προφτάσει να διαβάσει κάτι αντίστοιχο που να περιγράφει και να περιστρέφεται γύρω από την τωρινή πανδημία, είναι όμως σίγουρος ότι κάποιο αντίστοιχο έργο, λογοτεχνικό;; θεατρικό;; κινηματογραφικό;; θα δημιουργηθεί και θα κυκλοφορήσει με στόχο να ζωγραφίσει την εποχή που βιώνουμε με τα χρώματα που αισθάνεται ο συγγραφέας. Για μεν τον Παπαδιαμάντη εκτιμώ πως δεν θα υπάρχει άνθρωπος που να μη γνωρίζει το διήγημά του. Άλλωστε η προβολή, τώρα τελευταία, της ομώνυμης σειράς από το κανάλι της ΕΡΤ δεν άφησε τηλεθεατή ασυγκίνητο να μην παρακολουθήσει

τις προσπάθειες της Σκεύως να μάθει ειδήσεις για τον γιό της που δούλευε σε ένα «σπόρκο» ιστιοφόρο και στη συνέχεια να πάει κοντά του, να τον περιποιηθεί, να τον σώσει από τη χολέρα του 1865. Ο Λυκούδης όμως δεν είναι τόσο γνωστός και ίσως είναι ελαφρά υποτιμημένος στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό. Κι όμως το αριστουργηματικό του διήγημα «Η ξένη του 1854» έχει μια συγκλονιστική περιγραφή των ανθρώπινων απωλειών στον Πειραιά και στην Αθήνα τα χρόνια του 1854-55. Η πρώτη αυτή φάση της χολέρας του 1854 μας θυμίζει μιαν άλλη εθνική περιπέτεια της χώρας μας, την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου. Ο πόλεμος αυτός διεξήχθη μεταξύ της Ρωσίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στην Ευρώπη ήταν γνωστή η εσωτερική διάβρωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία παρομοιαζόταν με γίγαντα με πήλινα πόδια, ή όπως προσφυώς λεγόταν «Ο μεγάλος ασθενής». Επομένως ένας πόλεμος με την εύρωστη, τότε, Ρωσία ήταν φανερό πως θα κατέληγε υπέρ της δεύτερης, η οποία θα κατέβαινε (επιτέλους) στα θερμά νερά της Μεσογείου και κατά πάσαν πιθανότητα θα κατελάμβανε τα στρατηγικά σημεία κλειδιά, του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. Μια τέτοια εξέλιξη δεν ήταν αρεστή στις Ευρωπαϊκές χώρες και για αυτό τον λόγο οι δύο μεγάλες δυνάμεις της εποχής Αγγλία και Γαλλία τέθηκαν στο πλευρό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Ελλάδα αδυνατώντας να συλλάβει τα δεδομένα της εποχής και ενεργώντας συναισθηματικά (κυρίως το βασιλικό ζεύγος Όθων και Αμαλία) ενεθάρρυνε ένοπλα εθελοντικά σώματα να εισβάλλουν στα, κατεχόμενα ακόμα από τους Οθωμανούς, εδάφη της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Μακεδονίας και να ενισχύσουν τις τοπικές εξεγέρσεις του ελληνικού στοιχείου. (Έφτασε η ώρα της υλοποίησης της Μεγάλης Ιδέας). Άγγλο και Γάλλοι δεν είδαν ευμενώς αυτή την εξέ-

g Ιστορικό αφιέρωμα στη χολέρα του 1854 εφ. «Ελεύθερος Άνθρωπος» φ.13.9.1934.

78 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118

g Εφημερίδα της Κυβερνήσεως 10.7.1854. Το Βασιλικό Διάταγμα με τα μέτρα για τη χολέρα.

λιξη που ουσιαστικά ευνοούσε τις Ρωσικές δυνάμεις και άρχισαν να στέλνουν διαβήματα στον Όθωνα επισημαίνοντας τη βαρύτητα της κατάστασης και της ελληνικής στάσης. Παρά τα επίσημα διαβήματα, παρά τις αντίστοιχες αναφορές Ελλήνων διπλωματών από Λονδίνο, Παρίσι και Κωνσταντινούπολη, η ελληνική στάση δεν άλλαξε. Η ανόρθωση της φθίνουσας δημοτικότητας του Βασιλέα Όθωνα, ίσως ήταν κι αυτή ένας λόγος για την επιμονή στην, ουσιαστικά, φιλορωσική αυτή στάση. Έτσι τον Μάϊο του 1854 πρώτα τα γαλλικά και στη συνέχεια αγγλικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν και κατέλαβαν τον Πειραιά. Υπό την πίεση της στρατιωτικής αγγλο-γαλλικής κατοχής ο Όθων διεκήρυξε ελληνική ουδετερότητα και απέσυρε σταδιακά τα ένοπλα ελληνικά σώματα από τα εδάφη που κατείχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Παράλληλα άλλαξε την κυβέρνηση του Αντώνη Κριεζή και κάλεσε από το εξωτερικό τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο για να σχηματίσει νέα κυβέρνηση. Το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης δόθηκε, κατ’ απαίτηση των Γάλλων, στον Δημήτρη Καλλέργη πρωταγωνιστή της συνταγματικής επανάστασης του 1843. Παράλληλα με την αγγλο-γαλλική κατοχή ήρθε στη χώρα, πολύ πιθανόν από τα γαλλικά στρατεύματα, η επιδημία χολέρας. Πέραν των ιστορικών εξελίξεων που συνόδευσαν την εμπλοκή της χώρας στον Κριμαϊκό πόλεμο η επιδημία επεκτάθηκε σε Πειραιά και Αθήνα και προξένησε εκατόμβες θυμάτων. Αυτή την επιδημία περιγράφει ο Εμμανουήλ Λυκούδης στο καταπληκτικό του διήγημα με τις δυνατές περιγραφές. Ο Κριμαϊκός πόλεμος τελείωσε με την ήττα των Ρώσων και τη Συνθήκη των Παρισίων του 1856. Η Αγγλο-γαλλική κατοχή της Αττικής έληξε το 1857 και απλά θύμισε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος τη θέση του και το μέγεθός του στο Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ως ανάμνηση της τρίχρονης εκείνης κατοχής παρέμεινε στον Πειραιά ο Τινάνειος κήπος, από το όνομα του Γάλλου Ναυάρχου Τινάν του επικεφαλής του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος, ο οποίος έβαλε τους άντρες του να φυτέψουν την αναξιοποίητη περιοχή μεταξύ της Αγίας Τριάδας και της Μονής του Αγίου Σπυρίδωνα. Αγαπητοί αναγνώστες. Ο Σκάπουλος θέλοντας να επισημάνει το γεγονός ότι οι επιδημίες μπορεί να αποτελέσουν ερεθίσματα για τη δημιουργία καλλιτεχνικών έργων, όπως αυτά που διάβασε όταν ήταν παιδί και ταξίδευε, εξετράπη και πάλι, σε ιστορικές περιπλανήσεις, αναλύσεις και μονοπάτια δύσβατα, για τα δικά του μέτρα.

g Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης είναι ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες λογοτέχνες, γνωστός και ως «ο άγιος των ελληνικών γραμμάτων», «η κορυφή των κορυφών» κατά τον Κ. Π. Καβάφη. Έγραψε κυρίως διηγήματα, τα οποία κατέχουν περίοπτη θέση στη νεοελληνική λογοτεχνία. h Ο Εμμανουήλ Λυκούδης ανήκει στους πεζογράφους της λεγόμενης λογοτεχνικής γενιάς του 1880. Έγραψε κείμενα κυρίως στην καθαρεύουσα και σε μια συντηρητική δημοτική. Ήταν μέλος και πρόεδρος το 1875 του φιλολογικού συλλόγου Παρνασσός. Το μεγαλύτερο μέρος του αφηγηματικού του έργου δημοσιεύτηκε στα έντυπα με τα οποία συνεργάστηκε. Άρχισε να τα εκδίδει μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια της ζωής του. Το 1923 τιμήθηκε με το Εθνικόν Αριστείον των Γραμμάτων και των Τεχνών.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118 79

ΝΑΥΤΙΚΆ ΜΟΥΣΕΊΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΊ ΦΟΡΕΊΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΚΉΣ ΠΑΡΆΔΟΣΗΣ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο, Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Αστική μη κερδοσκοπική εταιρία) Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223/28249, Fax: 26950 83748 ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Τσιλιβή, Ζακύνθου ΤΤ 22100. Τηλ. 26950 42436/ Κιν. 6974 065 776 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ.: 22890 22700/210 81 25 547, Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Ραψάνη, Χρυσοστόμου Σμύρνης 1, Τηλ: 2510 240 668, 6977 391 605, Ε-mail: nmkav.gr@gmail.com • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ & ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ (Ν.Π.Δ.Δ.) Κων/νου Καραμανλή 1, Δημαρχιακό Μέγαρο, ΤΤ18900, Σαλαμίνα. Τηλ.-fax: 213-2027316 E-mail: museum@0165.syzefxis.gov.gr

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

ΦΟΡΕΊΣ (ΙΔΡΎΜΑΤΑ - ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΑ - ΝΑΥΤΙΚΈΣ ΣΥΛΛΟΓΈΣ) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ "ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ" Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709 80 ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ 118