ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 94 by Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

ΤΕΥΧΟΣ 94 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ // ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ // ΜΑΡΤΙΟΣ 2016

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΗ

Η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή Επιμέλεια: Tου Αντιναυάρχου ΠΝ εα Ιωάννη Παλούμπη

Απόδοση τιμώN στον Κυβερνήτη της Ακταιωρού “Φαέθων” Δημήτριο Μητσάτσο Του Αντιναυάρχου ΠΝ εα Ιωάννη Παλούμπη

Τιμή στους Ήρωες του πληρώματος του ελικοπτέρου του ΠΝ που κατέπεσε στην νήσο Κίναρο Του Αντιναυάρχου ΠΝ εα Ιωάννη Παλούμπη

Εκδήλωση για την κοπήτης πρωτοχρονιάτικης πίτας των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

ΚΟΠΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΗΣ ΠIΤΑΣ του Λιμενικού Σώματος Επιμέλεια αφιερώματος: Πλοιάρχος Λ.Σ. ε.α. Νικολάος Γκλεζάκος

180 Χρόνια Δήμος Πειραιά - 120 Χρόνια Δημοτικό Θέατρο

Πειραιάς: Μια «βιομηχανική επανάσταση». Mια οικονομική αναλαμπή 1870-1920. Του Αντιναυάρχου (Ο) ε.α. Δημ. Θ. Μπαλόπουλου ΠΝ

EAST MED YACHT SHOW

Η Πρώτη Εμπλοκή του Πολεμικού Ναυτικού στον Κυπριακό Αγώνα το 1964. Π.Π. «ΦΑΕΘΩΝ» - «ΑΡΙΩΝ» Του Άγγελου Χρυσικόπουλο, Επίτιμου Αντιναυάρχου ΠΝ

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός Μια σύντομη ιστορική επισκόπηση Του Χαράλαμπου Σπυρόπουλου

Ελληνικά Αντιστασιακά Σώματα κατά την Τουρκοκρατία Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου ΠΝεα

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

Σκέψεις επί του μεταναστευτικού Του Νικολάου Σερέτη, Υποναύαρχου ΛΣ εα

Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

ΠΕΙΡΑΤΕΣ & ΚΟΥΡΣΑΡΟΙ Του Ηλία Μεταξά

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Νεας Εκδοσης Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1874-1912. τ. Α΄& Β΄ Του Αναστασίου Κ. Δημητρακόπουλου, Αντιναυάρχου ΠΝ εα

Η προετοιμασία για άμυνα της VIII μεραρχίας και η ιστορική νύχτα της 27ης προς 28η Οκτωβρίου 1940 στον τομέα ευθύνης της Του Ιωάννη Δασκαρόλη

Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο Του Δημητρίου Μηνδρινού, Αντιπροέδρου Β΄ Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και μέλους Δ.Σ. Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν.

λογοτεχνια & θαλασσα

ημερολογιο μουσειου

baρομετρο

Εξώφυλλο Γραπτή άδεια ναυσιπλοΐας στο μπρίκι “Eπαμεινώνδας”, να φέρει την ρωσική σημαία και να διαπλέει τη Μεσόγειο. Συνοδεύεται και επικυρώνεται από τη ρωσική αυτοκρατορική Βούλα. Φέρει την χρονολογία 1801. Αρ. Συλλογής: 1.215. (Βλ. σελ. 5) Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

Διαφημίσεις: Κ. Μανωλιός, Ν. Νικολαΐδης Τηλ./Fax: 210 24 35 075

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

56 64

Δημήτριος Βασιλείου, Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα. Λάδι σε ξύλο, 44x38 εκ. Συλλογή ΝΜΕ

2 Περιπλους

γαπητοί αναγνώστες, αγαπητές φίλες και φίλοι. Στα σημειώματα του εκδότου που γράφουμε σ’ αυτή τη στήλη συνηθίζουμε να ασχολούμεθα με ζητήματα διοικητικής φύσεως, ή να παραθέτουμε ανακοινώσεις που πρέπει να γνωστοποιήσουμε σε σας, τους αναγνώστες και μέλη του Μουσείου. Το παρόν τεύχος του περιοδικού καλύπτει την επέτειο της εθνικής εξέγερσης, για την οποία είμαι βέβαιη, πολλά άρθρα και αφιερώματα θα έχετε διαβάσει την περίοδο που διανύουμε, λίγο πριν και λίγο μετά την 25η Μαρτίου. Θα ήθελα λοιπόν με την ευκαιρία που μου δίνεται έχοντας στη διάθεσή μου αυτό το σημείωμα να υπογραμμίσω κι εγώ από τη σκοπιά μου τη σημασία του ναυτικού αγώνα στην εξέλιξη της εξέγερσης που ξεκίνησε το 1821, πέρασε από πολλές φάσεις και κατέληξε στη δημιουργία του πρώτου σύγχρονου ελεύθερου ελληνικού κράτους το 1830. Εξεγέρσεις υπήρξαν πολλές κατά τη διάρκεια των τεσσάρων αιώνων σκλαβιάς, που σκέπασε τους ελληνικούς πληθυσμούς το 1453, όταν καταλύθηκε και συμβολικά η Βυζαντινή (Ελληνική) Αυτοκρατορία με την πτώση της Κωνσταντινούπολης. Όλες αυτές οι απόπειρες απέτυχαν και μία πρώτη ανάλυση των λόγων της αποτυχίας είναι ότι δεν ενσωματώθηκε σ’ αυτές ναυτική συνιστώσα να υποστηρίξει τις χερσαίες επιχειρήσεις. Έτσι, ανεμπόδιστος ο εκάστοτε Οθωμανικός στόλος όλων των εποχών μετέφερε ενισχύσεις από άλλα σημεία της Αυτοκρατορίας και κατέπνιγε τις εστίες της ανάφλεξης, ενώ παράλληλα εφοδίαζε τους πολιορκημένους Οθωμανούς σε παραλιακές τοποθεσίες. Η διαφορά της εξέγερσης του 1821 είναι ότι διέθετε ένα επαναστατικό Ναυτικό το οποίο αποτελείτο από μικρά εμπορικά πλοία, ατελώς εξοπλισμένα, μόνο για την απόκρουση της ενδημούσης πειρατείας και το οποίο όχι μόνο αντιπαρατέθηκε, αλλά με την κατάλληλη και νεωτερική χρήση των πυρπολικών, κυριάρχησε στο Αιγαίο. Νομίζω όμως ότι αυτή η ναυτική πτυχή του αγώνα της Επανάστασης δεν είναι άγνωστη στους φίλους και τα μέλη του Μουσείου. Έτσι εγώ με την ευαισθησία της γυναικείας παρουσίας στην Προεδρία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, θα ήθελα να μιλήσω για την παγκόσμια πρωτοτυπία, με τα δεδομένα εκείνης της εποχής, που συνιστά η παρουσία τριών κυριών στην πρωτοπορία του ναυτικού αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης. Πρώτη η μεγάλη κυρία του Ελληνικού Επαναστατικού Ναυτικού, η Σπετσιώτισσα (Υδραίικης καταγωγής) Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα. Κόρη του Υδραίου Πινότση, γεννήθηκε στα 1771 στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης όταν η μάνα της πήγε να επισκεφτεί τον φυλακισμένο πατέρα της. Από τεσσάρων χρόνων μεγάλωσε στις Σπέτσες, παντρεύτηκε δύο φορές, στα 17 και στα 30 της χρόνια. Οι δυο της άντρες οι Σπετσιώτες Δημήτριος Γιάννουζας και Δημήτριος Μπούμπουλης σκοτώθηκαν και οι δύο από Αλγερινούς πειρατές και της άφησαν μια τεράστια περιουσία. Υπήρξε η μόνη γυναίκα που μυήθηκε από το 1816 στη Φιλική Εταιρεία. Ξόδεψε όλη την περιουσία της στα δύο πρώτα χρόνια της Επανάστασης για να σχηματίσει το δικό της εκστρατευτικό σώμα από Σπετσιώτες, τους οποίους πλήρωνε και συντηρούσε, όπως έκανε και στα πλοία της, που είχε διαθέσει στον αγώνα, με τα πληρώματά τους. Η γυναίκα που πέρασε δια πυρός και σιδήρου, που στάθηκε στις μάχες δίπλα στα παλικάρια της στην ξηρά και τα πληρώματά της στη θάλασσα, είχε έναν άδοξο θάνατο στις 22 Μαΐου του 1825. Σε λογομαχία με του Σπετσιώτες Κουτσαίους, των οποίων την κόρη είχε απαγάγει ο μικρός γιος της από τον πρώτο της γάμο, ο Ιωάννης Κούτσης την πυροβόλησε και την άφησε στον τόπο. Μετά τον θάνατό της έλαβε τον Τίτλο του Επιτίμου Ναυάρχου από την Τσαρική Ρωσία, πρωτοφανής τιμή για γυναίκα. Δεύτερη, η Μυκονιάτικης καταγωγής (από τη μητέρα της) Μαντώ Μαυρογένους. Με την έναρξη της Επανάστασης η Μαντώ πήγε στη Μύκονο και ξεσήκωσε τους κατοίκους. Με

πλοία εξοπλισμένα και επανδρωμένα με δικά της έξοδα αντιπαρατέθηκε στους πειρατές που λυμαίνονταν τις Κυκλάδες και ανακούφισε τους νησιώτες από αυτή τη μάστιγα. Αργότερα με δικό της εκστρατευτικό σώμα πολέμησε στο Πήλιο, τη Φθιώτιδα και τη Λιβαδιά. Γνωρίζοντας τις Ευρωπαϊκές γλώσσες και διαθέτοντας τον αέρα της κοσμοπολίτισσας Ευρωπαίας έγραψε συγκινητικές εκκλήσεις τις οποίες απηύθυνε προς τις κυρίες του Λονδίνου και των Παρισίων ζητώντας τη συμπαράστασή τους προς τον μαχόμενο για την ελευθερία του ελληνικό πληθυσμό. Έγινε έτσι κι αυτή ένας παράγοντας του μεγάλου φιλελληνικού κύματος που ξεσηκώθηκε στην Ευρώπη, το οποίο βοήθησε πολύ τον ξεσηκωμό. Οι δραστηριότητές της για τον αγώνα της στοίχισαν όλη της την περιουσία την οποία διέθεσε αγόγγυστα. Ο Ιωάννης Καποδίστριας της απένειμε τον Τίτλο του Επιτίμου Αντιστρατήγου, τιμή επίσης μοναδική σε γυναίκα της εποχή εκείνης. Τέλος αξίζουν δυο λόγια για τη Θρακιώτισσα, με καταγωγή από την Αίνο της Ανατολικής Θράκης, Δόμνα Βιζβίζη. Ο άντρας της ήταν καραβοκύρης και είχε δικό του εξοπλισμένο μπρίκι την «Καλομοίρα» με 140 ναύτες. Με την έναρξη της Επανάστασης οι κάτοικοι της Αίνου εξεδήλωσαν τα ζωηρά τους συναισθήματα για ελευθερία, επανεστάτησαν και κατέλαβαν το κάστρο της πόλης τους αιχμαλωτίζοντας τις τούρκικες δυνάμεις που βρίσκονταν εκεί. Η πόλη έμεινε για αρκετές μέρες στα χέρια των κατοίκων και μετά την ανακατάληψή της από τους Τούρκους, πολλοί από τους κατοίκους έσπευσαν να καταφύγουν στην επαναστατημένη Ελλάδα για να γλιτώσουν τα αντίποινα. Ο καπετάν Χατζή - Αντώνης Βιζβίζης επιβίβασε στο πλοίο του τη γυναίκα του Δόμνα και τα πέντε παιδιά του και ενώθηκε με το στόλο των Ψαριανών. Με το καράβι του υποστήριξε την Επανάσταση του Εμμανουήλ Παππά στην Χαλκιδική. Στη συνέχεια πήρε μέρος στις ναυμαχίες του Άθω, της Λέσβου και της Σάμου. Το 1822 υποστήριξε με τα κανόνια του τις επιχειρήσεις του Δημητρίου Υψηλάντη, Οδυσσέα Ανδρούτσου και Νικηταρά στην Αγία Μαρίνα της Λαμίας. Στις 21 Ιουλίου 1822, ευρισκόμενος στον Βόρειο Ευβοϊκό, ο Χατζή-Αντώνης σκοτώθηκε από βόλι στο κατάστρωμα της «Καλομοίρας» και το κουμάντο ανέλαβε η Δόμνα, η οποία συνέχισε τη συμμετοχή του πλοίου στην πολιορκία του Ευρίπου και σε πολλές άλλες ναυτικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο. Τον Σεπτέμβριο του 1824 μη μπορώντας πλέον η Δόμνα να συντηρήσει με τα χρήματά της τόσο μεγάλο καράβι με 140 άνδρες πλήρωμα, το παραχωρεί στο κράτος και η «Καλομοίρα» μετατρέπεται σε πυρπολικό. Η Δόμνα απομένει χωρίς καράβι, πάμφτωχη, με τα πέντε ορφανά και περιφέρεται στην αρχή στην Ύδρα και τη Σύρο, αργότερα στο Ναύπλιο, όπου εις μάτην ζητεί βοήθεια από τη Διοίκηση. Μετά το τέλος της Επανάστασης εγκαταστάθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου ζώντας τα υπόλοιπα χρόνια της σε μεγάλη ένδεια. Φίλες και φίλοι. Δεν επιχειρώ στο σημείωμά μου να γράψω κάποιο κομμάτι της ιστορίας, ούτε πολύ περισσότερο να πρωτοτυπήσω, όταν αυτά που γράφω είναι γνωστά σε όλους. Θεωρώ όμως υποχρέωσή μου με την ευκαιρία της μεγάλης μας επετείου, να θυμίσω την τεράστια γυναικεία συμβολή στην Επανάσταση του 1821, που φυσικά δεν εξαντλείται στις τρεις μεγάλες ηρωίδες, αλλά περιλαμβάνει σε αμέτρητους αριθμούς την ανώνυμη γυναίκα, σύντροφο, και μάνα, που υποστήριξε πίσω από τους καπνούς της μάχης, τη μεγάλη προσπάθεια του γένους, να σταθεί αντάξιο της ιστορίας του και να κερδίσει και πάλι την ελευθερία του. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Περιπλους 3

Γραπτή άδεια ναυσιπλοΐας στο μπρίκι “Eπαμεινώνδας”, να φέει την ρωσική σημαία και να διαπλέει τη Μεσόγειο. Συνοδεύεται και επικυρώνεται από τη ρωσική αυτοκρατορική Βούλα. Φέρει την χρονολογία 1801. Αρ. Συλλογής: 1.215 4 Περιπλους

Η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή Επιμέλεια: Ιωάννης Παλούμπης, Αντιναύαρχος ΠΝεα

εωρείται βέβαιο ότι οι αναγνώστες του «Περίπλου» γνωρίζουν τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή και τον σπουδαίο ρόλο που αυτή έπαιξε στην ανάπτυξη της Εμπορικής Ναυτιλίας των υπόδουλων Ελλήνων. Πήρε το όνομά της από το ομώνυμο βουλγαρικό χωριό στο οποίο υπογράφηκε και η σύναψή της σφράγισε τη λήξη και το αποτέλεσμα του πρώτου ρωσοτουρκικού πολέμου 1768 έως 1774 στη διάρκεια του οποίου η Ρωσία κατέλαβε την Αζοφική, την Κριμαία και τη Βεσσαραβία. Οι Ρώσοι νίκησαν στα διάφορα θέατρα πολέμου και οι Οθωμανοί αναγκάσθηκαν να ζητήσουν ειρήνη. Στις 21 Ιουλίου 1774 υπογράφηκε η Συνθήκη ειρήνης η οποία περιείχε πολλά καλά, αλλά και αρκετά θλιβερά σημεία για τους Έλληνες. Είναι αξιοσημείωτο ότι η Συνθήκη συντάχθηκε και υπογράφηκε μέσα σε έξι ημέρες και η αποδοχή της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία δημιούργησε τη διπλωματική βάση για περαιτέρω ρωσική επέμβαση στα εσωτερικά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που αποτελούσε και τον κύριο αντικειμενικό σκοπό των Ρώσων. Τα δύο κυριότερα σημεία της Συνθήκης που αφορούσαν τον υπόδουλο Ελληνισμό ήταν τα ακόλουθα 1. Η Ρωσία επιστρέφει στον Σουλτάνο όλα τα ελληνικά εδάφη που είχε καταλάβει στη διάρκεια του πολέμου. Συνολικά επεστράφησαν 18 νησιά του Αιγαίου και η Πελοπόννησος. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν υπολογίζεται και δεν λαμβάνεται μέριμνα για την τύχη των Ελλήνων ραγιάδων, που είχαν ξεσηκωθεί παρακινούμενοι από τους Ρώσους για να βοηθήσουν στον πόλεμο με τον ξεσηκωμό τους, τα περίφημα Ορλωφικά. Επακολούθησαν εκτεταμένες σφαγές αντεκδίκησης από τους Τούρκους, που παρέμειναν στο ελληνικό θυμικό για πολλές δεκαετίες μετά, καθιστώντας τους Έλληνες καχύποπτους και διστακτικούς σε οποιαδήποτε παρότρυνση για επανάσταση. 2. Κατοχυρώθηκε νομικά το δικαίωμα της χρήσης της Ρωσικής Σημαίας από Έλληνες πλοιοκτήτες, όπως και η ναυπήγηση εμπορικών πλοίων μεγάλου εκτοπίσματος. Χρησιμοποιώντας τη Ρωσική Σημαία και τη χορήγηση αδείας εμπορίου που έπαιρναν από τον Ναυτικό Διοικητή της Οδησσού, τα ελληνικά εμπορικά πλοία πολλαπλασιάστηκαν γρήγορα και αυξήθηκε η μεταφορική τους ικανότητα. Σε συνδυασμό και με τους λοιπούς διεθνείς γεωπολιτικούς παράγοντες που κυριαρχούσαν την εποχή εκείνη, σύντομα ο εμπορικός στόλος των ραγιάδων Ελλήνων κυριάρχησε στην Ανατολική Μεσόγειο και σχεδόν μονοπώλησε το εσωτερικό εμπόριο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και το εξαγωγικό σε σιτηρά εμπόριο της Ρωσίας. Ο εμπορικός στόλος που δημιουργήθηκε υπήρξε κυρίαρχος παράγων στον ξεσηκωμό του Έθνους το 1821. Το εξώφυλλο του ανά χείρας τεύχους του «Περίπλου» περιλαμβάνει τη φωτογραφία μιας τέτοιας άδειας επιτηδεύματος, που εκδόθηκε κατ’ επιταγή της Συνθήκης του Κιουτσούκ

Καϊναρτζή και χορηγήθηκε στο Μπρίκι «ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ». Αποτελεί ένα σπάνιο και μοναδικό έκθεμα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Είναι γραμμένο σε δύο γλώσσες Ρωσική, Λατινική και επικυρωμένο από την Τσαρική Αυτοκρατορική σφραγίδα. Φέρει χρονολογία έκδοσης 1816 και οι συνθήκες φύλαξής του μέχρι να περιέλθει στην κατοχή του Ναυτικού Μουσείου επέδρασαν δυσμενώς και μερικά τμήματά του να είναι σβησμένα. Η μεταγραφή του παρατίθεται κατωτέρω. «Κατά διαταγήν της Αυτού Μεγαλειότητος του Αυτοκράτορος και Κυριάρχου Πασών των Ρωσιών κλπ, κλπ. Ο Λίμα Μπολέοβιτς υπήκοος της Αυτού Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος, έμπορος πρώτης τάξεως του ……. επαρουσίασεν εις το Αυτοκρατορικόν Ναυαρχείον μίαν αίτησιν και ένα πιστοποιητικόν του εμπορικού συλλόγου δια να αποκτήσει την άδειαν να υψώνει την εμπορική σημαία της Ρωσίας εις το ιδιόκτητον πλοίον ονομαζόμενον ΕΠΑΜΕΙΝΩΝΔΑΣ των δύο ιστών χωρητικότητος διακοσίων ……… επτά και ήμισυ ……. Ο κυβερνήτης του πλοίου <Ο οποίος αν είναι υπήκοος Ρώσος οφείλει να έχει ουχί ολιγώτερον από το ήμισυ του πληρώματος Ρώσους. Εάν όμως είναι αλλοδαπός εις την περίπτωσιν αυτήν οφείλει να έχει το πλήρωμα αποτελούμενον κατά τα 2/3 από υπηκόους Ρώσους> δια να ασκεί το εμπόριον εις τους δύο πορθμούς ……. εις τα Δαρδανέλια του Αρχιπελάγους ……. της Οθωμανικής Πύλης ………. της Συρίας, της Αιγύπτου, της Ρωμυλίας, του Μορέως …….της Μεσογείου, δια τας άλλας θαλάσσας και δια τον Ωκεανόν. Το Αυτοκρατορικόν Ναυαρχείον εις εκτέλεσιν της υψηλής διαταγής της Αυτού Αυτοκρατορικής Υψηλότητος δίδει εις ……… μέχρις ότου το μνησθέν σκάφος ………. να μη δύναται πλέον να πλεύση, επιτρέπει να μεταφέρη εμπορεύματα, να τα ανταλάσση, να τα πωλή και να αγοράζη νέα και να κάνη οιανδήποτε ………… μετακόμισιν δια τούτο διατάσσονται αι στρατιωτικαί και πολιτικαί αρχαί εις την υπηρεσίαν της Αυτού Αυτοκρατορικής Υψηλότητος να παρέχουν εις το μνησθέν πλοίον και εις τον μνησθέντα πλοιοκτήτην οιανδήποτε και οσηνδήποτε συνδρομήν και βοήθειαν και να μην εμποδίζουν την ελευθέραν ναυσιπλοϊαν εις τους μνησθέντας τόπους, θαλάσσας κόλπους και ποταμούς συμφώνως προς τας αρχάς του διεθνούς δικαίου, καθώς εις παρομοίας περιπτώσεις θα συμβή αντιστοίχως και προς όφελος των υπηκόων εκάστης εκ των Υψηλών Δυνάμεων. Οι υπήκοοι της Αυτού Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος διατάσσονται να ακολουθήσουν επακριβώς ……… υψίστην. Εκδοθέν εις την Αγίαν Πετρούπολιν με την υπογραφή του Ναυαρχείου και με την εναπόθεσιν της ………… Αυτοκρατορικής σφραγίδος. 22 Σεπτεμβρίου 1816 Σημείωση: Τα ερωτηματικά και η ορθογραφία της μεταγραφής ετέθησαν την εποχή που αυτή έγινε Περιπλους 5

Απόδοση τιμών

στον Κυβερνήτη της Ακταιωρού “Φαέθων” Δημήτριο Μητσάτσο Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου ΠΝ εα

το Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα την Τρίτη 19 Ιανουαρίου ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Πάνος Καμμένος και ο Υπουργός Άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Χριστόφορος Φωκαΐδης απέδωσαν, με καθυστέρηση 52 χρόνων, τις οφειλόμενες τιμές στους πεσόντες Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς, Ναύτες και τον τραυματισθέντα Κυβερνήτη της Ακταιωρού «Φαέθων». Η Ακταιωρός την 8η Αυγούστου 1964 κατά τις μάχες της Τυλληρίας στην Κύπρο, χτυπήθηκε από Τουρκικά αεροσκάφη και έχασε επτά μέλη του πληρώματός της, έξι Έλληνες και έναν Κύπριο και είχε επίσης τέσσερις σοβαρά τραυματίες, μεταξύ των οποίων τον Κυβερνήτη της Ανθυποπλοίαρχο, τότε, του Πολεμικού Ναυτικού, Δημήτρη Μητσάτσο. Στη σεμνή τελετή απόδοσης τιμών παρέστησαν ο Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κύπρου Γιαννάκης Ομήρου, οι Υπουργοί Άμυνας Ελλάδος και Κύπρου που έκαναν την παρασημοφόρηση, αντιπροσωπεία της Επιτροπής Άμυνας υπό τον Πρόεδρό της Γιώργο Βαρνάβα, μέλη της αντίστοιχης Επιτροπής της Βουλής των Ελλήνων, καθώς και αντιπροσωπεία της στρατιωτικής ηγεσίας Ελλάδος και Κύπρου και των αποστράτων Αξιωματικών. Οι Υπουργοί Άμυνας μετά την απονομή της διαμνημόνευσης Αστέρα Αξίας και Τιμής στον Κυβερνήτη Δημήτρη Μητσάτσο ζήτησαν συγνώμη για την καθυστέρηση στην απονομή των τιμών. Το «Φαέθων» και το «Αρίων» ήταν τα πρώτα πολεμικά πλοία της νεοσύστατης, τότε, Κυπριακής Δημοκρατίας και αποτελούσαν δωρεά του Κύπριου

6 Περιπλους

επιχειρηματία Αναστασίου Λεβέντη. Η ιστορία των δύο Ακταιωρών και η μετέπειτα δημιουργία του Κυπριακού Ναυτικού έχει ιστορηθεί από πολλούς Αξιωματικούς του ΠΝ που βρέθηκαν τότε στην Κύπρο και συνετέλεσαν σ’ αυτή την εξέλιξη. Στις εκδόσεις του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος συμπεριλαμβάνεται το βιβλίο του Αντιναυάρχου Γεωργίου Δημητρόπουλου «Το Πολεμικό Ναυτικό στην Κύπρο 1964-1966», Πειραιάς 2011. Ανάλογο βιβλίο με τίτλο «Αναμνήσεις από το Κυπριακό Ναυτικό» έγραψε ο Αντιναύαρχος Άγγελος Χρυσικόπουλος ο οποίος προσυπογράφει και το άρθρο που ακολουθεί. Αξίζει να επισημανθεί η φράση με την οποία έκλεισε την ομιλία του ο κ. Καμμένος κατά την τελετή : «Σας ευχαριστούμε για ό,τι προσφέρατε στην πατρίδα και κυρίως σας ευχαριστούμε για την αντοχή σας μέχρι σήμερα». Στο ίδιο πνεύμα ο κ. Φωκαΐδης εζήτησε συγνώμην «…που αργήσαμε να αποδώσουμε αυτά που χρωστούσαμε» Παρ’ ό,τι είναι γνωστό στους αναγνώστες του «Περίπλου» θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο παρασημοφορηθείς Κυβερνήτης Δημήτρης Μητσάτσος έχασε το δεξί του χέρι σ’ εκείνη τη μάχη της Τυλληρίας γεγονός που τον υποχρέωσε σε αλλαγή επαγγελματικής κατεύθυνσης. Αποφοίτησε από το Πολυτεχνείο και σταδιοδρόμησε στη Ναυτιλία και τέλος είναι Γενικός Διευθυντής της HELMEPA από της ιδρύσεώς της. Ο «Περίπλους» αισθάνεται ικανοποίηση για τη δίκαιη αναγνώριση της ηρωικής προσφοράς του Κυβερνήτη και του πληρώματος της Ακταιωρού «ΦΑΕΘΩΝ».

8 Περιπλους

Τιμή στους Ήρωες του πληρώματος του ελικοπτέρου του ΠΝ που κατέπεσε στην νήσο Κίναρο

ις πρωινές ώρες της Πέμπτης 11 Φεβρουαρίου 2016 το ελικόπτερο ΑΒ-212 του Πολεμικού Ναυτικού κατέπεσε στη νησίδα Κίναρο του Ανατολικού Αιγαίου, κατά τη διάρκεια της ασκήσεως ΑΣΤΡΑΠΗ 2/16 στην οποία συμμετείχε. Το πλήρωμά του, τρία νέα παιδιά, τρία εξαιρετικά στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού απωλέσθηκαν, εκεί στα ίδια καταγάλανα νερά που θα κληθεί να δράσει το Ναυτικό ως Σώμα υπερασπιζόμενο και τον τελευταίο βράχο και το τελευταίο ελληνικό κύμα στις εσχατιές της πατρίδας μας. Τρεις θαλασσαετοί πέταξαν ψηλά και χάθηκαν μέσα στο απέραντο φως: Ο κυβερνήτης Υποπλοίαρχος Αναστάσιος Τουλίτσης, ο συγκυβερνήτης Υποπλοίαρχος Κωνσταντίνος Πανανάς και ο Ναυτίλος Ανθυπασπιστής Ελευθέριος Ευαγγέλου. Ας μην αμφιβάλλουμε όμως, όταν η πατρίδα τους χρειαστεί θα γυρίσουν. Θα ξανάρθουν σαν παράδειγμα στους καινούργιους, να θυμίσουν πως οι ήρωες που φεύγουν κατά την διάρκεια της εκτέλεσης του καθήκοντος, δεν

εξαφανίζονται. Μένουν κοντά μας και μας προστατεύουν από όλες τις υπερφίαλες αξιώσεις που εγείρονται πρόσφατα εις βάρος μας. Θα αποτελούν όμως υπενθύμιση και για τους άλλους. Θα θυμίζουν πως η συσσώρευση ιταμών αναπάντητων προκλήσεων θεριεύει την οργή του λαού μας, που ξεσπάει και συντρίβει τους επίδοξους εισβολείς στην ξηρά, στη θάλασσα και στον αέρα που μας κληροδότησαν οι πατέρες μας. Η πρόσφατη ιστορία μας αποδεικνύει την αλήθεια τούτων των λόγων και μάλιστα σε περιστάσεις, που η πλάστιγγα των δυνάμεων έγερνε πολύ περισσότερο εναντίον μας. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συμμετέχει στη θλίψη των οικογενειών των χαμένων άδικα παιδιών και εκφράζει τα συλλυπητήριά του στους οικείους τους και στο Πολεμικό Ναυτικό για την απώλεια. Αθάνατοι παραμένουν στη μνήμη μας οι νεκροί μας. Αντιναύαρχος ΠΝ εα Ιωάννης Παλούμπης Περιπλους 9

Εκδήλωση για την κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας | Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος • 24 Ιανουαρίου 2016

ην Κυριακή 24 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η παραδοσιακή τελετή αγιασμού και κοπής της πρωτοχρονιάτικης πίτας των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Η συμμετοχή των αγαπητών μελών και εκλεκτών φίλων ήταν πραγματικά αθρόα και συγκινητική. Στην πανηγυρική ομιλία της η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη τόνισε πως η παρουσία των μελών και φίλων του Μουσείου στις εκδηλώσεις του είναι σημαντική για την στήριξη της λειτουργίας του και έκανε ανακοινώσεις για τις πιο σημαντικές δράσεις που προγραμματίζει το Ναυτικό Μουσείο να υλοποιήσει το 2016. Στη συνέχεια ο Μητροπολίτης Πειραιώς κκ Σεραφείμ ευλόγησε και έκοψε την πρωτοχρονιάτικη πίτα. Την λιτή εκδήλωση κόσμησαν μουσικά οι μελωδίες της Φιλαρμονικής του Δήμου Πειραιά. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο εκπρόσωπος της Κυβέρνησης & Υπουργός Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής κ. Θεόδωρος Δρίτσας, οι Βουλευτές Πειραιώς κυρίες Γεωργία Γεννιά, Ελένη Σταματάκη και Διαμάντω Μανωλάκου, ο Δήμαρχος Πειραιά, κ. Γιάννης Μώραλης, ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου κος Διονύσιος Χατζηδάκης, ο Γενικός Γραμματέας Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής, κ. Γιάννης Θεοτοκάς. Ο Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Αντιναύαρχος Γεώργιος Γιακουμάκης ΠΝ ο Αρχηγός Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος Αθανάσιος Αθανασόπουλος Λ.Σ., ο Αρχηγός Στόλου, Αντιναύαρχος Κων/νος Καραγεώργης ΠΝ, ο Διοικη-

10 Περιπλους

τής ΣΕΘΑ, Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης ΠΝ, ο Γενικός Επιθεωρητής Ναυτικού, Υποναύαρχος Κων/νος Μανωλιουδάκης, ο Διοικητής ΣΝΔ, Υποναύαρχος Γεώργιος Λεβέντης ΠΝ, ο Υπαρχηγός ΓΕΝ, Υποναύαρχος Δημοσθένης Χέλμης ΠΝ ο Υποναύαρχος Ιωάννης Παυλόπουλος ΠΝ, Επιτελείο ΓΕΕΘΑ, ο Διοικητής Ναυτικής Διοίκησης Αιγαίου, Αρχιπλοίαρχος Πέτρος Νασόπουλος ΠΝ o Διευθυντής της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, Πλοίαρχος Λεωνίδας Τσιαντούλας ΠΝ ο Αναπληρωτής Λιμενικού Ζέας, Πλωτάρχης Παναγιώτης Μαριδάκης Λ.Σ. ο Βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, Ναυάρχος Γ. Μόραλης. Ο κ. Γεώργιος Αλεβιζόπουλος, περιφερειακός σύμβουλος ως εκπρόσωπος της Περιφερειάρχου Αττικής, ο Επίτιμος Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, κ. Παναγιώτης Κουβάτσος, ο Αντιδήμαρχος Δόμησης & Γ.Σ.Π. και Αρχιτεκτονικού & Λ.Τ.Ε. κ. Κυριάκος Σιγαλάκος, η Αντιδήμαρχος Οικονομικών κα. Γλύκα-Χαρβαλάκου Αθηνά. Ο Ακαδημαϊκός, καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας κ. Παναγιώτης Βοκοτόπουλος, ο Πρόεδρος του Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης κ. Χάρης Τζάλας, η Προϊσταμένη της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων κα. Αγγελική Σίμωσι.. Ο Πρόεδρος του Ν.Ο.Ε., κος Αλέξανδρος Παπαδόγγονας, ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη και Αντιπρόεδρος του Μουσείου, κ. Π. Λασκαρίδης, ο Γενικός Διευθυντής της Bureau Veritas, κ. Λ. Χαχάλης, ο Πρόεδρος του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών κ. Α. Βογιατζής, ο Πρόεδρος του Πολεμικού Μουσείου Υποναύαρχος Ι. Λεοντακιανάκος ΠΝ,

Κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας | Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος • 24 Ιανουαρίου 2016

ο Πρόεδρος της Λέσχης Λιμενικού Σώματος Πελοπίδας Αγγελόπουλος, ο Πρόεδρος της ΣΕΕΘΑ, Αντιστράτηγος ε.α. Λάμπρος Καζάκος, ο Πρόεδρος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, κ. Μαρίνος Τσάμης, ο Πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών Υποναύαρχος Λ.Σ. Νίκος Καβαλλιέρος, ο Πρόεδρος της Ένωσης Πλοιοκτητών Ελληνικών Σκαφών Τουρισμού (ΕΠΕΣΤ), κος. Αντώνιος Στελλιάτος, η Πρόεδρος του Συνδέσμου Γυναικών Θεσσαλονίκης Μακεδονίας εν Αθήναις κα. Καίτη Καψή, ο Γενικός Διευθυντής της Helmepa, κος Δημήτριος Μητσάτσος, ο Αντιπρόεδρος της Ένωσης Καρδιοπαθών Αξιωματικών Π.Ν.ε.α.- ΛΣ και Φίλων, ο πρώην Πρόεδρος Αναθεωρητικού Δικαστηρίου κος Ν. Μακρής, εκπρόσωποι της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού, οι εκπρόσωποι Συνδέσμου Αποφοίτων Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, οι εκπρόσωποι Συνδέσμου Αποφοίτων Σχολής Εθνικής Άμυνας, οι εκπρόσωποι του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων, ο εκπρόσωπος της Αδερφότητας των Κρητών «Ομόνοια», κος Πέτρος Κυριακάκης, ο εκπρόσωπος της Ένωσης Σπετσιωτών. Εκπρόσωποι των κομμάτων ΝΔ. Π. Μελάς, του Ποταμιού, κ. Τάσος Κοσμάτος, και των ΑΝΕΛ.

Τα δώρα της πρωτοχρονιάτικης πίτας

Τα δώρα φλουριά της πρωτοχρονιάτικης πίτας ήταν προσφορές των καλλιτεχνών, δημιουργών τους, τους οποίους και ευχαριστούμε. Τα δώρα ήταν: 1ο .Ελαιογραφία με τίτλο «Ψαροκάικα» του ζωγράφου και εκλεκτού μέλους του Μουσείου κου Σωτήρη Τζαμουράνη. 2ο . Ελαιογραφία με τίτλο «Κολυμπάρι Κρήτης, 2013» της ζωγράφου και εκλεκτού μέλους του Μουσείου κας Μαρίνας Ζωγραφάκη. 3ο . Σετ κούπες με σχέδια ιστιοφόρων πλοίων, φιλοτεχνημένα από τον Ιωάννη Παλούμπη. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ευχαριστεί τα μέλη και τους φίλους για την συμμετοχή στην εκδήλωση και εύχεται σε όλους υγεία, ευτυχία και δημιουργικό 2016.

Περιπλους 11

Ομιλία της Προέδρου κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη κατά την τελετή κοπής της Πρωτοχρονιάτικής Πίτας των μελών του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος 2016

Κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας | Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος • 24 Ιανουαρίου 2016

υρίες και κύριοι, αγαπητές φίλες και φίλοι Η κοπή της Βασιλόπιτας, όπως κάθε χρόνο, συμβολίζει το ξεκίνημα ενός καινούργιου χρόνου, που ευχόμαστε και θέλουμε να τον φανταζόμαστε, τουλάχιστον καλύτερον απ’ αυτόν που φεύγει. Όπως κάθε νέο ξεκίνημα το επενδύουμε με αισιοδοξία, έτσι και στην αρχή του νέου χρόνου πλημμυρίζουμε από ελπίδες για κάτι καλύτερο, κάτι πιο όμορφο, κάτι πιο ανθρώπινο. Κυρίες και κύριοι, για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ο χρόνος που έφυγε ήταν γενικά ένας καλός χρόνος. Σφιχτός στα οικονομικά, θα μπορούσε να ήταν χειρότερος αν αναλογισθούμε το γενικότερο οικονομικό κλίμα μέσα στο οποίο ζούμε. Πολύ καλός από πλευράς δράσεων που ανέδειξαν ακόμη περισσότερο το Μουσείο στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Ασφαλώς δεν είναι ούτε ο χρόνος κατάλληλος, ούτε άλλωστε και το νόημα της ημέρας να αναλώσω τον χρόνο σας σε λεπτομερή απολογισμό των δράσεων της χρονιάς που πέρασε. Αυτό θα γίνει στη διάρκεια της προσεχούς Γενικής μας Συνέλευσης. Δράττομαι δε της ευκαιρίας να σας παρακαλέσω να είστε όλοι παρόντες γιατί παρά το γεγονός ότι φέτος δεν διεξάγονται αρχαιρεσίες, υφίστανται εν εξελίξει ζητήματα επί των οποίων θα πρέπει να ληφθούν αποφάσεις που θα επηρεάσουν τη μελλοντική πορεία του Ιδρύματος. Στη λήψη των αποφάσεων θέλουμε την ψήφο σας ή τις προτάσεις σας

που θα διαμορφώσουν το περιεχόμενο των αποφάσεων. Παρά τα ανωτέρω όμως δεν μπορώ να μην αναφέρω επιγραμματικά λίγα πράγματα για τη χρονιά που πέρασε. Κατά το 2015 συνέχισαν τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα σε περίπου 19.000 παιδιά όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης και εξακολούθησαν να αποτελούν το πιο ζωντανό κομμάτιτου Μουσείου. Είναι ιδιαίτερα συγκινητικό να βλέπεις τα

παιδιά να περνάνε μέσα από τη θαλασσινή ιστορία της φυλής μας και να την ψηλαφούν μέσα από τα εκθέματα/κειμήλια της συλλογής μας. Ιδιαίτερα το 2015 η έκθεση «Πειραιάς το λιμάνι των τριήρων» που είναι ακόμα ανοικτή στο κοινό έδωσε κίνητρα για ιδιαίτερες αναφορές στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και την παγκόσμια σημασία της, καθώς και στην οργάνωση των πολεμικών ναυστάθμων της Αθήνας που ήταν η καρδιά της θαλασσίας ισχύος της πρώτης Δημοκρατίας του κόσμου. Τα θετικά σχόλια και ιδίως τα αιτήματα των εκπαιδευτικών συνετέλεσαν ώστε να παραταθεί η διάρκεια της μέχρι τις 27 Φεβρουαρίου. Στις αρχές του προσεχούς Ιουνίου η έκθεση θα μεταφερθεί στον χώρο των Ποσειδωνίων, όπου θα έχουν την ευκαιρία να την δουν και να την μελετήσουν οι χιλιάδες επισκέπτες της μεγάλης γιορτής της ναυτιλίας μας. Για τον νέο χρόνο προγραμματίζουμε να φιλοξενήσουμε από τον προσεχή Μάιο μια σημαντική έκθεση που συνδιοργανώνεται από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και την Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών. Το θέμα της έκθεσης είναι: «Ταξιδεύοντας προς και από το Βυζάντιο. Μεσαιωνικά λιμάνια από τον Εύξεινο Πόντο στην Ανατολική Μεσόγειο» Θα παρουσιάζονται 60 λιμάνια των παραλίων του Αιγαίου, της Κύπρου και του Ευξείνου Πόντου με ειδική αναφορά στο λιμάνι

1. Η Πρόεδρος στο βήμα του ΝΜΕ. 2. Α-Δ: Ο Υπουργός Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής Πολιτικής κος Θεόδωρος Δρίτσας, η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και ο Αντιναύαρχος κος Ιωάννης Παλούμπης ΠΝεα. 3. Η Πρόεδρος της Εταιρίας Φίλων του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά κα Ελένη Μελέτη και ο σύζυγός της με την Πρόεδρο του ΝΜΕ.

12 Περιπλους

Κάτω: Στην πρώτη σειρά Α-Δ: Ο Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής κος Θεόδωρος Δρίτσας, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Γεώργιος Γιακουμάκης ΠΝ, ο Αρχηγός του Λιμενικού Σώματος Αντιναύαρχος κος Αθανάσιος Αθανασόπουλος ΛΣ, ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος κος Κωνσταντίνος Καραγεώργης ΠΝ, ο Διοικητής ΣΕΘΑ Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης ΠΝ, ο Διοικητής ΣΝΔ Υποναύαρχος Γεώργιος Λεβέντης ΠΝ.

Περιπλους 13

Κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας | Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος • 24 Ιανουαρίου 2016

1. Α-Δ: Ο Αντιναύαρχος (Ο) κος Δημήτριος Μπαλόπουλος ΠΝ εα, ο Αρχηγός του Λιμενικού Σώματος Αντιναύαρχος Αθανάσιος Αθανασόπουλος Λ.Σ. 2. Ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πειραιώς κκ Σεραφείμ ευλόγησε την πρωτοχρονιάτικη πίτα των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. 3. Η Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιά έντυσε μουσικά την εκδήλωση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας | Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος • 24 Ιανουαρίου 2016

του Πειραιά για τη θέση του στο δίκτυο των θαλασσίων επικοινωνιών του Βυζαντίου. Το εκδοτικό μας έργο συνεχίζεται με το βιβλίο του Αντιναυάρχου Αναστασίου Δημητρακόπουλου «Η Ιστορία του Πολεμικού ναυτικού 1874-1912» Η δίτομη έκδοση περιγράφει ένα τμήμα της ιστορίας του ναυτικού που δεν έχει καταγραφεί μέχρι σήμερα και θα παρουσιαστεί στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων στις 10 Φεβρουαρίου. Μέσα στη χρονιά ευελπιστούμε ότι άλλα δύο βιβλία, με θεματολογία το ένα για το Πολεμικό ναυτικό και το άλλο για την Εμπορική Ναυτιλία, θα είναι έτοιμα και θα παρουσιασθούν στο αναγνωστικό κοινό, ενώ παράλληλα έχουμε προχωρήσει στην επανέκδοση του βιβλίου του αειμνήστου Ναυάρχου Ι. Τούμπα «Εχθρός εν όψει» κατόπιν εκφρασθείσης επιθυμίας του Αρχηγού του ΓΕΝ. Το φετεινό μας ημερολόγιο, που επίσης πωλείται στην είσοδο στην τιμή των 3 ευρώ, έχει ως θεματική του την ξυλοναυπηγική παράδοση της χώρας μας. Η συγκεκριμένη θεματική επιλέχθηκε με αφορμή το έργο που έχει αναλάβει το Μουσείο με τη συμμετοχή του στην Ομάδα Εργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού που ασχολείται με αυτόν τον τομέα του ναυτικού μας πολιτισμού. Δεν πρέπει να παραλείψω να αναφέρω ότι

μέσα στον νέο χρόνο και συγκεκριμένα τον Μάιο, θα λάβει χώρα το 10ο Συνέδριο Ναυτικών Μουσείων με διοργανωτή το Μουσείο Γαλαξιδίου. Όπως πάντα το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος έχει την προεδρία της επιτροπής συντονισμού των συνεδρίων αυτών. Τελειώνοντας θα ήθελα με χαρά να σας αναγγείλω ότι το δυσεπίλυτο επί σειρά ετών πρόβλημα της υδατοπερατότητας και των υγρασιών του Μουσείου στη διάρκεια των βροχών βαίνει προς την οριστική αποκατάσταση, χάρις στην ευαισθησία του Διοικητικού Συμβουλίου της Μαρίνας Ζέας και του Προέδρου της κ. Κυριακούλη. Είναι γεγονός ότι όπου κι αν απευθυνθήκαμε η μόνη ανταπόκριση που είχαμε ήταν της Μαρίνας Ζέας. Ο Πρόεδρος της Μαρίνας Ζέας κ. Κυριακούλης εξέφρασε την πεποίθησή του ότι η επιχειρηματικότητα πρέπει να συμβαδίζει με τον πολιτισμό και δεσμεύτηκε να υλοποίήσει το έργο από την άνοιξη όταν σταματήσουν οι βροχές. Προσωπικά, αλλά και εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου ήταν η πιο ευχάριστη είδηση το τελευταίο χρονικό διάστημα και να μου επιτρέψετε να απευθύνω και από αυτό το βήμα ένα μεγάλο Ευχαριστώ στη Μαρίνα. Κλείνοντας την εισήγησή μου θα ήθελα να σας παροτρύνω να αναλογισθείτε με πόσο λίγο προσωπικό πραγματοποιείται το έργο

του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Θα το αντιληφθείτε αν συγκρίνετε με τους αριθμούς του προσωπικού που απασχολούνται στους Δημόσιους και τους Ιδιωτικούς πολιτιστικούς φορείς. Είμαστε υποχρεωμένοι στους εθελοντές μας που συνεισφέρουν ένα μεγάλο τμήμα του χρόνου τους και επιτελούν έργο σημαντικό. Παράλληλα είμαστε υπόχρεοι σε όλους εκείνους που στηρίζουν οικονομικά τη λειτουργία του Μουσείου καθιστώντας εφικτή την υλοποίηση των δράσεών μας και που επιθυμούν να παραμείνουν ανώνυμοι. Τους ευχαριστούμε θερμά. Κυρίες και κύριοι. Για όλους αυτούς που εργάζονται στο Μουσείο, τους εθελοντές, για εμάς όλους, η μοναδική μας ανταμοιβή είναι η θέρμη της παρουσίας σας. Είναι εκείνη που μας κρατά στο μετερίζι που αναλάβαμε και που θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για να κρατήσουμε το Μουσείο μας ανοιχτό, φωτεινό φάρο της μακραίωνης ναυτικής μας ιστορίας. Να είστε βέβαιοι ότι η παρουσία σας στηρίζει το ναυτικό πολιτισμό του γένους μας. Κλείνοντας εύχομαι μια καλή και παραγωγική χρονιά για την πατρίδα μας, γεγονός που θα έχει αντανάκλαση στις ζωές όλων μας. Χρόνια Πολλά!

Κάτω: Στο στιγμιότυπο διακρίνονται οι Βουλευτές Πειραιώς κυρίες Ελένη Σταματάκη και Δήμητρα Μανωλάκου, ο Γεν. Διευθυντής της HELMEPA κος Δημήτριος Μητσάτσος, η Εκτελεστική Διευθύντρια της HELMEPA κα Χριστιάνα Πρεκεζέ, ο Πρόεδρος της Πνευματικής Εστίας Παπάγου, Υποστράτηγος εα κος Αννίβας Σιατερλής, η Προϊσταμένης της Εφορίας Εναλίων Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού Δρ Αγγελική Σίμωσι , ο Διευθυντής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών κος Αντώνης Βογιατζής , ο Πρόεδρος της ΣΕΕΘΑ Αντιστράτηγος εα Λάμπρος Καζάκος, ο Υποναύαρχος Αντώνιος Αναστασάκης ΠΝεα μέλος ΔΣ του ΣΑ/ΣΝΔ.

14 Περιπλους

Κάτω: Α-Δ: Ο Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής κος Θεόδωρος Δρίτσας, ο Γεν. Γραμματέας Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής κος Γιάννης Θεοτοκάς, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Γεώργιος Γιακουμάκης ΠΝ, ο Αρχηγός του Λιμενικού Σώματος Αντιναύαρχος κος Αθανάσιος Αθανασόπουλος ΛΣ, ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος κος Κωνσταντίνος Καραγεώργης ΠΝ, ο Διοικητής ΣΕΘΑ Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης ΠΝ, ο Διοικητής ΣΝΔ Υποναύαρχος Γεώργιος Λεβέντης ΠΝ.

Περιπλους 15

Κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας | Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος • 24 Ιανουαρίου 2016

1. Α-Δ: Ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου κος Διονύσιος Χατζηδάκης, ο Γεν. Γραμματέας του ΝΜΕ Αντιναύαρχος κος Τιμόθεος Μασούρας ΠΝ εα, ο βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Αντιναύαρχος κος Γεώργιος Μόραλης ΠΝ, ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη και Αντιπρόεδρος του ΝΜΕ κος Παναγιώτης Λασκαρίδης, η βουλευτής Πειραιώς κα Γεωργία Γεννιά. 2. Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. 3. Α-Δ: O πρώην βουλευτής Πειραιώς κος Παναγιώτης Μελάς, ο Δήμαρχος Πειραιώς κος Γιάννης Μώραλης, ο Πρόεδρος του ΝΟΕ κος Αλέξανδρος Παπαδόγγονας.

Κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας | Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος • 24 Ιανουαρίου 2016

16 Περιπλους

6 1. Η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος προσφέροντας κομμάτι Βασιλόπιτας στον κο Πελοπίδα Αγγελόπουλο, Πρόεδρο της Λέσχης Λιμενικού Σώματος. 2. Η Βουλευτής Πειραιώς κα Ελένη Σταματάκη με την Πρόεδρο του ΝΜΕ 3. Η Βουλευτής Πειραιώς κα Γεωργία Γεννιά με την Πρόεδρο του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. 4. Ο Δήμαρχος Πειραιώς κος Γιάννης Μώραλης με την Πρόεδρο του ΝΜΕ. 5. Ο βετεράνος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Ναύαρχος Γεώργιος Μόραλης και ο Δήμαρχος Πειραιώς Γιάννης Μώραλης. Στο στιγμιότυπο διακρίνονται επίσης ο Γ.Γ. του ΝΜΕ Ναύαρχος κ. Μασούρας και η κ. Μαρία Ασπρούδη. 6. Ο Αρχηγός Λ.Σ. Αντιναύαρχος Αθ. Αθανασόπουλος με την Πρόεδρο του ΝΜΕ.. 7. Η Πρόεδρος προσφέρει το κομμάτι της βασιλόπιτας στον Γ.Γραμματέα Ναυτιλίας κ. Γιάννη Θεοτοκά.

Κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας | Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος • 24 Ιανουαρίου 2016

1. Ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη και Αντιπρόεδρος του ΝΜΕ κος Πάνος Λασκαρίδης με τον Υπουργό Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής κο Θεόδωρο Δρίτσα. 2. Α-Δ: Ο Αντιναύαρχος ΛΣ εα κος Πελοπίδας Αγγελόπουλος, ο Γενικός Διευθυντής της Bureau Veritas κος Λάμπρος Χαχάλης και ο Πλοίαρχος ΕΝ κος Σπύρος Ραδίτσας. 3. Α-Δ: Ο Γενικός Διευθυντής της Bureau Veritas κος Λάμπρος Χαχάλης, ο Γενικός Διευθυντής HELMEPA κος Δημήτριος Μητσάτσος και η Εκτελεστική Συντονίστρια της HELMEPA κα Χριστίνα Πρεκεζέ.

Oι τυχεροί της κλήρωσης Κάτω: Στον κο Ελευθέριο Δαμουράκη, ερασιτέχνη μοντελιστή και μέλος του ΝΜΕ κληρώθηκε το 1ο δώρο της πρωτοχρονιάτικής πίτας που ήταν η ελαιογραφία του Σωτήρη Τζαμουράνη με τίτλο «Ψαροκάικα».

Πάνω: Στον Αντιναύαρχο ΠΝ εα κο Σταύρο Κούβαρη, μέλος του ΝΜΕ κληρώθηκε το 2ο δώρο της πρωτοχρονιάτικης πίτας που αντιστοιχούσε με το έργο της Μαρίνας Ζωγραφάκης με τίτλο «Κολυμπάρι Κρήτης, 2013».

Στον κο Νίκο Παπαδόγκωνα κληρώθηκε το 3ο δώρο, το σετ κούπες με σχέδια ιστιοφόρων πλοίων, φιλοτεχνημένα από τον Αντιναύαρχο ΠΝεα κ. Ιωάννη Παλούμπη. Ευχόμαστε και στους τρεις να είναι πάντα τυχεροί!

Περιπλους 17

ΚΟΠΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΗΣ ΠIΤΑΣ της Λέσχης του Λιμενικού Σώματος Επιμέλεια αφιερώματος: Πλοιάρχος Λ.Σ. ε.α. Νικολάος Γκλεζάκος

Με εξαιρετική λαμπρότητα η ΛΕΣΧΗ Λ.Σ., έκοψε την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα στη μεγάλη αίθουσα δεξιώσεων της Λ.Α.Ε.Δ την Πέμπτη 21 Ιανουαρίου 2016, που είχε πλημμυρήσει από μέλη και φίλους. Στη διάρκεια της εκδήλωσης ανακηρύχθηκε σε επίτιμο μέλος η κ. Μαριάνα Βαρδινογιάννη και τιμήθηκε για την μεγάλη της προσφορά και την φιλανθρωπική της δράση στον άνθρωπο και την κοινωνία. Επίσης τιμήθηκαν ο Πλωτάρχης Λ.Σ. Παντελεήμων Βατούσης (Κ.Λ/Χ ΧΙΟΥ), ο Αρχικελευστής Λ.Σ. Οδυσσέας Μαθιουδάκης (Λ/Χ ΛΕΡΟΥ) και ο Λιμενοφύλακας Αριστοκλής Σαγρές (Λ/Χ ΚΑΛΥΜΝΟΥ), που διακρίθηκαν κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους για εξαιρετικές πράξεις. Απόσπασμα από την ομιλία του Προέδρου της Λέσχης Λιμενικού Σώματος Αντιναυάρχου Λ.Σ. Πελοπίδα Αγγελόπουλου, Επίτιμου Α΄ Υπαρχηγού

(….ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ…) Όπως και κάθε χρόνο έτσι και φέτος, παραμένοντας αταλάντευτα συνεπείς στις παραδοσιακές επιταγές, βρισκόμαστε εδώ για την κοπή της Βασιλόπιτας. Θεωρώ ότι το έθιμο ειδικά για φέτος είναι σημαντικά επίκαιρο, αφού κατά την χριστιανική παράδοση, προέκυψε ότι, από εκείνο το ψωμάκι δηλαδή τη σημερινή βασιλόπιτα, στο εσωτερικό της βρισκόταν ένας μικρός θησαυρός. Φυσικά οι παραλληλισμοί, εθιμικών γεγονότων της χριστιανικής παράδοσης, με την σημερινή οικονομική κατάσταση μάλλον καθιστούν απαγορευτική την οποιαδήποτε σύγκριση. Το μόνο που ζητάμε από το θεό μας, να έχουμε ειρήνη και οικονομική ηρεμία σε εσωτερικό και διεθνές επίπεδο. Ο εορταστικός χαρακτήρας της σημερινής ημέρας συνοδεύεται και από τον απολογισμό του έργου της ΛΕΣΧΗΣ Λ.Σ. κατά την χρονιά που έφυγε οι εκτιμήσεις μας με βάση τα απολογιστικά στοιχεία είναι θετικές. Πραγματοποιήσαμε εκδρομές σε εσωτερικό και εξωτερικό, μνημόσυνο εις μνήμη όλων των στελεχών ΛΣ, τιμητικές διακρίσεις, εκδήλωση προς τιμήν του νέου Αρχηγού ΛΣ, ομιλία και χορήγηση τόμων ιστορίας ΛΣ στους Δόκιμους Σημ/ρους ΛΣ στη Σ.Ν.Δ., επισκέψεις στους ασθενείς συναδέλφους στο Ν.Ν.Α. και πραγματοποίηση Μουσικής βραδιάς με την φιλαρμονική ΛΣ την 18/6/2015 στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς σε συνεργασία με το Αρχηγείο ΛΣ-ΕΛ.ΑΚΤ. Επίσης η ΛΕΣΧΗ Λ.Σ. προτείνει να θεσπισθεί ημέρα Βετεράνου -Απόστρατου Λ.Σ. όπως έχει θεσπισθεί στις Ένοπλες Δυνάμεις, ημέρα Αποστράτων η 21η Νοεμβρίου, καθώς και στα Σώματα Ασφαλείας. Ακολουθεί σχετική αλληλογραφία στο Αρχηγείο Λιμενικού Σώματος ως και στην Ένωση Αποστράτων Λ.Σ. Επίσης η επιθυμία και η παράκληση της ΛΕΣΧΗ Λ.Σ. είναι, να υλοποιηθεί, με τη συνεργασία όλων των αρμοδίων φορέων, η ανέγερση μνημείου των πεσόντων-στελεχών Λ.Σ. στον έμπροσθεν αύλειο χώρο του Υπουργείου Ναυτιλίας-Αρχηγείου Λιμενικού Σώματος. Δέσμιοι από τους σκοπούς της ΛΕΣΧΗΣ Λ.Σ για συναδελφικότητα, πνεύμα αγάπης και αλληλεγγύης μεταξύ των συναδέλφων, λειτουργούμε πάντοτε ως μοχλός στήριξης της φυσικής Ηγεσίας του Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής. Μία ευχάριστη νότα για την αποψινή μας εκδήλωση είναι η απόφαση μας να τιμήσουμε και να ανακηρύξουμε ως Επίτιμο μέλος της ΛΕΣΧΗΣ ΛΣ τη κυρία ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΒΑΡΔΙΝΟΓΙΑΝΝΗ, Πρόεδρο του Ιδρύματος Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη, Πρόεδρο του Συλλόγου Φίλων Παιδιών με καρκίνο "ΕΛΠΙΔΑ" ως και πρέσβειρα Καλής θελήσεως της UNESCO, για την μεγάλη της προσφορά και φιλανθρωπική της δράση στον άνθρωπο και στην κοινωνία, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Επίσης, με πρωτοβουλία της ΛΕΣΧΗΣ Λ.Σ. και κατόπιν απόφασης του Αρχηγείου Λιμενικού Σώματος βραβεύονται στελέχη ΛΣ-ΕΛ.ΑΚΤ. που 18 Περιπλους

Η κα Μαριάννα Βαρδινογιάννη με τον Πρόεδρο της Λέσχης Λιμενικού Σώματος Αντιναύαρχο κ. Πελοπίδα Αγγελόπουλου.

διακρίθηκαν κατά το προηγούμενο έτος κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους για πράξεις εξαιρετικού θάρρους, γενναιότητας και προσφοράς τόσο στην Υπηρεσία όσο και στο κοινωνικό σύνολο. Για να γίνω πιο σαφής, αναφέρομαι στους: α) Π λωτάρχης Λ.Σ. Παντελεήμων Βατούση υπηρετών στο Κεντρικό Λιμεναρχείο Χίου, ως κυβερνήτης β) Αρχικελευστής Λ.Σ. Οδυσσέα Μαθιουδάκη υπηρετών στη Λιμενική Αρχή Λέρου Δωδεκανήσου και γ) Λ ιμενοφύλακας Αριστοκλή Σαγρέ υπηρετών στη Λιμενική Αρχή Καλύμνου Δωδεκανήσου. «Το κτίσιμο ενός καλύτερου κόσμου για τα παιδιά ήταν και είναι το όραμα μου» δήλωσε συγκινημένη η κ. Μαριάννα Βαρδινογιάννη σε μία τελευταία της τιμητική διάκριση από Αρχηγό ξένου κράτους. Η αγαπητή κ. Μαριάννα Βαρδινογιάννη γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι παντρεμένη με τον Ναύαρχο Βαρδή Βαρδινογιάννη και μητέρα πέντε παιδιών. Είναι διδάκτωρ Αρχαιολογίας και πτυχιούχος Ανωτάτων Σπουδών στην Ιστορία της Τέχνης και στα οικονομικά. Κατέχει πολλές ακαδημαϊκές διακρίσεις. Είναι πρέσβειρα Καλής Θελήσεως της UNESCO. Ιδρύτρια και Πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων παιδιών με καρκίνο "ΕΛΠΙΔΑ". Συμμετέχει ως μέλος Διοικητικών Συμβουλίων πολλών Ιδρυμάτων του Εξωτερικού. Έχει τιμηθεί με πολλά βραβεία και διακρίσεις από Αρχηγούς Κρατών, Οικουμενικό Πατριαρχείο, Βατικανό, Αρχηγούς Εκκλησιών και από Πανεπιστήμια και Ιδρύματα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Η UNESCO αναγνωρίζοντας το μακροχρόνιο και σημαντικό κοινωνικό έργο της κα Μαριάννας Βαρδινογιάννη, την ανακήρυξε Πρέσβυ Καλής Θελήσεως της UNESCO, σε επίσημη τελετή στην έδρα της UNESCO, στο Παρίσι το 1999. Από τότε μέχρι σήμερα εντός και εκτός Ελλάδας, συμβάλλει με την δράση της σε ζητήματα κοινωνικού, ανθρωπιστικού, εκπαιδευτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα και ειδικότερα στην προώθηση της ειρήνης, την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών, την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομίας, στην καταπολέμηση του αναλφαβητισμού ως και στον διάλογο ανάμεσα σε διαφορετικούς πολιτισμούς...

Απόσπασμα Ομιλίας της κ. Μαριάννας Βαρδινογιάννης

(….ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ…) Δεν βρίσκω λόγια να σας ευχαριστήσω για την ξεχωριστή αυτή διάκριση! Παρόλο που δεν θεωρώ τις βραβεύσεις απαΤα πρόσωπα που τίμησε η Λέσχη Λιμενικού Σώματος. Από αριστερά ο Λιμενοφύλακας Λ/Χ Καλύμνου κ. Αριραίτητες, καθώς υπηρετώ ένα έργο που αιστοτέλης Σαγρές, ο Πλωτάρχης του Κεντρικού Λιμενικού Χίου κ. Παντελεήμων Βατούσης, η κα Μαριάννα σθάνομαι ως χρέος μου, αποτελεί για μένα Βαρδινογιάννη και ο υπαξιωματικός αρχικελευστής του Λιμεναρχείου Λέρου κ. Οδυσσέας Μαθιουδάκης. μεγάλη τιμή και μου προκαλεί βαθειά συγκίνηση το γεγονός πως γίνομαι Επίτιμο Μέλος της Λέσχης Λιμενικού Σώματος. Απόσπασμα Ομιλία Πλωτάρχη Λ.Σ. Και αυτό γιατί η διάκριση αυτή προέρχεται από τον ευρύτερο χώρο κ. Παντελεήμονα Βατούση-Κυβερνήτη του Ναυτικού με τον οποίο συνδεόμαστε, ο σύζυγός μου και εγώ με (….ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ…) μακροχρόνιους άρρηκτους δεσμούς από τότε που εκείνος ήταν νεαΣας ευχαριστώ για την ιδιαίτερη τιμή που μου κάνετε να με βραβεύσερός αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού. τε. Εσείς, οι άνθρωποι που υπηρετήσατε το Λιμενικό Σώμα και γνωρίΤαυτόχρονα, βρίσκομαι εδώ ως Ελληνίδα, υπερήφανη για τις σημαζετε καλά τις δυσκολίες των επιχειρήσεων που λαμβάνουν χώρα στην ντικές υπηρεσίες που προσφέρει το Λιμενικό Σώμα στη χώρα μας. οριογραμμή της πατρίδος μας. Και με την ευκαιρία αυτή θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Αρχηγό του Παραλαμβάνω το βραβείο αυτό εκ μέρους όλων των συναδέλφων Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχο Αθανάσιο Αθανασόπουλο, και ολόπου υπηρετούν σε πλοία και σκάφη του Λιμενικού Σώματος και επικληρο το Λιμενικό Σώμα και την Ελληνική Ακτοφυλακή, για το σπουχειρούν στο Αιγαίο, έχοντας διπλή αποστολή, να επιτηρούν τα θαλάσδαίο τους, εθνικής σημασίας, έργο. σια σύνορα μας και παράλληλα να παράσχουν αρωγή σε αυτούς που Βρίσκομαι ανάμεσά σας αυτή τη στιγμή κυρίως ως Ελληνίδα μητέρα, την έχουν ανάγκη. Των συναδέλφων που επί 24 ώρες το 24ωρο όλες και ως πολίτης του κόσμου, συγκλονισμένη από τις ηρωικές, υπεράντις ημέρες του χρόνου βρίσκονται σε διαρκή ετοιμότητα για να διασώθρωπες προσπάθειες του Λιμενικού Σώματος για την διάσωση χιλιάσουν ανθρώπινες ψυχές, που κινδυνεύουν, διασχίζοντας το Αιγαίο. δων προσφύγων, που αναζητώντας μια νέα πατρίδα, και την ασφάλεια Η αύξηση των προσφυγικών ροών στα νησιά μας έφερε το Λιμενικό των παιδιών τους, βρίσκονται στη θάλασσα με κίνδυνο να χάσουν την Σώμα και τα πλοία του στο προσκήνιο και ανέδειξε την καθοριστική ίδια τους τη ζωή. συμβολή τους στη διαχείριση του παγκόσμιου αυτού φαινόμενου με τις Οι εικόνες θρήνου στις παραλίες των νησιών μας, μπορούν να διασώσεις χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών. Τα πλωτά σκάφη του αντιμετωπιστούν στη συνείδησή μας, μόνο με τις εικόνες των Κεντρικού Λιμεναρχείου Χίου πάντα παρόντα σε όλες τις επιχειρήσεις ηρώων του Λιμενικού Σώματος, που σώζουν γυναικόπαιδα μέσα έχει όλα αυτά τα χρόνια πολλές επιτυχίες να επιδείξει. Μόνο για το 2015 από τις μισοβυθισμένες λέμβους. κληθήκαμε να επέμβουμε σε δεκάδες περιστατικά έρευνας και διάΑισθάνομαι πολύ ταπεινή να βραβεύομαι απόψε μαζί με αυτούς σωσης. Επίσης λάβαμε μέρος σε πολλά περιστατικά απεγκλωβισμούς τους ήρωες, στους οποίους θα ήθελα να σφίξω το χέρι, να τους ανθρώπων από δυσπρόσιτες περιοχές. Παράλληλα πραγματοποιούμε συγχαρώ, και να τους εκφράσω ένα μεγάλο, ειλικρινές ευχαριμεταφορές ασθενών από τα νησιά Ψαρά και Οινούσσες προς τη Χίο στώ, μέσα από την καρδιά μου. αποσπώντας ευμενή σχόλια από τους κατοίκους των νησιών αυτών. Αυτή την ανάγκη ένοιωσα, από την πρώτη στιγμή που ήρθα σε επαφή Το αίσθημα της ικανοποίησης και της αγαλλίασης, που νιώθεις, με τα παιδιά των προσφύγων και τις μητέρες τους, μέσα από το πρόόταν σώζεις τη ζωή ενός ανθρώπου είναι ανεπανάληπτο. Είναι γραμμα WE CARE του Ιδρύματός μας, και είδα με τα μάτια μου, την η καλύτερη ανταμοιβή για την προσπάθεια που κατέβαλες. Είναι αγωνία για το μέλλον, την ελπίδα για το αύριο, και την ευγνωμοσύνη κάτι τόσο μεγάλο που δεν έχεις ανάγκη να εξωτερικεύσεις. Σου τους για την βοήθεια των Ελλήνων. αρκεί που το έζησες. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ τον Πρόεδρο της Στις επιχειρήσεις διάσωσης που διεξάγουμε έχουμε συμπαραστάτες Λέσχης, Αντιναύαρχο Πελοπίδα Αγγελόπουλο, για την ιδιαίτερη τιμή τους απλούς ανθρώπους, τους ψαράδες που πλησιάζουν με ενδιαφέρον αυτού του τίτλου, και όλη του τη φροντίδα για τη συμμετοχή μου. και μας ρωτάνε αν χρειαζόμαστε συνδρομή, πρόθυμοι να βοηθήσουν. Κύριε Πρόεδρε, με συγκίνησαν πολύ τα λόγια σας και η συμπαράστασή Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω: σας στο έργο μου. • Τ α πληρώματα των σκαφών για την πενταετή άψογη συνεργασία και Ευχαριστώ θερμά όλα τα μέλη της Λέσχης, για την τόσο θερμή υποδοχή!! το υψηλό αίσθημα του καθήκοντος που επιδεικνύει. Σας ευχαριστώ για το κουράγιο που μου δίνετε, στον δύσκολο αγώνα • Τ ον Λιμενάρχη Χίου Πλοίαρχο κ. Ιωάννη Αργυράκη για την αμέριστη μου, κοντά στα παιδιά που έχουν ανάγκη. ηθική συμπαράσταση στην αποστολή μας. Θα ήθελα να ευχηθώ κάθε επιτυχία στο πολύπλευρο έργο του Λιμενι• Τ ην πολιτική και στρατιωτική μας ηγεσία, διότι πάντοτε υπήρξαν στο κού Σώματος και της Ελληνικής Ακτοφυλακής, που γεμίζει όλους μας πλάι μας στις όμορφες αλλά και στις δύσκολες στιγμές που περάμε εθνική υπερηφάνεια, με αίσθημα ασφάλειας και εμπνέει τις αξίες σαμε. του εθελοντισμού και του ανθρωπισμού. Σε εσάς κύριε πρόεδρε, το διοικητικό συμβούλιο και τα μέλη της ΛέΕύχομαι να έχετε μια Καλή και Ειρηνική νέα Χρονιά, με υγεία, και πολσχης Λιμενικού Σώματος εύχομαι ευόδωση των σκοπών σας. λές επιτυχίες στο σημαντικό σας έργο!! Σε όλους σας εύχομαι καλή και ευλογημένη χρονιά» Σας ευχαριστώ» Περιπλους 19

180

180 Χρόνια Δήμος Πειραιά - 120 Χρόνια Δημοτικό Θέατρο

ην Τρίτη 29 Δεκεμβρίου 2015 αναβίωσε στον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνος Πειραιώς η ιδρυτική πράξη του Δήμου Πειραιά, καθώς στον ίδιο χώρο, το 1835, είχε γίνει η ορκωμοσία του πρώτου Δημοτικού Συμβουλίου. Χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πειραιώς και Φαλήρου κ,κ. Σεραφείμ, τελέστηκε δοξολογία. Ο Δήμαρχος Πειραιά εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κος Γιώργος Δαβάκης ανέγνωσε το Α΄ Πρακτικό του Δημοτικού Συμβουλίου και η Διευθύντρια Πολιτισμού του Δήμου, ιστορικός κα Ευαγγελία Μπαφούνη έκανε μία σύντομη αναδρομή στην ιστορία του νεότερου Πειραιά. Στην συνέχεια στο κατάμεστο Δημοτικό Θέατρο πραγματοποι-

20 Περιπλους

ήθηκε μουσική εκδήλωση για τον εορτασμό της επετείου για τα 120 χρόνια από την έναρξη λειτουργίας του θεάτρου. Καλλιτέχνες της λυρικής σκηνές μάγεψαν το κοινό με τις εξαιρετικές ερμηνείες κομματιών του διεθνούς οπερετικού ρεπερτορίου. Στην εκδήλωση συμμετείχαν επίσης σπουδαστές από το Μουσικό Σχολείο Πειραιά. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής κος Νίκος Διαμαντής εκφώνησε την σχετική πανηγυρική ομιλία με συνοπτική περιγραφή της ιστορίας του Δημοτικού Θεάτρου. Στις λαμπρές εκδηλώσεις για την διπλή επέτειο της πόλης του Πειραιά συμμετείχαν εκπρόσωποι της πολιτικής ηγεσίας του τόπου, Υπουργοί, Βουλευτές, Αντιπεριφερειάρχες, Περιφερειακοί Σύμβουλοι, Αντιδήμαρχοι, Δημοτικοί και Κοινοτικοί Σύμβουλοι, εκπρόσωποι φορέων και συλλόγων της πόλης και πλήθος κόσμου.

Ομιλία Δημάρχου Πειραιά κ. Γιάννη Μώραλη στην εκδήλωση για τον εορτασμό των 180 ετών του Δήμου Πειραιά στον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα

υρίες και κύριοι καλησπέρα σας, Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας σήμερα εδώ σε αυτή την ιδιαίτερη επέτειο για την πόλη μας. Είναι -θα έλεγα- μια σεμνή, λιτή τελετή, αλλά με ιδιαίτερη σημειολογία. Είναι πολύ συγκινητικό το ότι βρισκόμαστε σήμερα στον ιερό ναό του Αγίου Σπυρίδωνα, στο ίδιο μέρος και την ίδια ημέρα κατά την οποία ορκίστηκε το πρώτο δημοτικό συμβούλιο του Πειραιά, πριν από 180 χρόνια. Ο Δήμος Πειραιά αποτελεί έναν από τους πρώτους Δήμους του σύγχρονου Ελληνικού κράτους μετά την ελληνική επανάσταση. Η επέτειος αυτή είναι μια ιδανική ευκαιρία για να ξαναθυμηθούμε την ιστορία και να ξαναγνωρίσουμε την πόλη μας, όλα εκείνα τα στοιχεία που έχουν καθορίσει τη φυσιογνωμία και τον σύγχρονο χαρακτήρα της. Η πορεία του Πειραιά από το 1835 έως σήμερα αντανακλά ουσιαστικά και την ιστορία της νεότερης Ελλάδας, από τα πρώτα βήματα για τη δημιουργία οργανωμένου κράτους, έως τις ημέρες μας. Η ευκαιρία για την αναγέννηση του Πειραιά δίδεται το 1834, με τη μεταφορά της πρωτεύουσας της Ελλάδας από το Ναύπλιο στην Αθήνα. Είναι το γεγονός που καθόρισε την πορεία του σύγχρονου Πειραιά. Η πόλη πρέπει να εποικισθεί και το λιμάνι να αναπτυχθεί, για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της γειτονικής πρωτεύουσας. Το 1835 ορκίζεται η πρώτη δημοτική αρχή του Δήμου Πειραιά. Στον Πειραιά καταφθάνουν κάτοικοι από τα νησιά, την Πελοπόννησο και αλλού, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Αυτοί οι άνθρωποι αποτέλεσαν την ψυχή και τη δύναμη του Πειραιά, στο πέρασμα των δεκαετιών. Στα χρόνια που ακολουθούν, η πόλη θα γνωρίσει μεγάλη δημογραφική, οικονομική και οικιστική ανάπτυξη και τις τρεις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα θα εξελιχτεί στην εμπορική και βιομηχανική πρωτεύουσα της χώρας. Και φυσικά, στο πρώτο λιμάνι της. Ο Πειραιάς, στις αρχές του 20ού αιώνα, αριθμεί ήδη 75.000 κατοίκους και στον Τύπο της εποχής χαρακτηρίζεται ως «η πόλη της εργασίας». Ακολουθεί η προπολεμική περίοδος που στο πνεύμα της επο-

χής, βρήκε την καλύτερη έκφρασή της στη δημιουργία και την ανάπτυξη του Νέου Φαλήρου. Στα μέσα της δεκαετίας του 1920 εγκαθίστανται στον Πειραιά οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Οι βιομηχανίες γεμίζουν με νέα εργατικά χέρια. Ο πληθυσμός της πόλης διπλασιάζεται. Ο ρόλος των προσφύγων υπήρξε καθοριστικός για τη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Πειραιά. Κομβικό σημείο στην εξέλιξη της πόλης ήταν ο σφοδρός βομβαρδισμός της 11ης Ιανουαρίου 1944 από την αγγλο-αμερικανική αεροπορία που έπληξε ανεπανόρθωτα τον Πειραιά, προκαλώντας τεράστιες ζημιές στη βιομηχανική του υποδομή. Η μείωση του πληθυσμού με τη μετακίνηση πολλών Πειραιωτών στην Αθήνα εξαιτίας των βομβαρδισμών και ο εμφύλιος που ακολουθεί, επιτείνουν το πρόβλημα. Μετά τον πόλεμο, τίποτα όμως, δεν θα είναι το ίδιο. Οι κατά καιρούς προσπάθειες ανασυγκρότησης της πειραϊκής βιομηχανίας δεν θα έχουν μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Στις μέρες μας, ο Πειραιάς, όπως και ολόκληρη η χώρα, καλείται να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της πολυετούς οικονομικής κρίσης. Την ανεργία, τη φτωχοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού, την ανασφάλεια ειδικά των νέων, για το μέλλον. Με αυτό το βαρύ ιστορικό φορτίο και απέναντι στις προκλήσεις της εποχής μας η δημοτική αρχή οφείλει να απαντήσει με σημαντικές παρεμβάσεις, στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της, που θα επιτρέψουν στον Πειραιά να ανακτήσει την αίγλη και την οικονομική θέση που του ανήκει, ως το σημαντικότερο εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο της Ανατολικής Μεσογείου. Ο Πειραιάς για να αναπτυχθεί οικονομικά, πρέπει να κοιτάζει προς τη θάλασσα. Το λιμάνι, η ναυτιλία, ο τουρισμός είναι οι τομείς εκείνοι οι οποίοι θα βοηθήσουν την πόλη να σταθεί ξανά στα πόδια της, είναι οι πυλώνες του δικού μας αναπτυξιακού προγράμματος για τον Πειραιά. Θέλουμε μια πόλη που θα έχει στο επίκεντρο τον άνθρωπο, τα παιδιά μας, τους νέους, τις παραγωγικές ηλικίες, τους ηλικιωμένους. Θέλουμε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής σε όλες τις γειτονιές του Πειραιά. Αυτό επιδιώκουμε για τον Πειραιά και η ευχή μου είναι, σε έναν τέτοιο Πειραιά να γιορτάσουμε την επόμενη ιστορική επέτειο για την πόλη μας. Σας ευχαριστώ πολύ.»

Ο Δήμαρχος Πειραιά κος Γιάννης Μόραλης εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας στον Ι.Ν. Αγίου Σπυρίδωνα.

Περιπλους 21

Ιστορία του Πειραιά. Ομιλία της Διευθύντριας Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά κας Λίτσας Μπαφούνη

ι μαρτυρίες που έχουμε για τον Πειραιά της προεπαναστατικής περιόδου είναι λίγες και προέρχονται κυρίως από κείμενα των περιηγητών. Μερικά διάσπαρτα έγγραφα βρίσκονται στη συλλογή του Ιωάννου Αλεξάνδρου Μελετοπούλου, κάποια άλλα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, ενώ στα Εθνικά Αρχεία της Γαλλίας υπάρχουν αναφορές των Γάλλων προξένων, που καλύπτουν την περίοδο 1684-1791. Όλες οι παραπάνω πηγές συγκλίνουν σ’ ένα σημείο: την έλλειψη κατοίκων και οικισμού στον Πειραιά. Από το 1825 γίνεται προσπάθεια από το Υπουργείο Εσωτερικών να καταγραφούν οι εθνικές γαίες στον Πειραιά για να εγκατασταθούν οι Ψαριανοί. Οι Αθηναίοι θα αντιδράσουν, αμφισβητώντας το χαρακτηρισμό «εθνικές γαίες» και διεκδικώντας την κυριότητα αρκετών περιοχών. Το νεοσύστατο ελληνικό κράτος δεν θα προχωρήσει στη διανομή τους. Ωστόσο, η απόφαση για τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του λιμανιού. Ο Πειραιάς ήταν πρωτίστως το γειτονικό στην πρωτεύουσα λιμάνι, σε μία περίοδο-μακρά μάλιστα περίοδο- που οι χερσαίες μετακινήσεις όταν δεν ήταν αδύνατες, ήταν εξαιρετικά δύσκολες και επικίνδυνες. Ο ασφαλέστερος λοιπόν τρόπος για να φτάσει κανείς στην πρωτεύουσα ήταν η θάλασσα. Ο Πειραιάς που απέχει μόνο οκτώ χιλιόμετρα θα αναδειχτεί εκ των πραγμάτων σε συνδετικό κρίκο με την υπόλοιπη Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό και το κυριότερο: Αυτό το γειτονικό στην πρωτεύουσα αλλά έρημο λιμάνι θα προσφέρει τη δυνατότητα της προσπάθειας και της δοκιμής στους νέους κατοίκους. Στις 29 Δεκεμβρίου 1835 στο μισοερειπωμένο μοναστήρι το Αγίου Σπυρίδωνα, μοναδικό φάρο ζωής στο έρημο λιμάνι για κάποιους από τον 12ο και για κάποιους άλλους από τον 16ο αιώνα, ορκίζεται το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης με δήμαρχο τον Υδραίο Κυριάκο Σερφιώτη. Δειλά-δειλά κάνουν την εμφάνιση τους και οι πρώτοι κάτοικοι που προέρχονται απ΄όλη την ελεύθερη Ελλάδα, αλλά κυρίως από τις ανατολικές ακτές τις Πελοποννήσου, τη Χίο και την Υδρα. Οι πρώτοι κάτοικοι στήνουν τους πρώτους φούρνους αλλά και μανιφακτούρες, μικροβιοτεχνίες δηλαδή τροφίμων για τα πληρώματα των πλοίων, και σχοινοπλοκεία, οτιδήποτε δηλαδή έχει να κάνει με τις δραστηριότητες του λιμανιού ενώ παράλληλα οι κατασκευή κατοικιών και μαγαζιών θα προσανατολίσει πολλούς από τους νέους κατοίκους στην κατασκευή και το εμπόριο τούβλων, κεραμιδιών αλλά και ξυλείας. Ο δημοτικός μηχανισμός που θα τεθεί σε λειτουργία από την επομένη της ορκωμοσίας του Δημοτικού Συμβουλίου θα παρακολουθήσει με το άγρυπνο μάτι του, έτσι όπως τουλάχιστον το ανιχνεύουμε από το Δημοτικό Αρχείο όλες τις πλευρές της αγωνίας των εποικιστών 22 Περιπλους

να ρυθμίσουν τα της εγκατάστασής τους, όλη τους την προσπάθεια να ριζώσουν και μαζί τους να ριζώσει και η ίδια η πόλη. Τα προβλήματα που θα ανακύψουν είναι πολλά. Θα περιοριστώ να αναφέρω ελάχιστα: -το περίφημο λιμάνι της αρχαιότητας λόγω των προσχώσεων του Κηφισού σε πολλά σημεία δεν είναι διαπλεύσιμο - ο καθορισμός των ιδιοκτησιών αποδεικνύεται γολγοθάς - ενώ η έλλειψη οποιασδήποτε υποδομής κάνει τη διαβίωση εξαιρετικά δύσκολη. Ξένοι επισκέπτες, αξιωματούχοι ή κυρίες της τιμής που φτάνουν περιγράφουν με τα μελανότερα χρώματα τόσο το λιμάνι, όσο και το άλλο ταξίδι από τον Πειραιά στην Αθήνα μέσω της υπό χάραξιν οδού Αθηνών-Πειραιώς: ψωραλέα άλογα, ξεχαρβαλωμένοι αραμπάδες, σκόνη και μύγες μετατρέπουν τη διαδρομή από το λιμάνι στην πρωτεύουσα σε κόλαση. Και ενώ μέσα στην καθημερινότητα των αρχών του 19ου αιώνα όλα φαίνονται να μένουν ίδια, εντούτοις όλα αλλάζουν. Πριν εκπνεύσει η πρώτη δεκαετία δημιουργίας της νεότερης πόλης του Πειραιά, το 1836 χτίζεται το πρώτο σχολείο αρένων το «αλληλοδιδακτικό» και ένα χρόνο αργότερα το «Παρθενικό Σχολείο» ενώ συγχρόνως εγκαθίσταται στην πόλη η Σχολή Ευελπίδων που θα παραμείνει έως τα τέλη του αιώνα. Το πρώτο όμως σημάδι που φανερώνει ότι κάτι πραγματικά αρχίζει να αλλάζει στην ιστορία της πόλης αλλά και της Ελλάδας είναι η λειτουργία του μεταξουργείου του Λουκά Ράλλη, που υπήρξε το πρώτο ατμοκίνητο εργοστάσιο στην Ελλάδα (1846). Ο Λουκάς Ράλλης λίγα χρόνια αργότερα, το 1855, θα εκλεγεί δήμαρχος της πόλης ενώ χάρη στην αποφασιστική του μεσολάβηση ο Ιάκωβος Ράλλης, ένα χρόνο αργότερα θα προσφέρει την περιουσία του για την ίδρυση

των Ραλλείων Σχολών. Τα πρωτοπόρα βήματα του Λουκά Ράλλη θα ακολουθήσουν ύστερα από χρόνια όμως και άλλοι τολμηροί και θαρραλέοι που θα μετατρέψουν το λιμάνι στην πρώτη βιομηχανική πόλη της χώρας. Η εκβιομηχάνιση της Ελλάδας θα αρχίσει εδώ στον Πειραιά. Και ο Πειραιάς θα βιώσει και θα πληρώσει περισσότερο από κάθε άλλη πόλη, αυτή του τη πρωτοπορία. Τα παραδείγματα αφθονούν. Ο Βασιλειάδης που ίδρυσε το ομώνυμο μηχανουργείο το 1860 θα περάσει μέσα από συμπληγάδες πριν αναδειχτεί ένας από τους σημαντικότερους βιομήχανους. Ανάλογο και το παράδειγμα των αδελφών Ρετσίνα με την Κλωστοϋφαντουργία τους. Τα ντρίλια του Ρετσίνα, πρόγονος του σημερινού μπλουτζήν θα αποδειχτεί σε βάθος χρόνου, ένα εξαιρετικής ποιότητος ανθεκτικό ύφασμα με χαμηλή τιμή. Ειδικό μάλιστα για βαριές χρήσεις όπως αυτές των εργατών των εργοστασίων και των καραγωγέων. Από τα πρώτα της κιόλας βήματα η πόλη παράλληλα με την οικονομική της ανάπτυξηγιατί τι άλλο μπορεί να σημαίνει όλη αυτή η βιομηχανική της δραστηριότητα-δείχνει ιδιαίτερη φροντίδα για την πνευματική της ζωή. Την έκδοση του πρώτου περιοδικού στην ιστορία της πόλης του «Παιδαγωγού», πολύ πρώιμα το 1839, θα ακολουθήσει με καθυστέρηση έστω και δέκα χρόνων η έκδοση της πρώτης εφημερίδας του Παντολέοντα Καμπούρογλου «Ο Ερμής του Πειραιώς». Γύρω στα 1870 η πόλη πια αριθμεί περίπου 11.000 κατοίκους, τόσους όσους προέβλεπε το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της πόλης των Κλεάνθη και Σάουμπερτ. Ο ασήμαντος προορισμός του 1835 έχει γίνει η πιο σημαντική ελληνική πόλη μετά την πρωτεύουσα. Το κέντρο του εμπορίου και της βιομηχανίας. Και έχει αδιάψευστους μάρτυρες την σιδηροδρο-

Η Διευθύντρια Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά κα Ευαγγελία Μπαφούνη.

μική γραμμή που την συνδέει με την πρωτεύουσα, το λαμπρό κτίριο του χρηματιστηρίου, το περίφημο Ρολοϊ (1875), το πρώτο νοσοκομείο της πόλης το Τζάνειο (1875), αλλά και τα δύο ορφανοτροφεία το Ζάννειο Ορφανοτροφείο Αρρένων και το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο θηλέων. Είναι η στιγμή που το σύνολο των ιστορικών που ασχολήθηκαν τόσο με την ιστορία του Πειραιά, όσο και με την ιστορία της εκβιομηχάνισης, τοποθετούν την περίφημη «απογείωση της βομηχανίας». Ετσι από την «ασήμαντη τοποθεσία» όπως περιγράφει ο Depping τον Πειραιά το 1823 θα περάσουμε μερικά χρόνια αργότερα, το 1888, στη γεμάτη έκπληξη και θαυμασμό περιγραφή του Γιάννη Ψυχάρη: «Κατέβηκα στον Περαία κι απορούσα μ΄όσα βλέπανε τα μάτια μου. Τι ακάματος λαός! Τι ενέργεια που την έχει! Με τι πόθο πιάνει δουλειά! Είναι δεν είναι πενήντα χρόνια, μόλις ύπαρχε η Αθήνα. Κοντεύουνε τριάντα χρόνια που πήγα πρώτη φορά παιδί στον Περαία, και μόλις ύπαρχε ο Περαίας. Σήμερα βλέπεις παντού δρόμους, μαγαζιά, μηχανές, φάμπρικες, βιομηχανία, κίνηση και εμπόριο. Οι φάμπρικες αυτές πόσο μου αρέσουνε! [….] Τραβάτε, παιδιά, ίσια στον Περαία, να μάθετε τη γλώσσα». Στις φάμπρικες όμως αυτές που τόσο φαίνεται να θαυμάζει ο Ψυχάρης την ίδια εποχή απασχολείται το 53% των βιομηχανικών εργατών της χώρας. Στα εργοστάσια των αδελφών Ρετσίνα, του Βολονάκη, του Φινόπουλου, του Δημοσθένη Πουρή, του Δηλαβέρη, του Βασιλειάδη, του Τζών Μακ Δούαλ καθώς και πολλών άλλων, την ίδια περίοδο εργάζονται 2.200 άτομα, από τα οποία οι 1848 είναι γυναίκες και κορίτσια και 382 άνδρες και παιδιά. Ακόμη και αν η πηγή από την οποία προέρχονται δεν είναι ακριβής, δείχνει παρόλα αυτά την αναλογία, ένας άνδρας προς 6 γυναίκες. Ο δρόμος της εκβιομηχάνισης δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Την ίδια περίοδο, ο σπουδαίος Έλληνας θαλασσογράφος Κωνσταντίνος Βολανάκης αδελφός του Αθανασίου Βολονάκη-ενός εκ των πρώτων ιδιοκτητών νηματουργείου στον Πειραιά - «περνά» από την πόλη και στο πέρασμα του αυτό αφήνει ανεξίτηλα σημάδια. Όταν το 1883 ανακοινώνει στο φίλο του το γνωστό ζωγράφο Νικόλαο Γύζη την πρόθεση του να εγκατασταθεί στον Πειραιά λόγω των προβλημάτων της υγείας της γυναίκας του εκείνος θα αντιδράσει λέγοντας: « θα πάς εις ένα τόπον όπου οι πίνακες ζωγραφικής πωλούνται εις τον Τινάνειο Κήπο?». Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης όμως φαίνεται ότι είχε πάρει την απόφαση της εγκατάστασης του. Το 1895 δημιουργεί το «Καλλιτεχνικό Κέντρο» στο οποίο έρχονται να εργαστούν πολλοί ζωγράφοι υπό την επίβλεψη του, δημιουργώντας Σχολή που έχει επηρεαστεί έντονα από τον δάσκαλο. Λίγο πριν το γύρισμα του αιώνα η πόλη θα βρεθεί στο καλύτερο σημείο της. Η βιομηχανία σε συνδυασμό με την ναυτιλία -όλα πια κινούμενα με τον ατμό- θα της επιτρέψουν να συσσωρεύσει πλούτη και κεφάλαια. Ο δήμαρχος Θεόδωρος Ρετσίνας θα συνδέσει το όνομά του με το μεγαλύτερο έργο της πό-

λης: Το Δημοτικό Θέατρο. Η αστική τάξη του Πειραιά θα μπορεί πια να περιφέρει τα πανάκριβα ενδύματα και κοσμήματά της, εκτός από τους χορούς που διοργανώνονται συχνά πυκνά και σ΄ένα ναό της τέχνης αντάξιο της οικονομικής της δύναμης. Το Δημοτικό Θέατρο άλλωστε αποτέλεσε για δεκαετίες, μοναδικό σύμβολο της ακμής και της οικονομικής ευρωστίας της πόλης στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Από την άλλη μεριά η ίδια αυτή αστική τάξη, συνεπικουρούμενη από τα λαϊκότερα στρώματα και για τελείως διαφορετικούς λόγους θα αντιδράσει έντονα σ΄ένα άλλο μεγαλεπήβολο σχέδιο του Ρετσίνα: Την μεταφορά του Νεκροταφείου από τον Άγιο Διονύσιο όπου είχαν φτάσει τα όρια της πόλης ενώ συγχρόνως είχαν χτιστεί οι οίκοι ανοχής, τα Βούρλα, σε συνδυασμό με τον κορεσμό του χώρου, σε μία άλλη πολύ μακρινή περιοχή για τα τότε δεδομένα την Ευγένεια, μετέπειτα Ανάσταση. Στην αρχή η γκρίνια ήταν πολύ μεγάλη, αλλά σιγάσιγά το νέο νεκροταφείο κυρίως λόγω της έκτασης του θα προσφέρει την ευκαιρία στους αστούς Πειραιώτες να μεταφέρουν στο προαύλιό του, την αγάπη τους για την πολυτέλεια. Τα σημαντικότερα ταφικά μνημεία του νέου νεκροταφείου, όπως οι οικογενειακοί τάφοι των Σέρμπου, Δηλαβέρη, Μακ Δούαλ αλλά και του Αφεντούλη και του Μεταξά θα φιλοτεχνηθούν από σπουδαίους Τηνιακούς γλύπτες στα πρότυπα του Α΄ Νεκροταφείου της Αθήνας. Γύρω από το κέντρο του Πειραιά δημιουργούνται άλλοι μικροί δορυφόροι, όπως το Φάληρο, αυτή η μαγική πολιτεία που υπήρξε στην πραγματικότητα το πρώτο σπουδαίο, ελληνικό κοσμοπολίτικο θέρετρο. Τα πολυτελή ξενοδοχεία του, η Εξέδρα, η Ταραντέλλα, τα Λουτρά, η Έπαυλις του Σουρή η ανέμελη ζωή σ΄αυτό τον τόπο που η Belle-epoque a la grecque βρήκε την καλύτερή της έκφραση θα αιχμαλωτίσουν τα βλέμματα που δεν θα μπορέσουν να διακρίνουν να ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια η μία μετά την άλλη οι καμινάδες σημαντικών εργοστασίων. Ο Πειραιάς, περισσότερο από κάθε άλλη πόλη της χώρας, θα βιώσει την απόπειρα της εκβιομηχάνισής της αλλά και την ένταση μίας τέτοιας διαδικασίας, η οποία θα τον διατηρήσει στο προσκήνιο της ελληνικής ιστορίας τον 19ο αιώνα. Με το γύρισμα του αιώνα και κυρίως μετά την εγκατάσταση των προσφύγων- τελευταία ουσιαστικά αναλαμπή στην πρόσφατη ιστορία του- θα παρακολουθήσει την παράλληλη ανάπτυξη της βιομηχανίας και σε άλλες περιοχές εκτός από την δική του. Διαδικασία που υπήρξε αποτέλεσμα πολλών παραγόντων όπως: της αλλαγής του κέντρου βάρους της οικονομίας, της απόλυτης ταύτισης πρωτεύουσας και ελληνικού κράτους, τα σύνορα του οποίου εν τω μεταξύ έχουν αλλάξει με την προσάρτηση νέων περιοχών, της χάραξης χερσαίων δρόμων, της ύπαρξης του στοιχειώδους έστω σιδηροδρομικού δικτύου κ.α. Η συγκυρία λοιπόν που «γέννησε» τον Πειραιά και του πρόσφερε την ευκαιρία να αναπτυχθεί –η γειτνίασή του δηλαδή με την πρωτεύουσα Αθήνα – ενώ σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα θα θεωρηθεί ευεργετική, λίγο αργότερα με το γύρισμα του αιώνα θα απο-

τελέσει τροχοπέδη όπως τονίζουν με κάθε ευκαιρία οι Πειραιώτες. Παρόλα αυτά στις αρχές του αιώνα στον Πειραιά κάνουν για πρώτη φορά την εμφάνιση τους μεγάλες βιομηχανικές-χημικές μονάδες. Η ΧΡΩΠΕΙ, τα Λιπάσματα της Δραπετσώνας, η Τσιμεντοβιομηχανία ΤΙΤΑΝ και μετέπειτα ο Ηρακλής αλλά και ο ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ είναι οι πιο χαρακτηριστικές. Οι πρωταγωνιστές πίσω από αυτές οι ίδιοι: ο Νικόλαος Κανελλόπουλος, ο Αλέξανδρος Ζαχαρίου, ο Οικονομίδης γνωστοί από τα φοιτητικά τους χρόνια στο σπουδαιότερο εκπαιδευτικό ιδρυμα της Ευρώπης: Το πολυτεχνείο της Ζυρίχης. Μετά το τέλος του τραυματικού Α΄Παγκοσμίου Πολέμου οι άνθρωποι θα βρεθούν μπροστά σε μία νέα πραγματικότητα: Την Οκτωβριανή Επανάσταση αλλά και τις εργατικές διεκδικήσεις. Λίγο πριν την έλευση των προσφύγων, το 1922 η πειραϊκή βιομηχανία φαίνεται να έχει χάσει το σταθερό της βήμα. Η εγκατάσταση των προσφύγων, από την μια θα εκτινάξει τον πληθυσμό της πόλης από 125.000 το 1920 σε 250.000 κατοίκους στα τέλη της ίδιας δεκαετίας και από την άλλη θα προσφέρει στην πόλη ή καλύτερα στην βιομηχανία της το φιλί της ζωής: γιατί οι εξαθλιωμένοι στο μεγάλο τους μέρος πρόσφυγες είναι φτηνά αλλά κυρίως ειδικευμένα χέρια για την βιομηχανία που μοιάζει να παραπαίει. Εκείνο όμως που θα αποτελέσει τη χαριστική βολή για την πόλη είναι ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι Γερμανικές Δυνάμεις Κατοχής θα εκμεταλλευθούν όσο μπορούν τις πειραϊκές βιομηχανίες για τα στρατεύματα Κατοχής. Και το Μεγάλο Λιμάνι θα γίνει το σημαντικότερο κέντρο ανεφοδιασμού για τις δυνάμεις του Άξονα στη Βόρεια Αφρική αλλά και το Αιγαίο Πέλαγος. Όλα αυτά θα το καταστήσουν ένα πρώτης τάξεως στόχο στο καινούργιο στρατηγικό παιχνίδι που λέγεται: βομβαρδισμοί πόλεων. Ο Πειραιάς σε όλη την διάρκεια του πολέμου θα βομβαρδιστεί με σφοδρότητα με σημείο αιχμής τον βομβαρδισμό της πόλης από τους Συμμάχους στις 11 Ιανουαρίου του 1944. Η πόλη νεκρώθηκε για μήνες ενώ οι νεκροί θα πρέπει να έφτασαν τους χίλιους. Ο ακριβής αριθμός των τραυματιών δεν στάθηκε δυνατόν να υπολογιστεί, αφού ήταν αδύνατον να τους δοθούν και αυτές οι πρώτες βοήθειες. Ακόμη και σήμερα οι επιζήσαντες Πειραιώτες αναρωτιούνται ποιος ήταν ο στόχος αυτού του αδικαιολόγητου βομβαρδισμού αφού στην ουσία «επλήγη αυτή αύτη η καρδία της πόλεως» σύμφωνα με τα δημοσιεύματα του τύπου της εποχής. Η εξήγηση ότι ο στόχος ήταν να αποκοπούν οι Δυνάμεις Κατοχής από τον υπόλοιπο κόσμο ώστε να οδηγηθούν στην συνθηκολόγηση και το αναγκαστικό τέλος του πολέμου δεν φαίνεται να ικανοποιεί κανέναν. Στόχος που τελικά επιτεύχθηκε με πολύ σοβαρές όμως παράπλευρες απώλειες: την εκ βάθρων καταστροφή της βιομηχανίας της πόλης αλλά και την αλλοίωση της φυσιογνωμίας της. Οι Πειραιώτες, κυρίως οι εύποροι Πειραιώτες, αναζήτησαν την ασφάλεια στην ανοχύρωτη πόλη Αθήνα χωρίς να επιστρέψουν έκτοτε. Περιπλους 23

180 χρόνια Δήμος Πειραιά-120 χρόνια Δημοτικό Θέατρο Πειραιά: μια κοινή πορεία Ομιλία της κας Μαρίας Αδαμοπούλου, Δημοσιογράφου Γρ. Τύπου κ Επικοινωνίας ΔΘΠ

ειραιάς πόλη πύλη. Λιμάνι της Μεσογείου. Πόλη των γοητευτικών αντιθέσεων. Πύλη εισόδου και εξόδου πλοίων και ανθρώπων. Ντόπιων αλλά και ξένων. Πόλη της ναυτοσύνης, της εργατιάς, και της ανάπτυξης, πόλη των ρεμπέτικων τραγουδιών του πολιτισμού και της δημιουργίας. Πόλη των αποχαιρετισμών αλλά και των συναντήσεων. Με μια ιστορία μακρά όσο και η ιστορία της Ελλάδας. Γιατί ο Πειραιάς υπήρξε μάρτυρας ναυμαχιών, πολεμικών συγκρούσεων, πολιτικών ανακατατάξεων, οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων. Υπήρξε ο Κάνθαρος των αρχαίων, ο Κωφός Λιμήν μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, το «PORTO LEONE», το «PORTO DRACO» των Φράγκων, το «Ασλάν λιμάνι» των Τούρκων (λιμάνι λέοντος) και από το 1895 γίνεται το πρώτο λιμάνι της χώρας με φήμη μεγάλη. Παρά την ολική σχεδόν καταστροφή του από την μανία των ναζί 19411945, ο Πειραιάς ξαναγεννιέται. Η έρημος χερσόνησος των περιηγητών μεταμορφώνεται σε μια σύγχρονη πόλη, σε ένα λιμάνι που αναπτύσσεται συνεχώς, γύρω και πέρα από τις ακτές του με ζωντανά, τα αποτυπώματα του αρχαίου του πολιτισμού-Θεμιστόκλεια τείχη τις μνήμες από το ξεριζωμό των προσφύγων, τα αντίο των μεταναστών για την Αμερική, τα ραντεβού των νησιωτών κάτω από το Παλιό Ρολόι, τις γιορτές του Ράλλειου παρθεναγωγείου στην Πλατεία του Δημοτικού Θεάτρου. Έλληνες της διασποράς, ξεριζωμένοι νησιώτες, εργάτες, οικοδόμοι και ναυτικοί. Ένα πολύβουο πλήθος προσπαθεί να χτίσει τη ζωή του. Γεμίζει κάθε πρωί της προβλήτες του λιμανιού του Πειραιά και τα βράδια διασκεδάζει στα Καφέ-Αμάν, στους Φασουλήδες και στον Καραγκιόζη, αλλά και στις αυτοσχέδιες σκηνές με μιμικούς θιάσους, τραγούδια χορό και πυροτεχνήματα.

24 Περιπλους

Ο ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΣΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ. Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΜΙΑΣ ΠΟΛΗΣ

Ο Πειραιάς το 1857, μετά την απελευθέρωση από την κατοχή των αγγλο-γαλλικών δυνάμεων, με δήμαρχο τον Λουκά Ράλλη μπαίνει στη φάση της βιομηχανικής ανάπτυξης. Πάνω στα ερείπια της αγοράς του Ιππόδαμου, δημιουργούνται οι πρώτες νησιώτικες παροικίες, φουγάρα ξεφυτρώνουν εδώ κι εκεί, πλήθος ναυτικών καταφθάνουν στο λιμάνι, οι ευκαιρίες για δουλειά αυξάνονται όπως και οι επενδύσεις των ελλήνων της διασποράς. Δίπλα στους καθημερινούς, λαϊκούς ανθρώπους αναπτύσσεται μια αστική τάξη, εμπόρων, επιχειρηματιών και βιομηχάνων, η οποία υποστηρίζει αποτελεσματικά την άνθιση της οικονομικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης. «Ο Πειραιάς είναι η βιοτεχνική κονίστρα, επί της οποίας έκαστος των διαφόρων πληθυσμών της εμφαίνεται και εκδηλώνεται η ιδιοφυία της καταγωγής και των παραδόσεών του» Οδηγός του Πειραιώς, 1906. Το 1896, ο Πειραιάς είναι η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της Ελλάδας με 50 χιλιάδες κατοίκους. «Ο Πειραιάς, ο τόπος της γενικής κυκλοφορίας του νομίσματος, ο τόπος του εμπορίου» όπως έγραφε η εφημερίδα Περιστερά τον Ιούνιο του ’70, τραγουδούσε ρεμπέτικα στα βράχια της Πειραϊκής και απολάμβανε γαλλικά και ιταλικά μελοδράματα στο θέατρο Φαλήρου. Η Πειραϊκή Belle Epoque είχε αρχίσει... Ξύλινες αποθήκες, φιλοξενούν θεατρικες ομάδες, παραστάσεις… Η ανάγκη για τη δημιουργια ενός μεγάλου θεάτρου γίνεται εμφανής. Χρειάστηκαν 15 χρόνια και τρεις δημοτικές αρχές –του Τρύφωνα Μουτζόπουλου, του Αριστείδη Ομηρίδη Σκυλίτση και του Θεόδωρου Ρετσίνα– για να ολοκληρωθεί το μεγαλόπνοο αυτό έργο, σε σχέδια του Ιωάννη Λαζαρίμου.

1. Η ζωγραφισμένη αυλαία του Δημοτικού Θεάτρου . Έργο του Θεόδωρου Αρμενόπουλου, Αι Νύμφαι ακούουσαι τον Ορφέα, 1926. 2. Ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά κος Γεώργιος Δαβάκης. 3. Στιγμιότυπα από την πανηγυρική δοξολογία που τελέστηκε χοροστατούντος του Μητροπολίτου Πειραιώς και Φαλήρου κ.κ. Σεραφείμ στον Ι.Ν. του Αγίου Σπυρίδωνος, για την επέτειο των 180 χρόνων από την ίδρυση του Δήμου Πειραιά. 4.-5. Στιγμιότυπα από την καλλιτεχνική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο για την συμπλήρωση των120 χρόνων από την ίδρυση του, με τη συνεργασία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Περιπλους 25

«Προχθές εις το Δημοτικόν Συμβούλιον Πειραιώς υπεβλήθη υπό του Δημάρχου ο προϋπολογισμός του Δήμου για το 1881 εν τω οποίω ήτο αναγεγραμμένον και κονδύλιον εκ 30.000 δρχ. προς ανέγερσιν θεάτρου. Το κονδύλιον τούτο επολεμήθη υπό τινων εκ των κ. Συμβούλων λόγω οικονομιών [...]. Την πρότασιν ταύτην επολέμησε σφοδρώς ο κ. Δήμαρχος απαιτήσας ίνα το ποσόν διατεθή υπέρ του θεάτρου».

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΔΘΠ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά ανοίγει τη σκηνή του, την Τετάρτη 9 Απριλίου 1895, ο «Όμιλος Φιλομούσων» Πειραιά ψάλλει εμβατήρια και ύμνους και η Φιλαρμονική του Δήμου με την καθοδήγηση του αρχιμουσικού Καίσαρη «εκτελεί απανθίσματα εκ της “Αφρικανής”», μελόδραμα του Giacomo Meyerbeer. Πρώτη παράσταση το δράμα Μαρία Δοξαπατρή του Δημητρίου Βερναδάκη. Μεγάλη επιτυχία της εποχής. Κι ενώ οι πειραιώτες διανοούμενοι, ήλπιζαν και ήθελαν το ΔΘΠ να ανοίξει με έργο πειραιώτη συγγραφέα,ο Δήμος Πειραιά ζητά από τους κορυφαίους έλληνες ηθοποιούς της εποχής Δημήτρη Αλεξιάδη, Δημήτρη Ταβουλάρη και Μαρία Αρνιωτάκη να φτιάξουν ειδικό θίασο για την παρουσίαση του έργου. Η πλέον δημιουργική περίοδος για το ΔΘΠ είναι στο διάστημα 1947-1967. Η επιθυμία των πειραιωτών να έχουν δικό τους θίασο οδηγεί το ’57 τον δήμαρχο Δημήτρη Σαπουνάκη και τον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο Δημοτικο Σύμβουλο να καλέσουν στο ΔΘΠ τον Δημήτρη Ροντήρη (’57) «Με δάκρυα στα μάτια –σημείωνε ο Ροντήρης στην αυτοβιογραφία του – τον παρακαλούσαν παρά τις οικονομικές δυσκολίες του Δήμου – να κατέβει στο ΔΘΠ. Κι εκείνος ενέδωσε…. Οι παραστάσεις του Δημήτρη Ροντήρη και οι εμφανίσεις της Εθνικής

26 Περιπλους

Λυρικής Σκηνής, πρώτη παράσταση το ’47 στις 5 Μαρτίου, με την όπερα Μανόν του Μασνέ σε μουσική διεύθυνση Αντίοχου Ευαγγελάτου, ο Μάνος Κατράκης με το Λαϊκό Θέατρο αργότερα, ο Μίκης Θεοδωράκης από το ’66 με το Μουσικό Οργανισμό Πειραιά σκιαγραφούν την εικόνα ενός θεάτρου που ήθελε να παίξει ρόλο στον πολιτισμό. Κάπως έτσι λοιπόν..., το Μάντσεστερ της Ανατολής, όπως αποκαλούσαν τον Πειραιά, την τελευταία 20ετία του 19ου αιώνα, καμάρωνε γι’ αυτό το θέατρο-μνημείο. Σήμερα 180 χρόνια από την ίδρυση του Δήμου Πειραιά και 120 χρόνια από την Δημοτικό θέατρο απόλυτα ταυτισμένα σε μια κοινή πορεία φτιάχνουν ένα καινούργιο μέλλον. Ένα μέλλον που πατά γερά στο παρελθόν…

ΤΟ ΔΘΠ: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΗ

Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά αντανακλά την πόλη. Εδώ χτυπούσε η καρδιά της πόλης, στην σύγχρονη ιστορία του Πειραιά. όταν καταλήφθηκε από τις δυνάμεις του Αντάντ κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν φιλοξένησε μικρασιάτες πρόσφυγες, όταν οι κάτοικοι του Πειραιά είδαν μέρος του να καταρρέει από τους βομβαρδισμούς τον Ιανουάριο του,44. Οι απολογισμοί μπορεί να μην είναι πάντα θετικοί… Γιατί το ΔΘΠ πλήγηκε από τους σεισμούς του ’81 και του ’99, δεν έτυχε πάντα μιας σωστής πολιτιστικής πολιτικής, παραμελήθηκε… Ο χαρακτηρισμός του ως προστατευόμενο μνημείο το 1980, έδωσε θέση στην αποκατάσταση η οποία ξεκίνησε τον Μάιο του 2008 Το λευκό οικοδόμημα με το ναόσχημο πρόπυλο και τις τέσσερεις λεπτές-χωρίς ραβδώσεις-κορινθιακού τύπου κολώνες στην πρόσοψή

του, είναι σημείο αναφοράς για την πόλη και όχι μόνο. Μορφολογικά, έχει τις αναφορές του στην αμιγή κλασικιστική παράδοση και είναι επηρεασμένο από τη γερμανική σχολή που εκπροσωπούσε ο Ερνέστος Τσίλερ.. «Δια την εσωτερική διάταξίν του, ελήφθη βάσις το Θέατρον του Ωδείου των Παρισίων [Theatre d’Odeon], γενικώς παραδεδεγμένον παρ’ όλων των αρχιτεκτόνων, δια την καλήν αυτού εσωτερικήν διάταξιν». έγραφαν οι εφημερίδες της εποχής. Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, διαθέτει: μια εξαιρετική σκηνή, μοναδική στην Ελλάδα και μια από τις ελάχιστες στην Ευρώπη, όπου διασώζονται – σε μεγάλο βαθμό – οι μηχανισμοί του θεάτρου μπαρόκ. Έχουν αναδειχθεί τα εξαιρετικά σχέδια του Ιωάννη Λαζαρίμου-είκοσι τρία επιβλητικά θεωρεία του όπως και τον χώρο πάνω από τον θόλο της κεντρικής αίθουσας. Και περιμένει…. Την περίφημη ζωγραφική αυλαία του «Αι νύμφαι ακούουσαι τον Ορφέα» η οποία φιλοτεχνήθηκε το 1926 από τον σκηνογράφο Θεόδωρο Αρμενόπουλο και αποτελεί ένα εξαιρετικά σημαντικό θεατρικό τεκμήριο, όχι μόνο γιατί είναι ένα από τα ελάχιστα δείγματα ζωγραφικής θεατρικής αυλαίας που σώζονται στη χώρα μας, αλλά και γιατί είναι το μοναδικό δείγμα της τέχνης της σκηνογραφίας, από την περίοδο του Μεσοπολέμου, που έφτασε ως τις μέρες μας. Το θέατρο μετά την αποκατάστασή του εγκαινιάστηκε την Τρίτη 22 Οκτωβρίου του 2013, μετά από δέκα χρόνια σιωπής. Σήμερα το ΔΘΠ είναι ένα σύγχρονο θέατρο- υψηλών προδιαγραφών με σημαντικό ρόλο στην πολιτιστική ζωή της πόλης. Συνδέει την Αθήνα με το πρώτο λιμάνι της χώρας. Τον Πειραιά με τα λιμάνια της Μεσογείου. Ως τόπος δημιουργίας. Και έμπνευσης 120 χρόνια τώρα …. Για ολόκληρη την πολιτιστική σκηνή του τόπου μας Μερικά ονόματα Δημήτρης Ροντήρης, Κάρολος Κουν, Αλέξης Σο-

λομός, Γιώργος Σεβαστίκογλου, Σπύρος Ευαγγελάτος, η Κυβέλη, η Μαρίκα Κοτοπούλη, η Πειραιώτισα Κατίνα Παξινού, ο Αλέξης Μινωτής, ο Θάνος Κωτσόπουλος,, ο Αλέξης Σολομός, ο Γιώργος Σεβαστίκογλου, ο Σπύρος Ευαγγελάτος, ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Χριστόφορος Νέζερ, ο Βασίλης Λογοθετίδης, η κα Κατερίνα, ο Βασίλης Διαμαντόπουλος, ο Μάνος Κατράκης, ο Δημήτρης Χορν, η Ελλη Λαμπέτη, η Ελένη Χαλκούση, η Μαίρη Αρώνη, η Τζένυ Καρέζη, ο Δημήτρης Παπαμιχαήλ. Στο φουαγιέ του θεάτρου –αυτό τον υπέροχο χώρο– το κοινό απόλαυσε τα έργα σπουδαίων συνθετών όπως ο Μενέλαος Παλλάντιος, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Διονύσης Σαββόπουλος. Το λιμάνι του Πειραιά το έχουν λατρέψει πολλοί λογοτέχνες: ο Λάμπρος Πορφύρας, ο Παύλος Νιρβάνας, ο Σπύρος Μελάς, ο Χρήστος Λεβάντας, ο Δημοσθένης Βουτυράς, αλλά και ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Εμμανουήλ Κριαράς... Εδώ γεννήθηκε το ρεμπέτικο... Μάρκος Βαμβακάρης, Γιώργος Μπάτης, Ανέστης Δελιάς, Στράτος Παγιουμτζής δημιουργούν το 1934 την πρώτη ρεμπέτικη κομπανία και υπογράφουν τη ληξιαρχική πράξη γέννησης του ρεμπέτικου στον Πειραιά. Από τα Βράχια της Πειραϊκής, ως την Κοκκινιά, την Δραπετσώνα και τα λιπάσματα, το Χατζηκυριάκειο και την Καλλίπολη, ο Πειραιάς της ιστορίας και του πολιτισμού, της ναυτοσύνης και της θάλασσας δεν είναι άλλος από αυτόν που λάτρεψε ο Γιάννης Τσαρούχης: Είχα πολλούς δασκάλους και είδα πολλές εκθέσεις και μουσεία. Έμαθα πολλά από πολλούς, όμως θα ήμουν ένα τίποτα αν δεν είχα δει μικρό παιδί το εξαίσιο φως του Πειραιώς. Ο Πειραιάς γιορτάζει... 180 χρόνια Δήμος Πειραιά, 120 χρόνια Δημοτικό Θέατρο Πειραιά... Ο Πειραιάς γιορτάζει και προχωρά στη νέα εποχή παρέα με την ιστορία και τη μνήμη, σημαντικό φορέα πολιτισμού και ζωής.

ΠΕIΡΑΙΑΣ: ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ & ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Ο Πειραιάς διεκδικεί ακόμη την επιστροφή του μαρμάρινου αγάλματος του Λέοντος, που βρισκόταν περίπου στη θέση όπου χτίστηκε αργότερα το Παλαιό Δημαρχείο (Ρολόι)-και το οποίο «απήγαγε» το 1688, στη διάρκεια της γνωστής εκστρατείας του κατά των Αθηνών, ο Φρ. Μοροζίνι για να το μεταφέρει στο Ναύσταθμο της Βενετίας, όπου εξακολουθεί να βρίσκεται. Παλεύει για την διατήρηση της πολιτιστικής του ταυτότητας, της οικονομικής του εξέλιξης. Το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, στην καρδιά της πόλης, προκαλεί τη μνήμη σε ιστορικές διαδρομές που περνούν αναμφίβολα από

την Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά

Στην συλλογή της Δημοτικής Πινακοθήκης περιλαμβάνεται μεγάλος αριθμός έργων τέχνης: • Πίνακες Ελλήνων δημιουργών στο χώρο της ζωγραφικής του 20ου αιώνα • Γλυπτά της συλλογής του Γ. Καστριώτη (1899-1969) • Μακέτες, μικρογραφίες σκηνογραφιών, σχέδια κοστουμιών, αφίσες της συλλογής του Πάνου Αραβαντινού (1884-1930) • Θεατρικά κοστούμια, αξιόλογο φωτογραφικό υλικό και προσωπικά αντικείμενα του ηθοποιού Μάνου Κατράκη • Συλλογή έργων του λαϊκού καλλιτέχνη Σταμάτη Λαζάρου (1916-1988) με γλυπτά σε ξύλο και πέτρα • Συλλογή έργων του ζωγράφου Κυριάκου Τσακίρη (1915-1998) με εικαστικές δημιουργίες σε πέτρα της θάλασσας, σχέδια με μολύβι και ελαιογραφίες.

τ ο Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιά, τόπο ανάδειξης της ιστορίας του Πειραιά.

• αντικείμενα που συνδέονται με τη ζωή και τις κύριες λειτουργίες του λιμανιού, ευρήματα των ανασκαφών, μια σημαντική συλλογή μαρμάρινων επιτύμβιων του 5ου και 4ου π.χ. αιώνα • ο Αρχαϊκός «Κούρος»-Απόλλων (έργο του 6ου π.χ. αιώνα),

• η Αθηνά, έργο πιθανόν του γλύπτη Κηφισοδότου (4ου π.χ. αιώνα) • δ ύο αγάλματα της Αρτέμιδος (4ου π.χ. αιώνα) και το χάλκινο -επίσης-τραγικό προσωπείο. •α ναπαράσταση ενός τυπικού ιερού των κλασικών χρόνων, του ναΐσκου με το άγαλμα της Κυβέλης από το Μοσχάτο, που πλαισιώνεται από σειρά αναθηματικών ανάγλυφων από διάφορα ιερά του Πειραιά. • δ ύο μοναδικά ταφικά μνημεία για την υπερμεγέθη στήλη του Παγχάρους και το Μαυσωλείο ενός Μετοίκου από την Ιστρία, το γιγαντιαίο λιοντάρι από το Μοσχάτο

το μοναδικό στην Ελλάδα Ναυτικό Μουσείο

@ @ @

Τα ερείπια από τα κτίσματα της αρχαίας πόλης,

Tα ερείπια της κεντρικής Πύλης του αρχαίου Πειραϊκού περιβόλου στη συνοικία «Γούβα του Βάβουλα». Tα ερείπια του αρχαίου Πειραϊκού Τείχους. Tα ερείπια των νεωσοίκων, όπου αποσύρονταν τα

Το Αρχαίο Θέατρο της Ζέας

Oμοιώματα πλοίων/αναπαραστάσεις ιστορικών γεγονότων/διάφορα αντικείμενα, πίνακες, φωτογραφίες σχετικά με τη ναυτική παράδοση και την ιστορία του έθνους από τα αρχαία χρόνια ως τις μέρες μας. Σε ιδιαίτερες αίθουσες παρουσιάζονται τα εκθέματα, τα σχετικά με την αρχαιότητα και ειδικότερα τον αρχαίο Πειραιά, την επανάσταση του 1821, τη νεότερη ιστορία του πολεμικού ναυτικού (1912-1944) και την εμπορική μας ναυτιλία που βρίσκονται στο υπόγειο του καθεδρικού ναού της Αγίας Τριάδας.

πλοία όταν δεν ταξίδευαν και στην περίοδο της μεγάλης ακμής του πειραϊκού λιμένα.

Περιπλους 27

Πειραιάς: Μια «βιομηχανική επανάσταση». Mια οικονομική αναλαμπή 1870-1920. του Αντιναυάρχου (Ο) ε.α. Δημ. Θ. Μπαλόπουλου ΠΝ

Η επέτειος των 180 χρόνων από την ίδρυση του δήμου Πειραιά είναι μια πολύ σημαντική στιγμή για την πόλη μας και ιδιαίτερα για όσους από μας είναι η γενέθλια πόλη. Η πόλη μας αναμφίβολα είναι ένα μωσαϊκό φιλόδοξων οικιστών, περιηγητών, μεταναστών, προσφύγων, επισκεπτών, διερχομένων εμπόρων, κυρίως ναυτικών αλλά και φιλόδοξων επιχειρηματιών. Σε κάθε ψηφίδα όμως αυτού του μωσαϊκού σταθερό παραμένει το στοιχείο της θάλασσας, γιατί η θάλασσα έδωσε στην πόλη την ισχύ και η ισχύς έφερε την προοπτική και την ευημερία. Παρατηρώντας αυτά τα 180 χρόνια μέσα από την οικονομική τους διάσταση, έχουμε την άποψη ότι τέσσερις περίοδοι σηματοδοτούν την νεότερη πειραϊκή ιστορία. Η πρώτη ξεκινά το 1835 και φτάνει μέχρι το 1870, είναι η δύσκολη περίοδος της «εγκατάστασης» αλλά και της « αναζήτησης», η δεύτερη, η οποία αποτελεί το αντικείμενο αυτού του μικρού αφιερώματος, ορίζεται ως η «βιομηχανική επανάσταση» που διήρκεσε από το 1870 έως το 1920, η τρίτη από το 1920 μέχρι το 1944 συνδέεται με την αρχή της βιομηχανικής «κάμψης», αλλά και τον αναδυόμενο λαϊκό Πειραιά και η τέταρτη είναι αυτή του μεταπολεμικού Πειραιά. Τα χρόνια της «εγκατάστασης» και της «αναζήτησης» (1835-1870)

Το περιβάλλον στον νέο δήμο άρχισε να αλλάζει γρήγορα. Οι παλιννοστούντες Έλληνες της διασποράς έδειχναν εμφανή διάθεση εμπλοκής στην ανάπτυξη της βιοτεχνίας ενώ οι νέοι οικιστές Χιώτες, Υδραίοι, Σαντορινιοί, Κρητικοί, Τσιριγώτες κ.α, ήταν έτοιμοι να ενεργοποιηθούν στους γνώριμους σ’ αυτούς δρόμους του εμπορίου και της ναυτιλίας. Ξεκινά λοιπόν η δημιουργία ενός μεγάλου δικτυωτού βιομηχανικού και εμπορικού ιστού, με βάση το λιμάνι και τις υποδομές του, που συνεχώς επεκτεινόταν, και καθιστούσε την πόλη ουσιαστικά κέντρο της οικονομίας για ολόκληρο το ελληνικό κράτος, απορροφώντας τη δυναμικότητα όλων των παλαιών λιμανιών της Ελλάδας, Σύρου, Ύδρας, Πάτρας, που ήταν τα διαμετακομιστικά κέντρα την περίοδο 1830-1850. Ο Πειραιάς ξεκινώντας την ίδια ακριβώς περίοδο με τη νέα επίσημη πρωτεύουσα της χώρας την Αθήνα, φαίνεται να της παραχωρεί τον διοικητικό και πολιτικό ρόλο και να κρατά για λογαριασμό του το εμπόριο, τη βιομηχανία και τη ναυτιλία. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι όταν τα παλιά κέντρα βρίσκονται σε κρίση, ο Πειραιάς αρχίζει να ζει το όνειρό του, καθώς μ’ ένα σχεδόν ξέφρενο ρυθμό γίνεται ο πρώτος παραγωγικός κόμβος ολόκληρης της Ελλάδας.

«Tο παλιό ρολόϊ» από http://www.google.com.

28 Περιπλους

Η «βιομηχανική επανάσταση» (1870-1920)

Η πόλη μετατρέπεται σε ναυτιλιακό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο. Η περίοδος αυτή βρίσκει τον Πειραιά κυρίαρχο του διαμετακομιστικού εμπορίου, καθώς εδώ πλέον κατευθύνονται τα ευρωπαϊκά ατμόπλοια, εδώ μεταφέρεται ο εργατικός κόσμος για αναζήτηση εργασίας, εδώ ανοίγουν οι δρόμοι για την ανάπτυξη της μηχανουργικής βιομηχανίας, που σταδιακά ενσωμάτωσε στον τομέα της και την ναυπηγική, την κλωστοϋφαντουργία, την αλευροβιομηχανία, την ποτοποιία, την χημική βιομηχανία και μια σειρά άλλων κλάδων, όπως η βυρσοδεψία, η καρεκλοποιία, η χαρτοποιία κ.α. Αυτή η περίοδος είναι η ώρα της οικονομικής ανάπτυξης. Πώς φτάσαμε λοιπόν σ’ αυτό το «ελληνικό Μάντσεστερ» την πόλησύμβολο της βιομηχανικής επανάστασης; Η επιλογή της εγκατάστασης των βιομηχανιών στον Πειραιά και μάλιστα κοντά στο λιμάνι ήταν απόρροια των ευκολιών που παρείχε η συγκεκριμένη περιοχή καθώς εξασφάλιζε εξεύρεση φτηνών πρώτων υλών, λόγω του χαμηλού κόστους μεταφοράς της πρώτης ύλης της εποχής, που ήταν το κάρβουνο και εύκολη μεταφορά των βιομηχανικών προϊόντων μέσω του λιμανιού. Παράλληλα μια σειρά άλλων παραγόντων αθροιστικά ή και ο καθένας ξεχωριστά έδρασαν ευεργετικά στη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για την βιομηχανική εξάπλωση, όπως: - η προσάρτηση νέων εδαφών στην ελληνική επικράτεια και η συνεπακόλουθη αύξηση του πληθυσμού στο ελληνικό κράτος, στοιχείο που είχε αυξητική επίδραση στη ζήτηση και κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών αλλά και στην αθρόα προσφορά εργατικού δυναμικού, - η εισαγωγή νέων τεχνολογιών στις βιομηχανίες (βλ. ατμομηχανή), - η εμφάνιση του ατμόπλοιου που άλλαξε ολοκληρωτικά τη φυσιογνωμία της ελληνικής ναυτιλίας. Μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι το 1869 η ναυτική τράπεζα «Αρχάγγελος» που είχε γραφεία στο Αργοστόλι και τη Σύρο, ιδρύει τον Ελληνικό Νηογνώμονα στον Πειραιά. Σε λίγα χρόνια η ίδια τράπεζα εξελίσσεται σε σημαντική οικονομική οντότητα με υποκαταστήματα στο Λονδίνο, τη Μασσαλία και την Ρουμανία. - η ολοκλήρωση δύο μεγάλων τεχνικών έργων διεθνούς μεγέθους όπως η διώρυγα του Σουέζ και η διώρυγα του ισθμού της Κορίνθου που άλλαξαν τον χάρτη των ναυτικών μεταφορών στη Μεσόγειο,

καθιστώντας τον Πειραιά κόμβο ανεφοδιασμού και επισκευών, - η εφαρμογή του δασμολογίου που λειτούργησε «προστατευτικά» για τα ελληνικά προϊόντα και η επίτευξη υψηλής κερδοφορίας (ιδίως στη ναυτιλία), που δημιούργησε συσσώρευση κεφαλαίων. Την ίδια περίοδο η χώρα βρέθηκε στη δίνη πολέμων και ο Πειραιάς στο επίκεντρο πολλών γεγονότων, όπως ναυτικοί αποκλεισμοί, παρουσία ξένων στρατευμάτων, επεισόδια και βιαιοπραγίες. Βέβαια ο πόλεμος συνδέεται με την οικονομία και όχι πάντα αρνητικά. Δεν είναι τυχαίο, ότι αυτή την περίοδο η πολεμική κινητοποίηση ήταν άλλος ένας παράγων αυξημένης ζήτησης τόσο σε βασικά καταναλωτικά αγαθά, όσο και σε επισκευές, συντηρήσεις, προγράμματα εκσυγχρονισμού ναυτικών μονάδων και παραγωγή νέων συστημάτων, που έδωσαν ώθηση στον βιομηχανικό οργασμό που κυριαρχούσε στο μεγάλο λιμάνι. Τα προϊόντα «κλειδιά» για αυτή την ανάπτυξη δεν είναι άλλα από το σιτάρι της Ρωσίας που μεταφερόταν με τα πλοία στο λιμάνι και αποθηκευόταν στις αποθήκες του Πειραιά. Το σιτάρι ενεργοποίησε την ανάπτυξη των αλευροβιομηχανιών, όπως η σταφίδα και ο μούστος της Πελοποννήσου έδωσαν την πρώτη ύλη για την ποτοποιία, το βαμβάκι της Λειβαδιάς, που οδήγησε σε μεγάλες επενδύσεις στην κλωστοϋφαντουργία και φυσικά το λιμάνι και ο ναύσταθμος στη γειτονική Σαλαμίνα, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την σιδηροβιομηχανία, τα μηχανουργεία και τα ναυπηγεία. Η ιστορία ξεκινά το 1846 όταν ο Χιώτης έμπορος Λουκάς Ράλλης, ίδρυσε το πρώτο ατμοκίνητο εργοστάσιο στην Eλλάδα, ένα μεταξουργείο με δύναμη 6 ίππων, όπου βρήκαν δουλειά 100 άτομα, κυρίως νεαρά κορίτσια. Το 1852 λειτουργούν ήδη αρκετά εργοστάσια: το ναυπηγείο Κανέλλου, το οινοπνευματοποιείο του Γερμανού Σταπ, το «σχοινοπλοκείον» του Γάλλου Κλεμάν, τα σαπωνοποιεία Α. Ζωγράφου, Β. Δασκαλοπούλου, Κ. Μουμουτζή, τα «μανεστροποιεία» των Π. Περίδου, Ν. Μελετοπούλου, Κ. Πάνου και το «αμαξοποιείο» του Μάρτεν Μπόουρ. Ακόμα πολλά αρτοποιεία, βαφεία, τροχαλιοποιεία και κεραμεία, τα οποία χαρακτηρίζονται επίσης ως «εργοστάσια».

μποί της σύγχρονης ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης, ενώ νέοι ευέλικτοι κλάδοι, όπως η κονιακοποιία, διείσδυαν στις αγορές του βαλκανικού χώρου. Το 1906 κορυφαία βιομηχανία είναι η Ανώνυμη Εταιρία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων στη Δραπετσώνα, τα λιπάσματα (1909) και τα τσιμέντα (1911). Την εποχή αυτή, είναι καταγεγραμμένες στην περιοχή του Πειραιά 101 μεγάλες και μικρές μονάδες, μεταξύ των οποίων 14 ατμόμυλοι-αλευρόμυλοι, 7 εργοστάσια ζυμαρικών, 10 μεγάλα μηχανοποιεία, 10 σαπωνοποιεία, 11 κλωστοϋφαντουργεία, 1 χρωματουργείο, 28 οινοπνευματοποιεία, το εργοστάσιο αεριόφωτος, ο ατμοηλεκτρικός σταθμός Νέου Φαλήρου, οι δύο σιδηροδρομικοί σταθμοί του εθνικού δικτύου και οι δύο σταθμοί του σιδηροδρόμου Αθηνών-Πειραιώς. Την βιομηχανική έκρηξη της περιόδου 1870-1920 στον Πειραιά θα την προσεγγίσουμε μέσα από τέσσερις περιπτώσεις, οι οποίες συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με την σύγχρονη ναυτική μας ιστορία. Ειδικότερα θα εξετάσουμε την περίπτωση ενός ιδιοφυούς επιχειρηματία του Γεωργίου Στρίγκου, πρωτεργάτη της ίδρυσης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και πρώτου προέδρου του Διοικητικού του Συμβουλίου από 1949 έως το 1953, γιατί μέσα από μια προσωπικότητα κατανοούμε καλύτερα μια εποχή και στη συνέχεια θα αναφερθούμε σε τρεις περιπτώσεις μηχανουργείων της εποχής, φορείς χωρίς αμφιβολία μιας πρώιμης εθνικής αμυντικής βιομηχανίας, που είναι το «Μηχανοποιείον «Γ. Βασιλειάδης»», το «Μηχανουργείον Ναυπηγείον John MacDowall and Burbour» και το «Μηχανοποιείον - Ναυπηγείον Στυλ. Ισιδ. Κοντογιάννης & Υιός»

Στις 12 Δεκεμβρίου 1862 ιδρύεται στον Πειραιά υποκατάστημα της «Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος», ενώ λειτουργούν και άλλες μικρότερες ‘’ιδιωτικές’’ τράπεζες που ενισχύουν καθοριστικά την ήδη δρομολογημένη ανάπτυξη. Το 1875 λειτουργούν 24 εργοστάσια, μεταξύ των οποίων δύο εκκοκκιστήρια βάμβακα των Εμμ. Μηταράκη και Ροδοχίλδ, 8 ατμοκίνητοι αλευρόμυλοι των Β. Δανιήλ, Ι. Δημόκα, Ν. Ζέρβα, Θ. Κανελλά, Π. Καπράνου, Κ. Παναγιωτοπούλου, Δ. Σεφερλή, Αδελφών Σταματοπούλου, το εργοστάσιο καρφοβελονών του Γ. Δημητριάδη, 4 μηχανουργεία των Γ. Βασιλειάδη, Τζών Μακ Δούαλ, Ν. Αργυρίου, (3;;;) 6 κλωστήρια των Γ. Δημόκα, Αδελφών Βολανάκη, Γ. Μπαρουξάκη, Κ. Αυγινού, Κ. Παναγιωτοπούλου, Αδελφών Ρετσίνα και δύο υφαντουργεία των Χ. Σταματοπούλου και Τρίπου-Πανά. Τα δυο σαπωνοποιεία, των Α. Κωστουροπούλου, Κ. Μουμουτζή και τα έξι οινοπνευματοποιεία, των Αδελφών Κορωναίου, Π. Κορωναίου, Π. Κοτσώνη, Αφών Μπαρμπαρέσου, Θ. Μπαρμπαρέσου και Δ. Σεφερλή. Το 1880, 55 εργοστάσια κάλυπταν τους σημαντικότερους κλάδους της δευτερογενούς παραγωγής: βιομηχανία τροφίμων (ατμόμυλοι, εργοστάσια ζυμαρικών, ποτοποιίες), βαμβακοβιομηχανία (εκκοκκιστήρια, νηματουργεία, βαφεία, υφαντήρια), σιδηροβιομηχανίες αλλά και χαρτοβιομηχανία, επιπλοποιία, σαπωνοποιία. Στις αρχές του 20ού αιώνα, με το ένα τρίτο του ενεργού πληθυσμού του Πειραιά να απασχολείται στη βιομηχανία, άρχισε μια νέα ανοδική πορεία με τις αναγκαίες προσαρμογές, καθώς το λιμάνι έσπρωξε τα μηχανουργεία να στραφούν στις επισκευές πλοίων, ως προπο-

Από την συλλογή του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος.

Γεώργιος Στρίγκος

Ο Γεώργιος Στρίγκος (1878-1956) υπήρξε μια εμβληματική μορφή του επιχειρηματικού κόσμου του Πειραιά. Πολυπράγμων, αυτοδίδακτος, με πρωτοποριακές ιδέες, αρθρογράφος με προσωπική άποψη, καλλιεργημένος, συλλέκτης έργων τέχνης, με συμμετοχή σε κοινωνικές οργανώσεις αλλά και έντονη πολιτική παρουσία καθώς διετέλεσε δημοτικός σύμβουλος, βουλευτής και γερουσιαστής. Η σταδιοδρομία του ξεκίνησε στην «Τράπεζα Αθηνών» στο υποκατάστημα Πειραιά, πλην όμως γρήγορα παραιτείται, προχωρώντας στην ίδρυση του γραφείου εισαγωγών, «Φραγκιάδης - Στρίγκος και Σια». Το1910 τον βρίσκει γενικό γραμματέα στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Πειραιά, το οποίο εκπροσωπεί σε συνέδρια στις Βρυξέλες και Λονδίνο, όπου παρεμβαίνει και αναλύει τις δυσχέρειες για τις εμπορικές συναλλαγές από την ύπαρξη των δύο ημερολογίων του Ιουλιανού και του Γρηγοριανού. Αν παρατηρήσει κανείς μόνο σε τίτλους την επιχειρηματική του δραστηριότητα μπορεί να δει μέσα από αυτή όλη την δημιουργική και πολυδιάστατη οικονομική πορεία της πόλης. Ξεκινά με την «Υφαντουργική Εταιρεία Φαλήρου» (1917) που απασχολεί περίπου 200 εργαζόμενους. Σχεδιάζει την εγκατάσταση υπερσύγχρονου παραλιακού κυλινδρόμυλου στον Πειραιά. Η ιδέα του είναι να μεταφέρεται το σιτάρι κατευθείαν από τα πλοία με σιλό στο εργοστάσιο, με στόχο παραγωγής 200.000 κιλά αλεύρι την ημέρα. Το σχέδιο για Περιπλους 29

τους «Κυλινδρόμυλους Αττικής» ναυαγεί (1919) αλλά θα υλοποιηθεί λίγο αργότερα και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία από άλλους επιχειρηματίες (Μύλοι Αγίου Γεωργίου). Μαζί με ένα Ρώσο εμιγκρέ λειτουργεί την αρωματοποιία «Geo le Jeune» στην Καστέλα. Τα προϊόντα που παράγονται (αρώματα, πούδρες, σαπούνια, χημικά κ.λ.π.) θεωρούνται εφάμιλλα των ευρωπαϊκών σε ποιότητα και συσκευασία. Το 1925 η επιχείρηση απασχολεί 100 εργάτες, δεν θα αντέξει όμως το συναγωνισμό των εισαγομένων και θα κλείσει γύρω στο 1930, στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Η συγκεκριμένη επιχείρηση λειτούργησε στο κτίριο επί των οδών Νικοδήμου και Μαβίλη που μεταπολεμικά φιλοξένησε το ΣΤ΄ Μικτό Γυμνάσιο Καστέλας. Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της εταιρείας Φαρμακευτικών Προϊόντων «Sanitas», η οποία εισάγει και παράγει φαρμακευτικά σκευάσματα και ειδικά το κινίνο, που ήταν είδος πρώτης ανάγκης την εποχή εκείνη. Συνιδρυτής και μεγαλομέτοχος της «Α.Ε Ηλεκτρικών Λαμπτήρων» (1925) που κατασκεύαζε τους πρώτους ελληνικούς λαμπτήρες «Φως» και μετά τους «Ωμέγα». Μετά την κατάργηση των υψηλών δασμών εισαγωγής πέρασε στον έλεγχο της «ΟSRAM». Το 1926 ιδρύει σε συνεργασία με τον Γιώργο και Κώστα Εμπειρίκο, την «Τράπεζα Στρίγκου-Εμπειρίκου», που στεγαζόταν στο μέγαρο ‘’Σπυράκη’’, επί των οδών Σωκράτους (σήμερα Γεωργίου Α’) και Νοταρά. Η τράπεζα θα διαλυθεί τρία χρόνια αργότερα, με πρωτοβουλία των συνεταίρων του, μάλλον λόγω της έντονα πολιτικής δράσης του Στρίγκου, o οποίος ήταν φανατικός βενιζελικός. Αποκτά το ναυαγοσωστικό «ΜΙΜΗΣ» το οποίο είχε ωριαία δυνατότητα άντλησης 4200 τόνων, όσους δεν είχε κανένα άλλο ναυαγοσωστικό στη Μεσόγειο, το οποίο βυθίστηκε τις πρώτες ώρες της 28/3/1941 κοντά στις Φλέβες μετά από πρόσκρουση σε ποντισμένη νάρκη, παίρνοντας μαζί του το 26μελες πλήρωμά του. Λειτουργεί επίσης σπογγαλιευτική μονάδα με έδρα την Αίγινα και συμμετέχει σε μεγάλο αριθμό ανωνύμων εταιρειών.

επαναλειτουργία του, η οποία υλοποιήθηκε πολύ γρήγορα με άλλη μορφή, ήτοι με την προσθήκη χυτηρίου και λεβητοποιείου, κατασκευάζοντας πλέον και μηχανές, με μια παραγωγή του ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Δεν είναι τυχαίο ότι προϊόντα του διοχετεύοντο στις αγορές του Βόλου, της Θεσσαλονίκης και της Λάρισας. Η επιχείρηση δεν περιορίστηκε στις απλές μηχανουργικές κατασκευές και από πολύ νωρίς καταπιάστηκε με την συστηματική έρευνα. Έτσι κατασκευάζει την πρώτη στην Ελλάδα ατμάμαξα για λογαριασμό της Εταιρείας των Σιδηροδρόμων Αττικής, που ονομάστηκε «Ελληνίς». Τέλη του 19ου αιώνα, η άνοδος της ναυτιλίας ωθεί την εταιρεία στην αγορά οικοπέδου εντός των ορίων του νέου προλιμένα (δίπλα στο σημερινό μώλο Κράκαρη), όπου ιδρύεται «Ναυπηγικό και Μηχανουργικό Συνεργείο». Είναι το γνωστό ναυπηγείο Βασιλειάδη που λειτουργούσε μέχρι το 1960, με νεωλκείο για την ανέλκυση και καθέλκυση πλοίων. Πληθώρα διαφημίσεων της εποχής και φωτογραφίες σε επιστολικά δελτάρια παρουσιάζουν το μέγεθος αυτής της πρωτοποριακής επιχείρησης, η οποία μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο παρήκμασε και απορροφήθηκε από άλλες εταιρείες. Ενδεικτικό των δυνατοτήτων της συγκεκριμένης μονάδας είναι το γεγονός, ότι το 1896 το μηχανουργείο κατασκεύασε 6 ατμολέβητες και 2 αεροθαλάμους του καταδρομικού «Ναύαρχος Μιαούλης» έναντι 258.000 δραχμών, ενώ το 1898 το Πολεμικό Ναυτικό ξεκίνησε την υλοποίηση ενός φιλόδοξου προγράμματος εκσυγχρονισμού και μετασκευής των τριών θωρηκτών «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά», προϋπολογισμού 496.000 δραχμών, που αφορούσε τον κύριο οπλισμό τους. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε επιτυχώς και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Μηχανοποιείον «Γ. Βασιλειάδης»

Το 1859 εμφανίσθηκε στον Πειραιά, μια μικρή αρχικά μονάδα που έφερε την ονομασία «Μηχανοποιείο «Βασιλειάδης»» από το όνομα του ιδρυτή της Γεωργίου Βασιλειάδη με αρχική επένδυση 260.000 δραχμές, που είχε σαν στόχο να αναλάβει «κάθε είδους εργασία εκ χυτού και σφυρηλάτου σιδήρου μέχρις ατμομηχανών, δεσμευόμενος να δώσει εργασία σε πολλά εργατικά χέρια αμφοτέρων των φύλων». Πράγματι το μηχανουργείο κατά περιόδους απασχολούσε μέχρι και 300 εργαζομένους, στο τμήμα δε καθεκλοποιίας (κατασκευή καρεκλών) αποκλειστικά γυναίκες, λόγω βέβαια του πολύ μικρότερου ημερομισθίου που ελάμβαναν. Το εργοστάσιο καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1868 και υπέστη ζημιές ύψους 600.000 δραχμών. Με παρέμβαση του Δήμου Πειραιά του χορηγήθηκε δάνειο 200.000 δραχμών με επιτόκιο 8% για την

Aπό το http://pireorama.blogspot.gr

Στα 1908 το ναυπηγείο ολοκλήρωσε επιτυχώς την αντικατάσταση των λεβήτων της βασιλικής θαλαμηγού «Αμφιτρίτη». Την περίοδο εκείνη κυκλοφόρησαν φήμες ότι το έργο αυτό θα υλοποιείτο σε ναυπηγεία της Τεργέστης, γεγονός που προκάλεσε αναταραχή στον ναυτεργατικό κόσμο του Πειραιά που απείλησε με συλλαλητήριο. Η επισκευή βέβαια έγινε στον Βασιλειάδη έναντι 122.800 δραχμών.

Το Μηχανουργείο-Ναυπηγείο John MacDowall and Burbour

Aπό το http://mlp-blo-g-spot.gr.

30 Περιπλους

Ο John MacDowall ήταν ένας από τους πρωτοπόρους της μικρής «βιομηχανικής επανάστασης» του Πειραιά και της οικονομικής ανάπτυξης που σημειώθηκε την περίοδο εκείνη. Η ιστορία του ξεκίνησε το έτος 1855, όταν σε ηλικία 25 ετών, μηχανικός του βρετανικού Εμπορικού Ναυτικού, έφθασε στην Πάτρα, όπου διαπίστωσε τον απαρχαιωμένο και προβληματικό τρόπο άλεσης των σιτηρών, που είχε σαν αποτέλεσμα την παραγωγή κακής ποιότητας αλεύρου για την παραγωγή ψωμιού. Αυτό συνέβαινε λόγω της έλλειψης μηχανημάτων, καθώς την εποχή εκείνη στην Ελλάδα δεν υπήρχαν ατμοστρόβιλοι και η παραγωγή γινόταν με την χρήση ανεμόμυλων. Αμέσως κατάλαβε ότι η Ελλάδα ήταν χώρα βιομηχανικά ανεκμε-

τάλλευτη και πρόσφορη για ανάληψη επενδυτικών βιομηχανικών πρωτοβουλιών. Εγκαταστάθηκε καταρχήν στην Σύρο, το μεγαλύτερο εμπορικό και ναυτιλιακό κέντρο στα μέσα του 19ου αιώνα και κατάφερε να προσληφθεί ως μηχανικός στην «ΑΤΜΟΠΛΟΪΑ ΣΥΡΟΥ». Με τη δραστηριότητά του αυτή κατάφερε να μαζέψει τα πρώτα του κεφάλαια και ήλθε στο αναδυόμενο νέο εμπορικό κέντρο της χώρας, τον Πειραιά, όπου και ίδρυσε μαζί με τον επιχειρηματία Σεφερλή, ατμόμυλο για την βιομηχανική παραγωγή αλεύρου. Η επιχειρηματική επιτυχία ήταν μεγάλη. Η οικονομικότερη, ποιοτικότερη και γρηγορότερη εκμετάλλευση των σιτηρών άλλαξε τον τρόπο παραγωγής και εκμετάλλευσης του βασικότερου είδους διατροφής σε ολόκληρη την χώρα.

Σουηδού Norsten Nordenfelt. Το τεχνικά δύσκολο και περίπλοκο για τα μέτρα της εποχής έργο της συναρμολόγησης υλοποιήθηκε από Ναυπηγείο John MacDowall and Burbour. Οι δοκιμές έγιναν τον Μάρτιο του 1886 στον φαληρικό όρμο ενώπιον επιτροπής, ενώ αρκετός κόσμος παρακολουθούσε το θέαμα από την ακτή, βλέποντας το σκάφος με 4μελές πλήρωμα να καταδύεται και να παραμένει σε κατάδυση για έξι ώρες. Το φιλόδοξο αυτό πρόγραμμα είχε άδοξο τέλος καθώς το νέο υποβρύχιο εμφάνισε πολλά τεχνικά προβλήματα, δεν παραλήφθηκε και εγκαταλείφθηκε στην ακτή Αλών, μέχρις ότου η επέκταση του σχεδίου πόλεως του Πειραιά το εκτόπισε για να το παραδώσει στο διαλυτήριο. Στα 1904 στο ίδιο ναυπηγείο αφαιρέθηκε ο γερμανικής κατασκευής και τεχνολογικά ξεπερασμένος λέβητας των τορπιλοβόλων 11, 13, 14, 15 και 16 και τοποθετήθηκαν στο κάθε πλοίο δύο νέοι λέβητες με μια ξεχωριστή πλέον καπνοδόχο ο καθένας, αυξάνοντας σημαντικά την ταχύτητα των πλοίων, τα οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στους Βαλκανικούς πολέμους 1912 -13 που ακολούθησαν.

«Μηχανοποιείον-Ναυπηγείον Στυλ. Ισιδ. Κοντογιάννης & Υιός»

John MacDowall, από το http://www.koutoyzis.gr

Ο John MacDowall πήρε την Ελληνική υπηκοότητα το 1868 και προχώρησε στην ίδρυση μηχανουργείου-εργοστασίου στο οποίο εργάζονταν περίπου 420 εργάτες και τεχνίτες, αριθμός μεγάλος για την τότε βιομηχανική πραγματικότητα της χώρας. Η παραγωγή του αφορούσε μικρούς και μεγάλους ατμόμυλους καθώς και άλλα σημαντικά για την χώρα βιομηχανικά προϊόντα, όπως οι ατμόμυλοι του Αρ. Παπαγεωργόπουλου (πρώην Γαρουφαλή) στον Πειραιά και Βασ. Καράμπελα στην Πάτρα αξίας 300,000 δραχμών ο καθένας. Ακόμη ο τεράστιος ατμόμυλος κληρονόμων του Γκιριτλί Μουσταφά Πασά στην Κωνσταντινούπολη, με την τεράστια μηχανή των 300 ίππων και ο εξίσου μεγάλος ατμόμυλος του Άγγλου Πάττερσον στην Σμύρνη. Το εργοστάσιο παρήγαγε μηχανήματα με τα οποία εφοδίαζε τόσο την εσωτερική αγορά όσο και τις αγορές του εξωτερικού, όπως ελαιουργικές μηχανές, υδραυλικές μηχανές έως και 300 τόνων, κλωστικές μηχανές, νηματουργικές και άλλες, υποστηρίζοντας ενεργά την βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας. Για το έργο αυτό τιμήθηκε με πληθώρα διακρίσεων, επαίνων και παρασήμων από το Ελληνικό Κράτος. Το Μηχανουργείο-Ναυπηγείο υλοποιεί ήδη από το 1893 ναυπηγικά προγράμματα και συγκεκριμένα τη χρονιά αυτή παραδίδει το πρώτο μεταλλικό ατμοκίνητο πλοίο με άξονα προπέλας, το περίφημο ΑΘΗΝΑ. Σημαντικός επίσης είναι ο αριθμός των προγραμμάτων που υλοποίησε σε συνεργασία με το Πολεμικό Ναυτικό. Τον Ιανουάριο του 1886 φτάνει στην Ελλάδα με το αγγλικό ατμόπλοιο Toledo, αποσυναρμολογημένο, το πρώτο ελληνικό υποβρύχιο, το καταδυόμενο που έφερε το όνομα του κατασκευαστή του

Ένας «πρόδρομος» της ελληνικής « αμυντικής» βιομηχανίας ήταν και το «Μηχανοποιείον-Ναυπηγείον Στυλ. Ισιδ. Κοντογιάννης & Υιός» στην οδό Μεθώνης 34 στην Αγία Σοφία. Οι δραστηριότητες του εργοστασίου στρέφονται στην κατασκευή πρωτότυπων μηχανών οινοποιίας, ελαιουργίας, παγοποιίας, μηχανές κονσερβοποιίας (ΦΙΞ-ΚΥΚΝΟΣ) και πληθώρα κατασκευών υδραυλικής και οικιακής χρήσεως. Ο αυτοδημιούργητος αυτός εργοστασιάρχης, επένδυσε στην σχεδίαση που είχε πραγματοποιήσει μετά από πολυετή μελέτη ο Ανθυποπλοίαρχος εξ Υπαξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού Α. Μωραΐτης και προχώρησε την περίοδο του 1930 στην παραγωγή ναρκών θαλάσσης, οι οποίες αρχικά έφεραν τον διακριτικό τίτλο (Μ) από το αρχικό γράμμα του επιθέτου του σχεδιαστή τους και μετά από ελαφρές τροποποιήσεις το όνομα ΑΡΓΟΝΑΥΤΗΣ. Μέρος από τις νάρκες αυτές ποντίστηκαν στον τομέα Τούρλος Αίγινας-Φλέβες, προ της έναρξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και αποδείχτηκαν αξιόπιστες. Δεν γνωρίζουμε ποιοι είναι οι λόγοι που το πρόγραμμα αυτό δεν συνεχίστηκε. Γεγονός είναι ότι η εταιρεία την περίοδο εκείνη έλαβε μεγάλες διακρίσεις και βραβεία, την επισκέφθηκε μεγάλος αριθμός Ελλήνων και ξένων επισήμων που ενημερώθηκαν για τις δυνατότητές της, σίγουρα δε ήταν πρωτοπόρος στην παραγωγή ενός τόσο εξειδικευμένου πολεμικού υλικού.

Aπό το αρχείο του ΝME, επεξεργασία από http://www.perialos.blogspor.gr

Το «Μηχανοποιείον-Ναυπηγείον Στυλ. Ισιδ. Κοντογιάννης & Υιός», μετά τον πόλεμο αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα και από το 1963 η μονάδα μετονομάζεται σε ΝΑΥΣΙ. Περιπλους 31

Αντί Επιλόγου

Αυτή η μικρή «βιομηχανική επανάσταση» δεν είναι ένας αστικός μύθος. Είναι μια πραγματικότητα που αποδεικνύεται με στοιχεία, όπως αυτά του πίνακα1 που ακολουθεί: 1875 Εργοστάσια Ισχύς σε ίππους Απασχολούμενοι Επενδύσεις

Σιδηρο βιομηχανία 3 63 210 420.000

Αλευροβιομηχανία 8 215 182 1.965.000

1900 Κλωστοϋφαντουργία Σιδηροβιομηχανία 6 13 245 343 650 1.600 3.065.000 3.830.000

Αλευροβιομηχανία 13 1.519 450 4.500.000

Κλωστοϋφαντοργία 10 2.060 3.933 8.280.000

Σημείωση: Από τα 10 κλωστοϋφαντουργικά εργοστάσια τα 4 ανήκαν στους Αδελφούς Ρετσίνα και από τους 4.000 περίπου εργαζομένους στην κλωστοϋφαντουργία οι 505 ήταν γυναίκες. 1 Στοιχεία του αρχείου του Δήμου Πειραιά, που δημοσιεύονται στο βιβλίο της Αγγελικής Παρδάλη: «Το Λιμάνι του Πειραιά-Διαχρονικοί Μετασχηματισμοί και η Αναπτυξιακή τους συμβολή».

Η οικονομική εξέλιξη της πόλης έφερε μεταβολές τόσο στα δημογραφικά μεγέθη, όσο και στην δομή της πειραϊκής κοινωνίας. Τα χαμηλά μεροκάματα, η ανισότητα στις αμοιβές ανδρών και γυναικών αλλά και μεταξύ βιομηχανικών κλάδων, καθώς οι εργατοτεχνίτες στα μηχανουργεία είχαν μεγαλύτερα μεροκάματα, το μορφωτικό επίπεδο των εργατών, οι συνθήκες εργασίας αλλά και κατοικίας που ήταν ιδιαίτερα δύσκολες και έγιναν ακόμη δυσκολότερες από την μαζική εισροή προσφύγων μετά το 1922, είναι θέματα σοβαρά που σταδιακά έρχεται να καλύψει η σύγχρονη επιστημονική βιβλιογραφία. Γεγονός είναι ότι από τις αρχές του 1900 και έπειτα το εργατικό κίνημα οργανώνεται, διεκδικεί και κερδίζει μετά από αγώνες δικαιώματα όπως η 48ωρη εργασία την εβδομάδα και η αργία της Κυριακής. Η περίοδος μετά το 1921 είναι η περίοδος της «κάμψης». Η αδυναμία του δημοσίου να σταθεί αρωγός στην ιδιωτική πρωτοβουλία λόγω της πολιτικής ρευστότητας με τα αλλεπάλληλα κινήματα και τις βραχύβιες κυβερνήσεις, η ανάπτυξη των χερσαίων οδικών δικτύων που μετατόπισε σταδιακά το βιομηχανικό κέντρο προς την

οδό Πειραιώς, η μεταφορά του κέντρου βάρους από το λιμάνι στον τόπο παραγωγής, η οικονομική κρίση του 1929 που συντάραξε ολόκληρο τον κόσμο και η νομισματική αστάθεια που ακολούθησε, σταμάτησαν την ανοδική πορεία της πόλης και αποτέλεσαν παράγοντες που οδήγησαν στην παρακμή. Μετά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο η πόλη ήταν κατεστραμμένη και σχεδόν τίποτα δεν θύμιζε σ’ αυτή την οικονομική και πολιτιστική απογείωση που είχε προηγηθεί. Στον Πειραιά την περίοδο 1870 μέχρι και το 1920, σημειώθηκε μια ελληνικού τύπου «βιομηχανική επανάσταση», που ήταν, δυστυχώς, μια οικονομική αναλαμπή χωρίς συνέχεια, γιατί δεν βρήκε υποστήριξη όταν την χρειάστηκε, γιατί η ιστορική συγκυρία δεν ήταν μαζί της. Η ιστορία της πόλης μας πάντα θα είναι μια πολύ όμορφη αφήγηση για τους ανθρώπους εκείνους που ακολούθησαν μια μεγάλη ιδέα για την πατρίδα τους, που έζησαν πολέμους και γνώρισαν απώλειες, που διχάστηκαν, που καταστράφηκαν αλλά που σε κάθε περίπτωση δημιούργησαν και προσπάθησαν.

Το λιμάνι του Πειραιά από http://pireorama.blogspot.gr Πηγές: Αγγελική Παρδάλη: «Το Λιμάνι του Πειραιά-Διαχρονικοί Μετασχηματισμοί και η Αναπτυξιακή τους συμβολή», Εκδόσεις Σταμούλη ΑΕ, 2012. • Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Πειραιά, Ινστιτούτο μελέτης της τοπικής ιστορίας των επιχειρήσεων, Νίκος Μέλιος, Ευαγγελία Μπαφούνη, Γιώργος Σταϊνχάουερ «Εμπόριο και Τράπεζες στον Πειραιά», 2002. • Σταματίνα Μαλικούτη: «Λειτουργική συγκρότηση και πολεοδομική εξέλιξη». Αθήνα 2004, εκδόσεις ΠΙΟΠ. • ΠΙΟΠ επιστημονική συνάντηση με τίτλο: «Το “Ελληνικό Μάντσεστερ”. Το Ιστορικό Βιομηχανικό Απόθεμα του Πειραιά». • Χάρης Κουτελάκης-Αμάντα Φωσκόλου : «Πειραιάς και Συνοικισμοί», Εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 1991. • Νίκος Αξαρλής-Βάσιας Τσοκόπουλος: «Πειραιάς-Ανθολόγιο Αφηγήσεων», ΕκδόσειςΤσιαμαντάκη, 2009 • Νίκος Δήμου: «Η χαμένη Τάξη», Εκδόσεις Νεφέλη, 1985 • Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, «Τα Ελληνικά Υποβρύχια», των Αντιναυάρχων ε.α Τιμόθεου Μασούρα και Θωμά Κατωπόδη, επίτιμων Αρχηγών Στόλου • Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, «Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1874-1912», Αναστάσιου Δημητρακόπουλου, Αντιναυάρχου ΠΝ εα, 2015 • Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας, έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, τεύχος 50 «170 χρόνια Πειραιάς» και τεύχος 83 του 2013, άρθρο Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Διαδίκτυο:http://pireorama.blogspot.gr, http://mlp-blo-g-spot.gr, http://www.koutoyzis.gr, http://www.gym-peir-ionid.att.sch.gr, • Φωτογραφίες: Τα διαφημιστικά σήματα των μηχανουργείων προέρχονται από τον ιστότοπο http://mlp-blo-g-spot.gr, η φωτογραφία της πρώτης σελίδας ‘’το παλιό ρολόϊ’’ από http://www.google.com.

32 Περιπλους

EAST MED YACHT SHOW

Έναν «στόλο» από εντυπωσιακά σκάφη θα φιλοξενήσει η Μαρίνα Ζέας καθώς από τις 13 έως τις 18 Μαΐου πραγματοποιείται στο αρχαιότερο λιμάνι της Αττικής η έκθεση επαγγελματικών τουριστικών σκαφών «East Med Yacht Show-Marina Zea 2016». Στόχος της διοργάνωσης είναι η ανάδειξη του Ελληνικού θαλάσσιου τουρισμού σε κορυφαίο τουριστικό προορισμό διεθνώς, με κύριο σκοπό τη δικτύωση και τη διερεύνηση συνεργασιών μέσω των επαγγελματιών του yachting και του κλάδου γενικότερα. Πιο συγκεκριμένα το EAST MED YACHT SHOW αποσκοπεί στην: α) τόνωση του ποιοτικού θαλάσσιου τουρισμού. β) αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών των πλοίων αναψυχής. γ) βελτίωση της θέσης της Ελλάδας στον Παγκόσμιο τουριστικό χάρτη. δ) καθιέρωση του Πειραιά σαν μόνιμο και συνεχή τουριστικό προορισμό. ε) ανάπτυξη του δείκτη της ανταγωνιστικότητας σε σχέση με το ποιοτικό και εξειδικευμένο στοιχείο του θαλάσσιου τουρισμού. στ) δημιουργία συνεργασιών με ξένους φορείς. ζ) διεύρυνση των συνεργασιών και με άλλους ελληνικούς φορείς που δραστηριοποιούνται με σεβασμό και σοβαρότητα στην Ελληνική Τουριστική Αγορά. Για το λόγο αυτό έχουν προσκληθεί Ευρωπαίοι και Αμερικανοί yacht brokers, καθώς και τουριστικοί πράκτορες των αγορών της Ρωσίας, των πρώην Ανατολικών χωρών, της Κίνας αλλά και του Αραβικού Κόσμου, προσδοκώντας στην συμμετοχή περίπου 300 ξένων τουριστικών γραφείων. Τρία σκέλη θα αποτελούν τον κορμό της έκθεσης: • Έκθεση σκαφών: 60 και πλέον σκάφη-μέλη της ΕΠΕΣΤ και του ΣΙΤΕΣΑΠ, επανδρωμένα Motor Yachts, Sailing Yachts, Catamaran & Bareboats, καλύπτοντας όλo το εύρος των σκαφών που διατίθενται προς ναύλωση και προς πώληση στην ελληνική αγορά, θα έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν τις υπηρεσίες τους, στο καθιερωμένο κοινό των ναυλομεσιτών και σε τουριστικούς πράκτορες από όλο τον κόσμο. Το τμήμα αυτό θα είναι επισκέψιμο μόνο από τους επαγγελματίες του κλάδου. • Περίπτερα εκθετών: περίπου 30 περίπτερα Ελληνικών εταιρειών ναύλωσης σκαφών (τουριστικών πρακτόρων και ναυλομεσιτών), καθώς και εταιρειών που παρέχουν υπηρεσίες στο θαλάσσιο τουρισμό. Το τμήμα αυτό θα είναι ελεύθερα επισκέψιμο από το ευρύ κοινό. • Παράλληλες εκδηλώσεις: θεματικά ενημερωτικά σεμινάρια για τους επισκέπτες-επαγγελματίες του κλάδου, και πολιτιστικές εκδηλώσεις για το ευρύ κοινό με τη συνεργασία του Δήμου. Συνολικά την έκθεση αναμένεται να επισκεφτούν 2500 άτομα. Διοργανωτές της έκθεσης είναι η Ένωση Πλοιοκτητών Σκαφών Τουρισμού (ΕΠΕΣΤ) και ο Ελληνικός Σύνδεσμος Μεσιτών & Εμπειρογνωμόνων Θαλαμηγών (ΕΣΜΕΘ), σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο των εν Ελλάδι Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Γραφείων (HATTA), τον Σύνδεσμο Ιδιοκτητών Τουριστικών Επαγγελματικών Σκαφών Άνευ Πληρώματος (ΣΙΤΕΣΑΠ) και το Greek Economic Forum. Η έκθεση έχει τεθεί υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (EOT), της Περιφέρειας Αττικής, του Δήμου Πειραιά, και του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ).

Η Ιστορία

Το σαλόνι θαλάσσιου τουρισμού ξεκίνησε το 2002, από μια ομάδα ανθρώπων με αγάπη, μεράκι και όρεξη για δουλειά, ως μια προσπάθεια να προωθηθεί το yachting και τα ελληνικά επαγγελματικά σκάφη και να καθιερωθεί ως κορυφαίο τουριστικό προϊόν διεθνώς.

Η επιλογή του γραφικού Πόρου, τότε, αποδείχθηκε ιδανική. Η μοναδική τοποθεσία, και η εξαιρετική συνεργασία των τοπικών αρχών όλα τα χρόνια, συνέβαλαν ώστε το East Med Yacht Show να καθιερωθεί πολύ γρήγορα ως μια από τις κορυφαίες διοργανώσεις διεθνώς, τοποθετώντας το ανάμεσα στις εκθέσεις της Antiqua (Καραϊβική), της Genoa (Ιταλίας) και του Marmaris (Τουρκία). Ωστόσο οι αρνητικές συγκυρίες των τελευταίων ετών, δημιούργησαν οικονομικές αλλά και τεχνικές δυσκολίες, που ώθησαν στην απόφαση να μεταφερθεί η έκθεση πιο κοντά στην έδρα των περισσότερων σκαφών του κλάδου. Ο Δήμος Πειραιά, ανταποκρίθηκε άμεσα και με ενθουσιασμό στο εγχείρημα αυτό όχι μόνο θέτοντας την έκθεση υπό την Αιγίδα του, αλλά και παρέχοντας την υποστήριξη του σε πολλαπλά επίπεδα. Αντίστοιχα θετική και η διοίκηση της Μαρίνας Ζέας Α.Ε., που με ταχύτατες διαδικασίες εξασφάλισε τους απαιτούμενους χώρους για τον ελλιμενισμό των σκαφών και την τοποθέτηση των περιπτέρων, και πλέον αποτελεί τον βασικό χορηγό της έκθεσης. Με τις δυο πολύτιμες αυτές συνεργασίες τέθηκαν τα πρώτα θεμέλια για μια επιτυχημένη διοργάνωση.

Ο Πειραιάς

Μια ολοζώντανη πόλη-λιμάνι με πανάρχαια ιστορία και αξιοθέατα που αξίζει να γνωρίσει κανείς. Μια πόλη που απέκτησε μεγάλη ισχύ και αποτέλεσε σημαντικό εμπορικό, πολιτισμικό και βιομηχανικό κέντρο ανά τους αιώνες. Ο Δήμος Πειραιά, ενισχύει τη διοργάνωση του 15ου East Med Yacht Show με την τουριστική καμπάνια «Destination Piraeus». Οι συμμετέχοντες αλλά και οι επισκέπτες του σαλονιού σκαφών, θα έχουν τη δυνατότητα, μέσα από τις εφαρμογές για smartphone και tablets σε διάφορες γλώσσες, αλλά και με τον πολυσέλιδο ταξιδιωτικό οδηγό «Destination Piraeus», να γνωρίσουν καλύτερα την πόλη και να θαυμάσουν τη φυσική ομορφιά του παραλιακού μετώπου, τα αξιοθέατα, τα μουσεία, τη μακρόχρονη ιστορία του Πειραιά. Προτείνονται επίσης διαδρομές και περιοχές που ενδείκνυνται για αγορές, φαγητό, διασκέδαση. Περισσότερες πληροφορίες στο link: http://www. destinationpiraeus.com/.

Η Μαρίνα Ζέας

Ο λιμήν Ζέας των αρχαίων, ο οποίος φιλοξενούσε τον ονομαστό στόλοσύμβολο κυριαρχίας της Αθηναϊκής Πολιτείας, είναι το σημερινό Πασαλιμάνι. Πρόκειται για το δεύτερο σε μέγεθος από τα τρία λιμάνια του Πειραιά. Στον δυτικό του βραχίονα λειτουργεί η Μαρίνα Ζέας, η οποία κατασκευάστηκε το 1955. Σήμερα, μετά και την πλήρη ανακαίνιση της το 2004, με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αποτελεί μία από τις καλύτερα οργανωμένες μαρίνες της Μεσογείου προσφέροντας υψηλού επιπέδου υπηρεσίες. Διαθέτει 650 θέσεις ελλιμενισμού, μεταξύ των οποίων και για σκάφη έως 80 μ. μήκος. Στην είσοδο της μαρίνας βρίσκεται και το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδας, το μεγαλύτερο στη χώρα μας που παρουσιάζει την δημιουργία, ιστορία και εξέλιξη του Ναυτικού των Ελλήνων από την προϊστορική εποχή ως τις μέρες μας, και το οποίο θα φιλοξενήσει τα θεματικά σεμινάρια που θα πραγματοποιηθούν στο πλαίσιο της έκθεσης.

Για περισσότερες πληροφορίες, παρακαλούμε: Επικοινωνήστε με την ΕΠΕΣΤ κα Λένα Ράβδου 210 45 26

335 / κα Μαίρη Μιχαλοπούλου 6951 003 411, E-mail: info@eastmedyachtshow.gr Επισκεφθείτε τη σελίδα μας και κάντε εγγραφή on line: http://www.eastmedyachtshow.gr/

East Med Yacht Show

eastmedyachtshow

Η Πρώτη Εμπλοκή του Πολεμικού Ναυτικού στον Κυπριακό Αγώνα το 1964 Π.Π. «ΦΑΕΘΩΝ» - «ΑΡΙΩΝ» Του Άγγελου Χρυσικόπουλο, Επίτιμου Αντιναυάρχου ΠΝ Περιπολικό τύπου ΑΡΙΩΝ έχοντας εγκατεστημένο τον οπλισμό του.

Στις 25 Ιανουαρίου 2016 στο Σπίτι της Κύπρου –στην Κυπριακή Πρεσβεία- τιμήθηκαν οι νεκροί του Π.Π. «ΦΑΕΘΩΝ» που σκοτώθηκαν στις πρώτες ναυτικές επιχειρήσεις στην Κύπρο τον Αύγουστο του 1964. Στην τελετή κληθήκαμε να παραστούμε σαν πρώτοι κυβερνήτες των Τορπιλακάτων του Κυπριακού Ναυτικού.

στω και με καθυστέρηση 52 χρόνων οι Υπουργοί Εθνικής Άμυνας Ελλάδος και Κύπρου παρασημοφόρησαν τον κυβερνήτη Ανθυποπλοίαρχο Δ. Μητσάτσο ΠΝ τώρα Πλοίαρχο Πολεμικής Διαθεσιμότητας, - που έχασε τότε το δεξί του χέρι- και τίμησαν τους στενούς συγγενείς των νεκρών ηρώων που έπεσαν «υπέρ πατρίδος». Τους ονοματίζω: Επίκουρος Σημαιοφόρος Π. Χρυσούλης, Υποκ. Α’ Πυρ. Σ. Αγάθος, Υποκ. Α’ Μηχ. Ν. Πανάγος, Ναύτ. Αρμ. Ν. Καπαδούκας, Ναυτ. Μηχ. Π. Θεοδωράτος και Ναυτ. Νοσοκ. Ν. Νιάφας, που αποκαταστάθηκαν και βαθμολογικά. Σοβαρά τραυματισμένοι: Υποκ. Β’ Μηχ. Δ. Ρεμουντάκης, Υποκ. Β’ Ηλ. Κ. Κοφινάς, Ναύτης Ρ/Ε Β. Τσιακάλης και Υποκ. Α’ ΜΕΚ Ι. Γκιόκας. Η δράση του ΠΝ εκείνη την εποχή –λόγω ειδικών συνθηκών και μυστικότητος- ήταν γνωστή στα στελέχη μόνο από διηγήσεις, χωρίς επίσημη αναφορά. Το 1996 εκδόθηκε το βιβλίο μου « Αναμνήσεις από το Κυπριακό Ναυτικό» στο οποίο καταγράφονται προσωπικές απόψεις και βιώματα, παρά το γεγονός ότι για ορισμένα γεγονότα χρησιμοποιώ το

36 Περιπλους

Ημερολόγιο της Τορπιλακάτου Τ4 που κυβερνούσα και τα ψευδώνυμα που χρησιμοποιούσαμε με τις Κυπριακές μας ταυτότητες. Το 2012 συγκροτήσαμε μια άτυπη επιτροπή από τους Αντιναυάρχους ε.α. Γ. Δημητρόπουλο (Πρόεδρος-Ναυτικός Διοικητής Κύπρου) και τους Κυβερνήτες των Τορπιλακάτων Κ. Δημητριάδη, Α. Χρυσικόπουλο, Γ. Δεμέστιχα και Ε. Ζαρόκωστα. Συγκεντρώθηκαν επίσημες αναφορές, μαρτυρίες ανθρώπων σε θέσεις κλειδιά, Ημερολόγια πλοίων και ότι άλλο χρήσιμο στοιχείο, ώστε να καταγραφούν τα γεγονότα με την μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα. Οι πλήρεις φάκελοι με τα στοιχεία και τις αναλύσεις παραδόθηκαν στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού (ΓΕΝ), στην Ιστορική Υπηρεσία Ναυτικού (ΙΥΝ) και την Διοίκηση Ταχέων Σκαφών (ΔΤΣ). Παράλληλα με την φροντίδα των Κ. Δημητριάδη και Γ. Δεμέστιχα το 2013 εκδόθηκε το βιβλίο με τίτλο « Ίδρυση του Κυπριακού Ναυτικού» (1964-1966) που διανεμήθηκε στα πλοία και τις Υπηρεσίες του ΠΝ και ένας ικανός αριθμός αντιτύπων παραδόθηκε στην Κυπριακή Πρεσβεία για την κατά κρίση της διανομή τους.

Θεωρώ σκόπιμο να αναφέρω περιληπτικά ορισμένα γεγονότα της εποχής εκείνης για ενημέρωση, αλλά και για να γνωστοποιηθούν δράσεις στελεχών του ΠΝ, πιστών στις ναυτικές μας παραδόσεις. Αρχές του 1964 Ομάδα Υποβρυχίων Καταστροφών (ΟΥΚ) υπό τον Ανθυποπλοίαρχο Ν. Κιοσσέ ΠΝ φθάνει στην Κύπρο με αποστολή την εκπαίδευση βατραχανθρώπων, εντοπισμό και χαρτογράφηση ακτών αποβάσεως και δολιοφθορές σε εγκαταστάσεις Τουρκοκυπρίων που χρησιμοποιούνταν για μεταφορά υλικών και προσωπικού από την Τουρκία. Στις αρχές Μαρτίου 1964 έγινε διείσδυση στον Τουρκοκυπριακό θύλακα της Μανσούρας (Κόκκινα) και κατεστράφησαν λιμενικές εγκαταστάσεις. Δύο παροπλισμένα Γερμανικά Περιπολικά 85 τόνων αγοράζονται από τον Κύπριο επιχειρηματία Α. Λεβέντη, επισκευάζονται στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας (ΝΣ) και στα Ναυπηγεία Περάματος, εξοπλίζονται με ένα πυροβόλο BOFORS 40 χιλιοστών και δύο πολυβόλα OERLIKON 20 χιλιοστών, παίρνουν τα ονόματα Π.Π. «ΦΑΕΘΩΝ» Κυβερνήτης ο Ανθυποπλοίαρχος Δ. Μητσάτσος

ΠΝ ετών 27 και Π.Π. «ΑΡΙ ΩΝ» Κυβερνήτης Ανθυποπλοίαρχος Ν. Μπέτσης ΠΝ ετών 26. Τα δύο περιπολικά με εγκιβωτισμένο τον οπλισμό και Σημαία Εμπορικού καταπλέουν στην Λεμεσό στις 28 Ιουλίου 1964, όπου εξοπλίζονται και αναλαμβάνουν αποστολές. Στις 7 και 8 Αυγούστου συμμετέχουν στις επιχειρήσεις των Κόλπων Μόρφου και Χρυσοχούς. Προσβάλλουν με τα πυροβόλα τους τις Τουρκοκυπριακές θέσεις. Στις 8 Αυγούστου η Κύπρος δέχεται σφοδρή Τουρκική Αεροπορική επίθεση ακόμη και με χρήση βομβών NAPALM. Το Π.Π. «ΦΑΕΘΩΝ» με βλάβη στην μία μηχανή χειρίζει αλλά μετά άνισο αγώνα πλήττεται καίρια και ο Κυβερνήτης τραυματισμένος το προσαράζει έχοντας αρκετούς νεκρούς και τραυματίες. Στην ίδια περιοχή είχαν αραιωθεί στην ξηρά, πυροβόλα που στάλθηκαν από το ΠΝ και τα οποία έβαλαν κατά των επιτιθεμένων Τουρκικών Α/Φ. Αρχηγός των ομοχειριών των πυροβόλων ήταν ο Αρχικελευστής (σημερινός Ανθυπασπιστής) Πυροβολητής Στέλιος Τριβυζάς. Το ίδιο απόγευμα και ώρα 17:40 –όπως αναγράφεται στο ημερολόγιο του πλοίου- το Π.Π. «ΑΡΙΩΝ» στον Κόλπο της Χρυσοχούς δέχεται 4 επιθέσεις από 4 Τουρκικά Α/Φ F 100. Ο Κυβερνήτης Ανθυποπλοίαρχος Ν. Μπέτσης ΠΝ χρησιμοποιώντας την μέγιστη ταχύτητα, με ψυχραιμία, βάλλοντας με τον οπλισμό του σκάφους και με επιτυχείς χειρισμούς αποφεύγει τις επιθέσεις και μόνο μία ριπή πολυβόλου πλήττει την αριστερή κουπαστή, προκαλώντας μικρές ζημίες που δεν επηρεάζουν την μαχητική ικανότητα του σκάφους. Ο Ύπαρχος Επίκουρος Σημαιοφόρος Δ. Ξανθόπουλος, οι Υπαξιωματικοί και το πλήρωμα, αντιδρούν πειθαρχημένα και με περίσσεια θάρρους, εκτελώντας τις διαταγές του κυβερνήτου. Τότε η Ναυτική Διοίκηση Κύπρου φοβούμενη ένα δεύτερο ολοκαύτωμα, επικοινωνεί με το Π.Π. «ΑΡΙΩΝ» και προτρέπει τον Κυβερνήτη να προσαράξει το σκάφος και να αποβιβάσει το πλήρωμα. Ο Κυβερνήτης αρνείται και μετά το πέρας της εμπλοκής διατάσσεται να πλεύσει στην Λεμεσό για ανεφοδιασμό με καύσιμα και πυρομαχικά. Τα μεσάνυχτα της 28.8.1964 ένα τουρκικό φορτηγό βυθίζεται στην περιοχή μεταξύ Λατάκιας Συρίας και Κύπρου, λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών. Το Π.Π. «ΑΡΙΩΝ» σπεύδει στην περιοχή, διασώζει και περιθάλπτει τους ναυαγούς και την επομένη καταπλέει στην Κυρήνεια. Ο Πλοίαρχος και οι ναυαγοί του Τουρκικού εμπορικού με προσωπική συνοδεία του Κυβερνήτου μεταφέρονται και παραδίδονται στο Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς, εξασφαλίζοντας την σωματική τους ακεραιότητα από το δικαιολογημένα εξαγριωμένο πλήθος που λίγες ώρες πριν δεχόταν τις τουρκικές βόμβες NAPALM. Η αντρειοσύνη και η ναυτική παράδοση σε όλο της το μεγαλείο. Περί τον Οκτώβριο 1964 ο Ανθυποπλοίαρχος Ν. Μπέτσης ΠΝ μετέβη στην Αλεξάνδρεια, στο κλιμάκιο παραλαβής των Ρωσικών Τορπιλακάτων.

Πάνω: Το ΠΠ ΦΑΕΘΩΝ βαλλόμενο από τουρκικά F-100 και προσαραγμένο και καιόμενο δίπλα στην προβλήτα στο Καραβοστάσι. Κάτω: Το επιτελείο περιπολικών ΦΑΕΘΩΝ και ΑΡΙΩΝ. Από αριστερά: Ανθυποπλοίαρχος Δ. ΜΗΤΣΑΤΣΟΣ, Κυβερνήτης ΠΠ ΦΑΕΘΩΝ, Ανθυποπλοίαρχος Π. ΜΠΕΤΣΗΣ, Κυβερνήτης ΠΠ ΑΡΙΩΝ, Σημ. Π. ΧΡΥΣΟΥΛΗΣ, Ύπαρχος ΠΠ ΦΑΕΘΩΝ, Σημ. ΣΕΑ/Μ Δ. ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ, Ύπαρχος ΠΠ ΑΡΙΩΝ.

Κυβερνήτης στο Π.Π. «ΑΡΙΩΝ» αναλαμβάνει ο Έφεδρος Ανθυποπλοίαρχος Ι. Αντωνόπουλος, το πλοίο μετονομάζεται προς τιμήν του Κύπριου Επιχειρηματία σε Π.Π. «ΛΕΒΕΝΤΗΣ» και συνεχίζει αποτελεσματικά τις αποστολές και δράσεις στα Κυπριακά νερά. Μετά τις επιχειρήσεις του Αυγούστου 1964 ο Ναύαρχος Γ. Καρβέλης ΠΝ αναλαμβάνει Σύμβουλος του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την ευθύνη παραλαβής και μεταφοράς στην Κύπρο, Ρωσικού πολεμικού υλικού. Παραλαμβάνονται 6 Τορπιλάκατοι με όλα τα παρελκόμενα, 32 άρματα μάχης, πυροβόλα, υλικό πυραύλων, αντιαεροπορικά πυροβόλα, υλικό επικοινωνιών, πυρομαχικά. Όλα αυτά μεταφέρθηκαν με ένα μικρό Χιώτικο πλοίο το «ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΠΟΥΣΕΣ» και εκφορτώθηκαν στην Ναυτική Βάση στο Μπογάζι που πήρε το όνομα Ν.Β. «ΧΡΥΣΟΥΛΗΣ» προς τιμήν του φονευθέντος Υπάρχου του Π.Π. «ΦΑΕΘΩΝ». Οργανώθηκαν Ναυτικοί Σταθμοί στην Κυρήνεια, στο Λατσί και στον Ξυλοφάγου ενώ εγκαταστάθηκαν RADAR για κάλυψη του Κυπριακού χώρου και έγκαιρη προειδοποίηση. Τα RADAR στον Κορμακίτη Δυτικά της Κυρήνειας, του Ριζοκάρπασου Ανατολικά στην Καρπασία και της Αγ. Νάπας Νοτιοανατολικά της Αμμοχώστου επανδρωμένα με Υπαξιωματικούς και ναύτες προ-

σέφεραν σπουδαίο έργο στην άμυνα του Νησιού. Δημιουργήθηκε ένα ναυτικό από το τίποτα, με πολύ λίγους ανθρώπους στελέχη του Ναυτικού μας, με πολύ δουλειά, ακόμη και χειρονακτική για όλους. Βέβαια πρέπει να σημειώσω την συμπαράσταση των Κυπρίων. Μας φρόντισαν, μας βοήθησαν, μας διέθεσαν μέσα και υλικά, οι στρατεύσιμοι ναύτες συμμετείχαν με την νεανική ορμή τους. Όλα για την Πατρίδα. Ο Ανθυποπλοίαρχος Ν. Μπέτσης ΠΝ δεν βρίσκεται πλέον ανάμεσά μας. Θεωρώ όμως ελάχιστο χρέος προς την μνήμη του συμμαθητού μου στην ΣΝΔ και κυρίως προς την οικογένειά του να επισημάνω για τον Κυβερνήτη του Π.Π. «ΑΡΙΩΝ». Σεμνός, πειθαρχημένος, θαρραλέος, ψύχραιμος, αγαπητός στο πλήρωμά του, πιστός στις παραδόσεις του Ναυτικού μας. Ουδέποτε καυχήθηκε για την δράση του. Νομίζω ότι έστω και μετά μισό και πλέον αιώνα, το Πολεμικό Ναυτικό έστω και μετά θάνατον, αξίζει να τιμήσει τον Κυβερνήτη του Π.Π. «ΑΡΙΩΝ» Ανθυποπλοίαρχο Ν. Μπέτση ΠΝ, τον Ύπαρχο και το πλήρωμα. Έκαναν το καθήκον τους προς την Πατρίδα και γιατί όχι, αποτελούν και αυτοί παράδειγμα για τους νεότερους και συγχρόνως το Ναυτικό αποδεικνύει έμπρακτα ότι τιμά τα στελέχη του. Περιπλους 37

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός Μια σύντομη ιστορική επισκόπηση Του Χαράλαμπου Σπυρόπουλου*

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός αποτελεί παρακλάδι της ευρύτερης φιλοσοφικής, επιστημονικής, πολιτικής, και γενικότερα ιδεολογικής κίνησης που έλαβε χώρα στον Ευρωπαϊκό χώρο κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, και που ονομάζεται με τον όρο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός.

όρος Διαφωτισμός αποτελεί νεολογισμό που εισήχθη στην ελληνική γλώσσα στα μέσα του 19ου αι. κατά αναλογία με τους αντίστοιχους όρους από τα αγγλικά, τα γερμανικά, και τα ιταλικά (Enlightenment, Aufklärung, Illuminismo). (Κ.Θ Δημαράς, 1993). Κύρια χαρακτηριστικά αυτής της κίνησης ήταν: • Η εμπιστοσύνη στη δύναμη του ορθού λόγου και πίστη στη δυνατότητα βελτίωσης του ανθρώπου και απεριόριστης προόδου του πολιτισμού. • Ο κριτικός έλεγχος και η άρνηση της παράδοσης και κάθε αυθεντίας που πηγάζει από αυτή. Για τους φιλοσόφους του Διαφωτισμού, ο ορθός λόγος είναι ισχυρότερος από οποιαδήποτε παράδοση και οποιαδήποτε αυθεντία. Ειδικότερα: • Ο Διαφωτισμός άσκησε αμείλικτη κριτική στις επικρατούσες θεωρίες για τη φύση, για τη γνώση, για την κοινωνία, τη θρησκεία, την πολιτική οργάνωση και καλλιέργησε την ελεύθερη κριτική έρευνα, τη γνώση του φυσικού κόσμου μέσω της εμπειρικής παρατήρησης και του πειράματος, κήρυξε την ανεξιθρησκεία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. • Η προσδοκία αναμόρφωσης των κοινωνικών θεσμών και κατ’ επέκταση της κοινωνίας στο σύνολό της με τη δύναμη της ανθρώπινης λογικής. • Στη βάση όλων των παραπάνω ο Διαφωτισμός είναι αισιόδοξος· αποδίδει κατά συνέπεια ιδιάζουσα σημασία στα ζητήματα της Αγωγής. Στο πλαίσιο αυτό προάγει τις ζωντανές γλώσσες και ιδιαίτερα τα εθνικά ιδιώματα σε βάρος των νεκρών γλωσσών (αρχαία ελληνικά, λατινικά). • Ο Τζων Λοκ (John Locke, 29 Αυγούστου 1632-28 Οκτωβρίου 1704) ήταν Άγγλος φιλόσοφος και ιατρός, ο οποίος θεωρείται ένας από τους πλέον σημαίνοντες στοχαστές του Διαφωτισμού και είναι ευρύτερα γνωστός ως ο Πατέρας του Κλασικού Φιλελευθερισμού Οι απαρχές του Διαφωτισμού ανάγονται στην Αγγλία κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες του 17ου αιώνα. Στην Αγγλία έζησαν οι δύο σπουδαιότεροι πρόδρομοι του κινήμα38 Περιπλους

Ανδρέας Κριεζής (1813-1880), Προσωπογραφία του Ρήγα Φεραίου. Λάδι σε μουσαμά, 61x50 εκ. Συλλογή Μουσείου Μπενάκη. Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος (175724 Ιουνίου 1798) ήταν Έλληνας συγγραφέας, πολιτικός στοχαστής και επαναστάτης.

τος: Ο Isaak Newton (1642-1727), που με τις παρατηρήσεις του και την εφαρμογή της νέας επιστημονικής μεθόδου διατύπωσε με τη θεωρία της Βαρύτητας ένα μοντέλο του κόσμου που έγινε αποδεκτό από την επιστήμη για τους δύο επόμενους αιώνες, και ο John Locke (1632-1704), ο οποίος θεμελίωσε φιλοσοφικά τον πολιτικό φιλελευθερισμό και το νεότερο εμπειρισμό. Ο δρόμος προς το διαφωτισμό άνοιξε με τον προβληματισμό γύρω από τη φύση, τις πηγές και τα όρια της γνώσης, που είχε εισαγάγει ο J. Locke στο έργο του Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση. Η πρόοδος της σύγχρονης επιστήμης, η επίκληση του ορθού λόγου, η εμπειρική γνωσιολογία και η φυσική θρησκεία των ελεύθερων στοχαστών διαμόρφωσαν τις φιλοσοφικές προϋποθέσεις του διαφωτισμού. Η νέα γνωσιολογία είχε εξισωτικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με τον Διαφωτισμό οι άνθρωποι διαθέτουν δυνάμει ίσες γνωστικές δυνατότητες που θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν και να βελτιωθούν με την κατάλληλη αγωγή. Κατά συνέπεια, ο καθένας θα μπορούσε να διεκδικήσει ίσα πολιτικά δικαιώματα.

Έτσι, ο πολιτικός φιλελευθερισμός που αναγνωρίζει την αυτονομία και τα δικαιώματα του ατόμου αποτέλεσε την πολιτική έκφραση της νέας φιλοσοφίας. Εκτός από την καινούρια γνωσιολογία ο φιλελευθερισμός του Διαφωτισμού ενισχύθηκε και από τη θεωρία του φυσικού δικαίου, η οποία καθιέρωνε την αρχή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως βασικό συστατικό της ιδέας της ελευθερίας. (Π. Κιτρομηλίδη, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα: 1996). Κατά των 18ο αιώνα επίκεντρο του Διαφωτισμού έγινε η Γαλλία λόγω των κοινωνικών συνθηκών που επικρατούσαν τότε στη χώρα. Κυριότεροι εκπρόσωποι του γαλλικού Διαφωτισμού είναι ο Montesquieu, (ο οποίος με το βιβλίο του Το Πνεύμα των Νόμων καταγγέλλει τον δεσποτισμό και θεμελιώνει την κυριαρχία των Νόμων), ο Rousseau, ο Voltaire, ο κύκλος των εγκυκλοπαιδιστών, (Diderot, D’ Alembert κ.α.). Ο Διαφωτισμός όμως δεν περιχαρακώθηκε στις δύο αυτές χώρες, την Αγγλία και τη Γαλλία. Η ακτινοβολία του απλώθηκε σχεδόν σε όλη την Ευρώπη και μέσω του παροικιακού Ελληνισμού έφτασε μέχρι την Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και τον ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής και της Ανατολικής Μεσογείου που πολιτικά αποτελούσαν έναν ενιαίο χώρο μια και ήταν τμήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η σκέψη και η παιδεία στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα. 17ος αι: Το κίνημα του θρησκευτικού ουμανισμού. Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και την ολοκλήρωση της Οθωμανικής κατάκτησης στον Ελλαδικό χώρο, –αλλά και στον χώρο της Βαλκανικής και της Ανατολικής Μεσογείου κατά τις επόμενες δεκαετίες,– η παιδεία εγκαταλείπεται και πέφτει σε παρακμή. Ενώ την ίδια χρονική περίοδο (15ος-16ος αι.) στη Δύση έχουμε την Αναγέννηση, στο χώρο της «καθ’ ημάς» Ανατολής η παιδεία πέφτει σε μαρασμό μετά και τη μετανάστευση των Βυζαντινών λογίων στη Δύση, και ιδιαίτερα στην Ιταλία, όπου προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες και τόνωσαν το ενδιαφέρον για τη μελέτη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας με τα χειρόγραφα που έφεραν μαζί τους. Στην

Αριστερά: Διονύσιος Τσόκος, Ζάκυνθος 1820-Αθήνα 1862. Προσωπογραφία του Θεόκλητου Φαρμακίδη, 1858, Λάδι σε μουσαμά, 74×58 εκ., Συλλογή Βουλής των Ελλήνων. Δεξιά: Ο Θεόφιλος Καΐρης (19 Οκτωβρίου 1784-13 Ιανουαρίου 1853) ήταν κορυφαίος νεοέλληνας διαφωτιστής, φιλόσοφος, διδάσκαλος του Γένους και πολιτικός. Ελληνική Ανατολή αυτούς τους δύο αιώνες, στις Τουρκοκρατούμενες περιοχές παραμένουν ελάχιστες εστίες παιδείας, κυρίως υπό την φροντίδα της Εκκλησίας. Μόνο στις περιοχές που παραμένουν ακόμα στα χέρια των Βενετών ή άλλων πόλεων της Ιταλίας (Επτάνησα, Χίος, Κρήτη, Κύπρος), έχουμε αξιόλογη πνευματική κίνηση που συντηρείται μέσω της επαφής αυτών των περιοχών με τη Βενετία, μέσω της οποίας φτάνουν οι απόηχοι της Αναγέννησης στις περιοχές αυτές. Σημαντικό ρόλο στην παιδεία των λατινοκρατούμενων περιοχών θα παίξει το Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, το επίσημο πανεπιστήμιο της Βενετικής Πολιτείας, στο οποίο συνέρρεαν Έλληνες σπουδαστές από τα βενετοκρατούμενα εδάφη της Ελληνικής Ανατολής. Στη φιλοσοφία το πανεπιστήμιο της Πάδοβας είχε γίνει το κατεξοχήν κέντρο του νεοαριστοτελισμού. Οι νεοαριστοτελικοί εγκαταλείπουν τη μεσαιωνική παράδοση του σχολαστικού αριστοτελισμού και προτείνουν μια φυσιοκρατική ερμηνεία της αριστοτελικής φιλοσοφίας, επιχειρώντας να διαχωρίσουν το θρησκευτικό δόγμα από τη φυσική φιλοσοφία. Η αναζήτηση των αιτίων για τα φαινόμενα του φυσικού κόσμου ανάγεται σε έννοιες του υλικού κόσμου και όχι της μεταφυσικής. Αυτή η φιλοσοφία μεταδόθηκε στην Ελληνική Ανατολή από τους Έλληνες σπουδαστές της Πάδοβας με σημαντικότερο από αυτούς τον Αθηναίο Θεόφιλο Κορυδαλλέα (1570-1646). (Π. Κιτρομηλίδης, 1996) Γύρω στο 1600, ηγετικά στελέχη της Ορθοδοξίας με σπουδές στην Πάδοβα στελεχώνουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο και αναλαμβάνουν μια προσπάθεια για την αναγέννηση της ελληνικής παιδείας. Το 1624 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κύριλλος

Λούκαρης καλεί στην Κωνσταντινούπολη τον Κορυδαλλέα και του αναθέτει το έργο της αναδιοργάνωσης της Πατριαρχικής Ακαδημίας, με τη μετατροπή της σε κεντρικό ίδρυμα ανώτερης παιδείας για ολόκληρη την Ελληνική Ανατολή. Η πρωτοβουλία αυτή του Λούκαρη στο πρώτο τέταρτο του 17ου αιώνα αποτελεί το πρώτο συνειδητό πρόγραμμα πολιτισμικής αναμόρφωσης που ανέλαβε η ηγεσία του Ελληνισμού από την εποχή της Άλωσης. Τα κίνητρα του Λούκαρη πήγαζαν κυρίως από την επιθυμία του για ανάσχεση του Καθολικισμού που επιχειρούσε να διεισδύσει στο χώρο της Ορθοδοξίας εκείνη την εποχή· είχαν όμως σαν αποτέλεσμα να εισαχθεί από τον Κορυδαλλέα ο νεοαριστοτελισμός στην ελληνική παιδεία. Ο Κορυδαλλέας ήταν αυστηρός επικριτής του μεσαιωνικού σχολαστικισμού και οπαδός του ορθού λόγου. Από τον πιο έγκυρο βιογράφο του έχει χαρακτηριστεί ως ο πρώτος «επαναστατικός» στοχαστής στην Ελληνική Ανατολή και ως ο εισηγητής του ελεύθερου στοχασμού στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Το πρότυπο της ανώτερης παιδείας που εισήγαγε ο Κορυδαλλέας στην Κωνσταντινούπολη έγινε αντικείμενο μίμησης για τη δημιουργία νέων ακαδημαϊκών ιδρυμάτων στο Ιάσιο και στο Βουκουρέστι, στην Τραπεζούντα, στην Πάτμο, στη Χίο κ.α. (Π. Κιτρομηλίδης, 1996) Η προσπάθεια για αναγέννηση της ελληνικής παιδείας κατά το 17ο αιώνα, η οποία εκπορεύτηκε από το Πατριαρχείο και στηρίχτηκε στον Κορυδαλλέα και μια πλειάδα άλλων λογίων με σπουδές στην Ιταλία, οι οποίοι συνδύαζαν στο έργο τους τα ιερά γράμματα με την καλλιέργεια της κλασικής παιδείας θα μείνει γνωστή στην Ιστορία ως θρησκευτικός ουμανισμός.

Νεοελληνικός Διαφωτισμός: Η παιδεία και η σκέψη στην Ελλάδα το 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα. Από τις αρχές του 18ου αιώνα συμβαίνουν στην Ελληνική κοινωνία αλλαγές που επηρεάζουν την ελληνική ζωή σε πολλά επίπεδα και όπως είναι φυσικό δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος ο τομέας της παιδείας και της σκέψης γενικότερα. Οι αλλαγές αυτές οφείλονται στις μεταβολές των διεθνών πολιτικών συνθηκών στον χώρο της Νοτιανατολικής Ευρώπης που οδηγούν στην κάμψη της επιθετικότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και εν τέλει στην εξασθένισή της. Η μεταβολή αυτή των διεθνών συνθηκών ευνοεί την άνοδο στο προσκήνιο νέων δυναμικών στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας. Συνοπτικά θα αναφέρω ότι λόγω αυτών των μεταβολών στη διεθνή θέση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Οθωμανική Διοίκηση από τα τέλη του 17ου αιώνα αρχίζει να αξιοποιεί σε υψηλές θέσεις της Διπλωματίας (αξίωμα του Μεγάλου Διερμηνέα), τους Φαναριώτες. Το 1699 ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος συμμετέχει στις διαπραγματεύσεις της συνθήκης του Κάρλοβιτς, συνθήκη που συνετέλεσε ουσιαστικά στην προαγωγή των οικονομικών συνθηκών του υπόδουλου Ελληνισμού. Το 1709 ο γιος του Αλέξανδρου Νικόλαος Μαυροκορδάτος ανακηρύσσεται ο πρώτος Έλληνας ηγεμόνας στη Μολδαβία. Αρχίζει έτσι η μακρά σειρά των Ελλήνων ηγεμόνων που διοίκησαν τις παραδουνάβιες ηγεμονίες ως την έναρξη της Επανάστασης. Οι Έλληνες ηγεμόνες των παραδουνάβιων ηγεμονιών ακολουθώντας τα πρότυπα της «φωτισμένης δεσποτείας», γίνονται φίλοι των γραμμάτων, τιμούν και βοηθούν τους λογίους, ιδρύουν σχολεία στα οποία καλλιεργείται η ελληνική γλώσσα και παιδεία. (Κ. Θ. Δημαράς, 1993) Περιπλους 39

Τον 18ο αιώνα έχουμε σημαντική βελτίωση των οικονομικών συνθηκών των υπόδουλων Ελλήνων και τη δημιουργία μιας αστικής τάξης από ανθρώπους που ασχολούνται και πλουτίζουν με το εμπόριο και τη ναυτιλία. Τον αιώνα αυτό το ελληνικό εμπόριο και η ναυτιλία θα γνωρίσουν μεγάλη άνθηση. Έλληνες έμποροι θα επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους και θα ιδρύσουν εμπορικούς οίκους στα Βαλκάνια, την Κεντρική και τη Δυτική Ευρώπη καθώς και στα λιμάνια της Μεσογείου. Μ’ αυτό τον τρόπο ιδρύονται και ακμάζουν ελληνικές παροικίες από τη Βενετία, την Τεργέστη και τη Μασσαλία ως την Οδησσό. Στις παροικίες οι Έλληνες έρχονται σε επαφή με τα σύγχρονα ρεύματα της ευρωπαϊκής σκέψης, στη Βενετία, στη Βιέννη και τη Λειψία ιδρύουν τυπογραφία και εκδοτικούς οίκους. Στη Βιέννη μάλιστα εκδίδονται οι πρώτες ελληνικές εφημερίδες, (η«Εφημερίς» από τους Σιατιστινούς αδελφούς Μαρκίδες Πούλιους και«ο Λόγιος Ερμής»), που γίνονται ανάρπαστες. Την ίδια ανάπτυξη με το εμπόριο γνωρίζει και η ναυτιλία των νησιών του Αιγαίου. Μετά μάλιστα από τη λήξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 17681774 και την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774, τα ελληνικά πλοία αποκτούν το δικαίωμα να διαπλέουν ελεύθερα τις θάλασσες υπό ρωσική σημαία. Ο πλούτος που δημιουργήθηκε είχε θετικό αντίκτυπο και στη βελτίωση της παιδείας των Ελλήνων. Πλούσιοι έμποροι που πλουτίζουν με το εξωτερικό εμπόριο προσφέρουν τα απαραίτητα χρήματα για την ίδρυση και συντήρηση σχολείων στις ιδιαίτερες πατρίδες τους. Στο «Υπόμνημά» του το 1803 ο Κοραής γράφει:«Και οι νησιώται, οίτινες κατά το πλείστον μέρος ήσαν οι αμαθέστεροι του Έθνους, αρχίζουν ήδη να αισθάνωνται την χρείαν και την αξίαν των φώτων, και σπεύδουσι προθύμως αμμιλλώμενοι να συστήσωσι σχολεία και γυμνάσια εις τας πατρίδας των». Έτσι, από τις αρχές κιόλας του 18ου αιώνα, έχουμε τέτοια τόνωση της πνευματικής κίνησης, που αρχίζουν να διαφαίνονται τα σημάδια της πολιτιστικής ανανέωσης, κατ’ αρχήν στα Ιόνια Νησιά, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, στα Ιωάννινα και τις πόλεις της Δυτικής Μακεδονίας που, μέσω του χερσαίου εμπορίου, διατηρούν στενές εμπορικές σχέσεις με την Κεντρική Ευρώπη (Π. Κιτρομηλίδης, 1996). Γρήγορα όμως τα σημάδια αυτής της πολιτισμικής ανανέωσης αρχίζουν να διαχέονται σε ολόκληρο το χώρο της Ελληνικής Ανατολής και να συνιστούν αυτό που σήμερα ονομάζουμε Νεοελληνικό Διαφωτισμό. Η εξέλιξη του Διαφωτισμού στον ελληνικό χώρο θα μπορούσε να διακριθεί σε τρεις περιόδους. Η πρώτη περίοδος είναι από τις αρχές ως τα μέσα του 18ου αιώνα που έχουμε τις πρώτες ανολοκλήρωτες αναζητήσεις της ορθολογικής κοσμοθεωρίας. Στη δεκαετία του 1760 η ελληνική ανανεωτική σκέψη άρχισε να συγκλίνει προς την επεξεργασία

Βιβλιογραφία

Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής υποβαστάζουν την Ελλάδα. Πίνακας του Θεόφιλου, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

των φιλοσοφικών προϋποθέσεων της φιλελεύθερης σκέψης. Την περίοδο αυτή η πρώτη γενιά του ελληνικού Διαφωτισμού, κυριότεροι εκπρόσωποι της οποίας ήταν ο Νικηφόρος Θεοτόκης και ο Ευγένιος Βούλγαρης έχει φτάσει στην ωριμότητά της. Ο Βούλγαρης υπήρξε η κεντρική μορφή στην υπό διαμόρφωση νέα πνευματική παράδοση. (Π. Κιτρομηλίδης, 1996) Στην επόμενη περίοδο, από τα μέσα του 18ου αιώνα ως την Γαλλική Επανάσταση του 1789, κεντρικό ρόλο θα διαδραματίσουν οι μαθητές του Βούλγαρη με σημαντικότερο εξ’ αυτών τον Ιώσηπο Μοισιόδακα. Σ’ αυτή την περίοδο ανήκει και ο Δημήτριος Καταρτζής, ο λαμπρότερος εκπρόσωπος του φαναριώτικου Διαφωτισμού. Ισχυρή επίδραση σ’ αυτή την περίοδο άσκησε στον ελληνικό χώρο, όπως φαίνεται από ελληνικά κείμενα, η Γαλλική Εγκυκλοπαίδεια (Κ. Θ. Δημαράς, 1993). Ο Αδαμάντιος Κοραής (27 Απριλίου 1748, Σμύρνη-6 Απριλίου 1833 Παρίσι, Γαλλία), ήταν Έλληνας φιλόλογος με βαθιά γνώση του ελληνικού πολιτισμού. Ο Κοραής είναι ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του νεοελληνικού διαφωτισμού και μνημονεύεται κυρίως για τις γλωσσικές του απόψεις και την υποστήριξη της καθαρεύουσας. Η τρίτη περίοδος μετά τη Γαλλική Επανάσταση και ως τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, είναι η ωριμότερη περίοδος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Σ’ αυτή την περίοδο ξεχωρίζουν ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Δανιήλ Φιλιππίδης, ο Ρήγας Βελεστινλής, που μαζί με άλλους αποτελούν την παραδουνάβια ομάδα της τρίτης γενιάς του

Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Η ελληνική διανόηση της Βιέννης αποτελεί προέκταση της ομάδας που ζούσε στο περιβάλλον των παραδουνάβιων ηγεμονιών. Την ίδια περίοδο, δύο ακόμα κύκλοι διανοουμένων βρίσκονται ο ένας στο Παρίσι γύρω από τον Αδαμάντιο Κοραή και ο άλλος στα Ιωάννινα γύρω από τον Αθανάσιο Ψαλίδα. Από αυτούς τους πνευματικούς κύκλους πρόβαλαν νεότεροι μαθητές και οπαδοί του Διαφωτισμού, οι οποίοι στελέχωναν τα νέα σχολεία και μετέφεραν το μήνυμα του Διαφωτισμού σε όλο τον ελληνικό κόσμο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του παρισινού κύκλου του Κοραή, με την καθοδήγηση του οποίου, μια σημαντική νέα περιοχή προστέθηκε στη γεωγραφία του Διαφωτισμού. Πρόκειται για την περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου και συγκεκριμένα τη Χίο, τη Σμύρνη και τις Κυδωνίες (Αϊβαλί), που ως τις αρχές του 19ου αιώνα ήταν προπύργια της παραδοσιακής παιδείας (Π. Κιτρομηλίδης, 1996). Τα πιο σημαντικά προβλήματα που απασχόλησαν τους λογίους του Διαφωτισμού ήταν η σχέση των σύγχρονων Ελλήνων με την πνευματική κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας και η αφύπνιση της εθνικής συνείδησης, η γλώσσα, η θέση των νέων φιλοσοφικών ιδεών και των φυσικών επιστημών στην νεοελληνική παιδεία. Οι προοδευτικοί λόγιοι επηρεασμένοι από τις ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και τη Γαλλική Επανάσταση, επιθυμούν παιδεία για όλους, χρήση της απλής γλώσσας, «μετακένωση» των επιστημονικών κατακτήσεων της ευρωπαϊκής σκέψης και δημιουργική αφομοίωση του πνεύματος των αρχαίων κλασικών συγγραφέων. Οι συντηρητικοί αντίθετα, αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη τις επιδράσεις της Ευρώπης και δυσπιστούν απέναντι στις φυσικές επιστήμες και στις θεωρίες της νεότερης φιλοσοφίας. Εμπιστεύονται μόνο την πολιτιστική παράδοση του Ελληνισμού και, όσον αφορά το γλωσσικό ζήτημα, είναι οπαδοί της αρχαΐζουσας. Ανάμεσα στις δύο τάσεις αναπτύσσεται και μια τρίτη μέση τάση εκπρόσωπος της οποίας είναι ο Κοραής. Η τάση αυτή της μέσης οδού εμφορείται από το προοδευτικό πνεύμα του Διαφωτισμού, φοβάται όμως τις ακραίες επαναστατικές ιδέες. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του ίδιου του Κοραή:«μακράν από την Σκύλλαν της αθεΐας και την Χάρυβδην της δεισιδαιμονίας»· και αλλού αναφέρει:«μήτε τύραννοι των χυδαίων, (δηλαδή του λαού), μήτε δούλοι της χυδαιότητας αυτών». Ο Κοραής δηλαδή έδινε διμέτωπο αγώνα τόσο εναντίον των ριζοσπαστικών τάσεων όσο και εναντίον των συντηρητικών (Κ. Θ. Δημαράς, 1993). *Ο Χαράλαμπος Σπυρόπουλος είναι δάσκαλος. Το κείμενο γράφτηκε για το μαθήμα Ιστορία της Εκπαίδευσης, στο Διδασκαλείο του Παιδαγωγικού Τμήματος- Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

1. Δημαράς, Κ. Θ. (1993)Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα: Εκδόσεις Ερμής, 6η Έκδοση. 2. Κιτρομηλίδης, Πασχάλης (1985)Ιώσηπος Μοισιόδαξ. Οι συντεταγμένες της βαλκανικής σκέψης τον 18ο αιώνα, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. 3. Κιτρομηλίδης, Πασχάλης (1996)Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης 4. Μοισιόδακας, Ιώσηπος (1779) Πραγματεία περί Παίδων Αγωγής ή Παιδαγωγία, Επανέκδοση του 1998, Κοζάνη: Ινστιτούτο Βιβλίου & Ανάγνωσης Κοζάνης.

40 Περιπλους

Ελληνικά Αντιστασιακά Σώματα κατά την Τουρκοκρατία Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου ΠΝ εα

τη διάρκεια των περίπου Όταν η Βενετία, σε ανταπόκριση της τεσσάρων αιώνων σκλαβιάς αίτησης των Οθωμανών, θέλησε να των Ελλήνων από το 1453 απομακρύνει ένα μέρος των «στραπου έπεσε η Πόλη μέχρι το τιωτών» και να τους μεταφέρει στη 1821 που ξεκίνησε η Επανάσταση Δύση, αντιπρόσωποί τους παρουσιτης Εθνεγερσίας, πολλές ήταν οι άσθηκαν στη Γερουσία για να δηλώεξεγέρσεις που έλαβαν χώρα στον σουν ότι η απομάκρυνσή τους από την ελληνικό χώρο. Άλλες απ’ αυτές παΠελοπόννησο είναι ασύμφορη για τη ραλληλίζονταν και υποκινούνταν Βενετία και για τους ίδιους απαράδεαπό κινήσεις Ευρωπαϊκών κρατών κτη, αφού μπορούν να προσφέρουν (Βενετίας, Ισπανίας, Αυστρίας, Ρωσίας περισσότερες υπηρεσίες φρουρώντας κ.α.) εναντίον της Οθωμανικής Αυτοτην πατρίδα τους. κρατορίας και άλλες ήταν ανεξάρτητες Συνέχεια του διαβήματος αυτού πρέκαι πήγαζαν από τις αδικίες του καπει να θεωρηθεί η εξέγερση των ταπιεστικού διοικητικού συστήματος «στρατιωτών» του 1480 υπό τον της τουρκικής διοίκησης (φόροι, χαΘεόδωρο Κλαδά, έναν από τους σημαράτσια, παιδομάζωμα, βίαιοι εξισλαντικότερους αρχηγούς του Σώματος μισμοί κλπ). Αυτές οι εξεγέρσεις στη των «στρατιωτών». Την ανταρσία του διάρκεια των τεσσάρων αιώνων διαΚλαδά ακολούθησαν ο Θεόδωρος τήρησαν ένα κλίμα διαρκούς ανησυχίΜπούας, ο Μποζίκης και μερικοί ακόας και ζυμώσεων μέσα στον ελληνικό μη άλλοι, που όρμησαν εναντίον των Έφιππος Stadioti. Πηγή: kleftouriablogspot.com πληθυσμό. Τούρκων του Άργους, εξουδετέρωσαν Τα πολεμικά Σώματα που πρωτοστατη φρουρά των Γενιτσάρων και κατευτούσαν σ’ αυτές τις εξεγέρσεις και με τη δράση τους διατηρούσαν θύνθηκαν προς τη Μάνη. Εκτός από το περιστατικό αυτό δεν είναι λίγα ζωντανή την εθνική συνείδηση, υπενθυμίζοντας στους υπόδουλους και όσα άλλα αποκαλύπτουν μια έντονη προσπάθεια για την άμυνα ραγιάδες την καταγωγή τους και την τωρινή θέση τους, δηλαδή την εναντίον των Τούρκων, ή για την ανάκτηση των χαμένων εδαφών. κατάσταση δουλείας στην οποία είχαν περιέλθει, ήταν οι «Στρατιώτες, Υπάρχουν πολλές Βενετικές περιγραφές θαυμασμού για τους «στραΚλέφτες και Αρματολοί». Παράλληλα στη θάλασσα οι συγκρούσεις, η τιώτες», για τις αιφνιδιαστικές επιθέσεις τους, για τις οργανωμένες πειρατεία, ο Οθωμανικός θεσμός των μελάχηδων, δημιούργησαν μια επιδρομές τους, για τη λιτότητα της ζωής τους. Χαρακτηρίζονται τάξη εξαιρετικών ναυτικών, ικανών θαλασσόλυκων και ατρόμητων γενναίοι και καρτερικοί, που κοιμούνται ολοχρονίς στο ύπαιθρο με ναυμάχων. τα άλογά τους και δεν σκέφτονται παρά μόνο τον πόλεμο. Είναι όλοι Έλληνες και προέρχονται από τα φρούρια που κατέχουν οι Βενετοί  Στρατιώτες στην Πελοπόννησο, στις Δαλματικές ακτές, στη Δυτική Ελλάδα. Οι Μετά την άλωση, το ηρωικό πνεύμα των τελευταίων ημερών της περιγραφές επεκτείνονται και στον εξοπλισμό τους που περιορίΠόλης και η ηρωική αντίσταση του Παλαιολόγου εξακολούθησαν να ζεται σε ελαφρά εξάρτυση σε αντίθεση με τους δυσκίνητους, λόγω επιζούν όχι μόνο μεταξύ των λογίων, αλλά και σε ευρύτερα στρώμα- βαριάς πανοπλίας, ιππείς των κρατών της κεντρικής και δυτικής τα πληθυσμών και εκδηλώνονταν με την ένοπλη δράση στρατιωτικών Ευρώπης. Πολλοί υπηρέτησαν σε ξένους στρατούς και ιδιαίτερα υπό Σωμάτων, είτε στο πλευρό των Βενετών, είτε αυτόνομα και ανεξάρ- τις Βενετικές σημαίες. Εντυπωσιακή για τους ξένους η αντοχή τους τητα και είχαν ως πεδίο δράσεως κυρίως την Πελοπόννησο και της στην πείνα, τη δίψα και την αγρύπνια και η τακτική του αιφνιδιασμού ακτές της Αδριατικής, περιοχές τις οποίες οι Οθωμανοί επιχειρούσαν την οποία εφάρμοζαν πάντα με επιτυχία. να καταλάβουν. Οι ένοπλες ομάδες αποτελούνταν από «στρατιώτες» Από τα ψηφίσματα της Βενετικής Γερουσίας μαθαίνουμε τα ονόματα που στα βενετικά κείμενα αναφέρονται πάντοτε με τον τύπο “stradioti”. πολλών από τους Έλληνες «στρατιώτες» ανάμεσα στους αρχηγούς Οι «στρατιώτες», θεσμός παλαιός του Βυζαντίου, εμφανίζεται σε πολ- των οποίων μνημονεύονται οι Βρετός, Ζόρζης Βοζίκης, ο Μανόλης λά σημεία του ελλαδικού χώρου, ανανεωμένος, μέσα στα πλαίσια που και ο Πιέρρος Κλαδάς, Καναβάκης Ευδαιμονογιάννης, Έκτωρ Ρενέσης η ιστορική ανάγκη απαιτούσε. και άλλοι. Τα κατορθώματα του Μερκούριου Μπούα, ενός από τους Οι «στρατιώτες» τον 15ο και 16ο αιώνα πολέμησαν δίπλα στους ονομαστούς αρχηγούς των «στρατιωτών», στιχουργούνται από σύγΒενετούς, εναντίον των Οθωμανών, που προσπαθούσαν να υποτά- χρονο συμπολεμιστή του και εξαίρονται οι ικανότητές του, που τον ξουν την Πελοπόννησο. Είχαν πλήρως ελληνική συνείδηση και δι- κάνουν να μοιάζει με τους αρχαίους Ομηρικούς ήρωες. ακήρυσσαν ότι αγωνίζονται για την υπεράσπιση και διαφύλαξη των Ο τρόπος ζωής των «στρατιωτών» επηρέασε τη νοοτροπία των ελπατρίων εδαφών. Το πόσο ενοχλούσε τους Τούρκους η δράση των ληνικών πληθυσμών στις περιοχές εκείνες που υπήρξαν πεδίο «στρατιωτών» φαίνεται από το γεγονός ότι το 1479 στις επαφές με- πολεμικών επιχειρήσεων ανάμεσα σ’ αυτούς και τους Τούρκους. ταξύ Βενετών και Οθωμανών για την επίτευξη ειρήνης ο Οθωμανός Υπερασπιστές χωριών και κάστρων, ανυπότακτοι αγωνιστές της ελευεπικεφαλής του εκστρατευτικού Σώματος (φλαμπουριάρης) ζήτησε θερίας, προσέφεραν ένα πρότυπο αξιομίμητο για τους ντόπιους. Δεν από τον Βενετό Προβλεπτή του Ναυπλίου να αποκρίνει τις ένοπλες θα πρέπει να είναι άσχετη η διατήρηση της ανεξαρτησίας της Μάνης, ομάδες των «στρατιωτών» Ελλήνων από την περιοχή, γιατί μόνο έτσι που τα βουνά της μείνανε απάτητα από τους Τούρκους, από τη δράση θα μπορούσε να εξασφαλισθεί διαρκής ειρήνη και φιλία της Βενετίας και το παράδειγμα των «στρατιωτών» στο τέλος του 15ου και τις αρχές του 16ου αιώνα. με τον Σουλτάνο. 42 Περιπλους

 Κλέφτες

Η κατάκτηση του Ελλαδικού χώρου από τους Τούρκους έθεσε τους πληθυσμούς μπροστά στην απειλή της σφαγής ή της αιχμαλωσίας και συνετέλεσε στην ανάπτυξη μιας τάσης φυγής από τα πεδινά μέρη και καταφυγής των στους δυσπρόσιτους ορεινούς όγκους της χώρας. Στους νέους τόπους εγκατάστασης βασική προϋπόθεση ήταν η εξασφάλιση μιας ελεύθερης διαβίωσης μακριά από την καταπίεση της τουρκικής εξουσίας. Το πρώτο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι φυγάδες, αυτό της τροφής, τους υποχρέωσε να επιστρέψουν στις αρχέγονες πηγές επιβίωσης, στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η διαβίωση των πληθυσμών στους ορεινούς οικισμούς δημιούργησε και ανάλογη ψυχοσύνθεση, του αντάρτη, του ανυπότακτου, που αρνείται να υπακούσει και να συμβιβασθεί με την εξουσία. Για την ηθική του ικανοποίηση καταφεύγει στην αρπαγή, μοναδικό τις περισσότερες φορές μέσο για την επιβίωσή του, γεγονός που χαρακτηρίζει και το όνομά του «κλέφτης». Φυσικά οι πράξεις αυτές μόνο σαν ληστείες θα μπορούσαν σήμερα να χαρακτηρισθούν. Με το πέρασμα όμως των χρόνων, ιδίως κατά τον 18ο αιώνα, οι «κλέφτες» αποτέλεσαν την έκφραση ενός έντονου φιλελευθερισμού και απλώθηκαν σε όλο τον ελληνικό χώρο από τη Μακεδονία έως την Πελοπόννησο. Estradiots . Πηγή:kleftouriablogspot.com

Περί το τέλος του 18ου αιώνα οι «κλέφτες» θα γίνουν οι πυρήνες των στρατιωτικών Σωμάτων αντιστάσεως εναντίον των καταπιεστικών εξουσιών της τουρκικής διοίκησης. Πολλές ήταν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις που οργάνωσαν οι Τούρκοι εναντίον των «κλεφτών» με σκοπό να τους εξουδετερώσουν και πολλές οι ενέργειες της τουρκικής εξουσίας για να τους δελεάσει. Μετά τα μέσα του 17ου αιώνα άρχισε η μεταβολή του «κλέφτικου» χαρακτήρα. Δείχνουν ότι συνιστούν μια δύναμη ικανή να κλονίσει τα θεμέλια της τουρκικής κυριαρχίας και η δράση τους άρχισε να γίνεται γνωστή και να υπολογίζεται και έξω από τον ελληνικό χώρο. Οι διάφορες προσπάθειες που σχεδιάζονται από εξωτερικούς Ευρωπαϊκούς παράγοντες με σκοπό την εξέγερση των Ελλήνων, απευθύνονται και στηρίζονται στους «κλέφτες». Η εσωτερική οργάνωση των κλέφτικων Σωμάτων είναι απλή και στηρίζεται στους «προεστούς των κλεφτών» ή τους «καπιτάνιους» και τα «παλικάρια». Ο «καπιτάνιος» χρωστούσε το αξίωμά του αποκλειστικά στις ικανότητές του και ήταν εκείνος που μπορούσε να κρίνει και να αποφασίζει για ό,τι αφορούσε την ομάδα του.

Η τακτική της ενέδρας και του αιφνιδιασμού ήταν η μόνη που γνώριζαν και εφάρμοζαν στις συγκρούσεις τους με τους Τούρκους, τακτική που ευνοείτο από την ορεινή φύση του εδάφους και η οποία πήρε το όνομα «κλεφτοπόλεμος» από τους «κλέφτες» που την εφάρμοσαν και την ανέπτυξαν σε πολύ ψηλό βαθμό. Το σύστημα των «Κλεφτών» αποτέλεσε την πρώτη στρατιωτική δύναμη που πρωταγωνίστησε αργότερα στην Επανάσταση της Εθνεγερσίας. Χαρακτηριστική για την επίδραση που είχε ο θεσμός των «κλεφτών» στη συνείδηση του ελληνικού λαού είναι η δημώδης ποίηση και τα δημοτικά τραγούδια όλων των περιοχών της χώρας. Παντού γίνεται λόγος για τους ηρωισμούς της «κλεφτουριάς» και την περιφρόνηση που επιδείκνυε για τους νόμους της τουρκικής εξουσίας. Ο Ρήγας αποκαλεί τους «κλέφτες» «οι σταυραϊτοί του Ολύμπου και τα ξεφτέρια των Αγράφων».

 Αρματολοί

Ο θεσμός των Αρματολών ήταν παράλληλος προς τον θεσμό των Κλεφτών, αλλά δημιούργημα διαφορετικών παραγόντων. Ο όρος Αρματολός παρ’ όλο που χρονολογικά συναντάται πρώτα σε τουρκικά κείμενα, σύμφωνα με όλους τους ερευνητές Έλληνες και ξένους (Βουλγάρους, Γιουγκοσλάβους, Τούρκους) έχει τις ρίζες του στην ελληνική γλώσσα. Η πιο πιθανή ετυμολογία είναι αρματολόγος-αρματολόος-αρματολός. Από αριστερά Έλληνας ευγενής, Ενετός ιππέας και Stradioti, αρχές 16ου αιώνα. Πηγή:kleftouriablogspot.com

Τούρκοι ιστορικοί ανάγουν τη δημιουργία του θεσμού στον 14ο αιώνα (1300-1360). Η εφαρμογή όμως του θεσμού στην Ευρώπη συντελείται τον 15ο αιώνα (1420-1450) όταν ιδρύεται το πρώτο αρματολίκι στην Ελλάδα στην περιοχή των Θεσσαλικών Αγράφων, λίγα χρόνια μετά την κατάληψη της Θεσσαλίας από τους Τούρκους. Η εγκατάσταση των προωθημένων τουρκικών δυνάμεων στη Θεσσαλία παρουσίαζε προβλήματα ασφαλείας εκ μέρους των παλαιών κατοίκων του τόπου. Έτσι η επιτήρηση των περασμάτων καθίστατο αναγκαία. Είναι πολύ πιθανόν τα χρόνια εκείνα να μη χρησιμοποιήθηκαν Έλληνες για την επάνδρωση του Αρματολικιού, αλλά Τούρκοι παλαίμαχοι πολεμιστές. Από την εποχή εκείνη καθιερώνεται όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες της Βαλκανικής ο αρματολισμός. Φυσικά θα περάσει από διάφορες φάσεις και θα μεσολαβήσουν πολλά, για να φτάσει στη μορφή που είχε στο τέλος του 18ου αιώνα. Παρακολουθώντας την πορεία του θεσμού από τον 16ο αιώνα παρατηρούμε ότι οι αρματολοί αναφέρονται αρχικά ως επικουρικά στρατεύματα των Τούρκων τα οποία σχημάτιζαν από ντόπιους στις χώρες που κατακτούσαν. Οι Αρματολοί ως αμοιβή τους λάμβαναν μισθό και απαλλάσσονταν από τους φόρους που πλήρωναν οι υπόλοιποι κάτοικοι. Περιπλους 43

Η ανάπτυξη και επέκταση των αρματολικιών στην Ελλάδα συντελείται κυρίως τον 16ο αιώνα. Έτσι ο πληθυσμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μπορεί να χωρισθεί σε δύο κατηγορίες, από τη μια μεριά η στρατιωτική τάξη που παρείχε τις υπηρεσίες της στον Σουλτάνο και είναι απαλλαγμένη φόρων και από την άλλη ο κόσμος των ραγιάδων στους ώμους των οποίων έπεφτε η υποχρέωση καλλιέργειας της γης και ενίσχυσης του δημόσιου ταμείου με τους διάφορους φόρους. Οι υπηρεσίες που αναθέτονταν στους ραγιάδες Αρματολούς ήταν η φύλαξη των κυρίων οδικών αρτηριών και των κλεισουρών (δερβενίων), εφ’ όσον φυσικά παρείχαν εχέγγυα για τη ν αφοσίωσή τους στην εξουσία. Στα μέσα του 16ου αιώνα (1520-1560) ιδρύεται στην Ελλάδα μια σειρά από αρματολίκια στη Μακεδονία, την Ήπειρο, την Αιτολοακαρνανία και τη Θεσσαλία. Εντύπωση προκαλεί η έλλειψη αρματολικίων στην Πελοπόννησο παρά το γεγονός ότι κι εδώ η φύση του εδάφους θα ευνοούσε την ίδρυσή τους. Είναι πιθανόν ότι η ύπαρξη πολλών και ισχυρών κάστρων με ανάλογες φρουρές να συνετέλεσε, ώστε να μην εφαρμοσθεί ο θεσμός εδώ στα πρώτα χρόνια εγκατάστασής του στην άλλη Ελλάδα. Μέχρι το τέλος του 17ου αιώνα οι Αρματολοί επικουρούν την τουρκική εξουσία ιδίως στη δίωξη των Κλεφτών. Στις αρχές του 18ου αιώνα παρουσιάζεται η πρώτη σαφής αλλαγή που μετατοπίζει τους Αρματολούς οργανωτικά και εθνικά και τους φέρνει σε στενότερη συνεργασία με τους Κλέφτες. Αρκετά επεισόδια επιβεβαίωσαν τη συνεργασία αυτή και συνετέλεσαν στο να αφαιρεθούν τα αρματολίκια από τους Έλληνες και να δοθούν στους Αλβανούς που είχαν εν τω μεταξύ εξισλαμισθεί, ή και να καταργηθούν τελείως μια και συνεργάζονταν με τους Κλέφτες. Οι Αρματολοί βαθμιαία εντάχθηκαν στο ισχυρό ρεύμα που διαμορφώνεται και οδηγεί στον αγώνα για την ελευθερία. Στα χρόνια των Ορλωφικώνκαι του κινήματος του Κατσώνη οι Αρματολοί πρωτοστατούν μαζί με τους Κλέφτες στο ξεσήκωμα του πληθυσμού. Την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας τα αρματολίκια, μαζί με τα λημέρια των Κλεφτών γίνονται εστίες στις οποίες σφυρηλατείται το εθνικό φρόνημα. Σ’ αυτά τα αρματολίκια και τα λημέρια στήριζε τις ελπίδες του ο Ρήγας Βελεστινλής και όλος ο λαός.

 Ναυτικοί

Τους δύο πρώτους αιώνες της τουρκοκρατίας το φαινόμενο της εκτεταμένης πειρατείας επηρέασε οικονομικά, αλλά και δημογραφικά τις παράλιες περιοχές και τα νησιά της Ελλάδας. Οι θαλάσσιες επικοινωνίες που συνέδεαν την Ανατολική με τη Δυτική Μεσόγειο και αντίστροφα ήταν το πεδίο δράσεως Λατίνων, Μουσουλμάνων και Ελλήνων πειρατών που αποτελούσαν συνεχή απειλή για τα εμπορικά πλοία που ταξίδευαν αυτές τις ρότες. Τον 18ο αιώνα η πειρατεία παρ’ ότι περιορίστηκε σημαντικά, δεν εξαλείφθηκε ολοκληρωτικά και συνέχισε να αποτελεί απειλή και για το ελληνικό εμπορικό ναυτικό, το οποίο αναπτυσσόμενο, άρχισε να αποτελεί σημαντικό παράγοντα του εμπορίου της Μεσογείου. Η αντιμετώπιση της πειρατείας υποχρέωσε τους ναυτικούς των εμπορικών πλοίων να εξοπλίζουν τα πλοία τους και συγχρόνως να συμμετάσχουν στις κατά καιρούς αναλαμβανόμενες από την Υψηλή Πύλη επιχειρήσεις εκκαθάρισης του Αιγαίου και των άλλων θαλασσών. Παράλληλα στο Οθωμανικό Ναυτικό υπηρετούσαν ελληνικά πληρώματα προερχόμενα από υποχρεωτική ναυτολογία των κατοίκων των νησιών και των παραλίων της Ελλάδας. Η ναυτολογία άρχισε στα μέσα του 14ου αιώνα με την κατάληψη των ελληνικών παράλιων τόπων όπου βρέθηκαν καρνάγια, καραβομαραγκοί, καθώς και έτοιμα ναυτικό έμψυχο υλικό. Συν τω χρόνω οι Έλληνες ναυτικοί χάρις στην αναγνωρισμένη εμπειρία τους δεν περιορίζονται μόνο σε θέσεις κωπηλατών αλλά κατα-

Βιβλιογραφία

λαμβάνουν όλο και υψηλότερες θέσεις ευθύνης στο Οθωμανικό Ναυτικό. Στις θαλάσσιες συγκρούσεις των Οθωμανών με τους Χριστιανούς της Δύσης, Έλληνες υπηρετούν και στις δύο πλευρές. Ως παράδειγμα αναφέρεται ότι στη σύγκρουση των Οθωμανών με τους Ιωαννίτες ιππότες που κατείχαν τη Ρόδο, Έλληνες ακούσια ναυτολογημένοι βρέθηκαν στον Οθωμανικό στόλο, ενώ υπήρχαν και 400 περίπου Κρητικοί (Έλληνες και Βενετοί) στο στόλο των Ιωαννιτών. Στη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, την τελευταία ναυμαχία που διεξήχθη από αμιγώς κωπήλατα πλοία, το μεγαλύτερο μέρος των πληρωμάτων των τουρκικών γαλερών προέρχονταν από πρόσφατη ναυτολογία στις ελληνικές περιοχές. Παράλληλα χιλιάδες Επτανήσιοι και Κρητικοί υπηρετούσαν στον Χριστιανικό στόλο. Η ναυμαχία που απέβη μοιραία για τους Οθωμανούς ήταν προφανές ότι αποτέλεσε βαρύ πλήγμα για τον υπόδουλο ελληνισμό. Συγχρόνως πρέπει να θεωρηθεί βέβαιο ότι η ήττα των τούρκων δεν οφειλόταν μόνο στην καλύτερη οργάνωση και απόδοση των Χριστιανικών πλοίων, αλλά και στην αδιαφορία και σε πολλές περιπτώσεις τη δολιοφθορά των Ελλήνων της τουρκικής αρμάδας για ένα αγώνα που δεν πίστευαν και στον οποίον είχαν συρθεί ως σκλάβοι. Μετά το 1571 οι Τούρκοι στηρίχθηκαν πάλι στους Έλληνες και την υποχρεωτική ναυτολογία για την ανασυγκρότηση του Ναυτικού τους. Ο θεσμός της ναυτολογίας συνεχίστηκε και τον επόμενο 17ο αιώνα ιδιαίτερα κατά τους τουρκοβενετικούς πολέμους που διεξήχθησαν στις περιόδους 1645-1669 και 1684-1699. Η εξέλιξη των πολεμικών πλοίων και ιδιαίτερα η μετατροπή τους κατά κύριο λόγο σε ιστιοφόρα από κωπήλατα επέτεινε την εξάρτηση του Οθωμανικού στόλου από τους πεπειραμένους Έλληνες. Η Συνθήκη του Πασάροβιτς το 1718, που έθεσε τέρμα στις συγκρούσεις Βενετών και Τούρκων έφερε μια μακρά περίοδο ειρήνης στο Αιγαίο, αντίστοιχής αδράνειας του τουρκικού στόλου και συνέτεινε στην ανάπτυξη της εμπορικής ιστιοφόρου ναυτιλίας των νησιών και των παραλίων. Έτσι δημιουργήθηκε ένα σημαντικό σε μέγεθος εμπορικό ναυτικό που στεκόταν ισάξια με τις άλλες ναυτικές δυνάμεις της Μεσογείου. Η Υψηλή Πύλη ενίσχυσε τη ναυτική δραστηριότητα των ραγιάδων παραχωρώντας πολλά προνόμια και ελευθερία δράσεως κι έτσι ικανοποιούσε τις ανάγκες του εσωτερικού εμπορίου της Αυτοκρατορίας, ενώ παράλληλα διέθετε έτοιμα και ετοιμοπόλεμα πληρώματα όποτε τα χρειαζόταν. Στους Ρωσοτουρκικούς πολέμους των περιόδων 1768-1774 και 1787-1792 η Πύλη κατέφυγε και πάλι σε ευρεία ναυτολογία για να εξασφαλίσει πληρώματα για τον στόλο της. Στις αρχές του 19ου αιώνα η ναυτολογία περιορίσθηκε σε λίγα νησιά Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά, Μύκονο και Πόρο. Το καθένα από τα νησιά έδινε κάθε χρόνο έναν αριθμό μελάχηδων (από την τουρκική λέξη melah ναύτης) ανάλογο με τον πληθυσμό του, ενώ τα άλλα νησιά πλήρωναν ειδικό φόρο, τα μελαχικά, για να απαλλάσσονται από τη ναυτολογία. Οι ναύτες συνήθως υπηρετούσαν στον τουρκικό στόλο ένα χρόνο εκτός εάν η υπηρεσία τους κρινόταν απαραίτητη από τον Καπουδάν Πασά (Ναύαρχος) οπότε η θητεία επεκτεινόταν. Είναι αξιοσημείωτο ότι το τελευταίο έγγραφο για υποχρεωτική ναυτολογία που στάλθηκε στην Ύδρα ήταν στις 5 Μαρτίου του 1821 όταν η Επανάσταση είχε ήδη ξεσπάσει στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Οι ναύτες αυτοί δεν έφυγαν τελικά από το νησί, οι άλλοι όμως που βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη πνίγηκαν ή απαγχονίστηκαν. Οι νησιώτες αυτοί ικανότατοι ναυτικοί, έμπειροι ναυμάχοι και γνώστες των δυνατοτήτων και αδυναμιών του τουρκικού ναυτικού αποτέλεσαν τα πληρώματα του Ελληνικού Ναυτικού της Εθνεγερσίας. Είναι γεγονός αποδεδειγμένο ότι η εξέγερση του 1821 δεν θα είχε τα γνωστά επιτυχή αποτελέσματά της αν δεν υπήρχε το Ναυτικό των νησιών που δεν επέτρεψε τον ανεφοδιασμό των Τούρκων που βρίσκονταν στον Ελληνικό χώρο.

Σφυρόερας Βασίλειος «Τα Ελληνικά πληρώματα του Τουρκικού στόλου», Αθήνα 1968 • Βλαχογιάννης Γιάννης «Κλέφτες του Μοριά 17151820», Αθήνα 1935 • Καμπούρογλου Δημ. «Αρματολοί και Κλέφτες 1453-1821» Αθήνα • Σάθας Κ. «Έλληνες στρατιώται εν τη Δύσει και αναγέννησις της Ελληνικής τακτικής» Αθήνα 1885. • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους Τόμος ΙΑ 44 Περιπλους

Σκέψεις επί του μεταναστευτικού Του Νικολάου Σερέτη, Υποναύαρχου ΛΣ εα

φορμή για τη συγγραφή του άρθρου αυτού αποτελεί το έντονο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η πατρίδα μας με τους πρόσφυγες αλλά και τους μετανάστες που αποβιβάζονται στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Κατά την άποψή μου οι παράγοντες που συντελούν στην αύξηση μεταναστευτικών ροών προς μία χώρα είναι: α) Η γεωπολιτική θέση της χώρας αυτής και οι σχέσεις της με τα όμορα κράτη β) Η φύση των συνόρων της (χερσαία ή θαλάσσια) και το κατά πόσον αυτά είναι δυνατόν να φυλάσσονται γ) Η πολιτική και οικονομική σταθερότητα που επικρατεί στην χώρα δ) Η ύπαρξη ερίδων ή πολεμικών συγκρούσεων στην ευρύτερη περιοχή ε) Η επικρατούσα οικονομική και πολιτική κατάσταση στην ευρύτερη περιοχή στ) Η προσδοκία των ανθρώπων για ένα καλύτερο μέλλον για αυτούς και τις οικογένειές των και η συμβολή των μέσων ενημέρωσης στη δημιουργία αυτής της προσδοκίας. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διαχωρίσουμε τις δύο έννοιες του πρόσφυγα και του μετανάστη και να δούμε τί υποχρεώσεις και δικαιώματα απορρέουν από το διαχωρισμό αυτό για τη χώρα μας. Τα Ηνωμένα έθνη καθορίζουν ως πρόσφυγα το άτομο που βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής του ή κατοικίας του και έχει δικαιολογημένο φόβο δίωξης για φυλετικούς, θρησκευτικούς, λόγους εθνότητας (μειονοτικούς), πολιτικών πεποιθήσεων ή φόβο θανάτου λόγω πολεμικών συγκρούσεων (εμφυλίου πολέ46 Περιπλους

μου ή όχι)και εξ αιτίας του φόβου αυτού αδυνατεί και δεν θέλει την προστασία αυτής της χώρας ή την επιστροφή του σε αυτήν. Οι πρόσφυγες χρειάζονται δηλαδή διεθνή προστασία επειδή κινδυνεύει η ζωή τους, ή βασικά ανθρώπινα δικαιώματά τους στη χώρα καταγωγής τους ή κατοικίας τους. Η προστασία αυτών των ανθρώπων απορρέει από το διεθνές δίκαιο και οι άνθρωποι αυτοί έχουν το δικαίωμα να αιτήσουν άσυλο στην χώρα καταφυγής των. Άσυλο σημαίνει ότι η χώρα καταφυγής τους επιτρέπει την πρόσβαση σε αυτήν και τους παρέχει παράλληλα προστασία. Ο ρόλος της ύπατης αρμοστείας του ΟΗΕ είναι να διασφαλίσει ότι δεν θα επιστραφούν οι πρόσφυγες στη χώρα καταγωγής ή κατοικίας τους, εφόσον εκεί κινδυνεύουν να υποστούν διώξεις ή και θάνατο. Εξ αιτίας της δίωξης που μπορεί να αντιμετωπίσει, ένας πρόσφυγας δικαιούται να προστατευθεί από μια αναγκαστική επιστροφή στη χώρα καταγωγής του (αρχή της μη επαναπροώθησης). Εκτός από τα δικαιώματα που έχουν όλοι οι άνθρωποι, ο πρόσφυγας δικαιούται και προστασία από δίωξη για παράνομη είσοδο, έγγραφα ταυτότητας και ταξιδιωτικά έγγραφα και πρόσβαση σε μια μακροπρόθεσμη λύση. Αυτή μπορεί να είναι η ενσωμάτωση στη χώρα που του παρέχει άσυλο, η επανεγκατάσταση σε μια άλλη χώρα ή ο εθελούσιος επαναπατρισμός στη χώρα καταγωγής του, εφόσον αυτός γίνεται με ασφάλεια και αξιοπρέπεια. Ας δούμε λοιπόν ποιοι από τους παραπάνω αναφερόμενους παράγοντες συνυπάρχουν και δημιουργούν το τεράστιο ρεύμα μετανάστευσης προς τη χώρα μας. Η χώρα μας γεωγραφικά είναι η πλησιέστερη προς τη μέση ανατολή

χώρα της ΕΕ., όπου υπάρχουν συνεχείς εντάσεις, εμφύλιες συγκρούσεις και πόλεμος. Τα χερσαία σύνορα της χώρας μας προς την Τουρκία είναι ασυγκρίτως μικρότερα από τα θαλάσσια σύνορα. Η φύλαξη των θαλασσίων συνόρων είναι πολύ πιο δύσκολη αποστολή, λαμβανομένης υπόψιν της μεγάλης έκτασης αυτών αλλά και του γεγονότος ότι τα Ελληνικά νησιά και οι βραχονησίδες ευρίσκονται γεωγραφικά πολύ κοντά στις Τουρκικές ακτές. Η προσπάθεια που έγινε τα προηγούμενα χρόνια με τη δημιουργία φράκτη στον Έβρο ποταμό στα σύνορα με την Τουρκία απέδωσε και μείωσε το μεταναστευτικό ρεύμα προς τη χώρα μας από το σημείο αυτό. Αυξήθηκε όμως στη συνέχεια η ροή μεταναστών από τα παράλια της Μ. Ασίας προς τα Ελληνικά νησιά. Οι συγκρούσεις στη Συρία και ο εμφύλιος πόλεμος εκεί που διαρκεί περισσότερο απο 5 έτη, ανάγκασαν μεγάλο τμήμα του πληθυσμού ιδιαίτερα αυτών που κατοικούν στη βόρεια Συρία να επιδιώξουν καταφυγή στην Τουρκία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις 2,5 εκατομμύρια περίπου Σύρων έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους για να γλιτώσουν από τον πόλεμο και έχουν μεταβεί στην Τουρκία, όπου φιλοξενούνται στο έδαφός της. Δυστυχώς οι Ελληνικές κυβερνήσεις δεν προέβλεψαν, ότι το μεγαλύτερο τμήμα αυτών των προσφύγων θα προσπαθήσουν να περάσουν σε έδαφος της ΕΕ και θα επιδιώξουν να εγκατασταθούν εκεί και δεν προσπάθησαν να κάνουν κάποιου είδους συμφωνία με την Τουρκική κυβέρνηση για λήψη μέτρων αποτροπής αυτού του μεγάλου ρεύματος προσφύγων, ενώ παράλληλα θεωρώ ότι δεν έκρουσαν τον κώδωνα του επερχόμενου κινδύνου προς τις άλλες χώρες της ΕΕ. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι η ΕΕ να παρουσιάζεται ακόμη και σήμερα απροετοίμαστη να ασκήσει ενιαία πολιτική απέναντι στο πρόβλημα και κάθε χώρα μέλος ασκεί δική της πολιτική που συγκρούεται με τις πολιτικές άλλων χωρών εντός της ΕΕ. Το γεγονός ότι οι πρόσφυγες στη συντριπτική τους πλειοψηφία επιθυμούν να μετεγκατασταθούν σε άλλες χώρες της ΕΕ, πλην της Ελλάδας, οφείλεται στην κακή οικονομική κατάσταση της χώρας μας. Το γεγονός αυτό όμως, ότι δηλαδή οι πρόσφυγες θέλουν να φύγουν από την Ελλάδα για άλλες χώρες της ΕΕ, ουδόλως διευκολύνει την χώρα μας εξ αιτίας της μη ύπαρξης σταθερής πολιτικής επί του θέματος από την ΕΕ και τις κυβερνήσεις των κρατών μελών. Βεβαίως γεννάται το εύλογο ερώτημα, γιατί οι πρόσφυγες, ενώ ευρίσκονται στην Τουρκία και συνεπώς σε υποτιθέμενο ασφαλές έδαφος, με συνέπεια να εκλείπουν οι λόγοι για τους οποίους έφυγαν από τον τόπο καταγωγής – κατοικίας των, δεν ζητούν εκεί άσυλο αλλά επιδιώκουν να βρεθούν σε ευρωπαϊκό έδαφος. Μήπως δηλαδή μαζί με το προσφυγικό αίτιο δηλαδή η έκθεσή τους σε κίνδυνο κατά της ζωής τους, υποβόσκει και το κίνητρο για καλύτερη ζωή και η εκ μέρους των εξεύρεση κατάλληλης χώρας για να μπορέσουν να βελτιώσουν την οικονομική κατάστασή των και δεν θεωρούν την Τουρκία τέτοια χώρα. Υπό αυτήν την έννοια πιστεύω ότι είναι στις περιπτώσεις αυτές πολύ μικρή η διαχωριστική γραμμή μεταξύ του πρόσφυγα και του μετανάστη. Βεβαίως κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο οι άνθρωποι αυτοί να θέλουν να μείνουν στην Τουρκία, αλλά η χώρα αυτή να εναντιώνεται στην προσπάθεια της να εκμεταλλευθεί το προσφυγικό πρόβλημα για να επιτύχει άλλες επιδιώξεις κυρίως σε βάρος της χώρας μας αλλά και για να πιέσει την ΕΕ σε υποχωρήσεις στο θέμα ένταξής της στην ΕΕ. Η χώρα μας λοιπόν σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο υποχρεούται, σε όσους είναι αποδεδειγμένα πρόσφυγες και ζητήσουν άσυλο, να τους παράξει, ή να τους προωθήσει στις χώρες που επιθυμούν και αιτούν από αυτές άσυλο. Όμως, οι πρόσφυγες, ενώ αντιμετωπίζονται ως ξεχωριστή κατηγορία από τους μετανάστες, συχνά ταξιδεύουν μαζί, χρησιμοποιούν τους ίδιους μεταναστευτικούς δρόμους ή πέφτουν θύματα των ίδιων κυκλωμάτων εμπορίας ανθρώπων και πολλές φορές αντιμετωπίζουν τις ίδιες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις χώρες μετάβασης ή στις χώρες προορισμού. Εκτιμάται ότι υπάρχουν περίπου 11,4 εκατομμύρια πρόσφυγες στον κόσμο. Ο άμεσος διαχωρισμός προσφύγων από μετανάστες είναι δύσκολος γιατί πολλοί εξ αυτών δεν έχουν νόμιμα ταξιδιωτικά έγγραφα. Μετανάστης θεωρείται κάποιος ο οποίος δεν διατρέχει κίνδυνο κατά της ζωής ή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του στη χώρα καταγωγής-διαμονής του, αλλά επιλέγει ο ίδιος να φύγει από τη χώρα αυτή για οικονομικούς ή άλλους προσωπικούς λόγους. Το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα αναφέρεται στη συστηματική παράνομη/παράτυπη είσοδο μεγάλου αριθμού μεταναστών στην

χώρα μας κατά την περίοδο από το 1990 έως το 2011 Η πτώση των σοσιαλιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη το 1989, δημιούργησε το πρώτο κύμα οικονομικής μετανάστευσης με προορισμό την Ελλάδα (με μετανάστες κυρίως από την Αλβανία, Βουλγαρία και Ρουμανία) διαμέσου των βόρειων συνόρων και στην συνέχεια προστέθηκαν μετανάστες από χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Κατά τη δεκαετία 2000-2010, λόγω της οικονομικής ανάπτυξης η Ελλάδα έγινε πόλος έλξης εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών (οικονομικών) όχι μόνο από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες αλλά από ολόκληρο τον κόσμο με αποτέλεσμα περίπου το 7% του πληθυσμού της χώρας να αποτελείται από μετανάστες από χώρες εκτός Ε.Ε. Η συσσώρευση μεγάλου πλήθους μεταναστών, κυριολεκτικά πρωτόγνωρη για τον γηγενή ελληνικό πληθυσμό, αναπόφευκτα δημιούργησε ένα μείζον κοινωνικό αλλά και πολιτικό ζήτημα με τελείως διαφορετικές αναλυτικές προσεγγίσεις και προτάσεις επίλυσης από τα ελληνικά πολιτικά κόμματα. Στο παρελθόν, η Ελλάδα, λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης, δεν προσέλκυε οικονομικούς μετανάστες αλλά αντίθετα ωθούσε Έλληνες στη μετανάστευση. Η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής μεταναστών έγινε την δεκαετία του 1990 και τότε ξεκίνησε η διαμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής. Η μετανάστευση αυξήθηκε το διάστημα 2000-2011 και το 2010 εκτιμήθηκε ότι εισήλθαν στην Ελλάδα γύρω στους 128.000 μετανάστες. Το διάστημα 2000-2011 η μετανάστευση γινόταν κυρίως μέσω της Τουρκίας, διαμέσου του Έβρου ποταμού ή

των νησιών του Αιγαίου. Συνήθης σκοπός των μεταναστών ήταν η μετάβαση σε κάποια άλλη χώρα της ΕΕ, συνήθως μέσω του λιμανιού της Πάτρας και της Ηγουμενίτσας. Πληθώρα ειδικών παραγόντων έχουν διαμορφώσει το ζήτημα των μεταναστευτικών ρευμάτων εισροής στην Ελλάδα όπως αναφέρθηκε στην αρχή του κειμένου. Η γεωγραφική θέση της χώρας, με χερσαία και θαλάσσια σύνορα που φυλάγονται δύσκολα, δημιουργεί προϋποθέσεις ευκολότερης πρόσβασης πληθυσμών από την Τουρκία, ενώ παράλληλα, ως σταυροδρόμι ανάμεσα σε δύο ηπείρους, αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό αρκετών μεταναστών. Η ύπαρξη σχετικά εκτεταμένου αγροτικού τομέα, μεγάλου αριθμού μικρομεσαίων επιχειρήσεων αλλά και παραοικονομίας, συντελούν επίσης στην ευκολότερη απορρόφηση μεταναστευτικής εργασίας, συχνά εποχικής ή περιοδικής, κυρίως στους τομείς των κατασκευών, του αγροτικού τομέα, της παροχής υπηρεσιών και της βιοτεχνίας. Επιπλέον, η διαμόρφωση ενός εν γένει χαλαρού θεσμικού πλαισίου εκτιμάται πως ευνόησαν ή ενθάρρυναν την είσοδο μεταναστών. Η Ελλάδα θεωρείται ως η κύρια είσοδος μετανάστευσης στην Ευρώπη καθώς οι δίοδοι μέσω άλλων χωρών όπως της Ιταλίας και της Ισπανίας έχουν σε μεγάλο βαθμό φραγεί, μεταφέροντας την αντιμετώπιση του προβλήματος σε τρίτες χώρες όπως το Μαρόκο, τη Λιβύη και την Τυνησία. Η Ιταλία, βάσει συμφωνίας του 2009 με τη Λιβύη, απελαύνει όσους μετανάστες προσπαθούν να εισέλθουν στην Ιταλία, όταν εντοπιστούν στα διεθνή ύδατα. Η απέλαση των μεταναστών από Περιπλους 47

Πηγή: www.elogiki.gr

την Ιταλία έχει λάβει αρνητικές κριτικές από υπέρμαχους των ανθρώπινων δικαιωμάτων,αλλά και από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, η οποία χαρακτηρίζει την πρακτική αυτή ως παράβαση της Συνθήκης της Γενεύης. Οι πολιτικές εξελίξεις στην Τυνησία και Λιβύη στις αρχές του 2011 έχουν οδηγήσει πολλούς μετανάστες σε παράνομη είσοδο στην Ιταλία μέσω της νήσου Λαμπεντούζα. Η Ισπανία, για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης, έχτισε το 2005 ένα φράκτη μήκους 11 χιλιομέτρων και ύψους 6 μέτρων στη Θέουτα και έναν δεύτερο φράκτη στη Μελίγια.. Παράλληλα ανέπτυξε συνεργασία με το Μαρόκο και δημιούργησε το SIVE (Sistema Integrado de Vigilancia Exterior), ένα πληροφοριακό και επιχειρησιακό σύστημα με σταθμούς ανίχνευσης παρουσίας ανθρώπων, ελικόπτερα και πλοία. Το 2010, η Ευρωπαϊκή Ένωση υπολόγιζε ότι το 90% των ανθρώπων που εισέρχονται παράνομα στην Ευρώπη συλλαμβάνονται στα ελληνικά σύνορα. Ανάμεσα στους μετανάστες βρίσκονται και πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι οι οποίοι κινδυνεύουν από τα κυκλώματα των δουλεμπόρων. Ανήλικοι μετανάστες ωθούνται σε εξαναγκαστική εργασία, πορνεία και αφαίρεση οργάνων. Σύμφωνα με τη βρετανική υπηρεσία ελέγχου για το άσυλο, το 60% των παιδιών που εμφανίζονται σε κέντρα υποδοχής μεταναστών στην Ευρώπη έχει παρασυρθεί από τα παραπάνω κυκλώματα. Το φθινόπωρο του 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τη χορήγηση, από το κοινοτικό ταμείο, στην Ελλάδα ποσού 323 εκ. ευρώ για την αντιμετώπιση των ροών μεταναστών. Παράλληλα ενώ η πλειονότητα των κατοίκων της χώρας μας ήταν αντίθετη στο να δεχόμεθα οικονομικούς μετανάστες, υπήρχαν οργανώσεις, που υποστήριζαν και υποστηρίζουν τους μετανάστες. Η αθρόα είσοδος των μεταναστών, δημιουργεί κοινωνικά,οικονομικά και άλλης φύσεως προβλήματα στους κατοίκους κυρίως των Αθηνών, αλλά και άλλων πόλεων της χώρας. Η χώρα μας άλλαξε πολιτική απέναντι στο μεταναστευτικό ζήτημα απο το 2015 μη κάνοντας σαφή διαχωρισμό μεταξύ προσφύγων και οικονομικών μεταναστών και τα μηνύματα που εξέπεμψε προς κάθε κατεύθυνση διευκόλυνε την αύξηση του ρεύματος αυτού προς την χώρα μας, ενώ δεν προέβη στις απαραίτητες πολιτικές κινήσεις για επίτευξη συμφωνίας με την Τουρκία, όπως έκανε η Ιταλία, για επαναπροώθηση των μεταναστών στο έδαφός της. Όπως και να δούμε πάντως το θέμα αυτό είναι πολύ δύσκολο γιατί, οι αρχές έρχονται αντιμέτωπες με δυσκολία εντοπισμού πραγματικών προσφύγων, όταν όλοι σχεδόν που έρχονται στα νησιά από την Τουρκία δεν έχουν ταξιδιωτικά έγγραφα και επικαλούνται ότι είναι Σύριοι, χωρίς να μπορεί να γίνει άμεσα εξακρίβωση, ενώ παρατηρούνται πολλές φορές και πλαστά έγγραφα. Η αθρόα είσοδος στα νησιά του Αιγαίου προσφύγων και μεταναστών δημιουργεί σοβαρότατα προβλήματα ασφάλειας έναντι τρομοκρατικών επιθέσεων από φανατικούς ισλαμιστές. Ας μη ξεχνάμε την επί-

48 Περιπλους

θεση στο Παρίσι, όπου κάποιοι από τους τρομοκράτες είχαν εισέλθει στην Ελλάδα ως πρόσφυγες από την Τουρκία. Επίσης έγινε φανερό ότι ούτε η Ε.Ε. έχει συγκεκριμένη μεταναστευτική πολιτική, γιατί οι κυβερνήσεις φοβούνται τις αντιδράσεις των πολιτών τους και κατά συνέπεια και το πολιτικό κόστος. Για τον λόγο αυτό βλέπουμε πολλές χώρες της ΕΕ να διαφοροποιούν την μεταναστευτική πολιτική τους έναντι αποφάσεων που λαμβάνονται σε επίπεδο ΕΕ να εγείρουν φράκτες στα σύνορα, να εντατικοποιούν τους έλεγχους στα σύνορά τους και να αντιδρούν στις ποσοστώσεις σχετικά με τον αριθμό προσφύγων που πρέπει να δεχθούν στη χώρα τους Θεωρώ ότι υπάρχει σοβαρή πιθανότητα όχι μόνον για τους μετανάστες, αλλά και για τους πρόσφυγες που συνεχίζουν να έρχονται στα νησιά ακόμη και την περίοδο αυτή του χειμώνα, να εγκλωβισθούν στη χώρα μας, με αποτέλεσμα να διογκωθεί ακόμη περισσότερο το πρόβλημα. Ο αριθμοί που παρατίθενται παρακάτω είναι ενδεικτικοί της σοβαρότητας του προβλήματος και προέρχονται από το Υπουργείο Ναυτιλίας ΙΟΥΛΙΟΣ 2013 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

54 1408 15 9

62 188 24 2 12 52

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

53 1500 10 7

47 127 21 12 24

ΜΑΙΟΣ 2014 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

67 1628 36 17 2

54 161 17 12 25

ΙΟΥΝΙΟΣ 2014 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

96 2783 25 19

53 192 28 01 17 42

ΙΟΥΛΙΟΣ 2014 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

133 3539 10 19

53 121 19 01 08 41

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2014 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

109 3115 21 20 01

84 332 36 03 15 92

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

77 2480 03 07

393 17889 24 85

517 31318 26 129

748 54899 47 158

67 163 27 01 16 29

43 65 09 03 39

887 107843 53

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2015 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

795 141919 79 189 03

41 91 18 08 70

Όπως γίνεται αντιληπτό από τα παρατεθέντα στοιχεία υπάρχει μία τρομακτική αύξηση εισροών παράνομων αλλοδαπών (προσφύγων-μεταναστών) στη χώρα από τα νησιά του Αιγαίου κατά το 2015 σε σχέση με το 2014 αλλά και τα προηγούμενα χρόνια και βέβαια τούτο ήταν πασιφανές μέσα από τα δελτία ειδήσεων των τηλεοπτικών σταθμών που σε καθημερινή βάση έδειχναν περιστατικά διάσωσης αλλοδαπών από τα πλωτά σκάφη του Λιμενικού Σώματος στα νησιά του Αιγαίου. Υπάρχει όμως σε πολλά περιστατικά τραγική κατάληξη ιδίως για μικρά παιδιά, που πνίγονται στη θάλασσα κυρίως γιατί δεν παρέχεται σε αυτά αλλά και στους γονείς των που τα μεταφέρουν η παραμικρή ασφάλεια και αναφέρομαι εδώ στην ακαταλληλότητα των πλωτών μέσων, στην ακαταλληλότητα των ατομικών μέσων ασφαλείας( σωσίβια), στις ακολουθούμενες μεθόδους εκ μέρους των λαθροδιακινητών που βυθίζουν τα σκάφη μόλις γίνει αντιληπτή η παρουσία πλωτών περιπολικών σκαφών, στην υπερφόρτωση με άτομα των πλωτών αυτών, που είναι κατασκευασμένα κατά απολύτως πρόχειρο τρόπο, στην έλλειψη ναυτοσύνης των λαθροδιακινητών και στις καιρικές συνθήκες. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι είναι εύκολο στις Τουρκικές αρχές να εντοπίσουν τους κατασκευαστές αυτών των θαλάσσιων φερέτρων και γενικά όλο το κύκλωμα αυτό που δρά στη χώρα τους χωρίς την παραμικρή ευαισθησία προς τους ανθρώπους, αλλά με μόνο κίνητρο το κέρδος. Μπροστά λοιπόν στο δράμα αυτών των ανθρώπων που διακινδυνεύουν τη ζωή τους πηγαίνοντας στο άγνωστο και πολλές φορές την χάνουν, περισσεύει ο φαρισαϊσμός και η υποκρισία των κυβερνήσεων κυρίως της Τουρκίας που δεν συνεισφέρει στην επίλυσή του αλλά απεναντίας γιγαντώνει το πρόβλημα, αλλά και των ευρωπαϊκών κρατών,που δεν έχουν επί του πρακτέου καταλήξει σε μια κοινή αντιμετώπιση του προσφυγικού αυτού προβλήματος. Ας ελπίσουμε σύντομα να επικρατήσουν οι αρχές του ανθρωπισμού, που έχουν δυστυχώς ξεχασθεί και να βρεθεί λύση για τους πρόσφυγες από τη Συρία και άλλες περιοχές του πλανήτη.

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2015 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ

06 32

93 230 27 02 13 36

ΙΟΥΛΙΟΣ 2015 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

271 01

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2015 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

72 222 26 02 16 105

ΜΑΙΟΣ 2015 ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΕΞΟΔΟΣ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

28 46 13

ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΠΑΡΑΝΟΜΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΥΛΛΗΨΕΙΣ ΔΙΑΚΙΝΗΤΩΝ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΣΚΑΦΗ ΚΑΤΑΣΧΕΘΕΝΤΑ ΟΧΗΜΑΤΑ ΠΛΑΣΤΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

497 151249 66 133 01

14 17 07 04 11

Περιπλους 49

ΠΕΙΡΑΤΕΣ & ΚΟΥΡΣΑΡΟΙ Του Ηλία Μεταξά

ΠΕΙΡΑΤΕΣ & ΚΟΥΡΣΑΡΟΙ Ο

ι κουρσάροι διέπρατταν ακριβώς τις ίδιες έκνομες ενέργειες τις οποίες έκαναν οι ίδιοι με την ‘επαγγελματική’ ιδιότητα του πειρατού. Η ειδοποιός διαφορά έγκειτο στο ότι ήσαν εφοδιασμένοι με τα περιβόητα ‘Letters of Marque’. Αυτά ήσαν πιστοποιητικά τα οποία εξέδιδαν οι αρμόδιες Αρχές εκείνου του Ηγεμόνος ή του Κράτους στο οποίον μίσθωναν τις υπηρεσίες τους. Τους μετέτρεπαν τρόπον τινά σε ‘Πολεμικά’ πλοία στην υπηρεσία του εκδίδοντος κράτους, βάσει του ‘Συμβολαίου’ που συνυπέγραφαν. Αυτό προέβλεπε όλους τους όρους της ‘συνεργασίας’ τους, οι κυριότεροι των οποίων ήταν η σημαία που θα έφεραν και τα ποσοστά επί της λείας που θα κατελάμβαναν και θα πλήρωναν στην ‘χώραεργοδότη’ τους. Τοιουτοτρόπως έφεραν τον μανδύα της σχετικής νομιμότητος. Oι πειρατές, οι κουρσάροι και τα ‘έργα’ τους ήταν γνωστοί προ χιλιάδων ετών. Οι Αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν το πειρατικό πλοίο, η Καταγωγίς (-γίδος), ενίοτε δε και η Ληστρίς (ρίδος). Ο Πολύβιος (201-122 π.Χ.) είχε γράψει σχετικώς: «Εληίζοντο καί κατήγον τούς εμπόρους». Η πειρατεία κατά την Αρχαιότητα ήταν επάγγελμα ανεγνωρισμένο και ένδοξο. Ο δε Θουκιδίδης (460-403 π.Χ.) είχε γράψει: «Ούκ έχοντος πώς αισχύνην τούτου τού έργου, φέροντος δέ τί καί δόξης μάλλον». Την πειρατεία ασκούσαν οι ίδιοι οι πειρατές ή και κάποιοι άλλοι ‘πλούσιοι κατέχοντες’ συμβαλλόμενοι με τους πειρατές. Αυτοί χρηματοδοτούσαν τον εξοπλισμό των πειρατικών σκαφών και συμμετείχαν στα κέρδη τους. Θα μπορούσαμε να τους παρομοιάσουμε με τους σύγχρονους ‘χορηγούς’. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους ένας νέος τύπος πλοίου ναυπηγήθηκε. Ήταν κωπήρες 50 Περιπλους

αλλά είχε και ιστία, ταχύτατο, κατάλληλο για πλοίο διώξεως της πειρατείας, ο περίφημος γνωστός μας Δρόμων. Κατά τον Μεσαίωνα και ιδίως κατά τους χρόνους των μεγάλων ανακαλύψεων των νέων ηπείρων η πειρατεία ανεπτύχθη πολύ περισσότερο. Ένας επί πλέον παράγων ήταν και η αρπαγή του χρυσού και άλλων πολύτιμων αγαθών που μετέφεραν τα εμπορικά καράβια από τις Νέες Χώρες, κυρίως προς τις Ευρωπαϊκές Μητροπόλεις τους. Όμως από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα η πειρατεία διεδραμάτισε και κάποιον ιδιαίτερο γεωπολιτικό και γεωστρατηγικό ρόλο, ένεκα των πολέμων και των επαναστάσεων των καιρών εκείνων. Παρ’ όλες τις τεχνολογικές εξελίξεις η πειρατεία επέζησε έως και μετά το μέσο του 19ου αιώνα. Σε πείσμα των κρατών με τις εκσυγχρονισμένες ναυτικές τους δυνάμεις καθώς και των διεθνών πολιτικών και αμυντικών οργανισμών, η πειρατεία επανήλθε δριμύτερη και πλέον επικίνδυνη στις αρχές του 21ου αιώνα στον Ινδικό Ωκεανό, τα δε τελευταία χρόνια έχει επεκταθεί και στις ακτές της Δυτικής Αφρικής. Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, τα τέλη του 18ου αιώνα, θα την εξετάσουμε εν συντομία στο παρόν άρθρο. Τα μικρότερα κράτη της εποχής εκείνης δεν είχαν τις δυνατότητες να διατηρούν και να επιχειρούν με ένα μεγάλο και ισχυρό Πολεμικό Ναυτικό. Επομένως κατέφευγαν στην ευκολώτερη λύση των κουρσάρων. Το ίδιο έπρατταν και εκείνοι οι επαναστατημένοι λαοί, οι οποίοι αγωνίζονταν αφ’ ενός να αποκτήσουν την ελευθερία τους, αφ’ ετέρου σε περίπτωση που είχαν ήδη συστήσει τα δικά τους νεοπαγή κράτη, να τα διατηρήσουν ανεξάρτητα.

Εν προκειμένω θα αναφέρουμε τους πιο σημαντικούς πολέμους που διεξήχθησαν τότε με χρονολογική σειρά. 1ος ) Η Αμερικανική Επανάσταση για την ανεξαρτησία από τη Μεγάλη Βρετανία (1775-83). 2ος ) Οι Γαλλικοί Πόλεμοι, οι οποίοι διακρίνονται περαιτέρω στους Επαναστατικούς (1792- 99) και ακολούθως στους Ναπολεοντείους (1799-1815). 3ος ) Οι εμφύλιοι πόλεμοι στη Λατινική Αμερική. Περί το 1810 άρχισαν οι επαναστάσεις των Ισπανικών και Πορτογαλικών αποικιών στην Κεντρική και Νότια Αμερικανική ήπειρο. Το 1808 ο Ναπολέων Βοναπάρτης (17491821), είχε εισβάλλει στην Ιβηρική χερσόνησο. Οι Μεταρρυθμιστές στις μεγαλύτερες Ισπανικές και Πορτογαλικές αποικίες ‘άδραξαν’ την ευκαιρία. Με την πρόφαση ότι δήθεν φοβούνταν μήπως ο Βοναπάρτης κάνει αποβάσεις και καταλάβει και τις δικές τους χώρες, άρχισαν να προετοιμάζουν την άμυνά τους. Βαθμιαίως εξοπλίσθηκαν και το 1810 συνέστησαν ημι-ανεξάρτητες Κυβερνήσεις. Φυσικό επακόλουθο ήταν να αρχίσουν οι μάχες με τους πιστούς στη μητρόπολη φιλο-βασιλικούς. Οι εμφύλιοι πόλεμοι στις Ισπανικές αποικίες στην Αμερικανική ήπειρο διήρκεσαν έως το1826. Όσον αφορά την Πορτογαλικήν Αντιβασιλεία της Βραζιλίας ο εκεί Εμφύλιος είχε διαιρέσει την Χώρα στα δύο, στη Βόρεια και στη Νότια με δύο Πρωτεύουσες, το Salvador και το Rio de Janeiro. Το 1822 απέκτησαν πλήρη ανεξαρτησία και ανεκήρυξαν την δική τους Μοναρχία. Φυσικά όλοι αυτοί οι εμπόλεμοι λαοί δεν διέθεταν Πολεμικά Ναυτικά, ούτε θαλασσινή πα-

ράδοση και εμπειρία. Ως εκ τούτου χρησιμοποίησαν κουρσάρους, κυρίως αλλοδαπούς. 4ος ) Μεταξύ των τριών προαναφερθέντων πολέμων είχε υπάρξει και άλλος ένας σημαντικότατος πόλεμος, μεταξύ των νεοσύστατων Η.Π.Α. και του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και Ιρλανδίας (1812-14). Σε αυτόν θα αναφερθούμε περισσότερο. Στην ξηρά ήταν πολύ σκληρός και οι Αμερικανοί είχαν πολλές ήττες. Ο Βρετανικός Στρατός είχε εισβάλλει στην Πρωτεύουσα τους Washington D.C και πυρπόλησε τα δημόσια κτήριά της. Ο 4ος Πρόεδρος των Η.Π.Α. James MADISON (1751-1836) μόλις πρόλαβε να διαφύγει. Αυτό τον πόλεμο πολλοί σύγχρονοι Αμερικανοί ιστορικοί τον

τους οποίους χρησιμοποίησαν σε μεγάλο βαθμό. Οι Αμερικανοί άποικοι όταν ήταν ακόμη Βρετανοί υπήκοοι είχαν θητεύσει επί μακρόν στα βρετανικά πολεμικά και εμπορικά πλοία. Όμως και άλλες μεγάλες ναυτικές δυνάμεις κατέφευγαν στην συνδρομή των κουρσάρων. Ιδίως η Γαλλία η οποία δύσκολα τα κατάφερνε κατά των Βρετανών σε ναυμαχία εκ παρατάξεως. Είχε και την επιπρόσθετη δύσκολη γεωγραφική θέση, καθ’ όσον οι συνήθως επικρατούντες Δυτικοί άνεμοι από τον Ατλαντικό δεν βοηθούσαν τα ιστιοφόρα πολεμικά της να ‘σαλπάρουν’ και να διασπούν τους αποκλεισμούς που της επέβαλε το Βρετανικό Ναυτικό. Θα εξετάσουμε, κατά το δυνατόν, τους

ονομάζουν και “2ον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας”. Ίσως διότι λόγω της κακής τροπής που είχε στις χερσαίες επιχειρήσεις κινδύνευσαν να χάσουν το νεοϊδρυθέν κράτος τους και να επανακάμψουν οι Βρετανοί ως κυρίαρχοι. Μόνο εις τον κατά θάλασσα πόλεμο είχαν αρκετές νίκες, οι οποίες ήταν οδυνηρές εκπλήξεις διά τους θαλασσοκράτορες του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού. Αυτές οφείλονταν κυρίως στους κουρσάρους τους οποίους χρησιμοποίησε το μικρό και νεοσύστατο (μόλις το 1794) Αμερικανικό Ναυτικό το οποίο από τον πόλεμο 1812-14 απέκτησε πολλές εμπειρίες. Έκτοτε βαθμηδόν ανεπτύχθη και μέσα σε 130 χρόνια κατόρθωσε να γίνει το μεγαλύτερο και ισχυρότερο Πολεμικό Ναυτικό όλων των εποχών. Θα ανατρέξουμε σε παλαιές Αμερικανικές πηγές για να έχουμε καλύτερη εικόνα της δράσεως των κουρσάρων στον συγκεκριμένο πόλεμο. Στις Δυτικές Χώρες και δη στις Αγγλόφωνες τους ονόμαζαν και PRIVATEERS διότι τα πλοία τους δεν ανήκαν στο κράτος. Ανήκαν σε ιδιώτες πλοιοκτήτες, δηλαδή ήσαν ιδιωτικά= private. Στη Μεσόγειο Θάλασσα επικρατούσε περισσότερο η ονομασία τους στα Γαλλικά CORSAIRΕ, στα Ισπανικά CORSARIO, στα Ιταλικά CORSARO. Στην Ελλάδα επεκράτησε η λέξη Κουρσάρος. Στον Αγγλο-Αμερικανικό Πόλεμο και οι δύο αντίπαλοι διέθεταν μακρόχρονη ναυτική παράδοση, επομένως διέθεταν και Privateers,

κουρσάρους του Αγγλο-Αμερικανικού πολέμου 1812-14 διότι συνεπλάκησαν δύο μεγάλα έθνη με άνδρες ικανούς θαλασσινούς. Το ίδιο ήταν και οι Έλληνες την ίδια εποχή, ως εκ τούτου τους ‘προσλάμβαναν’ διάφορα κράτη και ηγεμόνες για να τους προσφέρουν τις γνώσεις και τις υπηρεσίες τους ως κουρσάροι. Βεβαίως τους χορηγούσαν τα απαραίτητα «Letters of Marque». Βίοι Παράλληλοι των απανταχού κουρσάρων. Θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε την προέλευση και την δράση των Αμερικανών κουρσάρων οι οποίοι συνέδραμαν επαξίως το Αμερικανικό Ναυτικό. Για να γίνει ευκρινέστερη η κατάσταση και η θέση των Αμερικανών στα θαλάσσια πράγματα κατά τον Πόλεμο του 1812-14 απαιτείται μια βραχεία αναδρομή από την ανεπίσημη έναρξη της Επαναστάσεώς τους και μετά. Στις 13-10-1775 το Κογκρέσο ψήφισε να σχημαστισθεί μία επταμελής νομοπαρασκευαστική επιτροπή για τα ναυτικά θέματα. Μετά από τρείς περίπου μήνες, πρώτα στην πρύμη της Φρεγάτας Providence, ο Senior 1st Lieutenant (Ύπαρχος) ονόματι John PAUL-JONES (1747-92) ύψωσε την πρώτη επίσημη Αμερικανική Πολεμική Σημαία. Ο Jones ήταν Σκώτος, πρώην Πλοίαρχος του Βρετανικού Εμπορικού Ναυτικού. To 1777 προήχθη σε Πλοίαρχο, και αργότερα σε Υποναύαρχο. Κατά την διάρκεια του Πολέμου της Ανε-

ξαρτησίας ο JONES κατήγαγε σημαντικές νίκες. Τον ανεκήρυξαν εθνικόν ήρωα και το μνημείο του ευρίσκεται στην Σχολή Δοκίμων της ‘ANA-POLIS’. Τον Σεπτέμβριο 1783 υπεγράφη η Συνθήκη Ειρήνης στην πόλη Βερσαλλίες των Παρισίων. Με αυτήν αναγνωρίσθηκε το ανεξάρτητο κράτος των Η.Π.Α. το οποίο ξεκίνησε τη ζωή του με ένα τεράστιο πολεμικό χρέος. Παρά το ό,τι ήταν υποχρεωμένο να υπεραμυνθεί του τεραστίου μήκους των ακτογραμμών του και να προστατεύσει το θαλάσσιο εμπόριό του, αναγκάσθηκε να συρρικνώνει συνεχώς το πρόχειρα οργανωμένο και ανεπαρκές Πολεμικό Ναυτικό του. Τελικώς στο Ναυτικό απέμεινε μόνον μία Φρεγάτα, η ‘Alliance’. Ο χρηματιστής Robert MORRIS (1734-1806) είχε συμβάλλει στην χρηματοδότηση της Επαναστάσεως. Μετά του ανέθεσαν το αξίωμα του Επιθεωρητού Οικονομικών και είχε δηλώσει:‘Δεν έχουμε χρήματα να συντηρήσουμε την Φρεγάτα’. Την 01-08-1785 την επώλησαν σε κάποιον ιδιώτη και οι ΗΠΑ από το 1785 και επί 10 χρόνια δεν είχαν ούτε ένα πλοίο στο Πολεμικό τους Ναυτικό. Δυστυχώς γι’ αυτούς οι συνθήκες ήταν πολύ δύσκολες. Τα Αμερικανικά εμπορικά πλοία δέχονταν επιθέσεις από διαφόρους πειρατές και κουρσάρους, ιδίως Γάλλους. Επίσης κινδύνευαν από Βρετανικά πολεμικά που σταματούσαν τα Αμερικανικά εμπορικά και ήλεγχαν τα πληρώματά τους. Με την δικαιολογία ότι εύρισκαν μεταξύ αυτών Βρετανούς υπηκόους, τους συνελάμβαναν και τους υποχρέωναν βιαίως να υπηρετήσουν στο Βρετανικό Ναυτικό. Τότε το Βρετανικό Ναυτικό είχε μεγάλες ανάγκες ανθρωπίνου δυναμικού ένεκα των πολυετών πολέμων με τη Γαλλία. Στις 02-01-1794 η Αμερικανική Βουλή των Αντιπροσώπων εξέδωσε μίαν ιστορική απόφαση: «Να δημιουργηθεί μία Ναυτική Δύναμις ικανή να προστατεύσει το εμπόριο των Η.Π.Α., όπως αρμόζει». Οι αντιδράσεις ήσαν και πάλι παρόμοιες με εκείνες για την ίδρυση του Πολεμικού Ναυτικού προ 19 ετών, όμως τώρα είχαν και νέα επιχειρήματα. Ότι δήθεν το Ναυτικό θα ενέπλεκε την Χώρα σε περιπέτειες στο εξωτερικό, θα δυνάστευε τη χώρα με την αύξουσα γραφειοκρατία του, θα απειλούσε τις ελευθερίες του λαού, θα ήταν αιμορραγία στα οικονομικά. Οι υποστηρικτές του Ναυτικού αντέτειναν ότι θα τους γλύτωνε τα χρήματα που ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν ως λύτρα στους πειρατές και στους κουρσάρους για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων και των ομήρων τους. Επίσης θα απέφευγαν να πληρώνουν αυξημένα ασφάλιστρα πλοίων και φορτίων. Το κυριώτερο επιχείρημα τους ήταν πολιτικό. Το Ναυτικό εφ’ όσον θα επιχειρούσε υπεράκτια και υπερπόντια, δεν θα μπορούσε να καταντήσει όργανο κάποιας ενδεχόμενης αόριστης και απίθανης εσωτερικής τυραννίας. Εν τέλει τον Μάρτιο 1794 το Κογκρέσο πέρασε το ‘Navy Act’ για τη δημιουργία του Αμερικανικού Ναυτικού που ξέρουμε σήμερα. Η διαφορά ήταν μόνον δύο (2) ψήφοι. Το Ναυτικό τότε διέθετε 6 Φρεγάτες. Όμως είχε ένα πλεονέκτημα, επί του παρόντος ήταν μικρό και μπορούσε εύκολα να οργανωθεί και να διοικηθεί. Επίσης παρείχε καλές συνθήκες θητείας. Περιπλους 51

Τα ως άνω εκτεθέντα είναι τρόπον τινά η προϊστορία της παρουσίας των Αμερικανών στα θαλάσσια πράγματα. H συνέχεια των πολιτικών και ναυτικών γεγονότων έχει μεγάλην ιστορική σημασία. Κατάδεικνύει τι ακριβώς ήταν παγκοσμίως αποδεκτό ως νόμιμη πολεμική ενέργεια πριν από δύο αιώνες. Στις 20-06-1812 το Κογκρέσο εψήφισε την κήρυξη πολέμου εναντίον του Ηνωμένου Βασιλείου. Τότε είχαν περίπου 15 πολεμικά πλοία εν ενεργεία. Όμως δεν είχαν ακόμη τους κουρσάρους έτοιμους για να αποπλεύσουν. Στις 26-6-1812 το Κογκρέσο εψήφισε τον Νόμο που επέτρεπε την δράση των κουρσάρων, δηλαδή να επιτίθενται κατά του θαλασσίου εμπορίου του εχθρού. O 4ος Πρόεδρος των Η.Π.Α. J. MADISON τον υπέγραψε την επομένη ημέρα. Οι ιστορικοί γράφουν ότι οι κουρσάροι ήταν το όπλο των λιγότερο ισχυρών Ναυτικών Δυνάμεων. Στην Αμερικανική βιβλιογραφία δεν διστάζουν να γράφουν την ωμή αλήθεια. Σταχυολογούμε λίγες ενδεικτικές. Οι πλοιοκτήτες έστελναν τους ανθρώπους τους στην πρωτεύουσα Washington D.C.για να παραλάβουν από την Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση τις Νόμιμες Άδειες για να ασκήσουν ελεύθερα το πειρατικό τους επάγγελμα, δηλαδή τα ‘Letters of Marque’. Έσπευδαν στα λιμάνια της Ανατολικής Ακτής στον Ατλαντικό για να ετοιμάσουν τα Sloops καί τα Schooners τoυς, που είχαν λεία σκαριά και καλή ταχύτητα, κατάλληλα για το νέο αρπακτικό ρόλο τους. Εύρισκαν πυροβόλα όπου μπορούσαν. Μάζευαν πολυάριθμα πληρώματα από διάφορες εθνικότητες, ευνοήτου ποιότητος και ήθους. Οι κουρσάροι με τα κρατικά συγχωροχάρτια έκαναν τις αρπαγές τους νόμιμες ‘κρατικές’ λείες και όχι πειρατικές. Πλούτιζαν ξεπουλώντας τα πλοία που κυρίευαν και τα φορτία τους.

52 Περιπλους

Στις 04-8-1812 ο τέως Αμερικανός 3ος Πρόεδρος των ΗΠΑ Thomas JEFFERSON (17431826) προέβλεψε σε μία επιστολή του ότι το Βρετανικό Ναυτικό θα υπερισχύσει του Αμερικανικού, αλλά οι δικοί μας κουρσάροι θα ‘φάνε’ το ζωτικό τους εμπόριο. Οι σύγχρονοί μας ιστορικοί δεν ασχολούνται αρκετά με τους κουρσάρους. Πάντως τo Αμερικανικό Ναυτικό ξεκίνησε τον πόλεμο με εντυπωσιακές μέν, αλλά μεμονωμένες, νίκες πλοίου εναντίον πλοίου. Όπως το ‘Constitution’ που βύθισε το Βρετανικό ‘Guerriere’. Το ‘United States’ που αιχμαλώτισε τo ‘Macedonian’. Το‘Old Ironsides’ σφυροκόπησε και ανετίναξε το Βρετανικό ‘Java’. Αυτές οι νίκες αναπτέρωσαν την υπερηφάνεια των Αμερικανών σε μία χρονική στιγμή που η πατρίδα τους παρέπεε από τις ήττες στην στεριά κατά μήκος των βορείων συνόρων της προς τον (πάντα αγγλοκρατούμενο) Καναδά. Είχαν χάσει το Detroit και πολλά άλλα μέρη. Οι νίκες του Αμερικανικού Ναυτικού στην ανοικτή θάλασσα εμψύχωναν μεν το λαό, αλλά δεν ήταν δυνατό να αλλάξουν την πορεία του πολέμου. Το Βρετανικό Ναυτικό δεν επρόκειτο να αποδυναμωθεί σοβαρά, έστω και εάν έχανε λίγα πολεμικά του, έστω και από τα καλύτερά του. Υπήρχαν τρείς άλλες θαλάσσιες εκστρατείες πιο σημαντικές: 1) Oι μάχες για τον έλεγχο των Great Lakes (Superior, Michigan, Champlain, Erie, Ontario).Ήταν πολύ ζωτικές και για τους δύο εμπολέμους για την επίθεση ή την άμυνά τους στα βόρεια σύνορα. 2) Ο βρετανικός αποκλεισμός των αμερικανικών ακτών βαθμιαίως στραγκάλιζε την αμερικανική οικονομία και της στερούσε πόρους για τη συνέχιση του πολέμου. 3) Οι επιχειρήσεις των αμερικανών κουρσάρων εναντίον του βρετανικού εμπορίου. Ο πόλεμος διήρκεσε περί τα 3 χρόνια. Τα

βρετανικά πολεμικά κατέλαβαν περίπου 200 καράβια, εν αντιθέσει με τα αμερικανικά κουρσάρικα που έπιασαν τουλάχιστον τα πενταπλάσια βρετανικά εμπορικά. Κάποιες άλλες πηγές λένε το λιγότερο 1.200, αλλά το πιθανότερον είναι 1.000, αν και κανείς δεν γνωρίζει μετά βεβαιότητος. Οι κουρσάροι έκαψαν μερικά από αυτά που είχαν καταλάβει. Κάποια άλλα τα επέστρεψαν στους πλοιοκτήτες τους, αφού πρώτα εισέπραξαν τα λύτρα που απαιτούσαν. Τα περισσότερα τα έφεραν σε αμερικανικά λιμάνια, όπου επωλήθησαν προς εκατομμύρια δολάρια. Υπήρξαν και πολλές περιπτώσεις που τα καταληφθέντα βρετανικά εμπορικά τα ανεκατέλαβε το Βρετανικό Ναυτικό. Αυτού του είδους οι κουρσάρικες επιχειρηματικές υποθέσεις ήταν οργανωμένες σε καπιταλιστικά πρότυπα. Οι πλοιοκτήτες μαζί με τους τραπεζίτες μοιράζονταν το κόστος της αρχικής επένδυσης για τον εξαρτισμό, εξοπλισμό κ.λ.π. για την προετοιμασία του ‘καταδρομικού’ τους προς επιχειρήσεις. Φυσικά μοιράζονταν τα κέρδη ή τις ζημίες. Διέθεταν και κάτι ανάλογο με το σημερινό Τμήμα Πληρωμάτων. Εκεί οι αρμόδιοι έδιναν κίνητρα στους προσλαμβανόμενους και τους έπειθαν να υπογράφουν συμβόλαια ότι θα πληρωθούν μόνον όταν το πλοίο τους θα βγάλει κέρδος. Μία σειρά Νόμων με ‘πονηρεμένη’ διατύπωση λέξεων διασφάλιζε ότι η κατάληψη πλοίου ήταν καλό ‘λάφυρο’ και όχι απάτη ή ληστεία. Κατόπιν δικαστικής αποφάσεως ότι το εμπορικό πλοίο ήταν νόμιμη κατάληψη, οι πλειστηριαστές πωλούσαν το φορτίο του, συνήθως καφέ, ρούμι, οίνο, τρόφιμα, εργαλεία, σκεύη, πορσελάνες, καταναλωτικά αγαθά κ.ο.κ. Όλα τα αγόραζαν οι αμερικανοί πολίτες. Άμεσα ήσαν αναμεμειγμένοι πάρα πολλοί πλοιοκτήτες και ναυτικοί. Αλλά και ο αμερικανικός πληθυσμός ήταν αναμεμειγ-

μένος με έμμεσο τρόπο, επειδή αγόραζε τα ‘λάφυρα’ και έτσι χρηματοδοτούσε την συνέχεια του πολέμου των κουρσάρων. Γι’ αυτό κάποιοι ιστορικοί εκείνης της εποχής, τον αποκαλούσαν με τον όρον ‘War of the People’. Υπήρχε και δημοσιονομικό όφελος. Από τις εισπράξεις των πλειστηριασμών η Κυβέρνηση εισέπραττε ένα μεγάλο μέρος εξ αυτών για τελωνειακούς δασμούς. Εκτός από το ποσοστό επί της λείας που είχαν προσυμφωνήσει με τους κουρσάρους τους. Ο βρετανικός αποκλεισμός αφ’ ενός ‘ροκάνιζε’ την αμερικανικήν οικονομία, αφ’ ετέρου εμπόδιζε τα αμερικανικά πολεμικά να σαλπάρουν στα ανοικτά. Οι επιχειρήσεις του Αμερικανικού στρατού στον Καναδά είχαν αποτύχει. Οι ‘καταδρομές’ των κουρσάρων ήταν ο μόνος τρόπος με τον οποίον η Αμερική μπορούσε να ανταποδώσει τα πλήγματά της εναντίον της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Τα επιτεύγματα των κουρσάρων έγιναν θρυλικά. Οφείλονταν στο φυσικό τους ταλέντο να επινοούν πανούργα τεχνάσματα. Κατόρθωναν παράτολμες και θρασύτατες καταλήψεις πλοίων μέσα στην θάλασσα της Ιρλανδίας και μέσα στη Μάγχη. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος που είχαν αυτές οι επιχειρήσεις σε βάρος των εμπόρων του Λίβερπουλ και του Λονδίνου τελικώς έπαιξαν τον ρόλο τους. Εμείωσαν τον ενθουσιασμό και την διάθεση του βρετανικού λαού να συνεχίσουν τον πόλεμο κατά της Αμερικής, ιδίως μετά την παραίτηση του Ναπολέοντος τον Απρίλιο 1814. Μέχρι προσφάτως οι Βρετανοί ιστορικοί προτιμούσαν να αγνοούν όλον αυτόν τον πόλεμο. Αλλά και πολλοί Αμερικανοί ιστορικοί αποσιωπούν το ρόλο των κουρσάρων. Με τον πόλεμο των κουρσάρων καταλήφθηκε το 7,5% των βρετανικών εμπορικών πλοίων, όμως επ’ ουδενί απείλησαν την ύπαρξιν ή τον αφανισμό της βρετανικής εμπορικής ναυτιλίας. Η αλήθεια είναι ότι οι London Lloyd’s διετήρησαν τις ίδιες υψηλές τιμές των ναυτιλιακών ασφαλίστρων κατά κινδύνων πολέμου μέχρι τον Σεπτέμβριο 1814 και αυτό εκτιμάται ότι ήταν αποτέλεσμα της δράσεως των κουρσάρων. Πάντως ανευρέθη μία εγγραφή μέσα την ίδια Λίστα του Lloyd’s η οποία αναφέρει ότι τα βρετανικά εμπορικά τα οποία εχάθησαν λόγω της δράσεως των Αμερικανών, ήταν περίπου 500 λιγότερα από τον πραγματικόν αριθμό. Φαίνεται ότι δεν μετρούσαν εκείνα τα καράβια που δεν ήταν ασφαλισμένα. Όντως, πολλά βρετανικά εμπορικά δεν πλήρωναν ασφάλιστρα, διότι ήταν πανάκριβα. Το 1812-14 δεν ήταν ένας ολοκληρωτικός πόλεμος και ως εκ τούτου έληξε με διαπραγματεύσεις υπό την πίεση των πολιτών. Όσοι εκ των μεταγενεστέρων ιστορικών ασχολούνται με τα γεγονότα εκείνης της περιόδου και παραβλέπουν την συνεισφορά των κουρσάρων, προφανώς έχουν επηρεασθεί από τα γραφόμενα του διακεκριμένου ιστορικού περί την Ναυτικήν Στρατηγικήν Αμερικανού Υποναυάρχου Alfred Thayer MAHAN (18401914) και του 26ου Προέδρου Theodore ROOSEVELT (1858-1919). Αμφότεροι εξεθείαζαν τη Ναυτική Ισχύ βασισμένη σε ένα μόνιμο επαγγελματικό Ναυτικό. Δεν ήθελαν τις προσωρινές εσπευσμένες λύσεις, μόνον κατά την διάρκειαν των εχθροπραξιών.

Πάνω: Robert Syrcouf, Κάτω: Francis Drake.

Προφανώς οι συντηρητικοί Αμερικανοί θεωρούσαν απρεπές οι επιχειρηματίες να εξοπλίζουν τα δικά τους πλοία και να τα αποστέλλουν στο πέλαγος για να κερδίσουν χρήματα. Όμως, από την άλλη πλευρά όλοι οι άλλοι Αμερικανοί λοξοκοιτούσαν και προσδοκούσαν και αυτοί ένα μέρος από τα κέρδη. Από την ίδρυση της Δημοκρατίας τους οι Αμερικανοί χαρακτηρίζονται ως ένα εμπορικό κράτος. Προ της ενάρξεως του πολέμου του 1812 η βρετανική κυβερνώσα ελίτ θεωρούσε τους Αμερικανούς ως σκέτους φιλοχρήματους και υπολογιστές που εξυμνούν το δολάριο έναντι οιασδήποτε αξίας. Εφθασαν στο σημείο να βλέπουν τα πάντα υπό το πρίσμα του χρήματος. Αυτοί ακριβώς οι Αμερικανοί στα 1812 ανήγαγαν το ‘κούρσεμα’ σε υψηλή τέχνη. Επί πλέον υποβαθμίζοντας το ρόλο των κουρσάρων και χαρακτηρίζοντάς τους ως σκέτους κερδοσκόπους, είναι σαν να ξεχνούμε την γενναιότητα την οποία επιδείκνυαν οποτεδήποτε τo απαιτούσαν οι επικίνδυνες καταστάσεις. Αυτοί οι πλόες δεν γίνονταν μόνο για τα χρήματα. Υπάρχουν συναρπαστικές ιστορίες άγριων ναυμαχιών τις οποίες δεν πρέπει σκοπίμως να τις υποβαθμίζουμε. Όταν οι κουρσάροι έπρεπε να πολεμήσουν, μάχονταν σκληρά και υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα. Περιοριζόμεθα μόνον σε ένα στο ‘Chasseur’.

Στις 26-02-1815 έξωθι του λιμένος της Αβάνας της Κούβας, μετά από σύντομη αλλά άγρια μάχη κατέλαβε το βρετανικό Schooner ‘St. Lawrence’. Ο Καπετάνιος του κουρσάρικου Τhomas BOYLE (1775-1820), έγραψε μία απολογητική επιστολή προς τους πλοιοκτήτες του «Με την θέλησή μου δεν θα είχα επιτεθεί σε ένα πλοίον του Βασιλέως, καθ’ όσον αυτά δεν είναι ο σκοπός μας. Όμως εξ αρχής το είδα ως ένα πολύτιμο πλοίο που μετέφερε ένα πολύτιμο φορτίο. Εκ των υστέρων αντελήφθην ότι είχα ξεγελασθεί και επρόκειτο για ένα πολεμικό. Όμως, η τιμή της Σημαίας μου δεν μου επέτρεπε την καταισχύνη να το ‘σκάσω’ και να μη πολεμήσω». Οι κουρσάροι δεν είχαν κάποια συγκεντρωτική διοίκηση εκ μέρους της Κυβερνήσεως. Εκατοντάδες εξ αυτών έλαβαν τα ‘Commissions’ τους, (βλέπε Πιστοποιητικά - Συγχωροχάρτια), κατά την διάρκειαν του πολέμου. Ξανοίγονταν στη θάλασσα όταν έκριναν ότι μπορούσαν να αποφύγουν ή έστω να διασπάσουν τον βρετανικό αποκλεισμό που τους επέβαλαν τα πλοία του Βρετανικού Πολεμικού Ναυτικού, κατευθύνονταν στα σημεία στα οποία οι πλοιοκτήτες τους ή οι καπεταναίοι τους νόμιζαν ότι θα βρούν καλή λεία. Συνήθως προτιμούσαν την Newfoundland, English Channel, Arctic Ocean, Brazil κ.ο.κ. Οι κουρσάροι είχαν οικονομικά κίνητρα, γνώριζαν τις βρετανικές εμπορικές ρότες, ήξεραν πού να πάνε, αλλά δεν είχαν κάποιο στρατηγικό σχεδιασμό να βασίσουν τις ‘επιχειρήσεις’ τους. Απέπλεαν από πολλά λιμάνια, από το Portland - MAINE μέχρι την Savannah GEORGIA , διαφορετικές ημέρες προς διαφορετικές θαλάσσιες περιοχές. Κάποιες φορές είχαν εντυπωσιακές επιτυχίες επιπίπτοντας σε οργανωμένες νηοπομπές, καίγοντας ή καταλαμβάνοντας μεμονωμένα εμπορικά. Άλλοι όμως δεν εύρισκαν τίποτε, άλλοι δεν μπορούσαν ούτε καν να σαλπάρουν. Άλλοι ακόμη πιο άτυχοι συλλαμβάνονταν από τα βρετανικά πολεμικά. Εν ολίγοις, είναι πολλές ανακατεμένες μικρές ιστορίες με αγνώστους και ‘παράξενους’ ναυτικούς και εφοπλιστές, με διαφορετικά αποτελέσματα. Οι κουρσάροι άφησαν κάποια σκόρπια, ας τα πούμε, αρχεία. Εάν διατηρούνται ακόμη αυτά τα χαρτιά, θα είναι ξεχασμένα σε κάποιες κοινοτικές βιβλιοθήκες, ιστορικές λέσχες, τoπικά σωματεία κ.ο.κ. σε όλη την χώρα. Ενδεχομένως και στις σκονισμένες αποθήκες, σκοτεινά υπόγεια και πατάρια κάποιων απογόνων των κουρσάρων. Οι καταλαμβανόμενες λείες κατεχωρούντο στα αρχεία των Ομοσπονδιακών Δικαστηρίων, αν και τα δημόσια αρχεία ως επί το πλείστον ήταν ελλειπή και ευρέως διασκορπισμένα σε διάφορα μέρη. Σε πείσμα των 201 ετών που έχουν περάσει μετά τον πόλεμο, ουδείς μπορεί να εξακριβώσει με σχετική ακρίβεια τον αριθμό των καταληφθέντων βρετανικών εμπορικών πλοίων. Ούτε πόσα εξ αυτών έφθασαν σε αμερικανικούς λιμένες ώστε να εκπλειστηριασθούν. Υπάρχει και η αντίληψις ότι οι αμερικανοί κουρσάροι είχαν καταλάβει το 1/5 των βρετανικών εμπορικών. Το 1814, τελευταίο έτος του πολέμου, οι Η.Π.Α. το μόνο που μπορούσαν να αντιτάξουν έναντίον του Ηνωμένου Βασιλείου ήταν οι καταδρομές των κουρσάΠεριπλους 53

ρων. Bεβαίως οι βρετανοί είχαν βρεθεί προ οδυνηρών εκπλήξεων και υπέστησαν ζημίες και από ένα άλλο όπλο. Αυτή τη φορά ήταν μέρος του τακτικού Αμερικανικού Ναυτικού και ήταν οι νέο-ναυπηγηθείσες μεγάλες Φρεγάτες οι οποίες είχαν εξαιρετικήν ισχύ πυρός, ισοδύναμη με Δίκροτο. Γι’ αυτό τις αποκαλούσαν ‘Disguised Frigates’= μεταμφιεσμένες Φρεγάτες. Ήσαν τόσο επιτυχημένες ώστε και οι Γάλλοι αντέγραψαν τον ίδιο τύπο. Τους εμιμήθησαν οι Αιγύπτιοι και τον ονόμασαν ‘Firkata’. Ακολούθησαν και οι Τούρκοι που τον έλεγαν ‘Firkatein’. Αποτελεί θέμα μακρών συζητήσεων αν ήταν οι θρασύτατες καταλήψεις και οι πυρπολήσεις των καραβιών ή οι διπλωματικές ενέργειες που επηρέασαν και κούρασαν το βρετανικό λαό ώστε να επιθυμίσει την ειρήνη. Αν και πολλά κράτη χρησιμοποιούσαν τους κουρσάρους επί αιώνες προ του 1812, το κούρσεμα έγινε συνώνυμο με τον παράξενο τρόπο πολέμου των Αμερικανών. Μία προσπάθεια εκ των κάτω, αποκεντρωμένη, συνδεδεμένη με τον πατριωτισμό αλλά απαραιτήτως και με τις επιχειρηματικές προσπάθειες. Οι ‘Ιθύνοντες’ των κουρσεμάτων βρήκαν όλους τους αναγκαίους πόρους από τον ιδιωτικό τομέα. Δεν προσέφυγαν στην ‘πολιορκημένη’ και αναξιόχρεη Κυβέρνηση για χρηματοδότηση ή έστω δίοικηση. Οι κουρσάροι μέσα στην πολεμική προσπάθεια πέτυχαν να μεταδώσουν στον αμερικανικό λαό, αφ’ ενός εθνική υπερηφάνεια, αφ’ ετέρου το κίνητρο του κέρδους. Στην ουσία η αρχική προέλευση των κουρΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

σάρων είναι από την Αγγλία. Θα παραθέσουμε λίγα στοιχεία και γι’ αυτήν. Η Αγγλία ξεκίνησε με τους δικούς της πειρατές και κουρσάρους από τον 16ον αιώνα, και συνέχισε στους επόμενους αιώνες. Tο 1707 το κράτος διευρύνθηκε με τη Σκωτία και έγινε «Μεγάλη Βρετανία». Από 01-01-1801 ονομάσθηκε «Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και Ιρλανδίας». Καθιερώθηκε ως μεγάλη και αδιαφιλονίκητη θαλασσοκράτειρα, και αυτό το οφείλει σε μεγάλο βαθμό στους κουρσάρους της. Θα το εξηγήσουμε εν τάχει στις επόμενες παραγράφους. Προς τα τέλη του 16ου αιώνος οι ναυτικές ‘επιχειρήσεις’ είχαν περισσότερο Ιδιωτικό χαρακτήρα, παρά κρατικό. Δεν υπήρχε ακόμη ευάριθμο Σώμα Αξιωματικών του Ναυτικού. Η Βασίλισσα ΕLIZABETH 1st (1558-1603) εκμεταλλεύθηκε πλήρως την ανεπίσημη ιδιότητα αυτού του ιδιόρρυθμου ‘Ναυτικού’ διότι είχε τεράστια πολιτικά πλεονεκτήματα και της ερχόταν και πολύ φθηνότερο. Προσελάμβανε ‘Επί Συμβάσει Έργου’ (όπως θα λέγαμε σήμερα), τους ‘Private Contractors’ = Ιδιωτικούς Εργολάβους, ή απλώς‘Privateers’ και τους ανέθετε ‘Ειδικά Ναυτικά Καθήκοντα’. Μπορούσε ανά πάσαν στιγμή να αποποιηθεί των ευθυνών της από τις ‘δραστηριότητες’ των κουρσάρων της . Αυτοί κατ’ ουσίαν ήσαν πειρατές οι οποίοι είχαν επίσημη γραπτή εξουσιοδότησηάδεια, και με την βασιλική σφραγίδα, να ενεργούν όπως εκείνοι έκριναν καλλίτερα εναντίον των εχθρικών πλοίων (και όχι μόνον), υπό τον όρο να δίνουν στο Στέμ-

μα ένα ποσοστό από τα λάφυρά τους. Η Βασίλισσα όταν υπήρχε ανάγκη κατέφευγε στους ‘Gentlemen Commanders’ ή ‘Gentlemen Adventurers’, όπως ο Charles HOWARD (1536-1624), 1ος Κόμης του Nottingham και 2ος Βαρώνος του Effingham, που τον έκανε και Lord Admiral. Αυτοί ήσαν έτοιμοι για οιανδήποτε καταδρομική αποστολή με σκοπό τον γρήγορο πλουτισμό,αδιαφορούντες εάν κινδύνευαν να εμπλέξουν την πατρίδα τους σε πόλεμο με την Ισπανία, όπερ και συνέβη. Η Βασίλισσα ELIZABETH 1η είχε επίσης στην ‘δούλεψή’ της τους διαβόητους και πασίγνωστους θαλασσόλυκους, Francis DRAKE (1540-96) και αυτόν που λέγεται ότι ήταν εξάδελφος του,τον John Hawkins (1532-95). Αυτοί ήταν ανεξάρτητοι ιδιώτες ναυτικοί και ‘Επιχειρηματίες’, οι οποίοι ‘δάνειζαν’ τα πλοία τους και τα πληρώματά τους στη Βασίλισσα για πολέμους και ‘εξερευνήσεις’. Όταν επέστρεψαν από τις μακρόχρονες εξερευνήσεις τους, η Βασίλισσα μέσα στα ανάκτορα τους έχρισε ‘SIR’ με κρυφή τελετή για να μη το μάθουν και εξαγριωθούν οι άλλοι Βασιλείς που είχαν υποστεί ζημίες από την δράση τους κατά τις ‘εξερευνήσεις’ αυτές. Ο DRAKE εξελίχθη σε ‘Πρύτανη’των κουρσάρων. Επιτίθετο κυρίως στα ισπανικά πλοία τα οποία επέστρεφαν από τις αποικίες του νέου κόσμου γεμάτα πολύτιμα φορτία και ειδικώτερα χρυσό και άργυρο. H Bασίλισσα τον διόρισε υπαρχηγό του C. HOWARD με τον τίτλο ‘Vice Admiral of the Anti-Armada Fleet’. Είχε την εκτελεστική διοίκηση εν πλώ, στον συγκεκριμένο χώρο για τη συγκεκριμένη αποστολή. Ο δε Hawkins υπήρξε έμπειρος κουρσάρος και δουλέμπορος. Με την εύνοια της Βασιλίσσης έγινε Αντιναύαρχος και ‘Treasurer of the Navy’. Δεν θα ήταν δίκαιο να μη κάνουμε μνεία και περί των γάλλων κουρσάρων. Ορμώμενοι ως επί το πλείστον από τα λιμάνια του Dunkirk στην Μάγχη και του Saint Malo στην Βρετάνη έκαναν μεγάλες καταδρομικές επιχειρήσεις. Υπήρχαν και άλλα κατάλληλα λιμάνια π.χ. Nantes, La Rochelle, Bayonne κ.α. με πολλούς καπεταναίους. Οι δύο πιο διάσημοι ήσαν ο Jean BART (16501702), το όνομα του οποίου εδόθη σε ένα σύγχρονο μεγάλο Γαλλικό Πολεμικό. Ο δεύτερος ήταν ο μεταγενέστερος Robert SURCOUF (1773-1827), φόβητρο των βρετανών. Ήταν δουλέμπορος, αλλά όταν η επανάσταση το 1795 κατήργησε τη δουλεία αυτός μετεξελίχθηκε σε κουρσάρο. Και οι δύο έχουν ανακηρυχθεί εθνικοί ήρωες της Γαλλίας.

‘History of the Navy of the U.S.A.’= James Fenimore Cooper, Esquire = Richard Bentley LTD. (Publisher to her Majesty) = London = 1839. • ‘A History of American Privateers and Letters of Marque’. = George Coggeshall = C.T.Evans = N.York = 1856. • ‘The Naval History of Great Britain’.= William James = Richard Bentley LTD = London =1859. • ‘The British Fleet’. = Commander Charles N. Robinson= George Bell &Son Ltd = London =1895. • ‘The Influence of Sea Power upon the French Revolution and Empire 1793-1812’.= Captain A.T. Mahan = Sampson Low, Marston & Co. LTD = London = 1893. • ‘A History of American Privateers’.= Edgar S. Maclay = N.York = D. Appleton = 1899. • ‘Nelson and his Times’.= Rear Admiral-Lord Charles Beresford=Harmsworth Bros=London,1900. • ‘Manuel d’ Histoire Maritime de la France’. = Johammes Tramond & Augustin Challamel = Lib rairie Maritime et Coloniale = Paris = 1916. • ‘Navies in History’. = Clark G.Reynolds = Naval Institute Press = Annapolis = 1908. • ‘The Wonder Book of the Navy’. = Harry Golding = Ward & Lock & Co. LTD = London = 1922. • ‘Our Navy for a Thousand Years’. = Rear Admiral Sir S.EardleyWillmott & Sampson Low = Marston & Co. LTD = London = 1925. • ‘Oxford Universal Dictionary Illustrate’.=William Little =Caxton Publishing Co=London=1933. • ‘The Majesty’s Ships and their Forbears’.= Cecil King = Studio Publications = London = 1940. • ‘A History of Private Armed Vessels out of Baltimore during the War of 1812’. = John Philips Cranwell & William Bower Crane = N.Y. = W.W. Norton & Co. = 1940. • ‘Tom Boyle-Master Privateer’.= Fred Hopkins Jr.=Tidewater Publishers=Centerville MD= 1976. • ‘Privateers of the War of 1812’.= John McManemin= privately printed=Spring Lake N.J.=1992. • ‘Splintering ths Wooden Wall-The British Blockade of the U.S.A. 1812-15’.=Wade G.Dudley = Institute Press = Annapolis MD = 2002. • ‘1812: The War that Forged a Nation’.= Walter Borneman = Harper Collins = N.Y. = 2005. • ‘The Civil War of 1812-American, British Subjects, Irish Rebels and Indian Allies’=Alan Taylor= Alfred A. Knopf = N.York = 2010. • ‘How Britain Won the War of 1812 – The R.N. Blockades of the U.S.A. 1812-15’.=Brian Arthur= Boydell Press = Suffolk U.K. = 2011. • ‘Perilus Fight - America’s Intrepid War with Britain on the High Seas, 1812-15 = Stephen Budiansky = Alfred Knopf = N.York = 2011. • ‘The War of 1812 - Conflict for a Continent’. = J.C.A.Stagg = Cambridge University Press= Cambrigde = 2012. • ‘Nαυτικοί Βαθμοί και Στολές-Ιστορία και Παράδοση’. = Ηλία Μεταξά.=(υπό έκδοσιν) 2015.

54 Περιπλους

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Νεας Εκδοσης Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1874-1912. τ. Α΄& Β΄

Του Αναστασίου Κ. Δημητρακόπουλου, Αντιναυάρχου ΠΝ εα Την Τετάρτη 10 Φεβρουαρίου 2016 στις 6 ώρα το απόγευμα, στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, με τη συμμετοχή μεγάλου κοινού, πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση της νέας έκδοσης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος με τίτλο «Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1874-1912.». Συγγραφέας του δίτομου ιστορικού έργου είναι ο κος Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, Αντιναύαρχος ΠΝ εα, ο οποίος προσέφερε τα πνευματικά δικαιώματα του πονήματός του υπέρ των σκοπών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Η έκδοση υλοποιήθηκε με την χορηγία του κου Βαρδή Βαρδινογιάννη (ΜΟΤΟΡ ΟΙΛ. Ελλάς).

ην εκδήλωση χαιρέτησε ο Διοικητής της Σχολής Ναυτικών Δοκιμών Υποναύαρχος ΠΝ κος Γεώργιος Λεβέντης και η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, που είχε και τον συντονισμό της εκδήλωσης. Σύντομη προσφώνηση έκανε ο Λέκτορας Ναυτικής Ιστορίας στη ΣΝΔ κος Ζήσης Φωτάκης , αναφερόμενος στην αξία της παρουσιαζόμενης ιστορικής έκδοσης. Το βιβλίο παρουσίασαν ο ιστορικός, ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κος Θάνος Βερέμης, ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ευάγγελος Σακελλαρίου και ο συγγραφέας Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Αναστάσιος Δημητρακόπουλος. Την λιτή εκδήλωση, μεταξύ άλλων, τίμησαν με την παρουσία τους η τ. Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων κα Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη, η βουλευτής Πειραιώς κα Ελένη Σταματάκη, ο τ. Υπουργός και Πρόεδρος του ΝΟΕ κος Αλέξανδρος Παπαδόγγονας, ο Αντιπεριφερειάρχης Νήσων κος Παναγιώτης Χατζηπέρος, ,ο εκπρόσωπος του Υπουργού

56 Περιπλους

Ναυτιλίας, Ταξίαρχος ε.α. Οδυσσέας Καμπόλης, ο εκπρόσωπος του Α/ ΓΕΕΘΑ, Αρχιπλοίαρχος Π. Ρούκας, ο Διοικητής ΣΕΘΑ, Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης ΠΝ, ο Γενικός Επιθεωρητής Ναυτικού, Υποναύαρχος (Μ) Κων/νος Μανωλιουδάκης ΠΝ, ο Δ/ντής Β΄ Κλάδου ΓΕΕΘΑ, Υποναύαρχος Βασίλειος Θεολογίτης ΠΝ, ο κος Ευάγγελος Αγγελάκος, πρώην Δήμαρχος Οινουσσών, ο τ. Δήμαρχος Παπάγου, Υποναύαρχος ΠΝεα κος Βασίλειος Ξύδης, ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Αποφοίτων Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Αντιναύαρχος Ξ. Μαυρογιάννης ΠΝ, ο Πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων, Αντιναύαρχος ΠΝ εα κ. Παναγιώτης Ραδίτσας, ο Πρόεδρος της ΣΑΣΜΥΝ, κ. Ελευθέριος Σφακτός, ο Πρόεδρος της Λέσχης Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος ΛΣ εα Πελοπίδας Αγγελόπουλος, ο Πρόεδρος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, κ. Μαρίνος Τσάμης, ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη και Αντιπρόεδρος του ΝΜΕ, κ. Πάνος Λασκαρίδης, ο Γεν. Δ/ντής Ελληνικής Ένωσης Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος, κ. Δημήτριος Μητσάτσος, ο Διευθυντής της Μαρίνας Ζέας, κ. Άγγελος Κόπιτσας και η κ. Ελένη Γκάτσου.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Νέας Έκδοσης ΝΜΕ ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ Του Υποναυάρχου Γ. Λεβέντη, Διοικητού της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων

Ο Διοικητής της Σχολής ΣΝΔ, Υποναύαρχος ΠΝ κος Γεώργιος Λεβέντης στο βήμα.

58 Περιπλους

υρίες και κύριοι, Στο φυτώριο της ελληνικής ναυτικής παιδείας, στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, υποδεχόμαστε απόψε ένα ακόμα πόνημα του χαλκέντερου ερευνητή και εκλεκτού συναδέλφου, Ναυάρχου Αναστάσιου Δημητρακόπουλου ΠΝ. Ενός ανθρώπου που, χρόνια τώρα, υπηρετεί, μεθοδικά και δυναμικά, την ελληνική ναυτική αυτογνωσία κατά τρόπο υποδειγματικό. Το προκείμενο έργο, που θα παρουσιαστεί εκτενώς από εκλεκτούς ομιλητές, αποτελεί πολύτιμη συνιστώσα της ναυτικής μας αυτοσυνειδησίας, φωτίζοντας άγνωστες πτυχές της Ναυτικής Ελλάδας. Είναι επιστημονικό και ταυτόχρονα ηθογραφικό, λεπτομερειακό μα και ευχάριστο, έχει δηλαδή τις αρετές εκείνες που το καθιστούν φιλικό προς τον χρήστη χωρίς, όμως, ανώφελες εκπτώσεις

της μεστής ουσίας του. Είναι ένα βιβλίο που επισημαίνει, με ακρίβεια και σαφήνεια το αξιοσημείωτο ειδικό βάρος και τη μεγάλη προσφορά της Σχολής της οποίας ετάχθην Διοικητής σε μια δύσκολη συγκυρία. Μια συγκυρία που θυμίζει, άλλωστε, αντίστοιχες δυσκολίες που το Ναυτικό και η πατρίδα μας πέρασε επιτυχώς, με κύριο στήριγμα και εφαλτήριο τους αποφοίτους της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων. Κυρίες και Κύριοι, Κηρύσσοντας την έναρξη της αποψινής μας εκδήλωσης, θα ήθελα να ευχηθώ στον αγαπητό κ. Ναύαρχο μακροημέρευση και ακαδημαϊκή ευποιΐα, αδημονώντας για νέα του πονήματα που θα πλουτίσουν και θα βαθύνουν το πλούσιο ποτάμι της ναυτικής, ιστορικής μας μνήμης.

Ιστορία του Πολεµικού Ναυτικού. 1874-1912 Προσφώνηση

Της κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Προέδρου Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

υρίες και Κύριοι Στο πρόσωπο του Διοικητού ευχαριστούμε τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων για τη φιλοξενία και τις ευκολίες που μας παρέχει για τη σημερινή εκδήλωση. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος παρουσιάζει με ικανοποίηση το νέο βιβλίο του Αντιναυάρχου Αναστασίου Δημητρακόπουλου που πραγματεύεται την ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού μεταξύ των ετών 1874-1912. Ευχαριστούμε τον συγγραφέα γιατην εμπιστοσύνη που μας έδειξε προσφέροντας τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του υπέρ των σκοπών του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Ο ίδιος ο συγγραφέας, στον Πρόλογό του, εξηγεί πως επέλεξε το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα 1874-1912. Η αρχή είναι εκεί που το άφησε ο Ναύαρχος και Ακαδημαϊκός Φωκάς, ο οποίος έγραψε «Το χρονικό του Ναυτικού» για το διάστημα 1833-1873, δηλαδή για τα πρώτα σαράντα χρόνια ουσιαστικής λειτουργίας του ελληνικού κράτους. Το πέρας σηματοδοτεί την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων, για τους οποίους πολλά βιβλία, άρθρα και αφιερώματα έχουν γραφεί, ιδιαίτερα πριν από τέσσερα χρόνια με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 100 χρόνων από τη διεξαγωγή των πολέμων. Το βιβλίο λοιπόν του κ. Δημητρακόπουλου καλύπτει το ενδιάμεσο διάστημα το οποίο ως μη περιέχον συνταρακτικά γεγονότα, πλην ίσως του πολέμου του 1897, τον οποίον χαρακτηρίζουμε ως ατυχή, δεν είχε αποτελέσει αντικείμενο συνεκτικής ιστοριογραφίας. Στη διάρκεια όμως αυτού του διαστήματος τέθηκαν οι βάσεις για τη συγκρότηση ενός Πολεμικού Ναυτικού σύγχρονου και αντίστοιχου προς τα Ναυτικά των προηγμένων, τότε, Ευρωπαϊκών κρατών. Πολλοί ήταν οι θεσμοί που υιοθετήθηκαν εκείνη την περίοδο και συνετέλεσαν στην αναβάθμιση του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, από την

κατάσταση της εμπειρικής ναυτοσύνης των νησιωτών, συνέχεια της παράδοσης του Ναυτικού του απελευθερωτικού αγώνα, σε Πολεμικό Ναυτικό που στηρίζεται σε επιστημονικές βάσεις, παρέχει θεωρητική κατάρτιση σε όλο το φάσμα του στελεχιακού δυναμικού του και διαθέτει συγκροτημένη Διοικητική Μέριμνα ακρογωνιαίο λίθο της επιχειρησιακής του ετοιμότητας. Ένας από τους θεσμούς, μεταξύ πολλών άλλων, που καθιερώθηκαν εκείνη την εποχή είναι και η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, που μας φιλοξενεί σήμερα στις εγκαταστάσεις της. Φυτώριο του ανώτερου στελεχιακού δυναμικού του Ναυτικού γαλούχησε στους κόλπους της Αξιωματικούς ήρωες όλων των πολέμων, του τέλους του 19ου και όλης της διάρκειας του 20ού αιώνα. Αξιωματικούς, στο άκουσμα του ονόματος των οποίων, συγκινείται κάθε ελληνική ψυχή. Από αυτή λοιπόν την άποψη το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα είναι απαραίτητο συμπλήρωμα της βιβλιοθήκης, όχι μόνο των στελεχών του Ναυτικού, αλλά και όλων εκείνων των φίλων της ναυτικής ιστορίας που αρέσκονται να αναδιφούν όχι μόνο στα σημαντικά γεγονότα, αλλά να εμβαθύνουν και στην πολύχρονη προετοιμασία που οδήγησε προς αυτά. Όπως είναι φυσικό η Ιστορία του Ναυτικού δεν παρουσιάζεται ανεξάρτητη και αποκομμένη, ούτε θα μπορούσε άλλωστε να σταθεί ένα τέτοιο σχήμα. Διαμορφώνεται μέσα στο πλαίσιο των ιστορικών εξελίξεων της χώρας, καθώς και εκείνων των συνθηκών που επικρατούσαν στον διεθνή περίγυρο, αναδύεται δε μέσα από γεγονότα διάσπαρτα μέσα στις πηγές, που ερεύνησε με ανεξάντλητη υπομονή και επιμονή ο συγγραφέας. Κυρίες και κύριοι. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ανταποκρινόμενο στην αποστολή του παρουσιάζει για μια ακόμη φορά στο αναγνωστικό κοινό ένα

Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη είχε τον συντονισμό της εκδήλωσης.

βιβλίο που αποτελεί μια ψηφίδα στην αέναη ναυτική παράδοση της χώρας μας. Αισθανόμαστε ευχαρίστηση, που στις μέχρι τώρα εκδόσεις μας συμπεριλαμβάνεται σήμερα και το καινούργιο βιβλίο του κ. Δημητρακόπουλου, το οποίο ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο. Πριν κλείσω τη σύντομη εισήγησή μου θα επιθυμούσα και από του βήματος αυτού να απευθύνω τις θερμές μου ευχαριστίες προς τον κ. Βαρδή Βαρδινογιάννη, απόφοιτο κι αυτόν της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, η ευγενική χορηγία του οποίου κατέστησε δυνατή την έκδοση του βιβλίου. Παράλληλα θα ήθελα να σας πληροφορήσω ότι αποφασίσαμε να υπάρξει ειδική τιμή για τη σημερινή πρώτη ημέρα κυκλοφορίας, με σκοπό την ευρύτερη δυνατή διάδοση της ύπαρξης και του περιεχομένου του βιβλίου. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Περιπλους 59

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Νέας Έκδοσης ΝΜΕ Προσφώνηση

του Δρ Ζήση Φωτάκη, Λέκτορα Ναυτικής Ιστορίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων

ροσφωνώντας λιτά την αποψινή ομήγυρη, θα ήθελα να επαναλάβω την ουσία των όσων επισήμανα στον πρόλογο της παρούσας έκδοσης. Το προκείμενο έργο φέρει γνώση και ψυχή, ενημερώνει και φρονηματίζει, είναι κάτι που, πραγματικά, έλειπε. Είναι προïόν φιλότιμου μόχθου και πληθώρας εργατοωρών, που απέδωσαν, όμως, πλούσιο μέρισμα συμπυκνωμένης γνώσης μιας κομβικής περιόδου του ναυτικού μας βίου. Αναλυτικότερη έκθεση των πολλών αρετών της σημαντικής μελέτης του ναυάρχου Δημητρακόπουλου θα γίνει από τους εκλεκτούς ομιλητές που φιλοξενεί απόψε η Σχολή μας. Κλείνοντας την λιτή αυτή προσφώνηση, θα ήθελα να συγχαρώ, για μια ακόμη φορά, τον αγαπητό κ. Ναύαρχο για την απαράμιλλη εμμονή του στον στόχο και του εύχομαι να μας ταξιδεύει, για πολλά ακόμα χρόνια, στις άγνωστες θάλασσες του ελληνικού ναυτικού πολιτισμού.

Ο λέκτορας Ναυτικής Ιστορίας της ΣΝΔ Δρ Ζήσης Φωτάκης προλόγισε την νέα έκδοση.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ από την παρουσίαση του βιβλίου του Δρ Θάνου Βερέμη, Ομότιμου καθηγητή Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

βιβλιογραφία για το Ελληνικό Ναυτικό έως τώρα βασιζόταν κυρίως σε απομνημονεύματα ή μονογραφίες αξιωματικών, όπως των Ι. Θεοφανίδη, Επ. Καββαδία, Αλ. Σακελλαρίου, Σ. Λυκούδη, Ι. Φακίδη (Ιστορίας της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων. 18451973) κ.α. καθώς και σε διάφορα έργα μελετητών της ιστορίας του Ναυτικού μας. Το έργο του Ναυάρχου Αναστασίου Δημητρα-

κόπουλου είναι ίσως το πρώτο συστηματικό πόνημα που καλύπτει το σύνολο των πτυχών της ιστορίας του Πολεμικού Ναυτικού της χώρας μας κατά τα έτη 1874-1912». Πιστεύω ότι έχει εξαντλήσει όλες τις εγχώριες πηγές και με αντικειμενικότητα διατρέχει την πορεία του Ναυτικού, όπως αυτή διαμορφωνόταν στο πλαίσιο των εσωτερικών και διεθνών εξελίξεων της εποχής. Ιδιαίτερα ενδια-

φέρουσα είναι η λεπτομερής περιγραφή των ναυτικών επιχειρήσεων στην Κρήτη το 1897 και του Ελληνο-τουρκικού πολέμου του ιδίου έτους καθώς και του κινήματος του Τυπάλδου το 1909. Αποτελεί βιβλίο αναφοράς όχι μόνο για εκείνον που επιθυμεί να παρακολουθήσει τη διαχρονική πορεία του Ναυτικού κατά την υπ’ όψιν περίοδο, αλλά και για τον ερευνητή του μέλλοντος.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ από την παρουσίαση του βιβλίου από τον Ευάγγελο Σακελλαρίου, Αντιναύαρχο ΠΝ εα

Ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ευάγγελος Σακελλαρίου στο βήμα.

ίναι τιμή μου η συμμετοχή στη παρουσίαση του βιβλίου του Ναυάρχου–συγγραφέα Αναστάσιου Δημητρακόπουλου «Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1874 – 1912». Είναι τιμή μου η συμμετοχή στο Panel, όπως το λέμε στα σύγχρονα ελληνικά, παρακαθήμενος του διακεκριμένου ομότιμου καθηγητή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θάνου Βερέμη. Για τους λόγους αυτούς ευχαριστώ τον συγγραφέα. Προλογίζοντας το παρουσιαζόμενο βιβλίο ο λέκτορας Ναυτικής ιστορίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων Δρ Ζήσης Φωτάκης χαρακτηρίζει τον συγγραφέα χαλκέντερο ερευνητή.

60 Περιπλους

Για την ακριβή ερμηνεία της λέξης χαλκέντερος ανέτρεξα στον εθνικό μας καθηγητή γλωσσολογίας. Από το λεξικό του αντιγράφω: ακούραστος, ακαταπόνητος, ακατάβλητος.. Ο χαρακτηρισμός είναι επιτυχημένος αν αναλογιστεί κανείς ότι από το έτος 1992 μέχρι σήμερα, δηλαδή σε 23 χρόνια έχει συγγράψει συμπεριλαμβανομένου του παρόντος συνολικά 10 βιβλία 15 τόμων με μέση απασχόληση για τα τελευταία τρία 4.500 έως 5.000 ώρες το καθένα. Δεν τολμώ να υπολογίσω το σύνολον. Δεδομένου ότι θέματα ιστορίας παρουσιάζονται σήμερα νομίζω ότι αξίζει να αναφερθεί πως χαρακτηρίζεται αυτή από τον φιλόσοφο ιστορικό Eric Hobsbaum: Η ιστορία είναι απαραίτητο στοιχείο κάθε διάγνωσης του τι πήγε στραβά και ίσως να μην είναι άσχετη με τη θεραπεία του. Από πολύ παλιά μέχρι σήμερα οι αξιωματικοί του Ναυτικού που έχουν ασχοληθεί με τη συγγραφή ιστορικών βιβλίων σχετικά με το Ναυτικό και τη θάλασσα είναι πολλοί. Με χαρά διακρίνω μερικούς σήμερα εδώ. Ανάμεσα στους συγγραφείς αυτούς πιστεύω τιμητική θέση καταλαμβάνει ο συγγραφέας του παρουσιαζόμενου βιβλίου. Ο δεσμός-αγάπης του πληρώματος, ιδίως του κυβερνήτη, με το καράβι του είναι πολύ δυνατός και είναι γνωστό ότι παλιά όταν το πλοίο βυθιζόταν μερικοί κυβερνήτες δεν το εγκατέλειπαν αλλά το ακολουθούσαν στον βυθό. Επίσης είναι γνωστό ότι στην αγγλική γλώσ-

σα το πλοίο είναι γένους θηλυκού (she) και ο κυβερνήτης το αγαπά πιο πολύ από τη γυναίκα του. Έτσι οι παραπάνω δοξασίες μπορεί να υποστηρίξουν την κλίση και απασχόληση αξιωματικών του ναυτικού για την συγγραφή ιστορικών βιβλίων για πλοία και θάλασσα και την επιτυχημένη παρομοίωση του κυβερνήτη με συγγραφέα και του πονήματός του με πλοίο. Στην θαλασσινή Ελλάδα ιδιαίτερα, οι παραπάνω σχέσεις γίνονται απαράμιλλες. Το βιβλίο που μας έφερε σήμερα εδώ έχει το θετικό χαρακτηριστικό ότι διαβάζεται με ευχέρεια και αδιάσπαστη προσοχή και από τον απλό αναγνώστη που θέλει να ενημερωθεί. Εκτός από το ιστορικό – επιστημονικό κείμενο παρατίθενται και μικρές ευχάριστες ιστορίες που εικονογραφούν την εποχή και αιχμαλωτίζουν τον αναγνώστη. Ανεξάρτητα από αυτές, ο συγγραφέας αναπτύσσει με πληρότητα τα θέματα, με εμπεριστατωμένη αναφορά πηγών, στην ανάλυση δε των γεγονότων διατυπώνει τις προσωπικές του απόψεις μετά την παράθεση των γενομένων αξιολογήσεων. Στο βιβλίο παρουσιάζονται επίσης σημαντικά κείμενα που αναφέρονται σε προσωπικές εμπειρίες, ιστορικά επεισόδια και ιδεολογικές τοποθετήσεις για πρόσωπα-πρωταγωνιστές της εποχής εκείνης. Πολλά από τα γεγονότα αυτά, συγχωρέστε με για το προσωπικό σχόλιο που ακολουθεί, δεν τα γνώριζα ή τα γνώριζα λίγο ή λανθασμένα όπως π.χ.:

Ιστορία του Πολεµικού Ναυτικού. 1874-1912

• Η διεθνής επέμβαση στην Αίγυπτο το 1882 και η ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. • Οι δίκες του Ναυτικού. • Η υπόθεση των γαιανθράκων και των αντιτορπιλικών. • Τα ναυτικά προγράμματα του βασιλόπαιδος Γεωργίου και του Ανθυποπλοίαρχου Π. Αγυρόπουλου. • Οι περιπέτειες του Σημαιοφόρου Γεράσιμου Μεταξά, του επονομαζόμενου Τζετζέ. • Η στάση στον Αβέρωφ στην Αγγλία το 1911 μετά το ναυτικό ατύχημά του. • Οι μονομαχίες μεταξύ αξιωματικών του Ναυτικού. • Η συμβολή αξιωματικών του Ναυτικού στη διάσωση και στη μελέτη του μηχανισμού των Αντικυθήρων που πρόσφατα έχει επανέλθει στην επικαιρότητα στο περιβάλλον της πατρίδας μας αλλά και στο διεθνές. Ο συγγραφέας με καλή πίστη πετυχαίνει αντικειμενική θεώρηση και ανάλυση της υπό εξέταση σημαντικής περιόδου της νέο-ελληνικής ιστορίας, έργο δύσκολο που απαιτεί αίσθημα ευθύνης. Οι ιστορίες του πολεμικού Ναυτικού και αυτών που το υπηρετούν είναι πάρα πολλές. Αν δεν υπήρχαν εθελοντές συγγραφείς σαν τον Ναύαρχο Δημητρακόπουλο θα ξεθώριαζαν κι’ όπως λέει ο Γάιος Τάκιτος τα μεγάλα γεγονότα είναι τόσο σκοτεινά που ορισμένοι δέχονται ως αληθινή οποιαδήποτε φήμη σχετική με αυτά και άλλες μετατρέπονται σε ψέμα. Το

παρελθόν παρέμεινε ζωντανό και χάρη στους προαναφερθέντες αξιωματικούς μελετητές της περιόδου εκείνης που κατέγραψαν τα γεγονότα της εποχής τους ή ακόμα καλλίτερα τα εξέδωσαν. Γεννάται το ερώτημα: Η πάνω από έναν αιώνα απόσταση μεταξύ των γεγονότων και της ανάλυσης τους από τον σημερινό συγγραφέα δεν αποτελεί πρόβλημα στη συγγραφή; Σ’ αυτό μπορεί με δύο λόγια να λεχθεί ότι ανάλογα με τον συγγραφέα και τις πηγές που χρησιμοποιεί η απόσταση του χρόνου, μέχρι κάποιου ορίου λειτουργεί θετικά για τον συγγραφέα. Επί πλέον, όπως αναφέρει ο Ονορέ Μπαλζάκ, η ιστορία διαστρεβλώνεται συχνότερα τη στιγμή ακριβώς που δημιουργείται. Τελειώνοντας ας ρίξουμε μία ακόμη γρήγορη ματιά στο βιβλίο. Πραγματικά εντυπωσιάζει ο μεγάλος αριθμός των πηγών-βιβλιογραφίας, 10 πυκνογραμμένες σελίδες, τις οποίες αξιοποίησε ο συγγραφέας. Στο κάτω μέρος των σελίδων του βιβλίου παρατίθενται μικρές ή μεγάλες σημειώσεις οι οποίες τεκμηριώνουν, διευκρινίζουν ή συμπληρώνουν το κείμενο, αν και εμπεριέχουν τον κίνδυνο να αποσπάσουν την προσοχή του αναγνώστη. Τον βοηθούν όμως να εντρυφήσει σε σημαντικές συμπληρωματικές λεπτομέρειες και γεγονότα τα οποία χαρακτηρίζονται επιτυχημένα σαν μικρή ιστορία. Επί πλέον πίνακες, ευρετήρια κ.λπ. συμπληρώνουν την παρεχόμενη γνώση. Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο και ίσως

πρωτότυπο είναι ότι καθένα από τα πέντε μέρη που χωρίζεται το βιβλίο κλείνει με τις σκέψεις και τα συμπεράσματα του συγγραφέα, στοιχείο που απαιτεί γνώση εις βάθος και δημιουργική ανάλυση και σύνθεση. Σε εμπεριστατωμένα κείμενα περιλαμβάνονται για την εξεταζόμενη περίοδο στοιχεία όπως: • Οι διατελέσαντες πρωθυπουργοί, υπουργοί των Ναυτικών, οι αρχηγοί τού ΓΕΝ και άλλων διοικήσεων. • Πίνακας των ελληνικών πολεμικών πλοίων και ευρετήριο τύπων πολεμικών πλοίων. • Ευρετήριο και βιογραφικά στοιχεία προσώπων. • Ευρετήριο πλοίων (ελληνικά-τουρκικά-λοιπά ξένα). • Ευρετήριο νόμων και βασιλικών διαταγμάτων. Τον κύκλο κλείνει μεγάλος αριθμός φωτογραφιών που λειτουργούν για τον αναγνώστη σαν ανάσα από το πυκνοτυπωμένο κείμενο. Αγαπητέ Τάσο, Με όλη μου την καρδιά εύχομαι καλή επιτυχία στο βιβλίο σου. Όχι αυτό που καθελκύσαμε σήμερα. Αυτό έχει γίνει. Αναφέρομαι στο νέο σου βιβλίο το οποίο σύμφωνα με τη παραγωγικότητα που σε διακρίνει υποθέτω ότι έχεις αρχίσει την συγγραφή του και θα το δούμε σύντομα. Συνέχισε να μας εκπλήσσεις ευχάριστα. Να έχεις πάντα στο νου σου ότι ένας συγγραφέας είναι τόσο καλός όσο το τελευταίο βιβλίο του. Ευχαριστώ πολύ Περιπλους 61

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Νέας Έκδοσης ΝΜΕ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ, 1874-1912 Του Αντιναυάρχου ΠΝ εα Α. Δημητρακόπουλου

αλησπέρα και από εμένα αγαπητοί βετεράνοι μας, κύριοι αρχηγοί, κύριοι Ναύαρχοι, κύριοι συνάδελφοι, κυρίες και κύριοι, αγαπητοί φίλοι και σας ευχαριστώ για την παρουσία σας. Ευχαριστώ και το Ναυτικό και ειδικότερα τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων που μας φιλοξενεί σήμερα. Το θέμα του βιβλίου μου δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερο περιβάλλον. Προσωπικά πρέπει να σας ομολογήσω –και δεν είμαι ο μόνος– ότι κάθε φορά που βρίσκομαι εδώ αισθάνομαι σαν στο σπίτι μου. Είμαι βέβαιος ότι και οι Δόκιμοι που διακρίνω στο ακροατήριο, όταν με τον καιρό θα κρεμάσουν οριστικά τη στολή και θα έχουν πια ασπρίσει τα μαλλιά τους, θα διακατέχονται από το ίδιο αίσθημα. Δεν θα σας απασχολήσω πολύ. Εξ άλλου, ο καθηγητής κύριος Βερέμης και ο Ναύαρχος Σακελλαρίου σας μίλησαν διεξοδικά για το βιβλίο που παρουσιάζεται σήμερα και για τους λόγους που με ώθησαν στη συγγραφή του. Τους ευχαριστώ από καρδίας για τα καλά τους λόγια που ακούσατε. Πριν προχωρήσω σε ορισμένες ευχαριστίες τις οποίες οφείλω, επιθυμώ να κάνω μία διευκρίνιση: Δεν είμαι ιστορικός. Εάν ήμουν, ίσως αυτό το βιβλίο θα είχε διαφορετική μορφή. Είμαι αξιωματικός του Ναυτικού, αγάπησα και αγαπώ το Ναυτικό και την ιστορία και ο συνδυασμός όλων αυτών με έχει κάνει να αγαπώ τη ναυτική ιστορία του τόπου μας. Έτσι, δεν το έγραψα με την ψυχρή οπτική του ιστορικού, αλλά με τη ματιά και την ευαισθησία κάποιου που το έζησε επί κοντά σαράντα χρόνια. Φυσικά, τα γεγονότα, η ιστορία, δεν απουσιάζουν. Δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν… Το καθένα από τα πέντε Μέρη στα οποία διαιρείται το πόνημά μου κλείνει με ένα κεφάλαιο στο οποίο παρατίθενται απόψεις και συμπεράσματά επάνω σε όσα εξιστορήθηκαν. Εδώ κρίνω σκόπιμο να αναφερθώ σε μερικές ευρύτερες σκέψεις που μου δημιουργήθηκαν: Σε αυτό που γενικά ονομάζουμε Ιστορία συν-

τελούν δύο ομάδες ανθρώπων: Στην πρώτη βρίσκονται οι «δράστες», εκείνοι οι οποίοι την «δημιούργησαν» ή επέδρασαν στα γεγονότα και στις εξελίξεις που έλαβαν χώρα. Στην άλλη ανήκουν αυτοί που την «γράφουν». Αναμφίβολα, το έργο των δεύτερων είναι πολύ πιο εύκολο από εκείνο των πρώτων. Γνωρίζουν ήδη όσα συντελέστηκαν, έχουν στη διάθεσή τους αρχεία και ένα σωρό άλλες πηγές, δεν χρειάζεται να διαθέτουν μαντικές ικανότητες. Γνωρίζουν πολλά περισσότερα πράγματα από τους «δημιουργούς», οι οποίοι κινούνται σε ένα εξελισσόμενο περιβάλλον, όπου οι πληροφορίες, η εκτίμηση, η πρόβλεψη, η διαίσθηση, παίζουν αποφασιστικό ρόλο και συχνά ανατρέπονται από αστάθμητους παράγοντες. Κάθε απόφασή τους στηρίζεται στην ιδιοσυγκρασία τους, στα δεδομένα της εποχής και του χώρου, στις παρορμήσεις που δημιουργεί η εκάστοτε πολιτική και κοινωνική ατμόσφαιρα και στην ικανότητά τους να αναλύουν αντιτιθέμενους παράγοντες μέσα σε κατά κανόνα σύνθετες καταστάσεις. Από την άλλη πλευρά, ενώ η όποια πρακτική δυσκολία στην καταγραφή των γεγονότων περιορίζεται στην όσο το δυνατόν διεξοδικότερη αναζήτηση πηγών και άντληση στοιχείων από αυτές, το έργο εκείνου που «γράφει» γίνεται πιο σύνθετο όταν καταγίνεται με την έκφραση κρίσεων για τα γεγονότα και τις συνέπειές τους. Όσο πιο χρονικά απομακρυσμένα είναι αυτά, τόσο λιγότερο κινδυνεύει να παρασυρθεί σε ενδεχόμενα σφάλματα, δεδομένου ότι οι πηγές είναι περισσότερες ενώ, παράλληλα, ο γράφων μπορεί να είναι πιο αντικειμενικός, απαλλαγμένος από ιδεολογικές προκαταλήψεις μιας μακρινής εποχής. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να είναι σκληρός στην κριτική του, αλλά δεν συνιστάται να είναι άτεγκτος. Εκτός αν διακατέχεται από εμμονές και ιδεοληψίες. Ανθρώπινες πράξεις κρίνει. Άνθρωποι υπήρξαν και οι αυτοί που επη-

Α-Δ: Ο συγγραφέας Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Αναστάσιος Δημητρακόπουλος, ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ευάγγελος Σακελλαρίου, ο Ιστορικός, Ομότιμος Καθηγητής του ΕΚΠΑ Δρ Θάνος Βερέμης και η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

62 Περιπλους

Ο συγγραφέας Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Αναστάσιος Δημητρακόπουλος στο βήμα.

ρέασαν τα γεγονότα και σαν άνθρωποι ήταν υποκείμενοι σε σφάλματα, τα οποία πρέπει να εξετάζονται υπό το φως των συνθηκών της εποχής. Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί: Καλά οι «δημιουργοί» της Ιστορίας, καλά αυτοί που την «γράφουν», αλλά δεν υπάρχουν και τα «θύματα», προφανώς αναφερόμενος σε αυτό που αποκαλούμε «ο λαός», ο οποίος υφίσταται τις συνέπειες των «δημιουργών»; Και βέβαια υπάρχουν. Αλλά μήπως και ο λαός, με ευρεία έννοια και σε διάφορο πάντα βαθμό, δεν είναι και αυτός «δημιουργός», επιλέγοντας τους ηγήτορές του ή επηρεάζοντας τις αποφάσεις τους, προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση; Με τις ενέργειες ή την αδράνειά του δεν συμμετέχει και αυτός; Όταν το 1897 ο λαός ζητούσε «πόλεμο και μόνο πόλεμο», δεν συντέλεσε στην τελική έκβαση, στην ήττα; Όταν το 1912 συστρατεύθηκε με ενθουσιασμό, δεν συντέλεσε αποφασιστικά στις νίκες των Βαλκανικών Πολέμων; Όταν η Ελλάδα χωρίστηκε στα δύο κατά την περίοδο του Εθνικού Διχασμού, ο λαός ήταν αμέτοχος; Πολλά τέτοια «όταν» μπορούμε να βρούμε στην ελληνική –και όχι μόνο– Ιστορία. Σε τελευταία ανάλυση, και οι ηγήτορες δεν είναι και αυτοί θύματα των αποφάσεών τους; Αναγνωρίζω ότι το ζήτημα σηκώνει πολύ κουβέντα, αλλά αυτή είναι η άποψή μου. Εν πάση περιπτώσει, οι κρίσεις και τα συμπεράσματα σε αυτό το βιβλίο υπακούουν σε όσα μόλις αναφέρθηκαν και, όπως λέγεται «ανήκουν στον συγγραφέα». Αν κάπου σφάλει, το σφάλμα είναι αποκλειστικά δικό του. Και δύο ακόμη, τελευταία, που προκύπτουν από τη θεώρηση των γεγονότων τα οποία εξιστορούνται στο πόνημα αυτό: Το πρώτο είναι πόσο εύκολος μεν είναι ο λαϊκισμός και η δημαγωγία, αλλά και πόσο ολέθρια τα αποτελέσματά τους για τη χώρα. Διαχρονικό το φαινόμενο στη χώρα μας θα μου πείτε… Τα δεύτερο είναι το μεγάλο ενδιαφέρον που έδειχνε τότε η κοινή γνώμη –ιδίως της αθηναϊκής κοινωνίας– για τα διαδραματιζόμενα στο Ναυτικό. Το Ναυτικό το εκτίμησε και το ανταπέδωσε στα χρόνια που ακολούθησαν…

Ιστορία του Πολεµικού Ναυτικού. 1874-1912 Από το βήμα αυτό επιθυμώ να ευχαριστήσω το προσωπικό του Τμήματος Μητρώων του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, των Γενικών Αρχείων του Κράτους, της Βιβλιοθήκης του Δήμου Αθηναίων, της Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, του Ελληνικού Λαογραφικού και Ιστορικού Αρχείου, της Εταιρείας των Φίλων του Λαού και των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη και για την αμέριστη συνδρομή τους κατά τις μακρές έρευνές μου, καθώς και για όσους μου προσέφεραν πρόσβαση στα ιδιωτικά αρχεία παλαιών στελεχών του Ναυτικού. Επίσης, θερμές ευχαριστίες οφείλω στον γνωστό για το διεξοδικό, αναλυτικό και κριτικό πνεύμα του, παλαιό προϊστάμενό μου, τον σεβαστό Ναύαρχο Γεώργιο Τυπάλδο, που λόγοι ανωτέρας βίας δεν του επέτρεψαν να είναι σήμερα μαζί μας. Ανάλωσε πολλές ώρες στην ανάγνωση (το σωστότερο θα ήταν στη μελέτη) του προσχεδίου του βιβλίου και, κατόπιν, άλλες τόσες στις συζητήσεις μας, μέχρι βαθείας νυκτός, δίνοντας χρήσιμες ιδέες για περαιτέρω διερεύνηση. Η συνδρομή του υπήρξε κατ’ ελάχιστον πολύτιμη. Αλλά και στον φίλο μου Αλέξη Σινιόσογλου οφείλω ευχαριστίες. Διάβασε το κείμενο με αδιάπτωτο κέφι και οι παρατηρήσεις του το βελτίωσαν. Άλλες τόσες ευχαριστίες απευθύνω στον επίσης φίλο Ναύαρχο Ευάγγελο Σακελλαρίου. Διεξήλθε λέξη-λέξη, γραμμή-γραμμή, το προσχέδιο και επισήμανε σημεία τα οποία

Α-Δ: Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και η βουλευτής Πειραιώς κα Ελένη Σταματάκη.

αλλιώς θα είχαν διαφύγει της προσοχής μου. Επίσης, και πολύ σημαντικό, ευχαριστώ τον καθηγητή κύριο Θάνο Βερέμη και τον λέκτορα Ναυτικής Ιστορίας στη Σχολή Δοκίμων Ζήση Φωτάκη, που με προθυμία ανταποκρίθηκαν στην πρόσκλησή μου να διατρέξουν το βιβλίο αυτό και να το προλογίσουν. Και εδώ, οι επισημάνσεις τους υπήρξαν πολύτιμες. Δεν θα πρέπει να παραλείψω το Γραφείο του κ. Ευαγγέλου Στεργίου για την άψογη εκτύπωση και εμφάνισή του. Η συμβολή όλων όσων προανέφερα αντανα-

κλάται σε αυτό το πόνημα που, παραδίδοντάς το στους αναγνώστες, ευελπιστώ να ανταποκρίνεται στο σκοπό για τον οποίο συντάχθηκε. Ελπίζω, επίσης, ότι θα συμβάλει στο να έλθουν τα στελέχη του Ναυτικού, τόσο τα παλαιότερα, όσο και τα νεώτερα, κοντύτερα με την Ιστορία του όπλου τους και ότι θα βοηθήσει τον ερευνητή στη μελέτη της επίμαχης περιόδου. Εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες στον Πρόεδρο και Διευθύνοντα Σύμβουλο της ΜΟΤΟΡ ΟΪΛ (ΕΛΛΑΣ) Ναύαρχο Βαρδή Βαρδινογιάννη για την ευγενική του χορηγία η οποία επέτρεψε την έκδοση τούτου του έργου. Επίσης, στην Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη για την αποδοχή της έκδοσής του από το Μουσείο, προς το οποίο αποτελεί προσφορά μου. Τέλος, αν και κοινότυπο, ευχαριστώ τη σύζυγό μου που με ανέχθηκε για μία ακόμη φορά επί τις πάνω από 5.000 ώρες που αφιέρωσα σε αυτό το βιβλίο. «Και τώρα, τι», ίσως να διερωτηθούν μερικοί από εσάς. Η απάντηση είναι απλή: Ήδη εδώ και αρκετές μέρες έχω καταπιαστεί με τη συνέχεια, που θα καλύψει την περίοδο από το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων μέχρι το ξεκίνημα του Ελληνο-ιταλικού. Είναι μία περίοδος μεστή σημαντικών γεγονότων για την Πατρίδα μας και, κατ’ επέκτασιν για το Ναυτικό μας: Εθνικός Διχασμός, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ναυτικές επιχειρήσεις στη Μεσημβρινή Ρωσία, Μικρασιατική Εκστρατεία, Καταστροφή, κινήματα… Ελπίζω ότι θα τα καταφέρω και ότι θα εξακολουθήσω να έχω την ανοχή της συζύγου μου… Σας ευχαριστώ.

Περιπλους 63

Η προετοιμασία για άμυνα της VIII μεραρχίας και η ιστορική νύχτα της 27ης προς 28η Οκτωβρίου 1940 στον τομέα ευθύνης της Πρόλογος-Το ελληνικό αμυντικό δόγμα στα βόρεια σύνορα

Το Μεσοπολεμικό Ελληνικό αμυντικό δόγμα ως το καλοκαίρι του 1939 προετοίμαζε τις Ελληνικές ένοπλες δυνάμεις για μια πιθανή επίθεση από την Βουλγαρία, που παρέμενε η μοναδική σταθερά αναθεωρητική δύναμη στην περιοχή των Βαλκανίων. Όλα τα αμυντικά κονδύλια που είχαν εγκριθεί, διατέθηκαν για την οχύρωση της Ελληνοβουλγαρικής μεθορίου –την περίφημη γραμμή Μεταξά– μια αλυσίδα απόρθητων φρουρίων που λίγο έλειψε να σταματήσουν ακόμη και τις πανίσχυρες Γερμανικές τεθωρακισμένες μεραρχίες στην εισβολή του 1941. Για τον τομέα των συνόρων με την Αλβανία δεν υπήρχε πρόβλεψη αμυντικής θωράκισης καθώς η γειτονική χώρα, ασχέτως φιλοδοξιών και προθέσεων δεν αποτελούσε ρεαλιστικό επιθετικό κίνδυνο για την Ελλάδα. Του Ιωάννη Δασκαρόλη Η Ήπειρος προμαχούσα έναντι της Ιταλικής απειλής... Αυτή η κατάσταση άλλαξε δραματικά μετά την εύκολη κατάληψη της Αλβανίας από την Ιταλία το καλοκαίρι του 1939. Παρά τις επίσημες Ιταλικές διαβεβαιώσεις για τις αγνές προθέσεις έναντι της Ελλάδας, το Γ. Ε. Σ. αμέσως ξεκίνησε μια προσπάθεια εκπόνησης ενός πρόχειρου σχεδίου αμύνης έναντι μιας πιθανής Ιταλικής επίθεσης, ενώ ενέκρινε κάποια μικρά κονδύλια για την οχύρωση της Ελληνο-Αλβανικής μεθορίου. Ψυχή της προσπάθειας αυτής αναδείχθηκε ο υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος, διοικητής της VIII μεραρχίας Ηπείρου, ένας ικανότατος στρατιωτικός ηγήτωρ και μελλοντικός ήρωας των πρώτων Ελληνικών αμυντικών επιτυχιών έναντι της Ιταλικής επίθεσης. Ο Κατσιμήτρος είχε λάβει μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική Εκστρατεία με τον βαθμό του Λοχαγού, όπου είχε διακριθεί και τραυματιστεί σοβαρά. Είχε βαθιά γνώση του πολέμου και των απροσδόκητων δυσκολιών που ανέκυπταν τόσο στα χαμηλά επίπεδα διοίκησης όσο και στα ανώτερα. Η μονάδα του Κατσιμήτρου στον Ελληνικό στρατιωτικό σχεδιασμό του ΓΕΣ όπως τον είχε εγκρίνει ο ίδιος ο Παπάγος, σε περίπτωση Ιταλικής επίθεσης, όφειλε να επιβραδύνει όσο περισσότερο μπορούσε την Ιταλική προέλαση ώσπου να ολοκληρωθεί η Ελληνική επιστράτευση και να μπει στον αγώνα ο κύριος όγκος του Ελληνικού στρατού. Όμοια αποστολή είχε και το απόσπασμα Δαβάκη στον τομέα της Πίνδου, όμως εκεί οι δυνατότητες ήταν πολύ περιορισμένες λόγω των μικρών δυνάμεων στον τομέα (μόλις 3 τάγματα!). Ο Κατσιμήτρος διοικούσε την VIII μεραρχία στην περιοχή από το 1938 και είχε αναπτύξει ιδιαίτερες σχέσεις τόσο με τους υφισταμένους του και τους στρατιώτες του, όσο και με τον τοπικό πληθυσμό. Ηπειρώτης ο ίδιος (η καταγωγή του ήταν από τα Άγραφα), είχε αποφασί64 Περιπλους

σει να μην δώσει στο εχθρό ούτε σπιθαμή εδάφους και να προτάξει αντίσταση μέχρι θανάτου στον τομέα του Καλπακίου, ορεινό σημείο που δέσποζε σε όλη την τοποθεσία και αποτελούσε μια άριστη εκ φύσεως οχυρή γραμμή για άμυνα. Ο Κατσιμήτρος πίστευε ότι η κύρια Ιταλική ενέργεια θα στρεφόταν εναντίον της τοποθεσίας αυτής και αποφάσισε να τα επικεντρώσει τις προσπάθειες του εκεί. Η κατασκευή των οχυρώσεων και η προετοιμασία του τομέα στο Καλπάκι Έτσι, χρησιμοποιώντας την κρατική επιχορήγηση που είχε διατεθεί για τον σκοπό αυτό (μόλις 82 εκατομμύρια δρχ), ανέσκαψε όλη αυτή την περιοχή δημιουργώντας αμυντικές πτυχώσεις, ενώ δημιούργησε με μεγάλη τέχνη κρυφά οχυρά σημεία όπου έκρυψε το πυροβολικό του και σήμανε όλες τις τοποθεσίες που θεωρούσε ως πιθανότερες για την συγκέντρωση του εχθρού. Αρωγοί στην προσπάθεια αυτή υπήρξαν όλοι οι

κάτοικοι της περιοχής που εκτός από εθελοντική εργασία πρόσφεραν και ότι άλλο μπορούσαν (άλογα κτλ) για να διευκολυνθεί το έργο της προετοιμασίας του εδάφους. Ο ίδιος ο Κατσιμήτρος επισκεπτόταν συχνά τις μονάδες της μεραρχίας από την Κακαβιά ως την Πρέβεζα, και με ομιλίες του προς τα στελέχη και τους οπλίτες προσπαθούσε να τους τονώσει το ηθικό και να εξάψει τον πατριωτισμό τους. Γνώριζε άριστα την μορφολογία του εδάφους και την ψυχολογία των κατοίκων του και χρησιμοποιούσε τις γνώσεις αυτές για να βελτιστοποιήσει την άμυνα του έναντι της Ιταλικής επιβουλής. Σημαντικό ρόλο στην όλη προσπάθεια διαδραμάτισε ο συνταγματάρχης Μαυρογιάννης διοικητής του πυροβολικού της μεραρχίας, ένας αληθινός σκαπανέας της Ηπείρου, ο οποίος ανέπτυξε μια ακαταπόνητη δραστηριότητα σε όλη την περιοχή τοποθετώντας τα πυροβόλα του ακόμη και σε ορεινές σπηλιές, καμουφλάροντας όλα τα σημεία έναντι του φόβου της υπε-

ροπλίας της Ιταλικής αεροπορίας. Μέσα σε λίγους μήνες όλος ο τομέας είχε σκαφτεί και διαμορφωθεί κατάλληλα για άμυνα, με αντιαρματικές τάφρους, συρματοπλέγματα, ναρκοπέδια και πολυβολεία. Όλος ο νομός της Ηπείρου βρισκόταν σε ένα πολεμικό οργασμό πολλούς μήνες πριν την ιταλική εισβολή. Ήδη τον Αύγουστο του 1939 έγινε μια πρώτη επιστράτευση στους κατοίκους της περιοχής και μια δεύτερη τελική τον Αύγουστο του 1940 μετά τον άνανδρο τορπιλισμό της Έλλης”, όταν πια ο Ελληνο-ιταλικός πόλεμος φαινόταν επικείμενος. Στις 24 Αυγούστου το ΓΕΣ έστειλε εκ νέου διαταγές στον Κατσιμήτρο μέσω του συνταγματάρχη Γεώργιου Γρίβα (μετέπειτα αρχηγού της “Χ” και της ΕΟΚΑ), στις οποίες εκ νέου προσπαθούσε να περάσει το πνεύμα της κλιμακωτής επιβράδυνσης της αναμενόμενης Ιταλικής επίθεσης στον ηγήτορα της VIII μεραρχίας, μέχρι να εμπλακούν και οι υπόλοιπες δυνάμεις στον Αγώνα. Η λογική τους προέβλεπε και πιθανή υποχώρηση ώστε να μην αποκοπεί η VIII μεραρχία, την οποία καλούσαν να σώσει την τιμή των Ελληνικών όπλων. Πολλοί στρατιωτικοί αναλυτές εκ των υστέρων χαρακτήρισαν τις διαταγές ηττοπαθείς και ανεφάρμοστες, ο γράφων θα τις προσδιόριζε ως μια προσπάθεια ρεαλιστικής προσέγγισης για την αντιμετώπιση ενός ισχυρότερου αντιπάλου. Ο Κατσιμήτρος πάντως είχε πάρει τις αποφάσεις του και αναδείχθηκε, κατά την γνώμη μου, ως η κυριότερη μορφή του έπους του 1940, καθώς αν δεν κατάφερνε να αναχαιτίσει τις πρώτες Ιταλικές επιθέσεις, ίσως όλα να είχαν εξελιχθεί πολύ δυσμενέστερα για τον Ελληνικό στρατό. Η νύχτα της 27ης προς 28η Οκτωβρίου στον τομέα της VIII μεραρχίας Την τελευταία εβδομάδα του Οκτωβρίου, η VIII μεραρχία ήταν πλήρως επιστρατευμένη με τους Ηπειρώτες να αποτελούν κατά 4/5 την δύναμη της. Το ιστορικό βράδυ της 27ης προς 28η Οκτωβρίου, ένα από τα ιστο-

1. Ο υποστράτηγος Χαράλαμπος Κατσιμήτρος. 2. Κωνσταντίνος Δαβάκης. 3. Μεραρχία Ηπείρου. 4. Ανδριάντας στο Καλπάκι

ρικότερα της σύγχρονης Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους, οι Ελληνικές προφυλακές της μεραρχίας κατέγραψαν ασυνήθιστη κίνηση στον απέναντι Ιταλικό τομέα. Το νέο αμέσως μεταφέρθηκε στην διοίκηση της μεραρχίας τηλεφωνικά. Ο Κατσιμήτρος λαμβάνει τα αγωνιώδη τηλεφωνήματα των προφυλακών, αλλά πριν ενημερώσει την Αθήνα περιμένει τον Μαυρογιάννη. Αυτός λίγο πριν τα μεσάνυχτα επιστρέφει στο διοικητήριο και ενημερώνει τον υποστράτηγο ότι η Ιταλική επίθεση είναι θέμα λίγων ωρών. Ο Κατσιμήτρος αμέσως ενημερώνει τον αντισυνταγματάρχη Κορόζη του Γ.Ε.Σ. για τις εξελίξεις και την επικείμενη Ιταλική επίθεση. Τον διαβεβαιώνει ότι“…..μπορεί να μην έχω το ανάστημα του στρατάρχου Πεταίν, όστις κατά το 1916 αμυνόμενως σθεναρώς στο Βερντέν είπε ότι δεν θα περάσουν οι Γερμανοί, αλλά δύναμαι να σας διαβεβαιώσω εν πλήρει πεποιθήσει ότι δεν θα περάσουν οι Ίταλοι από το Καλπάκι.”. Αμέσως μετά ο Κατσιμήτρος θέτει σε συναγερμό τηλεφωνικά όλες τις μονάδες προκαλύψεως και τα παραμεθόρια φυλάκια διατάσσοντας επιφυλακή και ασθενή άμυνα μέχρι το βασικό σημείο αντίστασης. Είναι άξιο λόγου το γεγονός ότι εκείνο το βράδυ όλες οι τηλεφωνικές συνδέσεις, παρά τον φόρτο επικοινωνίας, δούλεψαν άψογα φαινόμενο πρωτοφανές για Ελλάδα ακόμη και για την εποχή μας. Επίλογος –η απόρριψη του Ιταλικού τελεσιγράφου– Πόλεμος! Ο Κατσιμήτρος αποσύρθηκε για να κοιμηθεί στην κλίνη του στις 01.00 το πρωί, ο ύπνος του όμως έμελλε να είναι βραχύς. Μόλις δύο ώρες μετά ένας ηλικιωμένος άνδρας κάπου σε ένα προάστιο της Αθήνας, φορώντας πυζάμες λόγω του περασμένου της ώρας, με ελαφρά τρεμάμενα χέρια θα παραλάβει το ιταμό Ιταλικό τελεσίγραφο και θα προφέρει τις περίφημες Γαλλικές λέξεις: “Alors, c’ est la guerre”. Λίγο μετά, στις 04.00 τα ξημερώματα, το τηλέφωνο του Κατσιμήτρου θα κροταλίσει, με αυτό τον

Περιπλους 65

Ξαφνικά μεσ' τη νύχτα. Έργο Αλεξ. Αλεξανδράκη. μονότονο κλασικό ήχο που έκαναν οι τηλεφωνικές συσκευές εκείνης της εποχής. Από την άλλη άκρη του σύρματος θα ακουστεί η βραχνή φωνή του Κορόζη που μεταφέρει τις διαταγές του Παπάγου…”…Πόλεμος! ο πρόεδρος της κυβερνήσεως Ιωάννης Μεταξάς απέρριψε ιταλικόν τελεσίγραφον….”. Στις 05.30, μισή ώρα πριν λήξει το άνανδρο τελεσίγραφο, η νύχτα έγινε μέρα στους τομείς προκαλύψεως της VIII μεραρχίας. Ένα φράγμα πυρός κατέκαψε τον Ελληνικό τομέα, ενώ ακούγονταν οι ερπίστριες των Ιταλικών τεθωρακισμένων της μεραρχίας “Κενταύρων” που πλησίαζαν. Τα Ιταλικά βομβαρδιστικά με τις χαμηλές πτήσεις τους και τους βομβαρδισμούς τους συμπλήρωναν την κόλαση πυρός και οι Έλληνες οπλίτες λαμβάνουν το βάπτισμα του πυρός μέσα σε ένα κολασμένο δαντικό σκηνικό. Δεν σάστισαν όμως, αλλά συμπτύχθηκαν κανονικά, όπως προέβλεπε το σχέδιο που είχε εκπονήσει το επιτελείο της μεραρχίας, προς τις κύριες γραμμές Ελληνικής αντίστασης. Οι γέφυρες του ποταμού Αώου ανατινάσσονται για να επιβραδύνουν την Ιταλική προέλαση και ήδη καταγράφονται οι πρώτες Ελληνικές επιτυχίες, όπως στο ύψωμα του Αηδονοχωρίου, όπου ο ταγματάρχης Βερσής(*) με έναν λόχο και μια πυροβολαρχία θα θερίσει τους προελαύνοντες Ιταλούς και θα καταστρέψει δύο τεθωρακισμένα. Το ΈΠΟΣ του 1940 έχει ξεκινήσει... (*) Ο ταγματάρχης Βερσής θα αυτοκτονήσει ενώπιον των οπλιτών του, όταν θα γίνει η συνθηκολόγηση το 1941, γιατί δεν άντεχε να παραδώσει τα πυροβόλα του στον εχθρό. Το τελετουργικό της θυσίας, όπως το περιγράφει ο υποστράτηγος Ι. Α. Βερνάρδος: 66 Περιπλους

“Το V Σύνταγμα Πυροβολικού παρέδωσε τα πυροβόλα και τον οπλισμό του εις το χωρίον Σταυράκι. Η ταχύπτερος φήμη έφερε μέχρις ημών την νύκτα της επομένης, ότι ο ταγματάρχης πυροβολικού Βερσής Κωνσταντίνος, διοικητής μοίρας πυροβολικού, ετίμησε, κατά τρόπον μεγαλειώδη, το υπερήφανον όπλον του. Όταν, δηλαδή, έλαβε την διαταγή να παραδώση τα πυροβόλα του, συνεκέντρωσεν τους άνδρας της μοίρας του με μέτωπον προς νότον, προς την αιώνιαν Ελλάδα. Διέταξε και πάντες έψαλαν τον Εθνικό μας Ύμνον, και κατόπιν, αφού ησπάσθη τα πυροβόλα του, έδωσε διαταγήν και τα συνέτριψαν με δυναμίτιδα. Κι ενώ ακόμη το έδαφος εσείετο από τας εκρήξεις, ο Βερσής, στηρίξας το περίστροφόν του εις τον δεξιόν του κρόταφον, ηυτοκτόνησε”. (Ι.Α. Βερνάρδου “Τρεμπεσίνα”, σελ. 176. Εκδόσεις Ν. Αλικιώτης και Υιοί). Επίμετρον Η Ημερήσια Διαταγή του Χρ. Κατσιμήτρου στις 28/10/1940 Αξιωματικοί και οπλίται της Ογδόης Μεραρχίας, Ο Πρέσβης της Ιταλίας εν Αθήναις εζήτησεν από την Κυβέρνησιν ημών να διέλθη ο Ιταλικός Στρατός δια του εδάφους μας. Η Κυβέρνησις απέρριψε την αίτησιν ταύτην και διέταξε αντίστασιν μέχρις εσχάτων. Ήδη διανοίγεται το στάδιον της εκτελέσεως του υπέρτατου προς την πατρίδα καθήκοντος δια αντιστάσεως, μέχρι εσχάτων συμφώνως προς το σχέδιον ενεργείας. Αξιωματικοί και οπλίται της Ογδόης Μεραρχίας αμυνθήτε του Ιερού Πατρίου εδάφους μετά φανατισμού εναντίον του επιδρωμέως όστις θέλει να προσβάλη ημάς ύπουλως και άνανδρως. Αναμνησθήτε των ενδόξων παραδόσεων του

Έθνους μας και πολεμήσατε μετά λύσσης κατά του ανάδρου εχθρού όστις τόσον ατίμως και άναδρως θέλει να προσβάλη τούτο. Δείξατε εις αυτόν ότι είμεθα εις θέσιν να δώσουμεν την δέουσαν απάντησιν όπως έδωσαν οι Πρόγονοί μας εις τους επιδρομείς Πέρσας. Ο Θεός ας βοηθήσει τον Τίμιον υπέρ Πατρίδος αγώνα μας και ας ευλογήσει τα όπλα μας διότι θα αγωνισθώμεν υπέρ βωμών και εστιών και υπέρ της ελευθερίας μας. Με την πεποίθησιν ακράδαντον υπέρ της νίκης αναφωνώ μεθ’ ημών. Ζήτω, το Έθνος! Ζήτω, η Πατρίς! Ζήτω, ο Στρατός! Η Ημερήσια Διαταγή του Χρ. Κατσιμήτρου στις 30/10/1940 ΕΠΙΤΕΛ. ΓΡΑΦΕΙΟΝ ΙΙΙ. ΓΡΑΦ. ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ Αριθ. Πρωτ. 30904 ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΑΤΑΓΗ ” Λήξαντος του προκαλυπτικού αγώνος, από σήμερον η Μεραρχία κατέχει την ωργανωμενην τοποθεσίαν δι’ όλων των δυνάμεών της. Επί της τοποθεσίας ταύτης θα δοθή ο αποφασιστικός αγών προς τον εχθρόν. Ο αγών θα διεξαχθή μετά πείσματος και επιμονής ακαταβλήτου. Άμυνα κρατερά επί των θέσεών μας μέχρις εσχάτων. Ουδεμία ιδέα εις ουδένα να υπάρχη περί υποχωρήσεως. Μέχρι τούδε τα προκαλυπτικά τμήματα συνεπτύσσοντο συμφώνως τω σχεδίω Υποχωρητικού Ελιγμού. Ήδη πάντες, από του Στρατηγού Διοικητού της Μεραρχίας μέχρι και του τελευταίου στρατιώτου, θα αγωνισθώμεν επί των θέσεών μας. Και εν ανάγκη θα πέσωμεν όλοι υπερασπιζόμενοι αυτά…”

Του Δημητρίου Μηνδρινού Αντιπροέδρου Β΄ Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και μέλους Δ.Σ. Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν.

Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο

έρασαν έξι και πλέον δεκαετίες από τότε που σε ηλικία δεκατεσσάρων χρονών, απέκτησα το πρώτο μου Ναυτικό Φυλλάδιο (Κόκκινο Μαθητευόμενου Ναυτικού) και ξεκίνησα να ταξιδεύω, κατά την διάρκεια των καλοκαιρινών σχολικών διακοπών με το καραβόσκαρο του πατέρα μου «Αγία Βαρβάρα» καταβάλλοντας και τις ανάλογες εισφορές μου στο Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο. Επιθυμία και στόχος μου από τότε ήταν να γίνω Πλοίαρχος ακολουθώντας τη ναυτική παράδοση της οικογένειάς μου, από προπάππου, παππού και πατέρα Πλοίαρχοι καραβοκύρηδες. Τα χρόνια πέρασαν, οι στόχοι μου επιτεύχθηκαν έγινα Πλοίαρχος, ταξίδεψα σ’ όλες τις θάλασσες και τους Ωκεανούς, καταβάλλοντας πάντα τις προς το Ν.Α.Τ. εισφορές μου. Το Ν.Α.Τ. τότε ευημερούσε, το ναυτικό επάγγελμα ανθούσε το Ναυτικό Συνάλλαγμα βοηθούσε και βοηθά και σήμερα στην οικονομία της χώρας μας. Τα Ναυπηγεία λειτουργούσαν με χιλιάδες εργαζόμενους με επισκευές και ναυπηγήσεις πλοίων με εισροή δισεκατομμυρίων δολλαρίων στην Ελλάδα. Τι άλλαξε στο πέρασμα του χρόνου; α) Τα αποθεματικά του Ν.Α.Τ σε συνάλλαγμα, οι εκάστοτε Κυβερνήσεις, τα χρησιμοποίησαν κατά καιρούς, χωρίς ποτέ να επιστρέψουν τα δανεικά, για να καλύψουν άλλες οικονομικές υποχρεώσεις τους. β) Συνταξιοδότησαν με χρήματα του Ν.Α.Τ. ανθρώπους που δεν είχαν καταβάλει ούτε μια δραχμή στο Ταμείο. γ) Τα ναυπηγεία έκλεισαν καθώς και η επισκευαστική βάση περάματος, για τους γνωστούς λόγους …. με απολύσεις χιλιάδων εργαζομένων. Σήμερα ελάχιστες επισκευές πλοίων εκτελούνται στη χώρα μας, λόγω υψηλού κόστους και αβεβαιότητας χρόνου περατώσεως εργασιών, όπως αναφέρουν και Πλοιοκτήτες. Η Πολιτεία οφείλει να λάβει σοβαρά υπ’ όψη της

68 Περιπλους

τα προαναφερθέντα. Από την σημερινή οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας, κατά την ταπεινή μου γνώμη, μια είναι η ελπίδα να βγούμε από αυτή την κρίση. Η αγαστή συνεργασία κράτους, πλοιοκτησίας και Συνδικαλιστικών Οργανώσεων όπως εκτενέστερα αναφέρομαι στο προ καιρού άρθρο μου. «ΤΑ ΣΙΔΗΡΑ ΤΕΙΧΗ ΘΑ ΣΩΣΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» που δημοσιεύθηκε στα περιοδικά ΕΞΑΝΤΑΣ, ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ και ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ. Το νέο Ασφαλιστικό Νομοσχέδιο που αφορά την ένταξη του Ν.Α.Τ./ Κ.Ε.Α.Ν. στο ενιαίο Ταμείο Ασφάλισης οι προτείνοντες «Σοφοί» δεν γνωρίζουν τις ιδιομορφίες και ιδιαιτερότητες του Ναυτικού Επαγγέλματος, σε σχέση με τα άλλα Ταμεία των στεριανών, όπως π.χ. διαφορετική νομοθεσία, συντελεστές, ναυτολόγια, εργάσιμες και μη ημέρες και ώρες, πολλές κατηγορίες ειδικοτήτων προσωπικού και τύπων πλοίων. Ο αρμόδιοι Υπουργοί, ακόμη και στην περίπτωση που η απόφαση για ένταξη στο Ενιαίο Ταμείο ήταν ειλημμένη, όφειλαν να λάβουν υπόψη τους τις συστάσεις και αντιδράσεις έγγραφες και προφορικές, που τους έγιναν από Ναυτικές Οργανώσεις, Π.Ν.Ο., Διοικητικό Συμβούλιο Ν.Α.Τ. και Πρόεδρο, Ένωση Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων & Ένωση Ακτοπλόων, που με σειρά επιχειρημάτων, οι προαναφερόμενοι τους έκαναν γνωστά τα προβλήματα / συνέπειες που θα προκύψουν για ένα τόσο σοβαρό θέμα, με τόσες ιδιαιτερότητες και ιδιομορφίες, του Ναυτικού Επαγγέλματος σε σχέση με τους εργαζόμενους στην ξηρά, όπως την είσπραξη εισφορών / οφειλών Ν.Α.Τ. και υπολογισμό συντάξεων Ναυτικών από τις περιφερειακές υπηρεσίες Ι.Κ.Α. Η ένταξη του Ν.Α.Τ./Κ.Ε.Α.Ν. στο κοινό Ασφαλιστικό Ταμείο θα είναι ολέθριο λάθος. α) Θα συρρικνώσει περαιτέρω τους Έλληνες Ναυτικούς και τα υπό Ελληνική Σημαία Πλοία. β) Θα επιδεινώσει την οικονομική κρίση της χώρας. γ) Θα συμβάλει στην ανάπτυξη της Ναυτιλίας

άλλων Ευρωπαϊκών χωρών και στις οποίες τα ταμεία των Ναυτικών παραμένουν ανεξάρτητα. δ) Ο πρώτος οικονομικός πυλώνας που στήριξε και στηρίζει την οικονομία μας θα υποστεί καθίζηση. Πιστεύω ότι οι ασχολούμενοι με την διαμόρφωση πρότασης για το Ασφαλιστικό πρόβλημα της χώρας θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπ’ όψη τους τα ακόλουθα. 1. Οι συντάξεις των Ναυτικών έχουν υποστεί μειώσεις μέχρι σήμερα πλέον του 55% 2. Βοηθήσαμε την οικονομία της Ελλάδας με το πολύτιμο Ναυτικό Συνάλλαγμα σε εποχές χαλεπές. 3. Γίναμε αρωγοί και συμβάλλαμε οικονομικά σε άλλα Ταμεία. 4. Το Ελληνικό Εμπορικό Ναυτικό το τέταρτο πολεμικό όπλο της χώρα μας συνέβαλε στη νίκη

των Συμμάχων με απώλειες 2.500 ναυτικών, κατά τον δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, που τα άταφα κουφάρια τους βρίσκονται διάσπαρτα στους Ωκεανούς. 5. Οι Ναυτικοί κατέβαλαν στο ακέραιο πάντα τους φόρους από μισθούς και συντάξεις. Με τη συνοπτική μου αναφορά και τους λόγους που καθιστούν επιζήμια την ένταξη του παλαιότερου Ταμείου της χώρας, Ν.Α.Τ. (έτος Ιδρύσεως 1861) για την εθνική μας οικονομία, ας επανεξεταστεί το όλο θέμα. Το Ν.Α.Τ./Κ.Ε.Α.Ν. να μείνει ανεξάρτητο. Η ευημερία του Ταμείου και γενικά της χώρα μας μπορεί να επανέλθει με την κοινή συναίνεση και συνεργασία Κυβέρνησης, Πλοιοκτησίας και Π.Ν.Ο.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΤΣΟΜΑΚΗΣ

ο πρωί του Σαββάτου της 20ης Ιουλίου 1974 οι Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις πραγματοποίησαν απόβαση στις βόρειες ακτές της Κύπρου, λίγο δυτικότερα από την Κερύνεια, στη θέση Πεντεμίλι. Έτσι ολοκληρώθηκε το ανοσιούργημα, η σχεδίαση του οποίου είχε προηγηθεί μήνες, ίσως και χρόνια πριν και η εκτέλεσή του άρχισε στις 15 Ιουλίου 1974 με το ακατανόητο πραξικόπημα εναντίον του Προέδρου της Κύπρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Η Ελλάδα σαστισμένη παρακολουθούσε την εξέλιξη του δράματος στην Κύπρο. Έχοντας στην ηγεσία της έναν άφρονα Ταξίαρχο στον οποίον θα μπορούσε να καταλογισθεί, κατ’ ελάχιστο, εσχάτη προδοσία από αφέλεια και ανοησία και συγχρόνως με αυτόν, σε όλη τη στρατιωτική ηγεσία της εποχής. Επιβεβαιωτικές και ενισχυτικές της αφέλειας μέχρις εσχάτης προδοσίας, οι άναρθρες φωνές του Ταξιάρχου στην Αθήνα «Οι ΗΠΑ μας ξεγέλασαν» οι καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις του Ταγματάρχου στην Κύπρο, «Κύριοι αμέτε για ύπνο» και οι τηλεφωνικές συνομιλίες μεταξύ Αθηνών Λευκωσίας «Μην ανησυχείτε περί γυμνασίων πρόκειται» όταν ακούγονταν στο τηλέφωνο οι βόμβες των τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών. Αντιπαρέρχομαι την πολιτική ηγεσία των ανδρεικέλων που είχε εγκατασταθεί μόνο για τους τύπους. Κι ενώ η πανίσχυρη αποβατική δύναμη έπλεε τα χαράματα της 20ης Ιουλίου προς την ακτή της Κύπρου, καλυπτόμενη από ισχυρό αεροπορικό δυναμικό, ενώ τα επιτελεία των συμμαχιών και των μεμονωμένων χωρών παρακολουθούσαν την εξέλιξη της επιχείρησης με δραματική ένταση, ενώ ο κόσμος παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα, ενώ οι διεθνείς διπλωματικές υπηρεσίες επικοινωνούσαν πυρετωδώς για να προλάβουν τη σύγκρουση δύο συμμάχων χωρών, ο μύθος του Δαβίδ και του Γολιάθ ξαναζωντάνευε εκεί στην παραλία της Κερύνειας. Δύο μικρές τορπιλάκατοι, δύο φελούκες των 21 τόνων, βγαίνανε από το λιμάνι και έπλεαν πάση δυνάμει προς τον προαιώνιο εχθρό του γένους για να σώσουν, με τη θυσία και το αίμα τους, την τιμή των Ελληνικών Ναυτικών Δυνάμεων. Κυβερνήτης της πρώτης, της Τ3, ο Υποπλοίαρχος του Ελληνικού Ναυτικού Ελευθέριος Τσομάκης ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, είχε ήδη λάβει τη διαταγή της μετακινήσεώς του και γύριζε στην Αθήνα και στην οικογένειά του στις 24 του μήνα. Η δεύτερη, η Τ1, με κυβερνήτη τον Επίκουρο Σημαιοφόρο Βερύκιο χτυπήθηκε γρήγορα από τα εχθρικά αεροσκάφη, υπέστη βλάβες στις μηχανές και στο πηδάλιο και ακυβέρνη70 Περιπλους

τη προσάραξε στα αβαθή της ακτής όπου το πλήρωμά της την εγκατέλειψε. Ο Λευτέρης έμεινε μόνος να κουβαλά στους ώμους του, αυτός και το πλήρωμά του, τη ναυτική παράδοση χιλιάδων χρόνων, έχοντας στην ψυχή του ολόκληρο τον Ελληνισμό. Συνέχισε να πλέει και να ελίσσεται, ενώ τα μικροσκοπικά πολυβόλα του δεν έπαψαν να ρίχνουν και οι άνδρες του να προετοιμάζουν τις τορπίλες για βολή. Έφτασε σε απόσταση 2.000 υαρδών περίπου από τη νηοπομπή, έχοντας εγκλωβιστεί από δεκάδες συστήματα διευθύνσεως βολής εναέρια και επιφανείας, εν μέσω βροχής βλημάτων όλων των διαμετρημάτων από τα αντιτορπιλικά και βομβών και ρουκετών από τα αεροσκάφη. Εκείνη τη στιγμή κάποιο από τα εκατοντάδες βλήματα χτύπησε το σκάφος, που θρυμματίσθηκε μέσα σε μια μπάλα φωτιάς. Ο Λευτέρης και όλο το πλήρωμα της Τ3, με την Ελλάδα στα μάτια τους, πήγαν να συναντήσουν τους ημίθεους της Ελληνικής ιστορίας, ήσυχοι γιατί επιτέλεσαν το καθήκον τους και παρέδωσαν στις επόμενες γενιές, τη σκυτάλη της ναυτικής παράδοσης της φυλής, που σε εκείνους έλαχε να κρατήσουν εκείνη τη στιγμή. Από τους 10 άνδρες της Τ3 μόνο ένας διασώθηκε ο Κελευστής Σταύρος Μαγέτος από την Καλαμάτα, χωρίς ένα πόδι, ο οποίος βγήκε στη στεριά ημιθανής ύστερα από περίπου 5 ώρες. Ο Μαγέτος πέθανε στις 20 Οκτωβρίου του 2015. Οι απωλεσθέντες της Τορπιλακάτου Τ3 είναι οι ακόλουθοι: 1. Υποπλοίαρχος, Λευτέρης Τσομάκης 2. Αρχικελευστής, Λεωνίδας Βυτουλαδίτης 3. Κελευστής, Κυριάκος Καρέστος 4. Ναύτης, Ελευθέριος Κουτσουμάδης 5. Ναύτης, Νικόλαος Στιβακτάς 6. Ναύτης, Νικόλαος Δεριζιώτης 7. Ναύτης, Χρίστος Καρεφυλλίδης 8. Ναύτης, Φοίβος Φιερός 9. Ναύτης, Χρίστος Κεφαλονίτης (Οι τρεις τελευταίοι ήταν Κύπριοι) Ο Μιχάλης Πέρρας, συνάδελφος νεώτερος από εμένα και συμμαθητής του Λευτέρη Τσομάκη, είναι ένας από τους λίγους εκείνους προικισμένους συναδέλφους, που τους χαρακτηρίζει καλλιτεχνική ευαισθησία και μπορεί να εκφράζει τα συναισθήματά του έμμετρα. Έστειλε λοιπόν στο περιοδικό το ακόλουθο ποίημά του, το οποίο δημοσιεύουμε ευχαρίστως. για τον συμμαθητή και φίλο του, που θυσιάστηκε το πρωί της 20ης Ιουλίου του 1974, στα νερά της Κερύνειας. Γιάννης Παλούμπης

Λευτέρης Ωδή στον Υποπλοίαρχο Π.Ν Λευτέρη Τσομάκη που έπεσε στις 20 Ιουλίου 1974,προσπαθώντας με την τορπιλάκατο Τ-3 να αναχαιτίσει τον τουρκικό στόλο. Σαράντα ένα γίνανε Λευτέρη τα χρόνια που στερνή φορά σε είδα.. Ατένιζες το τούρκικο τ’ασκέρι κι’είχες υψώσει στον ιστό σου την Πατρίδα.. Σαράντα ένα χρόνια…μαύρα χρόνια, στον πόνο..τη ντροπή…την καταφρόνια.. Ξημέρωνε στις νότιες Θερμοπύλες.. Ανέμιζε ο αέρας τα μαλλιά σου είπες να σου’τοιμάσουν τις τορπίλες, ‘πάση δυνάμει’ σε ταξείδευε η καρδιά σου στο ραντεβού σου με την Ιστορία, της νειότης φίλε…κυβερνήτη της Τ-3.. Άγριο ξημέρωμα..μα’σύ χαμογελούσες, το παιδικό σου πρόσωπο είχε πάρει απ’του Ματρόζου κάτι..απ’του Κανάρη την φλόγα..και την μοίρα αντροκαλούσες: -Ποιος είπε πως πεθαίνουν οι γενναίοι; Ζούνε αθάνατοι στον θάνατο.. κι’ωραίοι! Σαράντα ένα χρόνια, λεν, κοιμάσαι στης ελληνίδας της Κυρήνειας τον κόλπο.. κι’όσους σε ξέχασαν’γώ ξέρω τους θυμάσαι τι άκουσα στου κύματος τον ρόχθο τις νύχτες πως κινάς περιπολίες και για νά ’ρθουμε ανάβεις φρυκτωρίες...Μιχάλης Πέρρας Λεζάντα εξωφύλλου: Η προτομή του Ελευθερίου Τσομάκη στον περίβολο του NME. Έργο της Μαίρης Παπακωνσταντίνου. (Αποκαλυπτήρια προτομής 1-12-1996.)

Βιβλιοπαρουσιάσεις | Δωρεές βιβλίων & περιοδικών

«Αρρώστιες και Ιατρική στη Θάλασσα. Ταξίδι μέσα στο χρόνο».

Του Αριστείδη Διαμαντή

τις 19 Φεβρουαρίου έγινε η επίσημη έναρξη των εργασιών του 15ου Πολυθεματικού Ιατρικού Συνεδρίου του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών, στο αμφιθέατρο του Ν.Ι.Μ.Τ.Σ. Η εκδήλωση αυτή αποτελεί πλέον παράδοση και σημείο αναφοράς όχι μόνο για την υγειονομική υπηρεσία του Πολεμικού Ναυτικού αλλά και ευρύτερα για όλη την επιστημονική ιατρική κοινότητα, αν κρίνει κανείς από το επιστημονικό κύρος των ομιλητών και την θεματολογία των εισηγήσεων. Με την ευκαιρία αυτή εκδόθηκε και μας διανεμήθηκε μια νέα πνευματική προσπάθεια του Πλοιάρχου (ΥΙ) Αριστείδη Διαμαντή Π.Ν με θέμα «Αρρώστιες και Ιατρική στη Θάλασσα. Ταξίδι μέσα στο χρόνο». Η επετειακή αυτή έκδοση, προϊόν της συστηματικής μελέτης και μεθοδικής δουλειάς ενός καταξιωμένου ερευνητή της Ναυτικής Ιατρικής, όπως είναι ο Αριστείδης Διαμαντής, ταξιδεύει τον κάθε αναγνώστη στους σημαντικότερους σταθμούς της ιατρικής στη θάλασσα, με ύφος απλό και κατανοητό, συγγραφική αρτιότητα και πολύ ενδιαφέρον εικονογραφικό υλικό που συνοδεύεται από κατατοπιστικές επεξηγήσεις.

Η πορεία του ανθρώπου και του πολιτισμού περνάει μέσα από τη θάλασσα. Το πλοίο από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι και σήμερα ήταν το μέσο αλλά και ο φορέας διάδοσης ιδεών, γνώσης και εμπειριών. Η ζωή των πληρωμάτων δεν ήταν πάντα εύκολη, η ιατρική επιστήμη όμως ήταν πάντα παρούσα σ’ αυτή την θαλασσινή διαδρομή, δίπλα στον ναυτικό και την προσπάθειά του, ξεκινώντας από τα προϊστορικά χρόνια, συνεχίζοντας στην περίοδο της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής αυτοκρατορίας, στην αναγέννηση, στην περίοδο των μεγάλων ανακαλύψεων που άλλαξαν τον παγκόσμιο χάρτη, στους ναπολεόντειους πολέμους και μέχρι σήμερα, άλλοτε προλαμβάνοντας, άλλοτε θεραπεύοντας και προάγοντας την υγεία του. Από τα πολλά ενδιαφέροντα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο ξεχώρισα το πείραμα «του εθελοντή ναυαγού» που πραγματοποίησε ο Γάλλος βιολόγος, γιατρός και πολιτικός Alain Bombard, ο οποίος για να αποδείξει τη θεωρία του, ότι ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει με ότι του προσφέρει η θάλασσα, ακόμα και νερό, δεν δίστασε να διασχίσει τον Ατλαντικό μόνος του, χωρίς εφόδια, πάνω σε μια αυτοσχέδια λέμβο. Στις παρα-

τηρήσεις του έχουν βασισθεί οι κανονισμοί ‘’περί σωσιβίων λέμβων’’. Πράγματι ήταν μια πολύ ευχάριστη έκπληξη αυτό το βιβλίο, ένα εξαιρετικό ενθύμιο, μια αφήγηση υψηλού επιπέδου και μια πηγή ενημέρωσης, που μόνο ένας βαθύς γνώστης της Ναυτικής Ιστορίας και εξαιρετικός συγγραφέας σαν τον Αριστείδη Διαμαντή θα μπορούσε να μας δώσει. Τον ευχαριστούμε και τον συγχαίρουμε. Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: • Κύριον Θεόδωρο Βενιάμη: « Γεώργιος Δανιόλος. Διαβάτης του 20ου αιώνα» έκδοση της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών • Κυρία Εριέττα Λάτση- Πρόεδρο Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση: «Μυκήνες» της Άλκηστης Παπαδημητρίου έκδοση Κοινωφελούς Ιδρύματος Ι. Λάτση • Κύριον Ιωάννη Μαζαράκη-Αινιάν Ημερολόγιο του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου • Κυρία Μάρω Δήμου «Από καρδιάς» της Μ. Δήμου • Κύριον Λεωνίδα Τσιαντούλα Ένας ψηφιακός δίσκος (CD) που περιέχει ψηφιοποιημένο αρχειακό υλικό του Μητρώου Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ • Κύριον Αντώνιο Σορώτο “Handbook of Dredging Engineering” by McGraw-Hill • Κύριον Ιωάννη Μπαβέα-Ίδρυμα Προποντίς «Ιερά Μητρόπολις Προικοννήσου Μικράς Ασίας» του Θεόδωρου Ηλιάδη • Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών «Σύγχρονοι Λευκάδιοι Δημιουργοί» • Μορφωτικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κύμης «Ημερολόγιο 2016: Ο ζωγράφος Λευτέρης Ρόρρος» • Κύριος Ιωάννης Παλούμπης 1. «Το Ελληνικό Ναυτιλιακό Θαύμα» Γ. Φουστάνου 2.«Ταγματάρχης Δημήτριος Γ. Κασλάς» Αλεξ. Καπανιάρη • Κυρία Ελένη Αθηναίου Γκάτσου • Δωρεά πλήθους βιβλίων και περιοδικών ναυτικού και ιστορικού κυρίως περιεχομένου τα οποία ανήκαν στον αείμνηστο σύζυγό της Ευάγγελο Αθηναίο. • Κύριον Ηλία Νταλούμη 1. «Ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων» Α’ & Β’ τομ. 2. «Πράγα: Οδηγοί του κόσμου» 3. «Τα Μετά τον Αλέξανδρο: Οι φυγόκεντρες δυνάμεις των ελληνιστικών βασιλείων (323-281 π. Χ.)» Σπύρου Συρόπουλου 4. «Η στρατιωτική ισχύς της Τουρκίας: Πρόκληση για την ελληνική ασφάλεια» 5. «Ιπποκράτης: Ιατρική δεοντολογία, νοσολογία» τομ. Α’, Β’ 6. «Πλάτων:μύθοι» τομ. Α’, Β’ 7. «Ξενοφών» τομ. Α’, Β’ 8. «Ο έρως στη ζωή των Αρχαίων Ελλήνων» τομ. Α’, Β’,Γ’ 9. «Έκ δήμου Μέσσης ορμώμενος: απομνημονεύματα Παν. Μπαΐζου Αρχιάτρου (υποστρατήγου) 1881-1942» 10. «Η Ευρασιατική Ένωση και η υψηλή στρατηγική της Ρωσικής Ομοσπονδίας» Κ. Μαργαρίτου

11. «Λουκιανός» τομ. Α’, Β’ 12. «Ομήρου Ιλιάδα» τομ. Α’-ΙΒ΄) 13. «Ξενοφώντος: Κύρου Ανάβαση» βιβλία Α’-Β’-Γ’-Δ’-Ε’-ΣΤ’-Ζ’ 14. «Ξενοφώντος: Ο Οικονομολόγος και Πολιτειολόγος» τομ. 1-4 15. «Ηροδότου: “Πολύμνια” τομ. Α’-Β’-Γ’ • Κύριον Σταύρο Γαλανάκη «Επίλογος: ετήσια πολιτιστική έκδοση 2015» • Κύριον Ιωάννη Σημηριώτη «Αρχαιολογία και Τέχνες» τεύχος Νο 119 περιοδ. «Αρχαιολογία» • Κύριον Σπύρο Δημητρακόπουλο «Μίλτων Ιατρίδης: Ο κυβερνήτης του υποβρύχιου «Παπανικολής» ανάτυπο των πρακτικών Α’ και Β’ Επιστημονικών Συνεδρίων Ιστορίας και Πολιτισμού της Ηλείας • Κύριον Αντώνιο Τάντουλο «Αρέσκουσα: Ιστορία-Λαογραφία-Λογοτεχνία-Καλές Τέχνες» Γ’ τόμ. • Κύριον Π.Λ. Βοκοτόπουλο-Ακαδημία Αθηνών 1. Το Αμερικανικό Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών στην κατεχόμενη Ελλάδα 1943-1944» Σωτήρη Ρίζα 2. «Λαογραφική αποστολή στα Διαπόντια νησιά (Ερείκουσα, Μαθράκι, Οθωνοί) Δημητρίου Λουκάτου 3. «Η μεταπολιτευτική επανάσταση στην Κρήτη (1895-1896)». Ελευθερίου Πρεβελάκη 4. «Αρχείο Αλέξανδρου Λυκούργου (1827-1875) Αρχιεπισκόπου Σύρου και Τήνου τομ. Α’. 5. «Εξελίξεις στη διεθνή προστασία των ναυτικών, η νέα σύμβαση της διεθνούς οργάνωσης εργασίας για τη ναυτική εργασία (2006-2013)» Ιωάννη Στρίμπη 6. «Η προστασία της ναυτιλίας από διεθνώς παράνομες πράξεις» Ευθυμίου Παπασταυρίδη • Κύριον Νικόλαο Μανταδάκη 1. « Το ναυτικόν ατύχημα: διοικητικός έλεγχος» Ξενοφ. Αντωνιάδου 2. «Ο σύντροφος του Πλοιάρχου» Κωνσταντίνου Δάναλη 3. «Ship’s business» George Bonwick 4. «Merchant Marine officers’ handbook» Edward Turpin & William MacEwen 5. «Des etoiles et des croix» Guy Pedroncini 6. «The Great Admirals» by Jack Sweetman • Κυρία Λίλα Χριστοφορίδου-Βερυβάκη «Ελευθέριος Δ. Βερυβάκης. Ο επιστήμονας – ο αγωνιστής – ο πολιτικός: μέσα από άρθρα, ομιλίες, συνεντεύξεις του» • Κύριον Αθανάσιο Ζεύκη Ημερολόγιο της Λέσχης Αποφοίτων Σχολής Ναυτιλίας Ύδρας.

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 3. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ 4. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 5. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ 6. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ

7. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 8. O IKONOMIKA & ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΑ ΝΕΑ. 9. ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ 10. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 11. ΖΗΝΩΝ 12. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 13. ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

14. ΝΑΥΤΙΛΟΣ – ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ 15. ΗΧΩ ΤΗΣ ΠΕΣΜΕΝ 16. ΓΝΩΣΗ & ΤΕΧΝΗ 17. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΩ.Ν.Π.Α.Π. 18. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ 19. ICOM - ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ 20. ΝΕΟΣ ΕΞΑΝΤΑΣ

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΥΚΛΑΔΙ ΚΟΝ ΦΩΣ 2. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 3. Η ΦΛΟΓΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. 4. ΚΑΣΤΕΛΛΑ 5. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ 6. NEA του Σ.Α.Σ.Μ.Υ.Ν. 7. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ Περιπλους 71

Ημερολόγιο Μουσείου Διάλεξη για «Το πυρπολικό» από τον Δρ Αντώνιο Σορώτο.

Σύνδεσμος Εφέδρων Αξιωματικών Νομού Πειραιά, το Σάββατο 9 Ιανουαρίου 2016 πραγματοποίησε εκδήλωση στην αίθουσα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κατά την οποία παρατέθηκε διάλεξη με θέμα «Το Πυρπολικό» από τον καθηγητή κ. Αντώνιο Σορώτο, Διδάκτορα Ναυτιλίας και Διοίκησης. Τον εκλεκτό ομιλητή προσφώνησε ο Γενικός Γραμματέας του Συνδέσμου κος Μιχαήλ Αβούρης. Μετά το πέρας της διαλέξεως ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Εφέδρων Αξιωματικών Κος Αντώνιος Φαντόπουλος βράβευσε τον κο Αντώνιο Σορώτο και τον κο Θεοδόσιο Γκιάλα, Συνταξιούχο Πολιτικό Μηχανικό με έντονη συμμετοχή στις πολεμικές επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού την περίοδο 1948-1949, τον οποίο προσφώνησε το μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου μας κος Παναγιώτης Κ. Λιακόπουλος. Στην εκδήλωση παραβρέθηκαν μεταξύ άλλων και ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Νέας Σμύρνης κ.κ. Συμεών, ο Δήμαρχος Βάρης-Βούλας-Βουλιαγμένης Κος Γρηγόρης Κωνσταντέλλος, ο οποίος απένειμε και την τιμητική πλακέτα προς τον Καθηγητή Κο Αντώνιο Σορώτο, ο Εφοπλιστής Κος Θανάσης Μαρτίνος, ο ερευνητής της ναυτικής αρχαιο-

λογίας κος Χάρης Τζάλας, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κος Γεώργιος Αραβάνης, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιά κος Ανδρέας Μερίκας, ο Λέκτορας του Πανεπιστημίου Πειραιά Κος Διονύσιος Πολέμης, ο καθηγητής Θεολογίας Κος Κωνσταντίνος Αργυρός, οι Ναύαρχοι ε.α. κ.κ. Ιωάννης Παλούμπης, Ευάγγελος Μήτρου και Δημήτριος Μπαλόπουλος, μέλη του Συνδέσμου

Εφέδρων Αξιωματικών Πειραιά και φίλοι που παρακολούθησαν την ενδιαφέρουσα διάλεξη του κ. Σορώτου. Στο πλαίσιο της ίδιας εκδήλωσης η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη ευχαρίστησε και δημόσια τον εφοπλιστή κο Αθάνασιο Μαρτίνο που επί σειρά ετών υποστηρίζει την λειτουργία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Κοπή πίτας του Συνδέσμου Αποφοίτων ΣΜΥΝ

ε ιδιαίτερη επιτυχία ο Σύνδεσμος Αποφοίτων ΣΜΥΝ έκοψε και φέτος την πατροπαράδοτη βασιλόπιτα και όπως κάθε χρόνο βράβευσε τους αριστούχους μαθητές της Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών Ναυτικού (ΣΜΥΝ).Η τελετή έγινε στις 10 Ιανουαρίου στους φιλόξενους χώρους του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Μετά το θερμό καλωσόρισμα της προέδρους του Ν.Μ.Ε. κα. Α. Παλούμπη-Αναγνωστοπούλου, ο πρόεδρος του Συνδέσμου, Επστής ε.α. Ελ. Σφακτός, τόνισε την ανάγκη διατήρησης των θεσμών ως ανάχωμα στην λαίλαπα που έχει ξεσπάσει για την κατάργηση κάθε ήθους και εθίμου που χαρακτήριζαν την εθνική μας ταυτότητα και κράτησαν ενωμένη την Ελληνική κοινωνία. Για τον λόγο αυτό ο Σύνδεσμός μας αφιέρωσε την τελετή στα εγγόνια μας,στις γλυκές «Φατσούλες», όπως τις ονόμασε ο πρόεδρος, που είχαν έρθει με τους γονείς τους, ανταποκρινόμενοι στην πρόσκληση του Συνδέσμου μας. Τους τόνισε δε, να ακολουθήσουν το παράδειγμα των παππούδων τους και να επιδιώξουν να δημιουργήσουν αληθινές φιλίες στη ζωή τους. Σαν παράδειγμα,αναφέρθηκε στον ΣΑ/ΣΜΥΝ λέγοντας ότι η μακροχρόνια δραστηριότητά του οφείλεται στους ισχυρούς δεσμούς φιλίας που τα μέλη του,δηλαδή οι παππούδες τους, έχουν αναπτύξει μεταξύ τους . Με προβολή δε μικρού αριθμού εικόνων έκανε μια σύντομη αναδρομή από τις εκδηλώσεις που ο σύνδεσμος έχει αφιερώσει στο παρελθόν για τα παιδιά γενικά. Για τον θεσμό της βράβευσης των αριστούχων μαθητών, που ο ΣΑ/ΣΜΥΝ έχει καθιερώσει πλέον της δεκαετίας, πιστεύει ότι κάθε προσπάθεια πρέπει να επιβραβεύεται, διότι βοηθάει την ενθάρρυνση, ενισχύει το θάρρος, την αυτοπεποίθηση,περιορίζει την φοβία της έκφρασης,βελτιώνει την προσπάθεια και διεγείρει το άτομο να αναπτύξει προτερήματα. Για τη ΣΜΥΝ τόνισε την συνεχιζόμενη αναβάθμισή της,σε όλους τους τομείς, με την τελευταία καθιέρωση της τριετούς φοίτησης των Δοκίμων Υπαξιωματικών.

72 Περιπλους

Το καλλιτεχνικό μέρος καλύφθηκε από το νεανικό χορωδιακό σύνολο "ΕΜΠΝΕΥΣΙΣ" της κας Έλενας Καντάρη-Κούκου υπό την διεύθυνση της ιδίας. Οι μικροί σε ηλικία χορωδοί ενθουσίασαν τους παρευρισκόμενους με τις γλυκές παιδικές φωνές τους και με το ποιοτικό τους πρόγραμμα σε Μουσική Μάνου Χατζηδάκη, Μίκη Θεοδωράκη και ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, Νίκου Γκάτσου κ.α. Την τελετή τίμησαν με την παρουσία τους οι: • Ναύαρχος ΕΥΑΓ. ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗΣ Αρχηγός ΓΕΕΘΑ • Αντιναύαρχος ΚΩΝ. ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΗΣ Αρχηγός Στόλου • Υποναύαρχος ΔΗΜ. ΧΕΛΜΗΣ Υ/ΓΕΝ • Υποναύαρχος ΑΛΕΞ. ΔΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΔΝΕ • Υποναύαρχος (Ο) ΝΙΚ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ ΟΙΚ-ΟΕΠΝ/ΓΕΝ

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

• Αρχιπλοίαρχος (Ο) ΝΙΚ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΔΚΕ/ΓΕΝ, Δ/ντής ΤΕΣ. • Αρχιπλοίαρχος (Ο) ΝΙΚ. ΠΕΤΣΟΣ Δ/ντής ΜΤΝ • Πλοίαρχος ΒΑΣ. ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ Διοικητής ΣΜΥΝ • Αντιπλοίαρχος ΑΓΓ. ΔΟΥΚΑΣ Υποδιοικητής ΣΜΥΝ • Πλωτάρχης Ε. ΠΕΝΘΕΡΟΥΔΑΚΗΣ Υποδιευ-θυντής ΥΙΝ • Ανθυποπλοίαρχος (Ε) ΔΗΜ.ΚΑΤΣΙΜΙΧΑΣ Υπεύθυνος Γρ. Εθιμοτυπίας ΣΜΥΝ ΠΡΟΕΔΡΕΙΑ • Αντιναύαρχος ε.α. ΣΠ. ΠΕΡΒΑΙΝΑΣ Πρόεδρος ΕΑΑΝ • Αντιναύαρχος ε.α. ΝΙΚ. ΒΑΖΑΙΟΣ Πρόεδρος ΜΤΝ • Αντιναύαρχος ε.α. ΒΑΣ. ΜΑΡΤΖΟΥΚΟΣ Πρόεδρος ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ. • Υποναύαρχος (Μ) ε.α. ΑΝΤ. ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ εκπρόσωπος/μέλος ΣΑ/ΣΝΔ • Ταξίαρχος ε.α. ΑΝΔ. ΚΟΥΚΟΣ Πρόεδρος εταιρίας Μελέτης Έργου Ι. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ • Αντιπλοίαρχος (Ε) ε.α. ΕΥΣΤ.ΖΟΥΠΑΝΤΗΣ Πρόεδρος ΠΜ/ΣΑΣΥ/ΠΝ • Αντιπλοίαρχος (Ε) ε.α. ΚΩΝ. ΜΑΚΡΗΣ Πρόεδρος Ένωσης Καρδιοπαθών ΠΝ & ΛΣ • Αντιπλοίαρχος (Ε) ε.α. Γ. ΕΞΗΝΤΑΡΙΔΗΣ Εκπρόσωπος/μέλος ΕΣΝΑ • Σμηναγός ε.α. ΗΛ.ΝΤΟΥΒΛΗΣ Εκπρόσωπος /μέλος ΣΑΣΥΔΑ • Πλοίαρχος (Ε) ε.α. ΧΑΡ. ΑΊΔΙΝΗΣ Μέλος ΔΣ/ΕΑΑΝ • Αντιπλοίαρχος (Ε) ε.α. ΕΜ.ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ Μέλος ΔΣ/ΕΑΑΝ • Α.ΠΑΛΟΥΜΠΗ-ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Πρόεδρος ΝΜΕ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ε.α. • Ναύαρχος & επ. Α/ΓΕΝ τ. ΥΦΕΘΑ ΔΗΜ. ΕΛΕΥΣΙΝΙΩΤΗΣ • Αντιναύαρχος ε.α. επ. Α.Σ. Βετ. Β’ Π.Π Γ. ΜΟΡΑΛΗΣ • Αντιναύαρχοι ε.α.: Κ.ΣΑΦΛΙΑΝΗΣ, Ι,ΠΑΛΟΥΜΠΗΣ, ΑΝΤ. ΡΙΖΟΣ, Γ. ΝΤΟΥΝΗΣ,

Α. ΖΩΙΔΑΚΗΣ, Κ. ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ-ΑΙΝΙΑΝ, ΔΗΜ. ΜΠΑΛΟΠΟΥΛΟΣ • Υποναύαρχοι ε.α.: Π.ΜΑΝΑΚΟΣ, Γ. ΜΑΡΑΓΚΟΥΔΑΚΗΣ, Α. ΑΝΑΣΤΑΣΑΚΗΣ • Αρχιπλοίαρχοι ε.α..: Γ. ΠΑΤΤΑΣ, ΕΥΑΓ.ΚΟΡΩΝΑΙΟΣ • Πλωτάρης (Ε) ε.α. Βετ. Β΄ Π.Π. Π. Γ ΒΡΑΒΕΥΤΗΚΑΝ: • Δόκιμος Υπαξ/κός ΜΑΡΙΑ ΚΟΚΑΡΑΚΗ Αρχηγός Σχολής 2015-16. Βράβευσε ο Ναύαρχος ε.α. ΔΗΜ. ΕΛΕΥΣΙΝΙΩΤΗΣ • Δόκιμος Υπαξ/κός ΣΑΒΙΝΑ ΚΑΡΕΖΟΥ Υπαρχηγός Σχολής. Βράβευσε ο Αντιναύαρχος ε.α. Γ.ΝΤΟΥΝΗΣ • Δόκιμος Υπαξ/κός ΧΡΗΣΤΙΝΑ ΨΥΧΟΓΥΙΟΥ Αρχηγός Α΄Τάξεως. Βράβευσε ο Βετ.Β΄Π.Π. • Πλωτάρχης ε.α Π. ΓΑΒΡΑΣ • Το τεμάχιο πίτας προς τιμή των Γυναικών που προσφέρουν υπηρεσίες στη Πρόνοια ΕΑΑΝ, δόθηκε στη κ. ΠΕΛΑΓΙΑ ΑΝΤΩΝΙΟΥ. • Τυχεροί πίτας οι: Π. ΓΑΒΡΑΣ. (ο δεύτερος τυχερός δεν εμφανίστηκε) • Ακολούθησε παράθεση μικρού μπουφέ και στις πολλές παρέες που δημιουργήθηκαν πρυτάνευσαν οι ευχές όλων για καλή υγεία και επίλυση των δυσμενών οικονομικών και μη προβλημάτων που ταλανίζουν την πατρίδα μας Ο ΣΑΣΜΥΝ ευχαριστεί θερμά τους: • ΝΜΕ (για τη διάθεση της αίθουσας εκδηλώσεων) • ΠΝ (ΓΕΝ/ΔΕΔΗΣ. ΥΙΝ. ΠΟΝ. για τη διάθεση Λεωφορείου. Υλικών εκδήλωσης τελετής) • ΕΑΑΝ (Προσφορά πίτας και τεμαχίων πίτας) • Μουσικό οίκο «ΝΑΚΑΣ» (διάθεση πιάνου για ανάγκες χορωδίας)

Συνεδρίαση της Ομάδας Εργασίας για την Προστασία και την Ανάδειξη των Παραδοσιακών Σκαφών και της Ξυλοναυπηγικής Τέχνης του Ελληνικού Χώρου.

ην Τρίτη 12 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η 5η συνεδρίαση της Ομάδας Εργασίας που δημιουργήθηκε με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού ΑΔΑ: ΩΠ07Γ-ΝΕΜ/31-12-2014. Αφού συζητήθηκαν όλα τα θέματα της ημερησίας διάταξης, οι εργασίες της πρώτης συνεδρίασης του έτους έληξαν με την κοπή της βασιλόπιτας. Το φλουρί έτυχε στην Πρόεδρο της Επιτροπής και Πρόεδρο του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, και όλα τα μέλη ευχήθηκαν ευόδωση των προσπαθειών της Ομάδας για το καλό της διατήρησης της ελληνικής ναυτικής παράδοσης. Στην φωτογραφία εικονίζονται όσα μέλη ήταν παρόντα εκείνη την ημέρα, από αριστερά: Ο κος Νίκος Βλαβιανός, ο κος Θεοδόσης Τόπακας, ο κος Μάνος Βερνίκος, η κα Αννίκα Μπαρμπαρήγου, η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο κος Γιάννης Δρίνης, η κα Παναγιώτα Ανδριανοπούλου, ο κος Γεώργιος Δεσποτόπουλος, ο κος Κώστας Δαμιανίδης, ο κος Νίκος Ρηγινός και ο κος Γεώργιος Ρεμούνδος.

Εκδήλωση του Οδοντιατρικού Συλλόγου Πειραιά

τις 16 Ιανουαρίου 2016 πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση για την κοπή της παραδοσιακής πίτας του Οδοντιατρικού Συλλόγου Πειραιά στην φιλόξενη αίθουσα εκδηλώσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Η κα Μαρία Μενενάκου και ο κ. Μιχάλης Αγρανιώτης, Πρόεδρος και Γενικός Γραμματέας του Συλλόγου αντίστοιχα, χαιρέτησαν τους παρευρισκομένους και αφού εκφώνησαν τον πανηγυρικό της ημέρας παρακάλεσαν την Πρόεδρο κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη να κάνει μία ομιλία-αναδρομή στην ιστορία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος προς ενημέρωση των μελών του συλλόγου. Περιπλους 73

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Επίσκεψη του διευθυντή του Αυστραλιανού Εθνικού Ναυτικού Μουσείου

ην Τετάρτη 9 Μαρτίου 2016 επισκέφθηκε το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ο κος Kevin Sumption διευθυντής του Εθνικού Ναυτικού Μουσείου της Αυστραλίας συνοδευμένος από το Διευθυντή της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού Πλοίαρχο κο Λεωνίδα Τσιαντούλα ΠΝ. Τον υποδέχθηκαν ο Αντιναύαρχος (Ο) εα κος Δημήτριος Μπαλόπουλος ΠΝ και ο Αντιναύαρχος εα κος Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ, ο οποίος και ξενάγησε τον εκλεκτό επισκέπτη στην περιοδική έκθεση και στις μόνιμες συλλογές του Μουσείου. Το Εθνικό Μουσείο της Αυστραλίας είναι κρατικό ίδρυμα και έχει τις εγκαταστάσεις του στο Darling Harbour του Σίδνεϊ. Η κατασκευή του κτιρίου του διήρκησε 20 χρόνια περίπου και τελικά άνοιξε τις πύλες του για το κοινό το 1991. Αποτελεί το επιφανέστερο μουσειακό ίδρυμα της χώρας του και είναι ένα από τα μεγαλύτερα ναυτικά μουσεία στον κόσμο. (www.anmm.gov.au)

Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνέχιση της λειτουργίας του. Στη μνήμη του Αναστασίου Β. Ναούμ που ξαφνικά έφυγε από κοντά μας ο Νονός του Ναύαρχος εα Τιμόθεος Γ. Μασούρας προσέφερε το ποσό των 300 ευρώ.

ΝΕΑ ΜΕΛΗ

χρηματικες δωρεες

Σπυρίδων Ζολώτας

Ναυπηγός Μηχανολόγος

Ιωάννης Κουτσούκος

Ναυπηγός Μηχανολόγος

Ιωάννης Κωνσταντινίδης Αντιναύαρχος ε.α Π.Ν Ιωάννης Λεοντακιανάκος Υποναύαρχος ε.α Π.Ν, Πρόεδρος Πολεμικού Μουσείου Εμμανουήλ Λούβαρη Πρόεδρος Εθνικού Κέντρου Υποθαλάσσιας Προστασίας & Πλούτου Ελένη Μητσάκου Ανθυποπλοίαρχος Λ.Σ Εικαστικός, Εκπαιδευτικός, Δήμητρα Μουρτζίνη Μεταφράστρια Ιωάννης Τζεν Πρόεδρος Ελληνορωσικού Συνδέσμου Φιλίας και Συνεργασίας Παναγιώτης Τριπόντικας Πλωτάρχης Π.Ν Λεωνίδας Τσιαντούλας

Πλοίαρχος ΠΝ

δωρέες εκθεμάτων και αρχειακού υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: • O κος Χρήστος-Κίτσος Μπότσαρης αρχειακό και φωτογραφικό υλικό που αφορά την δράση του Πλοιάρχου ΠΝ Κίτσου Μπόσταρη κατά τον Β΄ Π.Π. •Ο Αντιναύαρχος εα κος Γρηγόρης Δεμέστιχας ΠΝ μετάλλια, παράσημα και φωτογραφίες του Μακεδονομάχου Ιωάννη Δεμέστιχα. 74 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

το νμε ηταν εκει • Την Τρίτη 29 Δεκεμβρίου 2015 εορτάστηκε η διπλή επέτειος των 180 χρόνων από την ίδρυση του Πειραιά και των 120 χρόνων από την έναρξη λειτουργίας του Δημοτικού Θεάτρου. Στις πανηγυρικές εκδηλώσεις του Δήμου Πειραιά το Μουσείο εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και ο Αντιναύαρχος εα κος Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ. • Την Πέμπτη 31 Δεκεμβρίου 2015 με τον ερχομό του νέου έτους ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πειραιώς τέλεσε την ευλογία και κοπή της Βασιλόπιτας της Ιεράς Μητροπόλεως Πειραιώς στον Καθεδρικό Ιερό Ναό Αγίας Τριάδος. Στην τελετή παρέστη η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Παρασκευή 1 Ιανουαρίου 2016 πραγματοποιήθηκε η κοπή της πίτας του Δήμου Πειραιά στο δημαρχείο στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου. Το Μουσείο εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Κυριακή 10 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών η τελετή της κοπής της πίτας του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων. Το Μουσείο εκπροσώπησε ο Γενικός Γραμματέας του ΔΣ Αντιναύαρχος εα κος Τιμόθεος Μασούρας ΠΝ. • Την Κυριακή 10 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων του ΟΛΠ η κοπή της πίτας της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Λιμενικού Σώματος. Στην τελετή παρέστη η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Τετάρτη 13 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή της βασιλόπιτας του Ναυτικού Επιμελητηρίου Ελλάδος στο Ίδρυμα Ευγενίδου. Στην τελετή παρέστη η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Παρασκευή 15 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή της βασιλόπιτας του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού στο Υπουργείος Εθνικής Άμυνας. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Κυριακή 17 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή της βασιλόπιτας της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών. Στην τελετή παρέστησαν η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Γενικός Γραμματέας του ΔΣ Αντιναύαρχος εα κος Τιμόθεος Μασούρας ΠΝ και ο Αντιναύαρχος εα κος Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ. • Την Τρίτη 19 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή της βασιλόπιτας του Συνδέσμου Αποφοίτων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων στη ΣΝΔ. Στην τελετή παρέστησαν η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Γενικός Γραμματέας του ΔΣ Αντιναύαρχος εα κος Τιμόθεος Μασούρας ΠΝ και ο Αντιναύαρχος εα κος Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ. • Την Τετάρτη 20 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή της βασιλόπιτας της Πανελλήνιας Ένωσης Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού στην αίθουσα εκδηλώσεων του ΟΛΠ. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Πέμπτη 21 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή της βασιλόπιτας της Λέσχης Λιμενικού Σώματος στη ΛΑΕΔ. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Δευτέρα 25 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή της βασιλόπιτας του ελληνικού τμήματος του ICOM. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησαν οι αρχαιολόγοι κ.κ. Πηνελόπη Βουγιουκλάκη και Ιωάννα Μπερμπίλη.

• Την Δευτέρα 25 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή της βασιλόπιτας στο πλώτο μουσείο θωρηκτό “Γ. Αβέρωφ”. To Ναυτικό Μουσείο εκπροσώπησε το μέλος Αντιναύαρχος (Ο) εα κος Δημήτριος Μπαλόπουλος ΠΝ. • Την Τρίτη 26 Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή της βασιλόπιτας της Πανελληνίου Ένωσης Συνταξιούχων Πλοιάρχων Εμπορικού Ναυτικού στην αίθουσα του ΟΛΠ. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Τρίτη 2 Φεβρουάριου πραγματοποιήθηκε η κοπή της βασιλόπιτας της διοίκησης της Μαρίνας Ζέας στο εστιατόριο «Πισίνα». Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Τρίτη 2 Φεβρουαρίου στη Γαλλική Πρεσβεία πραγματοποιήθηκε τελετή απονομής του μεταλλίου στον Α/ΓΕΕΘΑ Αντιναύαρχο κο Ευάγγελο Αποστολάκη ΠΝ. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Κυριακή 14 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε η κοπή της Βασιλόπιτας της εφημερίδας η «Φωνή των Πειραιωτών» στον Πειραϊκό Σύνδεσμο. Εκ μέρους του Ναυτικού Μουσείου παρέστη ο εκπρόσωπος του Α/ΛΣ στο ΔΣ του ΝΜΕ Ναύαρχος εα κος Παναγιώτης Παρασκευόπουλος. • Την Παρασκευή 19 Φεβρουαρίου έγινε η έναρξη του 15ου Πολυθεματικού Ιατρικού Συνεδρίου στο αμφιθέατρο του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησαν η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Αντιναύαρχος εα κος Ιωάννης Παλούμπης και ο Αντιναύαρχος (Ο) εα κος Δημήτριος Μπαλόπουλος. • Την Τρίτη 23 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε η τελετή παράδοσης-παραλαβής καθηκόντων Αρχηγού ΛΣ στο προαύλιο του ΥΕΝ. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. • Την Τρίτη 23 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση παρουσίασης του φακέλου της υποψηφιότητας του Πειραιά για Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2021 στο Δημοτικό Θέατρο. Εκ μέρους του ΝΜΕ παρέστησαν η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Αντιναύαρχος (Ο) εα κος Δημήτριος Μπαλόπουλος, η αρχαιολόγος κα Ιωάννα Μπερμπίλη. • Την Παρασκευή 26 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης «Ιστορίες Ανδρείας» που συνδιοργανώθηκε από το Υπηρεσία Ιστορίας του ΠΝ και το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, στον «Ελληνικό Κόσμο». Εκ μέρους του ΝΜΕ παρέστησαν η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Αντιναύαρχος (Ο) εα κος Δημήτριος Μπαλόπουλος, • Την Παρασκευή 18 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε στο Αμφιθέατρο του Μουσείου Ακρόπολης ενημερωτική συνάντηση που διοργάνωσε το Υπουργείο Πολιτισμού με θέμα την παρουσίαση του συστήματος πιστοποίησης των ιδιωτικών μουσείων. Εκ μέρους του ΝΜΕ παρέστησαν οι αρχαιολόγοι κ.κ. Ιωάννα Μπερμπίλη και Πηνελόπη Βουγιουκλάκη. • Την Τετάρτη 30 Μαρτίου η θεατρική ομάδα του Φάρου Τυφλών Ελλάδος ανέβασε παράσταση με θέμα το σπονδυλωτό έργο «Αυτά και …άλλα πολλά.», στην αίθουσα εκδηλώσεων Φάρου Τυφλών. Εκ μέρους του ΝΜΕ παρέστησαν η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και η αρχαιολόγος κ. Πηνελόπη Βουγιουκλάκη. Περιπλους 75

76 Περιπλους

Επανακυκλοφορία της έντυπης έκδοσης του περιοδικού «Αρχαιολογία και Τέχνες»

ο περιοδικό «Αρχαιολογία και Τέχνες» 34 χρόνια μετά την πρώτη του κυκλοφορία και πέντε χρόνια μετά την αναστολή της έντυπης έκδοσής του, εγκαινιάζει μια νέα εκδοτική περίοδο με την κυκλοφορία του υπ΄ αριθμόν 119 τεύχους τον περασμένο Δεκέμβριο στα περίπτερα. Η έντυπη έκδοση θα είναι τετραμηνιαία και τα επόμενα τεύχη του θα διατίθενται αποκλειστικά σε συνδρομητές. Η φόρμα συνδρομής θα βρίσκεται στο περιοδικό και στον ιστότοπο www. archaiologia.gr. Το ανανεωμένο περιοδικό θα περιλαμβάνει, εκτός από άρθρα και συνεντεύξεις προσωπικοτήτων της ελληνικής επιστημονικής κοινότητας, έναν πλούσιο αναλυτικό οδηγό ενός αρχαιολογικού χώρου μαζί με ένα πολύπτυχο

για την περιήγηση των επισκεπτών. Τα πρώτα τέσσερα τεύχη θα περιέχουν συνεντεύξεις και τα σημαντικότερα κείμενα που αναρτήθηκαν στον ιστότοπο του περιοδικού, επικαιροποιημένα με τα νεότερα επιστημονικά δεδομένα, από τους ίδιους τους συγγραφείς. Ο αρχαιολογικός οδηγός και το πολύπτυχο που τον συνοδεύει θα είναι πρωτότυπο υλικό, ενώ από το 2017 το έντυπο θα φιλοξενεί αδημοσίευτα κείμενα, τα οποία στη συνέχεια θα αναρτώνται στην ιστοσελίδα του, ώστε να είναι προσβάσιμα σε κάθε ενδιαφερόμενο. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος έχει ξεκινήσει από το 2015 τη συνεργασία με το έγκριτο περιοδικό, το οποίο είναι σταθερός χορηγός επικοινωνίας του Μουσείου.

Περιπλους 77

Γράφει ο Σκάπουλος 78 Περιπλους

το προηγούμενο τεύχος του περιοδικού μας (αρ. 93) διάβασα ένα ωραίο άρθρο του Μάνου Βερνίκου για τον Κεφαλλονίτη θαλασσοπόρο και εξερευνητή του 16ου αιώνα Γιάννη-Απόστολο Φωκά-Βαλεριάνο. Δεν ήταν η πρώτη φορά που συναντούσα γραμμένο το όνομα, αλλά για να είμαι ειλικρινής οι γνώσεις μου, λειψές, περιορίζονταν μόνο στο γεγονός, ότι το στενό στη Βορειοδυτική Αμερική, που χωρίζει το νησί Βανκούβερ από την απέναντι ακτή, ακριβώς απέναντι από τη συνοριακή γραμμή Καναδά-ΗΠΑ, έχει ονομασθεί προς τιμήν του, ως Juan de Fuca Strait. Το άρθρο του «Περίπλου» αποτέλεσε την αφορμή να διαβάσω περισσότερα για τον τυχοθήρα ναυτικό, που σ’ όλη μου τη ζωή, σε συζητήσεις μεταξύ των πληρωμάτων που αποτελούσα μέλος, καυχόμουν για την καταγωγή του και τον έφερνα σαν παράδειγμα του ανήσυχου και πολυμήχανου πνεύματος των ανθρώπων του τόπου μου. Οι πληροφορίες βέβαια δεν είναι πολλές και δεν υπεισέρχονται στη διερεύνηση του πως κατόρθωσε στα 20 του (περίπου το 1556) να προσληφθεί στο Ισπανικό Ναυτικό και σε σύντομο σχετικά διάστημα να προαχθεί σε «πιλότο». Ο πιλότος εκείνα τα χρόνια, θα μπορούσαμε σήμερα να πούμε, ήταν ο υπεύθυνος της ναυτιλίας, αμέσως μετά τον καπετάνιο. Θέση στην οποία δύσκολα προαγόταν κάποιος, ιδίως ξένος, αν δεν αποδείκνυε ότι πραγματικά το άξιζε. Με τα δεδομένα της εποχής δεν ήταν οι γνώσεις το κύριο ζητούμενο για να γίνει κάποιος πιλότος, αλλά πολύ περισσότερο το ένστικτο. Και τούτο διότι δεν ήταν γνωστά πολλά πράγματα για το ταξίδι του καραβιού. Υποτυπώδη ναυτιλιακά βοηθήματα σε εμβρυακή κατάσταση, έλλειψη χαρτών που να είχαν σχετική ακρίβεια, ελάχιστη εκμετάλλευση των ουρανίων σωμάτων για τον προσδιορισμό του στίγματος, κλπ, κλπ. Το ένστικτο και η εμπειρία ήταν αυτά που προσδιόριζαν τις θέσεις των υφάλων, διάβαζαν τα σημάδια στον ουρανό και προέβλεπαν τη διεύθυνση και την ένταση των ανέμων που θα επικρατούσαν, αναγνώριζαν τις ακτές και γενικά κουμαντάριζαν το ταξίδι. Με την ιδιότητα λοιπόν του «πιλότου» ή του «καπετάνιου» ο Φωκάς πραγματοποίησε περισσότερο από δέκα φορές τον διάπλου του Ατλαντικού μεταξύ Ισπανίας και Μεξικού που το ονόμαζαν, τότε, Νέα Ισπανία. Προς χάριν των συμφερόντων του ισπανικού θρόνου πραγματοποίησε και τον διάπλου του Ειρηνικού από τις Δυτικές ακτές της Αμερικής μέχρι τις Φιλιππίνες. Αξίζει ίσως τον κόπο να αναφερθεί η συνάντησή του στις 5 Δεκεμβρίου του 1578 με τον διαβόητο Βρετανό κουρσάρο Francis Drake, ο οποίος έχοντας εισβάλλει στις μόνιμες μονοπωλιακές εμπορικές ρότες των Ισπανών στις Δυτικές ακτές της Νοτίου Αμερικής, συνάντησε το Ισπανικό πλοίο Capitana, στο οποίο πιλότος ήταν ο Φωκάς. Η συνάντηση έγινε έξω από το Χιλιανό λιμάνι Βαλπαράϊζο, όπου αφού ο Drake λαφυραγώγησε το Ισπανικό πλοίο, πήρε ως πιλότο τον Juan Griego «πολύ ονομαστό πλοηγό σε ολόκληρη την ακτή της Χιλής» για να οδηγήσει το δικό του πλοίο κατά μήκος των ιδίων ακτών και για να αποσπάσει από αυτόν μυστικά. Μαζί με τον Drake, «μεγάλο ναυτικό και κοσμογράφο, μεσαίου όμως ύψους και υπέρβαρο» σύμφωνα με τη μετέπειτα διήγηση του Φωκά, παρέμεινε μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου του 1579 βοηθώντας τον στις «ιδιότυπες επιχειρήσεις του» υπό την αιγίδα πάντοτε του Βρετανικού στέμματος. Στη συνέχεια βρίσκεται

ελεύθερος στο λιμάνι Callao του Περού. Σ’ αυτό το σημείωμα δεν πρόκειται να επεκταθούμε στην υποτιθέμενη ύπαρξη ή μη των «Στενών του Ανιάν» που αποτελούσαν τη μυθική θαλάσσια διάβαση μεταξύ του Ειρηνικού και του Ατλαντικού στα βόρεια της Αμερικανικής Ηπείρου. Εξυπακούεται ότι αποτελούσε ζήτημα πρώτης προτεραιότητας για την κοσμοκρατορία της Ισπανίας η εξεύρεση αυτής της διάβασης, διότι θα μπορούσε με τη χρήση της, να μεταφέρει με τα πλοία της τα πλούτη των αποικιών της Νοτίου Αμερικής στη Μητρόπολη, χωρίς να υπόκειται στις επιθέσεις και διαρπαγές από τα Βρετανικά κουρσάρικα που βρίσκονταν εξαπλωμένα σ’ όλες τις πιθανές ρότες. Αυτή ακριβώς η αποστολή της εξεύρεσης της μυθικής διάβασης ανατέθηκε από τον Αντιβασιλέα του Μεξικού στον Ιωάννη Φωκά με στόχο να καταστήσει τα θαλασσινά ταξίδια προς την Ισπανία πολύ πιο σύντομα και ασφαλέστερα. Το πρώτο του ταξίδι το 1589 απέβη άκαρπο καθώς αναγκάστηκε να γυρίσει χωρίς να έχει ολοκληρώσει την αποστολή του. Αιτίες και αφορμές γι αυτή την αποτυχία πολλές. Κυριότερη η δυσαρέσκεια των πληρωμάτων που δεν άντεχαν την ασύλληπτη νυχτερινή παγωνιά των αρκτικών περιοχών. Σημειωτέον ότι η ναυσιπλοΐα εκείνη την εποχή στον Ειρηνικό Ωκεανό πάνω από τις 47 μοίρες γεωγραφικού πλάτους ήταν κάτι το μη πραγματοποιήσιμο με τα τότε διαθέσιμα μέσα. Με την πίεση του Αντιβασιλέα και το δικό του πείσμα, την επιμονή και την έλξη του αγνώστου, ξεκίνησε πάλι το 1592 από το Ακαπούλκο έχοντας μαζί του πιο τολμηρούς και πιο έμπειρους ναυτικούς για την ανακάλυψη και εξερεύνηση της «προς βορράν διόδου μεταξύ του Ειρηνικού και του Ατλαντικού». Αφού περιέπλευσε τις δυτικές ακτές του Μεξικού και τις παράκτιες οροσειρές της Καλιφόρνιας τόλμησε την είσοδο σε ένα βορειοανατολικό άνοιγμα γης. Είκοσι μέρες ταξίδεψε μέσα σ’ αυτή την άγνωστη δίοδο που βρισκόταν σύμφωνα με τις περιγραφές του και σύμφωνα με περιγραφές μετέπειτα εξερευνητών, μεταξύ 47ου και 48ου παραλλήλου, που άλλοτε στένευε, άλλοτε φάρδαινε και περιείχε διάσπαρτες νησίδες. Παρατήρησε ότι οι γηγενείς ήταν πολυάριθμοι και ντυμένοι με δέρματα ζώων, ενώ το έδαφος φαινόταν εύφορο. Η ύπαρξη χρυσού ή και διαμαντιών που προστέθηκε στη μετέπειτα περιγραφή, μπορεί από τον ίδιο ή από ενδιάμεσους που μετέφεραν τη διήγησή του, έκαναν την ανακάλυψη περισσότερο ελκυστική και προέτρεπαν σε συνέχιση της εξερεύνησης της «διόδου». Ο Φωκάς αποφάσισε να επιστρέψει έχοντας τη βεβαιότητα ότι είχε πράγματι ανακαλύψει τη «δίοδο». Οι λόγοι της επιστροφής μπορεί να αναζητηθούν στην κόπωση των πληρωμάτων, ή και στο φόβο που προξενούσε ενδεχόμενη επίθεση από τους άγριους γηγενείς πληθυσμούς. Ο Φωκάς και το πλήρωμά του είχαν ανακαλύψει το στενό που χωρίζει το νησί Βανκούβερ από την Αμερικανική Ήπειρο και όταν επέστρεψαν στη Νέα Ισπανία γίνανε δεκτοί με μεγάλες τιμές. Το υπόλοιπο της ζωής του μεγάλου θαλασσοπόρου κύλησε μέσα στην απογοήτευση καθώς τόσο ο Αντιβασιλέας του Μεξικού, όσο και ο Βασιλέας της Ισπανίας Φίλιππος ο Β΄, αρνήθηκαν να τον αποζημιώσουν για το ταξίδι του. Αργότερα πλησιάστηκε από τους Βρετανούς οι οποίοι επίσης προσπάθησαν ανεπιτυχώς να εκμεταλλευθούν τις γνώσεις του. Το 1596 απογοητευμένος γύρισε στο νησί του την Κεφαλονιά όπου και πέθανε περίπου το 1602.

Το 1725 ύστερα από περισσότερο από ένα αιώνα από το θάνατό του ήλθε η δικαίωσή του, όχι από τους Ισπανούς, ούτε από τους Βρετανούς και φυσικά ούτε από τους συμπατριώτες του. Η πρόταση έγινε από τη Ρωσική Ακαδημία Επιστημών. Η Ρωσία είχε εμπλακεί γιατί ολόκληρη η περιοχή Καναδά, Αλάσκας και Δυτικής Αμερικής, ήταν διαφιλονικούμενη ζώνη από αυτούς και τους Ισπανούς. Έτσι τιμώντας τον Κεφαλλονίτη θαλασσοπόρο, η Ακαδημία έδωσε το όνομά του στο Στενό, που χωρίζει το νησί Βανκούβερ από την απέναντι ηπειρωτική ακτή «Στενό Χουάν ντε Φούκα». Διαβάζοντας τις περιπέτειες του Φωκά αναδύονται μέσα από τις γραμμές οι συνθήκες που επικρατούσαν πάνω στα ιστιοφόρα της εποχής και αντιλαμβάνεσαι πως ήταν δομημένη η ζωή πάνω στα καράβια. Τα πληρώματα ήταν πολυάριθμα, ο χώρος μικρός, οι κουκέτες ελάχιστες. Διέθεταν μικροσκοπική κουζίνα, υποτυπώδη τραπεζαρία, καθόλου θέρμανση και παντελή έλλειψη εγκαταστάσεων υγιεινής. Οι πολύ συνηθισμένες ζημιές όπως σπασμένες αντένες, σκισμένα πανιά, άνοιγμα αρμών, διαρροές, σάπισμα ξύλων κλπ κρατούσαν τους ναυτικούς σε συνεχή εγρήγορση. Η έλλειψη νωπών τροφίμων συνοδευόταν από πολλές ασθένειες με κύριες τα εντερικά, τις διάρροιες, το σκορβούτο, τις αρθρίτιδες κλπ. Θα παραλείψω να επεκταθώ στο ανηλεές κυνηγητό με τα ζωύφια και τα ποντίκια, το βρώμικο πόσιμο νερό, την αρμύρα, την κάψα, το κρύο, τις μουχλιασμένες γαλέτες, τα σκουλήκια, τα ναυάγια, ακόμα και τις έντονες σεξουαλικές επιθυμίες και παρενοχλήσεις. Όλα αυτά συνέθεταν ένα περιβάλλον καθόλου ειδυλλιακό όπως πολλές φορές μας παρουσιάζεται ή το φανταζόμαστε. Το ταξίδι χαρακτηριζόταν από αβεβαιότητα. Δεν ήταν γνωστός ο χρόνος απόπλου, ούτε η διάρκεια του ταξιδιού. Δεν ήταν γνωστές οι πορείες, ούτε το δρομολόγιο. ‘Όλα εξαρτώνταν από τις διαθέσεις του ανέμου. Αυτό ήταν το περιβάλλον μέσα στο οποίο έζησε και άφησε ανεξίτηλο το όνομά του ο Ιωάννης Φωκάς. Θα χρησιμοποιήσω ως επίλογο του σημειώματός μου, τον πρόλογο του Ασημάκη Γιαλαμά, ενός των κορυφαίων κωμωδιογράφων, σεναριογράφων και θεατρικών συγγραφέων, που έγραψε το 1938 ένα δοκίμιο με θέμα τους Κεφαλλονίτες στην εφημερί-

δα «Χρόνος». Τον βρήκα στο θαυμάσιο βιβλίο της Ευρυδίκης Λιβαδά-Ντούκα για τον Juan de Fuca. Προειδοποιώ κάποιους που θα σπεύσουν να με χαρακτηρίσουν ως τοπικιστή ότι κάθε άλλο παρά τέτοιος είμαι. Μου αρέσει η αλήθεια η οποία πρέπει να λέγεται και να ακούγεται καθαρή, όπως στην πραγματικότητα είναι. Στο κάτω, κάτω της γραφής ο Ασημάκης Γιαλαμάς δεν ήταν Κεφαλλονίτης, Μεσσήνιος ήταν, αλλά ήξερε ο άνθρωπος να διακρίνει τις αλήθειες μέσα στην κοινωνία. Είχε γράψει: «Κεφαλληνία δεν είναι μονάχα το φερώνυμο νησί του Ιονίου. Λίγο Κεφαλληνία είναι και όλη η υφήλιος. Γιατί αλήθεια να μην το καυχηθούν οι Κεφαλλήνες εφ’ όσον έχουν εξαπλωθεί εις όλην την γην;; Τι καταπληκτικός λαός!! Έχει εξακοντίσει την ζωτικότητά του εις τα πέρατα της Οικουμένης. Έχει καταπλήξει με την ιδιοφυΐαν του όλον τον κόσμον!! Έχει αναδείξει κορυφάς εις όλα τα σταδια, της ανθρωπίνης δράσεως. Ο Κεφαλλήν έχει κρατήσει υψηλά το γόητρον της καταγωγής του. «Είμαι Κεφαλλήν» λέγει με δικαίαν υπερηφάνειαν. Κάποιος Άγγλος ευρίσκων παντού τόσους Κεφαλλήνας εξεπλάγη. «Πόσος μεγάλος πρέπει να είναι» εσκέφθη «ο λαός αυτός που έχει τόσην εξάπλωσιν!! Δεν μου λέτε, αυτή η Κεφαλληνία είναι τόσο μεγάλο Κράτος;;»

Κάτω αριστερά: Χάρτης της Βορείου Αμερικής με τα μυθικά Στενά του Ανιάν που αναζητούσε ο Ιωάννης-Απόστολος Φωκάς ή Βαλεριάνος για λογαριασμό της Ισπανίας. Χάρτης του 1670 (;) σχεδιασμένος από τον Υγκό Αλλάρ (Hugo Allard, 1685). Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστραλίας

2 Περιπλους 79

Ναυτικά Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο , Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223 / 28249, Fax: 26950 83748 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Παρνασσού 2 & Λεωφ. Κηφισίας, 151 24 ΜΑΡΟΥΣΙ, Τηλ: 210 81 25 547, Fax: 210 81 25 582 Μύκονος Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ/Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Μπουμπουλίνας 31-33, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4296815 Σαντορίνη Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Δημοτική Καπναποθήκη Καβάλας, Τηλ: 2510 233101, 6977 391 605, Ε-mail: info@nmkav.gr • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» (Ιδιωτικό) Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

Φορείς (Ιδρύματα - Ινστιτούτα - Ναυτικές Συλλογές) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ Μ. ΜΕΘΕΝΙΤΗ 166 74 Γλυφάδα 80 Περιπλους

Θερμές Ευχές για Καλή Ανάσταση και Καλό Πάσχα

CHIOS NAVIGATION (HELLAS) LTD

CHIOS NAVIGATION COMPANY LTD

1‐3 Filellinon Street, Piraeus 185 36, Greece Ibex House, 42‐47 Minories, London EC3N 1DY, UK T: +30 210 428 3033 | F: +30 210 428 1196 T: +44 20 7488 0331 | F: +44 20 7481 8820