ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 96

ΤΕΥΧΟΣ 96 • ΙΟΥΛΙΟΣ - ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

96

ΙΟΥΛΙΟΣ // ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ // ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΗ

04

ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ Επέτειος της βύθισης του αντιτορπιλικού “Βασίλισσα Όλγα“

06 Εξώφυλλο Βασίλειος Γερμενής (Φισκάρδο Κεφαλλονιάς 1896-Αθήνα 1966), Το αντιτορπιλικό “Βασίλισσα Όλγα”, 1943. (Λεπτομέρεια). Λάδι σε καμβά, 70x101 εκ. Συλλογή ΝΜΕ. (Βλ. σελ. 4)

04

08

• Ομιλία του Αρχηγού ΓΕΝ Αντιναυάρχου Γεωργίου Γιακουμάκη Π.Ν.

• Ομιλία του Επίτιμου Αντιναυάρχου Άγγελου Χρυσικόπουλου Π.Ν.

14

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στα Ποσειδώνια 2016 Παρουσίαση της έκθεσης «Πειραιάς: Το λιμάνι των τριήρων»

14

22

Η ευρωπαϊκή κρίση και η Αριστοτελική Φιλοσοφία Του Κυριάκου Κατσιμάνη

32

10Ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικών Μουσείων Γαλαξείδι 6-8 Μαΐου 2016

44

Μια ναυτική πολιτεία Αντικείμενο Θαυμασμού από τον Όμηρο

44

Του Αντιναυάρχου Κ. Γ. Καταγά Π.Ν. εα 48

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

το σελασ Του Ιωάννη Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου ΠΝ ε.α., Καθηγητή ΣΝΔ

Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

54

SD14 & FREEDOM. Οι Διάδοχοι των Liberty Του Δημήτριου. Γ. Καπαΐτζη, Ναυπηγού

Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Διαφημίσεις: Κ. Μανωλιός, Ν. Νικολαΐδης Τηλ./Fax: 210 24 35 075

Εορτασμός Επετείου του Κινήματος του Ναυτικού • Χαιρετισμός του Υπουργού Εθνικής Άμυνας κου Πάνου Καμμένου

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

το Μάιο του 1973

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr

Η Μαρίνα Ζέας Επίκουρος

58

53ο ραλλυ αιγαιου 2016. Ο αγώνας που επιβεβαιώνει τους μύθους του

48

62

Πολιτιστική Ομάδα Αρχιπέλαγος Ναυτοσύνη στο Αιγαίο-Oι Ήρωες των βυθών

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη

Της Ευδοκίας Βούβαλη & του Νίκου Παπαδόπουλου

Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ

64

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν

68

ημερολογιο μουσειου

Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

78

baρομετρο

56 58

Α

γαπητοί φίλοι, αναγνώστες του περιοδικού μας, Στη στροφή πια του καλοκαιριού και έχοντας ήδη αισθανθεί τα πρώτα σημάδια ττου ερχομού του Φθινοπώρου, εύχομαι σε όλες και όλους, ίσως όχι ακόμα Καλό Χειμώνα, αλλά οπωσδήποτε Καλό Φθινόπωρο. Από την κυκλοφορία του προηγούμενου τεύχους μας μεσολάβησε ένα τετράμηνο λόγω της έκδοσης του τεύχους 95 ένα μήνα νωρίτερα, 1η Ιουνίου αντί 1η Ιουλίου, ώστε να μπορέσουμε να συμμετάσχουμε κι εμείς στη χαρά της γιορτής της Εμπορικής μας Ναυτιλίας. Τα «Ποσειδώνια» έλαβαν χώρα από 6 έως 10 Ιουνίου και το Ναυτικό Μουσείο σημείωσε μια ξεχωριστή παρουσία και μία πραγματική επιτυχία αναπτύσσοντας στο κεντρικότερο σημείο του χώρου των ναυτιλιακών περιπτέρων, τη γνωστή σε όλα τα μέλη μας, έκθεση «Πειραιάς: Το λιμάνι των Τριήρων». Λέω

Αμβρακικός 2016. Φωτογραφία Anag.

γνωστή σε όλα τα μέλη μας, γιατί υποθέτω πως όλοι σας θα την είχατε δει ανηρτημένη στο Μουσείο επί 11 μήνες. Στα Ποσειδώνια μεταφέρθηκε ανανεωμένη, με τα ίδια φυσικά κείμενα, αλλά με καινούργια εμφάνιση καθώς τα κείμενα εμφανίζονταν σαν να ήταν γραμμένα σε πανιά ιστιοφόρων πλοίων. Το προηγούμενο τεύχος του «Περίπλου» παρεκκλίνοντας από τη συνηθισμένη του φυσική ροή ήταν αφιερωμένο στην Εμπορική Ναυτιλία με άρθρα αφιερώματα και χαιρετισμούς από δημόσιους και ιδιωτικούς παράγοντες της Ναυτιλίας. Για να μπορεί άλλωστε να διανέμεται δωρεάν στους χιλιάδες επισκέπτες των Ποσειδωνίων ήταν τυπωμένο δίγλωσσο Ελληνικά-Αγγλικά. Σήμερα λοιπόν αισθανόμαστε σαν να ξαναβρισκόμαστε στη συνηθισμένη μας κοίτη, σαν να επιστρέφουμε σε γνώριμα τοπία ύστερα από ένα σημαντικό διάλειμμα διακοπών. Πολλά γεγονότα έχουν μεσολαβήσει στο διάστημα που κινούμεθα εκτός των συνήθων

γραμμών μας, γεγονότα για τα οποία έχει καταβληθεί προσπάθεια να ενημερωθείτε σ’ αυτό το τεύχος έστω και περιληπτικά. Η διεξαγωγή του 10ου Συνεδρίου των Ναυτικών Μουσείων της χώρας στο πανέμορφο Γαλαξίδι έδωσε την ευκαιρία να συναντηθούμε και να ανταλλάξουμε απόψεις και γνώμες με πολλούς παλιούς φίλους και συγχρόνως να γνωρίσουμε καινούργιους. Το μπόλιασμα του θεσμού των Συνεδρίων μας με νέες ιδέες και εισηγήσεις από νεοεισερχόμενους στο πεδίο αποτελεί γεγονός αναζωογονητικό και ευπρόσδεκτο. Το βασικό συνεκτικό στοιχείο όλων μας είναι η αγάπη μας για τον ναυτικό πολιτισμό και την αξεπέραστη ναυτική παράδοση της πατρίδας μας. Στις 26 Μαΐου γιορτάσθηκε όπως κάθε χρόνο η 43η επέτειος του Κινήματος του Ναυτικού στον χώρο της προβλήτας, μπροστά από τον ΑΒΕΡΩΦ και το πλοίο Μουσείο αντιδικτατορικού Αγώνα ΒΕΛΟΣ. Μία επέτειος που θυμίζει αυτούς που τότε τόλμησαν και καθι-

ερώνει το Πολεμικό Ναυτικό στην πρωτοπορία των αγώνων για τη Δημοκρατία και την ελευθερία του ελληνικού λαού. Στις 25 Μαΐου πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της περιοδικής, φωτογραφικής έκθεσης «ΟΛΚΑΣ ΙΙ: Ταξιδεύοντας από και προς το Βυζάντιο. Μεσαιωνικά λιμάνια από τον Εύξεινο Πόντο στην Ανατολική Μεσόγειο». Με την ευκαιρία των εορτασμών για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομίας στις 2324 Σεπτεμβρίου 2016 πραγματοποιήθηκαν στο Μουσείο προβολές του ομότιτλου ντοκιμαντέρ που συνοδεύει την έκθεση και ξεναγήσεις. Οι επισκέπτες μας θα μπορούν να δουν τόσο την έκθεση όσο και το ντοκιμαντέρ μέχρι της 30 Δεκεμβρίου 2016. Περιλαμβάνει την περιγραφή των μεσαιωνικών λιμανιών σταθμών και κόμβων διαμετακομιστικού εμπορίου, κατά μήκος των θαλασσινών δρόμων σύνδεσης των εσχατιών της Βυζαντινής επικράτειας, με το κέντρο της Αυτοκρατορίας, ίσως το κέντρο του τότε

γνωστού κόσμου, την Κωνσταντινούπολη. Πριν κλείσω το σύντομο αυτό σημείωμά μου, θα ήθελα να επισημάνω το κυριότερο για εμάς γεγονός που ήταν η στεγανοποίηση της οροφής του Μουσείου. Οι εργασίες κάλυψαν τα 3/4 της οροφής και θα συνεχιστούν τον Μάρτιο του 2017, όταν σταματήσουν οι βροχοπτώσεις. Έτσι οι αίθουσες του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος θα πλημμυρίζουν μόνο από μαθητές σχολείων και όχι από όμβρια ύδατα, και φυσικά θα προστατευτούν από την υγρασία τα κειμήλια που συνθέτουν τις συλλογές του! Θα ήθελα για μια ακόμη φορά να ευχαριστήσω την Ιδιοκτησία και τη Διεύθυνση της Μαρίνας Ζέας, για την εξαιρετική γενναιοδωρία τους να επωμισθούν τη δαπάνη στεγανοποίησης. Εύχομαι σε όλους ένα καλό σχολικό χρόνο. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ

Το θέμα του εξωφύλλου

Επέτειος της βύθισης του αντιτορπιλικού “Βασίλισσα Όλγα“ 26η Σεπτεμβρίου 1943,

το αντιτορπιλικό Βασίλισσα Όλγα βυθίζεται στο Λακκί της Λέρου. Ήταν 10 το πρωί της Κυριακής 26 Σεπτεμβρίου 1943 και το αντιτορπιλικό Βασίλισσα Όλγα μαζί με το HMS Intrepid βρίσκεται στο λιμάνι Λακκί της Λέρου. Ξαφνικά ο ουρανός γεμίζει από γερμανικά βομβαρδιστικά που εφορμούν κάθετα και πλησιάζουν πολύ χαμηλά στα πλοία. Μετά την έκρηξη των πρώτων βομβών ο κυβερνήτης της Όλγας Πλωτάρχης Γ. Μπλέσσας τρέχει ξυπόλυτος κατευθυνόμενος από το πρυμναίο κατάστρωμα από την αριστερή πλευρά προς την γέφυρα. Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί και Ναύτες σπεύδουν να πάρουν τις θέσεις τους στα πυροβόλα και στο μηχανοστάσιο. Ο Μπλέσσας με τη χαρακτηριστική του ψυχραιμία, ενθαρρύνει και εμψυχώνει τους άντρες του «Δεν είναι τίποτα παιδιά, γρήγορα στα πυροβόλα» - «Συγκοινωνήστε τις μηχανές» - «Ελέγξτε την υδατοστεγανότητα των διαμερισμάτων». Δεν προλαβαίνει να συνεχίσει την πορεία του προς τη γέφυρα καθώς νέα επίθεση των Ju-88 είχε αρχίσει. Μια ριπή βρίσκει τον Μπλέσσα

στο στήθος και στο λαιμό. Πέφτει νεκρός στο κατάστρωμα της Όλγας, του πλοίου που αγάπησε και δοξάστηκε μαζί του. Γύρω του και άλλοι άνδρες χτυπιούνται από τις σφαίρες και σωριάζονται νεκροί δίπλα στον κυβερνήτη τους. Το μοιραίο πλήγμα δεν αργεί. Δύο τουλάχιστον βόμβες πέφτουν πίσω από την πρυμνιά τσιμινιέρα και ανατινάζουν το βληματοθέσιο του Vickers και ίσως του τρίτου πυροβόλου των 127 mm. Μια φοβερή έκρηξη «ξεσκίζει» το κατάστρωμα σε όλο του το πλάτος διαμελίζοντας ανθρώπινα κορμιά, εκσφενδονίζοντας άλλους στη θάλασσα, παρασύροντας το πλοίο στο βυθό. Οι άντρες που βρισκόντουσαν στη θάλασσα, βλέποντας το πλοίο τους να χάνεται, βρήκαν τη δύναμη με το στήθος τους γεμάτο θαλασσινό νερό και πετρέλαιο να αναφωνούν «Ζήτω η Όλγα». Μαζί με τον κυβερνήτη χάθηκαν 6 αξιωματικοί, ένας αρχικελευστής, 9 υπαξιωματικοί, 28 δίοποι και 24 ναύτες. Ήταν μια από τις μεγαλύτερες απώλειες ανδρών στο Πολεμικό μας Ναυτικό. Από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Μεταλληνού «Βασίλισσα Όλγα – Ένα αντιτορπιλικό στη δίνη του πολέμου», Έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

1 1. Πυξίδα, διαστημόμετρο χειρός, τμήμα πηδαλίου και γράμμα από την πινακίδα του ονόματος του αντιτορπιλικού “Βασίλισσα Όλγα”, καθώς και προσωπικά αντικείμενα του πληρώματος. Αρ. Συλλογής: 588, 1.116, 586, 600 και 604. 2. Το Αντιτορπιλικό "Βασίλισσα 'Ολγα" βαμμένο με χρώματα παραλλαγής κατά τον Β΄ ΠΠ. Φωτ. Αρχείο ΝΜΕ.

3. Γιάννης Μόραλης (Άρτα 1916- Αθήνα 20 Δεκεμβρίου 2009), Γεώργιος Μπλέσσας. Λάδι σε καμβά 99x63 εκ. Συλλογή ΝΜΕ.

2

3

4 Περιπλους

Οι νεκροί του Βασίλισσα Όλγα Αξιωματικοί Πλωτάρχης Υποπλοίαρχος Υποπλοίαρχος Υποπλοίαρχος (Μηχ) Σημαιοφόρος Επ. Σημαιοφόρος (Οικ.)

Γεώργιος Μπλέσσας Μιχαήλ Γρηγορόπουλος Δημήτριος Μπάτσης Αλέξανδρος Σακίπης Νικόλαος Σιμιτζόπουλος Παναγιώτης Κονταράτος (*)

Δίοποι Αρμενιστής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Τορπιλητής Τηλεγραφητής Τηλεγραφητής Διαχειριστής Μηχανικός Μηχανικός Μηχανικός Μηχανικός Ηλεκτρολόγος Ηλεκτρολόγος Ηλεκτρολόγος Θερμαστής

Ιωάννης Παράβαλος Γεώργιος Μπουλιέρης Κυριάκος Τσαλαπατάκης Γεώργιος Ζαχαράκης Γεώργιος Μαραγκός Στέφανος Νταβλιάκος Βασίλειος Θεοδοσόπουλος Ιωάννης Νομικός Ανάργυρος Στεργίου Βασίλειος Ρίζος Λουκάς Παπαδογιαννάκης Αντώνιος Ζαραβέλλας (*) Ιωάννης Χριστόπουλος Ευστράτιος Αρβανιτάκης (*) Παναγιώτης Κουντούρης Ιωάννης Καλαγκιάς Κωνσταντίνος Κόκκαλης Στυλιανός Σταματόπουλος Μιχαήλ Στουραΐτης Δημήτριος Μαρωνίτης Αθανάσιος Μυλωνάς Εμμανουήλ Δημητρούλιας Γεώργιος Κωνσταντινέας Μάρκος Μένης Χριστόφος Σουρής Σωτήριος Ιατρού Αντώνιος Λεονταρίτης Ιωάννης Παπαγεωργίου Στυλιανός Βαζαίος

Υπαξιωματικοί Αρχικελευστής Τηλεγραφητής Κελευστής (Ηλεκ.) Υποκελευστής Α΄ (Πυρ.) Υποκελευστής Α΄ (Τορ.) Υποκελευστής Β΄ (Τηλ.) Υποκελευστής Β΄ (Μηχ.) Υποκελευστής Β΄ (Μηχ.) Υποκελευστής Β΄ (Μηχ.) Υποκελευστής Β΄ (Μηχ.) Υποκελευστής Β΄ (Μηχ.)

Δανιήλ Σγουρός Δημήτριος Μαστράκος (*) Αντώνιος Λιάσκος Γεώργιος Ζήλος Μάριος Ξενάκης Δημήτριος Μπέης Γεώργιος Δούκας Ελευθέριος Μπαλόκας Ευθύμιος Πέρρος Χρήστος Βασιλειάδης

Ναύτες Αρμενιστής Αρμενιστής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Πυροβολητής Τορπιλητής Τορπιλητής Μηχανικός Μηχανικός Μηχανικός Ηλεκτρολόγος Ηλεκτρολόγος Θερμαστής Θερμαστής Καταστρώματος Εσχαρεύς

Νικόλαος Παναγιώτου Γεώργιος Κάτρης Ηλίας Βιντιάδης Παναγιώτης Γκέτσος Νικόλαος Δημητρίου Νικόλαος Διακορώνιας Ευτύχιος Καγιαβάς Γεώργιος Καλαφάτης Ιωάννης Κόλλιας Χρήστος Αργύρης Μιχαήλ Κουντούδης Νικόλαος Μαυρομμάτης Κων/νος Νικολαΐδης Γεώργιος Τσούλος (*) Μαρίνος Βόγας Ευστάθιος Κριμιτζής Μάρκος Βιτάλης Μιλτιάδης Πεπερίδης Σωκράτης Τσάκος (*) Ιωάννης Γαρδίας Ελευθέριος Τσούμας Κων/νος Κοχείλας Γεώργιος Δήμου Χρήστος Τσολάκης Μιχαήλ Βάλβης

(*) Τραυματίες που απεβίωσαν την επόμενη μέρα στο νοσοκομείο της Λέρου.

Περιπλους 5

6 Περιπλους

Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος

Η Μαρίνα Ζέας Επίκουρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Τ

α μέλη και οι φίλοι του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στις επισκέψεις τους αλλά και από προηγούμενα δημοσιεύματα και σχετικές ανακοινώσεις κατά τη διάρκεια των Γενικών Συνελεύσεων γνωρίζουν το πρόβλημα της υδατοπερατότητας της οροφής του κτιρίου του Μουσείου. Τις ημέρες με ισχυρές βροχοπτώσεις, τα όμβρια ύδατα «έβρισκαν το δρόμο» τους μέσα στις αίθουσες και έθεταν σε κίνδυνο τα κειμήλια που εκτίθενται σε αυτές. Καθώς η δαπάνη για το έργο της στεγανοποίησης ολόκληρου του πεζοδρομίου της Ακτής Θεμιστοκλέους, που ουσιαστικά αποτελεί και την οροφή του κτιρίου του Μουσείου είναι πολύ μεγάλη για τον προϋπολογισμό του φορέας μας, είχαμε απευθύνει πάνω από 300 επιστολές σε φορείς και ιδιώτες ζητώντας να βρούμε την πολυπόθητη λύση στο οξύ πρόβλημα. Στην απελπισμένη μας έκκληση η μόνη πόρτα που άνοιξε ήταν αυτή της Μαρίνας της Ζέας.

Η Διοίκησή της μας ανακοίνωσε την απόφαση για την ανάληψη του πολυδάπανου έργου, καθώς θεωρεί ότι ο πολιτισμός πρέπει να στηρίζεται από την επιχειρηματικότητα. Οι εργασίες που πραγματοποιήθηκαν το διάστημα από τέλη Αυγούστου μέχρι τέλη Σεπτεμβρίου έχουν καλύψει το 70% της συνολικής επιφάνειας της οροφής. Το Μάρτιο του 2017 θα συνεχιστούν οι εργασίες και στην υπόλοιπη έκταση. Η στεγανοποίηση που πραγματοποιήθηκε, αποδείχθηκε αποτελεσματική και επαρκής απέναντι στις πρώτες ισχυρές βροχοπτώσεις του Οκτωβρίου και πλέον θεωρούμε ότι δόθηκε οριστική λύση στο χρόνιο πρόβλημα που ταλάνιζε τη λειτουργία του Μουσείου. Απευθύνουμε για άλλη μια φορά τις θερμές μας ευχαριστίες στους Ιδιοκτήτες και τη Διοίκηση της Μαρίνας Ζέας καθώς και το Γεν. Διευθυντή Αντιναύαρχο ΠΝ εα κ. Άγγελο Κόπιτσα, που ανταποκρίθηκαν θετικά στο πρόβλημα του ΝΜΕ. .

Περιπλους 7

Εορτασμός Επετείου του Κινήματος του Ναυτικού το Μάιο του 1973

Τ

ο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού την Πέμπτη 26 Μαΐου 2016 τίμησε την 43η επέτειο του Κινήματος του Ναυτικού που επιχειρήθηκε τον Μάιο του 1973. Η εκδήλωση έλαβε χώρα στο Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα (MAA) «Α/Τ ΒΕΛΟΣ» στο χώρο του Άλσους Ελληνικής Ναυτικής Παράδοσης στο Φλοίσβο Φαλήρου. Στην τελετή παρέστησαν ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Πάνος Καμμένος, ο Πρόεδρος της Ένωσης Κεντρώων κ Βασίλειος Λεβέντης, ο Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής κ. Θεόδωρος Δρίτσας, βουλευτές του Κοινοβουλίου, ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης ΠΝ, οι Αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας, ο Αντιπεριφερειάρχης Νήσων κ. Πανα-

8 Περιπλους

γιώτης Χατζηπέρος ως εκπρόσωπος της Περιφέρειας Αττικής, o Δήμαρχος Π. Φαλήρου κ. Διονύσιος Χατζηδάκης, επίτιμοι Αρχηγοί, μέλη του Ανώτατου Ναυτικού Συμβουλίου, εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ, Αξιωματικοί και Υπαξιωματικοί που έλαβαν μέρος στο κίνημα, αντιπροσωπείες Αξιωματικών και Υπαξιωματικών από όλους τους κλάδους των ΕΔ και ΣΑ και αντιπροσωπείες μαθητών Στρατιωτικών Σχολών. Χαιρετισμό απηύθυναν ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Πάνος Καμμένος, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Γεώργιος Γιακουμάκης ΠΝ, ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου κ. Διονύσιος Χατζηδάκης και ο Κυβερνήτης του Μ.Α.Α Α/Τ ΒΕΛΟΣ Πλοίαρχος Σωτήριος Χαραλαμπόπουλος ΠΝ. Κύριος ομιλητής ήταν ο Επίτιμος Αντιναύαρχος ΠΝ Άγγελος Χρυσικόπουλος.

Χαιρετισμός του Υπουργού Εθνικής Άμυνας κου Πάνου Καμμένου Είμαστε όλοι Έλληνες και έχουμε χρέος να διαφυλάττουμε όλοι μαζί τα δημοκρατικά ιδεώδη και την ελευθερία στην Πατρίδα μας

Ε

ίναι ιδιαίτερα μεγάλη τιμή που βρίσκομαι σήμερα εδώ μαζί σας. Νιώθω και ιδιαίτερη συγκίνηση λόγω του ιστορικού βάρους αυτής της τελετής, για την επέτειο της μνημειώδους πράξης αντίστασης του Κινήματος του Πολεμικού Ναυτικού και του Αντιτορπιλικού «ΒΕΛΟΣ». Είναι συνάμα και τελετή μνήμης όλων των στρατιωτικών από όλους τους κλάδους, που τίμησαν τον όρκο τους στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας και αντιστάθηκαν ενάντια στην κατάλυση της Δημοκρατίας. Σεβαστή κυρία Παππά, σύζυγε του Ναυάρχου Νίκου Παππά, Είμαστε εδώ, για να αναλογιστούμε το μέγεθος της προσφοράς των Αξιωματικών και Υπαξιωματικών, που χωρίς να υπολογίσουν τους κινδύνους προσπάθησαν να αντιτάξουν στο σκοτάδι της δικτατορίας την πίστη τους στην ελευθερία και τη Δημοκρατία. Μαζί με όλους τους συμμετέχοντες και ο τότε Κυβερνήτης του Α/Τ «Βέλος» Ναύαρχος Νίκος Παππάς, που για μια ακόμα χρονιά δεν είναι μαζί μας, αλλά και το πλήρωμά του, που έβαλαν το δικό τους στίγμα στην Ιστορία του ενδόξου Πολεμικού μας Ναυτικού. Έχουμε ιερό καθήκον και υποχρέωση να τους τιμάμε, γιατί μόνο έτσι θα αναδεικνύεται η πράξη τους και θα αποτελεί παράδειγμα για τις Ένοπλες Δυνάμεις, που θα τις φωτίζει για την πραγμάτωση έργων σπουδαίων και την προάσπιση αξιών υψηλών. Πρέπει όλοι να θυμόμαστε ότι το Κίνημα του Ναυτικού και το αντιτορπιλικό «Βέλος» ήταν οι φάροι και τα σύμβολα Δημοκρατίας και αντιδικτατορικού αγώνα, που διεμήνυσαν ότι αυτοί που επιβουλεύτηκαν την ελευθερία και τα δημοκρατικά ιδεώδη των Ελλήνων δεν είχαν το δικαίωμα να συγκαταλέγονται μεταξύ των έντιμων μελών του Στρατεύματος. Οι άνδρες αυτοί, δείχνοντας αγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία, έγραψαν λοιπόν μια ακόμη λαμπρή σελίδα στην ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού, πιστοί στις παραδόσεις της τρισχιλιετούς ιστορίας του. Η πράξη αυτή συντάραξε συθέμελα τη δικτατορία και σε συνδυασμό με άλλες κορυφαίες αντιστασιακές πράξεις, όπως αυτή του Αλέκου Παναγούλη, του Σπύρου Μουστακλή, της εξέγερσης της Νομικής και του Πολυτεχνείου, σηματοδότησε την αρχή του τέλους της τυραννίας, που δυστυχώς συνοδεύτηκε από την εθνική τραγωδία στην Κύπρο και την Τουρκική κατοχή της μισής σχεδόν νήσου έως σήμερα.

Οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας. Πιστές στο δημοκρατικό πολίτευμα, αφοσιωμένες στην υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας και τη διαφύλαξη της εθνικής ανεξαρτησίας της Πατρίδας, έχοντας την πλήρη συμπαράσταση και στήριξη του Ελληνικού λαού, είναι πάντα βασικός στυλοβάτης του Ελληνικού Έθνους και της Δημοκρατίας. Οι Ένοπλες Δυνάμεις αποτελούν, μέσα από το συνταγματικό τους ρόλο και την αποστολή τους, τον εγγυητή της ασφάλειας της Πατρίδας μας απέναντι σε κάθε εξωτερική απειλή, για να μπορεί ο λαός μας να ασκεί τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά του δικαιώματα. Όμως, οι Ένοπλες Δυνάμεις είναι εδώ και για να παρέχουν κοινωνικό έργο, όπως απέδειξαν κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους, όταν κληθήκαμε να βοηθήσουμε την Πατρίδα μας στην περίπτωση του μεταναστευτικού και προσφυγικού ζητήματος. Είναι εδώ, οι Ένοπλες Δυνάμεις , έχοντας πλέον στα χέρια τους τη δική τους διοίκηση. Οι κρίσεις γίνονται μόνο από τη φυσική ηγεσία και δεν υπάρχει καμία πολιτική παρέμβαση στη διοίκηση του στρατεύματος. Πρέπει λοιπόν σε ημέρες όπως αυτή, να αναλογιζόμαστε και να θυμόμαστε, πως όποιες και αν είναι οι διαφορές μας, υπάρχει κάτι βαθύτερο και ιερότερο που μας ενώνει. Είμαστε όλοι Έλληνες και έχουμε χρέος να διαφυλάττουμε όλοι μαζί τα δημοκρατικά ιδεώδη και την ελευθερία στην Πατρίδα μας. Ως Υπουργός Εθνικής Άμυνας, θέλω να σας διαβεβαιώσω, ότι με τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας και τους Αρχηγούς των Επιτελείων θα ανοίξουμε όλους τους φακέλους που αφορούν το παρελθόν, για να ενημερωθεί ο Ελληνικός λαός για εκείνες τις ημέρες και θα φτάσουμε να δώσουμε στη δημοσιότητα, αλλά κυρίως στη Βουλή των Ελλήνων, τον φάκελο της Κύπρου. Ήρθε πλέον η ώρα, ο Ελληνικός λαός να μάθει όλη την αλήθεια. Το οφείλουμε στις επόμενες γενιές. Ένδοξοι Αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού που αυτή τη στιγμή βρίσκεστε όχι στην αποστρατεία, αλλά στην εφεδρεία, ζητούμε τη βοήθειά σας, τη συμπαράστασή σας και την ενεργό σας δράση. Σε αυτό το πλαίσιο, θέλω να ανακοινώσω τη δημιουργία Ειδικής Γραμματείας Βετεράνων που θα αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι στη διοίκηση του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Σας ευχαριστώ πολύ. Περιπλους 9

Ομιλία του Αρχηγού ΓΕΝ Αντιναυάρχου Γεωργίου Γιακουμάκη Π.Ν. Το Πολεμικό Ναυτικό ήταν και είναι βαθύτατα δημοκρατικό και γαλουχεί την ευσυνείδητη πειθαρχία

Θ

α ήθελα καταρχάς να σας ευχαριστήσω για την τιμή που μας κάνατε, ανταποκρινόμενοι στην πρόσκλησή μας, να παρευρεθείτε στην τελετή μνήμης και εορτασμού του Α/Τ ΒΕΛΟΣ, η οποία αποτελεί μια εκδήλωση με ιδιαίτερη συμβολική αξία για το Πολεμικό Ναυτικό και το δημοκρατικό μας πολίτευμα. Το κίνημα του Ναυτικού, που εκδηλώθηκε το Μάιο του 1973, αποτελεί μία από τις κορυφαίες στιγμές του Πολεμικού Ναυτικού, η οποία κοσμεί την ένδοξη ιστορία του. Η συντριπτική πλειοψηφία του σημερινού ακροατηρίου και η Ελληνική κοινωνία γνωρίζουν πολύ καλά την καταλυτική σημασία, που διαδραμάτισε το κίνημα του Ναυτικού, στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του τόπου μας την δεκαετία του ’70. Παρ’ όλα αυτά, αποτελεί ύψιστη υποχρέωσή μας, η απότιση φόρου τιμής στον αγώνα των στελεχών μας που στήριξαν τη δημοκρατία, και η υπενθύμισή του στις νεότερες γενιές ως ιστορικό γεγονός. Σε αυτό το σημείο, νοιώθω την ανάγκη να επισημάνω την ποιότητα των στελεχών εκείνων, που με τον δικό τους τρόπο έγιναν εκφραστές της διάχυτης, καθολικής και αυθόρμητης απόρριψης της δικτατορίας από τον Ελληνικό λαό. Ειδικά στο Πολεμικό Ναυτικό το κίνημα ήταν νομοτελειακά αναπόφευκτο και ιστορικά συνεπές να ριζώσει να ανδρωθεί μέσα στην οικογένειά του, καθόσον βρήκε πρόσφορο έδαφος, στηριζόμενο στις αξίες και τις παραδόσεις μας. Από πού όμως πηγάζει αυτή η παράδοση που όλοι μνημονεύουν για το Ναυτικό; Ποιες είναι οι ρίζες της; Γιατί είναι τόσο καταλυτική η επίδρασή της, η οποία αγγίζει ψυχές όλων ανεξαρτήτως των στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού; Πρέπει να έχει ζήσει κάποιος πάνω σε Πολεμικό Πλοίο για να αντιληφθεί ότι οι συνθήκες ζωής και δράσης είναι τέτοιες που επιβάλλουν τη συλλογικότητα. Το πλοίο είναι το κύτταρο όπου σφυρηλατούνται ισχυροί χαρακτήρες, ατρόμητες ψυχές και φιλελεύθερες συνειδήσεις, μέσα στο πλαίσιο της συναντίληψης της συλλογικότητας και της συντροφικότητας. Το Πολεμικό Ναυτικό ενώ είναι φιλελεύθερο και ενθαρρύνει την ανάπτυξη της πρωτοβουλίας, η δομή διοίκησής του επιβάλλει τον θετικό έλεγχο των διατασσομένων και αυστηρή τήρηση των κανονισμών. Όπως προκύπτει από την ιστορία το Πολεμικό Ναυτι10 Περιπλους

κό ήταν και είναι βαθύτατα δημοκρατικό και γαλουχεί την ευσυνείδητη πειθαρχία. Αυτή λοιπόν η παράδοση οδήγησε τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, ανεξαρτήτως προέλευσης και προσωπικής πολιτικής τοποθέτησης, να σταθούν απέναντι στη δικτατορία από την πρώτη στιγμή που επιβλήθηκε. Οι άνθρωποι του κινήματος χωρίς να είναι πολιτικοί, εμπνευσμένοι μόνο από τις παραδόσεις του Πολεμικού Ναυτικού και με σταθερές δημοκρατικές αξίες, τόλμησαν την αμφισβήτηση του δικτατορικού κατεστημένου. Το κίνημα λειτούργησε βιωματικά ως γέφυρα στη λαϊκή αντίδραση από τη Νομική έως το Πολυτεχνείο, και επέτυχε ένα ισχυρό και ουσιαστικό πλήγμα στο γόητρο και στους μηχανισμούς του καθεστώτος, συμβάλλοντας αποφασιστικά στις διεργασίες που επακολούθησαν και οδήγησαν στην πτώση της δικτατορίας. Οφείλω επίσης να σημειώσω σε αυτό το σημείο, ότι όλο το εγχείρημα όχι μόνο απέκτησε διεθνή προβολή μέσα από την κίνηση του Α/Τ ΒΕΛΟΣ, αλλά και αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Με αυτό τον τρόπο έθεσε τις βάσεις του προβληματισμού στα διεθνή κέντρα λήψεως αποφάσεων, για το κατά πόσο το δικτατορικό καθεστώς έλεγχε τις Ένοπλες Δυνάμεις, εγείροντας παράλληλα ερωτηματικά για την βιωσιμότητά του. «Να φυλάττωμεν πίστην εις τους νόμους και τα ψηφίσματα του κράτους.» Αυτό ήταν το πνεύμα του κινήματος του Ναυτικού. Αυτή είναι και η φράση που σας διαβεβαιώνω ότι βγαίνει και σήμερα αυθόρμητα από την ψυχή των στελεχών μας. Σήμερα, εορτάζουμε για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά αυτήν την επέτειο, χωρίς να είναι κοντά μας η ιστορικότερη μορφή του Κινήματος του Ναυτικού, ο επίτιμος Αρχηγός ΓΕΝ, Ναύαρχος Νικόλαος Παππάς. Από αυτούς που συμμετείχαν στο Κίνημα, αρκετοί επίσης έχουν φύγει. Τους τιμούμε όλους, όπως και όλους όσοι συμμετείχαν στο κίνημα του Ναυτικού. Αναγνωρίζουμε την προσφορά τους και εμπνεόμαστε από τις πράξεις τους. Μέλημα δικό μας είναι διατήρηση και η μετάδοση στα νεά μέλη της οικογένειας του Πολεμικού Ναυτικού, όχι μόνο του πνεύματος δημοκρατίας που πηγάζει από μια τέτοια πράξη, αλλά και της περηφάνιας που πρέπει να νοιώθουν για το όπλο στο οποίο υπηρετούν. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Ομιλία του Επίτιμου Αντιναυάρχου Άγγελου Χρυσικόπουλου Π.Ν. Διατηρήστε το πνεύμα του Κινήματος του Ναυτικού παρακαταθήκη

Ε

πέτειος σήμερα του Κινήματος του Ναυτικού και θα προσπαθήσω να ανταποκριθώ στην τιμή να απευθυνθώ στο σεβαστό ακροατήριο. Όμως είναι πιο βαρύ το χρέος να τιμήσουμε και να θυμηθούμε τους συναδέλφους που απουσιάζουν σήμερα!! Δεν θα τους ονοματίσω, αλλά σας διαβεβαιώ ότι τους έχουμε μέσα στην καρδιά μας και όπως λένε: «Κάποιος δεν πεθαίνει, όσο υπάρχουν ζωντανοί που τον θυμούνται!»

• Για τους νεότερους η δεκαετία του ’60, είχε αρχίσει η ανάπτυξη και η επούλωση των πληγών από τον καταστροφικό Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον ακόμη πιο καταστροφικό Εμφύλιο που ακολούθησε. Τα πάθη του παρελθόντος αμβλύνονται και το μέλλον φαντάζει ελπιδοφόρο. Παράλληλα και η Ευρώπη με τη Συνθήκη Άνθρακα και Χάλυβα φέρνει κοντά ακόμα και τους προαιώνιους εχθρούς Γάλλους και Γερμανούς.

• Η Κύπρος ανακηρύσσεται ανεξάρτητο κράτος μετά τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου. Στο Αιγαίο επικρατούν ήρεμα νερά.

• Από τα μέσα της 10ετίας όμως ο σπόρος της διχόνοιας-Ελληνικό μικρόβιο- αναπτύχθηκε πάλι και ενισχύθηκε από την σύγκρουση Βασιλέως-Πρωθυπουργού. Αυτή η κατάσταση αποσταθεροποιεί το Πολιτικό Σύστημα. Αυτή η αποσταθεροποίηση εντείνεται και από προβοκατόρικες ενέργειες στο κέντρο της Αθήνας και των μεγάλων πόλεων.

• Διαφαίνεται ότι σχεδιάζεται εκτροπή. Επίορκοι Συνταγματάρχες είχαν οργανωθεί παρασκηνιακά και δεν εντοπίστηκαν έγκαιρα από τους προϊσταμένους τους. Αυτή η χούντα των Συνταγματαρχών εκτελεί το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 και πιάνει στον ύπνο των Βασιλέα, όλους τους πολιτικούς Αρχηγούς και τους Στρατηγούς. Ας δούμε τι έχασε η Ελλάδα από την εγκαθίδρυση της δικτατορίας: 1. Απομονώθηκε πολιτικά, διπλωματικά και στρατηγικά από την Ευρώπη και εκδιώχθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

2. Απομονώθηκε από την Ευρώπη σε μια εποχή ανακατατάξεων και ανάπτυξης, αποστερούμενη της δυνατότητας να επηρεάσει τις εξελίξεις.

3. Οι συλλήψεις, οι εξορίες και τα βασανιστήρια επανέφεραν μνήμες του παρελθόντος, αναβιώνοντας το διχασμό άλλων εποχών.

4. Η απόσυρση της μεραρχίας «ΜΕΝΕΛΑΟΣ» από την Κύπρο είχε σταλεί από την πολιτική ηγεσία το 1964 μετατρέποντας το νησί σε απόρθητο φρούριο- και η διάβρωση της Εθνικής Φρουράς με χου-

ντικά στοιχεία, οδήγησαν στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου, την Τουρκική εισβολή και κατοχή μεγάλου μέρους της Νήσου. Αποτέλεσμα να παγιδευτεί η Εθνική μας στρατηγική για 40 και πλέον χρόνια. Σημαντικό όμως ήταν και το τίμημα για τις Ένοπλες Δυνάμεις: • Μεγάλος αριθμός αξιωματικών αποστρατεύθηκε, αποστερώντας τις Ε.Δ. από ικανά στελέχη.

• Κατώτεροι Αξιωματικοί ακόμα και Υπαξιωματικοί συνελάμβαναν ή κατέδιδαν ανωτέρους τους, καταπατώντας κάθε έννοια στρατιωτικής πειθαρχίας και σε αρκετές περιπτώσεις βασανίζοντας συναδέλφους.

• Ο απλός πολίτης, δικαιολογημένα, συνέδεσε τις Ε.Δ. με τη χούντα και έτσι χάθηκε ένα μεγάλο μέρος της εμπιστοσύνης και του σεβασμού του πολίτη για τις Ε. Δ. Το Ναυτικό από την αρχή και στην συντριπτική του πλειοψηφία ήταν, όχι μόνο απέναντι στο Πραξικόπημα, αλλά και η ίδια η χούντα γνωρίζοντας ότι έχει έναν ιδεολογικό αντίπαλο, φρόντισε με στοχευμένες αποστρατείες να αποστερήσει το Ναυτικό από τη φυσική του ηγεσία. Στις 7 Μαΐου 1967-μετά από 15 ημέρες δηλαδή-γίνονται έκτακτες κρίσεις και οι πρώτες αποστρατείες. Πραγματική σφαγή!!

• Στις 13 Δεκεμβρίου 1967 εκδηλώνεται το αντικίνημα του Βασιλέως. Αποπλέει όλος ο Στόλος. Όλοι, ανεξαρτήτως ιδεολογικής και πολιτικής τοποθέτησης, συμμετέχουν αρκεί να ανατραπεί η χούντα. Ο Βασιλεύς πείθεται από ορισμένους Στρατηγούς ότι ελέγχουν τις μονάδες της Βόρειας Ελλάδος και σπεύδει στην περιοχή. Αποδεικνύεται ότι οι μονάδες δεν ελέγχονται και συλλαμβάνονται οι Στρατηγοί. Το αντικίνημα αποτυγχάνει, ο Βασιλεύς διαφεύγει οικογενειακώς στη Ρώμη και ο Στόλος επαναπλέει στους Ναυστάθμους. Οι Ναύαρχοι και οι Διοικητές συλλαμβάνονται, προπηλακίζονται στο ΓΕΕΘΑ από «εξαγριωμένους» Λοχαγούς και αποστρατεύονται με συνοπτικές διαδικασίες.

• Το καλοκαίρι του 1969 γνωστοποιείται ότι στην άσκηση μεγάλης κλίμακος «ΘΡΙΑΜΒΟΣ» θα επιβιβαστούν στο Α/Τ «ΛΟΓΧΗ» και σε τορπιλλακάτους το σύνολο σχεδόν της Κυβέρνησης και οι πρωτεργάτες της 21ης Απριλίου. Ο Διοικητής Ταχέων Σκαφών, Πλοίαρχος Σούλης, ενημερώνει περιορισμένο αριθμό Αξιωματικών με πρόθεση να σχεδιαστεί η σύλληψη των επιβαινόντων. Όμως μαζί με την Κυβέρνηση επιβιβάσθηκε μεγάλος αριθμός της ασφάλειας του Παπαδόπουλου και έτσι το σχέδιο εγκαταλείπεται. Περιπλους 11

• Όμως ο σπόρος της αντίδρασης έχει θεριέψει. Μυημένα στελέχη επανδρώνουν θέσεις κλειδιά. Στις τοποθετήσεις προσωπικού του ΓΕΝ, στα γραφεία Επιχειρήσεων και προγραμματισμού ασκήσεων, στις Διευθύνσεις του Ναυστάθμου. Έτσι το 1972 οι Κυβερνήτες των Α/Τ, οι Ύπαρχοι και Πρώτοι Μηχανικοί είναι μυημένοι στο κίνημα και η μύηση επεκτείνεται στα Ταχέα Σκάφη και τα Υποβρύχια, ακόμη και σε νεώτερα στελέχη που συμμετέχουν με ενθουσιασμό. Προσεγγίζεται ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο οποίος αποδέχεται αμέσως τον ρόλο του πολιτικού Συμβούλου, αναλαμβάνοντας και τις επαφές με τους αυτοεξόριστους Βασιλέα και Καραμανλή. Οι συμμετέχοντες υπογράφουμε έναν όρκο ότι επιθυμούμε την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και τη δημιουργία Οικουμενικής Κυβέρνησης για την επαναφορά της ομαλότητας στην πατρίδα μας.

• Γίνονται μυστικές συσκέψεις των Αξιωματικών για τον καθορισμό των λεπτομερειών, την σύνταξη της Διαταγής Επιχειρήσεων και του Σχεδίου Δράσεως. Ως ημερομηνία εκδηλώσεως του κινήματος ορίζεται η 3η Απριλίου 1973, που έχει προγραμματισθεί μεγάλης κλίμακος άσκηση και αρκετά πλοία του Στόλου θα είναι εν πλω. Ιδανική περίπτωση. Όμως γνωστοποιείται ότι ο Α/ΓΕΝ Ναύαρχος Μαργαρίτης θα επιβεί για παρακολούθηση της άσκησης. Το κίνημα αναβάλλεται, επειδή ορισμένα πλοία είναι σε επισκευή και για να αποφευχθεί πιθανή σύλληψη του Α/ΓΕΝ. Χάνεται η καλύτερη ευκαιρία!! Με τέτοιες «ευαισθησίες» δεν εκδηλώνονται κινήματα. Νέα ημερομηνία ορίζεται η 23η Μαΐου 1973.

Το Σχέδιο του Κινήματος

Το Σχέδιο –Διαταγή Επιχειρήσεων– για το Κίνημα προβλέπει απόπλου των πλοίων, αποκλεισμό του λιμένος του Πειραιά, του αεροδρομίου του Ελληνικού, Εθνικών οδών σε θέσεις προσβάσιμες από θαλάσσης και κατάπλου στη Σύρο. Η Σύρος επελέγη γιατί είχε εξασφαλιστεί ανεφοδιασμός σε καύσιμα από τις Πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της ΣΕΚΑ. Στη συνέχεια άσκηση πιέσεως στο καθεστώς για να παραδώσει την εξουσία σε Οικουμενική Κυβέρνηση. Επειδή το Α/Τ «ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ» δεν έχει μυηθεί, αλλά διαθέτει ισχυρό πομπό με ραδιοφωνικές συχνότητες, αποφασίζεται η συγκρότηση αγήματος από Μάχιμους και Μηχανικούς Αξιωματικούς και η κατάληψη του πλοίου. Την τελευταία εβδομάδα προ της 23ης Μαΐου, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις και ορισμένες κινήσεις, που δημιουργούν βάσιμες υποψίες ότι το Κίνημα έχει προδοθεί. Γίνεται η τελική σύσκεψη για τη λήψη των οριστικών αποφάσεων.

Το Χρονικό της 22ας - 23ης Μαΐου 1973

• Τα Α/Τ «ΑΣΠΙΣ»-«ΘΥΕΛΛΑ», είναι στους σημαντήρες του Ναυστάθμου Σαλαμίνας, τα Α/Τ «ΝΑΥΑΡΙΝΟ»- «ΣΦΕΝΔΟΝΗ» και ΤΠΚ «ΝΑΥΣΙΘΟΗ» παραβεβλημένα στον προβλήτα του ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΚΙΝΗΣΕΩΣ, το Α/Τ «ΠΑΝΘΗΡ» εν πλω, το Α/Τ «ΒΕΛΟΣ» και Ταχέα Σκάφη στην Κρήτη στο πλαίσιο συμμετοχής σε Νατοϊκή άσκηση.

• Τις απογευματινές ώρες δίδεται το σύνθημα «ΣΟΦΟΚΛΗΣ» ότι το Κίνημα ακυρώνεται.

• Μεσάνυχτα ο Αρχηγός Στόλου Ναύαρχος Αραπάκης έρχεται στον προβλήτα και με καλεί (ύπαρχος στο Α/Τ «ΣΦΕΝΔΟΝΗ») να του εξηγήσω γιατί είμαστε «ένδον» με αφή λεβήτων και ημίωρη ετοιμότητα απόπλου. Του επιδεικνύω τα εγκριτικά σήματα του Στόλουείχαμε φροντίσει με τη δικαιολογία ελέγχου υλικού να εξασφαλίσουμε σχετική έγκριση-διατάσσει απενεργοποίηση και αποχωρεί.

• Περί ώραν 01.30 καταφθάνουν οι Κυβερνήτες που είχαν εντολή να παρουσιαστούν στον Α.Σ. Ο Κυβερνήτης μου Αντιπλοίαρχος Μάλλιαρης φοράει στολή και πριν αναχωρήσει μου παραδίδει όλα τα έγγραφα του Κινήματος με εντολή να τα κάψω. Τα καίμε στις ντουσιέρες των Αξιωματικών μαζί με του Υποπλοιάρχους Λουμάκη και Μαλάμο.

• Έχουν αρχίσει οι συλλήψεις της ομάδος του Α/Τ «ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ» και περί ώραν 3.00 συλλαμβάνεται στο σπίτι του ο Πλωτάρχης Τάσος Δεσσύλας με το πιστόλι στον κρόταφο. Η γυναίκα του, τηλεφωνεί στον Περικλή Ραζηκότσικα, οικογενειακό φίλο, Αξιωματικό Υποβρυχίων στον πόλεμο, φίλο και συμμαθητή του Α/ΓΕΝ Ναυάρχου Μαργαρίτη. Στις 07.30 το πρωί βρίσκεται στο γραφείο του Α/ΓΕΝ, ο οποίος του επιδεικνύει έναν δακτυλογραφημένο πίνακα με τις επικείμενες συλλήψεις. Διαβάζει και τα ονόματα Θεοφιλόπουλος-Χρυσικόπουλος, μας γνωρίζει και μας ενημερώνει ότι επίκειται η σύλληψή μας, που πραγματοποιείται μετά λίγες ώρες. Το κίνημα όχι απλά είχε προδοθεί, αλλά πρέπει να υπήρχε «Εφιάλτης» 12 Περιπλους

που δεν κατέστη δυνατόν να εντοπισθεί, ακόμη και από την Επιτροπή που συστήθηκε μετά την Μεταπολίτευση για την εξακρίβωση των συνθηκών προδοσίας του Κινήματος.

• Περί ώραν 10.00 οι Κυβερνήτες μεταφέρονται στην ΕΣΑ και ακολουθούν πολλές συλλήψεις. Γεμίζουν τα κελιά του ΕΑΤ/ΕΣΑ, του ΚΕΣΑ, ΤΟΥ Βοτανικού, ακόμη και τα υπόγεια του ΓΕΝ. Συνελήφθησαν Αξιωματικοί του Στρατού Ξηράς και της Πολεμικής Αεροπορίας που είχαν μυηθεί, και είναι γνωστή η ιστορία του Σπύρου Μουστακλή που συνελήφθη μαζί με τον δικό μας Λεωνίδα Βασιλικόπουλο και έμεινε ανάπηρος από τα βασανιστήρια. Συλλαμβάνονται και πολιτικά πρόσωπα και, φυσικά, μεταξύ αυτών και ο Ευάγγελος Αβέρωφ.

Αντιτορπιλικό «ΒΕΛΟΣ»

Κυβερνήτης ο Αντιπλοίαρχος Νίκος Παππάς, απουσιάζει σήμερα, αλλά είναι εδώ το «ΒΕΛΟΣ». Ενημερώνεται στην Κρήτη για την ακύρωση του κινήματος, αλλά και από το ΓΕΝ του συνιστούν να προσέχει γιατί υπάρχουν περίεργες κινήσεις. Αποπλέει και συναντά την Νατοϊκή δύναμη. Έχει πάρει τις αποφάσεις του. Ζητά από τον Τούρκο Διοικητή ανεφοδιασμό εν πλω για να έχει πλήρη φόρτο καυσίμων, αποσπάται και πλέει προς Ιταλία. Αγκυροβολεί στο FIUMICINO της Ρώμης. O αιφνιδιασμός είναι πλήρης και εκδηλώνονται κινήσεις πανικού από το καθεστώς. Ο Πρέσβης της Ελλάδος στη Ρώμη και Αξιωματικοί του Στρατηγείου της Νεαπόλεως σπεύδουν με την ελπίδα να μεταπείσουν τον Κυβερνήτη και να περισώσουν τα προσχήματα. Μάταιος κόπος. Ο Κυβερνήτης και 31 μέλη του πληρώματος αποβιβάζονται και ζητούν πολιτικό άσυλο. Ο Αντιπλοίαρχος Νίκος Παππάς δίνει συνέντευξη σε όλα τα διεθνή μέσα ενημέρωσης και τα δίκτυα τηλεοράσεως. Και: • Καταγγέλει ότι Έλληνες Αξιωματικοί έχουν συλληφθεί και βασανίζονται στην ΕΣΑ.

• Καταγγέλει ότι οι Ε.Δ. δεν συντάσσονται με τους πραξικοπηματίες, καταρρίπτοντας το μύθο ότι οι Ε.Δ. στηρίζουν το καθεστώς. Είναι ενδεικτικά τα σκίτσα και τα πρωτοσέλιδα της εποχής που είναι αναρτημένα στο καρρέ των Αξιωματικών του Α/Τ «ΒΕΛΟΣ» και είναι χαρακτηριστικό το σκίτσο με το άγαλμα του Παπαδόπουλου που γκρεμίζεται από το «ΒΕΛΟΣ». Ο εξωτερικός παράγων και το ΝΑΤΟ ασκούν έντονες πιέσεις. Σταματούν οι συλλήψεις και στις 22 Αυγούστου 1973-μετά ένα ψευτοδημοψήφισμα-δίνεται Γενική Αμνηστία. Αποφυλάκιση των συλληφθέντων και μαζί με αυτούς αποφυλακίζονται εκατοντάδες πολιτικοί κρατούμενοι. Στις 4 Σεπτεμβρίου περνάμε στις εγκαταστάσεις της Ναυτικής Σχολής Πολέμου, στο Βοτανικό, πειθαρχικό με το ερώτημα της Αποτάξεως. Σε μια αίθουσα οι Μάχιμοι και σε άλλη οι Μηχανικοί. Απόταξη «παμψηφεί» η ετυμηγορία, στέρηση του βαθμού και μετάπτωση στην κατηγορία «Ναύτης άνευ ειδικότητος», κατακρατούν τα βιβλιάρια υγείας και για να ολοκληρωθεί η γελοιότητα μας διαγράφουν και από τον ΑΟΟΑ. Λες και όλη μας η έγνοια τότε ήταν τα οικόπεδα του ΑΟΟΑ. Θα ήθελα ειδικά να απευθυνθώ στους εν ενεργεία συναδέλφους μας. Άντρες και γυναίκες και να τους διαβεβαιώσω ότι το Κίνημα του Ναυτικού του Μαΐου του 1973, ήταν ένα πατριωτικό Κίνημα. Βασιλικοί, αντιβασιλικοί και στελέχη διαφόρων πολιτικών πεποιθήσεων, συνασπίστηκαν με μοναδικό σκοπό την αποκατάσταση της Δημοκρατικής Νομιμότητας. Το Κίνημα του Ναυτικού έμεινε μακριά από τα κομματικά δρώμενα και τη νομή της εξουσίας. Οι Αξιωματικοί του Κινήματος στη Μεταπολίτευση διατάχθηκαν να επανέλθουν στην ενεργό υπηρεσία και χρησιμοποιήθηκαν έντονα στα πρώτα δύσκολα χρόνια της Μεταπολίτευσης και μέχρι την εδραίωση της Δημοκρατίας. Το Κίνημα του Ναυτικού δεν είναι γνωστό στο ευρύ κοινό, ίσως γιατί, χωρίς να υποτιμήσω τους φοιτητικούς αγώνες της Νομικής και του Πολυτεχνείου, δεν παρήλασε με λάβαρα στη Σταδίου και το Σύνταγμα. Δεν τα χρειαζόμαστε. Προτρέπω λοιπόν τους εν ενεργεία Συναδέλφους να διατηρήσουν το πνεύμα του Κινήματος του Ναυτικού, όχι σαν επέτειο, αλλά σαν παρακαταθήκη μαζί με όλες τις άλλες παρακαταθήκες που συνιστούν τις παραδόσεις του Ναυτικού μας!! Στο Αιγαίο, στην Κύπρο και στην Ανατολική Μεσόγειο οι προκλήσεις είναι κρίσιμες και ζωηρές. Ξέρουμε ότι περνάτε δύσκολα! Σταθείτε όρθιοι και δυνατοί στα δύσκολα και εμείς θα σας καμαρώνουμε!

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στα Ποσειδώνια 2016 Παρουσίαση της έκθεσης «Πειραιάς: Το λιμάνι των τριήρων»

Για άλλη μία φορά η διοργάνωση των Ποσειδωνίων 2016 στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία επιβεβαιώνοντας την κομβική της θέση στον παγκόσμιο χάρτη της ναυτιλιακής βιομηχανίας. Περισσότεροι από 20.000 επισκέπτες ήρθαν στη φετινή έκθεση και συμμετείχαν πάνω από 1.800 εκθέτες από 89 χώρες ανάμεσά τους οι μεγαλύτερες ναυπηγικές δυνάμεις της ναυτιλίας.

14 Περιπλους

Τ

ην έκθεση εγκαινίασε ο πρωθυπουργός της χώρας κος Αλέξης Τσίπρας, ενώ στα εγκαίνια παρευρέθησαν ο Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής κος. Θοδωρής Δρίτσας, ο Αρχηγός της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης κος. Κυριάκος Μητσοτάκης, ο Πρόεδρος της Ένωσης Κεντρώων κος. Βασίλειος Λεβέντης, βουλευτές, ευρωβουλευτές, πολιτειακοί άρχοντες, η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος και φυσικά όλα τα κορυφαία ονόματα και στελέχη της ελληνικής και παγκόσμιας ναυτιλιακής κοινότητας. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, ύστερα από πρόσκληση των διοργανωτών, έλαβε μέρος στα φετινά Ποσειδώνια που πραγματοποιήθηκαν στον εκθεσιακό χώρο του Metropolitan Expo στο χώρο του αεροδρομίου Αθηνών στα Σπάτα 6-10 Ιουνίου με την παρουσίαση της έκθεσης «Πειραιάς: Το λιμάνι των τριήρων». Η περιοδική έκθεση ήταν συμπαραγωγή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και της ερευνητικής ομάδας Zea Harbour Project του Πανεπιστήμιου της Κοπεγχάγης. Αποτέλεσε την συμβολή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στους εορτασμούς για την Ευρωπαϊκή Ημέρα Θάλασσας 28-31 Μαΐου 2015, όπου τιμώμενη

πόλη-λιμάνι της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν ο Πειραιάς. Τα εγκαίνιά της πραγματοποιήθηκαν στις 27 Μαΐου 2015 και παρέμεινε ανοικτή μέχρι την Παρασκευή 22 Απριλίου 2016, ύστερα από πολλές παρατάσεις, λόγω της μεγάλης ανταπόκρισης που είχε στο κοινό. Με τις κατάλληλες προσαρμογές η έκθεση παρουσιάστηκε με επιτυχία στον κεντρικό διάδρομο του Metropolitan Expo. Σε καλαίσθητες κατασκευές που παρέπεμπαν σε κατάρτια πλοίων και με τον κατάλληλο φωτισμό, αναρτήθηκαν τα κείμενα και το εποπτικό υλικό. Μαζί με το εξαιρετικής λεπτομέρειας μοντέλο της τριήρους «Ολυμπιάς», τις μακέτες των κτιρίων των νεωσοίκων και της περίφημης Σκευοθήκης του Φίλωνος μεταφέρθηκε στους πολυάριθμους, διεθνείς επισκέπτες των Ποσειδωνίων η εικόνα του αρχαίου λιμανιού, όπου ναυλοχούσε ο στόλος της Αθήνας του 5ου και 4ου αι. π.Χ., της ναυτικής υπερδύναμης που επέτρεψε την ανάπτυξη του κλασικού ελληνικού πολιτισμού και της πρώτης στην παγκόσμια ιστορία Δημοκρατίας. Παράλληλα, στους επισκέπτες της έκθεσης διενεμήθησαν το περιοδικό του Μουσείου «Περίπλους της Ναυτικής Ιστορίας» που ήταν αφιερωμένο στα Ποσειδώνια και ο δίγλωσσος κατάλογος της έκθεσης.

Περιπλους 15

Ποσειδώνια 2016 • Παρουσίαση της έκθεσης του ΝΜΕ «Πειραιάς: Το λιμάνι των τριήρων»

16 Περιπλους

Ποσειδώνια 2016 • Παρουσίαση της έκθεσης του ΝΜΕ «Πειραιάς: Το λιμάνι των τριήρων»

Περιπλους 17

Ποσειδώνια 2016 • Παρουσίαση της έκθεσης του ΝΜΕ «Πειραιάς: Το λιμάνι των τριήρων»

Ποσειδώνια 2016 • Παρουσίαση της έκθεσης του ΝΜΕ «Πειραιάς: Το λιμάνι των τριήρων»

1 1. Στιγμιότυπο από την επίσκεψη του Πρωθυπουργού κου Αλέξη Τσίπρα και του Υπουργού Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής κου Θοδωρή Δρίτσα στο περίπτερο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στην έκθεση των Ποσειδωνίων 2016.

2. Μπροστά από το περίπτερο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στην έκθεση των Ποσειδωνίων 2016 φωτογραφίζονται ο κος Σπύρος Σπυρίδων, πρώην Γ. Γ. Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου, η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ο κος Τάκης Χατζηπέρος Αντιπεριφερειάρχης Νήσων και ο κος Ανδρέας Ποταμιάνος, Επίτιμος Πρόεδρος της Ένωσης Επιβατηγών Πλοίων. 3. Μπροστά από το περίπτερο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στην έκθεση των Ποσειδωνίων 2016 φωτογραφίζεται ο Α/ΓΕΝ Αντιναύαρχος κος Γεώργιος Γιακουμάκης ΠΝ πλαισιωμένος από την Πρόεδρο του ΝΜΕ και τον Αντιναύαρχο (Ο) κο Δημήτριο Μπαλόπουλο ΠΝ(εα), μέλος του ΝΜΕ. 4. Ο ιδρυτής και Πρόεδρος της Εκθέσεις Ποσειδώνια Α.Ε. κος Θεμιστοκλής Βώκος με την Πρόεδρο του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

3

18 Περιπλους

2

4

2

4

3 1. Στιγμιότυπο από την επίσκεψη του Προεδρείου της Ε.Ε.Ε. στην έκθεση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Από αριστερά: Αναστάσιος Παπαγιαννόπουλος, Γεώργιος Πατέρας, Μελίνα Τραυλού, Παναγιώτης Λασκαρίδης, Θεόδωρος Βενιάμης Πρόεδρος, Φώτης Καραμήτσος Δ/ ντής, Γεν. Δ/νση Μεταφορών της Ε.Ε., Ιωάννης Λύρας, Δημήτρης Μανιός. 2. Διακρίνονται από αριστερά ο Αντιναύαρχος (Ο) ΠΝεα κος Δημήτρης Μπαλόπουλος, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, ο Γερουσιαστής του Rhodes Island των ΗΠΑ κος Λεωνίδας Ραπτάκης και ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης. 3. Από αριστερά ο κος Σπύρος Ραδίτσας, ο κος Πάνος Μηνόγιαννης μέλη του ΔΣ της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, ο Πρόεδρος κος Μαρίνος Τσάμης και ο κος Χρήστος Γερασίμου. 4. Το περίπτερο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κατά την επίσημη τελετή των εγκαινίων επισκέφθηκαν μεταξύ άλλων ο Δήμαρχος Πειραιώς κος Γιάννης Μώραλης, ο Δήμαρχος Περάματος κος Γιάννης Λαγουδάκης και ο εφοπλιστής, Πρόεδρος του Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος» καπετάν Παναγιώτης Τσάκος. Περιπλους 19

Ποσειδώνια 2016 • Παρουσίαση της έκθεσης του ΝΜΕ «Πειραιάς: Το λιμάνι των τριήρων»

1

20 Περιπλους

Ποσειδώνια 2016 • Παρουσίαση της έκθεσης του ΝΜΕ «Πειραιάς: Το λιμάνι των τριήρων»

Ποσειδώνια 2016

ΕΤΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ Β΄ Διεθνές Διεπιστημονικό Συνέδριο με θέμα:

«Ηθικές Αξίες, Κοινωνία & Επιστημονική Έρευνα» 12-14 Νοεμβρίου 2016 Υπό την Αιγίδα του Τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς Η τελετή έναρξης των εργασιών του Συνεδρίου θα πραγματοποιηθεί στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος το Σάββατο 12 Νοεμβρίου 2016 και ώρα 10:00 π.μ. Παράλληλα στο χώρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος θα παρουσιαστεί έκθεση σπάνιων αριστοτελικών εκδόσεων της Ιστορικής Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Οι εργασίες του Συνεδρίου θα πραγματοποιηθούν στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, στον Πειραϊκό Σύνδεσμο και στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Το αναλυτικό πρόγραμμα συνεδρίου θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα www.koinsep-efta.gr

Με την υποστήριξη

Του Κυριάκου Κατσιμάνη w w w. k k a t s i m a n i s . g r

Η ευρωπαϊκή κρίση και η Αριστοτελική Φιλοσοφία * Στην ιερή μνήμη του Ευάγγελου Κατσιμάνη I. ΟΙ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ 1. Μια «δεύτερη Ευρώπη»

Η Ευρώπη βασίστηκε ιστορικά στις αξίες του ελληνικού και του ρωμαϊκού πολιτισμού, με τις οποίες συνυφάνθηκε στη συνέχεια η χριστιανική παράδοση. Στις πρωταρχές αυτές θεμελιώθηκε σταδιακά το ευρωπαϊκό οικοδόμημα με αποτέλεσμα η «γηραιά ήπειρος» να θεωρείται διεθνώς ότι έχει περιβληθεί το φωτοστέφανο των γενναίων ιδεών και των πολιτιστικών κατακτήσεων που προάγουν και εξευγενίζουν τον άνθρωπο. Πρόκειται για μια εξιδανικευμένη μάλλον εκδοχή της Ευρώπης, της οποίας όμως οι αξίες χειμάζονται στην εποχή μας για δύο βασικά λόγους. Κατ’ αρχάς, εξαιτίας της μετανεωτερικότητας1 που αμφισβητεί θεμελιώδη πνευματικά κεκτημένα, με τα οποία έχει ζυμωθεί η βαθύτερη ουσία του ευρωπαϊκού πολιτισμού (πρωτοκαθεδρία του λόγου έναντι του εξωλογικού στοιχείου, προσήλωση στην ιδέα της προόδου, αποδοχή των δυνατοτήτων της επιστήμης κτλ). Και κυρίως εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης2, που αποθεώνει τον οικονομικό παράγοντα και ταυτόχρονα διαστρεβλώνει την αληθινή σημασία των λέξεων, με αποτέλεσμα ιδανικά όπως η δημοκρατία, η ισότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα να αποτελούν προσχήματα για τις γεωστρατηγικές σκοποθεσίες της Νέας Τάξης3. Στην ουσία η Ευρώπη των ημερών μας είναι μια «δεύτερη Ευρώπη», η μεταλλαγμένη Ευρώπη του υλιστικού ευδαιμονισμού, της εμπορευματοποίησης των πάντων και της άνευ όρων παράδοσης στην οικονομία της αγοράς – μια Ευρώπη που έχει εγκαταλείψει την ιδιότητά της ως σημαιοφόρου της πολιτιστικής πορείας της ανθρωπότητας, έχει απεμπολήσει την «ιδρυτική» φιλοδοξία της να αποτελέσει αντίβαρο στις υπερδυνάμεις και έχει προ πολλού προσ* Ομιλία που έγινε στις 13 Ιουλίου 2016 στην Aula της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου) στο πλαίσιο των εργασιών του Παγκόσμιου Συνεδρίου με θέμα τη Φιλοσοφία του Αριστοτέλη (Αθήνα, 9-15 Ιουλίου 2016).

1 Ή, κατ’ άλλους, της ριζοσπαστικοποίησης της νεωτερικότητας, που είναι στην ουσία το ίδιο. Antony Giddens, The consequences of modernity, Polity Press, Cambridge, 1997, 51: «Δεν έχουμε κινηθεί εκείθεν της νεωτερικότητας, αλλά διερχόμαστε, ακριβώς, τη φάση της ριζοσπαστικοποίησής της».

2 Βλ. σχετικά, ό.π., 63-64, 177.

3 Η διαστρέβλωση της σημασίας ορισμένων λέξεων συστοιχεί με την καταχρηστική προσφυγή σε ορισμένες άλλες, των οποίων η χρήση γενικεύεται υπέρμετρα, βλ. Pascal Bruckner, La mélancolie démocratique (ελλ. μτφρ. Η μελαγχολική δημοκρατία, Αστάρτη, Αθήνα, 1991, 128: «Αν υπάρχει ένας όρος που έκανε κεραυνοβόλο καριέρα στα τελευταία πενήντα χρόνια σε σημείο να κακοποιείται συνεχώς και να αδειάζεται από κάθε περιεχόμενο είναι ακριβώς η λέξη ‘φασισμός’. (…) Η ελευθερία των ηρώων του Μαλρώ και του Καμύ ήταν ‘φασιστική’ (…), ο γκωλισμός σημάδευε την επιστροφή στο φασισμό, σύμφωνα με την αριστερά του 1958, τα CRS ήταν SS σύμφωνα με το γνωστό σλόγκαν, η γαλλική δημοκρατία μια απλή παραλλαγή της φαιάς πανώλους σύμφωνα με ένα διάσημο τεύχος των «Temps Modernes» του 1971, ακόμη και η γλώσσα ήταν φασιστική, αν πιστέψουμε τον Ρολαν Μπαρτ στον εναρκτήριο λόγο του στο Collège de France!». «Ο φασισμός ήταν λοιπόν οτιδήποτε αντιστεκόταν στο άμεσο καπρίτσιο των ατόμων».

22 Περιπλους

δεθεί στο άρμα των ΗΠΑ ως υπεργολάβος ή και δορυφόρος τους4. Το χειρότερο είναι ότι, εξαιτίας της απροσχημάτιστης κυριαρχίας ορισμένων κρατών-μελών, που αποσκοπούν στην οικονομική καθυπόταξη των ασθενέστερων εταίρων και την εξυπηρέτηση άλλων ανομολόγητων επιδιώξεών τους, οι ευρωπαϊκές αξίες της οικονομικής ανάπτυξης των λαών και της αλληλεγγύης σε πνεύμα ισότητας και αμοιβαίου σεβασμού εγκαταλείπονται. Τη θέση τους καταλαμβάνει η βίαιη δημοσιονομική πειθαρχία, που σε συνδυασμό με την αμείλικτη λιτότητα και την επικράτηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος καταστρέφει σταδιακά τη μεσαία τάξη, αυξάνει την ανεργία, εξουθενώνει οικονομικά τους πολίτες, υπονομεύει την κοινωνική συνοχή και απομακρύνει το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης εξαιτίας του οικονομικού και ψυχικού χάσματος που δημιουργείται ανάμεσα στους βόρειους και τους νότιους Ευρωπαίους5. Επομένως φαίνεται να διαψεύδεται το όραμα του κατ´ εξοχήν «ευρωπαϊστή» Έλληνα πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος το 1979, κατά την τελετή της επίσημης ένταξης της Ελλάδας στην (τότε) ΕΟΚ, είχε διατυπώσει την ακόλουθη ευχή: «Η Ευρώπη να οργανώσει την οικονομία γύρω από τον άνθρωπο και όχι τον άνθρωπο γύρω από την οικονομία»6.

4 Βλ. Κυριάκου Κατσιμάνη, «Οι «δύο Ευρώπες», Παρέμβαση κατά τη συζήτηση που οργάνωσε το Ελληνικό Κέντρο Ευρωπαϊκής Εταιρείας Πολιτισμού με θέμα «Η Ενωμένη Ευρώπη και οι Πολιτισμικές της Αξίες», in Ευρωπαϊκή Έκφραση, 76 (2010),18-19.

5 Χαρακτηριστικό παράδειγμα η άμεση προτεραιότητα που αποδίδει η ΕΕ στη συγκράτηση των τιμών και την κατοχύρωση του ανταγωνισμού με ταυτόχρονη απαγόρευση στα κράτη ή σε άλλες κρατικές αρχές να δανείζονται από τις εθνικές τράπεζες. Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη μέλη, για την κάλυψη των ελλειμμάτων τους, υποχρεώνονται να επιβάλλουν στους πολίτες ολοένα και σκληρότερη λιτότητα και να προσφεύγουν παράλληλα στον εξωτερικό δανεισμό. Με τον τρόπο, όμως, αυτό το εξωτερικό χρέος διογκώνεται διαρκώς, ενώ οι πολίτες καταδικάζονται σε δραματική πτωχοποίηση.

6 Βλ. Κωνσταντίνου Καραμανλή, δήλωση για την Ευρώπη (1979): http:// www.parapolitika.gr/article/361672/konstantinos-karamanlis-1979i-eyropi-na-organosei-tin-oikonomia-gyro-apo-ton-anthropo -- Εύγλωττα είναι και όσα αναφέρει σε επιστολή του προς τους κκ. Σουλτς, Βαν Ρομπέι και Μπαρόζο ο Έλληνας καθηγητής του Δικαίου της ΕΕ στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς Παναγιώτης Ι. Κανελλόπουλος, ο οποίος είχε τιμηθεί με τον τίτλο του Καθηγητή της έδρας Jean Monnet από το 1999, λόγω του ότι είχε αρμοδίως αναγνωριστεί το ερευνητικό, το διδακτικό και το συγγραφικό του έργο που ήταν αφιερωμένο στην ευρωπαϊκή ενοποιητική ιδέα: «Πώς θα δεχθούν οι φοιτητές μου όσα συνήθως τους διδάσκω για την προσπάθεια δημιουργίας πνεύματος αλληλεγγύης και υπερεθνικής ενότητας των κρατών και των λαών της Ευρώπης, όταν πολλοί επίσημοι Ευρωπαίοι κηρύττουν το μίσος και την περιφρόνηση σε βάρος της Ελλάδας και των Ελλήνων, αλλά και άλλων κρατών μελών, που παρουσιάζουν οικονομικά προβλήματα, θέτοντας (ενν. οι επίσημοι Ευρωπαίοι) πάντα το εθνικό ή πολιτικό τους συμφέρον υπεράνω του κοινοτικού; Όλοι αυτοί κατηγορούν τους λαούς των μεσογειακών κρατών μελών ότι δεν ακολουθούν τον δικό τους (ενν. τον ευρωπαϊκό) τρόπο ζωής και δράσης, ζητώντας την τιμωρία τους, (…)! Είναι δυνατόν να ακούγονται τέτοιοι ισχυρισμοί; Αυτή είναι η ουσία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης;». (http://www.protothema.gr/politics/article/237877/aksiotimoi-kyrioiproedroi-ths-ee_-ti-na-po-stoys-foithtes-moy/.).

Ραφαήλ, «Η Σχολή των Αθηνών». Νωπογραφία, 1510-1511, Βατικανό. (Λεπτομέρεια) Στο κέντρο της σύνθεσης κυριαρχούν οι μορφές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. (Πηγή: wikipediacommons)

2. Η τριπλή ένσταση και ο οικουμενικός στοχαστής

Ο Αριστοτέλης, από το άλλο μέρος, παραμένει εξαιρετικά επίκαιρος. Η μεθοδική συλλογή, κατάταξη και μελέτη δεδομένων από όλους σχεδόν τους τομείς του επιστητού στην εποχή του, η επίμονη αναζήτηση του αιτίου, η ανάδειξη της σημασίας των εμπειρικών δεδομένων για την προώθηση της επιστημονικής έρευνας, η αξιοποίηση της σωκρατικής κληρονομιάς σχετικά με τους «επακτικούς λόγους» και το «ορίζεσθαι καθόλου», δηλαδή την επαγωγική διαδικασία και τη διατύπωση γενικών ορισμών7, και η συστηματοποίηση της τυπικής λογικής κατέστησαν την επιστημολογία του Αριστοτέλη πολιτιστικό κεφάλαιο της ευρωπαϊκής σκέψης. Προπάντων όμως η επεξεργασία και η θεωρητική αξιοποίηση της ελληνικής έννοιας του μέτρου8, στην οποία θεμελιώνεται η ηθικοπολιτική διανόηση του φιλοσόφου, ανέδειξαν τη διδασκαλία του σταθερή βάση αναφοράς για την ευρωπαϊκή φιλοσοφία. Η διεθνής φιλοσοφική ορολογία (ύλη, ουσία, κατηγορία, συλλογισμός, απόδειξη, επαγωγή, αίσθηση, γένος, είδος, εντελέχεια, δύναμη κτλ.) είναι σε μεγάλο βαθμό αριστοτελική και η μεγάλη αντοχή της διδασκαλίας του στη διαδρομή των αιώνων, σε συνδυασμό με την αποδοχή και το σεβασμό που γνώρισε από διαφορετικούς λαούς και πολιτισμούς σε πολλά και διάφορα σημεία του πλανήτη, αναδεικνύουν 7Α ριστοτ., Μετ. τα Φυσ. 1078 b 27-31, «DÚo g£r ™stin ¤ tij ¨n ¢podo…h Swkr£tei dika…wj, toÚj t’ ™paktikoÝj lÒgouj kaˆ tÕ Ðr…zesqai kaqÒlou. taàta g£r ™stin ¥mfw perˆ ¢rc¾n ™pist»mhj)· –¢ll’ Ð m n Swkr£thj t¦ kaqÒlou oÙ cwrist¦ ™po…ei oÙd toÝj ÐrismoÚj· oƒ d’ ™cèrisan, kaˆ t¦ toiaàta tîn Ôntwn „dšaj proshgÒreusan».Σχετικό με το θέμα είναι το άρθρο του Κυριάκου Κατσιμάνη «Η συμβολή του Σωκράτη στην ανάπτυξη της λογικής», in Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου με θέμα «Ο Σωκράτης σήμερα», Αθήνα, 2003, 167-178.

8 Πρβλ. R.-A. Gauthier, La morale d’ Aristote, Presses Universitaires de France, Paris, 1973, 70 : «Οικεία για μακρό χρονικό διάστημα στην ελληνική σκέψη, η ιδέα του ορθής μεσότητας είχε στην εποχή του Αριστοτέλη εισβάλει σε όλους τους τομείς της ζωής και της σκέψης. Πραγματικά, τη βρίσκουμε παντού τον 5. αιώνα π.Χ.: στους νέους Ίωνες φιλοσόφους, στον Πρόδικο, που την εισάγει στη ρητορική, στους Πυθαγορείους, που την εισάγουν στα μαθηματικά, και προπάντων στους ιατρούς. Από την ιατρική περνά, με το Δημόκριτο, στην ηθική φιλοσοφία. Όταν ο Αριστοτέλης, με τη σειρά του, επικαλείται την «ορθή μεσότητα», έχει ίσως στο νου του (…) την πλατωνική θεωρία του πέρατος, αλλά εμπνέεται προπάντων από μια γενικευμένη χρήση, για να εκφράσει μια προσωπική ιδέα»

τον Αριστοτέλη χαρακτηριστικό παράδειγμα οικουμενικού στοχαστή9. Όμως πριν προχωρήσουμε, είναι απαραίτητες ορισμένες προκαταρκτικές παρατηρήσεις. Οποιαδήποτε απόπειρα να αξιοποιηθεί ο Αριστοτέλης ως οδηγός μας σε μια στοχαστική προσέγγιση της ευρωπαϊκής κρίσης θα μπορούσε να προσκρούσει σε μια τριπλή ένσταση. Πρώτα πρώτα, πώς είναι δυνατόν να μας φωτίσει για τα σημερινά δεδομένα και μάλιστα κατά τρόπο πρωθύστερο ένας κορυφαίος, έστω, φιλόσοφος του παρελθόντος που είχε ζήσει δυόμιση χιλιάδες περίπου χρόνια πριν από την εποχή μας; Έπειτα, τα δεδομένα του 4. π. Χ. αιώνα παρουσιάζουν τεράστιες διαφορές συγκρινόμενα με τα δεδομένα του δικού μας αιώνα και ο Αριστοτέλης, του οποίου ο ηθικοπολιτικός στοχασμός ήταν σε μεγάλο βαθμό επικεντρωμένος στην ελληνική πόλη των κλασικών χρόνων, θα ήταν αδύνατον να ενταχθεί στο κλίμα ενός υπερεθνικού σχηματισμού, όπως η ΕΕ στις αρχές της τρίτης μ.Χ. χιλιετίας, ο οποίος υπήρξε καρπός κοσμογονικών ιστορικών ανατροπών και πολιτιστικών ζυμώσεων. Αρκεί να θυμηθούμε πρόχειρα την κατάρρευση του αρχαίου κόσμου, το μεσαίωνα, την αναγέννηση, το διαφωτισμό, τις ανακαλύψεις, τις ένοπλες συρράξεις μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών, τη βιομηχανική επανάσταση, τη γαλλική και την οκτωβριανή επανάσταση, τους δύο παγκόσμιους πόλεμους, τον ψυχρό πόλεμο, την πτώση του τείχους του Βερολίνου και τη λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης. Αυτά όλα τα συνταρακτικά δεδομένα, που υπήρξαν η μήτρα από όπου ξεπήδησε η σημερινή Ευρώπη, ήταν τελείως άγνωστα στον Αριστοτέλη. Τέλος, ενώ ο αριστοτελισμός αντιπροσωπεύει ένα πολιτιστικό μέγεθος που τοποθετείται στο πεδίο των ιδεών, η ΕΕ είναι μια υπερκρατική οντότητα με οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές και γεωπολιτικές παραμέτρους. Άρα οι προκείμενοι δύο όροι της συγκρίσεως είναι μεταξύ τους εντελώς διαφορετικοί με αποτέλεσμα η κίνηση από τον Αριστοτέλη στην Ευρώπη και αντιστρόφως να φαίνεται ότι αποτελεί κάθε φορά μετάβαση σε άλλο γένος. Πράγμα που σημαίνει ότι θα ήταν ουτοπικό και αδιανόητο να περιμένει κανείς από τον Αριστοτέλη έτοιμες λύσεις για την ευρωπαϊκή κρίση των ημερών μας.

9 Για μια συνοπτική θεώρηση του Αριστοτέλη και της διδασκαλίας του, βλ.

W.D. Ross, Aristotle (ελλ.μτφρ.), Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος, Αθήνα, 1993, Κ.Δ. Γεωργούλη, Αριστοτέλης ο Σταγιρίτης, εκδ. Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Χαλκιδικής, Θεσσαλονίκη, 1962 .και Βασίλη Κάλφα «Αριστοτέλης» από την σειρά Οι Μεγάλοι Έλληνες, εκδόσεις SKY http://thesecretrealtruth.blogspot.com/2016/02/blog-post_4314.html Περιπλους 23

Η ευρωπαϊκή κρίση και η Αριστοτελική Φιλοσοφία Ωστόσο, οι αντιρρήσεις αυτές δεν μπορούν να αναιρέσουν το γεγονός ότι οι ιδέες ενός κορυφαίου φιλοσόφου υπηρετούν διαχρονικές ανθρώπινες άξιες, άρα έχουν τη δυνατότητα να φωτίσουν τα πνεύματα, να ανασηκώσουν τις ψυχές, να τονώσουν την πνευματική εγρήγορση, να προφυλάξουν από την αυτοεγκατάλειψη στην αμεριμνησία του τέλματος και τελικά να προσφέρουν βάσεις αναφοράς για στοχαστικές αποτιμήσεις και διαυγείς επιλογές. Ένας φιλόσοφος είναι επίκαιρος, εφόσον με τη διδασκαλία του μας οδηγεί στην αυτογνωσία, μας επιτρέπει να συνειδητοποιήσουμε την απόσταση που μας χωρίζει από το δέον και το ευκταίο, μας τονώνει την αποφασιστικότητα να αντισταθούμε στον ευτελισμό και στην ισοπέδωση, μας ενθαρρύνει να αγωνιστούμε για να περισώσουμε ό,τι μπορεί να περισωθεί και μας αποκαλύπτει ποιες δυνατότητες διανοίγονται ανάμεσα στις μυλόπετρες της ανάγκης, ώστε να αξιοποιήσουμε τα όποια περιθώρια της ελευθερίας μας για να επιβιώσουμε σε συνθήκες αξιοπρέπειας. Η αλήθεια, την οποία ένας οικουμενικός φιλόσοφος σαν τον Αριστοτέλη μάς βοηθάει να προσεγγίσουμε, κατά το μέτρο που οδηγεί στην αυτοσυνειδησία και την επίγνωση καταστάσεων, είναι ένα είδος έλλογης δράσης σε «δυνάμει» κατάσταση -- μια δυναμική παρέμβαση που ανά πάσα στιγμή μπορεί να εκδηλωθεί10. Βέβαια, η κατάκτηση της αλήθειας μπορεί να απαιτεί εκ μέρους μας μόχθο, να μας θέτει ενώπιον των ευθυνών μας, να μας τρομάζει ή και να μας πληγώνει. Όμως αυτά όλα δεν είναι επαρκής αιτία για να εγκαταλείψουμε την αναζήτησή της. Πιστεύουμε, λοιπόν, πως η διαχρονική εμβέλεια των θεωρήσεων του Αριστοτέλη θα μας επιτρέψει να προσεγγίσουμε στοχαστικά ορισμένες καίριες πτυχές της κρίσης, από την οποία ταλαιπωρείται σήμερα η Ευρώπη11.

Πάνω: O αρχαιολογικός χώρος του Λυκείου του Αριστοτέλη στην Αθήνα. (Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ) Κάτω: Άποψη του αρχαιολογικού χώρου του Νυμφαίου στη θέση Ισβόρια στην Νάουσα, όπου λειτούργησε η Σχολή του Αριστοτέλη και δίδαξε ο σπουδαίος φιλόσοφος τον Μέγα Αλέξανδρο.

ΙΙ. Η ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΙΚΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΤΡΕΒΛΩΣΕΙΣ 1. Το ιδεώδες της υλικής ευμάρειας

Ακατανίκητη έλξη στις σύγχρονες ευρωπαϊκές κοινωνίες ασκεί το ιδεώδες της υλικής ευμάρειας που ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τη σημερινή κρίση, Ο Αριστοτέλης, ο οποίος αποδέχεται τη λελογισμένη 10 Βλ. και Κυριάκου Κατσιμάνη, «Ο Αριστοτελισμός ως ανάχωμα στις στρεβλώσεις της παγκοσμιοποίησης». Ανακοίνωση στο πλαίσιο του 35ου Ετήσιου Συνεδρίου της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων (6-8 Νοεμβρίου 2008), in Αριστοτέλης, Kορυφαίος διδάσκαλος και στοχαστής, Ελληνοεκδοτική, Αθήνα, 2009, 259-271. Το θέμα της φιλοσοφίας ως δυναμικής παρέμβασης αναπτύσσεται και στα παρακάτω άρθρα του ίδιου: α) «Η επιστροφή της Φιλοσοφίας. Με αφορμή το 23ο Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας», διάλεξη που δόθηκε στο Σύλλογο των Αθηναίων, στο: https:// docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbW Fpbnxra2F0c2ltYW5pc2dyfGd4OjYzMmFkZDE2NTE2MmY2M2M και β) «Μπορεί άραγε η Φιλοσοφία να ‘αλλάξει’ τον κόσμο;». Ανακοίνωση στο Πρώτο Παγκόσμιο Ολυμπιακό Συνέδριο Φιλοσοφίας (Σπέτσες, 28/6 2/7 2004), in K. Βουδούρη - Ευαγγ. Μαραγγιανού, Φιλοσοφία, ανταγωνιστικότητα και αγαθός βίος», εκδ. Ιωνία, Αθήνα, 2004-2005, 81-87.

11 Ποιος φοβάται τη φιλοσοφία; Σε ειδικό αφιέρωμα με τον τίτλο «Φιλοσοφία και οικονομικά» του φιλοσοφικού περιοδικού Cogito διαβάζουμε τα εξής: γνωστός Αμερικανός οικονομολόγος είχε δηλώσει παλαιότερα μεταξύ σοβαρού και αστείου ότι, στη σκέψη και μόνο πως η φιλοσοφία επιβάλλεται να εισαχθεί στην επιστήμη της οικονομίας, θυμάται τον Goering, ο οποίος, όταν άκουγε τη λέξη ‘κουλτούρα’, τραβούσε το περίστροφό του! Και τον θυμάται, επειδή η φιλοσοφία, κατά τη γνώμη του, συσκοτίζει τη σκέψη του οικονομολόγου απομακρύνοντάς την από τη μελέτη των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων και εμπλέκοντάς την σε ανούσιες και άχρηστες γενικές αναζητήσεις (σελ.29). – Επειδή, λοιπόν, παρόμοιες θέσεις εξακολουθούν να διατυπώνονται και μάλιστα με επιμονή (έστω και κατά τρόπο περισσότερο «κομψό»), ας το επαναλάβουμε για όσους δυσκολεύονται να το κατανοήσουν. Αυτό εδώ το άρθρο δεν απηχεί τις απόψεις ούτε των κοινοτικών λογιστών και γραφειοκρατών ούτε των ποικιλώνυμων τεχνοκρατών που υπηρετούν τις παγκοσμιοποιημένες «αγορές». Είναι μια φιλοσοφική προσέγγιση της ευρωπαϊκής κρίσης με σαφή αναφορά στις θεωρητικές προϋποθέσεις και τις αφετηριακές παραδοχές που σχετίζονται με την Ευρωπαϊκή Ένωση ως φορέα πολιτισμού και ως εκφραστή αξιών. Η προσέγγιση αυτή δεν βασίζεται σε έτοιμες αλήθειες και δεν θεωρεί τίποτα δεδομένο. Αντίθετα, το όλο θέμα το θέτει εξ υπαρχής --το «ξανακάνει πρόβλημα», όπως έλεγε ο Παπανούτσος-- και μάλιστα σε λειτουργική συνάφεια με την όλη ανθρώπινη κατάσταση, η οποία εμπλέκεται στη σχετική έρευνα ως μέρος του προβλήματος. Για τη λειτουργία της Φιλοσοφίας ως έρευνας αλλά και ως στάσης ζωής βλ. Κυριάκου Κατσιμάνη, α) «Οι τρεις εκφάνσεις της φιλοσοφίας και η σημασία της για τα νέο άνθρωπο», in Φιλοσοφία, “σεμινάριο 6” της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, Αθήνα, Απρίλης 1986, 12-18 και β) «Η επιστροφή της Φιλοσοφίας…», ό.π.

24 Περιπλους

απόκτηση και απόλαυση του πλούτου, θα αντέτασσε σε αυτό την ευδαιμονία, που τη θεωρεί αυτοσκοπό και τη θεμελιώνει στην ηθική προαγωγή των πολιτών μέσω της αξιοποίησης των ψυχικών αρετών τους. Ο φιλόσοφος, ειδικότερα, διακρίνει τα αγαθά σε αγαθά σχετικά με το σώμα και σε αγαθά «™n tÍ yucÍ»12. Ρεαλιστής, μετριοπαθής και προσηλωμένος στο ιδεώδες του μέτρου, όπως ήταν, όχι μόνο δεν απορρίπτει τον πλούτο, αλλά και αντικρούει την άποψη όσων διατείνονται ότι η ηθική ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί χωρίς αυτόν. Ακόμη και στην περίπτωση κατά την οποία ο πλούτος δεν χρησιμοποιείται σωστά, είναι προτιμότερος από τη φτώχεια, η οποία υπονομεύει την κοινωνική συνοχή, γιατί «st£sin ™mpoie‹ kaˆ kakourg… an»13, δηλαδή οδηγεί σε εξεγέρσεις και κακουργηματικές πράξεις. Ταυτόχρονα όμως ο Αριστοτέλης μέμφεται όσους θεωρούν τον πλούτο προτιμότερο από τη σοφία και γενικότερα όσους τον έχουν αναγάγει σε υπέρτατο αγαθό, όπως, κυρίως, οι «νεωστί κεκτημένοι» -- οι νεόπλουτοι14. Ακολουθώντας στη σημείο αυτό τον Πλάτωνα, δεν θεωρεί τον πλούτο «summum bonum» και ρητώς αποδίδει αξιολογική προτεραιότητα στην πνευματική ανάπτυξη και την ηθική προαγωγή του ανθρώπου έναντι των υλικών αγαθών15. Όσοι αυτά τα ψυχικά και πνευματικά προσόντα τα διαθέτουν σε μεγάλο βαθμό, 12 Πολιτ. 1323 a 24-27, «æj ¢lhqîj g¦r prÒj ge m…an dia…resin oÙdeˆj ¢mfisbht»seien ¨n æj oÙ, triîn oÙsîn mer…dwn, tîn te ™ktÕj kaˆ tîn ™n tù sèmati kaˆ tîn ™n tÍ yucÍ, p£nta taàta Øp£rcein to‹j makar…oij cr»».

13 Πολιτ., 1265b12.

14 Ρητορική, 1391a 12-19.

15 Εκτενή και εμπεριστατωμένη αναφορά στις οικονομικές αντιλήψεις του Αριστοτέλη μπορεί να βρει κανείς στο κεφάλαιο «Αριστοτέλης (384-322). Ο αναλυτικός λογισμός στην οικονομική» του έργου του Αθαν. Π. Κανελλόπουλου Σύγχρονες οικονομικές σκέψεις των Αρχαίων Ελλήνων, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα, 1996. Βλ. το παραπάνω κεφάλαιο και στον ακόλουθο σύνδεσμο: http://www.ekivolos.gr/Aristotelhs,%20o%20analytikos%20logismos%20 sthn%20oikonomikh.htm

Η ευρωπαϊκή κρίση και η Αριστοτελική Φιλοσοφία τονίζει ο φιλόσοφος, ακόμη και αν ο πλούτος τους είναι περιορισμένος, είναι περισσότερο ευδαίμονες από εκείνους που κατέχουν αγαθά περισσότερα από όσα χρειάζονται, αλλά υστερούν σε ήθος και πνευματική καλλιέργεια16. Ουσιαστικά, ο Αριστοτέλης συνεχίζει την παράδοση του Πλάτωνα, που θεωρεί την ψυχή «τιμιώτατο» στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης και ακλόνητο θεμέλιο της ευδαιμονίας17, αλλά και του Δημοκρίτου, σύμφωνα με τον οποίο η ευδαιμονία δεν εξαρτάται ούτε από τα κοπάδια των ζώων που διαθέτει κανείς ούτε από το χρυσάφι, αλλά είναι υπόθεση της ψυχής, αφού ο τόπος κατοικίας της ευδαιμονίας είναι, ακριβώς, η ψυχή18. Τι είναι όμως ευδαιμονία; Είναι η έλλογη εκείνη ψυχική ενέργεια που παρουσιάζει τη μεγαλύτερη δυνατή τελειότητα. Και η μεγαλύτερη τελειότητα συντελείται σύμφωνα με τους κανόνες της τέλειας αρετής. Ευδαιμονία, διαβάζουμε στα Ηθικά Ευδήμεια, είναι η «zwÁj tele…aj ™nšrgeia kat’ ¢ret¾n tele…an»19. Όμως ο μεγάλος θεωρητικός του μέτρου προχωρεί ακόμη περισσότερο. Δεδομένου ότι η ευδαιμονία εξαρτάται από την ανεμπόδιστη άσκηση της αρετής και η αρετή, με τη σειρά της, ανάγεται στη μεσότητα, έπεται ότι η καλύτερη ζωή, σε τελευταία ανάλυση, είναι αυτή που εδράζεται στη μεσότητα20. Μάλιστα ο Αριστοτέλης, πιστός μαθητής του Πλάτωνα, θεωρεί απαραίτητη προϋπόθεση για την οργάνωση ενός ορθού πολιτεύματος τη διάπλαση χρηστών πολιτών και γι’ αυτό παραγγέλλει ότι πρώτιστο καθήκον του αγαθού νομοθέτη είναι η μέριμνα για την ηθική διαπαιδαγώγηση των πολιτών21. Ουσιαστικά, ο φιλόσοφος θεωρεί την εύρυθμη λειτουργία της πόλης μεγέθυνση της ατομικής ηθικής, όπως την είχε εκθέσει στα Ηθικά Νικομάχεια. -- Επομένως στην Ευρώπη, που από την Αναγέννηση και κυρίως από το Διαφωτισμό και μετά θα τοποθετήσει τον άνθρωπο στη θέση του Θεού, θα αποκαταστήσει φιλοσοφικά το «κακό»22 και σταδιακά θα αναγάγει τα υλικά αγαθά σε ιδεώδες βίου23 με αποτέλεσμα τις στρεβλώσεις και τις εκτροπές των ημερών μας, ο Αριστοτέλης στέλνει το ακόλουθο ανατρεπτικό μήνυμα: τα «™n tÍ yucÍ» αγαθά υπερέχουν αξιολογικά έναντι των υλικών, γιατί σε αυτά ακριβώς θεμελιώνεται η ευδαιμονία.

16 Π ολιτ., 1323 b, 1-6. «... kaˆ tÕ zÁn eÙdaimÒnwj, e‡t’ ™n tù ca…rein ™stˆn e‡t’ ™n ¢retÍ to‹j ¢nqrèpoij e‡t’ ™n ¢mfo‹n, Óti m©llon Øp£rcei to‹j tÕ Ãqoj m n kaˆ t¾n di£noian kekosmhmšnoij e„j Øperbol»n, perˆ d t¾n œxw ktÁsin tîn ¢gaqîn metri£zousin, À to‹j ™ke‹na m n kekthmšnoij ple…w tîn crhs…mwn, ™n d toÚtoij ™lle…pousin».

17 Κυριάκου Κατσιμάνη, Ο αγώνας για την αρετή. Συμβολή στην ερμηνεία της πλατωνικής ηθικής, Αθήνα, 1976.

18 «EÙdaimon…h oÙk ™n bosk»masin o„ke‹ oÙd ™n crusîi. yuc¾ o„kht»rion da…monoj». Diels-Kranz, Die Fragmente der Vorsokratiker, 68B171, 1-3.

19 1 219a38-39.

20 Π ολιτ., 1295 a 35-38: «e„ g¦r kalîj ™n to‹j ‘Hqiko‹j e‡rhtai tÕ tÕn eÙda…mona b…on e nai tÕn kat’ ¢ret¾n ¢nempÒdiston, mesÒthta d t¾n ¢ret»n, tÕn mšson ¢nagka‹on e nai b…on bšltiston».

21 Ηθ. Νικομ.,1103 b 2-8. Πρβλ. και 1104 b 3-13. Κυριάκου Κατσιμάνη, Πλάτων και Αριστοτέλης. Φιλοσοφική ερμηνεία επιλεγμένων κειμένων, Gutenberg, 2001, 180-181 και 192-193. και Μαρίας Βενετή, Η «πόλις» ως πραγμάτωση του αγαθού κατά τον Αριστοτέλη, στο http://www.huffingtonpost.gr/ maria-veneti/-_6433_b_10853000.html 22 Βλέπε σχετικά, Κυριάκου Κατσιμάνη, «Ιστορικότητα και ιδέα του ανθρώπου στην ευρωπαϊκή σκέψη. Από την υπέρτατη καταξίωση στις απαρχές της «ύβρεως». Διάλεξη στην Εταιρεία Φίλων Παναγιώτη Κανελλόπουλου, in Επιστημονική Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ΛΘ΄(2007-2008), 2008, 381- 404.

23 Χαρακτηριστικά για την αποθέωση του υλικού κέρδους είναι όσα αναφέρουν ο Μαρξ και ο Ένγκελς σχετικά με την αστική τάξη στο Κομμουνιστικό μανιφέστο, προσαρμόζοντάς τα βέβαια στις πολιτικές σκοποθεσίες τους: «Τους πολύπλοκους και ποικίλους φεουδαρχικούς δεσμούς που ένωναν το άτομο με το φυσικό κυρίαρχό του τους έσπασε ανελέητα και δεν άφησε άλλο δεσμό να επιβιώσει, στη σχέση ανθρώπου με άνθρωπο, παρά μόνο το καθαρό συμφέρον, την ψυχρή πληρωμή σε μετρητά. Τα ιερά ρίγη των ευσεβών εξάρσεων, του ιπποτικού ενθουσιασμού και της μικροαστικής συναισθηματικότητας τα έπνιξε στα παγωμένα νερά του εγωιστικού υπολογισμού...Τη μεταμφιεσμένη κάτω από τις θρησκευτικές και τις πολιτικές αυταπάτες εκμετάλλευση την αντικατέστησε με την ανοιχτή, ξεδιάντροπη, άμεση και βίαιη εκμετάλλευση. Απογύμνωσε από το φωτοστέφανό τους όλες τις ως τότε αξιοσέβαστες δραστηριότητες, που αντιμετωπίζονταν με θρησκευτική ευλάβεια. Το γιατρό, το νομικό, τον ιερωμένο, τον ποιητή, τον επιστήμονα τους έκανε μισθωτούς στη δούλεψή της. Απέσπασε από τις οικογενειακές σχέσεις τον πέπλο της γλυκιάς συναισθηματικότητας και τις ανήγαγε σε απλές σχέσεις χρήματος…. Ό,τι ήταν προνόμιο και κεκτημένο εξανεμίζεται, ό,τι ήταν ιερό γίνεται κοσμικό και οι άνθρωποι, σε τελευταία ανάλυση, υποχρεώνονται να κοιτάξουν με ένα βλέμμα χωρίς αυταπάτες τις συνθήκες της ύπαρξής τους και των αμοιβαίων σχέσεών τους», γαλλ. μτφρ., in Jean-Jacques Chevallier, Les grandes oeuvres politiques de Machiavel à nos jours, Armand Colin, Paris, 1970, 204.

2. Η σταδιακή εξαφάνιση της μεσαίας τάξης

Η δημοσιονομική πειθαρχία και η λιτότητα, στις οποίες σήμερα υποβάλλονται περίπου εκβιαστικά τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση σε αυτά του ποσοστού ανεργίας και την καταστροφή της μεσαίας τάξης. Στους αντίποδες της κατάστασης αυτής τοποθετούνται οι πάγιες απόψεις του Αριστοτέλη. Σύμφωνα με το φιλόσοφο, κάθε πόλη συγκροτείται από τους πλούσιους, τους φτωχούς και αυτούς που βρίσκονται από οικονομική άποψη σε μια ενδιάμεση κατάσταση. Όταν αριθμητικά υπερέχουν οι πλούσιοι και οι φτωχοί, τότε τα κυρίαρχα συναισθήματα είναι η αλαζονεία των πρώτων προς τους δεύτερους και αντιστρόφως ο φθόνος των δεύτερων προς τους πρώτους24. Έτσι όμως προκύπτει η κοινωνική πόλωση κατά τον Αριστοτέλη λόγω της αφθονίας δεσποτών που καταπιέζουν και δούλων που καταπιέζονται, οπότε η κοινωνική σταθερότητα εξαφανίζεται και τη θέση της καταλαμβάνουν οι ταραχές και οι συγκρούσεις. Εκείνο που επικρατεί τελικά είναι είτε η αχαλίνωτη οχλοκρατία είτε η ασύδοτη ολιγαρχία, που η καθεμιά τους μπορεί κάλλιστα να εκτραπεί σε τυραννία25. Το αίτημα λοιπόν της μεσότητας επιβάλλει οι οικονομικά μέσοι πολίτες, που τα υλικά αγαθά τους δεν είναι ούτε μεγάλα ούτε μικρά, να είναι οι αριθμητικά περισσότεροι. Ο Αριστοτέλης δεν κουράζεται να το επαναλαμβάνει: όπου «το μέσον» αριθμητικά υπερέχει, εκεί επικρατεί κοινωνική ειρήνη, γιατί οι πόλεις είναι «¢stasiastÒterai», λόγω του ότι τα αρνητικά συναισθήματα υποχωρούν, οπότε η συμμόρφωση προς τα κελεύσματα του λόγου αποδεικνύεται ευκολότερη26. Επομένως η ελευθερία των πολιτών βασίζεται στην κοινωνική εξισορρόπηση που εξασφαλίζει την αρμονική συμβίωση σε πνεύμα «κοινότητας», δηλαδή συναισθηματικής επικοινωνίας και μέθεξης μεταξύ των πολιτών. Αλλά αυτό το επίτευγμα οικοδομείται στην κυριαρχία όσων ανήκουν οικονομικοκοινωνικά στη μέση κατηγορία, πράγμα που σημαίνει ότι, σε πολιτειακό επίπεδο, επιτυγχάνεται η ιδανική εκείνη μεσότητα, η οποία, σε επίπεδο ατομικό, αποτελεί ιδιοσυστατικό στοιχείο της αρετής ως ηθικού κατορθώματος27. Για να το πούμε πιο απλά: όπως ένας πολίτης είναι ενάρετος όταν χαρακτηρίζεται από μεσότητα παθών, κατά τρόπο ανάλογο μια πόλη είναι «ενάρετη», δηλαδή «αστασίαστος», όταν χαρακτηρίζεται από κοινωνική συνοχή και γαλήνη ακριβώς λόγω του ότι οι μέσοι πολίτες υπερέχουν αριθμητικά έναντι των πλουσίων και των φτωχών, που τοποθετούνται στα άκρα του οικονομικού φάσματος28. -- Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα σαφές μήνυμα στην παραπαίουσα Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν είναι συνηθισμένο φαινόμενο στις μέρες μας οι δρόμοι ορισμένων ευρωπαϊκών πρωτευουσών στην κυριολεξία να φλέγονται, η αιτία πρέπει να ζητηθεί, μεταξύ άλλων, στη σταδιακή συρρίκνωση μέχρις εξαφανίσεως της μεσαίας τάξης σε αρκετές κοινωνίες της ηπείρου μας.

3. Η καταστροφή της παραγωγικής βάσης ορισμένων κρατών-μελών

Η καταστροφή της παραγωγικής βάσης ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών εξαιτίας των διαφόρων «εναρμονίσεων» και της ελεύθερης κίνησης των αγαθών συνεπάγεται την οικονομική υποτέλεια των κρατών αυτών στους ισχυρότερους εταίρους, Στην αρνητική αυτή εξέλιξη ο Αριστοτέλης όχι μόνο θα αντέτασσε την οικονομική αυτάρκεια της πόλης, αλλά και θα την συνέδεε ρητά με την ποιοτικά τέλεια ζωή των πολιτών.

24 Πολιτ.,1295 b 21-23: «g…netai oân doÚlwn kaˆ despotîn pÒlij, ¢ll’ oÙk ™leuqšrwn, kaˆ tîn m n fqonoÚntwn, tîn d katafronoÚntwn».

25 Ό.π., 1295 b 39-1296 a 3: «diÒper eÙtuc…a meg…sth toÝj politeuomšnouj oÙs…an œcein mšshn kaˆ ƒkan»n, æj Ópou oƒ m n poll¦ sfÒdra kškthntai oƒ d mhqšn, À dÁmoj œscatoj g…gnetai À Ñligarc…a ¥kratoj, À turannˆj di’ ¢mfotšraj t¦j Øperbol£j».

26 Ό. π. 1296 a 7-10: «Óti d’ ¹ mšsh belt…sth, fanerÒn· mÒnh g¦r ¢stas… astoj· Ópou g¦r polÝ tÕ di¦ mšsou, ¼kista st£seij kaˆ diast£seij g…gnontai tîn politîn. kaˆ aƒ meg£lai pÒleij ¢stasiastÒterai di¦ t¾n aÙt¾n a„t…an, Óti polÝ tÕ mšson». Και ακόμη, ό.π., 1295 b 33-37: «di¦ toàto kalîj hÜxato Fwkul…dhj “poll¦ mšsoisin ¥rista· mšsoj qšlw ™n pÒlei e nai”. dÁlon ¥ra Óti kaˆ ¹ koinwn…a ¹ politik¾ ¢r… sth ¹ di¦ tîn mšswn, kaˆ t¦j toiaÚtaj ™ndšcetai eâ politeÚesqai pÒleij ™n aŒj d¾ polÝ tÕ mšson kaˆ kre‹tton», ό,π.,1295 b 33-37.

27 Κυριάκου Κατσιμάνη, Πλάτων και Αριστοτέλης…, 296-297.

28 Βλ. παραπάνω, υποσημ. 21-23. Αν, λοιπόν, ο Αριστοτέλης αντικαθιστά τη δημοκρατία με την πολιτεία, που είναι στην ουσία και αυτή δημοκρατία αλλά λιγότερο ακραία και μετριοπαθέστερη, το κάνει επειδή, ακριβώς, στην πολιτεία οι μέσοι πολίτες υπερέχουν αριθμητικά έναντι των δύο άκρων, δηλαδή των πλουσίων και των φτωχών. Κυριάκου Κατσιμάνη, ό.π. Περιπλους 25

Η ευρωπαϊκή κρίση και η Αριστοτελική Φιλοσοφία Ωστόσο, έντονες είναι και εδώ επίσης οι ποιοτικές υποδηλώσεις. Η οικονομική αυτάρκεια είναι αλληλένδετη με την ευρύτερη προαγωγή των πολιτών και σε τελευταία ανάλυση με την ευδαιμονία τους («¹ d’

™k pleiÒnwn kwmîn κοινωνία tšleioj pÒlij, ½dh p£shj œcousa pšraj tÁj aÙtarke…aj æj œpoj e„pe‹n, ginomšnh m n toà zÁn ›neken, oâsa d toà eâ zÁn»31). Μπορεί η οικονομική αυτάρκεια να μην είναι επαρκής

αιτία (causα efficiens) για την ευδαιμονία, είναι ωστόσο εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση (condicio sine qua non) για την επίτευξή της Επομένως καθίσταται προφανής η σύζευξη του «eâ zÁn» με την οικονομική αυτάρκεια. Έτσι το συμπέρασμα θα μπορούσε να είναι το ακόλουθο: χωρίς την αυτάρκεια, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, δηλαδή χωρίς την οικονομική αυτοτέλεια που συνεπάγεται την ελευθερία και την αξιοπρέπεια, δεν μπορεί το σώμα των πολιτών να προαχθεί σε ποιοτικώς ανώτερο επίπεδο ζωής και να γνωρίσει την ευδαιμονία. -- Πράγμα που σημαίνει, για να προσαρμόσουμε την έννοια της αριστοτελικής αυτάρκειας στα καθ’ ημάς, ότι η περιφρούρηση, η ενίσχυση ή και η ανασυγκρότηση της παραγωγικής βάσης των αδύναμων, κυρίως, κρατών-μελών αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την οικονομική επιβίωσή τους και την ποιότητα ζωής των πολιτών τους.

4. Το χρηματοπιστωτικό σύστημα στη θέση της αληθινής οικονομίας

Η μαρμάρινη προτομή του Αριστοτέλη ανακαλύφθηκε στις ανασκαφές του οικοπέδου του νέου Μουσείου Ακρόπολης το 2005. Είναι ρωμαϊκό αντίγραφο που έχει για πρότυπο του κάποιο χαμένο έργο της ελληνιστικής εποχής. Τέλη 1ου ή αρχές 2ος αι. μ.Χ. Μουσείο Ακρόπολης Αθηνών. Η αυτάρκεια δεν είναι απλώς οικονομική έννοια, είναι ταυτόχρονα και έννοια ηθική. Τι είναι όμως αυτάρκεια; Αρκετά διαφωτιστική για τον όρο είναι μια αναφορά του φιλοσόφου στα Πολιτικά. Σύμφωνα με αυτήν, πόλη δεν σημαίνει απλώς κατοικία στον ίδιο τόπο ούτε συμβίωση ειρηνική χωρίς τη διάπραξη αδικιών ούτε ανταλλαγή αγαθών. Βέβαια, αυτά όλα είναι απαραίτητα, γιατί, όταν δεν υπάρχουν, δεν μπορεί να υπάρξει ούτε και η πόλη, ταυτόχρονα όμως ο σκοπός ύπαρξης της τελευταίας δεν περιορίζεται και δεν εξαντλείται στα παραπάνω προαπαιτούμενα. Σκοπός της πόλης είναι η επικοινωνία μεταξύ των οικογενειών και των γενών σε συνθήκες μιας ανώτερης ποιοτικά ζωής («¹ toà eâ zÁn koinwn…a») με σκοπό την ευδαιμονία και την αυτάρκεια («zwÁj tele…aj c£rin kaˆ aÙt£rkouj»). Είναι λοιπόν χαρακτηριστικό το ότι παρά τις οικονομικές υποδηλώσεις της –αν όχι εξαιτίας των υποδηλώσεων αυτών-- η έννοια της αυτάρκειας συνδέεται στενά με τον υπέρτατο ανθρώπινο σκοπό, την ευδαιμονία, θεμέλιο της οποίας είναι, σε τελευταία ανάλυση, η αρετή. Επομένως η έννοια της αυτάρκειας λαμβάνει εμμέσως πλην σαφώς και μια σημασία ηθική29. Απερίφραστη, πάντως, οικονομική σημασία λαμβάνει ο όρος «αυτάρκεια» σε άλλο χωρίο των Πολιτικών του Αριστοτέλη. Μια πόλη είναι αυτάρκης, όταν, χάρη στην αμυντική της αυτοδυναμία, την ευνοϊκή γεωγραφική της θέση που της προσπορίζει τα απαραίτητα υλικά αγαθά και την πλήρη αξιοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της, ικανοποιεί τις υλικές ανάγκες της χωρίς να εξαρτάται από εξωτερική βοήθεια: «tÕ g¦r p£nta Øp£rcein kaˆ de‹sqai mhqenÕj αÜtarkej»30.

29 1280 b 29-35.

30 Ό.π. 1326 b26-30.

26 Περιπλους

Ξεκινώντας από τη σαφή διάκριση ανάμεσα στη χρηστική και την ανταλλακτική αξία ενός αντικειμένου, ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει τη σημασία του χρήματος ως κατά συνθήκη παράγοντα που διευκολύνει την ανταλλαγή αγαθών. Η χρηστική αξία των παπουτσιών, για παράδειγμα, είναι αυτή για την οποία κατασκευάστηκαν και αναφέρεται στη δυνατότητά μας να τα φορέσουμε. Η ανταλλακτική αξία τους έγκειται στη δυνατότητά μας να τα δώσουμε σε κάποιον που τα χρειάζεται με αντάλλαγμα ένα διαφορετικό αγαθό που αυτός το διαθέτει και εμείς το έχουμε ανάγκη32. Πώς όμως είναι δυνατόν να «ομοιογενοποιηθεί» η αξία των διαφόρων αγαθών, ώστε αυτά να είναι ανταλλάξιμα βάσει αντικειμενικών υπολογισμών; Με άλλα λόγια, πώς μπορούν αυτά να είναι «σύμμετρα»; Ο παράγοντας που επιφέρει τη συμμετρία και εξισώνει κατά κάποιο τρόπο τα ανταλλάξιμα αγαθά είναι το νόμισμα, ένα μέσο ανταλλαγής κατά συνθήκη («™x Øpoqšsewj»)33, το οποίο κατά τον Αριστοτέλη οφείλει σε αυτό ακριβώς το όνομά του, στο ότι προέρχεται από τη λέξη «νόμος», δηλαδή είναι αποτέλεσμα σύμβασης34. Το νόμισμα λοιπόν είναι κάτι σαν μέτρο, που εξισώνει τα αγαθά καθιστώντας τα «σύμμετρα» («τÕ d¾ nÒmisma ésper mštron sÚmmetra poiÁsan „s£zei»)35. Ενώ όμως ο Αριστοτέλης έχει σαφή αντίληψη της ανταλλακτικής σημασίας του χρήματος ως αντιπροσωπευτικού παράγοντα του πλούτου, φαίνεται να αγνοεί την ιδιότητά του ως αντιπροσωπευτικού παράγοντα του κεφαλαίου και μάλιστα του κεφαλαίου του παραγωγικού36. Διαβλέπει ωστόσο ευκρινέστατα τις στρεβλώσεις, στις οποίες μπορεί να οδηγήσει η υποκατάσταση του χρήματος στη θέση της παραγωγής πλούτου, αντιδιαστέλλει το «νόμισμα» από τα υλικά αγαθά37 και γενικότερα απορρίπτει διαρρήδην τη μετατροπή του μέσου σε σκοπό, Καταγγέλλει μάλιστα με χαρακτηριστική αυστηρότητα τον έντοκο δανεισμό. Είναι πολύ λογικό, τονίζει, να μισείται η «οβολοστατική», όπως τον ονομάζει, γιατί εκτρέπει το νόμισμα από τον πραγματικό προορισμό του, που είναι η διευκόλυνση των συναλλαγών και η κάρπωση κέρδους μέσω της εμπορίας υπαρκτών υλικών αγαθών. Με τον έντοκο δανεισμό, αντίθετα, κέρδος παράγει το ίδιο το χρήμα γεννώντας καινούργιο χρήμα, όπως οι γονείς γεννούν τα παιδιά τους, εξ ου και ο όρος «τόκος» από το ρήμα τίκτω, που σημαίνει γεννώ. Αλλά η απευθείας παραγωγή χρήματος

31 Πολιτ., 1252 b 27-30, πρβλ. και 1325 b 33-1327 b 15 αλλά και 1326 b 30-32.

32 Ό.π.,1257 a 6 κ. εξ.

33 Ηθ. Νικομ., 1133 b 21. Η όλη ανάπτυξη, ό.π., 1133 b 17 κ.εξ.

34 Ό.π. 1133 a 28-31: «oŒon d’ Øp£llagma tÁj cre…aj tÕ nÒmisma gšgone kat¦ sunq»khn· kaˆ di¦ toàto toÜnoma œcei nÒmisma, Óti oÙ fÚsei ¢ll¦ nÒmJ ™st…ν».

35 Ό.π. 1133b16-17.

36 Βλ. Αθαν. Κανελλόπουλου, ό.π.

37 Ο Αριστοτέλης, διαφοροποιούμενος από εκείνους που ταυτίζουν τον πλούτο με το χρήμα (Πολιτ. 1256 b. 36-37), αντιδιαστείλει ρητά τις δύο έννοιες: ο πλούτος, σύμφωνα με το φιλόσοφο, ταυτίζεται όχι με το πλήθος των νομισμάτων που κατέχει κανείς αλλά με τα πράγματα, των οποίων η αξία μετριέται σε νομίσματα (Ηθ. Νικομ., I I19, 26-27).

Η ευρωπαϊκή κρίση και η Αριστοτελική Φιλοσοφία

To πορτραίτο του Αριστοτέλη σε τοιχογραφία του νάρθηκα της Μονής Φιλανθρωπινών στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων, 1560.

Charles Laplante, Η διδασκαλία του Αλέξανδρου από τον Αριστοτέλη. Χαρακτικό από εικονογράφηση βιβλίου. Παρίσι, 1866. (Πηγή: wikipediacommons) από το χρήμα είναι κατά τον Αριστοτέλη κάτι το εντελώς αφύσικο38. Ενδιαφέρουσες είναι και οι αναλύσεις του με την ευκαιρία των απόψεων που διατυπώνονται από τους υπερασπιστές και τους επικριτές του χρήματος. Ενώ όμως εκθέτει και τις μεν και τις δε, προβάλλει εμφατικά τις θέσεις όσων αμφισβητούν το χρήμα και το χαρακτηρίζουν «ανοησία» («lÁroν»), με το επιχείρημα ότι αποτελεί καθαρή σύμβαση («nÒmoj pant£pasi»), χωρίς καμιά σχέση με τη φυσική πραγματικότητα («fÚsei d’ oÙqšn»)39. Καθιστά μάλιστα παραστατικότερο το επιχείρημα των επικριτών του χρήματος υπενθυμίζοντας μάλλον σκωπτικά την περίπτωση του μυθικού Μίδα, ο οποίος πέθανε από την πείνα, επειδή, σύμφωνα με την ευχή του, όλα όσα άγγιζε γίνονταν χρυσός – κάτι όμως εντελώς άσχετο με τις αληθινές ανάγκες του40. Το συμπέρασμα είναι ότι το συμβατικό υποκατάστατο των αγαθών δεν έχει καμιά αξία όταν δεν υπάρχει το σχετικό αντίκρισμα, δηλαδή όταν απουσιάζουν τα ίδια τα αγαθά που αυτό αντιπροσωπεύει. -- Το μήνυμα έχει ιδιαίτερη σημασία στις μέρες μας, γιατί πρωθύστερα και έμμεσα αλλά ταυτόχρονα σαφέστατα καταγγέλλει τις διάφορες στρεβλώσεις που έγιναν ευκρινέστατες λόγω της παντοδυναμίας των τραπεζών και της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος σε βάρος της αληθινής οικονομίας.

5. Η πολιτική αλλοτρίωση των πολιτών

Έχουν επανειλημμένως διατυπωθεί καταγγελίες ότι τα ευρωπαϊκά όργανα εξουσίας (επιτροπές, ομάδες εργασίας κτλ.) χαρακτηρίζονται από συγκεντρωτισμό, αδιαφάνεια και δαιδαλώδη γραφειοκρατία, που αποξενώνουν τους Ευρωπαίους πολίτες από τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων με αποτέλεσμα την πολιτική αλλοτρίωσή τους. Ορισμένοι μάλιστα μιλούν και για υπονόμευση της ίδιας της δημοκρατίας41. Ποια απάντηση στην κατάσταση που έχει διαμορφωθεί θα μπορούσαμε άραγε να αναζητήσουμε στο έργο του Αριστοτέλη; Ο φιλόσοφος όχι μόνο αποδέχεται, αλλά και θεμελιώνει θεωρητικά το κοινωνιοκρατικό ιδεώδες, από το οποίο διεπόταν η αρχαία ελληνική 38 Π ολιτ.1258 b 2-8. Ο Αριστοτέλης δεν κάνει διάκριση μεταξύ του έντοκου δανεισμού και της τοκογλυφίας, γιατί και στις δύο περιπτώσεις το κέρδος «γεννιέται» από το ίδιο το χρήμα και όχι από την πραγματική ανταλλαγή εμπορευμάτων, βλ. J. Tricot, Aristote, La Politique, Introductiion, notes et index, Librairie Philosophique J. Vrin, Paris, 1970, 65, υποσημ. 6..

39 Π ολιτ., 1257 b 10-11.

40 Ό .π.1257 b 1 κ.εξ.

41 Πρβλ. Κυριάκου Κατσιμάνη, «Ο φιλόσοφος στην εποχή της παγκοσμιοποίησης», in Φιλοσοφίας Αγώνισμα, Μελέτες προς τιμήν του Καθηγητού Κωνσταντίνου Βουδούρη, Αθήνα, 2004, 220: «Και ενώ η αντιπροσωπευτική δημοκρατία διευρύνεται και φαίνεται να κυριαρχεί, η μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων, στο εσωτερικό των πολυάριθμων και πολύπλοκα οργανωμένων σύγχρονων κοινωνιών, αποκλείεται ‘για τεχνικούς λόγους’ ολοένα και περισσότερο από τις διαδικασίες με τις οποίες λαμβάνονται καθοριστικής σημασίας αποφάσεις» και Antony Giddens, ό. π., 115: «Η φύση των νεότερων θεσμών συνδέεται στενά με μηχανισμούς πίστης σε αφηρημένα συστήματαm ειδικότερα με μηχανισμούς πίστης σε συστήματα ειδικών». Επίσης, ό π., 122-123.

πόλη42. Ο πολίτης ως άτομο δεν ήταν αποκομμένος από το σύνολο, αλλά με τις συνεχείς επαφές και τις καθημερινές συναλλαγές στο πλαίσιο του καταμερισμού της εργασίας ήταν ενσωματωμένος στη ζωή και τη λειτουργία του συνόλου, αποτελώντας οργανικό και αναπόσπαστο μέρος του. Παράλληλα ο πολίτης συνδεόταν με αναρίθμητους ψυχικούς, ηθικούς και κοινωνικούς δεσμούς με τους συμπολίτες του, αποδεχόταν έμπρακτα τις αρχές, τις αξίες και τους κανόνες που ρύθμιζαν τη συλλογική ζωή, υιοθετούσε τον αποδεκτό κώδικα κοινωνικής συμπεριφοράς και παρακολουθούσε με αδιάπτωτο ενδιαφέρον τα καθημερινά δρώμενα43. Αυτό ακριβώς σημαίνει ο αφορισμός του Αριστοτέλη, σύμφωνα με τον οποίο ο άνθρωπος είναι «fÚsei politikÕn zùon», δηλαδή ένα ον που ζει και λειτουργεί στο εσωτερικό της πόλης και βέβαια συμμετέχει ταυτόχρονα στην πολιτική ζωή με την ειδικότερη σημασία του όρου44. Δεδομένου μάλιστα ότι το καθετί προσδιορίζεται από τη λειτουργία του και η λειτουργία συναρτάται με το όλο, όχι με το μέρος, η πόλη στην οποία εντάσσεται ο πολίτης έχει αξιολογική προτεραιότητα όχι μόνο έναντι της κώμης και της οικίας, αλλά κατά μείζονα λόγο και έναντι του πολίτη ως ατόμου, γιατί μόνο στο εσωτερικό της το άτομο μπορεί να ζήσει και να αναπτύξει τη δραστηριότητά του45. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο ο πολίτης οφείλει να διαπαιδαγωγείται όχι πιστεύοντας εσφαλμένα ότι ανήκει στον εαυτό του αλλά έχοντας επίγνωση του ότι ανήκει στην πόλη, της οποίας αποτελεί «μόριον», επομένως η 42 Χαρακτηριστικές είναι οι παραινέσεις του Περικλή προς τους Αθηναίους, από τις οποίες προκύπτει ανάγλυφα η υπεροχή της πολιτικής κοινότητας έναντι του ατόμου: «™gë g¦r ¹goàmai pÒlin ple…w xÚmpasan Ñrqoumšnhn çfele‹n toÝj „diètaj À kaq’ ›kaston tîn politîn eÙpragoàsan, ¡qrÒan d sfallomšnhn. kalîj m n g¦r ferÒmenoj ¢n¾r tÕ kaq’ ˜autÕn diafqeiromšnhj tÁj patr…doj oÙd n Âsson xunapÒllutai, kakotucîn d ™n eÙtucoÚsV pollù m©llon diasózetai», Θουκ. ΙΙ, 60. 2-4.

43 Βλ. Κυριάκου Κατσιμάνη, Πρακτική φιλοσοφία και πολιτικό ήθος του Σωκράτη, Επικαιρότητα, Αθήνα, 1981,15-32.

44 Αριστοτ. Πολιτ. 1253 a 2-3. H όλη ανάπτυξη του θέματος ο.π.,1253 a κ. εξ. Βλ. και Κυριάκου Κατσιμάνη, Πλάτων και Αριστοτέλης,… 248-266.

45 Πρβλ. Πολιτ. «kaˆ prÒteron d tÍ fÚsei pÒlij À o„k…a kaˆ ›kastoj ¹mîn ™stin. ΤÕ g¦r Ólon prÒteron ¢nagka‹on e nai toà mšrouj · ¢nairoumšnou g¦r toà Ólou oÙk œstai poÝj oÙd ce…r, e„ m¾ ÐmwnÚmwj, ésper e‡ tij lšgoi t¾n liq…nhn (diafqare‹sa g¦r œstai toiaÚth), p£nta d tù œrgJ éristai kaˆ tÍ dun£mei, éste mhkšti toiaàta Ônta oÙ lektšon t¦ aÙt¦ e nai ¢ll’ Ðmènuma». Για την ερμηνεία του χωρίου αυτού, στο οποίο η έννοια της λειτουργίας φορτίζεται με υποδηλώσεις μεταφυσικές, βλ. μεταξύ άλλων και Κυριάκου Κατσιμάνη, Πάτων και Αριστοτέλης…, 261: «΄ΠrÒteron…tÍ fÚsei΄ είναι η πόλη όχι επειδή ‘προηγείται χρονικά’, αλλά επειδή υπερέχει ως προς τη φυσική τάξη λόγω του ενυπάρχοντος σκοπού σε αυτην˙ και, ακόμη, επειδή από κάθε άποψη είναι κάτι το πιο σημαντικό και το πιο πολύτιμο από ό,τι τα επιμέρους άτομα που τη συναποτελούν». (…) Και ό.π., 264: «Απόδειξη της υπεροχής του όλου έναντι του μέρους είναι το ότι, όταν καταστραφεί το όλο, τότε το μέρος – το χέρι ή το πόδι, για παράδειγμα -- δεν υπάρχει πραγματικά, υπάρχει μόνο κατ’ όνομα («ÐmwnÚmwj»). Αν το όλο κατατείνει σε ένα σκοπό, αυτό το πετυχαίνει εκπληρώνοντας ορισμένες λειτουργίες. Τις λειτουργίες όμως αυτές τις εκπληρώνει ως σύνολο: συνέχοντας, συντονίζοντας και εναρμονίζοντας τα επιμέρους στοιχεία, από τα οποία έχει συντεθεί, αξιοποιεί το καθένα από αυτά και ταυτόχρονα όλα μαζί και έτσι υπηρετεί το γενικό σκοπό, στον οποίο κατατείνει ως κάτι το ενιαίο».. Περιπλους 27

Η ευρωπαϊκή κρίση και η Αριστοτελική Φιλοσοφία

Ο Αριστοτέλης με τον Θεόφραστο και τον Στράτων. Λεπτομέρεια από τη ζωοφόρο των Προπυλαίων του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σχέδια Karl Rahl (1861). Εκτέλεση Eduard Lebiedzki (1888-1889).

φροντίδα για τον εαυτό του πρέπει να κατατείνει ουσιαστικά στη φροντίδα για το σύνόλο46. Είναι τόσο σημαντικό για τον πολίτη, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, το να εντάσσεται και να ζει στην πόλη, ώστε οποιοσδήποτε διαβιώνει εκτός αυτής λόγω του ότι, «di’ aÙt£rkeian», δεν αισθάνεται, ακριβώς, την ανάγκη να ενσωματωθεί στους κόλπους της, είναι «À qhr…on À qeÒj»47. Κρίνεται άξιος ιδιαίτερης προσοχής ο ορισμός του πολίτη κατά τον Αριστοτέλη. Ο φιλόσοφος τονίζει ότι για πολίτη μπορεί να γίνει λόγος μόνο σε σχέση με δημοκρατικά πολιτεύματα. Αντίθετα, σε καθεστώτα όπως το αριστοκρατικό και το ολιγαρχικό, πολίτες υπάρχουν απλώς κατ’ όνομα, αφού εδώ δεν θα βρει κανείς ούτε λαϊκά δικαστήρια ούτε εκκλησία του δήμου, γιατί η αληθινή εξουσία έχει ανατεθεί σε «ειδικούς»48 -- σε αγνώστων λοιπών στοιχείων γραφειοκράτες και τεχνοκράτες, όπως θα λέγαμε σήμερα. Ποιος είναι λοιπόν, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο ορισμός του πολίτη; Με λίγα λόγια, μας λέει ο φιλόσοφος, πολίτης είναι όποιος δικάζει και όποιος διαβουλεύεται και ψηφίζει για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων («pol…thj d’ ¡plîj oÙdenˆ tîn ¥llwn Ðr…zetai m©llon À tù metšcein kr…sewj kaˆ ¢rcÁj»)49. -- Ο πολίτης, θα έλεγε σε σύγχρονη γλώσσα ο Αριστοτέλης, δεν είναι ο παρίας ενός συστήματος, όπου διάφοροι εντεταλμένοι κοινοτικοί υπάλληλοι ή ανώτατοι κρατικοί αξιωματούχοι καταλήγουν σε αποφάσεις ερήμην όχι μόνο των λαών και των πολιτών αλλά και των ίδιων, καμιά φορά, των θεσμοθετημένων οργάνων. Πολίτης είναι αυτός που αποτελεί οργανικό και αναπόσπαστο μέρος ενός συνόλου, στο εσωτερικό του οποίου λειτουργεί, ενεργεί και δραστηριοποιείται -αυτός, σε τελευταία ανάλυση, ο οποίος, στο ποσοστό που του αναλογεί, παίρνει με δημοκρατικές διαδικασίες την τύχη του στα χέρια του.

ΙΙΙ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 1. «Ενδέχεται και άλλως έχειν». Ο κίνδυνος της καταγγελτικής μεμψιμοιρίας

Ωστόσο, αντιπαρατάσσοντας τις θέσεις του φιλοσόφου στα ευρωπαϊκά αδιέξοδα των ημερών μας, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ο Αριστοτέλης, εκεί όπου δεν επιβάλλεται η λογική αναγκαιότητα της απόδειξης, υιοθετεί την αρχή «p£nta…™ndšcetai kaˆ ¥llwj œcein»50, που σημαίνει ότι τα πράγματα μπορεί να είναι και διαφορετικά, επομένως δεν αποκλείεται να υπάρχει και μια άλλη όψη 46 Ό .π.1337a 26-32.

47 Ό.π. ,1253 a 27-29. Πρβλ και ό.π.1253 a 3-4: «kaˆ Ð ¥polij di¦ fÚsin kaˆ oÙ di¦ tÚchn ½toi faàlÒj ™stin, À kre…ttwn À ¥nqrwpoj».

48 Ό.π., 1275 a 2-5.

49 Ό. π., 1275 a 22-23.

50 Ηθ. Νικομ.,1140 a 35

28 Περιπλους

Σελίδα από την έκδοση των Απάντων του Αριστοτέλη που κυκλοφόρησε το 1483. Βιβλιοθήκη και Μουσείο Morgan, Νέα Υόρκη. (Πηγή: http://fractalart. gr/etos-aristoteli-2/)

του νομίσματος51. Θα μας καλούσε λοιπόν να δούμε το ευρωπαϊκό πρόβλημα με μια ευρύτερη προοπτική, ώστε να μην ενδώσουμε στην εύκολη λύση της καταγγελτικής μεμψιμοιρίας. Μπορεί η ασφυκτική πίεση που ασκείται από ορισμένα κράτη-μέλη στους οικονομικώς αδύναμους εταίρους να αντιπροσωπεύει ένα άκρο και να μοιάζει με ζυγό που πρέπει κάποτε να αποτιναχτεί. Παράλληλα όμως υπάρχει και το άλλο άκρο, από το οποίο οι εξεγειρόμενοι και οι αγανακτισμένοι οφείλουν να προφυλαχτούν. Και αυτό το άλλο άκρο αντιπροσωπεύει κατ’ αρχάς την παραθεώρηση των δικών τους ευθυνών, δηλαδή της σπουδής, της απρονοησίας και της διαπραγματευτικής ενδοτικότητας, καθώς αναλάμβαναν δεσμεύσεις και υπέγραφαν συμφωνίες ωθούμενοι από το δέλεαρ βραχυπρόθεσμων ωφελημάτων και αδιαφορώντας παγερώς για τις μαθηματικώς προβλέψιμες επαχθείς συνέπειες. Και κυρίως οφείλουν οι εξεγειρόμενοι και οι αγανακτισμένοι να προφυλαχτούν από την ολίσθησή τους στη δημοσιονομική ασυδοσία και στον υπέρμετρο δανεισμό με ταυτόχρονο αναμάσημα του ανέξοδου άλλοθι «για όλα φταίνε οι άλλοι». Και εδώ ο φιλόσοφος, που θεωρητικοποίησε την έννοια του ελληνικού μέτρου και την τοποθέτησε στο κέντρο του στοχασμού του, θα αναζητούσε την έλλογη μεσότητα μεταξύ της υπερβολής και της έλλειψης, μεταξύ των καταπιεστικών δανειστών και των στυγνών τεχνοκρατών, από το ένα μέρος, και των απρόθυμων για τις 51 Εκεί όπου επιβάλλεται η αποδεικτική διαδικασία που οδηγεί με αναγκαιότητα στην επιστημονική γνώση, δεν χωρεί λογική σκέψη και «βουλεύεσθαι». Αντίθετα, όπου οι λογικές αφετηρίες μπορεί να είναι και διαφορετικές, εκεί μπορούν και τα συμπεράσματα επίσης να είναι διαφορετικά. Και αυτό, γιατί το «βουλεύεσθαι», το οποίο σταθμίζει τα διαφορετικά μεταξύ τους αφετηριακά δεδομένα, μπορεί να καταλήξει σε συμπεράσματα, που δεν είναι λογικώς αναγκαία και, άρα, υπόκεινται στη βάσανο του αντιλόγου (Ηθ. Νικομ., 1140 a 24 κ. εξ.).

Η ευρωπαϊκή κρίση και η Αριστοτελική Φιλοσοφία

Άγαλμα του Αριστοτέλη στα Στάγειρα. Έργο του γλύπτη Νικόλα.

Ρέμπραντ, Ο Αριστοτέλης μπροστά από την προτομή του Ομήρου. Ελαιογραφία, 1653. Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης.

επιβεβλημένες θυσίες και τις εύστοχες μεταρρυθμίσεις καταναλωτών, από το άλλο, οι οποίοι επιμένουν να «άδουν των οικιών αυτών εμπιμπραμένων» -- να τραγουδούν ενώ τα σπίτια τους καίγονται! Επομένως η λύτρωση των καταπιεζομένων θα μπορούσε να αναζητηθεί σε ένα είδος οικονομικής αλλά και ηθικής «σεισάχθειας», που θα τους οδηγούσε στην αυτεπίγνωση, στον αυτοέλεγχο και, ενδεχομένως, στη σταθμισμένη απόφαση για έναν εθνικά «deÚteron ploàn»52.

2. Αναζητώντας τη «φύση» και το «τέλος» της Ευρώπης

Η αριστοτελική μεσότητα δεν κατατείνει στον μέσο όρο και στη μετριότητα. Εκτός από ιδανική μεσότητα, είναι ταυτόχρονα και «ακρότητα», δηλαδή τελειότητα και αξιολογική κορύφωση53. Αυτήν ακριβώς την ιδανική μεσότητα / ακρότητα πρέπει να επιδιώξουν «με λογισμό και μ’ όνειρο» οι ηγέτες της ΕΕ αλλά και οι καταπιεζόμενοι λαοί της Ευρώπης. Η Ευρώπη οφείλει να εκπληρώσει τον ιστορικό της ρόλο με το να συγκεράσει τις σκληρές απαιτήσεις της οικονομικής πραγματικότητας, από το ένα μέρος, και το ιδεώδες της συνεργασίας των κρατών-μελών, της αμοιβαίας κατανόησης και της αλληλεγγύης, από το άλλο. Με την Ευρώπη πρέπει να ισχύσει ό,τι και με την πόλη σύμφωνα με τις αναλύσεις του Αριστοτέλη: ενώ η πόλη είναι μια μορφή κοινωνίας, ταυτόχρονα υπερέχει όλων των υπαγόμενων σε αυτήν κοινωνιών, γιατί δεν αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση επιμέρους συμφερόντων, αλλά αποβλέπει στην κατοχύρωση των συμφερόντων του συνόλου, δηλαδή στην ευδαιμονία όλων ανεξαιρέτως των πολιτών. Οφείλει επομένως η Ευρώπη να ξεπεράσει την προσήλωσή της στα συμφέροντα ορισμένων ισχυρών κρατών-μελών και να πραγματώσει το ιδεώδες του Αριστοτέλη, σύμφωνα με τον οποίο οι νομοθέτες «d… kaiÒn fasin e nai tÕ koinÍ sumfšron»54 -- υποστηρίζουν ότι δίκαιο είναι το κοινό, το γενικό συμφέρον. Και κάτι ακόμη, εξαιρετικά σημαντικό. Η Ευρώπη, ως θεματοφύλακας και σημαιοφόρος της πολιτιστικής παράδοσης, οφείλει να συνεχίσει να υπηρετεί τις αρχές του ανθρωπισμού, της ανοχής και της πολλαπλότητας έναντι των τρίτων, αλλά και να συνέλθει από την έκδηλη «πολιτιστική κόπωση» που την διακατέχει, φυλάσσοντας ταυτόχρονα ως κόρην οφθαλμού τις ελληνορωμαϊκές και τις χριστιανικές κατα52 Η περιώνυμη πλατωνική έκφραση «tÕn deÚteron ploàn ™pˆ t¾n tÁj a„t… aj z»thsin» (Φαίδων, 99 cd) χρησιμοποιείται εδώ με σαφώς ευρύτερη σημασία, προκειμένου να υποδηλωθεί η «μετά λόγου γνώσεως» ενδεχόμενη αναθεώρηση μιας ακολουθούμενης πορείας.

53 «Kat¦ m n t¾n oÙs…an kaˆ tÕn lÒgon tÕn tÕ t… Ãn e nai lšgonta mesÒthj ™stˆn ¹ ¢ret», kat¦ d tÕ ¥riston kaˆ tÕ eâ ¢krÒthj», Ηθ. Νικομ. 1107 a 6-8. Από την άποψη του τι είναι καθαυτήν –ποια είναι η ουσία της-- η αρετή, εκτός από «έξη προαιρετική», είναι και μεσότητα «προς ημάς» και μάλιστα σταθμισμένη με βάση το λόγο και σύμφωνα με τις προδιαγραφές του «φρονίμου». Αλλά από την άποψη της τελειότητας και της ποιότητας («kat¦ d tÕ ¥riston kaˆ tÕ eâ»), είναι ακρότητα, δηλαδή αξιολογική κορύφωση. Βλέπε τη σχετική ανάλυση στο βιβλίο του Κυριάκου Κατσιμάνη, Πλάτων και Αριστοτέλης,…, 229-231.

54 Ηθ. Νικομ.1160 a 13-14. Ανάπτυξη του όλου θέματος στο Κυριάκου Κατσιμάνη, Πλάτων και Αριστοτέλης..,246 -247.

30 Περιπλους

βολές της ιστορικής ιδιοπροσωπίας της, χωρίς τις οποίες κινδυνεύει ως πολιτιστική οντότητα να οδηγηθεί στην αυτοαναίρεση και την αυτοκαταστροφή της55. Πετυχαίνοντας στοχαστικά τις συνθέσεις και τις υπερβάσεις αυτές, η Ευρώπη όχι μόνο θα ξεπεράσει τη σημερινή κρίση της, αλλά και θα μπορέσει τελικά να ξαναβρεί τη «φύση» της, σύμφωνα με τη μεταφυσική ορολογία του Αριστοτέλη, δηλαδή την ουσία της --τον αληθινό εαυτό της-- η οποία ταυτίζεται με το «τέλος» της, με το σκοπό της, δηλαδή με την ολοκλήρωση και την τελειοποίησή της56. Και τότε ο καθένας από όσους εξακολουθούν να πιστεύουν στην ιδέα της Ευρώπης θα αισθάνεται δικαιωμένος, καθώς θα ξαναφέρνει τη μνήμη του --παραλλάσσοντας όμως τις λέξεις57-- την πρώτη παράγραφο των Πολεμικών Απομνημονευμάτων του στρατηγού Ντε Γκωλ: «Όλη μου τη ζωή έχω σχηματίσει μια ορισμένη ιδέα για την Ευρώπη. Μου την εμπνέει το συναίσθημα καθώς και η λογική. Το συγκινησιακό στοιχείο που υπάρχει μέσα μου φαντάζεται κατά τρόπο φυσικό την Ευρώπη, σαν την πριγκίπισσα των παραμυθιών ή τη Μαντόνα των τοιχογραφιών (…), να έχει ταχτεί για ένα έξοχο και λαμπρό πεπρωμένο. (…). Η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι Ευρώπη χωρίς μεγαλείο»58. http://www.istorikathemata.com/2016/09/blog-post_94.html http://astrosparalio.gr/uploads/pdf/europi_krisi_katsimanis.pdf http://www.antibaro.gr/article/15666 http://www.elzoni.gr/html/ent/897/ent.65897.asp 55 Η παγκοσμιοποίηση ως οικονομικοπολιτική και γεωστρατηγική πραγματικότητα και το ιδεολογικό υπόβαθρό της, η «Πολιτική ορθότητα», οδηγούν σταδιακά την Ευρώπη στη δημογραφική αλλοίωση και τη μιυσουλμανοποίηση με ταυτόχρονη «αποχριστιανοποίησή» της. Η Ευρώπη μάλιστα δείχνει να αποδέχεται παθητικά την τάση αυτή, αν δεν την υποθάλπει και δεν την ενθαρρύνει κάποτε. Εύγλωττος είναι ο σκεπτικισμός επί του προκειμένου του Philippe Nemo, συγγραφέα του πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου Qu’ est-ce que l’ Occident?, Presses Universitaires de France, Paris, 20082, ελλ. μτφρ. Τι είναι η Δύση; Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα, 2008, 162, o ο οποίος αμφισβητεί ευθέως τη δυνατότητα γόνιμου και εποικοδομητικού διαπολιτιστικού διαλόγου μεταξύ της Δύσης, που είναι προσανατολισμένη στο λόγο και στο πρόταγμα της ελευθερίας, από το ένα μέρος, και του Ισλάμ, από το άλλο, που εμφορείται από μια θεοκρατική αντίληψη για τον κόσμο και τη ζωή: «Είναι δυνατό να επιχειρήσουμε κάποια σύνθεση ανάμεσα στις αρχές του κράτους δικαίου και (…) ‘της εξουσίας του νομικού’ που ισχυρίζεται ότι αντλεί το δίκαιο από μια κορανική αποκάλυψη που δεν αντιπροσωπεύει τίποτα για μας, και την οποία άλλωστε ερμηνεύει κατά τρόπο αρκετά αυθαίρετο; Είναι άραγε εφικτή μια συμφωνία ανάμεσα στη δική μας αντίληψη για την ελευθερία και (…) τη δυνατότητα ανύψωσης στις ανώτερες σφαίρες του είναι μέσω του αποκρυφισμού, χωρίς όμως να τίθεται υπό αμφισβήτηση ούτε το γράμμα της σαρία ούτε η απολυταρχική εξουσία του Ηγεμόνα;» 56 «p©sa pÒlij fÚsei œstin, e‡per kaˆ aƒ prîtai koinwn…ai. tšloj g¦r aÛth ™ke…nwn, ¹ d fÚsij tšloj ™st…n. oŒon g¦r ›kastÒn ™sti tÁj genšsewj telesqe…shj, taÚthn fam n t¾n fÚsin e nai ˜k£stou, ésper ¢nqrèpou †ppou o„k…aj. œti tÕ oá ›neka kaˆ tÕ tšloj bšltiston ». (Πολιτ., 1252 b 30-1253 a 1). Για την ερμηνεία του χωρίου αυτού, βλ. μεταξύ άλλων. και Κυριάκου Κατσιμάνη, Πλάτων και Αριστοτέλης…, 253: «Αν η πόλη είναι ‘τέλος’, δηλαδή σκοπός, αυτό οφείλεται στο ότι τείνει προς την τελειότητα (στην πραγμάτωση της ουσίας της), που συντελείται με την ολοκλήρωση της εξελικτικής διαδικασίας, στην οποία υπόκειται. Και αν είναι ‘βέλτιστον’, η αιτία πρέπει να ζητηθεί στο ότι, ολοκληρώνοντας την ανάπτυξή της, πραγματώνει την αυτάρκεια και την ευδαιμονία, που αντιπροσωπεύουν την ουσία της. Επομένως, η πόλη είναι ‘φύσει’, γιατί με τον εξελικτικό δυναμισμό της, δηλαδή με την πορεία της προς την εκπλήρωση του σκοπού της και την επίτευξη της ουσίας της, αναπαράγει διαδικασίες που ισχύουν στα φυσικά όντα».

57 Και συγκεκριμένα, τοποθετώντας τη λέξη «Ευρώπη» στη θέση της λέξης «Γαλλία», που υπάρχει στα Απομνημονεύματα του Ντε Γκωλ.

58 Charles de Gaulle, Mémoires de guerre, tome 1, Plon, 1954.

10 Μ

Συνέδριο o Πανελλήνιο Ναυτικών Μουσείων Γαλαξείδι 6-8 Μαΐου 2016

ε μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκε το Ι΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικών Μουσείων στις 6-7-8 Μαΐου 2016 που διοργανώθηκε από το Ναυτικό Μουσείο του Γαλαξειδίου και διεξήχθη στο Ξενοδοχείο Europa Beach. Συγκεκριμένα συμμετείχαν εκπρόσωποι από τα παρακάτω Ναυτικά Μουσεία: • Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος (Ν.Π.Ι.Δ.)

• Ναυτικό Μουσείο Κρήτης (Ν.Π.Ι.Δ.)

• Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο Γαλαξειδίου (Δημοτικό) • Ιστορικό Αρχείο - Μουσείο Ύδρας (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- Γενικά Αρχεία του Κράτους) • Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης (Πέραμα) • Ναυτικό Μουσείο Άνδρου (Δημοτικό) • Ναυτικό Μουσείο Καβάλας (Δημοτικό) • Ναυτικό Μουσείο Καλύμνου (Δημοτικό) • Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου (Ν.Π.Ι.Δ.)

• Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών (Ν.Π.Ι.Δ) • Ναυτικό Μουσείο Χίου (Ν.Π.Ι.Δ) • Μουσείο Ναυτικής & Πολιτιστικής Παράδοσης Σκιάθου (νεοσύστατο) • Μουσείο Ναυπηγικών & Ναυτικών Τεχνών Αιγαίου (υπό ίδρυση). Τις εργασίες επίσης παρακολούθησαν και οι ακόλουθοι Φορείς (Πλωτά Ναυτικά Μουσεία, Ιδρύματα-Ινστιτούτα-Ναυτικές Συλλογές): - Πλωτό Ναυτικό Μουσείο-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) - Ίδρυμα Άλσους Ελληνικής Ναυτικής Παράδοσης (Ν.Π.Ι.Δ.)

- Ίδρυμα «Αικατερίνη Λασκαρίδη»-Ναυτική Συλλογή - Ίδρυμα Μαρία Τσάκος - Διεθνές Κέντρο Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης - Ινστιτούτο Ιστορίας Εμπορικής Ναυτιλίας. Εκπρόσωποι του Υπουργείου Πολιτισμού δεν παρέστησαν. Η απουσία αυτή στέρησε και το Υπουργείο από τη δυνατότητα της διά ζώσης επικοινωνίας και ανταλλαγής απόψεων με τους εκπροσώπους των Ναυτικών Μουσείων αλλά και την ενημέρωση των εκπροσώπων των Μουσείων για τον σχεδιασμό του Υπουργείου, το έργο που επιτελείται και τις προτεραιότητες που τίθενται. Οι εκπρόσωποι των ναυτικών μουσείων και ιδρυμάτων παρουσίασαν τη δράση των φορέων τους για τη διετία 2014-2015. Η ειδική θεματική του φετινού συνέδριου ήταν «Ελλη-

νικές Ναυτικές Πολιτείες 16ος-19ος αιώνας.» και στο πλαίσιο της πραγματοποιήθηκαν 16 ανακοινώσεις που απέσπασαν το ενδιαφέρον των συνέδρων και για άλλη μια φορά κατέδειξαν την σπουδαιότητα της ναυτικής μας ιστορίας. Αξιοσημείωτο ήταν το ενδιαφέρον που έδειξαν οι κάτοικοι του Γαλαξειδίου και των γύρω περιοχών οι οποίοι παρακολουθούσαν ανελλιπώς τις εργασίες του συνεδρίου. Ο σύνεδροι επίσης ξεναγήθηκαν στο Ναυτικό & Ιστορικό Μουσείο Γαλαξειδίου από την κα Μ. Κρίκου Γαλάνη και τον κ. Γεώργιο Κουρεντή, στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου από τον κ. Αναστάσιο Σκιαδά και στο Διεθνές Μνημείο της Γυναίκας του Ναυτικού από τον κ. Ευθύμιο Μητρόπουλο. Με αφορμή το συνέδριο πραγματοποιήθηκαν και παράλληλες πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Γαλαξειδίου παρουσίασε παραδοσιακούς χορούς την Παρασκευή 6 Μαΐου 2016 στο Ξενοδοχείο EUROPA BEACH) και ο Ναυταθλητικός Όμιλος Γαλαξειδίου πραγματοποίησε αγώνα ιστιοπλοΐας κούρσας το Σάββατο 7 Μαΐου 2016. Όπως έχετε ήδη ενημερωθεί από προηγούμενο δημοσίευμα το επόμενο συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων θα πραγματοποιηθεί στην Καβάλα από το τοπικό ναυτικό μουσείο το 2018. Επίσης οι διοργανωτές από το Γαλαξείδι υποσχέθηκαν να υλοποιήσουν και την έκδοση πρακτικών του Ι΄ Πανελληνίου Συνεδρίου των Ναυτικών Μουσείων. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών και με πρωτοβουλία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος που έχει την προεδρεία της συντονιστικής επιτροπής των ελληνικών ναυτικών μουσείων συντάχθηκαν το σχετικό Ψήφισμα και ένα κείμενο μνημονίου συνεργασίας που έγινε ομόφωνα αποδεκτό από όλα τα συμμετέχοντα ναυτικά μουσεία. Το μνημόνιο θέτει τις βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν την διαδικασία ανάληψης και διεξαγωγής των πανελληνίων συνεδρίων των ναυτικών μουσείων από εδώ και στο εξής. Τα συγκεκριμένα κείμενα δημοσιεύονται στον παρόν τεύχος, μαζί με την εναρκτήρια ομιλία της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κας Αναστασίας ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη.

Εναρκτήριος ομιλία Προέδρου Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Α

γαπητοί Σύνεδροι, φίλες και φίλοι. Συμπληρώνουμε φέτος 20 χρόνια από την καθιέρωση του θεσμού των ανά διετία Συνεδρίων των Ναυτικών Μουσείων της χώρας. Στο διάστημα αυτό έχουμε πραγματοποιήσει 11 συναντήσεις αντί για 12 και ο λόγος είναι σε όλους σας γνωστός, το 2012 δεν μπορέσαμε να συναντηθούμε λόγω των οικονομικών δυσχερειών και των περιορισμών που αυτές επιβάλλουν. Όπως όλοι γνωρίζετε η δημιουργία των περισσοτέρων Ναυτικών Μουσείων της χώρας δεν στηρίχθηκε σε εμπεριστατωμένες μελέτες ειδικών μουσειολόγων, ούτε βέβαια εκπονήθηκαν επιστημονικά επιχειρηματικά σχέδια (business plans) με τα οποία θα υπολογιζόταν η βιωσιμότητα των ιδρυμάτων μας. Όλοι οι ιδρυτές των Μουσείων, τα οποία εμείς σήμερα υπηρετούμε, κινήθηκαν μόνο από άδολη αγάπη για τον πολιτισμό που η θάλασσα και η ναυτιλία ανέπτυξαν σε όλες τις γωνιές της χώρας μας, όλους τους ναυτότοπους της πατρίδας και με την αγωνία ότι θα έπρεπε να περισώσουν όλα εκείνα τα στοιχεία, που υπάρχουν ακόμα και μαρτυρούν και προβάλλουν αυτόν τον πολιτισμό, πριν ο χρόνος σβήσει αυτά τα σημάδια και χαθεί η ευκαιρία συγκέντρωσής τους. Φίλες και φίλοι η ναυτική παράδοση βρίσκεται ακόμα γύρω μας. Διαιωνίζεται στα τοπικά λαϊκά τραγούδια, τα τραγούδια της θάλασσας, την ακούμε να την αφηγούνται παλιοί ναυτικοί, τη βλέπουμε στη λαϊκή ζωγραφική, τη θαυμάζουμε στα κεντήματα των μανάδων, των θυγατέρων, των νέων κοριτσιών, που περίμεναν υπομονετικά στη στεριά τον γυρισμό των συζύγων, των πατεράδων, των γιων, των αγαπημένων. Τέλος τη σεβόμαστε όταν προσκυνάμε τα εικονίσματα στα ξωκλήσια και τη βλέπουμε χαραγμένη στα ασημένια τάματα, αφιερώματα στους Αγίους. Αυτή την παράδοση προσπάθησαν να διασώσουν οι δημιουργοί των ιδρυμάτων μας, χωρίς επιστημονική μουσειολογική κατάρτιση, αλλά με αγάπη και σεβασμό στο πιο μακρόχρονο, ίσως, συνεκτικό στοιχείο της φυλής μας. Τη θαλασσινή μας επίδοση. Σήμερα, συνεχιστές εμείς, διατηρούμε την ίδια ερασιτεχνική φλόγα και αγάπη για το αντικείμενο των Μουσείων, ενώ προσπαθούμε παράλληλα να εκσυγχρονίσουμε τη θεώρησή μας για το ίδιο το Μουσείο και να το εντάξουμε μέσα στο σύγχρονο κοινωνικό περιβάλλον. Είναι το Μουσείο μηχανή μνήμης ;;; Θα μπορούσε να διατυπωθεί και έτσι, με την έννοια ότι το κάθε έκθεμα συνδέεται με ένα κομ-

μάτι της ναυτικής ιστορίας του τόπου, ή της χώρας, ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή που καλύπτει κάθε Μουσείο. Από άποψη εκθεσιακού περιεχομένου υπάρχουν διαφοροποιήσεις καθώς τα περιφερειακά Μουσεία στην πλειοψηφία τους προβάλλουν την ιστορία του τόπου που εδρεύουν ή και τις αισθητικές επιλογές και τα προσωπικά επιτεύγματα των ιδρυτών τους. Για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, που έχω την τιμή να εκπροσωπώ για 14 χρόνια ως Πρόεδρος, ο ρόλος του είναι η υπενθύμιση του ναυτικού παρελθόντος της χώρας. Στο παρελθόν αυτό περιλαμβάνεται και η διάδοση του αξεπέραστου αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και η μεταφορά της γλώσσας και των επιτευγμάτων του. Η διάδοση και η μεταφορά αυτή έγινε μέσα από τη θάλασσα. Τη θάλασσα που, όπως τώρα, έτσι και τότε, έτσι και πάντα, ενώνει τους τόπους, καθώς η επικοινωνία μέσα από αυτήν ήταν και εξακολουθεί να είναι ευκολότερη, λιγότερο επικίνδυνη και λιγότερο δαπανηρή. Το Μουσείο λοιπόν μας θυμίζει τους θαλάσσιους δρόμους μέσα από τους οποίους μετακινήθηκαν πληθυσμοί, εμπορεύματα, γνώσεις, ιδέες, γλώσσα. Στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος παρουσιάζεται επίσης η θαλασσινή επίδοση του γένους ως παράγοντας εθνικής ισχύος, στην αρχαιότητα, στο Βυζάντιο, στην Τουρκοκρατία, στην Εθνική παλιγγενεσία του 1821 και σε όλους τους πολέμους της χώρας στη διάρκεια του 20ου αιώνα, όπου το Ναυτικό των Ελλήνων συμμερίστηκε τις κακουχίες της φυλής και πρωταγωνίστησε στους απελευθερωτικούς πολέμους στους οποίους ενεπλάκη το Έθνος. Νομίζω ότι αυτός ο ορισμός και η περιγραφή του ρόλου του Μουσείου δεν είναι σύμφωνος και εναρμονισμένος με τις σύγχρονες μουσειακές αντιλήψεις. Μέχρι περίπου τη δεκαετία του 1980, το Μουσείο στη γενικότητά του εθεωρείτο χώρος εσωστρεφής, απευθυνόμενος μόνο σε λίγους. Τότε έγινε ένα μεγάλο άνοιγμα. Εμείς, όλοι οι παρόντες, όσοι υπήρχαμε εκείνη την εποχή, είχαμε περιορισμένη πρόσβαση στους οικονομικούς πόρους που θα έκαναν δυνατή την πραγματοποίηση μεγάλης κλίμακας πολιτιστικών δράσεων. Το μόνο μέσο που διαθέταμε ήταν και παραμένει ακόμα και σήμερα, η αγάπη μας για τη βαθιά ναυτική παράδοση της χώρας μας, που έχει τις ρίζες της στους πολλούς αιώνες της ιστορίας μας. Αυτό είναι το ισχυρότερο έρεισμά μας. Σίγουρα προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε ένα χώρο προσιτό

Περιπλους 33

και ανοικτό στην κοινωνία, ένα χώρο σε διαρκή διαλεκτική σχέση με τα μέλη και τους φίλους του και μέχρι κάποιου σημείου τα έχουμε καταφέρει. Κυρίες και κύριοι Έχουμε επανειλημμένα ξεκινήσει την ενημέρωσή σας με την αναφορά ότι ο θεσμός των Συνεδρίων μας οφείλεται σε πρωτοβουλία του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης και πιο συγκεκριμένα ότι ήταν έμπνευση του τότε Προέδρου του, Ναυάρχου Κώστα Μανιουδάκη (τον οποίον έχουμε τη χαρά να τον έχουμε σήμερα κοντά μας). Ο σκοπός ήταν διττός, αφ’ ενός να μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας σε μουσειολογικό επίπεδο, αφ’ ετέρου ελπίζαμε ότι ενώνοντας τις φωνές μας ίσως να γινόμαστε ακουστοί από το αρμόδιο Υπουργείο Πολιτισμού και να αισθανόμαστε κι εμείς την πατρική του φροντίδα να απαλύνει λίγες από τις πολλές μας δυσκολίες. Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι τα Ναυτικά Μουσεία εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων είναι Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου και παλεύουν μέρα με τη μέρα και μήνα με το μήνα, να πληρώσουν το προσωπικό τους, φως, νερό, τηλέφωνο, γραφική ύλη και μύριες άλλες δαπάνες που γεννά η καθημερινότητα. Παρόλο που η έννοια της ναυτοσύνης αποτελεί διαχρονικά κομβικό στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού, η μουσειακή αξιοποίησή της δεν έχει τύχει της ανάλογης προσοχής από το αρμόδιο Υπουργείο που να μεταφρασθεί σε υλική υποστήριξη. Καταλαβαίνετε πως εάν στο παρελθόν υπήρχε αυτή η κατάσταση, στους δύσκολους καιρούς που περνάμε σήμερα η όποια ανάλογη αίτηση αποκτά απαγορευτικό χαρακτήρα. Έτσι ξεκινήσαμε το 1996 την πρώτη μας συνάντηση στα Χανιά. Το πρώτο θέμα που μας απασχόλησε ήταν η διερεύνηση της δυνατότητας δημιουργίας ενός δευτεροβάθμιου διοικητικού οργάνου, υπό την μορφή της ομοσπονδίας των Ναυτικών Μουσείων με σκοπό την καλύτερη εκπροσώπηση και διεκδίκηση αιτημάτων από την Πολιτεία. Για διάφορους λόγους η συγκρότηση τυπικής ομοσπονδίας δεν κατέστη εφικτή, παρά ταύτα η καλή και φιλική διάθεση μεταξύ των εκάστοτε διοικήσεων των Ναυτικών Μουσείων έχει συμβάλει στην προώθηση συνεργασιών και κοινών δράσεων μεταξύ των ιδρυμάτων. Στα θετικά της αποτίμησης είναι θα λέγαμε η επίτευξη του συντονισμού μας στο πλαίσιο της διοργάνωσης των Πανελληνίων Συνεδρίων. Η επιδίωξη συγκρότησης ομοσπονδίας δεν παύει να ισχύει και μπορεί να επανέλθει ως εγχείρημα, όταν διαπιστωθεί ότι το όφελος θα υπερβαίνει το κόστος

σε χρήμα και χρόνο της θεσμοθέτησής της. Σε κάθε Συνέδριο, εκτός από τις κοινές εμπειρίες μας, συνηθίζαμε να εξετάζουμε και ένα κεντρικό θέμα, το οποίο ορίζαμε κάθε φορά και στο οποίο εντοπίζαμε τις ομιλίες των Συνέδρων, προσπαθώντας να αποκτήσουμε κοινό επίπεδο γνώσης πάνω σε αυτό. Επειδή το σύστημα φαινόταν να ενεργεί με εσωστρέφεια, καθώς οι ίδιοι άνθρωποι των μουσείων ανακυκλώνονταν συνεχώς και δεν υπήρχε διαλεκτική σχέση με άλλες συναφείς κατηγορίες φορέων και επαγγελμάτων, αποφασίστηκε από το 5ο Συνέδριο να ανοίξουμε τον θεσμό των Συνεδρίων των Ναυτικών Μουσείων στην ακαδημαϊκή κοινότητα και το κοινό. Έτσι από τότε μέχρι σήμερα σε κάθε Συνέδριο ορίζουμε ένα θέμα και ειδικοί επ’ αυτού αναπτύσσουν τις εισηγήσεις τους εμπλουτίζοντας τις γνώσεις όλων μας. Η διοργάνωση επιστημονικών ημερίδων στο πλαίσιο των Συνεδρίων με τη συμμετοχή πανεπιστημιακών και ερευνητών, αποκτά επιμορφωτικό και ενημερωτικό χαρακτήρα. Ερευνά επιστημονικές εξελίξεις που διευρύνουν τις ερμηνευτικές προσεγγίσεις του ναυτικού μας παρελθόντος προς νέα πεδία, όπως είναι π.χ. η παρουσίαση του ιδιαίτερου πολιτισμικού χαρακτήρα των κοινωνιών που εξαρτώνται από τη θάλασσα, που ταιριάζει απόλυτα στην περίπτωση του σημερινού Συνεδρίου μας στο Γαλαξίδι. Στο 5ο Συνέδριο του 2004 που το συνδιοργάνωσαν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και τo Ιστορικό Αρχείο - Μουσείο Ύδρας ορίσαμε το θέμα: «Εμπορική Ναυτιλία - Πολεμικό Ναυτικό: Τα ιστορικά Αρχεία». Σε συνεργασία με την αγαπητή Διευθύντρια του ΙΑΜΥ κ. Ντίνα Αδαμοπούλου (που έχουμε τη χαρά να την έχουμε και σήμερα μαζί μας) προσκλήθηκαν πολλοί Πανεπιστημιακοί της Ακαδημαϊκής κοινότητας. Το άνοιγμα είχε συντελεσθεί. Συνέπεια της εμπειρίας του 5ου Συνεδρίου ήταν σε κάθε ένα από τα λοιπά συνέδρια να παρουσιάζονται τα ειδικότερα πεπραγμένα κάθε Μουσείου και συγχρόνως να φιλοξενείται μια επιστημονική ημερίδα. Το 6ο Συνέδριο φιλοξενήθηκε στο Γαλαξίδι. Το ειδικότερο θέμα του ήταν: «Από τα πανιά στον ατμό» Όπως καταλαβαίνετε είχε να κάνει με τον αντίκτυπο που είχε στα ελληνικά ναυτικά κέντρα η τεχνολογική αλλαγή στα πλοία, με ειδική αναφορά στην περίπτωση του Γαλαξιδίου που δεν εμπιστεύτηκε τον ατμό και έτσι έχασε την αίγλη του ως ανθηρός

ναυτότοπος και τα καρνάγια του που σκάρωναν όλους τους τύπους των ιστιοφόρων εγκαταλείφθηκαν. Στο Συνέδριο αυτό καθιερώσαμε για πρώτη φορά την τριμελή συντονιστική επιτροπή των πανελληνίων Συνεδρίων των Ναυτικών Μουσείων. Μόνιμα μέλη της επιτροπής είναι οι εκάστοτε Πρόεδροι των Ναυτικών Μουσείων Ελλάδος και Κρήτης, ενώ το τρίτο μέλος είναι ο Πρόεδρος του Μουσείου που αναλαμβάνει να φιλοξενήσει το επόμενο Συνέδριο. Σκοπός της επιτροπής είναι η εύρυθμη διοργάνωση των Συνεδρίων με την παροχή κυρίως γραμματειακής και επιστημονικής υποστήριξης στον διοργανωτή φορέα. Το 2008 πήγαμε στους πρόποδες του Ολύμπου, στο Λιτόχωρο, το Ναυτικό Μουσείο του οποίου ανέλαβε να φιλοξενήσει το 7ο Συνέδριό μας. Ακούγεται παράξενο, όμως είναι γεγονός, το Λιτόχωρο παρά την ορεινή του τοποθεσία και φύση κατέχει μια σημαντική ναυτική παράδοση από την εποχή των ιστιοφόρων, την οποία το Μουσείο του αξιέπαινα προβάλλει και αναδεικνύει. Το θέμα της ημερίδας ήταν: «Η ναυτική παράδοση του Μακεδονικού χώρου και η εξέλιξή της δια μέσου των αιώνων» Αξίζει να αναφερθεί ότι εισηγητές μεταξύ άλλων πολύ αξιόλογων παραβρέθηκαν η Κα Γλύκατζη Αρβελέρ και ο κ. Παντερμανλής ο σημερινός Διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης. Το 8ο Συνέδριο, το 2010 διοργανώθηκε από το νεοσύστατο, τότε, Ναυτικό Μουσείο Ιονίου, στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς. Το ειδικότερο θέμα του ήταν: «Η συμβολή της Ιονίου Ναυτιλίας στη νεώτερη και σύγχρονη ελληνική Ιστορία» Ενδεικτικά αναφέρω ως εισηγητές την καθηγήτρια του Ιονίου Πανεπιστημίου κα Τζελίνα Χαρλαύτη και τον κ. Νικόλαο Βλασσόπουλο. Το 9ο Συνέδριο όπως προαναφέραμε πραγματοποιήθηκε το 2014 και συνδιοργανώθηκε από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και το Πλωτό Ναυτικό Μουσείο «Γεώργιος Αβέρωφ». Λόγω της φύσης του συνδιοργανωτή φορέα το θέμα της επιστημονικής του ημερίδας ήταν: «Πλοία μνημεία της ελληνικής ναυτικής παράδοσης και μουσειακή πραγματικότητα» Το συγκεκριμένο θέμα είναι στην παρούσα περίοδο τόσο επίκαιρο όσο ποτέ με το δεδομένο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναλάβει πρωτοβουλίες για τον περιορισμό της υπεραλίευσης της Μεσογείου και επιδοτεί την απόσυρση και καταστροφή των παλιών ξύλινων αλιευτικών, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων μεταξύ των υπερασπιστών της διατήρησης της παράδοσης των ξυλίνων σκαφών του τόπου μας (στους οποίους υπερασπιστές συμπεριλαμβανόμαστε όλοι μας). Ως αποτέλεσμα των διεργασιών του Συνεδρίου ήρθε η συγκρότηση ομάδας εργασίας για την προστασία και ανάδειξη των παραδοσιακών σκαφών και της ξυλοναυπηγικής τέχνης του ελληνικού χώρου. Η ομάδα επισημοποιήθηκε αργότερα με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού. Και νάμαστε πάλι στο Γαλαξίδι για το 10ο Συνέδριό μας. «Ναυτικές Πολιτείες 16ος – 19ος αιώνας». Είναι περιττό στο σημείο αυτό να αναφέρω πόσο ταιριαστό είναι το θέμα μας με την κλασικά όμορφη πόλη που μας φιλοξενεί. Είναι τόσο φανερή η επίδραση του παρελθόντος στο τοπίο που μας περιβάλλει, που δεν νομίζω πως υπάρχει λόγος να υποδείξω συγκεκριμένα σημεία για να την αντιληφθεί κάποιος. Αρκεί να παρατηρήσει τα καπετανόσπιτα της προκυμαίας, με τα κάγκελα στα μπαλκόνια να σχηματίζουν σκούνες και μπάρκα και τις πέτρινες μπίντες, ή ακόμα και τους εντοιχισμένους κρίκους δίπλα από τις πόρτες, στους οποίους κατέληγαν οι κάβοι που έδεναν το οικογενειακό σκαρί όταν ο καραβοκύρης ήταν στο σπίτι. Τα μόνα που λείπουν είναι τα άλμπουρα, που γέμιζαν τους δύο κόλπους της πόλης και λικνίζονταν ελαφρά από το κύμα, σαν καλάμια στον κάμπο, που τα φυσάει ελαφρό αεράκι. Άλμπουρα από μπρίκια και σακολέβες, από γολέτες και νάβες και μπρατσέρες , σε μια ατελείωτη ποικιλία ιστιοφοριών μέσα σε ένα απέραντο λιβάδι ομορφιάς. Λείπει ακόμα το ελαφρό σφύριγμα του μαϊστραλιού και τα κουδουνίσματα από τα ξάρτια, καθώς τα χτυπούσε το αεράκι στα άλμπουρα και στα πινά. Λείπουν και οι χτύποι από τα καρφώματα στα καρνάγια, που δεν σταματούσαν ποτέ, παρά μονάχα τη νύχτα και πολλές φορές ούτε και τότε. Χτύποι, όταν έστρωναν την καρίνα, όταν σκάρωναν τα μεσαία στραβόξυλα, όταν σανίδωναν το πέτσωμα και το κατάστρωμα, όταν χτυπούσαν τα σίδερα κατακόκκινα απ’ το καμίνι να τους δώσουν το σχήμα που θα ταίριαζε στη θέση που προορίζονταν να

καρφωθούνε, χτύποι από τις ματσόλες που συμπλήρωναν τα καλαφατίσματα, χτύποι, χτύποι. Αλλά και οσμές. Μυρουδιές από πίσσα που αλοίφανε τις γάστρες, από κανάβινους κάβους, οσμές με σπιρτάδα νέφτι από τα χρώματα και τα μίνια. Ένας ολόκληρος κόσμος στα καρνάγια που δούλευε και προετοίμαζε τα σκαριά σα νύφες, που θα παραδίνονταν στο ταξίδι, κάτω από την άγρυπνη επίβλεψη του συνετού καραβοκύρη, αφού θα είχε αφήσει την οικογένεια στη σιγουριά της στεριάς. Μια ναυτική πολιτεία το Γαλαξίδι, που ελπίζουμε να ξαναζωντανέψει μέσα από τις εισηγήσεις των εκλεκτών ομιλητών του ειδικού μας θέματος, Το κύριο θέμα των Συνεδρίων είναι η παρουσίαση των πεπραγμένων και η συζήτηση που αφορά τα προβλήματα των Ναυτικών Μουσείων, κάτι που δυστυχώς θεωρώ ότι στο παρόν συνέδριο δεν θα καταστεί εφικτό, λόγω του ότι οι εισηγήσεις της ειδικής θεματικής καταλαμβάνουν το περισσότερο χρόνο. Στα προηγούμενα συνέδρια οι εισηγήσεων της ειδικής θεματικής δεν ξεπερνούσαν τις 8. Στο Ψήφισμα που θα εκδοθεί στο τέλος του φετινού μας συνεδρίου θα συμπεριληφθεί παράγραφος που με σαφήνεια θα ορίζει ότι οι εισηγήσεις της ειδικής θεματικής να είναι μέχρι 8 και πρέπει να γίνονται από εξειδικευμένους επιστήμονες ή ερευνητές ή ειδικούς. Κυρίες και κύριοι. Έχοντας διατρέξει εν τάχει την ιστορία των Συνεδρίων μας τα τελευταία 20 χρόνια, μπορούμε τώρα να επιχειρήσουμε έναν απολογισμό και να αναρωτηθούμε ποια ήταν τα αποτελέσματα αυτών των συναντήσεων και εάν ο θεσμός τους κατάφερε τουλάχιστον να προαγάγει το επίπεδο συνεργασίας των ιδρυμάτων μας. Η απάντηση είναι αναμφίβολα θετική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης. Οι περισσότεροι από εσάς δεν είχατε ζήσει την περίοδο προ του 1996 έχοντας κάποια επαφή με τα τότε υπάρχοντα Ναυτικά Μουσεία και επομένως δεν μπορείτε να συγκρίνετε τις δύο εποχές. Έχοντας υπάρξει στο Διοικητικό Συμβούλιο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος πριν από την έναρξη των Συνεδρίων σας αναφέρω, ότι σχεδόν δεν γνωρίζαμε την ύπαρξη των άλλων Ναυτικών Μουσείων που υπήρχαν στη χώρα και πολύ λιγότερο ξέραμε τις δραστηριότητές τους. Μόνο αν τύχαινε οι Πρόεδροι να γνωρίζονται προσωπικά υπήρχε ένα ελάχιστο επίπεδο συνεννόησης και συνεργασίας. Σήμερα, μέσω των Συνεδρίων, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι γνωρίζουμε όχι μόνο την ύπαρξη, αλλά και σημαντικό κομμάτι της συλλογής και μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων των Μουσείων, αναπτύσσοντας έτσι απόθεμα γνώσης και επικοινωνίας. Οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι σ’ αυτή την εξέλιξη ρόλο έχει παίξει και η σύγχρονη τεχνολογία επικοινωνίας μέσω του διαδικτύου. Εμείς θα συνεχίσουμε τις προσπάθειές μας διατηρώντας τη βεβαιότητα ότι προσφέρουμε υπηρεσίες πολιτισμού στις τοπικές κοινωνίες και στην πατρίδα μας γενικότερα. Θα αναζητάμε συνεχώς νέους τρόπους έκφρασης για να επαναπροσδιοριστούμε καθώς οι προσδοκίες του κοινού έχουν αλλάξει, το κοινό έρχεται στο Μουσείο για τη γνώση, την πνευματικότητα, το συναίσθημα, έρχεται για να βρεθεί με άλλους ανθρώπους, άλλες ιδέες. Όλες οι αλλαγές πρέπει να γίνονται προς όφελος του κοινού, καθώς οι οικονομικές συνθήκες δεν επιτρέπουν να ασχοληθούμε με το εξωτερικό περίβλημα. Ο πολιτισμός είναι ένα κοινό αγαθό που πρέπει όλοι να το μοιραστούμε. Τα Μουσεία επαναπροσδιορίζοντας τον ρόλο τους πρέπει να γίνουν χώροι συζήτησης και γνώσης. Κλείνω την εισήγησή μου και εύχομαι στο διήμερο Συνέδριό μας να έχουμε μια επωφελή για όλα τα συμμετέχοντα ιδρύματα ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών. Παράλληλα θα ήθελα να ευχηθώ μια ευχάριστη διαμονή, την οποία άλλωστε εγγυάται ο τόπος που μας φιλοξενεί, το Γαλαξίδι και οι φιλόξενοι οικοδεσπότες μας. Ιδιαιτέρες ευχαριστίες οφείλονται στην κα Ροδούλα Σταθάκη- Κούμαρη, στον κ. Γεώργιο Κουρεντή και στην γραμματέα κα Χρυσαφούλα Τσώνου που επωμίστηκαν το βάρος της όλης διοργάνωσης τους συνεδρίου μας. Μη ξεχνάτε ότι βρισκόμαστε σε μία από τις ωραιότερες τοποθεσίες της χώρας και το Γαλαξίδι του σήμερα, προσφέρει τη μαγεία του εξίσου αφειδώλευτα, όπως και στο παρελθόν.

Καλή επιτυχία στις εργασίες του συνεδρίου μας! Περιπλους 35

ΨΗΦΙΣΜΑ Ι΄ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ 1. Τα Πανελλήνια Συνέδρια των Ναυτικών Μουσείων αποτελούν θεσμό και ως εκ τούτου θα συνεχισθεί η ανά διετία διενέργειά τους, ανεξάρτητα των όποιων δυσκολιών εμφανίζονται.

2. Τα Ναυτικά Μουσεία θα συνεχίσουν να προσβλέπουν στην ευαισθητοποίηση του Υπουργείου Πολιτισμού, το οποίο λόγω της μη συμμετοχής εκπροσώπων του, στερήθηκε της δυνατότητας ενημέρωσής του για το μεγάλο έργο που επιτελείται, από ελάχιστο προσωπικό και πολλούς εθελοντές, που θέλουν να κρατήσουν ζωντανή τη ναυτική μας κληρονομιά και παράδοση.

3. Η δυσμενής οικονομική κατάσταση που έχει πλήξει την χώρα τα τελευταία χρόνια έχει επιδράσει δυσμενέστατα στην υποστήριξη της λειτουργίας των Ναυτικών Μουσείων, τα οποία αδυνατούν σε μεγάλο βαθμό να ανταποκριθούν ακόμη και σε στοιχειώδεις ανάγκες τους. Η οικονομική τους υποστήριξη αποτελεί ζήτημα πρώτης προτεραιότητας, καθώς αποτελούν τοπικές κυψέλες παι-

δείας και ενεργών κοινών πολιτιστικών ζυμώσεων. Λαμβάνοντας υπόψη το πολιτιστικό αποτέλεσμα που προκύπτει από την λειτουργία των Ναυτικών Μουσείων, το Υπουργείο Πολιτισμού παρακαλείται να εκδηλώσει το ενδιαφέρον του μέσω και των τοπικών αυτοδιοικητικών φορέων, στους οποίους τα περισσότερα υπάγονται.

4. Όσον αφορά την επιβίωση του Κεντρικού Ναυτικού Μουσείου εθνικής εμβέλειας, που εκπροσωπεί τη χώρα σε όλους τους διεθνείς φορείς και εκδηλώσεις αναλόγου φύσεως, το Υπουργείο Πολιτισμού παρακαλείται να υποστηρίξει έμπρακτα την λειτουργία του, ώστε να αποφευχθεί η ψυχοφθόρος διαδικασία της επαιτείας χορηγιών μέσω των οποίων στοιχειωδώς καλύπτει τις ανάγκες του.

5. Η Συντονιστική Επιτροπή των Ναυτικών Μουσείων εξουσιοδοτείται να προβεί σε ενημέρωση των υπηρεσιακών οργάνων και της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού, για το έργο που επιτελείται αλλά και τα προβλήματα των φορέων μας.

1

3

2

4

1. Ο Αντιδήμαρχος Δήμου Δελφών και Πρόεδρος της Επιτροπής Ν.Ι.Μ.Γ. Αντιναύαρχος Λ.Σ. εα κος Γεώργιος Νάκος, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και ο Επίτιμος Πρόεδρος του Ν.Ι.Μ.Γ. Καθηγήτης Καρδιολογίας κος Νικόλαος Καρατζάς. 2. H Καθηγήτρια Ναυτιλιακής Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο κα Τζελίνα Χαρλαύτη. 3. Ο Δρ Ιστορίας της Ναυπηγικής κος Κώστας Δαμιανίδης. 4. Ο Καθηγητής Κλασσικής Αρχαιολογίας του Παν/μίου Κρήτης κος Πέτρος Θέμελης και η κα Α. Ψάλτη.

ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Προοίμιο Στο ΣΤ’ Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων της Ελλάδος στο Γαλαξείδι την 28η Μαΐου 2006, οι εκπρόσωποι των Ναυτικών Μουσείων, συμφώνησαν στην κατάρτιση ενός Μνημονίου Συνεργασίας, το οποίο αφορά κατ’ ουσία στον καθορισμό του πλαισίου οργάνωσης των διενεργουμένων ανά διετία Συνεδρίων των Ναυτικών Μουσείων. Μετά την πάροδο δέκα (10) ετών και λαμβάνοντας υπόψη, αφενός την αποκτηθείσα εμπειρία από τέσσερα συνέδρια που έλαβαν χώρα στο διαρρεύσαν χρονικό διάστημα, την τρέχουσα συγκυρία με όποιες αλλαγές έχει αυτή επιφέρει και την αυτονόητη ανάγκη εκσυγχρονισμού κάποιων διατάξεων ή και προσθηκών νέων και απαλοιφή κάποιων που προκαλούσαν παρερμηνείες ή δυσλειτουργίες, οι εκπρόσωποι των Ναυτικών Μουσείων στο Ι’ Συνέδριο στο Γαλαξείδι 6 έως 8 Μαίου 2016, συμφώνησαν στην τροποποίηση του ως άνω μνημονίου. Το νέο κείμενο έχει ως ακολούθως. Σύσταση Συνόδου Ναυτικών Μουσείων της Ελλάδος

1. Οι Πρόεδροι και εκπρόσωποι των Ναυτικών Μουσείων της Ελλάδος, λαμβάνοντας υπόψη την αναγκαιότητα συντονισμού των ενεργειών τους, συμφωνούν και αποδέχονται την άτυπη σύσταση Συνόδου, που εφεξής θα ονομάζεται «Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων της Ελλάδος, στο οποίο συμμετέχουν όλοι οι εκάστοτε πρόεδροι των Ναυτικών Μουσείων ή εκπρόσωποί τους.

Σκοπός

2. Σκοπός του Συνεδρίου των Ναυτικών Μουσείων της Ελλάδος είναι: α. Η από κοινού διερεύνηση των λειτουργικών προβλημάτων των Ναυτικών Μουσείων και η εξέταση δυνατοτήτων επίλυσής τους, σε πνεύμα αλληλοκατανόησης και αμοιβαίου σεβασμού β. Η ανταλλαγή εμπειριών σε θέματα που σχετίζονται με ελληνικά και ξένα μουσειολογικά προγράμματα και η προώθηση της επιστημονικής έρευνας και μελέτης σε θέματα μουσειολογικού, ιστορικού και ναυτικού περιεχομένου γ. Η σύσφιξη των σχέσεων και η δημιουργία κλίματος αγαστής συνεργασίας μεταξύ των μουσείων, με στόχο την αξιοποίηση κάθε παράγοντα, που θα συμβάλλει στην αποτελεσματική λειτουργία τους και την εκπλήρωση της αποστολής τους για προβολή και διάδοση του ναυτικού μας πολιτισμού δ. Η παρουσίαση του έργου των Ναυτικών Μουσείων και η προβολή τους στις τοπικές κοινωνίες ως φορείς του ναυτικού μας πολιτισμού.

Χρόνος και τόπος οργάνωσης Συνεδρίων

3. Το Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων της Ελλάδος θα διενεργείται ανά διετία και θα φιλοξενείται στην έδρα Ναυτικού Μουσείου που θα έχει επιλεγεί από το προηγούμενο συνέδριο.

Συντονιστική Επιτροπή Ναυτικών Μουσείων

4. Συγκροτείται Συντονιστική Επιτροπή Ναυτικών Μουσείων, η οποία θα εδρεύει στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος (έδρα Πειραιάς), αποτελούμενη από: α. Τον εκάστοτε Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος ή εκπρόσωπό του, με μέριμνα του οποίου θα συγκαλείται β. Τον εκάστοτε Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης ή εκπρόσωπό του γ. Τον Πρόεδρο του Μουσείου που είχε φιλοξενήσει το προηγούμενο συνέδριο ή εκπρόσωπό του δ. Τον Πρόεδρο του Μουσείου που θα φιλοξενήσει το επόμενο συνέδριο ή εκπρόσωπό του.

5. Η Συντονιστική Επιτροπή θα συνεδριάζει κατά περίπτωση, τουλάχιστον όμως μια φορά τον χρόνο.

6. Σκοπός της Συντονιστικής Επιτροπής, είναι η προώθηση των αιτημάτων των Ναυτικών Μουσείων με αλληλογραφία ή προσωπικές επαφές ή με κάθε πρόσφορο μέσο και τρόπο, στους καθ’ύλη αρμοδίους φορείς (κρατικούς ή και ιδιωτικούς), οι οποίοι είναι σε θέση να συμβάλλουν στην επίλυση αιτημάτων ή προβλημάτων των Μουσείων.

7. Η Συντονιστική Επιτροπή θα υποστηρίζεται γραμματειακά από το προσωπικό και την υλικοτεχνική υποδομή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Η πάσης φύσεως αλληλογραφία της θα εμφανίζει το λογότυπο «Συντονιστική Επιτροπή Ναυτικών Μουσείων της Ελλάδος» και θα αναφέρει ως διεύθυνση επικοινωνίας αυτή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

8. Η Συντονιστική Επιτροπή θα ενημερώνει τα Μουσεία για τις ενέργειές της και την πορεία / εξέλιξη των αιτημάτων που έχει αναλάβει να χειριστεί, θα παρέχει δε κάθε δυνατή συνδρομή στον οργανωτή του επόμενου προγραμματισμένου συνεδρίου.

9. Σχετικός φάκελος αλληλογραφίας θα τηρείται με μέριμνα του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, ο οποίος θα είναι πάντα διαθέσιμος σε όλα τα Ναυτικά Μουσεία.

Υποβολή υποψηφιότητας για την φιλοξενία Συνεδρίου

10. Ναυτικό Μουσείο που επιθυμεί να αναλάβει τη διενέργεια του Πανελλήνιου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων, θα πρέπει να υποβάλλει στην Συντονιστική Επιτροπή γραπτώς το αίτημά του, συνοδευόμενο με φάκελο στον οποίο θα περιλαμβάνονται αναλυτικά στοιχεία όπως: ιστορικό λειτουργίας του μουσείου, υλικοτεχνικές δυνατότητες π.χ κατάλληλος συνεδριακός χώρος, γραμματειακή υποστήριξη, ξενοδοχεία, χορηγοί επικοινωνίας καθώς και οποιοδήποτε άλλο στοιχείο κριθεί ότι συνηγορεί στην υποστήριξη της υποψηφιότητας.

11. Το συγκεκριμένο αίτημα θα πρέπει να έχει υποβληθεί έξι (6) μήνες προ της διενέργειας του προγραμματισμένου συνεδρίου, τα μέλη του οποίου θα ενημερώνονται από την Συντονιστική Επιτροπή για τους φακέλους υποψηφιοτήτων. Η τελική απόφαση θα λαμβάνεται από τους παρόντες προέδρους των Ναυτικών Μουσείων και θα ανακοινώνεται στους συνέδρους από την Συντονιστική Επιτροπή.

12. Επιτρέπεται η συνδιοργάνωση συνεδρίου από δύο Μουσεία. Στην περίπτωση αυτή ο υποστηρικτικός φάκελος θα είναι κοινός.

Οργάνωση Συνεδρίων

13. Το Ναυτικό Μουσείο που έχει επιλεγεί για να φιλοξενήσει το Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων της Ελλάδος, θα πρέπει έγκαιρα και οπωσδήποτε δέκα (10) μήνες πριν από το συνέδριο να ενημερώνει την Συντονιστική Επιτροπή με φάκελο στον οποίο θα περιλαμβάνονται στοιχεία όπως: α. Αναλυτικός Προϋπολογισμός β. Πηγές Χρηματοδότησης γ. Οργανωτικές λεπτομέρειες (κατάλληλα εξοπλισμένος συνεδριακός χώρος, ξενοδοχεία, δυνατότητες γραμματειακής υποστήριξης) δ. Προτεινόμενο «ειδικό» θέμα για συζήτηση ε. Προτεινόμενοι φορείς οι οποίοι θα παρακολουθήσουν το συνέδριο ως παρατηρητές.

14. Το αργότερο δύο μήνες πριν από την ημερομηνία έναρξης των εργασιών του συνεδρίου, ο διοργανωτής θα πρέπει να έχει ενημερώσει τα συμμετέχοντα Ναυτικά Μουσεία για το πρόγραμμα που θα ακολουθηθεί, για τα θέματα των εισηγήσεων, τα ονόματα των εισηγητών και τα θέματα της ημερήσιας διάταξης που θα συζητηθούν.

15. Η συγκρότηση οργανωτικής επιτροπής ή ομάδας εργασίας είναι στη διακριτική ευχέρεια του διοργανωτού.

1

2

3

4

5

6

1. Ο Πρόεδρος του Ινστιτούτου Ιστορίας Εμπορικής Ναυτιλίας Αντιναύαρχος ΛΣ (εα) κος Δημήτριος Μπαντιάς. 2. Η Δρ Ιστορίας της Χαρτογραφίας κα Στέλλα Χρυσοχόου. 3. Η Δ/ντρια του ΙΑΜΥ κα Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου. 4. Η δημοτική σύμβουλος κα Αθηνά Τσατσομοίρου από το Ν.Μ. Άνδρου. 5. Η κα Ελένη Αχλιόπτα -Κούνη από το Ν.Μ. Οινουσσών. 6. Ο Αντιναύαρχος ΠΝ (εα) κος Κωνσταντίνος Μαζαράκης, Διευθυντής του ΙΑΛ. Περιπλους 39

1

2

1. Από αριστερά η κα Χρυσάφω Τσώνου Υπεύθυνη των Ναυτικών Συλλογών του Ν.Ι.Μ.Γ., η κα Ροδολα Σταθάκη-Κούμαρη Λαογράφος &Επιστημονική Συνεργάτης Ν.Ι.Μ.Γ., η κα Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου Δ/ ντρια του Ι.Α.Μ.Υ. και ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Άλσους Ελληνικής Ναυτικής Παράδοσης Αντιναύαρχος ΠΝ(εα) κος Σπύρος Δημουλάς. 2. Η αντιδήμαρχος κα Κυριακή Χιώτη Πρασσά και ο κ. Ελεύθέριος Παπαγιαννάκης από το Ν.Μ. Καβάλας. 3. Στιγμιότυπο. 4. Ο Πρόεδρος του Ν.Μ. Λιτοχώρου κ. Ιωάννης Τριανταφύλλου και ο κος Νικόλαος Βλαχόπουλος. 5. Από αριστερά ο κος Παύλος Καλογεράκης και ο κος Ευθύμιος Μητρόπουλος Διευθυντής και Πρόεδρος αντίστοιχα του Ιδρύματος «Μαρία Τσάκος», η Πρόεδρος του ΝΜΕ και ο Πρόεδρος του Ν.Μ.Κρήτης κος Μανώλης Πετράκης.

3

4

5

1

2

3

1. Η κα Ματρώνη Κτίστου Δ/ντρια του Πνευματικού Ιδρύματος Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου». 2. Η κα Άννα Σιταρά από το Ναυτικό Μουσείο Χίου. 3. Ο Πρόεδρος του Ν.Μ. Κρήτης κ. Μανώλης Πετράκης. 4. Ο κος Γιάννης Παρίσης από το Μουσείο Ναυτικής & Πολιτιστικής Παράδοσης Σκιάθου. 5. Ο σημαιοφόρος Δ. Πίττας από το Π.Ν.Μ. θωρηκτό Γ. Αβέρωφ. 6. Ο Πλοίαρχος ΠΝ κος Ιωάννης Ασπροποταμίτης από το Ναυτικό Μουσείο Καλύμνου.

4

16. Τα συνέδρια αποτελούν το βήμα από το οποίο τα Ναυτικά Μουσεία έχουν τη δυνατότητα να τοποθετηθούν, να καταθέσουν προβληματισμούς αλλά και προτάσεις. Η ενεργός συμμετοχή τους στη διαδικασία δεν είναι απλά επιθυμητή αλλά απαιτητή και ως εκ τούτου το πρόγραμμα του συνεδρίου θα πρέπει να καταρτίζεται λαμβάνοντας υπόψη την συγκεκριμένη συνιστώσα, εξασφαλίζοντας τον απαιτούμενο χρόνο για τους συνέδρους/εκπροσώπους των Ναυτικών Μουσείων, διάρκειας τουλάχιστον είκοσι (20) λεπτών για τον καθένα.

17. Η παρουσίαση «ειδικού» θέματος από επιστήμονες και ερευνητές εντάσσεται στη φιλοσοφία των συνεδρίων των Ναυτικών Μουσείων, για λόγους ενημέρωσής μας στον τομέα των συναφών με το αντικείμενό μας επιστημών. Προς τούτο τόσο η επιλογή του «ειδικού» θέματος, όσο και των διαλεκτών θα πρέπει να γίνεται με ανάλογο τρόπο. Σε κάθε περίπτωση οι συγκεκριμένες ανακοινώσεις – παρουσιάσεις θα προγραμματίζονται την πρώτη ημέρα του συνεδρίου, σε μία συνεδρία διάρκειας τριών (3) ωρών.

18. Ο διοργανωτής που φιλοξενεί το Συνέδριο αναλαμβάνει: α. Την κάλυψη των εξόδων διαμονής σε δίκλινο δωμάτιο και διατροφής ενός εκπροσώπου από το κάθε Ναυτικό Μουσείο και των ομιλητών για τα «ειδικά» θέματα. Τα έξοδα μετακίνησης βαρύνουν το κάθε Ναυτικό Μουσείο. Εύλογο είναι ότι εφόσον υφίσταται διαθεσιμότητα πιστώσεων το θέμα των μετακινήσεων μπορεί να επανεξετάζεται, β. Οι φορείς που επιθυμούν να παρακολουθήσουν το συνέ-

5

6

δριο θα επιβαρύνονται με τη σχετική δαπάνη διαμονής, μετακίνησης και διατροφής, γ. Την ευθύνη αποστολής προσκλήσεων στις τοπικές αρχές καθώς και στους φορείς που θα παραβρεθούν ως παρατηρητές. Η αποστολή προσκλήσεων στους κρατικούς φορείς θα γίνεται κατόπιν συνεργασίας με την Συντονιστική Επιτροπή. δ. Την τήρηση των πρακτικών, στα οποία θα περιλαμβάνονται οι εισηγήσεις των εκπροσώπων των Ναυτικών Μουσείων, οι ανακοινώσεις των ομιλητών καθώς και οι αποφάσεις και τα τελικά ψηφίσματα. Τα πρακτικά σε έντυπη αλλά και ηλεκτρονική μορφή θα πρέπει να αποστέλλονται στα συμμετέχοντα Ναυτικά Μουσεία εντός του επομένου έτους από την περάτωση των εργασιών του Συνεδρίου.

Ολοκλήρωση Εργασιών Συνεδρίου

19. Με το πέρας των εργασιών του συνεδρίου η Συντονιστική Επιτροπή ανακοινώνει στους συμμετέχοντες συνέδρους: το Ναυτικό Μουσείο που θα φιλοξενήσει το επόμενο Πανελλήνιο Ναυτικό Συνέδριο, το ψήφισμα του συνεδρίου, τις ανακοινώσεις για νεοσύστατα Ναυτικά Μουσεία, τα συμπεράσματα, διαπιστώσεις και προτάσεις που συζητήθηκαν.

Τελικές Διατάξεις

20. Αλλαγή των διατάξεων του παρόντος Μνημονίου είναι δυνατή μετά από νέα πρόταση που θα εγκριθεί σε Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων. Περιπλους 41

1 1. Στιγμιότυπο από την επίσκεψη στο Διεθνές Μνημείο της Γυναίκας του Ναυτικού. 2. Ο κος Αναστάσιος Σκιαδάς παρουσιάζει το αριστουργηματικό τέμπλο του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Γαλαξειδίου στους συνέδρους. 3. Στιγμιότυπο από την ξενάγηση των συνέδρων στο Ν.Ι.Μ.Γ. από τον κο Γεώργιο Κουρεντή. 4.-5. Στιγμιότυπα από την χορευτική παράσταση του Πολιτιστικού Συλλόγου Γαλαξειδίου.

3

4

5

2

Μια ναυτική πολιτεία Αντικείμενο Θαυμασμού από τον Όμηρο Του Αντιναυάρχου Κ. Γ. Καταγά Π.Ν. εα

Το θέμα μου αφορά την περιγραφή μιας Ναυτικής Πολιτείας που γίνεται από τον Όμηρο στην Οδύσσεια. Ως εισαγωγή, πολύ σύντομη βέβαια και αυτή, θα αναφερθώ σε μια ομολογημένη διαπίστωση των μελετητών των Ομηρικών επών. Στην διαπίστωση, δηλαδή, ότι στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια αναγνωρίζονται πολλές γενέσεις ιδεών και εννοιών που διαμόρφωσαν τον ελληνικό πολιτισμό και τον έφεραν στο απόγειό του στον χρυσό αιώνα του Περικλέους. Αυτή η αναγνώριση συμπυκνώνεται στα λόγια του Πλάτωνος: «Την Ελλάδα πεπαίδευκεν ούτος ο ποιητής» και ας σημειωθεί πως αυτό το διαπιστώνουν οι φιλόσοφοι και στο Πλατωνικό έργο καθώς έχουν μετρήσει 175 αναφορές του σε χωρία της Ιλιάδας και Οδύσσειας μόνο στους Πλατωνικούς διαλόγους που αποτελούν βέβαια την βάση της Σωκρατικής/Πλατωνικής φιλοσοφίας.

Ε

ίπα πολλές γενέσεις εννοιών και ιδεών. Θα αναφέρω δυο χτυπητά παραδείγματα γενέσεως ιδεών στα Έπη και μια τρίτη η οποία και σχετίζεται αμέσως με το θέμα αυτής της παρέμβασης. Η Αριστεία. Η έννοιά της με την φράση του Λύκιου Ιππόλοχου στον γυιό του Γλαύκο: «Αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων, μηδέ το γένος των πατέρων αισχυνέμεν», (όπως είναι η πλήρης φράση), από την οποία το «Αιέν αριστεύειν» έχει μείνει ως παρακαταθήκη να αναγράφεται σε όλα τα διπλώματα αριστείας στην παιδεία, στον αθλητισμό, στις ακαδημίες του κόσμου αλλά και να τιμά θυσίες ηρώων στους αγώνες υπέρ βωμών και εστιών με το υψηλότερο παράσημο, το «Αριστείο Ανδρείας». (Λύπηση πράγματι

Peter Paul Rubens, Ο Οδυσσέας στο νησί των Φαιάκων, 1627. Λάδι σε ξύλο, 207x128 εκ. Palazzo Pitti, Φλωρεντία. (Πηγή: www.wikiart.org) 44 Περιπλους

προκαλεί η πρόσφατη αμφισβήτηση της θεμελιώδους, της Ομηρογέννητης αξίας της έννοιας της Αριστείας στον πολιτισμό και την παιδεία. Η Ομηρική φωνή του Στέντορα «Αιδώς Αργείοι» θα μένει ως απάντηση που αξίζει σε αυτούς που την χαρακτήρισαν ως ρετσινιά). Η Ελευθερία. Σε ένα από τα πολλά βιβλία επί της αρχαίας ελληνικής Γραμματείας με τίτλο «Η Αρχαία Ελλάδα σε αναζήτηση της Ελευθερίας», η περίφημη ακαδημαϊκός ελληνίστρια Jacqueline de Romilly αρχίζει τον πρόλογό της με τα λόγια: «Η Ιδέα της ελευθερίας ξεκίνησε από την Ελλάδα. Εκεί αποκαλύφθηκε και για πρώτη φορά διακηρύχθηκε έντονα και σταθερά». Και στην συνέχεια, αμέσως στις πρώτες σελίδες της αναζήτησής της πηγαίνει στα Ομηρικά Έπη. Εκεί, ανατρέχοντας την Ιλιάδα βρίσκει την πρώτη αναφορά στην έννοια της ελευθερίας στην Ζ΄ Ραψωδία και ακριβώς στην περίφημη συνομιλία του Έκτορα και της Ανδρομάχης. Την πολύ ανθρώπινη σκηνή αυτής της συνομιλίας με τον Έκτορα, την Ανδρομάχη και την τροφό με τον γυιό τους τον Αστυάνακτα θυμόμαστε από την διδασκαλία της Ιλιάδας στα μαθητικά θρανία. Ο Έκτορας λέει στην Ανδρομάχη πως δεν λυπάται τόσο για την συμφορά που πρόκειται να βρει τους Τρώες, την μάνα του την Εκάβη, τον πατέρα του τον Πρίαμο και τα αδέλφια του πού θα πέσουν όπως αυτός πολεμώντας για την πατρίδα τους, όσο για την ίδια, που κάποιος από τους χαλκοχίτωνες Αχαιούς θα την πάρει σκλάβα του και θα χάσει έτσι το ελεύθερον ήμαρ, (την ελεύθερη ημέρα της), δηλαδή την ελευθερία της. Αυτό που λέγεται από τον Έκτορα στους στίχους της Ιλιάδας διαβάζει: «Όσο σευ, ότε κεν τις Αχαιών χαλκοχιτώνων δακκρυόεσσαν άγηται, ελεύθερον ήμαρ απούρας» και σε μεταφορά στην Δημοτική μας: «Όσο εσένα, όταν κάποιος απ΄ τους Αχαιούς σε πάρει σκλάβα του και με οδύνη, την ελευθερία σου χάσεις» Αυτήν την φράση του περίφημου διαλόγου, η αείμνηστη Ελληνίστρια την θεωρεί ως την πρώτη καταγεγραμμένη έννοια του ελεύθερου ανθρώπου στην παγκόσμια ιστορία, λέγοντάς μας πως η έννοια του ελεύθερου ανθρώπου ορίζεται αρχικά με τον πιο απλό τρόπο: είναι ελεύθερος αυτός που δεν είναι σκλάβος, όπως δηλαδή προκύπτει από αυτόν τον διάλογο. Στα δυο ανωτέρω παραδείγματα γενέσεως ιδεών, ένα τρίτο θα με εισάγει στο θέμα μου. Θα ειπώ αυτήν την γένεση: Η ζύμωση των Επών, με την θάλασσα. Αυτή η γένεση δεν προέρχεται μόνο από κάποια φράση, από κάποιο περιστατικό της Ομηρικής αφήγησης, όπως οι αναφερθείσες. Αναδύεται., εκπέμπεται, αποπνέεται, (και όποια άλλη σχετική λέξη θα μπορούσε

Καπάκι πυξίδας με την συνάντηση του Οδυσσέα και της Ναυσικάς. Ζωγράφος Αίσων. 420 π.Χ. Μουσείο Καλών Τεχνών Βοστόνης. (Πηγή: users.sch.gr) να χρησιμοποιηθεί), από την ανάγνωση, την μελέτη και των δυο Επών. Και για την θαλασσόβρεχτη Οδύσσεια όλοι το καταλαβαίνουμε. Αλλά και η Ιλιάδα είναι γεμάτη με θάλασσα. Μας το λέει ο κατάλογος των πλοίων, εκείνη η εκστρατεία με τον στόλο των 1186 πλοίων που έκαναν απόβαση στις ακτές της Τρωάδος. Μας το λένε οι μάχες που γινόντουσαν γύρω από εκείνα τα πλοία τους (κοίλησιν παρά νηυσίν), έξω δηλαδή από εκείνον τον Ναύσταθμό τους (όπως τον είπαν οι Αλεξανδρινοί Ομηριστές). Το λένε οι θαλασσινές περιγραφές και θαλασσινές παρομοιώσεις μέσα στην Ιλιάδα. Αντί πολλών άλλων που θα μπορούσα να συνεχίσω να λέω για αυτήν την ζύμωση των επών με την θάλασσα, θα παραθέσω μόνο την άποψη ενός από τους πολλούς Ομηριστές, του Άγγλου Andrew Sinclair. Στην εισαγωγή της μετάφρασης της Ιλιάδας στην Αγγλική συγκρίνοντας την Λατινική Αινειάδα του Βιργιλίου με τα Ομηρικά Έπη λέει πρώτα πρώτα πως δεν θα υπήρχε βέβαια Αινειάδα αν δεν υπήρχαν τα Ομηρικά Έπη, πως ο Βιργίλιος αντέγραψε και ανέπλασε τον Όμηρο και πως η Λατινική είναι αδύναμη και φτωχή μπροστά στον πλούτο και το κάλλος της Ελληνικής. Και προσθέτει μια ακόμη σημαντική για το θέμα μας κρίση την οποία μεταφέρω όπως την έγραψε: « Ο Βιργίλιος δείχνει προς το μέλλον της αυτοκρατορίας. Το έργο του αναδίδει τον βηματισμό της λεγεώνας στα πλακόστρωτα της Ρώμης. Τα Ομηρικά όμως Έπη είναι ζυμωμένα με τις πολυπλοκότητες (περιπέτειες, αγωνίες, καταστάσεις) της θάλασσας». Από αυτές τις πολυπλοκότητες της θάλασσας, νομίζω ότι θα ταίριαζε σε αυτό το Συνέδριο που συγκεντρώνει τους εκπρο-

σώπους των Ναυτικών μας Μουσείων, των ιδρυμάτων δηλαδή που έχουν ως σκοπό να παρουσιάζουν και να αναδεικνύουν την πολυαίωνη θαλασσινή Παράδοση και Ναυτική Ιστορία των ναυτότοπων, των ναυτικών πόλεων της Ελλάδας μας, θα ταίριαζε λέω, να αναφέρω, (να θυμίσω μάλλον), τις περιγραφές του Ομήρου για μια αρχαία ελληνική ναυτική πολιτεία. Μια πολιτεία ανθούσα, πλούσια, ευημερούσα, λαμπρή, με ένα καταπληκτικό πολιτισμό, ιδανική στους θεσμούς της, που όλα αυτά τα όφειλε (όπως μας λέει ο ποιητής) στο ότι οι κάτοικοί της ήταν ναυτικοί, στο ότι ήταν μια καλά οργανωμένη Ναυτική Πολιτεία. Την βρίσκουμε στην Οδύσσεια. Είναι η πολιτεία των Φαιάκων, η νήσος Σχερίη, του Αλκίνοου και της Ναυσικάς, την οποία όλοι οι ιστορικοί και γεωγράφοι και κυρίως ο Στράβων συσχετίζει με την σημερινή μας Κέρκυρα. Στις ακτές της, όπως θυμόμαστε από την γνώση μας της Οδύσσειας, διασώζεται ο Οδυσσέας καραβοτσακισμένος, γυμνός ναυαγός μετά από την θανάσιμη πάλη με την θύελλα και την καταβύθιση της σχεδίας του με την οποία είχε φύγει από το νησί της Καλυψούς και ανευρίσκεται μισοπεθαμένος και περιθάλπεται από την Ναυσικά. (Γεμάτα τα Μουσεία του κόσμου από αρχαίους αμφορείς και πίνακες των μεγαλυτέρων ζωγράφων με αυτήν την σκηνή!). Και ενώ ο ποιητής θαυμάζεται για την ολοζώντανη, την καταπληκτική και θαυμαστή περιγραφή αυτής της θανάσιμης πάλης του Οδυσσέα με τα άγρια κύματα και την οργή του Ποσειδώνα που τον φέρνει να την νικά, να διασώζεται και να φιλάει γονατιστός την ζείδωρον άρουραν (την ζωοδότρα γη) μόλις πάτησε στην ακτή της Σχερίης (όλα αυτά στην ε΄ ραψωδία της Οδύσσειας), ομοίως θαυμάζεται για την περιγραφή των σκηνών γαλήνης, ηρεμίας, ανθρωπιάς και φιλοξενίας στο νησί των Φαιάκων στις ακολουθούσες ραψωδίες ζ΄, η΄, και θ΄ της Οδύσσειας, θέλοντας προφανώς να μας θυμίσει πως την θύελλα την ακολουθεί η γαλήνη. Σε αυτές τις τρεις ραψωδίες ο ποιητής μας δίνει μια θαυμαστή εικόνα της Ναυτικής πολιτείας των Φαιάκων. Την φανερώνουν οι περιγραφές που ακούει και τα γεγονότα που βλέπει και ζει ο Οδυσσέας από την στιγμή της περίθαλψής του από τη Ναυσικά, και καθ΄ όλη την διάρκεια της φιλοξενίας του στα ανάκτορα του Αλκίνοου, μέχρι και το κατευόδιο του για την Ιθάκη με το πλοίο που θα του διαθέσουν οι άρχοντες των Φαιάκων. Ας ιδούμε λίγα από τα πολλά που μας λέει ο ποιητής για αυτήν την ναυτική πολιτεία: α. Η Ναυσικά δίνοντας οδηγίες στον Οδυσσέα για να φτάσει στα ανάκτορα του Αλκίνοου του λέει πως θα συναντήσει στον δρόμο δυο λιμάνια όπου θα ιδεί τους Φαίακες να ασχολούνται με τα καράβια τους, με τα άρμενά τους, την συντήρησή τους, τα σχοινιά τους, τα πανιά τους, τα κουπιά τους. Και Περιπλους 45

περιγράφοντας αυτές τις ασχολίες τους λέει για τους πατριώτες της: «Τι οι Φαίακες δεν αγαπούν σαγίτες και δοξάρια μόνε κατάρτια και κουπιά και πλοία καλοφτιαγμένα που χαίρονταί τα, τους αφρούς της θάλασσας περνώντας» Αυτά τα διαπιστώνει με τα ίδια του τα μάτια ο Οδυσσέας, καθώς περιέρχεται την αγορά και βλέπει τα λιμάνια και τα καράβια τους τα οποία θα χαρακτηρίσει με (την και σήμερα χρησιμοποιούμενη) φράση: «θαύμα ιδέσθαι», (στο Ομηρικό κείμανο). όπως μας λένε οι στίχοι (η΄ 43/45): «Και το λιμάνι θαύμαζε με τα καράβια εκείνος τις αγορές που κάθονταν οι ήρωες και τα μεγάλα τα ξυλοσκέπαστα τειχιά, που θάμα ήταν μονάχο» β. Και η Αθηνά (μεταμφιεσμένη σε Φαιάκισσα) οδηγώντας τον Οδυσσέα προς το ανάκτορο λέει για τους Φαίακες: «Έχουνε θάρρος στα γοργά καράβια τους που σχίζουν τα πέλαγα με συνεργό τον θεό τον κοσμοσείστη που σαν πουλιά γοργοπετούν ή σαν του νου την σκέψη» Σημείωση: Αυτός ο τελευταίος στίχος για τα καράβια των Φαιάκων που στο Ομηρικό κείμενο διαβάζει: «των νέες ωκείαι ωσεί πτερόν ηέ νόημα» έχουν προκαλέσει πολλές συζητήσεις για τις δυνατότητες των πλοίων των Φαιάκων. γ. Στις εκδηλώσεις φιλοξενίας του Οδυσσέα, με τα γεύματα και τους αθλητικούς αγώνες που ο Αλκίνοος οργάνωσε (χωρίς ακόμη να ξέρουν ποιος ήταν αυτός ο ξένος!), περιγράφει στον Οδυσσέα τον τρόπο ζωής των Φαιάκων με τα λόγια(θ΄ 246/249): «Εμείς καλοί αν δεν είμαστε στο γρόθο ή την παλαίστρα στο τρέξιμο όμως πεταχτοί και στα καράβια πρώτοι και μας αρέσουνε χοροί, κιθάρες και τραγούδια απανωτές ρουχαλλαξιές, ζεστά λουτρά, κλινάρια» Ακόμη σε αυτές τις εκδηλώσεις ο ποιητής καταγράφει τα ονόματα των γυιών του Αλκίνοου και των Φαιάκων αθλητών. Είναι ο περίφημος «κατάλογος των θαλασσινών ονομάτων», ονομάτων που όλα έχουν να κάνουν με την θάλασσα και τα πλοία, όπως: Ακρόνεως, Ωκύαλος, Ναυτεύς, Ποντεύς, Πρωρεύς, Πρυμνεύς, Ερετμεύς, Αγχίαλος, Αμφίαλος, Ευρύαλος, Ναυβολίδης, Άλιος, Κλυτόνηος. Ας σημειώσω τι λέει για αυτόν τον χαριτωμένο κατάλογο ο σπουδαίος Ομηριστής W. Schadewaldt. «Τι ενθουσιασμό για την θάλασσα αλήθεια μαρτυρούν αυτά τα περιγραφικά ονόματα που ο ποιητής δίχως άλλο χαιρόταν την ώρα που τα έπλαθε!». Πέραν αυτών των περιγραφών των θαυμαστών λιμανιών, των πλοίων, των απασχολήσεων των ναυτικών κατοίκων με τα θαλασσινά τους ονόματα, που όλα αυτά 46 Περιπλους

μυρίζουν θάλασσα και δείχνουν ότι η Σχερίη ήταν ένας ναυτότοπος, όπως θα λέγαμε σήμερα), ο Όμηρος μας δίνει και κάτι άλλα σημαντικά και ουσιώδη χαρακτηριστικά αυτής της Ναυτικής Πολιτείας. Μας μιλάει με θαυμασμό για εκλεπτυσμένα ήθη και έθιμα, για χαριτωμένες ανθρώπινες συμπεριφορές των Φαιάκων, για τον τρόπο διοικήσεως της πολιτείας, για τον πλούτο της και την ευημερία της, για ένα καταπληκτικό πολιτισμό. Ας ιδούμε με συντομία και σε πεζό λόγο μερικά από αυτά που με χάρη μας αποκαλύπτει ο θείος ποιητής. Μας διηγείται πως η Ναυσικά κατέβασε τον

που αποκαλύπτουν ήθος και συμπεριφορές υψηλού πολιτισμού. Οι γυιοί του Αλκίνοου, ζητούν από τον ξένο να συμμετάσχει στους αγώνες που γίνονται προς τιμήν του. Εκείνος, ταλαιπωρημένος (τσακίζει η θάλασσα τον άνθρωπο τους λέει), δεν δέχεται. Και μόνο στην επιμονή του Ευρύαλου, που του λέει ότι μοιάζει με ναυτικό έμπορο που ενδιαφέρεται μόνο για τις πραμάτειες του και πως δεν μοιάζει με αθλητή (ουκ αθλητήρι έοικας), αποφασίζει θυμωμένος να συμμετάσχει γιατί ιδιαίτερα αυτό το «πώς δεν μοιάζει με αθλητή», το θεωρεί προσβλητικό. Έτσι, μας σημαίνει ο

Francesco Hayez, Ο Οδυσσέας στο παλάτι του Αλκίνοου, 1814-1815. Λάδι σε καμβά 381x535 εκ. Εθνική Πινακοθήκη Capodimonte, Νάπολη. (Πηγή: wikipedia commons) διασωθέντα ξένο (Οδυσσέα) από την άμαξά της πριν μπουν στην πόλη για να μην τον ιδούν δίπλα της οι συμπατριώτες της και… αρχίσουν τα κουτσομπολιά! Μας λέει πως ο ξένος γίνεται δεκτός στο παλάτι από τον βασιλέα Αλκίνοο και την βασίλισσα Αρήτη και τον δέχονται και τον φιλοξενούν και οργανώνουν δείπνα και αθλητικούς αγώνες χωρίς να ρωτήσουν ούτε το όνομά του. Ο ξένος εθεωρείτο ικέτης σταλμένος από τους θεούς, από τον ξένιο Δία. Ένας από τους παρόντες άρχοντες των Φαιάκων κατά την είσοδο του ξένου στην αίθουσα του παλατιού ψέγει τον Αλκίνοο γιατί τον έχει να κάθεται χάμω μπροστά στο τζάκι: Σήκωσέ τον (του λέει) και βάλε τον να καθίσει σε πολυθρόνα ασημοκάρφωτη (θρόνον αργυρόηλον) και αυτό κάνει ο Αλκίνοος. Μας μιλάει για τις φρόνιμες γυναίκες των ναυτικών Φαιάκων με θαυμασμό και για τον σεβασμό που δείχνουν όλοι για την Αρήτη την βασίλισσά τους για τα έργα της και την ανθρωπιά της. Και δυο ακόμη χαρακτηριστικές σκηνές από την φιλοξενία του ξένου, δοσμένες με καταπληκτική χάρη από τον θείο ποιητή, σκηνές

ποιητής πως θεωρείτο βρισιά, προσβολή, να σου πουν πως δεν μοιάζεις με αθλητή. Η προσβολή αυτή κάνει τον Οδυσσέα να αλλάξει γνώμη και να συμμετάσχει στους αγώνες. Όλοι ξέρουμε και από τις μαθητικές μας γνώσεις της Οδύσσειας πως ο Οδυσσέας νίκησε στο αγώνισμα του δίσκου, ρίχνοντάς τον πολύ μακρύτερα από όλους τους άλλους. Εκείνο που ίσως δεν θυμόμαστε είναι το τι επακολούθησε στο συμπόσιο που έκαναν μετά τους αγώνες. Ο Ευρύαλος, δίνει δώρο στον ξένο το ξίφος του και ζητάει συγγνώμη για την προσβολή που του είχε κάνει. Σεβαστέ μου ξένε, του λέει, αυτά τα άπρεπα λόγια που σού είπα, ας τα πάρει ο άνεμος (φράση που μας έχει μείνει από την ομηρική φράση του Ευρύαλου: «άφαρ το φέρειεν αναρπάξασαι άελλαι», δηλαδή ας το πάρουν οι θύελλες). Ο αναγνώστης αυτών των περιγραφών ηθών και των θαυμαστών πολιτισμένων και χαριτωμένων ανθρώπινων συμπεριφορών, ασφαλώς θα θυμηθεί το ρητό του Ομηροδιαβασμένου Μενάνδρου που λέει: «Ως χαρίεν εστί άνθρωπος, όταν άνθρωπος ή».

Claude Lorrain (Gellée), Η αναχώρηση του Οδυσσέα από το νησί των Φαιάκων, 1646. Λάδι σε καμβά, 119x150 εκ. Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι. (Πηγή: wikiart.org)

Ανάμεσα όμως σε αυτές τις όμορφες περιγραφές, ο ποιητής μας δίνει και άλλες πληροφορίες, που είναι πολύ σημαντικές γιατί αποκαλύπτουν και την όλη συγκρότηση και τον τρόπο διοικήσεως και λειτουργίας της πολιτείας. Ο Αλκίνοος δεν ήταν τύραννος. Διοικούσε με μια γερουσία που την συνέθεταν 13 άρχοντες (βασιλήες) και αυτός, ως κορυφαίος της γερουσίας, εφάρμοζε τις συλλογικές αποφάσεις ζητώντας ακόμη και την γνώμη και έγκριση των πολιτών, στην αγορά, στον τόπο δηλαδή που στις κατοπινές ελληνικές πολιτείες συμβόλιζε την λειτουργία της Δημοκρατίας. Όλα αυτά θαυμάζουν οι Ομηριστές διαβάζοντας και μελετώντας (στις τρεις ραψωδίες ζ΄, η΄, και θ΄ της Οδύσσειας), τα συμβάντα με τις κινήσεις και την παραμονή και φιλοξενία του Οδυσσέα στο νησί των Φαιάκων. Μια ιδανική Ελληνική Ναυτική Πολιτεία ολοζώντανη, πλούσια, ευημερούσα, με χαριτωμένους ανθρώπους, με ζηλευτούς θεσμούς και ένα υψηλό πολιτισμό εκεί στα βάθη της ιστορίας, πριν από 3000 χρόνια. Ένας από αυτούς τους Ομηριστές, ο W. Schadewaldt (που αναφέρθηκε και πιο πάνω) το λέει πολύ καλύτερα: «Στην εικόνα των Φαιάκων, η θαλασσινή ζωή παρουσιάζεται υψωμένη σε ιδανικό

επίπεδο. Ο τρόπος ζωής τους με τα συμπόσια, την ελαφρά άθληση, τον χορό, την ποίηση, τα πάντα φρεσκοπλυμένα ρούχα και τα θερμά λουτρά έμεινε παροιμιακός. Αποτελεί την φωτεινή εικόνα της εύκολης ζωής μέσα στην αφθονία, όπως αναπτύσσεται σε θαλασσινές πολιτείες που μπορεί κανείς να τα έχει όλα, το ίδιο δε παρατηρεί σχετικά με την θαλασσοκράτειρα Αθήνα και ο Περικλής στον Επιτάφιό του» Γενιές και γενιές των Ελλήνων μετά τον Όμηρο ανατράφηκαν με τις ιδέες του στα Έπη. Με αυτήν την περιγραφή της Πολιτείας των Φαιάκων, της ευημερίας της, του πλούτου της, των «χαριέντων ανθρώπων» της και του υψηλού πολιτισμού της, ο ποιητής σήμαινε πως η θάλασσα ήταν η λεωφόρος για μια τέτοια ιδανική πολιτεία. Οι μετά τον Όμηρο αρχαίοι Έλληνες ακολούθησαν τα μηνύματα του ποιητή και ως θαλασσοκράτειρα η Αθήνα έφτασε στον Χρυσό της αιώνα, τον αιώνα του Περικλέους. Πολύ ταιριαστή και μελετημένη η αναφορά του Ομηριστή στον Περικλή και τον περίφημο Επιτάφιο λόγο του στο Β΄ κεφάλαιο της ιστορίας του Θουκυδίδη. Μια αναδρομή στους αιώνες της Ελληνικής ιστορίας από τον Θουκυδίδη μέχρι και σήμερα δείχνει πως αυτό το μήνυμα του

ποιητή συνέχισε να εμπνέει, να προτείνει και να οδηγεί τους Έλληνες προς την χρήση της θάλασσας ως λεωφόρου ευημερίας και ζωογόνου δύναμης πολιτισμού, αλλά και ως ισχύος για την επιβίωση και τους αγώνες για την ανάκτηση και διατήρηση της ελευθερίας του Έθνους μας σε όλες τις περιόδους της ιστορίας του. Αυτήν την αναδρομή στην Ναυτική μας Ιστορία υπηρετούν τα Ναυτικά μας Μουσεία με τα πολύμορφα τεκμήρια που με στοργή συγκεντρώνουν και διαφυλάσσουν. Η συμβολή τους στην διατήρηση της θαλασσινής μας Παράδοσης είναι ανεκτίμητη γιατί αποδεικνύουν την συνέχεια της ναυτικής μας ιστορίας και καλούν την έμφυτη τάση των Ελλήνων για την συνέχισή της. Η συνεδρία τους εφέτος στο νοσταλγικό και φιλόξενο Γαλαξίδι, είναι και ένα προσκύνημα στην θαυμαστή Ελληνική Ναυτική Πολιτεία των νεωτέρων χρόνων που λάμπρυνε με τα θαυμαστά ποντοπόρα ιστιοφόρα της, τους ναυτιλιακούς θεσμούς της, την ναυτοσύνη της και με την ευημερία της την Ναυτική μας ιστορία, αποχαιρετώντας μάλιστα με αρχοντιά, ηρωισμό και υπερηφάνεια την πολυαίωνη και γεμάτη με αγώνες δόξας για το Έθνος μας, Ναυτιλία των ιστίων. Περιπλους 47

ΣΥΜΠΑΝ ΚΑΙ ΓΗ Υπό Ιωάννη Οικονομόπουλου, Υποναυάρχου ΠΝ ε.α., Καθηγητή ΣΝΔ

Εικόνα 1. Μορφή Σέλαος

Το Σέλας είναι φωτεινό φυσικό φαινόμενο στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας δημιουργούμενο κυρίως πάνω από τις πολικές περιοχές της Γης, με τις ονομασίες Βόρειο Πολικό Σέλας (Aurora Borealis) και Νότιο Πολικό Σέλας (Aurora Australis). Πρόκειται για φαντασμαγορία χρωμάτων, σχεδίων και γρήγορων μεταλλάξεων των οποίων μία μορφή φαίνεται στην εικόνα 1. Σημείωση: Aurora: λατινική απόδοση της λέξεως έως ή ηώς=αυγή, χάραγμα.

Α

ν και στα μικρά γεωγραφικά πλάτη το φαινόμενο δεν είναι συχνό, εντούτοις καταγράφεται στην αρχαιότηταν από τους Πλίνιο, Κικέρωνα, Σενέκα και Αριστοτέλη ο οποίος στα «Μετεωρολογικά» του γράφει: «φαίνεται δε πότε συνιστάμενα νύκτωρ αιθρίας ούσης πολλά φάσματα εν τω ουρανώ… ημέρας μεν ο Ήλιος κωλύει, νυκτός δ’ έξω του φοινικού (ιώδες χρώμα) τα άλλα δι’ ομόχροιον ου φαίνεται». Ανά τους αιώνες οι άνθρωποι έδιναν υπερφυσικές ή μυθολογικές ερμηνείες στο φαινόμενο, έως ότου η σύγχρονη επιστήμη και τεχνολογία το απέδωσαν στον «βομβαρδισμό» της γήινης ατμόσφαιρας με την κοσμική ακτινοβολία φορτισμένων υποατομικών (μικρότερων του ατόμου) σωματιδίων τα οποία παγιδεύονται από το μαγνητικό πεδίο της γήινης ατμόσφαιρας. Το φαινόμενο έχει πολυμερή θεματολογία η οποία δεν είναι δυνατό να καλυφθεί εδώ, και επιπλέον υπάρχουν ακόμη αδιευκρίνιστες λεπτομέρειες. Σε πολύ γενικές γραμμές, η δημιουργία του φαινόμενου οφείλεται στα επόμενα.

Α΄ Δημιουργία του Φαινομένου

1. Γήινος Μαγνητισμός α. Είναι γνωστόν ότι η Γη είναι τεράστιος μαγνήτης. Οι δυναμικές γραμμές του πεδίου της διαδρομούσες στο τμήμα της ατμόσφαιρας το καλούμενο μαγνητόσφαιρα συγκλίνουν στους μαγνητικούς πόλους, εισερχόμενες στον Βόρειο και εξερχόμενες από τον Νότιο. Η ανακάλυψη του γεωμαγνητικού πεδίου προήλθε από την ιδιό48 Περιπλους

τητα του ορυκτού μαγνητίτη (υπό μορφή ράβδου) να προσανατολίζεται στον Μαγνητικό Βορρά. Ο Γερμανός φυσικός Καρλ Γκάους το 1838 δημοσίευσε μελέτη στην οποία απέδειξε ότι το 95% του γεωμαγνητικού πεδίου προέρχεται από το εσωτερικό της Γης και μόνο μικρό ποσοστόν οφείλεται σε εξωτερικές πηγές. Οι σύγχρονες επιστημονικές μελέτες αποδίδουν την φύση αυτού του μαγνητισμού κυρίως σε ένα σύστημα ηλεκτρικών ρευμάτων που (πιθανώς) υπάρχει στον πυρήνα της Γης και προκαλείται από ηλεκτρικά φορτία. Σε ό,τι αφορά το μικρό ποσοστό του γεωμαγνητικού πεδίου που οφείλεται σε εξωτερικές πηγές, τούτο αποδίδεται στην ηλεκτρομαγνητική δραστηριότητα της ανώτερης ατμόσφαιρας γνωστής ως ιονόσφαιρας (βλέπε συνέχεια). β. Η προαναφερθείσα σύγκλιση των δυναμικών γραμμών στους μαγνητικούς πόλους δημιουργεί αφ’ ενός μεγαλύτερη πυκνότηταν άρα ένταση του πεδίου, και αφ’ ετέρου καθετότηταν αυτού προς την επιφάνεια της Γης, στις πολικές περιοχές, όπως φαίνεται στο σχήμα 2 που αναπαριστά τον μαγνήτη Γην (υπό μορφή μαγνητικής ράβδου). Γι’ αυτό, πάνω από τις πολικές περιοχές η κοσμική ακτινοβολία προκαλεί εντονότερο ιοντισμό της ατμόσφαιρας, όπως εξηγείται παρακάτω. γ. Οι μαγνητικοί πόλοι, ο μαγνητικός άξων και ο μαγνητικός ισημερινός διαφέρουν από τους αντίστοιχους γεωγραφικούς οι οποίοι ταυτίζονται με τους αντίστοιχους της ουράνιας σφαίρας.

ΣΥΜΠΑΝ ΚΑΙ ΓΗ

Σχήμα 2. Το Μαγνητικό πεδίο γύρω από την Γη

δ. Εξ’ άλλου η θέση των γήινων μαγνητικών πόλων δεν είναι σταθερή διότι μεταπίπτουν βραδέως διαχρονικά λόγω μεταβολών στα προαναφερθέντα ηλεκτρικά ρεύματα στο εσωτερικό της Γης. Πριν 200 έως 300 εκατομμύρια χρόνια ο Β. Μαγνητικός Πόλος βρισκόταν στην περιοχή του γεωγραφικού ισημερινού. Συνεπώς και ο προσανατολισμός του γεωμαγνητικού πεδίου μεταβάλλεται διαχρονικά, επηρεάζοντας και τις περιοχές εμφανίσεως του Σέλαος. ε. Κατά την παρούσα διαχρονική εποχή ο Β. Μαγνητικός Πόλος έχει απόκλιση 11°,5 Δυτική ως προς τον Γεωγραφικό Πόλο, και βρίσκεται στο Καναδικό νησί “Πρίγκηψ της Ουαλίας” σε γεωγραφικό πλάτος 76° 12΄ Βορ. και γεωγραφικό μήκος 101° 00΄ Δυτ. Επομένως είναι μακρυά από τον Β.Γεωγραφικό Πόλο και εγγύτερα στην Αμερικανικήν Ήπειρο παρά στην Ευρωπαϊκή. Αντιστοίχως, ο Ν.Μαγνητικός Πόλος τοποθετείται στην ακτή της Ανταρκτικής σε πλάτος 60° 05΄ Νοτ. και μήκος 139° 05΄ Αν. Στα σχήματα 2 και 3 φαίνονται οι προαναφερθείσες θέσεις των μαγνητικών πόλων ως προς τους γεωγραφικούς και η Δυτική Απόκλιση του μαγνητικού ως προς τον γεωγραφικό άξονα. στ. Όπως γνωρίζουν οι ναυτικοί, Απόκλιση ανατολική ή δυτική

Σχήμα 3. Θέσεις Μαγνητικών και Γεωγραφικών Πόλων

της Μαγνητικής Βελόνης είναι η εκτροπή της ανατολικότερα ή δυτικότερα της κατευθύνσεως του γεωγραφικού Βορρά και είναι διαφορετική στις διάφορες περιοχές της Γης, αναλόγως των τοπικών μαγνητικών πεδίων. Επομένως η προαναφερθείσα απόκλιση (~11°) του Β. Μαγνητικού Πόλου απλώς προσδιορίζει την θέση του ως προς την κατεύθυνση του Β. Γεωγραφικού Πόλου και δεν πρέπει να συγχέεται με τις διάφορες τοπικές τιμές και ονομασίες της αποκλίσεως της Μαγνητικής Πυξίδος, που δίδονται στους Ναυτικούς Χάρτες.

Σχήμα 4. Παγκόσμιος Χάρτης Μαγνητικών Αποκλίσεων. Σημειώσεις: α) Στις γραμμές του σχήματος 4 έχομε την ίδια τιμή αποκλίσεως της μαγνητικής πυξίδος, και δεν έχουν σχέση με τις γραμμές του σχήματος 2. β) Οι χάρτες αποκλίσεως του σχήματος 4 αφορούν συγκεκριμένο έτος, επομένως μαζί με την τιμή της αποκλίσεως αναγράφεται στο ανεμολόγιο των επιμέρους χαρτών και η ετήσια απόλυτη μεταβολή της (αύξηση ή ελάττωση).

50 Περιπλους

ΤΟ ΣΕΛΑΣ

Σχήμα 5. Η Ατμόσφαιρα. Στην πραγματικότητα, οι ατμοσφαιρικές ζώνες δεν είναι σαφώς διακριτές μεταξύ τους.

2. Κοσμική Ακτινοβολία Τον Μάιο του 1958 ο Αμερικανός φυσικός Van Allen James Alfred, στα πλαίσια του διεθνούς γεωφυσικού έτους 1957-1958, εφοδίασε τον πρώτο αμερικανό τεχνικό (για τεχνικό σκοπό) δορυφόρο Explorer 1 με συσκευή Γκάϊγκερ για μέτρηση της κοσμικής ακτινοβολίας. Οι μετρήσεις έδειξαν ότι η Γη, έξω από την ατμόσφαιρα της, περιβάλλεται από ζώνες σωματιδιακής ακτινοβολίας μεγάλης εντάσεως, αποκληθείσες Van Allen Radiation Bands που έχουν σημαντικό ρόλο σε πολλά γεωφυσικά φαινόμενα, μεταξύ των οποίων και το Σέλας. Οι ζώνες αυτές επιβεβαιώθηκαν και σε μεταγενέστερα πειράματα. Σημείωση: Ο Van Allen υπηρέτησε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο Αμερι-κανικό Π. Ναυτικόν όπου και τελειοποίησε σύστημα τηλεχειρισμού πυροβόλων. Το 1946 του ανατέθηκε έρευνα της ανώτερης ατμόσφαιρας (ιονόσφαιρας) στο εργαστήριο εφαρμοσμένης φυσικής του πανεπιστημίου Johns Hopkings στο Silver Springs των Η.Π.Α. Το 1951 έγινε καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Iowa (Αϊόβα). Ήταν ο κατασκευαστής του πρώτου Αμερικανικού Δορυφόρου Explorer 1. Ιονόσφαιρα της Γης (ονομασία καθιερωθείσα το 1929) καλείται η ανώτερη ατμόσφαιρά της (μεταξύ μεσόσφαιρας και εξώσφαιρας), που φαίνεται στο σχήμα 5, υποδιαιρούμενη σε τρεις υψομετρικές ζώνες: D (60 έως 85-90 χιλιόμετρα), Ε (90 έως 120-140 χλμ.), F (140150 έως 600 χλμ.). Οι ζώνες αυτές είναι αγώγιμες ηλεκτρικά, έχουν υψηλή περιεκτικότητα ιόντων και ηλεκτρονίων, και ανακλούν ηλεκτρομαγνητικά κύματα ορισμένων μορφών. Ιόντα (εξ’ ου και ιονόσφαιρα) είναι ηλεκτρικώς φορτισμένα σωματίδια προερχόμενα από ουδέτερα άτομα στα οποία προσθέτονται ή αφαιρούνται ηλεκτρόνια. Ηλεκτρόνια είναι σωματίδια φορτισμένα αρνητικώς με το στοιχειώδες φορτίο ηλεκτρισμού (ē). Ιοντισμός ή ηλεκτρική διάσπαση είναι η διαδικασία της μετατροπής ουδετέρων ατόμων ή μορίων σε φορτισμένα άτομα ή μόρια δηλαδή σε ιόντα. Ο Ιοντισμός προκύπτει από την παγίδευση και απορρόφηση από την ηλεκτρικώς αγώγιμην ιονόσφαιρα: ακτίνων Χ, υπεριωδών ακτίνων, ηλεκτρονίων, πρωτονίων και σωματιδίων α προερχομένων από τον Ήλιο αλλά και από την κοσμική ακτινοβολία των Γαλαξιών καθώς και από την σκόνη μετεωριτών.

3. Ο “βομβαρδισμός” της Ιονόσφαιρας λοιπόν με φορτισμένα σωματίδια δημιουργεί και το φαινόμενο του Σέλαος το οποίον οφείλεται κυρίως σε ηλεκτρόνια και νετρόνια (ηλεκτρικώς ουδέτερα) αλλά υπάρχουν και Σέλα (ή Σέλεα) οφειλόμενα σε πρωτόνια. Επίσης έχουν παρατηρηθεί και Σέλεα οφειλόμενα κυρίως σε ιοντισμένο υδρογόνο και ήλιο, τα οποία είναι μικρής φωτεινής εντάσεως και δημιουργούνται στην κατώτερη ισημερινή ατμόσφαιρα (πάνω από τον Ισημερινό της Γης), ονομαζόμενα Ισημερινά Σέλα. Η διαδικασία δημιουργίας των Σελάων είναι η ακόλουθη, σε πολύ γενικές γραμμές: α. Τα φορτισμένα σωματίδια του Διαπλανητικού μας Χώρου,

εισερχόμενα στην Ιονόσφαιρα μας (σχήμα 5) παγιδεύονται στο γεωμαγνητικό πεδίο (σχήμα 2), περιελισσόμενα (μάλλον) στις δυναμικές γραμμές του. β. Στην Ιονόσφαιρα, τα σωματίδια συγκρουόμενα με ιόντα οξυγόνου και αζώτου απελευθερώνουν ενέργεια υπό μορφή φωτός. Τα διεγερμένα ιόντα οξυγόνου δίδουν ερυθρό και πρασινοκίτρινο χρώμα ενώ τα ιόντα αζώτου παράγουν μπλε και ιώδες (μωβ). γ. Στις περιοχές γύρω από τους μαγνητικούς πόλους (σχ. 3), όπως προαναφέρθηκε, οι δυναμικές γραμμές του γεωμαγνητικού πεδίου πυκνώνουν και γίνονται περίπου κάθετες προς την Γη. Επομένως στις περιοχές αυτές τα φορτισμένα σωματίδια έλκονται από το εντονότερο και καθετότερο πεδίο με μεγάλη ταχύτηταν άρα δημιουργούν ισχυρό ιοντισμό, με συνέπεια και την ενίσχυση του Σέλαος. δ. Κατά τις περιόδους μεγάλης δραστηριότητος των ηλιακών κηλίδων και εκρήξεων, μέρος των οποίων φαίνεται στην εικόνα 6, ο σφοδρός ηλιακός “άνεμος” καλούμενος και ηλιακή καταιγίδα, κάνει εντονότερο το Σέλας αφού η Ιονόσφαιρα βομβαρδίζεται με μεγαλύτερο αριθμό φορτισμένων σωματιδίων που εκτοξεύονται στον Διαπλανητικό Χώρο κατά τις ηλιακές εκρήξεις. Στις περιπτώσεις αυτές τα Σέλεα εμφανίζονται, συνήθως, ~21 ώρες μετά την παρατήρηση των ηλιακών εκρήξεων, αναλόγως και της εκάστοτε αποστάσεως Ηλίου - Γης. Επομένως η ταχύτης των ηλιακών σωματιδίων στον διαπλανητικό χώρο υπολογιζεται σε ~2.000 χιλιόμετρα/δλ ή ~7.200.000 χιλιόμετρα/ώρα για την μεγίστη απόστασην Ηλίου-Γης (αφήλιο − 94.500.000 στατικά μίλια, 1 στ.μιλ.=1609 μέτρα).

Εικόνα 6. Ηλιακές Κηλίδες (λευκές περιοχές) και Έκρηξη (κάτω δεξιά). Το διαφορετικό χρώμα των ηλιακών κηλίδων οφείλεται στην χαμηλότερη θερμοκρασία των κηλίδων ως προς την θερμοκρασία στην υπόλοιπη επιφάνεια του Ηλίου.

Εξ’ άλλου, κατά τις περιόδους ισχυρών ηλιακών καταιγίδων τα φορτισμένα σωματίδια εισέρχονται και στα κατώτερα στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας διαταράσσοντα τις επικοινωνίες και απορρυθμίζοντα τα ραδιοναυτιλιακά βοηθήματα με κίνδυνο ατυχημάτων κυρίως αεροπορικών. Το 2013 ήταν έτος συμπληρώσεως του 11ετούς κύκλου ηλιακής δραστηριότητος οπότε και παρατηρείται μέγιστος αριθμός των κηλίδων και εκρήξεων. Το πανεπιστήμιο του Όσλο οργάνωσε Star Project στα πλαίσια του οποίου εκτοξεύθηκαν 50 μικροί δορυφόροι (έκαστος βάρους ~ 1 λίτρου) σε ύψη 160 έως 320 χιλιόμετρα (ζώνη F Ιονόσφαιρας) για την μελέτη συσχετισμού ηλιακής δραστηριότητας και Σέλαος. ε. Το φαινόμενο επηρεάζεται επίσης από την θέση της Γης στην ετήσια τροχιά της γύρω από τον Ήλιο, που φαίνεται στο σχήμα 7. Περιπλους 51

ΣΥΜΠΑΝ ΚΑΙ ΓΗ

Σχήμα 7. Τροχιά Γης πέριξ Ηλίου (χωρίς κλίμακα).

Κατά τους μήνες Απρίλιον-Οκτώβριον ο γεωγραφικός άξων (ΒΝ) έχει την μικρότερη εκτροπή ανατολικότερα (δεξιότερα όπως βλέπομε το σχήμα 7) της γραμμής που συνδέει Ήλιο και Γη. Αλλά, όπως προαναφέρθηκε, ο γεωμαγνητικός άξων έχει απόκλιση ~11° δυτική (αριστερότερα του γεωγραφικού άξονος ΒΝ). Δηλαδή στις θέσεις αυτές της τροχιάς της Γης έχομε σχεδόν ταύτιση του γεωμαγνητικού άξονος με την γραμμή Γης-Ηλίου, επομένως και τον καλλίτερο διαμήκη προσανατολισμό του γεωμαγνητικού πεδίου προς την κατεύθυνση προελεύσεως των φορτισμένων σωματιδίων του Ηλίου. Συνεπώς κατά την άνοιξη και φθινόπωρο ενισχύεται το Σέλας επειδή ενισχύεται ο ιοντισμός της ιονόσφαιρας, λόγω καλλίτερου προσανατολισμού του γεωμαγνητικού πεδίου. Σημείωση: Χρησιμοποιούμε τον όρο εκτροπή του γεωμαγνητικού άξονος προς διαφοροποίηση του όρου απόκλιση, αφού η γραμμή Ηλίου-Γης δεν αποτελεί άξονα προσδιορισμού της μαγνητικής αποκλίσεως.

Β΄ Περιοχές και Μορφές Σέλαος

Το Σέλας δεν είναι στατικό φαινόμενο αλλά μία συνεχώς εξελισσόμενη κατάσταση που σε γενικές γραμμές περιγράφεται ως ακολούθως: α. Το κατώτερο ύψος στο οποίο εμφανίζεται είναι συνήθως 60 στατικά μίλια (1 στ.μιλ.=1609 μέτρα) δηλαδή στο στρώμα D της Ιονόσφαιρας αλλά μπορει να κατέβει και στα 40 μίλια. Το σύνηθες ανώτερο ύψος του κυμαίνεται από 75 έως 125 μίλια (στρώματα Ε) αλλά μπορεί να εξικνείται μέχρι και/πάνω από 300 μίλια (στρώματα F). β. Παρατηρείται εντονότερο και σχεδόν όλες τις νύχτες του έτους σε αμφότερες τις πολικές περιοχές σε μία ζώνη απέχουσα 20° έως 25° από τους γεωμαγνητικούς πόλους (σχήμα 3) αφού στις περιοχές αυτές ο ιοντισμός είναι εντονότερος λόγω μεγαλύτερης εντάσεως του γεωμαγνητικού πεδίου. γ. Επειδή ο Βόρειος Μαγνητικός Πόλος βρίσκεται πλησιέστερα στην Αμερικανική Ήπειρο παρά στην Ευρωπαϊκή (σχήμα 3 και παρ. Α1.ε), εάν σχεδιάσομε στον χάρτη την προαναφερθείσα ζώνη διαπιστώνομε ότι το Βόρειο Πολικό Σέλας εμφανίζεται περί το γεωγραφικό πλάτος 57° Βορ. στην περιοχή του Καναδά και περί το πλάτος 77° Βορ. προς την Ευρώπη. Αντίστοιχη σχεδίαση ισχύει και για το Νότιο Μαγνητικό Πόλο. Βορειότερα και Νοτιότερα από τις ζωνες αυτές και πάνω από τους αντίστοιχους μαγνητικούς πόλους δεν δημιουργείται, συνήθως, Σέλας. Σημείωση: Γράφουμε ότι δεν δημιουργείται και όχι δεν εμφανίζεται διότι, προφανώς, παρατηρητής ευρισκόμενος εκτός των προαναφερθεισών ζωνών μπορεί να δει το φαινόμενο προς την αντίθετη κατεύθυνση των πόλων. δ. Σε μικρότερα, από τα προαναφερθέντα, γεωγραφικά πλάτη το Σέλας είναι λιγότερο συχνό. Ενώ εκατέρωθεν του γεωγραφικού 52 Περιπλους

Ισημερινού και μέχρι το πλάτος 30° το φαινόμενο είναι σπάνιο. ε. Οι διάφορες εμφανίσεις του Σέλαος διαρκούν από λίγα λεπτά μέχρι αρκετές ημέρες, αναλόγως του ιοντισμού της Ιονόσφαιρας. στ. Οι μορφές του φαινομένου ποικίλλουν σε σχήματα και λαμπρότητα, σε μία καταπληκτική φαντασμαγορία (εικόνα 1). Μπορεί να είναι ακανόνιστες ή να ομοιάζουν με κουρτίνες, τόξα, βραχίωνες, όλων αυτών με διαφορετικές αποχρώσεις, μεταλλάξεις και λαμπρότητα που ορισμένες φορές μπορεί να υπερβεί τον φωτισμό της πανσελήνου. Τα αμυδρά (ασθενή) Σέλα είναι, συνήθως, λευκά ενώ τα εντονότερα έχουν, συνήθως, πρασινοκίτρινες αποχρώσεις. Στα μεγαλύτερα ύψη δημιουργούνται ερυθρές αποχρώσεις και μερικές φορές μπλε ή μωβ. ζ. Ορισμένες φορές και προς το τέλος της διάρκειας του φαινομένου, δημιουργείται και το αποκαλούμενο Στέμμα του Σέλαος (Corona Aurora) που φαίνεται στην φωτογραφία 8. Στις περιπτώσεις αυτές το Σέλας μετασχηματίζεται αιφνίδια σε κυκλικό φως, σαν στεφάνι από την περιφέρεια του οποίου πέφτουν λευκές ακτίνες κάθετες στην Γη. Το Στέμμα στροβιλίζεται με μεγάλη ταχύτητα, κάνει ξαφνικές στάσεις και εξαφανίζεται απότομα, όπως δημιουργήθηκε. Πρόκειται για φαινόμενο μεγάλης ομορφιάς που δυστυχώς διαρκεί από λίγα δευτερόλεπτα μέχρι μισό λεπτό, γι' αυτό και παρατηρείται σπάνια.

Εικόνα 8. Στέμμα Σέλαος.(παρατηρήθηκε το 2004, πάνω από τοHarstad της Νορβηγίας)

SD14 Τ & FREEDOM Οι Διάδοχοι των Liberty Του Δημήτριου. Γ. Καπαΐτζη, Ναυπηγού

Το φορτηγό τύπου SD-14 “Mimis N. Papalios” κατασκευάστηκε στα ναυπηγεία Bartram & Sons Ltd Sunderland to 1968 για την Marguardia Compania Naviera S.A. (διαχειριστές Aegis Shipping Company Ltd, Πειραιάς). Πουλήθηκε για διάλυση το 1994. (Πηγή: Γεώργιος Μ. Φουστάνος «Βασιλείς των Ωκεανών. Ναυπηγήσεις των Ελλήνων 1967-1970», ΑΡΓΩ ΕΚΔΟΤΙΚΗ 2003).

54 Περιπλους

ο Liberty έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της Ελληνικής Ναυτιλίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ένα Βρετανικό σχέδιο αρχικά, μεταφέρθηκε το 1940 στον Καναδά και Αμερική. Το 1940-45 ναυπηγήθηκαν στον Καναδά περί τα 300 «καρφωτά» Empires, Forts, Parks. Η USA Maritime Commission τροποποίησε το σχέδιο ώστε να καταστεί δυνατή εκτεταμένη ηλεκτροσυγκόλληση, προκατασκευή, μαζική παραγωγή, σειρά συναρμολόγησης, ενιαία προκατασκευή γέφυρας στη μέση και υδραυλωτοί ατμολέβητες. Ναυπηγήθηκαν 60 "Oceans" με κόστος 1.6 εκατομμύρια δολάρια έκαστο. Ακολούθησαν 200 κατασκευές της σειράς "Emergency Liberty Fleet" η οποία καθιέρωσε τα "Liberty-EC-2-SC1" ως πρότυπο σχεδιασμού.

Tα νέα ναυπηγεία Todd και Kayser ιδρύθηκαν το 1941 και επετεύχθη αυξημένη παραγωγικότητα. Δια λόγους προπαγάνδας, τέλη του 1942, το "Robert Peary' ναυπηγήθηκε σε 8 ημέρες. Ωστόσο, το πρώτο πλοίο, "Patrick Henry" τέλος του 1941, χρειάσθηκε συνολικά 245 ημέρες, το 20ο 120 ημέρες και το 50ο 58 ημέρες, που θεωρήθηκαν ως μέσος χρόνος παραγωγής. Μέχρι το 1945, ναυπηγήθηκαν περί τα 2.751 Liberty, γεγονός που επιβεβαιώνει τον θρύλο, «ένα πλοίο την ημέρα», αλλά όχι «ένα πλοίο σε μια μέρα». Ο θρύλος «καλό για ένα ταξίδι Ατλαντικού» σχετίζεται με τις πολλές απώλειες των νηοπομπών. Τα Liberty που επέζησαν και συνέχισαν λειτουργία διήρκεσαν 20 χρόνια και πλέον. Τα Liberty ναυπηγήθηκαν σε 18 ναυπηγεία των ΗΠΑ: του Ατλαντικού, του Κόλπου και του Ειρηνικού. Ήταν φορτηγά ξηρού φορτίου των 10.850 dwt, με εκτόπισμα 14.470 μετρικών τόνων, 135 μέτρων μήκους, 17,3 μέτρων πλάτους 8,5 μέτρων (27 πόδια 9.25 ίντσες) βυθίσματος. Ήταν διπύθμενα με ενδιαιτήματα και μηχανοστάσιο στη μέση του πλοίου, πέντε αμπάρια, δέκα μπίγες των 5 τόνων, ατμοκίνητα βαρούλκα, δύο λέβητες πετρελαίου υδραυλωτούς, τριπλής ενέργειας παλινδρομική ατμομηχανή 2500 ίππων, μία έλικα, κατανάλωση 25 τόνους/ημέρα και 10 κόμβους ταχύτητα. Τα περισσότερα Liberty παρέμειναν με σημαία ΗΠΑ. Περίπου 300 όμως εδόθησαν στους Συμμάχους με δανεισμό ή μισθωτικές συμφωνίες, στη Βρετανία 187, Ρωσία 43, Ελλάδα 13, Νορβηγία 12, Βέλγιο 9, Κίνα 4, Ολλανδία 2. Περίπου 2.400 Liberty επέζησαν τον Β΄ΠΠ. Το 1946-1947 επετράπη στους Έλληνες να αγοράσουν 100, σε τιμή 650.000 δολαρίων (160.000 στερλίνες) έκαστο με δανεισμό και με εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου. Περί τα 1000 εμπορικά Liberty λειτούργησαν μετά τον Β΄ Π.Π. Περί τα 450 σε ναυτιλιακές γραμμές των ΗΠΑ και τα υπόλοιπα επωλήθησαν σε εταιρείες άλλων χωρών, καθώς και της Ελλάδος. Πολύ συχνές αλλαγές ιδιοκτησίας και μεγάλες διακυμάνσεις τιμών σημειώθηκαν στα επόμενα 20 χρόνια. Εκτιμάται ότι περί τα 800 Liberty κατέληξαν σε ελληνικά χέρια σε αυτό το διάστημα.

SD14 & FREEDOM Οι Διάδοχοι των Liberty

Διάδοχοι

Αρχές της δεκαετίας 1960 τα Liberty ήσαν περίπου 20 ετών. Οι χαμηλές τιμές αγοράς της περιόδου, καθώς και το κόστος των τότε επερχόμενων επιθεωρήσεων τετραετίας, είχαν ως αποτέλεσμα να οδηγηθούν πολλά προς διάλυση. Η Ελληνική Ναυτιλία με σημαντικό αριθμό τότε ακόμη Liberty χρειάσθηκε αντικαταστάτες. Η ζήτηση έφερε ανάλογη προσφορά από διάφορα Ναυπηγεία της Μεγάλης Βρετανίας, της Γερμανίας, της Ρωσίας, της Ισπανίας, της Ιαπωνίας για τα «Liberty Replacements», τους Διαδόχους των Liberty. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 τα αστέρια ήταν τα SD14s της Austin & Pickersgill με ναυπηγήσεις στη Μεγάλη Βρετανία 135, Ελλάδα 27, Βραζιλία 43, Αργεντινή 6, συνολικά 211 μεταξύ 1968 - 1988 και τα Freedom της Ishikawajima Harima (IHI) στην Ιαπωνία 140, Σιγκαπούρη 15, συνολικά 155 μεταξύ 1967-1979. Ήσαν περίπου 14.000 τόνων dwt, είχαν παραδοσιακές μπίγες και κουραδόρους, καπάκια όμως από χάλυβα τύπου McGregor, κύρια μηχανή Diesel και ταχύτητα περί τους 14 κόμβους. Και τα δύο προήλθαν από τις ανάγκες και προτιμήσεις των εφοπλιστών. Για τα SD14s, το Ναυπηγείο τους ανήκει και χρησιμοποιούν τα δικά τους στελέχη και τους μηχανικούς του Ναυπηγείου ως Σύμβουλους. Για τα Freedom ο Campbell ήταν Σύμβουλος και αγοραστών και Ναυπηγείου. Και οι δύο σειρές ανταποκρίθηκαν στις ανάγκες της Ελληνικής Ναυτιλίας. Σχεδιασμός και κατασκευή οφείλονταν στη στενή συνεργασία Ναυπηγείου και Εφοπλιστού με Consultants ως καταλύτες. Για τα Freedom, IshikawajimaHarima (IHI) με Καρρά και Campbell, για τα SD14s Austin&Pickersgill (A&P) με τους ομίλους Μαυρολέων /LOF/ Κουλουκουντή. Αυτή ήταν μια άλλη εποχή της τυποποίησης, η οποία ενισχύει την παραγωγή του Ναυπηγείου, το κόστος λειτουργίας και περικοπές του εφοπλιστού.

SD14

Αρχικά τα SD14s ήταν περίπου 14.200 τόνοι dwt, με 140 μέτρα μήκος, μία Sulzer 5RD 68 μηχανή αργόστροφη 5.500 bhp, 14 κόμποι, 20 τόνοι πετρέλαιο /1 ημέρα, 4 αμπάρια πλώρα, καταλύματα / γέφυρα και 1 αμπάρι πρύμα, 10 μπίγες 5 τόνων. Ναυπηγήθηκε με προϋπολογισμό πώλησης σε 1.000.000 στερλίνες (2.800.000 δολάρια) και πολλές οικονομίες, ήτοι αργόστροφη κύρια μηχανή diesel χαμηλής ισχύος, πολύστροφες γεννήτριες diesel, επίσης χαμηλής ισχύος 3x170kw, χωρίς εξέδρες για τις μπίγες, μικρά καταλύματα, 31 άτομα πλήρωμα. Η Austin & Pickersgill παρέδωσε το πρώτο SD 14 που ονομάστηκε “Nicola” στην LOF στις 14/2/68 και η Bartram το “Μίμης Παπαλιός” στις 15/2/68. Μέχρι το 1970 ναυπηγήθηκαν περίπου 40. Το 1970 έως 1971 προδιαγραφές αναβαθμίστηκαν προς

Φορτηγό πλοίο τύπου liberty της εποχής του πολέμου. Συλλογή ΝΜΕ.

15.000 τόνων dwt, μηχανή Sulzer 5RND68, 7500 bhp, αύξηση ταχύτητας σε 15 κόμβους, 3 x 280 kwac γεννήτριες diesel, μπίγες 10 τόνων, κλιματιζόμενα και μεγαλύτερα καταλύματα. Πολλά πλοία είχαν τυπικά πρόσθετα extras, όπως μπίγα 30 τόνων και στις αρχές του 1974, το “Αθανασία και Άννα Δρακόπουλος” αυτοματισμό UMS. Φυσικά οι τιμές αυξήθηκαν. Για την παράδοση του 1973, περίπου 1,900,000 στερλίνες (4,5 εκατομμύρια δολάρια). Υπήρξε αναβάθμιση, υπήρξε ζήτηση, αλλά και πληθωρισμός και υποχώρηση αξίας στερλίνας. Για παράδοση το 1977 ήταν περίπου 3 εκατομμύρια στερλίνες (5,4 εκατομμύρια δολάρια). Οι περισσότεροι αγοραστές σε όλα τα χρόνια ήταν Έλληνες, Αλαφούζος, Δρακόπουλος, Καλλιμανόπουλος, Μαυρολέων, LOF, Παπαλιός, Βεργωτής, Χαλκούσης και άλλοι.

Freedom

Τα Freedoms ήταν αρχικά περίπου 15.000 τόνων dwt, 142 μέτρα μήκος, με μία Pielstick 12PC2V πολύστροφη μηχανή 5.200 bhp, 13,6 κόμβους, 18 τόνους πετρέλαιο / 1 ημέρα, δύο 200 kw γεννήτριες diesel και μία γεννήτρια άξονα 170 kw, καταλύματα / γέφυρα πρύμα, 4 αμπάρια και 6 καπάκια (2 κοντά 15 μ. με 1 καπάκι και 2 μακρά 33 μ. με 2 έκαστον), 12 μπίγες 5 τόνων, κλιματιζόμενα άνετα καταλύματα για 31 πλήρωμα και μερικό αυτοματισμό. Είχαν διάφορα νέα χαρακτηριστικά στο σκάφος, το κατάστρωμα και μηχανοστάσιο, με πλεονέκτημα έναντι SD14s. Ήταν tweendeckers, αλλά με topside δεξαμενές, έτσι ώστε όταν τα καπάκια των κουραδόρων ήταν ανοικτά, η διατομή τους έμοιαζε με bulkcarrier. Επίσης ήταν γνωστό και άρεσε στους ναυλωτές της Άπω Ανατολής. Η IHI παρέδωσε στον Καρρά το “Khian Wave” το 9/1967 και εν συνεχεία 11 αδελφά Freedom. Επίσης παραγγέλθησαν από την

εταιρεία Pyrsos του Ξυλά, την Agelef του Αγγελικούση, την Pegasus των Περατικού, Χαλκούση, Γλαύκη των Αλαφούζου, Γκούμα, Dalex των Δαλακούρα, Θεοχαράκη. Το 1968-79 οι περισσότερες παραγγελίες ήταν ελληνικές. Το “Ghikas” του Γκούμα, επωλήθη το 1978 στη Neptune Σιγκαπούρης και μετονομάστηκε Neptune Sardonyx, ένα από τα πρώτα πλοία τους, που απεικονίστηκε στο χαρτονόμισμα 500 δολαρίων Σιγκαπούρης. Αλλαγές για τα επόμενα χρόνια ήταν μπίγες 10 τόνων και μια 50 τόνων βαρέων φορτίων, CO2 για αμπάρια και για ένα μακρύ αμπάρι συνδυασμός των δύο καπακιών σε ένα. Η IHI είχε πιστούς πελάτες και πιστούς Ιάπωνες ναυλωτές. Οι τιμές διατηρήθηκαν γενικά παρόμοιες με τα SD14s, αν και το ισχυρό γιεν έναντι αδύναμης στερλίνας είχε αρνητικές επιπτώσεις. Εγγυήσεις εξαγωγικών πιστώσεων (ECGD) ήταν επίσης ανταγωνισμός για τις ιαπωνικές χρηματοδοτήσεις εξαγωγών.

SD15 / Fortune

Τα SD14s είχαν περιορισμένα παράγωγα όπως τα SD15s, ενώ τα Freedoms με τους 22.000 τόνων dwt Fortunes –περίπου 60 ναυπηγήθηκαν– καλύπτουν ένα ευρύτερο φάσμα των «LibertyReplacements», τους Διαδόχους των Liberty, και ήταν μια σημαντική στροφή προς τα τυπικά και αδελφά πλοία. Τα SD14s και Freedom ήταν αναμφισβήτητα μια επιτυχία. Βασικός σχεδιασμός λειτουργικός σχεδιασμός, μαζική παραγωγή, τυποποίηση, Ναυπηγείου / Εφοπλιστού συναίνεση, έδωσε χαμηλό κόστος κατασκευής και καλή εμπορική απόδοση. Πολιτικές των Extras και εξελίξεις, τήρησαν ενημερότητα με τις μεταβαλλόμενες τάσεις της αγοράς. Τυποποίηση και μαζική παραγωγή αποκαταστάθηκαν. Τα Ναυπηγεία πέτυχαν μείωση του κόστους στο σχεδιασμό, την αγορά και Περιπλους 55

SD14 & FREEDOM Οι Διάδοχοι των Liberty

Πάνω: Το φορτηγό πλοίο τύπου liberty “Haralampos Hadjipateras” πρώην “Χρυσή”, πρώην “Francisco Morozan”. Κατασκευάστηκε στα ναυπηγεία Richmond Shipyards, California/ Pernamente Metals Corporation Yard No 2, το 1944. Ήταν ένα από τα 100 πλοία τύπου liberty που δόθηκαν σε Έλληνες εφοπλιστές. Ύψωσε την ελληνική σημαία το 1947. Οδηγήθηκε για διάλυση το 1967. Κάτω: Μαζί με τα 100 πλοία τύπου liberty δόθηκαν σε Έλληνες εφοπλιστές με πολύ ευνοϊκούς οικονομικούς όρους και 7 δεξαμενόπλοια του τύπου Τ2- SE-A1. Συλλογή ΝΜΕ.

56 Περιπλους

SD14 & FREEDOM Οι Διάδοχοι των Liberty την παραγωγή. Για τα SD14s, η Βραζιλία, η Ελλάδα είχαν μείωση του κόστους εργασίας και τοπικούς πελάτες. Με τα Freedoms οι εργατοώρες μειώθηκαν στο περίπου 75% μετά από 10 πλοία και στο περίπου 50% μετά από 25. Το κόστος όμως κυμάνθηκε από 85% έως 80% έως 90% σε αντίστοιχες περιόδους. Με τα περισσότερα ναυπηγηθέντα στην Ιαπωνία, ωστόσο η τυποποίηση θα έπρεπε να είναι σταθερή για να διατηρηθεί χαμηλό συνολικό κόστος με την συνεχή αύξηση του κόστους εργασίας και ένα ισχυρό γιέν.

Freedom MK2

Το 1977, η IHI προώθησε το Freedom ΜΚ2, ως «Παράγωγο» του Freedom, και πρότυπο πλοίο πολλαπλών χρήσεων, ακολουθώντας τη γενική έννοια του Freedom με πολλά ελκυστικά νέα χαρακτηριστικά και εξελίξεις: 17.000 τόνοι dwt, μεγάλων διαστάσεων καπάκια, ήτοι «openship», υδραυλικές λειτουργίες, αναδιπλούμενα tweendecks, γερανούς, 6000 bhp μηχανή, 14 κόμβους, 22 τόνοι / ημέρα κατανάλωση, απλό αυτοματισμό, ελεγχόμενου βήματος έλικα, 16 πλήρωμα αντί 22. Στην πραγματικότητα αυτό ήταν ένα νέο σχέδιο, έγιναν για την ίδια αγορά, που είχε εν τω μεταξύ εξελιχθεί με τις νέες απαιτήσεις.

25 Freedom MK2, παραδόθηκαν στο 19781983 για τους παλιούς πελάτες Freedoms. Ξυλάς 6, Αγγελικούσης 5, Περατικός 4, Σκαρβέλης 3, Γκούμας 5, Ευθυμίου 2. Υπήρχε λοιπόν μια στενή σχέση Ναυπηγείου / Εφοπλιστού και συναλλαγή. Σε αυτή τη βάση IHI παρουσίασε αυτό το νέο πρότυπο

σχεδιασμού για την αποδοχή από αγοραστές με ελάχιστες αλλαγές. Ένας πελάτης όμως, ενώ αποδέχθηκε τα βασικά, θέλησε να ενσωματώσει χαρακτηριστικά για να ενισχύσει επιλογέςφορτίων και τις λειτουργίες και τις απαιτήσεις συντήρησης. Τέσσερις γερανοί 25 τόνων επιλέχθηκαν αντί του προτύπου 10, 15 ή 22 τόνων, ένα ζεύγος αυτών για παράλληλη λειτουργία για 50 τόνων φορτία. Στα αμπάρια CO2, αερισμός και φωτισμός, σταθερά εξαρτήματα κιβωτίων, ψυγεία κιβώτια στο κατάστρωμα, βελτιωμένα υδραυλικά καπάκια, βαρούλκα αυτόματης έντασης, βελτιωμένος χρωματισμός, αναβαθμισμένοι φυγοκεντρισταί, μεγαλύτερες δεξαμενές καυσίμων και λιπαντικών, μεγαλύτερες γεννήτριες, επιπλέον ανταλλακτικά, τέλεξ, fax κλπ. Αυτά τα πρόσθετα στοιχεία, μπορούσαν να απορροφηθούν εύκολα σε γενικές γραμμές στα χρονοδιαγράμματα παραγωγής. Για τα κιβώτια, ωστόσο απαιτείται δομική ενίσχυση για μεγαλύτερα φορτία και εξαρτήματα.

Οι τροποποιήσεις αυτές είχαν κάποιο κόστος, ο αριθμός όμως των 375 TEUs κιβωτίων αυξήθηκε σε 430 TEUs. Αυτό ήταν ένα τυπικό παράδειγμα συνεργασίας Ναυπηγείου / Πωλητού και Εφοπλιστού /Αγοραστή και τη δυναμική διαπραγμάτευσης, όπου ο τελευταίος είδε τάσεις της αγοράς προς κιβώτια, ενώ ο πρώτος δεν το είδε. Ο Εφοπλιστής αποδείχθηκε σωστός και όλοι οι άλλοι εφοπλιστές που εφάρμοσαν αυτή την τροποποίηση σε δικά τους MK2 με ανάλογες μετασκευές. Αργότερα τα MK2As, ναυπηγήθηκαν με 2 μακρά και 3 κοντά αμπάρια και ανάλογα καπάκια και με δυνατότητα φορτίου 560 TEUs. Τα MK2, ήταν επιτυχημένα πλοία πολλαπλών χρήσεων και κάλυψαν την έναρξη, ταχεία ανάπτυξη και την αύξηση του εμπορίου κιβωτίων. Αποκλειστικά πλοία μεταφοράς κιβωτίων ξεκίνησαν επί το πλείστον μεταξύ στο 1960-1970 και με επακόλουθες αυξήσεις στην ταχύτητα έγιναν μέρος δικού τους εξειδικευμένου τύπου..

Το φορτηγό “AGATHON” τύπου freedom. Κατασκευάστηκε στα ιαπωνικά ναυπηγεία IshikawajimaHarima Heavy Industries Co Ltd τον Ιανουάριο του 1970 για την Kissavos Shipping Co SA (διαχειριστές Pyrsos Shipping Co Ltd, Πειραιάς). Διαλύθηκε το 1993. Συλλογή ΝΜΕ.

Το φορτηγό τύπου SD-14 “Nicola” που κατασκευάστηκε στα ναυπηγεία Austin & Pickersgill Ltd, Southwick, Sunderland για την General Freighters Corp. (διαχειριστές Mavroleon Bros. Ship Management Ltd.) το 1968. Οδηγήθηκε για διάλυση το 1986. (Πηγή: Γεώργιος Μ. Φουστάνος «Βασιλείς των Ωκεανών. Ναυπηγήσεις των Ελλήνων 1967-1970», ΑΡΓΩ ΕΚΔΟΤΙΚΗ 2003)

Περιπλους 57

Ο αγώνας που επιβεβαιώνει τους μύθους του 58 Περιπλους

Τ

Ένα δειλινό με ιστιοπλοΐα στο Ράλλυ Αιγαίου περιλαμβάνει τη χαρά και τη λύπη σε τόσο ίσες δόσεις που δεν μένει στο τέλος παρά η αλήθεια. Μόνο με μία... μικρή παράφραση μιας φράσης του Οδυσσέα Ελύτη θα μπορούσε να περιγράφει ο ιστορικός θεσμός της κορυφαίας ελληνικής ιστιοπλοϊκής διοργάνωσης ανοικτής θαλάσσης. Και ποια είναι αυτή η αλήθεια; Η μαγεία της παμμήτειρας θάλασσας και ένας αγώνας - ναυτοσύνης που προκαλούν, όσους πάρουν μέρος, να αναζητήσουν τα όρια των δυνατοτήτων τους. Στο υγρό στοιχείο αλλά και στην ξηρά.

ο «53ο Ράλλυ Αιγαίου» αποτελεί κομμάτι της Ιστορίας. Οσοι συμμετείχαν δε χρειάστηκε να «κλέψουν» κανένα «κοχύλι» από το Αρχιπέλαγος των ποιητών. Το Αιγαίο θα αντηχεί για πάντα μέσα τους. Το βίωσαν με όλες τους τις αισθήσεις. Από της έναρξη της πρώτης ιστιοδρομίας στον Σαρωνικό Κόλπο μέχρι την ολοκλήρωση της τελευταίας όπου είδαν τον ήλιο να χαϊδεύει στο ηλιοβασίλεμα τις κολόνες του ναού του Ποσειδώνα στο Σούνιο. «Πρόκειται για έναν αγώνα που, κάθε χρόνο, επιβεβαιώνει την ιστορία του. Όσοι παίρνουμε μέρος μας αρέσουν η ναυτοσύνη, η θάλασσα και τα νησιά μας. Ενισχύουμε τον τουρισμό της Ελλάδος, μαθαίνουμε την ιστορία και τον πολιτισμό των νησιών», δήλωσε στον «Ιστιοπλοϊκό Κόσμο» ένας εκ των πρωταγωνιστών, ο Ολυμπιονίκης Λεωνίδας Πελεκανάκης. Σε κάθε διοργάνωση του Ράλλυ Αιγαίου, λένε οι παλαιοί ιστιοπλόοι, το Αρχιπέλαγος θέλει τον πρώτο ρόλο για τον... εαυτό του. Με σύμμαχο τον Αίολο... ανοίγουν και δένουν τον ασκό προκαλώντας τους ιστιοπλόους να αναδείξουν γνώσεις και χαρακτήρα. «Το Αιγαίο είναι από ύλη ή πνεύμα», έχει γράψει ο Ελύτης και οι αγωνιζόμενοι, σε αυτό, συμφωνούν μαζί του: «Η μοναδικότητα του θαλάσσιου στίβου του Αιγαίου και των εξαιρετικά δύσκολων καιρικών συνθηκών, που επικρατούν, απαιτούν τεράστια εμπειρία για να αντεπεξέλθει κάποιος. Αποτελεί, πάντα, μία δοκιμασία που επιβραβεύει όσους τολμούν», μας είπε ο κυβερνήτης του «Optimum 3 – Thenamaris – Optimise S.A.», Περικλής Λιβάς, ο οποίος πήρε μέρος για 26η φορά στη διοργάνωση. Η εκκίνηση της διοργάνωσης πραγματοποιήθηκε από τον πρόεδρο της Ελληνικής Ολυμπιακής Επιτροπής, Σπύρο Καπράλο, ο οποίος αποδείχθηκε... προφήτης διότι πρόβλεψε ότι οι Ελληνες ιστιοπλόοι θα διακριθούν στους Αγώνες του Ρίο ντε Τζανέιρο. «Αποτελεί τιμή να γίνεις μέρος της ιστορίας αυτής της διοργάνωσης. Η ιστιοπλοΐα έχει χαρίσει στην Ελλάδα πολλές διακρίσεις και πιστεύω ότι το ίδιο θα γίνει και στη Βραζιλία», είχε πει. Η νύχτα της πρώτης ιστιοδρομία βρήκε τους ιστιοπλόους να... παίζουν, όπως η γάτα με το ποντίκι, με τους ανέμους. Οι βορειοδυτικοί έγιναν νοτιοδυτικοί και το «μήνυμα» του Αιγαίου ήταν ξεκάθαρο: τίποτα δε θα είναι εύκολο και σε αυτόν τον αγώνα. Μέχρι την πρώτη πόρτα, στο Ατσιγκανόκαστρο της Σύρου, οι «ναυμαχίες» ήταν πολλές και στον τερματισμό ο τελευταίος απείχε από τον πρώτο, περίπου, 40 λεπτά. Στο Νησί της Αποκάλυψης, «τα πρώτα παιχνιδίσματα του νέου φωτός» βρήκαν τα προπορευόμενα σκάφη να αντικρίζουν το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Η μυστικιστική ατμόσφαιρα της Πάτμου πρόσθεσε και αυτή το... πετραδάκι της στο «53ο Ράλλυ Αιγαίου». Η Σκάλα και οι φίλοι της ιστιοπλοΐας υποδέχτηκαν τους αγωνιζόμενους, οι οποίοι είχαν στη διάθεσή τους, σχεδόν, δύο ημέρες για να εξερευνήσουν τα δαιδαλώδη στενά της κατάλευκης χώρας, να ανακαλύψουν εντυπωσιακά παραδοσιακά καρνάγια και να χαλαρώσουν σε ένα, ωραία διοργανωμένο, μπιτς πάρτι στο Άγριο Λιβάδι. Η, κατά τον Ελύτη, «αμεριμνησία των μελτεμιών» του Αιγαίου έδωσε ραντεβού με τους ιστιοπλόους στην παράκτια ιστιοδρομία της Πάτμου. Οι συνθήκες του αγώνα ήταν κατάλληλες μόνο για έμπειρους ιστιοπλόους. Με ανέμους μέχρι και επτά μποφόρ και μεγάλα κύματα τα σκάφη ολοκλήρωσαν την 26 ν.μ. διαδρομή αναπτύσσοντας ιδιαίτερα υψηλές ταχύτητες. Τα πληρώματα είχαν την ευκαιρία να απολαύσουν αγωνιστική ιστιοπλοΐα και να θαυμάσουν τις όμορφες παραλίες του νησιού. Περιπλους 59

Στη Μήλο με μποφόρ

Η 4η ιστιοδρομία αποτέλεσε για τους αγωνιζόμενους ένα είδος δοκιμασίας και ανάδειξης των ικανοτήτων τους. Το Ικάριο Πέλαγος ζήτησε και αυτό έναν... ρόλο στη φετινή διοργάνωση και τον... κατέκτησε. Οι άνεμοι, τοπικά, ξεπερνούσαν τα οκτώ μποφόρ και τα κύματα ύψους, ακόμη, και τριών μέτρων έπαιζαν τα δικά τους παιχνίδια με τον στόλο της διοργάνωσης. «Το πιο δύσκολο κομμάτι ήταν στο Ικάριο Πέλαγος. Επειδή, όμως, οι αγωνιζόμενοι γνωρίζουν ότι το Ράλλυ Αιγαίου απαιτεί ναυτοσύνη, όλοι όσοι τρέχαμε ήμασταν προετοιμασμένοι για να αντιμετωπίσουμε τέτοιες δύσκολες συνθήκες», μας είπε ο κυβερνήτης του σκάφους της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων «Soroccos». Με τον 6ο Ολυμπιονίκη του Λος Αντζελες συμφωνεί και ο Περικλής Λιβάς: «Ήταν οι κορυφαίες στιγμές στο εφετινό Ράλλυ. Αδρεναλίνη και αξέχαστες αγωνιστικές

ιστιοπλοϊκές κινήσεις. Επικράτησαν καιρικές συνθήκες έως και οκτώ μποφόρ, οι οποίες, κυριολεκτικά, μοίρασαν στοιχεία ναυτοσύνης σε όλα τα συμμετέχοντα πληρώματα». Δίπλα από τη μάχη με τα κύματα, που έδιναν οι αγωνιζόμενοι, βρισκόταν σαν φύλακας άγγελος η πυραυλάκατος «Πεζόπουλος», η οποία συνόδεψε αυτή τη χρονιά τη διοργάνωση. Ο κυβερνήτης και οι αξιωματικοί της επιβεβαίωσαν την ιστορία που έχει η χώρα στο θαλάσσιο στοιχείο και έδειξαν ότι αποτελούν άξιους συνεχιστές των «θρύλων» των προκατόχων τους. Οι θαλασσοσπηλιές της Μήλου υποδέχτηκαν τα πρώτα σκάφη της ιστιοδρομίας τα μεσάνυχτα. Κάτοικοι του ηφαιστειακού νησιού της Αφροδίτης, παρά το προχωρημένο της ώρας, περίμεναν τους ιστιοπλόους προκειμένου να τους «φιλέψουν» με νησιώτικα προϊόντα, να τους

Οι τελικοί νικητές του 53ο Ράλλυ Αιγαίου ήταν: Κατηγορία ORCi 1ος OPTIMUM 3 - THENAMARIS - OPTIMISE SA με κυβερνήτες τους Π.Λιβά & Ν.Λάζο 2ος CHIARA IASON DNV GL με κυβερνήτη τον Ν.Φωτίου 3ος WATER GIPSY με κυβερνήτη τον Ι. Μαραγκουδάκη Κατηγορία ORC Club 1ος SOROCOS με κυβερνήτες τον Ολυμπιονίκη Λ.Πελεκανάκη και τον Δ. Σουβαλτζή 2ος ALTER EGO ABS με κυβερνήτη τον Στ.Μπόνα 3ος AFRODITI - SOLARIS με κυβερνήτη τον Β. Μηλιώτη

προσφέρουν νερό και χυμούς ώστε να ξεκουραστούν από την πολύωρη μάχη με τα κύματα. Η επόμενη ημέρα ήταν ημέρα εξερευνήσεων. Το, σε σχήμα πετάλου, νησί διαθέτει πανέμορφες παραλίες, μουσεία, κατακόμβες των πρώτων χριστιανικών χρόνων ενώ η μορφολογία του, γεμάτου με μεταλλεύματα, εδάφους, εντυπωσίασαν πληρώματα και συνοδούς. Η ναυτοσύνη επιβραβεύτηκε και στο «53ο Ράλλυ Αιγαίου». Στον «Μαραθώνιο του Αιγαίου», οι ιστιοπλόοι δοκίμασαν τις δυνάμεις, τις γνώσεις και τα όρια τους σε όλες τις καιρικές συνθήκες και τις ιδιαιτερότητες του Αρχιπελάγους και ολοκλήρωσαν έναν απαιτητικό αγώνα που διήρκεσε οκτώ ημέρες με το αίσθημα της ικανοποίησης να πλημμυρίζει τους ιστιοπλόους που για μια ακόμα χρονιά κατάφεραν να γράψουν επιτυχημένα στο «βιογραφικό» τους ένα ακόμα σκληρό Ράλλυ Αιγαίου.

Πολιτιστική Ομάδα Αρχιπέλαγος

Ναυτοσύνη στο Αιγαίο Oι Ήρωες των βυθών Ευδοκία Βούβαλη & Νίκος Παπαδόπουλος

Η Πολιτιστική Ομάδα «Αρχιπέλαγος» σε συνεργασία με το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού και το πλωρό ναυτικό μουσείο θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» παρουσίασε τη θεματική έκθεση με τίτλο «Ναυτοσύνη-Οι ήρωες των βυθών» από τις 22 Ιουνίου έως της 3 Ιουλίου 2016. Με δέος και συγκίνηση, επί 12 ημέρες, ξεκινούσαμε το πρωί για να πάμε στο θρυλικό πλοίο, το Θ/Κ Γ. Αβέρωφ! Το Γενικό Επιτελείο του Πολεμικού μας Ναυτικού και ο Κυβερνήτης του θωρηκτού «Γ. Αβέρωφ» Πλοίαρχος κ. Σωτήρης Χαραλαμπόπουλος παραχώρησαν αίθουσα του πλοίου-μουσείου, για να παρουσιαστεί το σημαντικό αυτό κομμάτι της πρόσφατης ναυτικής ιστορίας μας. Στόχος ήταν η γνωριμία του Αττικού κοινού με τον κόσμο της θάλασσας, τους σφουγγαράδες, τους καραβομαραγκούς, αλλά και τους ψαράδες, αυτούς τους αγνούς εργάτες των γαλάζιων πεδιάδων, που χρόνο με το χρόνο περνούν στην ιστορία, νικημένοι αλλά όχι ταπεινωμένοι από την τεχνολογία και τα «μοντέρνα συστήματα». Η παρουσίασή μας περιελάμβανε: ΕΚΘΕΣΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ (από το αρχείο του Καλύμνιου ζωγράφου - φωτογράφου Αριστείδη Χατζηαριστείδη), με ανέκδοτο υλικό από την καθημερινότητα των ψαράδων, των καραβομαραγκών και φυσικά των σφουγγαράδων μας!!! ΕΚΘΕΣΗ ΣΦΟΥΓΓΑΡΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΣΧΕΤΙΚΩΝ ΜΕ ΤΗ ΣΠΟΓΓΑΛΙΕΙΑ (καπάδικα, ματαπάδες, μελάθια, λαγόφυτα, τσιμούχες, διαφόρων μεγεθών και προέλευσης! Σκανταλόπετρα, σκάφανδρο, μάσκα φερνέζ, εργαλεία επεξεργασίας του σφουγγαριού), αλλά και ανάλυση στους επισκέπτες της φυσιολογίας και επεξεργασίας του φυσικού σφουγγαριού.

62 Περιπλους

ΠΡΟΒΟΛΕΣ (καθημερινές συνεχείς προβολές) με ντοκυμαντέρ για τους σφουγγαράδες και τους καραβομαραγκούς μας! Το ενδιαφέρον των εκατοντάδων επισκεπτών, εντυπωσιακό και συγκινητικό για την αναδρομή στην ιστορία του τόπου μας και τη λαϊκή μας παράδοση! Η ξενάγηση στο χώρο γινόταν και στα Ελληνικά και στα Αγγλικά, ανάλογα με τους επισκέπτες. Ο κυβερνήτης και το πλήρωμα τόσο του Θ/Κ Γ. Αβέρωφ, όσο και του παρακείμενου Α/Τ Βέλος, μας τίμησαν με την παρουσία τους, καθώς και πολλοί εν ενεργεία και εν αποστρατεία ανώτατοι Αξιωματικοί του Πολεμικού μας Ναυτικού! Πρόεδροι και Διοικητικά Συμβούλια φορέων, Ομοσπονδιών, Εθνοτο-

πικών Συλλόγων, παρευρέθηκαν στην έκθεση και εξέφρασαν την εκτίμησή τους για τη δουλειά μας! Ευχαριστούμε τον Ηρακλή Χατζηαριστείδη, που μας παρείχε φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του πατέρα του, στην μνήμη του οποίου ήταν αφιερωμένη η φωτογραφική ενότητα. Ευχαριστείες και στους συμπατριώτες μας Μανώλη Μακρυλλό, Μιχάλη και Χάρη Γερακιό και Φανερωμένη Χαλκιδιού - Σκυλλά, για τα αντικείμενα που τόσο πρόθυμα μας έστειλαν από την Κάλυμνο! Είμαστε υπερήφανοι, που παρουσιάσαμε την Ιστορία των θρυλικών σφουγγαράδων μας, σε ένα Ιστορικό πλοίο – σύμβολο της Ναυτικής Ιστορίας της Πατρίδας μας!

Περιπλους 63

Νέα από τη Βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Η

Βιβλιοθήκη λειτουργεί σε ειδικό χώρο του Μουσείου, από την αρχή της ίδρυσής του και είναι η μεγαλύτερη ναυτική βιβλιοθήκη της χώρας μας με περισσότερους από 17.000 τόμους βιβλίων και περιοδικών ,ελληνικών και ξενόγλωσσων. Δεν είναι δανειστική και λειτουργεί ως αναγνωστήριο για τα μέλη και τους ερευνητές που χρησιμοποιούν το υλικό της. Τον τελευταίο χρόνο έγιναν σημαντικές δωρεές προς τη Βιβλιοθήκη με αποτέλεσμα να εισαχθεί σημαντικός αριθμός βιβλίων και περιοδικών στη συλλογή της. Ο Σεπτέμβριος ήταν ο μήνας της Βιβλιοθήκης. Με την επίβλεψη του Γενικού Γραμματέα του ΝΜΕ Αντιναυάρχου κου Τιμόθεου Μασούρα ΠΝεα και της Προέδρου κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη έγιναν εργασίες ανακαίνισης και εξωραϊσμού του χώρου του αναγνωστηρίου προκειμένου να εξυπηρετούνται καλύτερα τα μέλη και οι ερευνητές. Ευχαριστούμε θερμά τον Ά Αντιπρόεδρο του ΔΣ του ΝΜΕ κο Πάνο Λασκαρίδη για τη δωρεά δύο ηλεκτρονικών υπολογιστών στη Βιβλιοθήκη, που θα συμβάλλουν σημαντικά στον εκσυγχρονισμό της λειτουργίας της.

Στη Σκιά του Ποσειδώνα. Η ανταρσία του Αντιτορπιλικού «Βέλος» του Παναγιώτη Χατζηπέρου

Ο

Αντιπεριφερειάρχης Νήσων της Περιφέρειας Αττικής κ. Παναγιώτης Χατζηπέρος στο βιβλίο του «Στη Σκιά του Ποσειδώνα» περιγράφει την προσωπική του περιπέτεια, όταν το 1973, ως Σημαιοφόρος Μηχανικός υπηρετούσε στο Αντιτορπιλικό ΒΕΛΟΣ και κλήθηκε από τις περιστάσεις να λάβει θέση υπέρ ή κατά της στασιαστικής κίνησης του Κυβερνήτη του Αντιπλοιάρχου, τότε, Νίκου Παππά εναντίον της δικτατορίας που είχε επιβληθεί στη χώρα από τον Απρίλιο του 1967. Τα γεγονότα είναι περίπου γνωστά σε όλους τους αναγνώστες του «Περίπλου». Τον Μάϊο του 1973 είχε σχεδιασθεί η εκδήλωση του κινήματος του Ναυτικού από μια πολυπληθή ομάδα αξιωματικών στους οποίους συμπαραστέκονταν και συμμετείχαν και αξιωματικοί και από τους άλλους δύο κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων, τον Στρατό και την Αεροπορία. Το κίνημα δεν πρόφτασε να εκδηλωθεί, προδόθηκε, οι αξιωματικοί συνελήφθησαν και σύρθηκαν στα μπουντρούμια της ΕΣΑ, πολλοί βασανίσθηκαν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση του Σπύρου Μουστακλή, που παρέμεινε παράλυτος στο αναπηρικό του καροτσάκι για το λίγο υπόλοιπο της τυραννισμένης του ζωής, ως αποτέσμα των βασανιστηρίων που υπέστη από τους πρώην συναδέλφους του στην ΕΣΑ. Το Αντιτορπιλικό ΒΕΛΟΣ βρέθηκε εκτός Ναυστάθμου συμμετέχον σε άσκηση του ΝΑΤΟ και ο Κυβερνήτης του, μυημένος στο κίνημα, απεφάσισε να διαφύγει σε μια προσωπική αυτοεξορία, ακολουθούμενος από όσους εθελοντές από το πλήρωμά του θα το επιθυμούσαν. Τελικά ο Κυβερνήτης αναγκάστηκε να διατάξει την παραμονή στο πλοίο σε διάφορες κατηγορίες ανδρών του πληρώματός του διότι η καθολική σχεδόν εθελουσία συμμετοχή ενείχε τον κίνδυνο

64 Περιπλους

να αφήσει το πλοίο χωρίς πλήρωμα και πολλαπλασίαζε τα προβλήματα διοικητικής μέριμνας για το προσωπικό που θα παρέμενε στο εξωτερικό. Στο πλοίο παρέμειναν υποχρεωτικά οι στρατεύσιμοι και οι παντρεμένοι, επομένως οι διαφεύγοντες περιορίσθηκαν σε νέους Αξιωματικούς και Υπαξιωματικούς οι οποίοι ακολούθησαν τον Κυβερνήτη στην αυτοεξορία και ανέλαβαν να διακηρύξουν σε όλα τα παγκόσμια μέσα μαζικής ενημέρωσης πόσο ανεπιθύμητη ακόμα κι από τις Ένοπλες Δυνάμεις ήταν η δικτατορία στην Ελλάδα και να παρουσιάσουν τη ζοφερή κατάσταση και τα βασανιστήρια που υφίσταντο οι Έλληνες αξιωματικοί που είχαν συλληφθεί. Το βιβλίο του Τάκη Χατζηπέρου περιγράφει αυτήν ακριβώς την ιστορική στιγμή μέσα στο Αντιτορπιλικό ΒΕΛΟΣ, την επιλογή των εθελοντών καθώς και τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι αυτοεξόριστοι άνδρες του πληρώματος που επέλεξαν να παραμείνουν στο εξωτερικό παρά να γυρίσουν στην Ελλάδα της δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Το βιβλίο αναμφισβήτητα επέχει τη θέση ιστορικού ντοκουμέντου καθώς είναι ένα ακόμη που παρουσιάζει την οπτική ενός μάρτυρα που έζησε μια στιγμή της ιστορίας της χώρας. Από την άλλη πλευρά όμως εμφανίζει στοιχεία ύφους, γλώσσας και λογοτεχνικής πληρότητας, που προσδίδουν στην αφήγηση μυθιστορηματικό χαρακτήρα. Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο που ρέει αβίαστα και με δεδομένο το ενδιαφέρον των περιγραφομένων καταστάσεων, διαβάζεται εύκολα και ευχάριστα. Εν κατακλείδι ένα πολύ καλό ιστορικό αφήγημα, ένα πολύ καλό λογοτεχνικό βιβλίο. Ευχόμαστε «Εύπλοια» στο βιβλίο. Αναστασία Αναγνωστοπούλου

Βιβλιοπαρουσιάσεις

Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας Νέας Κούταλης Κατάλογος της μόνιμης έκθεσης. Έκδοση Δήμου Λήμνου, 2015

Τ

ον πυρήνα της συλλογής του νέου θεματικού μουσείου, που άνοιξε τις πύλες τους το 2006, αποτελούν κειμήλια και ενθυμήματα της ζωής, των παραδόσεων και των επαγγελματικών δραστηριοτήτων των μελών της κοινότητας, που ιδρύθηκε στη Λήμνο από τους πρόσφυγες του νησιού της Προποντίδας Κούταλη. Οι Κουταλιανοί, ακολουθώντας τη μοίρα των μικρασιατών Ελλήνων ξεριζώθηκαν από την πατρίδα τους οριστικά το 1922. Με τα ιδιόκτητα καΐκια τους, φορτωμένα με τα υπάρχοντα τους, έφθασαν το 1924 στη Λήμνο και ίδρυσαν τη Νέα Κούταλη. Το επάγγελμα το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τη ζωή και τη δράση των Κουταλιανών στην νέα τους πατρίδα είναι η σπογγαλιεία. Η ιδέα για την ίδρυση μουσείου στη Νέα Κούταλη υπήρχε από τη δεκαετία του ’50, καθώς προέκυψε η ανάγκη να εκτεθεί σε ειδικό χώρο η συλλογή οξυπύθμενων αμφορέων και άλλων αρχαίων αντικείμενων που τυχαία βρήκαν οι Κουταλιανοί σφουγγαράδες κατά τις καταδύσεις τους για το «χρυσάφι του βυθού» Η ιδέα παίρνει σάρκα και οστά πολλά χρόνια μετά, με πρωτοβουλία της δημοτικής αρχής και συγκεκριμένα του Προέδρου της Κοινότητας Νέας Κούταλης κ. Γιάννη Μοσχοβάκη. Η σπογγαλιεία και όλες οι συναφείς επαγγελματικές δραστηριότητες έχουν πλέον εγκαταλειφθεί και θα περνούσαν οριστικά στη λήθη μαζί με τους τελευταίους τεχνίτες και σφουγγαράδες, αν δεν

υπήρχε η έγκαιρη πρόνοια να συλλεχθούν, να καταγραφούν και εν τέλει να διασωθούν για τις επόμενες γενιές. Πολύ σωστά λοιπόν το μουσείο που δημιουργήθηκε περιλάμβανε ενότητες που θα αφηγούνταν την γεμάτη παλικαροσύνη και επικινδυνότητα, αλλά και την τεχνολογία και επιχειρηματικότητα του παραδοσιακού επαγγέλματος της σπογγαλιείας που σφράγισε τον βίο και τα έργα των Κουταλιανών στη Λήμνο. Το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί τον εμπεριστατωμένο και πλούσια εικονογραφημένο κατάλογο της μόνιμης έκθεσης του νέου μουσείου της Νέας Κούταλης. Η έκθεση αποτελείται από τρεις ενότητες: Στη πρώτη παρουσιάζεται η ναυτική ζωή των Κουταλιανών πριν τον ξεριζωμό τους από την Προποντίδα. Στην ενότητα αυτή εκτίθενται κειμήλια και αρχειακές φωτογραφίες από την παλιά πατρίδα τους. Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζεται η σπογγαλιεία, η επεξεργασία των σφουγγαριών και τα υπόλοιπα ναυτικά επαγγέλματα στη Νέα Κούταλη της Λήμνου. Τα εκθέματα της δεύτερης ενότητας είναι ο εξοπλισμός των δυτών, ομοιώματα από τα σπογγαλιευτικά σκάφη, τα εξαρτήματα των σπογγαλιευτικών καϊκιών, τα είδη των σφουγγαριών, τα εργαλεία επεξεργασίας, τα μηχανήματα συσκευασίας των σφουγγαριών, όπως επίσης και εκθέματα από την αλιεία, την κονσερβοποιία αλίπαστων και την επισκευή σκαφών. Την ενότητα αυτή συνοδεύει επίσης σημαντικό υλικό από αρχειακές φωτογραφίες. Στην τελευταία ενότητα εκτίθεται μέρος της αρχαιολογικής συλλογής της Νέας Κούταλης η οποία αποτελείται από αντικείμενα που περισυνέλλεξαν οι σφουγγαράδες από τα βάθη της θάλασσας. Η μελέτη των αρχαιολογικών αντικειμένων της συλλογής έγινε από την αρχαιολόγο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων Δρ. Αγγελική Σίμωσι και η συνολική μουσειολογική επιμέλεια της έκθεσης και του καταλόγου έγινε από τον αρχιτέκτονα Δρ Κώστα Δαμιανίδη. Αναστασία Αναγνωστοπούλου

Η Οδύσσεια πέρα από τον μύθο Του Δημήτρη Μιχαλόπουλου, Έκδοση Ινστιτούτου Εμπορικής Ναυτιλίας, Πειραιάς 2016

Τ

ο Ινστιτούτο Ιστορίας Εμπορικής Ναυτιλίας εξέδωσε πρόσφατα το βιβλίο του Δημήτρη Μιχαλόπουλου «Η Οδύσσεια πέρα από τον μύθο». Το περιεχόμενο του βιβλίου συνίσταται σε μια ακόμη προσέγγιση του ταξιδιού του Οδυσσέα μετά τον Τρωικό πόλεμο στην προσπάθειά του να γυρίσει στην Ιθάκη. Είναι αλήθεια ότι στα περίπου 3.000 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει, πολλές προσεγγίσεις έχουν επιχειρηθεί για να γίνει συγκεκριμένο αυτό το ταξίδι και πολλές ερμηνείες έχουν δοθεί στα τοπωνύμια που αναφέρονται στην Οδύσσεια. Η συγκεκριμένη προσέγγιση, η οποία βεβαίως στηρίζεται σε πηγές και μια πληθώρα βιβλιογραφικών παραπομπών, τοποθετεί τη ρότα του πολύπαθου Οδυσσέα να διασχίζει τον Ατλαντικό και να φτάνει στην Αμερική, πρώτος αυτός, στην κούρσα της παγκόσμιας Ιστορίας να ανακα-

λύπτει τον νέο κόσμο. Πρόκειται για μια θαυμάσια προσέγγιση σύμφωνα με την οποία, ο πανούργος «Βασιλιάς των Κεφαλλήνων», ο εξυπνότερος, ενδεχομένως, από τους εκστρατεύσαντες στην Τροία Έλληνες, κατά τον γυρισμό προς το νησί του (Κεφαλλονιά ή Ιθάκη δεν έχει πολλή σημασία) κυνηγημένος από τον φθόνο των θεών φτάνει μέχρι την Αμερική, την οποία η ανθρωπότητα θεωρεί ως ανακαλυφθείσα 2.500 χρόνια αργότερα. Προσωπικά εύρισκα πάντα γοητευτική την περιπέτεια της Οδύσσειας και θεωρούσα ότι μέσα από τα μυθολογικά όντα που ζούσαν στις διάφορες τοποθεσίες, περιγράφονταν οι τόποι, οι κάτοικοι, οι συνήθειες των εξωτικών κατοίκων και οι εντυπώσεις που προκαλούσαν στον τυχόντα επισκέπτη, που το πλοίο του ξέπεφτε στα μέρη τους. Ακόμα όμως και η κλασική προ-

σέγγιση της περιπλάνησης του Οδυσσέα μέσα στη Μεσόγειο με άφηνε ανικανοποίητο. Πως είναι δυνατόν ο «εξυπνότερος» των Ελλήνων να εμφανίζεται ότι αγνοεί στοιχειώδεις αρχές προσανατολισμού, όταν 1.000 τουλάχιστον χρόνια πριν από αυτόν οι Έλληνες Μινωίτες και Κυκλαδίτες διεξήγαγαν απρόσκοπτα θαλάσσιο εμπόριο σε όλη σχεδόν τη Μεσόγειο;;; Και αν υποθέσουμε ότι ο Οδυσσέας έκανε εξερευνητικά ταξίδια θα συμφωνούσα, αλλά με τη λαχτάρα να γυρίσει στην Ιθάκη, το να περιπλανάται στον Ατλαντικό και στην Αμερική, μήπως τον αδικεί;;; Ανεξαρτήτως πάντως των προσωπικών μου αμφιβολιών, το βιβλίο αποτελεί μια εξαιρετική προσέγγιση, γραμμένο να διαβάζεται εύκολα, με πολλά στοιχεία και αναφορές σε κείμενα. Είναι μια ακόμα συμβολή της κατανόησης αυτού του μυθικού ταξιδιού.

Τέλος, 3.000 χρόνια μετά, ένας άλλος Έλληνας έδωσε στην ανθρωπότητα μια διαφορετική προσέγγιση, περισσότερο φιλοσοφική, που ανυψώνεται πάνω από τη συγκεκριμένη πλεύση του Οδυσσέα. «Να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος». Γιάννης Παλούμπης Περιπλους 65

Ανάκρουε πάντες Ποιήματα του Στέλιου Τσιαντούλα

Ό

ταν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα αποφασίστηκε να συγκροτηθεί Πολεμικό Ναυτικό δομημένο στα πρότυπα των Ναυτικών των προηγμένων, τότε, Ευρωπαϊκών χωρών, μία από τις πρώτες ενέργειες που έλαβαν χώρα ήταν η δημιουργία μιας επιτροπής από τους Πλωτάρχες Λεωνίδα Παλάσκα, που είχε εκπαιδευθεί στο Γαλλικό Ναυτικό, τον Αλέξανδρο Κουμελά, που είχε εκπαιδευθεί στο Αγγλικό Ναυτικό, καθώς και τον καθηγητή Ιωάννη Φιλίππου, η οποία θα συνέτασσε το περίφημο «Ονοματολόγιον Ναυτικόν». Σκοπός της επιτροπής ήταν να αποδοθούν οι ναυτικοί όροι στην Ελληνική, ενώ μέχρι τότε χρησιμοποιούνταν όροι της θάλασσας και του καραβιού προερχόμενοι από τα Λατινικά (Ιταλικά, Ισπανικά, κλπ) καθώς επίσης και Αρβανίτικα, δεδομένου ότι τα ναυτικά νησιά που είχαν πρωτοστατήσει και στον ναυτικό αγώνα της απελευθέρωσης και αποτελούσαν τον κορμό του μετεπαναστατικού Ναυτικού, Ύδρα και Σπέτσες, μιλούσαν Αρβανίτικα. Η επιτροπή ξεκίνησε από τους ναυτικούς όρους όπως λέγονταν και αποδίδονταν στην αρχαιοελληνική. Έτσι εξηγείται πως πολλοί όροι στο Πολεμικό Ναυτικό, όπως και οι ονομασίες των βαθμών των αξιωματικών και υπαξιωματικών προέρχονται από τις αντίστοιχες αρχαιοελληνικές ορολογίες. Στις παραγωγικές σχολές του Ναυτικού

μάθαμε κωπηλασία με παραγγέλματα της μορφής «Άπωσον, Πτέρωσον, Πρόσω πάντες, Ανάκρουε πάντες, κλπ). Στη συγκεκριμένη περίπτωση εκτιμώ ότι ο εκλεκτός συνάδελφος Στέλιος Τσιαντούλας με την ονομασία της ποιητικής του συλλογής, θέλει να προϊδεάσει τον αναγνώστη ότι επιχειρεί μια βουτιά μέσα στις αναμνήσεις του παρελθόντος του και ξαναζεί στη σκέψη και στα συναισθήματά του, εικόνες της παιδικής, εφηβικής και ανδρικής του ηλικίας. Πρόκειται για εικόνες που τον είχαν επηρεάσει βαθιά συναισθηματικά και περασμένες σήμερα από το φίλτρο της πείρας που του κληροδότησε η ηλικία του, περιλαμβάνουν την ικανοποίηση για όσα έγιναν, όσα κατόρθωσε να δημιουργήσει, αλλά και την πίκρα για όσα δυσάρεστα δεν μπόρεσε να αποφύγει και συναντώνται σήμερα στην κοινωνία, που δημιούργησε η γενιά του, η γενιά μας. Η ρίμα των στίχων είναι πολύ καλή, αλλά θεωρώ ότι πέραν από τα λογοτεχνικά στοιχεία της συλλογής, που είναι πολλά και καλά, το κύριο στοιχείο που αναδύεται μέσα από όλη τη συλλογή είναι μια προσωπικότητα με ηθική συγκρότηση και βαθιά συναισθηματικότητα. Η συλλογή είναι εξομολόγηση ;; Δεν θα το έλεγα, περισσότερο με αναπόληση μοιάζει. Ο Στέλιος ξαναζεί τις αναμνήσεις που τον

στιγμάτισαν θετικά ή αρνητικά και τις περιγράφει με μια αξιοπρόσεκτη λυρικότητα. Ο αγαπητός συνάδελφος φύτεψε στη ζωή του κλαράκια. Τα φρόντισε, τους έριξε νεράκι και γίνανε δεντράκια και καρπίσανε και τώρα ήρεμος ο Στέλιος, παππούς πια, βλέπει τα παιδιά των παιδιών του να ανασταίνονται μέσα σε μια κοινωνία, που θα την ήθελε καλύτερη, αλλά οπωσδήποτε είναι περισσότερο ανθρώπινη από εκείνη μέσα στην οποία αυτός και όλοι μας μεγαλώσαμε. Γιάννης Παλούμπης

ΤΡΙΗΡΗΣ. Τακτική και Επιχειρησιακό Περιβάλλον στην αρχαία Ελλάδα της Εμίλιο Ιωαννίδου. Έκδοση ΥΙΝ, 2016

Ε

ίχα την τύχη να διαβάσω το παρόν βιβλίο πριν λίγα χρόνια όταν το έγραφε η Κρίστυ και μου είχε ζητήσει την άποψή μου. Μου άρεσε και την είχα ενθαρρύνει να προχωρήσει στην έκδοσή του. Έτσι λοιπόν όταν αυτή η εργασία της υλοποιήθηκε, πρέπει να ομολογήσω ότι χάρηκα ιδιαιτέρως. Βεβαίως αυτό μου δημιούργησε ένα –ηθικό θα μπορούσαμε να πούμε– πρόβλημα. Γιατί πρόβλημα είναι το να προσπαθήσεις να είσαι αντικειμενικός με τη δουλειά ενός φίλου. Στάθηκα τυχερός επειδή η συγγραφέας φρόντισε να με απαλλάξει από τους όποιους προβληματισμούς μου. Έκανα λοιπόν κάτι πολύ απλό: Έδωσα το βιβλίο να το διαβάσουν κάποιοι γνωστοί –που δεν γνώριζαν τη συγγραφέα– και στη συνέχεια ζήτησα την άποψή τους. Τότε δημιουργήθηκε ένα άλλο πρόβλημα. Οι απόψεις τους ήσαν τόσο θετικές και ενθουσιώδεις ώστε χρειάστηκε να κάνω τον «συνήγορο του διαβόλου», προκειμένου να «ισορροπήσω» κάπως τα πράγματα. Πρέπει να ομολογήσω ότι έχασα. Τα επιχειρήματά τους ήσαν σοβαρά. Επειδή όμως το θέμα μας δεν είναι οι όποιοι προβληματισμοί μου αλλά η ποι-

66 Περιπλους

ότητα του παρόντος βιβλίου, καλύτερα να επιστρέψουμε σ’ αυτό. Το βιβλίο λοιπόν χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο περιγράφεται το πλοίο και η επιχειρησιακή χρήση του. Το δεύτερο έχει ως θέματα τη ναυτική τακτική, στρατηγική και επιχειρησιακό περιβάλλον. Το τρίτο μέρος συγκροτούν τρία παραρτήματα. Ένα για την ανακατασκευή της τριήρους. Ένα με την παρουσίαση και ανάλυση επιλεγμένων ναυμαχιών κι ένα με επιλογές ρήσεων αρχαίων Ελλήνων. Πρέπει να ομολογήσω ότι το κομμάτι με τις ναυμαχίες ήταν αυτό που διάβασα και ξαναδιάβασα. Ο λόγος πολύ απλός: Πολλοί έχουμε ακούσει για τις ναυμαχίες της Λάδης, της Ναυπάκτου κλπ. Τι όμως γνωρίζουμε γι’ αυτές πέραν του ονόματός τους; Τελικό συμπέρασμα; Το βιβλίο της Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί. Αν μη τι άλλο προσφέρει γνώσεις σε έναν τομέα που μάλλον αγνοείται από τους πολλούς αν και οι Έλληνες έχουν προσφέρει πολλά στη διεξαγωγή του κατά θάλασσα πολέμου. Ηλίας Νταλούμης

Δωρεές Βιβλίων & Περιοδικών

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Κύριον Θεμιστοκλή Ραφαλιά: «Άγνωστες κατοχικές σελίδες σωτηριώδους φιλανθρωπικού έργου Ιστορικής Υδραϊκής Εκκλησίας τότε και σήμερα» Θεμ. Ραφαλιά --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ηλία Νταλούμη: «Ο Πειραιάς στη Νεοελληνική Λογοτεχνία» επιμ. Στρατή Μαϊστρέλλη • «Αμύνεσθαι περί πάρτης (εξοπλισμοί 1996-2006)» Κ. Φράγκου • «Η 101η αερομεταφερόμενη Μεραρχία στο Βιετνάμ» M. Sharpe & S. Dunstan • “Grossdeutschland: Οι Επίλεκτοι του Γκουντέριαν στο Ανατολικό Μέτωπο” M. Sharpe & B. Davis • “Nave Palinuro” Gianni Migliorino • «Ρωμαίος Λεγεωνάριος της αυτοκρατορικής περιόδου» R. Coawan --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ηλία Μεταξά: «Υγεία εν πλω» Ειρήνη Σαρόγλου-Τσάκου & 2. «Εθνική Αντίστασις του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων Ψαρρού 1941-1944» Γ. Καϊμάρα --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Τιμόθεο Μασούρα: 1. Ισλάμ: θρησκειολογική επισκόπηση» Αναστάσιου Γιαννουλάτου 2. «Αρχαία Ελληνικά μνημεία: διαχρονικά έργα οικουμενικής αξίας» εφημ. Τα Νέα 3. «Εκκλησίες στη Λειβαθώ» πόνημα Παναγή Σ. Αυγουστάτου 4. «Της Πατρίδας μου η Σημαία» Παύλου Αγιαννίδη 5. «Μεγάλοι Έλληνες: Γεώργιος Παπανικολάου» Κωνσταντία Ζάχου 6. «Η Παλιά Αθήνα ζει, γλεντά, γεύεται 1834-1938» Θωμά Σιταρά 7. «Το ναυτικό του εικοσιένα» Νίκου Κωλέτση 8. «Του κόσμου οι Σημαίες» Α’ τεύχος, Γιώργου Βλάχου 9. Κιμωλιακά»τομ. Γ’-Η’ 10. «Ημερολόγιο 2011: Το Ελληνικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους» 11. «Παγκόσμιος ιστορία του πολιτισμού» Durant,Will A-Ζ’ τομ. 12. «Κεφαλληνιακά χρονικά» τομ.2,3,4 13. «Οι εξεγέρσεις της Κεφαλληνίας κατά τα έτη 1848,1849» Μ. Παξιμαδοπούλου 14. «Ακρόπολη: Nέο Μουσείο» Νικ. Χατζηγεωργίου (τομ.2 ) 15. «Τα αριστουργήματα» Ουίλιαμ Σαίξπηρ τομ. 1,2,3 16. «Από τον Εθνικό Διχασμό στη Μικρασιατική καταστροφή και την εκτέλεση των Έξι (1915-1922), Βασίλη Μπεκίρη 17. «Κάτω από τα κύματα» Σάββα Κλήμη 18. «Ελληνικοί Ναυτικοί Χάρτες» J. Roux. Eκδόσεις Συλλέκτης, 1980 19. «Ελευθέριος Βενιζέλος:ιστορικό λεύκωμα» εκδ. ΤΟ ΒΗΜΑ 20. «Ελληνική Ναυτιλία» Ευαγ. Γρυπιώτης 21. «Πατριαρχείο Ιεροσολύμων» Θησαυροί της Ορθοδοξίας εκδ. Μίλητος 22. «Η εξέλιξις της ιδιοκτησίας» Π. Λαφάργκ 23. «Υπόμνημα καταστροφών και ζημιών πλοίων & εγκαταστάσεων του Β.Ν.» Κ. Αλεξανδρή (φωτοτ. έκδοση) 24. «Εγχειρίδιον υποβρυχίων» Βασιλικόν Ναυτικόν, 1939 (φωτ. έκδοση) 25. «Επτάνησα 1797» A.C. Saint-Sauveur, εκδ. Συλλέκτης 26. «Η Τριλογία του χρόνου» Ι. Οικονομόπουλου 27. «Το Πάσχα» Ι. Οικονομόπουλου 28. «Συναρπαστικά επεισόδια από τη δράση των Βρετανικών υποβρυχίων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο» Μαδωνής, Αλεξ. 29. “Silent Fleet: The German and Swedish designed Submarine family” 30. «Ιστορική εξέλιξη Διοικήσεως Ταχέων Σκαφών» 31. «Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας Νο 172,186,191,196, 197,277,290,295» 32. «Γεωτρόπιο Νο ,176,231,276» 33. «Το νέο πρόσωπο του Κόσμου τεύχος 1ο,2ο,3ο» 34. “Submarine Design” Ulrich Gabler 35. «Χρονικό των Αχαρνών (Μενιδιού Αττικής)» Παπασωτηρίου, Ντ. 36. «Ολυμπιακοί αγώνες και Ολυμπιακό πνεύμα» Γεωργ. Κριτσώπη 37. «Η συμβολή του Μενιδίου στην απελευθέρωση της Αθήνας και στον αγώνα του ΄21» Δήμος Αχαρνών 38. «16 χρόνια δημιουργίας και ανοδικής πορείας» Σύλλογος «Η ΛΕΙΒΑΘΩ» 39. «Ο Μυλοπόταμος, Ι.Μ.Μεγίστης Λαύρας -Άγιον Όρος: προσπάθειες αναστήλωσης» 40. «Η Κιμωλιακή» αρ. τεύχους 13, Μάιος-Ιούνιος, 1995 41. «Ημερολόγιο 2016, Η Ελληνική Τέχνη: στις συλλογές της Εθνικής Τράπεζας» ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Ευθύμιο Χαραλαμπίδη: 1. «Άγριες θάλασσες» Τέσυ Μπάϊλα 2. «Το κίνημα του 1935» Θ. Ραβασόπουλου (επιμ.) 3. «Ίδρυση του Κυπριακού Ναυτικού (1964-1966)» Κ. Δημητριάδη, Γ. Δεμέστιχα 4. Το ρολόι του Πειραιά:Το παλιό Δημαρχείο» Βασίλη Πισιμίση 5. «Οι Φράγκοι στο Αιγαίο 12041500» by Peter Lock --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Οδυσσέα Περαντζάκη: «Των κατ’ αυτόν Ιστοριών» 1ος τομ. & «Περί των του Δεσπότου Ιουστινιανού κτισμάτων» 2ος τόμος του Προκοπίου Καισαρέως, --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Ζακλίν Λαλάγκα: Δωρεά 190 τόμων ιστορικών κυρίως εκδόσεων και εγκυκλοπαιδειών προς εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Τίμο Γ. Παππά: Δωρεά 380 τίτλων βιβλίων ιστορικού και ναυτικού περιεχομένου προς εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Ειρήνη Μηλιού: 1. Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα με τον Γιώργο Μανουσάκη» Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος 2. «Μουσείο Αντιβουνιώτισσας: Κέρκυρα» Σταμάτη Χονδρογιάννη 3. «Thomas Hope: Σχέδια της Οθωμανικής Κωνσταντινούπολης» Φανή Τσιγκάκου, Μίνα Μωραΐτου 4. «Άγονη Γραμμή» Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης 5. «Το εργαστήριο του αρχιτέκτονα» Μουσείο Μπενάκη 6. «The Greek Navy in 1821» Commercial Credit Bank --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Α-Ι. Δ.Μεταξά: «Επτάνησος Πολιτεία 1803» Α-Ι. Δ.Μεταξά --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Βασίλειο Ιατρίδη: «Αριστοτέλους 142» Β. Ιατρίδη --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Ελένη Χρυσού-Αλτιπαρμάκη: cd-rom «Ένδοξα Πολεμικά Πλοία», «Πλοίων Ιδέες» και «Ναυτικού Μουσείου ενθύμιον» --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Αφροδίτη Γιαννέλλη: «Οδηγίαι δια τας μηχανάς τορπιλλακάτων τύπου Thornycroft Υ/12 » • Τεύχος «Ναυτικής Επιθεώρησης» Νο 160 (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1937) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Παναγιώτη Στάμου: «Λάμπρος Κατσώνης: Τεκμήρια Ιστορίας-Λαογραφίας-Παράδοσης» Π. Στάμου --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Υδρογραφική Υπηρεσία: «Πλοηγός» Γ’ τόμος Βορειοδυτικές ακτές Αιγαίου Πελάγους 5η έκδοση, 2016 • «Πλοηγός» Δ’ τόμος Βόρειο και Ανατολικό Αιγαίο Πέλαγος - Δωδεκάνησα 6η έκδοση, 2015 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Βιβλιοθήκη Κέντρου Ελληνορωσικών Ιστορικών Ερευνών: «Ο Ιωάννης Καποδίστριας στη Ρωσία» του Γρίγκορι Άρς --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γεώργιο Χάλαρη: «Double Cross» Ben Macintyre • «Ίμια - Τα απόρρητα τηλεγραφήματα των Αμερικανών» Α. Έλλι - Μ. Ιγνατίου • «Proceedings» (April - Dec. 2015 & March 2016) • «Warship World» March/April , May/ June , July/August, Sept,Oct 2015 & Pictorial Review issue 26,27. • «Naval History» (Dec. 2014,No 6 – Feb. 2015, No 1 - April 2015, No 2) ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 2. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 3. Η ΦΛΟΓΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.

4. Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΑΠΟΣΤΡΑΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣΘΡΑΚΗΣ (ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΣΜΥ) 5. ΚΑΣΤΕΛΛΑ 6. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ 7. NEA του Σ.Α.Σ.Μ.Υ.Ν.

8. ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΙΔΕΑ.

9. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ

10. ΞΙΦΙΑΣ 11. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ 12. ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ 3. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ 5. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ 6. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ 7. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

8. Λιμενικά Χρονικά 9. OIKONOMIKA & ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΑ ΝΕΑ.

10. ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ 11. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 12. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 13. ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

14. ΗΧΩ ΤΗΣ ΠΕΣΜΕΝ 15. ΓΝΩΣΗ & ΤΕΧΝΗ 16. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΩ.Ν.Π.Α.Π.

17. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ 18. ΝΕΟΣ ΕΞΑΝΤΑΣ 19. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Περιπλους 67

Ηmερολόγιο Μουσείου Γενική Συνέλευση των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος | 10 Απριλίου 2016 Εισαγωγική ομιλία της Προέδρου του ΝΜΕ κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Φ

ίλες και φίλοι, αγαπητά μέλη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Σήμερα είναι η ημέρα που εσείς κατευθύνετε την πορεία του Μουσείου μας και εμείς, το Διοικητικό Συμβούλιο που εκλέξατε πέρυσι, σας δίνουμε αναφορά για τις πράξεις και τις ενέργειες του περασμένου χρόνου. Πρόκειται για το σχήμα της διοίκησης κατά το οποίο η Γενική Συνέλευση αποτελεί το όργανο διοίκησης και εκφράζει τις θελήσεις της για την πορεία του Μουσείου μας τη χρονιά που έρχεται. Στις μέρες μας το σημερινό Διοικητικό Συμβούλιο προσπαθεί να διατηρεί εκείνο το σχήμα της διοίκησης, που καθιστά το μέλος του Σωματείου μας συμμέτοχο και παράγοντα στη λήψη των αποφάσεων, που αφορούν το ίδρυμα, στην υπηρεσία του οποίου έχουμε ταχθεί όλοι μας. Όπως αποτελεί πλέον κανόνα στις Γενικές μας Συνελεύσεις η λεπτομερής αναφορά των πεπραγμένων του Μουσείου θα αναγνωσθεί από τον Γενικό Γραμματέα Ναύαρχο κ. Τιμόθεο Μασούρα. Στη δική μου εισήγηση θα επιχειρήσω ένα επιγραμματικό απολογισμό των δράσεων του έτους που πέρασε ξεκινώντας από τα οικονομικά, τη σπονδυλική στήλη όλων μας των ενεργειών. Σας έχουν διανεμηθεί τα φύλλα του οικονομικού απολογισμού του 2015 καθώς και του προϋπολογισμού του 2016. Δεδομένου ότι ο Ταμίας του Μουσείου Ναύαρχος του Λιμενικού Σώματος κ. Σερέτης βρίσκεται εκτός Ελλάδος, μετά την εισήγηση του κ. Μασούρα, τα λεπτομερή στοιχεία των οικονομικών φύλλων θα τα διεξέλθουμε μαζί, όπως άλλωστε συμβαίνει για περισσότερο από 20 χρόνια στις Γενικές μας Συνελεύσεις. Σε αυτή μου την παρέμβαση το οικονομικό θέμα θα περιορίζεται στη γενική διατύπωση ότι παραδόξως και παρά την γνωστή σε όλους οικονομική συγκυρία, τα οικονομικά του Μουσείου στάθηκαν σε καλύτερο σχετικά επίπεδο από ό,τι θα περίμενε κανένας, αν λάμβανε υπ’ όψιν τη γενικώτερη κατάσταση. Νομίζω ότι στο σημείο αυτό θα ήταν σωστό και σκόπιμο να εκφράσουμε τις ευχαριστίες μας στους παραδοσιακούς χορηγούς του Μουσείου, το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού και το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο και τον εφοπλιστή κ. Αθανάσιο Μαρτίνο. Όπως είχατε πολλοί παρατηρήσει τα αρκετά τελευταία χρόνια υπήρχε μεγάλη ανάγκη εκτελέσεως εργασιών εξωραϊσμού και ενίσχυσης των υποδομών της εξωτερικής όψης του Μουσείου. Τη χρονιά που πέρασε ετύχα-

68 Περιπλους

Η Πρόεδρος στο βήμα.

με μιας χορηγίας από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, την οποία ευχαριστούμε για μια ακόμα φορά από αυτού του βήματος και επιληφθήκαμε αυτών των εργασιών. Έτσι στεγανοποιήσαμε το περιστύλιο, το οποίο διέρρεε από παντού και ενισχύσαμε ένα σημαντικό αριθμό κιόνων του περιστυλίου, που εμφάνιζαν σημάδια προχωρημένης αποσύνθεσης και διάβρωσης σε επικίνδυνο βαθμό, των μεταλλικών σκελετών του οπλισμένου σκυροδέματος. Επισκευάσαμε και αλλάξαμε τους κλωβούς των εξωτερικών μονάδων των συσκευών κλιματισμού και τέλος χρωματίσαμε όλη την όψη του Μουσείου. Μιλώντας για τις υποδομές του κτιριακού μας συγκροτήματος υποθέτω πως είναι γνωστό σε όλους σας και εμφανές στον οποιονδήποτε επισκέπτη, το πρόβλημα της διαρροής που παρουσιάζει η οροφή του κτιρίου και ο δυτικός τοίχος που συνορεύει με τα πρανή της λεωφόρου Θεμιστοκλέους. Οι εργασίες που πρέπει να αναληφθούν προδιαγράφηκαν από Πολιτικό Μηχανικό μέλος του Μουσείου και συμφωνήθηκαν από τους Μηχανικούς των Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Πειραιά. Το κόστος που εκτιμήθηκε ξεπερνούσε τις οικονομικές δυνατότητες του Μουσείου και για αυτό ζητήσαμε οικονομική συνδρομή από επιχειρήσεις που εδρεύουν στην πόλη μας. Απάντηση λάβαμε μόνο από τη Μαρίνα Ζέας υπό τη νέα της μετοχική σύνθεση. Οι εργασίες θα αρχίσουν εντός των προσεχών θερινών μηνών όταν θα σταματήσουν οι βροχές και

θα στεγνώσουν τα τσιμέντα. Ήδη έγινε από συνεργείο η πρώτη διερευνητική τομή. Νομίζω πως οφείλεται έκφραση ευχαριστιών και από αυτού του βήματος στη Μαρίνα Ζέας και τον Πρόεδρό της κ. Κυριακούλη για την ευαισθησία και την ευγενική τους χορηγία. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε επίσης στον Γενικό Διευθυντή της Μαρίνας και μέλος του Μουσείου, Ναύαρχο κ. Άγγελο Κόπιτσα για την προβολή και υποστήριξη του θέματος στη διοίκηση της εταιρείας. Ο απολογισμός των πολιτιστικών μας εκδηλώσεων νομίζω πως πρέπει να αρχίσει από την ημερίδα που φιλοξενήσαμε στους χώρους μας, η οποία συνδιοργανώθηκε από την Αμερικανική Πρεσβεία και τη Σχολή Εθνικής Αμύνης με θέμα «Εισερχόμενοι στον κόσμο του Επίκτητου» και αφορούσε την επίδραση που είχε στη ζωή του Αμερικανού Αντιναυάρχου James Bond Stockdale η μελέτη της φιλοσοφίας του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου Επίκτητου, ιδιαίτερα στην περίοδο των εννέα ετών που έμεινε αιχμάλωτος των βορείων Βιετναμέζων. Η επιλογή του Μουσείου για τη διεξαγωγή της τόσο σημαντικής αυτής ημερίδας, στην οποία παρέστησαν και έκαμαν εισηγήσεις διακεκριμένοι Έλληνες και Αμερικανοί καθηγητές, άνθρωποι του πνεύματος και της φιλοσοφίας, ήταν πολύ τιμητική για το ίδρυμά μας. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου πήγαν πολύ καλύτερα από τις άλλες χρονιές και αυτό θα το διαπιστώσετε στην ανάγνωση των οικονομικών φύλλων. Ανε-

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

ξάρτητα όμως από το έσοδο θεωρούμε ότι τα εκπαιδευτικά, αποτελούν από μόνα τους, σκοπό ύπαρξης του Μουσείου. Όπως άλλωστε σας έχω ξαναπεί είναι πάρα πολλές οι περιπτώσεις που δεχόμαστε σχολεία χωρίς εισιτήριο, αφού μας δηλώνουν ότι δεν μπορούν τα παιδιά να καταβάλλουν το ανάλογο κόστος. Το 2015 επιλέχθηκε να τιμηθεί ο Πειραιάς ως ένα από τα σημαντικά Ευρωπαϊκά λιμάνια. Όλοι οι πολιτιστικοί φορείς της πόλης, υπό τον συντονισμό του Δήμου, συνεισέφεραν στις εκδηλώσεις με στόχο να αναδειχθεί η πόλη ως ένα από τα πολιτιστικά κέντρα της χώρας, πλέον του γεγονότος ότι είναι το πρώτο λιμάνι. Το Ναυτικό Μουσείο στο γενικό κάλεσμα ανταποκρίθηκε με την οργάνωση της έκθεσης «Πειραιάς το λιμάνι των Τριήρεων». Ήταν μία από τις πλέον επιτυχημένες εκδηλώσεις όπως ομολογήθηκε από όλες τις Αρχές της πόλης, η οποία εντυπωσίασε το κοινό και επαινέθηκε από τους τεχνοκριτικούς των Μέσων Μαζικής ενημέρωσης. Συνδιοργανώθηκε από το Μουσείο και το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και παρουσίασε τα αποτελέσματα των 10 ετών εναλίων ερευνών της επιστημονικής ομάδας Ελλήνων και αλλοδαπών αρχαιολόγων στις θεμελιώσεις και τα υπολείμματα των οχυρώσεων και των νεώσοικων των τριών λιμένων του Πειραιά, Κανθάρου, Ζέας και Μουνιχίας, στους οποίους ναυλοχούσαν οι Τριήρεις της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ήταν αυτές οι ίδιες Τριήρεις που νίκησαν στη Σαλαμίνα και αργότερα κατέστησαν την Αθήνα θαλασσοκράτειρα δύναμη του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Η έκθεση, την οποία ακόμα βλέπετε, πολλαπλασίασε την προσέλευση μαθητών και σχολείων μέχρι σημείου που να έχουμε πρόβλημα χώρου και προσωπικού για να φιλοξενήσουμε περισσότερες ξεναγήσεις. Την έκθεση μας ζητήθηκε να την μεταφέρουμε στο χώρο της έκθεσης των Ποσειδωνίων, όπου θα παρουσιαστεί σε ένα μήκος 60 περίπου μέτρων και θα συμπεριλάβει οπτικοακουστικά μέσα. Το απαιτούμενο κόστος θα καταβληθεί προσπάθεια να εξευρεθεί από χορηγίες. Δεδομένου ότι θα είναι προσβάσιμη από χιλιάδες επισκέπτες των Ποσειδωνίων, αφού συμμετέχουν εκθέτες από περισσότερες από 100 χώρες, εκτιμάται ότι θα συγκεντρωθεί το απαιτούμενο ποσόν. Μέσα στις προσεχείς μας δράσεις είναι και η συμμετοχή μας στο Ι΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικών Μουσείων που θα λάβει χώρα στο Γαλαξίδι στις 6, 7 και 8 Μαΐου. Όπως σας είναι γνωστό το Μουσείο μας εκτός από τη συμμετοχή του διατηρεί και αυξημένες υποχρεώσεις συντονιστικής μορφής σε αυτά τα Συνέδρια. Στις 25 Μαΐου έχουμε προγραμματίσει την εγκατάσταση μιας νέας περιοδικής έκθεσης με θέμα «Ταξιδεύοντας από και προς το Βυζάντιο». Η έκθεση είναι συνδιοργάνωση της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών και του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων και έχει ήδη παρουσιασθεί στην Κύπρο και σε λιμάνια του

Στιγμιότυπo από την Γενική Συνέλευση των μελών.

Ευξείνου Πόντου. Περιέχει πορτολάνους και λιμενοδείκτες σημαντικών λιμανιών του Βυζαντίου, που βρίσκονταν επάνω στις ρότες των πλοίων. Οίκοθεν νοείται ότι η παρουσία της έκθεσης στο Ναυτικό Μουσείο θα εστιάσει το ενδιαφέρον στο λιμάνι του Πειραιά, που θα αποτελεί το κεντρικό έκθεμα, γεγονός που θα αποτελέσει ένα ακόμα λόγο για την προσέλευση πολυπληθούς κοινού. Στην πλευρά των οπτικών ηλεκτρονικών εφαρμογών θα πρέπει να αναφέρουμε τη δημιουργία μιας νέας, πολύ καλαίσθητης ιστοσελίδας την οποία καλείστε να επισκεφθείτε στον πρώτο κατάλληλό σας χρόνο, όχι μόνο για να την δείτε, αλλά και για να ενημερώνεστε για όλες τις εκδηλώσεις του Μουσείου, οι οποίες θα αναρτώνται εκεί, όπως και στην σελίδα μας στο Facebook που την παρακολουθούν περισσότερα από 6.000 μέλη. Μέσα στις επιτυχημένες μας προσπάθειες θα συμπεριλάβω και τη δημιουργία ενός μικρού video που παρουσιάζει το Μουσείο. Περιέχει περιήγηση στις αίθουσες και τις ιστορικές φάσεις της ναυτικής μας ιστορίας, που περιλαμβάνονται στο Μουσείο. Το video μπορείτε να το δείτε στην ιστοσελίδα, αλλά θα προβάλλεται και στον ΟΤΕ/TV όπως μας έχει ζητηθεί από τους αρμοδίους της τηλεοπτικής επιχείρησης. Νομίζουμε ότι αυτή η χρήση του video θα καταστήσει ακόμα περισσότερο γνωστό το Μουσείο και θα προβάλλει την ύπαρξή του σε όλη τη χώρα. Ελπίζουμε και εργαζόμαστε για να έχουμε μέσα στο 2016 δύο νέες εκδόσεις, μία από τις οποίες θα αναφέρεται στην Εμπορική ναυτιλία και η δεύτερη σε τμήμα της ιστορίας του Πολεμικού Ναυτικού. Εδώ θα ήθελα να σταθώ και να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μας και πάλι προς τους εθελοντές του Μουσείου που χωρίς αυτούς τίποτε δεν θα είχε επιτευχθεί. Αγαπητές φίλες και φίλοι. Πριν από 20 περίπου ημέρες ξεναγήσαμε στις εγκαταστάσεις μας τον Γενικό Διευθυντή του Ναυτικού Μουσείου του Sydney της

Αυστραλίας κ. Kevin Sumption τον οποίον συνόδευε ο Διευθυντής της Υπηρεσίας Ιστορίας του Πολεμικού Ναυτικού Πλοίαρχος Λεωνίδας Τσιαντούλας. Όπως ήταν φυσικό ζητήσαμε κάποιες πληροφορίες για τα στοιχεία λειτουργίας του Ναυτικού Μουσείου του οποίου προΐστατο, ενός μόνο από τα πολλά Ναυτικά Μουσεία της Αυστραλίας και φυσικά νιώσαμε απογοήτευση και ματαιοπονία για η δική μας μικρότητα και πενία. Χωρίς να υπεισέλθω σε νούμερα θα ήθελα μόνο να σας αναφέρω ότι περισσότερο από τα 2/3 του προϋπολογισμού του Μουσείου του Sydney παρέχονται από το κράτος και για τη λειτουργία του απασχολούνται περίπου 140 υπάλληλοι. Οι συγκρίσεις που αθέλητα περνάνε από το μυαλό δημιουργούν τα συναισθήματα που σας ανέφερα προηγουμένως, απογοήτευση και ματαιοπονία. Εμείς, στη χώρα με τη μεγαλύτερη ναυτική ιστορία του κόσμου, προσπαθούμε να πείσουμε δημοσίους και ιδιωτικούς λειτουργούς για την ανάγκη ύπαρξης ενός ευπρόσωπου Μουσείου, που να εκπροσωπεί την ένδοξη πορεία δια μέσου των αιώνων του Πολεμικού μας Ναυτικού και την πρώτη Εμπορική Ναυτιλία του κόσμου. Νιώθουμε ειλικρινά σαν σύγχρονοι Δον Κιχώτες που πολεμούν με τους ανεμόμυλους της δημόσιας και της ιδιωτικής αδιαφορίας. Έχοντας εκφράσει τα συναισθήματά μου θα επιθυμούσα να κλείσω την εισήγησή μου με μια λίγο διαφορετική νότα. Θα εξακολουθήσουμε να στεκόμαστε όρθιοι στον μικρό μας αγώνα. Είμαστε βέβαιοι ότι αγωνιζόμαστε τον αγώνα τον αγαθό. Είμαστε βέβαιοι ότι ένα ευπρόσωπο και καλό Ναυτικό Μουσείο αντάξιο της θαλασσινής διαδρομής του γένους μας αποτελεί τον καλύτερο πρεσβευτή του ισχυρότερου χαρακτηριστικού γνωρίσματος των Ελλήνων: Της αγάπης τους για τη θάλασσα και της γνώσης τους να θαλασσοπλοούν όσο κανένας άλλος λαός στον πλανήτη. Περιπλους 69

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Λογοδοσία πεπραγμένων Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος για το 2015 από τον Γενικό Γραμματέα Αντιναύαρχο ΠΝ εα κ. Τιμόθεο Μασούρα

Πριν παρουσιάσω τους διαφόρους τομείς των δραστηριοτήτων του Μουσείου θα ήθελα να αναφέρω ονομαστικά τα μέλη μας που έφυγαν το 2015, έχοντας αφήσει το δικό τους αποτύπωμα στη μακρόχρονη πορεία του πολιτιστικού μας φορέα:

1. Αθηναίος Ευάγγελος (2009) 2. Αλεξανδρής Απόστολος (1992) 3. Βαλλιανάτου Βενετία (2001) 4. Δαλακλής Ιωάννης (1997) 5. Αναστάσιος Ζωγράφος (1982) 6. Κάλλιος Πάρις-Απόστολος (1995)

Ο Γενικός Γραμματέας στο βήμα.

Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Από 17-27 Μαρτίου 2015 πραγματοποιήθηκε η φωτογραφική έκθεση «Ελληνική Ναυτική Παράδοση δέκα χιλιάδων χρόνων» στον Πύργο (Bourgas) της Βουλγαρίας. Η έκθεση, που παρουσίαζε την ελληνική ναυτική παράδοση από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, οργανώθηκε από την ελληνική πρεσβεία στη Σόφια σε συνεργασία με το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. Το Μουσείο προσέφερε φωτογραφίες από τις συλλογές του και πληροφοριακά κείμενα. Η έκθεση παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2014 στη γκαλερί «Σρεντέτς» του Υπουργείου Πολιτισμού της Βουλγαρίας με μεγάλη επιτυχία. Στις 28 Μαρτίου 2015, πραγματοποιήθηκε στους χώρους του Μουσείου επιμορφωτικό σεμινάριο για εκπαιδευτικούς με τίτλο «Το Ναυτικό Μουσείο και η εκπαιδευτική του αξιοποίηση». Το Σεμινάριο οργανώθηκε σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Πειραιά. Στους εκπαιδευτικούς παρουσιάστηκαν τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου και στη συνέχεια ακολούθησε εκπαιδευτική περιήγηση και ξενάγηση στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου από τους υπευθύνους των προγραμμάτων. Στις 13 Μαΐου 2015 φιλοξενήθηκε στους χώρους του Μουσείου εκδήλωση για τα 28 χρόνια από τη λειτουργία του δημοτικού ραδιοφώνου του Πειραιά «Κανάλι 1 90,4» Η όλη εκδήλωση μεταδόθηκε ζωντανά και είχε πολύ μεγάλη συμμετοχή. Στις 16 Μαΐου 2015 στο πλαίσιο του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας των Μουσείων 70 Περιπλους

πραγματοποιήθηκαν δωρεάν ξεναγήσεις στις μόνιμες συλλογές του Μουσείου. Στις 30 & 31 Μαΐου 2015 το Ναυτικό Μουσείο συμμετείχε στον εορτασμό της Ευρωπαϊκής Ημέρας Θάλασσας με σύνολο πολιτιστικών δράσεων που είχαν ως στόχο να προβάλλουν την ιστορικότητα του Πειραιά. Στο πλαίσιο αυτό, το Μουσείο οργάνωσε σε συνεργασία με το Zea Harbour Project περιοδική έκθεση με τίτλο «Πειραιάς: Το λιμάνι των Τριήρων», ενώ κατά τη διάρκεια του εορτασμού πραγματοποιήθηκαν δωρεάν ξεναγήσεις σε οργανωμένες ομάδες κοινού τόσο στην περιοδική έκθεση όσο και στα αρχαιολογικά κατάλοιπα των νεωσοίκων της Ζέας στο Πασαλιμάνι. Από τα τέλη Αυγούστου έως και σήμερα το Μουσείο συμμετέχει στην έκθεση «Εικόνες και Τεκμήρια Πολέμου» που παρουσιάζεται στο παράρτημα του Πολεμικού Μουσείου στο Ναύπλιο. Η έκθεση οργανώθηκε με την ευκαιρία των 300 χρόνων από τη λήξη της βενετοκρατίας και στο πλαίσιο εκδηλώσεων που οργάνωσε το ναυπλιακό ίδρυμα «Ιωάννης Καποδίστριας» του Δήμου Ναυπλιέων με τίτλο «Της Βενετίας τ’ Ανάπλι. 300 χρόνια από το τέλος μιας εποχής 1715-2015». Το Μουσείο συμμετέχει με τον δανεισμό του μοντέλου της βενετσιάνικης γαλέρας. Στις 23 Σεπτεμβρίου 2015 το Ναυτικό Μουσείο φιλοξένησε συμπόσιο με τίτλο “Entering in the World of Epictetus” το οποίο διοργάνωσαν η Σχολή Εθνικής Άμυνας και η Πρεσβεία των ΗΠΑ. Στις 26 Σεπτεμβρίου 2015 το Μουσείο συμμετείχε στον εορτασμό των Ευρωπαϊκών

7. Κιτροέφ Αλέξανδρος (1984) 8. Λαλάγκας Ηρακλής (1998) 9. Μπιργιαλάς Νικόλαος (2005)

Η μνήμη τους ας μένει πάντα κοντά μας... Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2015 πραγματοποιώντας δωρεάν ξεναγήσεις σε ομάδες ενηλίκων και εκπαιδευτικά προγράμματα στην περιοδική έκθεση « Πειραιάς: Το Λιμάνι των Τριήρων» Στις 5 Νοεμβρίου 2015 ο Πρόεδρος κος Μαρίνος Τσάμης και το Διοικητικό Συμβούλιο της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων τίμησε 3 κοινωφελή ιδρύματα για την συνολική τους προσφορά. Το ίδρυμα «Προποντίς», το «Ζάννειο Ίδρυμα Παιδικής Προστασίας» και το «Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος». Παράλληλα απενεμήθησαν τίτλοι επίτιμων μελών στην Πρόεδρο του Μουσείου και στο μέλος μας Αντιναύαρχο ε.α. Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν. Ευχαριστούμε θερμά τη Λέσχη για την τιμητική διάκριση. Από τις 24 Οκτωβρίου έως τις 8 Νοεμβρίου 2015 το Μουσείο συμμετείχε σε θεματική έκθεση ιστορικού υλικού των Βαλκανικών Πολέμων που οργανώθηκε από το Σύνδεσμο Αποστράτων Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας των Δήμων Λαυρεωτικής και Σαρωνικού. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για τα 150 χρόνια της πόλης του Λαυρίου. Το Μουσείο συμμετείχε με δανεισμό εκθεμάτων και φωτογραφικού υλικού από τα Αρχεία του. Στα εγκαίνια της έκθεσης απηύθυνε χαιρετισμό η Πρόεδρος του Μουσείου. Παραγωγή μικρού μήκους ταινίας για την προβολή των μόνιμων συλλογών του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος Στο πλαίσιο της προβολής και προώθησης στο ευρύ κοινό των μόνιμων συλλογών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ανατέθηκε στην εταιρεία Experience Greece η παραγωγή μικρής ταινίας διάρκειας 5 λεπτών αλλά και μιας συντομευμένης εκδοχής του 1 λεπτού. Η παραγωγή της ταινίας είναι πολλαπλώς αξιοποιήσιμη τόσο για τη διαφήμιση του φορέα στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όσο και στην τηλεόραση. Ήδη, το Μουσείο υπέγραψε σύμβαση με το συνδρομητικό κανάλι του ΟΤΕ και το video θα προβάλλεται στο OTEHISTORY για ένα χρόνο, ενώ εξετάζεται η συνεργασία με το κανάλι να επεκταθεί με τη δημιουργία και προβολή και άλλων ιστορικών ντοκιμαντέρ. Συλλογές - Αρχεία Το Ναυτικό Μουσείο βρίσκεται διαρκώς σε αναζήτηση νέου υλικού για τον εμπλουτισμό των συλλογών και των αρχείων του. Σημαντικές ήταν και τη χρονιά που μας πέρασε οι δωρεές κειμηλίων καθώς και φωτογραφικού και αρχειακού υλικού. Μεταξύ άλλων θα θέλαμε να αναφερθούμε στη δωρεά

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ κυρίου Πέτρου Σκαρλάτου ο οποίος δώρισε 104 επιστολικά δελτάρια διαφόρων τύπων εμπορικών τύπων. Σημαντικές ήταν και τη χρονιά που μας πέρασε οι δωρεές αρχειακού υλικού. Ιδιαίτερη μνεία θα πρέπει να γίνει στη δωρεά του Αρχείου του Προέδρου του Ελληνικού Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης κ. Χάρη Τζάλα. Το αρχείο περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μεγάλο αριθμό τεκμηρίων για διεθνές συμπόσια της αρχαίας ναυπηγικής, οπτικοακουστικό υλικό που αναφέρεται στο ναυάγιο του αρχαίου πλοίου «Κερύνεια», αλληλογραφία σχετικά με το πρόγραμμα Πειραματικής Αρχαιολογίας που περιλαμβάνει τη ναυπήγηση του πλοιαρίου «Παπυρέλλα», διάφορες δημοσιεύσεις σχετικά με τη θαλάσσια αρχαιολογία κα. Βιβλιοθήκη «Αθηνούλα Μαρτίνου» Κατά τη διάρκεια του έτους 2015, η βιβλιοθήκη του Ν.Μ.Ε. εμπλουτίστηκε από 600 περίπου νέους τίτλους βιβλίων κυρίως ναυτικού και ιστορικού περιεχομένου, οι οποίοι προήλθαν από δωρεές μελών και φίλων του Μουσείου. Ανάμεσα στις δωρεές αξίζει να σημειωθούν των μελών μας κυρίων Βασίλειου Ιατρίδη και Παναγιώτη Δευτεραίου και της κυρίας

Αθηναίου Γκάτσου Ελένη, η οποία δώρισε στο Μουσείο πλήθος βιβλίων από τη βιβλιοθήκη του αειμνήστου συζύγου της και μέλους του Μουσείου Ευάγγελου Αθηναίου. Αξιοσημείωτη είναι η δωρεά των 145 βιβλίων του μέλους μας κ. Δημήτριου Ανδριάνα, που έγινε εις μνήμην της αειμνήστου θυγατρός του Αθανασίου Μαρτίνου Αθηνούλας, προς εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης μας. Εκπαιδευτικά Προγράμματα Το Μουσείο συνέχισε για 21η χρονιά το εκπαιδευτικό του έργο με τη διενέργεια εκπαιδευτικών προγραμμάτων και ξεναγήσεων στις μόνιμες συλλογές του. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Μουσείο επισκέφθηκαν τον προηγούμενο χρόνο πλέον των 19.000 μαθητών. Στο πλαίσιο της περιοδικής έκθεσης «Πειραιάς: Το λιμάνι των Τριήρων» σχεδιάστηκαν και πραγματοποιήθηκαν ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά. Οι εκπαιδευτικές δράσεις πραγματοποιήθηκαν το διάστημα 29/5 έως 11/6 2015 και συμμετείχαν 250 παιδιά. Οι τίτλοι των εκπαιδευτικών προγραμμάτων ήταν «Ταξιδεύοντας με τα αρχαία πλοία», για παιδιά ηλικίας 5 έως 7 χρόνων και «Ναυπηγώντας μια τριήρη», για παιδιά ηλικίας 8 έως 12 χρόνων. Τέλος, η εκπαιδευτική ομάδα του Μουσεί-

ου συνέχισε να συμμετέχει στις δράσεις της ομάδας εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ελληνικού τμήματος του I.C.O.M. με συμμετοχή σε σεμινάρια και ημερίδες. Περίπλους Και το έτος 2015 συνέχισε το περιοδικό τη λειτουργία του. Παρόλο τη γενικότερη δύσκολη οικονομική κατάσταση έχουμε καταφέρει να μην αναστείλουμε τη λειτουργία του καθώς το κόστος της έκδοσής του καλύπτεται από τις διαφημιστικές καταχωρήσεις εταιρειών στις σελίδες του. Τη χρονιά που μας πέρασε ο «Περίπλους» φιλοξένησε στις σελίδες του σημαντικά αφιερώματα γύρω από την ναυτική μας ιστορία και παράδοση ενώ παρουσίασε και το έργο σημαντικών φορέων και οργανισμών στον τομέα του πολιτισμού και της ναυτιλίας. Συνεργασία με Περιοδικά Η συνεργασία με το περιοδικό «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ» που ξεκίνησε στο τέλος του 2003, συνεχίζεται ως σήμερα. Σε κάθε περιοδικό παραχωρούνται 2-3 σελίδες στις οποίες παρουσιάζονται οι δραστηριότητες του Μουσείου, ενώ μέσα από αφιερώματα σε ιστορικές επετείους του Πολεμικού και Εμπορικού Ναυτικού προβάλλεται υλικό από τις συλλογές και τα Αρχεία του Μουσείου.

Περιπλους 71

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Επιμορφωτικό Σεμινάριο για Εκπαιδευτικούς της Α/Βάθμιας Εκπαίδευσης Πειραιά

Η

Διεύθυνση Α/θμιας Εκπ/σης Πειραιά, δια των Υπευθύνων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και Πολιτιστικών Θεμάτων, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Β/θμιας Εκπ/σης Πειραιά, την Ελληνική Ένωση Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος- HELMEPA , το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος και το Πλωτό Μουσείο “Hellas Liberty”, πραγματοποίησε διήμερο επιμορφωτικό σεμινάριο στις 15 και 16 Απριλίου 2016 με θέμα : «Άνθρωπος και Θάλασσα - Ιστορική αναδρομή και Βιώσιμο μέλλον». Την Παρασκευή 15 Απριλίου 2016 έγιναν ομιλίες στους χώρους του Πλωτού Μουσείου “Hellas Liberty” και το Σάββατο 16 Απριλίου 2016 το σεμινάριο μεταφέρθηκε στους χώρους του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος όπου υλοποιήθηκαν εκπαιδευτικά εργαστήρια και ξεναγήσεις στην μόνιμη έκθεση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και στους αρχαιολογικούς χώρους των νεωσοίκων της Ζέας. Οι υπεύθυνες του τμήματος εκπαιδευτικών προγραμμάτων και ξεναγήσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος αρχαιολόγοι κ. Πηνελόπη Βουγιουκλάκη και Ιωάννα Μπερμπίλη υλοποίησαν εργαστήριο με θέμα το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Από τα πανιά στον ατμό» που εφαρμόζεται σε παιδιά Ε΄, ΣΤ’ Δημοτικού και Β΄ Γυμνασίου. Εξετάστηκαν οι τεχνολογικές εξελίξεις στα πλοία κατά τον 19ο αιώνα, η μετάβαση από τα ξύλινα ιστιοφόρα στα μεταλλικά ατμόπλοια, ο αντίκτυπος που είχε αυτό το γεγονός στις ναυτικές κοινότητες του ελληνικού χώρου, οι μεταβολές που προκλήθηκαν στα ναυτικά επαγγέλματα και στα ναυπηγικά κέντρα οι αλλαγές στις συνθήκες διαβίωση στα πλοία αλλά και στα ναυτικά επαγγέλματα. Τέλος παρουσιάστηκε πρόταση εκπαιδευτικού παιχνιδιού γνώσεων με ανάλογο θέμα. Ευχαριστούμε τον κ. Γεώργιο Βούλγαρη και την κα Βασιλική Αρβανιταντώνη υπεύθυνους περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και πολιτιστικών θεμάτων της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Πειραιά, την κα Εύη Πίνη Αρχαιολόγο, Υπεύθυνη Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων ΕΦΑΔΥΑΤ και την κα Στελλίνα Κουλουζάκη Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης του Δικτύου Μεσόγειος, καθώς και όλους τους συμμετέχοντες εκπαιδευτικούς για την εξαιρετική συνεργασία.

72 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Εκπαιδευτική δράση από τα Ναυτικά Χρονικά και το «Isalos.net»

Τ

ην Παρασκευή 22 Απριλίου 2016 πραγματοποιήθηκε επιμορφωτική εκδήλωση με θέμα «Ναυτιλιακά δίκτυα, θεσμοί και παραδόσεις» για τους φοιτητές του Τμήματος Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, με επικεφαλής την καθηγήτρια κα Μαρία Λεκάκου. Διοργανωτές της εκδήλωσης ήταν ο εκδότης του περιοδικού «Ναυτικά Χρονικά» κος Ηλίας Μπίσιας και η εκπαιδευτική πρωτοβουλίας «Isalos.net». Οι συμμετέχοντες μετά το πέρας των ομιλιών ξεναγήθηκαν στις συλλογές του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από την κα Πηνελόπη Βουγιουκλάκη.

Εκπαιδευτική δράση στο 2ο Γυμνάσιο Διδυμοτείχου «Άκου…τη θάλασσα»

Τ

ο Ιανουάριο του 2016 λάβαμε μία επιστολή από την καθηγήτρια μαθηματικών του 2ου Γυμνασίου Διδυμοτείχου κα Ειρήνη Αθανασίου, η οποία μας ζητούσε υλικό προκειμένου να αναπτύξει εκπαιδευτική δράση με θέμα τη θάλασσα με ομάδα μαθητών της ώστε, όπως έγραφε και η ίδια: «Με βάρκα τη σκέψη μας και πανί το όνειρο να ταξιδέψουμε στο παρελθόν, το παρόν μα και το μέλλον της φυλής μας». Το εκπαιδευτικό υλικό από το μουσείο στάλθηκε και απέδωσε πλούσιους καρπούς. Δημοσιεύουμε το σημείωμα και φωτογραφία που λάβαμε από την εκπαιδευτικό για τα αποτελέσματα της δράσης. Πολλά συγχαρητήρια στους «εξερευνητές» της ναυτικής μας παράδοσης και στην κα Αθανασίου και τους ευχόμαστε από καρδιάς να έχουν πάντα «ούριο άνεμο» σε ό,τι αποφασίσουν να κάνουν στη ζωή τους.

Ημέρες Θάλασσας 2016

Ο

Δήμος Πειραιά με έναυσμα την επιτυχία της Ευρωπαϊκής Ημέρας Θάλασσας 2015, θεσμοθέτησε τον εορτασμό με την ονομασία Ημέρες Θάλασσες που από εδώ και στο εξής θα εντάσσονται σε αυτές εκδηλώσεις που θα πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στον Πειραιά κατά τα τέλη Μαΐου. Στο πλαίσιο του φετινού εορτασμού τα παιδιά 15 Βρεφονηπιακών Σταθμών του Δήμου Πειραιά, παρουσία παιδαγωγών, πραγματοποίησαν εκπαιδευτικές επισκέψεις στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος. Το πρόγραμμα των επισκέψεων ξεκίνησε την Τρίτη 17/5/2016 και ολοκληρώθηκε την Πέμπτη 26/5/2016. Την Παρασκευή 27 Μαΐου 2016 ήρθε και αγκυροβόλησε στη Μαρίνα Ζέας η τριήρης «Ολυμπιάς» με την φροντίδα και πλήρωμα από το Πολεμικό Ναυτικό. Το πλοίο ήταν επισκέψιμο για το κοινό σε συγκεκριμένες ώρες έως τη Δευτέρα 30 Μαΐου 2016. Τόσο οι επισκέπτες του Πειραιά, όσο και οι τυχεροί μαθητές των σχολείων που εκείνες τις ημέρες επισκέφθηκαν το Μουσείο μπόρεσαν να θαυμάσουν από κοντά το ιστορικό πλοίο.

Περιπλους 73

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Συμμετοχή του ΝME σε έκθεση για την μετανάστευση Η Κοσμητεία της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων και την Περιφέρεια της Ηπείρου διοργάνωσε έκθεση στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του Βυζαντινού Μουσείου στο Ιτς Καλέ του Κάστρου Ιωαννίνων με τίτλο: «Από την Άπειρο χώρα στη Μεγάλη Ήπειρο. Ηπειρώτες ακολουθώντας την υπερπόντια μετανάστευση προς τις ΗΠΑ. Τέλος του 19ου αιώνα έως τον Μεσοπόλεμο.» Το Ναυτικό Μουσείο συμμετέχει με το δανεισμό του μοντέλου του υπερωκεανίου «Θεμιστοκλής», το οποίο ήταν το πρώτο ελληνικό υπερωκεάνιο και υπηρετούσε στην γραμμή Πειραιάς-Νέα Υόρκη από το 1907 έως το 1924. Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Οικονομίας, Ανάπτυξης και Τουρισμού. Τα εγκαίνια της πραγματοποιήθηκαν την Τετάρτη 5 Οκτωβρίου 2016 και θα παραμείνει ανοικτή στο κοινό μέχρι 5 Μαρτίου 2017.

Έκθεση ζωγραφικής αιγυπτιωτών καλλιτεχνών

Τ

ο Μορφωτικό Κέντρο της Πρεσβείας της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου στην Αθήνα σε συνεργασία με το Δήμο Παλαιού Φαλήρου και την υποστήριξη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος παρουσίασε ομαδική έκθεση ζωγραφικής με τίτλο: «Η Θάλασσα γέρφυρα πολιτισμού μεταξύ λαών.» Η πραγματοποιήθηκε το διάστημα από 19 έως 28 Μαΐου 2016 στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Παλαιού Φαλήρου. Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από τα εγκαίνια που πραγματοποιήθηκαν στις 23 Μαΐου 2016.

δωρέες εκθεμάτων και αρχειακού υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: • Ο κ. Ευστράτιος Ανδριάνης και η οικογένειά του ένα ομοίωμα υποβρυχίου αναερόβιας προώθησης τύπου 214 και ένα αντίγραφο πίνακα και ένα ομοίωμα του μουσειακού πλοίου «HELLAS LIBERTY».

• • • • • • • • •

ζωγράφος Αρίστη Κωστοπούλου το έργο της «Ο “Αδρίας” στην Αλεξάνδρεια». Η Η κα. Αγγελική Τουρίκη αρχειακό υλικό που προέρχεται από το προσωπικό αρχείο του Ναυάρχου Ιωάννη Τούμπα. Ο κ. Ιωάννης Κατσαβός ένα σετ αμφιμασχαλίων υπασπιστού. Ο κ. Παναγιώτης Σοφικίτης ένα ομοίωμα αλιευτικού σκάφους τύπου «Μπότι» (1947), δικής του κατασκευής. Ο κ. Κωνσταντίνος Χαρβαλάκης δύο πλεύσιμα ομοιώματα των ΤΠΚ ΑΙΟΛΟΣ και ΠΕΖΟΠΟΥΛΟΣ, δικής του κατασκευής. Ο κ. Ευθύμιος Χαραλαμπίδης ένα αντίγραφο φωτογραφίας σε κάδρο που εικονίζει το εκπαιδευτικό πλοίο «ΑΡΗΣ». Η κα. Ειρήνη Μηλιού ένα αντίγραφο αμφίγλυφου ανάγλυφου με παράσταση αθηναϊκής τριήρους του 350 π.Χ. από την Ελευσίνα. Ο κ. Αθανάσιος Δρίβας διάφορες σειρές ιστορικών ντοκιμαντέρ για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο κ. Παναγιώτης Λασκαρίδης τα μοντέλα δύο πλοίων του στόλου της ναυτιλιακής του εταιρείας για μεταφορά χύδην φορτίου. Ι διαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στην Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας για την παραχώρηση επί δανεισμώ της μακέτας παρουσίασης της ράμπας ανέλκυσης-καθέλκυσης και νεωσοίκου της Αθηναϊκής Τριήρους «ΟΛΥΜΠΙΑΣ» σύμφωνα με την μέθοδο των αρχαίων Ελλήνων στο Άλσος Ναυτικής Παράδοσης στον Φλοίσβο, εξαιρετικής μελέτης του Λιμενολόγου-Πολιτικού Μηχανικού κ. Ευστρατίου Ανδριάνη.

1

74 Περιπλους

2

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Δωρεά προθήκης και κειμηλίων Μακεδονομάχου Ναυάρχου Ιωάννη Δεμέστιχα

Ο

Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Γρηγόριος Δεμέστιχας δώρησε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος το σύνολο πολύτιμων κειμηλίων του θείου του Μακεδονομάχου Ναυάρχου Ιωάννη Δεμέστιχα καθώς και μία σύγχρονη, καλαίσθητη βιτρίνα για να τοποθετηθούν στη μόνιμη έκθεση. Την κατασκευή και την άρτια εκθεσιακή

παρουσίαση του συνόλου των κειμηλίων ανέλαβε ο Αρχιπλοίαρχος (Μ) κος Γεώργιος Μπαμπλένης ΠΝ. Ο Ναύαρχος Ιωάννης Δεμέστιχας (18821960) είχε λάβει μέρος στο Μακεδονικό Αγώνα 1903-1908, ως Αρχηγός Σώματος στη Λίμνη των Γιαννιτσών με την επωνυμία Καπετάν Νικηφόρος. Έλαβε μέρος από διάφορες

επιτελικές θέσεις στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α΄ Παγκόσμιο, στη Μικρασιατική Εκστρατεία και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ευχαριστούμε θερμά τον κο Γρηγόριο Δεμέστιχα για την σημαντική και γενναιόδωρη προσφορά του και τον κο Γεώργιο Μπαμπλένη για την όλη επιμέλεια της έκθεσης των κειμηλίων του Ναυάρχου Δεμέστιχα.

1

3 1. Από αριστερά διακρίνονται ο Αρχιπλοίαρχος (Μ) Γεώργιος Μπαμπλένης ΠΝ, ο Γενικός Γραμματεάς του ΔΣ του ΝΜΕ Αντιναύαρχος ΠΝεα κος Τιμόθεος Μασούρας, ο Αντιναύαρχος (Ο) ΠΝεα κος Δημήτριος Μπαμπλένης, ο Αντιναύαρχος ΠΝεα κος Ιωάννης Παλούμπης, ο Αντιναύαρχος ΠΝεα κος Άγγελος Χρυσικόπουλος, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Αντιναύαρχος ΠΝεα κος Γρηγόριος Δεμέστιχας και ο δημοσιογράφος μέλος του ΔΣ του ΝΜΕ κος Ηλίας Νταλούμης. 2. Από αριστερά ο Αρχιπλοίαρχος (Μ) Γεώργιος Μπαμπλένης ΠΝ, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, ο Αντιναύαρχος ΠΝεα κος Γρηγόριος Δεμέστιχας και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΜΕ Αντιναύαρχος ΠΝεα κος Τιμόθεος Μασούρας. 3. Ο Αρχιπλοίαρχος (Μ) κος Γεώργιος Μπαμπλένης ΠΝ επιμελήθηκε την βιτρίνα και την εκθεσιακή παρουσίαση των κειμηλίων του αειμνήστου Ναυάρχου Ιωάννη Δεμέστιχα.

2

3

4

1. Η μακέτα πρότασης για την κατασκευή ράμπας ανέλκυσης-καθέλκυσης και νεωσοίκου της Αθηναϊκής Τριήρους «ΟΛΥΜΠΙΑΣ» στο Άλσος Ναυτικής Παράδοσης στον Φλοίσβο. Η μελέτη για την πρόταση είναι του Λιμενολόγου-Πολιτικού Μηχανικού κ. Ευστρατίου Ανδριάνη. 2. Ο κος Παναγιώτης Σοφικίτης κατασκεύασε το ομοίωμα αλιευτικού καϊκιού τύπου μπότη σε κλίμακα 1:10, με πρότυπο το σκαρί που ναυπηγήθηκε το 1947 στη Σκόπελο Μαγνησίας από τον Μαστρο- Μανώλη Τζουβελέκη. 3.-4. Τα μοντέλα των ομοίου τύπου νεότευκτων bulk carriers της εταιρείας Laskaridis Shipping Co Ltd. “Iolaos” και “Leto”. Περιπλους 75

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

East Med Yacht Show

Τ

ο διάστημα από 13 έως 19 Μαΐου 2016 πραγματοποιήθηκε στη Μαρίνα της Ζέας το διεθνές σαλόνι σκαφών αναψυχής East Med Yacht Show. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος παραχώρησε στην διοργάνωση την αίθουσα διαλέξεων για την πραγματοποίηση των επιμορφωτικών σεμιναρίων που διεξάγονται στο πλαίσιο της έκθεσης για τους επαγγελματίες του χώρου του θαλασσίου τουρισμού. Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από την εκδήλωση των εγκαινίων που πραγματοποιήθηκε στην πλατεία μπροστά από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

Εορτασμός Διεθνούς Ημέρας Μουσείων & Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2016. Έκθεση «ΟΛΚΑΣ ΙΙ: Ταξιδεύοντας από και προς το βυζάντιο. Μεσαιωνικά λιμάνια από τον Εύξεινο Πόντο στην Ανατολική Μεσόγειο».

Τ

ο Ναυτικό Μουσείο συμμετείχε στους φετινούς εορτασμούς με δωρεάν ξεναγήσεις και την προβολή ομώνυμου με την έκθεση ιστορικού ντοκιμαντέρ. Η διάρκεια της έκθεσης είναι από 13 Μαΐου 2016 μέχρι 30 Δεκεμβρίου 2016. Το ντοκιμαντέρ που την συνοδεύει, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο πειραιώτικο και αθηναϊκό κοινό το Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου 2016 και ήταν η κεντρική εκδήλωση του φορέα μας για τις φετινές Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Προβολές του θα πραγματοποιούνται κάθε Σάββατο 10:30-11:30 & 12:00-13:00 για όσο διαρκή η έκθεση.

Συνέδριο για την εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογιών στην έρευνα εναλίων αρχαιολογικών θέσεων

76 Περιπλους

Σ

την αίθουσα διαλέξεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 24 Ιουνίου 2016 το τελικό συνέδριο με τίτλο “Satelite Remote Sensing Technologies in Underwater Archaelology.” Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος ITACA (Innovation Technologies and Applications in Coastal Archaeological Sites). Το Σάββατο 25 Ιουνίου στο πλαίσιο του συνεδρίου πραγματοποιήθηκαν ξεναγήσεις των συνέδρων στην συλλογή του Ναυτικού Μουσείου, στους νεωσοίκους της Ζέας και στη Σκευοθήκη του Φίλωνος. Την ευθύνη για την διοργάνωση του συνεδρίου είχε το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

εταιρικεσ χορηγιεσ

Ευχαριστούμε τις εταιρείες που ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα του Ναυτικού Μουσείου και προσέφεραν από 300 ευρώ και άνω για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

• Ευάγγελος Η. Αγγελάκος • GEORGE MOUNDREAS & COMPANY SA • MYLAKI SHIPPING AGENCY LΤD • REV MARITIME LTD • ROSWELL NAVIGATION CORP • SPRINGFIELD SHIPPING CO PANAMA SA • STAMCO SHIPMANAGEMENT CO LTD • UNION COMMERCIAL INC

Στον κατάλογο δεν περιλαμβάνονται οι εταιρείες που δεν επιθυμούν να δημοσιευθεί η χορηγία τους.

χρηματικες δωρεες

Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

• Ο Αντιναύαρχος ΠΝ (εα) κος Τιμόθεος Μασούρας προσέφερε το ποσόν των 200 € εις μνήμην του Αντιπλοιάρχου ΠΝ(εα) Σωτηρίου Γ. Σωτηρόπουλου αγαπημένου συμμαθητή, συναδέλφου και φίλου επί 63 χρόνια, που μας άφησε ξαφνικά.

ΝΕΑ ΜΕΛΗ

Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου Ανδριάνης Ευστράτιος Πολιτικός Μηχανικός - Λιμενολόγος Γιαννούλης Γεώργιος Συνταξιούχος Θεοδωρόπουλος Ιωάννης Αξιωματικός Π.Ν Καγιαλή-Βασιλικού Αικατερίνη Πρώην Ραδιοτηλεγραφήτρια Εμπορικού Nαυτικού Κανελλόπουλος Φώτιος Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω Καραβατάκης Παράσχος Αρχιτέκτων Μακρυγιάννης Δημήτριος Αξιωματικός Π.Ν Μέρμηγκα Άννα Φοιτήτρια ΠΑ.ΠΕΙ Μήτσουρας Κωνσταντίνος Αντιπλοίαρχος Π.Ν (ε.α) Παπαδημητρόπουλος Αθανάσιος Υποπλοίαρχος (Ο) Π.Ν - Τμηματάρχης Αρχείων Υ.Ι.Ν Χατζηιωακείμ Νικόλαος Ιστορικός – Διαλέκτης Σχολής Διευθυντών Επιστασιών Πολεμικού Ναυτικού

το νμε ηταν εκει • Την Τετάρτη 13 Απριλίου 2016 στις 18:00 πραγματοποιήθηκε στο Ναυτικό Όμιλο της Ελλάδος συνέντευξη τύπου του Δ.Σ. του Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών και του Λιμενικού Ταμείου Πόρου στο Ναυτικό Όμιλο της Ελλάδος όπου αναγγέλθηκε το 4ο Ναυτικό Σαλόνι Παραδοσιακών Σκαφών και η παράλληλη έκθεση φωτογραφίας «Αιγαιοπελαγίτικα Καΐκια 1954-1964». Το Μουσείο εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

• Την Τετάρτη 8 Ιουνίου 2016 και ώρα 19:30 πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά η παρουσίαση του βιβλίου του Αντιπεριφερειάρχη Νήσων κου Παναγιώτη Χατζηπέρου «Στη Σκιά του Ποσειδώνα. Η Ανταρσία του Αντιτορπιλικού ΒΕΛΟΣ», στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Το Μουσείο εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

• Την Τετάρτη 24 Αυγούστου και ώρα 20:00 πραγματοποιήθηκε στην προβλήτα του Πλωτού Ναυτικού Μουσείου θωρηκτού «Γεώργιος Αβέρωφ» η μουσική βραδιά “Μουσικές Νότες του Αυγούστου”. To Μουσείο εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. Περιπλους 77

Γράφει ο Σκάπουλος

Α

γαπητές φίλες και φίλοι. Ο Σκάπουλος σας καλωσορίζει και πάλι από τη φιλόξενη στήλη του Βαρόμετρου όντας βέβαιος πως όλοι σας επιστρέφετε στη συνηθισμένη καθημερινή σας ρουτίνα ύστερα από μια συντομότερη ή μακρύτερη περίοδο διακοπών στη θάλασσα ή το βουνό, στο χωριό ή στο κοσμοπολίτικο θέρετρο, όπου και όσο καθένας μπορούσε. Είναι αλήθεια πως αυτό ακριβώς είναι το νόημα των «διακοπών», δηλαδή η αποχή από την καθημερινή συνήθεια, η ασχολία με κάτι άλλο, κάτι διαφορετικό, που θα αποσπάσει τον νου από τα συνηθισμένα, τα καθημερινά και θα του επιτρέψει να σκεφτεί κάτι νέο και επομένως αναζωογονητικό. Το γεγονός ότι στην πλειονότητά μας έχουμε συνδέσει τις διακοπές με τη διαμονή κοντά στη θάλασσα οφείλεται κατά κύριο λόγο στη γεωγραφική ιδιομορφία της χώρας μας , λίγη ξηρά, πολλά νησιά, ατέλειωτες ακτές εξαιρετικής ομορφιάς και βέβαια δεν αποτελεί απαράβατο κανόνα, γιατί υπάρχουν ορεινά τοπία της ενδοχώρας, με θαυμάσιο δροσερό κλίμα, που αποτελούν τόπους εκλεκτών διακοπών κοντά στα δάση, στα ποτάμια, στην ατέλειωτη ποικιλία της χλωρίδας και της πανίδας της πατρίδας μας. Το σημείωμά μου όμως αυτό δεν είχε σκοπό να αναλύσει το φαινόμενο των «διακοπών» και να εξετάσει τους παράγοντες που το επηρεάζουν και το διαμορφώνουν, απλά παρασύρθηκα και τράβηξα το καλωσόρισμά μου παραπάνω απ’ όσο στην αρχή σκόπευα. Στο τελευταίο τεύχος 94 του Περίπλου που περιείχε «Βαρόμετρο» (ως γνωστό το τεύχος 95 κυκλοφόρησε νωρίτερα και δίγλωσσο για τις ανάγκες των Ποσειδωνίων και δεν περιελάμβανε τη στήλη μας) διάβασα το άρθρο «Ελληνικά Αντιστασιακά Σώματα κατά την Τουρκοκρατία» και μου έμεινε η τελευταία φράση του άρθρου που είχε ως εξής: «Είναι γεγονός αποδεδειγμένο ότι η εξέγερση του 1821 δεν θα είχε τα γνωστά επιτυχή αποτελέσματά της αν δεν υπήρχε το Ναυτικό των νησιών, που δεν επέτρεψε τον ανεφοδιασμό των Τούρκων που βρίσκονταν στον ελληνικό χώρο». Το νόημα μου φάνηκε σαν πρωτόγνωρο ανοιχτό παράθυρο προς την Επανάσταση του 1821 και με εντυπωσίασε η απλότητα με την οποία μια πτυχή της στρατηγικής της εξέγερσης των Ελλήνων, η σοβαρότερη ίσως, περιεχόταν μέσα στις λίγες λέξεις της ακροτελεύτιας φράσης. Κι αμέσως αναρωτήθηκα: «Αν αντί της Οθωμανικής Υψηλής Πύλης με τη γνωστή τουρκική αποστροφή προς τη θάλασσα, υπήρχε αν όχι μια θαλασσοκράτειρα χώρα, έστω μια χώρα της οποίας ο λαός θα διέκειτο φιλικά προς τη θάλασσα και τα συναφή με αυτή επαγγέλματα, θα είχαμε τα ίδια, ευμενή για εμάς, αποτελέσματα ;;» Φαντάζομαι πως όχι. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την 78 Περιπλους

αρχή. Είναι αλήθεια ότι μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης τον 15ο αιώνα, κάθε οικονομική δραστηριότητα των Ελλήνων κατέρρευσε σταδιακά και έσβησε κάθε εθνική οντότητα κάτω από βάρβαρο και ανελεύθερο ζυγό, ανεξάρτητα από τη μορφή με την οποία παρουσιάστηκε, τουρκικός, φράγκικος ή ενετικός. Ο εθνικός πλούτος περιήλθε στα χέρια των κατακτητών και καταλύθηκε κάθε πρωτοβουλία οικονομικής ανάπτυξης. Ήταν επόμενο ότι και η όποια ναυτική δραστηριότητα είχε απομείνει στα χέρια των Ελλήνων κατά τα τελευταία στάδια του ψυχορραγήματος της Βυζαντινής κρατικής υπόστασης, είχε κι αυτή διαρπαγεί από τους κατακτητές και το μόνο που είχε απομείνει ήταν η, σε συγκεκριμένους λίγους νησιώτικους και παράλιους τόπους, ναυπήγηση μικρών ψαράδικων πλοιαρίων και αλιευτικών τρατών. Το θαλάσσιο εμπόριο είχε ήδη, προ της αλώσεως, μονοπωληθεί από Γενουάτες, Πισσανούς και Ενετούς, οι οποίοι διέθεταν όχι μόνο την ικανότητα και την εμπειρία, αλλά και την οικονομική δυνατότητα να ναυπηγούν, να εξοπλίζουν και να συντηρούν μεγάλα πλοία της εποχής, όπως Γαλέρες και Γαλεάσσες. Τα σκάφη αυτά ήταν πολυδάπανα τόσο στη ναυπήγησή τους όσο και στη συντήρησή τους, λόγω των πολυαρίθμων κωπηλατών που απαιτούσε η κίνησή τους. Έτσι η ναυπήγηση και διατήρηση τέτοιων σκαφών αποτελούσε προνόμιο των μεγάλων Τραπεζιτικών ή και Εφοπλιστικών Οίκων της Δύσης, οι οποίοι τα χρησιμοποιούσαν για τη διεξαγωγή του Μεσογειακού εμπορίου. Σε αρκετές περιπτώσεις τα πλοία αυτά ναυλώνονταν σε εκστρατεύοντες Βασιλείς της Δύσεως ή και ναυτικά κράτη, όπως η Βενετία, η Πίζα, ή και το Παπικό κράτος και απέφεραν σημαντικά κέρδη στους ιδιοκτήτες τους. Στα τέλη του 16ου αιώνα η τεχνολογία της ναυπηγικής είχε ήδη υιοθετήσει τα ιστία ως κύριο προωθητικό μέσο του πλοίου. Η ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571 ήταν η τελευταία ναυμαχία στην παγκόσμια ιστορία μεταξύ κωπήλατων σκαφών. Η εξέλιξη αυτή μείωσε σημαντικά το κόστος ναυπήγησης και ιδιαίτερα συντήρησης των πλοίων και συνέτεινε στο να υπάρξει μια υποτυπώδης στην αρχή ανάπτυξη ναυπηγικής της ιστιοφόρου ναυτιλίας ανά το Αιγαίο, από τα μέσα περίπου του 17ου αιώνα. Η ναυτική δραστηριότητα των ελληνικών νησιών και των ναυτότοπων της ηπειρωτικής χώρας υποβοηθήθηκε από την αντίστοιχη και παράλληλη παρακμή των ιταλικών ναυτικών κρατών που συνέπεσε εκείνη την περίοδο. Η τάση αυτή εντάθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα και απέκτησε χαρακτηριστικά κυριολεκτικής οικονομικής έκρηξης περί τα τέλη του 18ου αιώνα, αρχές του 19ου.

Έτσι στην αρχή του 19ου αιώνα και ενώ δεν υπήρχε καμία ελληνική κρατική οντότητα, είχε συγκροτηθεί ένας ισχυρός εμπορικός στόλος, ο οποίος επεξέτεινε την εμπορική του δραστηριότητα όχι μόνο στη Μεσόγειο και στα Ευρωπαϊκά λιμάνια του Ατλαντικού, αλλά έφτανε και μέχρι τις ακτές του Νέου Κόσμου.

Σημαντική επίδραση σ’ αυτή την εξέλιξη είχαν οι διεθνείς συνθήκες του τέλους του 18ου αιώνα και ιδιαίτερα η έκβαση των Ρωσο-τουρκικών πολέμων και η συνομολογηθείσα Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, του 1774 μετά τον πρώτο Ρωσο-τουρκικό πόλεμο (1768-1774). Στον εμπορικό αυτό στόλο επιβλήθηκε εκ των πραγμάτων ο εξοπλισμός με μικρά και μεσαία πυροβόλα όπλα για την αντιμετώπιση των ελλοχευόντων σε όλη τη Μεσόγειο πειρατών και κουρσάρων. Παράλληλα ο στόλος απέκτησε ικανοποιητική οργάνωση και αποκτήθηκαν πολεμικές αρετές και πείρα. Αυτό ήταν το Ναυτικό που βρέθηκε έτοιμο

τις παραμονές της Επανάστασης του 1821, με την οργάνωσή του, το προσωπικό και το υλικό του, τους αρχηγούς του. Φυσικά αυτό το Ναυτικό θα ήταν παιδικό άθυρμα μπροστά σε ένα Πολεμικό Ναυτικό μιας μεγάλης Αυτοκρατορίας, όπως η Οθωμανική, εάν οι Τούρκοι είχαν στοιχειώδη έφεση στις ναυτικές επιχειρήσεις. Με εφόδια τη φλόγα και τον ενθουσιασμό για ελευθερία, το εμπορικό πνεύμα, το ναυτικό δαιμόνιο, τον έρωτα προς τη θάλασσα, την έφεση για την πρόοδο, καθώς και τη ναυπηγική και την πειρατική παράδοση, το εμπορικό Ναυτικό των Ελλήνων συγκροτήθηκε σε μια αξιόπιστη ναυτική δύναμη, που

βοήθησε τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας και κράτησε τον Οθωμανικό στόλο μακριά από τις ακτές του ελληνικού χώρου στερώντας τους Τούρκους της ξηράς από ενισχύσεις και εφόδια. Αγαπητοί αναγνώστες. Ίσως να νομίσετε και δικαιολογημένα ότι η στήλη εξετράπη της δικαιοδοσίας της, που δεν επεκτείνεται στην παρουσίαση σοβαρών ιστορικών θεμάτων, από έναν Σκάπουλο. Απλά παρασύρθηκα και θέλησα να παρουσιάσω αυτά που κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και των «διακοπών» μου, διάβασα και έμαθα. Αντωνίου Κριεζή (1872-1944), ο “Θεμιστοκλής” της Ύδρας. Υδατογραφία, 44x58εκ. Αρ. Συλλογής: 1.008. Αντίγραφο από έργο του Antoine Roux το 1816. Το πλοίο ανήκε στην οικογένεια Βούλγαρη. Ήταν εξοπλισμένο με 12 κανόνια, είχε 70 άνδρες για πλήρωμα και 400 τόνους εκτόπισμα. Στον πίνακα το καράβι φέρει ραγιάδικη σημαία.

Περιπλους 79

Ναυτικά Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο , Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223 / 28249, Fax: 26950 83748 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Παρνασσού 2 & Λεωφ. Κηφισίας, 151 24 ΜΑΡΟΥΣΙ, Τηλ: 210 81 25 547, Fax: 210 81 25 582 Μύκονος Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ/Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Μπουμπουλίνας 31-33, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4296815 Σαντορίνη Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Δημοτική Καπναποθήκη Καβάλας, Τηλ: 2510 233101, 6977 391 605, Ε-mail: info@nmkav.gr • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» (Ιδιωτικό) Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

Φορείς (Ιδρύματα - Ινστιτούτα - Ναυτικές Συλλογές) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ Μ. ΜΕΘΕΝΙΤΗ 166 74 Γλυφάδα 80 Περιπλους