ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 101 by Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

ΤΕΥΧΟΣ 101 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

101

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ // ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ // ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ

ΝΕΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Ελλήνων Πλόες. Η Πορεία της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας δια μέσου των Αιώνων. Του Αντιναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν. ε.α. Παρουσίαση: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

ΕΟΡΤΗ Ενόπλων Δυνάμεων • OMIΛΙΑ του Αντιναυάρχου εα Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ

Τελετή Εορτασμού του Αγίου Νικολάου και της Επετείου των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-13 • OMIΛΙΑ του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναυάρχου Νικόλαου Τσούνη Π.Ν.

Εορτασμός του Προστάτη του Πολεμικού Ναυτικού Αγίου Νικολάου. Εκδήλωση στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά • OMIΛΙΑ του Α/ΓΕΝ Αντιναυάρχου Νικόλαου Τσούνη Π.Ν.

Δωρεά εικόνας Αγίου Νικολάου του Αγήνορα Αστεριάδη στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Της Ιωάννας Αλεξανδρή

Ένα ταξίδι από τα βάθη των αιώνων προς την αιωνιότητα Μετακομιδή Ιερών Λειψάνων Αγίου Νικολάου του Θαυματουργού και Προστάτη των απανταχού Ναυτικών από τον Ακράγαντα στις Οινούσσες

Πρόταση Επανέκθεσης της Συλλογής Ωνάση στο ΝME Μαυρογιάννη-Ιγνατιάδου Σελεύκεια, Ιστορικός // Μπολότη Αλεξάνδρα, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Ρεντούμη Παναγιώτα, Εκπαιδευτικός // Σαγιά Αλεξάνδρα, Αρχιτέκτων Μηχανικός

Το σήμα του Νέλσονα στην Ναυμαχία του Trafalgar και η Σήμανσή του Του Αντιναυάρχου Κ. Καταγά ΠΝ εα

Μία Ναυτική Τραγωδία στον Ειρηνικό Ωκεανό πριν 73 χρόνια Του Ιωάννη Π. Οικονομόπουλου, Υποναύαρχου ΠΝ εα - Καθηγητή Σ.Ν.

Η Αντίπολη του Νίκου Καζαντζάκη Του Χάρη Τζάλα, συγγραφέα-ιστορικού

ΝΑΥΤΙΚΟ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Του Φρίξου Δήμου

Ιστορίες της θάλασσας Του Cpt Δημητρίου Μηνδρινού.

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Από το Κονιάκ στις Βερσαλλίες Ή ο πόλεμος των logistics Του Αντιναυάρχου (Ο) ε.α Δ. Μπαλόπουλου Π.Ν.

Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

Η Πατριωτική Δράση του Βορειοηπειρώτη Αξιωματικού του Ναυτικού Πύρρου Σπυρομήλιου Του Αντιναυάρχου Δρα Στυλιανού Χαρ. Πολίτη

1968 Χριστούγεννα Της Βαρβάρας Μπαλαμπανέρη-Ξάνθη

Κάποια Χριστούγεννα στο Ρόττερνταμ Της Λίνας Ποταμιάνου

ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΝ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ Του Υποστρατήγου Ιωάννη Α. Μπακούρου εκδόσεων ΣΕΕΘΑ

Τα Γερμανικά Υποβρύχια στις Ελληνικές θάλασσες Του Γαβριήλ Ν. Συντομόρου

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη

Τιμή στο παλληκάρι του 1821 που αναπαύεται στα χώματα της Αυστραλίας

Το ημερολόγιο του Μουσείου για το 2018

Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΤΑΚΤΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΝΜΕ

Δελτίο Τύπου της WISTA Hellas

Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

Ημερολόγιο Μουσείου

ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ

ΤΕΥΧΟΣ 101 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εξώφυλλο Eικόνα του Αγίου Νικολάου φιλοτεχνημένη από τον Αγήνορα Αστεριάδη (1898-1977). Δωρεά του Ανδρέα Αυγουστή στο ΝΜΕ το 2015. (Βλ. άρθρο σελ.20)

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Διαφημίσεις: Ν.Νικολαΐδης-Σ.Σύρος Τηλ./Fax: 210 24 35 075

Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

56 60

Ελληνικές θάλασσες. Φωτογραφία Anag.

ίλες και φίλοι αγαπητοί αναγνώστες του Περίπλου. Πάντα αυτές οι γιορτινές μέρες δεν είναι απόλυτα απαλλαγμένες από μια αδιόρατη μελαγχολική διάθεση καθώς ένας ακόμα χρόνος φεύγει και περνά στο παρελθόν αφήνοντας πίσω πολλές γλυκές αναμνήσεις και πιθανόν ορισμένες δυσάρεστες. Αυτή είναι η ελαφρά πεσιμιστική θεώρηση της αισιοδοξίας με την οποία αντιμετωπίζουμε πάντα τον ερχομό του νέου χρόνου. Όμως το 2017 ήταν ένας καλός και παραγωγικός χρόνος για το Μουσείο, που η ανάμνησή του θα μείνει σαν ο ιδιαίτερα εξωστρεφής χρόνος στη διάρκεια του οποίου το Ίδρυμα έγινε γνωστό σε πολλές χιλιάδες ομογενείς και ντόπιους κατοίκους της μακρινής Αυστραλίας και ιδιαίτερα του Σύδνεϋ. Το αποτέλεσμα θετικό αλλά και η συνέχεια της συνεργασίας που προτείναμε είναι περισσότερο ενδιαφέρουσα. Τον περασμένο Οκτώβριο μας επισκέφθηκε ο Chief Executive Officer του Αυστραλιανού Ναυτικού Μουσείου κ. Kevin Sumption. Κατά την παραμονή του στην Αθήνα υπεγράφη ειδικό μνημόνιο συνεργασίας (MOU) με στόχο την αποστολή και φιλοξενία της ειδικής έκθεσης που θα συγκροτήσουμε το 2020, για τα 2.500 χρόνια από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αυτή η έκτατη εξωστρέφεια του Μουσείου δεν το ξεστράτισε καθόλου από το σύνηθες έργο του, που είναι η διαρκής συμμετοχή σε όποιες πολιτιστικές ή εκπαιδευτικές εκδηλώσεις λαμβάνουν χώρα στην πόλη μας, τον Πειραιά, ή γενικότερα στην ελληνική επικράτεια. Στον εκδοτικό τομέα η πλούσια παραγωγή ξεκίνησε με το βιβλίο:

2 Περιπλους

«Τα πλοία του Ναυτικού 1826-2017», το οποίο υπογράφει το μέλος του Δ. Σ. του Μουσείου, ο δημοσιογράφος κ. Ηλίας Νταλούμης και το οποίο συμπληρώνει και ολοκληρώνει κατά τρόπο αξιοθαύμαστο το ανάλογο έργο του αειμνήστου Ναυάρχου Κώστα Παΐζη. Το βιβλίο του Ηλία, παρόλον ότι δεν έχει ακόμα παρουσιασθεί επισήμως, έχει σημειώσει μια εξαιρετική εκδοτική επιτυχία καθώς, εύχρηστο λόγω μικρού σχήματος και εύληπτο, ζητείται από όλους τους φιλίστορες και τους φίλους του Μουσείου που επιθυμούν να αποκτήσουν ένα εγχειρίδιο αναφοράς, το οποίο να περιέχει όλα τα πλοία που ανήκαν, έστω για κάποια περίοδο, στο Πολεμικό Ναυτικό από το 1826 μέχρι τις μέρες μας. Ως ιδιαίτερη εκδήλωση θα ήθελα να αναφέρω την συνδιοργάνωση με το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, την 20η Σεπτεμβρίου επί του πλοίου Μουσείου «Αβέρωφ» και παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλου, της εκδήλωσης απόδοσης τιμής προς τους συμμετασχόντες στο Κίνημα του Ναυτικού του Μαΐου 1973. Η εκδήλωση συνδυάσθηκε με την παρουσίαση έκθεσης σκιτσαρισμένων προσωπογραφιών των πρωταγωνιστών από τον επίσης αγωνιστή της Δημοκρατίας, Γεώργιο Ψαρρόπουλο και επ’ ευκαρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του Αντιναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη, «Οι άνθρωποι του Κινήματος του Ναυτικού. Μάιος 1973» στο οποίο περιέχονταν τα σκίτσα και το οποίο απεδέχθη, λόγω της φύσεώς του, να προλογίσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Τέλος ένα ακόμα βιβλίο ολοκληρώθηκε τον μήνα Δεκέμβριο και δεν έχει ακόμα παρουσιασθεί. Στο παρόν τεύχος έχουμε μια μικρή προδημοσίευση για ενημέρωση των μελών μας. Πρόκειται για βι-

βλίο που έλλειπε από το εκδοτικό έργο του Μουσείου μας και αφορά την πορεία της Εμπορικής μας Ναυτιλίας δια μέσου των αιώνων. Είναι ένα βιβλίο με πλούσιο φωτογραφικό υλικό που υπογράφεται από τον Ναύαρχο Ιωάννη Παλούμπη, το οποίο υποθέτουμε ότι θα μπορούσε να αποτελέσει αξιόλογο απόκτημα για όλες τις ναυτιλιακές και παραναυτιλιακές επιχειρήσεις. Σημαντικό του πλεονέκτημα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η δίγλωσση γραφή του Ελληνικά και Αγγλικά, που το καθιστά ελκυστικό δώρο ακόμα και προς ξένους συνεργάτες, ή πελάτες. Tο παλεύαμε για περισσότερο από δύο χρόνια και θεωρούμε την ολοκλήρωσή του σημαντικό επίτευγμα, καθώς αποτελεί καρπό ομαδικής προσπάθειας του συγγραφέα, των κυριών Πηνελόπης Βουγιουκλάκη και Βαρβάρας Μπαλαμπανέρη-Ξάνθη, της μεταφράστριας κας Βέλβετ Καρατζά και της μόνιμης καλλιτεχνικής επιμελήτριας κας Ελένης Τάτση. Πολλές ευχαριστίες πρέπουν στους συγγραφείς των βιβλίων που προσέφεραν αφιλοκερδώς τα πνευματικά δικαιώματα των κειμένων τους επ’ ωφελεία του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Μέσα στις εκδοτικές προσπάθειες του Μουσείου θα ήθελα να εντάξω και το αμέσως προηγούμενο 100ο τεύχος του «Περίπλου», η ιδιαίτερη συγκρότηση του οποίου απέσπασε πολλά κολακευτικά σχόλια από μέλη και φίλους μας και το τοποθέτησε στην κατηγορία των συλλεκτικών τευχών. Νομίζω θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθούν σ’ αυτό το σημείωμα που επιχειρεί να συνοψίσει τις κύριες δραστηριότητες του 2017: • Η στεγανοποίηση και ανακαίνιση της οροφής της εισόδου του

Μουσείου που επιτεύχθηκε χάρις στην οικονομική υποστήριξη του Α΄ Αντιπροέδρου κ. Παναγιώτη Λασκαρίδη. • Η δωρεά στην βιβλιοθήκη μας των αρχείων του κ. Χάρη Τζάλα τα οποία περιέχουν πολλά ενδιαφέροντα και σημαντικά στοιχεία της πολυετούς δραστηριότητας του δωρητού στον τομέα της αρχαιολογικής ενάλιας έρευνας και της πειραματικής αρχαίας ναυπηγικής. • Την δωρεά μεγάλου μέρους της συλλογής του αειμνήστου Μελέτη Μεθενίτη από τον ανιψιό του εφοπλιστή Ανδρέα Μαρτίνο. Έχοντας απαριθμήσει και περιγράψει εν συντομία, λίγα από τα γεγονότα της πορείας του Μουσείου μέσα στο 2017 αισθάνομαι να με πλημμυρίζει αισιοδοξία και αυτοπεποίθηση για τη μελλοντική πορεία του Μουσείου μας. Φίλες και φίλοι. Σας παρακαλώ όλες και όλους να δώσετε το «παρόν» στις 18 Μαρτίου ημέρα Κυριακή στη Γενική Συνέλευση των μελών μας, στην οποία θα διενεργηθούν και οι αρχαιρεσίες για την ανάδειξη του νέου Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου μας. Η παρουσία σας είναι απαραίτητη και θα αποδεικνύει τη συμπαράστασή σας και το ενδιαφέρον σας για τα διοικητικά θέματα του Μουσείου. Χρόνια Πολλά. Ευτυχισμένος και χαρούμενος ο νέος χρόνος 2018. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. Πρόεδρος ΝΜΕ

Περιπλους 3

ΝΕΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Παρουσίαση: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Ελλήνων Πλόες

Η Πορεία της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας δια μέσου των Αιώνων Του Αντιναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν. ε.α.

θα μεταλαμπαδεύσει τον ελληνικό πολιτισμό νέα έκδοση του Ναυτικού Μουσείου στις εσχατιές του τότε γνωστού κόσμου. της Ελλάδος παρουσιάζει την πορεία Τους αιώνες που ακολουθούν τον θάνατό του, της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας η ανάπτυξη του εμπορίου είναι επίσης, εντυδια μέσου των αιώνων. πωσιακή. Την εποχή αυτή τολμηροί Έλληνες Το «ταξίδι» που μας καλεί να ακολουθήσουθαλασσοπόροι και εξερευνητές θα ταξιδέψουν με ξεκινά από τη μεσολιθική περίοδο, τότε σε μακρινές θάλασσες και θα δώσουν ποπου έχουμε την αρχαιότερη μαρτυρία για τη Ελλήνων Πλόες λύτιμες πληροφορίες για τους θαλασσινούς. θαλάσσια διακίνηση αγαθών στο Αιγαίο για Seafaring of the Hellenes Στους χρόνους της ρωμαϊκής κυριαρχίας οι να περάσουμε στην εποχή του χαλκού. Την Έλληνες ναυτικοί δεν σταματούν να δραστηπερίοδο αυτή το Αιγαίο γίνεται κοιτίδα των ροποιούνται. Οι Ρωμαίοι καταφεύγουν στην πρώτων ναυτικών πολιτισμών της Ευρώπης, εμπειρία των Ελλήνων, τους οποίους χρησιτου κυκλαδικού και του μινωϊκού, ενώ από μοποιούν όχι μόνο στις ναυτικές συγκρούσεις τα μέσα του 15ου αιώνα π.Χ. οι Μυκηναίοι θα αλλά και στις εμπορικές τους δραστηριότητες. διαδεχθούν τους Μινωίτες στην κυριαρχία της Τα ναυτικά αυτά επιτεύγματα των Ελλήνων θάλασσας. κατά τους προϊστορικούς και αρχαίους χρόΣτη συνέχεια θα διατρέξουμε τους «σκοτεινους παρουσιάζονται στο πρώτο κεφάλαιο νούς αιώνες», μία εποχή έντονων διεργασιών του βιβλίου, ενώ παράλληλα σκιαγραφείται η και ανακατατάξεων στο Αιγαίο για να περάεξέλιξη του πλοίου, όπως αποτυπώνεται στα σουμε στις αρχές του 8ου αιώνα π.Χ. όταν πια ο αρχαιολογικά ευρήματα και τις πηγές. ελληνικός κόσμος αρχίζει να αλλάζει με ταχύΗ ταξιδιωτική μας περιπλάνηση συνεχίζεται τατους ρυθμούς. Οι Έλληνες την περίοδο αυτή στους βυζαντινούς χρόνους. Η προνομιακή γεωγραφική θέση του ξανοίγονται στις θάλασσες, ιδρύουν αποικίες από τη Μασσαλία της βυζαντινού κράτους –σταυροδρόμι ανάμεσα στη Δύση και την ΑνατοΓαλλίας μέχρι τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας για να κυριαρχήσουν λή– το κατέστησε από νωρίς κομβικό σημείο του διεθνούς εμπορίου, τους δύο επόμενους αιώνες στη Μεσόγειο. το οποίο αποτελούσε βασική πηγή εσόδων για την κραταιά και εκτεΣτους κλασικούς χρόνους θα δούμε την Αθήνα να αναδεικνύεται ταμένη αυτοκρατορία. Μέσα από τις σελίδες του δεύτερου κεφαλαίου σε μεγάλη ναυτική δύναμη και ο Πειραιάς να γίνεται το μεγάλο της σκιαγραφούνται οι θαλάσσιοι δρόμοι της εποχής και τα σημαντικότερα λιμάνι μέχρι τη σταδιακή εξασθένιση των ελληνικών πόλεων κραεμπορικά λιμάνια της περιόδου. Με βάση τα ευρήματα των σημαντικότών της νότιας Ελλάδας και την υποταγή τους στο νέο ελληνικό κράτος της Μακεδονίας. Ο μέγας στρατηλάτης Αλέξανδρος είναι τερων εναλίων ανασκαφών και τις αναπαραστάσεις πλοίων στην τέχνη ο συγγραφέας περιγράφει την εξέλιξη της μεσαιωνικής ναυπηγικής. εκείνος που θα δημιουργήσει ένα τεράστιο οικουμενικό κράτος και Ιωάννης Παλούμπης Ioannis Paloubis

Ιωάννης Παλούμπης Ioannis Paloubis

Ελλήνων Πλόες

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ HELLENIC MARITIME MUSEUM

Η Πορεία της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας δια μέσου των Αιώνων

The Course of the Hellenic Merchant Marine Through the Centuries

Seafaring of the Hellenes

Λεπτομέρεια από θαλασσινή παράσταση που κοσμεί πήλινο τηγανόσχημο σκεύος από τη Χαλανδριανή της Σύρου (σελ. 25). Ένα μοτίβο συνεχόμενων σπειρών αποδίδει τα αφρισμένα κύματα της θάλασσας μέσα στην οποία πλέει κωπήλατο πλοίο. Πρόκειται από τις πρώτες γνωστές απεικονίσεις της θάλασσας. Πρωτοκυκλαδική II περίοδος: φάση Kέρου-Σύρου, 2800-2300 π.X. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Π4974. ©Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού/Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων. Detail of a sea scape depiction decorating a clay frying pan from Halandriani of Syros (p. 25). An incised representation of a continuous coils’ motive that renders the foamed waves of the sea in which a rowing boat sails. It is one of the earliest known depictions of the sea. Early Cycladic II period. Keros-Syros phase, 2800-2300 B.C. Athens, National Archaeological Museum Π4974. ©Hellenic Ministry of Culture and Sports/Archaeological Receipts Fund.

Κερκυραϊκή παπυρέλλα. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Οι κερκυραϊκές παπυρέλλες ήταν αλιευτικά κυρίως πλεούμενα και βρίσκονταν σε χρήση στη βορειοδυτική Κέρκυρα μέχρι το 1965. Η πρωτόγονη μορφή και κατασκευή του οδήγησε τους ερευνητές στην σκέψη ότι πρόκειται για ένα κατάλοιπο της προϊστορικής ναυτικής τεχνολογίας της ανατολικής Μεσογείου.

Πρωτοελλαδικά αγγεία συσσωματωμένα στα βράχια του βυθού της Δοκού. Φωτoγράφος: Kyle Jakney. ©Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών.

Την περίοδο της Λατινοκρατίας και Τουρκοκρατίας οι Έλληνες νησιώτες ήταν εμποροκαπεταναίοι ή πληρώματα στην Κωσταντινούπολη, τον Εύξεινο Πόντο, τα λιμάνια του Αιγαίου και του Ιονίου, ενώ θεωρούνταν οι καλύτεροι καραβομαραγκοί στα οθωμανικά και βενετικά καρνάγια. Στο κεφάλαιο παρουσιάζονται η δράση των Ελλήνων θαλασσοπόρων και η πορεία της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας προς τη μεγάλη της ακμή στο β΄ μισό του 18ου αιώνα. Σημειώνονται, επίσης, οι κυριότεροι τύποι των κωπήλατων και ιστιοφόρων πλοίων, που έπλεαν στις ελληνικές θάλασσες και κατ’ επέκταση στη λεκάνη της ΑναΟμοίωμα του πλοίου της Θήρας. τολικής Μεσογείου. Στο ίδιο Κατασκευή: Γ. Ράλλης. κεφάλαιο συμπεριλαμβάνεται Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. ένα αφιέρωμα στην Ελληνική Επανάσταση. Τις παραμονές του Αγώνα ο ελληνικός εμπορικός στόλος αριθμούσε 1.000 περίπου πλοία, που διεκπεραίωναν το εμπόριο με τολμηρά ταξίδια στο Αιγαίο, τον Εύξεινο, όλη τη Μεσόγειο και πέρα από το Γιβραλτάρ. 200 περίπου από αυτά, τα «σιτοκάραβα», όπως τα χαρακτήρισε ο Κολοκοτρώνης, αποτέλεσαν τον πολεμικό στόλο της Επανάστασης, ενώ οι Έλληνες εμποροκαπεταναίοι μετατράπηκαν σε ηρωικούς ναυμάχους, που έγραψαν σελίδες ιστορίας.

Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, το 1828, ο μόνος τομέας της οικονομίας που κατόρθωσε να επανακτήσει σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα την παλιά ζωτικότητά του ήταν η Εμπορική Ναυτιλία. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί και είναι αφιερωμένο στη μετεπαναστατική περίοδο περιγράφονται η ανάπτυξη της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας και η στροφή της από τα ιστία στον ατμό μέσα στο γενικότερο πλαίσιο του διεθνούς εμπορίου και των αλλαγών που έχουν συντελεστεί. Βρισκόμαστε στην εποχή της βιομηχανικής επανάστασης, όταν αυξήθηκε η παγκόσμια παραγωγή των τεχνολογικών επιτευγμάτων και οι επικοινωνίες έγιναν ταχύτερες και οικονομικότερες. Σε ξεχωριστές ενότητες παρουσιάζονται η πορεία της «Ελληνικής Ατμοπλοϊκής Εταιρείας»», της πρώτης εταιρείας που ίδρυσε το ελληνικό κράτος με σκοπό να καλύψει τις ανάγκες σύνδεσης των νησιών με τα λιμάνια της ηπειρωτικής Ελλάδας αλλά και η δημιουργία του κλάδου της «υπερωκεάνιας ναυτιλίας» με σκοπό την εξυπηρέτηση του μεταναστευτικού ρεύματος που είχε αρχίσει να διογκώνεται. Το τελευταίο κεφάλαιο ξεκινά με τη συμβολή της ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας στους πολέμους του 20ού αιώνα, Βαλκανικούς, Α΄ και Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό ενήργησε ως τέταρτο όπλο στο πλευρό των μαχομένων ενόπλων δυνάμεων. Ιδιαίτερα, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποδείχθηκε ιδιαίτερα καταστροφικός. Χάθηκαν 434 ατμόπλοια και 472 μικρά πετρελαιοκίνητα και ιστιοφόρα δηλαδή το 74, 5% και το 66% αντίστοιχα. Όσον αφορά τα ελληνικά πληρώματα έχασαν τη ζωή τους πάνω από 2.300 ναυτικοί στα πλοία και περισσότεροι από 315 στα μικρά πετρελαιοκίνητα και ιστιοφόρα. Επίσης πάρα πολλοί έμειναν ανάπηροι, μόνιμα ανίκανοι με σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα. Στη συνέχεια εξετάζονται η ανασυγκρότηση του εμπορικού στόλου και η πορεία του προς την κορυφή. Στο κεφάλαιο αυτό ειδική αναφορά γίνεται στα πλοία της «Ελευθερίας» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα Λίμπερτυ, τα οποία αποτέλεσαν τον θεμέλιο λίθο για το «ελληνικό θαύμα». Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία ο ελληνόκτητος στόλος κατέχει σήμερα σταθερά την πρώτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη. Το κεφάλαιο κλείνει με ένα μικρό αφιέρωμα στην Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών καθώς η Ένωση από τη στιγμή της ίδρυσής της ως σήμερα συμβάλλει ενεργά σε όλες τις επιτυχίες και συμφέρουσες για την Ελληνική Ναυτιλία δράσεις. Ο συγγραφέας, Ιωάννης Παλούμπης, παρουσιάζει με τρόπο ευσύνοπτο τους σημαντικότερους σταθμούς αυτής της διαδρομής και της συνεχούς παρουσίας των Ελλήνων στη θάλασσα και ενώ απευθύνεται σε ένα ευρύτερο κοινό, δεν υστερεί στην επιστημονικότητα των πληροφοριών που μας παρέχει. Τα κείμενα πλαισιώνονται από πλούσιο εικονογραφικό υλικό, που προέρχεται από μουσεία, εφορείες αρχαιοτήτων, ιδρύματα, οργανισμούς αλλά και συλλέκτες και το οποίο τεκμηριώνει αυτή τη θαλασσινή διαδρομή των 100 και πλέον αιώνων.

Περιπλους 5

Aριστερά: Ομοίωμα ελληνικού εμπορικού πλοίου (ολκάς) του 4ου αιώνα π.Χ. Κατασκευή: Γ. Ράλλης. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Δεξιά: Καλλιτεχνική σχεδιαστική αναπαράσταση του πλοίου από το ναυάγιο που ανακαλύφθηκε το 1973 στο Σερτζέ λιμάνι (Serçe Limani) στις ακτές της Μικράς Ασίας βόρεια της Ρόδου. Σχέδιο: Γιάννης Νάκας. Πηγή: Κ. Δαμιανίδης (επιμ.), Ναυς. Πλοία και Ναυπηγική στον Ελληνικό Κόσμο, Αθήνα 2014, 259. Kάτω: Άποψη της Κωνσταντινούπολης. Χαλκογραφία, 1692. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

Από την εισαγωγή του συγγραφέα:

Tο ερέθισμα για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου ήταν η σταθερά για πολλά χρόνια πρώτη θέση της ελληνόκτητης εμπορικής ναυτιλίας στην παγκόσμια κατάταξη, όπως αποδεικνύουν τα στοιχεία της αρμόδιας υπηρεσίας των Ηνωμένων Εθνών UNCTAD (United Nations Conference on Trade And Development). Το επίτευγμα αυτό, όταν προέρχεται από μία μικρή σε μέγεθος χώρα, όπως η Ελλάδα, εκπλήσσει, πολύ περισσότερο δε, αν ληφθεί υπόψη το δυσμενές οικονομικό περιβάλλον στη χώρα μας αλλά και παγκοσμίως. Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για ένα σύγχρονο «θαύμα», άξιο να ερευνηθεί και να μελετηθεί. Πριν, ωστόσο, επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε αυτό το φαινόμενο θα πρέπει καταρχήν να διευκρινιστεί ότι ο όρος «ελληνόκτητη» εμπορική ναυτιλία αναφέρεται στον «ελληνικών συμφερόντων» εμπορικό στόλο ανεξάρτητα από τη σημαία την οποία φέρουν τα πλοία, ελληνική, ή σημαία ευκαιρίας. Οι δραστηριότητες των Ελλήνων πλοιοκτητών, που δημιούργησαν και εξακολουθούν να διαχειρίζονται αυτόν τον τεράστιο, για το μέγεθος της χώρας, εμπορικό στόλο, λάμβαναν χώρα συχνά εκτός των συνόρων του ελληνικού κράτους. Ακόμα και σήμερα οι επιχειρηματικές δραστηριότητες των Ελλήνων εφοπλιστών διέπονται από ένα διεθνές νομικό καθεστώς και ελάχιστα, αν όχι καθόλου, επηρεάζονται από το ελληνικό νομικό πλαίσιο και τις αποφάσεις της ελληνικής πολιτείας. Υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα Ελλήνων εφοπλιστών που είχαν και έχουν ξένη υπηκοότητα είτε λόγω της κατάστασης που επικρατούσε κατά καιρούς στο εσωτερικό της χώρας και δεν μπορούσαν να έχουν ελληνική είτε η έδρα των εφοπλιστικών τους εταιριών ήταν ή και είναι και σήμερα εγκατεστημένη σε ξένη χώρα για να εξυπηρετούνται καλύτερα τα επιχειρηματικά τους συμφέροντα. Ωστόσο, οι Έλληνες πλοιοκτήτες δεν απώλεσαν την ελληνικότητά τους από πατριωτισμό και από την επιθυμία τους να ανήκουν στην ελληνική εφοπλιστική κοινότητα. Ποιοι, όμως, είναι οι παράγοντες εκείνοι που επέδρασαν στη διαμόρφωση της ταυτότητας του Έλληνα και κατά επέκταση και του ελληνικού έθνους ως κατεξοχήν ναυτικού και οδήγησαν σήμερα τον ελληνικό εμπορικό στόλο να ηγείται σε παγκόσμιο επίπεδο. Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να ανατρέξουμε στο μακρινό παρελθόν, εκτός των στενών ορίων του ελληνικού κράτους, όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Θα πρέπει δηλαδή να δια6 Περιπλους

τρέξουμε την ιστορία του Ελληνισμού και όχι του ελληνικού κράτους. Ένα παρελθόν που ξεκινά τουλάχιστον 10.000 χρόνια πίσω, από την εποχή του πρώτου τεκμηριωμένου θαλασσινού διάπλου από τη Μήλο στην Αργολίδα κατά τη μεσολιθική περίοδο. Το Αιγαίο με τις πολυσχιδείς ακτογραμμές και τα χιλιάδες διάσπαρτα νησιά σε συνδυασμό με τις ήπιες κλιματολογικές συνθήκες και το άπλετο φως για το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας, συνέτειναν στην επαφή των κατοίκων του ελλαδικού χώρου με το υγρό στοιχείο. Στη θάλασσα αναζήτησαν τα αναγκαία προς το ζην και στη συνέχεια στη θάλασσα στράφηκαν για να ανακαλύψουν νέους τόπους και να έρθουν σε επικοινωνία με άλλους ανθρώπους πέραν του ορίζοντος. Το δέσιμο του Έλληνα με τη θάλασσα, λοιπόν, είναι άρρηκτο και σφυρηλατήθηκε εδώ και αιώνες. Ο Έλληνας δεν έπαψε ποτέ να ταξιδεύει στη θάλασσα, έγινε ναυτικός, έμπορος, ταξιδευτής, εξερευνητής αλλά και αστρονόμος, χαρτογράφος, ναυπηγός. Ήταν εκείνος που θαλασσοδάρθηκε στις θάλασσες του κόσμου, με το κουπί, με το πανί, με τον ατμό, με τη μηχανή, μεταφέροντας προϊόντα, ανθρώπους και ιδέες. Το χαρακτηριστικό του γνώρισμα σε όλες τις εποχές ήταν πως αγαπούσε τη θάλασσα, αγαπούσε το ταξίδι. Θα έλεγε κανείς πως ο Έλληνας ναυτικός κρύβει μέσα του έναν Οδυσσέα, όπως ο μαρκονιστής ποιητής Νίκος Καββαδίας, που ανακαλύπτει την ποιητική του έμπνευση και ζει τη ζωή του ολόκληρη τη νύχτα πριν από την άπαρση, πριν από το ξεκίνημα για το επόμενο λιμάνι.

Πάνω: Αντώνιος Κριεζής, Το υδραίικο μπρίκι Λεωνίδας στο λιμάνι της Μασσαλίας το 1812. Υδατογραφία 47x62 εκ. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Αριστερά: Φορτωτική του 19ου αιώνα. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

Η ωκεάνια ελευθερία είναι ο θαλάσσιος μύθος του Έλληνα ναυτικού. Ο μύθος του Ποσειδώνα, της Ωκεανίδας, των Νηρηίδων, μέχρι να έρθει ο προστάτης του ο Άη Νικόλας να πάρει τη θέση του στο πιο περίοπτο σημείο του ίκριου των βυζαντινών (σημείο διακυβέρνησης των Βυζαντινών πλοίων) ή της γέφυρας των σημερινών πλοίων. Τη ναυτική αυτή παράδοση και την αδιάσπαστη αυτή διαδρομή προσπάθησα να σκιαγραφήσω σε αυτό το βιβλίο με έμφαση στην ανάδειξη των στοιχείων που καθόρισαν τη φυσιογνωμία και τον χαρακτήρα του Έλληνα ως ναυτικού. Το λιμάνι του Πειραιά. Επιστολικό δελτάριο (λεπτομέρεια). Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

Το υπερωκεάνιο Μακεδονία. Φωτογράφος: Α. Γαζιάδης. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

Περιπλους 7

Το πετρελαιοφόρο ατμόπλοιο Ιωάννης Κούτσης Κατασκευάστηκε στα ναυπηγεία W.G. Armstrong Mitchell and Co Ltd στο New Castle το 1888. Το 1898 αγοράζεται από την εταιρία των αδερφών Κούτση και έγινε το πρώτο ελληνικό πετρελαιοφόρο. Ναυτική Συλλογή Minerva Marine -Συλλογή Μελέτη Μεθενίτη.

Καθέλκυση του I. B. Perrine τον Νοέμβριο του 1944. Ήταν ένα από τα δεκαπέντε πλοία που παραδόθηκαν στη United Greek Shipowners Corporation. Έλαβε το συμβολικό όνομα Ελευθερία και επανδρώθηκε από ελληνικό πλήρωμα. Ήταν το πρώτο ελληνικό Liberty θύμα του πολέμου. Πειραιάς, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

Αριστερά: Πετρελαιοφόρο/χημικό δεξαμενόπλοιο Kriti Jade. Αρχείο εταιρίας Avin International S.A. Δεξιά: Βulk carrier Leto. Αρχείο εταιρίας Laskaridis Shipping Co Ltd.

8 Περιπλους

Μια κίνηση µπροστά πάντα επιβραβεύεται. Η winbank αποδεικνύει ότι είναι η Νο.1 ηλεκτρονική τραπεζική στην Ελλάδα, µε διακρίσεις και βραβεία σε Ελλάδα και εξωτερικό για τις επιτυχηµένες και πρωτοποριακές κινήσεις της.

Best Mobile Banking App στη ∆. Ευρώπη Best Integrated Consumer Bank Site στη ∆. Ευρώπη Best Global sms/text Banking στη ∆. Ευρώπη Best Consumer Internet Bank στη ∆. Ευρώπη

λεφτά στο λεπτό App

No.1 e-banking στην Ελλάδα

Η ΠΡΩΤΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

winbank.gr

Ε Ο Ρ Τ Η Ενόπλων Δυνάμεων

ην Τρίτη 21η Νοεμβρίου, ανήμερα της εορτής των εισοδίων της Θεοτόκου, γιορτάσθηκε επίσης η ημέρα των Ενόπλων Δυνάμεων, των αποστράτων αξιωματικών και των Βετεράνων των πολεμικών συγκρούσεων. Στη Μητρόπολη Αθηνών ετελέσθη Θεία Λειτουργία στην οποία παρέστη ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ.κ. Προκόπης Παυλόπουλος. Από το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης παρέστησαν ο Υπουργός κ. Πάνος Καμμένος, ο Υφυπουργός κ. Δημήτρης Βίτσας και όλη η στρατιωτική

ηγεσία με επικεφαλής τους Αρχηγούς ΓΕΕΘΑ, ΓΕΣ, ΓΕΝ και ΓΕΑ. Από τα πολιτικά κόμματα του Κοινοβουλίου παρέστησαν αντιπροσωπείες. Τον πανηγυρικό της ημέρας μέσα στη Μητρόπολη εκφώνησε ο Αντιναύαρχος (εα) Ιωάννης Παλούμπης Π.Ν. Μετά τη δοξολογία επακολούθησε κατάθεση στεφάνου από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου. Η ομιλία του κ. Παλούμπη παρατίθεται ακολούθως.

OMIΛΙΑ του Αντιναυάρχου εα Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ

ξοχώτατε Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας. Σήμερα που η Ορθοδοξία γιορτάζει μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της, την είσοδο της Θεομήτορος Μαρίας στο ιερό του Ναού, ο ελληνικός λαός γιορτάζει τις Ένοπλες Δυνάμεις του και τιμά τους άνδρες και τις γυναίκες που υπηρέτησαν και όσους και όσες εξακολουθούν να υπηρετούν σ’ αυτές. Σ’ αυτή την απόδοση τιμής ιδιαίτερη θέση καταλαμβάνουν οι βετεράνοι των πολεμικών συγκρούσεων, ο σεβασμός προς τους οποίους αντανακλά την ευγνωμοσύνη όλων ημών προς εκείνους, που πιστοί στις επιταγές της ιστορίας μας πολέμησαν για τα δίκαια της φυλής μας και πολλοί θυσίασαν σ’ αυτούς τους αγώνες τη ζωή τους ή τη σωματική τους ακεραιότητα. Η σημερινή μέρα με τη διπλή γιορτή της Πίστης και της Άμυνας για την πατρίδα συνιστά ένα συμβολισμό κληρονομημένο σε εμάς από τη μακραίωνη ιστορία μας. Πριν από 32 αιώνες ο Όμηρος διεκήρυσσε μέσω του Έκτορα το αιώνιο για όλους τους λαούς της γης απόφθεγμα: «Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης» Είναι αυτά τα λόγια του Θεϊκού ποιητή που δίδαξαν πρώτα στους Έλληνες και στη συνέχεια σε όλους τους λαούς της οικουμένης την έννοια της «πατρώας γης» και το υπέρτατο ανθρώπινο ηθικό καθήκον της άμυνας υπέρ των βωμών και εστιών των κληρονομημένων από τους προγόνους. Αποτελεί δε

ένδειξη αξεπέραστου πνευματικού μεγαλείου να εκφέρονται αυτές οι λέξεις από τα χείλη ενός εχθρού των Αχαιών και να αναγνωρίζεται έτσι η ανδρεία και η ηθική υπόσταση σε όποιο στρατόπεδο κι αν ανήκει. Από τον Όμηρο τη σκυτάλη πήραν οι «πατέρες» του Ελληνισμού, Σωκράτης, Αισχύλος, Πλάτωνας, Αριστοτέλης και πολλοί άλλοι, που αποτελούν τις πνευματικές κορυφές της ανθρωπότητας και με βάση το Ομηρικό απόφθεγμα διδάσκουν, παιδεύουν, νουθετούν, εξορκίζουν τους «παίδες των Ελλήνων» και σφυρηλατούν την πολεμική τους αρετή. Η πολεμική αγωγή που κατ’ αυτόν τον τρόπο καλλιεργείται δεν είναι προϊόν παρόρμησης, επιθετικότητας ή κατακτητικής μανίας για την απόκτηση εδαφών, αγαθών και σκλάβων λαών. Είναι αποτέλεσμα παιδείας, συνειδητής απόφασης για την υπεράσπιση όλων εκείνων που με θυσίες οι πρόγονοι απέκτησαν και κληροδότησαν. Στο διάβα των αιώνων οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις και ό,τι ο όρος αυτός αντιπροσώπευε στην κάθε εποχή απέδειξαν ότι ενστερνίσθηκαν το δίδαγμα του Ομήρου και των μεγάλων διδασκάλων και άφησαν ανεξίτηλα αποτυπώματα της ηθικής τους υπόστασης αρνούμενες να υποταχθούν στην ωμή βία των αριθμών, προτιμώντας την τιμητική θυσία όπως την υπαγορεύει η έννοια του καθήκοντος. Ιστορικά ορόσημα τα τοπωνύμια των Μηδικών πολέμων Μαραθώνας, Θερμοπύλες, Σαλαμίνα, Πλαταιές, υπενθυμίζουν και

επιβεβαιώνουν αυτή την αλήθεια. Αυτή ήταν η πεμπτουσία της ηθικής επάνω στην οποία δομήθηκαν οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις όλων των εποχών. Η πολεμική αρετή των Ελλήνων δεν αποτελείται μόνο από τη φυσική κατάσταση και τον απαραίτητο πολεμικό εξοπλισμό, διαφορετικό για κάθε εποχή, αλλά είναι πρωτίστως η ανδρεία και θέληση για την υπεράσπιση της πατρίδας. Η υποταγή της κατακτήτριας Ρώμης στο ελληνικό πνεύμα υπήρξε η γενεσιουργός αιτία της ανάδειξης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Στη διάρκεια των περίπου 1.100 ετών της ύπαρξής της η Υπέρμαχος Στρατηγός του ελληνικού έθνους, η Θεομήτωρ Παναγία, ανέλαβε τον ρόλο της οδηγήτριας των Ενόπλων Δυνάμεων. Από την εποχή του Αυτοκράτορα Ηρακλείου το 626 μ. Χ. που η Παναγία των Βλαχερνών έσωσε την Κωνσταντινούπολη από τις επιδρομές των Αβάρων και των Περσών, οι Βυζαντινοί δεν έπαψαν να βλέπουν την πάναγνη μορφή της να τριγυρίζει στους προμαχώνες των τειχών της Πόλης και να την προστατεύει από τους εχθρούς της. Ο τελευταίος Βυζαντινός Αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, το 1453, πιστός στη διαχρονική παράδοση δεν παραδίδει την Πόλη, αλλά προτιμά να θυσιασθεί στα τείχη υπερασπιζόμενος, όχι πλέον τη Βασιλίδα, αυτή είχε ήδη χαθεί και το ήξερε, υπερασπιζόμενος την αρετή των Ελλήνων. Η απάντησή του στον Μωάμεθ τον Β΄ κινείται σ’ αυτή τη γραμμή.

«Το δε την πόλιν σοι δούναι ούτ’ εμόν εστίν ούτ’ άλλου των κατοικούντων εν αυτή, κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών». Η σκλαβιά του Ελληνισμού για τέσσερις αιώνες που ακολούθησε και που παραλληλίζεται με την κάθοδο του Οδυσσέα στον Άδη, σφυρηλάτησε ακόμα περισσότερο την εθνική συνείδηση, η οποία επιβίωσε μέσα στη θερμή αγκαλιά της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μετά από μια ατέλειωτη σειρά εξεγέρσεων για την απόκτηση της ελευθερίας που καταπνίγηκαν στο αίμα, ο αγώνας δικαιώθηκε το 1821 και οι καπεταναίοι και οπλαρχηγοί που διεκδίκησαν και κέρδισαν την ελευθερία του έθνους έδειξαν την ίδια αρετή των αρχαίων προγόνων. Με το σύνθημα «Ελευθερία ή θάνατος», με διαφορετικά μέσα ανάλογα της εποχής, πολέμησαν να απελευθερώσουν την πατρίδα του έθνους τους και διαιώνισαν έτσι την παράδοση. Δίπλα στα τοπωνύμια της αρχαιότητας στήθηκαν καινούργια, το ίδιο λαμπερά, το ίδιο ιστορικά: τα Δερβενάκια, το Μανιάκι, η Αλαμάνα, το Μεσολόγγι, οι πυρπολήσεις στην Ερεσσό, στη Χίο, στη Σάμο, στον Γέροντα. Το ξεκίνημα του 20ου αιώνα χαρακτηρίζεται από αγώνες που είχαν στόχο την εθνική ολοκλήρωση και την απελευθέρωση τόπων που κατοικούνταν προαιώνια από συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς. Στη σειρά των τοπωνυμίων προστέθηκαν Σαραντάπορο, Γιαννιτσά, Μπιζάνι, Κιλκίς, Λαχανάς, Δοϊράνη, Σκρά και στη θάλασσα οι ναυμαχίες στο ακρωτήριο της Έλλης και στη Λήμνο. Στη Μικρασιατική εκστρατεία που ακολούθησε με σκοπό την προστασία των ελληνικών πληθυσμών της Ιωνίας, ο μικρονοϊκός διχασμός που επικράτησε, έδωσε το πρό12 Περιπλους

σχημα στους κατ’ ευφημισμόν συμμάχους της εποχής να εγκαταλείψουν την Ελλάδα και να ενισχύσουν παντοιοτρόπως τους αντιπάλους της. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με οδηγήτρια και πάλι την Παναγία πάνω στις κορφές της Πίνδου, οι ελληνικές δυνάμεις νίκησαν τις υπέρτερες φασιστικές και λύγισαν μόνο, όταν βρέθηκαν να πολεμούν με αντίπαλες όλες τις δυνάμεις του Άξονα και των συμμάχων τους. Οι Ένοπλες Δυνάμεις στην Πίνδο, στο Ρούπελ, στις θάλασσες και στον αέρα απέδειξαν ότι εξακολουθούσαν να διέπονται από την ίδια πολεμική αρετή που τους κληροδοτήθηκε από την ιστορία τους. Κύριε Πρόεδρε. Κάθε λαός γίνεται άξιος της ιστορικής του αποστολής, όσο βαθαίνει η συνείδηση που έχει της ιστορίας του. Η σύντομη ιστορική διαδρομή που επιχειρήθηκε είχε ως στόχο να αναδείξει την ηθική υπόσταση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, που και σήμερα οιστρηλατούνται από εκείνο το Ομηρικό απόφθεγμα. Η ηθική αυτή υποδομή είναι που καθιστά τις Ένοπλες Δυνάμεις τον πλέον αξιόπιστο θεσμό, τον οποίον εμπιστεύεται και προς τον οποίον προσβλέπει ο ελληνικό λαός. Οι Ένοπλες Δυνάμεις της Πατρίδας ήταν και παραμένουν το πλέον υγιές τμήμα και οργανωμένο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας και της κρατικής δομής. Αποτελούν την εγγύηση της ασφάλειας και των συμφερόντων της χώρας, αλλά ταυτόχρονα και το ουσιαστικό και ακαταμάχητο επιχείρημα της εθνικής πολιτικής. Προφανώς πολλές από τις λειτουργίες του κράτους υπηρετούν μείζονα συμφέροντα της χώρας τα οποία είναι, λίγο ή πολύ σημαντικά. Οι Ένοπλες Δυνάμεις, όμως, υπηρετούν τα ζωτικά εκείνα συμφέροντα που εί-

ναι κρίσιμα για την ίδια την ύπαρξη της χώρας και με τον τρόπο αυτό διασφαλίζουν την απρόσκοπτη λειτουργία της δημοκρατίας. Στη σημερινή εποχή βιώνουμε ως κοινωνία μια πολλαπλή κρίση θεσμών και αξιών. Φάρος σταθερής προσήλωσης στο καθήκον οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας, υπερήφανες για το έργο που επιτελούν, ενδιαφέρονται περισσότερο να μην επηρεασθεί η επιχειρησιακή τους ετοιμότητα από την οικονομική κρίση, παρά για τις προσωπικές θυσίες στις οποίες υποβάλλονται οι άνδρες και οι γυναίκες που υπηρετούν σ’ αυτές. Κλείνοντας τη βραχεία αυτή προσφώνηση, ας αποτίσουμε με ευγνωμοσύνη φόρο τιμής στους ηρωικούς νεκρούς όλων των πολέμων. Τα ιερά τους λείψανα σπαρμένα σ’ όλα τα σημεία της Βαλκανικής χερσονήσου, αλλά και σε τόπους έξω από αυτήν, καθώς και στους βυθούς των θαλασσών όλου του κόσμου, μας θυμίζουν το καθήκον προς την πατρίδα. Είναι οι ίδιοι εκείνοι που μας στέλνουν την αναφορά των πεπραγμένων τους, μέσω του αθάνατου στους αιώνες επιγράμματος, που σμίλευσε ο Σιμωνίδης ο Κείος για τη θυσία των Θερμοπυλών, μεταφρασμένου και ελαφρά παραφρασμένου: «Ξένε διαβάτη που περνάς ανάγγειλε στους Έλληνες, πως εδώ έχουμε ταφεί, υπακούοντας στα δικά τους προστάγματα» Κύριε Πρόεδρε, οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις που τιμώνται σήμερα, αποτελούν στέρεο θεμέλιο και σημείο αναφοράς της ελληνικής κοινωνίας στη δύσκολη πορεία προς το μέλλον. Διαπαιδαγωγημένες στη διάρκεια της ιστορίας μας με ηθικές παρακαταθήκες είναι εκείνες, που διασφαλίζουν την εθνική αξιοπρέπεια και υπερασπίζονται την εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας μας.

— Customized service support With you every step of the way Assuring the availability of your application is a critical part of securing your business. The right service reduces downtimes and increases your application’s performance and lifetime. A service agreement from ABB Turbocharging guarantees dependable delivery of results and lower total cost of ownership for your turbochargers. We are dedicated to providing our customers a comprehensive turbocharging service offering 24/7, 365 days a year at any one of our 100+ ABB-owned Service Stations in 50+ countries across the globe. Get the right service: abb.com/turbocharging

Τελετή Εορτασμού του Αγίου Νικολάου και της Επετείου των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-13 Την Τετάρτη 6 Δεκεμβρίου στην πλατεία της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων έλαβε χώρα η καθιερωμένη κάθε χρόνο τελετή για την εορτή του Αγίου Νικολάου, προστάτη όλων των ναυτικών και συγχρόνως προς τιμήν των επετείων των ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων, που διεξήχθησαν στο ακρωτήριο της Έλλης, προ της εισόδου των Δαρδανελίων και στην περιοχή της Λήμνου, την 3η Δεκεμβρίου 1012 και 5η Ιανουαρίου 1913 αντιστοίχως.

Στη συνέχεια οι προσκεκλημένοι κατευθύνθηκαν στην Αίθουσα Διασκεδάσεως της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων όπου υπήρχαν στρωμένα τραπέζια με τους καθιερωμένους γευστικότατους μεζέδες, κρασιά και αναψυκτικά.

Ομιλίες εκφώνησαν ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης Π.Ν. και ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης κ. Πάνος Καμμένος.

Ο Α/ΓΕΝ εόρταζε την ονομαστική του εορτή και δέχθηκε ευχές από σχεδόν όλους τους εν ενεργεία και αποστράτους προσκεκλημένους αξιωματικούς.

τη δοξολογία στην οποία χοροστάτησε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πειραιώς παρέστη η Πολιτική και Στρατιωτική ηγεσία του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης καθώς και πλήθος προσκεκλημένων αποστράτων Γενικών Αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού.

14 Περιπλους

OMIΛΙΑ του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναυάρχου Νικόλαου Τσούνη Π.Ν.

είτε να σηματοδοτεί τη σύσφιξη σχέσεων, είτε να αποσκοπεί σε προβολή ισχύος. Γίνεται λοιπόν κατανοητός ο ξεχωριστός τρόπος με τον οποίον το Πολεμικό Ναυτικό συμβάλλει στην προάσπιση του εθνικού συμφέροντος. Βασική συνιστώσα της θαλάσσιας ισχύος της χώρας μας, εκτός από τα πολεμικά πλοία, αποτελεί και το πανταχού παρόν εμπορικό ναυτικό, η συμβολή τού οποίου σε όλους τους αγώνες του έθνους υπήρξε ανεκτίμητη. Σε καιρό ειρήνης, τα πλοία του εμπορικού ναυτικού μεταφέρουν περήφανα την ελληνική σημαία στους ωκεανούς, ως μόνιμοι πρεσβευτές της χώρας μας, ενώ ο εμπορικός στόλος συνιστά επιπλέον, βασικό μοχλό ανάπτυξης της εθνικής μας οικονομίας. Κύριε Υπουργέ Το Πολεμικό Ναυτικό στηρίζεται για τη λειτουργία του σε δύο πυλώνες το προσωπικό και το υλικό.

σημερινή μέρα αποτελεί τη μεγαλύτερη γιορτή για την ναυτική οικογένεια. Σήμερα το πανελλήνιο γιορτάζει τη μνήμη του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ναυτικών και το Πολεμικό Ναυτικό τιμά επιπλέον, την επέτειο των νικηφόρων ναυμαχιών της Έλλης και της Λήμνου. Οι δεσμοί των Ελλήνων με τη θάλασσα είναι πανάρχαιοι. Είναι η φυσική διαμόρφωση του τόπου μας που καθοδηγεί τις δραστηριότητές των Ελλήνων προς το υγρό στοιχείο. Έτσι, είναι ανθρώπινο, μέσα στον διαρκή αγώνα του με την θάλασσα, ο έλληνας ναυτικός να νιώθει την ανάγκη της προστασίας του θείου, που για εμάς εκφράζεται στην ιερή μορφή του Αγίου Νικολάου. Η μορφή του Αγίου συντροφεύει τους ναυτικούς μας στις γέφυρες και τα μηχανοστάσια των πολεμικών και εμπορικών πλοίων, σε ώρες γαλήνης και σε ώρες φουρτούνας, σε ώρες εύκολες και σε ώρες δύσκολες. Επιπλέον όμως, τιμούμε σήμερα τις δυο νικηφόρες ναυμαχίες του στόλου μας, οι οποίες επισφράγισαν την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο. Η ναυμαχία στο ακρωτήριο της Έλλης στην Καλλίπολη, στις 3 Δεκεμβρίου του 1912, επέτρεψε την απελευθέρωση της Λέσβου και της Χίου. Η ναυμαχία που ακολούθησε στη Λήμνο, στις 5 Ιανουαρίου του 1913, μετέτρεψε το Αιγαίο κυριολεκτικά σε ελληνική θάλασσα. Η ελληνική επικράτηση στο Αιγαίο άγγιξε τους Έλληνες και ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης και το θωρηκτό Αβέρωφ, το θωρηκτό της νίκης, κατέκτησαν μία ξεχωριστή θέση στις καρδιές τους. Η αθρόα και αυθόρμητη προσέλευση των πολιτών κατά την παραμονή του πλοίου στη Θεσσαλονίκη με πάνω από 130 χιλιάδες επισκέπτες μέσα σε δυο μήνες, τα αιτήματα από ‘όλα τα νησιά του Αιγαίου και τις παραθαλάσσιες πόλεις για φιλοξενία του ιστορικού πλοίου επιβεβαιώνουν την αγάπη αυτή, ακόμη και σήμερα μετά την πάροδο 100 χρόνων. Σε όλους τους εθνικούς αγώνες, τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον πρώτο και δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο καταδείχθηκε η τεράστια σημασία της θαλάσσιας ισχύος για την ασφάλεια, την επιβίωση και την επικράτηση του έθνους. Η θάλασσα αποτελεί το στρατηγικό βάθος της χώρας και το οξυγόνο του λαού της. Ελλάδα και θάλασσα είναι ένα. Επομένως ο ρόλος του Πολεμικού Ναυτικού σε μία χώρα όπως η Ελλάδα δεν μπορεί παρά να είναι ξεχωριστός. Κυρίες & Κύριοι, η εποχή που ζούμε χαρακτηρίζεται από την αστάθεια και την πολυπλοκότητα του γεωπολιτικού μας περιβάλλοντος. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, το Πολεμικό Ναυτικό και ως εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής μπορεί με την παρουσία ενός Πολεμικού Πλοίου

16 Περιπλους

Ζωή στα σκαριά, νόημα στα συστήματα που διαθέτουμε, μαχητικό πνεύμα στον Στόλο, δίνουν οι άντρες και οι γυναίκες του Πολεμικού Ναυτικού. Μέρα νύχτα, στη στεριά και στη θάλασσα, με τις άοκνες προσπάθειες που καταβάλλουν, κρατούν αξιόμαχα τα πλοία παρά τις ελλείψεις, εκπαιδεύονται για να είναι πάντα ετοιμοπόλεμοι και εξασφαλίζουν την επιτυχή ολοκλήρωση των αποστολών, που αναλαμβάνει το Πολεμικό Ναυτικό. Η απόδοσή τους, η αγάπη τους για το ναυτικό και την Ελλάδα με γεμίζουν καθημερινά υπερηφάνεια και αισιοδοξία για το μέλλον. Άνδρες και γυναίκες του Πολεμικού Ναυτικού, Σήμερα, η πατρίδα απαιτεί από εμάς, επαγρύπνηση, προσήλωση στο καθήκον και διάθεση προσφοράς. Τo «εγώ» του καθενός υποχωρεί μπροστά στο συλλογικό χρέος που έχουμε απέναντι σε αυτούς που μας παρέδωσαν την πατρίδα ελεύθερη, και απέναντι σε εκείνους που έχουμε υποχρέωση να τους την παραδώσουμε όχι απλά ελεύθερη αλλά και καλύτερη από ότι την παραλάβαμε. Γνωρίζοντάς σας είμαι βέβαιος ότι σε κάθε περίπτωση θα πράξετε αυτό που πρέπει. Κυρίες και Κύριοι, Τίποτα δεν χαρίζεται και τίποτα δεν καταχτιέται χωρίς θυσίες. Και αν συχνά αναλογιζόμαστε τις πραγματικά δύσκολες στιγμές που περνάει η χώρα, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει η οδυνηρή πραγματικότητα της περιοχής μας, οι υπαρκτοί κίνδυνοι, και η υποχρέωση να παρέχουμε αίσθημα ασφαλείας που αποτελεί προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας καθώς και ετοιμότητα για τη διασφάλιση της εθνικής μας ακεραιότητας. Υπό αυτό το πρίσμα, οι προσπάθειες για την ενίσχυση του στόλου πρέπει να είναι διαρκείς. Στα τρία νέα Υ/Β τύπου 214 και στο εκσυγχρονισμένο Υ/Β ΩΚΕΑΝΟΣ, αναμένεται να προστεθεί το επόμενο διάστημα και το Υ/Β ΚΑΤΣΩΝΗΣ, τελευταίο στη σειρά των υποβρυχίων τύπου 214. Με την συνδρομή της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΘΑ συνεχίζονται οι εργασίες ναυπήγησης των νέων ΤΠΚ τύπου SUPER VITA Νο 6 και 7 στα Ναυπηγεία Ελευσίνας. Οι δύο αυτές πυραυλάκατοι θα προστεθούν στις άλλες πέντε του ιδίου τύπου που έχουν ήδη ενταχθεί στο στόλο. Εξελίσσεται ομαλά το πρόγραμμα επανενεργοποίησης των πέντε αεροσκαφών ναυτικής συνεργασίας. Το πρώτο αεροσκάφος αναμένεται να ενεργοποιηθεί στις αρχές του επερχόμενου έτους. Η ολοκλήρωση του προγράμματος θα ξαναδώσει στο Πολεμικό Ναυτικό μια δυνατότητα, η οποία είναι κομβική, για τις ανθυποβρυχιακές επιχειρήσεις και την επιτήρηση, τόσο σε εθνικό όσο και σε συμμαχικό πλαίσιο. Στο σημείο αυτό αισθάνομαι υποχρέωση να αναφερθώ ιδιαίτερα στη συνδρομή της ευρύτερης ναυτικής οικογένειας, που συνεισφέρει στο Πολεμικό Ναυτικό με χορηγίες ή υπηρεσίες. Αγαπητοί φίλοι,

θέλω να σας απευθύνω ένα μεγάλο ευχαριστώ και να σας διαβεβαιώσω ότι η βοήθειά σας αξιοποιείται με τον καλύτερο τρόπο και παράλληλα να σας προτρέψω να συνεχίσετε την εθνική προσφορά σας. Η δημοσιονομική συγκυρία επιβάλλει σημαντικούς περιορισμούς στους διατιθέμενους πόρους. Υποχρέωση της ηγεσίας του Πολεμικού Ναυτικού είναι να παρουσιάζει στην Πολιτική ηγεσία την πραγματική κατάσταση, χωρίς εξωραϊσμούς αλλά και χωρίς δραματοποίηση, ώστε στη συνέχεια αφού σταθμιστεί το σύνολο των παραγόντων, να λαμβάνονται οι βέλτιστες αποφάσεις προς το συμφέρον της χώρας. Κύριε Υπουργέ Θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω ότι τους πόρους που μας διατίθενται τους αξιοποιούμε με ιδιαίτερη περίσκεψη και γνώμονα πάντα το εθνικό συμφέρον. Θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω επίσης, ότι οι άντρες και οι γυναίκες του Πολεμικού Ναυτικού, έχοντας πλήρη επίγνωση του ιστορικού βάρους και των υποχρεώσεών τους απέναντι στην πατρίδα, θα πράξουν το καθήκον τους, οποτεδήποτε απαιτηθεί, με τα μέσα που διαθέτουν. Η παρακαταθήκη που μας έχουν αφήσει αυτοί που προηγήθηκαν δεν αφήνει περιθώριο για κάτι διαφορετικό. Σεβαστοί απόστρατοι συνάδελφοι, Αποτελείτε τις ζώσες ρίζες μας και αναπόσπαστο μέρος της μεγάλης οικογένειας του Πολεμικού Ναυτικού. Εσείς μας έχετε διαμορφώσει. Το Ναυτικό που παραλάβαμε από εσάς μας γεμίζει ευθύνες έναντι αυτών που θα μας διαδεχθούν. Έχουμε το χρέος να το παραδώσουμε στους επόμενους, σφυρηλατημένο με τις αρχές που εσείς μας παραδώσατε. Κυρίες και κύριοι, Σας ευχαριστώ και πάλι για την παρουσία σας στην γιορτή του Πολεμικού μας Ναυτικού. Αυτή την μεγάλη ημέρα θυμόμαστε επιτεύγματα και ανθρώπους αξιοθαύμαστους, θυμόμαστε τις στιγμές που ο Άγιος Νικόλαος «έβαλε το χέρι του», και αναλογιζόμαστε την βαριά ευθύνη που έχουμε, καθώς, όπως είπε και ο Θεμιστοκλής «Έχουμε γη και πατρίδα όσο έχουμε πλοία στην θάλασσα». Σήμερα, Αποτίουμε φόρο τιμής στους πεσόντες της ειρηνικής περιόδου. Είναι οι δικοί μας άνθρωποι και δεν τους λησμονούμε ποτέ.

Στιγμιότυπο από τη δεξίωση. Διακρίνονται η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και ο Ακόλουθος Άμυνας των ΗΠΑ στην Ελλάδα Captain R. Palm USN.

Υποκλινόμαστε στους ναυμάχους πεσόντες που έδωσαν τη ζωή τους στους αγώνες του έθνους. Η θυσία τους μας επιτρέπει να ζούμε και να αναπνέουμε ελεύθεροι. Υποκλινόμαστε στην Πολεμική μας Σημαία, το σύμβολο του έθνους μας, το σημείο αναφοράς της ταυτότητάς μας. Εύχομαι ο άγιος Νικόλαος να χαρίζει σε όλους υγεία, δύναμη και τους θαλασσοπόρους να τους συντροφεύει πάντα, φύλακας και προστάτης στην πλώρη τους. Και τώρα σας καλώ όλους να αναφωνήσουμε: Ζήτω το έθνος. Ζήτω το Πολεμικό Ναυτικό.

Περιπλους 17

Εορτασμός του Προστάτη του Πολεμικού Ναυτικού Αγίου

ην Τρίτη 5 Δεκεμβρίου 2017, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση προς τιμήν των οικογενειών του προσωπικού του Πολεμικού Ναυτικού, στο πλαίσιο του εορτασμού του Προστάτη του Αγίου Νικολάου, στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Στην εκδήλωση παρέστησαν μέλη του Κοινοβουλίου και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης ΠΝ, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος, Νικόλαος Τσούνης ΠΝ, οι Αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας ή εκπρόσωποί τους, εκπρόσωποι των θρησκευτικών αρχών, επίτιμοι Αρχηγοί, τα μέλη του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου, εν αποστρατεία στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, μέλη της Παγκόσμιας Διακοινοβουλευτικής Ένωσης Ελληνισμού (Έλληνες ομογενείς Γερουσιαστές/Βουλευτές από Αυστραλία, ΗΠΑ, Καναδά και Νότια Αφρική), μέλη της ευρύτερης Ναυτικής και Ναυτιλιακής

κοινότητας και αντιπροσωπείες Αξιωματικών, Υπαξιωματικών και Πολιτικών Υπαλλήλων του Πολεμικού Ναυτικού. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης πραγματοποιήθηκε συναυλία της μπάντας του Πολεμικού Ναυτικού και δόθηκε η ευκαιρία σε προσωπικό πλοίων του ΠΝ, το οποίο βρίσκεται εν πλω σε αποστολή, να συνομιλήσει μέσω βιντεοκλήσης (skype) με τα μέλη των οικογενειών τους που παρευρίσκονταν στην εκδήλωση. Επιπρόσθετα πραγματοποιήθηκε η προγραμματισμένη κλήρωση των μαθητών της Γ’ Λυκείου που θα έχουν την ευκαιρία να λάβουν μέρος στον πλου με συμβατικό υποβρύχιο (τύπου 214) του Πολεμικού Ναυτικού. Ο πλους του υποβρυχίου θα πραγματοποιηθεί κατά τη χρονική περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων-Νέου Έτους, προκειμένου να μη διαταραχθεί η παρακολούθηση των μαθημάτων.

Πάνω: Η ορχήστρα, ο μαέστρος Πλωτάρχης Γιώργος Τσιλιμπάρης και οι έξι τραγουδιστές στη σκηνή. Κάτω & αριστερά: Άποψη του Δημοτικού Θεάτρου. Κάτω & δεξιά:Άποψη του Δημοτικού Θεάτρου σε πρώτο πλάνο ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μόραλης.

18 Περιπλους

Νικολάου. Εκδήλωση στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά.

Ομιλία του Α/ΓΕΝ Αντιναυάρχου Νικόλαου Τσούνη Π.Ν.

υρίες Κύριοι, Η σημερινή βραδιά είναι βραδιά τιμής και ευγνωμοσύνης προς τις οικογένειες των στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού. Είναι η ελάχιστη αναγνώριση που οφείλουμε στις οικογένειες των στελεχών μας τα οποία αποτελούν κατά κοινή ομολογία τον πολλαπλασιαστή ισχύος των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας. Εμείς στο Πολεμικό Ναυτικό δεν κουραζόμαστε να επαναλαμβάνουμε ότι το κύτταρο του Πολεμικού Ναυτικού είναι το Πολεμικό Πλοίο. Όλες οι υπόλοιπες δομές και υπηρεσίες υπάρχουμε και λειτουργούμε προκειμένου να υπηρετούμε τα Πολεμικά Πλοία. Όμως Πολεμικό Πλοίο, πλους και μακραν απουσία είναι έννοιες απόλυτα ταυτισμένες Ανεξάρτητα από το πού, και για πόσο, πλέουν τα πλοία ο αντίκτυπος στους ανθρώπους που μένουν πίσω, στις οικογένειες των πληρωμάτων, είναι ο ίδιος. Την απουσία είναι υποχρεωμένες να την αντιμετωπίσουν, γιατί αυτή είναι η πραγματικότητα της ζωής στο Ναυτικό. Οι δυσκολίες είναι προφανείς. Υπάρχουν αμέτρητα παραδείγματα από ανθρώπους μας που απουσίαζαν από τις σημαντικές στιγμές της οικογένειας, που βρίσκονταν εν πλω ενώ η σύζυγός έφερνε στον κόσμο το παιδί τους, που δεν ήταν εκεί στη χαρά, που δεν ήταν εκεί στην ασθένεια που έλειπαν στη λύπη. Οι άνθρωποι μας είναι που απουσιάζουν από τις απλές καθη-

μερινές λειτουργίες της ζωής που συνθέτουν το νόημα της οικογένειας. Για να ξεπεραστούν όλες αυτές οι δυσκολίες απαιτούνται πολύ ισχυροί δεσμοί και αμοιβαία κατανόηση. Στα μέλη των οικογενειών μας λοιπόν χρωστάμε ευγνωμοσύνη. Ευγνωμοσύνη για την υποστήριξή τους, ευγνωμοσύνη για την κατανόησή τους, ευγνωμοσύνη για τους επιπλέον ρόλους που επωμίζονται εντός της οικογένειας ώστε να μπορεί αυτή να λειτουργήσει αρμονικά όταν εμείς είμαστε μακριά. Νομίζω ότι δεν είναι υπερβολή να πω πως οι οικογένειες των πληρωμάτων αποτελούν για το ΠΝ παράγοντα που επηρεάζει την επιχειρησιακή του ικανότητα. Μόνο αν τα στελέχη μας αισθάνονται σιγουριά και ασφάλεια για τους ανθρώπους που αφήνουν πίσω, θα μπορέσουν να

φέρουν επιτυχώς εις πέρας το έργο τους. Είναι συνεπώς υποχρέωσή μας να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον ασφάλειας για αυτούς τους ανθρώπους. Οι προσπάθειες που καταβάλλονται σε αυτή την κατεύθυνση είναι μεγάλες και συνεχείς. Ενδεικτικά θα αναφέρω την ίδρυση και λειτουργία βρεφονηπιακών σταθμών, τόσο στο επίπεδο του Πολεμικού Ναυτικού όσο και σε διακλαδικό επίπεδο. Την παράδοση νέων κατοικιών τόσο στον οικισμό της Κρήτης όσο και στη Λέρο. Τη διάθεση οικημάτων στο Σκαραμαγκά για οικογένειες στελεχών που αντιμετωπίζουν οξέα οικονομικά προβλήματα. Τις παροχές υγείας στο Ναυτικό Νοσοκομείο. Το Οδοντιατρικό Κέντρο στην Αθήνα. Το Κέντρο Φροντίδας Παιδιού στον Πειραιά. Τη Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Μπορεί να μην έχουμε φτάσει ακόμη στο επίπεδο που θέλουμε, θα ήθελα όμως να τονίσω ότι η προσπάθεια συνεχίζεται με όσα μέσα διαθέτουμε τις δύσκολες αυτές μέρες που διανύουμε. Στις οικογένειες των ανθρώπων του Πολεμικού Ναυτικού, συζύγους, παιδιά και γονείς, θα ήθελα εκ μέρους του Πολεμικού Ναυτικού να αφιερώσω τη σημερινή βραδιά και να τους απευθύνω ένα μεγάλο «ευχαριστώ». O Άγιος Νικόλαος να είναι προστάτης μας να είστε πάντα υγιείς και δυνατοί και να στηρίζεται τους ανθρώπους σας για το καλό του Πολεμικού Ναυτικού και της Πατρίδας.

Πάνω: Ο Α/ΓΕΝ στο βήμα. Κάτω: Επικοινωνία μελών του πληρώματος της Φρεγάτας, που εκτελούσε καθήκοντα σκοπούντος πλοίου, με μέλη των οικογενειών τους.

Περιπλους 19

Δωρεά εικόνας Αγίου Νικολάου του Αγήνορα Αστεριάδη στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Της Ιωάννας Αλεξανδρή

Στη μνήμη του Νίκου Αστεριάδη (†2015)

Ανδρέας Αυγουστής, Έλληνας κάτοικος Μεγάλης Βρετανίας, «Άρχων» του Nαού των Αγίων Αναργύρων Λονδίνου, δώρισε το 2015 στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος φορητή εικόνα του Αγίου Νικολάου φιλοτεχνημένη από τον Αγήνορα Αστεριάδη (18981977)1 (εικ.1). Ο Α. Αυγουστής αγόρασε την εικόνα σε υπαίθρια αγορά του Λονδίνου πριν από τριάντα περίπου χρόνια.

Η εικόνα είναι σε καλή κατάσταση, φιλοτεχνημένη με αυγοτέμπερα σε ξύλο, με διαστάσεις 35,5×29,3 εκ. και φέρει υπογραφή και χρονολογία «χεὶρ Ἀ. Ἀστεριάδη, α’πμ’» (1940). Εικονίζει τον Άγιο Νικόλαο μετωπικό στον τύπο στηθαρίου και τη δεξιά πλευρά του φόντου καταλαμβάνει επιγραφή «Εἰς τοὺς Ἥρωας τοῦ Ἐθνικοῦ Ἡμῶν Στόλου. Ὁ Ἀθηνῶν Χρύσανθος». Στο verso η εικόνα φέρει αυτοκόλλητο του οίκου δημοπρασιών “Harry Couchman and Son” με αριθμό καταλόγου δημοπρασίας. Ο Αγήνωρ Αστεριάδης γεννήθηκε στη Λάρισα και σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα μεταξύ 1915 και 1921, με καθηγητές τον Γ. Ροïλό, τον Γ. Ιακωβίδη, τον Π. Μαθιόπουλο και τον Ν. Λύτρα. Μετά το πέρας των σπουδών του ανέπτυξε έντονο προσωπικό ενδιαφέρον για τη βυζαντινή και τη λαïκή τέχνη. Μελετώντας τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή πολιτιστική κληρονομιά αποτύπωσε στις περιηγήσεις του σημαντικά θρησκευτικά και κοσμικά μνημεία. Κατά την παραμονή του στον Μυστρά το καλοκαίρι του 1927 φιλοτεχνεί αντίγραφα τοιχογραφιών από τον Ναό των Αγίων Θεοδώρων και της Περιβλέπτου, τέσσερα από τα οποία εκθέτει σε ατομική του έκθεση στην αίθουσα Στρατηγόπουλου το 1930 –δυο από αυτά αγοράζονται από τον Διευθυντή του Βυζαντινού Μουσείου Γεώργιο Σωτηρίου.2 Ο Σωτηρίου ενδιαφέρεται να προσλάβει τον καλλιτέχνη στο Βυζαντινό Μουσείο και στις αρχές του 1940 ο Αστεριάδης έχει αναλάβει τον καθαρισμό εικόνων του Μουσείου.3 Το 1939, όταν βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη για την αγιογράφηση του Ναού της 1 Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, αρ. 3415, Δωρεά 12/02/2015. 2 Στο Αρχείο του καλλιτέχνη φυλάσσεται ο κατάλογος έργων της έκθεσης στην Αίθουσα Στρατηγόπουλου (8-31 Μαρτίου 1930), όπου οι αρ. κατ. 2326 αναφέρονται ως «Ἀντίγραφα τοιχογραφιῶν Μυστρᾶ» και απόκομμμα της εφημ. Ελευθ. Βήμα της 25.3.1930 όπου αναφέρεται «Τὸ Βυζαντινὸν Μουσεῖον ἠγόρασε δύο ἀντίτυπα τοιχογραφιῶν». 3 Σε χειρόγραφο του Αστεριάδη στο Αρχείο του, καταγράφεται πως τους μήνες Μάρτιο και Απρίλιο του 1940 συντηρεί εικόνες του Βυζαντινού Μουσείου.

20 Περιπλους

1 Αγίας Θεοδώρας, ο Αστεριάδης φιλοτεχνεί δυο ακόμα αντίγραφα από το παρεκκλήσιο του Αγίου Ευθυμίου του Ναού του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, συγκεκριμένα τους Άγιο Αντώνιο και Εφραίμ τον Σύρο,4 τα οποία επίσης εντάσσονται από τον Γεώργιο Σωτηρίου στη συλλογή αντιγράφων του Βυζαντινού Μουσείου. Παράλληλα με τη μελέτη της βυζαντινής ζωγραφικής, ο Αστεριάδης ξεκινά από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 να εργάζεται ως αγιογράφος. Το 1931 φιλοτεχνεί το σχέδιο ψηφιδωτού με τη μορφή του Αγίου Νικολάου για το υπέρθυρο του ομώνυμου ναού στον Βόλο και την ίδια χρονιά συμμετέχει σε διαγωνισμό για την αγιογράφηση της 4 Αικατερίνη Παναγιωτουνάκου-Πατσουμά, «Εκκλησιαστική Ζωγραφική», στο Ειρήνη Οράτη (επιμ.), Αγήνωρ Αστεριάδης (1898-1977), κτλγ. έκθ. Μ. Μπενάκη, 22/09/-20/11/2011, 75.

Δωρεά εικόνας Αγίου Νικολάου του Αγήνορα Αστεριάδη εκκλησίας.5 Ο προτεινόμενος από τον Αστεριάδη στη μακέτα που καταθέτει Παντοκράτορας ακολουθεί πιστά το πρότυπο του Παντοκράτορα του Δαφνιού. Το 1934 φιλοτεχνεί το ψηφιδωτό με τις μορφές των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης για την είσοδο του θησαυροφυλακίου της Τράπεζας της Ελλάδος και ένα χρόνο αργότερα άλλο ένα ψηφιδωτό με τη Θεοτόκο για την Καπνικαρέα.6 Το 1935 φιλοτεχνεί δυο παραστάσεις στο Σερβικό Μνημείο του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου στη Θεσσαλονίκη.7 Μεταξύ 1936 και 1940 αναλαμβάνει την ιστόρηση του αναστηλωμένου μεσοβυζαντινού Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Παλαιά Επισκοπή της Τεγέας Αρκαδίας, έργο το οποίο συνιστά σταθμό στην προσπάθεια επαναφοράς του βυζαντινού ιδιώματος στη μνημειακή εκκλησιαστική ζωγραφική, αλλά με σαφή πρόθεση ανανέωσης. Πατώντας στη βυζαντινή παράδοση, ο Αστεριάδης εμπλουτίζει το εικονογραφικό πρόγραμμα με λαïκότροπα φυτικά αλλά και γεωμετρικά μοτίβα επιχειρώντας να γεφυρώσει τη μεταβυζαντινή παράδοση με τον «διακοσμητισμό» της λαïκής κοσμικής τέχνης.8 Στον ίδιο ναό φιλοτεχνεί και τις εικόνες τέμπλου το 1939. Το 1938 αγιογραφεί μέρος του Ναού του Αγίου Ανδρέα στο Πτωχοκομείο Αθηνών και το 1939 τον Ναό της Αγίας Θεοδώρας στη Θεσσαλονίκη.9 Όταν ξεσπά ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ο Αστεριάδης είναι ήδη γνωστός και καταξιωμένος αγιογράφος. Η εικόνα του Αγίου Νικολάου, στην οποία αναφερθήκαμε στην αρχή του κειμένου, με βάση τη χειρόγραφη επιγραφή της συνδέεται με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθο (1938-1941). Όλες οι μελέτες και οι βιογραφικές μαρτυρίες που αναφέρονται στη δράση του Αρχιεπισκόπου κατά τη διάρκεια του πολέμου, σκιαγραφούν μια προσωπικότητα με σημαντική δράση για την ενίσχυση των στρατευμένων κατά τη διάρκεια της αλβανικής εκστρατείας.10 Αμέσως μετά την είσοδο της Ελλάδας στον Πόλεμο και τη γενική επιστράτευση ο Χρύσανθος οργανώνει την «Πρόνοιαν Στρατευομένων τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν», όπου υπό την καθοδήγησή του εντάχθηκαν και παρείχαν τις υπηρεσίες τους δυο χιλιάδες εθελοντές, προσφέροντας έργο σχετικό με την ενίσχυση και ανακούφιση των οικογενειών των στρατευμένων, καθώς και την περίθαλψη των τραυματιών. Παράλληλα ο Αρχιεπίσκοπος διαθέτει ιερείς για τις θρησκευτικές ανάγκες του στρατού και συγκροτεί ομάδα «προνοίας» για πατριωτική αλληλογραφία και αποστολή δεμάτων και εντύπων στην πρώτη γραμμή 5 Αικατερίνη Παναγιωτουνάκου-Πατσουμά, «Εκκλησιαστική Ζωγραφική», στο Ειρήνη Οράτη (επιμ.), Αγήνωρ Αστεριάδης Ζωγραφική-χαρακτική κτλγ. έκθ. Δήμος Αθηναίων-Δήμος Λάρισας 1998, 31. 6 Ευθυμία Γεωργιάδου-Κούντουρα, Θρησκευτικά θέματα στη νεοελληνική ζωγραφική 1900-1940, δακτ. διδ. διατρ. Θεσσαλονίκη 1984, 14, εικ. 134 και Παναγιωτουνάκου-Πατσουμά, 2011,οπ. 242. 7 Γεωργιάδου- Κούντουρα, οπ. 149. 8 βλ. Γ. Κόρδης, «Οι τοιχογραφίες του Αγήνορα Αστεριάδη στην παλαιά Επισκοπή Τεγέας. Μια αισθητική αποτίμηση», Πρακτικά, Α΄ Επιστημονικό Συμπόσιο της νεοελληνικής εκκλησιαστικής τέχνης (Θεολογική Σχολή Πανπιστημίου Αθηνών 14-15 Μαρτίου 2008), Αθήνα 2009, 327-335. 9 Παναγιωτουνάκου-Πατσουμά, 2011, οπ. 71. 10 Για το βιογραφικό του Αρχιεπισκόπου Χρύσανθου βλ. Γ. Τασούδης, Βιογραφικαί ἀναμνήσεις τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν τοῦ ἀπὸ Τραπεζοῦντος 18811949. Ἀθῆναι 1970.

του μετώπου. Είναι επίσης γνωστό πως για την εμψύχωση του στρατού ανέθεσε στον Αγήνορα Αστεριάδη να φιλοτεχνήσει σειρά εικόνων της Παναγίας Γλυκοφιλούσας και ανέλαβε την αποστολή τους στις μαχόμενες μονάδες του στρατού στο αλβανικό μέτωπο. Οι εικόνες έφεραν με κεφαλαία γράμματα την αφιέρωση: «Εἰς τοὺς ἥρωας τοῦ κατὰ ξηρὰν φιλοχρίστου ἡμῶν Στρατοῦ. Ὁ Ἀθηνῶν Χρύσανθος».11 Αντιθέτως, ανάθεση για τη δημιουργία εικόνας του Αγίου Νικολάου για το πολεμικό ναυτικό δεν μνημονεύεται πουθενά. Πανομοιότυπη εικόνα από ιδιωτική συλλογή έχει εκτεθεί δυο φορές, το 1998 στην αναδρομική έκθεση του καλλιτέχνη στην Αθήνα και τη Λάρισα12 και το 2010 στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.13 (εικ.2) Στην εικόνα αυτή, η χειρόγραφη επιγραφή στα δεξιά αφαιρέθη2 κε πιθανότατα από τον ίδιο τον Αστεριάδη, και η επιφάνεια επιζωγραφίστηκε. Στα εργαστήρια συντήρησης πινάκων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου έγινε ακτινογράφηση, έρευνα και φωτογράφηση στο υπεριώδες και στο υπέρυθρο φάσμα και παρατήρηση στο μικρο-στερεοσκόπιο με σκοπό να αναγνωσθεί η επιγραφή κάτω από την επιζωγράφηση, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Για το ιστορικό της εικόνας έγινε αρχειακή έρευνα στο προσωπικό αρχείο του καλλιτέχνη, στη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, στην Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, στο Μουσείο Ιστορίας της Πολεμικής Αεροπορίας,14 καθώς και στο Αρχείο και στη βιβλιοθήκη της Εκκλησίας της Ελλάδος. Το αρχείο του Αγήνορα Αστεριάδη κληροδοτήθηκε στους ανιψιούς του Νίκο και Κωνσταντίνο Αστεριάδη. Στην έρευνα του αρχείου εντοπίστηκαν τα ακόλουθα τεκμήρια: 1. Ιδιόχειρο ημερολογιακό σημείωμα όπου ο Αστεριάδης καταγράφει όλα τα γεγονότα της καλλιτεχνικής του πορείας, καθώς και τις ζωγραφικές παραγγελίες του έτους 1940. Εκεί διαβάζουμε: «1940 Νοέμβρ. Δεκέμβρ. Ἐκτέλεσις σειρᾶς εἰκόνων διὰ τὰ πολεμικὰ πλοῖα καὶ τοὺς Ἀεροπορ. Στόλους τῆς Ἑλλάδος καὶ Ἀγγλίας διὰ λογαριασμὸν Ἀρχιεπ. Ἀθηνῶν». 2. Φωτογραφία σε recto και verso μίας τρίτης πανομοιότυπης εικόνας Αγίου Νικολάου επίσης με αναγραφή της αφιέρωσης του αρχιεπισκόπου Χρύσανθου. Η εικόνα φυλάσσεται σήμερα στον Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Δημητρίου Χαλκίδας. Στο verso της διαβάζουμε την ακόλουθη χειρόγραφη επιγραφή: «Ἡ εἰκὼν αὕτη τοῦ Ἁγίου Νικολάου προ11 Η εικόνα της Παναγίας Γλυκοφιλούσας του Αστεριάδη δημοσιεύεται στο Ι. Μ. Χατζηφώτης, Ἡ ἐκκλησία στὸν ἀγῶνα τοῦ σαράντα. Ἀθήνα 1982, 41-44 και 178. Στο Αρχείο Αστεριάδη βρέθηκαν επιπλέον τα προσχέδια με μελάνι σε χαρτί για την εικόνα. Επίσης βλ. Μνήμες και Μαρτυρίες από το ’40 και την Κατοχή. Η προσφορά της Εκκλησίας το 1940-1944, Αθήνα 2000, 56. 12 Ειρήνη Οράτη, 1998, oπ. 165, αρ. κατ. 132. 13 Ιωάννα Αλεξανδρή (επιμ.) Βυζάντιο και Νεώτερη Τέχνη. Η Πρόσληψη της βυζαντινής τέχνης στην ελληνική ζωγραφική του α’ μισού του 20ού αιώνα, κτλγ. έκθ. Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, Φθινόπωρο 2009-Άνοιξη 2010, Αθήνα 2009, αρ.κατ.24. 14 Ευχαριστώ θερμά την ιστορικό στο Αρχείο της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού κ. Μαρίνα Τσιρτσίκου, τον Ανθυποπλοίαρχο (Ε) Γεώργιο Μαστρογεωργίου ΠΝ, υπεύθυνο φωτογραφικού αρχείου στην Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού και τον Ασμία Ηλία Καλύβα, Επιτελή Γραφείου Ιστορίας στο Μουσείο Ιστορίας Πολεμικής Αεροπορίας για τη βοήθεια που παρείχαν στην έρευνά μου. Περιπλους 21

Δωρεά εικόνας Αγίου Νικολάου του Αγήνορα Αστεριάδη

3 ωρίζετο διὰ τὸ ὑποβρύχιον «Πρωτεύς», τὸ ὁποῖον δὲν ἐπέστρεψεν ἐκ τῆς περιπολίας του εἰς τὴν Ἀδριατικήν. Παρελήφθη κατὰ τὴν ἐκκένωσιν τοῦ ναυστάθμου ὑπὸ τοῦ Ὑπασπιστοῦ καὶ ἀρχηγοῦ τῶν ὑποβρυχίων ὑποπλοιάρχου Κώστα Ἀντ. Παπαδάκη 1945». Με διαφορετικό γραφικό χαρακτήρα κάτω από αυτή την επιγραφή ακολουθεί μια δεύτερη: «Πρὸς τὸν Σεβ. Μητρ. Χαλκίδος Χρυσόστομον Β΄ Ἀρχιμ. Ἡρακλῆς Τ. Λάππας 12 Ἰαν. 2002.» Το υποβρύχιο Πρωτεύς βυθίστηκε τον Δεκέμβριο του 1940 σε μάχη στην Αδριατική. 3. Ένα σχέδιο του Αστεριάδη15 που αποτελεί τεκμήριο σχετικό με την παραγγελία των εικόνων για το πολεμικό ναυτικό. Το σχέδιο εικονίζει τον Άγιο Νικόλαο σε μετάλλιο στο δεξί πάνω μέρος της σύνθεσης να ευλογεί ένα καράβι και τρία πολεμικά αεροπλάνα. (εικ.3) 4. Πέντε προσχέδια της μορφής του Αγίου Νικολάου, τρία σε μορφή ανθιβόλων και δυο σε μορφή μελετών υπό κλίμακα που εντοπίστηκαν σε ντοσιέ με σχέδια, μελέτες και σημειώσεις του ζωγράφου ταξινομημένα σε αλφαβητική σειρά.16 (εικ.4-8) Μια από αυτές τις μελέτες έχει ίδιες διαστάσεις με την εικόνα. 5. Φύλλο με χειρόγραφες σημειώσεις του ζωγράφου με βιβλιογραφικές παραπομπές σχετικές με τον Αγ. Νικόλαο που εντοπίστηκε στο ίδιο ντοσιέ.17 15 Σχέδιο, μελάνι σε χαρτί, 25×26 εκ. 16 1. Ανθίβολο, μολύβι, μελάνι και τέμπερα σε χαρτί, 48×33,2 εκ., Το verso έχει ίχνη από κάρβουνο σε όλη την επιφάνεια και είναι επιμέρους διάτρητο (εικ. 4). 2. Ανθίβολο προσώπου αγίου Νικολάου, μολύβι σε διαφανές χαρτί, 25,6×18 εκ. (εικ.5). 3. Ανθίβολο αγίου Νικολάου, μολύβι σε διαφανές χαρτί, 34×21 εκ. (εικ.6). 4. Σχέδιο εικόνας Αγ. Νικολάου 24×21 εκ. μελάνι σε χαρτί (εικ.7). 5. Σχέδιο εικόνας Αγ. Νικολάου, 18,5×12,3 μελάνι σε χαρτί (εικ.8). 17 «Ἀ. Ξυγγόπουλος, Κτλγ. Μουσείου Μπενάκη και Ἀ. Ὀρλάνδος, Ἀρχεῖον Βυζαντινῶν Μνημείων τῆς Ἑλλάδος, τόμ. Δ΄.»

22 Περιπλους

Στο φωτογραφικό αρχείο της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού εντοπίστηκε α/μ φωτογραφία από αταύτιστο ελληνικό υποβρύχιο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου με την εικόνα του Αγίου Νικολάου και μέλος του πληρώματος.18 (εικ.9) Στην εικόνα του Αστεριάδη αναγνωρίζεται ως πρότυπό της η μορφή του Αγίου Νικολάου από την τοιχογραφία στον Ναό του Πρωτάτου του Αγίου Όρους (εικ. 10). Ο καλλιτέχνης επισκέφθηκε το Άγιον Όρος το καλοκαίρι του 1940 (Αύγουστος- Σεπτέμβριος), όπου μελέτησε και σχεδίασε αντίγραφα σημαντικών μνημείων για λογαριασμό της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, όπως μαρτυρεί το προαναφερθέν χειρόγραφο ημερολογιακό κατάστιχο του έτους 1940 που απόκειται στο αρχείο του. Ενθουσιασμένος από τον πλούτο των αθωνικών μνημείων, γράφει στον φίλο του Κίτσο Μακρή από τη Μονή Μεγίστης Λαύρας τον Σεπτέμβριο του ‘40: «Δὲν φαντάζεσαι τὶ ἔχει νὰ δεῖ κανένας ἐδῶ καὶ νὰ μελετήσει. Τὰ ἔργα τέχνης ἐκκλησιαστικῆς κατὰ χιλιάδας, ἀρχιτεκτονική, ζωγραφική, μικροτεχνίαν, χειρόγραφα, ἔπειτα τὴν ἰδιότυπη ζωὴ ποὺ γίνεται ἐδῶ.»19 Η βαθιά εντύπωση του μνημειακού διακόσμου του Πρωτάτου αποτυπώνεται στη δική του εκδοχή της εικόνας του Αγίου Νικολάου φιλοτεχνημένη αμέσως μετά το ταξίδι του και αποτελεί σημαντικό τεκμήριο τόσο για τον βαθμό κατανόησης του προτύπου όσο και για την προσωπική μετάπλασή του από τον Αστεριάδη. Ο ζωγράφος επιχειρεί να αναδείξει τα χαρακτηριστικά της ζωγραφικής του Πανσέληνου, τη στιβαρότητα της μορφής, το μνημειακό ύφος, την πνευματικότητα και τον εξιδανικευμένο ρεαλισμό. Παρ’ όλα αυτά 18 Πέρα από τις τέσσερις εικόνες που ανέδειξε η έρευνα, δεν γνωρίζουμε τον συνολικό αριθμό εικόνων που φιλοτέχνησε και παρέδωσε ο ζωγράφος στο πολεμικό ναυτικό. 19 Επιστολή της 19.9.1940, Μονή Μεγίστης Λαύρας, Αρχείο Α. Αστεριάδη.

Δωρεά εικόνας Αγίου Νικολάου του Αγήνορα Αστεριάδη

στη φορητή αυτή εικόνα η πινελιά προδίδει τον μοντερνιστή ζωγράφο, κυρίως στους προπλασμούς του προσώπου: οι παχιές πινελιές ανοιχτών χρωματικών τόνων υπογραμμίζονται από τις διπλανές τους γαιώδεις, πράσινες και μαύρες πινελιές παρέχοντας στην ψιμυθιά μια χρωματική αυτονομία. Οι λευκές ψιμυθιές στο πρόσωπο αλλά και στη γενειάδα και στα μαλλιά δημιουργούν μια συνολικά φωτεινή εντύπωση. Τα επιμέρους χαρακτηριστικά του προσώπου (μάτια, αυτιά και μύτη) αποδίδονται συνοπτικά και σχηματοποιημένα σε σύγκριση με το πρωτότυπο και το σύνολο στερείται την πλαστικότητα της σάρκας η οποία αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της ζωγραφικής του Πρωτάτου. Την πλαστικότητα του προτύπου ο Αστεριάδης την μεταπλάθει παράγοντας ένα βυζαντινής κοπής μεν, αλλά με τάσεις σχηματοποίησης, έργο. Η χρωματική γκάμα συμβαδίζει με τα βυζαντινά πρότυπα, αλλά ο χειρισμός χρώματος και περιγράμματος είναι διαφορετικός. Στη βυζαντινή εικόνα του Αστεριάδη αντικατοπτρίζονται οι νεωτερικές αναζητήσεις της φόρμας και του χρώματος τις οποίες εφαρμόζει στο κοσμικό έργο του. Είναι εμφανές πως ο καλλιτέχνης δεν αντιγράφει τα πρότυπά του, στηρίζεται σε αυτά κι επιχειρεί να τα μεταφέρει σε μια προσωπική νεοβυζαντινή γλώσσα. Βασικός πόλος έμπνευσης και δημιουργίας η βυζαντινή τέχνη στο σύνολο του έργου του Αστεριάδη, κοσμικού και θρησκευτικού, συμπυκνώνεται στη φράση του ιδίου: «Καταφυγή μας ἡ βυζαντινὴ εἰκονογραφία, ποὺ πολλὰ τῆς ὀφείλουμε καὶ τὸ παιδί, οἱ μεγάλες ἐπιφάνειες τῶν ἐκκλησιῶν καὶ τὰ διαφημιστικὰ πανὸ ποὺ ζωγραφίσαμε, μεγάλο σχολεῖο.»20

20 Χειρόγραφη σημείωση στο Αρχείο Αστεριάδη, αναφέρεται στο Μ. Βλάχος, «Η ζωγραφική», στο Αγήνωρ Αστεριάδης (1898-1977), οπ. 15. Περιπλους 23

Πριν από 100 περίπου χρόνια (την νύκτα της 6ης προς 7η Φεβρουαρίου 1906), ένα Αιγνουσσιώτικο (Οινουσσιώτικο) τρικάταρτο ιστιοφόρο, το «Αγγελική», με φορτίο οικοδομικά υλικά (τούβλα, κεραμίδια, κ.α.) έπλεε από την Μασσαλία με προορισμό την Κωνσταντινούπολη.

Μία από τις άγκυρες του «Αγγελική», ανασύρεται από το βυθό. Ο Dr. Domenico Macaluso, διακρίνεται πρώτος από αριστερά.

H Θύμιση του «Αγγελική» - Από την Ελλάδα της Δύσης στην Ελλάδα της Ανατολής.

Το ταξίδι αυτό έμελλε να είναι και το τελευταίο του. Συνάντησε ισχυρή θύελλα λίγο έξω από την Seccagrande (Μεγάλη Ύφαλος/Ξέρα), το επίνειο της πόλης Ριμπέρα (Ribera), που είναι πλησίον του Ακράγαντος (Agrigento) της Νοτίου Σικελίας. Σε απόσταση μικρότερη από εκατό μέτρα από την ακτή, το πλοίο προσέκρουσε σε ύφαλο και το «Αγγελική» βυθίστηκε αύτανδρο, παρασύροντας στον υγρό του τάφο και τους δέκα ναυτικούς, όλους συγγενείς –μέλη της Αιγνουσσιώτικης οικογένειας Λαιμού («Καρράδες»)– τρία αδέλφια (τον Γεώργιο, τον Διαμαντή και τον Νικόλα Κων/νου Λαιμού) μαζί με τα παιδιά τους και τον Κωστή Θ. Λαιμό. Μετά από μέρες, η θάλασσα εξέβρασε τα σώματα τριών ανδρών. Τα δύο αναγνωρίστηκαν, ως του Διαμαντή Κ. Λαιμού και του Κωστή Θ. Λαιμού και ενταφιάστηκαν από τους Σικελούς στο κοιμητήριο της Ριμπέρας, ενώ το τρίτο δεν αναγνωρίστηκε.

Πάνω από το μνημείο και προς τιμήν των δικών μας απολεσθέντων ναυτικών, κυματίζουν συνεχώς δύο σημαίες: μαζί με της Ιταλίας και αυτή της Ελλάδας. Οι αδικοχαμένοι ναυτικοί του «Αγγελική», αποτελούν πλέον κοινό σημείο αναφοράς και ιερό κρίκο σύνδεσης Ριμπέρας και Οινουσσών. Ο υγρός κι ο χωμάτινος τάφος των Αιγνουσσιωτών ναυτικών ενδυνάμωσε τον παλαιόθεν άρρηκτο δεσμό της Σικελίας –ένα τμήμα της Μεγάλης Ελλάδας (MAGNA GRECIA)– με την μητέρα Ελλάδα.

Ιταλικές επιγραφές θυμίζουν ακόμα και σήμερα το μεγαλείο των προγόνων και του πολιτισμού μας.

Το σημείο βύθισης του «Αγγελική» κοντά στον Ακράγαντα (Agrigento).

Ο καιρός κυλούσε, μέχρι που ένας εξαίρετος επιστήμονας, ο γιατρός και ενάλιος αρχαιολόγος, Dr. Domenico Macaluso από την Ριμπέρα, στηριζόμενος στις αφηγήσεις των γεροντοτέρων, καθώς και σε στοιχεία που είχε επιμελώς συλλέξει, ανακάλυψε (το 1992), το ναυάγιο του «Αγγελική» στο βυθό της θάλασσας. Οι έρευνές του προχώρησαν και από τα ευρήματά του ξεχώρισαν οι δύο άγκυρες του «Αγγελική», με τις οποίες ο ίδιος ο Domenico φρόντισε να απαρτισθεί μνημείο στην Ριμπέρα για όλους τους απολεσθέντες ναυτικούς. 24 Περιπλους

Ο τραγικός θάνατος των Ελλήνων ναυτικών γέννησε το 1996, μία ευτυχή εξέλιξη: την αδελφοποίηση των δύο Δήμων, των Οινουσσών και της Ριμπέρας. Για τούτο το λόγο, ο ευρύτερος χώρος της Ριμπέρας και πιο συγκεκριμένα το Porto Embedocle του Ακράγαντα, αποικίας Ροδίων και Κρητών της Γέλας (Gela) κατά την αρχαιότητα, επιλέχτηκε από τον Δήμαρχο Οινουσσών κ. Ευάγγελο Ηλ. Αγγελάκο, ως ο τόπος παραλαβής των Ιερών Λειψάνων του Αγίου Νικολάου, του Προστάτη των ναυτιλλομένων. Η παρουσία Ιερών Λειψάνων του Αγίου Νικολάου στο νησί των Οινουσσών ήταν πόθος ιερός και παράκληση του εφημερίου του ομωνύμου Ιερού Ναού και πολιούχου των Οινουσσών πατρός Νικολάου Καραβά. Τα Ιερά Λείψανα παραχωρήθηκαν από την Λειψανοθήκη του Βατικανού - με τη μεσολάβηση και τις καλές υπηρεσίες του Dr. D. Macaluso και μετά από επίμονες και επίπονες προσπάθειες του Δημάρχου Οινουσσών κ. Ε. Ηλ. Αγγελάκου - για μετακομιδή και μόνιμη εναπόθεσή Των στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Οινουσσών, και κατέστησαν έτσι το νησί τόπο προσκυνήματος του Αγίου.

To Ταξίδι προς την Μεγάλη Ελλάδα - Magna Grecia (Graecia) – Κάτω Ιταλία και Σικελία Το λιμάνι του Εμπεδοκλή1† (Porto Embedocle), επίνειο της αρχαίας Ελληνικής πόλης του Ακράγαντα (Agrigento), επιλέχτηκε ως χώρος παραλαβής των Ιερών Λειψάνων, από τον Δήμαρχο Οινουσσών: 1. Γ ια να αποδοθεί φόρος τιμής στους απολεσθέντες Αιγνουσσιώτες ναυτικούς του «Αγγελική», αφού η θάλασσα και γη, όπου οι ναυτικοί του «Αγγελική» αναπαύονται, ορίζεται ως τόπος παραλαβής των Ιερών Λειψάνων του Αγίου. Το γεγονός της μετακομιδής των Ιερών Λειψάνων από τον τόπο της τραγωδίας στις Οινούσσες2‡, χαροποίησε, όπως αναμενόταν, όλους τους ναυτιλλομένους μας (του Πολεμικού και Εμπορικού Ναυτικού, καθώς και του Λιμενικού Σώματος) και ιδιαιτέρως, τους απανταχού Αιγνουσσιώτες. 2. Για να αναδειχθεί η πλούσια εθνική και πολιτιστική μας κληρονομιά, αφού το μεγαλείο της Μεγάλης Ελλάδας (Magna Grαecia), δηλαδή της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας, βρίσκεται ανεξίτηλα χαραγμένο σε τούτη τη γη, καθώς ορθώνει περήφανα το ανάστημα του στο χρόνο μέσα από τα λαμπρά Ελληνικά μνημεία που την κατακλύζουν. Τα μοναδικής ομορφιάς αρχαία μνημεία, που σώζονται έως και σήμερα, αποπνέουν μόνο το άρωμα της Ελλάδας και του Ελληνικού Πολιτισμού, Αρχαίου και Βυζαντινού. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι ακόμα και τις βραδυνές ώρες, αν τύχει κανείς στην ευρύτερη περιοχή με κατεύθυνση την πόλη του Ακράγαντα, θα διακρίνει στο βάθος του ορίζοντα φωτεινές φιγούρες που μοιάζουν να αιωρούνται ψηλά μέσα στη νύκτα. Πλησιάζοντας, διακρίνει πως είναι κατάλοιπα αρχαίων ναών και προκαλούν συγκίνηση σ’ όλους, Έλληνες και μη.

Θερμή υποδοχή Δημάρχου Οινουσσών. Δημαρχείο Ριμπέρας, Σικελία.

Ο Δήμαρχος Οινουσσών φανερά συγκινημένος ανταπέδωσε την φιλόφρονα διάθεση και πρόσφερε στο σύνολο σχεδόν των παρευρισκομένων πλακέττα που περιείχε εγχάρακτο το χαιρετισμό στα λατινικά: «A Matre Graecia ad Filiam Magnam Graeciam3†». Στην συνέχεια, όλοι μαζί επισκέφθηκαν τον μητροπολιτικό ναό της πόλης, όπου τους υποδέχθηκαν οι ιερείς της εκκλησίας, άλλοι επίσημοι, καθώς και άλλοι κληρικοί και λαϊκοί.

Κατάθεση στεφάνων από τον Δήμαρχο Οινουσσών στους τάφους των Αιγνωιυσσιωτών ναυτικών του «Αγγελική».

Νυκτερινές οπτασίες Ελληνικών ναών. Ακράγαντας, Σικελία.

Με το σκεπτικό αυτό ο Δήμαρχος Οινουσσών, σε συνεργασία με ένα πλήθος από αρμόδιους φορείς επέτυχε την αποστολή της φρεγάτας «ΣΠΕΤΣΑΙ» στο Λιμάνι του Εμπεδοκλή, για την παραλαβή των Ιερών Λειψάνων και την μετακομιδή τους στο Λιμάνι του Πειραιώς. Στην φρεγάτα επέβαινε και αντιπροσωπεία ιερέων από τις Μητροπόλεις Πειραιά και Χίου. Παράλληλα, μία αντιπροσωπεία του Δήμου Οινουσσών, ξεκίνησε οδικώς στις 27 Νοεμβρίου 2001, από την μητροπολιτική Ελλάδα για τον Ακράγαντα της Σικελίας, με επικεφαλής τον Δήμαρχο Οινουσσών. Στην αποστολή μετείχαν η σύζυγος του Δημάρχου κ. Κατίγκω και η κόρη του Κίτσα, καθώς και ο διακεκριμένος ιστορικός και συγγραφέας κ. Σαράντος Καργάκος, συνοδευόμενος από τη σύζυγο του. Στον τελικό προορισμό, στον Ακράγαντα, η αποστολή έφθασε ξημέρωμα της 29ης Νοεμβρίου. Το πρωί της ίδιας ημέρας, ο Δήμαρχος Οινουσσών και τα μέλη της αποστολής, προσκλήθηκαν στο Δημαρχείο της Ριμπέρας. Εκεί σε μία συγκινητική τελετή, ο Δήμαρχος της Ριμπέρας κ. Τζιουζέπε Κορτέζε και το Δημοτικό Συμβούλιο, αφού καλωσόρισαν τους Έλληνες «αδελφούς» των, ευχαρίστησαν τον Δήμαρχο Οινουσσών για την πρωτοβουλία που είχε να παραλάβει τα Ιερά Λείψανα του Αγίου Νικολάου (Πολιούχου των Οινουσσών και της Ριμπέρας), από το λιμάνι του Ακράγαντα και του επέδωσαν δώρα. 1† Εμπεδοκλής ο Ακραγαντίνος (490 - 430 π.Χ.): Πολυσύνθετο πνεύμα, φιλόσοφος, πολιτικός, επιστήμονας, ποιητής, ρήτορας, μύστης και θεραπευτής. 2‡ Οι Οινούσσες αναφέρονται από τον Εκαταίο τον 6ος αι. π.Χ., τον Ηρόδοτο, κ.α. Ο Θουκυδίδης ιστορεί ότι οι Αθηναίοι τις χρησιμοποιούσαν ως βάση για τις τριήρεις τους κατά τις επιθέσεις τους εναντίον των Χίων.

Ακολούθησε η επίσκεψη για προσκύνημα, στο κοιμητήριο της Ριμπέρας που βρίσκεται επάνω σε ένα ύψωμα. Εκεί υπάρχει ο τάφος των Αιγνουσσιωτών ναυτικών του «Αγγελική» με θέα θαυμάσια προς την απέραντη θάλασσα. Σε μία ατμόσφαιρα γεμάτη από συναισθηματική φόρτιση, τελέσθηκε τρισάγιο στους τάφους των Δ. Κ. Λαιμού και Κ. Θ. Λαιμού, αλλά και του Antonio Tamburello, οι διηγήσεις του οποίου, οδήγησαν τους νεότερους Ριμπεριανούς, στην ανακάλυψη των λειψάνων του ιστιοφόρου «Αγγελική». Ακολούθησε επίσκεψη, στην Σεκαγκράντε, όπου βρίσκεται το μνημείο των aπολεσθέντων Ναυτικών, μια σύνθεση αποτελούμενη από τις δύο άγκυρες του καραβιού (τοποθετημένες χιαστί) και από μέρος του φορτίου (τούβλα) του «Αγγελική», με μπρούτζινη επιγραφή: «AI MARINAI DELLA ANGELIKA E A TUTTI CADUTI DEL MARE4‡».

Μνημείο Απωλεσθέντων Ναυτικών, σύνθεση αποτελούμενη από τις δύο άγκυρες και τούβλα από το φορτίο του «Αγγελική». Διακρίνονται ο Δήμαρχος Οινουσσών (αριστερά) και ο Γιατρός Mimo Macaluso. Ριμπέρα, Σικελία, 29 Νοεμβρίου 2001.

3 † «Από την Μητέρα Ελλάδα προς την Θυγατέρα Μεγάλη Ελλάδα». 4‡ «Στους ναυτικούς του “Αγγελική” και σ’ όλους τους απολεσθέντες στην θάλασσα». Περιπλους 25

Κάτω από ψιλή βροχή, στην ακτή της Ριμπέρας, δίπλα στην αγριεμένη θάλασσα, όλοι οι συγκεντρωμένοι, Έλληνες και Σικελοί, ύψωσαν ευλαβικά από κοινού την Ελληνική και την Ιταλική σημαία στον ίδιο ιστό-κατάρτι, ενώ η Μπάντα του Ιταλικού Ναυτικού επαιάνιζε τους Εθνικούς ύμνους των δύο χωρών. Μετά, ένας σαλπιγκτής σάλπισε σιωπητήριο. Οι Ιταλοί ναύτες παρουσίασαν όπλα και όλοι στάθηκαν προσοχή. Τα μάτια όλων βούρκωσαν. Μέσα σε αυτήν την άκρως συγκινητική ατμόσφαιρα, έγινε η κατάθεση στεφάνων. Επιπροσθέτως, ο Δήμαρχος Οινουσσών κατέθεσε στο Μνημείο των Αδικοχαμένων Ναυτικών, κλάδο ελιάς, πολυσήμαντο σύμβολο, που μετέφερε προσωπικά από τις Οινούσσες. Το πρωινό της 30 Νοεμβρίου βρήκε τα μέλη της Αιγνουσσιώτικης αποστολής στην προκυμαία του Porto Embedocle να περιμένουν με ανυπομονησία να υποδεχθούν την άφιξη της φρεγάτας «ΣΠΕΤΣΑΙ». Με την άφιξή της δοκιμάζουν πρωτόγνωρη συγκίνηση, καθώς διακρίνουν από μακριά, την γαλανόλευκη να κυματίζει περήφανα πάνω στον ιστό του πλοίου του Πολεμικού μας Ναυτικού. Όταν η φρεγάτα δένει στην προβλήτα, τα μέλη της αποστολής και τα μέλη του πληρώματος συναντώνται και η συγκίνηση όλων είναι απερίγραπτη. Ο κυβερνήτης της φρεγάτας, Αντιπλοίαρχος Π. Ν. κ. Αντώνης Παπαϊωάννου, φιλοξενεί με ιδιαίτερη εγκαρδιότητα τα μέλη της αποστολής πάνω στο πλοίο και ενημερώνεται για τις λεπτομέρειες της τελετής για την παραλαβή, που θα λάβει χώρα την επόμενη ημέρα (1-122001). Λίγο αργότερα τα μέλη της αποστολής, μαζί με τον κυβερνήτη και την αντιπροσωπεία των ορθοδόξων ιερέων που επέβαιναν στην φρεγάτα από τον Πειραιά, κατευθύνονται στη Νομαρχία του Ακράγαντα όπου γίνονται δεκτοί με ιδιαίτερο ενθουσιασμό από τον Νομάρχη και τον υπεύθυνο επί των πολιτιστικών θεμάτων της Νομαρχίας κ. Σαντίνο Λο Πρέστι. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας (30-11-2001), τα μέλη της αποστολής με τους συνοδούς ιερείς και τον κυβερνήτη της φρεγάτας, ξεναγήθηκαν σε έναν χώρο γεμάτο από λαμπρά Ελληνικά μνημεία, την Κοιλάδα των Ναών του Ακράγαντα. Αναρίθμητα είναι τα μνημεία που δεσπόζουν στο χώρο αυτό, άξια προσοχής και θαυμασμού. Εκεί που κάποιος μένει όμως άφωνος και συγκλονισμένος από το μεγαλείο των Ελλήνων της Δύσης, είναι οι εκπληκτικής ομορφιάς, πραγματικό χάρμα οφθαλμών, ναοί της Ήρας και της Ομόνοιας.

Εκπληκτικής ομορφιάς αρχαίοι Ελληνικοί ναοί στην Κοιλάδα των Ναών, στον Ακράγαντα. Στο βάθος της φωτογραφίας διακρίνεται ο Ναός της Ομόνοιας.

Το πρωί της 1ης Δεκεμβρίου ξημέρωσε λαμπρό. Ένας δυνατός ήλιος στην καρδιά του χειμώνα γέμισε από νωρίς με έντονα χρώματα την ημέρα των Σικελών και των τυχερών επισκεπτών. Η ώρα της παραλαβής των Ιερών Λειψάνων πλησίαζε και οι πιστοί από νωρίς συγκεντρώνονταν στην προβλήτα μπροστά από το «ΣΠΕΤΣΑΙ». Ξεχώριζαν οι καθολικοί ιερείς και ο ιερέας του Ιερού Ναού Αγίου Νικολάου Ριμπέρας, που είχε την ευθύνη παράδοσης των Ιερών Λειψάνων στους ομολόγους τους ορθοδόξους, ο Εκπρόσωπος του Βατικανού, ο Αντινομάρχης του Ακράγαντα, ο Αντιδήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο της Ριμπέρας, ο Διοικητής της Ναυτικής Βάσης του Porto Embedocle Αντιπλοίαρχος La Camera και η Πρόξενος της Ελλάδας στο Παλέρμο, καθηγήτρια κ. Lavanini. Εκεί στην προκυμαία είχε αποφασισθεί να είναι ο χώρος παραλαβής των Ιερών Λειψάνων. Ο Κυβερνήτης της φρεγάτας έδωσε εντολή, ώστε να αρχίσει η επίσημη τελετή και όλοι στο πλοίο έλαβαν θέσεις για την τιμητική υποδοχή. Στο σημείο αυτό, οι συνοδοί ορθόδοξοι ιερείς κατήλθαν από την κλίμακα της φρεγάτας κατεχόμενοι από ιερό δέος, ευλάβεια και συγκίνηση, προσκύνησαν και ασπάστηκαν την ιερή λειψανοθήκη 26 Περιπλους

και χαιρέτησαν με εγκαρδιότητα, τους ομολόγους τους καθολικούς ιερείς. Ακολούθως σχηματίστηκε μία μεγάλη πομπή που άρχισε να ανεβαίνει την κλίμακα του πλοίου αργά και κατανυκτικά με τελικό προορισμό το κατάστρωμα της φρεγάτας. Μετά την σύντομο δέηση των καθολικών ιερέων, ακολούθησε η τέλεση της πανηγυρικής δοξολογίας από τους ορθοδόξους ιερείς, ενώ συνέψαλαν μουσικώτατοι αξιωματικοί του Ελληνικού πλοίου και έδιναν τον τόνο μίας λαμπρής εορτής. Ρίγη συγκινήσεως συγκλόνιζαν τις ψυχές και έκαναν τα μάτια να δακρύζουν από ευλάβεια.

Τελετή παραλαβής Ιερών Λειψάνων Αγίου Νικολάου, Φρεγάτα «ΣΠΕΤΣΑΙ», Λιμάνι Εμπεδοκλή, Ακράγαντας.

Στο κατάστρωμα της σημαιοστολισμένης φρεγάτας βρισκόταν παρατεταγμένο όλο το πλήρωμα του σκάφους, αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και ναύτες με επίσημη στολή και σε τιμητική θέση ο κυβερνήτης, με όλες τις αρχές, περιστοίχιζαν τα Ιερά Λείψανα. Εκεί, μπροστά σε κατάλληλα διαμορφωμένη τράπεζα, καλυμμένη με την Ελληνική σημαία, αντιπροσωπεύουσα το έθνος μας, έγινε η επίσημος παράδοσις από τον καθολικό στον ορθόδοξο ιερέα εκπρόσωπο του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Χίου, Ψαρών και Οινουσσών. Η τελετή πλαισιώθηκε με ανταλλαγή τιμητικών πλακεττών και πλήθος αναμνηστικών δώρων. Στην προσφώνηση του, ο Δήμαρχος Οινουσσών φόρτισε συγκινησιακά την ατμόσφαιρα, όταν τόνισε και ότι η δια των Ιερών Λειψάνων παρουσία του Αγίου Νικολάου γίνεται συνδετικός κρίκος συνδιαλλαγής και αγάπης Ανατολής και Δύσης, Μητροπολιτικής και Μεγάλης Ελλάδας. Όμως ο χρόνος κυλούσε αμείλικτα. Στις τρεις ακριβώς το μεσημέρι η φρεγάτα ανεχώρησε. Επέβαιναν οι πατέρες Δημήτριος Γεόμελος, Γεν. Αρχιερατικός Επίτροπος Ι. Μ. Χίου Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου, και Γεώργιος Kaλαμάριος, εφημέριος του Λιμενικού Σώματος, υπεύθυνοι για την παράδοση των Ιερών Λειψάνων στον Πειραιά, καθώς και ο πρωτεργάτης όλων των ενεργειών Δήμαρχος Οινουσσών κ. Ευάγγελος Ηλ. Αγγελάκος, με την θυγατέρα του Κίτσα.

Το Ταξίδι Porto Embedocle - Πειραιά Άφιξη, Υποδοχή και Προσκύνημα Ιερών Λειψάνων Αγίου Νικολάου στον Πειραιά

Την Δευτέρα, 3 Δεκεμβρίου 2001, στις 13:00, η φρεγάτα «ΣΠΕΤΣΑΙ», πάνω στην οποία βρίσκονταν τα Ιερά Λείψανα του Αγίου Νικολάου, εισήλθε μεγαλόπρεπα στο πρώτο λιμάνι της Ελλάδας, τον Πειραιά. Οι καμπάνες όλων των εκκλησιών ηχούσαν χαρμόσυνα. Οι συνεχείς συριγμοί των αγκυροβολημένων πλοίων, κλιμάκωναν την ένταση και την συγκίνηση της ιστορικής αυτής στιγμής. Το γεγονός της παρουσίας των Ιερών Λειψάνων απετέλεσε αναμφισβήτητα ιδιαίτερη ευλογία για τον ναυτικό κόσμο της Ελλάδας, μιας χώρας με μακραίωνα ναυτική παράδοση, καθώς από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, τα πλοία της διασχίζουν τους ωκεανούς της υδρογείου και μεταφέρουν όχι μόνον εμπορεύματα, αλλά και μεταγγίζουν τις αξίες του πολιτισμού. Με την πρόσδεση της φρεγάτας «ΣΠΕΤΣΑΙ», ο Μητροπολίτης Πειραιώς κ. Καλλίνικος, ανήλθε στο πλοίο και με συναισθήματα ευλάβειας, τιμής αλλά και χαράς, παρέλαβε από τον π. Δημήτριο Γεόμελο, τα Ιερά Λείψανα, του Αγίου Νικολάου του θαυματουργού, του προστάτου των απανταχού ναυτικών μας. Στην προκυμαία η Μπάντα του Λιμενικού Σώματος, απέδωσε τις δέουσες τιμές και παιάνισε τον Εθνικό μας ύμνο. Ακολούθησε δέησις και σύντομος προσλαλία από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Πειραιώς.

συνέχισης των δυσμενών καιρικών συνθηκών, που δεν θα επέτρεπαν το πέρασμα των σκαφών στις ακριτικές Οινούσσες. Όμως, η αυγή της Δευτέρας 17 Δεκεμβρίου, άφησε όλους άναυδους, καθώς, μολονότι σφοδρή κακοκαιρία επικρατούσε σε όλη σχεδόν τη χώρα, ο δίαυλος των Οινουσσών ήταν γαλήνιος, κάτι που όλοι συνέδεσαν στη συνείδησή τους με την για μια ακόμη φορά ζωντανή παρουσία του Αγίου Νικολάου.

Παραλαβή Ιερών Λειψάνων από τον Μητροπολίτη κ. Καλλίνικο, Πειραιάς. Στην συνέχεια, επίσημοι, κληρικοί και λαϊκοί, μαθητές, αγήματα του Πολεμικού Ναυτικού και του Στρατού Ξηράς, συνοδεία της Μπάντας του Λιμενικού Σώματος, σχημάτισαν πομπή και ακολούθησαν ευλαβικά, την λιτάνευση των Ιερών Λειψάνων έως τον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου Πειραιώς. Στον Ιερό Ναό πραγματοποιήθηκε δοξολογία και μετά την ολοκλήρωση της, ο υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας κ. Ανωμερίτης και ο Μητροπολίτης Πειραιώς παρέθεσαν στους επισήμους δεξίωση, στην Αίθουσα Εκδηλώσεων του Μεγάρου Ο.Λ.Π., με την χορηγία του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς. Τα Ιερά Λείψανα του Άγίου Νικολάου παρέμειναν στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Πειραιώς για προσκύνημα των πιστών, ιδιαίτερα των ναυτικών και των οικογενειών των, έως τις 14 Δεκεμβρίου 2001 (ημέρα Παρασκευή). Πλήθη πιστών συνέρρεαν καθημερινά για να προσκυνήσουν και να επικαλεσθούν την βοήθεια και ευλογία του Αγίου.

Αναμένοντας με καρτερία τα Ιερά Λείψανα στην Προβλήτα των Οινουσσών. Έτσι το σκάφος του Λιμενικού Σώματος “ΠΛΩΤΑΡΧΗΣ ΚΩΣΤΟΥΛΑΣ”, που είχε την ευλογία και την τιμή της μετακομιδής των Ιερών Λειψάνων στις Οινούσσες (μαζί με άλλες δύο ακάτους συνοδείας), συνάντησε νερά γαλήνια και κατέφθασε ταχέως στις Οινούσσες. Συνοδοί των Λειψάνων επί του σκάφους ήσαν οι ιερείς Ιωακείμ Αρχοντός, Νεκτάριος Επιτροπάκης και Διονύσιος Παπανικολάου της Μητροπόλεως Χίου, βαθύτατα συγκινημένοι για την εξέχουσα ευλογία.

Χίος, Σάββατο 15 Δεκεμβρίου 2001 Ενδιάμεσος Σταθμός Μετακομιδής/ Προσκυνήματος Ιερών Λειψάνων Αγίου Νικολάου

Το Σάββατο 15 Δεκεμβρίου 2001, βρήκε τη Χίο, το περίφημο νησί του Ομήρου, σε ατμόσφαιρα έντονα πανηγυρική. Παρόλο το τσουχτερό κρύο, πλήθος πιστών πλημμύρισε το λιμάνι, αναμένοντας το σκάφος του Λιμενικού Σώματος που θα μετέφερε τα Ιερά Λείψανα.

Μετακομιδή των Ιερών Λειψάνων στις Οινούσσες με το «Πλωτάρχης Κωστούλας» του Λ.Σ.

Παραλαβή Ιερών Λειψάνων από τον Μητροπολίτη κ. Διονύσιο, Χίος

Στις 11:00 π.μ. στην Προκυμαία, ο Σεβασμιώτατος Mητροπολίτης Xίου κ. Διονύσιος, με συγκλονισμό ψυχής, αλλά και άφατη αγαλλίαση υποδέχτηκε τα Ιερά Λείψανα του Aγίου Nικολάου, και προέβη σε ανάλογη δέηση. Εν συνεχεία σχηματίσθηκε Iερά Πομπή που κατευθύνθηκε προς τον Mητροπολιτικό Nαό, όπου τελέσθηκε Δοξολογία. Μετά το πέρας της, ο Μητροπολίτης ετίμησε τον Δήμαρχο Οινουσσών, με τον χρυσούν Σταυρόν του Αγίου Ισιδώρου. Τα Ιερά Λείψανα του Αγίου Νικολάου παρέμειναν προς προσκύνησιν υπό των πιστών στον Μητροπολιτικό Ναό Αγίων Μηνά, Βίκτωρος και Βικεντίου, μέχρι την πρωία της Δευτέρας (17-12-2001).

Οι Οινούσσες είχαν ήδη προβάλλει μπροστά τους εκπληκτικά όμορφες και «ντυμένες» εορταστικά. Τα πλοιάρια εισήλθαν περήφανα στο λαμπρά στολισμένο λιμάνι των Οινουσσών, ενώ τα δεμένα πλοιάρια και καΐκια συμμετείχαν ενεργά στους πανηγυρισμούς. Ο πρεσβύτερος Νικόλαος Καραβάς είχε συγκεντρώσει από ενωρίς το ποίμνιο του στον ναό και κατόπιν σύσσωμος ο λαός των Οινουσσών προσήλθε στη λιμάνι, φανερά συγκινημένος και συνάμα υπερήφανος, ενώ οι μικροί μαθητές κρατούσαν Ελληνικές σημαίες.

Οινούσσες, Δευτέρα 17 Δεκεμβρίου 2001 Τελικός Σταθμός και μόνιμος Εναπόθεσις Ιερών Λειψάνων Αγ. Νικολάου στον ομώνυμο Ιερό Ναό Οινουσσών

Κατά την διάρκεια της παραμονής των Ιερών Λειψάνων στην Χίο, οι ημέρες χαρακτηρίζονταν από μεγάλη κακοκαιρία σε όλο το Αιγαίο, με ματαιώσεις πτήσεων, απαγορεύσεις απόπλου των πλοίων και φόβο

Λιτάνευση Ιερών Λειψάνων Αγίου Νικολάου προς τον ομώνυμο Ναό Οινουσσών.

Περιπλους 27

Την ύψιστη τιμή της υποδοχής και παραλαβής των Ι. Λειψάνων είχε ο ταπεινός ιερέας του νησιού, ο παπά-Νικόλας, που φανερά συγκινημένος, βίωνε την πραγμάτωση του ιερού πόθου του. Είχε φροντίσει για όλα. Ο ναός άψογα στολισμένος, για να υποδεχθεί τον Άγιό του. Ο δρόμος που θα ακολουθούσε η πομπή, στρωμένος με σκίνα. Αξιοσημείωτο το γεγονός, ότι η λειψανοθήκη και το ξυλόγλυπτο κουβούκλιο, όπου θα εναποτίθεντο τα Ιερά Λείψανα, ήταν ευσεβής δωρεά του κ. Γιάννη Δ. Λεμού.

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου Οινουσσών, αποτελεί πλέον τόπο προσκυνήματος των Ιερών Λειψάνων του Αγίου για όλη την Ελληνική επικράτεια. Συγκίνηση κατέχει τις ψυχές. Η σκέψη πως μετά από εννέα αιώνες απουσίας των Ιερών Λειψάνων του Αγίου Νικολάου από τα πάτρια εδάφη της Ορθόδοξης Ελλάδας, πραγματοποιήθηκε η μόνιμη εναπόθεσίς Τους στις Οινούσσες –τόπο μικρό, που θρήνησε την απώλεια στο παρελθόν πλήθος ναυτικών με τις οικογένειές τους– απέναντι ακριβώς από τη γη της Μικράς Ασίας, τη γενέτειρα του Αγίου και τόπο στον οποίο μεγαλούργησε και αγίασε συγκινεί όλους.

Ο Αϊ - Ναύτης. Έργο της Μονής Οινουσσών Ο εφημέριος Οινουσσών π. Ν. Καραβάς Ύψιστη τιμή παραλαβής των Ιερών Λειψάνων

Οι κοπέλες και κυρίες των Οινουσσών, έρραιναν με άνθη τα Ιερά Λείψανα κατά την μεταφορά τους από το λιμάνι προς τον τελικό προορισμό, τον ομώνυμο Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, όπου και τελέσθηκε πανηγυρική δοξολογία. Με το πέρας της δοξολογίας ο π. Ν. Καραβάς συγκινημένος, ευχαρίστησε τον κ. Αγγελάκο και τον Dr. Macaluso για όλες τις ενέργειες τους και τους επέδωσε από μία ασημένια εικόνα του Αγίου Νικολάου. Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο Δήμαρχος Οινουσσών, ο οποίος, αφού ευχαρίστησε τον παπά-Νικόλα ανακοίνωσε ότι ο Δήμος Οινουσσών αποφάσισε να αναγορεύσει σε Επίτιμο Δημότη, τον Dr. D. Macaluso, για όλα όσα προσέφερε στο νησί των Οινουσσών.

Αναγόρευση του Dr. Domenico Macaluso ως Επιτίμου Δημότη Οινουσσών.

Στη συνέχεια ο Δήμαρχος Οινουσσών επέδωσε στους συμμετέχοντες επισήμους αναμνηστικές πλακέττες για το ιστορικό και θρησκευτικό γεγονός με εγχάρακτη την επιγραφή: «ΔΗΜΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΘΥΣΙΑΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΝΑΥΤΙΛΩΝ ΑΦΙΞΕΙ ΚΑΙ ΕΝΑΠΟΘΕΣΕΙ ΕΣ ΑΕΙ ΕΝ ΤΩ ΟΜΩΝΥΜΩ ΙΕΡΩ ΝΑΩ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΙΕΡΟΥ ΛΕΙΨΑΝΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΟΥ ΝΑΥΤΙΛΛΟΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΟΥΧΟΥ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΟΣ ΑΚΡΙΤΙΚΩΝ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΑΠΑΡΧΩΝ ΕΥΡΩΠΗΣ ΜΗΝΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 17Η ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΕΤΟΥΣ 2001 Ο ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΗΛ. ΑΓΓΕΛΑΚΟΣ»

28 Περιπλους

Οι κάτοικοι των ακριτικών Οινουσσών θεωρούν το γεγονός ιδιαίτερη ευλογία όχι μόνον για το νησί τους αλλά και για ολόκληρο το Αιγαίο. Όλοι οι ναυτικοί μας, τόσο του ανά την Υφήλιο εμπορικού ναυτικού, όσο και του ενδόξου Πολεμικού Ναυτικού μας, του Λιμενικού Σώματος αλλά και όλοι οι άλλοι Έλληνες χριστιανοί, θα αισθάνονται ζωντανή την θαυμαστή παρουσία του Αγίου Νικολάου του Θαυματουργού, τόσο στους κινδύνους στις θάλασσες, όσο και στις φουρτούνες της ζωής. Είναι βέβαιο ότι θα έχουν προσηλωμένο το βλέμμα της ψυχής στον Άγιο Νικόλαο, για να τους θυμίζει τα πολλά πάθη της Ναυτοσύνης με την αενάως ζωντανή παρουσία Του, που ενισχύει και σώζει όλους εκείνους, που δεν τον λησμονούν και τον επικαλούνται όχι μόνο στον κίνδυνο αλλά και στη γαλήνη…

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

Πρόταση Επανέκθεσης

της Συλλογής Ωνάση στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος

Μαυρογιάννη-Ιγνατιάδου Σελεύκεια, Ιστορικός // Μπολότη Αλεξάνδρα, Συντηρήτρια Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης Ρεντούμη Παναγιώτα, Εκπαιδευτικός // Σαγιά Αλεξάνδρα, Αρχιτέκτων Μηχανικός

μελέτη που παρουσιάζεται παρακάτω συντάχθηκε στο διάστημα μεταξύ Νοεμβρίου 2016 και Μαρτίου 2017 στα πλαίσια του μαθήματος Μελέτες Ειδικών Περιπτώσεων Μουσείων του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Μουσειακές Σπουδές» των Τμημάτων Ιστορίας και Αρχαιολογίας και Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με το Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης του Τ.Ε.Ι. Αθήνας. Αποτελεί το συλλογικό αποτέλεσμα μιας διεπιστημονικής ομάδας εργασίας (Ιστορικός, Συντηρήτρια, Εκπαιδευτικός, Αρχιτέκτονας), όπως αυτή είχε διαμορφωθεί από τις υπεύθυνες διδάσκουσες του μαθήματος, την επίκουρη καθηγήτρια Καλή Τζώρτζη και την Κατερίνα Δερμιτζάκη (ΕΔΙΠ) και έχει ως θέμα την εκπόνηση της μουσειολογικής και μουσειογραφικής μελέτης της Συλλογής Ωνάση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, με σκοπό την επανέκθεσή της. Στη σημερινή της παρουσίαση στο Ναυτικό Μουσείο, η Συλλογή Ωνάση δεν υποστηρίζεται από κάποιο αφηγηματικό σενάριο και τα αντικείμενα εκτίθενται σε απλή παράθεση, για το λόγο αυτό προέκυψε από τους υπεύθυνους το αίτημα της επανέκθεσής της.

Σε αυτό το πλαίσιο, ως βασικός στόχος της ομάδας εργασίας τέθηκε η αναζήτηση της κεντρικής ιδέας της επανέκθεσης με βάση την οποία θα μπορούσε να αναπτυχθεί μια σύγχρονη εκθεσιακή αφήγηση. Για την επίτευξη αυτού του στόχου πραγματοποιήθηκε συστηματική επιτόπια παρατήρηση και έρευνα στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, βιβλιογραφική και διαδικτυακή αναζήτηση, αλλά και έρευνα σε αντίστοιχες συλλογές και αρχεία. Κατά τη διαδικασία της έρευνας, πολύτιμη ήταν η βοήθεια της Αρχαιολόγου και επιμελήτριας του Ναυτικού Μουσείου, κας Ιωάννας Μπερμπίλη, όπως επίσης και του κ. Steven Coombes, επιμελητή της προσωπικής συλλογής Λασκαρίδη, και ιδιαιτέρως του Κοινωφελούς Ιδρύματος Α. Σ. Ωνάση το οποίο και μας παραχώρησε το φωτογραφικό υλικό τεκμηρίωσης.

Γενικά

Το Ναυτικό Μουσείο αποτελεί μια σημαντική παρακαταθήκη για την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας καθώς πραγματεύεται τη ναυτική ιστορία, ένα θέμα άμεσα συνδεδεμένο με τις υπόλοιπες πτυχές του ελληνικού πολιτισμού διαχρονικά. Παράλληλα, διαθέτει πλούσιες συλλογές και αρχεία, καθώς είναι το μεγαλύτερο Ναυτικό Μουσείο της χώρας.

Για τους παραπάνω λόγους έχει μεγάλη επισκεψιμότητα –κυρίως από μαθητικές/σχολικές ομάδες αλλά και μεμονωμένους επισκέπτες- και γεννά έντονο ενδιαφέρον στο κοινό. Παράλληλα, το κτίριό του βρίσκεται σε ένα πολύ προνομιακό σημείο του Πειραιά, καθώς η Μαρίνα Ζέας αποτελεί υπερτοπικό πόλο αναψυχής. Επίσης, λόγω της σχέσης του με τη ναυτιλία, έχει τη δυνατότητα να αιτείται χορηγιών από ναυτιλιακές εταιρίες και εφοπλιστικούς ομίλους για την ενίσχυση των δράσεών του. Σε αντίθεση με τα παραπάνω όμως, οι συλλογες του Μουσείου εκτίθενται με μια παραδοσιακή μουσειολογική προσέγγιση, ενώ απουσιάζει ένα σύγχρονο εκθεσιακό αφήγημα το οποίο να συμβαδίζει με τις επιταγές της νέας Μουσειολογίας. Ως συμβατικές θα μπορούσαν να θεωρηθούν και οι υπόλοιπες λειτουργίες του –όπως η επικοινωνιακή. Παρόλα αυτά, το Μουσείο βρίσκεται σε μια περιοχή, τον Πειραιά, η οποία τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται τόσο σε επίπεδο υποδομών (μετρό, τραμ) όσο και σε σχέση με την αναβάθμιση των πολιτιστικών της διαθεσίμων (Δημοτικό Θέατρο, Σιλό, Ηετιώνεια Ακτή). Η συγκυρία αυτή αποτελεί μοναδική ευκαιρία για το Ναυτικό Μουσείο για να γίνει πιο εξωστρεφές και να συνδεθεί δυναμικά με το κοινό του.

Πάνω: Το λογότυπο της προτεινόμενης επανέκθεσης, πηγή: προσωπικό αρχείο. 30 Περιπλους

Το σκεπτικό της επανέκθεσης και οι θεωρητικές αρχές

Δεδομένου ότι η Συλλογή Ωνάση αποτελεί μια σημαντική «περιουσία» του Ναυτικού Μουσείου που δεν έχει αναδειχθεί επαρκώς, πρόθεση της ομάδας εργασίας ήταν να δημιουργήσει ένα σύγχρονο σενάριο που θα αναδεικνύει την πλούσια ιστορία που τα ίδια τα αντικείμενα φέρουν, καθώς σχετίζονται με τη ζωή, τη φήμη και τη δράση του κατόχου τους. Ο Αριστοτέλης Ωνάσης κατάφερε να δημιουργήσει έναν μύθο γύρω από το όνομά του. Σε αυτό το γεγονός συνέβαλλε η διορατικότητά του που τον βοήθησε να αναπτύξει την επιχειρηματική του δράση και να καινοτομήσει. Παράλληλα, ο μύθος αυτός τροφοδοτήθηκε και από την έντονη προσωπικότητά του, η οποία καθρεφτιζόταν τόσο στην προσωπική όσο και στη δημόσια εικόνα του. Η έκθεση, μεταξύ άλλων: - Φιλοδοξεί να συστήσει στο κοινό έναν θρύλο της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας και μιας ιδιαίτερης προσωπικότητας, αυτής του Α. Ωνάση, μέσα από την παρουσίαση αυθεντικών εκθεμάτων σε συνδυασμό με πλούσιο συνοδευτικό οπτικοακουστικό υλικό, ενθαρρύνοντας την εμπλοκή του επισκέπτη στην κατάκτηση της γνώσης. Βασικά εργαλεία για την επίτευξη του παραπάνω στόχου αποτελούν κατά κύριο λόγο τα ίδια τα αντικείμενα της έκθεσης σε συνδυασμό με το περιβάλλον μέσα στο οποίο εντάσσονται. Πιο συγκεκριμένα, ο σχεδιασμός του χώρου, ο τρόπος παρουσίασης των αντικειμένων, ο τρόπος γραφής των κειμένων, η χρήση νέων τεχνολογιών, αποτελούν μερικά από τα χαρακτηριστικά της έκθεσης που συμβάλλουν στη δημιουργία ενός σύγχρονου ερμηνευτικού και σημασιολογικού πλαισίου ένταξης των αντικειμένων και επιδρούν στον τρόπο πρόσληψης της μουσειακής εμπειρίας από το κοινό (Χάιτας, Τράντα 2010). - Επιχειρεί να προσελκύσει περισσότερες ομάδες επισκεπτών και παράλληλα να τονώσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών που διαθέτει ήδη το Μουσείο, προσφέροντας μια διαδραστική και διασκεδαστική εμπειρία θέασης. Για παράδειγμα, ο τρόπος οργάνωσης της έκθεσης ενθαρρύνει την ανακάλυψη, τη βιωματική μάθηση, δίνοντας την ευκαιρία στον επισκέπτη να συμμετέχει ενεργά και πολυαισθητηριακά, ξεφεύγοντας από τα συντηρητικά μοντέλα επικοινωνίας που ενεργοποιούνται μέσα από την οπτική παράθεση πληροφοριών (Gardner 1983). - Προσεγγίζει τα θέματά της χρησιμοποιώντας διαφορετικά ερμηνευτικά εργαλεία και ιεραρχώντας την πληροφορία σε πολλαπλά επίπεδα, με σκοπό την παροχή μιας πρωτόγνωρης εμπειρίας. Τα αντικείμενα λένε τις ιστορίες τους όχι μόνο μέσα από την έκθεσή τους αλλά σε συνδυασμό με τη χρήση απλών και κατανοητών επεξηγηματικών κειμένων, βιντεοπροβολών, ακουστικών, κ.ά. που δίνουν αφορμή για σκέψη και για αναστοχασμό, μέσα από μια διαδικασία αντίληψης και κατανόησης. (Kelly, 2015). - Προσδοκά να δημιουργήσει ένα «γεγονός» για το Μουσείο καθώς θεωρούμε πως και μόνο η αναφορά του ονόματος του Αριστοτέλη Ωνάση είναι ικανή να εξάψει την περιέργεια και να δημιουργήσει ενδιαφέρον και σε ομάδες επισκεπτών οι οποίες δεν είναι εξοικειωμένες με το περιεχόμενο της έκθεσης του Ναυτικού Μουσείου, συμβάλλοντας έτσι στην εξωστρέφεια και στο άνοιγμα του Μουσείο στο ευρύ κοινό, όπως άλλωστε αρμόζει σε ένα σύγχρονο μουσείο. Εξάλλου, ο θεωρητικός προβληματισμός που έχει ήδη ξεκινήσει εδώ και λίγες δεκαετίες σχετικά με τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του μουσείου, προϋποθέτει τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, την έμφαση στην προσβασιμότητα, τη σαφέστερη διατύπωση και κατανόηση της αποστολής του και την ανάδειξη της σημασίας του για το κοινωνικό σύνολο (Black 2009). Με λίγα λόγια, μέσα από μια στροφή σε πιο ανθρωποκεντρικές δράσεις, που στόχο έχουν να αναπτύξουν την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία και τη δημιουργία μιας διαρκούς και συμμετοχικής σχέσης μεταξύ του μουσείου και του κοινού του (Black 2009, Simon 2010).

ΝΟΗΜΑΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΡΟΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ Κεντρική Ιδέα

Κύριος στόχος της επανέκθεσης είναι να προβάλλει στο κοινό χαρακτηριστικές αλλά και λιγότερο γνωστές ιστορίες της ζωής του Α. Ωνάση μέσα από τα αντικείμενα τα οποία ανήκουν στη Συλλογή του Ναυτικού Μουσείου. Έτσι λοιπόν, τα αντικείμενα θα παρουσιαστούν,

όχι ως φορείς μιας συμβατικής «μουσειακής» αξίας1, αλλά μπαίνοντας στο ρόλο του «αφηγητή», αναπτύσσοντας τα επιμέρους κεφάλαια μιας ουσιαστικά ενιαίας ιστορίας, αυτής της θαλαμηγού «Χριστίνα» και κατ’ επέκταση της ίδιας της ζωής του Α. Ωνάση. Ο τίτλος που προτείνεται για την νέα εκθεσιακή ενότητα είναι:

Το σενάριο της έκθεσης

Θέλοντας να δημιουργήσουμε μια σεναριακή αφήγηση που θα προβάλλει σκηνές - στιγμιότυπα από τη ζωή του Α. Ωνάση, καταλήξαμε στον σχεδιασμό τριών ενοτήτων και πέντε επιμέρους υποενοτήτων, οι οποίες θα μπορούσαν να παραλληλιστούν με τη διαίρεση βιβλίων σε κεφάλαια και υποκεφάλαια, όπως στη συγγραφή μιας βιογραφίας. Επιπλέον, για να αποφύγουμε το ενδεχόμενο μιας αυστηρά προτεινόμενης πορείας για τον επισκέπτη, επιλέξαμε τα «κεφάλαιά» μας να είναι αυτοτελή, ώστε να υπάρχει ευελιξία και δυνατότητα επιλογής στην «ανάγνωσή» τους. Τέλος, έχοντας ως στόχο την παρουσίαση του θέματος με έναν ενδιαφέροντα και εύληπτο τρόπο, προτείνουμε οι εκθεσιακές ενότητες να περιλαμβάνουν πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό. Συγκεκριμένα, η έκθεση θα αποτελείται από τρεις κύριες ενότητες, όπου σε καθεμία από αυτές θα παρουσιάζονται πτυχές του μύθου και της προσωπικότητας του εφοπλιστή. Αυτό που επιδιώκεται να γίνει φανερό και αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των τριών κύριων ενοτήτων, είναι η ανάδειξη της πολύπλευρης και έντονης προσωπικότητας του Ωνάση αλλά και ο ρόλος που έπαιζε στη ζωή του η θαλαμηγός «Χριστίνα» - το μόνο μέρος που αποκαλούσε σπίτι. Επιπλέον, στην τρίτη και τελευταία ενότητα της έκθεσης, κρίνεται σκόπιμο να γίνει αναφορά και στην κληρονομιά που άφησε ο Α. Ωνάσης στη χώρα, τόσο μέσα από τη δωρεά του «Χριστίνα» στο ελληνικό κράτος όσο και μέσω της δημιουργίας του Κοινωφελούς Ιδρύματος Α. Σ. Ωνάση.

Χωρική οργάνωση της έκθεσης

Η εκθεσιακή αφήγηση εστιάζει στην προβολή της πολύπτυχης προσωπικότητας του Αριστοτέλη Ωνάση, της ευεργετικής συνεισφοράς του στο κοινωνικό σύνολο που φτάνει μέχρι το σήμερα και της πολύπλευρης επιχειρηματικής δραστηριότητας του, που τον ανέδειξε σε ένα από τα πιο λαμπρά παραδείγματα εφοπλιστών που έχει να επιδείξει η ελληνική εμπορική ναυτιλία.

Κάτοψη Μουσείου με επισήμανση της σημερινής και της προτεινόμενης θέσης της Συλλογής Ωνάση. Πηγή: προσωπικό αρχείο. Για το λόγο αυτό, προτάθηκε στους υπεύθυνους του Μουσείου, η αλλαγή στη χωροθέτηση της ενότητας και η τοποθέτησή της μετά την ενότητα της Εμπορικής Ναυτιλίας, στον τελευταίο εκθεσιακό χώρο του Μουσείου. Ένα τέτοιο γεγονός θεωρούμε πως θα λειτουργήσει ως πηγή ανανέωσης στη συνολική εκθεσιακή παρουσίαση του Μουσείου και παράλληλα θα προσδώσει μια δυναμική και αισιόδοξη εικόνα για το παρόν και το μέλλον της ελληνικής ναυτιλίας. 1 Άλλωστε πολλά από τα εκθέματα δεν είναι μεγάλη αξίας, αφού και ο ίδιος ο Ωνάσης συνδύαζε την απλότητα με την πολυτέλεια. Παρόλα αυτά, χαρακτηρίζουν την κοσμοπολίτικη φύση του και την φιλοκαλία με την οποία διακόσμησε την «Χριστίνα» με πνεύμα ελληνικό. Περιπλους 31

Άποψη της προηγούμενης αίθουσας με θέμα την Εμπορική Ναυτιλία από την τελευταία αίθουσα του Μουσείου. Με στόχο να δοθεί έμφαση στη φιλοξενία της Συλλογής στο Ναυτικό Μουσείο και να υπάρχει σύνδεση με τη μουσειογραφική αισθητική των προηγούμενων ενοτήτων, κεντρική θέση στην αίθουσα καταλαμβάνουν τα μοντέλα των πλοίων ιδιοκτησίας του Ωνάση, ως συνέχεια των πλοίων άλλων εφοπλιστών που κυριαρχούν στην προηγούμενη αίθουσα. Έτσι, ο χώρος της νέας αίθουσας, σε σχέση με τη διάρθρωση των θεματικών ενοτήτων οργανώνεται όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα και θα περιγραφεί αναλυτικότερα στη συνέχεια. Στο παραπάνω διάγραμμα φαίνονται οι δύο κεντρικές κατασκευές, των οποίων ο ρόλος είναι να οριοθετούν οπτικά τις θεματικές ενότητες στο χώρο και να κατευθύνουν τον επισκέπτη, χωρίς να του επιβάλουν όμως μια αναγκαστική πορεία. Οι θεματικές ενότητες, πέ-

ραν αυτών των κεντρικών κατασκευών αναπτύσσονται περιμετρικά στους τοίχους της αίθουσας, δημιουργώντας δύο μεγάλα Π που ορίζονται από την είσοδο στο χώρο από την προηγούμενη ενότητα και την έξοδο προς το πωλητήριο. Στο πρώτο μεγάλο Π, χωροθετείται η Εισαγωγική Ενότητα και η Ενότητα 1: «Για να πετύχεις στις επιχειρήσεις, πρέπει να κάνεις τους άλλους να δουν αυτό που βλέπεις εσύ». Στο δεύτερο, χωροθετείται η Ενότητα 2: «Αυτό είναι το μόνο μέρος στον κόσμο που δεν αισθάνομαι ξένος» και η Ενότητα 3: «Είναι οι πιο σκοτεινές στιγμές μας που πρέπει να εστιάσουμε για να δούμε το φως», όπως φαίνεται και στις παρακάτω όψεις. Ας πραγματοποιήσουμε όμως μια περιήγηση στο χώρο της Έκθεσης, μέσα από την αναλυτική περιγραφή οργάνωσης της κάθε υποενότητας.

Διάγραμμα οργάνωσης των θεματικών ενοτήτων στο χώρο, πηγή: προσωπικό αρχείο Εισαγωγική ενότητα

Α. Η θαλαμηγός Χριστίνα και η Συλλογή Ωνάση στο Ναυτικό Μουσείο Β. Αριστοτέλης Ωνάσης... Η αρχή ενός θρύλου 1η Ενότητα: «Για να πετύχεις στις επιχειρήσεις πρέπει να κάνεις τους άλλους να δουν αυτό που βλέπεις εσύ» 1Α Μεταφέροντας τον μαύρο χρυσό 1Β Κυνηγώντας τον πλούτο 1Γ Δαμάζοντας τους αιθέρες 2η Ενότητα: «Αυτό είναι το μόνο μέρος στον κόσμο που δεν αισθάνομαι ξένος» 2Α Πρεσβεύοντας την ελληνικότητα 2Β Δημιουργώντας τον μύθο του κοσμοπολίτη 3η Ενότητα: «Είναι οι πιο σκοτεινές στιγμές μας που πρέπει να εστιάσουμε για να δούμε το φως»

Αριστερά: Όψη Εισαγωγικής και 1ης Ενότητας, προσωπικό αρχείο. Δεξιά: Όψη 2ης και 3ης Ενότητας, πηγή: προσωπικό αρχείο. 32 Περιπλους

Εισαγωγική ενότητα

Ως προς το περιεχόμενό της, η Εισαγωγή στην έκθεση διακρίνεται σε δύο άξονες: Η θαλαμηγός Χριστίνα και η συλλογή Ωνάση στο Ναυτικό Μουσείο και Αριστοτέλης Ωνάσης.. η αρχή ενός θρύλου. Έτσι, στην αρχή της αφήγησης, «συστήνουμε» τη θαλαμηγό Χριστίνα και τον κάτοχό της, Αριστοτέλη Ωνάση, στον επισκέπτη. Σκοπός μας είναι να επιτύχουμε μια νοηματική σύνδεση με την προηγούμενη ενότητα των εφοπλιστών, αλλά και να εντάξουμε τον επισκέπτη στο θέμα της έκθεσης. Παράλληλα, επιχειρώντας να συνδέσουμε τη συλλογή Ωνάση με το Ναυτικό Μουσείο, αναφερόμαστε στον τρόπο πρόσκτησης των αντικειμένων της συλλογής από το Μουσείο. Ε1: Η θαλαμηγός Χριστίνα και η Συλλογή Ωνάση στο Ναυτικό Μουσείο Εισερχόμενος, λοιπόν, ο επισκέπτης στην αίθουσα, συναντά την κεντρική προθήκη με τα μοντέλα πλοίων ιδιοκτησίας Ωνάση, με πρώτο το μοντέλο της θαλαμηγού Χριστίνα. Πίσω από το έκθεμα και μετωπικά προς αυτόν, ο επισκέπτης βρίσκει το πρώτο εισαγωγικό κείμενο της έκθεσης, που αναφέρει την ιστορία της θαλαμηγού και της κατάληξης των αντικειμένων της στο Μουσείο.

Αριστερά: Το τμήμα της κεντρικής προθήκης όπου παρουσιάζεται η θαλαμηγός Χριστίνα (Εισαγωγική Ενότητα Ε1). Δεξιά: Η δεύτερη Εισαγωγική Ενότητα (Ε2) με θέμα την προσωπικότητα του Αριστοτέλη Ωνάση. Πηγή: προσωπικό αρχείο

της προσωπικότητάς του αλλά και την εμβέλεια των επιχειρηματικών του δράσεων. Μπροστά από τον χάρτη τοποθετούνται τα δύο τραπέζια-δώρα Σαουδάραβα επιχειρηματία, με τους χάρτες της Ελλάδας και της Σαουδικής Αραβίας. Μια κειμενολεζάντα τοποθετημένη στην προεξοχή, που δημιουργεί η κολώνα, πληροφορεί για την ιστορία αυτών των τραπεζιών.

Πάνω: Η πρώτη Υποενότητα με τίτλο «Μεταφέροντας τον μαύρο χρυσό». Πηγή: προσωπικό αρχείο. Κάτω: Το τμήμα της κεντρικής προθήκης όπου παρουσιάζονται οι Υποενότητες «Μεταφέροντας τον μαύρο χρυσό» και «Κυνηγώντας τον πλούτο». Πηγή: προσωπικό αρχείο.

Ε2: Αριστοτέλης Ωνάσης.. η αρχή ενός θρύλου Στη συνέχεια, κινούμενος με τη φορά που υποδεικνύει η ίδια η κατασκευή, ο επισκέπτης θα συναντήσει στον τοίχο που βρίσκεται δεξιά της εισόδου μια μεγάλη φωτογραφία-πορτραίτο του Αριστοτέλη Ωνάση, που τον υποδέχεται ως οικοδεσπότης, καθώς και ένα δεύτερο εισαγωγικό κείμενο, που θα παρουσιάζει βασικά στοιχεία της ζωής και της προσωπικότητάς του. Παράλληλα, θα έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει σε οθόνη, αποσπάσματα από συνεντεύξεις που έχουν δώσει γνωστές προσωπικότητες για τον Ωνάση.

Θεματικές ενότητες

Στις τρεις κύριες ενότητες της έκθεσης που ακολουθούν, παρουσιάζονται πτυχές της προσωπικότητάς του Α. Ωνάση, μέσα από την περιγραφή ορισμένων σημαντικών γεγονότων της ζωής του. Στην επιλογή των θεματικών ενοτήτων, κινηθήκαμε με βάση τόσο τη βιβλιογραφική έρευνα που προηγήθηκε, όσο και τα αντικείμενα που έχουμε να διαχειριστούμε. Τέλος, στην προσπάθειά μας να αναδείξουμε ακόμη περισσότερο το περιεχόμενο των θεματικών μας ενοτήτων, αποφασίσαμε ότι οι τίτλοι τους θα προέρχονται από ρήσεις του ίδιου του Αριστοτέλη Ωνάση. 1η ενότητα: «Για να πετύχεις στις επιχειρήσεις, πρέπει να κάνεις τους άλλους να δουν, αυτό που βλέπεις εσύ» Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζεται η επιχειρηματική δραστηριότητα του Ωνάση, με άξονες τρεις κύριες επιχειρήσεις του, τη θαλάσσια μεταφορά πετρελαίου, τη φαλαινοθηρία και την Ολυμπιακή Αεροπορία. Δίνεται έμφαση στην ικανότητά του να ρισκάρει και να καινοτομεί στην προσπάθεια επέκτασης των επιχειρήσεών του. Γι’ αυτόν οι επιχειρήσεις ήταν «ένα παιχνίδι που ποτέ δεν τελειώνει». Υποενότητα Α: Μεταφέροντας τον μαύρο χρυσό Στον κάθετο τοίχο βρίσκεται μια αναπαραγωγή του χάρτη, ο οποίος ήταν τοποθετημένος πίσω από το γραφείο του Ωνάση στο «Χριστίνα». Με αυτό τον τρόπο θέλουμε να παρουσιάσουμε τη διεθνή διάσταση

Απέναντι από τον τοίχο, στην κεντρική κατασκευή, βρίσκονται τα δύο μοντέλα πετρελαιοφόρων του Ωνάση, τα οποία συνοδεύονται από το κείμενο της υποενότητας για τις επιχειρήσεις θαλάσσιας μεταφοράς πετρελαίου. Υποενότητα Β: Κυνηγώντας τον πλούτο Σε συνέχεια αυτών, βρίσκονται τα δύο μοντέλα φαλαινοθηρικών πλοίων με το κείμενο που επεξηγεί την υποενότητα, ενώ απέναντι, στη συνέχεια του τοίχου, παρατίθενται και τα υπόλοιπα εκθέματα που σχετίζονται με τη φαλαινοθηρία. Οι μεν ελαιογραφίες και τα χαρακτικά αναρτώνται στον τοίχο, τα δε αντικείμενα (καμάκια, scrimshaw) τοποθετούνται σε επίπεδη επιτοίχια κατασκευή. Υποενότητα Γ: Δαμάζοντας τους αιθέρες Η πρώτη ενότητα ολοκληρώνεται στον δεξιό τοίχο δίπλα στην έξοδο, όπου υπάρχει μια μεγάλη φωτογραφία του Ωνάση επιβιβαζόμενου σε αεροπλάνο της Ο.Α. και ένα κείμενο, που περιγράφει την δημιουργία της Ολυμπιακής Αεροπορίας από τον ίδιο, αλλά και τον τραγικό θάνατο του γιού του Αλέξανδρου σε αεροπορικό δυστύχημα. Ολοκληρώνοντας την παραπάνω ενότητα, ο επισκέπτης διασχίζει διαγώνια την αίθουσα με την επιλογή να κάνει μια στάση στο μικρό καθιστικό που προβλέπεται στο κέντρο της. Στα δεξιά του βρίσκεται η κατασκευή με την οποία παρουσιάζεται η δεύτερη ενότητα, που περιγράφει χαρακτηριστικά στοιχεία της προσωπικής και κοινωνικής ζωής του Ωνάση μέσα στη θαλαμηγό «Χριστίνα». Περιπλους 33

Πάνω: Η δεύτερη Υποενότητα με τίτλο «Κυνηγώντας τον πλούτο», πηγή: προσωπικό αρχείο. Δεξιά: Η τρίτη Υποενότητα με τίτλο «Δαμάζοντας τους αιθέρες». Πηγή: προσωπικό αρχείο 2η ενότητα: «Αυτό είναι το μόνο μέρος στον κόσμο που δεν αισθάνομαι ξένος» Η προσωπική και η δημόσια εικόνα του Ωνάση διαμορφώθηκε και μέσα από τον τρόπο με τον οποίο διακόσμησε τη θαλαμηγό του. Η μουσειακή αφήγηση στέκεται στην επιλογή της διακόσμησης, ώστε να αναδείξει αφενός την επιθυμία του να πρεσβεύει τον ελληνισμό στους διεθνείς προσκεκλημένους του και αφετέρου την προσπάθειά του να αποτελέσει μέρος της διεθνούς ελίτ. Τα αντικείμενα που παρουσιάζονται σε αυτή την ενότητα, στην πλειοψηφία τους δεν είναι μεγάλης αξίας, αφού και ο ίδιος ο Α. Ωνάσης συνδύαζε την απλότητα με την πολυτέλεια2 Όμως, αντιπροσωπεύουν σε μεγάλο βαθμό την αγάπη του έλληνα εφοπλιστή για την ελληνική ιστορία και μυθολογία, γεγονός που αποδεικνύεται από τα θέματα που φέρουν τα συγκεκριμένα καλλιτεχνικά έργα. Τα αντικείμενα, κυρίως χαρακτικά και κοκάλινα ομοιώματα πλοίων, σε συνδυασμό με το εποπτικό υλικό και την ψηφιακή αναπαράσταση του εσωτερικού της θαλαμηγού, όπου και βρίσκονταν τα εν λόγω έργα τέχνης, συνθέτουν το πλαίσιο ερμηνείας των δύο υποενοτήτων, Πρεσβεύοντας την ελληνικότητα και Δημιουργώντας τον μύθο του κοσμοπολίτη, που φιλοξενούνται σε αυτή τη θεματική ενότητα. Στη συνέχεια της τελευταίας υποενότητας, παρουσιάζονται στιγμιότυπα της κοινωνικής ζωής του Α. Ωνάση στη θαλαμηγό, μέσα από εποπτικό υλικό (φωτογραφίες, βίντεο), το οποίο λειτουργεί ως μουσειακό έκθεμα. Υποενότητα Α: Πρεσβεύοντας την ελληνικότητα Στην δεύτερη κεντρική κατασκευή είναι αναρτημένοι αμφίπλευρα οι πίνακες και τα χαρακτικά, που διακοσμούσαν τους τοίχους του Χριστίνα, οργανωμένα με βάση τη θεματολογία τους (μυθολογία, πα2 Κατάλογος έκθεσης Αριστοτέλης Ωνάσης. Πέρα από τον Μύθο του, Χανδακά Σ, (επιμ.), 2006, Κοινωφελές Ίδρυμα Α. Σ. Ωνάσης, Μουσείο Μπενάκη, σ.26

34 Περιπλους

Οι δύο όψεις της δεύτερης κεντρικής κατασκευής ανάρτησης των Χαρακτικών στην Υποενότητα «Πρεσβεύοντας την ελληνικότητα». Πηγή: προσωπικό αρχείο ραδοσιακές φορεσιές, ιστορικά πορτραίτα…) καθώς και ένα κείμενο στο οποίο επισημαίνεται το στοιχείο της ελληνικότητας, το οποίο προέβαλλε προς τους προσκεκλημένους του ο Ωνάσης. Υποενότητα Β: Δημιουργώντας τον μύθο του κοσμοπολίτη Στη συνέχεια της πορείας του, ο επισκέπτης συναντά τον τοίχο που βρίσκεται στα αριστερά της εισόδου στην έκθεση. Εκεί υπάρχει μια μεγάλη φωτογραφία στην οποία απεικονίζεται η θέση των κοκάλινων ομοιωμάτων πλοίων στο κλιμακοστάσιο της θαλαμηγού. Στον πλαϊνό τοίχο και σε ήδη διαμορφωμένη εσοχή του τοίχου, τοποθετούνται τα 15 κοκάλινα ομοιώματα ένθετα σε επιτοίχια κατασκευή, η οποία προσομοιάζει τον τρόπο που αυτά παρουσιάζονταν στη θαλαμηγό. Στο κείμενο της υποενότητας αναφέρεται η επιδίωξη του Ωνάση να αναγνωρίζεται ως μέρος του διεθνούς τζετ σετ ενώ σε κειμενολεζάντα αναφέρεται πολύ συνοπτικά η ενδιαφέρουσα ιστορία των ίδιων των κοκάλινων ομοιωμάτων πλοίων. Συμπληρωματικά στο κείμενο της λεζάντας, θα δίνεται στο επισκέπτη η δυνατότητα να πάρει περισσότερες πληροφορίες για την ιστορία των κοκάλινων ομοιωμάτων μέσα από ηχητικό πρόγραμμα–δραματοποιημένη αφήγηση την οποία θα ακούει με ακουστικά. Σε συνέχεια της ίδιας ενότητας παρατίθενται φωτογραφίες, βίντεο και εξώφυλλα εφημερίδων που παρουσιάζουν την κοσμοπολίτικη ζωή του Ωνάση και αναδεικνύουν τη 3η ενότητα: «Είναι οι πιο σκοτεινές στιγμές μας που πρέπει να εστιάσουμε, για να δούμε το φως» Η τρίτη ενότητα αποτελεί και την τελευταία ενότητα της έκθεσης. Είναι αφιερωμένη στη δημιουργία και τη δράση του Κοινωφελούς Ιδρύματος Α. Σ. Ωνάση, το οποίο δημιουργήθηκε στη μνήμη του γιού του Αλέξανδρου, που χάθηκε με τραγικό τρόπο, γεγονός που επηρέασε βαθιά τον ίδιο. Η αναφορά μας στο έργο του Ιδρύματος έχει σκοπό να συνδέσει την

Πάνω: Η συνέχεια της Υποενότητας «Δημιουργώντας τον μύθο του κοσμοπολίτη». Πηγή: προσωπικό αρχείο. Κάτω: Τρίτη ενότητα με τίτλο «Είναι οι πιο σκοτεινές στιγμές μας που πρέπει να εστιάσουμε, για να δούμε το φως», Πηγή: προσωπικό αρχείο ιστορία του Ωνάση με το σήμερα και να δώσει μία αισιόδοξη προοπτική για το μέλλον. Σε αυτή την ενότητα τοποθετείται το γραφείο του Αριστοτέλη Ωνάση στο «Χριστίνα». Επίσης, παρουσιάζεται και εποπτικό υλικό από το Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών και άλλες εμβληματικές δράσεις του Ιδρύματος. Στην ίδια ενότητα θα προτείναμε να ενταχθεί και ένα απόσπασμα από τη διαθήκη του, στο οποίο περιγράφονται αναλυτικά οι όροι λειτουργίας του Ιδρύματος.

Συμπεράσματα

Η παραπάνω πρόταση έχει ως πυρήνα της τη Συλλογή Ωνάση του Ναυτικού Μουσείου. Βασικός στόχος μας ήταν να βελτιώσουμε τον τρόπο συσχέτισης της συλλογής αυτής με τη θεματολογία και την υπόλοιπη έκθεση του Ναυτικού Μουσείου. Για να πετύχουμε αυτόν τον στόχο επανανοηματοδοτήσαμε τα αντικείμενα της συλλογής δημιουργώντας μία νέα σεναριακή ιδέα: τα αντικείμενα από την προσωπική θαλαμηγό του Αριστοτέλη Ωνάση γίνονται η αφορμή για να παρουσιαστεί και να αναδειχθεί η ιδιαίτερη προσωπικότητά του και η κληρονομιά του, το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλ. Σ. Ωνάση. Η μουσειακή αξία των αντικειμένων αυτών απορρέει ακριβώς από το γεγονός ότι ανήκαν στο άτομο αυτό. Επομένως δεν επιλέξαμε να αναδείξουμε την μεμονωμένη ιστορία και αξία των αντικειμένων, παρά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις. Στόχος μας ήταν επίσης η έκθεση να αποτελέσει έναυσμα για το άνοιγμα του Μουσείου σε ένα ευρύτερο κοινό. Η επιλογή του χώρου της έκθεσης σε σχέση με τον χώρο του μουσείου, η τοποθέτηση των αντικειμένων μέσα στην ίδια την αίθουσα και η επιλογή και τα μέσα μετάδοσης της πληροφορίας είχαν ως σημείο αναφοράς αυτόν τον στόχο. Η τοποθέτησή της στο τέλος της έκθεσης, πετυχαίνει τη νοηματική σύνδεση με την υπόλοιπη έκθεση και ταυτόχρονα κλείνει την επίσκεψη με μία αναφορά στο παρόν και την καθημερινότητα του επισκέπτη. Η πληροφορία δίνεται διαβαθμισμένα, μέσω της επιλογής τριών ειδών

μουσειακών κειμένων (εισαγωγικά κείμενα ενοτήτων, κείμενα υποθεμάτων των ενοτήτων και κείμενα λεζαντών ομάδων εκθεμάτων). Παράλληλα το ύφος των κειμένων είναι απλό, χωρίς να γίνεται απλοϊκό, και οι πληροφορίες που παρουσιάζονται αναδεικνύουν την σεναριακή ιδέα. Τέλος, η χρήση σύγχρονων οπτικοακουστικών μέσων σε επιλεγμένα σημεία κάνει πιο ελκυστική την απόδοση των μηνυμάτων της έκθεσης και μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία για την εντατικότερη χρήση της τεχνολογίας στο συγκεκριμένο μουσειακό περιβάλλον.

Βιβλιογραφία

Ελληνική Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Α, 2014, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Ίδρυση, στόχοι και δραστηριότητες, Αρχαιολογία και Τέχνες, διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο http://www.archaiologia.gr/ blog/2014/04/14/ | Γκαζή, Α., Α.,Νικηφορίδου, 2004, «Κείμενα για Μουσεία και Εκθέσεις. Προβληματισμός, Μεθοδολογία, Μελέτη Περίπτωσης», Μουσειολογία 2, σ. 2-5, διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο http:// museology.ct.aegean.gr/articles/2007112175832.pdf. | Κατάλογος έκθεσης Αριστοτέλης Ωνάσης. Πέρα από τον Μύθο του, 2006, Χανδακά Σ, (επιμ.), , Κοινωφελές Ίδρυμα Α. Σ. Ωνάσης, Μουσείο Μπενάκη. | Μούλιου, Μ.,Α., Μπούνια 1999, « Μουσειακές εκ-θέσεις: ερμηνευτικές προσεγγίσεις στη μουσειακή θεωρία και πρακτική», Αρχαιολογία και Τέχνες, τ. 70, σ. 53-58. | Μούλιου, Μ., 2014,“Τα μουσεία στον 21ο αιώνα: προσκλήσεις, αξίες, ρόλοι, πρακτικές”, στο Γ. Μπίκος & Α. Κονιάρη (Επιμ..), Μουσειολογία, Πολιτιστική Διαχείριση και Εκπαίδευση (σελ. 77-111), Εκδόσεις Γρηγόρη,Αθήνα. | Μπουζάλη, Λ. 2012, Η Χριστίνα και οι ατμομηχανές της, περιοδικό ΑΩ, τ. 56, 6/2012, διαθέσιμο στο: http://www.onassis.org/onassis-magazine/issue-56/christina | Μπούνια, Α. 2004, «Τα πολυμέσα ως ερμηνευτικά εργαλεία στα ελληνικά μουσεία: γενικές αρχές και προβληματισμοί», στο Δασκαλοπούλου, Σ. κ.α. ( επιμ) Πρακτικά Α’ Διεθνούς Συνεδρίου Μουσειολογίας: Μουσείο, Επικοινωνία και Νέες Τεχνολογίες, Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Μυτιλήνη 2002, διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο http://www.makebelieve.gr/mr/teaching/UoA-MS/papers/Bounia_museology02.pdf. | Μπούνια, Α, 2015, «Έρευνα επισκεπτών και αξιολόγηση: Η «φωνή» του κοινού», στο Νικονάνου, Ν, Μπούνια, Α, Φιλιππουπολίτη, Α, Χουρμουζιάδη, Α, Γιαννούτσου, Ν, Μουσειακή Μάθηση και Εμπερία στον 21ο αιώνα, (ηλεκτρονικό βιβλίο). Διαθέσιμο στο http://hdl.handle.net/11419/718. | Νάκου, Ε. 2001, «Μουσεία. Εμείς, τα πράγματα και ο πολιτισμός: από τη σκοπιά της θεωρίας του υλικού πολιτισμού, της μουσειολογίας και της μουσειοπαιδαγωγικής», Τετράδια 9, Νήσος, Αθήνα. | Παλούμπης, Ι., (επιμ.), 2005, Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος, Βαπόρια Εκδοτική, Πειραιάς | Περιοδικό Περίπλους ναυτικής ιστορίας, 2013, τριμηνιαία έκδοση Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, τ.85, σ. 4-24 | Τζαμτζής,Α .Ι., 1993,Τα κοκάλινα ομοιώματα πλοίων της συλλογής Αρ. Ωνάση, Έκδοση Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδας, Πειραιάς | Τορτορέλης, Χ., 2006, «Ναυτικόν Μουσείον Ελλάδος», Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 99, σ. 96-99 | Χάιτας, Χ, Α, Τράντα, 2010, « Όταν τα αντικείμενα αγγίζονται… Το παράδειγμα της έκθεσης «Πρόσωπα και Πράγματα», στο Μουσείο, τ. 7, Περιοδική Έκδοση του Κέντρου Μουσειακών Ερευνών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα, σ. 4-13 | Χαρλαύτη Τζ., 2013, «Το «κατηγορώ» του Αριστοτέλη Ωνάση προς τους εφοπλιστές και την ελληνική κυβέρνηση το 1947», Ιόνιος Λόγος Δ(σ. 325-400 | Χατζηβασιλείου, Ε., 2001, Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου, Πατάκης Αθήνα | Ξενόγλωσση Black, G., 2009, Το Ελκυστικό Μουσείο. Μουσεία και Επισκέπτες,Εκδόσεις ΠΙΟΠ, Αθήνα | Forestie, Francois , 2009, Αριστοτέλης Ωνάσης: Ο άνθρωπος που τα ήθελε όλα, μτφ: Κολαΐτη, Ρίτα, εκδ. Μέλανι, Αθήνα | Lowry, N., Mayer C., 2003, Onassis and his legacy, Alexander S. Onassis Public Benefit Foundation, Athens | Ritchie, Carson I.A., 1972,Scrimshaw, Sterling Publishing,New York | Simon, N., 2010, TheParticipatoryMuseum,διαθέσιμοηλεκτρονικάστο: http://www.participatorymuseum.org/read/ | Stackpole, Edouard A., 1966, Scrimshaw at mistic seaport: Featuring objects from Kynett, Howland, Townshend ad White collections, Connecticut: The Marine Historical Assosiation, Incorporated Mystic | Tonnessen J., Jonhnsen A., 1983, The History of Modern Whaling, Hurst $ Co.

Περιπλους 35

Το σήμα του Νέλσονα στην Ναυμαχία του Trafalgar και η Σήμανσή του Από τον Αντιναύαρχο Κ. Καταγά ΠΝ εα

Γνωστό και περίφημο έχει μείνει όχι μόνο στην Αγγλική αλλά και την παγκόσμια ναυτική ιστορία το Σήμα του Νέλσονα στην ναυμαχία του Trafalgar:

“ENGLAND ΕΧΡΕCΤS ΤΗΑΤ ΕVΕRΥ ΜΑΝ WΙLL DO HIS DUTY” Στις παρακάτω γραμμές Θα προσπαθήσω να δώσω λεπτομέρειες για την σήμανση του με τα μέσα «Συνεννοήσεως» της εποχής εκείνης (1805) και για την μικρή ιστορία που συνοδεύει τις στιγμές επάνω στο Vίctory με την συνομιλία του Νέλσονα με τον αξιωματικό Συνεννοήσεως του επιτελείου του (Flag Lieutenant J. Pasco), κατά την σήμανσή του.

ριν από αυτήν την αφήγηση είναι αναγκαία μια εισαγωγή για τα μέσα ναυτικής επικοινωνίας (Συνεννοήσεως όπως λέμε στο Ναυτικό), επικοινωνίας βέβαια σε τακτικό επίπεδο, μεταξύ πλοίων με ορατά μέσα. Οι στρατηγικές επικοινωνίες ήταν ... οι φρυκτωρίες του Ομήρου ακόμη, η χρήση ειδικών ταχέων πλοίων (αντίστοιχων της Παράλου και Σαλαμινίας της αρχαίας Αθήνας) και πολλές φορές η χρήση εκπαιδευμένων περιστεριών (Pigeοn Pοst), με χαρακτηριστικές επιτυχίες ακόμη και μέχρι τον 1ον παγκόσμιο πόλεμο. Ας σημειωθεί ότι η χρήση εκπαιδευμένων περιστεριών είναι και αυτή πολύ αρχαία με πρώτη καταγραμμένη χρήση τούς από τους Πέρσες στους Μηδικούς πολέμους, αλλά και από τους προγόνους μας καθώς στην ιστορία των επικοινωνιών αναφέρεται πως από την Ολυμπία τα ονόματα των νικητών από μακρινές πόλεις σημαινόντουσαν αμέσως προς αυτές με εκπαιδευμένα, περιστέρια. Το 1805 λοιπόν ήταν μακριά από το 1837 που ο Μοrse εξέπεμψε το πρώτο σήμα με τον κώδικά του από σταθμούς συνδεδεμένους με ενσύρματα δίκτυα και ακόμη πιο μακριά από το 1899 που ο Μarconi (βραβείο Νόμπελ Φυσικής) εξέπεμπε με τον ίδιο κώδικα του Mοrse σήματα από πομποδέκτες με την χρήση ραδιοσυχνοτήτων. Το Αγγλικό Ναυτικό την εποχή του Νέλσονα είχε ήδη καταρτίσει ένα Σηματολόγιο για την ορατή συνεννόηση μεταξύ πλοίων σε τακτικό επίπεδο βασισμένο στην χρήση ορατών εγχρώμων σημαιών (σημείων) που το καθένα εξ αυτών (ή δυο εξ αυτών) δήλωνε ένα γράμμα του Αγγλικού αλφαβήτου, κάτι που πέρασε με τα χρόνια και μας έχει δώσει τον καθιερωμένο διεθνώς Διεθνή Κώδικα Σημάτων της σημερινής εποχής στον οποίο κάθε γράμμα από τα 26 του Αγγλικού αλφαβήτου δηλώνεται με ενα έγχρωμο σημείο. Το Σηματολόγιο της εποχής του Νέλσονα ήταν γνωστό με το όνομα του συντάκτη του Ναυάρχου Popham και είχε τεθεί σε ισχύ από το 1803. Είχε την απεικόνιση 25 γραμμάτων γιατί τα συνεχόμενα γράμματα του Αγγλικού Αλφαβήτου Ι και J απεικονιζόντουσαν με ένα σημείο. Σε πίνακα εικονιζόντουσαν 10 αλφαβητικά σημεία αριθμημένα από το μηδέν έως και το εννέα (γράμματα από Α έως και ΙJ) καθώς και 5 άλλα σημεία (τέλος σήματος, επαναληπτικό, επισείων αριθμητικών, απαντητικό, και το σημείο telegraphic signal που έδειχνε πως όλα τα σήματα ήταν από τον κώδικα του Σηματολογίου. Δινόταν επίσης πίνακας και των υπολοίπων γραμμάτων τον Αλφάβητου από το γράμμα Κ (με τον αριθμό 10) έως και το τελευταίο γράμμα τον Αλφαβήτου, Ζ (με τον αριθμό 25). Καθένα γράμμα από την σειρά Κ έως Ζ απεικονίζετο με δυο αλφαβητικά σημεία από συνδυασμό των 10 πρώτων ως ανωτέρω εικονιζομένων αλφαβητικών σημείων. Αυτά δείχνονται στην πιο κάτω εικόνα Α’.

36 Περιπλους

Εικόνα Α’ Σηματολόγια Ναυάρχου Popham Αλφαβητικά σημεία (και αριθμητικές τιμές τους)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

A B C D E F G

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.

H IJ K L M N O

15. 16. 17. 18. 19. 20. 21.

P Q R S T U V

22. 23. 24. 25.

W X Y Z

Οι ακολουθούσες πολλές σελίδες του Σηματολογίου αποτελούσαν ένα κατά αλφαβητική σειρά λεξιλόγιο (vocabulary) με λέξεις και ολόκληρες φράσεις/ναυτικές διαταγές χειρισμών, καθεμιά αριθμημένη. Για την σήμανση αυτών των αριθμημένων λέξεων και φράσεων του αλφαβητικού λεξιλογίου δεν εχρησιμοποιούντο οι αριθμοί του λεξιλογίου (που να βρεθούν τόσα αριθμητικά), αλλά συνδυασμοί των αλφαβητικών σημείων με την αριθμητική τιμή που είχε το καθένα σημείο στην πιο πάνω εικόνα Α’ . Μια εικόνα μιας σελίδας του λεξιλογίου (vocabulary) του Popham δείχνεται στην εικόνα Β’, όπου και υποσημειώνω την λέξη ΕΧΡΕCΤ, καταχωρημένη στο λεξιλόγιο με τον αριθμό 269. Η σήμανσή της γινόταν με τα σημεία 2,6,9 σύμφωνα με τις αριθμητικές τιμές που έδινε το Σηματολόγιο (εικόνα Α’). Παίρνουμε αυτήν την λέξη EXPECT, γιατί θα την συναντήσουμε στην μικρή ιστορία της σήμανσης του όλου σήματος του Νέλσονα όπως είπαμε στην αρχή. Εικόνα Β’ (Σελίδα του λεξιλογίου Popham όπου η λέξη EXPECT) 261. Ever. Every. Everything. Everywhere 262. 263. Examine. Examination. Examined. Examining 264. Example 265. Exceed. Exceeded. Exceeding. 266. Excuse. Excused. Excusing. Excusable. 267. Execute. Executed. Executing. Execution. 268. Exert. Exerted. Exerting. Exertion. 269. Expect. Expected. Expecting. Expectation. 270. Expedite. Expedited. Expediting. Expedition. Expeditious. 271. Express. Expressed. Expressing. Expression. Expressly. 272. 273. Extra. Extraordinary. Extraordinarily. 274. Engine. Engineer. 275. 276. Entrench. Entrenched. Entrenching. Entrenchment. 277. Equal. Equally. Equality. 278. Equip. Equipped. Equipping. Equipment.

Nelson’s Signal at the Battle of Trafalgar

Με τις ήδη αναφερόμενες επεξηγήσεις για την χρήση του Σηματολογίου του Pοpham μπορούμε να καταλάβουμε την απεικόνιση του εκπεμφθέντος όλου σήματος του Νέλσονα που παρέχεται στην εικόνα Γ’ Εικόνα Γ’ Το σήμα με την σειρά των λέξεων σημασμένων με σημεία.

253 269 863 261 471 958 220 370 England expects

that

every

man

will

his

Εικόνα Δ’ Το πλήρες Σήμα όπως σημάνθηκε στους ιστούς/κεραίες του VICTORY.

Κοιτώντας την εικόνα Γ’ βλέπουμε πως κάτω από κάθε σήμα τριών σημείων υπάρχει ο αριθμός από το λεξιλόyιο (vocabulary) του Σηματολογίου του Popham και σε δεύτερη σειρά οι αντίστοιχες λέξεις που κάθε σήμα με τα τρία αλφαβητικά σημεία σημαίνει. Δεδομένου ότι στο λεξιλόγιο δεν υπήρχε η λέξη DUTΥ, αυτή σημάνθηκε με αλφαβητισμό των γραμμάτων της: Ε,U,Τ,Υ παρμένο από την εικόνα Α’. (D: 4, U: 21, Τ:19, Υ: 24). Το πλήρες σήμα του Νέλσονα που μας δείχνει η πιο πάνω εικόνα Γ’, είχε επαρθεί στους τρεις ιστούς τον VICTORY και τις άκρες των κεραιών τους, σύμφωνα με την σειρά αναγνώσεως που έδιναν οι οδηγίες του Σηματολογίου. Η εικόνα του σήματος επηρμένου είναι πράγματι εντυπωσιακή. Έχει απαθανατισθεί και υψώνεται στο VICTORY (Πλοίο Μουσείο στο Pοrtsmouth), στις Βρετανικές εθνικές εορτές και δείχνεται στα φυλλάδια των επισκεπτών του. Αυτή η εικόνα παρέχεται στην πιο κάτω εικόνα Δ’ .

Μια προσπάθεια αναγνώσεώς του με βάση τα αναφερόμενα πιο πάνω είναι μια καλή άσκηση. Προς υποβοήθηση αναφέρεται πως το σήμα αρχίζει από τον μεσαίο ιστό (main), συνεχίζεται στον πρωραίο (fore), και μετά στον πρυμναίο (Mizzen) και στις κεραίες. Η μικρή ιστορία που, όπως είπαμε, συνοδεύει την σήμανσή του σήματος έχει διασωθεί από τον τότε αξιωματικό Σν τον επιτελείου τον Νέλσονα, Flag Lieutenant J. Pasco, και έχει καταγραφεί και σε φυλλάδιο που δίδεται στους επισκέπτες του VICTORY. Μεταφέρω σε μετάφραση την αφήγηση του Pasco: «Ο κ. Ναύαρχος ήλθε σε εμένα στο πρυμναίο κατάστρωμα και μετά τις διαταγές του για ορισμένα σήματα που έπρεπε να σημανθούν, κατά τις 11.45 μου είπε: κ. Ραscο, θέλω να σημάνω στον Στόλο το σήμα: England confides that eνery man will do his duty και πρόσθεσε: Πρέπει να είσαι γρήγορος γιατί έχω ακόμη να χάνω ένα και αυτό είναι για το Close Action. Απήντησα: Αν μου επιτρέπετε κ. Ναύαρχε να υποκαταστήσω την λέξη confides (μτφρ: είναι πεπεισμένη) με την λέξη expects (μτφρ: αναμένει) το σήμα γρήγορα θα συμπληρωθεί γιατί η λέξη expects είναι στο λεξιλόγιο, ενώ το confides δεν είναι και πρέπει να σημανθεί αλφαβητικά. Ο κ. Ναύαρχος απήντησε με βιασύνη αλλά και με εμφανή ικανοποίηση: Αρκεί αυτό Ραscο, κάμε το αμέσως. Όταν το σήμα είχε αντισημανθεί (ληφθεί) από λίγα πρυμναία πλοία της στήλης, με διέταξε να επάρω και να διατηρήσω επηρμένο το σήμα: Engage the enemy more closely Σύμφωνα με την διαταγή τον ύψωσα την έπαρση με το σήμα Νο 16 (σημ.: με την μεμονωμένη προφανώς σημασία από το Σηματολόγιο) στο επιστήλιο του κυρίου ιστού και εκεί έμεινε επηρμένο μέχρι την κατάρριψη του ιστού από εχθρικά πυρά». Κλείνοντας αυτήν την περιγραφή για το σήμα του Νέλσονα στην Ναυμαχία του Trafalgar και την μικρή ιστορία της σήμανσής του, θα ήθελα να σημειώσω και την σύμπτωση πως το τελευταίο σήμα που αναφέρει η αφήγηση του Pαsco, το σήμα για το Close Action, όπως το έλεγε ο Νέλσων, ήταν το πιο αγαπημένο του σήμα σε όλες του τις ναυμαχίες και συναντήσεις με αντιπάλους στόλους. Και με αυτό επηρμένο στον ιστό του VICTORY τέλειωνε τόσο ένδοξα την ζωή του. Ακόμη να σημειώσω πως το σήμα «England expects... «έγινε έμβλημα όχι μόνο για το Βρετανικό Ναυτικό αλλά και για όλο το έθνος τους όπως δείχνουν αφίσες πολύ διαδεδομένες κατά τον 1ον Παγκόσμιο Πόλεμο. Το δικό μας Ναυτικό δεν έχει να ζηλέψει βέβαια ούτε από εμβληματικές φράσεις ούτε από εμβληματικά σήματα. Οι πρώτες έρχονται από την αρχαία μας ναυτική ιστορία, όπως με του Ηροδότου το «Έχουμε γη και πατρίδα όταν έχουμε πλοία στην θάλασσα» και του Θουκυδίδη το «Μέγα γαρ το της θαλάσσης κράτος». Αλλά και από την νεότερη ιστορία μας έχουμε και εμείς εμβληματικά σήματα. Από την εποχή των ορατών σημείων είναι το σήμα που σήκωνε ο Ναύαρχος Μιαούλης (ο ξύλινος ρόμβος με τον Σταυρό) που σήμαινε: Με την βοήθεια του Σταυρού επιτεθείτε. Και από τους νεότερους καιρούς του Morse και του Marconi το σήμα του Ναυάρχου Κουντουριώτη: «... Πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου....» Περιπλους 37

Ιωάννης Π. Οικονομόπουλος, Υποναύαρχος Π.Ν. ε.α. - Καθηγητής Σ.Ν.

Μία Ναυτική Τραγωδία στον Ειρηνικό Ωκεανό πριν 73 χρόνια Δεκέμβριος 1944. Ο 3ος Αμερικανός Στόλος Ειρηνικού (T.F. 38: 8 Θωρηκτά, 15 Καταδρομικά,

13 Αεροπλανοφόρα, 50 Αντιτορπιλικά, Ανεφοδαστικά) υπό τον Ναύαρχο W. F. Halsey, εκτελώντας αεροπορικές επιχειρήσεις κατά των Ιαπωνικών Αεροδρομίων των Φιλιππίνων βρέθηκε κοντά στο κέντρο (μάτι) του τυφώνος Cobra, μικρής μεν διαμέτρου αλλά ακραίας σφοδρότητος (κατηγορίας 5): Βαρομετρική Πίεση 907 mbr, Άνεμοι άνω των 150 χλμ/ώρα με ριπές 220 χλμ/ώρα, Κύματα ύψους 20 μέτρων, Βροχή κατακλυσμιαία.

ην εποχή εκείνη δεν υπήρχαν οι σύγχρονες και έγκαιρες μετεωρολογικές προγνώσεις των σταθμών ξηράς ούτε οι μετεωρολογικοί δορυφόροι, αλλά ήταν βέβαια γνωστά τα αφορώντα τις Τροπικές Περιστρεφόμενες Καταιγίδες. Το πρωί της 17ης Δεκεμβρίου, και παρά τις πολύ δυσμενείς καιρικές συνθήκες, ο Στόλος συνέχιζε τον ανεφοδιασμό εν πλώ διότι ο φόρτος καυσίμων, ιδίως των Αντιτορπιλλικών, είχεν ελαττωθεί πολύ. Όμως, η ραγδαία καιρική επιδείνωση ανάγκασε τον Ναύαρχο να διακόψει την πετρέλευση. Συγχρόνως, ο μετεωρολόγος Commander G. F. Kosco της Ναυαρχίδος (Θωρηκτό Νew Jersey, ναυπηγήσεως 1942) εκτίμησε, ορθά μεν αλλά με καθυστέρηση, την εξέλιξη της υπάρχουσας κακοκαιρίας σε τυφώναν από την ραγδαία πτώση του βαρομέτρου. Όμως θεώρησε (λάθος) ότι o τυφώνας βρισκόταν αρκετά ανατολικότερα του Στόλου και, επομένως, θα απομακρυνόταν ΒορειοΔυτικά, ενώ στην πραγματικότητα πλησίαζε από Νότο. Σύμφωνα με την λάθος πρόγνωση, ο Στόλος θα βρισκόταν στο πλεύσιμο ημικύκλιο του τυφώνος, δηλαδή θα μπορούσε να τον αποφύγει. Ο Ναύαρχος, ενημερωθείς, δέταξε πορεία

Ναύαρχος W. F. Halsey.

38 Περιπλους

προς Νότο για την γρήγορη απομάκρυνση από τον τυφώναν, αλλά οδηγήθηκε ταχύτερα προς την καταστροφή. Την 18η Δεκεμβρίου, 300 μίλια ανατολικά των Φιλιππίνων η κατάσταση έγινε ανεξέλεκτη. Η επόμενη διαταγή του Ναυάρχου προς του Κυβερνήτας των Πλοίων ήταν το διεθνώς γνωστό: «proceed at will» (χειρίσατε κατά κρίσην σας) που, σε περίπτωση Θεομηνίας, σημαίνει: χειρισμοί πλοίων αναλόγως των δυνατοτήτων τους και της επικρατούσης σ’ αυτά καταστάσεως. Οι απώλειες του στόλου ήταν: 3 Αντιτορπιλλικά ανατράπηκαν βυθισθέντα αύτανδρα, 1 ελαφρύ Καταδρομικό - 3 μικρά Αεροπλανοφόρα - 3 Αεροπλανοφόρα Συνοδείας και 3 Αντιτορπιλικά υπέστησαν σοβαρές ζημιές, 19 άλλα Πλοία από Βαρέα Καταδρομικά μέχρι Βοηθητικά είχαν μικρότερες ζημιές, σε 3 Αεροπλανοφόρα εκδηλώθηκαν πυρκαγιές λόγω συντριβής αεροσκαφών στις θέσεις στερεώσεώς τους και 146 αεροσκάφη αχρηστεύθηκαν αναφλεγέντα από προσκρούσεις ή παρασυρθέντα από την θάλασσα, λόγω των μεγάλων κλίσεων των Αεροπλανοφόρων, και 790 άνδρες φονεύθηκαν επί των πλοίων ή χάθηκαν παρασυρθέντες από την μαινόμενη θάλασσα.

Η Δημιουργηθείσα Κατάσταση

Τα χαρακτηριστικά της καταστάσεως, όπως προκύπτουν από τα Ημερολόγια των διασωθέντων Πλοίων και τις ληφθείσες φωτογραφίες ήταν: 1. Ορατότης από μηδέν έως 1.000 υάρδες (1/2 ν.μιλ.) 2. Η θάλασσα σάρωνε τα καταστρώματα και εισερχόταν στα διαμερίσματα από αεραγωγούς και ανοίγματα. 3. Κατάκλυση μηχανοστασίων και λοιπών διαμερισμάτων μέχρις ύψους 2 έως 3 ποδών (περίπου 1 μέτρο) από τα δάπεδα. 4. Βραχυκυκλώματα από τα νερά σε ηλεκτρικούς πίνακες και μηχανές. 5. Αδυναμία πηδαλιουχήσεως, black out ισχύος και φωτισμού, κράτηση μηχανών, απώλεια επαφών radar και επικοινωνιών. 6. Ο άνεμος και τα κύματα παρέσυραν ιστούς, αεραγωγούς, λέμβους, επωτίδες (όπου στερεώνονται οι λέμβοι) και γενικώς τις υπερκατασκευές των πλοίων, κάνοντας αδύνατη την επέμβαση του πληρώματος για την στερέωση του υλικού ή την ρίψη στην θάλασσα των παρασυρομένων υλικών σε καταστρώματα και διαμερίσματα. 7. Οι άνδρες ήταν αδύνατο να προφυλαχθούν κάπου, και ν’ αναπαυθούν.

USS New Jersey.

Πλοία του 3ου Στόλου Ειρηνικού, στον Τυφώνα «Cobra»

8. Τα πλοία όχι μόνο είχαν μεγάλες κλίσεις αλλά αυτές διατηρούντο, από τον δυνατό άνεμο, για πολύ ώρα εμποδίζοντας την επαναφορά των Πλοίων στην οριζόντια θέση και την συνέχιση του διατοιχισμού. 9. Τα βυθισθέντα Πλοία πήραν επιδεινούμενη κλίση 50° έως 80° υπηνέμως, έμειναν αιωρούμενα για λίγο στην κλίση αυτή και στην συνέχεια ανατράπηκαν τελείως, επιπλέοντας ανάποδα για λίγο πριν καταποντισθούν. 10. Ο Στόλος είχε διασκορπιστεί σε έκταση περίπου 3000 μίλια2.

Τα Μετά την Καταιγίδα

1. Η Cobra δημιουργήθηκε την 14η και εκφυλίστηκε την 19η Δεκεμβρίου. 2. Την 26η Δεκ. 1944, στην βάση Ulithi των νήσων Caroline του Ειρηνικού, επί του U.S.S. Cascade συγκροτήθηκε Ναυτοδικείο υπό τον Διοικητή Ειρηνικού Ναύαρχο C. Nimitz. 3. Ο Ναύαρχος Halsey, που είχε και το παρανόμι ταύρος (bull) λόγω ορμητικότητος, αποφασιστικότητος και εμμονής στον τεθέντα σκοπό, θεωρήθηκε υπεύθυνος «για λάθος ενέργειες» χωρίς άλλες κυρώσεις. Του αναγνωρίστηκε η ηρωική και ένδοξη προϊστορία, η δημοφιλία και, κυρίως, η μεγάλη επιχειρησιακή φόρτιση («Stress of war operation»), χωρίς την οποία ίσως ήλεγχε προσωπικά την μετεωρολογική πρόγνωση-εισήγηση. 4. Συμπερασματικά, η τραγωδία οφείλεται στον συνδυασμό μετεωρολογικών και επιχειρησιακών λαθών: τα σημάδια του τυφώνος υπήρχαν αλλά δεν αξιολογήθηκαν σωστά και εγκαίρως, ενώ ο Ναύαρχος, πιεζόμενος από τον χαμηλό φόρτο καυσίμων, συνέχιζε την πετρέλευση μέχρις ότου αυτή έγινε αδύνατη, λόγω εγγύτητος του τυφώνος. 5. Μετά την πρόταση του ναυάρχου Halsey, οι Μετεωρολογικές Υπηρεσίες του Ειρηνικού αναβαθμίστηκαν σημαντικά.

Γενικά Χαρακτηριστικά Τροπικών Περιστρεφόμενων Καταιγίδων

Έχουν το όνομα αυτό διότι δημιουργούνται στις τροπικές ωκεάνιες περιοχές (γεωγραφικό πλάτος περίπου 10° Βόρειο ή Νότιο) και οι άνεμοι περιστρέφονται γύρω από το κέντρο της καταιγίδος. Η περιστροφή είναι αντίθετη των δεικτών του ωρολογίου (anti-clockwise) στο Βόρειο Ημισφαίριο και κατά την κίνηση των δεικτών (clockwise) στο Νότιο, και έχει την σπειροειδή μορφή της φωτογραφίας. Μια τροπική καταιγίς είναι λιγότερο εκτεταμένη (σε διάμετρο) από τις συνήθεις Υφέσεις στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη. Αλλά σε μία διάμετρο περίπου 75 ν. μιλίων από το κέντρο της, ο άνεμος έχει πολύ μεγαλύτερη ένταση από τις Υφέσεις (χαμηλές βαρομετρικές πιέσεις) των μεγάλων πλατών, ο δε κυματισμός κοντά στο κέντρο είναι πολύ υψηλός και από διάφορες κατευθύνσεις, με αποτέλεσμα να προκαλούνται σημαντικές ζημιές στα μεγάλα πλοία ενώ τα μικρότερα καταποντίζονται. Ο

κίνδυνος είναι μεγαλύτερος σε περιορισμένα ύδατα όπου δεν υπάρχει επαρκής θαλάσσιος χώρος για χειρισμούς αποφυγής. Σε περιοχή 5 έως 10 ν. μιλίων από το κέντρον, ο άνεμος είναι ασθενής και μεταβλητός και ο ουρανός είναι αίθριος ή σχεδόν αίθριος αλλά επικρατεί τεράστια και από διάφορες κατευθύνσεις αποθαλασσία (swell) με αποτέλεσμα το πλοίο να αδυνατεί να ανακωχεύσει (αναπρωρήσει) στον κυμματισμό. Αυτή η περιοχή ονομάζεται μάτι (eye) της καταιγίδος. Έξω από το μάτι, αλλά όχι μακρυά, η ορατότης είναι σχεδόν μηδέν από την καταρρακτώδη βροχή και την συνεχή εκτόξευση θαλάσσιου αφρού από τις κορυφές των κυμάτων. Πλοία σε περιοχές όπου δημιουργούνται οι επικίνδυνες τροπικές περιστρεφόμενες καταιγίδες, πρέπει να επαγρυπνούν για οιοδήποτε σημάδι προσεγγίσεως τους, και να χειρίζουν προς αποφυγήν τους, όσο υπάρχει ακόμη χρόνος και χώρος (ανοικτή θάλασσα). Δορυφορική εικόνα Τροπικής Καταιγίδος στην Καραϊβική, στο κέντρο το «μάτι».

Σημειώσεις: α. Το άρθρο αυτό προέρχεται από το νέο βιβλίο του γράφοντος: «Ο ΚΑΙΡΟΣ-Βασική Ναυτική Μετεωρολογία». β. Στο Α΄ Μέρος, Κεφάλαιο 3 του βιβλίου, περιγράφονται: τα χαρακτηριστικά των Τροπικών Καταιγίδων, οι περιοχές και εποχές εμφανίσεώς τους, οι φυσικές προειδοποιήσεις για την δημιουργία τους, και οι κατάλληλοι χειρισμοί αποφυγής τους από τα πλοία.

Περιπλους 39

Η Αντίπολη του Νίκου Καζαντζάκη Του Χάρη Τζάλα, συγγραφέα-ιστορικού

Συμπληρώθηκαν φέτος εξήντα χρονιά από τον θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη. Όλοι οι Έλληνες γνωρίζουν τον σπουδαίο ποιητή, πεζογράφο και στοχαστή. Διάβασαν τον “Ζορμπά”, ή είδαν το έργο του Κακογιάννη με τον Anthony Queen και την Ειρήνη Παπά, κάποιοι διάβασαν και το “O Χριστός ξανασταυρώνεται” ή είδαν την βραβευμένη ταινία του Jules Dassin με την Μελίνα Μερκούρη. Το ό,τι ο Καζαντζάκης πέρασε τα τελευταία εννέα χρόνια της ζωής του στην Αντίπολη της Νότιας Γαλλίας ελάχιστοι το γνωρίζουν και θα ξαφνιαστούν, όπως και εγώ ξαφνιάστηκα πριν πολλά χρόνια, όταν έμαθα ότι οι Γάλλοι τον τίμησαν και έδωσαν το όνομά του στην πλατειούλα όπου διατηρείται, σαν μνημείο, το ταπεινό σπιτάκι όπου έζησε.

λλά ας μεταφερθούμε στην Côte d’Azur, την Κυανή Ακτή. Η Γαλλική Ριβιέρα όπως πολλοί την γνωρίζουμε δεν είναι μόνο συνώνυμη του «Τζετ σετ» είναι και ο τόπος όπου προβάλλεται η σύγχρονη τέχνη σ' όλες τις μορφές της. Ο Πικάσο, ο Ματίς, o Μαρκ Σαγκάλ, o Πολ Σινιάκ, ο Κοκτό, ο Λε Κορμπιεζιέ για να αναφέρω μόνο κάποιους από τους γνωστότερους καλλιτέχνες που πέρασαν κάποτε ένα μέρος της ζωής τους στη Ριβιέρα. Και σε μια γωνία της, στην Αντίμπ, την αρχαία Ελληνική Αντίπολη, θα ανακαλύψουμε τον τόπο που διάλεξε ο Νίκος Καζαντζάκης για να ολοκληρώσει το έργο του. Ερχόμενος από την Ιταλία, μετά το Σαν Ρέμο, ο δρόμος γίνεται μια στενή λωρίδα ανάμεσα στο απόκρημνο βουνό και τη θάλασσα. Φθάνεις στα ιταλογαλλικά σύνορα, τα περνάς στο Βεντιμίλια κι από εκεί εκτυλίσσεται μπροστά σου το πανόραμα της πανέμορφης, πολυπαινεμένης Γαλάζιας Ακτής. Για να τη διασχίσεις έχεις να επιλέξεις ανάμεσα σε τρείς εντυπωσιακούς δρόμους: την παραλιακή Κάτω

40 Περιπλους

Κορνίς, την Άνω Κορνίς και τη Μεσαία. Από τη μια η απεραντοσύνη της γαλάζιας θάλασσας, από την άλλη τα απόκρημνα βράχια, που πολλές φορές θυμίζουν τις κατακόρυφες πέτρες των Δελφών, καθώς στέκονται σε ισορροπία -με τη θέληση των θεών- ανάμεσα στον ουρανό και τους ανθρώπους. Εδώ όμως λείπει το δέος που σου προκαλεί το μυστηριακό τοπίο και ο Απόλλωνας απουσιάζει. Μυριάδες λουλούδια στολίζουν τα παρτέρια και τα πάρκα, όλα ωραία ταχτοποιημένα, ταιριαστά, ενώ στα υψώματα βασιλεύουν τα πεύκα, που απεγνωσμένα επιμένουν να κρατιούνται όρθια βυζαίνοντας τα σπλάχνα της πέτρας. Όπου υπάρχει απλωσιά το τοπίο ηρεμεί, προσφέρει την ελιά και πιο πέρα όταν προσπεράσεις τα υψώματα σε καλωσορίζουν απέραντα λιβάδια λεβάντας. Μικρές πόλεις με μικρά και μεγάλα σπίτια, όλων των ρυθμών, όλων των ηλικιών στέκονται δίπλα δίπλα στις πολυκατοικίες, ταιριαστά,

Έτος Καζαντζάκη. Ένα αφιέρωμα στον μεγάλο Έλληνα συγγραφέα. του 20ου αιώνα από τους αδελφούς Ράιναχ, οι δυο ήταν αρχαιολόγοι ισορροπημένα. Όπου αφήνουν ακανόνιστα κενά τα καταλαμβάνουν κήποι, μικροί οι περισσότεροι. Εκεί βασιλεύει η μπουκαμβίλια, το και ο τρίτος... τραπεζίτης. Με βάση τα σχέδια κάποιας πλούσιας γιασεμί, το νυχτολούλουδο. Ενώ την άνοιξη οι γλυσίνες, περίεργες, κατοικίας του 2ου π.Χ. αιώνα της Δήλου κτίστηκε, στον «Κόλπο δρασκελίζουν τους φράχτες και τα μαβιά τους τσαμπιά ευωδιάζουν. των Μυρμηγκιών» του Μπολιέ σιρ Μέρ, ένα αντίγραφο –με κάθε Μεντόν, Καπ Σεν Μαρτέν προηγούνται του λιλιπούτιου πριγκιπάτου λεπτομέρεια– μιας αρχαίας Ελληνικής κατοικίας. Σε καλωσορίζει ένα του Μονακό με πρωτεύουσα το Μόντε Κάρλο, μετά έρχεται το Καπ αρχαίο ψηφιδωτό αλεξανδρινής προέλευσης με τη λέξη «χαίρε». ντ' Αϊ, το Μπολιέ, η Βιλφράνς, το Σεν Ζαν Καπ’ Φερά, η Νίκαια, η Τις φυσικές ομορφιές της Γαλλικής Ριβιέρας, της Côte d’Azur και Αντίμπ. Αν συνεχίσεις είναι το Ζουάν Λε Πεν, οι Κάνες, η Λα Ναπούλ, το ήπιο κλίμα της, ανακάλυψαν ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα το Σεν Ραφαέλ, η Σεντ Μαξίμ και το ξακουστό Σεν Τροπέ. Τοπωνύμια οι εύποροι Βρετανοί αστοί. Έχοντας πλουτίσει στο νησί τους ή στις συνδεδεμένα με την ομορφιά, την καλοπέραση, με φεστιβάλ κινημααποικίες, βρήκαν σ’αυτά τα μεσογειακά παράλια τον ιδανικό τόπο τογράφου, με το Γκραν Πρι. Ονόματα που φέρνουν στο νου μυθικά διακοπών. Γρήγορα έκαναν την παρουσία τους μονιμότερη και πολλοί θαλαμηγά σκάφη, πολυτελέστατα αιωνόβια ξενοδοχεία, ξακουστά πέρασαν εκεί το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους. καζίνα, κοσμοπολίτικες πλαζ, διάσημα εστιατόρια που κοσμούν τα Ο Άγγλος διηγηματογράφος Σόμερσετ Μομ, που από το 1928 ζηλευτά αστεράκια του οδηγού Μισελέν της γαστρονομίας. έζησε στο Σεν Ζαν Καπ Φερά, όπου πέθανε το 1965, αναφέρεται στην Η Ριβιέρα δεν είναι όμως μόνο ένα περίτεχνο πυροτέχνημα που Côte d’Azur των χρόνων του Μεσοπολέμου σε αρκετές ιστορίες του. επαναλαμβάνεται κάθε βράδυ για τους οικονομικά ισχυρούς, είναι και Με μικρά διαλειμματα, παρέμεινε στην εκεί Βίλα Μορέσκ μέχρι τα ο τόπος όπου με τη χλιδή συνυπάρχει η καθημερινότητα της απλής βαθιά γεράματα. ζωής. Οι λαϊκές υπαίθριες αγορές και η τέχνη σε όλες τις μορφές. Μια Πρέπει όμως να θυμηθούμε ότι οι Έλληνες είχαν προηγηθεί, και κουλτούρα προσιτή σε όλους, συχνά ταπεινή. Η κάθε πόλη, το κάθε ότι πριν από δυόμισι χιλιετίες εποίκησαν την περιοχή. H Αντίπολη χωριό, όσο μικρό και αν είναι, έχει να επιδείξει ένα μουσείο· συχνά ήταν αποικία των Μασσαλιωτών, που και αυτοί είχαν έλθει από τη και περισσότερα μουσεία φιλοξενούν ποικίλες εκθέσεις μεγάλων Φώκαια της Μικράς Ασίας. ζωγράφων, γλυπτών, αρχαιολογικές ή εθνογραφικές συλλογές. Είναι Οδηγήθηκα στην Αντίμπ από την επιθυμία να δω τι απέμεινε από και τα ιστορικά μουσεία, όπως το Ναπολεόντειο Μουσείο στο Ζουάν την αρχαία ελληνική πόλη, αλλά προπαντός να επισκεφθώ τον τόπο Λε Πεν, και μουσεία λαϊκής τέχνης. όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της πολυτάραχης ζωής του ο δικός Σε μικρές παραλιακές πόλεις αλλά και σε οχυρωμένα χωριά της μας μεγάλος δημιουργός, ο Νίκος Καζαντζάκης. ενδοχώρας, όπως στο Σεν Πολ ντε Βανς και Ο Καζαντζάκης έζησε με την Ελένη, τη την Ροκεμπρίν, βρήκαν καταφύγιο ζωγράφοι, δεύτερη γυναίκα του, στην παλιά Αντίμπ, στο γλύπτες, συγγραφείς και ποιητές, μουσικοί, Vieil Antibes, από το 1948 μέχρι το 1957. Τη ηθοποιοί. Ο Υβ Μοντάν πέρασε τα τελευταία χρονιά εκείνη πέθανε στο Φράιμπουργκ της χρόνια της πολυτάραχης ζωής του στο Σεν Πολ Γερμανίας λίγο μετά το ταξίδι επιστροφής από Ντε Βανς. την Κίνα. Ο επισκέπτης των μουσείων έρχεται Κατακαλόκαιρο, έκανε πολλή ζέστη, ο συχνά αντιμέτωπος με έργα του μεγάλου Ήλιος είχε ανέβει ψηλά και ο Ιούλιος μήνας Πικάσο, που αγάπησε τη Ριβέρα και έζησε τελείωνε. Όταν πήρα το δρόμο που ακολουθεί εκεί τα χρόνια που ακολούθησαν τον Δεύτερο τις παλιές οχυρώσεις φύσηξε από τη θάλασσα Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Μουσείο Πικάσο και δρόσισε λιγάκι. Έφθασα στο παλιό κάστρο στην Αντίμπ έχει μια πλουσιότατη συλλογή των Γκριμάλντι, που ορθώνεται επιβλητικό στη έργων ζωγραφικής και κεραμικής του Ισπαθέση της Αρχαίας Ακρόπολης της Αντίπολης, νού πρωτοπόρου καλλιτέχνη. Ανάμεσα τους εκεί όπου στεγάζεται σήμερα το Μουσείο συγκαταλέγεται και "Joie de Vivre", η «Χαρά Πικάσο. Ρώτησα διστακτικά το ξανθό κορίτσι της Ζωής», η «Γκερνίκα». Η «Γκερνίκα» του ταμείου εάν ήξερε το σπίτι όπου έζησε είναι μια καταδίκη του πολέμου, της βίας. Η «ένας Έλληνας συγγραφέας, πριν από πολλά «Χαρά της Ζωής» εμπνευσμένη από ειρηνικές χρόνια». Πορτρέτο του Νίκου Καζαντζάκη από τον Πασελίδες της Ελληνικής μυθολογίας, υμνεί την -Ψάχνετε για το σπίτι του Καζαντζάκη; ντελή Ζωγράφο. Συλλογή Ελλης Αλεξίου (πηγή: ομορφιά της ειρήνης. Αλλά ο Πικάσο έζησε και -Ναι, του Νίκου Καζαντζάκη, απάντησα. Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδ. Αθηνών). δημιούργησε και στο κοντινό Βαλορίς, όπως -Θα ακολουθήσετε τα παλιά οχυρωματικαι στη Νίκαια και στον Κόλπο Ζουάν. Στην Côte d’Azur έζησαν και κά τείχη προτού φθάσετε στον προμαχώνα του Αγίου Ανδρέα -εκεί δημιούργησαν και άλλοι διάσημοι ζωγράφοι, με γνωστότερο τον στεγάζεται το Αρχαιολογικό Μουσείο- μετά θα στρίψετε δεξιά και θα Ανρί Ματίς, που ζωγράφισε το Σεν Τροπέ σε έναν ωραίο πίνακα του πάρετε την οδό Ντι μπα Καστελέ. Ο δρόμος είναι ελαφρά ανηφορικός˙ 1904 και έζησε στη Νίκαια τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Ο Ματίς στο τέρμα του θα βρείτε το σπίτι του Έλληνα συγγραφέα σφράγισε το πέρασμα του από τη Ριβιέρα με την πρωτοποριακή Πανέμορφο το στενό σοκάκι Ντι μπα Καστελέ, γεμάτο λουλούδια εικονογράφηση των τοίχων που παρεκκλησίου των Δομινικανών που σε καλωσορίζουν από παντού. Μικρά ταπεινά σπιτάκια, στο Βανς, το 1951. όπως ταιριάζει στη συνοικία όπου έζησε εκείνος που έγραψε τον Η Βιλεφράνς είναι η πόλη που αγάπησε ο Ζαν Κοκτό. Του θύμιζε «Φτωχούλη του Θεού». Σαν σφιχταγκαλιασμένες φίλες, κληματαριές τα νιάτα του και θέλησε κάτι να της αφήσει εικονογραφώντας τη ενώνουν τις δυο σειρές των σπιτιών και προσφέρουν που και που έναν μικρή εκκλησία του παραλιακού χώρου που αφιέρωσε στους εκεί καλοδεχούμενο ίσκιο. Από εδώ σκέφθηκα, περνούσε ο Καζαντζάκης ψαράδες. Μπαίνοντας στο εκκλησάκι σε καταλαμβάνει ένα αίσθημα για να πάει στη κεντρική πλατεία της πόλης όπου βρίσκεται η αγορά μυστικιστικής γαλήνης, θαυμάζοντας το ασυνήθιστο έργο ενός Μασενά. ασυνήθιστου, πολυτάλαντου δημιουργού. Ανηφορίζω το δρομάκι συγκινημένος και φθάνω στην κορυφή, Δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς τον Λε Κορμπιζιέ, το μεγάλο όπου ανοίγεται μια τοσοδούλα πλατεία. Διαβάζω την πινακίδα που αρχιτέκτονα του 20ου αιώνα. Κι εκείνος έζησε στη Ριβιέρα και κατά λέει στα γαλλικά ότι βρίσκομαι στην Placette Nikos Kazantzakis, ποιητής και συγγραφέας, 1883-1957. την επιθυμία του αναπαύεται στο κοιμητήριο της μικρής οχυρωμένης Κοιτάζω να δω, να μαντέψω ποιο είναι το σπίτι του. Αυτό είναι. πόλης Ροκεμπρίν. Αλλά πώς να τον ξεχάσεις όταν προσπερνάς τη Δεν μου μένει αμφιβολία, είναι τούτο το γωνιακό που υψώνεται και Νίκαια για να πας στη Αντίμπ συναντάς το τεράστιο συγκρότημα από τα μικρά παράθυρα του αγναντεύει το πέλαγος. Κατεβαίνω τα κατοικιών που δεσπόζει στον κόλπο της Μπε Ντε Ανζ. Με το έργο λίγα σκαλάκια εκεί όπου το σπιτάκι κάνει γωνία, και αποφασίζω να αυτό, κολοσσιαίων διαστάσεων, ο Λε Κορμπιζιέ κάνει ακόμα αισθητή ξαποστάσω για λίγο, να κάτσω πάνω σ’ένα μαρμάρινο πάγκο φτιαγμένο την παρουσία του στη Ριβιέρα. από αρχαίες πληγωμένες πέτρες. Ψηλά, στερεά εντοιχισμένη στο Αλλά δεν λείπει και η καλή μουσική. Κάθε βράδυ και όλο το βράχο μια κατάλευκη μαρμάρινη πλάκα πληροφορεί το διαβάτη ότι: χρόνο έχεις να επιλέξεις ανάμεσα σε ποικίλες μουσικές εκδηλώσεις. Κλασική μουσική το χειμώνα, σύγχρονη, ελαφριά το καλοκαίρι. Ένα άλλο σημείο που θα έπρεπε να το έχουν επισκεφτεί όσοι Εδώ ο Νίκος Καζαντζάκης 1883-1957 Έλληνες ταξιδεύουν στην Νότια Γαλλία είναι η Βίλλα Κέρυλος. σταμάτησε για να τελειώσει το έργο του. Πρόκειται για μια «αρχαία» Ελληνική έπαυλη που κτίστηκε στης αρχές Η Αντίμπ που επέλεξε ήταν επίσης Ελλάδα. Περιπλους 41

Έτος Καζαντζάκη. Ένα αφιέρωμα στον μεγάλο Έλληνα συγγραφέα. Ακολουθεί χαραγμένο με μικρότερα γράμματα, ότι διαβάζουμε στον τάφο του που δεσπόζει στο Ηράκλειο, εκεί πάνω στον προμαχώνα Μαρτινέγκο:

«Δεν φοβάμαι τίποτα Δεν ελπίζω τίποτα Είμαι λέφτερος» Ο Καζαντζάκης είχε ζήσει κατά τα προπολεμικά χρόνια στο Παρίσι και στο Βερολίνο, είχε επίσης ταξίδεψε σε πάρα πολλές χώρες της Ευρώπης, Ισπανία, Αγγλία, Ιταλία. Τα γαλλικά και τα ιταλικά τα είχε μάθει στο γαλλικό σχολείο των Frères της Νάξου. Εκεί είχε καταφύγει το 1897 η οικογένεια Καζαντζάκη κατά τον τελευταίο ξεσηκωμό της Κρήτης. Στην Αντίμπ φθάνει το 1948, τη στιγμή που στην Ελλάδα πλησιάζει το τέλος του εμφύλιου σπαραγμού. Στον αλεξανδρινό δημοσιογράφο Μανόλη Γιαλουράκη, Κρητικό στην καταγωγή, που έρχεται το 1954 να του πάρει συνέντευξη στην ήσυχη αυτή πόλη της Κυανής Ακτής, ο Καζαντζάκης λέει: -Σαν την Ελλάδα είναι η Αντίμπ. Μια Ελλάδα ειρηνική. Στο τότε μικρό χωριουδάκι της παλιάς Αντίπολης, που με τις οχυρώσεις και την ανοιχτή θέα προς τη θάλασσα του θύμιζε το Ηράκλειο, θα γράψει το 1948 το θεατρικό «Σόδομα και Γόμορρα» και την πρώτη γραφή του «Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται». Την επόμενη χρόνια γράφει τους «Αδερφοφάδες» και δυο θεατρικά έργα « Θησέας» και «Χριστόφορος Κολόμβος». Το Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου αρχίζει ένα από τα κορυφαία μυθιστορήματα του, τον «Καπετάν Μιχάλη». Το τελειώνει το καλοκαίρι του 1950 και έπειτα από ένα ταξίδι στην Ισπανία ξεκινάει τον «Τελευταίο Πειρασμό». Το έργο αυτό το τελειώνει στη Φλωρεντία. Τα χρόνια στην Αντίμπ είναι χρόνια δημιουργικά· ο Καζαντζάκης έχει πλέον τύχει της διεθνούς αναγνώρισης. Τον Απρίλιο του 1956 τελειώνει την πρώτη γραφή της «Αναφοράς στον Γκρέκο» και στην Αντίμπ πάλι το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς αρχίζει να το ξαναδουλεύει. Τον Οκτώβριο του 1957 ο μεγάλος μας συγγραφέας θα αφήσει την Αντίπολη για ένα μεγάλο ταξίδι στην Ασία. Είχε προηγηθεί η παρουσία του στο φεστιβάλ των Κανών όπου χειροκροτήθηκε η μεταφορά του μυθιστορήματος «ο Χριστός Ξανασταυρώνεται» του Ζυλ Ντασσέν.

Είναι προσκεκλημένος από την κινέζικη κυβέρνηση, αλλά για να συνεχίσει το ταξίδι του στην Ιαπωνία πρέπει να εμβολιαστεί. Το εμβόλιο του γίνεται στην Καντόνα του δημιουργεί οίδημα που εξελίσσεται σε γάγγραινα. Επιστρέφοντας στην Ευρώπη θα πεθάνει στη Γερμανία από τις επιπλοκές που επιφέρει η ασιατική γρίπη στον κουρασμένο του οργανισμό. Η Ελλάδα είχε βαθιά πληγώσει τον άνθρωπο που ξεχείλιζε από αγάπη για την πατρίδα του και τους συνανθρώπους του. Την Ελλάδα και την ιδιαίτερη του πατρίδα την Κρήτη την πήρε μαζί του μέσα στην καρδιά, όταν εγκαταστάθηκε στην Αντίμπ, και στην ησυχία αυτού του φιλόξενου, ειρηνικού τόπου το θεριό ημέρεψε. Πέρασαν εξήντα χρόνια από τότε που ο μεγάλος ποιητής και πεζογράφος περπάτησε για τελευταία φορά στην ήσυχη Αντίμπ. Όσοι όμως ζουν σήμερα στη γειτονιά του Μπα Καστελέ ξέρουν ότι στην πόλη τους σταμάτησε ένας σπουδαίος Έλληνας δημιουργός και εκεί ολοκλήρωσε το τεράστιο έργο του.

Πάνω: Ο τάφος του Καζαντζάκη στον προμαχώνα του Μαρτινέγκο.

Αριστερά: Η οδός “Bas Castelet” που οδηγεί στο σπίτι του Καζαντζάκη. Δεξιά:Το γωνιακό ταπεινό σπίτι που έμενε ο συγγραφέας. 42 Περιπλους

Του Φρίξου Δήμου

Τον 18ο αιώνα, όταν ξανάρχισε η αναγέννηση της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας, η ναυτική γλώσσα που επικρατούσε στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν η λεγομένη “λίγκουα φράνκα”. Ένα κράμα δηλαδή από βενετσιάνικους και ισπανικούς όρους με αρκετά αραβικά και λίγα δαλματικά και τουρκικά στοιχεία. Στα τετρακόσια ζοφερά χρόνια της οθωμανικής σκλαβιάς χάθηκε η ελληνική ναυτική ορολογία που είχε πλουτίσει τη λατινική και μέσω του Βυζαντίου και τη βενετσιάνικη, που σαν αντιδάνειο μας κληρονόμησε αυτόν το γλωσσικό αχταρμά. Με την αναδιοργάνωση στο μεταξύ του πο-

λεμικού μας Ναυτικού ανέκυψε και το πρόβλημα, όπως ήταν επόμενο, της ναυτικής ορολογίας. Έτσι με αφορμή την υποβολή ενός εγγράφου του διοικητή του Ναυστάθμου, τον Σεπτέμβριο του 1840, προς το Υπουργείο των Ναυτικών που ανέφερε: “...τα πλείστα είδη του υλικού υπάρχουν γεγραμμένα εις τα βιβλία μας με ιταλικάς, τουρκικάς και άλλας ...διεφθαρμένας ονομασίας...” αναγκάστηκε ο Υπουργός Αθανάσιος Μιαούλης, γιός του ενδόξου Ναυάρχου της Επανάστασης, να λάβει αποφάσεις για τη θεραπεία της ... “διεφθαρμένης” αυτής γλώσσας που μιλάγανε οι ναυτικοί κατά την Επανάσταση! Σύστησε

Χριστόφορος Κιλαδίτης, το μπάρκο “Ποσειδών”. Βροντάδος Χίου, 12 Ιουλίου 1876. Υδατογραφία, 38 x 53 εκ. Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

λοιπόν, την 19ην Ιουνίου 1856 μία επιτροπή, από τους Πλωτάρχες Λεωνίδα Παλάσκα και Αλέξανδρο Κουμελά καθώς και από τον καθηγητή Πανεπιστημίου και σοφό ελληνιστή Φίλιππο Ιωάννου με σκοπό την σύνταξη του επισήμου Ναυτικού Ονοματολογίου. Το κακό όμως με αυτή την επιτροπή ήταν πως ο καθηγητής γνώριζε τη ναυτική ορολογία μόνο από τα ομηρικά έργα και οι δύο λαμπροί και μορφωμένοι αξιωματικοί είχαν σπουδάσει και εργαστεί στο εξωτερικό. Ο πρώτος στη Γαλλία και ο δεύτερος στη Γερμανία και Αγγλία, με ελάχιστη επομένως εμπειρία της ελληνικής ναυτικής ζωής, αφού καταταχθή-

κανε με τον βαθμό του Υποπλοιάρχου μόλις το 1845! Η πρώτη έκδοση του Ναυτικού Ονομνατολογίου έγινε το 1858 και σε 72 σελίδες περιείχε 1882 όρους στους οποίους περιλαμβάνονταν και 171 “κελεύσματα” στα αρχαία όμως ελληνικά! Στην κατάταξη ήταν πρώτος ο επίσημος όρος, έπειτα ο γαλλικός, μετά ο κοινοβαρβαρικός και τελευταίος ο αγγλικός. Τα πληρώματα όμως, αλβανόφωνοι οι περισσότεροι, δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν και να αποστηθίσουν αυτό το νέο Ονοματολόγιο, π.χ. τον “ανέκτη”, ένα από τα σχοινιά της εξαρτίας τον ονόμαζαν «ανέστη», τον “στηθιούχον” ένα άλλο σχοινί των τετράγωνων πανιών “στηθούχον”, τον “πτυχιούχον” ναύτη “πετυχιούχο” τον “οικακιστήν”, “τσαπιστή” ,τον “έκφορον” “έμφορα” και τον “Ύπαρχο”... “Έπαρχο”! Την ίδια επίσης κακή τύχη είχε και ο «κέλης», η ελαφρά και ταχεία βάρκα του κυβερνήτη, που μετονομάσθηκε σε …. «γκέλη»! Από τις υπηρεσίες τώρα και κυρίως από τους γραμματικούς στον οίστρο του λογιοτατισμού

αγγίζανε πολλές φορές την υπερβολή, όπως ο αξιωματικός φυλακής ενός πολεμικού που παραπλέοντας το ΓαΪδουρονήσι σημείωσε στο ημερολόγιο καταστρώματος: “ Παράλλαξις Ονονήσου”. Χαρακτηριστική επίσης είναι η ιστορία με τον Μιαούλη που είπε στο γραμματικό του να ζητήσει πίστωση από την κυβέρνηση για να προμηθευτούν μία γούμενα και αυτός έγραψε: “Παρακαλούμε να εγκριθεί πίστωσις προς αγοράν καμίλου” και ο Μιαούλης του είπε: “Όχι γκαμήλα παιδί μου σκοινί χοντρό, γούμενα,γράψε! Κι ένα τελευταίο από τις ημέρες μας : Όταν ένας πρωτόμπαρκος πτυχιούχος (1953) της Σχολής Έμπορικής Ναυτιλίας της Ύδρας, που είχε διδαχθεί από τον υποπλοίαρχο λιμενικού Ζήνωνα Σδούγκο το μάθημα του Ναυτικού Ονοματολογίου στην πρώτη τάξη, ζήτησε από ένα ναύτη: “ Να παρεάσει την αναβάθρα από το περιτόναιο” να λασκάρει δηλαδή την ανεμόσκαλα από την κουπαστή, το γέλιο, πήγε σύννεφο! Κι έφθασε ο καιρός να γίνει η δοκιμή του Ναυτικού Ονοματολογίου στην πράξη στον Ατμοδρόμωνα “Αμαλία” (κατά τον Ακαδημαϊκό και Ναύαρχο Στυλ. Λυκούδη στον Δρόμωνα “Λουδοβίκος”). Τo “Αμαλία” θεωρείτο το καμάρι του πολεμικού μας στόλου και ήταν ξύλινο με εξαρτία και ιστιοφορία Δρόμωνα και με έλικα που κινείτο με ατμομηχανή. Είχε άριστο επιτελείο με Κυβερνήτη τον κύριο συντάκτη του Ναυτικού Ονοματολογίου Λεωνίδα Παλάσκα, Ύπαρχο τον σπουδαίο Υδραίο ναυτικό Βητσακτσή και Ναύκληρο τον θαλασσόλυκο Ποριώτη Αρχικελευστή αρμενιστή Γεώργιο Πίπα. Κυκλοφορούσε μάλιστα στα υποφράγματα και το παρακάτω τετράστιχο : Καπετάνιος ο Μπαλάσκας / Ύπαρχος ο Μπατσακτσής / Κι ο κυρ-Γιώργης ο βίραλάσκας/ Εταιριάξανε κι οι τρείς. Να σημειωθεί πως σύμφωνα με τον Ναύαρχο Αλέξανδρο Σακελλαρίου, στο βιβλίο του “ Ένας Ναύαρχος θυμάται” , από την ανεξαρτησία μας μέχρι σήμερα δύο κορυφαίοι αξιωματικοί πέρασαν από το Πολεμικό Ναυτικό. Ο Πλοίαρχος Λεωνίδας Παλάσκας κατά τον 19ον αιώνα και ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης τον 20ον ! Κατά τον πλουν του “Αμαλία” “πάσιν ιστίοις” στον Σαρωνικό εκτελώντας διαφόρους ελιγμούς ο Παλάσκας αποφάσισε να συνεχίσει εφαρμόζοντας το νέο Ναυτικό Ονοματολόγιο. Έδωσε λοιπόν το πρώτο “κέλευσμα” “ Έτοιμοι πρός αναστροφήν” που σήμαινε πως το πλήρωμα έπρεπε να καταλάβει τις θέσεις που είχε διαιρεθεί για την εκτέλεση του χειρισμού της αναστροφής. Σε λίγο ακολούθησε και το δεύτερο παράγγελμα το “άγε δη” που διέταξε την εκτέλεση των προβλεπόμενων χειρισμών για την επίτευξη της αναστροφής και για να τους βοηθήσει συνέχισε με τις επεξηγήσεις του “άγε δη” με τα παραγγέλματα: “ Αρτέμονας έα ” , “ Κάτω τον οίακα” και “Την κέρκον αντίλαβε” ... Αλλά αυτά τα παραγγέλματα θα ήσαν κατανοητά π.χ. στους ... αργοναύτες αν φυσικά το “Αργώ” είχε εξαρτισμό και ιστιοφορία Δρόμωνα. Για το πλήρωμα όμως του

ατμοδρόμωνα με τους αλβανόφωνους, που δεν είχαν κατορθώσει ακόμη να μάθουν τους νέους όρους του Ονοματολογίου και κυρίως τα .... κελεύσματα του, ήσαν όλα ακαταλαβίστικα ... Έτσι μένανε άπραγοι και κουνώντας με απορία το κεφάλι τους σιγοψιθυρίζανε: “Τσε θοτ ρε” (Τι λέει ρε). Ο Ύπαρχος κι όχι Έπαρχος τότε ευρισκόμενος στο καμπούνι και επιθυμώντας την ταχεία εκτέλεση της εντολής του κυβερνήτη, ώστε να συνεχίσει το καράβι την πορεία του, απευθύνθηκε στη γέφυρα λέγοντας: “ Σύγχυσις γλωσσών και ιδεών, κύριε κυβερνήτα,...Ερμηνεύω ουν αυτοίς αλβανιστί! “Και επανέλαβε τα παραγγέλματα στην προ Ναυτικού Ονοματολογίου γλώσσα αυτή που θα χρησιμοποιούσε και σήμερα: “Όρτσα λα μπάντα” και επεξηγηματικά στη συνέχεια: “Λάσκα το φλόκο”, “Τιμόνι δεξιά” ή “αριστερά” (ανάλογα ώστε να στρέψει το καράβι στη σοφράνο πλευρά) και “ Φέρμα τη σκότα της ράντας”. Κι ενώ το “Αμαλία” ορτσάροντας δέχτηκε τον άνεμο από την αντίθετη πλευρά η ναυτική ορολογία εξακολουθεί ακόμη να στροβιλίζεται στον κυκλώνα της πολυγλωσσίας! Εκτός από τους όρους τώρα του Ναυτικού Ονοματολογίου (επίσημους και κοινοβαρβαρικούς) εξακολουθούν και σήμερα να εισβάλλουν και οι αγγλικοί σε τρείς μορφές: α) Με πρόχειρη “ελληνοποίηση” όπως π.χ. ο όρος “μαγαζί” (του ξυλουργού, λοστρόμου) από το “ MAGAZINE” (πυριτιδαποθήκη) των λίμπερτυ και των άλλων εξοπλισμένων πλοίων κατά τον τελευταίο πόλεμο. Ακολουθούν ενδεικτικά και άλλοι παρόμοιοι όροι: διάδρομος, αλουές, ALLEY-WAY / μετζανί, μπίμι, BEAM / αντλιωρός, μπόμαν, PUMPMAN / πορεία, ρότα , ROUTE / προμηθευτής, σιψάντης, SHIPHANDLER / πράκτορας, ατζέντης, AGENT / εφόδια, στόρια, STORES/ φρακτή, μπουλμές, BULKHEAD / επάρτης, ρονάρης, RUNNER / δεξαμενή, τάνκι, TANK / εσωτερικές δεξαμενές (ποσίμου), δεμέστιχα, DOMESTICS. Β) Όροι που αν και υπάρχουν αντίστοιχοι ελληνικοί χρησιμοποιούνται συνήθως μόνο οι αγγλικοί: SPECIAL SURVEY, (ειδική επιθεώρηση), SURVEYOR (επιθεωρητής), CANCELLING (ακυρωτικός), OFF HIRE (εκτός ναύλωσης). REDELIVERY (επαναπαράδοση), DEADWEIGHT (νεκρό βάρος), DEEP TANK (αμπάρι και για καύσιμα) και ULLAGE (κενό δεξαμενής). γ) και αγγλικοί όροι που πιθανόν να μήν υπάρχουν αντίστοιχοι ελληνικοί. Άτυχως όμως το σπουδαίο αυτό έργο της σύνταξης του Ναυτικού Ονοματολογίου δεν μπόρεσε να αφομοιωθεί από τους τότε αλλά και τους σημερινούς ναυτικούς. Βλέπετε η γλώσσα είνα ένας ζωντανός οργανισμός και δεν υπακούει σε προσταγές και... βασιλικά διατάγματα. Ευελπιστούμε λοιπόν πως η ναυτική ορολογία της πρώτης ναυτιλιακής δύναμης στην υδρόγειο σύντομα θα βγει από το επικίνδυνο τεταρτημόριο του κυκλώνα και θα ταξιδεύει επιτέλους στις μπουνάτσες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 1. «Περιοδικό Ναυτική Ελλάς» Μαΐου 1938. Πρωτεσιλάου «Αι Απορίαι του Παλάσκα». 2. Αλεξ. Σακελλαρίου «Ένας Ναύαρχος θυμάται». 3. Η.Φ. Κανελλοπούλου «Το Ονοματολόγιον Ιστιοφόρων 1890» (Ανατύπωση 1988). 4. Α.Ι.Τζαμτζής «Ναυτική Γνώση και Παιδεία στη Νεότερη Ελλάδα 16ος-19ος Αιώνας » (2007).

Περιπλους 45

Του Cpt. Δημήτριου Μηνδρινού

Ιστορίες της θάλασσας

ο έτος 1969 νεαρός Πλοίαρχος - ανέλαβα στο λιμάνι της Μασσαλίας - την Πλοιαρχία στο πλοίο Santa Maria,- ένα υπέροχο σύγχρονο πλοίο για την εποχή του, φορτηγοποστάλι της Γαλλικής Εταιρείας MESSAGIERE MARITIME που είχε αγοράσει ένας ‘Ελληνας πλοιοκτήτης και παρέμεινε χρονοναυλωμένο για καιρό στην προαναφερόμενη εταιρεία. Το ταξίδι ξεκίνησε από Μασσαλία με γενικό φορτίο πολλών δεκάδων διαφορετικών εμπορευμάτων και ειδών διατροφής. Αναφέρω μερικά από αυτά, Γαλλικά ποτά, αρώματα, τυριά, ενδύματα μηχανήματα και πολλά άλλα ως και πλάκες χρυσού που ασφαλίστηκαν στο μεγάλο χρηματοκιβώτιο του πλοίου και οκτώ επιβαίνοντες, Γάλλοι επιβάτες. Προορισμός μας τα νησιά στον Ειρηνικό Ωκεανό ΤΑΗΙΤΙ- FIJI - ΝΕW KALEDONIA. Αφού περάσαμε από τον Ατλαντικό στον Ειρηνικό Ωκεανό, μέσω Παναμά, βάλαμε πλώρη για Papeete της Ταϊτής εκεί φθάσαμε μετά από ταξίδι μερικών ημερών και παραμείναμε για πέντε ημέρες. Έτσι, μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω το πανέμορφο αυτό ρομαντικό καταπράσινο νησί και τη ζωή, τόσο την ημέρα όσο και τη νύχτα, με τα πολυτελή ξενοδοχεία του, τις πανέμορφες παραλίες με τα κρυστάλλινα νερά σ’ όλες τις αποχρώσεις του μπλε και του πράσινου. Τους ευγενικούς και χαμογελαστούς κατοίκους που διαφέρουν από τους άλλους Πολυνησίους τόσο στο χαρακτήρα όσο και στη διάπλαση. Είναι πιο μεγαλόσωμοι και με πιο ανοιχτό μελαψό χρώμα. Τραγουδούν δουλεύοντας και χορεύουν τη νύχτα το τοπικό χορό “TAMURE” με τις πανέμορφες τοπικές χορεύτριες, και την συμμετοχή των επισκεπτών. Ο επόμενος προορισμός μας τα νησιά FIJI και συγκεκριμένα το κύριο νησί που λέγεται ΒΙΤΙ ΛΕΒΟΥ με πρωτεύουσα τη ΣΟΥΒΡΑ ένα επίσης παραδεισένιο νησί. Εκεί υπάρχει η πιο ονειρεμένη πλωτή πιτσαρία στον κόσμο και πολλά πλωτά καταλύματα (ιδανικό για γαμήλιο ταξίδι, εάν επιθυμείτε), είναι πραγματικά ένας επίγειος παράδεισος στη ζωή, με φοίνικες, καθαρές άσπρες παραλίες και γαλάζια νερά. Φθάνοντας έξω από το λιμάνι του νησιού ΒΙΤΙ ΛΕΒΟΥ ήλθαν να μας προϋπαντήσουν με λάντζες, ο Πλοηγός και οι τοπικές Λιμενικές Αρχές. Από μια λάντζα είδα έναν άνδρα να κινεί τα χέρια του και να μας καλοσωρίζει φωνάζοντας «Καλώς ήλθες Καπετάνιε.» Όταν πλησίασε κάτω από τη Γέφυρα του πλοίου αυθόρμητα τον ρώτησα - Μήπως είσαι από την Κεφαλονιά; - Ναι Καπετάνιε, από την Κεφαλονιά είμαι και μένω εδώ. Είμαι τροφοδότης πλοίων.

46 Περιπλους

Το γεγονός με εντυπωσίασε, αν και στη συνέχεια της ναυτικής μου ζωής συνάντησα Έλληνες σε πολλά μέρη της Γης ακόμη και στον Ορινόκο Ποταμό στο Puerto Ordaz, στον Αμαζόνιο και σε πολλές χώρες του πλανήτη μας βρήκα Έλληνες. Το Ελληνικό στοιχείο είναι παντού εξαπλω μένο και δημιουργικό... Ο επόμενος προορισμός μας ήταν η Νέα Καλυδώνια, το λιμάνι Noumea, εδώ μείναμε μια εβδομάδα. Γαλλική αποικία με μετανάστες που προέρχονται πολλοί απ’ αυτούς, από πρώην φυλακισμένους μαύρους που τους απέστειλαν στη Νέα Καλυδώνια από τη Γαλλία. Έτσι εξήγησα και το γεγονός που μόλις κατέβηκαν στα αμπάρια του πλοίου άρχισαν το πλιάτσικο, σπάζοντας και ανοίγοντας κιβώτια και ότι εύρισκαν εμπρός τους. Αναγκάστηκα να καλέσω την αστυνομία για να τους συμμορφώσει. Αφού τελείωσε η εκφόρτωση και η φόρτωση ποικίλων οστράκων, κοραλλιών και coconut oil (λάδι καρύδας) στις δεξαμενές του πλοίου, ξεκινήσαμε για το ταξίδι της επιστροφής Νησιά Fiji -Tahiti-Panama -Μασσαλία.

Το απρόοπτο και επικίνδυνο συμβάν

Ήταν αν θυμάμαι καλά οκτώ και μισή απόγευμα, όταν ξεκίνησε μια καταρρακτώδη βροχή. Ταξιδεύαμε από Νέα Καλυδώνια για τα νησιά Φίτζι ακολουθώντας τη πορεία που είχα χαράξει στο χάρτη και αφού επιμελώς είχα ελέγξει και εγώ και ο Αξιωματικός Ναυτιλίας. Ανέβηκα στη Γέφυρα, η ορατότητα λόγω της καταρρακτώδους βροχής, ήταν πολύ περιορισμένη. Έβαλα σε ενέργεια το radar, όταν είχα εικόνα παρατήρησα εμπρός μας επί της πορείας μας ένα όγκο σε απόσταση από την πλώρη μας δύο περίπου μίλια. Προς στιγμή υπέθεσα ότι η βροχή στο σημείο αυτό είναι τόσο κατακλυσμιαία που παρουσιάζεται αυτό το φαινόμενο μια και στη πορεία που είχα χαράξει στο χάρτη δεν υπήρχε κανένα εμπόδιο, αλλά προς αποφυγή παντός άλλου ενδεχομένου σε κλάσμα δευτερολέπτου, έδωσα εντολή στο πηδαλιούχο: - Τιμόνι όλο δεξιά. Το πλοίο με την ταχύτητα που έπλεε, πήρε κλίση και περάσαμε σε πολύ μικρή απόσταση από έναν ΤΕΡΑΣΤΙΟ ΒΡΑΧΟ. Πέρασαν μερικά δευτερόλεπτα και μείναμε όλοι άφωνοι κάνοντας το σταυρό μας. O βράχος αυτός δεν αναφέρετο στον χάρτη. Γνωστοποίησα το στίγμα του σε όλους τους παράκτιους σταθμούς. Ήταν ένα γεγονός τόσο απρόβλεπτο και επικίνδυνο. Αν πέφταμε επάνω στον αχαρτογράφητο αυτό βράχο με την ταχύτητα των 18 μιλίων, το πλοίο Θα βυθιζόταν αύτανδρο. Ήταν ο Αι-Νικόλας στην πλώρη μας και μας φύλαξε.

Από το Κονιάκ στις Βερσαλλίες Ή ο πόλεμος των logistics του Αντιναυάρχου (Ο) ε.α Δ. Μπαλόπουλου Π.Ν.

ιστορία του γνωστού μπράντι ξεκινά από τα μέσα του 16ου αιώνα, όταν Ολλανδοί έμποροι που κυριαρχούσαν στο διεθνές εμπόριο την περίοδο εκείνη, έφεραν στο Κονιάκ της νοτιοδυτικής Γαλλίας τον αποστακτήρα διπλής απόσταξης, στην προσπάθειά τους να βρουν ένα τρόπο να διατηρήσουν ενισχυμένα τα κρασιά που μετέφεραν με τα πλοία τους. Το κατάλληλο έδαφος, οι ιδανικές κλιματολογικές συνθήκες και το μεράκι των παραγωγών της περιοχής, δημιούργησαν τον μύθο του βασιλιά των ποτών. «Το σημαντικότερο πράγμα σχετικά με την παρασκευή του κονιάκ είναι ότι, πάνω απ’ όλα, σε διδάσκει να περιμένεις» έλεγε συχνά ο άνθρωπος που χάρη στην υπομονή και στην επιμονή του, κατάφερνε πάντα να επιτύχει σε ότι και αν καταπιανόταν. Ο άνθρωπος που ο Σαρλ ντε Γκωλ αποκαλούσε στα «Απομνημονεύματά του» «Ο Εμπνευστής», γεννήθηκε στις 9 Νοεμβρίου 1888 στην πόλη του Κονιάκ, γόνος εύπορης οικογένειας παραγωγών και εμπόρων του ομώνυμου μπράντι, υπό την ονομασία J. G. Monnet & Co. Δεν εξελέγη ποτέ σε κομματικό ή διπλωματικό αξίωμα, δεν ακολούθησε ακαδημαϊκή καριέρα, δεν υπήρξε κρατικός λειτουργός. Στάθηκε στη σκιά των μεγαλύτερων ανδρών του 20ου αιώνα, διακριτικός πρωταγωνιστής στις μεγάλες αποφάσεις και στις ιστορικότερες στιγμές του. Ο ίδιος έλεγε «Υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων: αυτοί που θέλουν να είναι κάποιοι και αυτοί που θέλουν να κάνουν κάτι». Επέλεξε το δεύτερο. Ο Jean Monnet, σίγουρα δεν έμαθε να περιμένει και έτσι σε ηλικία 16 ετών διέκοψε το γυμνάσιο και αποφάσισε να ταξιδέψει, εκπροσωπώντας τα συμφέροντα της οικογενειακής επιχείρησης στο εξωτερικό. Ο νεαρός έμπορος δεν φοίτησε ποτέ στο πανεπιστήμιο, αλλά αποκόμισε πολύτιμες εμπειρίες από τα ταξίδια του σε Βρετανία, Σκανδιναβία, Αίγυπτο, Αμερική, Ρωσία, Κίνα και Καναδά και έτσι από το 1904 ως το 1906 βρέθηκε ως έμπορος οινοπνευματωδών στο Λονδίνο, όπου έμαθε να μιλάει άπταιστα την αγγλική και στη συνέχεια δραστηριοποιήθηκε στον Καναδά ως το 1914. Ο Ιούλιος και ο Αύγουστος του 1914 ήταν οι μήνες που γράφτηκε το χρονικό της έναρξης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ένας θανάσιμος πυροβολισμός στον διάδοχο του Αυστριακού θρόνου Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου στο Σεράγεβο και η σύλληψη του εκτελεστή Σερβο-Βόσνιου εθνικιστή Γκαβρίλο Πρίντσιπ, ξετύλιξε το κουβάρι των αντιθέσεων οδηγώντας καταρχάς όλη σχεδόν την Ευρωπαϊκή ήπειρο στο «Μεγάλο Πόλεμο». Η Ευρώπη είχε κατρακυλήσει στην εμπόλεμη σύρραξη μέσα σε ένα κλίμα παράλογου ενθουσιασμού και εθνικής έξαρσης από όλες τις πλευρές. Όλοι νόμιζαν ότι ο πόλεμος που ξεκίναγε θα ήταν μικρής διάρκειας και έτσι οι αποχαιρετισμοί των επιστρατευμένων συνήθως τέλειωναν με την επωδό «Τα Χριστούγεννα θα είμαστε πίσω», καθώς οι διευθετήσεις που το κάθε κράτος ξεχωριστά διεκδικούσε, υπήρχε διάχυτη η αντίληψη ότι θα κανονιζόντουσαν πολύ γρήγορα. Τα δεδομένα όμως είχαν ήδη αλλάξει ερήμην των πρωταγωνιστών . Η ιστορία του πολέμου είχε γυρίσει σελίδα και το νέο κεφάλαιο για τους εξοπλισμούς και την υποστήριξη των εμπόλεμων μόλις είχε αρχίσει να γράφεται. Ο πόλεμος αυτός δεν θα ήταν σίγουρα μια μικρή παρένθεση, ένας στρατιωτικός περίπατος ή μιας μικρής διάρκειας περιπετειούλα. Ήταν ένας πόλεμος που έφερε γρήγορα τις εμπόλεμες δυνάμεις αντιμέτωπες με αντίστοιχα μεγάλες αλλαγές, όπως το πολυβόλο, το αεροπλάνο, λίγο αργότερα το τανκ, τα υποβρύχια και τα δηλητηριώδη αέρια, που άλλαξαν ριζικά τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου. Οι προϋποθέσεις ισχύος είχαν μεταβληθεί και η προπολεμική αλματώδης οικονομική ανάπτυξη, προϊόν του βιομηχανικού οργασμού που είχε προηγηθεί δεν μπορούσε από μόνη της να δώσει την νίκη.

Jean Monnet (1888-1979)

Η νέα πραγματικότητα έγινε αντιληπτή πολύ γρήγορα ,καθώς η πρώτη επέλαση των Γερμανικών δυνάμεων στην Γαλλική ενδοχώρα δέσμευσε τα 2/3 της γαλλικής παραγωγής σε χάλυβα και χυτοσίδηρο ενώ σημαντικές ελλείψεις παρουσιάστηκαν και σε γαιάνθρακα. Στη Γαλλία οι εισροές κεφαλαίων από το εξωτερικό σταμάτησαν ενώ οι τιμές στο εσωτερικό άρχισαν να ανεβαίνουν. Η εξάρτηση της Γαλλίας από τις θαλάσσιες μεταφορές ήταν φανερή και δεν απαιτείτο μεγάλη διορατικότητα για να αντιληφθεί κάποιος ότι το πρόβλημα θα γινόταν ολοένα και περισσότερο έντονο για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις αλλά και παράλληλα εκρηκτικό για την κοινωνική συνοχή του άμαχου πληθυσμού, καθώς η ώρα του δελτίου τροφίμων πλησίαζε. Η Μ. Βρετανία από την άλλη μεριά δεν είχε δεχθεί επίθεση στο έδαφός της και σε κάθε περίπτωση κανείς αυτή την ώρα δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την κυριαρχία της στην θάλασσα. Όλοι όμως ήξεραν ότι η οικονομική κατάσταση θα εμφάνιζε και για αυτήν επιδείνωση. Ο 26χρονος τότε J.Monnet δεν υπηρέτησε στις τάξεις του γαλλικού στρατού καθώς πήρε απαλλαγή για λόγους υγείας αλλά αποφάσισε να προσφέρει τις υπηρεσίες του με όποιο άλλο τρόπο μπορούσε. Ζήτησε ακρόαση από τον Γάλλο πρωθυπουργό Rene Viviani(1863-1925), υποβάλλοντας ένα σχέδιο, με το οποίο τόνιζε ότι για την καλύτερη διαχείριση αυτού του μαζικού πολέμου ήταν επιβεβλημένη η κινητοποίηση όλων των αποθεμάτων των εμπολέμων κρατών, μέσω της δημιουργίας μιας κοινής συμμαχικής (Μ. Βρετανίας και Γαλλίας) επιτροπής πολεμικών μεταφορών και ανεφοδιασμού. Τα επιχειρήματά του ήταν ακλόνητα: Οι εμπορικοί στόλοι των δύο συμμάχων δεν είχαν ακόμη επιταχθεί, ήταν διάχυτος ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο εμπορικών στόλων και όχι η κοινή συμμαχική αντίληψη, οι ναύλοι ανέβαιναν και τελικά οι προτεραιοποιημένες ανάγκες δεν μπορούσαν να ικανοποιηθούν γιατί δεν υπήρχε το αντίστοιχο οργανωτικό σχήμα για να κάνει την σχετική σχεδίαση των πάσης φύσεως πόρων, ήτοι ανθρώπων, εφοδίων, χερσαίων μέσων αλλά και πλοίων. Ο Γάλλος πρωθυπουργός άκουσε με ενδιαφέρον τις προτάσεις του J.Monnet και τον παρότρυνε «Πρέπει να κάνετε μια προσπάθεια με τους Βρετανούς». Θέματα πράγματι καθόλου ηρωικά, όπως ο ανεφοδιασμός και η χωρητικότητα των πλοίων ήλθε η ώρα να παίξουν από το παρασκήνιο ένα πολύ σημαντικό ρόλο για να κερδηθεί ο πόλεμος. Η διαπίστωση ότι η Γερμανία διέθετε ισχυρή βιομηχανική υποδομή και κατ’ επέκταση μεγαλύτερες δυνατότητες υποστήριξης των δυνάμεών της, σε σχέση με την Μ. Βρετανία και την Γαλλία, ήταν η αφετηρία για την ενεργοποίηση των δύο συμμάχων σε μια νέα μορφή συνεργασίας. Οι δύο χώρες έπρεπε να ενώσουν τις οικονομίες τους «σαν να αποΠεριπλους 47

Οι κύριοι συνασπισμοί κρατών όπως δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη τις παραμονές του πολέμου (1914).

τελούσαν ένα έθνος», κάτι που βέβαια μέχρι τη στιγμή εκείνη ακουγόταν ουτοπικό αν αναλογισθεί κανείς τις δεκαετίες έντονου εθνικισμού που είχαν προηγηθεί. Αυτή ήταν η βάση των συζητήσεων που ξεκίνησε ο J.Monnet τον Νοέμβριο του 1914 στο Λονδίνο με τους εκπροσώπους της «Διεθνούς Επιτροπής Ανεφοδιασμού», ενός οργάνου με περιορισμένες μεν αρμοδιότητες, το οποίο όμως μπορούσε να αναδιοργανωθεί και να μετεξελιχθεί για να στηρίξει τη νέα κοινή προσπάθεια. Το προϊόν κλειδί ήταν το σιτάρι, πολύτιμο για την διατροφή όχι μόνο του στρατού αλλά και του άμαχου πληθυσμού. Οι δύο χώρες στην αρχή δρούσαν ξεχωριστά και η κάθε μια προσπαθούσε να καλύψει τις ανάγκες της με αυτόνομες συμφωνίες. Οι παραγωγοί σιταριού στον Καναδά και στην Αργεντινή είχαν πλουτίσει. Η πρώτη κοινή προσπάθεια που συμφωνήθηκε ήταν η Wheat Executive (η Διεύθυνση σίτου). Η εκτελεστική αυτή επιτροπή θα εξασφάλιζε την από κοινού διαχείριση ενός προϊόντος πρώτης ανάγκης. Αποτελείτο από έναν εκπρόσωπο της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας αλλά και της Ιταλίας που μπήκε στον πόλεμο τον Μάιο του 1915. Η συμφωνία προσδιόριζε ότι η Executive θα λειτουργούσε «όσο ήταν δυνατόν σαν εμπορικός οίκος. Θα είχε πλήρη δικαιοδοσία να κάνει αγορές, να απογράφει και να κατανέμει τα δημητριακά, να φροντίζει για τη μεταφορά τους, με σκοπό την αντιμετώπιση των συμμαχικών αναγκών. Για την λήψη των αποφάσεων δεν απαιτείτο ομοφωνία». Ήταν η πρώτη φορά στην Ευρώπη που η έννοια του εθνικού συμφέροντος παραχωρούσε τη θέση της στο κοινό συμφέρον. Η αρχή είχε γίνει αλλά ο δρόμος ήταν ακόμη μακρύς. Το θέμα που βασανιστικά απασχολούσε τους συμμάχους ήταν οι θαλάσσιες μεταφορές καθώς όλες οι μεταφορές υλοποιούντο μέσω του Βρετανικού εμπορικού στόλου. Ο πόλεμος στη θάλασσα ήταν εξίσου σημαντικός λοιπόν με τις χερσαίες επιχειρήσεις. Η πρώτη ναυμαχία δόθηκε στην Ελιγολάνδη στις 28 Αυγούστου 1914, όπου ο αγγλικός στόλος μπήκε στα γερμανικά χωρικά ύδατα και βύθισε πολλά γερμανικά καταδρομικά. Τους επόμενους μήνες τα γερμανικά υποβρύχια είχαν αρκετές επιτυχίες στα βρετανικά ύδατα, επιδεικνύοντας σημαντική δράση ακόμη και στον Ινδικό και στον Ειρηνικό ωκεανό βυθίζοντας εμπορικά και πολεμικά πλοία των συμμάχων της Entente1, γεγονός που ανάγκασε του Βρετανούς από το Νοέμβριο του 1914 να προχωρήσουν σε ναυτικό αποκλεισμό της Γερμανίας, αναγκάζοντας τους Γερμανούς σε αυστηρούς περιορισμούς, όπως η καθιέρωση δελτίου τροφίμων για να αντιμετωπίσουν αυτή την δυσμενή οικομική οικονομική εξέλιξη. Το 1915, ο γερμανικός στόλος, που είχε αποκλειστεί στο λιμάνι του Κιέλου, επιχείρησε να βγει και συγκρούστηκε με τον αγγλικό στο Ντόγκερμπανκ (24 Ιανουαρίου) σε μια ναυμαχία που έληξε με φανερή υπεροχή των Άγγλων. Στις 7 Μαΐου 1915 γερμανικά υποβρύχια βύθισαν το αγγλικό υπερωκεάνιο Λουζιτάνια, που μετέφερε κυρίως Αμε1 Εκ του γαλλικού Entente=Συμφωνία. Η συμμαχία Μεγάλης Βρετανίας και Γαλλίας που έθεσε τέρμα σε οκτώ αιώνες αγγλογαλλικού ανταγωνισμού. Η συμφωνία υπεγράφη το 1904. Το 1907 προσχώρησε και η Ρωσία, ενώ μετά την κήρυξη του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου σταδιακά προσχώρησαν: το Βέλγιο και η Σερβία το 1914, η Ιαπωνία το 1914, η Ιταλία το 1915, η Ρουμανία το 1916 και η Ελλάδα και ΗΠΑ το 1917.

48 Περιπλους

ρικανούς επιβάτες. Το γεγονός αυτό προκάλεσε αγανάκτηση στην κοινή γνώμη των ΗΠΑ, αλλά ο πρόεδρος Ουίλσον περιορίστηκε σε μιαν αυστηρή ανακοίνωση, χωρίς να μετακινηθεί από την ουδετερότητα. Στις 31 Μαΐου 1916, ο γερμανικός στόλος ανοιχτής θάλασσας (Hochseeflotte), κάτω από την αρχηγία του ναυάρχου Scheer, βγήκε από τις βάσεις του με σκοπό να παρασύρει τον Βρετανικό στόλο (Grandfleet) στην ανοικτή θάλασσα και έδωσε τη ναυμαχία της Γιουτλάνδης την μεγαλύτερη ναυτική σύγκρουση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκατοντάδες αναλύσεις γράφτηκαν για το πράγματι αμφίρροπο αποτέλεσμα της ναυμαχίας, η οποία σε τακτικό επίπεδο μπορεί να μην είχε νικητή αλλά στρατηγικά είχε σαν συνέπεια ο Γερμανικός στόλος να κλειστεί στα λιμάνια του για το υπόλοιπο του πολέμου. Οι Γερμανοί στο επόμενο χρονικό διάστημα θα στηριχθούν στον υποβρύχιο πόλεμο που ως κάποιο σημείο ίσως θα έκρινε και την τελική έκβαση του πολέμου. Εν τω μεταξύ έχουν περάσει ήδη δύο χρόνια αδιάκοπων συνομιλιών. Οι Γάλλοι αισθάνονται την πίεση των εφοδιαστικών αδιεξόδων τους να μεγαλώνει συνέχεια και δεν διστάζουν μέσω του J. Monnet και του Etienne Clementee (άνθρωπος κλειδί καθώς σε όλο τον πόλεμο ήταν υπεύθυνος για το εξωτερικό εμπόριο και τον ανεφοδιασμό της Γαλλίας), να προτείνουν οικονομική συνεργασία που θα επεκτεινόταν στο μέλλον και στον εμπορικό και βιομηχανικό τομέα. Ίσως την στιγμή αυτή οι Γάλλοι έβλεπαν να διαμορφώνεται και μια άλλη απειλή, ότι αυτός δηλαδή που σηκώνει στον πόλεμο όλα τα βάρη και τις ευθύνες, ιδιαίτερα στις μεταφορές (όπου το Βρετανικό ναυτικό υλοποιούσε το 48% των Γαλλικών μεταφορών), έβαζε τις βάσεις για μια μόνιμη οικονομική υπεροχή, στην περίοδο της ειρήνης που κάποια στιγμή θα ερχόταν Ποιο ήταν το πρόβλημα και γιατί δεν είχε συμφωνηθεί μετά από δύο χρόνια συνομιλιών η δημιουργία μιας συμμαχικής κοινοπραξίας μεταφορών; Η απάντηση είναι απλή. Οι Βρετανοί δεν ήταν ακόμη έτοιμοι να παραδώσουν έστω και λογιστικά την κυριαρχία στη θάλασσα. Εδώ η κουβέντα δεν γινόταν για μια απλή Διεύθυνση Σίτου ή ζάχαρης, η συζήτηση ακουμπούσε αυτή καθεαυτή την υπόσταση και την αίγλη μιας αυτοκρατορίας. Πως μπορείς να περιορίσεις μια αυτοκρατορία και να της μιλήσεις για ισοτιμία και αναλογικότητα; Σε αυτές τις περιπτώσεις έρχεται η ίδια η ιστορία για να δώσει τη λύση. Η Γερμανία τον Ιανουάριο του 1917 κηρύσσει τον «μέχρις εσχάτων πόλεμο» με τα υποβρύχιά της, τα οποία θα επιτίθενται χωρίς προειδοποίηση σε κάθε πλοίο πολεμικό ή εμπορικό είτε αυτό ανήκει στις δυνάμεις της Entente είτε σε ουδέτερη χώρα. Γνωρίζουν βέβαια ότι μετά από την απόφασή τους αυτή οι Η.Π.Α εξωθούνται να μπουν στον πόλεμο, υπολόγιζαν όμως ότι πριν προλάβουν οι Αμερικανοί να στείλουν στρατεύματα στην Ευρώπη, θα έχουν νικήσει. Το Γερμανικό σχέδιο προέβλεπε ότι αν τα υποβρύχιά τους βύθιζαν 600.000t τον μήνα επί έξι μήνες, η Μ. Βρετανία θα είχε νικηθεί και παραλίγο να το πετύχουν. Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1917 τορπίλισαν πλοία χωρητικότητας 550.000t, τον Απρίλιο 900.000t, τον Μάϊο 574.000t, τον Ιούνιο 665.000t ενώ τον Ιούλιο και τον Αύγουστο οι απώλειες περιορίζονται. Εν τω μεταξύ η κατάσταση στη Γαλλία είναι πλέον οριακή. Ένα μεγάλο μέρος της έχει καταληφθεί από τις Γερμανικές δυνάμεις, οι βιομηχανικές της υποδομές έχουν καταστραφεί και το εργατικό δυναμικό της είναι επιστρατευμένο. Η σιτοπαραγωγή της είναι μειωμένη κατά 60%, η παραγωγή ζυμαρικών κατά 90%, το καλαμπόκι είναι δυσεύρετο και όλα τα δημητριακά είναι επιταγμένα. Το ψωμί μοιράζεται εδώ και καιρό με το δελτίο, ενώ οι ανάγκες για εισαγωγή βενζίνης από το εξωτερικό για υποστήριξη των επιχειρήσεων είναι άμεσες. Τα πράγματα όμως και στη Βρετανία δεν είναι πλέον καθόλου ευχάριστα. Οι συνθήκες γινόντουσαν κάθε μέρα και πιο σκληρές και όλα πια έδειχναν ότι ο πόλεμος θα κρινόταν από το τονάζ, δηλαδή τη δυνατότητα μεταφοράς φορτίου ενός πλοίου εκφρασμένη σε τόνους. Στις 12 Οκτωβρίου 1917 φτάνει πάλι στο Λονδίνο η Γαλλική αντιπροσωπεία υπό τον πρόεδρο του υπουργικού τους συμβουλίου και καταθέτει υπόμνημα που έχει συντάξει ο J. Monnet: «Η κατάσταση ανεφοδιασμού της Γαλλίας είναι τόσο δραματική, που η έκβαση του πολέμου κινδυνεύει. Η Γαλλία ζει ώρα με την ώρα από τις αφίξεις των εφοδίων. Τα αποθέματα στο Παρίσι επαρκούν για μια ημέρα και στον στρατό για τρεις ημέρες. Θα ξεσπάσουν ταραχές».Οι Γάλλοι ζητούν διασυμμαχική διευθέτηση και καταθέτουν αναλυτικές προτάσεις: «1ον Χρειαζόμαστε πρόγραμμα που θα καθορίζει τις απολύτως απαραίτητες ποσότητες τροφίμων για την επιβίωση των συμμάχων που θα εισάγονται κατά προτεραιότητα. 2ον Θα πρέπει να δημιουργηθεί υπεύθυνο όργανο αρμόδιο για την εξασφάλιση αυτών των εισαγωγών, που θα

έχει στη διάθεσή του το απαραίτητο τοννάζ. Η Γαλλία και η Μ. Βρετανία θα συμμετάσχουν στη δημιουργία αυτού του στόλου, με τα μέσα που διαθέτει η κάθε μια. 3ον Θα υπάρξει ισότητα στους περιορισμούς». Οι Βρετανοί ζητούν χρόνο για να μελετήσουν την πρόταση. Στις 29 Οκτωβρίου 1917 οι Γάλλοι επανέρχονται: «Ο πόλεμος έχει φτάσει σε μια κρίσιμη καμπή. Οι ναυτικές μεταφορές παίζουν στην παρούσα ώρα τον σημαντικότερο ρόλο στη διεξαγωγή του πολέμου. Η εξακολούθηση της μεθόδου να εργάζεται ο καθένας για τον ίδιο σκοπό αλλά μεμονωμένα, θα μπορούσε να επιφέρει σοβαρούς κινδύνους στους συμμάχους», επιμένοντας ότι μια συμφωνία για κοινοπραξία τονάζ θα ξεκλειδώσει το πρόβλημα. Ο Βρετανός υπουργός εξωτερικών Μπεϊλφορ ο οποίος προεδρεύει και ο Λόρδος Robert Cecil υπουργός αποκλεισμού, επιτέλους συμφωνούν να καταστρώσουν ένα κοινό πρόγραμμα, υπό την πίεση και των Αμερικανών που συμβουλεύουν ότι «αν μπορέσετε να συμφωνήσετε μεταξύ σας για αυτά που σας χρειάζονται, εμείς θα κάνουμε ό, τι μπορούμε για να σας βοηθήσουμε». Η τελική δήλωση ήταν: «Οι κυβερνήσεις των συμμάχων διαπίστωσαν ότι το υφιστάμενο τονάζ δεν είναι επαρκές για τις ανάγκες των τριών χωρών. Θεωρούν ότι, οι ανάγκες διατροφής είναι το σημαντικότερο θέμα και ότι πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο μεμονωμένων διαπραγματεύσεων.Είναι γνωστές οι ποσότητες των ειδών διατροφής που πρέπει να εισαχθούν, για αυτό όλοι οι σύμμαχοι συμπεριλαμβανομένων και των Η.Π.Α, πρέπει να αναλάβουν από κοινού να προμηθεύσουν το αναγκαίο τονάζ, για την αντιμετώπιση των αναγκών». Ένας μηχανισμός μπήκε σε λειτουργία. Η σύσταση μιας κοινοπραξίας γενικής μορφής ήταν απαραίτητη και η ΑLLIED MARITIME TRANSPORT COUNCIL2 (A.M.T.C) είναι πλέον πραγματικότητα. Οι αρχιτέκτονες αυτού του πρωτοφανούς εγχειρήματος o Jean Monnet και o James Salter3 μπορούν να νοιώθουν επιτέλους ικανοποιημένοι. Μια πανίσχυρη εκτελεστική επιτροπή των μεταφορών, που θα ασκούσε έλεγχο σε όλα τα πλοία συμμάχων αλλά και ουδέτερων κρατών, στα διακριτικά τους, στις κινήσεις τους, στο φορτίο τους, θα συγκέντρωνε όλα τα προγράμματα ανεφοδιασμού και στην αναπροσαρμογή τους, στις υπάρχουσες δυνατότητες μεταφορών και θα τηρούσε στατιστικά στοιχεία για όλες τις δοσοληψίες της, ήταν πλέον γεγονός. Τον Μάρτιο του 1917 Γερμανικά υποβρύχια τορπίλισαν πέντε Αμερικανικά πλοία και στις 6 Απριλίου οι Η.Π.Α μπαίνουν στον πόλεμο. Πρώτη προτεραιότητα της Α.Μ.Τ.C είναι η μεταφορά των Αμερικανικών στρατευμάτων στην Ευρώπη. Τον Μάρτιο του 1918 τα αμερικανικά στρατεύματα στην Ευρώπη ήταν περίπου 400.000 άνδρες ενώ την ημέρα της ανακωχής ξεπερνούσαν τα 2.000.000 μόνο στη Γερμανία. Ένα θαύμα συντελέστηκε λοιπόν στον τομέα των μεταφορών. Τα ναυπηγεία των Η.Π.Α προσέφεραν σημαντική βοήθεια στην άμεση επισκευή και απόδοση πλοίων. Η επίταξη και η επισκευή των Γερμανικών πλοίων που βρίσκονταν σε αμερικανικά λιμάνια και οι διαπραγματεύσεις με ουδέτερες χώρες (Δανία, Σουηδία, Νορβηγία, Ολλανδία, Βραζιλία) αύξησαν το τονάζ των συμμάχων. Μπορεί ακόμη την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1918 οι συρράξεις στα πεδία των μαχών να ήταν σε πολλά μέτωπα αμφίρροπες, από την στιγμή όμως που η ναυτική κοινοπραξία άρχισε να λειτουργεί, οι σύμμαχοι θα νικούσαν. Δεν μπορούσε κάποιος να προβλέψει με ακρίβεια το πότε αλλά θα νικούσαν. Το 1918 ήταν η χρονιά που είχαν αρχίσει να γράφονται οι τίτλοι τέλους. Το καλοκαίρι ήταν πράγματι μαρτυρικό, καθώς μέσα στη φρίκη του πολέμου έκανε την εμφάνισή της και η φονική ισπανική γρίπη, που αποδεκάτισε τους ήδη εξασθενημένους Ευρωπαίους. Ταραχές άρχισαν να ξεσπούν σε πολλές πόλεις της Γερμανίας αλλά και λιποταξίες. Η Γερμανία ήταν φανερό ότι δεν μπορούσε να συνεχίσει πλέον, ανέστειλε την τελική της επίθεση και στη συνέχεια οδηγήθηκε στην 2 Τα μέλη της A.M.T.C : Για την Μ. Βρετανία ο Robert Cecil (βραβείο Νόμπελ ειρήνης το 1937) και Sir Josheph Maclay. Για την Γαλλία ο Etienne Clementee και ο Louis Loucheur, για την Ιταλία ο Giovanni Villa και ο Silvio Gresp ενώ για τις Η.Π.Α ο Raymond B. Stevens και ο G. Rublee. 3 James Salter (1881-1975): Βρετανός πολιτικός και ακαδημαϊκός.

αποδοχή της ήττας της. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έληξε το ίδιο απότομα όπως είχε ξεκινήσει. Τα όνειρα πολλών είχαν αποδειχθεί χίμαιρες. Το μεσημέρι της 11ης Νοεμβρίου 1918μέσα σε ένα βαγόνι αμαξοστοιχίας υπογράφεται και στη συνέχεια ανακοινώνεται η ανακωχή. Ο «Εμπνευστής» των διασυμμαχικών logistics του «Μεγάλου» Πολέμου ίσως και ο ίδιος δεν είχε αντιληφθεί το μέγεθος του εγχειρήματος που είχε υλοποιήσει, ούτε βέβαια ότι μέσα στη δίνη του πολέμου έβαζε τις βάσεις για την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το τέλος του πολέμου, το 1919, βρίσκει τον 31χρονο Γάλλο στη Γενεύη, στη θέση του αναπληρωτή Γενικού Γραμματέα της νεοσυσταθείσας τότε Κοινωνίας των Εθνών. Η ιστορία για τον J.Monnet όχι μόνο δεν σταματά εδώ αλλά μάλλον τώρα αρχίζει και φθάνει μέχρι το 1951 με την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) - της οποίας υπήρξε ο πρώτος πρόεδρος- σκοπός της οποίας ήταν η διαχείριση της αγοράς των κυριότερων πρώτων υλών της πολεμικής βιομηχανίας,του άνθρακα και του χάλυβα, μεταξύ των παραδοσιακών εχθρών Γαλλίας και Γερμανίας στην οποία αργότερα προσχώρησαν η Ιταλία και οι χώρες της Benelux. Η Ευρώπη του 19ου αιώνα βγήκε κατεστραμμένη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ήπειρος που δάνειζε ολόκληρο τον κόσμο, ήταν χρεωμένη τώρα στις ΗΠΑ και κράτη της αποτιμούσαν τις ζημιές στις κλονισμένες οικονπομίες τους. Οι υλικές καταστροφές επηρέασαν ουσιαστικά την παραγωγή, η οποία μειώθηκε σχεδόν στο μισό, σε σχέση με την προπολεμική περίοδο, με αποτέλεσμα να ευνοηθούν νέες έξω - ευρωπαϊκές δυνάμεις όπως η Ιαπωνία και, κυρίως, οι ΗΠΑ. Η οικονομική ευημερία του α’ τέταρτου του εικοστού αιώνα έγινε πια παρελθόν και την belle époque την παρέσυρε οριστικά το ρεύμα της ιστορίας. Ο δρόμος για την οικονομική κρίση είχε μόλις ανοίξει. Αντί επιλόγου Στις 28 Ιουνίου του 1919 υπογράφεται η συνθήκη των Βερσαλλιών. Κάποιοι πανηγυρίζουν, κάποιοι άλλοι που μπορούν να προβλέψουν την συνέχεια ανησυχούν.

Πηγές Eric Hobsbawn: «Η εποχή των άκρων, ο σύντομος 20ος αιώνας 1914-1991», εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1994. • Jean Monnet: «Απομνημονεύματα»,

εκδόσεις Ροές, Αθήνα 1988. • Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος-Winston Churchill, εκδόσεις ‘’ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ’’, σύνοψη της εξάτομης ιστορίας του Β΄Π.Π, Στοιχεία από το κεφάλαιο 1:’’Οι απερισκεψίες των νικητών’’. • Geert Mak: «Στην Ευρώπη, ταξίδια στον 20ο αιώνα», εκδόσεις Μεταίχμιο, μετάφραση Ινώ Βαν Νταϊκ-Μπαλτά. • Εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, Ε ΙΣΤΟΡΙΚΑ: «Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος». • Historical Atlas, έκδοση 1996, Anders Rohr, J.W. Cappelens Forlag, Oslo • Οι φωτογραφίες προέρχονται από το διαδίκτυο.

Περιπλους 49

Αφιέρωμα στο 1940 Η Πατριωτική Δράση του Βορειοηπειρώτη Αξιωματικού του Ναυτικού

Πύρρου Σπυρομήλιου Του Αντιναυάρχου Δρα Στυλιανού Χαρ. Πολίτη

1940!

Μετά το βροντερό ΟΧΙ ο Στρατός μας προελαύνει ηρωικά σκορπώντας τη λευτεριά στη Βόρειο Ήπειρο. Το Ναυτικό μας περιπολεί στην Αδριατική και εμποδίζει τον από θάλασσα ανεφοδιασμό των Ιταλικών Στρατευμάτων. Οι καταιγιστικοί ναυτικοί βομβαρδισμοί των Πλοίων μας υποστηρίζουν τις παράκτιες επιχειρήσεις του Στρατού Ξηράς στο πλαίσιο της διακλαδικότητας. Η Αεροπορία μας σχίζοντας τους αιθέρες κατατροπώνει την κατά πολύ υπέρτερη σε αριθμό και υλικό εχθρική αεροπορία. Στις 6 Δεκεμβρίου, στη γιορτή του Αγίου Νικολάου, απελευθερώνονται οι Άγιοι Σαράντα. Οι Ένοπλες Δυνάμεις μας απέκτησαν τώρα ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Οι δύο ακτές του Στενού της Κερκύρας είναι κάτω από τον πλήρη έλεγχο τους. Τα ναρκαλιευτικά μας αμέσως άρχισαν να καθαρίζουν από τις νάρκες το στενό για να εξασφαλίσουν ένα ασφαλή δίαυλο από και προς τους Αγίους Σαράντα, που τώρα πια θα μπορούσε να είναι ο λιμένας ανεφοδιασμού των μαχόμενων στρατευμάτων μας στη Βόρειο Ήπειρο, αντί για το λιμένα Πρεβέζης που ήταν αρκετά μακριά από το μέτωπο. Η Ναυτική Διοίκηση Βορείου Ηπείρου είχε αναλάβει σημαντικό ρόλο. Εκεί υπηρετούσε και ένας δραστήριος Ανθυποπλοίαρχος, ο Πύρρος Σπυρομήλιος. Είχε γεννηθεί ανήμερα του Αγίου Στυλιανού στις 26 Νοεμβρίου του 1913 στη Χειμάρρα της Βορείου Ηπείρου, αλλά μεγάλωσε στη Κέρκυρα όπου κατέφυγε κυνηγημένος. Πατέρας του ήταν ο Στρατηγός Νικόλαος Σπυρομήλιος, ο θρυλικός Καπετάν Μπούας του Μακεδονικού Αγώνα. Γόνος της ηρωικής οικογένειας των Σπυρομήλιων, εισήλθε στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων στις 13 Σεπτεμβρίου του 1929 για να αποφοιτήσει τέσσερα χρόνια αργότερα στις 30 Σεπτεμβρίου 1933 σαν μάχιμος Σημαιοφόρος. Η γνωστή από την Ιστορία οικογένεια του καταγόταν από τη Χειμάρρα, που βρίσκεται στην περιοχή που αργότερα ονομάσαμε «Βόρειο Ήπειρο», λόγω της διαμορφώσεως των συνόρων. Πρόγονος του ήταν ο Σπύρος-Μήλιος αγωνιστής του 1821. Είχε γεννηθεί το 1800 στη Χειμάρα όπου σώζεται ακόμα και σήμερα το αρχοντικό του. Ο πατέρας του ονομαζόταν Μίλιος δηλαδή Μιχάλης. Μητέρα του ήταν η Μαρία, κόρη του Ανδρέα Βάρφη που ήταν Αξιωματικός στο Στρατό του Βασιλείου της Νεαπόλεως. Δέκα μόνο χρονών πήγε στη Στρατιωτική Σχολή της Νεαπόλεως για να σπουδάσει δίπλα στον άλλο παππού του το Γιάννη Σπύρο. Η οικογένεια του Γιάννη Σπύρου ήταν επίσης ηπειρώτικη στρατιωτική που υπηρετούσε το Βασίλειο της Νεαπολέως παρέχοντας σ’ αυτό εκλεκτούς ηγήτορες από την εποχή του Γεώργιου Καστριώτη του γνωστού Σκερδέμπεη. Ο ίδιος είχε το βαθμό του Συνταγματάρχη και ήταν Διοικητής της Μακεδονικής Ταξιαρχίας

50 Περιπλους

Αφιέρωμα στο 1940 Πύρρος Σπυρομήλιος

(Brigata Macedone), μιας επίλεκτης μονάδας της που αποτελείτο από Έλληνες. Ο μικρός Σπυρομήλιος σπούδασε με ζήλο τη στρατιωτική τέχνη. Παράλληλα σπούδασε εκεί τη λατινική και τη γαλλική γλώσσα. Το 1819 περί το τέλος των σπουδών του, επέστρεψε στην Ήπειρο για να συντάξει εγχειρίδιο στρατιωτικής γεωγραφίας σαν πτυχιακή εργασία. Αμέσως άρχισε με σχολαστικότητα και επιμέλεια το έργο του, ταξιδεύοντας για συλλογή στοιχείων. Οι κινήσεις αυτές όμως του νεαρού σπουδαστή της ξένης στρατιωτικής σχολής κίνησαν τις υποψίες του Αλη Πασά που τον συνέλαβε. Έτσι αναγκάσθηκε να ζήσει σαν αιχμάλωτος. Τότε πήρε και το όνομα Σπυρομήλιος ακολουθώντας την αρβανίτικη συνήθεια του συνδυασμού των δύο ονομάτων, πατέρα και υιού. Όταν δολοφονήθηκε ο Τουρκαλβανός Τύραννος της Ηπείρου και άλλαξε η κατάσταση στην περιοχή πολλοί Ηπειρώτες κατάφεραν να διαφύγουν σπεύδοντας να βοηθήσουν στον μεγάλο ξεσηκωμό του Έθνους μας. Ανάμεσα τους και ο Μιχαήλ Σπυρομήλιος με τα δύο αδέλφια του Ζάχο και Νικόλαο. Ο τελευταίος σκοτώθηκε στην πολιορκία του Ναυπλίου. Πολέμησε στο Μεσολόγγι και έλαβε μέρος σε πολλές μάχες στην ανατολική Στερεά σαν συμπολεμιστής του Γεωργίου Καραϊσκάκη και του Δημητρίου Υψηλάντη. Μετά την απελευθέρωση το 1848 Στρατηγός πλέον, διορίστηκε Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Στρατιωτικών, και το 1850 έγινε Υπουργός των Στρατιωτικών. Είχε διατελέσει επίσης Υπασπιστής του Βασιλιά Όθωνα και του Βασιλιά Γεωργίου του Α’. Υπήρξε μέλος του Συμβουλίου Επικρατείας καθώς και Πρόεδρος της Βουλής. Παράλληλα ασχολήθηκε με τη συγγραφή πολλών βιβλίων στρατιωτικού και ιστορικού ενδιαφέροντος. Το 1840 ήταν αυτός ο πρώτος Έλληνας που ανέλαβε μόνιμα Διοικητής της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, αμέσως μετά τον Σάξωνα Συνταγματάρχη Βαρώνο Εδουάρδο Ράϊνεκ. Η προσφορά της οικογενείας στο Έθνος δεν περιορίσθηκε σ’ αυτόν, ούτε στον καπετάν Μπούα. Μεγάλη ήταν και η συμβολή της στο Βορειοηπειρωτικό Αγώνα, με τον Ταγματάρχη της Χωροφυλακής Σπήλιο Σπυρομήλιο. Ο ηρωικός αυτός Αξιωματικός στις 5 Οκτωβρίου 1912, επικεφαλής δύο χιλιάδων εθελοντών, εισήλθε θριαμβευτικά σαν ελευθερωτής στη Χειμάρα, αφού έδιωξε τους Τούρκους από τη γύρω περιοχή. Αυτή ήταν η πρώτη απελευθέρωση της. Η ενσωμάτωση όμως, όχι μόνο της Χειμάρρας, αλλά ολόκληρης της Βορείου Ηπείρου στη Μητέρα Ελλάδα συναντούσε τρομακτικά εμπόδια από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Γι’ αυτό στις 9 Φεβρουαρίου του 1914, η Πανηπειρωτική Συνέλευση στο Αργυρόκαστρο εξέλεξε μια Επιτροπή για την ηγεσία ενός Αυτονομιστικού Αγώνα. Αμέσως άρχισαν να οργανώνονται ένοπλα τμήματα Βορειοηπειρωτών που ονομάσθηκαν "Ιεροί Λόχοι". Τότε και ο Σπήλιος Σπυρομήλιος σαν

την ίδρυση της στις 15 Ιουνίου 1833 μέχρι το 1984 που διαλύθηκε για να συγχωνευθεί το προσωπικό της στην Ελληνική Αστυνομία, είχε προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στο Έθνος και έφερε επάξια την Πολεμική Σημαία της.

Αρχηγός των Χειμαρριωτών κήρυξε την αυτονομία της Χειμάρρας. Ας επανέλθουμε όμως στο θέμα μας. Βρισκόμαστε στο 1940, πριν από την τρίτη κατά σειρά απελευθέρωση αυτής της μαρτυρικής περιοχής. Ενώ πλησίαζε λοιπόν εκείνη η στιγμή, εκδηλώθηκε έντονα ο πόθος του νεαρού Ανθυποπλοιάρχου Πύρρου Σπυρομήλιου να εκτελέσει εκείνος αυτό το εγχείρημα. Δεν δίστασε καθόλου. Όπως γνωρίζουμε από την Ιστορία οι ναυτικοί μας είναι το ίδιο άξιοι πολεμιστές και στη ξηρά, άλλωστε το έχουν αποδείξει πάμπολλες φορές. Αγήματα του Στόλου είχαν απελευθερώσει παλαιότερα την Αλεξανδρούπολη, την Καβάλα, τη Λήμνο, την Τένεδο, τη Λέσβο, τα Ψαρά τη Χίο και την Ικαρία. Η Ηγεσία σεβόμενη τις παραδόσεις ακόμα και τις οικογενειακές, έδωσε την έγκριση της και του ανέθεσε τη διοίκηση του πρώτου στρατιωτικού αποσπάσματος που θα έφθανε στη Χειμάρα και που αποτελείτο από εικοσιπέντε χωροφύλακες, στους οποίους προστέθηκε εθελοντικά και ένας ναύτης επίσης Χειμαρριώτη. Η μοίρα ήθελε η μαρτυρική αυτή πόλη να ελευθερωθεί πάλι από χωροφύλακες σαν τον Σπήλιο Σπυρομήλιο, με επικεφαλής απόγονό του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Χωροφυλακή ήταν τότε ένα πολύ αξιόλογο σώμα. Το προσωπικό της είχε στρατιωτική ιδιότητα αλλά αστυνομικά καθήκοντα. Η εκπαίδευση της ήταν σημαντική και το ηθικό του προσωπικού της πολύ υψηλό. Μπορούσε να ενεργεί το ίδιο αποτελεσματικά και σαν αστυνομικό και σαν μάχιμο στρατιωτικό σώμα. Όσες φορές χρειάστηκε στάθηκε ηρωικά δίπλα στο Στρατό Ξηράς, πολεμώντας με πίστη και αφοσίωση για την Πατρίδα. Από

Ο Βορειοηπειρώτης Ανθυποπλοίαρχος έδωσε τις τελευταίες του οδηγίες και το μικρό του απόσπασμα ξεκίνησε. Προέλασε κινούμενο παράλληλα με τ’ άλλα στρατιωτικά τμήματα καταδιώκοντας τουs Ιταλούς που έδιναν απελπισμένες μάχες, για να καθυστερήσουν τα Ελληνικά στρατεύματα και να υποχωρήσουν με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη τάξη. Δέκα μέρες είχε κρατήσει η μάχη για την κατάληψη της πόλης. Οι Ιταλοί την είχαν οχυρώσει σχολαστικά. Είχαν ενισχύσει την άμυνα της με τεθωρακισμένα, ισχυρό πυροβολικό και διέθεταν αεροπορική κάλυψη. Κατάφεραν μάλιστα να αποκρούσουν τις δυνάμεις μας στις 15 Δεκεμβρίου. Μέσα στις μέρες που ακολούθησαν χάθηκαν τριακόσιοι εβδομήντα στρατιώτες μας. Όμως στις 19 του μηνός, οι Ιταλοί περικυκλώθηκαν και την επομένη μέρα υποχώρησαν προς την παραλία νικημένοι, έχοντας τριακόσιους νεκρούς. Ο Στρατός μας συνέλαβε εννιακόσιους αιχμαλώτους. Τα λάφυρα κυρίως πυροβόλα και τεράστιος αριθμός πυρομαχικών ενίσχυσαν τον εξοπλισμό μας. Στις 22 Δεκεμβρίου και ενώ ο Ελληνικός Στρατός είχε καταλάβει τις υπώρειες των Ακροκεραυνείων, το ηρωικό απόσπασμα της Χωροφυλακής εισήλθε στη Χειμάρρα. Οι στιγμές που επακολούθησαν δεν περιγράφονται. Τα καμπαναριά άρχισαν να κτυπούν χαρμόσυνα. Σε κάθε σπίτι ανοίχθηκε το σεντούκι και από το βάθος του, οι μέχρι εκείνη τη στιγμή σκλαβωμένοι συμπατριώτες μας, ξετρύπωσαν τη γαλανόλευκη για να στολίσουν το σπίτι τους, ψέλνοντας τον Εθνικό Ύμνο. Ο Ανθυποπλοίαρχος Πύρρος Σπυρομήλιος με δάκρυα στα μάτια έσκυψε και φίλησε το χώμα της ιδιαίτερης Πατρίδας του, αυτό που είχε αναθρέψει τους προγόνους του. Στη συνέχεια πήγε στο υψηλότερο σημείο της πόλης για να υψώσει πανηγυρικά την Ελληνική Σημαία. Μετά γονάτισε και γεμάτος συγκίνηση ευχαρίστησε το Θεό για τις υπέροχες στιγμές που του χάρισε. Η Χειμάρρα ήταν για τρίτη φορά ελεύθερη και αυτή τη φορά πάλι από Σπηρομήλιο! Οι μέρες που ακολούθησαν ήταν εξαιρετικά δύσκολες εξαιτίας του βαρύ χειμώνα. Σ’ όλο αυτό το διάστημα ο ηρωικός Ανθυποπλοίαρχος ήταν παντού παρών όπου τον καλούσε το καθήκον. Εκτελούσε πρόθυμα κάθε αποστολή που του ανέθεταν οι ανώτεροι του. Το γεγονός ότι αγωνιζόταν για την Πατρίδα στο γεωγραφικό χώρο που ανδραγάθησε η Οικογένεια του, τον γέμιζε ευτυχία και υπερηφάνεια. Χρειάζονται πολλές σελίδες για να γραφούν όλα αυτά. Γι’ αυτό θα περιοριστούμε σ’ ένα μόνο περιστατικό, το πιο

Περιπλους 51

Αφιέρωμα στο 1940 Πύρρος Σπυρομήλιος απίστευτο αλλά αληθινό. Ο Ανθυποπλοίαρχος Πύρρος Σπυρομήλιος με δύο πετρελαιοκίνητα πλοιάρια που είχε επιτάξει και είχαν μετατραπεί σε ναρκαλιευτικά, εκτελούσε γρίπιση για εκκαθάριση ναρκοπεδίου στον όρμο Πανόρμου της Χειμάρρας. Η ναρκαλιεία τότε αλλά ακόμα και μέχρι σήμερα για τις παλαιού τύπου νάρκες, εκτελείται με την παρέαση ενός συρματόσχοινου από το πλοίο το οποίο συνδέεται σ’ έναν πλωτήρα που τον λέμε «παπάκι». Το συρματόσχοινο αυτό φέρει μηχανισμούς ψαλιδιών. Με το συνδυασμό ενός συστήματος πτερυγίων του εκτροπέα και του καταδύτη, ο πλωτήρας κινείται παράλληλα με το πλοίο και το συρματόσχοινο βυθίζεται για να περάσει κάτω από τις νάρκες και να κόψει με τα ψαλίδια του το σύρμα που συνδέει τη γομοδόκη με το αγκύριο της, συγκρατώντας την κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Με την αποκοπή του σύρματος, η νάρκη επιπλέει και καταστρέφεται με πυροβολισμούς. Γι΄ αυτό και ο μοναδικός οπλισμός που υπήρχε στα δύο μικρά ναρκαλιευτικά ήταν ένα φορητό πολυβόλο στο πλοιάριο που επέβαινε ο Ανθυποπλοίαρχος. Η επιχείρηση αυτή εκτελείτο νύκτα, γεγονός που την έκανε πιο δύσκολη. Ο οπτικός εντοπισμός των ναρκών που αναδυόντουσαν μετά την αποκοπή τους από το αγκύριο παρουσίαζε σημαντικές δυσκολίες, ειδικά μάλιστα όταν δεν υπήρχε φως φεγγαριού και με τη ρεστία. Ο κίνδυνος για τους ναρκαλιείς ήταν μεγάλος. Δεν μπορούσε όμως να γίνει άλλη ώρα, καθώς την ημέρα πετούσαν τα Ιταλικά αεροσκάφη και θα μπορούσαν πολύ εύκολα να βυθίσουν τα πλοιάρια που ήταν τελείως απροστάτευτα. Η επιχείρηση λοιπόν διεξαγόταν με μυστικότητα με την κάλυψη του σκότους. Ο εχθρός όμως είχε τις πληροφορίες του! Οι Ιταλοί που επιθυμούσαν τη διατήρηση του ναρκοπεδίου, αφού διαπίστωσαν ότι δεν θα μπορούσαν να εξουδετερώσουν αυτά τα πλοιάρια με αεροπλάνα, σκέφτηκαν να τα βύθιζαν με υποβρύχιο που θα αναδυόταν αιφνιδίως και θα τα εξουδετέρωνε με το πυροβολικό του. Εδώ θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι το εξαιρετικά μικρό βύθισμα των στόχων απέκλειε αποτελεσματική χρήση της τορπίλης. Έτσι λοιπόν τα μεσάνυκτα της 1ης Μαρτίου 1941, ενώ τα πλοιάρια επιχειρούσαν πέντε μίλια από την Πάνορμο ένας σκοτεινός όγκος αναδύθηκε πίσω τους. Ήταν το Ιταλικό υποβρύχιο. Το προσωπικό του σε πλήρη ετοιμότητα έσπευσε ταχύτατα να εξοπλίσει το πυροβόλο για να προσβάλλει τα δύο πλοιάρια. Ο Σπυρομήλιος όμως ήταν ταχύτερος. Άρπαξε το πολυβόλο και άρχισε να θερίζει την κουβέρτα του εχθρικού πλοίου. Παράλληλα φρόντισε το πλοιάριο του να μπει μπροστά, καλύπτοντας το άλλο που ήταν τελείως απροστάτευτο. Το μόνο όπλο πού υπήρχε εκεί ήταν ένα περίστροφο που το έφερε ο Αρχικελευστής Καλαμποκίδης που επέβαινε σ’ αυτό. Οι Ιταλοί έκαναν γενναίες προσπάθειες για να φθάσουν στις θέσεις μά-

52 Περιπλους

επιχειρήσεις της Μεσογείου, στην απελευθέρωση των Δωδεκανήσων και στην απόβαση του Άντζιο της Ιταλίας τον Ιανουάριο του 1944, υπηρετώντας στο αντιτορπιλικό "Θεμιστοκλής". Μέχρι το τέλος του πολέμου ήταν στην πρώτη γραμμή του καθήκοντος. Όπως αναφέρεται στο "Βιογραφικό Λεξικό των Αποφοίτων της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων" του Αντιναυάρχου Α. Δημητρακόπουλου που εκδόθηκε πρόσφατα από το Πολεμικό Ναυτικό, ο Σπυρομήλιος στις 6 Σεπτεμβρίου 1948, σαν Κυβερνήτης του ναρκαλιευτικού ανοικτής θαλάσσης "Πολεμιστής", ανατίναξε στον όρμο Φωκιανός κοντά στο Λεωνίδιο της Ανατολικής Πελοποννήσου ένα πλοίο που μετέφερε από την Αλβανία οπλισμό και πυρομαχικά για τον ΕΛΑΣ. Γι’ αυτό ο Δήμος Λεωνιδίου τον ανακήρυξε επίτιμο δημότη του και πήρε το Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων.

Ο Πύρρος Σπυρομήλιος και η Μελίνα Μερκούρη ...ενοχλούμενοι από τους φωτογράφους.

χης. Άγνωστος ο αριθμός των νεκρών τους. Πίστευαν ότι θα αιφνιδιάσουν τους Έλληνες και αιφνιδιάστηκαν οι ίδιοι. Κάποια στιγμή κατάφεραν να αρχίσουν πυρά με το πυροβόλο τους και τα δύο αντιαεροπορικά πολυβόλα τους. Δεν μπόρεσαν όμως να κάμψουν το γενναίο Ανθυποπλοίαρχο. Το αποτέλεσμα αυτής της μονομαχίας ήταν καταπληκτικό! Το υποβρύχιο καταδύθηκε αναζητώντας τη σωτηρία όσων επέζησαν από τους πυροβολητές του στα βάθη της Αδριατικής. Ο Σπυρομήλιος είχε δείξει για άλλη μια φορά την αξία του. Για την πράξη του αυτή τιμήθηκε με τον Πολεμικό Σταυρό Α΄ Τάξεως. Οι ένδοξες ημέρες πέρασαν για να έρθουν οι μέρες της εθνικής δοκιμασίας. Το μέτωπο κατέρρευσε μετά τη γερμανική επίθεση. Ο Στρατός μας δεν πρόλαβε να απολαύσει τη χαρά της νίκης του στα βουνά της Βορείου Ηπείρου, ούτε οι Βορειοηπειρώτες την πολυπόθητη λευτεριά τους! Ενώ οι Γερμανοί άρχισαν να προχωρούν για την Αθήνα, οι στρατιώτες μας ταλαιπωρημένοι από τις κακουχίες, πολλοί απ’ αυτούς τραυματίες, άρχισαν να αναζητούν τρόπο να πάνε στην Κρήτη όπου συνεχιζόταν ο Αγώνας ή να συνενωθούν με τους συμμάχους που πολεμούσαν ακόμα. Ο Σπηρομήλιος δεν πρόλαβε να επιβιβασθεί σε πλοίο του Στόλου για τη Μέση Ανατολή. Το ενδεχόμενο ότι μπορούσε να εγκλωβισθεί στην Ελλάδα ενώ ο πόλεμος συνεχιζόταν τον γέμισε ανησυχία. Ήξερε πολύ καλά ότι η νίκη των συμμάχων θα έφερνε την ελευθερία στη Χώρα μας. Δεν δίσταξε να μπαρκάρει σε καΐκι. Μ’ αυτό πρόλαβε το αντιτορπιλικό "Σφενδόνη" στην Κρήτη και διέφυγε. Όταν έφθασε στη Μέση Ανατολή, τοποθετήθηκε στο αντιτορπιλικό "Αετός". Στη συνέχεια, Υποπλοίαρχος πλέον, ανέλαβε Κυβερνήτης στο ναρκαλιευτικό "Καρτερία". Συμμετείχε στις

Ο Πύρρος Σπυρομήλιος σαν άνθρωπος ήταν ένας χαρακτηριστικός τύπος «μπον βιβέρ». Πασίγνωστος στα Αθηναϊκά σαλόνια και στις ευχάριστες συντροφιές της εποχής του, κυριολεκτικά ένας μεγάλος γόης και δεινός καρδιοκατακτητής. Ένα είδος «πλέι μπόι» με τεράστια επιτυχία στις γυναίκες όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Πολλές σελίδες αφιέρωσε σ’ αυτόν ο Ζάχος Χατζηφωτίου περιγράφοντας τα ερωτικά κατορθώματα του και τις γοητευτικές του περιπέτειες στο βιβλίο «Τα εν Οίκω... εν Δήμω». Γι’ αυτόν ο Μίκης Θωδωράκης έγραψε εκείνο το όμορφο τραγούδι με τίτλο "Το Παλικάρι". Υπήρξε η μεγάλη αγάπη της Μελίνας Μερκούρη, ο μεγάλος έρωτας της ζωής της που διήρκεσε επτά ολόκληρα χρόνια για τα οποία εκείνη μιλούσε πάντα γεμάτη νοσταλγία. Το 1959, ο Σπυρομήλιος σαν Πλοίαρχος ε.α. ανέλαβε Γενικός Διευθυντής του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας. Ακόμα και σήμερα όλοι θυμούνται τις ημέρες εκείνες με τις πανέμορφες εκπομπές στο ραδιόφωνο που τότε ήταν το πιο διαδεδομένο μέσο μαζικής ενημερώσεως και ψυχαγωγίας. Παρέμεινε σ’ αυτή τη θέση μέχρι που πέθανε στις 20 Μαρτίου του 1961 σε ηλικία μόνον 48 ετών από καρδιακή προσβολή. Η κηδεία του έγινε με δημόσια δαπάνη και την παρακολούθησαν οι συνάδελφοι και συμπολεμιστές του, καθώς και ο τότε Πρόεδρος της Κυβερνήσεως Κωνσταντίνος Καραμανλής, με τον τότε Αντιπρόεδρο Αθανάσιο Κανελλόπουλο και άλλα μέλη της Κυβερνήσεως. Τον ήρωα αποχαιρέτησε επίσης και ένας άλλος Βορειοηπειρώτης μεγάλος αγωνιστής. Ο Μητροπολίτης Αργυροκάστρου Παντελεήμων που ζούσε στην Αγία Παρασκευή Αττικής εξόριστος από το τότε τυραννικό καθεστώς. Μετά από λίγα χρόνια, στις 20 Σεπτεμβρίου του 1971, εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων ένας άλλος γόνος της Οικογενείας, ο ανιψιός του, Περικλής Κυρίτσης – Σπυρομήλιος που σήμερα είναι Ναύαρχος. Η παράδοση Σπυρομήλιου συνεχίζεται κανονικά!

Της Βαρβάρας Μπαλαμπανέρη-Ξάνθη

1968 Χριστούγεννα Το διήγημα αυτό είναι αφιερωμένο σε όλους τους απλούς ανθρώπους που αν και έβλεπαν τη ζωή τους να συρρικνώνεται μέσα στο σήμερα είχαν το κουράγιο να παλεύουν, να ελπίζουν και να ονειρεύονται για το αύριο. Όταν ο Δίας ήθελε να ελαφρύνει τη γη από το βάρος του πλήθους των ανθρώπων που πολλαπλασιάζονταν στην επιφάνειά της προκαλούσε έναν πόλεμο ανάμεσά τους. Σε μια τέτοια πρόκληση βίωσα κι εγώ τη φρίκη του πολέμου και έμαθα να εκτιμώ και να απολαμβάνω τα μικρά και ασήμαντα της γλυκιάς καθημερινότητας. Μετά τον Αραβοϊσραηλινό πόλεμο των 6 ημερών το 1967 και την κατάληψη από τους Ισραηλινούς της χερσονήσου του Σινά οι πόλεις της διώρυγας του Σουέζ Πορτ Σάϊντ, Ισμαηλία και Σουέζ βρέθηκαν στην εμπόλεμη ζώνη. Πολύωροι βομβαρδισμοί οδήγησαν σε εκατόμβες θυμάτων, ορδές προσφύγων και εκκένωση των πόλεων. Παρέμειναν μόνον ελάχιστοι δημόσιοι υπάλληλοι και έμποροι που είχαν επιστρατευθεί για να καλύψουν τις ανάγκες των Αιγυπτιακών Ενόπλων Δυνάμεων. Η είσοδος και η κυκλοφορία επιτρεπόταν μόνο με ειδικές άδειες. Η κατάσταση αυτή προκάλεσε τον αφανισμό των ελληνικών κοινοτήτων, που είχαν επιβιώσει μέχρι τότε. Η ζωή επανήλθε στους ρυθμούς της μετά την εφαρμογή της συμφωνίας του Camp David το 1978.

Άποψη της πόλης της Ισμαηλίας. Αρχείο Γεωργίου Λαουτάρη. Στην διπλανή σελίδα: Άγιος Γεώργιος και Άγιος Μηνάς Ισμαηλίας. Αρχείο Γεωργίου Λαουτάρη.

στο καταφύγιο Π

ίσω στο σπίτι για τα Χριστούγεννα Πίσω στην αγαπημένη Ισμαηλία Πίσω σε μία πόλη φάντασμα Πληγωμένα κτίρια, τρομαγμένα πουλιά, πεινασμένα αδέσποτα. Ελάχιστοι άνθρωποι. Άνθρωποι που στα διαλείμματα των βομβαρδισμών προσπαθούν να ζήσουν. Μαζί με αυτούς κι εμείς πείθουμε τους εαυτούς μας ότι είναι χρονιάρες μέρες. Η μητέρα μου στολίζει το χριστουγεννιάτικο δένδρο και ο πατέρας μου υψώνει στο μαγαζί μας την τεράστια Ελληνική Σημαία του, όπως άλλωστε συνήθιζε κάθε μεγάλη γιορτινή μέρα. Ο πόλεμος όμως δεν έχει ημερολόγιο, δεν ξέρει πως είναι Χριστούγεννα. Ο κύκλος: συναγερμός, καταφύγιο, βομβαρδισμός, λήξη, ζωή, είναι η σκληρή καθημερινότητα. Το καταφύγιο στέκι μας κι εμείς θαμώνες, παλιοί γνωστοί, μα κι άγνωστοι, γνωστοί της δύσκολης στιγμής και του φόβου, ελπίζουμε για μία ακόμη φορά να κλείσει ο κύκλος. Οι ώρες διπλώνουν η μία την άλλη. Κάπου μακριά περιμένουν τη Γέννηση του Χριστού. Κάπου κοντά σκάνε οι «έξυπνοι πύραυλοι». Κουλουριασμένοι και βουβοί στο μισοσκόταδο του καταφυγίου, ανίκανοι να βοηθήσουμε, ακούμε το γοερό κλάμα του αρτιγέννητου γιου της Αζίζας, που μάταια η μικρομάνα προσπαθεί να θηλάσει από τα στείρα στήθια της. Με τόσες ώρες μαρτύριο τα στήθια στέρεψαν, το μπιμπερό άδειασε. Ούτε γάλα, ούτε νερό. Το λεχουδάκι πεινάει, σπαράζει, ουρλιάζει, μελανιάζει. Η μάνα ανήμπορη τραβάει τα μαλλιά της, δέρνεται, μοιρολογάει ζωντανό το μικρό της. Μία άλλη μάνα, η μάνα μου, απελπισμένη και αυτή, βρίσκει τη λύση. Στην τσάντα «εκστρατείας» της, μαζί με το εικόνισμα της Παναγίας, έχει ένα μπουκαλάκι αγιασμό, ένα κερί του Επιταφίου –παλιό έθιμο για την κακιά ώρα– και λίγες καραμέλες. Ο αγιασμός γεμίζει το μπιμπερό, το κερί γίνεται καμινέτο, μία καραμέλα λειώνει. Το μικρό αρπάει λαίμαργα τη θηλή. Σε λίγο χορτάτο και γαληνεμένο σταυρώνει τα τοσοδούλικα χεράκια του κι αποκοιμιέται, σε ένα ύπνο γεμάτο γλυκά χαρούμενα όνειρα, που μόνο ένα μωρό θα μπορούσε να δει. Εκεί κοντά κάποιοι σκοτώνονται. Αλλού, μακριά χιλιάδες άνθρωποι γιορτάζουν τη Γέννηση ενός άλλου μωρού. Ο δεκάωρος συναγερμός λήγει, τα Χριστούγεννα ξημερώνουν και για εμάς. Μπορεί χωρίς κάλαντα, χωρίς χαρμόσυνες καμπάνες, χωρίς ρεβεγιόν, αλλά σίγουρα γεμάτα αγάπη για ζωή. Κάπου ελπίζω να συνεχίσουν τα παιδιά να ψάλλουν τα κάλαντα. Κάπου ελπίζω να ζει ο μικρός Ραμαντάν… Περιπλους 55

Κάποια Χριστούγεννα στο Ρόττερνταμ

φτασε κι αυτή η χρονιά στο τέλος της. Άφησε πίσω της χαρές, λύπες, προβλήματα, στενοχώριες που προστέθηκαν σαν ανάμνηση στις υπόλοιπες αναμνήσεις των προηγούμενων χρόνων. Παραμονές Χριστουγέννων! Παρά την οικονομική κρίση και τις δυσκολίες, τα σπίτια είναι στολισμένα, τα μπαλκόνια φωταγωγημένα, λίγο ως πολύ, οι δρόμοι με λίγο κόσμο παραπάνω από τις προηγούμενες μέρες. Κι εκείνη ετοίμασε και φέτος το σπίτι για τις γιορτές! Δεν είναι στολισμένο όπως άλλοτε, παρ’ όλα αυτά τα γλυκά στις πιατέλες, τα λιγοστά στολίδια και μία όμορφη φάτνη, απαλά φωτισμένη, θυμίζουν τις γιορτές που έφτασαν! Καθισμένη στην πολυθρόνα της, με ένα φλιτζάνι καφέ στο χέρι, απέναντι από την άδεια πολυθρόνα του συντρόφου της ,που έχει φύγει εδώ και λίγα χρόνια από την ζωή, θυμάται…. Θυμάται κάτι μαγικά Χριστούγεννα που 56 Περιπλους

Της Λίνας Ποταμιάνου έζησε πριν μερικές δεκαετίες στην Ολλανδία!! «Φαντάσου!!! Χριστούγεννα στο Ρόττερνταμ !!!» της είχε γράψει ο σύζυγός της. Κι εκείνη τρελάθηκε από τη χαρά της. Ήταν παντρεμένοι λίγο καιρό και εκείνος ταξίδευε ήδη γύρω στους 6 μήνες! Η δουλειά της δεν της είχε επιτρέψει να τον ακολουθήσει στο βαπόρι, αλλά να που παρουσιαζόταν η ευκαιρία να συναντηθούν, να δει ο ένας τον άλλον και, το κυριότερο, να περάσουν μαζί τις γιορτές των Χριστουγέννων! Τα ταξίδια της στο εξωτερικό μέχρι τότε ελάχιστα. Την Ολλανδία την ήξερε από φωτογραφίες και από διηγήσεις του συζύγου της και των άλλων ναυτικών της οικογένειας. Τακτοποίησε λοιπόν τις υποχρεώσεις της στην Ελλάδα και 2-3 ημέρες πριν τα Χρι-

στούγεννα έφτασε στο Άμστερνταμ! Όσο περίμενε για να παραλάβει τις αποσκευές της, προσπαθούσε να ξεχωρίσει την φιγούρα του άντρα της ανάμεσα σε αυτούς που περίμεναν τους δικούς τους… Τελικά, είδε να ξεπροβάλει το γελαστό του πρόσωπο, πίσω από ένα μπουκέτο λουλούδια! Τι χαρά Θεέ μου!!! Στην έξοδο τους περίμενε ένα αυτοκίνητο, για να τους πάει μέχρι το βαπόρι. Άρχιζε σιγά-σιγά να πέφτει το σκοτάδι! Τα φώτα των δρόμων άναψαν καθώς και των σπιτιών που υποδέχονταν, καταστόλιστα, τους ξένους. Η αρχιτεκτονική των παλαιών σπιτιών την εντυπωσίασε. Νόμιζε ότι έβγαιναν από κάποιο παραμύθι. Σε όλη την διαδρομή, μιλούσαν ασταμάτητα. Παρ’ όλο που στα γράμματα και στα τηλεφωνήματα μάθαιναν, ο ένας τα νέα του άλλου, υπήρχαν τόσες λεπτομέρειες να ειπωθούν ακόμα: πως είναι οι γονείς, πως πάει η υγεία τους, τι κάνουν τα

αδέλφια, τα παιδιά τους, όλα, μα όλα βγήκαν στην επιφάνεια. Φτάνοντας στο βαπόρι, ο ναύτης που είχε βάρδια, βοήθησε να ανεβάσουν τις αποσκευές της στο διαμέρισμα του καπετάνιου. Καλωσορίσματα, ευχές… και η πρώτη δουλειά, να δοθούν τα γράμματα και κάτι μικρά πακέτα, που έφερνε από το γραφείο, στους παραλήπτες τους. Το βραδινό τους περίμενε στην στολισμένη τραπεζαρία! Οι αξιωματικοί της ευχήθηκαν το «καλώς ήλθατε» και εκείνη τους πρόσφερε σπιτικά γλυκά που είχε φέρει από την Ελλάδα. Οι επόμενες ημέρες ήταν μοναδικές! Το πρωί, μετά τις υποθέσεις που έπρεπε να διεκπεραιώσει ο σύζυγός της και αφού ήταν βέβαιος ότι δεν υπήρχε κάποιο πρόβλημα στις εργασίες του δεξαμενισμού (διότι το βαπόρι ήταν στην δεξαμενή) πήγαιναν στην πόλη. Πρώτη στάση το πρακτορείο, το οποίο στεγαζόταν

σε ένα υπέροχο, αναπαλαιωμένο κτίριο. Στο μικρό γραφείο, προορισμένο για να μπορούν οι καπετάνιοι να επικοινωνούν με τους πλοιοκτήτες τους, υπήρχαν πάντα, εκτός από την απαραίτητη γραφική ύλη, ζεστός καφές και νόστιμα βουτήματα. Τελειώνοντας, παρά το τσουχτερό κρύο, περπατούσαν στους κεντρικούς δρόμους, έκαναν ψώνια για τους δικούς τους, θαύμαζαν τα μεγαλόπρεπα κτίρια και μετά, ζεστός καφές ή τσάι σε κάποια από τις φιλόξενες καφετέριες της πόλης. Εκείνο που τους άρεσε περισσότερο, ήταν η ωραία μυρωδιά του καφέ, αλλά και το φιλόξενο περιβάλλον με τις χαμογελαστές σερβιτόρες. Στο Ρόττερνταμ υπήρχαν τότε και πολλοί Έλληνες, οι οποίοι εργάζονταν σε επιχειρήσεις σχετικές με την ναυτιλία: ανταλλακτικά, προμήθειες διάφορες, τροφοδοσίες κ.λ.π. Πολλοί από αυτούς ήταν γνωστοί ή και φίλοι

και καλούσαν το ζευγάρι, τον καπετάνιο με την γυναίκα του δηλαδή, είτε στο σπίτι τους είτε για μια βόλτα έξω από την πόλη, πράγμα που τους επέτρεψε να γνωρίσουν διάφορες περιοχές εκτός Ρόττερνταμ, να θαυμάσουν γραφικά ψαρολίμανα και υπέροχους κήπους, αλλά και τα περίφημα κανάλια του Άμστερνταμ, με τα πλωτά σπίτια ,γεμάτα με λουλούδια στα παραθυράκια τους. Την ημέρα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, στο βαπόρι, όλοι μαζί, αξιωματικοί και πλήρωμα, κάθισαν στο γιορτινό τραπέζι, έφαγαν τα νόστιμα φαγητά που είχε ετοιμάσει ο μάγειρας, ήπιαν, χόρεψαν, αλλά και νοστάλγησαν την πατρίδα και τις οικογένειές τους!!! Για την νεαρή κυρία, ένας κόσμος διαφορετικός είχε ξετυλιχτεί στα μάτια της αυτές τις ημέρες, ένας κόσμος με τους κανόνες του και τις υποχρεώσεις του, που χαρακτήριζε την ζωή των ναυτικών. Εκείνα τα Χριστούγεννα παρέμειναν στην μνήμη της σαν κάτι το μαγικό και το ανεπανάληπτο, αφού ήταν μαζί με τον αγαπημένο της, έτσι χωρίς πρόγραμμα. Πέρασαν πολλές γιορτές Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς από τότε. Άλλοτε ήταν γιορτές πραγματικές, αλλά τα τελευταία χρόνια, γιορτές κατ’ όνομα, διότι όταν χάνεις τον άνθρωπό σου μένεις μισός, ακόμα κι αν έχεις την αγάπη των δικών σου. Όλες αυτές οι σκέψεις λοιπόν και οι αναμνήσεις συντρόφευαν την φίλη μας εκείνο το απόγευμα, μέχρι που…. Ντριν! Ντρινν!!! Ντριιιινννν!!!! Το κουδούνι της πόρτας, την επανέφερε στην πραγματικότητα. «Χρόνια πολλά μαμά! Καλά Χριστούγεννα!» «Χρόνια πολλά γιαγιά! Σου φέραμε τα δώρα σου! Έλα να τα ανοίξεις!» «Χρόνια πολλά αγάπες μου και ο Θεός να σας έχει πάντα καλά!»

Περιπλους 57

ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΝ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

ΤΑ ΔΑΚΡΥΑ ΚΑΙ... ΤΟ ΠΡΟΣΤΙΜΟ! | 17 Μαΐου 1914-17 Μαΐου 2004 Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το βιβλίο "Ιχνηλατώντας το χθες" του Υποστρατήγου Ιωάννη Α. Μπακούρου εκδόσεων ΣΕΕΘΑ

ε λυγμούς ξέσπασαν οι Αθηναίοι θεατές όταν ο Φρύνιχος, το 495 π.Χ. πα ρουσίασε το δράμα του «Μιλήτου Άλωσις». Ένιωσαν τύψεις συνειδήσεως διότι δεν είχαν βοηθήσει την όμορφη, παραθαλάσσια Μικρασιατική πόλη. Την είχαν εγκαταλείψει στην τύχη της -ή μάλλον στην ατυχία της- και οι Πέρσαι την είχαν τιμωρήσει, άγρια, για την εξέγερση του 500 π.Χ. Σύντομα, όμως. η συγκίνηση των Αθηναίων πέρασε. Τα δάκρυα στέγνωσαν. Η ψυχραιμία επανήλθε. Και τότε, άρχισαν... να κατηγορούν τον Φρύνιχο, επειδή τους είχε θυμίσει πράγματα δυσάρεστα! Για να μάθει δε να μην τους στενοχωρήσει ξανά, τον τιμώρησαν με 1.000 δραχμές πρόστιμο και του απαγόρευσαν την εκ νέου παρουσίαση του έργου του («...ως αναμνήσαντα οικήια κακά χιλίησι δραχμήσι...». Ηροδ. ΣΤ, 21). Η Σαλαμίνα. Δεν ήταν η πρώτη φορά που οι Αθηναίοι αντιδρούσαν με αυτόν τον ηττοπαθή τρόπο. Είχε προηγηθεί, πριν από τέσσερις γενιές, η περίπτωση της Σαλαμίνας. Το νησί του Σαρωνικού το διεκδικούσαν οι Μεγαρίτες. Μακροχρόνιες εχθροπραξίες θα καταλήξουν σε ήττα των Αθηναίων. Θα αναγκασθούν, περί το 600 π.Χ., να απαγορεύσουν −με νόμο και με ποινή θανάτου− σε οποιονδήποτε πολίτη, να υποβάλη πρόταση γραπτή, ή και απλώς να κάνει λόγο. για διεκδίκηση της Σαλαμίνας («...και νόμον έβεντο μήτε γράψαι τινά μη τ’ ειπείν αύβις ως χρή την πόλιν αντιποιείσθαι της Σαλαμίνας, ή θανάτω ζημιούσθαι...» Πλουτάρχου «Σόλων» §8.1). Και θα αναγκασθεί. ως γνωστόν, ο Σόλων, να προσποιηθεί τον παράφρονα, για να μπορέσει να απαγγείλει το ελεγειακό ποίημά του. Ποίημα που θα ξεσηκώσει την νεολαία της Αθήνας και θα την οδηγήσει στην νίκην. Ένα πρωτόκολλο «ενοχλητικό». Είναι αποκαρδιωτικό το φαινόμενο μια πολιτεία να βάζει στη ναφθαλίνη ένα εθνικό θέμα. Να το καταχωνιάζει. Να «απαγορεύει» στους πολί-

58 Περιπλους

τες της να το θυμούνται. Να τους αφαιρεί την ελπίδα, το όραμα. Να τους επιβάλει την λήθη. Γιατί γράφονται αυτές οι γραμμές; Διότι, φέτος στις 17 Μαΐου, συμπληρώθηκαν ενενήντα χρόνια από την υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Κερκύρας. Και προσπεράσαμε αυτήν την επέτειον αθόρυβα. Ακροποδητί! Αποφεύγοντας να προχωρήσουμε στην παραμικρή νύξη του θέματος. Το ξεσκόνισμα! Η χώρα μας διαθέτει «ιστορικούς και νομικούς τίτλους επί της Βορείου Ηπείρου», εν τούτοις υπηρετώντας τα γενικότερα συμφέροντά της, «έθεσε κατά μέρος τις εδαφικές αυτές διεκδικήσεις».1 Αυτό. όμως. δεν μας υποχρεώνει, να λησμονήσουμε την ύπαρξη αυτών των τίτλων. Αντιθέτως, θα πρέπει −σε κάθε επετειακή ευκαιρία− να τους «ξεσκονίζουμε» και να τους τοποθετούμε, ξανά, στα εμφανέστερα ράφια της βιβλιοθήκης μας και επ’ ουδενί λόγω, να τους διπλοκλειδώνουμε στα «χρονοντούλαπα της Ιστορίας». Διαφορετικά, σε λίγα χρόνια, οι νεότεροι δεν θα ξέρουν, λόγου χάρη, ούτε καν τι είναι αυτό το Πρωτόκολλο της Κερκύρας. Θα αγνοούν ότι υπάρχει αυτή η επίσημη διπλωματική πράξη. Η οποία καταργεί το «αμαρτωλό» Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας και αναγνωρίζει την ελληνικότητα και την αυτονομία της Β. Ηπείρου. Ένας ανέντιμος εκβιασμός. Ας θυμηθούμε, όσο το δυνατόν πιο συνοπτικά τα σχετικά γεγονότα:2 Μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους, η Αλβανία δεν είναι παρά μια γεωγραφική περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με την έναρξη των εχθροπραξιών του Α Β.Π. σέρβικά στρατεύματα, υποστηριζόμενα από Μαυροβούνιους, προελαύνουν προς το Δυρράχιον, ενώ ελληνικές δυνάμεις πλησιάζουν 1 Γεωργίου Ε. Σέκερη: «Η Ελλάδα στη "Νέα Τάξη"», σελ. 426. 2 Βλ. σχετική, εμπεριστατωμένη μελέτη του πρέσβεως ε.τ. Η.Α. Αντοινόπουλου, στο τεύχος 5. Σεπτ. 1993 των «Εθνικών Επάλξεων».

τον Αυλώνα. Θα επέμβουν η Ιταλία και η Αυστρουγγαρία. Τα συμφέροντά τους κινδυνεύουν από την παρουσία Ελλήνων και Σέρβων στα αλβανικά παράλια. Η Ρώμη θα απειλήσει την Αθήνα με πόλεμο σε περίπτωση που ελληνικά στρατεύματα καταλάβουν τον Αυλώνα. Το στενό του Οτράντο, μαζί με το «Γι βραλτάρ της Αδριατικής» (τη νήσο Σάσωνα) πρέπει να ελέγχονται από την Ιταλία.3 Προκειμένου να εξασφαλίσει τον έλεγχον αυτόν, η Ρώμη θα προχωρήσει −τριάντα χρόνια πριν από τον Τίτο− σε μια «εθνοπλασία». Θα «κατασκευάσει» και θα θέσει υπό την προστασία της ένα τεχνητό κράτος, την Αλβανία. Θα εκμαιεύσει σχετικήν απόφαση της Πρεσβευτικής Διασκέψεως του Λονδίνου (29 Ιουλίου 1913). Ο Ελ. Βενιζέλος προτείνει την διεξαγωγή επισήμου δημοψηφίσματος για τον καθορισμό των ελληνο-αλβανικών συνόρων. Αντί τούτου θα συγκροτηθεί η Διεθνής Επιτροπή Ελέγχου, με εκπροσώπους της Γερμανίας. Αυστρουγγαρίας, Γαλλίας, Μ. Βρετανίας, Ιταλίας και Ρωσίας. Η Επιτροπή θα αδιαφορήσει για τα αισθήματα των Βορειοηπειρωτών. Θα βασιστεί μόνον στη γλώσσα που μιλούν, στο καφενείο και στο παζάρι. Θα γράψει στα παλαιότερα των υποδημάτων της τις διαμαρτυρίες των. Θα εξετάσει μόνον δε κατέσσερις (14) κατοίκους και θα αποσυρθεί στη Φλωρεντία. Εκεί. ανέντιμα και ετσιθελικά, θα υπογράψει ένα πρωτόκολλο 17 Δεκ. 1913) με το οποίο ολόκληρη η Β. Ήπειρος χαρίζεται στην Αλβανία. Η κυβέρνηση των Αθηνών θα αναγκασθεί να υποχωρήσει. Οι έξι Δυνάμεις την εκβιάζουν ασύστολα. Δεν της παραχωρούν τα νησιά του Αιγαίου αν δεν αποδεχτεί την απόφασή τους.4 «Παρά πάσαν την οδύνη, ην δοκιμάζει...» θα διατάξει τα νικηφόρα στρατεύματά μας να αποσυρθούν από τις ελληνικότατες περιοχές τις οποίες είχαν απελευθερώσει. Όμως, την αναγκαστική υποχώρηση των Αθηνών δεν θα την δεχτούν οι αμέσως ενδιαφερόμενοι Βορειοηπειρώτες. Με αρχηγόν τον Γεώργιον Χρηστάκη Ζωγρά φον. στο Αργυρόκαστρο, και τον Σπύρον Σπυρομίλιον στην Χειμάρα. θα επαναστατήσουν απαιτώντας αυτονομίαν. Ο αυτονομιστικός αγώνας θα υποχρεώσει την Διεθνή Επιτροπή Ελέγχου να ζητήσει, από τον Ζωγράφο. ανακωχήν! Θα τον καλέσει στην Κέρκυρα, για διαπραγματεύσεις, στις 23 Απριλίου. Την 17ην Μαΐου 1914 θα υπογραφεί το Πρωτόκολλον της Κερκύρας με το οποίον αναγνωρίζεται ο ελληνικός χαρακτήρας της Β. Ηπείρου και κηρύσσεται αυτόνομος, υπό την επικυριαρχίαν 3 Η νήσος Σάσων μάς είχε παραχωρηΟεί. από την Βρετανία, το 1863 μαζί με τα υπόλοιπα Επτάνησα. Δεν φροντίσαμε, επί μισόν αιώνα, να στείλουμε... έναν αγροφύλακα (!) να υψώσει την ελληνική σημαία. Με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι απελευθερώθηκε για πρώτη φορά το 1912 και να ακολουθήσει την τύχη της Β. Ηπείρου. Κλασσική περίπτωση νεοελληνικής αβελτηρίας! 4 Εμμ. Γ. Πρωτοψάλτη: «Το Βορειοηπειρωτικόν Ζήτημα», Εταιρία Φίλων του Λαού. 1978, σελ. 106.

Το Πρωτόκολλον της Κέρκυρας

του ηγεμόνος της Αλβανίας Γουλιέλμου Wied. Διεθνή κύρωση θα αποκτήσει το Πρωτόκολλο της Κερκύρας τις επόμενες ημέρες. Στις 23 Ιουνίου 1914, ο πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Ελέγχου (Αύγουστος Κράλλ) θα ανακοινώσει στην Προσωρινή Κυβέρνηση της Αυτόνομης Πολιτείας (Γ. Ζωγράφον) ότι ο πρίγκηπας της Αλβανίας Γουλιέλμος Wied και η αλβανική κυβέρνηση έχουν αποδεχθεί, από τις 10 Ιουνίου, «εξ ολοκλήρου και άνευ όρων» την συμφωνία της Κερκύρας. Την δε 1 Ιουλίου 1914 οι αντιπρόσωποι των Έξι Δυνάμεων, στην Αθήνα, θα ανακοινώσουν στην ελληνική κυβέρνηση ότι οι κυβερνήσεις των ενέκριναν «την συμφωνία που επιτεύχθηκε, στην Κέρκυρα, από την Διεθνή Επιτροπή Ελέγχου και τους Ηπειρώτες αντιπροσώπους, σε ό.τι αφορά το μελλοντικό καθεστώς της Ηπείρου».5 Τα κατοπινά γεγονότα (Οι δύο Παγκόσμιοί, πόλεμοι, η εικοσαετία του Ψυχρού Πολέμου, κ.λπ.) δεν επέτρεψαν την εφαρμογή του Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας. Ένας λόγος παραπάνω να μην το ξεχνάμε! Δύο εύγλωττες, ιταλικές δηλώσεις. Ο Ιταλός πρωθυπουργός Τζιοβάννι Τζιολίττι εδήλωνε, απερίφραστα, στον πρέσβη μας Δημήτριο Κακλαμάνο: «Αναγνωρίζω ότι η Βόρειος Ήπειρος είναι ελληνική, τα δικαιώματα. όμως. ενός μικρού λαού. όπως της Ελλάδος δεν είναι δυνατόν να υπερισχύσουν των συμφερόντων μιας μεγάλης δυνάμεως όπως της Ιταλίας!» Ο δε μαρκήσιος Σαν Τζουλιάνο, ΥΠΕΞ της Ιταλίας, τον Μάιο του 1913 προειδοποιούσε τον Γεώργιον Θεοτόκην: «Η Ελλάς πρέπει να έχει υπ’ όψη της ότι αι δίκαιαι (sic) βλέψεις τής Ιταλίας επί της Ηπείρου θα αποτελούν πά ντοτε το πρόγραμμα των ιταλικών κυβερνήσεων».6 Τι χρείαν έχομεν άλλων μαρτύρων! 5 ΓΕΣ/ΔΙΣ «Ο Βορειοηπειοωτικός Αγώνας», Παράρτημα Ξ. σελ. 493-498. 6 Δημ. Σούλη: «Ο Νόμος της Ζούγκλας», 1949. σελ. 38.

Στην αριστερή σελίδα: Η επίσημη ανακήρυξη της αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου την 1η Μαρτίου 1914 στο Αργυρόκαστρο την πρωτεύουσα της αυτόνομης περιοχής. Στο μέσον ο Πρόεδρος της Κυβέρνησης Γ. Ζωγράφος. 1. Τα «Ζωγράφεια Διδασκαλεία» Κεστορατίου Αργυροκάστρου (1881) 2. Γεώργιος ΧρηστάκηςΖωγράφος Πρόεδρος της κυβέρνησης Βορείου Ηπείρου. 3. Γραμματόσημο με τη σημαία της αυτόνομης Βόρειας Ηπείρου. 4. Χάρτης της αυτόνομης Βορείου Ηπείρου.

Οι δύο Ιταλοί πολιτικοί μίλησαν ξεκάθαρα! Μερικές έντιμες φωνές: «Αν η Ελλάς είχε. τελείως, ηττηθεί εις τον πόλεμον (εννοεί τους Βαλκανικούς) δεν θα της επεβάλλοντο σκληρότεροι όροι» (Συνταγματάρχης Murray, ανταποκριτής του βρετανικού Τύπου). «Η Ευρώπη πρόκειται να επιτρέψει την διάπραξη ενός εγκλήματος... Αι Μ. Δυνάμεις θα έχουν παραχωρήσει, εις το υποθετικόν βασίλειον της Αλβανίας, εδάφη που κατοικούνται από Έλληνες πατριώτες» (Rene Puaux). - Ο Luciano Magrini, Ιταλός ανταποκριτής της μιλανέζικης "Secolo" (Αιών) θα κατηγορήσει την κυβέρνηση της χώρας του ότι απαρνιέται τις αρχές, πάνω στις οποίες στηρίχθηκε η ένωση και ανεξαρτησία της Ιταλίας. - Ο Γεώργιος Κλεμανσώ. ο περίφημος Τίγρης, που δεν συνήθιζε να μασάει τα λόγια του, θα γράψει στις 3 Μαρτίου 1914. στην γαλλική εφημερίδα «Ελεύθερος Άνθρωπος»: «...Ιδού 350.000 αληθινοί Έλληνες, διανεμόμενοι εις χωρία, των οποίων και μόνον τα ονόματα δηλούν την ελληνικήν καταγωγήν. Κατόρθωσαν να κρατήσουν την εθνικότητά των έναντι των Τούρκων, και όταν έφθασαν τα ελληνικά στρατεύματα, προς απελευθερωσίν

των εκ του Οθωμανικού ζυγού, τούς είπαν και τους επανέλαβαν, ότι τώρα ήτο οριστική η αποκατάστασίς των με την πατρίδα. Διότι, αρχικά θέμα της κυβερνήσεως των Αθηνών και της διπλωματίας της εις το εξωτερικόν, ήτο η επιστροφή ολοκλήρου της Ηπείρου εις την Ελλάδα. Και ξαφνικά, άνευ οιασδήποτε προπαρασκευής, χωρίς να λάβουν δια τους δυστυχείς αυτούς πληθυσμούς ουδεμίαν εγγύησιν... καληνύχτα σας. αγαπητοί συμπατριώται και καλήν τύχην με τους ληστάς Αλβανούς».7 - Τέλος, πριν κλείσουμε να σημειώσουμε άλλη μια «σημαδιακή» ημερομηνία: 29 Ιουλίου 1946. Στο Παρίσι αρχίζει η Διάσκεψη Ειρήνης. Την ίδια ημέρα στην αντίπερα ακτή του Ατλαντικού η Αμερικανική Γερουσία αποφασίζει, ομοφώνως, ότι η Βόρειος Ήπειρος πρέπει να αποδοθεί στην Ελλάδα. Αναθέτει δε στον γερουσιαστή Τομ Κόνναλλυ (Connally) να ενημερώσει, σχετικώς, το Σταίητ Ντηπάρτμεντ. (Ουσιαστικώς πρόκειται για επανάληψη την ίδιας αποφάσεως της Γερουσίας, του Μαΐου 1920).8 7 Εμμ. Γ. Πρωτοψάλτη ό.ά. σελ. 36-37. 8 Ηλία Β. Κώνστα: «Το Βορειοηπειρωτικόν Ζήτημα», 1951. σελ. 61

Περιπλους 59

Τα Γερμανικά Υποβρύχια

Γερμανικό Υποβρύχιο του Α΄ ΠΠ.

Τις μέρες του Πρώτου παγκοσμίου πολέμου, η εμφάνιση στις ελληνικές εφημερίδες μιας αγγελίας της εν Αθήναις βρετανικής πρεσβείας είχε προκαλέσει υστερία στην, έτσι κι αλλιώς, λόγω Εθνικού Διχασμού, ταλανιζόμενη κοινή γνώμη και πολιτική ζωή της χώρας μας. Ιδού δε τι ανέφερε το υπό συζήτηση δημοσίευμα: ότι θα καταβαλλόταν, ούτε λίγο ούτε πολύ, αμοιβή 2.500 λιρών στερλινών σε όποιον έδινε συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικές με τις υποτιθέμενες βάσεις ανεφοδιασμού των γερμανικών υποβρυχίων στις ελληνικές ακτές. Του Γαβριήλ Ν. Συντομόρου

αι όλα αυτά, γιατί οι κυκλοφορούσες τότε στην Ελλάδα, αναφορικά με το παραπάνω θέμα, φημολογίες περιελάμβαναν σενάρια σαν το ακόλουθο: πως δηλαδή θεωρείτο εντελώς –ή σχεδόν απολύτως– βέβαιο ότι τα δαντελωτά παράλια και ακρογιάλια της πατρίδας μας, με τους πολλούς κολπίσκους και τις ελικοειδείς ακτογραμμές τους, χρησίμευαν ως βάσεις ανεφοδιασμού, σε υγρά καύσιμα, γερμανικών υποβρυχίων. Βέβαια, στη διάρκεια του Πρώτου Μεγάλου Πολέμου, δράση γερμανικών υποβρυχίων στις ελληνικές θάλασσες υπήρξε. Ο Π. Ι. Αργυρόπουλος, λόγου χάρη, πλωτάρχης τότε και κυβερνήτης του αντιτορπιλικού μας “Νέα Γενεά”, εκτελώντας, μετά τις 3 Αυγούστου 1914, περιπολίες στη θαλάσσιο τρίγωνο Εύβοια-Θεσσαλονίκη-Καβάλα, σημειώνει (Αναμνήσεις, σσ.119-120): «Άπαξ μόνον, παρακολουθών εκ του μακρόθεν γαλλικήν νηοπομπήν υπεράνω του Καφηρέως, παρά την Άνδρον, 60 Περιπλους

αντελήφθην ότι το τελευταίον πλοίον της νηοπομπής ετορπιλίσθη παρ’ υποβρυχίου». Ο ως άνω πλωτάρχης ωστόσο καταγράφει άλλα δύο περιστατικά με πρωταγωνιστές γερμανικά υποβρύχια (Αναμνήσεις, σσ.158159). «Τον Αύγουστον [επίσης] ανεφάνη υποβρύχιον παρά την νησίδα Μαδουρή, έναντι της Λευκάδος: κατηυθύνθην πάση δυνάμει προς το σημείον τούτο και επληροφορήθην ότι γερμανικόν υποβρύχιον είχεν αγκυροβολήσει παρά την ακτήν· ότι οι αξιωματικοί είχον αγοράσει παρά των χωρικών… αυγά και ότι το πλοίον μετά τετράωρον απήλθεν […]. «Τορπιλισμός αγγλικού εμπορικού πλοίου», κατά τον παραπάνω πλωτάρχη, «εγένετο περί τα τέλη Νοεμβρίου υπό γερμανικού υποβρυχίου [και] παρά την Μεθώνην. Διελθών εκείθεν», προσθέτει ο Αργυρόπουλος, «μετά μίαν ώραν παρέλαβον άπαντας τους άλλους ναυαγούς εις ους επιδαψίλευσα μεγίστην περίθαλψιν επί της “Νέας Γενεάς” και περιποιήσεις […]».

Στις δε 22 Μαΐου 1915, το γερμανικό υποβρύχιο U21 είχε εμφανισθεί, έξω από το τη δυτική ακτή της χερσονήσου της Καλλίπολης, όπου τορπίλισε τα αγγλικά θωρηκτά Triumph, Majestic καθώς και ένα φορτηγό σκάφος. Μάλιστα, οι συγκεκριμένοι τορπιλισμοί είχαν φοβίσει τόσο πολύ τους Βρετανούς, ώστε να υποχρεωθεί η Γηραιά Αλβιών να απομακρύνει από την περιοχή των Δαρδανελλίων το πολύτιμο υπερδρέδνωτ της Queen Elisabeth, προκειμένου ένας επόμενος γερμανικός υποβρύχιος τορπιλισμός να μην στοιχίσει στη Βρετανία το πρώτο της τέτοιας κατηγορίας θωρηκτό που διέθετε πυροβόλα των 15 ιντσών (381 χιλιοστ.). Στην ίδια κατατρομοκράτηση που προκαλούσαν στους Αγγλογάλλους συμμάχους τα, πλέοντα σε ελληνικά ύδατα, γερμανικά υποβρύχια, οφείλεται και το εξής, εξάλλου, γεγονός: Αρχές Οκτωβρίου του 1916, όσα έμφορτα με στρατό συμμαχικά πλοία κατέφθαναν στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, προερχόμενα

στις Ελληνικές θάλασσες από το Μούδρο της Λήμνου, ξεκινούσαν, στις περισσότερες περιπτώσεις, βράδυ από τον ως άνω όρμο. Και, επιπλέον, μετά την αναχώρησή τους, όχι μόνο έπλεαν υπό συσκότιση, αλλά και στους στοιβαγμένους στα καταστρώματα στρατιώτες απαγορευόταν το κάπνισμα ή το τραγούδι. Τέλος, αφού τα πλοία εκείνα παρέκαμπταν τη χερσόνησο του Αγίου Όρους, μετέβαλλαν πορεία αφήνοντας μακριά τους τη χερσόνησο της Κασσάνδρας. Έδιναν, με άλλα λόγια, έτσι, παραπλανητικά, την εντύπωση ότι κατευθύνονταν αλλού και όχι στη Θεσσαλονίκη· παρ’ όλο που και της εν λόγω πόλης το λιμάνι επίσης προστατευόταν από απλωμένο και ποντισμένο ανθυποβρυχιακό δίχτυ. Η ανθυποβρυχιακή, μάλιστα, εκείνη προστασία περιελάμβανε ένα σωστό λαβύρινθο από συρμάτινα πλέγματα και νάρκες, με αποτέλεσμα, σε περίπτωση που ένα φίλιο σκάφος σκόπευε να εισέλθει στον κόλπο της Θεσσαλονίκης, να έπρεπε απαραιτήτως να καθοδηγείται από άλλο πλοίο, συνήθως αντιτορπιλικό. Παρά τη λήψη, εντούτοις, όλων αυτών των μέτρων, στις 22 Ιανουαρίου 1916, το γερμανικό υποβρύχιο U39, με κυβερνήτη του τον υποπλοίαρχο Walter Fortsmann, τορπίλισε το βρετανικό οπλιταγωγό Νorseman, το οποίο, πλέοντας μπροστά από την ακτή της Τούζλας, προ του ακρωτηρίου του Μεγάλου Καραμπουρνού Θεσσαλονίκης, θα εισερχόταν σε λίγο στο Θερμαϊκό κόλπο για να ολοκληρώσει το ταξίδι του Πλύμουθ-ΜασσαλίαΘεσσαλονίκη. Την άνοιξη, ακολούθως, του 1916, όταν οι Σέρβοι, ηττηθέντες από τους Γερμανοαυστριακούς και Βουλγάρους, ανασυντάχθηκαν κατόπιν στην Κέρκυρα, αποφασίστηκε, γι’ αυτούς, να μεταφερθούν, από το ως άνω νησί, στη Θεσσαλονίκη. Επρόκειτο για μεταφορά πραγματοποιηθείσα, εξ ολοκλήρου, διά θαλάσσης, με περίπλου, αρχικά, της Πελοποννήσου και στη συνέχεια, με διάπλου του Αιγαίου, μέχρι την αποβίβαση των Σέρβων στη Μίκρα Θεσσαλονίκης. Ο ελλοχεύων, εντούτοις, κίνδυνος προσβολής των νηοπομπών αυτών από γερμανικά υποβρύχια επικεντρωνόταν, στην περίπτωση αυτή, στο χρονικό διάστημα που αυτές θα διέσχιζαν το Αιγαίο, το οποίο φαίνεται να έβριθε από γερμανικά υποβρύχια. Οι πρώτοι, παρ’ όλα αυτά, Σέρβοι ήσαν έτοιμοι να αναχωρήσουν από την Κέρκυρα στις 11 Απριλίου του 1916, οπότε πανέτοιμα ήσαν, την ίδια μέρα, τα 45 μεταγωγικά πλοία που θα πραγματοποιούσαν τη μεταφορά. Πράγματι, άρχισαν, από τότε και μετέπειτα να αναχωρούν από την Κέρκυρα έμφορτα, κατά ζεύγη, τα μεταγωγικά, συνοδεία αντιτορπιλικών, ενώ, και στην περίπτωση αυτή επίσης, η αρχική κατεύθυνση των σκαφών ήταν παραπλανητική. Ξεκινούσαν δηλαδή σαν να επρόκειτο να ταξιδέψουν για Μασσαλία ή Μπιζέρτα. Όταν όμως απομακρύνονταν αρκετά από το νησί, επανέρχονταν με κατάλληλους ελιγ-

Πάνω: Βασιλεύς Κωνσταντίνος. Ελαιογραφία αγνώστου. Έστειλε δύο αξιωματικούς με γερμανικό υποβρύχιο στον γιο του Αντιβασιλέα Αλέξανδρο. Κάτω: Υποναύαρχος Περικλής Αργυρόπουλος. Ως Υποπλοίαρχος κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους διετέλεσε Κυβερνήτης του Τορπιλοβόλου 14. Φωτογραφία Nelly’s. Στις αναφορές του κάνει λόγο για παρουσία γερμανικών υποβρυχίων στις ελληνικές θάλασσες.

μούς στη σωστή τους ρότα. Γαλλικά πολεμικά πλοία, επιπροσθέτως, συνόδευαν, και αυτά, τις νηοπομπές μέχρι τον κόλπο του Δηρού, και από εκεί τις παραλάμβαναν ελαφρά καταδρομικά και εξοπλισμένα εμπορικά. Υπό τις συνθήκες αυτές, η πρώτη αποστολή Σέρβων έφθασε στην Θεσσαλονίκη στις 15 Απριλίου 1916, και η διαδικασία μεταφοράς τους, με τετραήμερα ταξίδια, συνεχίστηκε με ρυθμό 3½ διαδρομών το μήνα για κάθε πλοίο.

Διά του τρόπου αυτού, στις 8 Μαΐου στο νησί δεν είχαν απομείνει περισσότεροι από 32.000 Σέρβοι, ενώ άλλες πηγές μαρτυρούν ότι μέχρι τις 10 Μαΐου περισσότεροι από 50.000 άνδρες, σχεδόν το ένα τρίτο της όλης σερβικής δύναμης, είχαν εγκατέλειψαν την Κέρκυρα. Στις δε 11 Μαΐου, ο Γάλλος αρχιστράτηγος Joffre ενημέρωνε τον πρωθυπουργό του Briand ότι η μεταφορά των Σέρβων συνεχιζόταν κανονικά, πράγμα οφειλόμενο και στη συνεργασία των ιταλικών ναυτικών δυνάμεων. Τέλος, η επιχείρηση ολοκληρώθηκε στις 30 Μαΐου, με τη συνολική μεταφορά 124.000 οπλιτών, 6.025 αξιωματικών και 8.000 ίππων, χωρίς να σημειωθεί, σύμφωνα με τις επικρατούσες μαρτυρίες ούτε κάποια απώλεια σκάφους ούτε η παραμικρή επίθεση υποβρυχίου. Αυτό οι Σύμμαχοι το απέδωσαν στη μυστικότητα σχεδιασμού και οργάνωσης της όλης επιχείρησης και στις σωστές υπηρεσίες όσων ελαφρών βρετανικών σκαφών συνόδευαν τα μεταγωγικά ή εκκαθάριζαν από τις νάρκες τους θαλάσσιους διαδρόμους. Παρόλα αυτά όμως, το τότε κυκλοφορούν γαλλικό περιοδικό Miroir δημοσίευε σε τεύχος του το λαβωμένο ατμόπλοιο Gallia με τη λεζάντα της φωτογραφίας να εξηγεί ότι το σκάφος είχε τορπιλιστεί καθ’ όν χρόνο μετέφερε στη Θεσσαλονίκη 2.000 Γάλλους και Σέρβους στρατιώτες. Το επόμενο, πάντως, περιστατικό, από όσα συνέχιζαν να αποδεικνύουν την παρουσία γερμανικών υποβρυχίων στις θάλασσές μας, αφορά τη μετάβαση της Τριανδρίας Βενιζέλου-Κουντουριώτη-Δαγκλή από την Αθήνα στην Κρήτη και, από εκεί στη Θεσσαλονίκη. Όταν λοιπόν οι ως άνω αναχώρησαν, στις 21 Σεπτεμβρίου 1916, από τη Σούδα, με το πλοίο Εσπερία με προορισμό, μέσω Σάμου και λοιπών νησιών του βορειαοανατολικού Αγαίου, τη Θεσσαλονίκη, ιδού τι μέτρα ελήφθησαν: τόσο η Εσπερία όσο και τα συνοδά της πλοία –το γαλλικό δηλαδή αντιτορπιλικό Lansquenet και το ελληνικό τορπιλοβόλο Θέτις– ταξίδεψαν, καθ’ όλη την επόμενη νύχτα, με σβησμένα φώτα για το φόβο των γερμανικών υποβρυχίων. Αλλά και επιπροσθέτως, μαρτυρεί ο, μεταξύ των τότε συνοδών του Βενιζέλου ευρισκόμενος, Γεώργιος Μελάς (αδελφός του ένδοξου Μακεδονομάχου μας): «Την ημέραν καθ’ ην εφύγαμεν από την Σούδαν, εν μέσω απαισίου, θλιβερού και σκοτεινού καιρού, ο […] κυβερνήτης Docteur του [γαλλικού καταδρομικού] “Jurien de la Gravière” μάς ανήγγειλε ότι δύο γερμανικά υποβρύχια, ησύχως ηγκυροβολημένα παρά την προκυμαίαν την έμπροσθεν του κτήματος τού, εν τω υπουργείω Γούναρη, υπουργού κ. Μιχελιδάκη, μας εκαραδόκουν. Παρά τας προτροπάς μας [εντούτοις], ο κ. Βενιζέλος δεν ηθέλησε κατ’ ουδένα τρόπον να υποκύψη εις τας παρακλήσεις μας και να επιβιβαστή, διά μείζονα ασφάλειαν, επί του συνοδεύοντος ημάς γαλλικού αντιτορπιλικού “Lansquenet”. Μας είπε ότι η τύχη του ήτο αλληλέγγυος της ιδικής μας […] ». Περιπλους 61

Τα Γερμανικά Υποβρύχια στις Ελληνικές θάλασσες Όπως, αφετέρου, υποστηρίζουν και άλλοι συγγραφείς, τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1917, περισσότερο από το ¼ του συνολικού τονάζ των, παγκοσμίως βυθισθέντων από υποβρύχια, εμπορικών πλοίων, είχε χαθεί στη Μεσόγειο. Τέλη, ακολούθως του 1917, ο εν εξορία τελών Έλληνας βασιλιάς Κωνσταντίνος απέστειλε στην Ελλάδα, με γερμανικό υποβρύχιο, δυο αξιωματικούς του, τον υπολοχαγό Καλαμαρά και τον ανθυπολοχαγό Χατζόπουλο, προκειμένου αυτοί να έρθουν σε επαφή με τον ευρισκόμενο στον ελληνικό θρόνο, Αλέξανδρο, γιο του Κωνσταντίνου. Στην περίπτωση λοιπόν εκείνη, ο εκ των παραπάνω αξιωματικών Χατζόπουλος μας δίνει τα εξής στοιχεία για το υποβρύχιο που τους αποβίβασε στην Ελλάδα: ότι, κατ’ αρχήν αυτό απέπλευσε από την κροατική Πόλα, ότι είχε μήκος 36 μέτρα, ότι το πλήρωμά του αποτελούνταν από 3 αξιωματικούς, 3-4 υπαξιωματικούς και 20 ναύτες και ότι αρχι-

μας κάνουν θεωρία πώς να χρησιμοποιούμε τα σωσίβια που ήσαν άδειοι τενεκέδες πετρελαίου καρφωμένοι γύρω σε μια ξύλινη κάσα […] κάθε σωσίβιο απ’ αυτά ήταν μόνο για έξι στρατιώτες […]. Αργά τη νύχτα ήρθαν τα πλοία στο λιμάνι της Κορίνθου και επιβιβαστήκαμε. Είχαμε δύο αντιτορπιλικά που συνόδευαν τα πλοία και κάθε λίγο εσφύριζαν, για να προειδοποιούν τα υποβρύχια ότι τα πλοία συνοδεύονται από αντιτορπιλικά […].Ευτυχώς δεν μας συνέβη τίποτε από τα γερμανικά υποβρύχια, και το πρωί αποβιβαστήκαμε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης». Με αφετηρία, συνεπώς, χειροπιαστά και τεκμηριωμένα δεδομένα σαν τα παραπάνω, πίστευε ακραδάντως τότε η ελληνική κοινή γνώμη ότι τέτοιας κλίμακας δράση γερμανικών υποβρυχίων ήταν αδιανόητο να λαμβάνει χώρα χωρίς τα εχθρικά αυτά σκάφη να διέθεταν βάσεις ανεφοδιασμού στις ελληνικές ακτές. Στο ίδιο όμως, συμπέρασμα είχαν καταλήξει

κά, ταξίδεψαν για 24 ώρες σε ανάδυση, ενώ αργότερα καταδύονταν και αναδύονταν κατά διαστήματα. Ακολούθησε, με τον τρόπο αυτό, ταξίδι τεσσάρων ημερών, και τελικά το υποβρύχιο κατάπλευσε στον κόλπο της Κυπαρισσίας, σε σημείο απέχον 1,5 χιλιόμετρο από την ξηρά. Τότε. οι δύο αξιωματικοί επιβιβάστηκαν από το σκάφος σε λέμβο, και βγήκαν σε ερημική ακτή νότια της κωμόπολης. Εν τω μεταξύ, προηγουμένως, τον Ιούνιο του 1917, το γερμανικό υποβρύχιο UC 23, αποπλέοντας από τη βάση του στην Κωνσταντινούπολη, είχε ναρκοθετήσει τα βασικότερα σημεία της κάθε συνήθως τηρουμένης από τα πλοία ρότας προς Θεσσαλονίκη. Μια τέτοια θαλάσσια πορεία προς Θεσσαλονίκη, για παράδειγμα, επρόκειτο να ακολουθήσει, τέλη Μαρτίου-αρχές Απριλίου του 1918, το ελληνικό 35ο Σύνταγμα Κορίνθου, κατά την ατμοπλοϊκή του μεταφορά στα κράσπεδα του Θερμαϊκού· οπότε μαρτυρεί, για το γεγονός αυτό, ο τότε νοσοκόμος του συντάγματος Αντώνιος Παρθένιος: «[…] άρχισαν να

και οι Σύμμαχοι, οι οποίοι ιδίως, δυσκολεύονταν να κατανοήσουν το εξής: πώς δηλαδή ήταν δυνατό να επιφορτίζεται με μια αποστολή σε ελληνικές θάλασσες ένα γερμανικό υποβρύχιο, ξεκινώντας από τη Βόρεια Θάλασσα· να διασχίζει το εν λόγω σκάφος, στη συνέχεια, το στενό της Μάγχης ή να παρακάμπτει, από τα δυτικά, τα βρετανικά νησιά, να διαπλέει κατόπιν εν καταδύσει, το υπό βρετανικό έλεγχο, στενό του Γιβραλτάρ, και να αναλαμβάνει τέλος, δράση το συγκεκριμένο υποβρύχιο στην ανατολική Μεσόγειο όλα δε αυτά, διαθέτοντας, το κάθε τέτοιο εχθρικό σκάφος, στο χώρο δραστηριοποίησής του, ως μοναδική βάση ανεφοδιασμού του, το αυστριακό-κροατικό λιμάνι της Πόλα, στην Αδριατική. Έτσι, με υπόστρωμα τις συμμαχικές αυτές απορίες, οικοδομήθηκαν απίστευτα μυθιστορηματικά σενάρια, και άρχισαν να διενεργούνται γελοίας μορφής έρευνες για την ανακάλυψη ανύπαρκτων υποβρυχιακών βάσεων. Οι αποχετευτικοί αγωγοί, λόγου χάρη, του γνωστού Αχίλλειου της Κέρκυρας θεωρήθη-

62 Περιπλους

καν ότι λειτουργούσαν ως σωλήνες παροχής καυσίμων για υποβρύχια, και τα δοχεία ακάθαρτου πετρελαίου του γεωργικού σταθμού της Τύρινθας –πετρελαίου χρησιμοποιούμενου για την εξόντωση των ακρίδων– αποτέλεσαν αντικείμενο υποψιών, πως δήθεν δηλαδή, οι “γκαζοτενεκέδες” εκείνοι προορίζονταν για τον ανεφοδιασμό των γερμανικών υποβρυχίων με καύσιμα. Ένα τέτοιου είδους, συνεπώς, κλίμα υποψιών είχε διαμορφωθεί και εξαπλωθεί στη διχασμένη τότε Ελλάδα, όταν ακριβώς τον Αύγουστο του 1915 κατέφθασε στην Αθήνα ο νέος Γάλλος ναυτικός ακόλουθος –αντιπλοίαρχος του γαλλικού πολεμικού ναυτικού– διαβόητος Count de Roquefeuil. Ο δε νεοαφιχθείς ακόλουθος δεν άργησε να επινοήσει και συγκεκριμένο σχέδιο διά του οποίου θα προστατευόταν ο αγγλογαλλικός στόλος από τα ανεφοδιαζόμενα δήθεν στις ελληνικές ακτές γερμανικά υποβρύχια. Συγκεκριμένα, ενημέρωνε τότε ο εν Αθήναις Βρετανός πρέσβυς Elliot τον συμπατριώτη του υπουργό των Εξωτερικών Grey: «Ο νέος Γάλλος ναυτικός Ακόλουθος απεργάζεται ένα σχέδιο αποτελεσματικότατης δράσης κατά των υποβρυχίων στα ελληνικά και [ιδιαίτερα στα] κρητικά ύδατα. Προτείνει να εγκαταστήσουμε διάφορους σταθμούς ασυρμάτου (οι οποίοι θα πρέπει να προστατεύονται ενόπλως), να βυθίζουμε κάθε ελληνικό σκάφος για το οποίο έχουμε την παραμικρή υποψία, και να απαγάγουμε, υπό τη μορφή αντιποίνων, Γερμανούς στην Κρήτη (όταν οδηγηθούν σε πράξεις βίας κατά του δικού μας Προξένου και άλλων). Αν υπάρξει αντίσταση σε οποιαδήποτε από αυτές τις διαδικασίες, είναι έτοιμος να υποστηρίξει την κατοχή της Κρήτης, […] το μέγεθος [πάντως μιας] τέτοιας επιχείρησης φαίνεται να μην [το] υπολόγισε, λαμβάνοντας υπόψη [του, απλώς, ] ότι δεν θα υπάρξει αντίσταση […]». Και εξακολουθούσε ο Elliot: «Είμαι υπέρ της καταστροφής των υποβρυχίων και των βάσεων ανεφοδιασμού τους όπου κι αν βρίσκονται, όμως τα παραπάνω μού φαίνονται υπερβολικά και κινδυνεύουν να μας φέρουν σε σύγκρουση με τους Έλληνες». Πράγματι δε, διατύπωνε τις ως άνω προτάσεις του ο προαναφερθείς Γάλλος αντιπλοίαρχος , χωρίς να σκεφθεί καθόλου ότι η Ελλάδα ήταν -έστω και τυπικάανεξάρτητο κράτος. Τονίζει, άλλωστε, και πάλι, ο Π. Ι. Αργυρόπουλος στις Αναμνήσεις του (σ.101), «ενέργειαί τινές των Γάλλων προεκάλεσαν την θυμηδίαν του κοινού [και συγκεκριμένα όταν] Γάλλοι ναύται επέδραμον νύκτωρ από του Ναυπλίου εις το Άργος διά να καταστρέψωσι περί τα τετρακόσια πεντήκοντα κιβώτια υγροπίσσης ανήκοντα εις το υπουργείον της γεωργίας και προωρισμένα διά την καταστροφήν [όπως ήδη προαναφέρθηκε] των ακρίδων». «Για ολόκληρους μήνες», υπογραμμίζει και ο αξιωματικός του γαλλικού πολεμικού ναυτικού Πωλ-Ζακ, «το μεγάλο εξοπλισμένο αλιευτικό “Νορ Κάπερ” ανίχνευε νύχτα και μέρα τα κρητικά παράλια και τις νότιες ακτές της Πελοποννήσου για να ανακαλύψει βάσεις ανεφοδιασμού υποβρυχίων». Στα πλαίσια των ερευνών αυτών, ο κυβερνήτης του ως άνω σκάφους, δεν δίστασε αρκετές φορές να αποβιβάσει και ναυτικά αγήματα σε ορισμένες ακτές για να συλλέξει κάποια χρήσιμη για το επίμαχο αυτό ζήτημα πληροφορία. Και πάντα μεν ήταν αποδέκτης

Τα Γερμανικά Υποβρύχια στις Ελληνικές θάλασσες

από τους εκεί κατοίκους κατηγορηματικών διαβεβαιώσεων πως «ένα γερμανικό υποβρύχιο πριν από λίγο είχε ανεφοδιαστεί στον τάδε έρημο ορμίσκο ή ότι θα ανεφοδιαζόταν την τάδε νύχτα σε κάποιον άλλον». Αλλά ενώ αμέσως το “Νορ Κάπερ” κατευθυνόταν στα υποδειχθέντα σημεία για να ερευνήσει ή να ενεδρεύσει, δεν συναντούσε πουθενά ούτε ίχνος πραγματοποιηθέντος ανεφοδιασμού ούτε και υποβρυχίου. Παρ’ όλα αυτά, τον Ιανουάριο του 1916, οι Γάλλοι σχεδίαζαν να καταλάβουν ολόκληρη την Κρήτη και τη χερσόνησο του Αγίου Όρους, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση για τις εν λόγω καταλήψεις το κυνήγι Γερμανών πρακτόρων και την ανακάλυψη και εξουδετέρωση βάσεων των γερμανικών υποβρυχίων. Καθώς όμως οι Βρετανοί αποδοκίμασαν έντονα τη συγκεκριμένη γαλλική ιδέα, αυτή τελικά εγκαταλείφθηκε. Ο αντίλογος, από την άλλη, αναφορικά με όλες αυτές τις συμμαχικές υποψίες είχε ως εξής: Για να εφοδιαστεί ένα υποβρύχιο με καύσιμα, απαιτούνταν ως αναγκαία προϋπόθεση, κατά τον ως άνω Πωλ Ζακ, αφενός η ύπαρξη στην ξηρά μιας ανάλογης υποδομής διαθέτουσας αποθηκευτική δυνατότητα, τουλάχιστον, 250 τόνων πετρελαίου, ενώ αφετέρου, θεωρούνταν απαραίτητη και η χρησιμοποίηση ενός μηχανικού μέσου (μιας αντλίας, λόγου χάρη, και ενός είδους σωλήνωσης) για τη μεταφορά του υγρού καυσίμου, από τον τόπο αποθήκευσής του μέσω της ακτής μέχρι το υποβρύχιο. Τέτοιες όμως μεγάλες ποσότητες καυσίμων ούτε ανακαλύφθηκαν ποτέ σε ελληνικό έδαφος, ούτε υπήρχε η δυνατότητα να μεταφερθούν σε συγκεκριμένα σημεία πλησίον

των ακτών μας και να παραμείνουν εκεί, εν αποκρύψει αποθηκευμένες, ώστε να μην γίνουν αντιληπτές. Και τούτο με το ισχύον δεδομένο ότι και οι ίδιοι οι Σύμμαχοι ασκούσαν ιδιαίτερα αυστηρή επιτήρηση στις ελληνικές ακτές. Αν άλλωστε ληφθεί υπόψη ότι οι προαναφερθέντες 250 τόνοι καυσίμου -και υπό την περιοριστική προϋπόθεση ότι δεν θα προκαλούσαν υποψίες- μεταφέρονταν με συνηθισμένους “γκαζοτενεκέδες” ή είχαν αποθηκευθεί σ’ αυτούς, τότε χρειάζονταν 16.000 τέτοια δοχεία για την παραπάνω ποσότητα πετρελαίου. Γίνεται συνεπώς κατανοητό ότι δεν ήταν καθόλου εύκολο να μεταφερθεί ένας τέτοιος αριθμός δοχείων χωρίς να γίνουν αυτά αντιληπτά πριν ή μετά το άδειασμα του περιεχομένου τους σε κάποιο υποβρύχιο. Ήταν επίσης αδύνατο, παραμένοντας τα δοχεία αυτά -μετά τη χρησιμοποίησή τους- κενά επί της ακτής, να μην αφήσουν επίσης ίχνη ή να μην υπάρξουν υπολείμματα του μεταφερθέντος καυσίμου. «Αλλ’ αι αποδείξεις αύται», συνεχίζει ο προαναφερθείς Π. Ι. Αργυρόπουλος (παραπάνω, ίδια σελίδα),«αναγράφονται ως εκ περισσού, καθότι ήδη είναι γνωστόν ότι τα γερμανικά υποβρύχια είχον τοιαύτην ακτίνα ενεργείας, ώστε αι βάσεις της Αυστρίας και Τουρκίας, συμμάχων της Γερμανίας, εξυπηρέτουν τον εφοδιασμόν αυτών. Οιοσδήποτε ναυτικός ερωτώμενος το 1915 περί τούτου θα απήντα ότι τα γερμανικά υποβρύχια δεν είχον ανάγκην στηρίξεως εις τας ελληνικάς ακτάς, καθότι από της βάσεώς των εν Φλάνδρα μέχρι της Πόλας ή και των Δαρδανελλίων, η ακτή ενεργείας αυτών υπερήρκει». Ούτε όμως και από όσα ημερολόγια κυβερνητών των γερμανικών υποβρυχίων είδαν

κατά καιρούς στη διάρκεια του μεσοπολέμου το φως της δημοσιότητας αποδεικνύεται καθαρά ότι τα ελληνικά παράλια χρησίμευσαν ως βάσεις για τέτοιου είδους γερμανικούς ανεφοδιασμούς. Δημοσιεύθηκαν, επί παραδείγματι, τα απομνημονεύματα του Γερμανού αντιπλοιάρχου Lothar von Arnauld de la Perière, αρχηγού στολίσκου γερμανικών υποβρυχίων με βάση την Πόλα και το Κάταρο, στην Αδριατική. Αλλ’ ενώ ο παραπάνω αντιπλοίαρχος αναφέρει τα πάντα και με κάθε λεπτομέρεια σχετικά με τη δράση του, πουθενά δεν κάνει μνεία για ανεφοδιασμό των υποβρυχίων του σε ελληνικές ακτές. Το ίδιο συνέβη και με τον Γερμανό υποναύαρχο Andreas Michelsen, γενικό διοικητή του στόλου των γερμανικών υποβρυχίων κατά τη διάρκεια του Μεγάλου πολέμου. Μολονότι λοιπόν στα απομνημονεύματα αυτών των Γερμανών περιγράφονται λεπτομερώς όλα τα γεγονότα στα οποία συμμετείχαν οι ίδιοι ή τα σκάφη τους, και αποκαλύπτονται εντελώς άγνωστα σε μας συμβάντα, πουθενά δεν γίνεται λόγος για κάποιον, εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, ανεφοδιασμό τους. Και αυτό, μολονότι τίποτε δεν εμπόδιζε τους Γερμανούς αυτούς αξιωματικούς να περιγράψουν κάτι παρόμοιο, αν όντως αυτό συνέβη. Τέλος, κατά τον Π. Ι. Αργυρόπουλο (παραπάνω σσ.100,101), «και αυτός ο ναύαρχος του γαλλικού στόλου Dartige du Fournet αναγράφει εις τα απομνημονεύματά του ότι ουδεμία βάσις ανεφοδιασμού γερμανικών υποβρυχίων εσημειώθη εν Ελλάδι· προσθέτει δε ότι τα ειρηνικότερα και αθωότερα των αλευτικών πλοιαρίων κατηγγέλοντο αυτώ ως γερμανικά υποβρύχια […]». Περιπλους 63

Τιμή στο παλληκάρι του 1821 που αναπαύεται στα χώματα της Αυστραλίας Εκδήλωση μνήμης από το Tμήμα Αλέξανδρος της ΑΧΕΠΑ ΝΝΟ στο χωρίο Picton της Νέας Νοτίου Ουαλίας

Αντώνης του Μανώλη: Στοιχεία βιογραφίας

ην Κυριακή 17 Σεπτεμβρίου, το Τμήμα Αλέξανδρος της ΑΧΕΠΑ ΝΝΟ διοργάνωσε εκδρομή με σκοπό την πραγματοποίηση εκδήλωσης μνήμης για τον πρώτο Έλληνα κάτοικο της περιοχής στο χωριό Picton, που βρίσκεται σε απόσταση 80 χιλιομέτρων από το Σύδνεϋ. Παρουσία της Δημάρχου Wollondilly, κας Judy Hannan και του δημοτικού συμβούλου Cr. Michael Banasik, ο π. Δημήτριος Παπαοικονόμου (Ι.Ν. Αγίων Ραφαήλ, Νικολάου, και Ειρήνης) τέλεσε τρισάγιο στο μνήμα του Αντώνη του Μανώλη (Antonis Manolis) στο Κοιμητήριο Upper General Cemetery. Στη συνέχεια, ακολούθησε εκδήλωση για τον πρώτο Έλληνα κάτοικο της περιοχής του Mac Arthur στο Picton Bowling Club. Η Δήμαρχος της περιοχής ευχαρίστησε την ΑΧΕΠΑ ΝΝΟ για την διοργάνωση της εκδήλωσης και την συνεχάρη για την πρωτοβουλία της «που ενώνει τις γενιές και μεταφέρει αυτές τις ιστορίες και παραδόσεις στους νεότερους.» Στον χαιρετισμό του, ο πολιτειακός πρόεδρος της ΑΧΕΠΑ ΝΝΟ κ. Γιάννης Καλλι-

64 Περιπλους

μάνης τόνισε ότι ο Σύνδεσμος της ΑΧΕΠΑ ΝΝΟ επιθυμεί τη διοργάνωση και άλλων τέτοιων εκδηλώσεων, καλώντας την ομογένεια της περιοχής να ενώσει τις δυνάμεις της και να στηρίξει τις πολυσχιδείς δραστηριότητες του Τμήματος Αλέξανδρος. Κύριος ομιλητής της εκδήλωσης ήταν ο Ιστορικός, Δρ Παναγιώτης Διαμάντης, ο οποίος παρουσίασε τα λιγοστά στοιχεία βιογραφίας τα οποία έχουν σωθεί για τον Αντώνη του Μανώλη. Την εκδήλωση λάμπρυναν οι Βασίλης Αλιγιάννης και Αλεξάνδρα Αδάμ οι οποίοι φορούσαν τοπικές ενδυμασίες της Ύδρας, πιθανής πατρίδας του Αντώνη και των άλλων παλληκαριών. Την εκδήλωση τίμησε και η κα Κυριακή Χολέβα, πρόεδρος του Τοπικού Συμβουλίου Κερατέας του Δήμου Λαυρεωτικής στην δυτική Αττική, η κα Μαρία Άνθονυ (πρόεδρος του Ποντοξενιτέα), η κα Αναστασία Καρακομινάκη (Παμμακεδονική Ένωση Νέας Νοτίου Ουαλίας), η κα Μαρία Τατάρα (Σύλλογος Ελληνο-Αυστραλών Εκπαιδευτικών) και πλήθος μελών και φίλων του Τμήματος Αλέξανδρος και της ΑΧΕΠΑ ΝΝΟ.

Κατά τη διάρκεια της Εθνικής Παλιγγενεσίας, ένα πλοίο από τα νησιά του Σαρωνικού επιτέθηκε σε πλοίο Βρετανικών συμφερόντων ανοικτά της Κρήτης. Στη συνέχεια, το Βασιλικό Ναυτικό της Μεγάλης Βρετανίας συνέλαβε το πλήρωμα του και καταδίκασε τους ναύτες ως «πειρατές». Στις 27 Αυγούστου 1829,τα επτά παλικάρια έφτασαν στο λιμάνι του Σύδνεϋ από τα χωριά του σημερινού Νομού Αττικής. Από όσα γνωρίζουμε, αυτοί οι νέοι ήταν οι πρώτοι Έλληνες οι οποίοι πάτησαν το πόδι τους στους Αντίποδες. Εργάστηκαν στα ναυπηγεία στο λιμάνι του Σύδνεϋ και στους πρώτους αμπελώνες στη περιοχή Camden (νοτιο-δυτικά του Σύδνεϋ), όπου «καλλιέργησαν τα κλήματα με τον τρόπο που γνώριζαν από την πατρίδα τους», σύμφωνα με αναφορά της εποχής. Όταν τους δόθηκε χάρη το 1834, δύο επέλεξαν να μείνουν στην νέα χώρα: οι Αντώνης του Μανώλη και Γκίκας Βούλγαρης. Αυτοί έγιναν οι «πατέρες» της Ελληνο-Αυστραλιανής ομογένειας. Ο Αντώνης εγκαταστάθηκε στη περιοχή του Picton, ενώ ο Βούλγαρης επέλεξε να γίνει από τους πρωτοπόρους κτηνοτρόφους της περιοχής Monaro, στην ορεινή περιοχή νότιο-ανατολικά της Καμπέρρας. Ο ξενιτεμένος Αντώνης του Μανώλη απεβίωσε μόνος του στις 22 Σεπτεμβρίου 1880, μερικές ημέρες αφού είχε κλείσει 51 χρόνια στην Αυστραλία. Παραμένει άγνωστο ποιος ετοίμασε την επιτύμβια στήλη, με τον όμορφο στοίχο: «Στην ξενιτιά, ο ξένος βρήκε τάφο, μακριά από την πατρίδα, πέρα από το ακατάπαυστο κύμα».

Το ημερολόγιο του Μουσείου

για το 2018

Όπως κάθε χρόνο το τελευταίο διάστημα, το Ναυτικό Μουσείο επιμελήθηκε τη συγγραφή και τη συγκρότηση του ημερολογίου για τον χρόνο που ήδη μπήκε στη ζωή μας, το 2018. Ο φετινός νεωτερισμός είναι ότι τα λίγα κείμενα που απαρτίζουν το ημερολόγιο είναι γραμμένα σε δύο γλώσσες (Ελληνική, Αγγλική) κι αυτό διότι τα νέα μέλη και φίλοι μας από την Αυστραλία έχουν ζητήσει να τους στείλουμε έναν αριθμό αντιτύπων. Δεδομένου ότι η Ελληνο-Αυστραλιανή κοινότητα, όπως τη γνωρίσαμε τον περασμένο Μάρτιο που ταξιδέψαμε στο Σύδνεϋ, είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε ό,τιδήποτε ελληνικό, αποφασίσαμε να εκδώσουμε το ημερολόγιο δίγλωσσο, γεγονός που πιστεύουμε όχι μόνο δεν θα ενοχλήσει τα μέλη και τους φίλους μας εδώ στην Ελλάδα, αλλά θα τους είναι και ευχάριστο. Στο πρώτο μέρος του ημερολογίου του 2018 παρουσιάζουμε το Μουσείο, την ιστορία του, λίγα λόγια για τις συλλογές του, τους στόχους που εξυ-

πηρετεί η ύπαρξή του, τους πρωτοπόρους που είχαν την ιδέα της ίδρυσής του, καθώς και το μικρό ιστορικό της εγκατάστασής του στη θέση που βρίσκεται σήμερα, δίπλα στους νεωσοίκους της Ζέας που στέγαζαν τις Τριήρεις της Σαλαμίνας και του Χρυσού αιώνα του ελληνικού πολιτισμού. Το δεύτερο μέρος είναι ένα άρθρο της Προέδρου το οποίο μας προετοιμάζει για την επέτειο των 2.500 χρόνων από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας και είναι τα 2.500 χρόνια από τη ναυπήγηση του Αθηναϊκού στόλου, εκείνου που αποτέλεσε το ισχυρότερο τμήμα του ελληνικού στόλου της Σαλαμίνας και εκείνου που στη συνέχεια υποστήριξε την Αθηναϊκή συμμαχία και τον Χρυσούν αιώνα του Περικλέους. Η τιμή του ημερολογίου είναι 3,5 ευρώ για τα μέλη του Μουσείου και διατηρήθηκε σε τόσο χαμηλό επίπεδο, ακριβώς για να μην υπάρξει μέλος που να μην το αποκτήσει. Για τα μη μέλη είναι λίγο ακριβότερο, 5 ευρώ. Νομίζουμε ότι μπορεί να αποτελέσει εκλεκτό δώρο για φίλους και γνωστούς.

Δελτίο Τύπου της WISTA Hellas

WISTA Hellas, στο καθιερωμένο ετήσιο συνέδριό της που έλαβε χώρα τη Δευτέρα, 27 Νοεμβρίου, 2017 στο ξενοδοχείο Athenaeum InterContinental, η WISTA Hellas φιλοξένησε μια ζωντανή συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με παίκτες “κλειδιά” της Ελληνικής και διεθνούς ναυτιλιακής αγοράς που συζήτησαν για την αβεβαιότητα που κυριαρχεί στην παγκόσμια αγορά. Για πρώτη φορά η ατζέντα του ετήσιου Φόρουμ περιλάμβανε δυο ενότητες, ενώ οι συμμετέχοντες ξεπέρασαν τα 300 άτομα με εξέχουσες προσωπικότητές της ναυτιλιακής κοινότητας να δίνουν το παρόν. Η πρώτη ενότητα συζήτησε τις επερχόμενες προκλήσεις που θα επηρεάσουν τη ναυτιλία με συντονιστή τον κ. Γιάννη Περλεπέ, Γενικό Διευθυντή της εφημερίδας Ναυτεμπορική. Οι ομιλητές του δεύτερου πάνελ συζήτησαν πώς θα αντιμετωπίσει η ναυτιλία τις επερχόμενες προκλήσεις με συντονιστή τον κ. Γιάννη Κοτζιά, Πρόεδρο του Συνδέσμου Μεσιτών Ναυτιλιακών Συμβάσεων και Projects Finance της Xclusiv Shipbrokers Inc. Ο Παναγιώτης Κουρουμπλής, Υπουργός Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής απηύθυνε χαιρετισμό μέσω βίντεο εξασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό την παρουσία του στην εκδήλωση. Στην πρώτη ενότητα συμμετείχαν οι παρακάτω ομιλητές (σε αλφαβητική σειρά): Σταμάτης Μπουρμπούλης, General Manager της Euronav Ship Management (Hellas) Ltd, Γιάννης Κοκαράκης, Technical Manager της Bureau Veritas; Θεόδωρος Κόντες, Διευθυντής της Majestic International Cruises και Πρόεδρος της Ένωσης Εφοπλιστών Κρουαζιεροπλοίων & Φορέων Ναυτιλίας, Hamish Norton, Πρόεδρος της Star Bulk Carriers Corp.; Κριστιάνα Πρεκεζέ, Εκτελεστική Συντονίστρια της Ελληνικής Ένωσης Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος(HELMEPA) και Κώστας Βλάχος, Chief Operating Officer της Consolidated Marine Management Inc. Οι ομιλητές της δεύτερης ενότητας (σε αλφαβητική σειρά) ήταν: Sadan Kaptanoglu, Shipping Manager της Kaptanoglu Shipping; Βασίλης Μαντζαβίνος, Γενικός Διευθυντής Ελλάδος της UniCredit Bank AG, Μιλένα Παππά, Εμπορική Διευθύντρια της Star Bulk Carriers Corp.; Αριστείδης Ι. Πίττας, Πρόεδρος του Δ.Σ. της Euroseas Ltd., Βαλέντιος (Έντυ) Βαλεντής, Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Pyxis Tankers και η Λίλα Μ. Βέργου, Chief Operating Officer της Vergos Marine Management S.A. Κάθε ομιλητής παρουσίασε τη δική του οπτική ανάλογα με τον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιείται και απάντησε σε ερωτήσεις που τέθηκαν αναφορικά με τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ναυτιλία στις μέρες μας. Το αποτέλεσμα ήταν μια ανοικτή και εποικοδομητική συζήτηση, η οποία κέρδισε το ενδιαφέρον του κοινού καθόλη την διάρκεια των συζητήσεων. Οι ομιλητές αναφέρθηκαν στην αστάθεια στην παγκόσμια οικονομία, στο θέμα της εκπαίδευσης των

Η WISTA Hellas, στο ετήσιο Συνέδριο της επικεντρώθηκε στις επερχόμενες προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η ναυτιλία σε παγκόσμιο επίπεδο, σε μία συζήτηση με τον εφοπλισμό και την αγορά.

ναυτικών, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν καθημερινά, τις νέες τεχνολογίες στα πλοία, τις περιβαλλοντολογικές ανησυχίες, τα αυτοματοποιημένα πλοία, την ψηφιοποίηση, την κυβερνο-ασφάλεια, τους προβληματισμούς τους από την Συνθήκη για την διαχείριση του θαλασσίου έρματος (ΙΜΟ Ballast Water Treatment Convention), τις κλιματικές αλλαγές, αλλά και τις νέες ευκαιρίες για επενδύσεις και μορφές χρηματοδότησης σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο και αβέβαιο επιχειρηματικό περιβάλλον. Ακούστηκε ένα ευρύ φάσμα απόψεων καθιστώντας τη συζήτηση ακόμα πιο ενδιαφέρουσα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Πρόεδρος της WISTA Hellas, κα Αγγελική Χάρτμαν, κατά το εναρκτήριο καλωσόρισμά της, δήλωσε: «Θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη μας για την ενεργή συμμετοχή τους στις δραστηριότητες του Σωματείου μας και που με αυτόν τον τρόπο ενισχύουν τη φωνή της WISTA στον χώρο της

ναυτιλίας στην ελληνική ναυτιλιακή κοινότητα». Η κα Χάρτμαν παρουσίασε εν συντομία στο κοινό τη WISTA Hellas και δήλωσε «Για πρώτη φορά διευρύναμε τη θεματολογία του ετήσιου φόρουμ και το σχεδιάσαμε με δύο πάνελ για να δώσουμε τη δυνατότητα σε περισσότερους εκπροσώπους της ναυτιλίας να εκφράσουν τις απόψεις τους αλλά και χρόνο για μεγαλύτερη συζήτηση μαζί σας». Τέλος, ευχαρίστησε εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου, όλους τους ομιλητές, τους χορηγούς, τους φορείς επικοινωνίας και τους φορείς υποστήριξης. Κλείνοντας τις εργασίες του φόρουμ, η κυρία Χάρτμαν ευχαρίστησε για άλλη μια φορά, εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου, όλους τους ομιλητές, τους χορηγούς, τους φορείς επικοινωνίας, τους φορείς υποστήριξης αλλά και το κοινό για την εποικοδομητική και επιτυχημένη εκδήλωση και τους προσκάλεσε όλους στο cocktail που ακολούθησε και το οποίο κράτησε μέχρι αργά.

Λίγα λόγια για τη WISTA Hellas Η WISTA είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1974 από μια ομάδα γυναικών του ναυλομεσιτικού κλάδου με σκοπό να υποστηρίξουν γυναίκες που δραστηριοποιούνται επαγγελματικά με τον χώρο της ναυτιλίας. Σήμερα έχει περίπου 3000 μέλη σε 40 κράτη σε όλο τον κόσμο. H WISTA Hellas ιδρύθηκε στην Ελλάδα το 1993 και έχει σήμερα περισσότερα από 260 μέλη. Είναι ένα Σωματείο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με σκοπό την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και επαγγελματικής εξέλιξης των μελών του, ενθαρρύνοντας την ανταλλαγή επαφών, απόψεων και εμπειριών μεταξύ των μελών του. Παράλληλα, υποστηρίζει τη συνεχή εκπαίδευση και επαγγελματική δικτύωση. Προκειμένου να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι και να προαχθεί η Ελληνική Ναυτιλία τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς, διοργανώνονται μία σειρά από σεμινάρια, fora και κοινωνικές εκδηλώσεις στα οποία καλούνται να συμμετάσχουν εκπρόσωποι και ειδικοί της ναυτιλιακής κοινότητας τόσο από την Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό. (www.wista.net)

AP_Marine_210x280-111215:AP_Llyods List_210x280-111215 11/12/15 16:37 Page1

TWe support innovative solutions

he 28th Marine Technical Committee Meeting of Bureau Veritas Piraeus, took place on November 29th 2017 and hosted by Mr. George Andreadis, Marine Manager of Bureau Veritas Piraeus and Secretary of the Committee, at the Yacht Club of Greece in Microlimano. The occasion opened with socializing between the estimable members as the development in the shipping world is quick and abiding and it was a great opportunity to exchange their views. The meeting started with the introduction of three new members by the Committee’s Chairman Mr. George Sarris, President of Enterprises Shipping & Trading S.A., subsequently Mr. George Andreadis welcomed all the members. Mr. Brooks, Senior Project Manager- Marine & Offshore Division For more information, please contact: Paris made a presentation entitled Ship Recycling -Inventory of BureauMaterials Veritasand Hellas A.E. to New Regulations. He Hazardous Compliance analyzed the regulation evolved from the Hong Kong Con23, Etolikou Str. -as185 45 PIRAEUS vention well as the40 EU. also described how BV can assist Tel: as +30 (210) 63He000 for its implementation.

In continuation Mr Stamatopoulos, Verifuel Business Development Manager SE Europe Bureau Veritas presented IMO 2020 Readiness-Fuel challenges and availability. His presentation focused on ways to comply as well as the special characteristics of compliant fuels. Mr. Dimoulas, Plan Approval Manager Veritas made a presentation with the title “Cargo Liquefaction-The risks and how to safely mitigate them”. He represent the merchanism of Liquefaction as well as ways to avoid it. Finally Dr. Kokarakis, Vice President Technology & Business Development of Hellenic, Black Sea Region & Middle East Zone, Tackled the avalanche of environment regulations in shipping, the ballast water management, the 2020 sulphur cap and the introduction of Tier III. The meeting was completed successfully and the discussion continued during the traditional dinner, which is a great opportunity for industry leaders and the members of BV society to exchange their opinions.

to improve energy efficiency and reduce emissions

Email: grc_lpr@gr.bureauveritas.com www.bureauveritas.com

www.bureauveritas.gr 1. From the left Mr. George Sarris (Enterprises Shipping & Trading S.A), Mr. Stavros Daniolos (Minerva Marine Inc.) Mr. Bill Stamatopoulos (Inspectorate Hellas), Mr. Haris Giantzikis (Arcadia Shipmanagement Co. Ltd), Mr. Georgios Kavounis (Sea Traders S.A) Mr. Michael Sterghiou (Inspectorate Hellas). 2. From the left Mr. George Andreadis, Mr. George Sarris (Enterprises Shipping & Trading S.A ), Mr. Lambros Chahalis Mrs. Paillette Palaiologou,, Mr. George Andreadis, Dr. John Kokarakis. 3. All the members of the HMTC. 4. On the last picture from the left Mrs. Palaiologou, Mr. George-Paul Perantzakis (Naftomar Shipping & Trading Co Ltd), Mr. Constantinos Manoudakis (Alpha Bulkers Shipmanagement Inc), Mr. Lambros Chahalis.

Move Forward with Confidence

CONTINUING CONTINUING EXCELLENCE EXCELLENCE IN IN MARINE MARINE INSURANCE INSURANCE

LONDON NEW YORK PIRAEUS LONDON NEW YORK PIRAEUS HONG KONG HOUSTON SHANGHAI HONG KONG HOUSTON SHANGHAI www.american-club.com www.american-club.com

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Οι Ερευνητές ξεκλειδώνουν τα μυστικά του Αρχαιότερου Μηχανικού Σύμπαντος Κωστής Στήκας

βιβλιοθήκη μας εμπλουτίσθηκε πρόσφατα από δωρεά του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη με το βιβλίο: «Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων» του Κωστή Στήκα στα Ελληνικά. Η διευκρίνιση γίνεται γιατί υπήρχε ήδη το βιβλίο στην πρώτη του έκδοση, γραμμένο στα Αγγλικά. Η ιστορία είναι γνωστή και θα την αναφέρουμε πολύ περιληπτικά. Τις πρώτες μέρες του Απριλίου του 1900 δύο ιστιοφόρα σφουγγαράδικα από τη Σύμη ξεκίνησαν για τον κόλπο της Σύρτης στην Μπαρμπαριά όπου θα μάζευαν σφουγγάρια όλο το καλοκαίρι και θα γύριζαν στο νησί τους το Φθινόπωρο. Το ταξίδι μέχρι τις βόρειες ακτές της Αφρικής διαρκούσε περίπου πέντε ημέρες, αλλά από παράδοση γινόταν μια στάση στα Αντικύθηρα για ανεφοδιασμό, η οποία συνήθως διαρκούσε μια εβδομάδα. Στις 4 Απριλίου, Μεγάλη Τρίτη του Ορθόδοξου Πάσχα, το ένα καΐκι κατευθύνθηκε στη θέση «Καμινάκια» των Αντικυθήρων, πολύ πιθανόν για να συλλέξει θαλασσινά για τη διατροφή του πληρώματος, λόγω και των περιορισμών που επέβαλε η νηστεία της εποχής. Ο δύτης που κατέβηκε στα 58 μέτρα (32 οργιές) πολύ γρήγορα ανέβηκε στην επιφάνεια κρατώντας ένα μπρούντζινο χέρι αγάλματος. Ήταν το πρώτο δείγμα του αρχαίου ναυαγίου που βρισκόταν εκεί και αποτέλεσε το αντικείμενο της πρώτης παγκοσμίως ενάλιας έρευνας και ανασκαφής. Τα αγάλματα που, στη συνέχεια, ανασύρθηκαν κοσμούν σήμερα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο των Αθηνών και είναι από τα σημαντικότερα και ομορφότερα έργα τέχνης της αρχαιότητας. Εκείνο όμως που προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις στη διεθνή αρχαιολογική και επιστημονική κοινότητα είναι το τμήμα ενός παράξενου μηχανισμού, αποτελούμενου από πληθώρα μεταλλικών οδοντωτών τροχών και έχοντας επάνω του χαραγμένες παράξενες ενδείξεις για τις θέσεις του ήλιου, της σελήνης και των πέντε τότε γνωστών πλανητών Ερμή, Αφροδίτης, Άρη, Δία και Κρόνου. Από τότε μέχρι σήμερα, πολλές μελέτες έχουν γραφεί που προσπαθούν να περιγράψουν τη λειτουργία και κυρίως τη χρησιμότητα ενός τέτοιου μηχανισμού που θα γίνει γνωστός ως «Μηχανισμός των Αντικυθήρων». Το καινούργιο όμως στοιχείο, άγνωστο μέχρι τότε στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, είναι ότι οι αρχαίοι Έλληνες που ήταν γνωστοί για τα πνευματικά και καλλιτεχνικά τους επιτεύγματα, είχαν αναπτύξει πριν από 2.100

70 Περιπλους

χρόνια ένα επίπεδο τεχνολογίας τέτοιο, που μόνο μετά από 1.000 χρόνια συναντάται στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το παρόν σημείωμα δεν έχει βέβαια τη φιλοδοξία να παρουσιάσει τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, ένα πολύπλοκο αναλογικό υπολογιστή, όπως τον προσδιορίζουν όλοι οι γνώστες των χαρακτηριστικών και της λειτουργίας του, είχε μόνο την πρόθεση να γνωστοποιήσει στους φίλους και τα μέλη του Μουσείου την ύπαρξη του βιβλίου του Στήκα στα ελληνικά, επομένως να γνωστοποιήσει τη δυνατότητα να διαβάσει κανένας και να εμβαθύνει στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων. Για τους ανθρώπους του Ναυτικού ο Μηχανισμός έχει μια ξεχωριστή σημασία, καθώς ένας από τους πρώτους που ασχολήθηκε σχεδόν μια εικοσαετία μ’ αυτόν, έκανε την παρουσίασή του στην Ακαδημία Αθηνών το 1934 και έφτιαξε το πρώτο λειτουργικό του μοντέλο, ήταν ο Ναύαρχος Γιάννης Θεοφανίδης, παππούς του αειμνήστου Ντάνη, που όλοι εμείς γνωρίσαμε. Γιάννης Παλούμπης

Βιβλιοπαρουσιάσεις

Πειραιάς. Ιστορίες της πόλης μας.

Στέφανος Π. Μίλεσης, Χριστίνα Π. Μίλεση, Θόδωρος Ν. Κατσικάρος // "Παιδαγωγική" Δημοτικό Σχολείο

πό το ιδιωτικό Δημοτικό σχολείο «Παιδαγωγική», το οποίο διευθύνει η εκλεκτή φίλη του Μουσείου κα. Ελένη Γκάτσου, στάλθηκε για εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης μας ένα μικρό βιβλίο με τίτλο: «Πειραιάς. Ιστορίες της πόλης μας» Πρόκειται για μια εκπαιδευτική πρωτοβουλία που σκοπεύει να παρουσιάσει στα παιδιά του Δημοτικού την ιστορία της πόλης τους, του Πειραιά, κατά τρόπο απλό, εύληπτο, μέσα από όλες τις δραστηριότητες που προβλέπονται από τις νέες προσεγγίσεις της σύγχρονης παιδαγωγικής. Ως πρωτοβουλία είναι πρωτότυπη και αποτελεί ένα πρώτης τάξεως εκπαιδευτικό εργαλείο για να μάθουν τα παιδιά την ιστορία του Πειραιά. Οι συγγραφείς είναι τρεις οι Στέφανος Μίλεσης, Χριστίνα Μίλεση και Θεόδωρος Κατσικάρος, όλοι με πλούσια, βαριά βιογραφικά και εξαιρετικές επιδόσεις στον τομέα της ιστορίας και της λογοτεχνίας. Γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι οι απλουστευμένες διατυπώσεις των ιστορικών γνώσεων που ξετυλίγονται μαζί με την πάροδο των αιώνων από την προϊστορία, προϋποθέτουν μια βαθιά γνώση της ιστορίας της πόλης και έρευνα μέχρι «φύλλο και φτερό» των πολλών ιστορικών πηγών. Εδώ ισχύει το ρητό «όσο πιο καλά το ξέρεις τόσο πιο απλά το λες» και είναι φανερό ότι και οι τρεις συγγραφείς ξέρουν καλά για τι πράγμα μιλάνε και σε ποια βάρκα έχουν επιβιβαστεί για να διεκπεραιώσουν το εγχείρημά τους. Το γεγονός ότι κάτω από τον τίτλο του βιβλίου γράφεται «Μέρος Α΄», προετοιμάζει τους αναγνώστες μαθητές του Δημοτικού για δεύτερο βιβλίο που θα αποτελέσει το «Μέρος Β΄». Είναι φυσικό να αναμένεται η συνέχεια γιατί η ιστορία του Πειραιά του 20ου αιώνα είναι πλούσια σε γεγονότα

και δραστηριότητες, καθώς η πόλη αναπτύχθηκε σε βιομηχανικό κέντρο της χώρας και ένα από τα πρώτα λιμάνια της Μεσογείου. Η συγγραφική ομάδα γράφει στον πρόλογό της: «Η ιστορία ενός τόπου, είτε πρόκειται για μικρό χωριό, είτε για νησί ή πολύ περισσότερο για μια πόλη, δεν θα πρέπει να αρκείται μόνο στην καταγραφή εκείνων των γεγονότων που διαδραμάτισαν πρωτεύοντα ρόλο ή επηρέασαν –σε μικρό ή μεγάλο βαθμό– την ιστορία των κατοίκων του. Ιστορία του τόπου μας είναι, επίσης, και οι εκατοντάδες άλλες μικρότερες ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν, των δρόμων και των συνοικιών της.» Την άποψη αυτή την κάνει πράξη πα-

ραθέτοντας σε Παράρτημα τις «Εορτές ήθη και έθιμα στον Πειραιά» όπου εξιστορούνται όλες οι γραφικότητες της πόλης κατά τις Χριστιανικές γιορτές, αλλά και κατά τις λοιπές λαϊκές επετείους. Δεν είμαστε ασφαλώς οι κατάλληλοι να κρίνουμε το βιβλίο ως «εκπαιδευτικό εργαλείο» και να προβλέψουμε κατά πόσον θα επιτύχει τον στόχο του, να μυήσει τους μικρούς μαθητές στην ιστορία του τόπου τους. Θα ευχόμαστε όμως να βλέπαμε ανάλογες πρωτοβουλίες και σε άλλους τόπους της χώρας. Όρεξη χρειάζεται, μεράκι και δουλειά. Στην «Παιδαγωγική» όλα περίσσευαν. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Περιπλους 71

Ταξίδια στο Αιγαίο με πλοηγό την Ιστορία

Ευγενία Δρακοπούλου - Δημήτρης Δημητρόπουλος // Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών - ΟΛΠ

Ταξίδια στο IONIO με πλοηγό την Ιστορία

ο 2015 ήταν μια σημαντική χρονιά για το λιμάνι και την πόλη του Πειραιά. Πρώτον γιατί γιορτάσθηκε στην πόλη η Ευρωπαϊκή Ημέρα Ναυτιλίας με τη λαμπρότητα που επέβαλε η πρωτοπόρα στην παγκόσμια σκηνή ελληνική ναυτιλία και δεύτερον γιατί συνήλθε επίσης στον Πειραιά η Γενική Συνέλευση και το ετήσιο Συνέδριο του Οργανισμού Λιμένων Ευρώπης (ESPO). Οι αναγνώστες του Περίπλου ασφαλώς θα θυμούνται ότι εκείνη την εποχή το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος επιθυμώντας κι αυτό να συμβάλλει στη λαμπρότητα των ημερών είχε ανεβάσει μια έκθεση με τίτλο «Πειραιάς το λιμάνι των Τριήρων» που τελικά αποτέλεσε σημαντική επιτυχία και παρέμεινε ανηρτημένη μεγάλο χρονικό διάστημα για να επιδεικνύεται στα παιδιά των σχολείων που επισκέπτονταν το Μουσείο. Με εκείνη την ευκαιρία λοιπόν και με πρωτοβουλία του τότε Προέδρου και Διευθύνοντος Συμβούλου του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς Γιώργου Ανωμερίτη, το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών παρήγαγε δύο βιβλία με τίτλο: «Ταξίδια στο Αιγαίο με πλοηγό την Ιστορία» και αντίστοιχο για το Ιόνιο πέλαγος. Τα βιβλία παρουσιάζουν τα κυριότερα λιμάνια των δύο ελληνικών θαλασσών ηπειρωτικά και νησιώτικα τα οποία αποτελούν τις πύλες εισόδου και εξόδου της χώρας. Είναι γνωστό στους αναγνώστες του «Περίπλου» ότι τα λιμάνια δεν είναι μόνο τα σημεία διακίνησης αγαθών, αλλά συγχρόνως ιδεών και στοιχείων πολιτισμού. Έτσι η αναζήτηση του παρελθόντος των λιμανιών αποκτά μια γοητεία καθώς μέσα από αυτή αναδύεται η ιστορία της χώρας και του πολιτισμού της. Ο τρόπος παρουσίασης της ιστορίας των λιμανιών είναι επίσης ενδιαφέρων. Σε κάθε λιμάνι παρατίθεται μια ανθρώπινη ιστορία σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο που αναδεικνύει τα κύρια χαρακτηριστικά του λιμανιού και βέβαια της πόλης που το περικλείει. Το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών συγκρότησε ομάδα επιστημόνων, ιστορικών, φιλολόγων και αρχαιολόγων για τη συγγραφή των κειμένων, όχι μόνο από την ίδια την υπηρεσία, αλλά και από τα Πανεπιστήμια και τις Εφορείες Αρχαιοτήτων της χώρας, εξασφαλίζοντας έτσι τόσο τη διαχρονικότητα όσο και την πολυθεματικότητα. Τα κείμενα συνδυάζουν την τεκμηριωμένη ιστορική γνώση με την ελεύθερη αφήγηση και βέβαια τη λογοτεχνική έμπνευση. Στη βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος υπάρχουν και οι δύο τόμοι. Γιάννης Παλούμπης

72 Περιπλους

Δωρεές βιβλίων & περιοδικών

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Κύριον Γεώργιο Χάλαρη: «U.S. Naval Institute. Proceedings» (March – August 2017) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ηλία Νταλούμη: «Επίτομη Παγκόσμια Στρατιωτική Ναυτική Αεροπορική Εγκυκλοπαίδεια» των Στρατηγικών Εκδόσεων • «Ηρώων Μνήμες» Μ. Κωσταράκου --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ένωση Σπετσιωτών: «Χρονολογικό Μητρώο Ναυάρχου Γεωργίου Ανδρούτσου» του Εμμ. Λούζη --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Ειρήνη Μηλιού: «Sea Routes…..:From Sidon to Huelva interconnections in the Mediterranean 16th – 6th c.B.C.» Stampolidis, Nickolas • «Θεϊκοί Διάλογοι = Divine Dialogues» Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Αργυρώ Τσώκου: Αίτια και αφορμαί Ελληνοϊταλικού πολέμου 1940-1941 • Το τέλος μιας εποποιϊας. Απρίλιος 1941 • Επιχειρήσεις Φιλαδελφείας- Προύσης- Ουσάκ (Ιούνιος-Νοέμβριος 1920) • Αγώνες εις την Ανατολικήν Μακεδονίαν και την Δυτικήν Θράκην (1941) • Το Ελληνικόν εκστρατευτικόν σώμα εις Μεσημβρινήν Ρωσίαν (1919) • Η Ελλάς και ο πόλεμος εις τα Βαλκάνια (τομ. 1ος) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Τιμόθεο Μασούρα: «Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε» τομ. Α’, Β’, Α. Δημαρά (επιμ.) • “Ulysses” Joyce, James • «Η δίκη των τόνων: Η πειθαρχική δίωξη του καθηγητή Ι.Θ. Κακριδή» • «Αναφορά στον Καζαντζάκη» Γ. Στεφανάκη • «Έλληνες εναντίον Ελλήνων» εφημ. Real News • «Παράλληλη ιστορία: Ιστορία της Σοβιετικής Ενώσεως 1917-1960» Aragon • «Νέος Γεροστάθης ή αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας» Μελάς, Λ. • «Στους δρόμους της Μικρασίας: Οδοιπορικό Χίος- Σμύρνη – Αϊδίνι – Έφεσος-Καρία - Πισιδία » Deschamps, G. • «Παιδική διάπλασις: ήτοι μεθοδικόν αναγνωσματάριον μετά πολλών καλλιτεχνικών εικόνων προς χρήσιν των δημοτικών και αστικών σχολών αρρένων και θηλέων. Έτος Δεύτερον» εφημ. Το Βήμα • «Ιστορίες του Ελληνικού βιβλίου» Φ. Ηλιού • «Λειβαθεινοί διακριθέντες εις το εμπόριον και την ναυτιλίαν και η κοινωνική αυτών δράσις» Ε. Πανά • «70 Φιλόσοφοι που άλλαξαν τον κόσμο» Ε. Χεκίμογλου • «70 Επιστήμονες που άλλαξαν τον κόσμο» Ε. Χεκίμογλου • «Λεξικό χωρίς γραβάτα» Γ. Βλαστάρη • «Επιστολές του Ν. Καζαντζάκη προς την οικογένεια Αγγελάκη» Θ. Αγάθου • «Εγχειρίδιο αρμενιστού» 1948 • «Η ώρα της Δημοκρατικής παράταξης. Παρελθόν, Παρόν, μέλλον» εφημ. Τα Νέα --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη: «Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων» του Κωστή Στήκα --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Αρχιμ. Χρυσόστομο-Γρηγόριο Τύμπα: «Ιερός Ναός Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού Λονδίνου: Πενήντα χρόνια ιστορίας και προσφοράς 1967-2017» --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Βουλή των Ελλήνων: «Μικρές Οδύσσειες: Εικόνες του ταξιδιού στις Ελληνικές θάλασσες από την προϊστορική αρχαιότητα στους νεώτερους χρόνους» επιμ. Μ. Λαγογιάννη-Γεωργακαράκου και Θ. Κουτσογιάννη --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Αλεξάνδρα Βοβολίνη: «Ευεργετισμός & νεοελληνική πραγματικότητα» της Μ. Τομαρά-Σιδέρη --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Ελένη Αθηναίου Γκάτσου: «Πειραιάς, ιστορίες της πόλης μας» (Μέρος Α’) του Στ. Μίλεση, Χρ. Μίλεση, Θεοδ. Κατσικάρου --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Αν. Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη: Από τον Μακεδονικό Αγώνα στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913, Ι.Κ. Μαζαράκη - Αινιάν • Τα μουσεία της Μυκόνου Γ. Γιαγκάκη • Ιστορικά γεγονότα Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Χρ. Κούσουλα • «Ελληνική Ιστορία» τομ. 1,3,4,5,7,8 εκδ. Καθημερινή, 2010 • Τα καμπαναριά και η χρησιμότητά τους στους ναούς της Πάρου • «Μακεδονία: Iστορική επισκόπηση» Αφιέρωμα «Η Καθημερινή», 1992 • “Stop the World we want to get on” Helena Smith • 1 DVD με τίτλο: «Ιχνηλατώντας την Πόλη» • «Ο Ήλιος: Εγκυκλοπαιδική Επιθεώρησις» 1948 • «Πελοπόννησος» εκδ. Ελευθερουδάκη • «Anna Komnene” L. Neville • «Μαθήματα Διοικητικού Δικαίου» Γ. Παπαχατζή • «Σύστημα του εν Ελλάδι ισχύοντος Διοικητικού Δικαίου» Γ. Παπαχατζή • «Επίσημα εκκλησιαστικά έγγραφα» Κ. Δελικανή • «Πρακτική φιλοσοφία» Ε. Παπανούτσου • «Ιστορία & φιλοσοφία» Θ. Βέϊκου • Εκδόσεις Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Εκδόσεις Αλεξάνδρεια: «Ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη: Ναυτικοί, πειρατές και ο κόσμος της θάλασσας, 1700-1750» Rediker, Marcus • «Έλληνες εφοπλιστές και ναυτιλιακές επιχειρήσεις: Οργάνωση, διοίκηση και στρατηγική» Χαρλαύτη, Τζελίνα, Θεοτοκά, Γιάννη • «Οργάνωση και διοίκηση ναυτιλιακών επιχειρήσεων» Θεοτοκά, Γιάννη --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ίδρυμα Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου: «Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Τέχνη» Μουσείο Παύλου & Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου • «Αρχαία Τέχνη» Μουσείο Παύλου & Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών: «Αρμενίζοντας: πέντε ταξίδια στο Αιγαίο 18451851» Χριστιάνα Λυτ, Αθήνα 1999 • «Η Βασίλισσα Αμαλία 1818-1875» Αθήνα, 2007 • «Γενεαλογία Οικογένειας Χρηστομάνου» Μυρτώς Γεωργίου- Nielsen • «Αναστάσιος Κ. Χρηστομάνος» Μυρτώς Γεωργίου- Nielsen (επιμ.) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη: Παρά θίν’ αλός: Θαλασσινά θέματα στη νεοελληνική ζωγραφική: Από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης και του Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη - 1η έκδ. - Αθήνα: Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Β. & Μ. Θεοχαράκη, 2017. • Νικόλαος Γύζης: 1842-1901: Ο μεγάλος ζωγράφος / Συλλογικό έργο, Μαρίνος Καλλιγάς, Νέλλη Μισιρλή, Μαρίνα Λαμπράκη - Πλάκα. Αθήνα, 2012 • «Βασίλης Θεοχαράκης. Ζωγραφική 2007-2013» --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών: Η Έξοδος. Τόμος Ε’. Μαρτυρίες από τον Δυτικό Παράλιο Πόντο και την Παφλαγονία. Αθήνα, 2016 • Η Έξοδος. Τόμ. Γ’. Mαρτυρίες από τις επαρχίες του Μεσόγειου Πόντου. Αθήνα,2013 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ALPHA BANK – ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ: • «A. Τάσσος, 1914-1985» Κ.Παπαχρήστου, Ε. Οράτη, Δ. Παυλόπουλου • «Φώτης Κόντογλου» Ν. Ζία Αθήναι, 2015 • «Η Αθήνα του Μεσοπολέμου μέσα από τις φωτογραφίες του Πέτρου Πουλίδη» Κ. Αρσένη Αθήναι, 2004 • «Νόμισμα Ελληνικόν. Η συλλογή της ΑLPHA BANK» Δ. Τσαγκάρη • «Ελληνική ναυτιλία 1776-1835: Όψεις της Μεσογειακής ναυσιπλοΐας» Α’ τομ. , Β. Κρεμμυδά • «Ελληνική ναυτιλία 17761835: Οι μηχανισμοί» Β’ τομ. Β. Κρεμμυδά • «Ταξιδιωτικές εντυπώσεις από τα Ιόνια Νησιά, την Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και την Τουρκία στα 1835» Β. Νταβίντωφ • «Economy and society on both shores of the Aegean». L. Tanatar Baruh, V. Kechriotis • «Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου» J.G. Droysen • «Ιστορία των Διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου» J.G. Droysen • «Ιστορία των Επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου» J.G. Droysen • «Το Ναύπλιο των περιηγητών» Α. Κούρια • «Έλληνες θεοί και ήρωες στην αρχαία Κύπρο» Β. Καραγιώργη • «Μετέωρα. Σχέδια και υδατογραφίες» Γ. Βαρλάμου • «Ανάμεσα στην τιμή και το χρήμα. Η Κέρκυρα στα χρόνια της αγγλικής κυριαρχίας (1814-1864) Γ. Προγουλάκη • «Θεόφιλος» Γ. Τσαρούχη • «Μακεδονίας νόμισμα από τη Συλλογή της Alpha Bank» Δ. Τσαγκάρη • «Οικοδομικό Τετράγωνο 19. Η Παρουσία της Alpha Bank στο κέντρο της Αθήνας» Δ. Φιλιππίδη • «Η Συλλογή της Alpha Bank. Ζωγραφική – Χαρακτική – Γλυπτική» Ε. Οράτη (επιμ.) • «Η ελληνική ενδυμασία από την αρχαιότητα ως τις αρχές του 20ου αιώνα» Ι. Παπαϊωάννου • «Ερμούπολη. Η δημιουργία μιας νέας πόλης στη Σύρο στις αρχές του 19ου αιώνα» Ι. Τραυλού, Α. Κόκκου • «Η Μονή της Παντάνασσας στον Μυστρά. Οι τοιχογραφίες του 15ου αιώνα» Μ. Ασπρά-Βαρδαβάκη • «Εικόνες του ελληνικού χώρου μετά την Απελευθέρωση. Υδατογραφίες και σχέδια C. Rottmann & L.Lange» Μ. Καλλιγά • «Μέγας Αλέξανδρος. Από τη γη της Μακεδονίας έως τα πέρατα της οικουμένης» Δ. Τσαγκάρη (επιμ.) • «Ελληνικοί Υγρότοποι» Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. • «Το παλαιό φρούριο της Κέρκυρας» Καμονάχου, Μ., Πανταζή, Ν. • «Η ελλαδική ναοδομία κατά τον 12ο αιώνα» Χ. Μπούρα, Λ. Μπούρα --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Εκδόσεις Τόπος :«Εκ Πειραιώς» Διον. Χαριτόπουλου • «Η Ελλάδα στον 19ο και τον 20ο αιώνα: Εισαγωγή στην Ελληνική κοινωνία» Επιστημονική επιμέλεια: Μωυσίδου Αντ., Σακελλαρόπουλου Σπύρου • «Τιτανικός, ψίθυροι από το βυθό: Η κοινωνική μυθολογία του «αβύθιστου πλοίου» Κώστα Μπλιάτκα --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς: «Το λιμάνι του Πειραιά: Διαχρονικοί μετασχηματισμοί και η αναπτυξιακή του συμβολή» Αγγελική Παρδάλη • «Ταξίδια στο Ιόνιο: με πλοηγό την Ιστορία» Δρακοπούλου, Ευγ. & Δημητρόπουλου, Δημ. (επιμ.) • «Ταξίδια στο Αιγαίο: με πλοηγό την Ιστορία» Δρακοπούλου, Ευγ. & Δημητρόπουλου, Δημ. (επιμ.) --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Εκδόσεις Ι. Σιδέρης: «Το Βυζαντινό Ναυτικό» του Σαράντου Καργάκου --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων: «Το Αιγαίον των νομισμάτων» Ηώς Τσούρτη, Ι. Τουράτσογλου Αθήνα, 1999 • «Συλλογή Ηλία Καντά. Βυζαντινά νομίσματα» Αθήνα, 2000 • «Η νομισματοκοπία των Αθηνών» Αθήνα, 2000 • «Η νομισματοκοπία του Μεγάλου Αλεξάνδρου» Αθήνα, 2000 • «Το κοινό νόμισμα από την αρχαιότητα έως σήμερα» Αθήνα, 2000 • «Μετάλλια και Τέχνη» Αθήνα, 2000 • «Νομίσματα και Τέχνη» Αθήνα, 2000 • «Παραστάσεις εργαστηρίων και εμπορίου στην εικονογραφία των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων» Α. Χατζηδημητρίου , 2005 • «Βυζαντινά τσουκαλολάγηνα» Χ Μπακιρτζή, 2η εκδ. 2003 • «Οδύσσειες» Κατάλογος έκθεσης --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος»: «Οι φίλες μου, οι κόρες της Ακρόπολης» Σοφία Γιαλουράκη, 2013 • «Ένα όνομα , δύο τόποι: Επιβάτες Ανατολικής θράκης, Νέοι επιβάτες Θεσσαλονικής» (2009) Μαριάνθη Παλάζη • «ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ» (2007) Μαρίζα Ντεκάστρο • «Διαδρομή στην ιστορία της Αθήνας» (2005) Δήμος Αθηναίων, Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, Εκδόσεις «Ερευνητές» ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ 3. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 5. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ

6. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 7. ΝΕΟΣ ΕΞΑΝΤΑΣ 8. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ 9. ΗΧΩ ΤΗΣ Π.Ε.Σ.Μ.Ε.Ν. 10. ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ 11. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ 12. ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

13. ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ 14. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ 15. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 2. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ

3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ 4. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ 5. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ 6. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ 7. ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΙΔΕΑ 8. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ 9. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ Σ.Α.Σ.Μ.Υ.Ν.

Περιπλους 73

Ημερολόγιο Μουσείου Τα δώρα του ζωγράφου Σωτήρη Τζαμουράνη

Σωτήρης Τζαμουράνης, ταλαντούχος ζωγράφος από την Καλαμάτα, είναι μέλος και ένθερμος υποστηρικτής των σκοπών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Κάθε Χριστούγεννα μας στέλνει επιλεγμένα έργα του που απεικονίζουν θαλασσινά τοπία από την ιδιαίτερη πατρίδα του, με μοναδική επιθυμία να διατεθούν υπέρ των σκοπών και της συνέχισης της λειτουρ-

γίας του μουσείου. Φέτος μας έστειλε 3 υπέροχα έργα του: 1. Ακτές του Ιονίου. Λάδι σε μουσαμά επικολλημένο σε χαρτόνι, 45x74,5 εκ. 2. Γατζάο και ψαρόβαρκες στο Γερολιμένα Μάνης. Λάδι σε μουσαμά επικολλημένο σε χαρτόνι, 39x39,5 εκ. 3.Ψαράδικα. Λάδι σε μουσαμά επικολλημένο σε χαρτόνι, 40x35 εκ. Τον ευχαριστούμε θερμά για τα δώρα του και τη συνεπή υποστήριξή του!

Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση για τα μέλη του ΝΜΕ

ολλά μέλη και φίλοι του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος παρευρέθηκαν στην Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση που έγινε το Σάββατο 9 Δεκεμβρίου 2017. Αντάλλαξαν ευχές και είχαν την ευκαιρία να προμηθευτούν χριστουγεννιάτικα δώρα από το Bazzar βιβλίων. Κοντά μας ήταν επίσης οι Βουλευτές Πειραιώς Θεόδωρος Δρίτσας, Ελένη Σταματάκη και Γεωργία Γεννιά.

Πάνω: Διακρίνονται απο αριστερά ο κος και η κα Θ. Κόντε, η κα Ε. Σταματάκη και ο κος Γ. Καλαρώνης. Αριστερά: Από αριστερά η κα Π. Βουγιουκλάκη, ο κος Ευ. Γρυπιώτης και ο κος Ι. Πολυκανδριώτης.

74 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

1. Από αριστερά ο κος Δ. Κοσμίδης, η κα Ε. Γκάτσου και η κα Γ. Ασπρούδη. 2. Από αριστερά οι κ.κ. Ασπρούδης, Καραπάνος, Σγουρέλης, Τσίρκας και ο κος Λιάκουρης. 3. Ο κος Δημητρόπουλος, η κα Μασούρα, ο κος Τάσος Τριανταφυλλίδης και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΜΕ κος Τ. Μασούρας. 4. Οι κ.κ. Παρασκευόπουλος και Λιναρδάκης μέλη του ΔΣ του ΝΜΕ και ο κος Γκολέμης. 5. Ο κος Ν. Ρηγινός, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, η κα Ευ. Βουβάλη, ο κος Ν. Παπαδόπουλος, ο κος Δ. Μπαλόπουλος και ο κος Θ. Κόντες. 6. Ο κος Νίκος Σιδηρόπουλος. 7. Ο κος Νικόλαος Παπαδόγγονας. 8. Η βουλευτής Πειραιώς κα Γεννιά με την κόρη της. 9. Από αριστερά ο κος Σπ. Κίνιας, ο κος Δημ. Καραγεωργόπουλος, η κα Παπαβασιλείου, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, ο κος Κ. Φωτήλας, ο κος Χρ. Καζάσης, ο κος και η κα Κ. Αποστολάκη. 10. Ο βουλευτής Πειραιώς κος Θ. Δρίτσας, ο κος Ευ. Ανδριάνης, ο κος Δ. Λαουτάρης , η Πρόεδρος του ΝΜΕ, ο κος Χρ. Αγουρίδης και ο κος Γ. Παρασκευόπουλος. 11. Ο κος Χ. Χάρακας και η κα Τζ. Πουρνάρα. Περιπλους 75

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Εκπαιδευτικές επισκέψεις της Σχολής Ευελπίδων & της ΣΜΥΝ

την αρχή του ακαδημαϊκού έτους 2017-2018 η Σχολή Ευλεπίδων συμπεριέλαβε στο πρόγραμμα των εκπαιδευτικών επισκέψεων της 1ης τάξης το χώρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Επίσης εκπαιδευτική επίσκεψη στο Ναυτικό Μουσείο πραγματοποίη-

σαν και οι πρωτοετής σπουδαστές της ΣΜΥΝ στις 7 Δεκεμβρίου 2017. Οι σπουδαστές των στρατιωτικών σχολών ξεναγήθηκαν στη μόνιμη συλλογή του μουσείου από την κα Κλεοπάτρα Ρηγάκη, αρχειονόμοβιβλιοθηκονόμο και την κα Ιωάννα Μπερμπίλη, αρχαιολόγο.

Μαθητικός διαγωνισμός στη Ναυτική Εβδομάδα του Βόλου

τα πλαίσια του εορτασμού της «Ναυτικής Εβδομάδας στον Βόλο 2016» ο Φορέας πολιτισμού της Ιεράς Μητρόπολης Δημητριάδος και Αλμυρού «Μαγνήτων Κιβωτός» για τη διάσωση του Πολιτιστικού Αποθέματος» ζήτησε τη συμβολή των σχολείων της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Μαγνησίας. Η συμμετοχή περιλάμβανε δύο σκέλη, το πρώτο θα ήταν μουσικό πρόγραμμα με τραγούδια με θέμα τη θάλασσα για παιδική χορωδία με συνοδεία μικρής Ορχήστρας και το δεύτερο θα ήταν διαγωνιστικό εικαστικό, με θέμα «Κατασκευή καραβιού» με οποιοδήποτε υλικό αποφάσιζαν οι συμμετέχοντες μαθητές. Τα έργα των μικρών μαθητών εκτέθηκαν στο χώρο της εκδήλωσης. Η κριτική επιτροπή απαρτιζόταν από εικαστικούς και ανθρώπους που κατασκευάζουν καράβια, ενώ το

βραβείο ήταν μια «εκπαιδευτική βαλίτσα» με υλικό δωρισμένο από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Σ΄αυτό το κάλεσμα ανταποκρίθηκαν άμεσα οι μαθητές της Δ΄τάξης του 31ου Δημοτικού Σχολείου Βόλου με τη δασκάλα τους την κα Μαρίνα Βούλγαρη-Κούτσουρου, οι οποίοι και βραβεύθηκαν. Η συμμετοχή τους περιλάμβανε 18 μοντέλα, μια κλασική βολιώτικη τράτα και 17 καραβάκια, από την “Αργώ” του Ιάσονα και τα πειρατικά καράβια μέχρι και κρουαζιερόπλοια. Το βασικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν το χαρτί, τόσο από χαρτί περιτυλίγματος όσο και από χάρτινες συσκευασίες αναψυκτικών ή γάλακτος. Ο ενθουσιασμός των παιδιών ήταν μεγάλος και το αποτέλεσμα της δουλειάς τους κατα-

χειροκροτήθηκε από τις χιλιάδες κόσμου που παραβρέθηκαν στη μεγάλη αυτή γιορτή για τη θάλασσά μας. Το βραβείο υπήρξε απλά η επιβεβαίωση. Πολλά συγχαρητήρια στα παιδιά και πάντα η θάλασσα να τους εμπνέει δημιουργικά!

4η Διεθνής Έκθεση Τουρισμού

ο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συμμετείχε στο περίπτερο του Δήμου Πειραιά στη 4η Διεθνή Έκθεση Τουρισμού, 8 με 10 Δεκεμβρίου 2017 στο Metropolitan Expo. Η Διεύθυνση Πολιτισμού του Δήμου Πειραιά είχε αναλάβει τον σχεδιασμό του εκθεσιακού περιπτέρου με στόχο να προβληθεί το πολιτιστικό απόθεμα της πόλης. Η συμμετοχή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος συνίστατο στον δανεισμό 2 μοντέλων πλοίων από τη συλλογή της νεότερης εμπορικής ναυτιλίας προκειμένου να τονίσει τη ναυτιλιακή ιστορία του σύγχρονου Πειραιά.

DECOIL INC. Στον κατάλογο δεν περιλαμβάνονται οι εταιρείες που δεν επιθυμούν να δημοσιευθεί η χορηγία τους.

ΝΕΑ ΜΕΛΗ

εταιρικεσ χορηγιεσ

Ευχαριστούμε τις εταιρείες που ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα του Ναυτικού Μουσείου και προσέφεραν από 300 ευρώ και άνω για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου Δημήτριος Κωστόπουλος Νικόλαος Πολέμης

Δικηγόρος Αξιωματικός Λ.Σ.

Χρήστος Παπαβασιλείου

Χειρουργός Οδοντίατρος Επίτιμος πρόξενος Ιταλίας

Πατήρ Δημήτριος Ζαχαρόπουλος Ιερέας Χριστόδουλος Σκορδίλης Συνταξιούχος Νικόλαος Αναστασίου Δημοσιογράφος

δωρέες εκθεμάτων και αρχειακού υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: Οι κύριοι Εμμανουήλ και Επαμεινώνδας Μαραγκάκης αντίγραφα από το αρχείο του αειμνήστου θείου τους Αρχικελευστού Νικολάου Παναγιώτιζα, μέλους του πληρώματος του Υ/Β Κατσώνης καθώς και δύο πρωτότυπα τηλεγραφήματα του 1941 και 1942. 76 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας με το Εθνικό Ναυτικό Μουσείο της Αυστραλίας

τις 10 Οκτωβρίου 2017 υπογράφηκε το μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και του Australia National Maritime Museum. Η συνεργασία εγκαινιάστηκε με τον δανεισμό του μοντέλου της τριήρους «Ολυμπιάς» τον Μάρτιο 2017 στο Αυστραλιανό Μουσέιο για να συμπληρώσει σχετική έκθεση. Το μνημόνιο αποτελεί την επίσημη διατύπωση της επιθυμίας του ναυτικού μουσείου της Αυστραλίας να φιλοξενήσει και στο μέλλον εκθέματα από την Ελλάδα στο πλαίσιο ειδικών περιοδικών εκθέσεων. Ειδικότερα o Διευθύνων Σύμβουλος του ANMM κος Kevin Sumption συζήτησε με την Πρόεδρου του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη την δυνατότητα φιλοξενίας στο Σύδνεϋ έκθεσης αφιερωμένης στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας το 2021. Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από τη συνάντηση του αξιωματούχου του Αυστραλιανού Μουσείου με την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ Στον Πειραιά σήμερα 10 Οκτωβρίου 2017, υπογράφεται το παρόν Memorandum Of Understanding (M.O.U.) μεταξύ: Του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος/ Hellenic Maritime Museum (H.M.M.), που εκπροσωπείται από την Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου και του Australian National Maritime Museum (A.N.M.M.), που εκπροσωπείται από τον κύριο Kevin Sumption / C.E.O. Τα δύο μέρη μετά την επιτυχή συνεργασία των δύο μουσείων, η οποία εκδηλώθηκε με την αποστολή του μοντέλου της τριήρους «Ολυμπιάς» στο Σύδνεϋ, το οποίο εκτέθηκε στο A.N.M.M., συμφώνησαν να συνεχίσουν τη συνεργασία τους σε θέματα ανταλλαγών μεταξύ των δύο ομοειδών Μουσείων. Υπό το γενικό αυτό πρίσμα θα μπορούσαν μελλοντικά να ανταλλάξουν: • Επιλεγμένα εκθέματα ναυτικού ενδιαφέροντος και για τα δύο Μουσεία. • Εκθέσεις που αναπτύσσονται στο ένα Μουσείο και πιθανόν ενδιαφέρουν και το άλλο. • Τεχνογνωσία για θέματα ιστορίας, καθώς και ανταλλαγή εμπειριών και πληροφοριών σχετικών με την ανάδειξη για τα εισαγωγικά και εξαγωγικά κύματα μεταναστεύσεως που επικράτησαν αντίστοιχα στις δύο χώρες. • Εκπαιδευτικά προγράμματα ναυτικής παράδοσης και ιστορίας. • Συνεργασία και πληροφορίες για την ανάδειξη των δύο περιόδων που οι δυνάμεις των ANZAC βρέθηκαν στην Ελλάδα υπό την πίεση των συνθηκών των δύο Παγκοσμίων Πολέμων του 20ού αιώνα. Η σύσφιγξη των σχέσεων και η συνεργασία των δύο Ναυτικών Μουσείων εκτιμάται ότι θα αποβεί επωφελής και για τα δύο Ιδρύματα, τα οποία επιφυλάσσονται να συντάξουν και να υπογράψουν συγκεκριμένα συμφωνητικά όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Περιπλους 77

Γράφει ο Σκάπουλος

Κωνσταντίνος Γεράκης (1647-1688)

Σκάπουλος ποτέ δεν έκρυψε ότι προέρχεται από την Κεφαλονιά. Σε μερικά μάλιστα σημειώματα αυτής της στήλης έχει εξιστορήσει μικρές θαλασσινές εκδρομές με τη βάρκα του στον κόλπο του Αργοστολίου και στις απέναντι παραλίες του Ληξουρίου μέχρι την Ξι, απέναντι από τους Βαρδιάνους. Έτσι σ’ αυτό το τεύχος θα ήθελε να παρουσιάσει στους αναγνώστες του «Περίπλου» την ιστορία ενός συμπατριώτη του, που αποτέλεσε το πανελλήνιο και όχι μόνο, σύμβολο του περιπετειώδους πνεύματος του Κεφαλονίτη. Αυτού του περίεργου πλάσματος, που όπως παραδέχονται οι ναυτικοί όλου του κόσμου μεταξύ των οποίων και οι δικοί μας, τον εύρισκαν εγκατεστημένο στις πιο απόμακρες κι απίθανες άκρες της γης, από τη Μαντζουρία , μέχρι τα χωριά της ζούγκλας ψηλά στον Ορινόκο κι από πιλότος του Μεξικάνικου στόλου στις δυτικές ακτές της Αμερικανικής ηπείρου, μέχρι Αντιβασιλέας του Σιάμ τον 17ο αιώνα. Γι αυτόν τον τελευταίο θα γράψω δυο λόγια σήμερα, τον Κωνσταντίνο Γεράκη. Η ιστορία του Κωνσταντίνου Γεράκη, όσο μπορεί κανείς να μιλήσει με βεβαιότητα γι’ αυτόν τον άνθρωπο, θα πρέπει να ακολούθησε τη ροή που παρατίθεται κατωτέρω. Γεννήθηκε το 1647 στο Κάστρο της Άσσου στην Κεφαλλονιά. Οι γονείς του ήταν ελληνορθόδοξοι και η οικογένειά του ήταν εγκατεστημένη στο χωριό Πλαγιά της Ερίσου. Ο πατέρας του ήταν άρχοντας Κεφαλλονίτης και όπως μας πληροφορεί ο ιστοριοδίφης Κώστας Καιροφύλλας σε βιβλίο του που κυκλοφόρησε το 1932, το όνομά του βρισκόταν γραμμένο στη «Χρυσή Βίβλο» του νησιού, το περίφημο “Libro d’ oro”, γνωστό αρχείο των αρχόντων, που υπήρχε για κάθε ένα από τα Ιόνια νησιά, τα οποία τελούσαν υπό Ενετική κυριαρχία. Σε καμία από τις πολλές πηγές της βιογραφίας του δεν βρίσκεται ένας πιθανός λόγος για τον οποίον ο νεαρός Γεράκης, μόλις 13 χρόνων, το 1660, εγκατέλειψε το νησί και μπάρκαρε διαδοχικά σε πολλά Αγγλικά εμπορικά πλοία σαν τζόβενο και ναύτης, για να γνωρίσει τον κόσμο και να βρει την τύχη του. Εάν πρέπει να υποθέσουμε κάτι γι αυτή την πρόωρη φυγή, θα το αποδώσουμε στο ανυπότακτο του χαρακτήρα του και τη σφοδρή του επιθυμία να γνωρίσει τον κόσμο, υπόθεση που μπορεί βάσιμα να υποστηριχθεί από τη μετέπειτα ζωή και σταδιοδρομία του. Εγκατέλειψε τη βέβαιη και σίγουρη ζωή του άρχοντα στην Κεφαλλονιά και προσπάθησε να γνωρίσει τον ίδιο του τον εαυτό μέσα από την πάλη με το πεπρωμένο του. Στο σημείο αυτό θα επιχειρηθεί μια σύντομη παρένθεση που φιλοδοξεί να ερμηνεύσει τον χαρακτήρα του τυπικού Κεφαλλονίτη, όπως

78 Περιπλους

Ο Κωνσταντίνος Γεράκης. (Constantino Paulkon Veneziano Dinominato il sig. Constanzo).

τον έχει διαμορφώσει η φύση και η ιστορική παράδοση, από την εποχή των Ομηρικών επών και του Βασιλιά των Κεφαλλήνων, του Οδυσσέα, μέχρι τις μέρες μας. Το νησί είναι μεγάλο και υπερβολικά ορεινό. Μια ματιά στο χάρτη πείθει ότι ο πληθυσμός βρίσκεται εγκατεστημένος σε μικρά χωριά, κοντά στις παραλίες περιμετρικά, ενώ το εσωτερικό είναι μια τεράστια έκταση, με ακανόνιστο ορεινό έδαφος, ακατοίκητη. Η γεωργία ως απασχόληση δεν θα επαρκούσε να υποστηρίξει την επιβίωση του πληθυσμού και μόνο η κτηνοτροφία και πλέον συγκεκριμένα η αιγοτροφία είναι μια απασχόληση που ταιριάζει. Η φύση αυτή του εδάφους δημιουργεί χαρακτήρες ανήσυχους, εύστροφους και ευφυείς, ενώ παράλληλα σπρώχνει τους Κεφαλλονίτες να φύγουν από το νησί και να αναζητήσουν την τύχη τους σε άλλα πεδία βιοπορισμού, είτε ως ναυτικοί, είτε ως μετανάστες. Υπάρχουν ακόμα σήμερα σημαντικές πληθυσμιακά παροικίες Κεφαλλήνων στις ΗΠΑ, στην Αυστραλία, στη Νότια Αφρική στο Σουδάν και αλλού, που είχαν δημιουργηθεί στο τέλος του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα. Είναι άλλωστε γνωστό στους ναυτικούς που ταξιδεύουν σ’ όλο τον κόσμο, πως συναντάς Κεφαλλονίτες στα πλέον απίθανα σημεία του κόσμου, ακόμα και στη Βραζιλιανή ζούγκλα. Η νοσταλγία και ο ενδόμυχος γλυκός πόνος για την πατρίδα και τους οικείους που αφήνουν πίσω, μεταφράζεται σε οικονομικά εμβάσματα που στέλνονται σε συγγενείς και

γνωστούς και μετατρέπονται σε κληροδοτήματα ευεργεσίας για το χωριό, την πόλη, το νησί. Έτσι η Κεφαλλονιά θεωρείται μέχρι σήμερα ένας από τους πρώτους συναλλαγματοφόρους νομούς της χώρας. Ας γυρίσουμε όμως στη ροή της ιστορίας μας. Ο μικρός Γεράκης παρέμεινε μπαρκαρισμένος στα Αγγλικά καράβια, ταξιδεύοντας κυρίως στις Ινδίες και τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, μέχρι το 1669. Στο διάστημα αυτό, φυσικά έμαθε τη γλώσσα και άλλαξε το όνομά του σε Constance Phaulkon, από το falcon που στα Αγγλικά σημαίνει γεράκι. Το 1669 εγκατέλειψε το επάγγελμα του ναυτικού, προσελήφθη ως υπάλληλος της περιβόητης Αγγλικής Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών και εγκαταστάθηκε στο Μπάνταμ της Ινδονησίας, όπου η εταιρεία διατηρούσε αποθήκες. Με την ιδιότητά του αυτή ταξίδεψε σε πολλές χώρες της Ασίας για την προώθηση των συμφερόντων της εταιρείας και απέκτησε φιλικές σχέσεις με διάφορα υψηλόβαθμα στελέχη των κυβερνήσεων και του εμπορίου στις χώρες αυτές. Στο σημείο αυτό επισημαίνονται δύο στοιχεία της προσωπικότητας του Γεράκη που αναδύονται από τα γεγονότα που παρατίθενται. Το πρώτο είναι το προφανώς ευπροσήγορο του χαρακτήρα του και το δεύτερο η έφεση και η ευκολία εκμάθησης ξένων γλωσσών, που φυσικά ήρθαν να προστεθούν στην Αγγλική που ήδη μιλούσε. Το 1675 εγκαταστάθηκε στο Σιάμ συνεχίζοντας να εργάζεται για την εταιρεία του, έμαθε και εκείνη τη γλώσσα και άρχισε να δημιουργεί επαφές με υψηλόβαθμα στελέχη της Βασιλικής Αυλής. Μετά 10 χρόνια ευπειθούς και παραγωγικής υπηρεσίας, το 1679, η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών προώθησε τον Γεράκη στη θέση του υπευθύνου του εμπορίου του Σιάμ. Είναι η εποχή που οι μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις της Ευρώπης, Αγγλία, Γαλλία, Ολλανδία, Πορτογαλία, ανακαλύπτουν την απέραντη αγορά της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ασίας και προσπαθούν με κάθε μέσον, θεμιτό και αθέμιτο, να προωθήσουν και να ενδυναμώσουν τη θέση τους και τα συμφέροντά τους στις παρθένες αυτές αγορές. Πολύ γρήγορα ο Γεράκης γίνεται διερμηνέας στη Βασιλική Αυλή του Σιάμ, λόγω της εξαιρετικής του ικανότητας να καταλαβαίνει εύκολα και να μιλάει πολλές γλώσσες. Το 1680 σταματά τη συνεργασία του με την Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών και αφοσιώνεται στις εσωτερικές υποθέσεις του Σιάμ. Δεδομένου ότι είναι ήδη αρκετά εύπορος επιδίδεται σε ένα ευρύ κοινωνικό έργο, γεγονός που του διευρύνει τη φήμη του μεταξύ του γηγενούς πληθυσμού. Παράλληλα διευκο-

λύνει το έργο των ιεραποστολών και γίνεται ο μεγαλύτερος θεμελιωτής της διάδοσης του Χριστιανισμού στο Σιάμ. Το 1682 παντρεύεται την Μαρί Γκιγιομάρ ντε Πίνια, Ιαπωνοπορτογαλίδα, από την οποία θα αποκτήσει δύο γιους τον Joao (Γιάννη) και τον Jorge (Γιώργο). Το 1683 έχοντας κερδίσει την εμπιστοσύνη του Βασιλέα και της τοπικής κοινωνίας, διορίζεται Πρώτος Σύμβουλος (First Counsellor) του Βασιλέα του Σιάμ Ναράι. Το αξίωμά του μπορεί να ερμηνευθεί με σημερινούς όρους ως Πρωθυπουργός ή και Αντιβασιλέας. Από την εποχή της διαμονής του στην Ευρώπη, ο Γεράκης είχε γνωρίσει και αντιληφθεί τη δύναμη του, τότε, Βασιλέα της Γαλλίας, Λουδοβίκου ΧΙV, που ηγεμόνευε όχι μόνο στη Γαλλία, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες, που τις είχε υποτάξει. Αυτό τον έκανε να σχηματίσει τη γνώμη πως αν ο Λουδοβίκος ανελάμβανε υπό την προστασία του το Σιάμ θα μπορούσε να κυριαρχήσει και στον χώρο αυτόν της Ασίας. Τις σκέψεις του αυτές μετέφερε και στον Βασιλιά του Σιάμ, ο οποίος πείσθηκε να επιδιώξει τη βοήθεια της Γαλλίας. Το σχέδιο του Γεράκη ήταν να αποκτήσει το Σιάμ έναν ισχυρότατο σύμμαχο, που θα βοηθούσε στην απόκρουση των αποικιοκρατικών επιθέσεων Άγγλων, Πορτογάλων και Ολλανδών, που είχαν εκείνα τα χρόνια βλέψεις στο χώρο της νοτιοανατολικής Ασίας, όπου και το Σιάμ. Έτσι το 1684 ξεκινούν οι προσπάθειες να αποκατασταθεί επαφή με την Γαλλική Βασιλική Αυλή. Για να διευκολυνθεί η προσέγγιση ο ίδιος βαπτίζεται καθολικός. Ένα χρόνο αργότερα, το 1685, οι συνομιλίες με τη Γαλλία καρποφόρησαν, γεγονός όμως που προκάλεσε αντιπαράθεση με την παλιά του εργοδότρια, Αγγλική Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, η οποία αντιπαράθεση έληξε με την αποστολή στο Σιάμ Γαλλικής στρατιωτικής δύναμης. Παράλληλα ο Γεράκης τιμήθηκε από τον Βασιλέα της Γαλλίας με τον τίτλο του Ιππότη του Τάγματος του Αγίου Μιχαήλ. Η Γαλλική στρατιωτική αποστολή, όμως, επέδειξε ρατσιστική συμπεριφορά έναντι των γηγενών, γεγονός που την κατέστησε αντιδημοφιλή στην κοινωνία του Σιάμ. Παράλληλα οι κινήσεις του Γεράκη και η κατεύθυνση που έλαβε η εξωτερική πολιτική της χώρας, με τις συμβουλές του προς τον Βασιλέα, άφησαν πολλούς από το διεθνές περιβάλλον δυσαρεστημένους, όπως βέβαια και στο εσωτερικό, για διαφορετικούς λόγους. Του καταλόγιζαν ότι έφερε τους Ευρωπαίους στο Σιάμ και

Γαλλικός χάρτης του Σιάμ σημερινή Ταϊλάνδη.

περιόρισε την επιρροή των Μουσουλμάνων, των Άγγλων και των Πορτογάλων. Οι κάτοικοι της χώρας έφτασαν να τον μισήσουν, γιατί προώθησε τον Χριστιανισμό στο Σιάμ στη θέση του Βουδισμού. Οι αξιωματούχοι της αντιβασιλικής πτέρυγας και οι Βουδιστές διέβαλαν τον αλλοεθνή που εισέβαλε στη ζωή της χώρας, έφερε και δυνάμωσε τους Ευρωπαίους αποίκους, και διευκόλυνε τις χριστιανικές ιεραποστολές. Το 1688 ο Βασιλιάς Ναράι αρρώστησε βαριά και παρέμεινε κλινήρης. Η ασθένεια του Βασιλιά έδωσε την ευκαιρία στην αντιβασιλική παράταξη με επικεφαλής τον Φεράτσα να δράσει. Ο βασιλιάς μετά κάποιο διάστημα πέθανε και η κατάσταση άλλαξε άρδην. Ο Γεράκης αιχμαλωτίσθηκε από τον Φεράτσα, μαζί με τον διάδοχο του θρόνου, με την κατηγορία της προδοσίας. Τον Ιούνιο του 1688, από τους βουδιστές μοναχούς και τους ευγενείς υποκινήθηκε εξέγερση εναντίον του. Τον σκότωσαν μαζί με τη γυναίκα του και τους δύο του γιους. Το σπίτι του υπάρχει ακόμα στο Λοπμούρι της Ταϋλάνδης και είναι τουριστικό αξιοθέατο. Ο Γεράκης παρέμεινε στο θυμικό της Ελληνικής και ιδιαίτερα της Κεφαλλονίτικης κοινωνίας ως ένας θρύλος, δείγμα της ευστροφίας και της

αξεπέραστης πολυπραγμοσύνης του ευφυούς Έλληνα, Κεφαλλονίτη, που βρέθηκε κατά τον 17ο αιώνα σε ένα εξωτικό μέρος, όπως το Σιάμ στη νοτιοανατολική Ασία, και κατόρθωσε ουσιαστικά να το κυβερνήσει, ως Πρωθυπουργός ή Αντιβασιλέας, επί πέντε χρόνια. Όπως μάλιστα αναφέρει ο βιογράφος και κριτικός της σταδιοδρομίας του, Γεώργιος Σιώρης, διπλωματικός μόνιμα εγκατεστημένος στο Σιάμ, η περίοδος αυτή από το 1350 μέχρι το 1767 ονομαζόμενη “Ayudhya Period” χαρακτηρίζεται ως η “χρυσή” περίοδος της ιστορίας του Σιάμ. Οι επιλογές του, σε μια εποχή διαγκωνισμού των Ευρωπαϊκών αποικιοκρατικών χωρών για την προώθηση συμφερόντων τους στην Ασία, ήταν επόμενο να προξενήσουν διεθνή, για την εποχή, αίσθηση και να αντιμετωπισθούν από τη βιβλιογραφία που ακολούθησε ανάλογα με το πρίσμα κάτω από το οποίο κάθε συγγραφέας έγραφε. Ήταν τυχοδιώκτης ο Γεράκης ;;; Με την έννοια του αναζητούντος την τύχη του ή έστω και τον πλουτισμό του, Ναι. Επειδή όμως το επίθετο κουβαλάει μαζί του και ένα αρνητικό φορτίο, υπονοώντας τον αδίστακτο θεσιθήρα ή και πλουτοθήρα, που δεν ορρωδεί προ ουδενός προκειμένου να επιτύχει τον σκοπό του, θα αντιτείνουμε ότι πουθενά δεν φάνηκε στη βιογραφία του Γεράκη μια τέτοια τάση ή και φυσική ροπή προς κινδυνώδεις κατευθύνσεις και εξελίξεις. Η επιλογή της συνεργασίας της χώρας της οποίας προΐστατο με τη Γαλλία, την εποχή μάλιστα του Λουδοβίκου του XIV, του Βασιλέα Ήλιου, ήταν μάλλον μια φυσιολογική επιλογή και αν αναλογισθούμε το ισοζύγιο δυνάμεων στην Ευρώπη εκείνη την περίοδο, ίσως θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως συντηρητική. Βέβαια θεωρείται αρκετά φυσιολογικό να ενοχλήθηκαν οι λοιπές Ευρωπαϊκές δυνάμεις, οι οποίες στράφηκαν εναντίον εκείνου που είχε τη σκέψη και την πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση. Ραδιούργησαν και υπονόμευσαν τη θέση του Γεράκη μέσα στην κοινωνία του Σιάμ και βρήκαν την ευκαιρία, λόγω της ασθενείας του Βασιλιά, να προκαλέσουν τον όχλο και να εξυφάνουν την κατηγορία της προδοσίας εναντίον του. Ο ίδιος ο Γεράκης παρέμεινε ένα από εκείνα τα σύμβολα, που χαρακτηρίζουν τη μοναδικότητα της εφευρετικότητας και προσαρμογής του ελληνικού πνεύματος στον τομέα της επιβίωσης και ανάδειξης των προσόντων και χαρακτηριστικών, που του κληροδότησε ο μακρινός πρόγονός του, ο Ομηρικός Οδυσσέας.

Aριστερά: Τα ερείπια του σπιτιού του Κων. Γεράκη όπως υπάρχουν ακόμη σήμερα στην Μπαγκόγκ. Πάνω: Σημερινή άποψη της Μπαγκόγκ που βρίσκεται στον «ποταμό των Βασιλέων» τον Τσάο Πράγια. Περιπλους 79

Ναυτικά Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο, Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223 / 28249, Fax: 26950 83748 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Παρνασσού 2 & Λεωφ. Κηφισίας, 151 24 ΜΑΡΟΥΣΙ, Τηλ: 210 81 25 547, Fax: 210 81 25 582 Μύκονος Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ/Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Μπουμπουλίνας 31-33, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4296815 Σαντορίνη Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Δημοτική Καπναποθήκη Καβάλας, Τηλ: 2510 233101, 6977 391 605, Ε-mail: info@nmkav.gr • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» (Ιδιωτικό) Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

Φορείς (Ιδρύματα - Ινστιτούτα - Ναυτικές Συλλογές) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ Μ. ΜΕΘΕΝΙΤΗ 166 74 Γλυφάδα 80 Περιπλους