ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 102

ΤΕΥΧΟΣ 102 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2018

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

102

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ // ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ // ΜΑΡΤΙΟΣ 2018

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ

04

Τιμόθεος Μασούρας • Εξόδιος ομιλία Τιμόθεου Μασούρα από την Πρόεδρο του NME Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

06

Εκδήλωση Μνήμης και τιμής για τον Γενικό Γραμματέα του Μουσείου Τιμόθεο Μασούρα • ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ της Προέδρου του ΝME Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη • OMIΛΙΑ Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Βασιλείου Ναούμ • OMIΛΙΑ Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Παναγιώτη Ραδίτσα • OMIΛΙΑ Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Ξενοφώντα Μαυρογιάννη

12

Συνέντευξη τύπου στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΞΥΛΙΝΩΝ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ Ισχυρό πλήγμα κατά του Ναυτικού Πολιτισμού • Μια ιστορική ματιά στο πρόβλημα Νικόλαος Σταυρόπουλος, Πρόεδρος του Συλλόγου «Πρωτέας» • Οι επιπτώσεις της καταστροφής των ξύλινων αλιευτικών σκαφών στον ναυτικό μας πολιτισμό Κώστας Δαμιανίδης, Αρχιτέκτονας-Δρ Ιστορίας της Ναυπηγικής • Προτάσεις για τον τερματισμό της καταστροφής των αλιευτικών σκαφών Νίκος Καβαλλιέρος, Υποναύαρχος Λ.Σ. (ε.α), Πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών • Η ευρωπαϊκή εμπειρία στον τομέα της προστασίας και διατήρησης της ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η Ελληνική Περιφερική ομάδα του ΕΜΗ. Νικόλαος Βλαβιανός, Αντιπρόεδρος του «Πρωτέα», Εκπρόσωπος της Ελληνικής περιφερειακής ομάδας του ΕΜΗ-Μέλος του ΔΣ του ΕΜΗ

20

Η αναγκαστική προσέγγιση της τριήρους “ΟΛΥΜΠΙΑΣ” στο λιμενίσκο του Αγίου Βασιλείου της Αίγινας κατά την διάρκεια δοκιμαστικής πλεύσης της το 1992 Του Ευστράτιου Γρ. Ανδριάνη, Λιμενολόγου Πολ. Μηχ. τ. Επιστημονικού Συνεργάτη Ε.Μ.Π.

30

Εθνική προτεραιότητα η θέσπιση ΑΟΖ και άλλων θαλασσίων ζωνών από την Ελλάδα Του Βενιαμίν Καρακωστάνογλου, Λέκτορα Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.

34

«Από την Γκουερνίκα στη Χαρά της Ζωής: Η τέχνη ως φορέας της ειρήνης Του Χάρη Τζάλα, συγγραφέα-ιστορικού

36

Το χρονικό μιας Σημαντικής Ανακάλυψης: Το Σπήλαιο του Φράγχθι στην Ερμιονίδα Του Άδωνη Κ. Κύρου

40

Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης από μεθοδολογική σκοπιά Των Παναγιώτη Γέροντα, Υποπλοιάρχου (Ο) ΠΝ - Ιστορικού & Στέφανου Σκαρμίντζου, Ιστορικού

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη

46

ΝΑΥΤΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ USS Fitzgerald-USS John McCain Επιμέλεια/μετάφραση: Αντιναύαρχος ΠΝ Ιωάννης Παλούμπης (ε.α.)

Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ

54

Η Μεγάλη Ιδέα δόρυ του υπόδουλου Ελληνισμού Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη

Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν

56

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

64

Ημερολόγιο Μουσείου

78

ΒΑΡΟΜΕΤΡΟ

Εξώφυλλο Ελληνικά καϊκια στις αρχές της δεκαετίας του 80. Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ.

12

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr

34

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

36

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Διαφημίσεις: Ν.Νικολαΐδης-Σ.Σύρος Τηλ./Fax: 210 24 35 075

Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

40

56 54

Μάνη. Φωτογραφία: Anag

2 Περιπλους

Α

γαπητές φίλες και φίλοι αναγνώστες του περιοδικού μας. Αν θα έπρεπε να αναφέρουμε κάποιο γεγονός, που άφησε το στίγμα του στο πρώτο τρίμηνο του 2018, αυτό θα ήταν ασφαλώς η απώλεια του αγαπητού σε όλους μας Γενικού Γραμματέα του Μουσείου, Ναυάρχου Τιμόθεου Μασούρα. Η απώλειά του βύθισε σε θλίψη όλη την οικογένεια του Μουσείου, στο οποίο ο ίδιος υπηρέτησε με αφοσίωση τα τελευταία 12 χρόνια της ζωής του. Είναι αλήθεια πως ο χαμός ενός σεβαστού και στενού φίλου μέσα από μια ολιγομελή ομάδα συνεργατών αφήνει δυσαναπλήρωτο κενό το οποίο καλούμεθα να διαχειριστούμε και παράλληλα να συνεχίσουμε με τον ίδιο ζήλο το έργο μας και τις δραστηριότητές μας, όπως άλλωστε και ο ίδιος θα επιθυμούσε. Έτσι στις 28 Ιανουαρίου κόψαμε την καθιερωμένη Βασιλόπιτα του φορέα μας και μας δόθηκε η ευκαιρία να δούμε τους περισσότερους από εσάς και να ανταλλάξουμε ευχές για τον καινούργιο χρόνο. Τέλος στις 18 Μαρτίου πραγματοποιήσαμε τη Γενική μας Συνέλευση και συγχρόνως αναδείξαμε με αρχαιρεσίες το νέο μας Διοικητικό Συμβούλιο για την επόμενη τριετία, όπως προβλέπει το Καταστατικό μας. Έτσι λοιπόν μια νέα τριετία ξεκινάει και θα επιθυμούσαμε, στη διάρκειά της, το όνειρο της ανακαίνισης του Ναυτικού μας Μουσείου να γίνει πραγματικότητα. Πιστεύω ότι αυτή η ανακατασκευή και συγχρόνως η επέκταση των κτιριακών εγκαταστάσεων του Μουσείου μας αποτελεί ένα στόχο, που μπορεί να κατευθύνει τα βήματα του νέου Διοικητικού μας Συμβουλίου και να διαμορφώσει τις δράσεις του. Έχουμε ξαναγράψει αρκετές φορές για την ανακαίνιση και την επέκταση που υπάρχει στα σχέδια της αρχιτεκτονικής προμελέτης και η οποία, όταν υλοποιηθεί, θα μεγαλώσει κατά 800 τετρ. μέτρα και θα δώσει διαφορετική μορφή στο Μουσείο μας και θα το καταστήσει σημείο αναφοράς μέσα στον οικοδομικό ιστό του Πειραιά. Θα ήθελα να θυμίσω σε όσους δεν το έχετε προσέξει ότι πολύ καιρό τώρα τα σχέδια της προμελέτης είναι ανηρτημένα στην είσοδο του Μουσείου. Επομένως στην πρώτη σας επίσκεψη σταθείτε και παρατηρήστε το μοναδικό εξωτερικό σχήμα καραβόσκαρου, που θα αναδεικνύει από μακριά τη φύση του Μουσείου μας και θα αποτελεί τοπόσημο της πόλης του Πειραιά. Σημαντικός επίσης στόχος του νέου Διοικητικού Συμβουλίου θα είναι ασφαλώς η εντατικοποίηση των προσπαθειών για την αύξηση των εσόδων του Μουσείου, κάτι που, αν επιτευχθεί, θα απομακρύνει οριστικά τη δαμόκλεια σπάθη της έλλειψης πόρων ακόμα και για την ικανοποίηση των στοιχειωδεστέρων αναγκών λειτουργίας, που κρέμεται πάνω από τα κεφάλια μας. Ελπίζουμε και αισιοδοξούμε ότι και σ’ αυτόν τον τομέα θα υπάρξει κινητικότητα, θα υπάρξει πρόοδος. Ιδού λοιπόν στάδιον δόξης λαμπρόν, για όλους εμάς, τα μέλη του νέου Διοικητικού Συμβουλίου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Αγαπητοί αναγνώστες, αγαπητά μέλη του Μουσείου, τίποτε δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα χωρίς τη δική σας συμπαράσταση κι αυτό δεν είναι σχήμα λόγου. Σας θέλουμε κοντά μας γιατί η θέρμη της παρουσίας σας τονώνει τις δυνάμεις για την υπέρβαση των δυσχερειών και ατσαλώνει τη θέληση για την επίτευξη των στόχων. Ο νέος χρόνος ήδη κυλάει. Η ανάσταση της φύσης συντελείται γύρω μας κάθε μέρα, κάθε ώρα. Ευχές για μιά χαρούμενη άνοιξη. Καλή ανάγνωση. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Περιπλους 3

Τιμόθεος Μασούρας Στις 25 Ιανουαρίου έφυγε από κοντά μας ο Γενικός Γραμματέας του Μουσείου Αντιναύαρχος (εα) Επίτιμος Αρχηγός Στόλου Τιμόθεος Μασούρας.

Η

4 Περιπλους

εξόδιος ακολουθία με τις προβλεπόμενες από το πρωτόκολλο τιμές έλαβε χώρα το Σάββατο 27 Ιανουαρίου στον Ιερό Ναό Αγίου Αντωνίου στο Β΄ Κοιμητήριο Αθηνών, την οποία παρακολούθησε μια άνευ προηγουμένου κοσμοπλημμύρα στη μεγάλη της πλειοψηφία αποτελούμενη από αξιωματικούς και ανθρώπους του Πολεμικού Ναυτικού, που γνώριζαν τον Τιμόθεο. Η αλήθεια είναι ότι δεν θα μπορούσε να υπάρξει άνθρωπος που να είχε γνωρίσει τον Τιμόθεο και να μην παρευρισκόταν στην ακολουθία να τον αποχαιρετήσει και τούτο διότι, το κύριο χαρακτηριστικό του ήταν η εκδήλωση ενδιαφέροντος για όσους υπηρετούσαν υπ’ αυτόν στις Διοικήσεις και τα πλοία τα οποία κυβέρνησε, αλλά και ο σεβασμός και η αγάπη που ενέπνεε στους αρχαιότερους από αυτόν.

Ναύαρχος Παναγιώτης Ραδίτσας και εκ μέρους του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, η Πρόεδρος κα. Αναστασία Αναγνωστοπούλου Παλούμπη. Η ομιλία της Προέδρου παρατίθεται στη συνέχεια.

Μετά το πέρας της εκκλησιαστικής τελετής μίλησαν προ της σορού, εξάροντας την προσωπικότητα του εκλιπόντος, εκ μέρους των συμμαθητών του της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, ο συμμαθητής και φίλος του Ναύαρχος Βασίλης Ναούμ, εκ μέρους του Συνδέσμου Υποβρυχίων, ο Πρόεδρος

Στη σύζυγό του Σοφία και τα παιδιά τους Τζένη και Ηρακλή ευχόμαστε να απαλυνθεί ο πόνος και να τον θυμούνται πολλά, πολλά χρόνια.

Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος αισθάνεται ότι έχασε τον άνθρωπό του. Εκείνον που τα τελευταία πολλά χρόνια είχε στην κυριολεξία αφιερωθεί στη φροντίδα του. Τον άνθρωπο που με το επιβλητικό ύφος, τον ήπιο τόνο της φωνής και την απεριόριστη καλοσύνη, εξομάλυνε τις προβληματικές καταστάσεις και οδηγούσε όλους γύρω του προς συμβιβαστικές κατευθύνσεις του «μέτρου». Εμείς που μείναμε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τον Ναύαρχο, τον Αρχηγό, τον Γενικό Γραμματέα.

«Περίπλους»

Εξόδιος ομιλία Τιμόθεου Μασούρα Εκφωνήθηκε από την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

Σεβαστέ και αγαπημένε Ναύαρχε, Τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και το προσωπικό του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος έχουν συγκλονισθεί από την απροσδόκητη απώλειά σου και παραστέκονται εδώ σήμερα στη αγαπημένη σου Σοφία και τα παιδιά σας Τζένη και Ηρακλή. Μας είναι αδιανόητο, Τιμόθεε, να φανταστούμε πως δεν θα σε έχουμε ποτέ πια ανάμεσά μας να μας συμβουλεύεις με τον Δωρικό, αλλά συγχρόνως πράο τρόπο σου. Κι είναι αυτό το ποτέ, Τιμόθεε, που είναι τόσο βαρύ, τόσο πικρό, τόσο λίγο ανθρώπινο για να γίνεται αποδεκτό, χωρίς ένα κόμπο στο λαιμό να σε πνίγει. Μόλις προ ολίγου ακούσαμε τον Ευαγγελιστή Ιωάννη στην περικοπή της εξοδίου ακολουθίας να μας λέει: «.... και πορεύσονται οι τα αγαθά πράξαντες εις Ανάστασιν ζωής, οι δε τα φαύλα πράξαντες εις Ανάστασιν κρίσεως.» Σε ό,τι αφορά τη δική σου ζωή, Τιμόθεε, κανένας από αυτούς που σε γνώρισαν δεν έχει την παραμικρή αμφιβολία σε ποια Ανάσταση θα πορευθείς, γιατί η ζωή σου υπήρξε μια διαρκής προσφορά. Στο Πολεμικό Ναυτικό που υπηρέτησες στα καράβια του, στον προσωπικό σου, φιλικό περίγυρο, που προσέφερες τα μετρημένα λόγια και σχόλια και κατεύθυνες όλους προς τις αξίες του Αριστοτελικού μέτρου, στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, που ως Γενικός Γραμματέας τα τελευταία 12 χρόνια δημιούργησες έργο και χάραξες δρόμους αρετής και παραδείγματος. Θα θυμόμαστε τις προσωπικές σου επεμβάσεις και πινελιές, για τον εξωραϊσμό της βιβλιοθήκης του Μουσείου, που πήρε μια τελείως νέα μορφή, ταιριάζοντας απόλυτα

με τη μορφή των πιο προηγμένων βιβλιοθηκών του ελληνικού χώρου. Αξέχαστες θα μας μείνουν οι παρεμβάσεις σου στις συνελεύσεις του Διοικητικού Συμβουλίου, όπου με την ηρεμία και την ηπιότητα με την οποία διετύπωνες τις απόψεις σου, ουσιαστικά επέβαλλες τη γνώμη σου, αποσπώντας τη γενική αναγνώριση της σοφίας και του μέτρου των λεγομένων σου. Θα σε θυμόμαστε όσο και εμείς ζούμε ψηλό, ευθυτενή και λεβέντη, όπως σε γνωρίσαμε, να περιδιαβαίνεις τις αίθουσες της ναυτικής παράδοσης της φυλής μας και να σχολιάζεις, να διορθώνεις, να συμπληρώνεις, ώστε κάθε λεπτομέρεια της έκθεσης να γίνεται περισσότερο εύληπτη από τους επισκέπτες μας. Κι όταν ακόμα έμαθες τη σοβαρότητα της κατάστασης της υγείας σου, την αντιμετώπισες με εκπληκτικό θάρρος, αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό, μην αφήνοντας κανένα στον περίγυρό σου, να αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος και να εκδηλώσει αισθήματα συμπάθειας ή ενδεχομένως και λύπης. Θα σε θυμόμαστε όσο ζούμε, με αγάπη και ειλικρινή θαυμασμό, για την ευγένεια, την πραότητα και την ακεραιότητα του χαρακτήρα σου αλλά και ως σταθερό Κυβερνήτη των πλοίων και των υποβρυχίων. Οι άνθρωποι του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, του φορέα στον οποίον αφιέρωσες τα τελευταία 12 χρόνια της ζωής σου σε αποχαιρετούν με απέραντη θλίψη. Σίγουρα είχες πολλά ακόμα να προσφέρεις. Καλό ταξίδι Ναύαρχε.

Περιπλους 5

Εκδήλωση μνήμης και τιμής για τον Γενικό Γραμματέα του Μουσείου Τιμόθεο Μασούρα Το Σάββατο 10 Μαρτίου στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος έλαβε χώρα εκδήλωση μνήμης και τιμής για τον θανόντα Γενικό Γραμματέα του Μουσείου Τιμόθεο Μασούρα. Συγκεντρώθηκε πολύς κόσμος και εκφωνήθηκαν ομιλίες που περιέγραψαν με πολύ κολακευτικά λόγια την προσωπικότητα του εκλιπόντος Ναυάρχου. Μίλησαν η Πρόεδρος του Μουσείου, ο συμμαθητής, φίλος και κουμπάρος του Ναύαρχος Βασίλης Ναούμ, ο Ναύαρχος Παναγιώτης Ραδίτσας εκ μέρους του Συνδέσμου Υποβρυχίων, ο Ναύαρχος Σπύρος Περβαινάς Πρόεδρος της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού, ο Ναύαρχος Ξενοφώντας Μαυρογιάννης Πρόεδρος του Συνδέσμου Αποφοίτων ΣΝΔ και ο Υποπλοίαρχος (Ε) Δημήτρης Δέδης. Ακολούθως παρατίθενται οι ομιλίες της Προέδρου, και των Ναυάρχων Ναούμ, Ραδίτσα και Μαυρογιάννη. Ο Ναύαρχος Περβαινάς και ο Υποπλοίαρχος Δέδης δεν μίλησαν από χειρογράφου.

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Κ

υρίες και κύριοι Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω όλους θερμά για την παρουσία σας σήμερα στο Μουσείο στην εκδήλωση μνήμης και τιμής προς τον αγαπητό και σεβαστό σε όλους μας Ναύαρχο Τιμόθεο Μασούρα. Το γεγονός της απώλειας του Ναυάρχου βύθισε σε θλίψη όλη την οικογένεια του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, το οποίο ο ίδιος υπηρέτησε με αφοσίωση από τη θέση του Γενικού Γραμματέα τα τελευταία 12 χρόνια της ζωής του. Με τις γνώσεις του και την εμπειρία του ο Ναύαρχος συνέβαλε ενεργά στην προσπάθεια διατήρησης και ανάδειξής του φορέα μας σε επίσημο θεματοφύλακα της ναυτικής μας ιστορίας, κληρονομιάς και παράδοσης. Μαζί με τον, επίσης, αείμνηστο Ναύαρχο Θωμά Κατωπόδη άφησαν το στίγμα τους συγγράφοντας το βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών δίτομο έργο «Τα Ελληνικά Υποβρύχια», ενώ πρέπει να επισημανθεί ότι παρεχώρησαν τα πνευματικά τους δικαιώματα στο Μουσείο. Ο Ναύαρχος ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τον εμπλουτισμό των Αρχείων και της Βιβλιοθήκης του Μουσείου ώστε αυτή να αποτελέσει ένα αξιόλογο πεδίο έρευνας για τους επιστήμονες μελετητές της ναυτικής μας παράδοσης και κληρονομιάς. Γι’ αυτό και το Διοικητικό Συμβούλιο του Μουσείου αποφάσισε με ψήφισμά του να αναρτηθεί η φωτογραφία του στη Βιβλιοθήκη, τον χώρο που αγαπούσε πολύ. Όλοι όσοι τον γνωρίσαμε θα τον θυμόμαστε με αγάπη και ειλικρινή θαυμασμό, για την ευγένεια, την πραότητα και την ακεραιότητα του χαρακτήρα του. Με θαυμασμό επίσης θα θυμόμαστε την απόλυτα αξιοπρεπή στάση του απέναντι στο πόνο που του προκαλούσε η ασθένειά του. Ενώ, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, είχε φτάσει στα όρια της ανθρώπινης αντοχής του, δεν άφησε κανέναν από εμάς, τον στενό καθημερινό κύκλο συνεργατών του Μουσείου να αντιληφθεί το παραμικρό. Ευθυτενής και αξιοπρεπής φρόντιζε τις λεπτομέρειες μέχρι την τελευταία ημέρα προ της εισαγωγής του στο Νοσοκομείο. Έφυγε από τη ζωή ήσυχος, όπως φεύγουν οι άνθρωποι που επιτέλεσαν το καθήκον τους στη γη. Ο Ναύαρχος Μασούρας ήταν από εκείνους τους ολίγους που μπορούν να σταθούν άφοβα μπροστά στον Δημιουργό και με σταθερή φωνή να πουν τα λόγια του Ιησού, που διασώζει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης: «Το έργον ετελείωσα ό δέδωκάς μοι ίνα ποιήσω».

6 Περιπλους

Κάτω: Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη με την κα Σοφία Μασούρα.

OMIΛΙΑ Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Βασιλείου Ναούμ

O

Τιμόθεος Μασούρας εισήλθε στην Σ.Ν.Δ. στις 5.10.1953 και απεφοίτησε ως Μάχιμος Σημαιοφόρος στις 17.6.1957. Ακολούθως προήχθη σε: - Ανθυποπλοίαρχο στις 25.6.1960.

- Υποπλοίαρχο στις 12.5.1966.

- Πλωτάρχη στις 30.6.1969. Στις 26.5.1973, ων κυβερνήτης του Υ/Β ΠΡΩΤΕΥΣ, συνελήφθη για την συμμετοχή του στο αντιδικτατορικό κίνημα του Ναυτικού του Μαΐου 1973, αποφυλακίσθηκε στις 24.7.1973 και στις 21.12.1973 αποτάχθηκε. Στις 13.8.1974, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας (τέλη Ιουλίου 1974) επαναφέρθηκε στην μόνιμη υπηρεσία ως μηδέποτε απομακρυνθείς, συγχρόνως προαγόμενος σε Αντιπλοίαρχο (αναδρομικά από 17.6.1973). Ακολούθως προήχθη σε: - Πλοίαρχο στις 30.6.1981.

- Αρχιπλοίαρχο στις 8.3.1985.

- Υποναύαρχο στις 4.3.1987 - Αντιναύαρχο στις 15.7.1989 Κατά την διάρκεια της διακεκριμένης 37ετούς σταδιοδρομίας του στο Π.Ν. υπηρέτησε σε πλοία επιφανείας, σε υποβρύχια και σε επιτελικές και διοικητικές θέσεις. Φοίτησε: -Σ την Σχολή Γενικής Εκπαιδεύσεως (1960) (Α’ Τμήμα της Τάξεως) - Στην Σχολή Υποβρυχίων (1962, 1968 και 1970), από όπου έλαβε Πτυχίο Εξειδίκευσης Κυβερνήτη Υποβρυχίων.

-Σ την Ναυτική Σχολή Πολέμου (1976-1977) (Α’ Τμήμα της Τάξεως ). Διετέλεσε Κυβερνήτης: - Του Ναρκαλιευτικού ΖΑΚΥΝΘΟΣ (1959) ως Σημαιοφόρος.

- Τ ου Οχηματαγωγού ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΔΗΣ (1966-1969) ως Υποπλοίαρχος.

- Τ ων υποβρυχίων: · ΠΟΣΕΙΔΩΝ (1971) ως Πλωτάρχης. · ΤΡΙΑΙΝΑ (1971-1972) ως Πλωτάρχης. · ΠΡΩΤΕΥΣ (1972-1973) ως Πλωτάρχης. το οποίο και παρέλαβε στα ναυπηγεία HDV του Κιέλου της Γερμανίας. Ύστερα από την επάνοδό του στο Ναυτικό διετέλεσε: - Διευθυντής Σπουδών της Σ.Ν.Δ. (1974-1975) ως Αντιπλοίαρχος.

- Κυβερνήτης των υποβρυχίων ΤΡΙΑΙΝΑ (1975 -1976) και ΚΑΤΣΏΝΗΣ (1978) ως Αντιπλοίαρχος.

- Διευθυντής Α’ Κλάδου του Επιτελείου Αρχηγείου Στό-

Ο Αντιναύαρχος (ε.α.) Βασίλειος Ναούμ ΠΝ συμμαθητής και οικογενειακός φίλος του εκλιπόντος.

λου (1979-1980) ως Αντιπλοίαρχος και εκ παραλλήλου το 1980 Κυβερνήτης του αντιτορπιλικού - ΤΟΜΠΑΖΗΣ (1980- 1981) ως Αντιπλοίαρχος/ Πλοίαρχος. Ακολούθως με τον βαθμό του Πλοιάρχου ανέλαβε καθήκοντα: - Αρχιεπιστολέα του Διοικητή Αντιτορπιλικών (1981).

- Διευθυντή ΓΕΝ/Α3 (1981-1983).

- Διοικητή Υποβρυχίων (1983-1984).

- Διευθυντή του Γραφείου του Αρχηγού ΓΕΝ (1984-1985). Τέλος υπηρέτησε ως: - Διευθυντής της 2ης Μικτής Επιτελικής Ομάδος του ΓΕΕΘΑ (1985) ως Αρχιπλοίαρχος.

- Διευθυντής Β’ Κλάδου του ΓΕΝ (1985-1987) ως Αρχιπλοίαρχος/Υποναύαρχος).

- Υπαρχηγός του ΓΕΝ (1987-1989) ως Υποναύαρχος.

- Αρχηγός Στόλου (1989-1990) ως Αντιναύαρχος Αποστρατεύθηκε στις 7.5.1990 ως Αντιναύαρχος ε.α. με παράλληλη απονομή του τίτλου το Επιτίμου Αρχηγού Στόλου. Ενδιαμέσως, εκτός από άλλες μονάδες του Στόλου υπηρέτησε στην Σχολή Υποβρυχίων και στο Επιτελείο του Στολίσκου/ Διοίκησης Υποβρυχίων. Το έτος 1958 οκτώ συμμαθητές μας συμμετείχαν στην αποστολή παραλαβής στις 3.11.1958 από το Πολεμικό Ναυτικό των Η.Π.Α.

Αριστερά: Διακρίνονται από αριστερά ο Ναύαρχος επίτιμος Α/ΓΕΝ Ευάγγελος Λαγάρας, ο Διευθυντής της Μαρίνας Ζέας Αντιναύαρχος Π.Ν. (ε.α.) Άγγελος Κόπιτσας, ο Αντιναύαρχος Π.Ν. (ε.α.) Βασίλειος Ναούμ, η κα Ευγενία Μασούρα και η κα Σοφία Μασούρα, κόρη και χήρα του εκλιπόντος αντίστοιχα. Δεξιά: Οι κυρίες Ευγενία και Σοφία Μασούρα, Πλοίαρχος Στέλιος Δημόπουλος Διοικητής Υ/Β, Υποναύαρχος (Μ) Αριστείδης Αλεξόπουλος, Διευθυντής Δ/νσης Εξοπλισμών ΓΕΝ, Αρχιπλοίαρχος Μιχάλης Ναούμ, κ. Ηρακλης Χρηστέας σύζυγος της Ευγενίας Μασούρα.

Περιπλους 7

1

2 1. Στιγμιότυπο από την εκδήλωση εις μνήμην του ναυάρχου Τιμόθεου Μασούρα, Γενικού Γραμματέα του ΝΜΕ και Επίτιμου Αρχηγού Στόλου.2. Σε πρώτο πλάνο από δεξιά Θεόδωρος Κόντες, Δημήτρης Μπαλόπουλος, Αρχιπλοίαρχος και κα Ιωάννου Τσούρα. 3. Στιγμιότυπα.

3

στον Ναύσταθμο του Portsmouth στην Πολιτεία της Βιργινίας των Η.Π.Α. τεσσάρων οχηματαγωγών (Ο/Γ), ήτοι των ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΔΑΝΙΟΛΟΣ, ΡΟΥΣΣΕΝ και ΤΟΥΡΝΑΣ, τα οποία έλαβαν τα ονόματα Αξιωματικών του Π.Ν., πεσόντων ηρωικώς εν τη εκτελέσει του προς την Πατρίδα καθήκοντος κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Κυβερνήτες των Πλοίων τούτων ήταν αντιστοίχως οι τότε Πλωτάρχες Λεων. Στεργιάκης, Σπ. Σπυρόπουλος, Παναγ. Καρανδρέας και Αναστ. Γκορτζής. Δύο από τους συμμετασχόντες στην αποστολή αυτήν συμμαθητές μας, δηλαδή ο επίτιμος Α/ΓΕΝ Ναύαρχος Π.Ν. (ε.α.) Ευάγγελος Λαγάρας και ο Ανθυποπλοίαρχος Π.Ν. (ε.α.) Οδυσσέας Περαντζάκης παρευρίσκονται εδώ σήμερα. Συνέπεσε να συνυπηρετήσω με τον Τιμόθεο στο Ο/Γ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΣ. Είχαμε κύρια καθήκοντα εκείνος μεν του Αξιωματικού Ναυτιλίας, εγώ δε του Αξιωματικού Πυροβολικού. Θυμάμαι, ότι ο Τιμόθεος είχε περάσει ένα εβδομαδιαίας διαρκείας ειδικό Σχολείο δια την λειτουργία και επιχειρησιακήν εκμετάλλευση του εγκατεστημένου στο πλοίο Συστήματος Ηλεκτρονικής Ναυτιλίας LORAN A. Το σύστημα τούτο χρησιμοποιήθηκε επιτυχώς, πιστεύω δια πρώτην φορά στο Π.Ν. και συμπληρωματικώς προς την Αστρονομική Ναυτιλία κατά τον περίπου διμήνου διαρκείας πλουν της επιστροφής των Πλοίων στην Ελλάδα στις αρχές του 1959. Εναλλασσόμαστε τότε με τον Τιμόθεο στα καθήκοντα του Αξιωματικού εξάωρης φυλακής εν πλω στην γέφυρα του πλοίου. Πέρυσι ο Τιμόθεος είχε την καλοσύνη να μου παραδώσει ένα παλαιό τετράδιο, όπου κατά την παραλαβή του πλοίου είχα καταχωρήσει προχείρως όλα τα ανταλλακτικά, που σχετίζονταν με τα όπλα και τις συσκευές πυροβολικού του πλοίου. Το βοήθημα αυτό είχε χρησιμοποιηθεί δια την δημιουργία της αντιστοίχου επισήμου απογραφής του πλοίου και κατέληξε στον συνάδελφο κ. Α. Νεοφώτιστο, μετέπειτα Κυβερνήτη του πλοίου, ο οποίος το παρέδωσε ως ενθύμιο στον Τιμόθεο, πιστεύοντας ότι τούτο είχε συνταχθεί από εκείνον. Έτσι θα θυμάμαι πάντοτε την συνυπηρεσία μας στο Ο/Γ ΓΡΗΓΟΡΟΠΟΥΛΟΣ.

8 Περιπλους

Ο Τιμόθεος ήταν προικισμένος με πολλές αρετές και προσόντα. Πράος, ευγενής και ειλικρινής έβλεπε με συμπάθεια όσους έρχονταν σε επαφή με αυτόν. Είχε ιδιαίτερη αγάπη προς τους συμμαθητές του της Σ.Ν.Δ. και το έδειχνε με την ανελλιπή ενεργό συμμετοχή του τόσον στις συγκεντρώσεις της Τάξεως κατά τις επετείους εισόδου μας στην Σ.Ν.Δ., με πιο πρόσφατη εκείνην του περασμένου Οκτωβρίου, όσον και σε έκτακτες συναντήσεις συμμαθητών κυρίως κατά το 2017. Ήταν φυσικό η αγάπη αυτή να είναι αμοιβαία. Με τον Τιμόθεο υπήρξαμε ο Ευάγγελος Λαγάρας και εγώ εγκάρδιοι φίλοι από το πρώτο έτος της φοιτήσεώς μας στην Σ.Ν.Δ. Η φιλία εκείνη συνεχίσθηκε έκτοτε χωρίς διακοπή και περιέλαβε ακολούθως και τις οικογένειες, που δημιουργήσαμε. Στις αναμνήσεις μας συμπεριλαμβάνονται τόσον οι εκδηλώσεις των νεανικών μας χρόνων, όσον και εκείνες σε οικογενειακό επίπεδο μετέπειτα, Ο Τιμόθεος υπήρξε νουνός του ηλικίας 47 ετών νεωτέρου γιού μου Τάσου. Δυστυχώς, η οικογένειά μου υπέστη ένα συγκλονιστικό πλήγμα με τον αιφνίδιο και χωρίς προειδοποίηση θάνατο του Τάσου από φυσικό αίτιο στις 22.1.2016, στην Ντόχα, πρωτεύουσα του Κατάρ, όπου ως Πολιτικός Μηχανικός της Εταιρίας ΑΚΤΩΡ είχε αναλάβει μετά από 12 χρόνια συνεχούς δραστηριότητος στην Μέση Ανατολή μια πολύ κρίσιμη θέση στο μόλις ανατεθέν στην εταιρία, κατόπιν διεθνούς διαγωνισμού, Έργο Κατασκευής της Χρυσής Γραμμής (Gold Line) του Μετρό της πόλεως αυτής. Αμέσως με την άφιξη της τραγικής ειδήσεως ο Τιμόθεος και ο Ευάγγελος μας επισκέφθηκαν επανειλημμένως στην οικία της οικογένειας του Τάσου, δια να συμπαρασταθούν στο το βαρύ μας πένθος. Ιδιαιτέρως ο Τιμόθεος με επισκεπτόταν πολύ συχνά σε όλη την διάρκεια του 2016 αλλά και στο 2017, δια να μου κρατά την αναγκαία συντροφιά. Ο Τάσος και ο Τιμόθεος κείνται στο ίδιο Κοιμητήριο. Είθε ο μεγαλοδύναμος Θεός να αναπαύει την ψυχή τους.

OMIΛΙΑ Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Παναγιώτη Ραδίτσα

K

υρία Μασούρα, Κυρίες και Κύριοι, Τι να πρωτοπούμε για τον χαρακτήρα και την προσωπικότητα του εκλιπόντος Ναυάρχου Τιμόθεου Μασούρα. Ακούσαμε πριν από λίγο από τον συμμαθητή του, τον σεβαστό μας Ναύαρχο Βασίλειο Ναούμ, πολλά που χαρακτηρίζουν τον αείμνηστο Ναύαρχο. Και μιλώ στον ενεστώτα γιατί τον νιώθουμε παρόντα, σαν να είναι εδώ και να μας παρακολουθεί διακριτικά, όπως διακριτικός ήταν και στην ζωή του.Ήταν ευγενής με όλη την σημασία της λέξεως, ήρεμος αλλά δυναμικός, δίκαιος, αποφασιστικός, εργασιομανής, αποτελεσματικός με οτι ασχολείτο. Αγαπητός από τους προϊσταμένους του αλλά και τους υφισταμένους του, των οποίων είχε κερδίσει τον σεβασμό αλλά και την αγάπη. Είχε δημιουργήσει με τους περισσότερους, δεσμούς βασισμένους στον αμοιβαίο σεβασμό. Δεσμούς που άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου και ανθρώπινες σχέσεις σταθερές, αγνές, χωρίς υποκρισία και ιδιοτέλια. Θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ σε δυο τρις προσωπικές εμπειρίες, που πιστεύω ότι αποδίδουν τον χαρακτήρα του και σκιαγραφούν την προσωπικότητά του. Τον πρωτοείδα σαν 2ετής Ναυτικός Δόκιμος. Ήταν τότε Διευθυντής Σπουδών στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Επιβλητικός, γρήγορα ξεχώρισε μεταξύ των αξιωματικών της σχολής, όχι για τον βαθμό του και την θέση του αλλά για την εν γένει παρουσία του, την στάση του, την συμπεριφορά του. Ήρεμος, σοβαρός, ουσιαστικός σε όλα του. Δεν κυνήγησε, όπως λέγαμε τότε, το παράπτωμα του Δοκίμου, και πιστέψτε με, είχε πολλές ευκαιρίες με τους περισσότερους των Δοκίμων σε αυτή την ηλικία να ρέπουν προς την παραπτωματική συμπεριφορά, είτε εντός είτε εκτός αιθουσών διδασκαλίας. Εμφανιζόταν, υποβρύχιος γάρ, εκεί που δεν το περίμενες, έβλεπε το παράπτωμα, δεν αντιδρούσε, απλά σε κοίταγε, ή όταν καταλάβαινε ότι δεν είχε γίνει αντιληπτός, ενημέρωνε διακριτικά για την παρουσία του. Θυμάμαι χαρακτηριστικά, το χτύπημα στο τζάμι της πόρτας της τάξης, όταν στις βόλτες του κατά την διάρκεια των μαθημάτων στους διαδρόμους των διδακτηρίων, εντόπιζε κάποιον από εμάς να παρεκτρέπεται εν ώρα μαθήματος. Το βλέμμα του τα έλεγε όλα. Δεν μίλαγε ποτέ και μετά αποχωρούσε. Πάγος στην ραχοκοκαλιά. Μετά από λίγο καιρό, που καταλάβαμε ότι δεν υπήρχε περίπτωση να μας γράψει στο ποινολόγιο, αυτό το βλέμμα ήταν χειρότερο από την οποιαδήποτε ποινή. Επιτιμητικό. Καυστικό και για τον πλέον αδιάφορο. Σε επανέφερε στην τάξη άμεσα. Ήταν καθηλωτικός. Στην Σχολή Δοκίμων, ήταν ο τρίτος στην ιεραρχία.Πρώτος ο Διοικητής, ο θεός όπως τον λέγαμε τότε, δεύτερος ο υποδιοικητής, ο ημίθεος και τρίτος ο ΔΣ ο Τιμόθεος. Ο δικός μας Τιμόθεος, ο αξιωματικός που κέρδισε τον σεβασμό όλων των Δοκίμων εκείνης της εποχής.

Ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Υποβρυχίων Αντιναύαρχος (εα) Παναγιώτης Ραδίτσας στο βήμα.

Στην συνέχεια σαν αξιωματικός υποβρυχίων τον είχα Διοικητή. Θυμάμαι το πως κινείτο και το πως φερόταν σαν Διοικητής. Ενδιαφέρον για τα πάντα και τους πάντες. Οι κυβερνήτες όταν έφευγαν για άσκηση ή αποστολή, ήξεραν ότι πίσω υπήρχε ένας Διοικητής έτοιμος να συνδράμει εάν απαιτηθεί. Δεν ήταν λίγες οι φορές που έστω και ένα Υ/Β να ήταν σε αποστολή, αυτός παρέμενε στην ΔΥ για όλο το διάστημα, έτοιμος να δώσει λύση σε όποιο πρόβλημα τυχόν παρουσιαζόταν. Παρακολουθούσε την εξέλιξη καθενός από το προσωπικό (το οποίο εγνώριζε στο σύνολό του σε απίστευτο βαθμό) και όπου έπρεπε επενέβαινε για να συμβουλέψει, να εμψυχώσει, να δώσει κίνητρα για βελτίωση, ή λύση στο όποιο υπηρεσιακό ή προσωπικό θέμα. Ήλεγχε με τον πιο εποικοδομητικό τρόπο την επιχειρησιακή ετοιμότητα και το αξιόμαχο των Υ/Β. Υπήρξε πρότυπο αξιωματικού, δάσκαλος και μέντορας για πολλούς υποβρύχιους. Σε αυτόν κατέφευγαν σχεδόν όλοι οι υποβρύχιοι για να πάρουν την γνώμη του και την συμβουλή του ακόμα και όταν αποχώρησε από την ΔΥ. Σαν Αρχηγό Στόλου, δεν ήταν λίγες οι φορές που τον είδα (σαν Κυβερνήτης πλέον Υ/Β) να παρακολουθεί την προσέγγιση και παραβολή των Υ/Β από την ταράτσα του κτηρίου του Στόλου. Το ενδιαφέρον του για τα Υποβρύχια και για τους υποβρύχιους δεν σταμάτησε ποτέ. Οι περισσότεροι από εμάς έχουν και μια ιστορία να πούν για την ανθρώπινη πλευρά του Ναυάρχου. Αυτή την πλευρά του, την έδειξε έντονα σε μένα. Όταν το 2001 η γυναίκα μου αντιμετώπισε ένα σοβαρό τραυματισμό, ενδιαφέρθηκε όσο λίγοι.Και συνέχεια μετά από χρόνια, όποτε με έβλεπε με ρωτούσε με πραγματικό ενδιαφέρον για την κατάστασή της. Το ίδιο ενδιαφέρον έδειξε και σε όλη την διάρκεια της περιπέτειας υγείας του πεθερού μου. Και στις δύο περιπτώσεις η συμπεριφορά του και στάση του με συγκίνησε και αυτή η ανάμνηση με συγκινεί ακόμα. Ο Ναύαρχος Τιμόθεος Μασούρας, ήταν μια προσωπικότητα, που άφησε το στίγμα του στο Πολεμικό Ναυτικό καθώς και όπου αλλού εργάστηκε. Προσέφερε τις γνώσεις του και τις εμπειρίες του. Όλοι όσοι εκτός ναυτικού συνεργάστηκαν μαζί του αναγνώρισαν αυτό που όλοι εντός ναυτικού ήξεραν: ότι ο Ναύαρχος Μασούρας ήταν ένας πράος άνθρωπος, με δυναμισμό, με γνώσεις, με εμμονή στην επίτευξη των τεθέντων στόχων, Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Διακρίνονται ο κος Ηρακλης Χρηστέας, γαμπρός του εκλιδίκαιος, μεγαλόθυμος, ένας ακέραιος άνπόντος, ο κος Ευάγγελος Λαγάρας, η κα Ελένη Λαγάρα, η κα Ιφιγένεια Ροκανά, κος και κα θρωπος. Θα μείνει για πάντα στην μνήμη Περατζάκη, Μανώλης Ζαρόκωστας. μας και μέσα στην καρδιά μας.

Περιπλους 9

OMIΛΙΑ Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Ξενοφώντα Μαυρογιάννη

«Ό

ταν έρθει η ώρα της αναχώρησης μη λυπηθείτε φίλοι μου …… Αθόρυβα θα περάσετε το παγερό παράθυρο που ανοίγει προς τη νύχτα. Νύχτα σκληρή. Ποιο τρομερή κι απ’ όλους τους ανέμους. Ποιο άδεια κι απ΄την απουσία», μάς λέει ο ποιητής Τάκης Βαρβιτσιώτης. Και ήρθε η νύχτα αυτή. Ξημερώματα της Τετάρτης 24ης Ιανουαρίου 2018 ο Ναύαρχος Τιμόθεος Μασούρας άφησε την τελευταία του πνοή στο Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών. Ανθρωπος ευγενικός στη μορφή και τους τρόπους, ηθικός, ακέραιος, έντιμος, εξαίρετος αξιωματικός. Η γνωριμία μας ξεκινάει από το 1955, από τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, τριτοετής αυτός πρωτοετής εγώ. Ο Ναύαρχος Μασούρας ξεκίνησε από τη γενέτειρά του, τις Κεραμιές Κεφαλλονιάς για να κατακτήσει τη ζωή, διαλέγοντας να γίνει αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού (Π.Ν.). Το 1953, σε ηλικία 17 ετών, εισήλθε στη ΣΝΔ και το 1957 αποφοίτησε ως μάχιμος Σημαιοφόρος. Από τότε ξεκινάει το μεγάλο ταξίδι της ζωής στο Ναυτικό –όπως συμβαίνει με τους αποφοίτους της ΣΝΔ– με όνειρα να μάθουμε, να πορευθούμε, να αγωνιστούμε, να υπηρετήσουμε άδολα, να νικήσουμε. Γρήγορα το “καράβι” της ζωής μας πέρασε από θάλασσες, άλλοτε ήρεμες, άλλοτε φουρτουνιασμένες, όρμους φιλόξενους ή αλίμενους, κόβοντας συνεχώς ταχύτητα με το πέρασμα του χρόνου, και αφήνοντας στην πορεία του μέλη του πληρώματος. Και όταν, απόστρατοι πλέον συναντιόμαστε, θυμόμαστε τη φλόγα που έκαιγε μέσα μας όταν νέοι θέλαμε να κατακτήσουμε τον κόσμο. Από την αρχή της σταδιοδρομίας του στο Π.Ν. ο Ναύαρχος Μασούρας άρχισε να διακρίνεται για τα φυσικά και επίκτητα προσόντα του. Με την εξαίρετη επαγγελματική του κατάρτιση, σοβαρότητα και σύνεση ανελίχθηκε στις βαθμίδες του Ναυτικού υπηρετώντας σε πλοία επιφανείας, στα υποβρύχια όπου ήταν κι η εξειδίκευσή του και σε επιτελικές και διοικητικές θέσεις. Κυβερνήτης του υποβρυχίου «Πρωτεύς» συνελήφθη για τη συμμετοχή του στο Κίνημα του Ναυτικού το Μάϊο 1973, αποφυλακίστηκε τον Ιούλιο και το Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου αποτάχθηκε από το Π.Ν. για να επαναφερθεί ως μηδέποτε απομακρυνθείς, τον Αύγουστο του 1974, μετά την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Συνέχισε τη σταδιοδρομία του στο Π.Ν. και αποστρατεύτηκε το Μάϊο του 1990 με το βαθμό του Αντιναυάρχου. Ο Τιμόθεος Μασούρας αφοσιώθηκε, ψυχή τε και σώματι, στο Ναυτικό το οποίο αγάπησε και υπηρέτησε ευόρκως επί 37 συναπτά έτη. Πιστός στο καθήκον, εργατικός, δίκαιος, αξιοπρεπής, ευθύς. Έλεγε τη γνώμη του με παρρησία, έστω κι αν στενοχωρούσε ανωτέρους, κατωτέρους ή φίλους. Αυτό που έλεγε το εννοούσε και αυτό που αποφάσιζε το έφερνε εις πέρας, ανεξαρτήτως δυσκολιών. Στον ανηφορικό δρόμο της ζωής στο Ναυτικό οι συνάδελφοι και τα πληρώματά του εύρισκαν στο πρόσωπό του

Ο Πρόεδρος του Σ.Α./ΣΝΔ και Διευθυντής του περιοδικού «Ναυτική Ελλάς» Αντιναύαρχος (ε.α) κος Ξενοφώντας Μαυρογιάννης ΠΝ στο βήμα.

ένα φίλο και συμπαραστάτη σε κάθε δυσκολία. Τιμήθηκε και αγαπήθηκε στο Ναυτικό για το ήθος, τον αδέκαστο χαρακτήρα, την ευγένεια της ψυχής του. Στον Ι.Ν. του Αγίου Αντωνίου το Σάββατο 27 Ιανουαρίου μία λαοθάλασσα θλίψης έδωσε το δικό της στίγμα στην κηδεία του σεβαστού Ναυάρχου. Ο Α/ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Αποστολάκης Π.Ν., ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Ι. Παυλόπουλος Π.Ν. επίτιμοι Αρχηγοί του ΓΕΝ, ΑΣ και άλλων Διοικήσεων, αξιωματικοί του Π.Ν., φίλοι, συνάδελφοι, όλοι παρόντες για το στερνό αντίο, τον τελευταίο ασπασμό στον έντιμο Ναύαρχο. Σεβαστέ Ναύαρχε, «Αθόρυβα πέρασες το παγερό παράθυρο που ανοίγει προς τη νύχτα. Νύχτα σκληρή...» όπως λέει ο ποιητής. Στις 24 Ιανουαρίου έλυσες τους κάβους για το στερνό σου ταξίδι. Για το λιμάνι που δεν υπάρχει πόνος, λύπη ή στεναγμός αλλά ζωή ατελεύτητος. Την αρρώστια σου την πάλεψες μέχρι τέλους με ιώβεια υπομονή και αξιοπρέπεια. Κονταροχτυπήθηκες αλλά τελικά έχασες, όπως έχασε και ο Διγενής στα μαρμαρένια αλώνια. Είθε ο Θεός να δώσει δύναμη και κουράγιο στη σύζυγό σου και την κόρη σου. Ας κρατήσουν μέσα τους την υπερηφάνεια για τον άξιο σύζυγο και πατέρα. Εμείς, οι συνάδελφοί σου, χάνουμε έναν άδολο άνθρωπο, ένα πραγματικό φίλο. Θα μάς λείψει η ευγένειά σου, η εγγύηση της παρουσίας σου. Θα μάς λείψεις εσύ. Το περιοδικό «Ναυτική Ελλάς» που το υπηρέτησες και υπηρετώ σήμερα και εγώ και το προσωπικό του, εκφράζουν προς την οικογένεια τα θερμά τους συλλυπητήρια. Καλό σου ταξίδι σεβαστέ Ναύαρχε!

Αριστερά: Ο Πρόεδρος της Ε.Α.Α.Ν. Αντιναύαρχος κος Σπύρος Περβαινάς ΠΝ στο βήμα. Δεξιά: Ο Αντιπλοίαρχος (ε.α.) Δημήτριος Δέδης ΠΝ, μέλος του Δ.Σ. του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων στο βήμα.

10 Περιπλους

Μια κίνηση µπροστά πάντα επιβραβεύεται. Η winbank αποδεικνύει ότι είναι η Νο.1 ηλεκτρονική τραπεζική στην Ελλάδα, µε διακρίσεις και βραβεία σε Ελλάδα και εξωτερικό για τις επιτυχηµένες και πρωτοποριακές κινήσεις της.

Best Mobile Banking App στη ∆. Ευρώπη Best Integrated Consumer Bank Site στη ∆. Ευρώπη Best Global sms/text Banking στη ∆. Ευρώπη Best Consumer Internet Bank στη ∆. Ευρώπη

λεφτά στο λεπτό App

No.1 e-banking στην Ελλάδα

Η ΠΡΩΤΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

winbank.gr

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΞΥΛΙΝΩΝ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ Συνέντευξη τύπου στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

Ισχυρό πλήγμα κατά του Ναυτικού Πολιτισμού Τα τελευταία περίπου τριάντα χρόνια πραγματοποιείται μια απίστευτη καταστροφή ξύλινων αλιευτικών σκαφών που χρηματοδοτείται με υψηλές επιδοτήσεις από την Ε. Ε. και το ελληνικό κράτος. Δυστυχώς δεν έχουν βρεθεί ακόμη άλλες λύσεις για να απορροφηθούν τα κονδύλια της Ε. Ε. χωρίς να λαμβάνει χώρα αυτή η βάρβαρη καταστροφή δημιουργημάτων της Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Ο αναφερόμενος σκοπός αυτής της ενέργειας ήταν ο εκσυγχρονισμός της αλιείας και η αναστολή της υπεραλίευσης των θαλασσών ώστε να προληφθούν δυσμενείς επιπτώσεις για το μέλλον. Ωστόσο κατά τις επαφές μας με τους αρμόδιους φορείς είχαμε πληροφορηθεί ότι οι δείκτες υπεραλίευσης είχαν πλέον υποχωρήσει, οι στόχοι είχαν προσεγγισθεί και ότι δεν θα περιλαμβάνονταν καταστροφές σκαφών στο νέο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αλιείας που υλοποιείται την τρέχουσα περίοδο. Φαίνεται όμως ότι οι καταστροφές δεν καταργήθηκαν ποτέ ως δυνητική δράση.

Oι υψηλές επιδοτήσεις για τις καταστροφές χρησιμοποιούνται ως μέτρο απορρόφησης κοινοτικών κονδυλίων, ιδίως στην περίπτωση που υπάρχει έλλειψη άλλων επενδυτικών σχεδίων ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού της αλιείας. Κάτι τέτοιο συνέβη το 2015 και σήμερα, στις αρχές του 2018, εφαρμόζεται και πάλι το μέτρο με τραγικές επιπτώσεις στη ναυτική πολιτιστική μας κληρονομιά. Η έξοδος των αλιέων από το επάγγελμα μόνο με την κατάθεση των αλιευτικών τους αδειών επιδοτείται από το πρόγραμμα, αλλά η καταστροφή των αλιευτικών σκαφών επιδοτείται επιπλέον, με πολύ υψηλό τίμημα, και γι’ αυτό προτιμάται από τους ενδιαφερόμενους αλιείς. Με το δεδομένο ότι συνήθως πρόκειται για γερασμένα και ταλαιπωρημένα

© Αννίκα Μπαρμπαρίγου

παλαιά καΐκια, η επιδότηση της καταστροφής τους αντιστοιχεί σε μια πολύ γενναιόδωρη εξαγορά. Δεν θα υπήρχε πρόβλημα μέχρις εδώ αν τα καΐκια αυτά προέρχονταν από μαζικές βιομηχανικές παραγωγές, όπως τα αυτοκίνητα, με καταγεγραμμένα τα μοντέλα τους και με αρκετά δείγματά τους να έχουν διασωθεί από συλλέκτες, λέσχες φίλων και σχετικά μουσεία σε πολλές χώρες του κόσμου. Όμως τα ελληνικά καΐκια τα συναντάμε σχεδόν αποκλειστικά στην Ελλάδα, δεν είναι προϊόντα μαζικής παραγωγής, είναι σε μεγάλο βαθμό χειροτεχνήματα και αποτελούν τα τελευταία δημιουργήματα μιας εντυπωσιακής τεχνικής παράδοσης, που έχει ιστορικές καταβολές, τουλάχιστον από την βυζαντινή1 εποχή. Ελάχιστα απ’ αυτά έχουν διασωθεί με σωστό τρόπο από ιδιώτες ή από σχετικά μουσεία. Οι αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Γεωργίας για την καταστροφή των αλιευτικών σκαφών διατείνονταν παλαιότερα, ότι δεν ήταν δικό τους έργο η προστασία του ναυτικού πολιτισμού. Το επιχείρημα είναι 1 Ιδιαίτερα μετά την μελέτη των 37 βυζαντινών πλοίων που βρέθηκαν στο λιμάνι του Θεοδοσίου και επιβεβαιώνουν ότι ορισμένα από αυτά είχαν κατασκευαστεί με πολύ συγγενικές τεχνικές λεπτομέρειες όπως αυτές που έχουν καταγραφεί στην παραδοσιακή ναυπηγική του Αιγαίου. Βλ. Ufuk Kocabaș, Evren Türkmenoglu, «Το λιμάνι του Θεοδοσίου – Η ανασκαφή του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης» σελ. 236-253 και Κώστας Δαμιανίδης «Το λιμάνι του Θεοδοσίου – Η ανασκαφή του Ινστιτούτου Υποβρύχιας Αρχαιολογίας του Τexas Α&M University» σελ. 212-235 και τα δύο στο Κ. Δαμιανίδης (επιμ.) «Ναῦς– Πλοία και Ναυπηγική στον Ελληνικό Κόσμο» εκδόσεις Polaris / Τράπεζα Πειραιώς, Αθήνα 2014.

τουλάχιστον αβάσιμο, ειδικά όταν προέρχεται από ένα φορέα του Ελληνικού Δημοσίου, καθώς η Πολιτιστική Κληρονομιά είναι ένα συνταγματικά προστατευόμενο αγαθό (Αρθρο 24 παρ. 6 του Συντάγματος). Όταν ένα Υπουργείο αποφασίζει να χρηματοδοτήσει την καταστροφή ή την διάλυση μιας σειράς παλαιών δημιουργημάτων, τότε το πρώτο πράγμα που θα πρέπει να εξετάζει είναι μήπως προκαλεί, άθελα του, κάποια βλάβη σε άλλες κοινωνικές αξίες όπως είναι η προστασία του παραδοσιακού πολιτισμού. Ας δούμε λίγο περισσότερο σε βάθος τη διαδικασία που ακολουθείται με το μέτρο της απόσυρσης των αλιευτικών σκαφών. Ο αλιέας εγκαταλείπει το επάγγελμα που έκανε για πολλά χρόνια, συνήθως από παιδί, και γι’ αυτό τον λόγο επιδοτείται με ένα υψηλό ποσό. Παράλληλα δίνει την εντολή να καταστρέψουν με βία το καΐκι του, προκειμένου να πάρει επιπλέον χρήματα για τον ίδιο σκοπό. Ακόμη πουλάει όλα τα εργαλεία της δουλειάς του και κερδίζει κάποια επιπλέον χρήματα πέρα από την επιχορήγηση για την απόσυρση της άδειας και του καϊκιού2. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αποκόπτεται απαξιωτικά από τη ζωή που έκανε μέχρι τώρα, με αμφίβολο προορισμό να ξεκινήσει μια νέα ζωή σε άλλο επάγγελμα και κατά προτίμηση στον τουρισμό. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι ο σχε2 Τα εργαλεία του ψαρά όπως τα δίχτυα, τα παραγάδια, το βίντσι, το ψυγείο και ότι άλλο χρησιμοποιεί στην αλιεία μπορεί να το κρατήσει και να το πουλήσει. Επίσης στην επιδότηση της καταστροφής δεν συμπεριλαμβάνεται η μηχανή του καϊκιού, την οποία την αποσπά από το σκάφος και την πουλάει ξεχωριστά. Το μόνο που πρέπει να καταστραφεί με τρόπο που να μην επιδέχεται επιδιόρθωση είναι το ξύλινο σκάφος που έχει κατασκευαστεί σε κάποιο από τα καρνάγια της Ελλάδας!

διασμός αυτής της ενέργειας δεν αποσκοπεί στο ξερίζωμα της αλιείας από τα νησιά και τις παραλιακές περιοχές όπου το ψάρεμα αποτελεί παράδοση αιώνων και αποτελεί την κυριότερη βιοποριστική απασχόληση που έχει αναθρέψει γενιές και γενιές νησιωτών και θαλασσινών. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης, η καταστροφή του ξύλινου αλιευτικού σκάφους αποτελεί μεγάλο πλήγμα στην πολιτιστική παράδοση και στην κληρονομιά της χώρας μας. Είναι αδικαιολόγητο να συνεχίζεται η σύνδεση της μείωση της αλιευτικής δραστηριότητας στην Ελλάδα με την βάρβαρη καταστροφή των καϊκιών που αποτελούν ένα πολύτιμο πολιτιστικό απόθεμα, τόσο για αισθητικούς όσο και για ιστορικούς, εκπαιδευτικούς ή ακόμη και τουριστικούς λόγους. Αντίθετα, θα πρέπει να υπάρξουν σχέδια εκσυγχρονισμού της αλιείας και δράσεις προστασίας της ναυτικής και αλιευτικής πολιτιστικής κληρονομιάς, μέσω των οποίων θα απορροφώνται τα κοινοτικά κονδύλια για την υλοποίησή τους. Οι στρεβλές συνδέσεις του εκσυγχρονισμού της αλιείας, με την καταστροφή των δημιουργημάτων της πολιτιστικής κληρονομιάς, οι οποίες κυριάρχησαν στο παρελθόν, πρέπει επιτέλους να σταματήσουν. Δεν είναι δυνατόν να καταστρέφονται δημιουργήματα μιας παραδοσιακής τέχνης, μόνο και μόνο για να απορροφηθούν κοινοτικά κονδύλια στην αλιεία. Πρέπει επειγόντως να βρεθούν άλλοι τρόποι για την πιστοποίηση της εξόδου των αλιέων από το επάγγελμα και να πάψει η καταστροφή των δημιουργημάτων της ελληνικής ναυπηγικής παράδοσης, την οποία το Υπουργείο Πολιτισμού υποστηρίζει και έχει εγγράψει στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά. Ως πρώτη δράση, αποτέλεσμα αυτής της συνέντευξης, ζητάμε να ελεγχθεί άμεσα η πολιτιστική αξία όλων των αλιευτικών σκαφών που έχουν ήδη εγκριθεί για να καταστραφούν στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιείας. Παράλληλα να αναληφθούν ενέργειες ώστε να σταματήσει, για πάντα, αυτή η απαράδεκτη αντιμετώπιση των δημιουργημάτων της σπουδαίας ναυπηγικής παράδοσης του τόπου μας. Να πάψει να υπάρχει στο σχεδιασμό του προγράμματος αλιείας, σε οποιαδήποτε μορφή, η υποχρεωτική καταστροφή των ξύλινων χειροποίητων αλιευτικών σκαφών.

Η συνέντευξη τύπου την Παρασκευή 29 Μαρτίου 2018

Με επιτυχία πραγματοποιήθηκε η Συνέντευξη Τύπου στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με θέμα το σταμάτημα της βάρβαρης πρακτικής της καταστροφής των ξύλινων αλιευτικών σκαφών που πραγματοποιείται στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος για την αλιεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης. Στην εκδήλωση, εκτός από δημοσιογράφους παρευρέθηκαν οι βουλευτές Πειραιώς κυρίες Ελένη Σταματάκη και Εύη Καρακώστα, ο βουλευτής Ευβοίας κος Γιώργος Ακριώτης, ο Αντιπεριφερειάρχης Νήσων Σαρωνικού κος Παναγιώτης Χατζηπέρος, ο Εντεταλμένος Δημοτικός Σύμβουλος σε θέματα Ανάπτυξης του Δήμου Πειραιά κος Πέτρος Κόκκαλης και εκπρόσωποι φορέων και πάρα πολύ ιδιώτες που ενδιαφέρονται για το θέμα. Κεντρικοί ομιλητές ήταν: - Ο κος Νικόλαος Σταυρόπουλος, Πρόεδρος του Συλλόγου «Πρωτέας», για το ιστορικό

του προβλήματος και πως μεταδόθηκε ο ελληνικός πολιτισμός με αυτά τα σκάφη.

- Ο κος Κωνσταντίνος Δαμιανίδης, Αρχιτέκτονας-Δρ Ιστορίας της Ναυπηγικής για τις επιπτώσεις της καταστροφής των ξύλινων αλιευτικών σκαφών στον ναυτικό μας πολιτισμό.

- Ο κος Νικόλαος Καβαλλιέρος, Πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών, για τις προτάσεις που υπάρχουν σχετικά με τον τερματισμό της πρακτικής της καταστροφής των σκαφών στο πλαίσιο των επιχειρησιακών προγραμμάτων για την αλιεία.

- Ο κος Νικόλαος Βλαβιανός, Έλληνας εκπρόσωπος και μέλος του Δ.Σ. του ευρωπαϊκού οργανισμού European Maritime Heritage για την ευρωπαϊκή εμπειρία στον τομέα της προστασίας και διατήρησης της ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Τον συντονισμό είχε η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, η οποία ανέφερε ότι όλα τα μέλη της Ομάδας Εργασίας για την Προστασία και την Ανάδειξη των Παραδοσιακών Σκαφών και της Ξυλοναυπηγικής Τέχνης του Ελληνικού Χώρου, που συγκροτήθηκε με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού και λειτουργεί στο Ναυτικό Μουσείο από το 2014, συνέβαλαν στην προετοιμασία της σημερινής εκδήλωσης. Στη συνέχεια το βήμα δόθηκε στον κο Πέτρο Κόκκαλη εκπρόσωπο του Δήμου Πειραιά, στον κο Κώστα Κατσάφαρο εκπρόσωπο και ειδικό Σύμβουλο του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κου Ευάγγελου Αποστόλου και στην κα Σταυρούλα Φωτοπούλου, Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, οι οποίοι έκαναν πολύ ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις επί του θέματος. Συγκεκριμένα, ο κος Πέτρος Κόκκαλης, ανακοίνωσε την πρόταση του Δήμου Πειραιά προς το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης να ελλιμενιστούν 21 σκάφη, από αυτά που θα διασωθούν από την καταστροφή, στο Μικρολίμανο. Η πρόταση αυτή εντάσσεται στο ευρύτερο αναπτυξιακό σχέδιο που υπάρχει για την Γαλάζια Ανάπτυξη της χερσαίας λιμενικής ζώνης και τα πλοία αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν εκπαιδευτικά και τουριστικά για την ανάδειξη του ιστορικού χαρακτήρα του Μικρολίμανου. Ο κος Κώστας

Κατσάφαρος από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης χαρακτήρισε ως «παράπλευρη απώλεια» την καταστροφή 4.500 αλιευτικών σκαφών από το 1994 μέχρι σήμερα στο πλαίσιο της εφαρμογής του μέτρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την μείωση της υπεραλίευσης στη Μεσόγειο. Διατύπωσε την άποψη ότι ο καθένας από τη θέση του οφείλει να συμβάλλει στη διάσωση αυτών των σκαφών και στη διατήρηση της ξυλοναυπηγικής παράδοσης του τόπου μας και δεν παρέλειψε να αναφέρει ότι ο υπουργός κος Αποστόλου έχει ήδη αναλάβει πρωτοβουλία προς αυτήν την κατεύθυνση. Σημείωσε χαρακτηριστικά ότι τα Επιχειρησιακά Προγράμματα δεν προβλέπουν χρηματοδότηση για την διατήρηση των σκαφών που δεν θα καταστραφούν. Η διατήρησή τους καθίσταται προβληματική, όπως έχει συμβεί με τα 26 σκάφη που στο παρελθόν διασώθηκαν από την καταστροφή και τώρα σαπίζουν στην ξηρά σε διάφορα σημεία. Εξέφρασε την ευχή, η σημερινή εκδήλωση να κινητοποιήσει κι άλλους φορείς και κυρίως την ιδιωτική πρωτοβουλία, ώστε να διασωθούν όσο το δυνατό περισσότερα σκάφη. Η κα Σταυρούλα Φωτοπούλου από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ευχαρίστησε όλους τους διοργανωτές και συμμετέχοντες στη συνέντευξη τύπου για την πρωτοβουλία. Χαρακτήρισε πολύ θετική εξέλιξη την παρουσία του εκπροσώπου του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων στην εκδήλωση και ιδιαίτερα ενθαρρυντική την τόσο ξεκάθαρη τοποθέτηση του Υπουργού του Υπουργού κου Ευάγγελου Αποστόλου για το σταμάτημα αυτής της πρακτικής που έχει ως «θύματα» τα ξύλινα σκάφη, δημιουργήματα του παραδοσιακού μας πολιτισμού. Ανέφερε πως το Υπουργείο Πολιτισμού εφόσον αναγνωρίσει και επισημάνει την πολιτιστική αξία των σκαφών, καθώς πρόκειται για ιδιωτικά μνημεία, μπορεί να επέμβει μόνο προς την κατεύθυνση της ενεργοποίησης συνεργιών δημοσίων πολιτικών που θα δώσουν κίνητρα στους ιδιοκτήτες να διατηρήσουν τα σκάφη τους. Πρόσθεσε επίσης ότι το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης «έχει στα χέρια του το κλειδί» καθώς θα μπορούσε να φτιάξει νέα προγράμματα τύπου Leader που εφαρμόστηκαν σε ορεινές περιοχές, τα οποία θα έχουν σχέση με τη θάλασσα και τα σκάφη που μας ενδιαφέρουν. Τέλος, τόνισε ότι αυτά τα ξύλινα σκάφη είναι μοναδικά δημιουργήματα μιας σπάνιας και πολυσύνθετης παρα-

© Αννίκα Μπαρμπαρίγου

Περιπλους 13

Ελληνικά καϊκια στις αρχές της δεκαετίας του 80. Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ

δοσιακής τεχνογνωσίας που εντοπίζεται στον ελλαδικό χώρο. Δυστυχώς αυτή η μοναδική τέχνη έχει δεχτεί πλήγματα από την εφαρμογή και άλλων δημοσίων πολιτικών (φορολογικών, ασφαλιστικών, τουριστικής αξιοποίησης των χώρων των ταρσανάδων κ.ά.) , με αποτέλεσμα να βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο. Εξέφρασε την ευχή η συζήτηση που ξεκίνησε με αφορμή την διάσωση των σκαφών να οδηγήσει στην εξεύρεση ορθών πρακτικών διατήρησης και διάσωσης αυτής της υπερπολύτιμης παραδοσιακής τεχνογνωσίας, της ξυλοναυπηγικής του ελλαδικού χώρου. Η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος στη συνέχεια εκφώνησε τον χαιρετισμό που απέστειλε ο δήμαρχος Σάμου κος Μιχάλης Αγγελόπουλος, όπου εξέφραζε την αμέριστη υποστήριξή του στους σκοπούς της Συνέντευξης Τύπου και ανέφερε τις σημαντικές δράσεις που έχει αναλάβει ο δήμος Σάμου για την διάσωση των παραδοσιακών αλιευτικών σκαφών και ιδιαίτερα για την ίδρυση του «Μουσείο Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών του Αιγαίου», για το οποίο ο δήμος δαπανά χρήματα ώστε να αγοραστούν σκάφη με πολιτισμική αξία, τα οποία θα αποτελέσουν εκθέματά του. Μετά τις κεντρικές ομιλίες της συνέντευξης το βήμα δόθηκε στον κο Thomas Hoppe, γραμματέα του μη κυβερνητικού οργανισμού European Maritime Heritage, ο οποίος ήρθε στον Πειραιά ειδικά για τη συνέντευξη τύπου, ύστερα από πρόσκληση του κου Νικολάου Βλαβιανού. Ο κος Hoppe διευκρίνισε ότι ο οργανισμός που εκπροσωπεί, συγκροτείται από ιδιώτες, ιδιοκτήτες και διαχειριστές παλαιών, ιστορικών σκαφών που είναι σε χρήση και δεν είναι μουσειακά πλοία. Ασχολούνται με όλα τα θέματα που αφορούν αυτά τα σκάφη, κυρίως όμως με την διατήρηση του πολιτιστικού τους χαρακτήρα και την απάντηση στο ερώτημα ποιά πλοία πρέπει να διασώζονται. Επίσης ασχολούνται με νομικές ρυθμίσεις που αφορούν τη χρήση αυτών των σκαφών. Επισήμανε πως ότι συμβαίνει τώρα στην Ελλάδα είχε συμβεί δυστυχώς στην Βόρεια Ευρώπη πριν από 10 χρόνια. Η ιδέα του παροπλισμού των ξύλινων αλιευτικών σκαφών και οι σχετικοί κανονισμοί είναι παλαιοί και είχαν καταστροφικά αποτελέσματα όπου εφαρμόστηκαν. Ανέφερε δύο χαρακτηριστι14 Περιπλους

κά παραδείγματα. Το πρώτο ήταν της Δανίας, όπου πριν από 10 χρόνια είχαν μία πολύ αυστηρή προσέγγιση στο πρόβλημα. Επέλεξαν περίπου 20 πλοία ως μέρος της πολιτιστικής τους κληρονομιάς και διέσωσαν μόνο αυτά. Μετά από πέντε χρόνια διαπίστωσαν ότι τα μισά είχαν καταστραφεί και μετά από δέκα χρόνια δεν υπήρχε κανένα. Αυτό είναι τυπικό παράδειγμα της άγνοιας του τι χρειάζεται για να συντηρηθεί ένα ξύλινο σκάφος, το οποίο λόγω του υλικού της κατασκευής του είναι αδύνατο να διατηρηθεί για πάντα. Συνεπώς η επιλογή να διασωθεί ένας μικρός μόνο αριθμός ξύλινων σκαφών είναι λάθος. Η Γερμανία, που είχε μικρότερο αλιευτικό στόλο, εφάρμοσε πιο αργά το πρόγραμμα για την αλιεία και έχοντας υπόψη το αρνητικό παράδειγμα της Δανίας, διέσωσε πολύ περισσότερα σκάφη. Τόνισε το γεγονός ότι όταν ένα ξύλινο, χειροποίητο σκάφος καταστρέφεται, δεν μπορεί να ξαναφτιαχθεί. Γι΄ αυτό το λόγο οι πολιτικοί πρέπει να το σκεφθούν καλά, καθώς η τακτική που ακολουθούν έχει καταστροφικά και μη αναστρέψιμα αποτελέσματα. Από την άλλη πρέπει να ληφθεί υπόψη, ότι οι ιδιοκτήτες των ξύλινων σκαφών επιθυμούν να αποσύρουν τα σκάφη τους, καθώς είναι εξαιρετικά δαπανηρή υπόθεση η συντήρησή τους. Ο κος Hoppe επισήμανε πως από την αποκτηθείσα εμπειρία, για να διατηρηθούν μακροπρόθεσμα τα ξύλινα σκάφη πρέπει να γίνουν δύο πράγματα: Πρώτον να δοθεί απάντηση στο πολύ δύσκολο και λεπτό ζήτημα τους πως επιλέγονται τα σκάφη προς διάσωση και δεύτερον αυτά που θα διασωθούν να επιτρέπεται να αποφέρουν έσοδα στους ιδιοκτήτες τους. Εξέφρασε την ελπίδα ότι όλοι οι ειδικοί και οι ενδιαφερόμενοι για το θέμα που βρίσκονται σε αυτήν την αίθουσα, θα πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να ορίσουν πια σκάφη χρήζουν διατήρησης και επιπλέον να θεσπίσουν κανόνες που να ορίζουν τις αποδεκτές πρακτικές για να διατηρηθεί η αξιοπλοΐα τους και η επαγγελματική τους αξιοποίηση. Τόνισε πως στις χώρες που υπάρχουν αυτοί οι κανόνες έχουν διατηρηθεί πολλά ξύλινα πλοία, και αυτός πρέπει να είναι ο στόχος μας. Πολλές ήταν οι ερωτήσεις που απευθύνθηκαν από τους διοργανωτές της συνέντευξης στον εκπρόσωπο του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων κο Κατσάφαρο, ο

οποίος απαντώντας σχετικά, μας ενημέρωσε ότι συνολικά 766 σκάφη έχουν ενταχθεί στο πρόγραμμα και οδεύουν προς διάλυση. Από αυτά έχουν ξεχωριστεί περίπου 40 αμιγώς ξύλινα σκάφη, τα οποία εν δυνάμει μπορούν να χαρακτηριστούν ως μουσειακά. Διευκρίνισε πως η δυνατότητα της εξαίρεσης των σκαφών αυτών από την καταστροφή με την ταυτόχρονη καταβολή της πλήρους αποζημίωσης στους ιδιοκτήτες τους, ρυθμίζεται από πολύ συγκεκριμένες κανονιστικές διατάξεις. Ζήτησε την συνδρομή ειδικών για την επιλογή των σκαφών που πρέπει να διασωθούν καθώς και την διατύπωση υλοποιήσιμων προτάσεων για την μετέπειτα διατήρηση και συντήρησή τους. Τέλος εξέφρασε την ελπίδα ότι στο μέλλον δεν θα υπάρχει το μέτρο της καταστροφής στον ευρωπαϊκό κανονισμό, καθώς έχει γίνει αντιληπτό ότι δεν είναι αναπτυξιακού χαρακτήρα. Σημαντικές και ενδιαφέρουσες ήταν οι απόψεις που διατυπώθηκαν και καταγράφηκαν στην συζήτηση που ακολούθησε από την δημοσιογράφο κα Μαργαρίτα Πουρνάρα, τον κο Τόνυ Βαμβακίδη , ιστιοπλόο και επιχειρηματία του θαλάσσιου τουρισμού, τον κο Γεώργιο Βλαχόπουλο δικηγόρο, τον κο Γεώργιο Ρεμούνδο, ναυπηγό, μηχανολόγο –μηχανικό, υπάλληλο του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής και μέλος της Ομάδας Εργασίας του Υπουργείο Πολιτισμού για την παραδοσιακή ναυπηγική. Όλοι μίλησαν για την κρίσιμη φάση στην οποία βρίσκεται η ξυλοναυπηγική τέχνη στη χώρα μας, καθώς βρίσκεται σε πλήρη παρακμή και επιπλέον δέχεται πλήγματα από τις δημόσιες πολιτικές. Τόνισαν ότι τώρα είναι η στιγμή να ληφθούν ουσιαστικά μέτρα ενίσχυσης των ελάχιστων νεωρίων που έχουν απομείνει και ασχολούνται με την ξυλοναυπηγική τέχνη και όλοι συνέκλιναν στο ότι το μέτρο της καταστροφής των σκαφών είναι λάθος και βάρβαρο. Όλοι τους ανέφεραν ότι υπάρχουν λύσεις προς την κατεύθυνση της διατήρησης των ξύλινων σκαφών και των επαγγελμάτων που συνδέονται με αυτά, χρειάζεται όμως αλλαγή της νοοτροπία, θέσπιση κανόνων και κυρίως συντονισμός των ενεργειών όλων των εμπλεκομένων φορέων, δημόσιων κυρίως αλλά και ιδιωτικών. Επίσης η κα Μαρία Λεκάκου καθηγήτρια του Τμήματος Ναυτιλίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου δήλωσε την διαθεσιμότητά του εκπαιδευτικού ιδρύματος να συμβάλλει προς την κατεύθυνση της διάσωση αυτών των σκαφών, αποκτώντας ένα, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί για ερευνητικούς σκοπούς. Κλείνοντας τη συνέντευξη η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη ευχαρίστησε όλους τους παρευρισκομένους, επισήμανε ότι η Ομάδας Εργασίας για την Προστασία και την Ανάδειξη των Παραδοσιακών Σκαφών και της Ξυλοναυπηγικής Τέχνης του Ελληνικού Χώρου, που συγκροτήθηκε με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού και λειτουργεί στο Ναυτικό Μουσείο είναι πρόθυμη να συνδράμει τις κρατικές υπηρεσίες προς τη κατεύθυνση της διάσωσης των ξύλινων αλιευτικών σκαφών και εξέφρασε την ελπίδα ότι η ευαισθησία όλων όσων βρίσκονται εδώ σήμερα δεν θα αφήσει, έστω και την ύστατη στιγμή , να χαθούν από τα νησιά μας τα μοναδικά αυτά σκάφη.

Μια ιστορική ματιά στο πρόβλημα Νικόλαος Σταυρόπουλος, Πρόεδρος του Συλλόγου «Πρωτέας».

Κ

αλό θα ήταν να ρίξουμε μία ματιά στο σκηνικό πάνω στο οποίο ξετυλίγεται το πρόβλημά μας, δηλαδή της καταστροφής της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στη μορφή των πατροπαράδοτων αλιευτικών σκαφών μας. Η ιστορία ξεκινά με τη διαπίστωση διεθνώς της υπεραλίευσης των θαλασσών και τον κίνδυνο εξαφάνισης των αλιευτικών αποθεμάτων. Ξεκίνησε με τις φάλαινες για να επεκταθεί η ανησυχία και για άλλα είδη όπως η μουρούνα, ο σολομός, ο τόνος κ.α. Τα μέτρα που προτάθηκαν κατά καιρούς έβρισκαν εμπόδιο στη μερική ή καθόλου τήρησή τους από τα διάφορα κράτη με μεγάλους αλιευτικούς στόλους. Από την ίδρυση της ΕΟΚ και εν συνεχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης δημιουργήθηκε η δυνατότητα να εκδοθούν οδηγίες και να υιοθετηθούν από τα μέλη της ΕΕ με σκοπό τον περιορισμό της υπεραλίευσης και της αλίευσης γενικότερα σε διαχειρίσιμα επίπεδα. Ένα από τα μέτρα που λήφθηκαν ήταν η επιδότηση της ολικής ή μερικής παύσης του επαγγέλματος και της δραστηριότητας του αλιέως. Το μέτρο κινήτρων της ολικής ή μερικής παύσης επαγγέλματος που εφάρμοσε η ΕΕ για τη μείωση του αλιευτικού στόλου, στόχευε σε μεγάλους στόλους αλιευτικών κυρίως της Βόρειας Θάλασσας, Αγγλίας, Γαλλίας και Ισπανίας. Βεβαίως, τα Μεσογειακά κράτη-μέλη όπως εμείς, συμμετείχαν επίσης. Ενδιαφέρον έχει να δει κανείς ότι στις αξιολογήσεις του μέτρου αυτού διαφαίνεται ότι η ανταπόκριση, παρ’ όλο που υπάρχει, δεν είναι η αναμενόμενη για να κάνει ουσιαστική διαφορά και λειτουργεί μάλλον για μετάθεση του κίνδυνου για αργότερα. Επίσης δεν τεκμηριώνεται το ποσοστό της μείωσης υπεραλίευσης που οφείλεται αποκλειστικά σε αυτό το μέτρο και όχι σε άλλα μέτρα όπως π.χ. η μείωση της περιόδου αλιείας, εξαίρεση περιοχών, απαγορεύσεις για είδη και μήκος αλιευμάτων κ.ο.κ. Αξίζει να σημειωθεί επίσης το γεγονός ότι με την έναρξη της κρίσης στην Ελλάδα, αυξήθηκαν οι αιτήσεις από ενδιαφερομένους σαν μέσο αντιστάθμισης των οικονομικών τους δυσχερειών λόγω κρίσεως. Σε αυτό το περιβάλλον και στην Ελλάδα εμφανίστηκαν ενδιαφερόμενοι για ένταξη και προχώρησαν στην ολική παύση που περιλαμβάνει καταστροφή του σκάφους τους. Στην Ελλάδα όμως έχουμε σοβαρές διαφοροποιήσεις από άλλες χώρες όπου γίνεται το ίδιο. Στις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες το σύνολο σχεδόν του αλιευτικού στόλου έχει εδώ και χρόνια εκσυγχρονιστεί (και με κοινοτικά κονδύλια). Έτσι, π.χ. στην Αγγλία δεν έχουν απομείνει αλιευτικά σκάφη σε χρήση που να έχουν ηλικία μεγαλύτερη από 30 ή έστω 40 χρόνια, ούτε στην Ολλανδία χρησιμοποιούνται πια τα χαρακτηριστικά παλαιά αλιευτικά ιστιοφόρα «πανάδικα» με τις καρίνες στα πλάγια. Αυτά δεν σπάνε κατά χιλιάδες διότι απλούστατα έχουν ήδη αντικατασταθεί από μοντέρνα αλιευτικά αλλά και διότι η αυξημένη πολιτιστική ευαισθησία αυτών των λαών έχει διασώσει μεγάλο μέρος από αυτά για άλλες χρήσεις. Στην Ελλάδα έχουμε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά: - Τα αλιευτικά μας σκάφη στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι ξύλινα που φτιάχνονται από καραβομαραγκούς όπως τα έφτιαχναν οι πατεράδες και οι παππούδες τους.

- Το βασικό σχέδιο, η γάστρα, ελάχιστα άλλαξαν από τους αρχαίους χρόνους στις ελληνικές θάλασσες, όπου η ναυτοσύνη, η πείρα και η μαστοριά δημιούργησαν σκάφη που ακόμη και σήμερα, με την χρήση των υπολογιστών, δεν χρειάζονται ιδιαίτερες βελτιώσεις για να γίνουν πιο αξιόπλοοα.

- Οι όροι που τα χαρακτηρίζουν, τα ακολουθούν ίδιοι εδώ και αιώνες - Είναι άρρηκτα δεμένα με τις παράκτιες κοινότητες της Ελλάδας όπου η πλειοψηφία επιμένει φανατικά στην επιλογή αυτού του είδους σκάφους παρ’ όλη την εξέλιξη της ναυτικής αρχιτεκτονικής και των υλικών κατασκευής. (Ευτυχώς!) Έχοντας τα παραπάνω κατά νου, ας ρίξουμε άλλη μία ιστορική ματιά. Έχουμε στο παρελθόν ήδη διαπράξει σοβαρές καταστροφές στην

πολιτιστική μας κληρονομιά. Εμείς ήμασταν δυστυχώς που «σπάγαμε» αρχαία μάρμαρα για να χτίζουμε σπίτια και μάντρες. Εμείς δυστυχώς «σπάγαμε» τα νεοκλασικά και χτίζαμε εκτρώματα. Ευτυχώς όμως που κάποια στιγμή αντιληφθήκαμε τι διαπράτταμε και δράσαμε. Έτσι, τα διατηρητέα κτήρια δεν κατεδαφίζονται πλέον, υπάρχουν κανόνες δόμησης και αρχιτεκτονικής σε παραδοσιακούς οικισμούς, ακόμη και η γνωστή -πανταχού παρούσα- αρχαιολογία σε οποιοδήποτε οικόπεδο προς διαμόρφωση. Μας ξέφυγε όμως το πιο σημαντικό, που έχει να κάνει με την πιο ουσιαστική πολιτιστική κληρονομιά που έχουμε σαν έθνος: τη Ναυτική μας Κληρονομιά και Παράδοση. Χάρη σε αυτή, μεταλαμπαδεύτηκε το ελληνικό πνεύμα, η φιλοσοφία οι επιστήμες, οι τέχνες, στην Ευρώπη και στα πέρατα του κόσμου. Και είναι βέβαια πλοία σαν και αυτά που σπάμε που μετέφεραν τον πολιτισμό, τέτοια πλοία μετέφεραν τη γνώση, τέτοια πλοία δημιούργησαν τον πλούτο και την «ανάπτυξη» θα λέγαμε σήμερα. Τέτοια πλοία μας προστάτευσαν και πρωτοστάτησαν να ήμαστε ελεύθεροι εδώ σήμερα. Όπως και η ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείται συνέχεια η ίδια από την εποχή του Ομήρου έτσι και τα καΐκια, τρεχαντήρια, περάματα, κλπ. από την ίδια εποχή χρησιμοποιούνται συνέχεια, ζωντανή ιστορική απόδειξη της συνέχισης του ελληνικού πνεύματος και της αναλλοίωτης ταυτότητάς μας. Πρέπει άμεσα λοιπόν να ευαισθητοποιηθούμε και να φροντίσουμε να σταματήσει η εξαφάνιση της κληρονομιάς μας, αυτού που μας χαρακτηρίζει, αυτού που μας διαφοροποιεί, και μας κάνει υπερήφανους. Πρέπει όπως φροντίσαμε να επέμβουμε και επιβάλλαμε κανόνες στην πολεοδομία και αρχαιολογία για τη διάσωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, έτσι και με έναν άλλο ειδικό τρόπο πρέπει να φροντίσουμε για αυτά τα διατηρητέα σκάφη. Δεν είναι εύκολος ο δρόμος και η πολιτική βούληση πρέπει να είναι ισχυρή. Εμείς έχουμε την βούληση και την γνώση να βοηθήσουμε. Είμαστε έτοιμοι να μοιραστούμε την έρευνα που έχουμε ήδη κάνει. Να αναπτύξουμε τρόπους με τους οποίους να καλύπτεται το αρχικό κίνητρο της εφαρμογής του μέτρου χωρίς την καταστροφή, να καθορίσουμε τα κριτήρια χαρακτηρισμού σκαφών ως διατηρητέα και την διαδικασία που θα γίνεται η επιλογή τους. Με ποιο τρόπο θα διατηρούνται και θα συντηρούνται, ποιο θα πρέπει να είναι το καθεστώς για την επαναλειτουργία τους (εκτός αλιείας), ποιες οι υποχρεώσεις των ιδιοκτητών, ποια τα κίνητρα για αναδόχους, οι όροι μεταπώλησης, ειδικό νηολόγιο κλπ. Δεν έχουμε χρόνο, πρέπει να δράσουμε άμεσα. Ελπίζουμε η παρούσα ηγεσία να δείξει την απαραίτητη πολιτική βούληση για τον τερματισμό αυτής της ανήκουστης ενέργειας, του «σπασίματος» των σκαφών και ουσιαστικά της ελληνικής κληρονομιάς.

Η Πρόεδρος του ΝΜΕ Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

Περιπλους 15

Οι επιπτώσεις της καταστροφής των ξύλινων αλιευτικών σκαφών στον ναυτικό μας πολιτισμό Κώστας Δαμιανίδης, Αρχιτέκτονας-Δρ Ιστορίας της Ναυπηγικής.

Η

έξοδος από την αλιεία με την παράλληλη καταστροφή του αλιευτικού σκάφους έχει ένα σημαντικό οικονομικό δέλεαρ για τους ψαράδες και γι’ αυτό θεωρείται το πιο δημοφιλές και μαζικό μέτρο του Ε.Π.ΑΛ. Τα ποσά δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητα και λαμβάνονται χωρίς κανένα κόπο. Ιδιαίτερα η απόσυρση του αλιευτικού σκάφους ισοδυναμεί, στη πραγματικότητα, με μια πολύ γενναιόδωρη εξαγορά ενός, συνήθως, γερασμένου και ταλαιπωρημένου παλαιού καϊκιού, του οποίου συχνά η οικονομική αξία είναι αμελητέα. Η γενναιόδωρη αυτή εξαγορά γίνεται αποκλειστικά και μόνο για την καταστροφή του σκάφους. Αυτή η πρακτική έχει προκαλέσει επανειλημμένες αντιδράσεις και αν μη τι άλλο, γεννά τα ακόλουθα βασικά ερωτήματα: • Ε ίναι κάθε ξύλινο αλιευτικό σκάφος ένα δημιούργημα αμελητέας αξίας που θα πρέπει να αποσυρθεί από τις ελληνικές θάλασσες, ως ανεπιθύμητο; •Ο ι επιπτώσεις από τις καταστροφές των σκαφών στις τοπικές ναυτικές κοινωνίες είναι αμελητέες; •Α ν απο οικονομική άποψη τα σκάφη αυτά έχουν πολύ μικρή αξία, μπορούμε να ισχυριστούμε το ίδιο και για την ιστορική, εκπαιδευτική, αισθητική και τουριστική τους αξία; Απο ιστορική σκοπιά, τα παλαιά ελληνικά καΐκια είναι δημιουργήματα μιας κατ’ εξοχήν παραδοσιακής τέχνης, η οποία δυστυχώς απειλείται πλέον με αφανισμό, τόσο η ίδια όσο και τα δημιουργήματα της. Η τέχνη της ξυλοναυπηγική στην Ελλάδα έχει ιστορικές καταβολές που ανάγονται τουλάχιστον στην βυζαντινή εποχή, όπως διαφαίνεται τόσο σε μελέτες ναυαγίων από τον 9ο και 11ο αιώνα μ. Χ. όσο και σε ιστορικές πηγές απο το τέλος του μεσαίωνα και τις αρχές της Αναγέννησης. Φυσικά τα καΐκια, αλιευτικά ή μη, που έχουν κατασκευαστεί τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα έχουν δημιουργηθεί με την βοήθεια σύγχρονων υλικών και τεχνικών, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό. Επίσης παρουσιάζουν πολλές επιρροές απο την εξέλιξη της χρήσης τους, όπως και απο την μετάβαση από παραδοσιακούς στους σύγχρονους τρόπους αλιείας. Δεν παύουν ωστόσο να αποτελούν δημιουγήματα της ελληνικής ναυπηγικής παράδοσης, όπως αυτή διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε δια μέσου των αιώνων. Η καταστροφή των ξύλινων αλιευτικών σκαφών, αποτελεί ένα σημαντικό πλήγμα στην συνέχεια της ναυπηγικής παράδοσης και ιδιαίτερα σε κάποια χαρακτηριστικά της, όπως αυτά της ευρύτητας, της πολυμορφίας και της προσαρμοστικότητας που είχε επιδείξει τις τελευταίες δεκαετίες. Η ιστορική αξία λοιπόν των καϊκιών

© Αννίκα Μπαρμπαρίγου

16 Περιπλους

αυτών, όχι μόνο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί αμελητέα αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα σημαντική. Δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί ακόμη η εκπαιδευτική αξία της διάσωσης, αντί για την καταστροφή των καϊκιών. Είναι σημαντικό να διασώζονται, σε τοπική κλίμακα, οι δημιουργίες, όπως τα καΐκια, που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν της τοπικής κοινωνίας. Η καταστροφή του κάθε καϊκιού, αφαιρεί απο τον τόπο ένα σημαντικό υλικό τεκμήριο που συμβάλει στην αναγνώριση και στην ανάπτυξη της πολιτιστικής ταυτότητας του τόπου. Οι νέες γενιές πρέπει να έχουν ζωντανά παραδείγματα από την πολιτισμική εξέλιξη του τόπου τους, τόσο με τις προφορικές περιγραφές απο τους παλαιότερους, όσο και με τις διασώσεις υλικών τεκμηρίων, όπως τα καΐκια, που αντιπροσωπεύουν παλαιότερες περιόδους της πολιτισμικής τους ταυτότητας. Επιπλέον η καταστροφή των καϊκιών, με επίσημη κρατική χρηματοδότηση, δημιουργεί μια μεγάλη αντίφαση και ένα πολύ κακό παράδειγμα, απαξιώνοντας τις δημιουργίες της ναυπηγικής παραδοσιακής τέχνης. Η αντίφαση γίνεται ακόμη πιο κραυγαλέα όταν δηλώνουμε απο την μια ότι θέλουμε να διασώσουμε την τέχνη και να την μεταδώσουμε στις νέες γενιές, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και χρηματοδοτούμε από την άλλη την καταστροφή των δημιουργημάτων αυτής της τέχνης. Ακόμη τα ξύλινα αλιευτικά σκάφη παρουσιάζουν, πολλές φορές, εντυπωσιακή αισθητική αρτιότητα με αποτέλεσμα να κοσμούν τα λιμάνια στα οποία βρίσκονται. Συγκεντρωμένα σε μικρά σύνολα, προσδίδουν ένα ιδιαίτερο αισθητικό αποτέλεσμα και αποτελούν, συχνά, πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες και εικαστικούς δημιουργούς. Τα ίδια τα αλιευτικά σκάφη θα πρέπει, σε ορισμένες ίσως περιπτώσεις, να αντιμετωπίζονται ως έργα λαϊκής τέχνης, φτιαγμένα από δημιουργούς με ιδιαίτερες αισθητικές ευαισθησίες και τεχνικές ικανότητες. Απο την άποψη αυτή η καταστροφή αυτών των αλιευτικών σκαφών είναι δυστυχώς καταστροφή δημιουργημάτων με ιδιαίτερη αισθητική αξία. Επιπλέον σε άλλες περιπτώσεις η καταστροφή ακόμη και μεμονωμένων σκαφών, έχει σαν αποτέλεσμα την διατάραξη ευρύτερων συνόλων με σκάφη, που παρουσιάζουν ιδιαίτερα εντυπωσιακά αισθητικά αποτελέσματα. Είναι γνωστά, για παράδειγμα, πολλά μικρά λιμάνια που θεωρούνται τόποι με ιδιαίτερες αισθητικές αξίες, επειδή συμπεριλαμβάνουν στο χώρο τους εντυπωσιακά σύνολα ξύλινων, κυρίως αλιευτικών, σκαφών. Οι τόποι αυτοί σταδιακά, με τις καταστροφές των ξύλινων αλιευτικών σκαφών, χάνουν την αισθητική τους αξία και υποβαθμίζονται. Η τουριστική αξία που έχουν τα αλιευτικά σκάφη έχει διαφανεί προφανώς ήδη με όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω σχετικά με την ιστορική, εκπαιδευτική και αισθητική αξία τους. Επιπλέον τα ξύλινα αλιευτικά σκάφη αποτελούν αναγνωρίσιμο μέρος του προβαλλόμενου τουριστικού προϊόντος και άρα έχουν ακόμη μεγαλύτερη αξία απο την σκοπιά του τουρισμού. Στις εικόνες των παραλιακών οικισμών, ως επισκέψιμων τόπων για τουρισμό, τα ξύλινα αλιευτικά σκάφη παίζουν προταγωνιστικό ρόλο και προσθέτουν ένα σημαντικό στοιχείο αναγνωρισιμότητας των ελληνικών προορισμών. Άρα και η τουριστική αξία των σκαφών αυτών είναι σημαντική και δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί. Από όλα τα πιο πάνω είναι φανερό ότι οι επιπτώσεις από τις καταστροφές των σκαφών στις τοπικές ναυτικές κοινωνίες δεν είναι αμελητέες. Αν και η χρηματοδότηση για την καταστροφή του σκάφους είναι υψηλή, ωστόσο δεν μπορούμε να δεχτούμε ότι όλες οι άλλες αξίες που έχουν τα ξύλινα αλιευτικά σκάφη πρέπει να θυσιαστούν στο βωμό του χρήματος. Το ξύλινο αλιευτικό σκάφος κάθε άλλο παρά ανεπιθύμητο είναι στις ελληνικές θάλασσες. Είναι συνδεδεμένο με την ταυτότητα του τόπου και αποτελεί αναντικατάστατο συστατικό του πολιτισμικού τοπίου των ελληνικών θαλασσών, αναγνωρίσιμο παγκοσμίως.

Προτάσεις για τον τερματισμό της καταστροφής των αλιευτικών σκαφών Νίκος Καβαλλιέρος, Υποναύαρχος Λ.Σ. (ε.α), Πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών.

Α

ρχική μας ενέργεια είναι η αφύπνιση των ευρωβουλευτών που μπορούν να μεριμνήσουν εντός της Ε.Ε. ούτως ώστε να τροποποιηθεί η κοινοτική οδηγία 508/2014 και να σταματήσει η καταστροφή των σκαφών κάνοντας εφικτή χωρίς όρους την αλλαγή χρήσης τους, εκτός της εμπορικής αλιείας. Θα πρέπει να θεσμοθετηθεί μια μόνο επιδότηση του αλιέα η οποία να μην συνδέεται καθόλου με την καταστροφή του σκάφους του. Η μόνη δέσμευση για το σκάφος είναι να αλλάζει χρήση, χωρίς να μπορεί ποτέ ξανά να χρησιμοποιηθεί στην επαγγελματική αλιεία. Να προταθεί μέσω της Ομάδας Εργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού σχέδιο Γενικού Κανονισμού Λιμένος του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, στο οποίο να καθορίζονται οι όροι, ο τρόπος και η εφαρμογή της διαρκούς απαγόρευσης στο μέλλον να αλιεύει εμπορικά το σκάφος που έχει αποσυρθεί από την αλιεία, στους οποίους όμως δεν θα υπάρχει καμιά πρόβλεψη για την διάλυση του σκάφους. Για όσα σκάφη διασώζονται λόγω πολιτιστικής αξίας να γίνεται προσπάθεια ένταξης τους στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) με σκοπό να καλυφθούν οι δαπάνες των επισκευών, συντηρήσεων και αποκαταστάσεών τους. Το σχέδιο αυτό να συνταχθεί με πρωτοβουλία των μελών της Ομάδας Εργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού και να προωθηθεί στο Υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης και στα συναρμόδια Υπουργεία. Το σχέδιο υποστήριξης των σκαφών με ιδιαίτερη πολιτιστική αξία πρέπει να αφορά επίσης όλα τα σκάφη που έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα μνημεία από το Υπουργείο Πολιτισμού. Είναι ανεπίτρεπτο να επιστρέφονται πόροι στην Ευρωπαϊκή Ένωση λόγω της μη απορρόφησης τους. Να προβλέπεται από νομοθετικό κείμενο ότι τα σκάφη που αποσύρονται από την αλιεία θα παραμένουν στην ιδιοκτησία του αλιέα ή θα αλλάζουν ιδιοκτήτη χωρίς όμως ποτέ να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ξανά στην επαγγελματική αλιεία. Σε περίπτωση υλοποίησης της εξαγγελίας του κ. Υπουργού Γεωργικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (από 21/02/2018) για την διάσωση ορισμένων από τα 39 αλιευτικά σκάφη που έχουν ενταχθεί στο μέτρο της

1

2

καταστροφής, προτείνουμε αυτά να αξιολογηθούν από την Ο. Ε. του Υπουργείου Πολιτισμού. Η αξιολόγηση θα πρέπει να γίνει με συγκεκριμένα κριτήρια που καθορίζουν την αξία του σκάφους ως μοναδικού, ιστορικού, αντιπροσωπευτικού και αισθητικά άρτιου δημιουργήματος του νεότερου ναυτικού πολιτισμού. Τα μέλη της Ομάδας Εργασίας για την Προστασία και την Ανάδειξη των Παραδοσιακών Σκαφών και της Ξυλοναυπηγικής Τέχνης του Ελληνικού Χώρου, που συγκροτήθηκε με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού (Ομάδα Εργασίας του Υπουργείου Πολιτισμού) και πραγματοποιούν σήμερα την Συνέντευξη Τύπου, υπόσχονται ότι θα αναλαμβάνουν κάθε δυνατή προσπάθεια για την υλοποίηση των ανωτέρω προτάσεων. Τελειώνοντας θέλουμε να σας υπενθυμίσουμε ότι: Προτάσεις υπάρχουν, θέληση υπάρχει, το μόνο που αναζητούμε είναι η συγκροτημένη πολιτική βούληση, για την επίλυση του προβλήματός μας. Με την επίλυση του ανωτέρω σημαντικού θέματος θα μπορέσουμε να δρομολογήσουμε και τα λοιπά προβλήματα του χώρου όπως αυτά της αδειοδότησης και λειτουργίας των ελάχιστων εναπομεινάντων παραδοσιακών καρνάγιων, της δημιουργίας μιας δομής μαθητείας καραβομαραγκών και της μείωσης της ανεργίας του χώρου με την επαναλειτουργία των ναυτικών, ναυτιλιακών και παραναυτιλιακών επαγγελμάτων που αναφέρονται στα ξύλινα σκάφη με ιδιαίτερη πολιτιστική αξία. Θα ήταν παράλειψή μας εάν από το βήμα αυτό δεν ευχαριστούσαμε τους δημοσιογράφους του έντυπου, ηλεκτρονικού και τηλεοπτικού τύπου για την αγάπη με την οποία αγκάλιασαν και εξακολουθούν να στηρίζουν τους προβληματισμούς ολόκληρης της Ελλάδας για το θέμα της σημερινής συνέντευξης τύπου. Τέλος, είμαι στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσω ότι υπάρχει σοβαρό ενδιαφέρον για την υιοθέτηση και διάσωση αλιευτικών σκαφών και από άλλους φορείς, όπως από τον Δήμο Πειραιά, τον Δήμο Σάμου, την Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, τον Ναυτικό Σύλλογο Πάρου, την Τράπεζα Πειραιώς και άλλους φορείς και κάποιους ιδιώτες.

3

1. Η κα Σταυρούλα Φωτοπούλου, προϊσταμένη Διεύθυνσης Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Υπουργείο Πολιτισμού & Αθλητισμού. 2. Ο κος Πέτρος Κόκκαλης. Εντεταλμένος Δημ. Σύβουλος για θέματα ανάπτυξης του Πειραιά. 3. Ο κος Κώστας Κατσάφαρος, εκπρόσωπος του Υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κου Ευάγγελου Αποστόλου. Περιπλους 17

Η ευρωπαϊκή εμπειρία στον τομέα της προστασίας και διατήρησης της ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η Ελληνική Περιφερική ομάδα του ΕΜΗ. Νικόλαος Βλαβιανός, Αντιπρόεδρος του «Πρωτέα» Εκπρόσωπος της Ελληνικής περιφερειακής ομάδας του ΕΜΗ - Μέλος του ΔΣ του ΕΜΗ

Ο

European Maritime Heritage (για συντομία θα τον αποκαλούμε ΕΜΗ στο εξής) έχει ιδρυθεί και λειτουργεί από το 1990. Eίναι ένας μη κυβερνητικός οργανισμός με μέλη ιδιώτες, ιδιοκτήτες ιστορικών και πολιτιστικού ενδιαφέροντος πλοίων, ναυτικά μουσεία και άλλους φορείς, οι οποίοι δραστηριοποιούνται στον τομέα της ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο ΕΜΗ είναι μέλος του Europa Νostra, του International Congress of Maritime Museums και είναι υπό την αιγίδα του Ευρωπαϊκού οργανισμού της UNESCO για τον πολιτισμό. Οι βασικοί άξονες δράσης του ΕΜΗ έχουν ως σκοπό να δημιουργηθεί ένας ισχυρός πανευρωπαϊκός πυρήνας για τη διάσωση της ναυτικής μας ευρωπαϊκής παράδοσης και κληρονομιάς και δεν αποσκοπούν σε καμιά επιδίωξη κέρδους. Είναι οι εξής: - Η ενθάρρυνση της συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ της εκτεταμένης κοινότητας οργανώσεων στην Ευρώπη που εμπλέκονται στη διατήρηση και διάσωση της ναυτικής κληρονομιάς.

- Η ανάπτυξη της αμοιβαίας κατανόησης των ευρωπαϊκών λαών και η ευαισθητοποίηση του κοινού στη διάσωση της κοινής ναυτικής ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς.

- Η ενίσχυση των πολιτιστικών δεσμών μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών που αναπτύχθηκαν μέσω των θαλασσίων οδών, με στόχο την αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων που ανακύπτουν κατά τις

1

διαδικασίες διάσωσης και αποκατάστασης πλοίων με ιστορικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον.

- Η διάσωση της άυλης ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς και των σωστών πρακτικών εκπαίδευσης στην παραδοσιακή ναυτική τέχνη της Ευρώπης.

- Η παροχή σε επίσημους οργανισμούς της ευρωπαϊκής ένωσης συμβουλευτικών υπηρεσιών στους τομείς της διατήρησης της αξιοπλοΐας πλοίων με ιστορικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον - Η σύνταξη προτάσεων για τη θέσπιση νομοθετικών ρυθμίσεων και λήψη οικονομικών μέτρων σχετικά με τα χαρακτηρισμένα πλοία ως «ιστορικά» ή «πολιτιστικού ενδιαφέροντος”. Από το 1992 τα μέλη του ΕΜΗ αντιλαμβανόμενα την αναγκαιότητα για την θέσπιση κοινών κατευθυντήριων οδηγιών, η τήρηση των οποίων, θα διασφάλιζε την αυθεντικότητα των σκαφών με ιστορική και πολιτιστική αξία, προχώρησαν σε πολλές συναντήσεις όλων των κρατών – μελών και κατέληξαν στο 4ο συνέδριο του ΕΜΗ, που πραγματοποιήθηκε στη Βαρκελώνη το 2001, να προσαρμόσουν τη «Χάρτα της Βενετίας» στις ανάγκες της ναυτικής κληρονομιάς της Ευρώπης, δημιουργώντας τη «Χάρτα της Βαρκελώνης». Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να καλέσω τον Κ. Thomas Hoppe, γραμματέα του ΕΜΗ ο οποίος ήρθε από τη Γερμανία για να μας απευθύνει έναν χαιρετισμό.

2

1. Ο κος Thomas Hoppe Γραμματέας του οργανισμού European Maritime Heritage (EMH). 2. Ελληνικά καϊκια στις αρχές της δεκαετίας του 80. Φωτογραφικό Αρχείο ΝΜΕ

18 Περιπλους

Andriaki Shipping Co. Ltd

“ BE OUR PARTNERS IN SAFETY AND IN OUR QUEST FOR EXCELLENCE ” o o o o

Long Tradition Modern Fleet of Tankers Strong commitment to our people The right choice for a successful career at sea

Learn more/ Send your CV to: www.andriaki.gr 9, Fragoklissias str, 151 25 Maroussi, Greece Tel: 2106152300 / 2106152400

Η αναγκαστική προσέγγιση της τριήρους “ΟΛΥΜΠΙΑΣ” στο λιμενίσκο του Αγίου Βασιλείου της Αίγινας κατά την διάρκεια δοκιμαστικής πλεύσης της το 1992 Ευστράτιος Γρ. Ανδριάνης, Λιμενολόγος Πολ. Μηχ. τ. Επιστημονικός Συνεργάτης Ε.Μ.Π.

Ο κ. Ανδριάνης γνωστός πολιτικός Μηχανικός και λιμενολόγος, καθώς και εκλεκτό μέλος του Μουσείου, μας παρεχώρησε αυτό το άρθρο, που περιγράφει την καταφυγή, λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών, της Τριήρους ΟΛΥΜΠΙΑΣ στον λιμενίσκο του Αγίου Βασιλείου, τρία μίλια νοτίως της πόλης της Αίγινας. Οι Άγγλοι κωπηλάτες και οι αξιωματούχοι της Τριήρους, μεταξύ των οποίων και ο ηλικιωμένος, τότε, J. S. MORRISON φιλοξενήθηκαν για λίγες ώρες στο σπίτι του κ. Ανδριάνη. Το σημαντικό όμως είναι ότι μέσω αυτού του χαριτωμένου επεισοδίου ο λιμενολόγος συγγραφέας μας δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα των προβλημάτων που παρουσιάζει το λιμάνι της Αίγινας και απορεί κανένας, πως σε ένα τόσο όμορφο νησί, με τόσο σημαντικό τουριστικό ρεύμα χειμώνα καλοκαίρι, σε απόσταση αναπνοής από την Αθήνα, δεν έχουν επιλυθεί ζητήματα που χρονολογούνται από την αρχαιότητα. Περίπλους Εισαγωγή

τευτικού κυματοθραύστη είχε συναντήσει Η Αίγινα οφείλει το σημερινό της όνομα "If you have to content with water κατά το παρελθόν την αντίδραση μειονόστη νύμφη Αίγινα, μητέρα κατά τη μυfirst consult experience, then reason". τητας πολιτών. θολογία του πρώτου βασιλιά του νησιού Μετέπειτα και μέχρι σήμερα η ευρύτερη του Αιακού, που τον γέννησε με το Δία. «Εάν έχεις να ασχοληθείς με τη θάτου λιμένα περιοχή χαρακτηρίστηκε θαΣύμφωνα με την παράδοση η Οινώνη ή λάσσιος αρχαιολογικός χώρος λόγω των Οινώη (αυτή ήταν η αρχαία ονομασία του λασσα, πρώτα συμβουλέψου την υπαρχόντων λιθοσωρών διότι προστάνησιού) πρωτοκατοικήθηκε την 5η χιλιεπείρα και μετά την λογική». τευαν τον αρχαίο λιμένα από τα εχθρικά τία π.Χ. από φυλές της Πελοποννήσου. σκάφη (κατά τον H.Walter, οι τεχνητοί λιαπό πολύ νωρίς, ως μέλος της ΑμφικτιοLeonardo da Vinci θοσωροί κατασκευάστηκαν περί το 1800 νίας της Επταπόλεως (8ος -7ος αιώνας π.Χ.) π.Χ. (εποχή Αχαιών) με «μεγάλες και μικρές πέτρες που μαζεύτηκαν βρέθηκε σε έντονο ανταγωνισμό με την Αθήνα, πλούτισε χάρις από την στεριά και τις έριξαν σε σωρούς μέσα στη θάλασσα και στο εμπόριο και τη βιομηχανία μετάλλων, αρωμάτων και αγγείων που μόνο ένας ντόπιος μπορούσε να περάσει το πλοίο ανάμεσά (η κεραμική είναι μια παράδοση που κρατά ακόμα και σήμερα), τους. Τότε η στάθμη της θάλασσας πρέπει να ήταν 3,5μ. έως 4,0 μ. αναδείχτηκε σε μεγάλη ναυτική δύναμη, ίδρυσε αποικίες και κυκατώτερη της σημερινής». κλοφόρησε πρώτη απ΄ όλες τις ελληνικές πόλεις δικό της νόμισμα. Η παρακμή της ξεκινά με την [παράδοση της στους Αθηναίους το 455 π.Χ.. Στη συνέχεια περνά στα χέρια των Σπαρτιατών, των Μακεδόνων και αργότερα των Ρωμαίων και των Τούρκων [1].

Ιστορικό του “λιμένος”

Κρίνεται απαραίτητο να παρουσιασθούν τα σημαντικά προβλήματα της δια θαλάσσης σύνδεσης της Αίγινας με τον Πειραιά και με λοιπούς προορισμούς πριν από το κυρίως θέμα που αφορά την αλλαγή του προγραμματισμένου δρομολογίου της τριήρους “ΟΛΥΜΠΙΑΣ“ λόγω καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν στις 26 Ιουλίου του 1992. Εξ ορισμού “λιμένας” είναι η “θαλάσσια” περιοχή η οποία μπορεί να προσφέρει ασφαλή παραμονή στα πλοία εν παντί καιρώ. Τέτοια θαλάσσια περιοχή δεν έχει η Αίγινα μέχρι και σήμερα. Άρα, η Αίγινα στερείται “λιμένος”. Για τα διαχρονικά προβλήματα της δια θαλάσσης συνδέσεως της νήσου ο γράφων την παρούσα είχε παρουσιάσει στις 23 Ιανουαρίου 2010 εργασία του με θέμα “Ουτοπίες και Πραγματικότητα με τα “αδιέξοδα” των τελευταίων 30 ετών”. Η Αίγινα διαθέτει για τα σημερινά μεγέθη των Ferry Boats (F/B) δυστυχώς ένα μόνο κρηπίδωμα ωφέλιμου βάθους 5,00 μέτρων το οποίο συνεχώς υποσκάπτεται από τις προπέλες των πρυμνοδετούμενων σκαφών και σπαταλούνται κάθε φορά σημαντικά ποσά για τις εν τέλει άκαρπες προσπάθειες με συνεχώς νέες εργολαβίες για την υποθεμελίωσή του. Δυστυχώς, η σχεδόν μονοσήμαντη λύση της κατασκευής προστα20 Περιπλους

Χάρτης του λιμανιού της Αίγινας από το 1838 (OCB 1515 A2/Ευγενική προσφορά της Υδρογραφικής Υπηρεσίας του Ηνωμένου Βασιλείου) [3].

Κατάσταση του “Λιμένος” της Αίγινας (Φεβρουάριος 2010) που αποκλείεται η δια θαλάσσης προσπέλαση στη νήσο.

Η αρχικά εγκριθείσα από την αρχαιολογία λύση με τον προστατευτικό κυματοθραύστη.

Σύμφωνα με τον Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.), στην παράγραφο 2,29,6 των περιηγήσεων του αναφέρει (σε ελεύθερη μετάφραση) “Η δια θαλάσσης προσέγγιση στην Αίγινα είναι δυσκολότερη συγκριτικά με τα άλλα Ελληνικά νησιά γιατί υπάρχουν λιθοσωροί (χοιράδες με μορφή χελώνας) και λένε ότι αυτούς τους μηχανεύτηκε ο Αιακός από το φόβο της πειρατείας και με σκοπό να κινδυνεύουν τα εχθρικά πλοία στην προσπάθεια τους να πλησιάσουν στη στεριά” [2]. Η κατάσταση του προβλήτα πρυμνοδετήσεως των Οχηματαγωγών (Ο/Γ) αρκετές μέρες ετησίως ακόμα και του θερινούς μήνες υπερπηδάται από μικρού ύψους κυματισμούς όπως φαίνεται στις ακόλουθες εικόνες.

Η κατάσταση του “Λιμένος” της Αίγινας (Μάρτιος 2010) που συνεχίζει να παρουσιάζεται μέχρι σήμερα. Αξιοσημείωτο είναι ότι υφίστατο η πινακίδα των έργων που είχαν μόλις ολοκληρωθεί (Φεβρουάριος 2010).

Ο “λιμένας” της Αίγινας δυστυχώς κινδυνεύει να έχει παρόμοια τύχη με αυτή που είχε το “Γιοφύρι της Άρτας”, γεγονός που πρέπει οι πολίτες, οι ενοικιαστές και οι συχνοί επισκέπτες που αγαπούν τη νήσο να απεύχονται. Ευτυχώς για την Αίγινα πριν την ανακήρυξη του αρχαιολογικού θαλάσσιου χώρου υλοποιήθηκαν τουλάχιστον τα έργα της “Μαρίνας”. Το ομοιότυπο της αρχαίας Αθηναϊκής Τριήρους “ΟΛΥΜΠΙΑΣ” με προορισμό το “Λιμένα” της Αίγινας κατά τη διάρκεια δοκιμαστικής της πλεύσης την 26η Ιουλίου 1992 με Άγγλους κυρίως κωπηλάτες και με τη συνοδεία σκάφους του Πολεμικού Ναυτικού αναγκάστηκε να ζητήσει υπήνεμο καταφύγιο σε άλλο σημείο της νήσου και συγκεκριμένα στο λιμενίσκο του Αγίου Βασιλείου.

Επισκευή Κρηπιδωμάτων Αγ. Νικολάου, 1983.

Πάνω: Ο προταθείς και εγκριθείς από την Αρχαιολογία το 1981 προστατευτικός κυματοθραύστης που δεν έχει υλοποιηθεί μέχρι σήμερα. Αριστερά: Δημοσίευμα (1990) για την πρόσκρουση και βύθιση του Ε/Γ-Ο/Γ Σαρωνικός στον προβλήτα της Αίγινας. Περιπλους 21

Κύρια Χαρακτηριστικά των Αθηναϊκών Τριήρων

Κρίνεται σκόπιμο να παρατεθούν ορισμένα κύρια χαρακτηριστικά των Αθηναϊκών τριήρων. Ως πρώτος ναυπηγός που ναυπήγησε τριήρεις αναφέρεται από τον Θουκυδίδη (3ος π. Χ. αιώνας) ότι ο περίφημος Κορίνθιος ναυπηγός Αμεινοκλής κατά το έτος 704 π.Χ. ναυπήγησε για λογαριασμό των Σαμίων τέσσερις τριήρεις. Οι τριήρεις χρησιμοποιήθηκαν για περισσότερο από 400 χρόνια (700-300 π.Χ. περίπου) και στη συνέχεια υποσκελίστηκαν από βαρύτερα σκάφη όπως γαλέρες, κ.λπ. [4]. Κατά το Θεόφραστο (3ος π. Χ. αιώνας) οι πολεμικές τριήρεις κατασκευάζονταν από έλατο λόγω της ελαφρότητάς του. Ωστόσο, η καρίνα κατασκευαζόταν από βελανιδιά για να αντέχει στη νεώλκηση. Ο Γάλλος ναυτικός αρχαιολόγος Ζαλ (περί τον 17ο ή τον 18ο αιώνα μ.Χ.) θεωρούσε ότι οι μέσες διαστάσεις των τριήρων ήταν μήκους 39,25 μ., πλάτους 5,50μ., κοίλον 2,18μ., ύψους εξάλων 1,60 μ. και βυθίσματος περί το 1μ.. Από τις διαστάσεις αυτές, προκύπτει ότι το εκτόπισμα της τριήρους ήταν 100 - 130 τόνοι. Ο Έλληνας ναυτικός ιστορικός Κωνσταντίνος Ράδος (1862-1931) περιορίζει το βάρος των τριήρων σε 80 τόνους βασιζόμενος στην ελαφρότητα της όλης κατασκευής. Οι τριήρεις ήταν τόσο μακρόστενες και η κατασκευή τους τόσο ελαφριά που έπρεπε να ενισχύονται με τεράστια χοντρά οριζόντια σχοινιά που περιέσφιγγαν το σκαρί τους λειτουργώντας σαν τένοντες και ονομάζονταν υποζώματα.

Αναπαράσταση της Αθηναϊκή Τριήρους με το πλήρωμα και τους οπλίτες της.

Όταν οι άνεμοι ήταν ευνοϊκοί οι ναύτες ξεδίπλωναν το μεγάλο τετράγωνο πανί παρόλο που η πρωταρχική κινητήριος δύναμη ήταν τα κουπιά. Η λέξη τριήρης σημαίνει “με τρία επίπεδα κωπηλατών” που επάνδρωναν 170 κωπηλάτες “ερέτες“. Οι κωπηλάτες μπορούσαν να ταξιδεύουν με σταθερή ταχύτητα 10 κόμβων για μια ολόκληρη μέρα. ταχύτητα που δεν είχε κανένα άλλο γνωστό τότε πλεούμενο. Ως πηδάλιο χρησιμοποιούνταν διπλάσιου μεγέθους κουπιά στην πρύμνη. Οι τριήρεις είχαν βύθισμα μόνο 0,90μ. έως 1,0μ. ώστε να πλέουν και σε αβαθή νερά. Ή κάθε τριήρης είχε δύο σιδερένιες άγκυρες στην πλώρη της. Χάρη σε αυτές, το πλοίο δεν ταλαντευόταν όταν η πρύμνη του προσάραζε στην ακτή. Το ορειχάλκινο έμβολο της πλώρης ήταν το βασικό όπλο των πλοίων αυτών. Οι Έλληνες βασίστηκαν περισσότερο στα έμβολα και στην επιδεξιότητα των πηδαλιούχων τους .

Ενδιάμεση τομή Αθηναϊκής Τριήρους.

Πάνω: Η τοποθέτηση του εμβόλου. Ύφαλη αποτύπωση των λιθοσωρών που έγινε το1983 από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων από κοινού με το Δύτη Αρχιτέκτονα-Αρχαιολόγο Νικόλαο Λιανό και το Λιμενολόγο Πολ. Μηχανικό Ευστράτιο Ανδριάνη.

22 Περιπλους

Δεξιά: Αναπαράσταση των επηγκενίδων όταν κουμπώνονται και ράβονται.

Ο λιμενίσκος Αγίου Βασιλείου στην Αίγινα

Ο λιμενίσκος του Αγ. Βασιλείου βρίσκεται στα νότια παράλια του νησιού και συγκεκριμένα στο πέρας της εσωτερικής οδού που συνδέει την πόλη της Αίγινας με την παράκτια περιοχή όπου βρίσκεται και ο μικρός ομώνυμος γραφικός ναΐσκος. Η οδός αυτή διανοίχτηκε από τον Ιωάννη Καποδίστρια ο οποίος το 1828 διετέλεσε ο πρώτος κυβερνήτης της τότε πρώτης πρωτεύουσας της Ελλάδος. Στον μοναδικό παλαιό λιμένα της πόλης της Αίγινας, με το στόμιό του ανοιχτό κυρίως στο δυτικό καιρό (πουνέντε), δημιουργούνται στα κατακόρυφα μέτωπα των κρηπιδοτοίχων του, σύνθετοι από ανάκλαση κυματισμοί στο εσωτερικό του. Οι κυματισμοί αυτοί διαταράσσουν τη λιμενολεκάνη και συχνά προκαλούν μικροζημιές στα ελλιμενιζόμενα μικρά κυρίως σκάφη. Την 26η Ιουλίου 1992, ημέρα δοκιμαστικής πλεύσης της τριή-

ρους “ΟΛΥΜΠΙΑΣ” έπνεαν ισχυροί δυτικοί άνεμοι “πουνέντες“. Στην τριήρη επέβαινε και ο ένας εκ των τριών εμπνευστών της, ο υπερήλικας τότε J.S. MORRISONᵻ. Οι άλλοι δύο που συμμετείχαν στην κατασκευή της “ΟΛΥΜΠΙΑΣ” ήταν οι J.F. COATESᵻ και ο N.B. RANKOV. Ο πουνέντες ήταν ισχυρός και το πλήρωμα του βοηθητικού συνοδού σκάφους του Π.Ν. συνέστησε την αναγκαστική πλέον προσέγγιση της τριήρους και την πρόσδεση της στην εξωτερική υπήνεμη όμως πλευρά του λιμενίσκου του Αγίου Βασιλείου, ο οποίος απέχει περίπου τρία (3) ναυτικά μίλια από την πόλη της Αίγινας. Ο J.S. MORRISONᵻ αποβιβάστηκε και φιλοξενήθηκε σε παραλιακή οικία όπισθεν του λιμενίσκου. Με την υποχώρηση του ανέμου η μικρή περιπέτεια έληξε και η τριήρης απέπλευσε με τους κωπηλάτες στις θέσεις τους.

Πάνω: Ο απόπλους της “ ΟΛΥΜΠΙΑΣ” από τον Άγιο Βασίλειο Αίγινας. Κάτω, αριστερά: Φωτογραφία της Αθηναϊκής Τριήρους το απόγευμα της 26ης Ιουλίου 1992 από το σπίτι που φιλοξενήθηκε ο J.S. Morrison. Κάτω, Δεξιά: Η αποβίβαση των Άγγλων κωπηλατών το απόγευμα της 26ης Ιουλίου 1992.

Βιβλιογραφία [1] ΣΑΡΩΝΙΚΟΣ, Εκδότης: Νίκος Χαϊδεμένος, Αθήνα, 2009. [2] Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΙΓΙΝΑΣ (3000-1000 π.Χ.), Εκδότης: ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, WALTER HANS, Αθήνα, 2004. [3] THE HARBOR LANDSCAPE OF AEGINA (GREECE), Barkhuis Publishing, Δέσποινα Κουτσούμπα & Ιωάννης Τριανταφυλλίδης, Eelde, 2017. [4] Βικιπαίδεια, Τριήρης.

Περιπλους 23

ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΞΥΛΙΝΟΥ ΣΚΑΦΟΥΣ ΑΠΟ ΚΑΪΚΙ ΣΕ ΚΟΤΕΡΟ Ν. Πεσματζόγλου, Μηχανολόγος Μηχ., Δ/τής Γρ. Μελετών A.R.C.H.-M.I.D Π. // Καραβατάκης, σ. Aρχιτέκτων, επίβλεψη μελέτης του έργου Ε. Αμπούντ, Mελέτη παρουσίασης Ηλεκτρονική δ/νση: info@arch-mid.gr

Σκοπός αυτού του άρθρου είναι η παρουσίαση της ιστορίας της Ελληνικής παραδοσιακής Ναυπηγικής όπως και της διαδικασίας που ακολουθείται για την μετατροπή ενός παραδοσιακού ξύλινου σκάφους σε σκάφος θαλάσσιας αναψυχής, μέσω του υλοποιημένου σκάφους τύπου Καραβόσκαρου, του ΙΣΜΗΝΗ. Στη συνέχεια εξετάζουμε τις δυνατότητες που υπάρχουν σήμερα προκειμένου για την κατασκευή αντίστοιχων ξύλινων σκαφών.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Ελληνική ναυπηγική παράδοση, οι ρίζες της οποίας βρίσκονται χιλιετίες πίσω στην αρχαιότητα, συνεχίζει να ειναι ζωντανή έως και σήμερα και η ναυπηγοξυλουργική τέχνη αποτελεί έναν από τους κατ’ εξοχήν παραδοσιακούς κατασκευαστικούς κλάδους της χώρας μας, αφού ακόμα και σήμερα υπάρχει η δυνατότητα κατασκευής ή μετατροπής ξύλινων παραδοσιακών σκαφών τα οποία διατηρούν τα στοιχεία που τα χαρακτηρίζουν. Οι εργασίες αυτές εξακολουθούν να γίνονται σε ταρσανάδες που έχουν διασωθεί στη Σύρο, στο Πλωμάρι της Μυτιλήνης, στις Σπέτσες, κ.ά. Επειδή δεν υπάρχουν πλεονάσματα τέτοιων σκαφών λόγω της απόσυρσής τους, επιστήμονες-ναυπηγοί σχεδιάζουν από την αρχή, με βάση την εμπειρία των καραβομαραγκών, πάνω στα χνάρια τα οποία διαθέτουν οι ίδιοι οι ταρσανάδες. Η εποχή που τα ξύλινα σκάφη λειτουργούσαν προς όφελος του εμπορίου μπορεί να έχουν παρέλθει, όμως η Ελληνική παραδοσιακή ναυπηγική τέχνη μπορεί να αξιοποιηθεί στον τομέα του τουρισμού αναψυχής.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Ιστορικά, καταγράφονται τρεις μεγάλες εποχές της ναυπηγικής τέχνης: Η εποχή των κωπήλατων πλοίων 400 π.Χ. Αθηναική Τριήρης Γαλέρα με κουπιά 3ος -7ος αι. Καραβέλα με κουπιά και πανιά 12ος -13ος αι. Γαλέρα 15ος αι.

Η εποχή των ιστιοφόρων πλοίων Ατμόπλοια, Ιστιοφόρα 16ος και 19ος αι.

Η εποχή των μηχανοκίνητων πλοίων Ατμόπλοια με μεγάλη ανάπτυξη χάλυβα 19ος αι. Πυρινοκίνητα 20ός αι. Από το 15ο αιώνα άρχισαν να κυριαρχούν τύποι σκαφών όπως το Λατίνι, το Τρεχαντήρι, η Μπρατσέρα, το Σαχτούρι, το Τσερνίκι, η Σακολέβα και αργότερα τα Λατινάδικα, ο Πίγκος,το Μπρίκι και η Γαλέρα η οποια συνεχίζει την υπαρξή της με τα Ελληνικά καρνάγια να αποτελούν έναν από τους κύριους χώρους εργασίας στη χώρα μας, ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα.

Κατασκευή πρώτων ξύλινων πλοιαρίων

Στην αρχαιότητα τα πρώτα πλοιάρια υποθέτουμε ότι δημιουργήθηκαν όταν ο άνθρωπος άρχισε να χρησιμοποιεί τους πρώτους κορμούς οι οποίοι βρέθηκαν να πλέουν στην επιφάνεια των υδάτων. Με τη φωτιά και το τσεκούρι έμαθε να κάνει κοίλα ανοίγματα στους κορμούς έτσι, ώστε να κάθεται μέσα και να κωπηλατεί με άνεση. Διαμέσου των αιώνων, τα σκάφη εξελισσόμενα μεγεθύνονται και γίνονται ταχύτερα. Η πρώτη θαλάσσια εμπορική συναλλαγή έγινε περίπου το 8.000 π.Χ. στο Αιγαίο με την παπυρέλλα, με σκοπό να μεταφερ24 Περιπλους

θεί οψιδιανός, ηφαιστειακό πέτρωμα που κατασκευάζονταν εργαλεία και όπλα, από τη Φιλακωπή της Μήλου στην Αργολίδα. Έκτοτε το πλοίο έγινε αναπόσπαστο κομμάτι ολόκληρου του Ελληνικού πολιτισμού από την αρχαιότητα έως και τις μέρες μας. Η εξέλιξη ήταν κλιμακωτή. Με σχετικά αργούς ρυθμούς στην αρχή, από το 8000 π.Χ. έως και το 3000 π.Χ., και με ταχύτερους αργότερα, έως και τα μετέπειτα χρόνια, ο άνθρωπος κατάφερε να κατασκευάσει πλεούμενα και να ταξιδέψει σε όλες τις θάλασσες του κόσμου.

Η εξέλιξη της Ελληνικής ναυπηγικής τους τελευταίους αιώνες.

Στην νεότερη Ελληνική ιστορία, ο πρώτος τύπος καικιού που ναυπηγήθηκε από Έλληνες ήταν το τρεχαντήρι, με νεκρό βάρος 3-4 τόννων το οποίο είναι πρύμνη ίδια με την πλώρη, ένα άλμπουρο με πανί ψάθα ή σακολέβα και ένα φλόκο. Σκάφη μεγαλύτερα των 30 τόνων είχαν δυο άλμπουρα με πανιά λατίνια. Εξέλιξη του τρεχαντηριού ήταν η μπρατσέρα, η οποία έφτανε τους 100 τόνους και της οποία τα πανιά σταυρώνονταν σε σχήμα πεταλούδας όταν ταξίδευε με τον αέρα στα πρύμα. Υπήρχαν και άλλοι τύποι καικιών μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουμε: -Το σαχτούρι ήταν σκάφος 15-20 τόνων, πρωτοφάνηκε στις αρχές του 18ου αιώνα και είχε τετράγωνα πανιά. Μια μικρότερη παραλλαγή του ηταν το σαχτουράκι.

-Το τσερνίκι ήταν χαρακτηριστικός τύπος μικρού καικιού της Προποντίδας και είχε κοφτερή πλώρη και πρύμνη.

-Η σακολέβα ήταν και αυτή ένα μικρό σκαρί με πρύμη όμοια με την πλώρη. Ήταν ένα είδος τρεχαντηριού, διέφερε όμως στην ιστιοφορία γιατί είχε πανί σακολέβα, κάτι που του έδωσε και την ονομασία του.

-Τα πρώτα μεγάλα ιστιοφόρα που ναυπηγήθηκαν στον Ελληνικό χώρο ήταν τα Λατινάδικα, τα οποία πήραν το όνομα τους από τον τύπο των τριγωνικών πανιών τους. Αρχικά είχαν δυο μονοκόμματα κατάρτια και έφταναν τους 40-50 τόνους, σταδιακά όμως άρχισαν να κατασκευάζονται σκάφη έως και 120 τόνους οπότε προστέθηκε και τρίτο μικρότερο άλμπουρο.

-Ο πίγκος, που ήταν καθαρά εμπόρικό σκάφος, είχε δυο άλμπουρα με αρματωσιά γαλέρας, πανιά λατίνια και ένα αλμπουράκι στην πρύμνη, ενώ έφτανε μέχρι τους 180 τόνους. Η πρύμνη του ήταν υπερυψωμένη και είχε την πίσω όψη της επίπεδη (καθρέπτη) ενώ κάτω από την πρύμνη το πέτσωμα του σκάφους καμπύλωνε απότομα προς το ποδόστημα.

-Η λεύκα ήταν ο πρώτος τύπος σκάφους με δυο άλμπουρα και σταυρώσεις που ταξίδευε στα Ελληνικά νερά. Εξέλιξη της ήταν το κιρλαγκίτσι που χρησιμοποιήθηκε πολύ από τους Έλληνες πριν την επανάσταση.

-Το μπριγκαντίνι εμφανίστηκε στο τέλος του 18ου αιώνα, είχε άλμπουρο και στη συνένωση τους κουρτζέτα.

-Το μπρίκι ήταν ο κύριος τύπος καραβιού στην Ελληνική επανάσταση. Ήταν καράβι με δυο άλμπουρα με σταυρώσεις και μπαστούνι. Ο τύπος αυτός καραβιού στάθηκε αγαπημένο θέμα για τους ναυτικούς ζωγρά-

φους της Μεσογείου στο 19ο αιώνα. Το πρώτο μπρίκι ναυπηγήθηκε από τον Π. Κοκκίνη και ήταν 250 τόνων.

-Οι Νάβες ήταν τριίστια ιστιοφόρα που χρησιμοποιούνταν για μακρυνά ταξίδια με ανάγκες μεταφοράς μεγάλων φορτίων. Την περίοδο μετά την επανάσταση, η εμπορική ναυτιλία ήταν ο μόνος οικονομικός τομέας της χώρας. Με την αποκατάσταση του Ελληνικού κράτους ιδρύθηκαν νέα ναυπηγεία σε πολλά νησιά και λιμάνια. Η Σύρος και αργότερα ο Πειραιάς έγιναν τα κύρια εμπορικά κέντρα και η ναυπηγική έγινε μια από τις σημαντικότερες βιομηχανίες. Οι πλούσιοι Έλληνες της διασποράς έκαναν συχνά επενδύσεις στις Ελληνικές ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Στη Σύρο, το 1857, ιδρύθηκε η πρώτη Ελληνική ατμοπλοική εταιρεία. Ένα νέο κεφάλαιο είχε ανοίξει για την Νεώτερη Ελλάδα

μέχρι σήμερα συγκρίνοντάς το με τα καλύτερα μέταλλα. Το μυστικό του ξύλου βρίσκεται στη δομή του. Το ιδανικό ξύλο είναι «καθαρό» από ρόζους, με παράλληλα πυκνά νερά, κομμένο από το εγκάρσιο μέρος του δέντρου σε περίοδο του χειμώνα και αποξηραμένο με φυσικό τρόπο. Κατά τη ξήρανση της ξυλείας παρατηρούνται διάφορες μορφές παραμορφώσεων (σκεβρώματα, πετσικάρισμα). Τα πλεονεκτήματα του ξύλου είναι: -Αντοχή στην κάμψη, θλίψη, εφελκυσμό, λυγισμό, κρούση, διάτμηση, σχάση -Ελαστικότητα -Σκληρότητα -Πλαστικότητα

Κατάλληλα είδη ναυπηγικής ξυλείας Η ΞΥΛΕΙΑ ΣΤΗ ΝΑΥΠΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΣΚΑΦΩΝ

Τα κυριότερα είδη ναυπηγικής ξυλείας σήμερα είναι τα: Iroko, Κυπαρίσσι, Pitch-pine, Teak κ.ά Εκτός των ανωτέρων ειδών ξυλείας, τα σκάφη μπορεί να κατασκευαστούν σήμερα από: επικολλητή ξυλεία, Laminate, Αντικολλητό ή κόντρα-πλακέ θαλάσσης. Για το «χτίσιμο» των παραδοσιακών πλοιαρίων χρησιμοποιείται κυπαρίσσι για τις κατά μήκος ενισχύσεις στο εσωτερικό του σκάφους (στραγαλιές). Ιδανικό ξύλο θεωρείται το Iroco για το εξωτερικό περίβλημα (πέτσωμα), την κουβέρτα και κατά κύριο λόγο την καρίνα, το καραγάτσι (φτελιά) που χρησιμοποιείται για νομείς, καρένες, σωτρόπια, πετσώματα και τα εσωτερικά τμήματα σκάφους. Για τη διαμόρφωση μονοκόμματων κορακιών, αγκώνων, νομέων στρογγυλού πυθμένα κατάλληλο ξύλο είναι η Λάρικα.

ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΞΥΛΙΝΟΥ ΣΚΑΡΙΟΥ

Ξυλοναυπηγική

Ο άνθρωπος δημιούργησε και εξαιρετικές κατασκευές, αναπτύσσοντας την τέχνη της ξυλοναυπηγικής. Η ξυλοναυπηγική είναι τέχνη, στηριγμένη για αιώνες στην προφορική παράδοση, την πρακτική εφαρμογή, τη διαισθητική αντίληψη, χωρίς πειραματικά μοντέλα, εργαστήρια και εξομοιωτές. Η ναυπηγοξυλουργική τέχνη αποτελεί έναν από τους κατ’ εξοχήν παραδοσιακούς κατασκευαστικούς κλάδους της χώρας μας καθώς αναπτύχθηκε και στηρίχθηκε στα παραδοσιακά σκάφη, με σκοπό την αλιεία. Η ελληνική ναυπηγική παράδοση έχει πλούσιο υλικό, δυστυχώς, όμως, είναι λίγα τα σκάφη ή τα χνάρια αυτών, που σώζονται. Αναμφισβήτητα ένα ξύλινο σκάφος υπερέχει σε ομορφιά και ξεχωρίζει ακόμα και ανάμεσα σε σκάφη τελευταίας τεχνολογίας. Η επιλογή του ξύλου ως υλικού για την κατασκευή σκαφών, εκτός απ την αισθητική του αξία, εξασφαλίζει και διαχρονική αίγλη. Σήμερα τα ξύλινα σκάφη συνεχίζουν να είναι η εξέλιξη των παραδοσιακών σκαφών, ενώ η μετατροπή τους σε σκάφη αναψυχής –διατηρώντας πάντα τις ναυπηγικές γραμμές και τον τρόπο κατασκευής τους με σύγχρονες παρεμβάσεις και υλικά– προσπαθεί να δώσει μια νέα ώθηση στην Ελληνικη ναυπηγική τέχνη. Το σκάφος που κυρίως χρησιμοποιείται για μετατροπή σε σκάφος αναψυχής είναι το τρεχαντήρι, το οποίο παλαιότερα, χρησιμοποιούταν από σφουγγαράδες ως αλιευτικό, μια χρήση την οποία συνεχίζει να έχει έως και σήμερα . Στη διαδικασία της μετατροπής ενός παραδοσιακού ξύλινου σκάφους σε κότερο, εκτός απ την εξωτερική και εσωτερική διαμόρφωση, οι επεμβάσεις αφορούν και το αισθητικό κομμάτι με στόχο να δώσουν στον επιβάτη την αίσθηση οτι επιβαίνει σε ένα σκάφος αναψυχής και να απολαύσει το ταξίδι του. Οι επεμβάσεις αυτές όμως πρέπει να είναι σε συνάφεια με το ύφος του σκάφους διατηρώντας τον χαρακτήρα του δημιουργώντας ένα καλαίσθητο αποτέλεσμα.

Σχεδίαση

Για την σχεδίαση καραβιών ξεκινούσαν με ένα μικρό προσχέδιο που αποτελούσε την πρώτη φάση σχεδίασης . Μάλιστα κάποιοι, αντί για προσχέδια, κατασκεύαζαν πρώτα ένα τρισδιάστατο πρόπλασμα, υπό κλίμακα, το "μισομόδελο" ή "μοδέλο". Η ίδια μέθοδος χρησιμοποιείται και σήμερα στα όποια καρνάγια διατηρούνται. Για το επόμενο στάδιο σχεδίασης χρησιμοποιούσαν την "σάλα", όπου σχεδίαζαν τις ναυπηγικές γραμμές για τα σημαντικότερα τμήματα του σκάφους. Πάνω στη σάλα σχεδίαζαν επιπλέον το προφίλ του πλωριού και του πρυμιού ποδοστήματος (ξύλινο ή χαλύβδινο κομμάτι που βρίσκεται κατακόρυφα κολλημένο στο πρυμναίο άκρο της καρίνας και στο οποίο, με κατάλληλες αρθρώσεις, στηρίζεται το πηδάλιο, αλλιώς κοράκι της πρύμης), το εξωτερικό περίγραμμα των νομέων και του καταστρώματος (σε κάτοψη), η καμπύλη γραμμή της σιμότητας του καταστρώματος (βιάρισμα) και του παραπέτου κ.ά. Σημερα η σάλα έχει αντικατασταθεί με ηλεκτρονικό σχεδιασμό.

Ιδιότητες ξύλου

Η ξυλεία, είναι ένα υλικό φυσικό με πολλαπλές δυνατότητες εφαρμογής στην παραδοσιακή ναυπηγική. Επίσης το ξύλο είναι ένα υλικό με υψηλές μηχανικές ιδιότητες. Από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, υπήρξε και υπάρχει και έχει αποδειχθεί ότι είναι ένα απ τα πιο ισχυρά και ανθεκτικά υλικά που γνωρίζουμε Περιπλους 25

Ένας πρακτικός τρόπος σχεδιασμού που έχει καταγραφεί με διάφορες παραλλαγές, είναι το "μονόχναρο". Ονομάστηκε έτσι απ’ τη μέθοδο του χναριού με την οποία κατασκευάζοταν. Το σχήμα μόνο του ζεύγους των μεσαίων νομέων και δύο απ’ τους πλωριούς και πρυμνιούς νομείς καθορίζονταν με τη βοήθεια χναριών. Τα μονόχναρα χρησιμοποιούνταν ως και το 1970, ενώ η μέθοδος σάλας ξεκίνησε να εφαρμόζεται μετά τα τέλη του 18ου αιώνα.

Ισμήνη

Καραβόσκαρο μετασκευασμένο σε σκάφος αναψυχής.

Συντήρηση

Με την πάροδο του χρόνου το ξύλο απορροφά νερό και γίνεται όλο και πιο ευάλωτο. Ένα ξύλινο σκάφος πρέπει να προστατευτεί από όλα αυτά. Έτσι κάθε φορά που το σκάφος βγαίνει από το νερό, πρέπει να γίνεται προσεκτικός έλεγχος. Η συντήρηση του σκάφους μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους. Συνήθως η στεγανοποίηση του γινόταν με καλαφάτισμα, που ήταν «κλείσιμο» των αρμών με στουπί (κορδόνι). Στις μέρες μας, η συντήρηση γίνεται κάθε χρόνο στα εναπομείναντα καρνάγια. Ξεκινά με τον καθαρισμό των σκαφών από διάφορους οργανισμούς της θάλασσας,στη συνέχεια τρίβεται το σκάφος με γυαλόχαρτα, περνιέται με μίνιο και στη συνέχεια βάφεται.

ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΚΑΡΑΒΟΣΚΑΡΟΥ ΣΕ ΣΚΑΦΟΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ-ΤΟ "ΙΣΜΗΝΗ"

Το μακρινό 1980 το γραφείο μας βρέθηκε στην ευχάριστη θέση να εκπονήσει μελέτες αρχιτεκτονικής εσωτερικού χώρου –σε συνεργασία με το ναυπηγό Κ. Γκιωνάκη και με το ναυπηγείο «Μαυρίκου» στη Σύρο– προκειμένου για την μετατροπή ενός ιδιαίτερου τύπου παραδοσιακού ξύλινου σκάφους –ιδιοκτησίας του Σπετσιώτη Δημήτρη Ακάσογλου– ενός Καραβόσκαρου, σε σκάφος αναψυχής.

Καραβόσκαρο

Μοντέλο του φορτηγού καραβόσκαρου με ιστιοφορία μπάρκο μπέστια «Αθηνά». Κατασκευαστής μοντέλου: Γεώργιος Ελ. Ωρολογάς, Σύρος 1977. Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Το καραβόσκαρο είναι Ελληνικό σκαρί –απόγονος του Δρόμωνα– με επιρροές από την Ιταλία, αλλά και τα αμερικανικά schooners. Εμφανίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν άρχισε να εφαρμόζεται η μέθοδος της σάλας στη ναυπήγηση και κυριάρχησε στο Αιγαίο τον 19ο αιώνα, μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Το καραβόσκαρο είναι ένα από τα στενότερα και πολυπλοκότερα στην κατασκευή ελληνικά σκαριά. Το μήκος του έφτανε πολλές φορές τα 40 έως 50 μέτρα και η χωρητικότητά του τούς 400 έως 500 τόνους. Τον 19ο αιώνα τα περισσότερα από τα μεγάλα πλοία στο Αιγαίο ήταν καραβόσκαρα, τα οποία ναυπηγήθηκαν κυρίως στη Σύρο, το Γαλαξίδι και αργότερα στο Πέραμα, στην Σκιάθο, την Σκόπελο, στις Σπέτσες, στην Σάμο, στο Πλωμάρι της Λέσβου, στην Καβάλα, στην Κάσο και την Ιθάκη. Οι καραβομαραγκοί που ήλθαν από την Μικρά Ασία μετά το 1922 κατασκεύασαν αλιευτικά καραβόσκαρα στα ναυπηγεία της Ελλάδος, γνωστά ως "ανεμότρατες". Τα καραβόσκαρα έφεραν συνήθως 2 ή 3 κατάρτια και η συνήθης ιστιοφορία ήταν "λόβερ" ή "σκούνας". Το καραβόσκαρο ξεκίνησε ως αλιευτικό, αλλά γρήγορα επεκτάθηκε η χρήση του ως φορτηγού, πολεμικού και αργότερα σαν ακτοπλοϊκού ή πλοίου αναψυχής.

26 Περιπλους

Κύρια χαρακτηριστικά του σκάφους: Μήκος 31m, πλάτος 7,50m, ύψος εξάλων 2,10m, Βύθισμα 2m, Χωρητικότητα 300 τόνοι. Ο μέγιστος αριθμός επιβαινόντων καί επιβατών είναι 46 άτομα (10 ατομα προσωπικού) και περιλαμβάνει 18 καμπίνες. Το σκάφος θα έκανε πλόες μικρής ακτοπλοοίας. Η διαδικασία της μετατροπής ενός παραδοσιακού ξύλινου σκάφους σε κότερο είναι επίπονη και δαπανηρή, μιας που αλλάζουν αρκετά πράγματα στο σκαρί, όπως η καμπίνα, το σπιράγιο η κουβέρτα. Σύνηθες πρόβλημα είναι αυτό της στεγανότητας, ειδικά σε παλαιότερα εγκαταλελειμμένα σκάφη ενώ η συντήρηση και οι διορθώσεις στην καρίνα και στα ξύλινα μέρη είναι σχεδόν επιβεβλημένες. Ακολουθήθηκε η νομοθεσία της εποχής: · Β.Δ. 135/68 (ΦΕΚ 37 Α) – Περί εγκρίσεως Κανονισμού «περί παρακολουθήσεως ναυπηγήσεων, μετασκευών και επισκευών πλοίων» -όπως τροποποιήθηκε με το Β.Δ. 475/68 (ΦΕΚ 159 Α) · Π.Δ. 917/79 (ΦΕΚ 257 Α) – Περί εγκρίσεως και θέσεως εις εφαρμογήν Κανονισμού περί επιθεωρήσεως των τουριστικών πλοίων · Π.Δ. 918/79 (ΦΕΚ 257 Α) – Περί εγκρίσεως και θέσεως εις εφαρμογήν Κανονισμού περί στεγανής υποδιαιρέσεως και ευστάθειας πλοίων μήκους μικρότερου των 31 μέτρων, μεταφερόντων επιβατών Βασιστήκαμε στην τότε νομοθεσία της οποίας τα ΦΕΚ σας παραθέτουμε και λόγω του οτι το σκάφος έχει αποσυρθεί δεν ήταν δυνατόν να βρούμε παραπάνω στοιχεία. Η σχεδίαση της ενδιαίτησης ήταν το βασικό αντικείμενο της μελέτης του σκάφους Ισμήνη. Από το σχεδιασμό αυτό, σε συνδυασμό με την υπόλοιπη κατασκευαστική προσέγγιση των επι μέρους θεμάτων που έπρεπε να αντιμετωπισθούν, πήραμε το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα, έχοντας πάντα υπόψιν και το οικονομικό κόστος των παρεμβάσεών μας.

Καταγραφή εργασιών κατασκευής

Ενδιαίτηση καμπίνων επιβατών-διάδρομοι: Οι καμπίνες επιβατών είναι ορθογώνιας κάτοψης 1,90x2,10 τ.μ, δίκλινες με ανακλυόμενο το πάνω κρεβάτι,κoμοδίνο, με ενσωματομένο W.C, ντουζιέρα και ντουλάπα. Κοινόχρηστοι χώροι: σαλόνι-τραπεζαρία-μπαρ: Είναι ένας χώρος όπου αναπτύσσονται 3 διαφορετικές χρήσεις, με ενιαίους σταθερούς χώρους: καθιστικά τεσσάρων ατόμων, χώρος εστίασης και μπαρ, ώστε οι επιβάτες με διαφορετική προσέγγιση να έχουν κοινά ενδιαφέροντα στην ψυχαγωγία, μουσική, τηλεόραση, κ.λ.π. Τροφοδοσία-Μαγειρείο: Το μαγειρείο είναι σε άμεση επαφή με την αποθήκη τροφοδοσίας. Αυτό έχει τοποθετηθεί στο πρυμναίο τμήμα της υπέρ κατασκευής, ώστε να επικοινωνεί στο ίδιο επίπεδο με την σαλοτραπεζαρία και το bar. Εξοπλισμός-Μηχανοστάσιο: Εδώ τοποθετήθηκαν οι δύο μηχανές υποδύναμης 210 ίππων εκάστη, που έδιναν στο σκάφος ταχύτητα από 9-10 κόμβους, οι αντλίες πετρελαίου και λαδιού, δίκτυα σεντινών με

2 αντλίες (build), αντλίες των W.C.-δεξαμενές πόσιμου νερού, δεξαμενές συλλογής λυμάτων τα οποία με ελύθερη ροή και με τη βοήθεια αντλίας ρίχνονται στη θάλασσα σε καθορισμένη απόσταση από τις ακτές, βάσει της νομοθεσίας. Εξοπλισμός της γέφυρας: Τοποθετήθηκαν όλα τα απαραίτητα όργανα για τον έλεγχο και την πλοήγηση όπως radar βυθόμετρα ραδιογωνιόμετρο-τιμόνι κ.ά, προβλέφθηκε επίσης σύστημα που ελέγχει όλα τα σημεία για την ασφάλεια του σκάφους. Υπήρχε εξάρτημα αυτόματης επικοινωνίας για ώρα κινδύνου καθώς και ένα σύστημα ΑΙΣ μέσω δορυφόρου. Εξοπλισμός καταστρώματος: Τοποθετήθηκαν κατάλληλα βαρούλκα άγκυρας (εργάτες) για τα σχοινιά πρόσδεσης κ.λ.π. Εργαλεία εξυπηρέτησης του προσωπικού. Φωτισμός πλοίου-Ηλεκτροδότηση: Έγινε ηλεκτρολογική μελέτη για τον φωτισμό με ηλεκτρολογικές παροχές σε τάση 110V. Εκτός όμως από το βασικό κύκλωμα φωτισμού και ηλεκτροδότησης μπήκε και το βοηθητικό σύστημα (emergency) που καλύπτει το μηχανοστάσιο, τις αντλίες, τον φωτισμό των διαδρόμων και της γέφυρας, απαραίτητο σε περίπτωση κινδύνου. Βάση των απαιτήσεων σε ενέργεια του πλοίου έγινε ο υπολογισμός ισχύος για την εκλογή των κατάλληλων γεννητριών. Πυρασφάλεια: Γενικά για την προστασία του πλοίου από τη φωτιά, ορίσθηκαν από το Ναυπηγό του σκάφους, οι ζώνες πυρασφάλειας (βλ. Π.Δ. 918/1979 – ΦΕΚ 257 Α, Δ.Σ. ΠΑΑΖΕΘ 1974) με τις προβλεπόμενες πυρόπορτες, ώστε σε περίπτωση πυρκαγιάς να περιορίζεται μόνο το τμήμα που έχει προσβληθεί. Επίσης για τον περιορισμό της εξάπλωσης της φωτιάς εδόθη ιδιαίτερη προσοχή στα σημεία που τα κανάλια αερισμού περνούν τις πυρόφραχτες και διακόπτεται με ταμπερ. Προβλεπόταν η ύπαρξη αντλίας πυρκαγιάς-μάνικες, πυράντλια μετ αναδέτου και φορητοί πυροσβεστήρες ένας για κάθε deck. Ο κάθε ναυπηγός είναι υπεύθυνος για τη συγκέντρωση όλων των εγκρίσεων προκειμένου το σκάφος να είναι αξιόπλοον για τον πλουν που θα εκτελεί. Είναι λοιπόν προφανές οτι όλες οι κατά νόμον εγκρίσεις, επάρθηκαν στην ώρα τους. Σήμερα μετά από 36 χρόνια το σκάφος έχει αποσυρθεί και ο ιδιοκτήτης που ερωτήθηκε δεν τις έχει διαθέσιμες. Επιλεγμένα βραδύκαυστα υλικά κατασκευής (τιμονάκι): Μεγάλο ρόλο στον περιορισμό της εξάπλωσης της φωτιάς έπαιξαν βέβαια και τα επιλεγόμενα υλικά κατασκευής, τα οποία επιβάλλονται από τη νομοθεσία να είναι τουλάχιστον βραδύκαυστα. Το κάθε υλικό υποχρεούται να φέρει μαζί του και πιστοποιητικό ακαυστότητας που εχει υποστεί σε εργαστηριακό έλεγχο, βάση του ΦΕΚ που ορίζεται. Ενδιαίτηση πληρώματος: Η ενδιαίτηση του πληρώματος διαμορφώθηκε ανάλογα με τον διατιθέμενο χώρο. Τα διαφράγματα των χώρων ενδιαίτησης ταυτίστηκαν με τις πλευρές του σκάφους, όπως και στις καμπίνες επιβατών. Κατασκευαστική λεπτομέρεια στεγανοποίησης και πυρασφάλειας σε εγκάρσιο και διαμήκη διάφραγμα Διατομή οροφής

Πυράντοχη σιλικόνη

Σωστικά μέσα: Προβλεπόταν η ύπαρξη σωσιβίων σχεδιών, κυκλικών σωσιβίων και ατομικών σωσιβίων για ενηλίκους και παιδιά.

Ιεράρχηση εργασιών διαμόρφωσης των χώρων μετά τη αποτύπωση τους

- Αποξηλώσεις υπαρχουσών περιττών κατασκευών.

- Σημαδεύουμε, βάσει σχεδίων, την εσωτερική διαρρύθμιση κάθε χώρου των μελετών του Ναυπηγού και του αρχιτέκτονα.

- Παίρνουμε φόρμες επί των συγκεκριμένων νομέων που θέλουμε να στηριχτούμε ιδιαίτερα στις εξωτερικές μουράδες, λόγω της συνεχούς αλλαγής κλίσεων κατά μήκος του σκάφους Εκμεταλλευόμενοι τις κοιλότητες και δημιουργώντας ωφέλιμους χώρους.

- Η στήριξη των ξύλινων πλαισίων (μπουλμέδων) γίνεται με αντικραδασμικά ενδιάμεσα υλικά π.χ. λάστιχα, ώστε να αποφεύγονται οι τριγμοί και οι κραδασμοί.

- Ανοίγματα φιλιστρινιών στις προαπαιτούμενες θέσεις, στις καμπίνες, στα σαλόνια.

- Τοποθέτηση κάσας φιλιστρινιών με προαπαιτούμενη στεγανοποίηση τους.

- Έναρξη εργασιών πυρασφάλειας.

- Τοποθέτηση αντικραδασμικών βάσεων.

- Υποδομές εργασιών Η/Μ εγκαταστάσεων, δηλαδή σχάρες, σωληνώσεις αγωγών κλιματισμού-υδραυλικών εγκαταστάσεων κ.λ.π.

- Επενδύσεις στα πλαίσια των μπουλμέδων με πάνελ από μαρινίτη στα οποία ήταν επικολλημένα μελαμίνη ως τελική επιφάνεια, επιλεγμένης απόχρωσης σε σχέση με την χρωματική σύνθεση και των υπόλοιπων υλικών (μοκέτα, υφάσματα κλπ.)

- Τώρα πλέον δώσαμε προτεραιότητα στα μπάνια, τα οποία και παρουσιάζουν ιδιαίτερη τεχνική αντιμετώπιση, λόγω του ξύλινου υπάρχοντος κελύφους (π.χ. στεγάνωση) α΄ στάδιο σωληνουργικα-αερισμός-εξαερισμός-ηλεκτρικά-βάσεις στήριξης ειδών υγιεινής β΄ στάδιο τοποθέτηση ειδών υγιεινής, επικαλύψεις μπουλμέδων υλικό της ΑΜΤΙΚΟ, τοποθέτηση αξεσουάρ-φωτιστικών κλπ.

- Επόμενο ή παράλληλο στάδιο εργασιών αναλόγως των εργασιακών διευκολύνσεων που παρουσιάζουν οι χώροι είναι οι βάσεις σταθερών κατασκευών όπως οι μπουκάλες στα ανακλινόμενα κρεβάτια, οι αυξομειούμενες βάσεις τραπεζών και μπανκετών λόγο του κάμπερ του σκάφους.

- Τέλος έχοντας ολοκληρωθεί οι εργασίες των Η/Μ μέσα στο ελάχιστο επιτρεπόμενο ύψος (=18cm), έχουμε ήδη αφήσει καθαρό ύψος 2,08 οπότε μπορούμε πλέον να κλείνουμε οροφές στους ξύλινους στρωτήρες, που έχουν τοποθετηθεί και οι οποίοι χρησιμεύουν και ως οδηγοί εργασίας.

- Μηχανοστάσιο-γέφυρα. Αυτοί είναι οι δυο χώροι που φέρουν και το κύριο βάρος του όλου εγχειρήματος και τους οποίους ο ναυπηγός του σκάφους παρακολουθεί και ελέγχει ανελλιπώς για τη σωστή λειτουργία τους - Βοηθητικοί χώροι-κουζίνα. Η κουζίνα και οι υποστηρικτικοί χώροι είναι πολύ σημαντικό αντικείμενο εργασιών μέσα στο πλοίο. Εξειδικευμένη εταιρεία μας έδωσε λύση στο θέμα της εστίασης, με βάση τα άτομα, (επιβάτες και πλήρωμα), για τους πλόες που θα εξυπηρετεί και εδώ εφαρμόσαμε τις τεχνικές απαιτήσεις της μελέτης (υδραυλικά, ηλεκτρολογικά, εξαερισμός).

- Από εδώ και μπρος τα πράγματα βαίνουν προς ολοκλήρωση. Τοποθετηθήκαν τα φιλιστρίνια, πόρτες, τα φωτιστικά, ηλεκτρολογικοί

Περιπλους 27

ελαφρότερο της μασίφ ξυλείας λόγω του ελάχιστου ειδικού βάρους και έχει εξαιρετική μηχανική αντίσταση στην καταπόνηση, λόγω των κραδασμών που δέχεται όταν ταξιδεύει. Η εταιρεία ΑΒΕΞ παρήγαγε αυτά τα προιόντα μέχρι το 2012 και υλοποιούσε αντίστοιχα έργα. Σήμερα οι εργαζόμενοι προσπαθούν να επαναλειτουργήσουν τη μονάδα αυτή. Γενικά είναι υλικό που έχει ήδη βρει την εφαρμογή του τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα. Μια τέτοια υλοποιημένη κατασκευή συναντήσαμε στο ναυπηγείο Ψαρρου όπου και επισκευτήκαμε.

πίνακες, περσίδες κλιματισμού, μοκέτες, σοβατεπιά και θα αρχίσουν να παίρνουν τη θέση τους ο ξενοδοχειακός εξοπλισμός: κρεβάτια, τραπέζια, σταθεροί καναπέδες και ότι άλλο υπολειπόταν: κουρτίνες, λευκά είδη κ.λ.π. Μόνο μέσα από μια επίπονη σχεδιαστική αντιμετώπιση για όλα τα θέματα που ήδη ανέφερα και την προσωπική επίβλεψη πάνω στο έργο ήταν δυνατόν να αξιοποιηθεί ο διατιθέμενος χώρος ενδιαίτησης και κυρίως να μειωθούν οι δαπάνες τόσο της κατασκευής όσο και της συντήρησης.

Η ΞΥΛΟΝΑΥΠΗΓΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΣΗΜΕΡΑ Η υπάρχουσα κατάσταση στον τομέα της ξυλοναυπηγικής τέχνης

Επιπλέον υπάρχουν πολλά νέα υλικά για τις εσωτερικές διαμορφώσεις του σκάφους όπως: - Ηχομονωτικά πανέλα με επένδυση (film) με απομίμηση π.χ ξύλου, μαρμάρου κ.ά.

- Thermax με τις ίδιες προδιαγραφές βάσει σημερινών κανονισμών του ελληνικού νιογνώμονα.

- Φράχτες, πόρτες, φιλιστρίνια, βινιλικά δάπεδα deck. Όλα πυρίμαχα αναλόγως των solars με πιστοποιητικό (τιμονάκι) Tα δομικά στοιχεία του σκάφους εξωτερικά και εσωτερικά (μουράδες, οροφές, κλπ.) μελετούνται βάσει των προτύπων που θέλει να ακολουθήσει ο μελετητής. Με τον τρόπο αυτό μπορείς να ελέγχεις όχι μόνο την ίδια κατασκευή (ξυλουργικά, Η/Μ, κλπ.) αλλά να γνωρίζεις εκ των προτέρων που και πως μπορείς να παρέμβεις (π.χ στον κλιματισμό) σε περίπτωση βλάβης ή μετασκευής στο σκάφος. Όλα τα ανωτέρω απελευθερώνουν τον μελετητή να σχεδιάσει και να υλοποιήσει με σύγχρονα υλικά την ασφάλεια των επιβατών και συγχρόνως να δώσει το στύλ που ο ιδιοκτήτης του επιθυμεί. π.χ. απομίμηση του κλασσικού παλιού ύφους της εποχής του 19ου αι., όλα όμως επικολλημένα σε πυρασφαλή υλικά βάση των κανονισμών ασφαλείας.

Η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας στην κατασκευή ξύλινου σκάφους.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Δυστυχώς στις μέρες μας, η ξυλοναυπηγική τέχνη βρίσκεται σε παρακμή. Μία από τις αιτίες της παρακμής αυτής ήταν η μεγάλη διάθεση πλαστικών σκαφών από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 και έπειτα, που απομάκρυνε τον κόσμο από το ξύλο. Το μεγαλύτερο ποσοστό των παραδοσιακών σκαφών που «χτίζονται» σήμερα και έχουν μεγαλύτερη ζήτηση είναι κυρίως τα τρεχαντήρια (80%), που χρησιμοποιούνται ακόμη ως αλιευτικά σκάφη. Στον τομέα της κατασκευής, η ξυλεία που χρησιμοποιείται δεν είναι τόσο ποιοτική, όσο ήταν στην προηγούμενη περίοδο λόγω κοστολογικής επιβάρυνσης. Επίσης, τα ηλεκτρικά εργαλεία που αντικατέστησαν τα παραδοσιακά χειροκίνητα εργαλεία ναι μεν είχαν ως αποτέλεσμα τη συντομότερη και ευκολότερη εργασία, αλλά μειονεκτούσαν ως προς την ποιότητα της κατασκευής. Οι αλλαγές, ήταν τόσο έντονες που αρκετά από τα παραδοσιακά σκάφη δεν άντεξαν στο χρόνο. Σήμερα, το ελληνικό παραδοσιακό ξύλινο σκάφος έχει περάσει σε δεύτερο πλάνο, υπάρχουν όμως ακόμα τεχνίτες σε εναπομείναντες ταρσανάδες που εξασκούν την τέχνη αυτή.

Παρά τα προβλήματα που παρουσιάζονται στην αναβίωση της παραδοσιακής τέχνης και το επιβαρυμένο κόστος σε σχέση με αντίστοιχα πλαστικά σκάφη, υπάρχει ζήτηση στον τουριστικό τομέα για αυτά. Πριν μερικά χρόνια μια νέα τεχνική ήρθε να ταράξει τα νερά της παραδοσιακής ναυπήγησης και ξυλοκατασκευής χρησιμοποιώντας μια νέα τεχνολογία. Με τη χρησιμοποίηση νέων σύγχρονων υλικών, μια παλιά τεχνική, από τα βάθη των αιώνων ξαναβγαίνει στην επιφάνεια. Πρόκειται για το Laminated που στα ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί ως τεχνική «ελασματοποίηση του ξύλου». Το αντικείμενο σχεδιασμού το αναλαμβάνει ειδικό πρόγραμμα υπολογιστή, όπως τις ναυπηγικές γραμμές, στατικά, αντοχή υλικών κλπ. και που με εντολή γίνεται η κοπή από μηχανές CNC, η αρίθμηση για τη συναρμολόγηση – τοποθέτηση στο ναυπηγείο. Το laminate επιδεικνύει υψηλότερη συμπεριφορά μέχρι και 80% στη φέρουσα ικανότητα από τον τρόπο κατασκευής σε σύγκριση με τη ξυλεία που χρησιμοποιείται στον παραδοσιακό τρόπο. Η επικόλλησή του γίνεται με ειδική κόλλα (laminate ή επικολλητή ρητίνη) υπό υψηλή πίεση και θερμότητα. Το τελικό προϊόν είναι ισχυρό, σταθερό σε πετσικαρίσματα και ανθεκτικό στη διάβρωση με σημαντικά πλεονεκτήματα σε περίπτωση πυρκαγιάς διότι ο χρόνος αντοχής του στη φωτιά είναι μεγαλύτερος και από αυτή του χάλυβα. Είναι 28 Περιπλους

Συμπερασματικά λοιπόν, η ξυλοναυπηγική τέχνη στη χώρα μας κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί και πρέπει να αναγεννηθεί. Πρέπει όλοι οι φορείς να αναλάβουν σχετικές δράσεις ώστε να υποστηριχθεί ο παραδοσιακός αυτός κλάδος. Μία απ’ τις διεξόδους για τη συνέχιση των κατασκευών στα καρνάγια είναι η προσαρμογή τους στη ζήτηση νέων σκαφών αναψυχής με νέες προτάσεις από ναυπηγικά γραφεία -αρχιτέκτονες συνδυάζοντας τη σύγχρονη με την παραδοσιακή τεχνική στα ξύλινα σκάφη. Η ελληνική παραδοσιακή ναυπηγική, θα πρέπει να προστατευθεί με κάθε μέσο, ώστε να διατηρηθεί η μεγάλη ναυτική παράδοση της χώρας, στα υπάρχοντα καρνάγια να δημιουργηθούν οι βάσεις για νέες θέσεις εργασίας ώστε να ενισχυθεί και η εγχώρια οικονομία, δεδομένου ότι υπάρχει ζήτηση σε αυτό το είδος. Οι ακαδημαϊκές και τεχνικές σχολές σίγουρα θα μπορούσαν να συνδράμουν σε αυτό το σκοπό. Από την έρευνα που κάναμε έχουν απομείνει τριάντα περίπου κανάγια σε όλη την Ελλάδα, τα οποία δέχονται παραγγελίες ιδιώτες για ξύλινα σκάφη, τα οποία χτίζονται ακόμη λόγω της τουριστικής ζήτησης. Όμως, δεν υπάρχει καμία μέριμνα για αυτά τα καρνάγια από πλευράς οικονομικής βοήθειας. Το ICOMOS (International Council on Monuments and Sites) ως γνωστόν είναι ο τεχνικός σύμβουλος της UNESCO και ασχολείται με την πολιτιστική κληρονομιά ‘μνημείων’. Η προσπάθειά μας ως μέλος του ICOMOS, είναι να εντάξουμε την παραδοσιακή αυτή τέχνη της ναυπηγοξυλουργικής αφενός σε πρόγραμμα αναγνώρισης του από την

unesco ως πολιτιστική κληρονομιά της χώρας μας και αφετέρου την ένταξή της σε επιδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα – ΕΣΠΑ, ώστε τα εναπομείναντα καρνάγια να μπορέσουν να επιβιώσουν για να συνεχίσουν την πολιτιστική αυτή κληρονομιά. Πηγή για την πληροφόρηση της παραδοσιακής υλοποίησης ξύλινων σκαφών παρέχει το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με εκδηλώσεις προς την ναυτική παράδοση και το ενδιαφέρον για τη διάσωση της πλούσιας ναυτικής και ναυπηγικής μας κληρονομιάς. Ζωντανό οργανισμό αποτελεί το Ναυπηγείο Ψαρρού στο Πέραμα το οποίο συνεχίζει να υλοποιεί ακόμα την παραδοσιακή αυτή τέχνη. Μέσα απ ένα απόσπασμα του δημοτικού ποιήματος (κυρ Βοριάς) απ’ τη συλλογή του Νίκου Πολίτη εκφράζεται η αγάπη του για την καραβοκατασκευαστική τέχνη: Ο κυρ Βοριάς παράγγειλεν ούλω των καραβιώνε: «Καράβια π’ αρμενίζετε, κάτεργα που κινάτε, εμπάτε στα λιμάνια σας, γιατί θε να φυσήξω, ν’ ασπρίσω κάμπους και βουνά, να κρυώσω κρυές βρυσούλες, κι οσά ’βρω μεσοπέλαγος, στεριάς θε να τα ρίξω». Κι όσα καράβια τ’ άκουσαν, όλα λιμάνι πιάνουν, του κυρ Αντριά το κάτεργο μέσα βαθιά αρμενίζει. «Δε σε φοβούμαι, κυρ Βοριά, φυσήσεις δε φυσήσεις, τι έχω καράβι από καρυά και τα κουπιά πυξάρι, έχω κι αντένες προύντζινες κι ατσάλενα κατάρτια, έχω πανιά μεταξωτά, της Προύσας το μετάξι, έχω και καραβόσκοινα από ξανθής μαλλάκια· κι έχω και ναύτες διαλεχτούς, όλο άντρες του πολέμου, κι έχω κι ένα ναυτόπουλο, που τους καιρούς γνωρίζει, κι εκεί που στήσω μια φορά την πλώρη δε γυρίζω». ΠΗΓΕΣ: Βιβλιογραφία: Γιαννουλέλης Γ. (1994), «Τα καΐκια, το σκαρί και η αρματωσιά τους», Μυτιλήνη. // Δαμιανίδης Κ., Λεοντίδης Α. (1993), «Τα Ελληνικά ιστιοφόρα καΐκια του 20ου αιώνα», Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Μουσείο Κρητικής Εθνολογίας. // Δαμιανίδης Κ. (1998), «Ελληνική παραδοσιακή ναυπηγική», Πολιτιστικό τεχνολογικό ίδρυμα ΕΤΒΑ, Αθήνα. // Ζήβας Α. (1986), Το τρεχαντήρι στην Ελληνική ναυπηγική τέχνη, ΕΟΜΜΕΧ, Αθήνα. Καραβατάκης Π. (1988), Τεχνικά χρονικά. Τεχνικό επιμελητήριο Ελλάδος, Αθήνα. // Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος (2015), Περίπλους ναυτικής ιστορίας, ΥΠ.ΠΟ.-ΥΕΝ-ΥΕΘΑ, Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς. // Σιμόπουλος Κ. (1985),περιοδικό ‘’ξύλο-έπιπλο’’, «Για να καταλάβεις το ξύλο», Αθήνα. Αντώνης Αντωνίου, καθηγητής Ναυπηγικής στο ΕΜΠ. Ιστοσελίδες: Ναυπηγείο Κ.Ι. Λέκκας Ε.Ε, http://www.skari.gr/art.php // Δρ. Γ. Μαντάνη στο Εργαστήριο Τεχνολογίας Ξύλου, users.teilar. gr/~mantanis/Karnagia.doc // Skopelosnews, Πως έσωσε ένα ξύλινο καίκι και το έριξε πάλι στη θάλασσα, 14 Απριλίου 2012, http://skopelosnews.blogspot.gr/2012/04/blog-post_6771.html // Η σύγχρονη τεχνολογία για την ναυπήγηση ξύλινων σκαφών, http://www.ortsa.gr

Περιπλους 29

Εθνική προτεραιότητα η θέσπιση ΑΟΖ και άλλων θαλασσίων ζωνών από την Ελλάδα Γράφει ο Βενιαμίν Καρακωστάνογλου Λέκτορας Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.

Η Aποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) μόνο πρόσφατα αντιμετωπίζεται ως εθνικό ζήτημα στην Ελλάδα. Το θέμα αυτό όμως θα έπρεπε να είχε απασχολήσει το δημόσιο διάλογο, τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες και τις εκάστοτε κυβερνήσεις ήδη από το 1982, οπότε υπογράφηκε (και από την Ελλάδα) η Διεθνής Σύμβαση του 1982 για το (Νέο) Δίκαιο της Θάλασσας, που τέθηκε σε ισχύ την 16.11.1994 (για την Ελλάδα από τον Ιούλιο 1995).

Ο

υσιαστικά, πρόκειται για το τεράστιο και ακατανόητο (με όρους ορθολογισμού και εθνικού συμφέροντος) έλλειμμα εφαρμογής και αξιοποίησης από την χώρα μας πολλών, παλαιών και νέων, θεσμών και δικαιωμάτων στις παρακείμενες θαλάσσιες περιοχές που την περιβάλλουν. Ο θεσμός της ΑΟΖ αποτελεί μια επαναστατικού χαρακτήρα μετεξέλιξη του προϋφι­στάμενου καθεστώτος της Ηπειρωτικής Υφαλοκρηπίδας, που δημιούργησε έτσι μία ζώνη οικονομικής κυριαρχίας που φθάνει 200 ναυτ. μίλια από τις ακτές, παρέχοντας στα παράκτια κράτη αποκλειστικότητα πάνω σε κάθε φυσικό πόρο (ζώντα ή μη ζώντα, του ζωικού όσο και του φυτικού θαλάσσιου περιβάλλοντος) και σε κάθε οικονομική δραστηριότητα της Ζώνης, τόσο των υδάτων όσο και του βυθού-υπεδάφους της περιοχής της (που αρχίζει βέβαια μετά το τέλος της Αιγιαλίτιδας Ζώνης). Η περιοχή των 200 ν.μ. καλύπτει το 36% του παγκόσμιου θαλάσσιου χώρου (105 εκατ. τετραγωνικά μίλια), που ουσιαστικά εθνικοποιείται για οικονομικούς σκοπούς. Σ’ αυτή τη περιοχή άλλωστε βρίσκε-

30 Περιπλους

ται σχεδόν το σύνολο των μέχρι σήμερα γνωστών υποθαλάσσιων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου (δηλαδή το 1/3 των παγκόσμιων αποθεμάτων), ενώ εκεί αλιεύεται περί το 95% των παγκόσμιων αλιευμάτων (δηλαδή περίπου το 25% των παγκόσμιων πρωτεϊνών) και πραγματο­ποιείται το 80% της θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας παγκοσμίως! Εκεί βρίσκεται και το 10% των παγκόσμιων πολυμεταλ­λικών κονδύλων, πλουσίων σε κρίσιμα μεταλλεύματα. Μεγάλη σημασία αποκτούν άλλωστε και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που ανήκουν πλέον αποκλειστικά στο παράκτιο κράτος, στα όρια της ΑΟΖ, όπως η ενέργεια από τα κύματα, τους ανέμους και τα θαλάσσια ρεύματα. Τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, στα αποκλειστικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους στην ΑΟΖ θα ανήκει και κάθε μελλοντική νέα χρήση της θάλασσας που είναι ενδεχόμενο να προκύψει μέσω της τεχνολογικής εξέλιξης και θα έχει οικονομικό αποτέλεσμα. Εξαιρετικά σημαντική για την Ελλάδα είναι και η αποκλειστική δικαιοδοσία που προβλέπει η ΑΟΖ για την προστασία και διαφύλαξη του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση και

που είναι κρίσιμη για τον ελληνικό τουρισμό, ιδίως στο Αιγαίο. Συνολικά, η ΑΟΖ δημιουργεί ένα ιδιαίτερα συνεκτικό δεσμό μεταξύ της ξηράς και της θάλασσας, που υπολείπεται μεν του αντίστοιχου της πλήρους κυριαρχίας στην αιγιαλίτιδα ζώνη, καθώς ισχύουν στο χώρο της οι ελευθερίες της ανοιχτής θάλασσας, της ναυσιπλοΐας, της υπέρπτησης, της τοποθέτησης αγωγών και καλωδίων (εφόσον βέβαια δεν συγκρούονται με τα οικονομικά δικαιώματα του παράκτιου κράτους), αλλά προσδίδουν στο παράκτιο κράτος ισχυρότατες εξουσίες ελέγχου της τεράστιας αυτής θαλάσσιας έκτασης, τόσο στον οικονομικό τομέα όσο και σε συναφείς τομείς άμεσα ή έμμεσα. Για παράκτια κράτη, μάλιστα, με εκτεταμένες ακτές και μεικτή αρχιπελαγική δομή, όπως η Ελλάδα, αυτά τα πλεονεκτήματα της ΑΟΖ καθίστανται κρισιμότατης σημασίας. Για την οικονομία, την ασφάλεια, το περιβάλλον, την επιστήμη και τελικά τον εθνικό χώρο και την διεθνή θέση της χώρας. Η θάλασσα, εκτός από «οδός» γίνεται πλέον και «θησαυρός» (δεξαμενή φυσικών πόρων και ενέργειας). Το μέλλον, υπό την επιρροή της επιστήμης και της τεχνολογίας, μπορεί να κρύ-

βει απίστευτες εκπλήξεις και προκλήσεις σχετικά με το υγρό στοιχείο του πλανήτη. Είναι πλέον ανεπίτρεπτο και ακατανόητο τα κυρίαρχα παράκτια κράτη να αμελούν να αξιοποιήσουν τα δικαιώματα που πληθωρικά τους παρέχει το Δίκαιο της Θάλασσας. Τα συντριπτικά περισσότερα παράκτια κράτη έχουν ήδη από πολλά χρόνια υιοθετήσει την ΑΟΖ (δηλαδή, τουλάχιστον 130 κράτη από το σύνολο των 149 παρακτίων κρατών που είχαν τη σχετική δυνατότητα). Η Ελλάδα οφείλει λοιπόν, απέναντι στον λαό της και τις μελλοντικές γενιές της να αναμορφώσει συνολικά την θαλάσσια νομοθεσία της και να υιοθετήσει: 1) Ευθείες γραμμές βάσης για την μέτρηση των θαλασσίων ζωνών της (κερδίζοντας έτσι 3,3% θαλάσσιο χώρο ως εσωτερικά της ύδατα) και τα 24 ναυτ. μίλια ως όριο για τον χαρακτηρισμό των κόλπων της, 2) Αιγιαλίτιδα Ζώνη 12 ναυτ. μιλίων (σε ορισμένα σημεία του Αιγαίου θα μπορούσε ίσως να ισχύσει το όριο των 10 ν.μ.). Μόνο στο Αιγαίο η επέκταση αυτή, από τα 6 στα 12 ν.μ. θα αυξήσει τον εθνικό κυρίαρχο χώρο μας από το 43% περίπου που είναι σήμερα στο 71% περίπου! 3) Συνορεύουσα ζώνη 24 ν.μ. (και μέσα σ’αυτήν αρχαιολογική ζώνη) και 4) Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη 200 ν.μ. (που περιλαμβάνει ως βυθό-υπέδαφος και την Υφαλοκρηπίδα, μέχρι τα 200 ν.μ.). Όπου οι ζώνες αυτές συναντώνται (δηλαδή επικαλύπτονται) με αντίστοιχες ζώνες γειτονικών κρατών, θα υπάρξει οριοθέτηση με βάση την αρχή της μέσης γραμμής/ίσης απόστασης, ή άλλη μέθοδο, μέσω διαπραγμάτευσης ή δικαστικής επίλυσης. Αντ’ αυτών δυστυχώς η Ελλάδα, επί 34 χρόνια, δεν έχει αναμορφώσει το καθεστώς των θαλάσσιων δικαιωμάτων της. Αιτίες ή προσχήματα: Το «φοβικό σύνδρομο» απέναντι στην Τουρκία και τις απειλές πολέμου που εκτοξεύει, η αμφιθυμία, η μη ετοιμότητα ή η αναποφασιστικότητα των πολιτικών ηγεσιών για την ανάληψη ουσιαστικών πρωτοβουλιών, ιδίως στην εξωτερική πολιτική, που, εκτός από τα μεγάλα πλεονεκτήματα, ίσως προς στιγμή να υποκρύπτουν και

κάποιους κινδύνους (π.χ. ένταση με την Τουρκία). Τέλος, η μη επαρκής μελέτη ή μη ορθή αξιολόγηση και κατανόηση των νέων θεσμών του δικαίου, όπως η ΑΟΖ. Η συνολική αναμόρφωση του κράτους που, με αφορμή την οικονομική κρίση, επιχειρείται στην Ελλάδα την περίοδο αυτή, αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία για την λήψη των μέτρων που η χώρα μας παρέβλεψε αδικαιολόγητα να λάβει στο παρελθόν. Έτσι, με την ΑΟΖ, θα τριπλασιαστεί (494.000 τ.χλμ. θαλάσσιος χώρος) ο εθνικός μας χώρος, θα διασφαλισθούν σοβα­ ρό­τατοι (καθ’ όλες τις ενδείξεις) ενεργειακοί πόροι (πετρέλαιο, φυσικό αέριο), θα ελεγχθούν οι παραδοσιακές θάλασσες όπου έδρασε επί χιλιετίες ο Ελληνισμός, θα αυξηθεί η ασφάλεια και η συνοχή του ηπειρωτικού με τον νησιωτικό μας χώ­ ρο και θα αποσαφηνιστούν τα θαλάσσια σύ­νορα της Ελλά­δος. Εξάλλου, με την καθιέρωση και Συνορεύουσας Ζώνης θα παταχθεί ευκολότερα η λαθρομετανάστευση και η αρχαιοκαπηλία. Απαραίτητη προϋπόθεση για την υιοθέτηση της ΑΟΖ είναι, ταυτόχρονα τουλάχιστον, να επεκταθεί μέχρι τα 12 ν.μ. και το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης μας (που έχει ισχυρότερο καθεστώς πλήρους κυριαρχίας), καθώς από το εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης και μετά αρχίζει η περιοχή της ΑΟΖ ή της Υφαλοκρηπίδας, που έχουν ασθενέστερο καθεστώς, μόνο οικονομικής κυριαρχίας, που είναι όμως σημαντικότατη για τα κράτη. Με την επέκταση της χωρικής θάλασσας θα υπάρξει πλέον ενιαίο πλάτος και για τον εθνικό εναέριο χώρο μας. Κάποιες απόψεις υποστηρίζουν την μη καθιέρωση ΑΟΖ αλλά την αξιοποίηση μόνο της Υφαλοκρηπίδας. Τι απαντάμε σ’αυτούς; 1) Μoλονότι το κύριο οικονομικό αντικείμενο σήμερα βρίσκεται στο υπέδαφος της ΑΟΖ (δηλ. στην Υφαλοκρηπίδα), δεν πρέπει να υποβαθμίζεται το όφελος από την αποκλει­ στική αλιεία που θα ασκεί η Ελλάδα στα ύδατα όλης της ΑΟΖ της. Άλλωστε, χώρες όπως η Ισλανδία, το Περού, η Νορβηγία κλπ., οφείλουν σε σημαντικό βαθμό την οικονομική

τους ανάπτυξη στον τομέα της αλιείας. Επίσης, η παραγωγή ενέργειας από τον θαλάσσιο χώρο (ήπιες ή ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) και βέβαια η προστα­ σία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, αποτελούν πολύτιμα ωφελήματα της ΑΟΖ.

2) Η εξέλιξη της τεχνολογίας μπορεί να επιφυλάσσει στο μέλλον εκπλήξεις ως προς την οικονομική αξιοποίηση των υδάτων και του βυθού-υπεδάφους της θάλασσας που σήμερα ίσως ούτε καν μπορούμε να φανταστούμε.

3) Αν αποφασισθεί (κακώς βέβαια) η μη επέκταση της Αιγιαλίτιδας Ζώνης πέραν των 6 ν.μ. (προφανώς μόνο στο Αιγαίο), τότε η ΑΟΖ παρέχει ένα ενδιάμεσο καθεστώς εξουσιών στη χώρα μας που μπορεί να υποκαταστήσει τον έλεγχο που θα ασκούσαμε στην Αιγιαλίτιδα Ζώνη. Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι, καθώς τα νησιά (με εξαίρεση τις ακατοίκητες ή μη-οικονομικά αυτόνομες βρα­ χονησίδες) έχουν δική τους ΑΟΖ (άρθρο 121 της Σύμβασης του 1982), όλα τα κα­ τοι­κημένα Ελληνικά νησιά (και του Ανατολικού Αιγαίου και βέβαια το Καστελλόριζο) θα έχουν την δική τους ΑΟΖ. Άρα, στο Αιγαίο, το σύνολο της περιοχής (από τις ηπειρωτικές ακτές της Ελλάδος μέχρι τα ελληνικά νησιά του Ανατ. Αιγαίου), θα αποτελέσει Ελληνική ΑΟΖ (χωρίς να θιγεί βέβαια η ναυσιπλοΐα και τα άλλα δικαιώματα επικοινωνίας της Τουρκίας ή των τρίτων κρατών).

4) Επίσης, η ΑΟΖ θα πρέπει να καθιερωθεί και σ’ όλες τις άλλες παρακείμενες θάλασσες της χώρας μας, δηλαδή Ιόνιο, Λιβυκό και ανατολικά της Κρήτης.

5) Το κριτήριο της απόστασης από την ακτή, που είναι κυρίαρχο στην ΑΟΖ για την οριοθέτησή της με άλλες επικαλυπτόμενες ΑΟΖ, δίνει σοβαρό πλεονέκτημα (ιδίως αν το θέμα λυθεί από Διεθνές Δικαστήριο) στην ΑΟΖ, απέναντι στην οριοθέτηση απλώς γειτονικών Υφαλοκρηπίδων, όπου λόγω των γεωλογικών στοιχείων που παραμένουν στην έννοιά της (βέβαια κυρίως πέραν των 200 ν.μ.) θα μπορούσαν να εφαρμοσθούν ευκολότερα αποκλίσεις στην αρχή της μέσης γραμμής/ίσης απόστασης, με βάση γεωλογικά χαρακτηριστικά

Περιπλους 31

του βυθού και την αρχή της ευθυδικίας. Αυτό μάλιστα το πλεονέκτημα ενισχύεται ενόψει και του ενιαίου ορίου, τόσο για τον βυθό όσο και για τα ύδατα, που έχει εφαρμοσθεί στις οριοθετήσεις ΑΟΖ, στην συντριπτική πλειοψηφία των διεθνών προηγουμένων που υπάρχουν.

6) Εφόσον κάποτε, προφανώς, θα οριοθετηθεί η Υφαλοκρηπίδα με όλα τα γειτονικά μας κράτη, είναι σαφώς προσφο­ ρότερο να οριοθετηθούν ταυτόχρονα και τα ύδατα, δηλ. συνολικά η ΑΟΖ. Ο συντάκτης του παρόντος άρθρου υποστηρίζει ήδη από τη δεκαετία του 1980 (πρώτος στην Ελλάδα) τα πλεονεκτήματα και την ανάγκη θέσπισης ΑΟΖ από την Ελλάδα (δημοσιευμένες εισηγήσεις μου στα Πανελλήνια Συνέδρια της Ελληνικής Εταιρείας Διεθνούς Δικαίου το 1986 στη Θεσσαλονίκη, του Ελληνικού Κέντρου Ευρωπαϊκών Μελετών το 1994 στη Ρόδο, στη Διδακτορική Διατριβή μου για το Νομικό Καθεστώς της ΑΟΖ το 1998 και εφεξής). Δυστυχώς χωρίς ανταπόκριση! Υπήρξαν ευτυχώς οι θετικότατες πρωτοβουλίες της Κύπρου που θέσπισε

ΑΟΖ το 2004 (αν και κατεχόμενη κατά το 37% του εδάφους της και απειλούμενη από την Τουρκία) και προέβη σε οριοθετήσεις της με τις αντίστοιχες ζώνες της Αιγύπτου (2003), του Λιβάνου (2007) και του Ισραήλ (2010) και στη συνέχεια άρχισε τη διεξαγωγή ερευνών με εντυπωσιακά αποτελέσματα (πλέον προχωράει και σε αναθέσεις εκμετάλλευσης). Με τη μη εφαρμοσθείσα ακόμη με ευθύνη της Αλβανίας, ελληνοαλβανική οριο­θέ­τηση του 2009 για «όριο πολλαπλών χρήσεων» ( δηλαδή και για την ΑΟΖ αφότου θεσπιστεί) στο Ιόνιο, αλλά και με τον νόμο 4001/2011, έγιναν τα πρώτα βήματα που αφορούν και μια μελλοντική ανακήρυξη ΑΟΖ από την Ελλάδα. Έτσι διεκ­δικήθηκαν, μέχρι τη μέση γραμμή, με τις απέναντι θαλάσσιες και υποθαλάσσιες περιοχές των γειτονικών με την Ελλάδα χωρών (Αλβανίας, Ιταλίας, Λιβύης, Αιγύπτου, Κύπρου, Τουρκίας) οι περιοχές που αποτελούν την υφαλοκρηπίδα και την μελλοντική ΑΟΖ της Ελλάδας. Την περίοδο 2012-14 προετοιμάστηκαν και έγιναν οι πρώτες

έρευνες στο Ιόνιο και το Λιβυκό Πέ­λαγος (νοτίως της Κρήτης) με ιδιαίτερα θετικές ενδείξεις για την ύπαρξη υδρογο­ ναν­ θράκων. Έγιναν επίσης και συνεχίζονται διπλωματικές επαφές για την επίτευξη οριοθετήσεων με την Αίγυπτο και τη Λιβύη αλλά και με την Ιταλία ( για την επέκταση της οριοθέτησης της Υφαλοκρηπίδας που έγινε το 1977 και για την ΑΟΖ αφότου θεσπιστεί), αλλά και με την Αλβανία για το γνωστό θέμα. Ποτέ λοιπόν δεν είναι αργά! Χρειάζεται, βέβαια, γνώση, οργάνωση, αποφασιστι­ κότητα, ετοιμότητα για τις δυσκολίες και αξιοποίηση διεθνών συσχετισμών. Το κράτος και το πολιτικό σύστημα, όμως, οφείλουν προς το λαό και το έθνος μας να διασφαλίσουν και να αξιοποιήσουν άμεσα τους φυσικούς πόρους και το θαλάσσιο οικοσύστημα των παρακείμενων θαλασσών μας και τα δικαιώματα που μας παρέχει πληθωρικά το διεθνές δίκαιο. Δυστυχώς, ακόμη και σήμερα, η Ελλάδα παραμένει πραγματικά το τελευταίο από τα 149 παράκτια κράτη στην υφήλιο ως προς τις θαλάσσιες ζώνες, καθώς δεν έχει θεσπίσει παρά μόνον την αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) των 6 ν.μ.! Ας σημειωθεί ότι η Τουρκία θέσπισε ήδη από το 1964 αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο και στις νότιες Μεσογειακές ακτές της (διατηρεί για ευνόητους λόγους 6 ν.μ. στο Αιγαίο), ενώ έχει θεσπίσει από το 1986 ΑΟΖ στον Εύξεινο Πόντο και την οριοθέτησε με την ( πρώην ) Σοβιετική Ένωση το 1988! Έχει έλθει πλέον ο χρόνος να σταματήσει αυτή η ιδιότυπη «εθνική μας μοναξιά» και να προχωρήσει η καθιέρωση όλων των θαλάσσιων ζωνών από τη χώρα μας η οποία, έχοντας περί τα 16.000 χλμ. ακτών, μεγάλο μέρος της επικράτειας της νησιωτικό, και λαμπρή μακραίωνη σχέση με τη θάλασσα, εξαρτά μείζονα συμφέροντα της ίδιας της επιβίωσής της, από τις παρακείμενες θαλάσσιες περιοχές της.

Χρήσιμοι ορισμοί και διευκρινήσεις με βάση τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας Η νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, που θεσμοθετήθηκε το 1982, δημιούργησε μια νέα θαλάσσια ζώνη, την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ). Αναφέρεται στο άρθρο 56 της Σύμβασης των Η.Ε, που καθορίζει τις αρμοδιότητες και υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους, μέσα σε αυτήν την αποκλειστική οικονομική ζώνη. Η παράκτια χώρα έχει το δικαίωμα να ορίσει ως ΑΟΖ μια ζώνη πλάτους μέχρι 200 ν. μίλια από τις ακτές της, εντός της οποίας το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πηγών και πόρων, ζώντων ή μη, των υπερκείμενων υδάτων, του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας και με την προϋπόθεση ότι δε θα συναντάει την ΑΟΖ της απέναντι χώρας, οπότε το όριο καθορίζεται από τη μέση απόσταση ή μέση γραμμή. Ένα παράκτιο κράτος αποκτά ΑΟΖ με μονομερή δήλωση ανακήρυξης. Στη συνέχεια, συνάπτει συμφωνίες οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη. Εάν δεν καταστεί δυνατή η συμφωνία οριοθέτησης, οι γειτονικές χώρες λύνουν τη διαφορά τους με παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο. Στη σχετική ψηφοφορία, στις 30 Απριλίου 1982, στη Νέα Υόρκη για τη νέα Σύμβαση, 130 κράτη ψήφισαν υπέρ, τέσσερα κατά και 17 αποχή. Μέχρι το τέλος του 2008 επικύρωσαν τη Σύμβαση 157 χώρες, μεταξύ των οποίων η Κύπρος (12 Δεκεμβρίου 1988) και η Ελλάδα (21 Ιουλίου 1995). Η Τουρκία και η Βενεζουέλα αρνήθηκαν να υπογράψουν τη Σύμβαση επειδή έχουν μπροστά τους νησιά που δεν τους ανήκουν και έτσι εκ των πραγμάτων έχουν περιορισμένη ΑΟΖ. Μέχρι σήμερα την έχουν αξιοποιήσει 140 παράκτια κράτη.

32 Περιπλους

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

«Από την Γκουερνίκα στη Χαρά της Ζωής: Η τέχνη ως φορέας της ειρήνης» «Ο ρόλος της τέχνης στην κοινωνική συμφιλίωση και την αρμονική συμβίωση των ανθρώπων» Του Χάρη Τζάλα, συγγραφέα-ιστορικού 26 Απριλίου του 1937, ευωδίαζε η άνοιξη στη μικρή βασκική πόλη Γκουερνίκα. Όλα είναι ειρηνικά, παρόλο που μαίνεται ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος. Ξαφνικά ένα ασυνήθιστο μούγκρισμα και σε αλλεπάλληλα κύματα γερμανικά και Ιταλικά αεροπλάνα της Λεγεώνας Κόντορ και της Aviazione Legionaria ρίπτουν το φονικό τους φορτίο. Η Γκουερνίκα δεν ήταν στρατιωτικός στόχος και όμως ισοπεδώθηκε. Οι Γερμανοί Ναζί και οι Ιταλοί Φασίστες που είχαν ταχθεί με τους Εθνικιστές του Φράνκο επέλεξαν αυτήν την τακτική που σκοπό είχε να πανικοβάλει τον άμαχο πληθυσμό. Όμως αυτή η βάρβαρη πράξη δεν αποτελούσε πρωτιά, είχαν προηγηθεί πάλι από τους Γερμανούς οι ανελέητοι συνεχείς βομβαρδισμοί εναντίον αμάχων της γαλλικής πόλης του Σουασσόν στην Πικαρδία από τον Αύγουστο του 1914 έως το τέλος του 1919. Και δυστυχώς, αυτές οι άνανδρες επιθέσεις σε μη στρατιωτικούς στόχους θα επαναληφθούν, από όλους τους εμπλεκομένους κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και συνεχίζονται ακόμα σε όλες τις σύγχρονες συρράξεις. Στην Γουερνίκα σκοτώθηκαν 1.654 άμαχοι και το όνομα Γουερνίκα έμεινε στη συλλογική μνήμη σαν ένα αποτρόπαιο έγκλημα χάρη σε ένα έργο τέχνης. Η είδηση της απάνθρωπης πράξης μεταδόθηκε ανά τον κόσμο. Ο Πάμπλο Πικάσο, ο διάσημος πρωτοπόρος καλλιτέχνης, ζούσε τότε

στο Παρίσι και αυτή η τραγωδία στάθηκε πηγή έμπνευσης για το αριστούργημά του «Γουερνίκα». Πίνακας μεγάλων διαστάσεων –7,80 επί 3,50 μέτρα–, το έργο απαθανατίζει τα δεινά του πολέμου. Μόνο μαύρο και οι αποχρώσεις του μαύρου και του λευκού υπάρχουν στη σύνθεση. Κανένας ήλιος, μόνο ένας ηλεκτρικός λαμπτήρας ρίχνει ένα καχεκτικό φως στη μακάβρια σκηνή θανάτου. Σκόρπια αποκομμένα ανθρώπινα μέλη, αλλά και μέλη ζώων. ένα κεφάλι που ουρλιάζει με τα χέρια υψωμένα να καταριούνται τον ουρανό, μια απαρηγόρητη μάνα θρηνεί με το άψυχο παιδί στην αγκαλιά, ένας ξαφνιασμένος μαύρος ταύρος μουγκανίζει, ένα αλαφιασμένο άλογο χλιμιντρίσει. Η Γουερνίκα εκτέθηκε ανά τον κόσμο, έγινε διάσημη και συνέβαλε στο να στραφεί η παγκόσμια προσοχή στα δεινά του πολέμου. Και τα χρόνια πέρασαν και οι ωμότητες της ισπανικής εμφύλιας σύρραξης επισκιάστηκαν από την τραγωδία του Β΄ Μεγάλου Πολέμου και την απίστευτη απώλεια 60 εκατομμυρίων ψυχών, άμαχοι στην πλειοψηφία. Και χρειάστηκε στη συνέχεια, το 1951, η ανθρωπότητα να εφεύρει ένα νέο νομικό όρο γενοκτονία για να περιγράψει την πρωτοφανή βαρβαρότητα του Ολοκαυτώματος. Εννέα χρόνια μετά την Γουερνίκα, ο Πικάσο εγκαθίσταται στην Αντίπολη της Νότιας Γαλλίας. Για μια ακόμα φορά είναι ερωτευμένος

Πάμπλο Πικάσο, Γκουέρνικα, 1937. Λάδι σε καμβά, 354x782 εκ. Εθνικό Μουσείο Τέχνης, “Βασίλισσα Σοφία”, Μαδρίτη.

34 Περιπλους

Πάμπλο Πικάσο, Η χαρά της ζωής, 1946. Λάδι σε καμβά, 120x250 εκ. Μουσείο Πικάσο, Αντίμπ.

και η ειρηνική ατμόσφαιρα της όμορφης παραθαλάσσιας αρχαίας ελληνικής πόλης πρόβαλε ένα μοναδικό σκηνικό για μια αντι-Γουερνίκα, έτσι δημιουργήθηκε το νέο του αριστούργημα «La Joie de Vivre», «Η Χαρά τις Ζωής». Τον όρο είχε χρησιμοποιήσει πρώτος ο Γάλλος υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων François Fénelon στα τέλη του 17ου αιώνα, όπως ο Michelet στα μέσα του 19ου και ο Emile Zola το 1883 αναφέρονται στην ανέμελη, δημιουργική, ειρηνική κατάσταση που ο Πικάσο θέλησε να απαθανατίσει στο έργο του. Η «Χαρά της Ζωής» εκτίθεται στο Μουσείο Πικάσο στην Αntibes και καθρεφτίζει την ομορφιά, τη γαλήνη της ειρήνης. Εμπνευσμένο από μη πολεμικές διηγήσεις της ελληνικής μυθολογίας είναι μια έκρηξη χρωμάτων, αισιοδοξίας και χαράς. Σε ένα ειδυλλιακό τοπίο, ευλογημένο από άπλετο φως, πρωτοστατεί μια «γυναίκα-δέντρο» που λικνίζεται με μαλλιά στον άνεμο. Δυο χαμογελαστά κατσικάκια χορεύουν στους ήχους του αυλού ενός Κενταύρου και του δίαυλου ενός Φαύνου. Ένα ιστιοφόρο πλοίο πλέει σε μια γαλήνια, γαλάζια θάλασσα. Υπάρχουν ασφαλώς και άλλα αριστουργήματα διαφόρων μορφών τέχνης που μας προβληματίζουν πάνω στο παράλογο του πολέμου· με την τέχνη δε χρειάζονται μακροσκελείς διατριβές ή ώρες ευγλωττίας. Η ιδιαιτερότητα της τέχνης είναι ότι μπορεί να συμπυκνώσει την ουσία ενός μηνύματος σε ένα βλέμμα, σε μια λέξη, σε μια νότα. Η τελική σκηνή της ιστορικής ταινίας βασισμένη στην νουβέλα του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ «Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο» είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα. Ο Πωλ, ο νεαρός γερμανός στρατιώτης, βρίσκεται για μέρες και νύχτες παγιδευμένος στην τρομερή λασπουριά του χαρακώματος, στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Τότε βλέπει μια πεταλούδα να αιωρείται έξω από το χαράκωμα. Μια χαρούμενη πεταλούδα, μια ξένοιαστη πεταλούδα που αδιαφορεί για την κακία και τα ανθρώπινα καμώματα. Ο Πωλ χαμογελά και κινείται προς την πεταλούδα, έτσι εκτίθεται και

σκοτώνεται από έναν ακροβολιστή. Το Ροβερέτο, στη βόρεια Ιταλία, είναι μια πανέμορφη μικρή πόλη, κτισμένη κοντά στις όχθες της Λίμνης της Γκάρντα, στο πέρασμα του Μπρένερ που οδηγεί στην Αυστρία. Το Ροβερέτο σημαδεύτηκε από τις φονικότερες μάχες του Πρώτου Μεγάλου Πολέμου και είναι σήμερα μια πόλη αφιερωμένη στην Ειρήνη. Το απέραντο στρατιωτικό νεκροταφείο απλώνεται στην πλαγιά ενός λόφου, όπου δεσπόζει η «Μαρία Ντόλενς», η «Πονεμένη Παναγιά». Αυτό το όνομα δώσανε στη τεράστια καμπάνα των 22 τόνων που φτιάχτηκε με τον ορείχαλκο των λιωμένων σιδερικών εκείνου του πολέμου. Το σούρουπο αντηχεί για εκατό φόρες ο χτύπος της πονεμένης καμπάνας της Ειρήνης και, καθώς βραδιάζει, ο αντίλαλος μεταφέρει μέχρι τις κορυφές των Άλπεων το ειρηνικό της μήνυμα. Όταν πριν από πολλά χρόνια επισκέφτηκα το Πανεπιστήμιο του Ροβερέτο, που ονομάζεται Πανεπιστήμιο της Ειρήνης, ρώτησα τον Πρύτανη τι μπορεί να διδαχτεί σε ένα πανεπιστήμιο αφιερωμένο στην Ειρήνη. Μου απάντησε ότι υπάρχουν τόσες Ακαδημίες του Πολέμου που διδάσκουν την τέχνη του πολέμου, δηλαδή την διαδικασία της εξόντωσης, ώστε επιβάλλεται να υπάρχει ως αντιστάθμισμα στο κακό μια πρόταση διαλόγου, ενός ειρηνικού διαλόγου ανάμεσα στα έθνη. Όταν συζητάς δεν πολεμάς και χαίρομαι που αυτό το συμπόσιο στοχεύει στο ξεκίνημα ενός εποικοδομητικού διαλόγου ανάμεσα στους ανθρώπους και τους πολιτισμούς. Όπως είπε ο σοφός Κινέζος Λάο Τσε τον 6ο π.χ. αιώνα «και ο μακρύτερος δρόμος αρχίζει με ένα βήμα». Ελπίζω αυτή η συνάντηση να είναι το πρώτο βήμα που θα οδηγήσει σε μια μακρά αλλά εποικοδομητική διαδρομή. Παλιά, όταν η ενημέρωση περιοριζόταν μόνο στο στενό περιβάλλον μιας μάχης, οι άνθρωποι γνωρίζανε μόνο τα δεινά που τους άγγιζαν. Σήμερα ξέρουμε, έχουμε τη συνολική πληροφόρηση για το τι σημαίνει πόλεμος, ξέρουμε ότι δεν σκοτώνονται μόνο οι στρατιώτες. Περιπλους 35

Το χρονικό μιας Σημαντικής Ανακάλυψης:

Το Σπήλαιο του Φράγχθι στην Ερμιονίδα (1956-2016)* ΑΔΩΝΙΣ Κ. ΚΥΡΟΥ

Το σπήλαιο Φράγχθι στην Κοιλάδα της Αργολίδας συνδέεται άμεσα με το πρώτο αποδεδειγμένο ταξίδι ανταλλακτικού εμπορίου στο Αιγαίο. Συγκεκριμένα στο γήινο υπόστρωμα μεσολιθικής περιόδου που αντιστοιχεί στο 8.000 π.Χ. βρέθηκαν φολίδες οψιδιανού λίθου που προέρχονταν από τη Μήλο. Ο οψιδιανός ή οψιανός είναι ένα ηφαιστειογενές πέτρωμα που στη μεσολιθική περίοδο εχρησιμοποιείτο για την κατασκευή εργαλείων. Οι φολίδες υποβλήθηκαν σε διαδικασία χρονολόγησης με τη μέθοδο του άνθρακα και βρέθηκαν κι αυτές να έχουν ηλικία από το 8.000 π.Χ. Έτσι δημιουργείται ένα δεδομένο γεγονός ότι το 8.000 π.Χ. υλοποιήθηκε κατά κάποιο τρόπο ένα θαλασσινό ταξίδι από τη Μήλο στην Κοιλάδα της Αργολίδας, μια απόσταση 70 περίπου μιλίων και αυτό το ταξίδι αντιστοιχεί στην αποδεδειγμένη απαρχή των θαλασσινών πλόων στο Αιγαίο για εμπορικούς σκοπούς. Είναι φυσικό λοιπόν η αρχική εύρεση του σπηλαίου Φράγχθι, την οποία πραγματεύεται το άρθρο να κινεί το ενδιαφέρον, γεγονός που εξηγεί την σχετική άδεια αναδημοσιεύσεως που λάβαμε από το περιοδικό «Ερμιόνη» και τον συγγραφέα κ. Άδωνι Κύρου. «Περίπλους»

Ο

αρχαιολογικός χάρτης της Αργολίδας παρουσίαζε έως την μεταπολεμική περίοδο, μια έντονη ανισότητα. Ενώ δηλαδή, το βορειοδυτικό τμήμα με τα μεγάλα κέντρα του Άργους, της Λέρνας, των Μυκηνών, της Τίρυνθας, της Μιδέας και της Ασίνης, συγκέντρωνε ήδη από τον προηγούμενο αιώνα το ενδιαφέρον της αρχαιολογικής κοινότητας με πλήθος ανασκαφών, ερευνών και επιστημονικών δημοσιεύσεων, το νοτιοανατολικό, με επίκεντρο την Ερμιονίδα, παρέμενε στη σκοτεινή πλευρά του χάρτη. Ακριβώς, λοιπόν, στα γεωγραφικά αυτά όρια βρέθηκα, από νεαρή ηλικία, να επιδίδομαι ερασιτεχνικά στην αρχαιολογία, περιπλανώμενος στις παράκτιες και ορεινές περιοχές της Ερμιονίδας και των παρακείμενων νήσων, καταγράφοντας πληροφορίες για άγνωστα μέχρι τότε αρχαιολογικά κατάλοιπα, που αργότερα αποτέλεσαν χρήσιμα στοιχεία για τους επιστήμονες αρχαιολόγους. Κορυφαία ανακάλυψη στο πλαίσιο αυτό, υπήρξε ο εντοπισμός της προϊστορικής εγκατάστασης στο Σπήλαιο Φράγχθι, στον όρμο της Κοιλάδας, επινείου του Κρανιδίου, ενώ οι μετέπειτα σχετικές εξελίξεις συνετέλεσαν στη συγκρότηση μιας νέας εικόνας των προϊστορικών δεδομένων, όχι μόνο της Αργολίδας, αλλά και του νοτιοανατολικού χώρου της Ευρώπης γενικότερα. Για να ξετυλιχθεί το χρονικό αυτής της ανακάλυψης, θα πρέπει να γυρίσουμε τον χρονοδείκτη εξήντα χρόνια πίσω, στο τέλος του καλοκαιριού του 1956, όταν σε ηλικία 18 ετών, μαζί με φίλους από τις Σπέτσες ήρθαμε για ψάρεμα στο όρμο της Κοιλάδας, χρησιμοποιώντας μια βαρκούλα με πετρελαιομηχανή. (εικ. 1) Από το σημείο αυτό η καλή τύχη ανέλαβε

36 Περιπλους

1

πρωταρχικό ρόλο. Μετά το τέλος της αλιευτικά εξόρμησης θελήσαμε να ψήσουμε τη λεία μας επάνω σε πλακερές πέτρες, στην κατωφέρεια του παράκτιου σπηλαίου, η είσοδος του οποίου έχαινε λίγο ψηλότερα από μία μικρή παραλία. (εικ. 2) Η προσπάθεια θα απέβαινε μάταιη αν δεν παρενέβαινε ένας τοπικός βοσκός, ο Μανώλης Πάνου από το γειτονικό χωριό των Φούρνων, που είχε το χειμαδιό του μέσα στο σπήλαιο. Ο καλός εκείνος άνθρωπος, μαζί με τις διηγήσεις του για ξωτικά που βγαίνουν από τη λίμνη στο βάθος του

«Σπηλαίου του Κύκλωπα», όπως κάποιοι ευφάνταστοι Κρανιδιώτες είχαν παλαιότερα ονομάσει το εντυπωσιακό αυτό φυσικό χάσμα, μας έφερε από τη στάνη του μία σχάρα, μερικά κάρβουνα και ένα σκαλιστήρι, ώστε να σκάψουμε το μαλακό χώμα της παραλίας ένα λάκκο για τα κάρβουνα. Έτσι και έγινε και…ω της εκπλήξεως! Με το σκάψιμο ξεπρόβαλαν μερικά κεραμικά όστρακα, δύο λίθινα εργαλεία, θραύσματα οψιανού και πυριτόλιθου, που έστω αν και δεν ήμουν σε θέση, τότε, να χρονολογήσω με ακρίβεια, μαρτυρούσαν προϊστορική προ-

Το Σπήλαιο του Φράγχθι στην Ερμιονίδα ■

2

3

έλευση. θα πρέπει να σημειώσω, ότι η ανίχνευση που κάναμε μέσα στον περιορισμένο από τις καταρρεύσεις της βραχώδους οροφής, χώρο του σπηλαίου, δεν απέδωσε τίποτε το συγκεκριμένο, καθώς το έδαφος ήταν σκεπασμένο με εναποθέσεις κοπριάς αρκετών αιώνων. Φεύγοντας πάντως, κρατούσα σφιχτά τη σακούλα ψαρέματος, μέσα στην οποία είχα βάλει τα ευρήματα της παραλίας. Μερικές εβδομάδες αργότερα επισκέφθηκα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών τον τότε διευθυντή του Ιωάννη Παπαδημητρίου, που με έκπληξη άκουσε ότι τα ευρήματά μου, που προσδιόρισε ότι ανήκαν στην ύστερη Νεολιθική περίοδο των αρχών της 4ης χιλιετίας π.Χ., είχαν προέλευση από άγνωστο μέχρι τότε προϊστορικό χώρο της Αργολίδας. Μου τόνισε όμως, ότι θα έπρεπε να τα επιστρέψω εκεί ακριβώς που τα βρήκα, καταλήγοντας επιγραμματικά: «Ο, τι είναι θαμμένο, είναι καλά φυλαγμένο!» Την υπόδειξη του Ιωάννου Παπαδημητρίου ακολούθησα το επόμενο καλοκαίρι, όμως στο πέρασμα λίγων ετών τα γεγονότα διέψευσαν την επισήμανση του έμπειρου εκείνου αρχαιολόγου. Γνωστός εφοπλιστή του Λονδίνου αγόρασε το νησάκι στον κόλπο της Κοιλάδας και οι εργολάβοι με τις εργασίες διαμορφώσεως της μορφολογίας του το 1963, άρχισαν να κάνουν χωματοληψία στις απέναντι παραλίες, αλλά και από εκείνη μπροστά στο σπήλαιο. Αν και ειδοποίησα την Αρχαιολογική Υπηρεσία του

Ναυπλίου, οι αρμόδιοι υπηρεσιακοί παράγοντες εκτός από ένα σήμα της Χωροφυλακής για διακοπή της χωματοληψίας από την περίμετρο του σπηλαίου, δήλωσαν αδυναμία άλλης παρεμβάσεως στην τότε απομονωμένη περιοχή του Φράγχθι. Μου δόθηκε όμως η άδεια, να ειδοποιήσω τον γνωστό μου Αμερικανό αρχαιολόγο Michael Jamesson, που την εποχή εκείνη πραγματοποιούσε με το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας ανασκαφές στην αρχαία πόλη των Αλιέων, στο πλησιόχωρο Πορτοχέλι, ώστε να προκύψει μία έγκυρη αυτοψία του σπηλαίου και της παρακείμενης παραλίας1. Η συνέχεια γράφτηκε με την επιτόπια μετάβαση δύο διακεκριμένων Αμερικανών αρχαιολόγων, του Michael Jamesson και του συνεργάτη του προϊστορικολόγου Thomas Jacobsen του Πανεπιστημίου της Ινδιάνας, τους οποίους οδήγησα στο Φράγχθι από την παραλία του οποίου απεκόμισαν χαρακτηριστικά δείγματα. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1967, υπό την αιγίδα της Αμερικανικής Αρχαιολογικής Σχολής των Αθηνών, άρχισε η μεγάλη έρευνα του εσωτερικού του σπηλαίου και της παρακείμενης παραλίας. Μία έρευνα στην οποία είχα συμμετοχή επί σειρά ετών και υπό τη διεύθυνση του Thomas Jacob1 Άδωνις Κύρου, «Στο Σταυροδρόμι του Αργολικού, τόμος Α΄(κεφ. Προϊστορία) Αθήνα 1990, σελ.36-41 (υποσ. σελ.40)

sen κορυφαίοι επιστήμονες πολλών ειδικοτήτων, τα πορίσματα των οποίων έχουν μέχρι σήμερα καταγραφεί σε δεκατέσσερις τόμους, που εκδόθηκαν από το Πανεπιστήμιο Bloomingron της Ινδιάνας2. Άλλωστε το Σπήλαιο του Φράγχθι και ο προϊστορικός περίγυρός του ευρίσκονται μέχρι σήμερα στο επίκεντρο της επικαιρότητας, με τις υποθαλάσσιες έρευνες επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Γενεύης, της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων και του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, για τον εντοπισμό της προϊστορικής ακτογραμμής, αλλά και τυχόν καταβυθισμένων νεολιθικών καταλοίπων στον όρμο της Κοιλάδας, έρευνες στις οποίες μετείχε το 2014 και το πρωτοποριακό κινούμενο με ηλιακή ενέργεια θαλάσσιο σκάφος Planet Solar (εικ. 3). Και ας έρθουμε τώρα στην παρουσίαση μερικών στοιχείων για το Σπήλαιο του Φράγχθι, δηλωτικών της σημασίας της τυχαίας εκείνης ανακαλύψεως του 1956 και της μεταγενέστερης επιστημονικής έρευνας. Αρχίζοντας από τον χώρο, θα σημειώσω ότι το Σπήλαιο βρίσκεται στη βορειοδυτική απόληξη ενός ασβεστολιθικού ορεινού βραχίονα, που με την ονομασία Φράγχθι στη ντοπιολαλιά των παλαιών Αρβανιτών κατοίκων της περιοχής, πιθανολογείται ότι υποδηλώνει φράχτη, το φυσικό φράγμα που χωρίζει τους αγρούς και τα βοσκοτόπια της παραλίας των Φούρνων από την πεδιάδα και τους ελαιώνες της Κοιλάδας. Το Σπήλαιο έχει συνολικό μήκος 150 μέτρα και πλάτος 45, με προσανατολισμό ΒΔ-ΝΑ και με την ύπαρξη, στο βαθύτερο σημείο του, λίμνης με υφάλμυρο νερό (εικ. 4). Δυστυχώς, μεγάλες κατακρημνίσεις της βραχώδους οροφής έχουν περιορίσει τον ωφέλιμο χώρο του, κατά συνέπεια και το επιδεκτικό τμήμα της ανασκαφής του. Οι δυσκολίες του ανασκαφικού έργου συνάντησαν ανυπέρβλητο εμπόδιο με την ανάβλυση, σε βάθος 10 περίπου μέτρων, του υπερυψωμένου σημερινού υδροφόρου ορίζοντα, γεγονός που καθιστούσε επικίνδυνη τη συνέχιση της ανασκαφής και επέβαλε τη διακοπή της, μέχρι μελλοντικής επινοήσεως νέων και πολυδάπανων βέβαια μεθόδων αντλήσεως και έρευνας3. Γι αυτό και πρόσφατα, με πρωτοβουλία της Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Αργολίδας , της Εφορείας Σπηλαιολογίας και του Δήμου Ερμιονίδας και με την οικονομική κάλυψη από κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πραγματοποιήθηκε μία υποδειγματική διαμόρφωση και ανάδειξη του ανασκαμμένου τμήματος του Σπηλαίου, ώστε να αποτελεί επισκέψιμο και επιμορφωτικό αξιοθέατο4.

2 Thomas W. Jacobsen (general editor), “Excavations at Franchthi Cave, Greece” (τόμοι 14) Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis.

3 W. Farrand, Depositional history of Franchthi Cave, “Excavations at Franchthi Cave, Greece“ (gen, ed. T. Jacobsen), Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis 2000, τόμος 12, σελ 37.

4 Ενημερωτικό φυλλάδιο: «Σπήλαιο ΦράγχθιFranchthi Cave» ΥΠΟΠΑΙΘ,ΚΔΑΠΚ, Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας Νοτ. Ελλάδας και Επιχειρησιακού Προγράμματος Δυτ. Ελλάδας, Πελοποννήσου, Ιονίων Νήσων, 2007-2013. Περιπλους 37

■ Το Σπήλαιο του Φράγχθι στην Ερμιονίδα

4

Πότε όμως ο προϊστορικός άνθρωπος, ο τότε πρωτόγονος δορυφόρος κυνηγός και τροφοσυλλέκτης άνθρωπός του Νεάντερταλ, της μέσης Παλαιολιθικής περιόδου, κινούμενος σε ολιγάριθμες και ολιγάνθρωπες ομάδες από βορά προς τον πάντοτε ελκυστικό νότο (εικ. 5) έφτασε στο Σπήλαιο του Φράγχθι και το χρησιμοποίησε, έστω και σε αραιά χρονικά διαστήματα ως περιστασιακό καταφύγιο; Στο ερώτημα αυτό ίσως ποτέ να μην έχουμε απάντηση, δεδομένων των ανυπέρβλητων δυσκολιών για τη συνέχιση της ανασκαφής σε βαθύτερα στρώματα του Σπηλαίου, που τουλάχιστον μέχρι το τελευταίο επίπεδο της έρευνας, έδιναν χρονολογίες γύρω στα 45.000 χρόνια από σήμερα, με κριτήριο τις ραδιομετρήσεις οργανικών υπολειμμάτων και τα είδη της παλαιολιθικής λιθοτεχνίας. Προέκυψε πάντως ένα στοιχείο, που προσδιορίζει συγκεκριμένη χρονική αλληλουχία: Σε βάθος 9 περίπου μέτρων η αρχαιολογική σκαπάνη συνάντησε στρώμα ηφαιστειακής τέφρας, που διαχωρίζει δύο καθοριστικές περιόδους της Παλαιολιθικής εποχής. Κάπου δηλαδή 40.000 χρόνια από σήμερα, μία γιγαντιαία έκρηξη του ηφαιστείου στο Campi Flegrei της Νοτίου Ιταλίας, κοντά στη σημερινή Νεάπολη, εκτός από σειρά σεισμικών δονήσεων, κατεκάλυψε την παρασυρόμενη από τους ανέμους ηφαιστειακή τέφρα και πολλά νότια τμήματα της Βαλκανικής Χερσονήσου. Μάλιστα δεν αποκλείεται να σημειώθηκε τότε η κατάρρευση μέρους της βραχώδους οροφής του Σπηλαίου, αν και αυτό αμφισβητείται από άλλους ερευνητές55, ενώ ο δυτικός προσανατολισμός της ευρείας εισόδου διευκόλυνε την επικάθηση τέφρας στο εσωτερικό του, φαινόμενο που διαπιστώθηκε και σε άλλα σημεία της Πελοποννήσου, όπως στη βραχοσκεπή της Κλεισούρας, σε μικρή απόσταση από το Φράγχθι66. Το στρώμα αυτής της ηφαιστειακής τέ5

W. Farrand, Depositional history of Franchthi Cave, “Excavations at Franchthi Cave, Greece“ (gen, ed. T. Jacobsen), Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis 2000, τόμος 12, σελ 86-87.

6 “Volcanic ash layers illuminate the Neande thals and early modern humans to natural hazards, Proceedings of National Academy of Sciences, τόμος 109, Νο 34, σελ. 1353.

38 Περιπλους

5

φρας αποτελεί βεβαιωμένο χρονικό όριο μεταξύ της Μέσης Παλαιολιθικής Περιόδου (200.000 έως 40.000 χρόνια από σήμερα) και της Ύστερης ή Ανώτερης (40.000 έως περίπου 10.500 χρόνια από σήμερα), πάντοτε σε συσχετισμό με τις διαδοχικές κλιματικές αλλαγές, που συνετέλεσαν στον σταδιακό αφανισμό του πρώιμου παλαιολιθικού ανθρώπου, γνωστού στην επιστημονική ορολογία ως Ανθρώπου Νεάντερταλ. Του ανθρώπινου, δηλαδή, φυλετικού είδους, που εγγύτατα στο χρονικό αυτό όριο το διαδέχεται ο «εξάδελφός» του –ας μου επιτραπεί ο τολμηρός αυτός χαρακτηρισμός «Homo Sapiens», ο σκεπτόμενος άνθρωπος της Ύστερης Παλαιολιθικής Περιόδου. Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί, ότι η παρουσία του Homo Sapiens δεν μαρτυρείται στο Φράγχθι πριν από την παρέλευση μιας ακόμη φάσης των κλιματικών μεταβολών στη διάρκεια της Παλαιολιθικής Εποχής –η τελευταία περίοδος των παγετώνων- γύρω στα 18.000 χρόνια από σήμερα, οπότε υποχωρεί και η τελευταία φάση του μεταηφαιστειακού φαινομένου του «υετού», όπως επιστημονικά χαρακτηρίζεται η μακρά περίοδος, σχεδόν 20.000 ετών, που με παγετώνες, ξηρό και παγερό κλίμα, αλλά και πλημμύρες από την περιοδική τήξη των πάγων, είχε κατ’ επανάληψη πλημμυρίσει το Σπήλαιο και το είχε καταστήσει ακατοί-

κητο7. Δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός των αλλεπάλληλων περιόδων παγετώνων της Ύστερης Παλαιολιθικής, με την κατακράτηση των υδάτων των ποταμών και των λιμνών της κεντρικής Ευρώπης και τη συνακόλουθη υποχώρηση της επιφάνειας της θάλασσας στη Μεσόγειο μέχρι 120 μέτρα από τη σημερινή, που είχαν μεταβάλει το νότιο ελλαδικό χώρο σε μια αδιάβατη βαλτώδη στέπα, που τη σάρωναν παγεροί άνεμοι και την κάλυπταν πυκνές νεφώσεις. Να σημειωθεί ότι, σε αυτή την τελευταία χρονική περίοδο των παγετώνων, εδώ και 20.000 χρόνια, το παράκτιο σήμερα Σπήλαιο του Φράγχθι απείχε κάπου 7 χιλιόμετρα από τη χαμηλότερη της σημερινής κατά 120 μέτρα παλαιολιθική ακτογραμμή8. Το πέρας των παγετώνων του κεντροευρωπαϊκού χώρου, μετά το 16.000 π.Χ., με την αλματώδη άνοδο της θάλασσας επιφάνειας εξαιτίας της απελευθέρωσης των υδάτινων ποταμών και λιμνών, έφερε μεγάλη μεταβολή και του κλίματος, που περισσότερο εύκρατο και ξηρό πλέον, αποκατέστησε τη βιωσιμότητα εντός του σπηλαίου, που υποδέχεται και πάλι τον παλαιολιθικό κυνηγό, Homo Sapiens, τον νοήμονα τώρα τοξότη της Ύστερης Παλαιολιθικής περιόδου. Αυτή είναι η μεγάλη σημασία του Σπηλαίου στα προϊστορικά δεδομένα όχι μόνο της Αργολίδας και της Πελοποννήσου, αλλά και της Ευρωπαϊκής Ηπείρου γενικότερα. Διότι η διαδοχή στον ίδιο χώρο του Ανθρώπου Νεάντερταλ από τον Homo Sapiens, αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο στην πορεία του προϊστορικού ανθρώπου από το Πλειστόκαινο στο Ολόκαινο διάστημα της γήινης εξέλιξης. Η σημασία αυτή διατηρείται και για τις αμέσως επόμενες χιλιετίες, όταν το σύντομο διάδοχο της Παλαιολιθικής, διάστημα της Μεσολιθικής Περιόδου, μέχρι το 7.000 π.Χ., παρεμβάλλεται η ανθρώπινη μετεξέλιξη, με τον πάντοτε κυνηγό, αλλά καλλιεργητή τώρα, να στρέφει το βλέμμα του προς την ελεύθερη πλέον από τις χαμηλές νεφώσεις, γειτονική του θάλασσα, αναζητώντας την επέκταση της τροφικής αλυσίδας, αλλά και νέους ορίζοντες στην εξασφάλιση πλουτοπαραγωγικών πόρων. Κορυφαίο στοιχείο αναδεικνύεται κατά την περίοδο αυτή ο οψιανός, το ηφαιστειακό πέτρωμα του μακρινού νησιού της Μήλου, που από νησί σε νησί των δυτικών Κυκλάδων, με τα αρχέγονα μικρά σκάφη των πρώιμων εκείνων ναυτίλων του Αιγαίου και στη συνέχεια μεταφερόμενο δια ξηράς θα φθάνει μέχρι το Φράγχθι, για να ενισχύσει τη λιθοτεχνία των ενοίκων του, όπως συμβαίνει άλλωστε, 7 C.Perles, Greece; 30.000-20.000 before present, στο “Hunters of the Golden Age. The Middle Upper Paleolithic of Eurasia 30.000-20.000 B.P.” Analecta Leidensia 31, Leiden 1999, σελ 175.

8 Δ. Σακελλαρίου, Γ. Ρουσσάκης, Π. Γεωργίου, Ι Παναγιωτόπουλος, Ι Μόρφης, Κ. Τσαμπουράκη-Κραουνάκη, Α. Ζαβιτσάνου, “Submerged prehistoric landscapes of Franchthi Cave” preliminary results” 11ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας, Μυτιλήνη 2015, σελ. 993-996. Επίσης, D. Sakellariou, N. Galanidou, “Pleistocen submerged and Paleolithic archaeology in the tectonically active Aegean region”, στο Geology and Archeology; “Submerged landscapes of the Continental Shelf”, Geological Society, London 2016 (411) σελ. 145-178.

Το Σπήλαιο του Φράγχθι στην Ερμιονίδα ■ σε μεγάλη ακτίνα του Αιγαιακού χώρου9. Η αρχική υπόθεση ότι ο οψιανός έφθανε στο Φράγχθι απ’ ευθείας από τη Μήλο έχει εγκαταλειφτεί, αφού η ανίχνευση στις παρεμβαλλόμενες νησίδες Φαλκονέρα και Παραπόλα δεν απέδωσε μεσολιθικά, ούτε και νεολιθικά ίχνη προσορμισμού ώστε να πιθανολογηθεί ένα μακρό κωπηλατικό ταξίδι διασχίζοντας το τρικυμισμένο Μυρτώο πέλαγος. Αντιθέτως, η ανακάλυψη παράκτιων οικισμών της Ύστερης Μεσολιθικής περιόδου σε νησιά των Κυκλάδων, όπως η Κύθνος (ακτή του Μαρουλά), η Σίκινος (κόλπος του Καρά) και η Ικαρία (ακτή του Κεραμέ), ενισχύει τη βεβαιότητα ότι τα προιστορικά εκείνα πλωτά μέσα διέσχιζαν το Αιγαίο από το ένα νησί στο άλλο, αποφεύγοντας τους κινδύνους της ανοιχτής θάλασσας10. Στο διάστημα της Μεσολιθικής περιόδου, το Σπήλαιο του Φράγχθι δεν είναι απλό καταφύγιο κυνηγών, αλλά και μονιμότερο ενδιαίτημα καλλιεργητών και κτηνοτρόφων, με την εκμετάλλευση των αγρών και την εκτροφή οικόσιτων ζώων, ενώ στον μικρό ποταμό που πήγαζε από τη λίμνη που κάλυπτε το σημερινό θαλάσσιο κόλπο της Κοιλάδας, η πρωτόγονη επίδοση στην αλιεία απέδιδε μικρά ψάρια, συμπλήρωμα της τροφής των ενοίκων του Σπηλαίου με μεγαλύτερα από την παρακείμενη θάλασσα, αλλά και με αχιβάδες και μικρά κοχύλια που χρησιμοποιούσαν για κοσμήματα. Παράλληλα η ανάπτυξη μιας βελτιωμένης μορφής ανθρώπινων σχέσεων ευνοεί την εμφάνιση θρησκευτικής δεισιδαιμονίας, με τελετουργίες εντός του Σπηλαίου σε άμεση γειτνίαση με τους κατοικούμενους χώρους του11. Με αυτά τα δεδομένα η μετάβαση της σκυτάλης από τον μεσολιθικό άνθρωπο σε εκείνον της Νεολιθικής περιόδου, γύρω στο 7000 π.Χ., σήμανε την αναμενόμενη είσοδο στην ουσιαστική πολιτισμική ανάπτυξη, με την εξ ανατολών εισαγωγή καινοτόμων τεχνικών επινοήσεων, με κορυφαίες εκείνες της κεραμευτικής και του τροχού12. Στα χρόνια αυτά ο νεολιθικός άνθρωπός του Φράγχθι εγκαταλείπει το υγρά από τη βαθμιαία νέα μεταβολή των κλιματικών συνθηκών Σπήλαιο, που καθίσταται χώρος λατρευτικών και περιορισμένων άλλων χρήσεων, για να συγκροτήσει τον πρώτο οργανωμένο οικισμό του στην 9 C.Renfrew and A. Aspinall, Aegean obsidian and Franchthi Cave, C. Perles, “Les industries lithiques taillees de Franchthi (τόμος ιι), Excavations at Franchthi Cave, Greece (gen. ed. T. Jacobsen) τόμος 5, Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis 1990, τόμος 12, σελ 257-270.

10 Άδωνις Κύρου, «Στο Σταυροδρόμι του Αργολικού», τόμος Α΄(κεφ. Προιστορία) Αθήνα 1990, σελ. 43-46. Άδωνις Κύρου, «Κυνήγι» χαλκού κατά την πρώιμη χαλκοκρατία στον Αργολικό κόλπο - Οι νησίδες Παραπόλα και Φαλκονέρα», Πρακτικά του ΣΤ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, τόμος Β΄, Αθήνα 2001-2002, σελ. 259-260.

11 T. Cullen, “Mesolithic mortuary ritual at Franchthi Cave, Greece”, Antiquity 69 (1955), σελ. 270.

12 K. Vitelli, Post and Potters and the shaping o Greek Neolithic societies, “The emergence of pottery”

by B. Barnett and J. Hoores, Washington D.C. q Smithsonian Institution Press 1993, 55-63. K. Vitelli “Franchthi Neolithic Pottery” Vol.1q Classification and Ceramic Phases I and II, Bloomington and Indianapolis, Indiana University Press (1993).

6

παραλία13, δίπλα στην όχθη του ποταμού που εκβάλει στη θάλασσα, η οποία τώρα έχει καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της προ του Σπηλαίου παλαιολιθικής πεδιάδας. (εικ.6) Όμως το ανήσυχο πνεύμα του προηγούμενου ανθρώπου της Νεολιθικής περιόδου, που τον έχει ωθήσει σε νέες μορφές διακοινοτικής συμβίωσης και πολιτισμικής ανάπτυξης14, θα γνωρίσει απότομο τέλος εξ αιτίας μιας μεγάλης φυσικής καταστροφής, που περίπου τρεις αιώνες πριν το 3.000 π.Χ. θα σαρώσει με καταποντισμούς και πλημμύρες την ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, η εφιαλτική ανάμνηση των οποίων διασώθηκε με τον Κατακλυσμό του Νώε στην Παλαιά Διαθήκη, τον Κατακλυσμό του Δευκαλίωνα στην Ελληνική μυθολογία και τον κατακλυσμό του Γκιλκαμές στα Βαβυλωνιακά ιερά κείμενα. Από την καταστροφή αυτή, του αποκαλούμενου «κλιματικού optimum» στην επιστημονική ορολογία –με την αλματώδη άνοδο της θερμοκρασίας, την επακόλουθη τήξη των πάγων και τις καταρρακτώδεις βροχέςθα συμπαρασυρθεί και η κατοίκηση του Σπηλαίου Φράγχθι, του οποίου καταρρέουν μεγάλα τμήματα της βραχώδους οροφής, ενώ μαζί με αυτό εγκαταλείπεται και ο παραλιακός οικισμός, όπως έγινε με τους περισσότερους οικισμούς του Ελλαδικού χώρου. Η οριστική ερήμωση του Σπηλαίου, σε συνάρτηση με την άνοδο της θαλάσσιας επιφάνειας που συνεχώς μετέβαλε τη θέση της παρακείμενης ακτογραμμής, θα παραταθεί και στους επόμενους αιώνες, της αποκαλούμενης Πρωτοελλαδικής περιόδου, δηλαδή της πρώιμης Χαλκοκρατίας κατά την 3η χιλιετία π.Χ. Κύρια αίτια της εγκατάλειψης ήταν η μεγάλη υγρασία στο εσωτερικό του Σπηλαίου, φαινόμενο που παρατηρείται γενικότερα ως συνέπεια της διάβρωσης του εδάφους από την επικράτηση υγρού κλίματος. Μάλιστα κατά την ίδια χρονική περίοδο σε γειτονικές του Σπηλαίου του Φράγχθι ακτές, συγκροτούνται ισχυροί πρωτοελλαδικοί οικισμοί, σε εξάρτηση από την επικράτεια της Αργο13 Wilkinson-S. Duhon, “Franchthi paralia” The sediments, stratigraphy and offshore investigations”, Bloomington and Indianapolis.

14 C.Perles, “Tempi of changeq When soloists don”t play together, Appythmia in continuous change”, Journal of Archaeological Method and Theory, vol. 20 “issue 2) 2013, 281-299

λικής Λέρνας, κατά τους αιώνες της ακμής της (Πρωτοελλαδική ΙΙ περίοδος ή Λέρνα ΙΙΙ, 2.500-2.200 π.Χ.). χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο πρωτοελλαδικός οικισμός στο Σαλάντι, ως έξοδος στον Αργολικό κόλπο της γειτονικής αγροτικής περιοχής των Διδύμων και εκείνος του Λαμπαγιαννά για την περιοχή των Φούρνων, που αν και αυτή συνορεύει με το Φράγχθι, δεν έχει συνάφεια με το Σπήλαιο, που δεν δέχεται καμιά πρωτοελλαδική επίδραση. Το φαινόμενο αυτό της απομόνωσης παρατηρείται και σε μεταγενέστερες περιόδους, ίσως για λόγους δεισιδαιμονίας. Σε επιβεβαίωση της τελευταίας αυτής υπόθεσης, θα μπορούσε να αναφερθεί το γεγονός, ότι κατά τον 4ο αιώνα π. Χ., όταν στη νότια κατωφέρεια του ακρωτηρίου λειτουργεί ένας αγροτικός ναός του Απόλλωνα, δεν παρατηρείται μέσα στο Σπήλαιο καμία δραστηριότητα εκτός από την περιορισμένη χθόνια λατρεία στη λίμνη του Σπηλαίου15, όπως μαρτυρούν τα ανευρεθέντα λιγοστά αναθήματα αυτής της περιόδου, με είσοδο όμως από το μικρότερο άνοιγμα στο βάθος του Σπηλαίου. Και η δεισιδαιμονία συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας, με τους βοσκούς να μιλούν για ξωτικά και νεράιδες που βγαίνουν από τη λίμνη τις νύχτες με πανσέληνο και παίρνουν τη φωνή από τους ανθρώπους που βρίσκουν στο δρόμο τους, ενώ αρπάζουν τα αιγοπρόβατα της στάνης, αν ο βοσκός δεν έχει μεριμνήσει να ζωγραφίσει με ασβέστη σταυρούς στα βράχια και να τοποθετήσει ξύλινους σταυρούς στην είσοδο και τον περίγυρο της στάνης. Πάντως οι φόβοι αυτοί ανήκουν στο παρελθόν και ο σημερινός επισκέπτης του Σπηλαίου καλείται να απολαύσει το εντυπωσιακό περιβάλλον και την υποδειγματική διαμόρφωση και ανάδειξη του χώρου, ενώ στο Μουσείο του Ναυπλίου θα έχει την ευκαιρία να εξετάσει μερικά από τα σημαντικότερα ευρήματα της αρχαιολογικής έρευνας. * Πληρέστερη μορφή με βιβλιογραφία και σημειώσεις στα Πρακτικά του Θ’ Συνεδρίου της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών (Ναύπλιο 2015).

15 J. Dengate, “Post-Neolithic Franchthi «, στο Κ.Vitelli “ Ftanchthi Neolithic Pottery” τόμος 2.

The later Neolithic ceramic plases II, to V, “Excavations at Franchthi Cave, Greece” gen. ed. T. Jacobsen) Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis 1999, 111-117. Περιπλους 39

Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης από μεθοδολογική σκοπιά Προκλήσεις για έναν ιστορικό της σύγχρονης εποχής Των Παναγιώτη Γέροντα, Υποπλοιάρχου (Ο) ΠΝ - Ιστορικού & Στέφανου Σκαρμίντζου, Ιστορικού

Το παρόν κείμενο φιλοδοξεί να εκθέσει κάποιες απόψεις σχετικά με την μεθοδολογία των δύο μεγάλων ιστορικών της Αρχαιότητας. Με ποιόν τρόπο δηλαδή εκθέτουν τα γεγονότα, τους ιστορικούς συλλογισμούς καθώς και την χρήση από αυτούς των αποδεικτικών μέσων και τεκμηρίων. Σκοποί της παραπάνω θεώρησης είναι βασικά δύο: πρώτον, η πληρέστερη διαφώτιση πάνω στο έργο τους και δεύτερον η υποβοήθηση της αποστολής των νέων ιστορικών από πλευράς μεθοδολογίας. Τα έργα τους αναγνωρίζονται γενικά ως «κλασσικά1» και ως τέτοια υπήρξαν πρότυπα μίμησης για πολλούς αιώνες. Προοίμια ως προγραμματικές δηλώσεις

Και ο Ηρόδοτος αλλά και ο Θουκυδίδης στην αρχή του έργου τους προβαίνουν σε «προγραμματικές δηλώσεις». Λένε δηλαδή για ποιο λόγο καταπιάστηκαν με το συγκεκριμένο έργο. Ο Ηρόδοτος χαρακτηριστικά αναφέρει: «Ο Ηρόδοτος από την Αλικαρνασσό εκθέτει εδώ τις έρευνές του, για να μη ξεθωριάσει με τα χρόνια ό,τι έγινε από τους ανθρώπους, μήτε έργα μεγάλα και θαυμαστά, πραγματοποιημένα άλλα από τους Έλληνες και άλλα από τους βαρβάρους, να σβήσουν άδοξα· ιδιαίτερα γίνεται λόγος για την αιτία που αυτοί πολέμησαν μεταξύ τους2.» Ήδη ο ιστορικός εκθέτει την αιτία δημιουργίας του έργου του: να μην ξεθωριάσουν από τα χρόνια τα έργα των ανθρώπων. Δείχνει να υψώνεται πάνω από εθνικές διαφορές προκρίνοντας την αντικειμενικότητα στις κρίσεις του, ενώ προβάλλει γλαφυρά την έννοια της αιτίας. Ο ιστορικός δηλαδή οφείλει να αναζητήσει την αιτία των πραγμάτων: «Οι γραμματισμένοι Πέρσες βρίσκουν τους Φοίνικες αίτιους της έχθρας· λεν δηλαδή πως αυτοί, φτασμένοι από τη θάλασσα που ονομάζεται Ερυθρά σε τούτη εδώ τη θάλασσα, αφού κατοίκισαν το χώρο που και τώρα κατοικούν, άρχισαν αμέσως με μακρινά ταξίδια, μεταφέρνοντας εμπορεύματα αιγυπτιακά και ασσυριακά, να πιάνουν και σε άλλα λιμάνια και προπαντός στο Άργος.3» Η απώτατη λοιπόν αιτία των συγκρούσεων Ελλήνων και βαρβάρων ανάγονται στο απώτατο παρελθόν. Κάτι άλλο είναι ακόμη πολύ σημαντικό: «οι γραμματισμένοι Πέρσες». Εδώ ο ιστορικός προσπαθεί να στηρίξει την αφήγησή του με αναφορά στην γραπτή αυθεντία. Πιθανώς με αυτή την έκφραση δεν εννοούνται απλώς οι λόγιοι αλλά και αυτοί που έχουν πρόσβαση σε «κατάστιχα» ή σε αρχεία. Η Περσία είναι ένα οργανωμένο κρατικό σύστημα, το οποίο διατηρεί κάποιου είδους αρχεία. Στην συνέχεια ο Ηρόδοτος δεν διστάζει να προχωρήσει στην αφήγηση γεγονότων και να παραθέσει μάλιστα και ομιλίες ατόμων χωρίς να προσπαθεί να δείξει ή να υπονοήσει την πηγή. Στην διήγησή του το παρόν είναι έντονα συνδεδεμένο με το παρελθόν και αυτό φαίνεται όχι μόνο από την γενικότερη δομή της αφήγησής του – η έχθρα Ελλήνων και βαρβάρων, η οποία ξεκινώντας από το απώτατο παρελθόν κατα-

1 Η λέξη κλασσικός είναι περισσότερο ορθό να γράφεται με δύο σ, γιατί παρ’ όλο που προέρχεται από την λέξη κλάσις, πρόκειται στην ουσία για αντιδάνειο. Από το γαλλικό Classique, το οποίο προέρχεται και αυτό με την σειρά του από την λατινική λέξη classicus, ο ανήκων δηλαδή στην ανώτερη φορολογικά κοινωνική τάξη.

2 Ηρόδοτος, Κλειώ, pr 3 ο.π., 1.1.1

40 Περιπλους

Προτομή του Θουκυδίδη. Συλλογή Pushkin, αρχές 20ου αιώνα. Είναι γύψινο αντίγραφο ρωμαϊκής προτομής του 2ου μ.Χ. αι. η οποία με τη σειρά της αντιγράφει έργο του 4ου αι. π.Χ. (Πηγή: https:// commons.wikimedia.org/wiki/File:Thucydides_pushkin01.jpg)

λήγει στους Περσικούς Πολέμους, το άμεσα βιωμένο ιστορικό παρελθόν – αλλά και σε επιμέρους στοιχεία και διηγήσεις. Η έκφραση που επαναλαμβάνεται συχνά είναι η «από όσο ξέρουμε4», η οποία δηλώνει σαφώς μια ζωντανή προφορική παράδοση. Ο Θουκυδίδης από την άλλη στον πρόλογο του δηλώνει με άμεσο τρόπο: «Θουκυδίδης, ο Αθηναίος, έγραψε την ιστορίαν του πολέμου μεταξύ των Πελοποννησίων και των Αθηναίων. Την συγγραφήν αυτού ήρχισεν ευθύς εξ αρχής της εκρήξεώς του, διότι προείδεν ότι θ’ απέβαινε μεγάλος και περισσότερον αξιομνημόνευτος από κάθε προηγούμενον πόλεμον, και εσυμπέραινε τούτο από το γεγονός ότι αμφότερα τα Κράτη κατήρχοντο εις αυτόν, ενώ ευρίσκοντο εις την ακμήν της παντός είδους στρατιωτικής δυνάμεώς των, και ότι έβλεπε τους λοιπούς Έλληνας, είτε τασσομένους αμέσως, είτε διανοουμένους τουλάχιστον νά ταχθούν προς το εν ή το άλλο μέρος5.» Σε αυτήν την δήλωση βλέπουμε τον άμεσα βιωμένο ιστορικό χρόνο. Η συγγραφή άρχισε με το ξεκίνημα του πολέμου. Σε αυτό το χωρίο γίνεται ορατό και κάτι άλλο: η σημαντικότητα. Ο ιστορικός γράφει όχι για οποιοδήποτε γεγονός αλλά για το σημαντικό γεγονός. Η ιστορία δηλαδή είναι μια σύνθεση σημαντικών γεγονότων. Και αυτό αιτιολογείται: ο πόλεμος έχει παγκοσμιότητα, οι δυνάμεις που συμμετέχουν ευρίσκονται εν πλήρει ακμή και οι Έλληνες έχουν ταχθεί είτε με την μία είτε με την άλλη παράταξη. Πρόκειται δηλαδή πέρα όλων των άλλων και για έναν πόλεμο ιδεολογικό. Δύσκολα μπορεί κανείς να συγκρατηθεί και να μην αναγνωρίσει κάποιες ομοιότητες με την πολύ πρόσφατη ιστορία του Ανθρώπου, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η πάλη της δημοκρατίας της Αθήνας με την ολιγαρχική Σπάρτη ομοιάζει με την πάλη του ελεύθερου κόσμου με τις φασιστικές δυνάμεις6. Από την άλλη προκύπτει σαφές μεθοδολογικό πρόβλημα με την χρονική εγγύτητα τον γεγονότων με τον αφηγητή. Ο ιστορικός μάλιστα συμμετέχει στα γεγονότα. Συνακόλουθα αυτό σημαίνει μια μείωση της αντικειμενικότητας. Στην συνέχεια ο Θουκυδίδης αρχίζει «την αρχαιολογία» του. Κάνει δηλαδή μια αναδρομή στο παρελθόν μέχρι τις ημέρες του Πελοποννησιακού Πολέμου. Μια αναδρομή που σχετίζεται με την προέλευση των Ελλήνων αλλά και του ονόματος Ελλάς. Και αυτή όμως γίνεται για να στηρίξει την σημαντικότητα του Πελοποννησιακού Πολέμου. «Και έχομεν εδώ απόδειξιν του ισχυρισμού μου ότι, λόγω της μεταναστεύσεως, τα άλλα μέρη της Ελλάδος δεν ηυξήθησαν εις πληθυσμόν όπως η Αττική. Διότι οι δυνατώτεροι από εκείνους, όσοι, ένεκα εξωτερικών πολέμων ή εσωτερικών στάσεων εξεδιώκοντο από την άλλην Ελλάδα, κατέφευγαν εις τας Αθήνας ως εις τόπον ασφαλή, και, πολιτογραφούμενοι, κατέστησαν την πόλιν, ευθύς από τους παλαιότατους χρόνους, ακόμη πλέον πολυάνθρωπον, εις τρόπον ώστε επειδή η Αττική απέβη ανεπαρκής διά τον πληθυσμόν της πόλεως οι Αθηναίοι απέστειλαν αποικίας εις την Ιωνίαν. […]. Την αδυναμίαν, άλλωστε, των παλαιών καιρών μου φαίνεται ότι αποδεικνύει και το γεγονός προ πάντων ότι πριν από τα Τρωικά τίποτε δεν επεχείρησεν από κοινού η Ελλάς. Νομίζω μάλιστα ότι το όνομα αυτό ούτε είχε δοθή ακόμη εις όλην την χώραν, ούτε καν υπήρχε προ του Έλληνος, υιού του Δευκαλίωνος, αλλά τα διάφορα φύλα, και εις μεγαλυτέραν έκτασιν το Πελασγικόν, έδιδαν το όνομά των εις τα υπ’ αυτών κατοικούμενα διαμερίσματα. Αλλ’ από την εποχήν που ο Έλλην και οι υιοί του απέβησαν ισχυροί εις την Φθιώτιδα, και την βοήθειάν των επεκαλούντο οι κάτοικοι των άλλων πόλεων, τα διάφορα φύλα, συνεπεία της επικοινωνίας αυτής, ωνομάζοντο ήδη επί μάλλον και μάλλον Έλληνες, μολονότι πολύς επέρασε καιρός πριν το όνομα τούτο ημπορέση να επικράτηση γενικώς.» Από τα παραπάνω συνάγονται τα ακόλουθα συμπεράσματα: πρώτον πριν τον Τρωικό Πόλεμο δεν υπήρχε άλλη αξιοσημείωτη μαζική πολεμική ενέργεια (λόγω της πληθυσμιακής αδυναμίας και των μεταναστεύσεων) και δεύτερον οι λόγοι της ανάπτυξης της Αθήνας. Σημαντικό είναι να τονισθεί ότι ο Θουκυδίδης εν αντιθέσει με τον Ηρόδοτο έρχεται σε ευθεία αντιπαράθεση και ρήξη με την προφορική παράδοση. Ο Αγαμέμνων, μας λέει, δεν έγινε ισχυρός διότι «οι μνηστήρες της Ελένης, των οποίων υπήρξεν αρχιστράτηγος, είχαν δεσμευθή με τους όρκους που τους επέβαλεν ο Τυνδάρεως» αλλά λόγω της συγκέντρωσης ναυτικής δύναμης7.

4 «ἡμεῖς ἴδμεν» 5 Θουκυδίδης, Βιβλίο Α΄, μτφ Ε.Κ. Βενιζέλος, παρ.1.

6 Ή τον Ψυχρό Πόλεμο και την πάλη μεταξύ ελεύθερου κόσμου και των κρατών του «σιδηρού παραπετάσματος». Η μια πλευρά πάντα θεωρεί ότι εκπροσωπεί το καλό και η άλλη παρουσιάζεται ως το κακό.

7 Πρόκειται για την αιώνια πάλη μεταξύ επιστήμης και παράδοσης. Ο Θουκυδίδης προσπαθεί σε όλους τους τομείς να θεσπίσει μία ιστορική επιστήμη. Αυτό μάλιστα φαίνεται και στον μεθοδικό τρόπο με τον οποίο χρονολογεί τα γεγονότα σε θέρος και χειμώνα κάθε έτους.

Άγαλμα του Ηροδότου στο κοινοβούλιο της Αυστρίας, 1883. (Πηγή: https://de.wikipedia.org/wiki/Parlamentsgeb%C3%A4ude_ (Wien)#/media/File:Wien-Parlament-Herodot.jpg

Ο ίδιος ο Τρωικός Πόλεμος παρουσιάζεται ως «υποδεέστερος» παρά την μεγαλοποίησή του από τον Όμηρο. Ο ιστορικός μάλιστα στηρίζεται στις ίδιες τις περιγραφές των πλοίων από τον Όμηρο, τα οποία είναι μικρότερα από τα σύγχρονα του Θουκυδίδη. Και εδώ υφίσταται ένα μεθοδολογικό πρόβλημα. Ο κύριος εκφραστής της παράδοσης είναι ο Όμηρος και παρά την ρήξη, ο Θουκυδίδης τελικά στηρίζεται σε αυτόν, ίσως γιατί είναι η μόνη διαθέσιμη γραπτή μαρτυρία. Συναισθανόμενος ίσως την αδυναμία μας λέει «αν πρέπει να πιστέψουμε τα έπη του Ομήρου8». Υψίστης σημασίας είναι η παράγραφος 20 του Α΄ Βιβλίου. Από εκεί ο Θουκυδίδης αρχίζει και εκθέτει τον τρόπο έρευνάς του, την μεθοδολογία του. Η περιγραφή αυτή δίνει επιστημονική διάσταση στην συγγραφή. Η ρήξη με την παράδοση ολοκληρώνεται: «Διότι οι άνθρωποι αποδέχονται εξ ίσου αβασανίστως όσα εξ ακοής μανθάνουν περί των παρελθόντων πραγμάτων, και όταν ακόμη αναφέρωνται εις την ιδικήν των χώραν.» και συνεχίζει «Εν τούτοις, δεν θα επλανάτο κανείς, εάν επί τη βάσει των ανωτέρω τεκμηρίων έκρινεν ότι τα του παλαιού καιρού ήσαν κατά μεγάλην προσέγγισιν τοιαύτα, όπως τα εξέθεσα. Ούτε πρέπει να δώση μεγαλυτέραν πίστιν εις τας υπερβολάς της φαντασίας των ποιητών, ούτε εις τας διηγήσεις των χρονογράφων, τας οποίας ούτοι εσύνθεσαν μάλλον διά να ευχαριστήσουν τους ακροατάς των παρά διά να ειπούν την αλήθειαν. Αι διηγήσεις αυταί είναι ανεξέλεγκτοι και κατά το πλείστον περιήλθαν ένεκα της πολυκαιρίας εις την χώραν των μύθων, ώστε να καταστούν απίστευτοι. Προκειμένου, εν τούτοις, περί πραγμάτων τόσον παλαιών, πρέπει να θεωρήση κανείς ότι ταύτα εξηκριβώθησαν αποχρώντως, επί τη βάσει των πλέον αναμφισβήτητων τεκμηρίων. Και μολονότι οι άνθρωποι, εφόσον μεν διεξάγουν ένα πόλεμον, τον θεωρούν ως τον μέγιστον, ενώ όταν τελειώση θαυμάζουν περισσότερον τους παλαιούς, ο Πελοποννησιακός πόλεμος, διά τον κρίνοντα επί τη βάσει αυτών των γεγονότων, θέλει αποδειχθή ότι υπήρξε μεγαλύτερος από όλους τους προηγουμένους.» Ο Θουκυδίδης εν αντιθέσει με τον Ηρόδοτο ενδιαφέρεται στο να καταδείξει το πώς συνετέθησαν οι λόγοι που παρουσιάζονται στο έργο: «Και ως προς μεν τους λόγους, τους απαγγελθέντας από διαφόρους, 8 Βιβλίο Α΄, παρ 9. Περιπλους 41

Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης από μεθοδολογική σκοπιά

Αφιέρωμα με παράσταση τριήρους (ανάγλυφο Lenormant). Μάρμαρο, 5ος αι. π.Χ. Μουσείο Ακρόπολης. (Πηγή: commons.wikimedia.org/wiki/File:ACMA_Relief_Lenormant.jpg)

είτε κατά τας παραμονάς του πολέμου, είτε κατά την διάρκειαν αυτού, η ακριβής απομνημόνευσις των λεχθέντων ήτο δύσκολος, ή μάλλον αδύνατος, και εις εμέ, δι’ όσους ο ίδιος ήκουσα, και εις τους άλλους, όσοι μου ανεκοίνωσαν αυτούς από τα διάφορα μέρη όπου τους ήκουσαν. Διά τούτο τους έγραψα όπως ενόμισα, ότι έκαστος των ρητόρων ηδύνατο να ομιλήση προσφορώτερον προς την εκάστοτε περίστασιν, προσηλούμενος συγχρόνως όσον το δυνατόν περισσότερον εις την γενικήν έννοιαν των πραγματικώς λεχθέντων..» Για τα γεγονότα από την άλλη: «Τα γεγονότα, εξ άλλου, του πολέμου έκρινα καθήκον μου να γράψω, όχι λαμβάνων τας πληροφορίας μου από τον πρώτον τυχόντα, ούτε όπως τα εφανταζόμην, αλλ’ αφού υπέβαλα εις ακριβέστατον έλεγχον και εκείνα των οποίων υπήρξα αυτόπτης μάρτυς και όσα έμαθα από άλλους. Αλλ’ η εξακρίβωσίς των ήτο έργον δύσκολον, διότι οι αυτόπται μάρτυρες των διαφόρων γεγονότων δεν εξέθεταν τα ίδια πράγματα κατά τον ίδιον τρόπον, αλλ’ έκαστος αναλόγως της μνήμης του ή της ευνοίας, την οποίαν είχε προς τον ένα η τον άλλον αντίπαλον. Ο αποκλεισμός του μυθώδους από την ιστορίαν μου ίσως την καταστήση ολιγώτερον τερπνήν ως ακρόαμα, θα μου είναι όμως αρκετόν, εάν το έργον μου κρίνουν ωφέλιμον όσοι θελήσουν να έχουν ακριβή αντίληψιν των γεγονότων, όσα έχουν ήδη λάβει χώραν, και εκείνων τα οποία κατά την ανθρωπίνην φύσιν μέλλουν να συμβούν περίπου όμοια. Διότι την ιστορίαν μου έγραψα ως θησαυρόν παντοτεινόν και όχι ως έργον προωρισμένον να υποβληθή εις διαγωνισμόν και ν’ αναγνωσθή εις επήκοον των πολλών, διά να λησμονηθή μετ’ ολίγον.» Σκοπός της ιστορίας και κατά τον Θουκυδίδη δεν είναι μόνο να μην λησμονηθούν οι πράξεις των ανθρώπων αλλά επειδή ακριβώς η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει, το ιστορικό έργο γίνεται ένα κτήμα ες αεί, ένα εγχειρίδιο πολιτικής, ένα εγχειρίδιο ανθρώπινης ηθικής και ψυχολογίας. Εδώ έχουμε μια νέα λειτουργία της ιστορίας, αυτή της διδασκαλίας και της μάθησης.

Οι παρεκβάσεις του Ηροδότου και οι λόγοι του Θουκυδίδη

Ο Ηρόδοτος συνηθίζει να διακόπτει την γραμμική ιστορική αφήγηση παρεμβάλλοντας παρένθετες αυτόνομες διηγήσεις (οι λεγόμενες παρεκβάσεις) με λαογραφικό ή εθνολογικό χαρακτήρα ή αφηγήσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να σταθούν και ως ανεξάρτητα λογοτεχνικά κείμενα και οι οποίες έχουν ως σκοπό να περιγράψουν εναργέστερα την ψυχοσύνθεση ενός ήρωα. Οι διηγήσεις με τα ήθη και παραδόσεις των λαών έχουν πολλές φορές ανεκδοτολογικό χαρακτήρα με την έννοια ότι αποτελούν την απόληξη μιας συνεχόμενης προφορικής παράδοσης. Χαρακτηριστικότερη περίπτωση όλων είναι ο λεγόμενος «αιγύπτιος λόγος». Η περιγραφή των εθίμων των Αιγυπτίων από τον Ηρόδοτο πρέπει να προκάλεσε μεγάλη εντύπωση σε όποιον σύγχρονο του ιστορικού Έλληνα την διάβασε, γιατί οι Έλληνες είχαν μια μυστηριακή εικόνα για αυτήν την χώρα. Σύμφωνα με αυτούς, οι Αιγύπτιοι διέθεταν αρχαία μνήμη και σοφία και δεν είναι τυχαίο ότι ο Πυθαγόρας μαθήτευσε στην Αίγυπτο.

42 Περιπλους

Επίσης δεν είναι τυχαίο που ο Πλάτων βάζει έναν Αιγύπτιο να μιλάει στον Σόλωνα περί αρχαιότητας των Ελλήνων στους διαλόγους Τίμαιο και Κριτία. Η χώρα αυτή κατά τον ιστορικό είναι τόσο παράξενη που όλα τα έθιμά της είναι εντελώς ανάποδα από αυτά των άλλων λαών9. Μέσα όμως από το ανεκδοτολογικό στοιχείο των διηγήσεων, ξεπροβάλλει ο ιστορικός Ηρόδοτος, ο οποίος όχι μόνο μας δείχνει τον τρόπο έρευνας αλλά παράλληλα μας δείχνει και το όριο της ανθρώπινης γνώσης. «Αλλά στη Μέμφιδα άκουσα και άλλα πράγματα κουβεντιάζοντας με τους ιερείς του Ηφαίστου· και μάλιστα, πήγα και στη Θήβα και στην Ηλιούπολη γι᾽ αυτόν ακριβώς τον σκοπό, επειδή ήθελα να μάθω αν εκεί θα συμφωνούσαν με αυτά που μου είπαν στη Μέμφιδα· γιατί οι Ηλιουπολίτες λέγεται ότι είναι οι πιο μορφωμένοι από τους Αιγύπτιους10.» Ο ιστορικός εδώ όχι μόνο πασχίζει για την διασταύρωση των πληροφοριών αλλά παράλληλα κρίνει και τις πηγές («οι Ηλιουπολίτες είναι οι πιο μορφωμένοι από τους Αιγυπτίους»). Στην συνέχεια για την απόδειξη του ισχυρισμού ότι η Αίγυπτος ήταν κάποτε έλος ο Ηρόδοτος δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει και την κοινή εμπειρία και λογική «…Και θαρρώ ότι σωστά μου τα είπαν για τη χώρα τους. Γιατί είναι φανερό και δεν χρειάζεται να το έχει ακούσει κανείς, αρκεί μόνο να το δει και να του κόβει λίγο, ότι η Αίγυπτος όπου ταξιδεύουν οι Έλληνες, είναι για τους Αιγυπτίους πρόσθετη γη, δώρο του ποταμού, και ότι μάλιστα ίδια είναι και τα μέρη της πάνω από τη λίμνη που είπαμε, ώς τρεις ημέρες ταξίδι στον ποταμό, για τα οποία ωστόσο οι ιερείς δεν είπαν τέτοιο πράγμα.» Η κοινή εμπειρία και λογική αλλά και η επιτόπια έρευνα λειτουργούν μάλιστα επιπρόσθετα στην τυχόν έλλειψη διαθέσιμων μαρτυριών11. Μέσα λοιπόν από τις εθνολογικού – λαογραφικού χαρακτήρα παρεκβάσεις προβάλλει ανάγλυφα ο ιστορικός ερευνητής, ο οποίος περιηγείται, αναρωτιέται, ρωτά, διασταυρώνει και τελικά συλλογάται επί αυτών που ακούει. Υπό αυτήν την έννοια ο Ηρόδοτος είναι ένας ιστορικός που δίνει πολύ μεγάλη σημασία σε αυτό που σήμερα ονομάζεται «πρωτογενής ιστορία» και σχετίζεται με τις προφορικές μαρτυρίες. Δεν προβάλλει τον εαυτό του ως παντεπόπτη και παντογνώστη αλλά ως άνθρωπο - ερευνητή που διακρίνει καθαρά τα όρια της προσωπικής του γνώσης, και ας είναι το ύφος ανεκδοτολογικό. Μια από τις σημαντικότερες παρεκβάσεις του Ηροδότου ευρίσκεται στο τρίτο βιβλίο του Ηροδότου, Θάλεια12. Πρόκειται για μια συζήτηση περί πολιτευμάτων που πραγματοποιήθηκε στην Περσία μετά την καταστολή της επανάστασης των Μάγων13. Οι Πέρσες άρχοντες Οτάνης, Μεγάβυξος και Δαρείος συζητούν για το ποιό πολίτευμα είναι το καλύτερο. Ο Οτάνης υποστηρίζει την δημοκρατία, ο Μεγάβυξος την ολιγαρχία και ο Δαρείος την μοναρχία. Η επιχειρηματολογία που ακολουθούν και οι τρεις είναι η ακόλουθη: ο καθένας επιχειρηματολογεί εναντίον των δύο πολιτευμάτων και στην συνέχεια υπέρ του ενός που υποστηρίζουν. Για την παραπάνω συζήτηση αυτή ο Ηρόδοτος λέει χαρακτηριστικά: «ειπώθηκαν τότε λόγια που μερικοί Έλληνες τα βρίσκουν απίστευτα, αλλά που είναι γεγονός ότι ειπώθηκαν.» Η παραπάνω συζήτηση φαίνεται «απίστευτη» στους σύγχρονους του Ηροδότου Έλληνες διότι ο τρόπος που συμβαίνει είναι «καθαρά ελληνικός». Ομοιάζει πολύ με τον αγώνα λόγων του Ομήρου, των τραγικών ποιητών καθώς και των συμποσίων. Ο Ηρόδοτος με αυτήν την συζήτηση ουσιαστικά προβάλλει εαυτόν πολιτικό φιλόσοφο αλλά η ιστορική εξέλιξη και συνέχεια τελικά τον περιορίζει. Η Περσία κατέληξε με βασιλεία. Στον έτερο μεγάλο ιστορικό της Αρχαιότητας, τον Θουκυδίδη οι διάλογοι λαμβάνουν εμφανέστερα την μορφή αγώνων λόγου. Οι δυο ρήτορες προβάλλουν δύο αντίθετες απόψεις και μέσα από αυτήν την 9 Ηρόδοτος, Ευτέρπη, 2.2 κ. εξ.

10 ο.π., 2.3.1 11 Παράβαλε και τις παραγράφους 2.12.1-3 για την επιτόπια έρευνα του ιστορικού: «Σχετικά με την Αίγυπτο λοιπόν, και αυτούς που μου είπαν τα παραπάνω τους πιστεύω, αλλά και ο ίδιος έχω την ακράδαντη πεποίθηση ότι έτσι είναι τα πράγματα. Γιατί είδα ότι η Αίγυπτος προεξέχει από τη γύρω της περιοχή, στα βουνά της εμφανίζονται κοχύλια, υπάρχει άρμη κατακαθισμένη παντού, τόσο που φθείρονται και οι πυραμίδες, και άμμο έχει μόνο εκείνο το βουνό της Αιγύπτου που βρίσκεται πάνω από τη Μέμφιδα, [2.12.2] ενώ η Αίγυπτος στο έδαφος δεν μοιάζει ούτε με τη διπλανή της Αραβία ούτε με τη Λιβύη αλλά ούτε και με τη Συρία (γιατί στα παραθαλάσσια μέρη της Αραβίας κατοικούν Σύριοι), αφού το δικό της είναι μαύρο και ευκολότριφτο, δηλαδή λάσπη και πρόσχωση που την έχει φέρει ο ποταμός από την Αιθιοπία. [2.12.3] Όσο για το έδαφος της Λιβύης, γνωρίζουμε ότι είναι περισσότερο κόκκινο και αμμώδες, ενώ της Αραβίας και της Συρίας είναι περισσότερο αργιλώδες και πετρώδες.

12 3.80.1 κ.εξ.

13 Μετά τον θάνατο του Πέρση βασιλιά Καμβύση, την εξουσία κατέλαβαν οι Μάγοι (κάστα Μήδων ιερέων). Επτά Πέρσες άρχοντες μετά από συνομωσία κατέλυσαν την εξουσία των Μάγων.

Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης από μεθοδολογική σκοπιά

Κωνσταντίνος Βολανάκης, Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, 1882. Λάδι σε καμβά, 103x200 cm. Γενικό Επιτελείο Ναυτικού.

αντίθεση προβάλλονται συνήθως οι πολιτικές απόψεις του ίδιου του ιστορικού. Πουθενά αυτό δεν είναι περισσότερο εμφανές από τον διάλογο Αθηναίων – Μηλίων. Οι Αθηναίοι το Μάρτιο του 416 π.Χ. εμφανίστηκαν στη Μήλο, έχοντας ως στόχο να πείσουν τους Μηλίους να προσχωρήσουν στη συμμαχία τους. Οι Μήλιοι επιχειρηματολογούσαν στα πλαίσια της ηθικής και της δικαιοσύνης, ενώ οι Αθηναίοι απάντησαν προβάλλοντας την ισχύ τους. Οι Αθηναίοι σχετικά με την δικαιοσύνη κατέληξαν στο εξής: «κατά τη συζήτηση των ανθρωπίνων πραγμάτων, το επιχείρημα της δικαιοσύνης έχει αξία μόνο μεταξύ ίσων, ότι, όμως, ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του14.» Ο Θουκυδίδης θέτει παραστατικά το ζήτημα της ισχύος τονίζοντας ότι τελικά αυτή είναι που καθορίζει την εξέλιξη των ανθρώπινων υποθέσεων. Ο ιστορικός με τον παραπάνω διάλογο καθίσταται ο πατέρας του παραδοσιακού πολιτικού ρεαλισμού. Ο πόθος των ανθρώπων για εξουσία είναι η αρχική αιτία των αντιπαραθέσεων στις ανθρώπινες σχέσεις, του επεκτατισμού των κρατικών δομών και τελικά των καταστροφικών πολέμων. Η πολιτική θέση όμως του Θουκυδίδη φαίνεται και στο θέμα του πολιτεύματος. Όλο το έργο του ιστορικού διατρέχεται από την αντίθεση μεταξύ του δημοκρατικού πολιτεύματος στα χέρια ενός συνετού πολιτικού ηγέτη (Περικλής), ο οποίος μπορεί να συγκρατεί το πλήθος και του ίδιου πολιτεύματος στα χέρια λαοπλάνων. Ουσιαστικά η κριτική είναι εναντίον του δημοκρατικού πολιτεύματος γενικά, διότι δεν υπάρχει καμία διαδικασία που να εξασφαλίζει ότι η εξουσία θα ευρίσκεται στα χέρια ηθικών και ισχυρών ανδρών. Ο ιστορικός υπονοεί μια σύνδεση μεταξύ αποχαλίνωσης του πολιτεύματος και επεκτατισμού της Αθήνας. Αυτή η σύνδεση είναι όμως αρκετά επίπλαστη. Το «Μεγαρικόν Ψήφισμα15» ήταν απόφαση του συνετού Περικλή…

14 Βιβλίο Ε΄, παρ. 85 - 116 15 Ως Μεγαρικό Ψήφισμα είναι γνωστή η απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου των Αθηναίων (πιθανόν γύρω στο 433/2 π.Χ.) να επιβάλει αυστηρό και καθολικό εμπάργκο στα προϊόντα των Μεγαρέων σε όλη την επικράτεια της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Ο οικονομικός αποκλεισμός αποφασίστηκε με την αιτιολογία ότι οι Μεγαρείς υπέθαλπαν φυγάδες της Αθήνας και καλλιεργούσαν ιερά εδάφη στην Ελευσίνα, περιοχή που βρισκόταν στα όρια της αθηναϊκής και μεγαρικής επικράτειας και που ανήκε πάντως στην Αθήνα. Η βασικότερη ένσταση ήταν ότι παρέβησαν την εντολή «την ιεράν οργάδα μη εργάζεσθαι» και δεν τέθηκε ζήτημα αμφισβήτησης εδαφών. Ορισμένοι θεωρούν το μέτρο ως μία από τις σημαντικές αφορμές του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά ο Θουκυδίδης το αντιμετωπίζει από δευτερεύον έως και ασήμαντο. Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει ως αιτιολογία του ψηφίσματος τα οικονομικά σκάνδαλα που βάρυναν τον Περικλή (Διόδωρος, 12ο βιβλίο).

Ο ίδιος ο Περικλής θεωρούσε τον πόλεμο αναπόφευκτο και είναι αρκετά λογικό κάποιος να θεωρήσει τις απόψεις του Αλκιβιάδη ως συνέχεια και επέκταση των απόψεων του Περικλή. Η Σικελική Εκστρατεία μάλιστα μπορεί να αναγνωσθεί και στο πλαίσιο της προληπτικής στρατηγικής που ανέπτυξαν και αναπτύσσουν πολλές σύγχρονες γεωπολιτικές δυνάμεις. Το μεθοδολογικό πρόβλημα στον Θουκυδίδη αναφέρθηκε και παραπάνω: ο ιστορικός όχι μόνο εξιστορεί γεγονότα τα όποια έζησε, αλλά αποτέλεσε και μέρος των γεγονότων. Ο ιστορικός μάλιστα εξορίστηκε από την πόλη του λόγω της αποτυχίας του να σώσει την Αμφίπολη από το να την καταλάβει ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας. Ο Θουκυδίδης δεν θα μπορούσε να είναι ανεπηρέαστος από τα προσωπικά του βιώματα16.

Οι περιγραφές των μαχών

Όπως είδαμε παραπάνω ο Θουκυδίδης συμβουλεύει για την προσεκτική από τον ιστορικό ανάλυση των πηγών και την κριτική θεώρηση της μυθολογίας και της ποίησης όταν αναφέρονται σε ιστορικά γεγονότα. Από την άλλη πλευρά δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι ο Ηρόδοτος με τις «παρεκβάσεις» του θα μπορούσε να θεωρηθεί ο πατέρας όχι μόνο της Ιστορίας αλλά και της διεπιστημονικής της προσέγγισης. Με τον όρο αυτό περιγράφεται η προσπάθεια τεκμηρίωσης της ιστορίας με τη χρήση επιστημονικών συμπερασμάτων που προέρχονται από συνδυασμό άλλων πιο τεχνικών επιστημών αλλά και της ανθρώπινης εμπειρικής παρατήρησης. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι και οι δύο συγγραφείς έγραψαν κυρίως με γνώμονα το κοινό της εποχής τους και δεν μπήκαν στο κόπο να περιγράψουν πράγματα που εθεωρούντο γνωστά από τους συγχρόνους τους. Ένας άλλος παράγων που θα πρέπει να ληφθεί υπ΄ όψιν είναι ότι Θουκυδίδης έχει υποστεί στρατιωτική εκπαίδευση ως Αθηναίος έφηβος και έχει πολεμική εμπειρία, ενώ μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν για το αν ο Ηρόδοτος υπηρέτησε ως οπλίτης στην Αλικαρνασσό ή αλλού. Και οι δύο ιστορικοί δεν δίνουν λεπτομερείς περιγραφές για τον τρόπο του μάχεσθαι ούτε στην ξηρά ούτε στην θάλασσα. Ακόμα κι όταν οι συγγραφείς μπαίνουν στον κόπο να περιγράψουν κάποιο χαρακτηριστικό επεισόδιο η αφήγησή τους είναι γενική. Ένα παράδειγμα είναι η αφήγηση του Ηροδότου για μια ναυτική σύγκρουση πριν τις μάχες στο Αρτεμίσιο: «Το 480 π.Χ όταν απέτυχε ο αποκλεισμός των Τεμπών ώστε να μη

16 Συν τοις άλλοις ο Θουκυδίδης αρρώστησε από τον λοιμό που έπληξε την Αθήνα μεταξύ 430-427 π.Χ., ο οποίος εξόντωσε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της πόλης, μεταξύ αυτών και τον Περικλή. Περιπλους 43

Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης από μεθοδολογική σκοπιά δεν κινούνταν με μεγαλύτερη ταχύτητα από τον μέσο ανθρώπινο βηδιέλθουν οι Πέρσες από τη Θεσσαλία οι Έλληνες αποφάσισαν να σταμαματισμό. τήσουν τον περσικό στρατό στις Θερμοπύλες και το περσικό ναυτικό στα Συμπληρωματικές έρευνες στις αρχαιολογικές σχολές της Αμεριστενά της βόρειας Εύβοιας κοντά στο Αρτεμίσιο. Οι Έλληνες είχαν στείκής και της Νέας Ζηλανδίας αποκάλυψαν ότι τα ανακατασκευασμένα λει προπομπούς τρεις τριήρεις ώστε να είναι ενήμεροι για τις κινήσεις τόξα ασιατικού τύπου, με βέλη πού είχαν σιδερένια αιχμή και στέλετου εχθρού. Επιλέχθηκαν τρία πλοία, ένα από την Αθήνα, ένα από Αίγινα χος από καλάμι, σαν αυτά που περιγράφει ο Ηρόδοτος, δεν μπόρεκαι ένα από την Τροιζήνα. Αποστολή τους ήταν να πλέουν κοντά στη σαν να τρυπήσουν 15 στρώσεις λινού υφάσματος που αποτελούσε Σκιάθο και να ειδοποιήσουν αν εμφανιζόταν ο εχθρός. Η αιφνιδιαστική το θώρακα, αρκετών αρχαίων οπλιτών. Ακόμα πιο άσχημη απόδοση εμφάνιση του περσικού στόλου πανικόβαλε τα Ελληνικά πληρώματα. Το είχαν σε φύλλα χαλκού και μπρούντζου. Διάτρηση επιτεύχθηκε σε Αθηναϊκό πλοίο εξώκοιλε στην Θεσσαλική ακτή και το πλήρωμα διέφυαπόσταση τριών μέτρων από τόξα με σύγχρονα υλικά και ατσαλένιες γε δια ξηράς. Οι Τροιζήνιοι δεν κατάφεραν να διαφύγουν και οι Φοίνικες αιχμές. Τέτοια αντικείμενα όμως δεν διέθεταν οι στρατοί των Περσιαφού τους εμβόλισαν, κατέλαβαν το πλοίο τους με έφοδο και θυσίασαν κών Πολέμων. τον πιο όμορφο αιχμάλωτο που έπιασαν στους θεούς τους. Κατόπιν πεΜια άλλη περίπτωση που ο Ηρόδοτος δεν μπαίνει σε «τερικύκλωσαν το Αιγινήτικο καράβι που κυβερνούσε ο Ασωνίχνικές» λεπτομέρειες είναι ο θάνατος του αρχηγού δης, αλλά έχασαν πολλούς άντρες για να το καταλάβουν των Περσών ιππέων, Μασίστιου στις Πλαταιγιατί ο πεζοναύτης Πυθέας του Ίσχενου πολεμούές19. Οι Πέρσες ιππείς θεώρησαν το τμήμα σε σαν λυσσασμένος ακόμα κι όταν οι άλλοι των Μεγαρέων ως πιο ευάλωτο και ο απελπίστηκαν και παραδόθηκαν. ΣταμάΜασίστιος κατεύθυνε τον κύριο όγκο τησε να μάχεται μόνο όταν λιποθύμησε της προσπάθειάς του εναντίον τους. από την αιμορραγία. Ο Πέρσης διοιΚατά διαδοχικά κύματα οι Πέρκητής θαύμασε την ανδρεία του κι σες, οι Mάρδοι και οι Σάκες ιπεμπόδισε τους Φοίνικες να τον ποτοξότες επέλασαν κατά των σκοτώσουν. Έφερε γιατρό να Μεγαρέων πιέζοντας τους με τον θεραπεύσει και τον κράσυνεχή ροή βελών. Ο Ηρότησε σε τιμητική αιχμαλωσία δοτος δεν μας εξηγεί το πως κοντά του». 17 αλλά φαίνεται ότι κάθε ΜεΤίποτα στην περιγραφή γαρέας ακοντιστής ή σφενδεν μας λέει πως ήταν οπλιδονήτης που προσπαθούσε σμένος ο Πυθέας ή με ποιο να αντιδράσει έπεφτε θύμα τρόπο κατάφερε να αντιτης ταχυβολίας των ιπποτοσταθεί σε τόσους εχθρούς ξοτών. Ήταν ζήτημα χρόνου ούτε με ποιο τρόπο εκτένα σπάσουν οι πεζικάριλεσαν την εμβολή οι Φοίνιοι που υπέφεραν χωρίς να κες πεζοναύτες. Υπάρχουν μπορούν να ανταποδώσουν. βέβαια πολλές θεωρίες αλλά Οι Μεγαρείς έστειλαν κήρυκα είναι ακριβώς αυτό: θεωρίες. στους Αθηναίους να μεταφέρει Υποθέτουμε ότι ο Πυθέας θα την αγωνιώδη έκκλησή τους για ήταν οπλισμένος ως οπλίτης με βοήθεια που ανταποκρίθηκαν θώρακα αλλά ξέρουμε ελάχιστα στέλνοντας το σώμα των τοξογια τον αντίστοιχο οπλισμό των τών και 300 επίλεκτους οπλίτες. Φοινίκων πεζοναυτών. Οι άντρες του Μασίστιου άρχισαν Μια άλλη περίπτωση όπου ξαφνικά να δέχονται βέλη και φαίνεται και η στρατιωτική απειμερικοί που είχαν ξεθαρρέψει ρία του Ηροδότου είναι η περιΜονομαχία Πέρση με Έλληνα οπλίτη. Παράσταση από ερυθρόμορκαι είχαν πλησιάσει πολύ κοντά γραφή της Αθηναϊκής εφόδου ου φη κύλικα του 5 αι. π.Χ. Εθνικό Μουσείο της Σκωτίας. (Πηγή: στους Έλληνες το πλήρωσαν με στη μάχη του Μαραθώνα18, commons.wikimedia.org/wiki/File:Greek-Persian_duel.jpg) ζωή τους. Ο Μασίστιος δεν δείόπου γίνεται λόγος για έφολιασε. Ειδοποίησε με τη σφυρίχτρα να τον ακολουθήσουν και κάλπαδο βαριά οπλισμένων ανδρών σε απόσταση περίπου 1.500 μέτρων. σε προς τους Αθηναίους. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι πολλοί οπλίτες θα είχαν τη δύναμη να Οι ερευνητές ακόμα απορούν τι ώθησε το Μασίστιο να διατάξει τρέξουν αυτή την απόσταση και μετά να πολεμήσουν σώμα με σώμα, επίθεση εναντίων βαριά οπλισμένων πεζών σε πυκνή τάξη. Το ποθα ήταν υπερβολικό να θεωρήσουμε ότι θα μπορούσαν να το κάνουν δοβολητό των ίππων είχε σηκώσει σύννεφα σκόνης στο πεδίο της όλοι κάτω από τον καταιγισμό των περσικών βελών. Το δραστικό μάχης. Μήπως δεν αντιλήφθηκε τους Αθηναίους οπλίτες που προβεληνεκές του τόξου είναι 200 μέτρα και ο μέσος τοξότης βάλει 3 στάτευαν τους τοξότες τους; Δυσκολευόμαστε να το πιστέψουμε. βέλη το λεπτό. Στα τέσσερα λεπτά που χρειάζονται οι συνασπισμένοι Μήπως νόμιζε ότι το ψυχολογικό αντίκτυπο της εφόδου θα έκαμπτε οπλίτες να διασχίσουν διακόσια μέτρα οι τοξότες μιας περσικής δύτου αντιπάλους του; Άλλωστε το ιππικό είναι και ψυχολογικό όπλο ναμης 10.000 ανδρών θα είχαν εκτοξεύσει 120.000 βέλη! Και φυσικά και μπορεί τέτοιες έφοδοι να είχαν αποβεί επιτυχείς στο παρελθόν. Οι οι τοξότες ήταν περισσότεροι από αυτό τον αριθμό στον Μαραθώνα. Αθηναίοι οπλίτες κάλυπταν ακλόνητοι τους τοξότες και ο Μασίστιος Διάφορες θεωρίες είχαν προταθεί αλλά καμιά δε προσέφερε επαρκή που διαπίστωσε την αποφασιστικότητά τους ενώ κάλπαζε εναντίον εξήγηση και η λύση δόθηκε στο 15ο Αυστραλιανό Ιστορικό Συνέδριο τους προσπάθησε να κάνει στροφή. Ίσως εκείνη τη στιγμή πέταξε και τον Ιούλιο του 2009 στο Castle Mountain της Αυστραλίας. ακόντιό του αλλά είχε πλησιάσει το σχηματισμό των οπλιτών κοντά… Δύο σύλλογοι αναβιωτών, υπό την επίβλεψη ακαδημαϊκών βρήεπικίνδυνα κοντά. καν την απάντηση. Πενήντα εθελοντές φορώντας ανακατασκευαΚάποιος Αθηναίος τοξότης διατηρώντας την ψυχραιμία του εκτέσμένες αρχαιοελληνικές πανοπλίες θα προήλαυναν εναντίον μιας λεσε μια ενστικτώδη βολή και το βέλος του καρφώθηκε στο πλευρό ομάδας τοξοτών που θα τους έβαλε με βέλη δίχως αιχμή. Ανάμεσα του ίππου. Το τραυματισμένο ζώο έπεσε σφαδάζοντας στο έδαφος και στους τοξότες βρίσκονταν αθλητές Ολυμπιακής Κλάσεως με πολλές οι οπλές του στον αέρα ίσως ανάγκασαν τους οπλίτες να καλυφθούν διακρίσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς. Οι πενήντα εθελοντές οπλίτες με τις ασπίδες τους. Ο Μασίστιος κατάφερε να απεμπλακεί από το βαλλόμενοι συνεχώς και παρά τη δυσκολία που είχαν να κρατήσουν άτυχο ζώο αλλά βρέθηκε πολύ κοντά στους οπλίτες που αποπειράτο σχηματισμό τους προέλασαν κατά των τοξοτών. Οι βολές ήταν σε θηκαν να τον λογχίσουν. Δυσκολεύονταν όμως από την άβολη θέση πολλές περιπτώσεις άστοχες καθώς τα βέλη έπεφταν σε σημείο που των δοράτων τους. Η αγγειογραφία απεικονίζει γονατισμένους οπλίοι οπλίτες είχαν εκκενώσει λόγω της προέλασης τους. Ακόμα και οι τες πίσω από τις ασπίδες τους με τα δόρατα σε γωνία 45 μοιρών να Ολυμπιακής Κλάσης αθλητές δήλωσαν μετά πως είχαν δυσκολία να καλύπτουν τους τοξότες. Αυτό μάλλον είχαν κάνει στην Πλάταια και υπολογίσουν το βεληνεκές κινούμενων στόχων έστω και αν αυτοί η προσπάθεια να χρησιμοποιήσουν τις αιχμές συσπειρωμένοι, προ17 Πολύμνια 179.18 18 Ερατώ 112

44 Περιπλους

19 Πολύμνια 179.18

Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης από μεθοδολογική σκοπιά για τους αρχαίους χρόνους, καλούσε αταξία μέχρι που όπου λίγα τεχνουργήμακάποιος οπλίτης σήκωσε τα από μουσεία και μερικά το δόρυ κάθετα ψηλά και αποσπάσματα κειμένων χτύπησε το γενναίο Πέρση είναι οι μόνες πληροφορίες στο πρόσωπο με το σαυρωπου έχουμε στη διάθεσή τήρα. Η ορειχάλκινη αιχμή μας. εισήλθε από τον οφθαλμό Σήμερα όμως οι επιστήκαι έφτασε στον εγκέφαλο μονες έχουν στη διάθεσή του Μασίστιου σκοτώνοτους ανακατασκευασμέντάς τον ακαριαία. Μέχρι να πλοία της αρχαιότητας σήμερα πολλοί προβάλουν όπως η τριήρης «Ολυμπιευφάνταστες θεωρίες για άς» του Πολεμικού μας το ότι τάχα ο Μασίστιος φοΝαυτικού. Αρκεί η επιβίρούσε μεταλλική μάσκα στο βαση πάνω σε ένα σκάφος πρόσωπο και για αυτό τον με περιορισμένο χώρο που έπληξαν στο μάτι παραγνωπεριορίζεται ακόμα περισρίζοντας φυσικά τον κονισότερο από τον αριθμό των ορτό και ότι στη σύγχυση επιβαινόντων για να συτης μάχης σώμα με σώμα νειδητοποιήσει κάποιος τη είναι δύσκολο έως αδύνατο σημασία των κειμένων του να σημαδέψει κανείς, ενώ Ηροδότου που περιγράφει είναι άβολο να χρησιμοτην επιμονή του Διονυσίου ποιηθεί δόρυ σε γονυκλινή της Φώκαιας, ο οποίος υπέθέση. βαλε τα Ιωνικά πληρώματα Ενώ θα περίμενε κανείς σε τόσο επίμονη κι εξαντληπιο πολλές λεπτομερείς τική εκπαίδευση που τελικά περιγραφές συγκρούσεων ψήφισαν να τον απομακρύαπό τον έμπειρο στρατηνουν από ηγέτη26!) γό Θουκυδίδη, αυτό δεν Αν κάποιος στεριανός συμβαίνει. Χαρακτηριστικό Νικόλαος Γύζης, Ιστορία, 1892. Λάδι σε μουσαμά, 89 x 89εκ. Ιδιωτική συλλονομίζει ότι είναι εύκολο να παράδειγμα η μάχη στο Δήγή, Αθήνα. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/wikimedia File:Nikolaos_Gyzis περπατήσει σε ένα κατάλιο. Εδώ ο συγγραφέας μας _-_%CE%97istoria.jpg) στρωμα χωρίς ρέλια, ακόμη περιγράφει την συνηθισμένη και σε μια σχετικά ήρεμη θάλασσα σφάλλει Τα γυμνά πόδια βοηθούν διάταξη των αντιπάλων και τους προτρεπτικούς λόγους των ηγετών πολύ και αυτός λόγος που οι περισσότεροι ψαράδες δεν φορούν πακαι μας δίνει την πληροφορία για την βαθειά διάταξη των Θηβαίων πούτσια πάνω στις βάρκες. Ο συγχρονισμός κίνησης δεν είναι το μόνο μόνο και μόνο γιατί ήταν ασυνήθιστη για την εποχή20 πρόβλημα και η εξοικείωση με το θαλάσσιο περιβάλλον είναι βασιΠεριγράφει επίσης και συγκρούσεις Αθηναίων μεταξύ τους λόγω κός παράγων. Ένα κατάστρωμα τριήρους γεμάτο με άνδρες που δεν εσφαλμένης αναγνώρισης γιατί κι αυτό πρέπει να ήταν ασυνήθιστο έχουν εμπειρία στη θάλασσα είναι μειονέκτημα γιατί οι αυτοσχέδιοι φαινόμενο21. Ένα άλλο ασυνήθιστο γεγονός το οποίο μπαίνει στον αυτοί πεζοναύτες είναι πρακτικά άχρηστοι καθώς αισθάνονται αβεκόπο να περιγράψει είναι η χρήση από τους Βοιωτούς ενός βαρέος βαιότητα για τις κινήσεις τους. Αυτό μπορεί να εξηγήσει το δέος με το φλογοβόλου22. Το όπλο αυτό δεν αναφέρεται πουθενά αλλού σε χρήοποίο αντιμετώπιζαν οι Πελοποννήσιοι τους Αθηναίους όπως φαίνεση ούτε από μεταγενέστερους συγγραφείς και ίσως η μοναδικότητά ται από τους λόγους των Πελοποννησίων ηγετών27. («Ιστορία» Β.87) του για την εποχή ώθησε τον Θουκυδίδη να μας αφήσει λεπτομερή Επίσης, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την απόσταση της πλώρης από τις περιγραφή του. εξέδρες του καταστρώματος, υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες ότι ένας Αν κάποιος ελπίζει σε λεπτομερείς περιγραφές από ένα ναυτικό άνδρας που φορούσε περίπου 25 κιλά θωράκισης θα κάλυπτε την ηγήτορα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και πάλι θα απογοητευτεί. Ένα απόσταση από εκεί μέχρι το κατάστρωμα ενός εχθρικού πλοίου με παράδειγμα είναι η Ναυμαχία της Ναυπάκτου. Ο Θουκυδίδης δεν λέει ένα άλμα. Θα ήταν ίσως εφικτό αν η εμπλοκή λάμβανε χώρα σε πολύ επακριβώς πως πολεμούσαν οι αντίπαλοι επί των καταστρωμάτων. στενή γωνία πρόσκρουσης, αλλά πώς θα ήταν δυνατή η πιθανότητα Περιγράφει όμως τον τρόπο αμύνης των Πελοποννησίων (χρήση κυνα συμβεί κάτι τέτοιο στο χάος της μάχης; Η θεωρία της σανίδας επικλικού σχηματισμού) και τη μέθοδο διάσπασης του από τον Φορμίωνα βίβασης/εφόδου θα πρέπει να διερευνηθεί περαιτέρω. με την συνεχή περίσφιξή τους. Επίσης μας κάνει να αντιληφθούμε την κατωτερότητα των πελοποννησιακών πληρωμάτων λόγω ανεπαρΣυμπεράσματα κούς εκπαιδεύσεως23. Στη συνέχεια μας πληροφορεί πως οι ΠελοΑπό την παραπάνω έκθεση γίνεται φανερό ότι στον Ηρόδοτο και ποννήσιοι κέρδισαν στιγμιαία την υπεροχή χάρη στους αριθμούς τους τον Θουκυδίδη οφείλουμε την γένεση της ιστορικής επιστήμης. Και και ένα τέχνασμα αλλά δε μας δίνει λεπτομέρειες για το πως νικήσαν οι δύο συγγραφείς αναζητούν την αλήθεια, κρίνουν τις πηγές τους, τα αθηναϊκά πληρώματα και συνέλαβαν τα πλοία τους. Ούτε μας λέει χρησιμοποιούν τα διδάγματα της κοινής λογικής και εμπειρίας, διεμε ποιό τρόπο οι Μεσσήνιοι σύμμαχοι των Αθηναίων κατάφεραν να ξάγουν έρευνα επί του πεδίου28 (Field Research) και εκθέτουν την ανακαταλάβουν μερικά από αυτά24. («Ιστορία» Β.90) Το αυτό κάνει ο μεθοδολογία τους. Θουκυδίδης και στην περιγραφή της αθηναϊκής αντεπιθέσεως. Ενώ Από την άλλη όμως και ως συμπλήρωση στα προηγούμενα, προμας πληροφορεί για τις εσφαλμένες ενέργειες των Πελοποννησίων βάλλονται ανάγλυφα και οι μεθοδολογικές αδυναμίες. Αυτές είναι πλοιάρχων δεν μας λέει πως διεξήχθη ο αγών των πεζοναυτών επί εξίσου σημαντικές για τον ιστορικό του σήμερα. Για παράδειγμα η των καταστρωμάτων25. ιστορία του Θουκυδίδη δεν είναι τόσο αντικειμενική όσο διατείνεται Κάποτε η αντίληψη για τη διεξαγωγή της αρχαίας ναυμαχίας ήταν λόγω της χρονικής εγγύτητας (αλλά και συμμετοχής) στα γεγονότα, απλά θεωρητική. Είναι δύσκολο για τον ιστορικό να επιχειρήσει και να ενώ στο θέμα της περιγραφής των μαχών, τα γραπτά κείμενα αδυναπεριγράψει γεγονότα του παρελθόντος, ειδικά καθώς στις περισσότετούν να μας δώσουν την πλήρη εικόνα. ρες περιπτώσεις είναι ανθρώπινα αδύνατο να έχουμε εμπειρία από Οι αρχαίοι ιστορικοί όμως διαβάζονται και με έναν άλλο τρόπο: ως πρώτο χέρι για τα αντικείμενα που οι παλαιότεροι χρησιμοποιούσαν εγχειρίδια πολιτικής και ανθρώπινης ψυχολογίας. Είναι ένα αναλλοίωγια να εκτελέσουν το έργο που έπρεπε να γίνει. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα το κτήμα ες αεί.

20 Βιβλίο Δ, 93 21 Δ, 96 22 Δ, 100 23 Β, 83 24 Β, 90 25 Β. 92

26 Ερατώ 6.12 27 Β.87 28 Έρευνα επί του πεδίου (Field Research) καλείται η συλλογή πληροφοριών έξω από την βιβλιοθήκη ή του «μέρους εργασίας». Η διεξαγωγή συνεντεύξεων είναι μια κλασσική μέθοδος συλλογής στοιχείων επί του πεδίου. Περιπλους 45

ΝΑΥΤΙΚΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ

USS Fitzgerald USS John McCain Επιμέλεια/μετάφραση: Αντιναύαρχος ΠΝ Ιωάννης Παλούμπης (ε.α.)

Το καλοκαίρι του 2017 δύο σημαντικά ναυτικά ατυχήματα, με ανθρώπινες απώλειες και τα δύο, συντάραξαν τον κόσμο. Δύο Αντιτορπιλικά Κατευθυνομένων Βλημάτων (DDGs) του Αμερικανικού Ναυτικού, ελλιμενιζόμενα στον Δυτικό Ειρηνικό στο πλαίσιο της Προκεχωρημένης Ναυτικής Δύναμης των ΗΠΑ στην περιοχή, εμβολίσθηκαν στην κυριολεξία από δύο εμπορικά σκάφη με αποτέλεσμα την τραγική απώλεια 19 αμερικανών ναυτών. Ο αγαπητός συνάδελφος Νίκος Ηλιόπουλος, που ζει και εργάζεται στο εξωτερικό, αλίευσε και μας έστειλε μία ανάλυση του Ναυτικού των ΗΠΑ (72 σελίδες) για τα δύο αυτά ατυχήματα στην οποία περιγράφονται, με πολλές λεπτομέρειες και υπηρεσιακό ύφος, oι συνθήκες υπό τις οποίες συνέβησαν τα γεγονότα και αποδίδονται οι σχετικές σχετικές ευθύνες εκεί που οφείλονται. Παράλληλα η ανάλυση του Αμερικανικού Ναυτικού εντοπίζει τους παράγοντες εκείνους οι οποίοι θεωρούνται υπεύθυνοι και προσανατολίζει την εκπαίδευση για την απάλειψή τους (Lessons learned). Επειδή πιστεύουμε ότι τα σενάρια των ναυτικών ατυχημάτων ενδιαφέρουν όλους τους ναυτικούς και όχι μόνο, παραθέτουμε σε μετάφραση την περίληψη των δύο αυτών ατυχημάτων (executive summaries). «Περίπλους»

Ο

ι συγκρούσεις που έλαβαν χώρα μεταξύ του USS FITZGERALD (DDG 62) και του μηχανοκίνητου σκάφους ACX CRYSTAL, καθώς και μεταξύ του USS JOHN S MCCAIN (DDG 56) και του μηχανοκίνητου σκάφους ALNIC MC μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Έχουν διεξαχθεί τρεις έρευνες του ναυτικού των ΗΠΑ για κάθε ένα από αυτά τα συμβάντα. Οι έρευνες Διοίκησης και Ναυαρχείου διατηρούν σε κάθε περίπτωση νομικό προνόμιο για την προστασία των συμφερόντων της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών σε μελλοντικές διαφορές. Η τρίτη έρευνα για κάθε περιστατικό, που ονομάζεται Έρευνα καθήκοντος (Line Of Duty Investigation LODI), δεν έχει ως σκοπό να προστατεύσει τα συμφέροντα του Δημοσίου, δεδομένου ότι σκοπός της

είναι να διαπιστώσει ότι οι ναυτικοί έχασαν τη ζωή τους εκτελούντες υπηρεσία και έτσι να επιτρέψει στους δικαιούχους τους να λάβουν την κατάλληλη αποζημίωση. Οι συγκρούσεις στη θάλασσα μεταξύ σκαφών που είναι νηολογημένα στις Η.Π.Α. και νηολογημένων σκαφών εξωτερικού υπόκεινται επίσης σε πρόσθετη έρευνα, μια έρευνα θαλάσσιων ατυχημάτων, η οποία διεξάγεται ανεξάρτητα από την Εθνική Ακτοφυλακή των Ηνωμένων Πολιτειών (USCG) για λογαριασμό του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας των Μεταφορών (National Transportation Safety Board NTSB). Αυτές οι έρευνες για τα δύο περιστατικά είναι σε εξέλιξη και σε κάθε περίπτωση τα αποτελέσματα κάθε μίας θα δημοσιευθούν από το NTSB όταν ολοκληρωθούν. Ως Αρχηγείο Ναυτικού, αποφασίσαμε να δια-

Uss Fitzgerald

46 Περιπλους

τηρήσουμε το νόμιμο προνόμιο που υπάρχει με τις έρευνες της Διοίκησης και του Ναυαρχείου προκειμένου να προστατεύσουμε τα νόμιμα συμφέροντα της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών και των οικογενειών των ναυτικών που έχασαν τη ζωή τους. Ταυτόχρονα, είναι πρωταρχικής σημασίας το Ναυτικό να είναι διαφανές προς τις οικογένειες των Ναυτικών, το Κογκρέσο και τον Αμερικανικό λαό, ως προς τα αίτια και τα διδάγματα που έχουν αντληθεί και να καταβάλλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να μην ξανασυμβούν ανάλογες τραγωδίες. Έχοντας υπ’ όψιν αυτά τα ανταγωνιστικά συμφέροντα, εξουσιοδοτήσαμε την προετοιμασία και την κυκλοφορία των εκθέσεων για κάθε σύγκρουση, που συνοδεύει αυτό το μνημόνιο. Αυτές οι συγκρούσεις, μαζί με άλλα παρόμοια περιστατικά κατά το παρελθόν έτος, έδειξαν ότι το Ναυτικό πρέπει να αναθεωρήσει τις διαδικασίες του σε ευρύτερο πεδίο για τον καλύτερο προσδιορισμό των συστημικών αιτιών αυτών των συμβάντων. Η ολοκληρωμένη ανασκόπηση των περιστατικών του στόλου επιφανείας του Ναυτικού, που ολοκληρώθηκε στις 23 Οκτωβρίου 2017, αποτελεί το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας. Αυτή η επισκόπηση επισυνάπτεται σε αυτό το μνημόνιο και αποτελεί σύνοψη των σημαντικών δράσεων που απαιτούνται για την επίλυση των μεγαλύτερων προβλημάτων και των αιτιών τους που οδήγησαν σε αυτά τα περιστατικά. Τέλος, το Ναυτικό έχει την υποχρέωση να προστατεύει την ιδιωτική ζωή των ατόμων που εμπλέκονται σε αυτά τα περιστατικά στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό. Έχοντας κατά νου τα νομικά θέματα, την προστασία της ιδιωτικής ζωής και τη διαφάνεια, τα συνημμένα σε αυτό το μνημόνιο παρέχουν τα ευρήματα, τα συμπεράσματα και τις ενέργειες του Πολεμικού Ναυτικού που ήδη έχουν αναληφθεί.

Uss John McCain

1. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ (EXECUTIVE SUMMARY) USS FITZGERALD 1.1 Εισαγωγή

Το USS FITZGERALD συγκρούστηκε με το σκάφος ACX CRYSTAL στις 17 Ιουνίου 2017 στα ύδατα του Sagami Wan, κοντά στις προσεγγίσεις του Τόκιο Γουάν. Το FITZGERALD είναι Αντιτορπιλικό τύπου Arleigh Burke που ενεργοποιήθηκε το 1995 και ελλιμενιζόταν στην Yokosuka της Ιαπωνίας, στο πλαίσιο της Προωθημένης Ναυτικής Δύναμης και του Carrier Strike Group FIVE. Περίπου 300 Ναύτες υπηρετούσαν στο FITZGERALD. Το πλοίο έχει μήκος 505 πόδια και ολική χωρητικότητα περίπου 9000 τόνων. Το σχήμα 1 απεικονίζει τα σχετικά μεγέθη των πλοίων που συγκρούσθηκαν. Το ACX CRYSTAL (CRYSTAL) είναι πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων με σημαία Φιλιππίνων που κατασκευάστηκε το 2008. Το CRYSTAL έχει μήκος 728 ποδών, με μικτή χωρητικότητα περίπου 29.000 τόνων. Η σύγκρουση μεταξύ του FITZGERALD και του CRYSTAL οδήγησε σε θάνατο επτά ναύτες των Η.Π.Α., λόγω της πρόσκρουσης στα υποφράγματα όπου κοιμάται το πλήρωμα του FITZGERALD, που βρίσκονται κάτω από την ίσαλο γραμμή του πλοίου. Στο CRYSTAL δεν υπήρξε καμία απώλεια.

Σχήμα 1: Σχετικό μέγεθος του USS Fitzgerald.

1.2 Περίληψη των ευρημάτων

Το Πολεμικό Ναυτικό διαπίστωσε ότι πολλές αστοχίες σημειώθηκαν από τον Αξιωματικό φυλακής γεφύρας και τους εκτελούντες φυλακή ως εξής: - Αδυναμία προγραμματισμού για ασφάλεια.

- Μη συμμόρφωση με την ορθή πρακτική πλοήγησης.

- Παράλειψη εκτέλεσης βασικών πρακτικών παρακολούθησης φυλακής.

- Μη ορθή χρησιμοποίηση των διαθεσίμων εργαλείων πλοήγησης.

- Αδυναμία συνετής και αποτελεσματικής αντίδρασης σε περίπτωση ανάγκης.

2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ 2.1 Ιστορικό

Το πρωί της 16ης Ιουνίου 2017, το FITZGERALD αναχώρησε από το λιμάνι της Yokosuka, Ιαπωνία για τις συνήθεις επιχειρήσεις. Ο καιρός ήταν ευχάριστος με απεριόριστη ορατότητα και ήρεμη θάλασσα. Μετά από μια μακρά μέρα εκπαιδευτικών ασκήσεων συμπεριλαμβανομένων εκπαιδεύσεων στον οπλισμό του πλοίου, το FITZGERALD στις 2300 έπλευσε νοτιοδυτικά με κατεύθυνση απομάκρυνσης από την περιοχή επιχειρήσεων του Sagami Wan. Το FITZGERALD λειτουργούσε με διαδικασίες που υπάρχουν για τα πλοία επιφανείας του Ναυτικού των ΗΠΑ όταν επιχειρούν εν πλω κατά τη διάρκεια της νύχτας, συμπεριλαμβανομένης της «συσκότισης». Η «συσκότιση» σημαίνει ότι όλος ο εξωτερικός φωτισμός ήταν σβηστός εκτός από τα φώτα πλοήγησης που παρέχουν αναγνώριση σε άλλα σκάφη. Ο εσωτερικός φωτισμός μετατρέπεται σε ερυθρό αντί για λευκό για να διευκολύνει την ανάπαυση του πληρώματος. Το πλοίο ήταν σε μια κατάσταση στεγανότητας γνωστή ως «Modified ZEBRA», που σημαίνει ότι όλες οι θύρες στο εσωτερικό του πλοίου και όλες οι καταπακτές, οι οποίες είναι ανοίγματα που βρίσκονται

στο πάτωμα μεταξύ των καταστρωμάτων, στο κύριο κατάστρωμα και στο κάτω μέρος, ήταν κλειστές για να διασφαλίσουν τα όρια μεταξύ διαφορετικών περιοχών του πλοίου σε περίπτωση κατακλύσεως ή πυρκαγιάς. Οι στεγανοποιητικές θυρίδες στις καταπακτές (μικρότερα κυκλικά ανοίγματα που ανοίγουν ή κλείνουν ανεξάρτητα από την καταπακτή) αφήνονται ανοιχτές για να επιτρέπουν την εύκολη διακίνηση μεταξύ των χώρων. Μέχρι την 01:30 ώρα της 17 Ιουνίου 2017, (ο κατά προσέγγιση χρόνος της σύγκρουσης), το FITZGERALD ήταν περίπου 56 ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της Yokosuka της Ιαπωνίας, κοντά στη χερσόνησο του Izu, εν όψει στεριάς και συνέχιζε τον πλου του. Η θάλασσα ήταν σχετικά ήρεμη με ύψος κύματος 2 έως 4 πόδια. Ο ουρανός ήταν σκοτεινός, το φεγγάρι ήταν σχετικά φωτεινό και υπήρχε διάσπαρτη κάλυψη από νέφη και απεριόριστη ορατότητα.

2.2 Γεγονότα που οδήγησαν στη σύγκρουση

Περίπου στις 2300 τοπική ώρα της Ιαπωνίας, τόσο ο Κυβερνήτης όσο και ο Ύπαρχος αναχώρησαν από τη γέφυρα. Καθώς το FITZGERALD πέρασε από το νησί Oshima, η ναυτιλιακή κίνηση αυξήθηκε και παρέμεινε μέτρια πυκνή στη συνέχεια μέχρι τη σύγκρουση. Μέχρι τις 0100, το FITZGERALD πλησίασε τρία εμπορικά πλοία που βρίσκονταν στη δεξιά του πλευρά και πρώρα. Αυτά τα σκάφη έπλεαν προς ανατολάς μέσω του συστήματος διαχωρισμού κυκλοφορίας σκαφών Mikomoto Shima. Τα συστήματα διαχωρισμού της κυκλοφορίας καθορίζονται από τις τοπικές αρχές σε προσεγγίσεις λιμένων σε όλο τον κόσμο για να βοηθούν τα πλοία στον διαχωρισμό των κινήσεών τους κατά την προσέγγιση ή απομάκρυνση από λιμένες. Το πλησιέστερο σημείο προσέγγισης αυτών των σκαφών και του FITZGERALD ήταν ελάχιστο, με το καθένα να παρουσιάζει κίνδυνο σύγκρουσης. Σύμφωνα με τους Διεθνείς Κανόνες προς αποφυγή συγκρούσεως, το FITZGERALD βρισκόταν σε μια πορεία γνωστή ως διασταύρωσης με κάθε ένα από τα σκάφη. Σε αυτή την περίπτωση, το FITZGERALD ήταν υποχρεωμένο να χειρίσει προς αποφυγή για να παραμείνει σε πορεία καθαρή από τα άλλα τρία πλοία και, ει δυνατόν, να αποφύγει τη διασταύρωση. Στην περίπτωση που το FITZGERALD δεν χείριζε όπως ήταν υποχρεωμένο, τα άλλα σκάφη θα έπρεπε να προβούν σε έγκαιρους και κατάλληλους χειρισμούς. Στα 30 λεπτά που προηγήθηκαν της σύγκρουσης, ούτε το FITZGERALD ούτε το CRYSTAL έλαβαν τέτοια μέτρα για να μειώσουν τον κίνδυνο σύγκρουσης, μέχρι περίπου ένα λεπτό πριν από τη σύγκρουση. Το FITZGERALD διατήρησε σταθερή πορεία 190 μοιρών με ταχύτητα 20 κόμβων. Αρκετά λεπτά πριν από τη σύγκρουση, ο Αξιωματικός φυλακής γεφύρας, ο υπεύθυνος για την ασφαλή ναυσιπλοΐα του πλοίου και ο Βοηθός του, συζήτησαν τη σχετική θέση των πλοίων, συμπεριλαμβανομένου του CRYSTAL και συζήτησαν εάν χρειάζονταν ή όχι να αναληφθούν οι απαραίτητες ενέργειες για την αποφυγή τους. Αρχικά, ο αξιωματικός φυλακής σκόπευε να μην προβεί σε καμία ενέργεια, κάνοντας λάθος για το CRYSTAL εκλαμβάνοντάς το ως ένα από τα δύο άλλα σκάφη με

Σχήμα 2: Χάρτης απεικόνισης της σύγκρουσης κατά προσέγγιση.

Περιπλους 47

μεγαλύτερο σημείο προσέγγισης. Τελικά, ο αξιωματικός φυλακής συνειδητοποίησε ότι το FITZGERALD ήταν σε πορεία σύγκρουσης με το CRYSTAL, αλλά αυτή η αναγνώριση ήρθε πολύ αργά. Το CRYSTAL δεν έλαβε κανένα μέτρο για να αποφύγει τη σύγκρουση έως ότου ήταν πολύ αργά. Ο αξιωματικός φυλακής, υπεύθυνος για την ασφαλή πλοήγηση του πλοίου, έδειξε έλλειψη ναυτικότητας, παραλείποντας να χειρίσει όπως απαιτείται, παραλείποντας να ενεργοποιήσει το σήμα κινδύνου και μη προσπαθώντας να επικοινωνήσει με το CRYSTAL στο ραδιοτηλέφωνο από γέφυρα σε γέφυρα. Επιπλέον, ο Αξιωματικός Φυλακής δεν κάλεσε τον Κυβερνήτη, όπως έπρεπε και ορίζεται στις διαδικασίες του Ναυτικού, για να αναλάβει εκείνος την εποπτεία και κρίση της κατάστασης. Το υπόλοιπο τμήμα της ομάδας φυλακής γεφύρας απέτυχε να παράσχει πληροφορίες και εκτιμήσεις σχετικά με την κατάσταση στον υπεύθυνο αξιωματικό φυλακής. Πρόσθετες ομάδες στο Κέντρο Πληροφοριών Μάχης (CIC), ένας τομέας στον οποίο οι πληροφορίες της τακτικής καταστάσεως συγκεντρώνονται για να παρέχουν τη μέγιστη δυνατή συνειδητοποίηση της κατάστασης, παρέλειψαν επίσης να παράσχουν πληροφορίες στον Αξιωματικό Φυλακής.

Σχήμα 3: Χάρτης απεικόνισης της σύγκρουσης κατά προσέγγιση.

ΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΜΕΤΑΞY ΤΩΝ USS JOHN S MCCAIN (DDG 56) ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ ALNIC MC 1.1 Εισαγωγή

Το USS JOHN S MCCAIN συγκρούστηκε με το πλοίο ALNIC MC στις 21 Αυγούστου 2017 στα Στενά της Σιγκαπούρης. Το JOHN S MCCAIN είναι ένα Αντιτορπιλικό τύπου Arleigh Burke Class 1, που ενεργοποιήθηκε το 1994 και ελλιμενιζόταν στην Yokosuka της Ιαπωνίας, στο πλαίσιο της Προκεχωρημένης Ναυτικής Δύναμης και της ομάδας Carrier Strike. Περίπου 300 ναύτες υπηρετούν στο MCCAIN. Το MCCAIN έχει μήκος 505 πόδια και έχει ολική χωρητικότητα περίπου 9.000 τόνων. Το ALNIC MC είναι δεξαμενόπλοιο πετρελαίου και χημικών με σημαία της Λιβερίας που ναυπηγήθηκε το 2008. Το ALNIC MC έχει μήκος περίπου 600 ποδών και έχει ολική χωρητικότητα περίπου 30.000 τόνων. Η σύγκρουση μεταξύ JOHN S MCCAIN και ALNIC είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο των 10 ναυτών των Η.Π.Α. λόγω της πρόσκρουσης με τα διαμερίσματα ενδιαίτησης του MCCAIN, τα οποία βρίσκονται κάτω από την ίσαλο γραμμή του πλοίου. Το ALNIC δεν υπέστη καμία απώλεια.

1.2 Περίληψη των ευρημάτων

Το Πολεμικό Ναυτικό διέκρινε τις ακόλουθες αιτίες της σύγκρουσης: Άγνοια αντίληψης της κατάστασης γύρω από το πλοίο ως αποτέλεσμα λαθών κατά τη λειτουργία του συστήματος πηδαλιούχησης και πρόωσης του JOHN S MCCAIN, και αυτά σε περιβάλλον θαλάσσιας κυκλοφορίας μεγάλης πυκνότητας. Μη τήρηση των κανόνων Διεθνούς Κώδικα Ναυσιπλοΐας που αποτελεί ένα σύστημα κανόνων που διέπει τους χειρισμούς των πλοίων όταν υπάρχει κίνδυνος σύγκρουσης. Οι έχοντες φυλακή στη γέφυρα που χειρίζονται τα συστήματα διεύθυνσης και πρόωσης του JOHN S MCCAIN δεν είχαν επαρκή γνώση των συστημάτων που χειρίζονταν.

2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ 2.1 Ιστορικό

Το JOHN S MCCAIN απέπλευσε στις 26 Μαΐου 2017 από τον λιμένα την Yokosuka της Ιαπωνίας όπου ελλιμενιζόταν για την προγραμματισμένη εξάμηνη ανάπτυξή του στον Δυτικό Ειρηνικό, όπου διεξάγονταν επιχειρήσεις στις ανατολικές και νότιες θάλασσες της Κίνας, καθώς και επισκέψεις σε λιμάνια χωρών της περιοχής, στο Βιετνάμ, Αυστραλία , Φιλιππίνες και Ιαπωνία. Το πρωινό της 20ης ​​Αυγούστου, το JOHN S MCCAIN βρισκόταν 50 ναυτικά μίλια ανατολικά της Σιγκαπούρης και

48 Περιπλους

Σχήμα 1: Σχετικό μέγεθος του USS John McCain.

πλησίαζε τα Στενά της Σιγκαπούρης και Μαλάκκα, εν πλω προς το λιμάνι της Changi Naval Base της Σιγκαπούρης για επίσκεψη. Αυτά τα Στενά αποτελούν ένα συνδυασμένο πέρασμα των ωκεανών που είναι μία από τις πιο πολυσύχναστες ναυτιλιακές λωρίδες στον κόσμο, με περισσότερα από 200 σκάφη να διέρχονται καθημερινά από τα στενά. Το JOHN S MCCAIN διερχόταν από το νότιο άκρο του Στενού. Βλέπε Εικόνα 2. Στις τελευταίες ώρες της 20 Αυγούστου 2017, το φεγγάρι είχε δύσει και ο ουρανός ήταν συννεφιασμένος. Δεν υπήρχε φωτισμός και ο ήλιος δεν θα ανέβαινε μέχρι τις 0658. Η θάλασσα ήταν ήρεμη, με μία αποθαλασσία 1-3 πόδια. Όλος ο εξοπλισμός ναυτιλίας και πρόωσης λειτουργούσε σωστά. Στις 0418, στο JOHN S MCCAIN ανέλαβε καθήκοντα η ειδική ομάδα πλοήγησης λόγω της προσέγγισής του σε απόσταση 10 ναυτικών μιλίων από τα αβαθή ύδατα. Αυτή η ομάδα ενεργοποιείται από το Πολεμικό Ναυτικό για ασφαλή πλοήγηση όταν ένα πλοίο βρίσκεται κοντά σε ξηρά όπως συμβαίνει κατά την είσοδο σε λιμάνια. Αυτή η ομάδα συμπλήρωσε τη φυλακή γεφύρας με έναν αξιολογητή πλοήγησης και αξιωματικό ναυτιλίας, παρέχοντας επιπλέον προσωπικό και πόρους στα καθήκοντα πλοήγησης και εκτίμησης της σχετικής θέσης του πλοίου με άλλα σκάφη. Το JOHN S MCCAIN είχε προγραμματιστεί να εισέλθει στο σχήμα διαχωρισμού της κυκλοφορίας του στενού της Σιγκαπούρης σε λιγότερο από μία ώρα αργότερα. Τα συστήματα διαχωρισμού της κυκλοφορίας καθορίζονται από τις τοπικές αρχές στις προσβάσεις των λιμένων σε όλο τον κόσμο για να διευκολύνουν τα πλοία, διαχωρίζοντας τις πορείες κατά την προσέγγιση και απομάκρυνση προς και από τους λιμένες. Ο κυβερνήτης ήταν φυσικά παρών στη γέφυρα από τις 0115, μια πρακτική συνήθης για επιχειρήσεις με υψηλότερο κίνδυνο, όπως η πλοήγηση παρουσία πυκνής θαλάσσιας κυκλοφορίας τη νύχτα. Ο Ύπαρχος (XO) ανέβηκε στη γέφυρα στις 0430 για να παράσχει πρόσθετη επίβλεψη για την είσοδο στο λιμάνι. Παρόλο που το JOHN S

MCCAIN εισήλθε στον μέσο δίαυλο του Στενού της Σιγκαπούρης (περιοχή υψηλής κυκλοφορίας) στις 0520, η ομάδα αγκυροβολίας (Sea and Anchor Detail), μια ομάδα που χρησιμοποιεί το Πολεμικό Ναυτικό όταν διέρχονται τα πλοία στενά κανάλια για να εισέλθουν σε λιμάνια, δεν είχε προγραμματιστεί να μεταβεί στις θέσεις της μέχρι τις 0600. Αυτή η ομάδα παρέχει επιπλέον προσωπικό με εξειδικευμένα προσόντα πλοήγησης και χειρισμού των πλοίων. Το JOHN S MCCAIN λειτουργούσε με διαδικασίες που καθορίζονται για τα πλοία επιφανείας του Ναυτικού των ΗΠΑ όταν πλέουν κατά τη διάρκεια της νύχτας, συμπεριλαμβανομένης της συσκότισης του πλοίου. Η συσκότιση(Darkened Ship) σημαίνει ότι όλος ο εξωτερικός φωτισμός είναι σβηστός, εκτός λειτουργίας, εκτός από τα φώτα πλοήγησης, που επιτρέπουν σε άλλα σκάφη να αντιλαμβάνονται την παρουσία του πλοίου και όλος ο εσωτερικός φωτισμός γίνεται κόκκινος αντί λευκός για να διευκολύνει την ανάπαυση του πληρώματος. Το πλοίο βρισκόταν σε μια κατάσταση στεγανότητας γνωστή ως «Modified ZEBRA», που σημαίνει ότι όλες οι θύρες στο εσωτερικό του πλοίου και όλες οι καταπακτές, οι οποίες είναι ανοίγματα που βρίσκονται μεταξύ των καταστρωμάτων, στο κύριο κατάστρωμα και στο κάτω μέρος, ήταν κλειστές για να διασφαλίζουν τα όρια μεταξύ διαφορετικών περιοχών του πλοίου σε περίπτωση κατακλύσεως ή πυρκαγιάς. Οι στεγανοποιητικές θυρίδες στις καταπακτές (μικρότερα κυκλικά ανοίγματα που ανοίγουν ή κλείνουν ανεξάρτητα από την καταπακτή) αφήνονται ανοιχτά για να επιτρέπουν την εύκολη διακίνηση μεταξύ των χώρων.

2.2 Γεγονότα που οδήγησαν στη σύγκρουση Στις 0519, ο Κυβερνήτης παρατήρησε ότι ο πηδαλιούχος δυσκολευόταν να διατηρήσει την πορεία του, αλλά και να ρυθμίσει τα χειριστήρια για τον έλεγχο της ταχύτητας. Ως εκ τούτου διέταξε την ομάδα γεφύρας να διαιρέσει τα καθήκοντα της πηδαλιουχίας και των χειριστηρίων ταχύτητας, διατηρώντας τον έλεγχο πορείας με τον πηδαλιούχο και μεταβιβάζοντας τον έλεγχο ταχύτητας σε έναν άλλο άνδρα της φυλακής γνωστό ως αντικαταστάτη πηδαλιούχο, ο οποίος κάθισε δίπλα στον πηδαλιούχο στο πάνελ για τον έλεγχο αυτών των δύο λειτουργιών, γνωστό ως Κονσόλα Ελέγχου του Πλοίου. Βλέπε Σχήματα 3 και 4. Αυτή η απρογραμμάτιστη αλλαγή προκάλεσε σύγχυση στην ομάδα γεφύρας και οδήγησε ακούσια τον έλεγχο πηδαλίου να μεταφερθεί στη θέση του αντικαταστάτη (Lee Helm) χωρίς να έχει γνώση η ομάδα γεφύρας. Ο Κυβερνήτης είχε διατάξει τη μεταβίβαση μόνο του ελέγχου ταχύτητας. Ο πηδαλιούχος επειδή δεν ήξερε ότι ο έλεγχος του πηδαλίου είχε κατά λάθος μεταφερθεί στον αντικαταστάτη (Lee Helm), αντιλαμβανόταν μόνο την απώλεια του ελέγχου και ότι το πηδάλιο δεν άκουγε. Το πηδάλιο δεν χάθηκε ποτέ φυσικά. Αντίθετα, ο έλεγχός του είχε μετατοπιστεί σε διαφορετικό θέση και οι άνδρες της φυλακής δεν κατάφεραν να αντιληφθούν αυτή την κατάσταση. Συμπληρωματικά και περιπλέκοντας ακόμη περισσότερο τα πράγματα η μεταφορά του ελέγχου του πηδαλίου σε διαφορετική θέση (στο Lee Helm) προκάλεσε την μετάπτωση του πηδαλίου στο μέσον (κεντρική γραμμή). Δεδομένου ότι ο πηδαλιούχος είχε κρατήσει 1-4 μοίρες δεξιά για να διατηρεί την πορεία του πριν από τη μεταφορά του ελέγχου, όταν το πηδάλιο πήγε στο μέσον, το πλοίο άρχισε να αποκλίνει προς τα αριστερά. Επιπρόσθετα, όταν ο πηδαλιούχος ανέφερε απώλεια ελέγχου του πηδαλίου, ο κυβερνήτης επιβράδυνε την ταχύτητα του πλοίου σε 10 κόμβους και τελικά σε 5 κόμβους, αλλά ο αντικαταστάτης πηδαλιούχος (Lee Helmsman) μείωσε μόνο την ταχύτητα του αριστερού άξονα, καθώς τα χειριστήρια δεν ήταν συνδεδεμένα μεταξύ τους. Ο δεξιός άξονας συνέχιζε στους 20 κόμβους για άλλα 68 δευτερόλεπτα πριν ο αντικαταστάτης πηδαλιούχος (Lee Helmsman) μειώσει την ταχύτητά του. Ο συνδυασμός της λανθασμένης επήρειας του πηδαλίου και των δύο αξόνων που λειτουργούσαν διαφορετικά ο ένας από τον άλλο προκάλεσαν μια ακούσια στροφή προς τα αριστερά στην πολύ πυκνής κυκλοφορίας περιοχή κοντά σε τρία πλοία, συμπεριλαμβανομένου του ALNIC. Αν και το JOHN S MCCAIN βρισκόταν τώρα σε πορεία σύγκρουσης με το ALNIC, ο Κυβερνήτης και οι άλλοι στη γέφυρα του πλοίου δεν αντιλήφθηκαν την σοβαρότητα της κατάστασης. Κανείς στη γέφυρα δεν κατανόησε ξεκάθαρα τις δυνάμεις που ασκούνταν στο πλοίο, ούτε κατάλαβαν την πορεία και την ταχύτητα του ALNIC σε σχέση με τον JOHN S MCCAIN κατά τη διάρκεια της σύγχυσης. Περίπου τρία λεπτά μετά την αναφερθείσα απώλεια ελέγχου πηδα-

Σχήμα 2: Χάρτης απεικόνισης της σύγκρουσης κατά προσέγγιση.

λίου, το JOHN S MCCAIN επανέκτησε θετικό έλεγχο πηδαλιουχίας σε άλλο σταθμό ελέγχου, γνωστό ως πρυμναίο σταθμό ελέγχου (Aft Steering), και ο αντικαταστάτης πηδαλιούχος (Lee Helman) επανέκτησε τον έλεγχο και των δύο χειριστηρίων της ταχύτητας και διόρθωσε την αναντιστοιχία μεταξύ των αξόνων του αριστερού και του δεξιού άξονα. Αυτές οι σωστές ενέργειες ήρθαν πολύ αργά, και περίπου στις 0524 το JOHN S MCCAIN πέρασε μπροστά από την πλώρη του ALNIC και συγκρούστηκε. Βλέπε Σχήμα 3. Παρά την εγγύτητα των δύο πλοίων, ούτε το JOHN S MCCAIN ούτε το ALNIC χρησιμοποίησαν την σφυρίκτρα του πλοίου με πέντε σύντομους συριγμούς που απαιτούνται από τους Διεθνείς Κανόνες προς αποφυγήν συγκρούσεως για να προειδοποιούν ο ένας τον άλλο για τον κίνδυνο και ούτε επιχείρησαν να έρθουν σε επαφή μέσω επικοινωνιών γεφύρας προς γέφυρα (Bridge to Bridge).

3. ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ

Το βολβοειδές τόξο του ALNIC MC χτύπησε τον JOHN S MCCAIN προς τα πίσω. Η κρούση δημιούργησε μια τρύπα διαμέτρου 28 ποδών τόσο κάτω όσο και πάνω από την ισαλό γραμμή του JOHN S MCCAIN. Το σημείο πρόσκορυσης επικεντρώθηκε στα υποφράγματα 3 και 5. Όλοι οι σημαντικοί τραυματισμοί συνέβησαν στους ναύτες που βρίσκονταν στο υπόφραγμα 3 τη στιγμή της σύγκρουσης. Οι δέκα ναύτες που απωλέσθηκαν ήταν στο υπόφραγμα 5 κατά τη στιγμή της πρόσκρουσης.

Σχήμα 3: Χάρτης απεικόνισης της σύγκρουσης κατά προσέγγιση.

Περιπλους 49

ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΑΠΟ ΚΑΘΕ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑ 2018

Μ

όλις 5 μήνες πριν από την έναρξη στις 4 Ιουνίου, τα Ποσειδώνια 2018 οδεύουν ολοταχώς για ρεκόρ συμμετοχών, με τις κρατήσεις για εκθεσιακό χώρο να είναι αυξημένες ήδη κατά 10% σε σύγκριση με την προηγούμενη έκθεση και ποσοστό άνω του 90% του εκθεσιακού χώρου να έχει ήδη δεσμευτεί. Οι διοργανωτές προβλέπουν ότι περισσότερες από 1.850 εταιρείες θα εκθέσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους στη φετινή διοργάνωση και οι επισκέπτες θα ξεπεράσουν τους 22.000. Η αυξημένη ζήτηση για συμμετοχή στην σημαντικότερη ναυτιλιακή έκθεση στον κόσμο, είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση του εκθεσιακού χώρου κατά 1.000τμ. Αυτό προέκυψε λόγω των αυξημένων ελληνικών παραγγελιών για νέες ναυπηγήσεις και της ανάγκης εκσυγχρονισμού των υφιστάμενων πλοίων με νέες τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας, αλλά και προσαρμογής τους στους νέους αυστηρούς περιβαλλοντικούς κανονισμούς. «Η δυναμική των Ποσειδωνίων απορρέει από την ποιότητα και το κύρος των εκθετών και των επισκεπτών της, οι οποίοι κάθε δύο χρόνια αφιερώνουν σημαντικούς πόρους, πολύτιμο χρόνο και ανθρώπινο δυναμικό προκειμένου να συμμετέχουν σε αυτή την έκθεση-ορόσημο που συγκεντρώνει το σύνολο της παγκόσμιας ναυτιλιακής βιομηχανίας», δήλωσε ο κ. Θεόδωρος Βώκος, Εκτελεστικός Διευθυντής των Εκθέσεων Ποσειδώνια Α.Ε, διοργανωτή της διετούς έκθεσης. «Κύριος πόλος έλξης σε κάθε έκθεση των Ποσειδωνίων παραμένει η ισχυρή παρουσία της ελληνικής ναυτιλιακής κοινότητας, η οποία ηγείται της παγκόσμιας ναυπηγικής δραστηριότητας, με 61 ελληνικές εταιρείες να έχουν παραγγείλει πλοία συνολικής αξίας περίπου 16 δισ. δολαρίων», συμπλήρωσε ο κ. Βώκος. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο ξεκίνημα του 2018 υπάρχουν περισσότερες από 260 παραγγελίες για ναυπήγηση πλοίων ελληνικών συμφερόντων με υψηλότατες προδιαγραφές, με τις 105 παραγγελίες να έχουν δοθεί εντός του 2017. Τα πλοία αυτά θα συμμορφώνονται με τους νέους κανονισμούς Tier ΙΙ και Tier ΙΙΙ, που εξασφαλίζουν ότι ο ελληνικός στόλος θα είναι ο πλέον σύγχρονος παγκοσμίως και θα συμμορφώνεται με τους νέους περιβαλλοντικούς κανονισμούς, που αποτελεί προτεραιότητα για τους Έλληνες πλοιοκτήτες. Αυτή η κινητικότητα αποδίδεται στην ανάγκη συμμόρφωσης με νέους κανονισμούς, όπως την πρόσφατη κύρωση της σύμβασης για τη διαχείριση έρματος και τις νέες προδιαγραφές που θέτει η Αμερικανική Ακτοφυλακή, όσο και στους νέους κανονισμούς σχετικά με τις εκπομπές SOx και NOx και τις απαιτήσεις MRV (Monitoring, Reporting and Verification), που επιτάχυναν τις επενδύσεις σε πλοία που θα έχουν τη δυνατότητα να κινούνται με Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (LNG), καθώς και στην

ψηφιοποίηση των λειτουργιών των πλοίων. Χαρακτηριστικά, ναυτιλιακές εταιρείες, όπως η Capital Maritime & Trading, προβλέπουν ότι οι νέοι περιβαλλοντικοί κανονισμοί θα θέσουν σε αχρηστία το ένα τρίτο του σημερινού παγκόσμιου στόλου, εξέλιξη που ωθεί την επένδυση εκ μέρους τους 1,1 δισ. δολαρίων στην αναβάθμιση 71 πλοίων και την παραγγελία νέων. Αυτό το κύμα παραγγελιών για ναυπηγήσεις πλοίων και αναβάθμιση του στόλου προσελκύει την παγκόσμια ναυτιλιακή βιομηχανία στα Ποσειδώνια 2018, με την συμμετοχή παλαιών και νέων εκθετών να ξεπερνούν κάθε προηγούμενο. Για άλλη μια φορά, τον εκθεσιακό χώρο των Ποσειδωνίων θα καταλάβουν περίπου 20 εθνικά περίπτερα και ιδίως αυτά των κορυφαίων ναυπηγικών κρατών, με κυρίαρχους τους παραδοσιακούς οίκους της Άπω Ανατολής Ιαπωνία, Νότια Κορέα και Κίνα. Ναυτιλιακά κέντρα όπως το Χονγκ Κονγκ, η Σιγκαπούρη, το Ντουμπάι και πολλά άλλα θα παρουσιάσουν για άλλη μια φορά την ευρεία γκάμα υπηρεσιών τους στην παγκόσμια ναυτιλιακή βιομηχανία, ενώ παραδοσιακοί εκθέτες όπως οι Η.Π.Α., το Ηνωμένο Βασίλειο, η Δανία και η Ολλανδία θα έχουν εντονότερη παρουσία από προηγούμενες χρονιές. Ωστόσο, οι εθνικές συμμετοχές δεν περιορίζονται μόνο στα παραδοσιακά ναυτιλιακά κράτη, καθώς τα Ποσειδώνια καλωσορίζουν και νέους παίκτες, όπως το Λουξεμβούργο και τη Γεωργία, ενώ και η Πολωνία θα συμμετάσχει στην έκθεση για πρώτη φορά με εθνικό περίπτερο. Επίσης, τα περισσότερα κράτη σημαίας θα δώσουν το παρόν στα Ποσειδώνια, με τον Παναμά, τη Λιβερία, τις Νήσους Μάρσαλ, τη Μάλτα, την Κύπρο, τις Μπαχάμες, τις Νήσους Κέιμαν και το Παλάου, μεταξύ άλλων, να επιστρέφουν για άλλη μια φορά στη μεγάλη συνάντηση της παγκόσμιας ναυτιλίας. Μεταξύ των συμμετοχών που θα ξεχωρίσουν στα φετινά Ποσειδώνια είναι το περίπτερο των Ελλήνων Κατασκευαστών Ναυτιλιακού Εξοπλισμού (HEMEXPO), το οποίο θα καταλάβει περισσότερα από 400 τ.μ. εκθεσιακού χώρου με στόχο την προώθηση της ελληνικής τεχνογνωσίας και εξειδικευμένων λύσεων για την παγκόσμια ναυτιλιακή βιομηχανία και την προσθήκη περισσότερων ελληνικών προϊόντων στις λίστες κατασκευαστών (makers list) των μεγαλύτερων ναυπηγείων παγκοσμίως. Η ελληνική παρουσία συμπληρώνεται από ένα δεύτερο περίπτερο, της Διεθνούς Ναυτικής & Βιομηχανικής Ένωσης (WIMA), η οποία εκπροσωπεί τις ελληνικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στους τομείς ναυπήγησης πλοίων, ανταλλακτικών και εφοδίων, στις τεχνικές και γενικές ναυτιλιακές υπηρεσίες και στην παραγωγή ναυτιλιακού υλικού. Μία ακόμη αξιόλογη συμμετοχή είναι αυτή της ελληνικής εταιρείας υπηρεσιών κοινής ωφελείας Gastrade, με την υπο-

Εκθέσεις Ποσειδώνια ΑΕ Ευπλοίας 4-6, Πειραιάς 185 37 Posidonia Exhibitions SA 4-6 Efplias Street, 185 37 Piraeus, Greece Tel. +30 210 4283608, Fax +30 210 4283610, E-mail: posidonia@posidonia-events.com, Web-site: www.posidonia-events.com 50 Περιπλους

στήριξη της Gaslog Ltd, η οποία θα αναλάβει το έργο του Ανεξάρτητου Συστήματος Φυσικού Αερίου Αλεξανδρούπολης, ένα σύγχρονο, πρωτοποριακό και υψηλής τεχνολογίας έργο που αποτελείται από μία υπεράκτια πλωτή μονάδα παραλαβής, αποθήκευσης και αεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου και από ένα σύστημα υποθαλάσσιου και χερσαίου αγωγού μέσω του οποίου το φυσικό αέριο προωθείται στο Εθνικό Σύστημα Φυσικού Αερίου της Ελλάδας (ΕΣΦΑ) και από εκεί προς τους τελικούς καταναλωτές. Επίσης, η κρατική εταιρεία πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας, Saudi Aramco, σε συνεργασία με τις εταιρείες Lamprell, National Shipping Company of Saudi Arabia (Bahri) και Hyundai Heavy Industries, επέλεξε τα Ποσειδώνια 2018 για να παρουσιάσει στην παγκόσμια ναυτιλιακή κοινότητα την κοινοπραξία της, International Maritime Industries (IMI), που δημιουργήθηκε για να αναπτύξει μία από τις μεγαλύτερες ναυτιλιακές εγκαταστάσεις ολοκληρωμένων υπηρεσιών που περιλαμβάνουν ένα νέο ναυπηγείο που απευθύνεται στον υπεράκτιο τομέα. Η νέα κοινοπραξία έχει ήδη δεχτεί παραγγελίες για περισσότερες από 20 υπεράκτιες εξέδρες και 52 πλοία με ορίζοντα αποπεράτωσης την επόμενη δεκαετία. Και ενώ το πετρέλαιο συνεχίζει να αποτελεί το κύριο καύσιμο για τις παγκόσμιες μετακινήσεις της ανθρωπότητας, τα ψηφιακά δεδομένα γίνονται το «νέο πετρέλαιο», καθώς αναφύεται ένας θαυμαστός καινούργιος κόσμος όπου θα κυριαρχούν η τεχνητή νοημοσύνη και η «έξυπνη» ναυτιλία. Η ροπή προς την ψηφιοποίηση, οι ανάγκες για λύσεις «έξυπνης» ναυτιλίας και η αυξημένη ζήτηση για διαρκή συνδεσιμότητα του στόλου έχουν οδηγήσει σε ένα εντυπωσιακό άνοιγμα των Ποσειδωνίων προς τον τομέα της τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνίας, με περισσότερες από 30 εταιρείες να έχουν δηλώσει συμμετοχή, διεκδικώντας ένα μεγαλύτερο κομμάτι από την «πίτα» των ολοένα αυξανόμενων τεχνολογικών αναγκών του πιο σύγχρονου στόλου στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Σε ό,τι αφορά στο συνεδριακό πρόγραμμα, ήδη έχει διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό και καλύπτει όλα τα θέματα που απασχολούν τη ναυτιλιακή βιομηχανία. Για άλλη μια φορά, θα λάβουν χώρα περισσότερα από 30 συνέδρια, παρουσιάσεις προϊόντων, τεχνικά σεμινάρια και συνεντεύξεις Τύπου – όλα στο εκθεσιακό κέντρο Metropolitan Expo. Το συνεδριακό πρόγραμμα θα εγκαινιάσει το καταξιωμένο Tradewinds Shipowners Forum, στο πλαίσιο του οποίου θα συζητηθούν όλα τα επίκαιρα θέματα της παγκόσμιας ναυτιλίας. Μία νέα σημαντική εκδήλωση θα είναι το «SUPPORT THE LOCAL MARITIME INDUSTRY SUMMIT» με την υποστήριξη της HEMEXPO και την οργάνωση της Newsfront/Ναυτιλιακή, που θα λάβει χώρα υπό την αιγίδα της Ελληνικής Ένωσης Τεχνικών Διευθυντών Ελληνικών Ναυτιλιακών Εταιρειών (MARTECMA) και θα δώσει την ευκαιρία στις ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες να γνωρίσουν καλύτερα τα υψηλής ποιότητας προϊόντα και τις υπηρεσίες της HEMEXPO. Με αφορμή αυτό το συνέδριο, οι ναυτιλιακές εταιρείες θα αποφασίσουν για μελλοντικές επενδύσεις και θα προωθήσουν περαιτέρω το ελληνικό ναυτιλιακό cluster, το οποίο αναμένεται να συμβάλει όλο και περισσότερο στο εγχώριο ΑΕΠ. Τέλος, μία νέα προσθήκη στο πρόγραμμα συνεδρίων και σεμιναρίων των Ποσειδωνίων είναι το 4ο Σεμινάριο Ενέργειας και Ναυτιλίας, που διοργανώνεται από το Ινστιτούτο Ενέργειας Ν.Α. Ευρώπης (IENE), στο πλαίσιο του οποίου θα αναλυθούν σε βάθος οι παγκόσμιες αγορές πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και οι παράγοντες που καθορίζουν το συσχετισμό φορτίων ενέργειας και ναυτιλίας. Η Έκθεση Ποσειδώνια τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών και του Ναυτικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας με την υποστήριξη του Δήμου Πειραιά και της Ελληνικής Επιτροπής Ναυτιλιακής Συνεργασίας του Λονδίνου.

Για περισσότερες πληροφορίες: Άρτεμις Βαμβακοπούλου, Posidonia Press Officer, EXTROVERT | Business Communications, Τηλ.: +30 210 6724265, Email: posidoniapress@extrovert.gr | Μαρία Φώτου, Marketing & Events Coordinator, Posidonia Exhibitions Α.Ε., Τηλ.: +30 210 4283608, Email: mphotou@posidonia-events.com Περιπλους 51

Ελλήνων Πλόες Seafaring of the Hellenes η ιστορία 10.000 χρόνων της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας

Για πληροφορίες: T. 210 45 16 264, 210 45 16 822 • F. 210 45 12 277 • E. info@hmmuseum.gr

A unique business platform for the global shipping industry 22,000 VISITORS 1,825 EXHIBITING COMPANIES 101 COUNTRIES Welcomed by the owners of a fleet of over 4,000 vessels

4 - 8 June 2018 Metropolitan Expo, Athens Greece

www.posidonia-events.com

Η Μεγάλη Ιδέα

δόρυ του υπόδουλου Ελληνισμού

Ο άτυπος εθνικός ύμνος των αλύτρωτων Ελλήνων το « Ω λυγερόν και κοπτερόν σπαθί μου...» Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη | akontogiannidis@yahoo.gr

Πολλοί κάνουν το λάθος να εξετάζουν και να κρίνουν παλιά γεγονότα με τα σημερινά δεδομένα, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη την χρονική απόσταση και το κλίμα της εποχής που διαδραματίστηκαν. ΄Ετσι, αν μιλήσει κανείς, σήμερα, για την Μεγάλη Ιδέα, εκ προοιμίου έχει χαρακτηρισθεί, ελληναράς, εθνικιστής, φασίστας… Και με βλακώδη θρασύτητα κατακρίνουν εκείνους που ενστερνίζονταν το πνεύμα της «Μεγάλης Ιδέας», όπως ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που περιέκλειε τα ύψιστα ιδανικά της Ελευθερίας και της απελευθέρωσης της πατρίδος.

Μ

ετά την πτώση του Βυζαντίου το 1453, οι υπόδουλοι πλέον, ΄Ελληνες, προσπαθούσαν να επιβιώσουν, διατηρώντας τη συνοχή τους, να συσπειρώνονται γύρω από τους ηγέτες της ορθοδοξίας και να αναπτύσσεται μεταξύ των μελών των ελληνικών κοινοτήτων αλληλεγγύη, σαν ασπίδα στους κατακτητές. Το ιδανικό της ελευθερίας, κυριαρχεί από τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας και με την πάροδο του χρόνου, αναπτύσσεται και καλλιεργείται σ’ όλο τον υπόδουλο ελληνισμό η «Ιδέα», να αποτινάξουν τον Οθωμανικό ζυγό και να ζήσουν ελεύθεροι. ΄Ετσι, κατά καιρούς δρούσαν και ενέπνεαν ελπίδα στους υπόδουλους ΄Ελληνες, άνθρωποι του πνεύματος, με κορυφαίο τον Ρήγα Φεραίο, που διέδωσε παντού τον Θούριο του: «Ως πότε παλληκάρια θα ζώμεν στα στενά…» και με τα επαναστατικά κηρύγματα τους, γαλουχήθηκαν όλες οι παλιές γενιές των Ελλήνων. Στις τελευταίες δεκαετηρίδες του 18ου αιώνα, κυριαρχούν, το ιδεώδες του Γένους και το ιδεώδες του ΄Εθνους, με μικρές αποκλίσεις που ξεπεράστηκαν για να κυριαρχήσει το οικουμενικό ιδεώδες του Βυζαντίου με τη μορφή της Μεγάλης Ιδέας, κατά την οποία ο Ελληνισμός θα απέβαινε κυρίαρχη δύναμη εντός της τουρκικής αυτοκρατορίας. Θιασώτες αυτής της Μεγάλη Ιδέας ήταν οι ηγεμόνες της Μολδαβίας και Βλαχίας Υψηλάντες και Μουρούζηδες.

54 Περιπλους

Την Μεγάλη Ιδέα, ως τεχνικό όρο και ως σύστημα πολιτικό βρίσκουμε στην αγόρευση του Ιωάννου Κωλέττη ενώπιον της Εθνοσυνελεύσεως στις 14-1-1844 όταν συζητείτο στο άρθρο 3 του Συντάγματος, ο ορισμός του Έλληνα πολίτη και το Σώμα δίχαζε το θέμα των Αυτοχθόνων και των Ετεροχθόνων. Την Μεγάλη Ιδέα ενστερνίσθηκε και ο Θόδωρος Δηλιγιάννης και απροετοίμαστος οδήγησε τη χώρα στη ταπεινωτική ήττα του 1897. «Η Μεγάλη Ιδέα», σύμφωνα με τον ορισμό του Παύλου Καρολίδη, «είχε την καθολικωτάτην, άμα δε και την απλουστάτην έννοιαν: Ανόρθωσις του πεπτωκότος, πτώσις του καθεστηκώτος», την έννοιαν «της απελευθερώσεως σύμπαντος του Ελληνικού, ανακτήσεως του Βυζαντίου και της Αγίας Σοφίας και αναστηλώσεως του θρόνου των Κωνσταντίνων». Το Εθνικό και πολιτικό ιδεώδες της «Μεγάλης Ιδέας», εμφάνισε βαθμηδόν στοιχεία διχαστικά μεταξύ δύο φωτεινών κέντρων της παραδόσεως: Του Παρθενώνος και της Αγίας Σοφίας. Οι μεν υποστήριζαν την Βυζαντινή Μεγάλη Ιδέα με στοιχεία χριστιανικά, οι δε την Αρχαία, αποβλέποντες στην ενότητα του αρχαίου Ελληνισμού. Η Μεγάλη Ιδέα, είχε και τον άτυπο Εθνικό ΄Υμνο των υπόδουλων Ελλήνων, πατριωτικό τραγούδι, γραμμένο από τον Χιώτη διανοούμενο Κων. Κοκκινάκη (1781-1831) συγγραφέα, ποιητή, που εξέδιδε με τον Θεόκλητο Φαρμακίδη και τον Άνθιμο Γαζή τον

«Λόγιο Ερμή» στη Βιέννη. Τον Κοκκινάκη συνέλαβε και φυλάκισε για 4 χρόνια η Αυστριακή αστυνομία γιατί μετείχε στις επαναστατικές ενέργειες των Ελλήνων. Ιδού το άσμα: «Ω λυγερόν και κοπτερόν σπαθί μου, και συ τουφέκι φλογερόν πουλί μου,/εσείς τον Τούρκον σφάξατε, τον τύραννον σπαράξατε, να λυτρωθεί η πατρίς μου, να ζήσει το σπαθί μου./Σπαθί μου σαν σ’ ακούω να γκλιγλίζεις κι εσύ λαμπρόν τουφέκι να βομβίζεις,/ να στρώνονται Τούρκων κορμιά, Αλλάχ να σκούζουν τα σκυλιά, αυτή ‘ναι η μουσική μου, που τέρπει την ψυχή μου./Δια της πατρίδος την ελευθερία, δια του Χριστού την πίστη την αγία/ γι’ αυτά τα λίγα πολεμώ μ’ αυτά να ζήσω επιθυμώ και δεν θα αποθήσω, την κοφτερή λαβή σου/ Η ώρα έφτασε, η σάλπιγξ κράζει, από χαρά σκιρτόν το αίμα βράζει/ το μπαμ το μπουμ το γκλιν, γκλινγκλιν, αρχίζει να βροντολαλεί κι εγώ τον Τούρκο σφάζω, Ζήτω η Ελλάς φωνάζω!» Το τραγούδι κυκλοφόρησε προεπαναστατικά και το μετέφεραν στον ελληνισμό της Ευρώπης ναυτικοί, για να γίνει, λόγω του πανεθνικού πόθου, ο άτυπος ύμνος της «Μεγάλης Ιδέας» και του αλύτρωτου Ελληνισμού. Η πολιτική και το ιδεολογικό σύστημα της Μεγάλης Ιδέας έφθασε επί Ελευθερίου Βενιζέλου με την Συνθήκη των Σεβρών στο κατακόρυφο της ακμής ( 10-8-1920) και ετάφη στα ερείπια της κατεστραμμένης Σμύρνης το 1922…

— Customized Global Service ABB Turbocharging, with you every step of the way Assuring the availability of your application is a critical part of securing your business.

The right service reduces downtimes and increases your application’s performance and lifetime. A service agreement from ABB Turbocharging guarantees dependable delivery of results and lower total cost of ownership for your turbochargers. We are dedicated to providing our customers a comprehensive turbocharging service offering 24/7, 365 days a year at any one of our 100+ ABB-owned Service Stations in 50+ countries across the globe. Get the right service: abb.com/turbocharging

«Γύρω στον κόσμο»

Δημήτρης Αλουπογιάννης Πλοίαρχος Β΄ Ε.Ν. – τ. Δικηγόρος

Τ

ελευταία έπεσε στα χέρια μου ένα μικρό βιβλιαράκι εκδόσεως 2005 με τον τίτλο «Γύρω στον κόσμο» που το υπογράφει ο Δημήτρης Αλουπογιάννης Πλοίαρχος Β΄ Ε.Ν. – τ. Δικηγόρος. Μου έκανε εντύπωση και νομίζω πως εκπλήσσει όλους τους αναγνώστες ότι ένας πρώην δικηγόρος σταδιοδρόμησε στη θάλασσα και έφτασε στο βαθμό του Β΄ Πλοιάρχου. Ακόμη περισσότερο με εντυπωσίασε η όλη σταδιοδρομία και ζωή του συγγραφέα, που μοιάζει με παραμύθι και γι αυτό αποφάσισα να το παρουσιάσω στους αναγνώστες του «Περίπλου». Δεν ήταν όμως μόνο η ζωή του συγγραφέα που με εντυπωσίασε, αλλά και το ύφος και η περιγραφική αρτιότητα, που φανερώνει έναν άνθρωπο που βρέθηκε όψιμα στη θάλασσα, την αγάπησε και την μελέτησε σε βάθος, αυτή και τους ανθρώπους της. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1911 και το 1930 πήρε το πτυχίο του από την Α.Σ.Ο.Ε.Ε. (σημερινό Οικονομικό Πανεπιστήμιο). Αμέσως μετά εγγράφηκε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και παράλληλα έμαθε Αγγλικά και Γαλλικά. Αργότερα στις γλώσσες προστέθηκαν Ιταλικά, Ισπανικά και Γερμανικά. Τον Απρίλιο του 1935 διορίσθηκε Δικηγόρος στο Πρωτοδικείο Αθηνών και άρχισε να ασκεί μάχιμη δικηγορία μέχρι τον Οκτώβριο του 1936, όταν δίνει εξετάσεις στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και εισέρχεται ως Δόκιμος Λιμενικός, από όπου εξέρχεται ως Σημαιοφόρος Λιμενικός τον Σεπτέμβριο του 1937. Οι λόγοι που τον οδήγησαν στην παραίτησή του από το δικηγορικό σώμα και την κατάταξή του στο Λιμενικό ήταν καθαρά οικονομικοί. Ο πόλεμος του ’40 τον βρίσκει Λιμενάρχη Λαυρίου. Με αίτησή του ζητεί να μετατεθεί στην «γραμμή των πρόσω». Ανήμερα του Αγίου Νικολάου, στις 6 Δεκεμβρίου 1940, ο Ελληνικός Στρατός καταλαμβάνει τους Αγίους Σαράντα. Λίγες μέρες αργότερα αναλαμβάνει υπηρεσία ως πρώτος Λιμενάρχης των απελευθερωμένων Αγίων Σαράντα. Εκεί παραμένει μέχρι τις 24 Μαρτίου 1941, δηλαδή λίγες μέρες πριν αρχίσει η υποχώρηση. Στις αρχές του 1942 δραπετεύει με καΐκι από την κατεχόμενη Ελλάδα για την Αλεξάνδρεια, από όπου μετά από λίγο των στέλνουν στο Προξενικό Λιμεναρχείο του Λονδίνου, όπου παραμένει μέχρι τον Μάιο του 1943. Κατά τη διάρκεια της εκεί παραμονής του διατίθεται εθελοντικά να εκφωνεί τις ειδήσεις του BBC στην ελληνική, προς τους ακροατές στην κατεχόμενη Ελλάδα και την Κύπρο. Τον Φεβρουάριο του 1944 επιστρέφει στην Αίγυπτο και παραμένει εκεί μέχρι την απελευθέρωση, οπότε γυρίζει στην Ελλάδα και αναλαμβάνει υπηρεσία ως Λιμενάρχης Αλεξανδρουπόλεως. Οι εσωτερικές περιπέτειες της πατρίδας και οι δημοκρατικές του αντιλήψεις, τις οποίες δεν κρύβει αλλά διατυπώνει δημόσια προκαλούν έντονη δυσφορία στην ηγεσία του Λιμενικού Σώματος, η οποία τον Αύγουστο του 1945 τον θέτει σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία.

56 Περιπλους

Ξαφνικά βρίσκεται άνεργος. Τον Οκτώβριο του 1945 ζητεί με αίτησή του την επανεγγραφή του στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, η οποία γίνεται αποδεκτή και στις 16 Φεβρουαρίου 1946 ορκίζεται δεύτερη φορά δικηγόρος. Όμως και η δεύτερη θητεία ως δικηγόρος δεν θα μακροημερεύσει. Για άγνωστους λόγους, πολύ πιθανόν οικονομικούς και αυτή τη φορά, το Φθινόπωρο του 1946 θα μπαρκάρει στο Εμπορικό Ναυτικό ως Πλοίαρχος Γ΄ και επί οκτώ χρόνια (1946-1954) θα ταξιδέψει στον «γύρω στον κόσμο» με εξαίρεση μόνο τη Ρωσία, τη Νέα Ζηλανδία και την Αυστραλία, όπου δεν έτυχε μπάρκο να τον φέρει. Το 1952 παίρνει το πτυχίο του Πλοιάρχου Β΄ τάξεως, ενώ προς το τέλος αυτής της περιόδου γράφει και εκδίδει στη Θεσσαλονίκη, το 1954, το βιβλίο που έπεσε στα χέρια μου, το οποίο είχε επανεκδώσει ο γιός του Ηλίας Αλουπογιάννης το 2005. Το 1955 μετά από εξετάσεις διορίζεται πλοηγός στην Πλοηγική Υπηρεσία Πειραιώς και θα συνεχίσει την θαλασσινή του σταδιοδρομία επί 20 χρόνια (1955-1975). Διετέλεσε για μια δεκαετία (1957-1967) καθηγητής του μαθήματος Ναυτικής Τέχνης στις Δημόσιες Σχολές Εμπορικού Ναυτικού της Ύδρας και της Κύμης και εξέδωσε το «Εγχειρίδιο Ναυτικής Τέχνης» από το οποίο διδάσκονταν οι μαθητές των σχολών. (Επ’ ευκαιρία ανεζήτησα το εγχειρίδιο και υπάρχει στη βιβλιοθήκη του Μουσείου). Έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρων και μελετών ναυτικού περιεχομένου σε σχετικές εφημερίδες και περιοδικά. Το 1947 τιμήθηκε με τα μετάλλια «Των εκστρατειών Αλβανίας, Μακεδονίας, Θράκης και λοιπής Ελλάδος» καθώς και της «Αφρικής και του κατά θάλασσαν πολέμου». Το 1948 τιμήθηκε με το παράσημο του «Χρυσού Σταυρού του Φοίνικα μετά ξιφών». Πέθανε σε ηλικία 64 ετών τον Αύγουστο του 1975. Στις 25 Ιουλίου 1985, δέκα χρόνια μετά τον θάνατό του η χήρα του υπέβαλλε αίτηση αποκατάστασης του συζύγου της στην Ε.Α Δ.Υ.Σ. (Επιτροπή Αποκατάστασης Διωχθέντων Υπαλλήλων και Στρατιωτικών). Το 1986 ανακλήθηκε το Βασιλικό Διάταγμα του 1945 με το οποίο είχε αποστρατευθεί και αποκαταστάθηκε στο Λιμενικό Σώμα. Αναγνωρίσθηκε επίσης η συμμετοχή του στην Εθνική Αντίσταση, ως μεμονωμένου αγωνιστή στη Μέση Ανατολή. Ελπίζω να μην κούρασα με την παράθεση αυτού του βιογραφικού, αλλά οφείλω να ομολογήσω ότι εντυπωσιάστηκα από την πυκνότητα των δράσεων που επεφύλαξε ο περασμένος αιώνας στους πατεράδες και παππούδες μας, με τις περιπέτειες της χώρας από τη συμμετοχή της στους πολέμους, αλλά και από τις δραματικές εξελίξεις στο εσωτερικό της. Αντί άλλης προσπάθειας αποτίμησης της λογοτεχνικής αξίας του βιβλίου παραθέτω κατωτέρω τον πρόλογο της πρώτης έκδοσης του βιβλίου όπως τον έγραψε ο συγγραφέας το 1954.

Βιβλιοπαρουσιάσεις

6 Δεκεμβρίου 1940. Ο Ελληνικός στρατός καταλαμβάνει τους Άγιους Σαράντα. Η φωτογραφία τραβήχτηκε λίγες μέρες αργότερα, έξω από το σπίτι όπου στεγάστηκε το Ελληνικό Λιμεναρχείο των Αγίων Σαράντα. Από αριστερά: Ανθ/χος Λ. Σ. Δημήτρης Αλουπογιάννης, πρώτος λιμενάρχης των Αγίων Σαράντα, Πλοίαρχος Π.Ν. Τρύφωνας Κωνσταντινίδης Ναυτικός Διοικητής, Πλωτάρχης Π.Ν. Ι. Πολυχρονιάδης και ο Σημαιοφόρος Π.Ν. Πύρρος Σπυρομήλιος.

«Μη με κρίνεις με τη συνηθισμένη αυστηρότητα του Έλληνα που διαβάζοντας κάτι, γίνεται πολύ απαιτητικός γιατί έχει γούστο, φινέτσα, κριτική. Δεν έχει απαιτήσεις λογοτεχνικές το μικρό μου βιβλιαράκι που για πρώτη φορά τολμάω να φέρω στο φως. Συμπτωματικά γεγονότα με φέρανε μεταπολεμικά στη γέφυρα του καραβιού και από το ύψος της είδα και έζησα το μεγαλείο της φύσης. Μερόνυχτα ατέλειωτα το κάθε ταξίδι και στο τέρμα του όλοι με λαχτάρα παίρναμε και διαβάζαμε τα γράμματα γνωστών, φίλων συγγενών. Σε πολλά απ’ αυτά, οι φίλοι με καλοτύχιζαν για τα ταξίδια, για τους νέους τόπους, τις τεράστιες πολιτείες που έβλεπα. Περπάτησα μονάχος, πελάγωσα σε στενά δρομάκια της Γιοκοχάμα και ήπια το τσάι μου σε άνετα ζαχαροπλαστεία του Λονδίνου. Παρακολούθησα κανένα ποδοσφαιρικό ματς στο Buenos Aires και χάζεψα στους κινηματογράφους του Broadway. Έκανα παρέα με ντόπιους ή Έλληνες μετανάστες, πού τους βρίσκει κανείς ακόμα και στη πιο απόμερη γωνιά του κόσμου, παρακολούθησα λειτουργία σε τζάμι, νήστεψα με Εβραίους και μετάλαβα από χέρι προτεστάντη ιερέα. Και μετά από όλα αυτά ερχόταν η μέρα για ν’ αρχίσει ένα άλλο πολυήμερο ταξίδι. Και ξανά πέλαγος. Και τότε στη κάμαρά μου, τις ώρες της σιωπής και της άνιας, άνοιγα το συρτάρι, τράβαγα γράμματα διαβασμένα και τα ξαναδιάβαζα για να σκοτώσω την ώρα μου. Το μάτι μου έπεφτε επίμονα στις λέξεις “τυχερέ άνθρωπε που

γυρίζεις όλο τον κόσμο…” . Και σκεφτόμουνα, έτσι καθώς έπαιζα στα χέρια μου το χιλιοδιαβασμένο γράμμα. Κι αν η θάλασσα ήτανε στις καλές της, ζύγωνα στο μικρό μου γραφειάκι κι απαντούσα στους φίλους μου. “…Γιατί με καλοτυχίζετε; Τι διψάτε να δείτε; Τη σκηνή ή τα παρασκήνια; Τον θεατρίνο ή τον άνθρωπο; Την Πέμπτη Λεωφόρο ή την Δεκάτη? Το Mayfair του Λονδίνου ή το East End;” Σ’ όλη τη σφαίρα του πλανήτη μας, τα δάκρυα τρέχουν με τον ίδιο τρόπο από τα μάτια και η γκριμάτσα του γέλιου και του πόνου είναι η ίδια σ’ όλους τους ανθρώπους…” Έτσι τα χρόνια κυλάνε, σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Κι έρχεται η μέρα του γυρισμού. Ξανά ανάμεσα σε φίλους. Αφήνουν πια το “γράψε μας”. Καθισμένοι σ’ απόμερο καφενεδάκι αρχίζουν ασυγκράτητοι να με ρωτάνε “για πες μας”. Πολλοί κατεβαίνουν στα μουράγια και βλέπουν τα καράβια που φεύγουν, διψάνε για ταξίδια σε μακρυνά μέρη, σ’ άγνωστους τόπους. Η φαντασία δουλεύει γρήγορα, αχαλίνωτη. Κι όμως, χιλιάδες που βρίσκονται μακρυά, νοσταλγούν τη μέρα του γυρισμού… Κιτρινισμένα χαρτιά, σημειώσεις, χάρτες, ναυτικά βιβλία, σουβενίρ, χριστουγεννιάτικες κάρτες, ξένα γραμματόσημα. Όλα μαζί σ’ ένα τραπέζι, αντιπροσωπεύει το καθένα ξεχωριστό κομμάτι μιας μακρυνής χώρας. Ας κάνουμε μαζί ένα “Γύρω στον κόσμο». Ιωάννης Παλούμπης

Περιπλους 57

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Ν. Κυριαζής - Ε. Μ. Οικονόμου

Ο

επεξηγηματικός υπότιτλος «Μια αναλυτική ιστορία της Δημοκρατίας από τη γέννησή της μέχρι σήμερα» είναι πιθανόν πολύ περισσότερο περιγραφικός για το ποιο ακριβώς είναι το περιεχόμενο του βιβλίου που αποτελεί το καινούργιο απόκτημα της βιβλιοθήκης του Μουσείου. Η απαρχή βέβαια, που αλλού ;; στην αρχαία Ελλάδα όπου η αμφισβήτηση των προσώπων, η αντιπαράθεση των ιδεών και επιχειρημάτων, ακόμη και η φύση των Θεών με τα πολύ ανθρώπινα προτερήματα και ελαττώματα, μακριά από τους εξ αποκαλύψεως Θεούς άλλων πολιτισμών, ευνοούσαν τη δημιουργία ελεύθερων, κριτικών πνευμάτων, ικανών να συμμετέχουν στα κοινά, να λαμβάνουν θέση και να συμβάλλουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η ανάλυση των συγγραφέων, εξαιρετικών επιστημόνων δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από το κύριο αντικείμενο της παιδείας τους, την οικονομία. Έτσι περιγράφονται, εξετάζονται και αναλύονται οι σχέσεις της οικονομίας που συντελούν στην ανάπτυξη δημοκρατικών θεσμών σε ένα κοινωνικό σύνολο. Εκείνο όμως που ξαφνιάζει τον ανυποψίαστο αναγνώστη είναι η ανάδειξη του θεσμού των Ενόπλων Δυνάμεων, ενός θεσμού γνωστού στο ευρύ κοινό για την απόλυτη διοίκηση του ενός ανδρός, εν προκειμένω του Διοικητού, ως ενός των αιτίων που συνέβαλε ιστορικά, κατά πρωταγωνιστικό τρόπο στη δημιουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η προσέγγιση των συγγραφέων που ενδεχομένως συναντάται πρώτη φορά στη σχετική βιβλιογραφία είναι η πορεία προς τη δημοκρατία μέσω της θεωρίας της συμπεριφοράς. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αντιμετωπίζονται όχι μόνον η φάλαγγα αλλά κυρίως τα πλοία, οι στόλοι, ως μηχανισμοί συνεργασίας και συντονισμού, που δημιουργούν ένα ιδιαίτερο αξιακό, θεσμικό και κοινωνικό περιβάλλον το οποίο με τη σειρά του τείνει να ευνοεί την εμπορική και οικονομική ανάπτυξη – το ναυτικό, δε, ειδικότερα, φαίνεται να συνδέεται, ακόμα περισσότερο με τις συνθήκες ανάπτυξης της Δημοκρατίας. Έτσι όταν στα μέσα περίπου του 7ου αιώνα π.Χ. ο άτακτος μέχρι τότε ατομικός πόλεμος μεταξύ πεζών καταστάλαξε στο σχηματισμό της φάλαγγας, στην οποία η συνεργασία και η αλληλοκάλυψη μεταξύ των γειτονικών οπλιτών ήταν πρωταρχικοί παράγοντες για τη νίκη και την επιβίωση, αναπτύχθηκε ένας αλληλοσεβασμός και αίσθημα ισότητας, βασικά θεμέλια και τα δύο ενός πλέον ίσου αλλά όχι απαραίτητα δημοκρατικού τρόπου ζωής. Ο Μαραθώνας διεξήχθει από Αθηναίους οπλίτες πολίτες, που μπορούσαν να διαθέσουν πόρους για τον ατομικό εξοπλισμό τους, μεσαίων εισοδημάτων, ενώ η ισχυρότατη οπλιτικά Σπάρτη ήταν ιδιαίτερα προσεκτική να μην ανοιχθεί στρατιωτικά, να μην καινοτομήσει θεσμικά, να μην επιτρέψει τον εκχρηματισμό της οικονομίας. Καταλυτική ήταν η επιρροή της ναυπήγησης του Αθηναϊκού στόλου των 100 Τριήρεων, επτά χρόνια σχεδόν μετά τον Μαραθώνα και τρία πριν την Σαλαμίνα, δηλαδή στομεσοδιάστημα μεταξύ των τελευταίων Περσικών Εισβολών. Εν παραλλήλω προς την ανάπτυξη της οπλιτικής φάλαγγας και τα κοινωνικά αποτελέσματά της, που έχουν εν πολλοίς από καιρού επισημανθεί στην βιβλιογραφία, με το παρόν έργο επισημαίνεται ιδιαίτερα η λειτουργία της Τριήρους, πάντως, απαιτούσε ένα νέο επίπεδο για τον αποτελεσματικό συντονισμό και τελικά ιδιαίτερη συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών ομάδων στο πλοίο, κωπηλάτες, ναύτες, οπλίτες, τοξότες, αξιωματικοί. Η ισχυρή όμως ώθηση της δημοκρατίας προήλθε από το γεγονός ότι οι Θήτες ανέλαβαν κι αυτοί ρόλο υπερασπιστή της πατρίδας και ήταν επόμενο στη συνέχεια να απαιτήσουν και να λάβουν και πολιτικά δικαιώματα. Είναι γνωστή η διχογνωμία που επικράτησε στην Εκκλησία του Δή-

58 Περιπλους

μου της Αθήνας για τον τρόπο χρησιμοποιήσεως του νέου έκτακτου εσόδου από την ανακάλυψη της νέας φλέβας αργύρου στα μεταλλεία Λαυρίου το 483 π.Χ. Η επικράτηση της άποψης του Θεμιστοκλή να δαπανηθεί το έκτακτο έσοδο για την υλοποίηση ενός δημοσίου έργου, πίσω από το οποίο υπονοείτο η ναυπήγηση στόλου 100 Τριήρεων, υποστηρίχθηκε κυρίως από τη χαμηλότερη εισοδηματική τάξη των Θητών, οι οποίοι κατά τη διάρκεια της ναυπήγησης εύρισκαν εύκολα εργασία στα καρνάγια και συγχρόνως μάθαιναν τις τέχνες τις σχετιζόμενες με την κατασκευή, ενώ αργότερα μεταβάλλονταν σε κωπηλάτες/πολεμιστές του Αθηναϊκού στόλου. Το σημαντικότερο ήταν, ίσως, ότι οι θήτες, δηλαδή οι δίχως άλλο σοβαρό περιουσιακό στοιχείο καθίστανται εφεξής βασική πηγή ψηφοφόρων της προοδευτικότερης πολιτικής ομάδας και εν γένει μόνιμη ομάδα πίεσης (lobby) υπέρ περαιτέρω ναυτικής, στρατιωτικής και εμπορικής ανάπτυξης – ας μην ξεχνούμε ότι οι θήτες εγκαθίστανται στις περιοχές των εξανδραποδιζόμενων αντιπάλων, όπου δει. Η ανάπτυξη αυτή της Αθήνας καθίσταται μεν αυτοτροφοτούμενη, μεν, όπως μπορούμε εκ των υστέρων να παρατηρήσουμε, αλλά καταλήγει, όπως γνωρίζουμε, αυτοκαταστροφική, καθώς επιδίδεται σε πολεμικές ενέργειες κατά συμμάχων ή όλως αδυνάμων, ιδιαίτερα ριψοκίνδυνες, όπως μας επισημαίνει τόσο ο Ηρόδοτος, όσο και ο Θουκυδίδης, στα περί της επίθεσης, μεταξύ άλλων, κατά της Σάμου, της Μήλου και των Συρακουσών, εν τέλει. Ακολουθώντας την ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας οι συγγραφείς προτάσσουν την ύπαρξη δημοκρατικών θεσμών σε κρατικές οντότητες ως παράγοντα οικονομικής, τεχνολογικής, εμπορικής και εν τέλει και θεσμικής ανάπτυξης. Κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα οι Ευρωπαίοι, Άγγλοι και Ολλανδοί κυρίως, ασήμαντοι σε πληθυσμιακούς αριθμούς, υπερισχύουν των Ασιατικών γιγάντων, Κίνας, Ινδίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και καταλαμβάνουν δικά τους εδάφη στα οποία εγκαθιστούν αποικίες με πολλά οικονομικά και άλλα ποικίλα πλεονεκτήματα. Το παράδοξο αυτό γεγονός αποδίδεται από τους συγγραφείς, κατά ένα ποσοστό τουλάχιστον, στην ελευθερία και ισονομία που απολάμβαναν οι Ευρωπαίοι με τα δημοκρατικά τους πολιτεύματα, εν αντιθέσει προς τα Ασιατικά κράτη, που παρά τις μεγάλες σε παγκόσμιο επίπεδο τεχνολογικές εφευρέσεις που πέτυχαν δεν μπόρεσαν να επεκταθούν πέραν των συνόρων τους, λόγω των αυταρχικών καθεστώτων διοίκησης των υπηκόων τους. Προσκομίζονται πλήθος παραδείγματα σχετικώς, που δείχνουν μεγάλη εξοικείωση των συγγραφέων με την αγγλοσαξωνική βιβλιογραφία και προβληματισμούς. Το βασικό πρόταγμα του βιβλίου είναι ότι δημοκρατία και οικονομία διατηρούν άρρηκτη σχέση και η ισχυρή οικονομία αποτελεί προϋπόθεση για την καλή λειτουργία της Δημοκρατίας. Φυσικά η αφήγηση φθάνει στη σημερινή εποχή και παραθέτει στοιχεία και δείκτες από διεθνείς οργανισμούς όπου εμφανίζεται η θέση της χώρας μας χωρίς ιδιαίτερα κολακευτικές επιδόσεις. Είναι ελπιδοφόρο ότι η παρούσα μελέτη φαίνεται να συμβαδίζει, ήδη, με ειδικότερες αναλύσεις, όπως του κ.Χατζηιωακείμ, που ήδη παρουσιάστηκε στούς αναγνώστες του περιοδικού «Περίπλους» τεύχος 98 και μας επιτρέπεται να αναμένουμε ακόμα περισσότερους καρπούς στο άμεσο μέλλον καθώς οι συγγραφείς θέτουν την θεωρία τους αυτήν στην βάσανο πολλών διαφορετικών ιστορικών περιόδων και λαών μέσα από μια διεπιστημονική ματιά, προκειμένου να καταδείξουν αυτή την ιδιαίτερη σχέση θάλασσας και δημοκρατίας. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

THE MINE THAT BECAME A BRIDGE One Family’s Story of the British YARD Mine Sweeper (BYMS) 2077 Ian Mackie

Κείμενα και μαρτυρίες διακεκριμένων Γάλλων πολιτών

M

Roger Milliex

πορεί η αφορμή να γραφτεί το παρόν βιβλίο να είναι μια εκδήλωση μνήμης προς ένα αγαπητό πρόσωπο, σίγουρα όμως η ανάγνωσή του είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για να μάθουμε αρκετά πράγματα για την ναρκαλιεία κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκ. Πολέμου. Ή τουλάχιστον όπως αυτή γινόταν από τους Βρετανούς. Ήδη από το εξώφυλλο δίνεται η πληροφορία για το τι σημαίνουν τα αρχικά BYMS. Είναι αυτό σημαντικό για τον Έλληνα αναγνώστη; Ναι! αν σκεφτούμε ότι στο δικό μας Ναυτικό υπηρέτησαν 25 πλοία αυτού του τύπου. Κι όχι μόνον ως ναρκαλιευτικά αλλά και ως περιπολικά και υδρογραφικά. Δύο μάλιστα από τα ναρκαλιευτικά η Κάσος Μ 2074 και η Κως Μ 2191, βυθίστηκαν στον Σαρωνικό στις 15.10.1944, ενώ εκτελούσαν γρίπιση διαύλου προκειμένου να φτάσουν τα ελληνικά και τα βρετανικά πλοία στον Πειραιά. Το Βρετανικό Ναυτικό – το Royal Navy– πλήρωσε πολύ βαρύτερο τίμημα προκειμένου να καθαριστούν οι ελληνικές θάλασσες αμέσως μετά την αποχώρηση των Γερμανών. Ένα από τα ναρκαλιευτικά που βυθίστηκαν ήταν και τοBYMS 2077, στο στενό Ρίου-Αντιρρίου. Με αυτό χάθηκε και ο Chief Petty Officer (Αρχικεκευστής) James Mackie, πατέρας τεσσάρων(!) παιδιών. Φυσικά το γεγονός αυτό έμεινε ανεξίτηλο στην μνήμη των μικρών παιδιών. Έτσι λοιπόν όταν το 2004, κατά την διάρκεια της κατασκευής της γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου, ανακαλύφθηκαν τα υπολείμματα του BYMS 2077, για τα τρία παιδιά του James Mackie – είχε πεθάνει εν τω μεταξύ ο πρώτος γιος της οικογένειας – ήταν ανυπέρβλητο καθήκον να αποτίσουν φόρο τιμής στον τόπο θανάτου του πατέρα τους. Και αυτό έκαναν αμέσως. Όμως δε σταμάτησαν εκεί. Ο άλλος γιος ήθελε να κάνει ευρύτερα γνωστή την ιστορία του πατέρα του. Με αυτήν την «παρότρυνση» ο Ian Mackie κάθισε κι έφτιαξε το παρόν βιβλίο. Δεν περιορίστηκε στην οικογενειακή του ιστορία. Στις σελίδες θα βρούμε ένα σωρό χρήσιμες πληροφορίες. Για τα BYMS. Την ιστορία και τις μεθόδους της βρετανικής ναρκαλιείας. Τους συνδέσμους των παλαίμαχων βρετανών ναρκαλιευτών. Πως είχε αναφερθεί ο ελληνικός Τύπος της εποχής στο γεγονός της βύθισης του BYMS 2077, όχι μόνον το 1944 αλλά και το 2004. Και πολλά άλλα, οπωσδήποτε ενδιαφέροντα, στοιχεία. Αναμφισβήτητα πρόκειται για ένα πολύ καλό βιβλίο. Το κακό στην υπόθεση είναι ότι, δυστυχώς, δε μπορούμε να βοηθήσουμε όποιον ενδιαφέρεται να το προμηθευτεί. Πρόκειται για αυτοέκδοση και πουθενά δεν αναφέρονται κάποια στοιχεία επικοινωνίας με τον συγγραφέα. Έτσι λοιπόν όσοι θέλουν να το μελετήσουν δεν έχουν παρά να επισκεφθούν την Βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Roger Milliex ήταν Γάλλος διανοούμενος και είναι γνωστός στην ελληνική κοινωνία για τα φιλελληνικά του αισθήματα και τη βαθειά του γνώση σε θέματα του ελληνικού πολιτισμού. Έζησε πολύ χρόνο στην Αθήνα, παντρεύτηκε της ελληνίδα πεζογράφο Τατιάνα Γκρίτση-Milliex και από το 1959 έως το 1971 διετέλεσε μορφωτικός ακόλουθος της Γαλλικής Πρεσβείας στην Κύπρο. Κατά τη διάρκεια της κατοχής της Ελλάδας 19411944 το ζεύγος Milliex διέφυγε στον γαλλικό νότο, όπου από εκεί προσπαθούσε να βοηθήσει την ελληνική αντίσταση. Εκείνο το διάστημα συγκέντρωσε κείμενα Γάλλων διανοουμένων, που μιλούσαν για τον ηρωισμό του ελληνικού λαού, την αντίστασή του και τη δυσχερή θέση στην οποία είχε περιέλθει λόγω πείνας και της έλλειψης στοιχειωδών πόρων ζωής. Το 1979 τα κείμενα αυτά αποτέλεσαν την πρώτη έκδοση του βιβλίου: “Hommage à la Grèce“ στη Γαλλική και το παρουσιαζόμενο είναι επανέκδοση στην Ελληνική. Πρόκειται για μια συλλογή κειμένων που εξυμνούν την Ελλάδα, τον αρχαίο πολιτισμό της, αλλά και τη σύγχρονη στάση της κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εναντίον του φασισμού και του ναζισμού. Παράλληλα στο βιβλίο περιέχονται φωτογραφίες έργων τέχνης (ζωγραφικών πινάκων, χαρακτικών, σχεδίων και γλυπτών) που χάρισαν στην Ελλάδα Γάλλοι καλλιτέχνες το 1949 και φυλάσσονται στην Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου. Η βιβλιοθήκη του Μουσείου αποκτά ένα σημαντικό έργο που άπτεται του σύγχρονου φιλελληνισμού και αναδεικνύει την Ελλάδα του 20ου αιώνα όπως την έβλεπαν οι Ευρωπαίοι.

Ηλίας Νταλούμης

Ιωάννης Παλούμπης

60 Περιπλους

Ο

Ομιλία του κ. Γιάννη Στουρνάρα, Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, στην 85η Ετήσια Τακτική Γενική Συνέλευση των Μετόχων της Τράπεζας της Ελλάδος Δευτέρα, 26 Φεβρουαρίου 2018 ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΔΙΑΤΗΡΗΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ: ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΜΠΕΔΩΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ ΣΤΙΣ ΑΓΟΡΕΣ

Η επιτυχής ολοκλήρωση του τρίτου προγράμματος τον Αύγουστο του 2018 θα σηματοδοτήσει το τέλος μιας μακράς περιόδου οικονομικής προσαρμογής, θα επιτρέψει την επάνοδο στην κανονικότητα και μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να αποδειχθεί αφετηρία ταχείας και διατηρήσιμης ανάπτυξης. Τα κρίσιμα ζητήματα που θα επιδράσουν καθοριστικά στην πορεία της οικονομίας από τώρα και στο εξής είναι τέσσερα:

(α) Η βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους

Το μεγάλο ύψος του δημόσιου χρέους τροφοδοτεί την αβεβαιότητα, υποσκάπτει την εμπιστοσύνη στις προοπτικές της οικονομίας, επηρεάζει δυσμενώς την πιστοληπτική αξιολόγηση της χώρας και δυσχεραίνει την ομαλή έξοδο από το πρόγραμμα. Η έκθεση βιωσιμότητας του χρέους από τους θεσμούς και η λήψη των μεσοπρόθεσμων μέτρων αναδιάρθρωσής του από το Eurogroup πρέπει να γίνουν όσο το δυνατόν συντομότερα και με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια, ώστε να ενισχυθεί περαιτέρω η εμπιστοσύνη των χρηματοπιστωτικών αγορών και να δρομολογηθεί η ομαλή έξοδος από το πρόγραμμα.

(β) Η εμπέδωση της εμπιστοσύνης

Για να επιτύχει η Ελλάδα την έξοδο στις αγορές με ευνοϊκούς όρους, πρέπει να εμπεδώσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών για τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων και να διαβεβαιώσει ότι η δημοσιονομική πολιτική δεν θα διολισθήσει εκ νέου σε λάθος κατεύθυνση. Οι δεσμεύσεις που έχουν αναληφθεί πρέπει να τηρηθούν και να γίνουν αποφασιστικά βήματα για τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων και των αποκρατικοποιήσεων, με πρώτο βήμα την άρση των προσκομμάτων σε μεγάλες επενδύσεις που έχουν ήδη αποφασιστεί, αλλά καθυστερούν. Στον τομέα αυτό, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η νομοθεσία για τις χρήσεις γης. Η διαμόρφωση μιας εθνικής στρατηγικής, στην οποία θα εντάσσονται οι στόχοι, δημοσιονομικοί και διαρθρωτικοί, που έχουν ήδη αποφασιστεί για την περίοδο μετά τη λήξη του προγράμματος, θα δώσει ισχυρή ώθηση στην εμπιστοσύνη. Θα επηρεάσει θετικά τους όρους εξόδου στις αγορές, θα βελτιώσει το επενδυτικό κλίμα και θα ενισχύσει την προσέλκυση επενδύσεων. Επιπλέον, θα διευκολύνει την επιστροφή καταθέσεων στις τράπεζες και θα ενδυναμώσει την πιστοδοτική τους ικανότητα. Τα παραπάνω θα θέσουν σε κίνηση έναν ενάρετο κύκλο στην οικονομία και στο τραπεζικό σύστημα και θα διαμορφώσουν τις προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν την πλήρη άρση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων.

(γ) Ομαλή έξοδος στις αγορές

Μετά τη λήξη του προγράμματος, η Ελλάδα θα πρέπει να εξασφαλίσει τα απαιτούμενα κεφάλαια για την κάλυψη των χρηματοδοτικών της αναγκών προσφεύγοντας στις διεθνείς χρηματαγορές με διατηρήσιμους όρους. Όπως αναφέρθηκε ήδη, η εμπέδωση της εμπιστοσύνης είναι η κύρια και ουσιαστική προϋπόθεση για να συμβεί αυτό. Παράλληλα όμως, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα χρηματοδοτικό δίχτυ ασφαλείας που θα πείθει ότι η χώρα μπορεί να αντιμετωπίσει ενδεχόμενες συγκυριακές αντιξοότητες που καθιστούν το κόστος χρηματοδότησης μη ανεκτό. Μία τέτοια δικλίδα ασφαλείας είναι το προβλεπόμενο “απόθεμα ρευστότητας”, που δίνει τη δυνατότητα να αποφεύγεται η προσφυγή στις αγορές σε περιόδους αστάθειας και αυξημένου κόστους αναχρηματοδότησης. Το απόθεμα ρευστότητας δημιουργείται με τις δοκιμαστικές εκδόσεις ομολόγων πριν από τη λήξη του προγράμματος και με τη συμβολή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM). Στην παρούσα φάση, η πρώτη δοκιμαστική έξοδος στις αγορές πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2017 με την έκδοση πενταετούς ομολόγου, ενώ το Νοέμβριο του ίδιου έτους πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή ομολόγων ύψους 25,8 δισεκ. ευρώ. Στη συνέχεια, με την ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης, δρομολογήθηκε μία ακόμη έξοδος με την έκδοση επταετούς ομολόγου, εντασσόμενη στο σχεδιασμό της κυβέρνησης για επάνοδο της χώρας στις διεθνείς αγορές πριν από τη λήξη του προγράμματος. Η έκδοση αυτή, που πραγματοποιήθηκε εν μέσω αναταράξεων στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές, ήταν επιτυχής. Οι αναταραχές, όπως οι πρόσφατες, φαίνεται όμως ότι επηρεάζουν περισσότερο τις χώρες με αδύναμη πιστοληπτική διαβάθμιση και λιγότερο ισχυρή οικονομία, οι οποίες είδαν τις αποδόσεις των κρατικών ομολόγων τους να αυξάνονται σημαντικά. Κατά συνέπεια, υπό τις παρούσες αβέβαιες συνθήκες, η έξοδος του Ελληνικού Δημοσίου στις αγορές, αν και είναι επιβεβλημένη προκειμένου η χώρα να επανέλθει στην κανονικότητα, πρέπει να γίνεται με προσεκτικά βήματα. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι η δοκιμαστική έξοδος στις αγορές για τη δημιουργία ενός ασφαλούς αποθέματος ρευστότητας πριν από τη λήξη του προγράμματος δημιουργεί κλίμα εμπιστοσύνης και προετοιμάζει το έδαφος για την έξοδο της χώρας από το πρόγραμμα. Ωστόσο, συμπληρωματικά θα πρέπει να εξεταστεί και το ενδεχόμενο ενός προληπτικού προγράμματος στήριξης. Το ενδεχόμενο προσφυγής σε προληπτικό πρόγραμμα στήριξης, ιδιαίτερα μάλιστα εάν οι συνθήκες στις χρηματοπιστωτικές αγορές συνηγορούν, δεν θα πρέπει να δραματοποιείται, καθώς οι ευρωπαϊκοί μηχανισμοί δημιουργήθηκαν για να χρησιμοποιούνται όταν υπάρχει ανάγκη. Η ύπαρξη ενός τέτοιου προληπτικού πλαισίου στήριξης εκτιμάται ότι μπορεί να δράσει υποστηρικτικά για την ελληνική οικονομία, μειώνοντας το κόστος δανεισμού, καθώς θα παρέχει ασφάλεια σχετικά με την πρόσβαση του Ελληνικού Δημοσίου και των τραπεζών σε χρηματοδότηση μετά τη λήξη του προγράμματος τον Αύγουστο του 2018. Η προληπτική πιστοληπτική γραμμή του Ευρωπαϊκού Μηχα-

νισμού Σταθερότητας (ESM) θα καθιστούσε αυτούς τους πόρους διαθέσιμους, χωρίς να είναι απαραίτητη εκ προοιμίου η άντλησή τους. Αντίθετα, η συσσώρευση ταμειακών διαθεσίμων συνεπάγεται άμεσα πρόσθετο δανεισμό, ο οποίος επιβαρύνει το ετήσιο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους. Επιπλέον, αυτό το πλαίσιο προληπτικής στήριξης εξασφαλίζει τη διατήρηση της “παρέκκλισης” (waiver) για τα ελληνικά κρατικά ομόλογα προκειμένου αυτά να χρησιμοποιούνται ως εξασφαλίσεις στις πράξεις νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος μέχρις ότου η Ελλάδα αποκτήσει επενδυτική πιστοληπτική διαβάθμιση. Επιπρόσθετα, στην περίπτωση αυτή, το απόθεμα ασφαλείας για τις συστημικές τράπεζες εκτιμάται ότι θα είναι διαθέσιμο και πέραν του Αυγούστου του 2018. Τέλος, η διατήρηση της παρέκκλισης (waiver) σε συνδυασμό με τα μέτρα για τη βιωσιμότητα του χρέους θα επιτρέψουν την αγορά ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς κρατικών τίτλων είτε στην κανονική του διάρκεια είτε κατά την περίοδο επανεπένδυσης, επηρεάζοντας πτωτικά το κόστος δανεισμού του Ελληνικού Δημοσίου.

(δ) Το πλαίσιο εποπτείας μετά το πρόγραμμα

Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό πλαίσιο, προκύπτει ότι η λήξη του ελληνικού προγράμματος τον Αύγουστο του 2018 δεν συνεπάγεται αποδέσμευση της χώρας από υποχρεώσεις που έχει αναλάβει έναντι των δανειστών της. Αυτό που αλλάζει είναι η μορφή του πλαισίου εποπτείας της χώρας, το οποίο πρέπει να ανταποκρίνεται στους γενικούς όρους και κανονισμούς εποπτείας που ισχύουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Κανονισμός 472/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, προβλέπει αυτόματη άσκηση εποπτείας μετά το πρόγραμμα μέχρις ότου η χώρα αποπληρώσει το 75% των δανείων που έχει λάβει από άλλα κράτη-μέλη της ζώνης του ευρώ, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας και τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διατηρεί το δικαίωμα να ασκήσει ενισχυμένη εποπτεία, αν κρίνει ότι συντρέχουν οι συνθήκες. Πέραν των διατάξεων που είναι ήδη σε ισχύ, έχουν προταθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλαγές στην οικονομική διακυβέρνηση της ζώνης του ευρώ, οι οποίες αφορούν ζητήματα που μπορούν να επηρεάσουν τη φύση της εποπτείας της ελληνικής οικονομίας μετά το πρόγραμμα και θα συζητηθούν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το πρώτο εξάμηνο του 2018. Τα ζητήματα αυτά αφορούν τον αυξημένο ρόλο του ESM και τη δυνατότητα χρηματοδότησης για την υλοποίηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Γίνεται επομένως φανερό ότι η ομαλή έξοδος της Ελλάδος από το πρόγραμμα και η επιτυχής πορεία της στη νέα, μετά την κρίση, ευρωπαϊκή κανονικότητα συνεπάγονται δεσμεύσεις για τη διασφάλιση των μέχρι σήμερα επιτευγμάτων, την άσκηση συνετής οικονομικής πολιτικής μετά το πρόγραμμα και τη συνέχιση της εφαρμογής των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων μέχρι την ολοκλήρωσή τους.

ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 2009-2017

Οι θετικές ενδείξεις για βιώσιμη επιστροφή στην ανάπτυξη είναι το αποτέλεσμα της μακρόχρονης και εξαιρετικά επώδυνης προσπάθειας οικονομικής προσαρμογής. Η πρόοδος που έχει συντελεστεί από την έναρξη της κρίσης δημόσιου χρέους το 2009 έως σήμερα είναι εντυπωσιακή και πρωτοφανής στα ιστορικά χρονικά διεθνώς. Συγκεκριμένα, η χώρα πέτυχε: • Την πλήρη εξάλειψη των δίδυμων ελλειμμάτων, δηλαδή του υπερβολικού δημοσιονομικού ελλείμματος και του μεγάλου ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.

• Την πλήρη αποκατάσταση της ανταγωνιστικότητας σε όρους κόστους εργασίας και τη σημαντική βελτίωση σε όρους τιμών. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό επιτεύχθηκε μέσω μιας επώδυνης διαδικασίας εσωτερικής υποτίμησης που έλαβε χώρα μέσω της σημαντικής μείωσης των ονομαστικών μισθών κυρίως στον ιδιωτικό τομέα.

• Παράλληλα, εφαρμόζεται ένα τολμηρό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων, ιδιωτικοποιήσεων και εκσυγχρονισμού της οικονομίας σε τομείς όπως οι αγορές εργασίας και προϊόντων, το σύστημα υγείας και κοινωνικής ασφάλισης, το δημοσιονομικό πλαίσιο, το φορολογικό σύστημα και η δημόσια διοίκηση.

• Ως αποτέλεσμα όλων αυτών των πολύ σημαντικών αλλαγών που συντελέστηκαν στην οκταετία της κρίσης, αυξήθηκε η εξωστρέφεια της οικονομίας και έχει ξεκινήσει η αναδιάρθρωση του παραγωγικού υποδείγματος υπέρ κλάδων με εξαγωγικό προσανατολισμό.

• Τέλος, η αναδιάρθρωση και η ανάταξη του τραπεζικού συστήματος, με κύριο χαρακτηριστικό τη σημαντική ανακεφαλαιοποίηση μετά από αυστηρές ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων και τον έλεγχο ποιότητας στοιχείων του ενεργητικού τους, διασφαλίζουν υψηλούς δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας (CET1), υψηλότερους του ευρωπαϊκού μέσου όρου, που, σε συνδυασμό με τον ικανοποιητικό δείκτη κάλυψης των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων από προβλέψεις, επιτρέπουν στις ελληνικές τράπεζες την αποτελεσματική διαχείριση του πολύ υψηλού αποθέματος των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι, παρά την πρόοδο που συντελέστηκε, η κρίση επέφερε σημαντικό κόστος σε όρους απώλειας προϊόντος και απασχόλησης και σημαντική μείωση του πλούτου των νοικοκυριών. Μεταξύ 2008 και 2016, η χώρα απώλεσε περισσότερο από το ¼ του ΑΕΠ σε σταθερές τιμές και η ανεργία αυξήθηκε σχεδόν κατά 16 ποσοστιαίες μονάδες. Επιπλέον, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε ισοδύναμα αγοραστικής δύναμης διαμορφώθηκε το 2016 σε μόλις 68% του κοινοτικού μέσου όρου, από 93% το 2008. Παράλληλα, έλαβε χώρα ένα μεγάλο κύμα μετανάστευσης Ελλήνων με υψηλά προσόντα, στερώντας την ελληνική κοινωνία και οικονομία από ένα παραγωγικό τμήμα της, με ανυπολόγιστες δημογραφικές, οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες.

Αρχιτεκτονική και φυλαχτά σπιτιών στο Δίκαστρο Λεωνίδας Καρφής

Π

ρόσφατα μας χαρίσθηκε ένα εξαιρετικό βιβλίο με τίτλο: «Αρχιτεκτονική και φυλαχτά σπιτιών στο Δίκαστρο» του Λεωνίδα Καρφή Στρατηγού ε.α. της ΕΛΑΣ και μέλους του Δ.Σ. του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Αμύνης. Για να το «ανακαλύψει» κανένας πρέπει πρώτα να πληροφορηθεί τι και που είναι το Δίκαστρο και από πού προέρχεται η ονομασία του. Το Δίκαστρο λοιπόν είναι ένα αμφιθεατρικό χωριό του νομού Φθιώτιδος στα όρια σχεδόν με τους νομούς Ευρυτανίας και Καρδίτσας. Εκεί χωμένο μέσα στους πανέμορφους ορεινούς όγκους του Τυμφρηστού καταγράφει μια παρουσία περίπου 4.000 χρόνων, όπως μαρτυρούν τα πολυάριθμα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής. Από τις αρχές της 2ης χιλιετία π. Χ. οι Δόλοπες, απόγονοι Προελλήνων Πελασγών μετοίκησαν από τη Μαγνησία και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, που παρείχε ασφαλέστερο καταφύγιο από τις καθόδους προς νότον των ελληνικών φύλων. Οι οικιστές Δόλοπες ακολούθησαν έκτοτε τη ροή της ελληνικής ιστορίας με τους Έλληνες Μακεδόνες του Περσέα, τους ρωμαίους τους βυζαντινούς κλπ, κλπ. Όταν στο Δίκαστρο διαθέτεις οικογενειακό σπίτι που χρονολογείται από το 1897, διακοσμημένο με φυλαχτά εγχάρακτα στα αγκωνάρια,

όπως ο Λεωνίδας Καρφής, είναι επόμενο να επιδοθείς σε μία εξαντλητική έρευνα για το τι συμβολίζουν αυτά τα φυλαχτά, από πότε έχουν καθιερωθεί και πόσο εκτεταμένη χρήση έχουν. Φυσικά μοιραία θα έλεγε κανείς η έρευνα επεκτείνεται σε όλες τις μορφές της αρχιτεκτονικής που επικράτησε στο Δίκαστρο, από τις καλύβες και τους αχυρώνες, μέχρι τα κάστρα της αρχαιότητας και τα σημερινά οικοδομήματα του 21ου αιώνα. Μια σπουδαία συλλογή λαογραφικής φύσεως για τους τύπους των οικοδομημάτων της περιοχής και φυσικά για την ιδιαιτερότητα των «φυλαχτών». Η έρευνα επεκτείνεται στους ναούς όλων των θρησκειών που επεκράτησαν στην περιοχή από τους αρχαιοελληνικούς, τους πρωτοχριστιανικούς, Βυζαντινούς και τους σημερινούς Χριστιανικούς. Όταν η επιμέλεια και η σοβαρότητα του Δικαστριώτη συγγραφέα παράγει τέτοια εξαιρετικά αποτελέσματα, απορείς τι παραπάνω μπορεί να παρουσιάσει ο επαγγελματίας λαογράφος. Ευχαριστούμε τον φίλο Στρατηγό Λεωνίδα Καρφή για το μικρό διαμάντι που μας χάρισε, το οποίο στολίζει τη βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Νικόλαο Σούλια: «Porto Tango» --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ηλία Μεταξά: «Από την Εθνική Αντίσταση στον «Κόκκινο Δεκέμβρη» Φ. Χαμόδρακα • «Οι μουσουλμάνοι Τσάμηδες» Α. Παπαθεοδώρου • «Η Πηγάδα του Μελιγαλά και ο Άρης Βελουχιώτης» Ι. Μπουγάς • «Δημιουργοί της νέας στρατηγικής» Ν. Παπαρρόδου (μετ.)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ιωάννη Οικονομόπουλο: «Ο Καιρός: Βασική Ναυτική Μετεωρολογία» Ι. Οικονομόπουλου --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Θεοδώρα Πατρινού: «Ο Ρόμμελ στη Νορμανδία» του Φρειδερίκου Ρούγκε --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Μιχάλη Ξυλά: « Η Καινή Διαθήκη» εκδοτικού οίκου η «Ζωή» --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυριά Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη: Μηχανισμοί και δυναμική στην Ιστορική Δημογραφία: To παράδειγμα της Λευκάδας τον 19ο αιώνα» Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη • «Ευεργετισμός & νεοελληνική πραγματικότητα» Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη •«Benefaction on Modern Greece: Theory and History» • «Ο Αιγυπτιώτης Ελληνισμός: στους δρόμους του βαμβακιού» Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη • «Αλεξανδρινές οικογένειες: Xωρέμη – Μπενάκη – Σαλβάγου» Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη • «Οι Έλληνες του Καΐρου» Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Έλενα Λεμπεσοπούλου: «40 χρόνια Ράλλυ Αιγαίου» • «Sail and power” by Uffa Fox • “Thoughts on yachts and yachting” by Uffa Fox • “Racing, cruising and design” by Uffa Fox • “Uffa Fox’s second book” • “Nurnbergische prospecten vues de Nuremberg” Johann Adam Delsenbach • «The Classic Boat» by the Editors of Time-Life Books • “Περί αφομοιώσεως εν τω ψυχικώ βίω» 1878 • «Η ρίμα του παληού ναυτικού» Samuel Taylor Coleridge • “Καζαμίας, 1925» • «Ο Δεκαπενταετής πλοίαρχος» Ι. Βέρν, 1900 • «Λόγος Θεοδώρου Π. Δηλιγιάννη περί της οικονομικής καταστάσεως του κράτους» 1888 • «Η δικαιοσύνη παρ’ ημίν» Στ. Παπαφράγκου, 1897 • «Les Contes de l’ Epee” Henry de Brisay • «Esplorazione nella catena del Ruwenzori» 1907 • «Emile Deschamps» Eugene de Mirecourt, 1869 • «Νόμος 1165 της 17.3.1918 περί τελωνειακού κώδικος» 1929 • «Elementary marine navigation” • “Basi navali del mondo” Giuseppe Fioravanzo • «Ελευθερία δια τους λαούς» Δικαστού Ρόδερφορτ • «Αγγελίαι τοις ναυτιλλομένοις» 1975 • «Αγγελίαι τοις ναυτιλλομένοις» 1976 • «Καταθέσεις.....ανάπτυξη & ποιότητα ζωής στο Γαλαξείδι» Γ. Γεροσίδερη • «Souvenirs d’ Enfance et de Jeunesse” Victor Hugo • «Bonaparte en Egypte» • «Ανάλυση του περιεχομένου του φακέλου υποψηφιότητας της Ολυμπιάδας

62 Περιπλους

1996 στην Αθήνα» • «Αθήνα 1896 Α’ Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες» 2004 • «Παγκόσμια έκθεση Ολυμπιακών- Αθλητικών γραμματοσήμων & τεκμηρίων» 1996 • «Η ιστορία της επιτροπής Ολυμπιακών αγώνων της Ελλάδος» Γ. Λιβέρη • «Ελληνικό Φως: το μακρύ ταξίδι της Φλόγας» 2004 • «Επίσημο Πρόγραμμα Τελετής Έναρξης Παραολυμπιακοί Αγώνες Αθήνα 2004» • «Greek for ever. Athens 2004» • «Tιμή στους νικητές» 1996 • «Οι Έλληνες Ολυμπιονίκες» 2004 • «Αθήνα-Athens 1896-1996» • “todayσήμερα” Επίσημο Ημερήσιο Πρόγραμμα • «Ολυμπιακοί αγώνες. Η Ιστορία» • «Οι Ολυμπιακοί αγώνες του 2004 στην Αθήνα» Βυρ. Πολύδωρας • «The National Maritime Museum” London 1990 • “Successful Yacht Racing” C. Stanley Ogilvy • “Un poete regarde la croix” P. Claudel • «Un petite Belge» 1916 • «Sud-Deutschland und oesterreich» • «L’art de gagner au Bridge» • «Vight-Deux Mois de campagne Autour du Monde» 1900 • «Πολιτική οικονομία ήτοι αρχαί της επιστήμης του πλούτου» Ιωσήφ Δροζίου, 1833 • «Lectures instructives et amusantes” 1866 • “Ομήρου Οδύσσεια» Μέρος 1ον, Α-Θ, 1933 • “Annuaire de l’association pour l’ encouragement des etudes Grecques en France” 1874 • «To σχολείον, η φυσική αγωγή & η φυσιολατρεία» Θεοδ. Κοντέρη, 1930 • «Le Docteur pour Tous” Pierre Guerder • «Cantacuzene homme d’etat et historien ou examen critique comparatif des memoires de l’ empereur Cantacuzene et des sources contemporaines» Val. Parisot, 1845 • «Isocratis Orationes» 1902 • «Περί εγκρίσεως του Καταστατικού του εν Αθήναις Αυστρο-Ουγγρικού Ευεργετικού Συλλόγου» 1907 • «Πλάτωνος Συμπόσιον (ή περί έρωτος)» 1932 • «Λουκιανού απάνθισμα» 1932 • «Νομοθεσία περί φορολογίας των κληρονομιών, δωρεών, προικών και κερδών λαχείων» 1919 • «Νέος χάρτης της Αμερικής» 1931 • «Πλουτάρχου Βίοι παράλληλοι:Μέγας Αλέξανδρος και Ιούλιος Καίσαρ» 1932 • «Οι τρεις μεγάλοι Ιεράρχαι» 1903 • «Θέμις» Εβδομαδιαία Δικαστική Εφημερίς 1897-1910 • «Mythologie» 1899» • «Οδηγός Αθηνών – Πειραιώς προαστείων και συνοικισμών» 1965 • «Η Καινή Διαθήκη» 1931 • «La vie des abeilles» 1913 • «Ένα δεμάτι ξύλα: παιδικά διηγήματα» 1930 • «Πρωτόλεια: διηγήματα» Κ. Φραγκούλη 1928 • 68. «Πρακτική γεωμετρία» Ν. Νικολάου 1920 • «Γραμματική της Ελληνικής γλώσσης» τεύχος Β’1930 • «Στοιχειώδης εκκλησιαστική ιστορία» Κλ. Μιχαηλίδου, 1927 • «La Saintete» A.J. Festugiere • “Η Μικρούλα” Τυμφρηστού; [19--] • “Sainte-Helene: La captivite de Napoleon” Octave Aubry • «Contes pour lire au Crepuscule» Avesnes • «Ιστορία των νέων χρόνων: Στ’ Γυμνασίου» Θεοδωρίδου-Λαζάρου (λείπουν σελίδες) • «Greece» 1989 • “The Ocean World of Jacques Cousteau” tom. 1-16 • “Marco Aurelio: et la fine del mondo antico” Er.Renan • «Federico Barbarossa» Eu. Momigliano • «Paolina Bonaparte» Henri d’ Almeras • «Griechifche Schulgrammatif» • «H πατρίδα μας: αρχαία και νέα εποχή. Αναγνωστικό Δ’ Δημοτικού» 1919 • «Histoire de France: des ecoles primaries” Viator, O.S. • «Cours et Experiences Chimie» 1922 • «Storia degli antichi popoli dell’ oriente» P. Vigo 1914 • «Il congresso di Vienna (1814-15)» Cipriano Giachetti • «L’Ordinamento della chiesta cattolica» S.Negro • “Το

Δωρεές βιβλίων & περιοδικών Κολωνάκι πριν την «Άλωση» Ζ. Χατζηφωτίου • «La vie humiliee de Henri Heine» Camille Mauclair • «Histoire de l’Eglise» 1914 • “Francesco Guicciardini” Attilio Nulli • «Αχιλλεύς» Λεων. Ραζέλου • «Αυτός κάλεσε τους Τούρκους στην Κύπρο» Γ. Μιχαλόπουλου • «Sepolcri» Ugo Foscolo • «Πενήντα χρόνια προσφοράς στην ελληνική ιστιοπλοϊα» 19371987 • «30ο Δυτικά» Σταύρου Παπαδέα • «La divina liturgia in Rito Bizantino nella Cappella Papale» • «Έκθεση Διοικητικού Συμβουλίου έτους 2008» ΝΟΕ • «Το χρονικό μιας πολιτείας. Πειραιάς 1835-2005» Γ. Χατζημανωλάκη • «Θεωρία και πρακτική των ναυλώσεων» Γ.Π. Βλάχου • «Ναυτιλιακή οικονομική γεωγραφία» Γ.Π. Βλάχου • «Υγεία εν πλω» Ειρήνη Σαρόγλου-Τσάκου • «Yacht and Boat sailing and yacht architecture: Dixon Kemp’s manual» • «Το εγχειρίδιο του αρμενιστή» Η. Λαδά • «El Museo Maritimo de Barcelona” Jose Martinez-Hidalgo • «Il re di Roma (L’Aiglon) Racconto Storico • «Lehrbuch der Physik» 1934 • «Λεύκωμα. Ολυμπιακοί αγώνες» • «La tragica avventura dei concini” C. Giachetti 1939 • «L’uccisione di Pellegrino Rossi» Gustavo Brigante Colonna • «Il Re burlone: Dramma in 4 atti» G.Rovetta • «Les Ambassades: roman» Roger Peyrefitte • «Les cles de Saint-Pierre: roman» Roger Peyrefitte • «La divina avventura» Sofia Kossak • «I Cento giorni» Joseph Roth • «Pilleur d’ Epaves» Pierre Mael • «Ivan il terribile» Casimiro Waliszewski • «Memorie marinaresche de Jack la Bolina» A/V. Vecchj, 1911 • «Les Anges gardiens» Marcel Prevost • «La tragica vicenda de Carlo III» G. Ferrata • «Sous le ciel de Rome» Al. Besnard • «Alessandro I : il romantico antagonista di Napoleone» Maurizio Paleologue • «Storia della patria» Piero Operti vol 1 • «Fiabe» G. Drosinis • «Erasmo» J. Huizinga • «La famiglia Romana» Roberto Paribeni • «Ελληνική Παραδοσιακή ναυπηγική» Κ. Δαμιανίδη • «Τα καράβια και τα άλλα πλεούμενα» • «I Tramonti dell’ Etna” P.Ciuti • “Luigi XIV” Louis Bertrand • “Storia dell’ Inghilterra” G.Trevelyan • “Il Medio Evo Barbarico d’ Italia”G.Pepe • “Polymnia” Teresa Venuti de Dominicis • “Les miserables” V. Hugo • «Εγχειρίδιο οργάνωσης και διαχείρησης αγώνων ανοικτής θαλάσσης» • «Ο δρόμος της ευτυχίας» Victor Pauchet • «Σύντομη ιστορία Κεφαλληνίας» Ευρ. Λειβαδά-Ντούκα • «Βασιλεία» Κων/νος Πλεύρη • «Pictures from the Crime Museum» • “Clubswan directory” 2005 • “Yacht racing. The aerodynamics of sails” M.Curry • “Hang Cliding” Dan Poynter • «Mεθυσμένες θάλασσες» Χάρη Τζάλα • «Les exploits du Colonel Gerard» A. Conan Doyle • «20,000 λεύγαι υπό την θάλασσαν» Ι. Βέρν • «Macbeth» Shakespeare • “Pierrette” H. De Balzac • “Fort de Vaux “ Henry Bordeaux • «Μuseu de Marinha” Visitor’s Guide • «Λεξικόν Γαλλοελληνικόν» Κυπρίου (λείπουν σελίδες) • «Πλοία και ναυσιπλοϊα» εικονογραφημένο λεξικό • “International sailing federation 1907-2007” • “Yacht club burgees” C. Stewart • “Yacht racing rules” 1959 • “Yacht racing rules & tactics” G.Aymar • “Damien” G. Janichon • “O Πέτρος Αραπάκης και η «Πανδώρα» • “Steingraeber” • «Αστρονομικά μετρητικά όργανα» • «Λαογραφικά της Δημητσάνας» • «Il manuale dell’ emergenza» • “Optimist: Το σκάφος του μικρού καπετάνιου” • «Ναυπηγική και οικονομική στρατηγική» Γ.Π. Βλάχου • «Καπιτάν Κεφαλάς: Ο δέσμιος του νόστου» ΝΤ. Κονόμου • «Ελληνικά Νησιά» Olympic marine • «Ο πηλινός στρατός του αυτοκράτορα Κιν Σιχουάνγκ» Υπ. Πολιτισμού • «Τhe A B C universal commercial electric telegraphic code” 1901 • «Νέα Γεωγραφία των Ηπείρων» Ι. Σαρρή • “La deuxieme annee d’Arithmetique” 1901 • “Critone” Platone, 1946 • «Aμερική» Στήβεν Β.Μπένε • «Το Σύνταγμα της Ελλάδος • “Tables of simple interest” 1862 • «Εγχειρίδιον Συνταγματικού Δικαίου» 1879 • “Vocabolario scolastico delle lingue Italiana e Francese” (λείπουν σελίδες) • «Ιστορική ημερολόγια του αγώνος του 1821» Γ. Σαχτούρη (επανέκδοση) • «Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος», 1984 • «Γαλαξιδιώτικα καράβια: Μουσείο Γαλαξιδίου» • «Τα μυστήρια του Μποσκου και η εξήγησις αυτών» Ε.Μανούσου, 1872 • «Guillaume tell» Schiller, 1873 • «Πίνακες αποστάσεων εις μίλλια λιμένων Ελληνικών & Μεσογείου», 1927 • «Simple Contes des Collines» R. Kipling • «Vie et voyages de Christophe Colomb» • «La lumiere petrouvee: roman» • «Corinne ou l’ Italie» Μadame de Stael, [18--] • «Œuvres choisies de Descartes» [1924] • «Ο ουρανός» Φλαμμαρίωνος – Αιγινήτου, 1900 • «Οι άθλιοι» τομ. 1ος , Β. Ουγκώ [19--] • “Sul lago di Biwa” Max Dauthendey” Max Dauthendey, 1938 • “Radiosa aurora” J. London, 1930 • “La madone des sleepings” M. Dekobra, 1925 • “Μονάχος (Εnsam)” Αυγούστου Στρίντμπεργ • «Il re folle [1845-1886]» Aldo Oberdorfer • «Nεοελληνικά αναγνώσματα» 1950 • “A Roma si racconta che…..” Margherita naval • «Le dernier des paladins» Maurice des Ombiaux • «A la mer» (Λείπει το εξώφυλλο και η σελίδα τίτλου) • «Η αλήθεια εν τη υποθέσει της Αθηναϊκής Τραπέζης» 1914 • «Στοιχεία συνταγματικού δικαίου» Α’ τεύχος, 1937, (μέχρι σελ. 190) • «Pretesti di crtitica” Lionello Venturi • «Εκλογή από το ποιητικό έργο του Κωστή Παλαμά» 1937 • «Τhe Early Twentieth Century 1897-1940 SCYC” J. Parkinson • “Von der Schoenheit alter Schiffe” Hans Jurgen Hansen • “Sperry gyro-compass and gyro-pilot: manual” • «Η Γουριά στο εικοσιένα» Κ.Σ. Κώνστα • «Φυσική πειραματική» Ν.Ελατου • «Ιστορικές σελίδες του Δήμου Ερμιόνης» Ι. Hσαΐα • «Εισαγωγή στη σπουδή της οικονομικής επιστήμης» Δ.Καλιτσουνάκη • «Οικονομικά μαθηματικά. Βραχυπρόθεσμοι οικονομικαί πράξεις» Τ. Κεραμίδα • “La piccola fonte” Roberto Bracco • “L’Allemagne et la guerre” G. le Gentil • «Ναυτικός Όμιλος Θεσσαλονίκης» 2006 • «Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία» Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος • “Έκθεση σύγχρονης ελληνικής χαρακτικής, 1989-1990» • “Il leopardo Bianco” C.Hawthorne • «Ρόδον το αμάραντον» Hilde Herrmann • «Ναυτικό Μουσείο Κρήτης» οδηγός • “La vie humiliee de Henri Heine” C. Mauclair • «Lectures on Jurisprudence» Adam Smith • «Œuvres de Berryer :plaidoyers, tome 4eme, 1878 • «L’epopee Napoleonienne. Le retour des cendres» E.M. Laumann, 1904 • «Aβέρωφ» Γ. Κρέμου • --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ιστορικό Αρχείο: Πρακτικά Συνεδριάσεων Διοικητικού Συμβουλίου Ε.Ι.Ο. (Ελληνική Ιστιοπλοϊκή Ομοσπονδία) 1950-1962 • Πρακτικά Συνεδριάσεων Διοικητικού Συμβουλίου Ναυτικού Ομίλου Γαλαξειδίου 1991-2003 • Πρακτικά Γενικών Συνελεύσεων Ναυτικού Ομίλου Νέου Φαλήρου 1913-1934 • Βιβλίον αποκομμάτων αφορώντων τον ΝΟΕ (Ναυτικό Όμιλο Ελλάδος), 1938-1940 • Εφημερίς της Κυβερνήσεως (Αριθμός φύλλου 327, 31/12/1945) • Βιβλίο ατελούς παραλαβής εφοδίων και υλικών επισκευής πλοίων. • Reglement interieur de la flotte • Βιβλίον εξουσιοδοτήσεων μέσω τραπεζών από 19/10/1968 – 20/4/1970 • “Rubinacci Galleria D’Arte ,Genova” καρτ-ποστάλ • Κατάλογος ανταλλακτικών κινητήρος «Ντήζελ» • Περιοδικό «Πανδώρα» 1864 (λείπουν σελίδες) • “Journal des ouvrages de Dames” No 189 Dec.[1902;] • Βιβλία χωρίς εξώφυλλα με φθορές από υγρασία, ελλιπή (Εγχειρίδιον της πολιτικής δικονομίας, 1870, L’illustration 1901,1902 περιοδ. κ.α.) • Κάρτ ποστάλ, ασπρόμαυρες φωτογραφίες και ευχετήριες κάρτες των ετών 1930-1950. (Πολλές εκ των φωτογραφιών έχουν σημαντικές φθορές). • Έγγραφα (συμβολαιογραφικές πράξεις, αποδοχή κληρονομιάς κα.) και προσωπική αλληλογραφία που αφορούν κατοίκους του Γαλαξειδίου.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Περιοδικές εκδόσεις: “Journal de la marine le yacht 1900, 1908 • “Classic Boat” No 193,194,195, 2004 • «ΑΕΛΛΩ» Νο 1,2,4,13,33, Φεβρ. 2003, Χειμώνας -Άνοιξη 2006 • Περιοδικό «Ναυτική Ελλάς» έτος 1949,1953,1960,1948,1933-1934 • Περιοδικό «Νational Geographic” τευχ. Νο 4, Απρίλιος 2012 • «ΝΟΕ» 2006 περιοδ. έκδοση • “Yacht club de Monaco” 1992-1993, 2000-2001 • “Yacht digest” No 119,123,125 [2003-2004] • “Annuaire-Almanach du Commerce de l’industie» 1908 • “Ιστορικοί αθλητικοί σύλλογοι Πειραιά» αφιέρωμα Νο 4, 2009 • «Πειραιάς, το ξεκίνημα» αφιέρωμα Νο 2, 2007 • «Τέχνη Δημοσία» αφιέρωμα Νο 3, 2008 • περ. «Συλλέκτης» τεύχη των ετών 1976-1982 • περ.

“The Compass” No 3, 1992 • «Ήμουν κι εγώ εκεί: Στο Βυζάντιο στα χρόνια του Ηρακλείου» Νο 3,6,7 • “Le Yachtsman” 1910 (Janvier No 23 – Dec. No 34) • “Royal Motor Yacht Club of NSW” 1999-2000 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Δημήτριο Φαφαλιό: «Πλοία Liberty: πέρα από τον μύθο» Γεωργίου Φουστάνου -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Δημήτριο Βίτσα: «Φόρος τιμής στην Ελλάδα, 1940-1944: Κείμενα και μαρτυρίες διακεκριμένων Γάλλων πολιτών» του Roger Milliex -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Kυρία Αικατερίνη Κάγιαλη-Βασιλικού: «Ιστορία του πολιτισμού» τομ. Α’-Δ’ -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Σύλλογος Ναυτικών Κεφαλονιάς «Νίκος Καββαδίας»: «Ταξιδεύοντας με το Νίκος Καββαδίας» -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Nereus Marine Services: «...Κ’ ύστερα ανθίσαμε στους αρμακάδες: Έργα και ημέρες Σάμος 1940-1959» Γιώργη Ανδρεαδάκη • «Ποιήματα» Γιώργη Ανδρεαδάκη (2 αντ.)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γεώργιο Χάλαρη: “Proceedings” (September & November 2017) • «Εθνική αντίσταση: 1940-1945» του Μανώλη Γλέζου τομ. Α’, Β’.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη: «Τέμπλον: Άγιες μορφές, αόρατες πύλες πίστης, 20ος και 21ος αιώνας» -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Μορφωτικός και Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κύμης: Ημερολόγιο του 2018.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γεώργιο Καλαρώνη: «Πνευματική προσφορά των στελεχών του Λιμενικού Σώματος» του Υποναυάρχου Λ.Σ. Κώστα Μιχ. Σταμάτη -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Έφη Σπηλιώτη: «Η κεραμική χθές-σήμερα, 2016» Κατάλογος έκθεσης, «ΖωΓραφή-Ζω: Το ελληνικό αλφάβητο με τις παραλλαγές του» Έφη Σπηλιώτη -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Εκδόσεις Ασίνη: «Η Ελεύθερη Ελλάδα. Η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής (1943-1944)» Γιάννη Σκαλιδάκη • «Υλοτομία ναυπηγικής ξυλείας στα δάση του Αλφειού (1829-1843)» Παντελή Μούτουλα • «Δύο Πρίγκιπες στην Ελληνική Επανάσταση. Επιστολές αυτόπτη μάρτυρα και ένα υπόμνημα του πρίγκιπα Γεώργιου Καντακουζηνού» Βασίλη Παναγιωτόπουλου • «Έλληνες ναύαρχοι και στρατηγοί του ρωσικού πολεμικού ναυτικού» Φώτη Ι. Μουρατίδη -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γεώργιο Αρίστο, Εκδόσεις ΑΩ: «Το ναυάγιο του ατμόπλοιου «Αρετή» του Γιώργου Αρίστου, 2015 • «Μηχανικός στη μηχανή και ναύτης στο τιμόνι: H ζωή μου στη θάλασσα» του Γιώργου Αρίστου, 2018 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Μικρές Εκδόσεις: «Σταύρος Νιάρχος - Ο Αρχηγός του Στόλου: Με τα μάτια του πατέρα μου, του Νίκου Δουζίνα», της Π. Δουζίνα-Στειακάκη -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Εκδόσεις Στεφανίδη: «Ίσαλος γραμμή: Φωτογραφίες από ταξίδια με φορτηγά πλοία 19551966» Φώτη Μεταξά --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 2. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ 4. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ 5. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ 6. ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

7. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ 8. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ Σ.Α.Σ.Μ.Υ.Ν. ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ

3. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 5. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 6. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 7. ΝΕΟΣ ΕΞΑΝΤΑΣ 8. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ 9. ΗΧΩ ΤΗΣ Π.Ε.Σ.Μ.Ε.Ν.

10. ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ 11. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ 12. ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

13. ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ 14. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ 15. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ

Περιπλους 63

Ημερολoγιο Μουσεiου Εκδήλωση Κοπής της Πρωτοχρονιάτικης Πίτας του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Την Κυριακή 28 Ιανουαρίου και ενώ η σκιά της αιφνίδιας απώλειας του Γενικού Γραμματέα Ναυάρχου Τιμόθεου Μασούρα πλανιόταν πάνω από όλο το προσωπικό, έλαβε χώρα η καθιερωμένη κοπή της βασιλόπιτας του Μουσείου, που είχε φυσικά προγραμματισθεί αρκετά νωρίτερα.

Ε

ξαιρετικά πολύς κόσμος πλημμύρισε τις αίθουσες του Μουσείου και μας τίμησε με την παρουσία του. Οι ανταλλαγές ευχών για μία καλή νέα χρονιά μας γέμισε για άλλη μια φορά με αισιοδοξία και δύναμη να συνεχίσουμε απρόσκοπτα το πολιτιστικό μας έργο. Από πλευράς επισήμων μας τίμησαν με την παρουσία τους: ο εκπρόσωπος του Υπουργού Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής, Γενικός Γραμματέας κ. Χ. Λαμπρίδης, ο εκπρόσωπος του Προέδρου της Βουλής, Βουλευτής Πειραιά και πρ. Υπουργός κ. Θοδωρής Δρίτσας, ο εκπρόσωπος του Πρόεδρου Ν.Δ., Βουλευτής Πειραιά κ. Κ. Κατσαφάδος, ο εκπρόσωπος του Προέδρου ΑΝ.ΕΛ. κ. Γ. Βαγιάκης, ο εκπρόσωπος του Προέδρου Ένωσης Κεντρώων, κ. Αποστολάκης, ο εκπρόσωπος της Προέδρου Κινήματος Αλλαγής, κ. Δ. Καρύδης, η πρ. Πρόεδρος της Βουλής και Ακαδημαϊκός, κα Αννα Μπενάκη-Ψαρούδα, οι Βουλευτές Πειραιά κα. Ελένη Σταματάκη, κ. Ιωάννης Τραγάκης κα. Θεοδώρα Μεγαλοοικονόμου, κα. Δ. Μανωλάκου, κ. Δ. Καμμένος, ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μώραλης, ο Αντιπεριφερειάρχης Πειραιά, κ. Γ. Γαβρίλης, ο Αντιπεριφερειάρχης Νήσων κ. Π. Χατζηπέρος, ο Πρόεδρος κ. Γ. Δαβάκης και ο Επίτιμος Πρόεδρος κ. Παναγιώτης Κουβάτσος του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Πειραιά, ο εκπρόσωπος του Αρχηγού ΓΕΝ, Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Ιωάννης Παυλόπουλος, ο Α/ Λ.Σ. Αντιναύαρχος Σταμάτιος Ράπτης, ο εκπρόσωπος Αρχηγού ΓΕΣ, Υποστράτηγος Γεώργιος Δημητρόπουλος, Υποδιοικητής ΑΣΔΕΝ, ο εκπρόσωπος Αρχηγού ΓΕΑ Υποπτέραρχος (Ι) Λάζαρος Μαντούβαλος, Επιτελάρχης ΔΑΕ, ο Β΄ Υπαρχηγός Λ. Σ. Αντιναύαρχος Παναγιώτης Παρασκευάς, ο Διοικητής Σ. Ν.Δ. Υποναύαρχος Γ. Πελεκανάκης, ο Διευθυντής Β΄ Κλάδου ΓΕΕΘΑ Υποναύαρχος Στυλιανός Πετράκης, ο Διοικητής Ν.Δ.Α. Αρχιπλοίαρχος Γ. Αγραφιώτης, ο Διοικητής Υποβρυχίων Πλοίαρχος Στυλιανός Δημόπουλος, ο Κεντρικός

Υπολιμενάρχης Πειραιώς, Πλοίαρχος Νικόλαος Πολέμης, ο Διοικητής Λιμενικού Τμήματος Ζέας, Πλωτάρχης Μηνάς, ο εκπρόσωπος του Διευθυντή της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, Πλωτάρχης (Ε) Ε. Πενθερουδάκης, ο Πρόεδρος του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος, πρ. Υπουργός κ. Α. Παπαδόγγονας, ο Πρόεδρος του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου, Ανδρέας Κομματάς, ο Πρόεδρος του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, κ. Αντώνιος Βογιατζής, ο Πρόεδρος του Πολεμικού Μουσείου, Αντιναύαρχος ΠΝ ε.α. Αθανάσιος Παναγόπουλος, η Αναπληρώτρια Πρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων και Διασφάλισης Ποιότητας Πανεπιστημίου Αιγαίου, Καθηγήτρια Ελένη Α. Θανοπούλου, η Προϊσταμένη της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων κα. Αγγελική Σίμωσι, ο Πρόεδρος του Μετοχικού Ταμείου Ναυτικού Αντιναύαρχος ΠΝ ε.α. Δ. Χέλμης, ο Πρόεδρος της Λέσχης Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος(εα) Λ.Σ. Πελοπίδας Αγγελόπουλος, ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Άμυνας, Αντιστράτηγος ε.α. Σπυρίδων Μπελεγράτης, ο Πρόεδρος Ένωσης Αποστράτων Λ.Σ. Αντιναύαρχος κ. Γ. Καλαρώνης, ο Πρόεδρος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, κ. Μαρίνος Τσάμης, ο Πρόεδρος Ένωσης Εφοπλιστών Κρουαζιεροπλοίων κ. Θ. Κόντες, ο Πρόεδρος Π.Ο.Σ.Σ.Α.Ε.Ν Πλοίαρχος κ. Γ. Δεωνάς, ο Πρόεδρος του Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης κ. Χάρης Τζάλας, ο Πρόεδρος Ομίλου Ερετών κ. Α. Μπακιρτζής, ο Πρόεδρος ΣΩ.Ν.Π.Α.Π. κ. Απόλλωνας Καρακαλάς, καθώς και εκπρόσωποι της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού, Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ν.Δ., ΣΑ/ΣΜΥΝ, Ένωσης Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων, ΠΕ.Π.Ε.Ν., Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών, Λέσχης Αποφοίτων Σχολής Ύδρας, Αδελφότητας Ψαριανών, Αδελφότητας Υδραίων. Ακολούθως παρατίθεται η ομιλία της Προέδρου.

Κάτω: Από αριστερά η Βουλευτής Πειραιά κα Ελένη Σταματάκη, ο εκπρόσωπος του Πρόεδρου Ν.Δ., Βουλευτής Πειραιά κ. Κ. Κατσαφάδος, ο εκπρόσωπος του Προέδρου της Βουλής, Βουλευτής Πειραιά και πρ. Υπουργός κ. Θοδωρής Δρίτσας, η πρ. Πρόεδρος της Βουλής και Ακαδημαϊκός, κα Άννα Μπενάκη-Ψαρούδα, ο Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης π. Νήφων Καπογιάννης, εκπρόσωπος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη Πειραιώς κ.κ. Σεραφείμ, ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μώραλης, ο εκπρόσωπος του Αρχηγού ΓΕΝ, Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Ιωάννης Παυλόπουλος, ο Αρχηγός Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος Σταμάτιος Ράπτης, ο Διοικητής της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Υποναύαρχος Γ. Πελεκανάκης και ο Διευθυντής Β΄ Κλάδου ΓΕΕΘΑ Υποναύαρχος Στυλιανός Πετράκης.

64 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

3

1

2

5

6

4

1. Από αριστερά ο εκπρόσωπος του Προέδρου της Βουλής, Βουλευτής Πειραιά και πρ. Υπουργός κ. Θοδωρής Δρίτσας, πρ. Πρόεδρος της Βουλής και Ακαδημαϊκός, κα Άννα Μπενάκη-Ψαρούδα, ο πρώην Γεν. Δ/ντής ΔΗΡΑΠ κ. Δημήτρης Κρητικός, ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μώραλης, ο εκπρόσωπος Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Ιωάννης Παυλόπουλος ΠΝ, ο Αρχηγός Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος Σταμάτιος Ράπτης ΛΣ, ο Διοικητής Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Υποναύαρχος Γ. Πελεκανάκης ΠΝ και ο Διευθυντής Β΄ Κλάδου ΓΕΕΘΑ Υποναύαρχος Στυλιανός Πετράκης ΠΝ, ο Β΄ Υπαρχηγός Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος Παναγιώτης Παρασκευάς ΛΣ και ο Πρόεδρος του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος, πρ. Υπουργός κ. Αλέξανδρος Παπαδόγγονας.

2. O Δήμαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μώραλης χαιρετίζει την εκδήλωση. 3. Η πρ. Πρόεδρος της Βουλής και Ακαδημαϊκός, κα Άννα Μπενάκη-Ψαρούδα και η Πρόεδρος του Μουσείου απονέμουν τιμητική διάκριση στην κα Βαρβάρα Μπαλαμπανέρη-Ξάνθη. 4. Από αριστερά: ο Αρχηγός Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος Σταμάτιος Ράπτης ΛΣ, η Πρόεδρος του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Β΄ Υπαρχηγός Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος Παναγιώτης Παρασκευάς ΛΣ, ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Ιωάννης Παυλόπουλος, ο Διευθυντής Β΄ Κλάδου ΓΕΕΘΑ Υποναύαρχος Στυλιανός Πετράκης ΠΝ, ο Διοικητής Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Υποναύαρχος Γ. Πελεκανάκης ΠΝ, ο Βουλευτής Πειραιά κ. Δ. Καμμένος και ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μώραλης. 5. Από αριστερά: ο Β΄ Αντιπρόεδρος του Ολυμπιακού κ. Ι. Πολυκανδριώτης, ο Εκπρόσωπος Αρχηγού ΓΕΑ Υποπτέραρχος (Ι) Λάζαρος Μαντούβαλος, Επιτελάρχης ΔΑΕ, ο Β΄ Υπαρχηγός Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος Παναγιώτης Παρασκευάς ΛΣ, ο Γραμματέας του Συνδέσμου Βετεράνων Ολυμπιακού κ. Αντώνης Γλύκας, η Πρόεδρος του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο μικρός Ιωάννης Έκτορας, ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Ιωάννης Παυλόπουλος, ο εκπρόσωπος Αρχηγού ΓΕΣ, Υποστράτηγος Γεώργιος Δημητρόπουλος, Υποδιοικητής ΑΣΔΕΝ, ο Διοικητής Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Υποναύαρχος Γ. Πελεκανάκης ΠΝ, ο Διευθυντής Β΄ Κλάδου ΓΕΕΘΑ Υποναύαρχος Στυλιανός Πετράκης ΠΝ, ο Πρόεδρος της Λέσχης Αξιωματικών Λιμενικού Σώματος Αντιναύαρχος Λ.Σ.ε.α. Πελοπίδας Αγγελόπουλος και ο Διοικητής Υποβρυχίων Πλοίαρχος Στυλιανός Δημόπουλος ΠΝ. 6. Ο Βουλευτής Πειραιά και πρ. Υπουργός κ. Θοδωρής Δρίτσας και η Πρόεδρος του Μουσείου απονέμουν τιμητική διάκριση στον κ. Χάρη Τζάλα. Περιπλους 65

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Ομιλία Προέδρου Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

A

γαπητά μέλη του Ναυτικού Μουσείου, κυρίες και κύριοι Η φετινή Γενική Συνέλευση σηματοδοτεί το τέλος της οικονομικής χρονιάς 2017 αλλά ταυτόχρονα και το τέλος της θητείας του παρόντος Διοικητικού Συμβουλίου. Εντός ολίγου θα κληθούμε να αποφασίσουμε για τη στελέχωση του νέου Διοικητικού Συμβουλίου που θα παραλάβει βάρδια και θα κρατήσει το πηδάλιο του φορέα που τόσο όλοι αγαπάμε για την επόμενη τριετία. Η λεπτομερής αναφορά των πεπραγμένων της τελευταίας χρονιάς θα αναγνωσθεί από τον Γενικό Γραμματέα κ. Ιωάννη Λιναρδάκη. Προσωπικά θα ήθελα να σταθώ σε ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία της τριετίας που πέρασε. Καταρχήν αυτά τα 3 χρόνια αναγκαστήκαμε να κινηθούμε στις ίδιες δύσκολες ρότες της οικονομικής δυσπραγίας όπως όλες τις χρονιές, όλες τις εποχές. Τα καταφέραμε, όμως, θα λέγαμε χωρίς να δημιουργήσουμε έλλειμμα. Ειδικότερα, τα οικονομικά στοιχεία της παρελθούσας χρήσης, τα οποία άλλωστε σας έχουν διανεμηθεί θα τα συζητήσουμε στη συνέχεια. Παρά, ωστόσο, το δύσκολο οικονομικό περιβάλλον στο οποίο κινηθήκαμε, ένας από τους κύριους στόχους του Δ.Σ. ήταν να καταστήσει ευρύτατα προσιτές τις ποικίλες συλλογές του Μουσείου μέσα από κάθε δίαυλο επικοινωνίας και έκθεσης. Στο πλαίσιο αυτό το Μουσείο οργάνωσε περιοδικές εκθέσεις, όπως την έκθεση «Πειραιάς: Το λιμάνι των Τριήρων». Η έκθεση που έγινε σε συνεργασία με το Zea Harbour Project ομολογουμένως είχε μεγάλη επιτυχία και παρουσιάστηκε στη συνέχεια στα Ποσειδώνια 2016, ύστερα από πρόσκληση των ίδιων των διοργανωτών. Παράλληλα, το Μουσείο «ταξίδεψε» οργα-

νώνοντας εκθέσεις στο εξωτερικό, όπως η φωτογραφική έκθεση «Ελληνική Ναυτική Παράδοση δέκα χιλιάδων χρόνων» που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την ελληνική πρεσβεία στη Σόφια στον Πύργο (Bourgas) της Βουλγαρίας ή συμμετέχοντας σε εκθέσεις που οργανώνουν άλλοι πολιτιστικοί φορείς στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό όπως η έκθεση «Απόδραση από την Πομπηία» που οργάνωσε το Ναυτικό Μουσείο της Αυστραλίας. Στο πλαίσιο της τελευταίας έκθεσης είχαμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε την Αυστραλία και να έρθουμε σε επικοινωνία με σημαντικούς φορείς εκεί καθώς και με την ομογένεια, ένα κομμάτι του ελληνισμού που διατηρεί την εθνική του μνήμη και συνείδηση και τιμά την πατρίδα μας εκεί που βρίσκεται στους αντίποδές της. Ομολογώ η υποδοχή τους ήταν ιδιαίτερα συγκινητική. Στην Αυστραλία δώσαμε επίσης, μία σειρά διαλέξεων για τη ναυτική ιστορία και παράδοση του έθνους μας. Η καλή συνεργασία με το Ναυτικό Μουσείο Αυστραλίας επισφραγίστηκε με την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας μεταξύ των δύο ιδρυμάτων τον Οκτώβριο που μας πέρασε. Σημαντικές θεωρούμε ήταν επίσης, και οι προσπάθειές μας στην προώθηση της έρευνας και της μελέτης της ναυτικής μας ιστορίας και παράδοσης. Στην τριετία που συμπληρώνουμε το Μουσείο εξέδωσε τέσσερα πολύ σημαντικά έργα, το δίτομο βιβλίο του Αντιναυάρχου ε.α. Αναστάσιου Δημητρακόπουλου «Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1874-1912», το βιβλίο του δημοσιογράφου και μέλους του Δ.Σ. του Μουσείου Ηλία Νταλούμη, «Τα Πλοία του Ναυτικού. 1826-2017» και τα δύο βιβλία του Αντιναυάρχου ε.α. Ι.

Παλούμπη «Οι άνθρωποι του Κινήματος του Ναυτικού. Μάιος 1973» και «Ελλήνων Πλόες. Η πορεία της ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας δια μέσου των αιώνων». Εδώ, θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι η παρουσίαση των εκδόσεων «Τα Πλοία του Ναυτικού 1826-2017» και «Οι άνθρωποι του Κινήματος του Ναυτικού. Μάϊος 1973» που είχε προγραμματιστεί για την Δευτέρα 26 Μαρτίου 2018 στο Πολεμικό Μουσείο αναβάλλεται. Νέα ημερομηνία θα σας ανακοινωθεί εν ευθέτω χρόνω. Θα ήταν παράλειψη να κλείσω το κεφάλαιο του εκδοτικού έργου του Μουσείου χωρίς να αναφέρω ότι τον περασμένο Οκτώβριο του 2017 συμπληρώσαμε 100 τεύχη αδιάλειπτης έκδοσης 25 ετών του ¨Περίπλου Ναυτικής Ιστορίας» του περιοδικού του Μουσείου μας, που έχει γίνει ο καθρέφτης όλων των δράσεων του φορέα μας και το οποίο έχετε όλοι σας αγαπήσει. Μία από τις σπουδαιότερες δράσεις του Μουσείου, όπως γνωρίζετε είναι η πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, η οποία συνεχίζεται αδιάλειπτη για περισσότερα από 20 χρόνια. Η ξενάγηση μαθητικών ομάδων στις αίθουσες του Μουσείου είναι μια συνεχής δραστηριότητα με πολλαπλά οφέλη για τα νεαρά παιδιά, τη φαντασία των οποίων εξάπτει η επαφή με τη ναυτική ιστορία της πατρίδας μας. Για την ανάδειξη όλων αυτών των δράσεων του Μουσείου ενεργοποιηθήκαμε για τη εξεύρεση μόνιμων χορηγών επικοινωνίαςήδη, το Μουσείο έχει 6 μόνιμους χορηγούςενώ παράλληλα, δημιουργήσαμε μια νέα, καλαίσθητη ιστοσελίδα. Σημαντική ήταν τα τελευταία αυτά 3 χρόνια και η παρουσία του

Αριστερά: Από αριστερά: η Βουλευτής Πειραιά κα Ελένη Σταματάκη, ο Γραμματέας του Συνδέσμου Βετεράνων Ολυμπιακού κ. Αντώνης Γλύκας, ο Βουλευτής Πειραιά και πρ. Υπουργός κ. Θοδωρής Δρίτσας, η πρ. Πρόεδρος της Βουλής και Ακαδημαϊκός, κα Άννα Μπενάκη-Ψαρούδα, η Πρόεδρος του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και ο Γενικός Γραμματέας Λιμένων, Λιμενικής Πολιτικής και Ναυτιλιακών Επενδύσεων κ. Χρήστος Λαμπρίδης. Δεξιά: H Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε. κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη με τον Πρόεδρο της Λέσχης Λιμενικού Σώματος Αντιναύαρχο Λ.Σ.(ε.α) Πελοπίδα Αγγελόπουλο.

66 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Μουσείου στα κοινωνικά δίκτυα. Ένα επίσης, σημαντικό έργο που πραγματοποιήθηκε είναι η απογραφή των εκθεμάτων και των εκδόσεων της βιβλιοθήκης του Μουσείου από τον Αντιπρόεδρο του Μουσείου κ. Παναγιώτη Μολφέτα και την Αρχαιολόγο Π. Βουγιουκλάκη με τη συνδρομή του Επιγραφικού και Νομισματικού Μουσείου, του Υποναυάρχου κ. Γωργίου Μπαμπλένη και άλλων ειδικών. Στα γεγονότα που έλαβαν χώρα θα ήθελα ακόμη να αναφέρω την ενεργή συμμετοχή του Μουσείου στη διενέργεια των Πανελληνίων Συνεδρίων των Ναυτικών Μουσείων. Όπως γνωρίζετε από το 2004 τον συντονισμό και την γραμματειακή υποστήριξη των πανελληνίων συνεδρίων έχει αναλάβει το Μουσείο μας. Φέτος το 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικών Μουσείων θα διεξαχθεί στην Καβάλα, 9-10 Ιουνίου. Τέλος, θα ήθελα, επίσης, να μοιραστώ μαζί σας την αγωνία μου για την υποψηφιότητά μας σε ένα μεγάλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Το πρόγραμμα αυτό, εφόσον εγκριθεί θα αποτελέσει το πρώτο και πλέον αποφασιστικό βήμα για τη συγκρότηση της έκθεσης για τα 2.500 χρόνια από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας που θα πραγματοποιηθεί στο Μουσείο το 2020 και στη συνέχεια θα μεταφερθεί το 2021 στο Ναυτικό Μουσείο της Αυστραλίας. Μέσω του προγράμματος αυτού και μεταξύ άλλων πρόκειται να δημιουργηθεί μία ψηφιακή αναπαράσταση της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας και άλλα πολλά. Εκτός από τις παραπάνω πολιτιστικές δράσεις, μία από τις βασικές μας προτεραιότητες ήταν η συντήρηση των παλαιών κτηριακών του υποδομών. Τα τελευταία χρόνια σοβαρό, όπως γνωρίζετε, ήταν το πρόβλημα της διαρροής όμβριων υδάτων από την οροφή του κτιρίου. Με δαπάνη των ιδιοκτητών της Μαρίνας Ζέας οι εργασίες υδατοστεγανότητας ολοκληρώθηκαν το 2017, ενώ τον ίδιο χρόνο με δαπάνη του Προέδρου του Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη» κ. Πάνου Λασκαρίδη, έγινε αλλαγή των υαλοπινάκων της οροφής και η βαφή των τείχων της εισόδου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω και προσωπικά από τον βήμα αυτό τόσο την Μαρίνα Ζέας, στο πρόσωπο του εδώ παρόντος Διευθυντού της Ναυάρχου κ. Άγγελου Κόπιτσα, για τη δαπάνη αυτή αλλά και για τη συνεχή του αρωγή στις καθημερινές μας ανάγκες όσο και τον Αντιπρόεδρο του Μουσείου κ. Παναγιώτη Λασκαρίδη, για την ουσιαστική, συνεχή και αμέριστη υποστήριξη που έχει προσφέρει στο Μουσείο. Επίσης, θερμές ευχαριστίες θα ήθελα να απευθύνω σε όλους τους εθελοντές που με επιμέλεια και προσήλωση καθημερινά προστρέχουν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στην εκπλήρωση των δράσεών του, τον Ναύαρχο Δημήτρη Μπαλόπουλο, την ιστορικό κα Βαρβάρα Μπαλαμπανέρη Ξάνθη, τον ναυπηγό κ. Δημήτρη Σγουρέλη, τον τραπεζικό κ. Θεόδωρο Κόντε, την κα Μαρία Σερέτη η οποία παρά τη συνταξιοδότησή της εξακολουθεί να προσέρχεται στο Μουσείο κατά τακτά χρονικά διαστήματα και να βοηθά στον τομέα της. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα. Βέλβετ Καρατζά για την ανιοδιοτελή μετάφραση της έκδοσης «Ελλήνων Πλόες», τον κ. Αριστοτέλη Ράλλη και τον Κ. Ευάγγελο Γρυ-

Πάνω: Ο Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μολφέτας , ο Γ.Γραμματέας Γιάννης Λιναρδάκης και το μέλος Ηλίας Νταλούμης του Δ.Σ. του Ν.Μ.Ε. Κάτω: Από αριστερα οι κ.κ. Ιωάννης Πολυκανδριώτης, Δημήτρης Καρύδης, Ιωάννης Τραγάκης, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Γεώργιος Δαβάκης και ο Αντιπεριφερειάρχης Νήσων Παναγιώτης Χατζηπέρος.

πιώτη για την ανιδιοτελή συμβολή τους στην συντήρηση των μοντέλων πλοίων, τον ζωγράφο Σωτήρη Τσαμουράνη για τη διάθεση έργων του υπέρ των σκοπών του Μουσείου, τον ερευνητή και Πρόεδρο του Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης, κύριο Χάρη Τζάλα, ο οποίος με τις ενέργειες του συμβάλλει στον εμπλουτισμό των συλλογών και των Αρχείων του Μουσείου. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον εκλεκτό παλαιό φίλο και Αντιπρόεδρο του Μουσείου κ. Παναγιώτη Μολφέτα που θα παραμείνει κοντά μας και στο μέλλον, διότι πολλά στηρίζουμε στις πολύτιμες συμβουλές του. Φίλες και φίλοι Μια ακόμα τριετία συμπληρώθηκε στη διάρκεια της οποίας το Μουσείο μας, με τα πολλά προβλήματα, στάθηκε στη θέση του επιτελώντας τον σκοπό τον οποίον προσδιόρισαν οι οραματιστές δημιουργοί του. Μια κιβωτός της ναυτικής παράδοσης και ιστορίας της χώρας μας. Ένας θεσμός που υπάρχει για να θυμίζει ότι η πατρίδα μας στους δύσκολους καιρούς των χιλιάδων χρόνων της ιστορίας της στρεφόταν πάντα στη θάλασσα και εκεί αναζητούσε και εύρι-

σκε τη λύση των προβλημάτων της. Θα ήθελα να καλέσω στο βήμα τον Γενικό Γραμματέα κ. Ιωάννη Λιναρδάκη. Ο κος Λιναρδάκης ανέλαβε στη θέση του Ναυάρχου Τιμόθεου Μασούρα μετά την αναπάντεχη απώλεια του που συνέβη τον περασμένο Ιανουάριο. Όταν ένας άνθρωπος φεύγει μέσα από ένα κλειστό περιβάλλον, έναν στενό κύκλο συνεργατών είναι φυσικό επακόλουθο να αισθανόμαστε όλοι, ακόμα τώρα και παρά τους δύο μήνες που έχουν ήδη διαρρεύσει, βαθιά συγκλονισμένοι. Είναι δε γεγονός ότι ο Ναύαρχος το τελευταίο διάστημα, την τελευταία ιδίως τριετία, είχε αφοσιωθεί πολύ στο Μουσείο και την επούλωση των αναγκών του, με αποτέλεσμα να έχει αφήσει την προσωπική του σφραγίδα με τις ρυθμίσεις που επέφερε, ιδίως στη βιβλιοθήκη, την οποία θεωρούσε δικό του προσωπικό πεδίο δράσεως. Την περασμένη εβδομάδα, το Σάββατο 10 Μαρτίου πραγματοποιήσαμε μια ιδιαίτερη εκδήλωση, στην οποία βρεθήκατε οι περισσότεροι από εσάς, τιμής και μνήμης για τον Γενικό μας Γραμματέα που έφυγε. Κύριε Λιναρδάκη… Περιπλους 67

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

1

2

3

4

5

6

7

8

1. Ο Α/Λ.Σ. Αντιναύαρχος Σταμάτιος Ράπτης παίρνοντας το κόμματι της πρωτοχρονιάτικης πίτας. 2. Ο Α.Σ. Αντιναύαρχος Ιωάννης Παυλόπουλος παίρνοντας το κόμματι της πρωτοχρονιάτικης πίτας. 3. Ο Διοικητής Σ.Ν.Δ. Υποναύαρχος Γ. Πελεκανάκης Π.Ν. 4. Ο Διευθυντής Β’ κλάδου ΓΕΕΘΑ Υποναύαρχος Στ. Πετράκης.

5. Ο Υποπτέραρχος (Ι) Λάζαρος Μαντούβαλος. 6. Ο Υποστράτηγος Γεώργιος Δημητρόπουλος υποδιοικητής ΑΣΔΕΝ 7. Ο Πρόεδρος του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών κος Αντώνιος Βογιατζής. 8. Από αριστερά η κα Ελένη Γκάτσου, ο κος Λίνος Μπενάκης, η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε., η κα Άννα Ψαρούδα-Μπενάκη και η κα Μίνα Σαμαρά.

68 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

1

2

3

1. Από αριστερά οι κυρίες Νίκη Μπινιάρη, Μένη Πασχάλη, Κική Χατζηπροδρόμου, Εύα Διβάρη, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, Στέλλα Τσεβά, Ευγενία Ευαγγέλου και Καίτη Παρασκευά. 2. Από αριστερά ο κος Χρήστος Καζάσης, η κα Κική Χατζηπροδρόμου, η κα Ευδοκία Βουβάλη, η πρόεδρος του Ν.Μ.Ε., η κα Πηνελόπη Καζάση, ο κος Ηλίας Ευαγγέλου και ο Αντιναύαρχος Π.Ν.(εα) Ιωάννης Παλούμπης. 3. Ο τυχερός της κλήρωσης για το φλουρί της πίτας κος Γεώργιος Κόντες. 4. Ο κος Νίκος Ζέμπερης, η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε., ο κος και η κα Σπήλιου Χαραμή. 5. Ο Πρόεδρος του ΣΕΕΘΑ Αντιστράτηγος ε.α. Σπύρος Μπελεγράτης, η Πρόεδρος του ΝΜΕ, ο καθηγητής του Παν/μιου Αιγαίου και μέλος Δ.Σ. του ΝΜΕ κος Νικήτας Νικητάκος.

4

5

Περιπλους 69

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

ΓΕΝΙΚΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Κυριακή 19 Μαρτίου 2018

Τ

ην Κυριακή 18 Μαρτίου έλαβε χώρα η Γενική Συνέλευση των μελών του Μουσείου, που λόγω συμπληρώσεως τριετίας συνοδεύτηκε από αρχαιρεσίες για την ανάδειξη των νέων μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, το οποίο θα αποφασίζει για όλα τα θέματα που σχετίζονται με τον φορέα μας μέχρι τον Μάρτιο του 2018. Όπως προβλέπεται στο Καταστατικό, η πρώτη απόπειρα συγκέντρωσης απαρτίας είχε ορισθεί η προηγούμενη Κυριακή 11 Μαρτίου και δεδομένου ότι δεν επιτεύχθηκε τότε απαρτία, η Γενική Συνέλευση έγινε στις 18 Μαρτίου με τα μέλη που ήταν παρόντα. Στη Γενική Συνέλευση παρουσιάσθηκε ο οικονομικός απολογισμός του περασμένου χρόνου και οι παρόντες απάλλαξαν το απερχόμενο Διοικητικό Συμβούλιο από την ευθύνη της οικονομικής διαχείρισης του 2017. Ακολούθως έλαβε χώρα ψηφοφορία και οι κάλπες διατηρήθηκαν ανοιχτές μέχρι τις 13:30 καθώς πολλοί που δεν μπόρεσαν να παραστούν στη Γ. Σ. προσέρχονταν να ψηφίσουν. Μετά την 13:30 η εκλογική επιτροπή αποσύρθηκε στη βιβλιοθήκη για το άνοιγμα των καλπών και την καταμέτρηση των σταυρών. Περί την 15:30 ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα. Πρόεδρος παρέμεινε η κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου Παλούμπη διότι ουδείς άλλος είχε υποβάλλει υποψηφιότητα. Το νέο Δ.Σ. που εξελέγη συνεδρίασε και συνεστήθη σε Σώμα σε ειδική συνεδρίαση της Τετάρτης 21ης Μαρτίου και είναι το ακόλουθο:

Πρόεδρος: Α Αντιπρόεδρος: Β Αντιπρόεδρος: Γενικός Γραμματέας: Ταμίας: Μέλη:

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Παναγιώτης Λασκαρίδης Γεώργιος Καλαρώνης Ιωάννης Λιναρδάκης Νικόλαος Σερέτης Γεώργιος Δεσποτόπουλος Νικήτας Νικητάκος Θεόδωρος Κόντες Ηλίας Νταλούμης

Κατωτέρω παρατίθενται: - Η ομιλία της Προέδρου.

- Ο απολογισμός των συμβάντων κατά το 2017 όπως αναφέρθηκε από τον Γενικό Γραμματέα Υποναύαρχο κ. Ιωάννη Λιναρδάκη.

- Το έντυπο του οικονομικού απολογισμού του 2017 και του προϋπολογισμού του 2018 που διανεμήθηκε σε όλους τους παρόντες. Η σύνταξη του περιοδικού περιορίζεται στο να εκφράσει τα συγχαρητήριά της σε όλα τα εκλεγέντα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου και τις ευχές της για αίσια έκβαση των επιδιωκομένων σκοπών της προσεχή τριετία. «Περίπλους»

Ομιλία Προέδρου Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

A

γαπητά μέλη του Ναυτικού Μουσείου, κυρίες και κύριοι Η φετινή Γενική Συνέλευση σηματοδοτεί το τέλος της οικονομικής χρονιάς 2017 αλλά ταυτόχρονα και το τέλος της θητείας του παρόντος Διοικητικού Συμβουλίου. Εντός ολίγου θα κληθούμε να αποφασίσουμε για τη στελέχωση του νέου Διοικητικού Συμβουλίου που θα παραλάβει βάρδια και θα κρατήσει το πηδάλιο του φορέα που τόσο όλοι αγαπάμε για την επόμενη τριετία. Η λεπτομερής αναφορά των πεπραγμένων της τελευταίας χρονιάς θα αναγνωσθεί από τον Γενικό Γραμματέα κ. Ιωάννη Λιναρδάκη. Προσωπικά θα ήθελα να σταθώ σε ορισμένα χαρακτηριστικά σημεία της τριετίας που πέρασε. Καταρχήν αυτά τα 3 χρόνια αναγκαστήκαμε να κινηθούμε στις ίδιες δύσκολες ρότες της οικονομικής δυσπραγίας όπως όλες τις χρονιές, όλες τις εποχές. Τα καταφέραμε, όμως, θα λέγαμε χωρίς να δημιουργήσουμε έλλειμμα. Ειδικότερα, τα οικονομικά στοιχεία της παρελθούσας χρήσης, τα οποία άλλωστε σας έχουν διανεμηθεί θα τα συζητήσουμε στη συνέχεια. Παρά, ωστόσο, το δύσκολο οικονομικό περιβάλλον στο οποίο κινηθήκαμε, ένας από τους κύριους στόχους του Δ.Σ. ήταν να καταστήσει ευρύτατα προσιτές τις ποικίλες συλλογές του Μουσείου μέσα από κάθε δίαυλο επικοινωνίας και έκθεσης. Στο πλαίσιο αυτό το Μουσείο οργάνωσε περιοδικές εκθέσεις, όπως την έκθεση «Πειραιάς: Το λιμάνι των Τριήρων». Η έκθεση που έγινε σε συνεργασία με το Zea Harbour Project ομολογουμένως είχε μεγάλη επιτυχία και παρουσιάστηκε στη συνέχεια στα Ποσειδώνια 2016, ύστερα από πρόσκληση των ίδιων των διοργανωτών. Παράλληλα, το Μουσείο «ταξίδεψε» οργανώνοντας εκθέσεις στο εξωτερικό, όπως η φωτογραφική έκθεση «Ελληνική Ναυτι-

70 Περιπλους

Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη στο βήμα.

κή Παράδοση δέκα χιλιάδων χρόνων» που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την ελληνική πρεσβεία στη Σόφια στον Πύργο (Bourgas) της Βουλγαρίας ή συμμετέχοντας σε εκθέσεις που οργανώνουν άλλοι πολιτιστικοί φορείς στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό όπως η έκθεση «Απόδραση από την Πομπηία» που οργάνωσε το Ναυτικό Μουσείο της Αυστραλίας. Στο πλαίσιο της τελευταίας έκθεσης είχαμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε την Αυστραλία και να έρθουμε σε επικοινωνία με σημαντικούς φορείς εκεί καθώς και με την ομογένεια, ένα κομμάτι του ελληνισμού που διατηρεί την εθνική του μνήμη και συνείδηση και τιμά την πατρίδα μας εκεί που βρίσκεται στους αντίποδές της. Ομολογώ η υποδοχή τους ήταν ιδιαίτερα συγκινητική. Στην Αυστραλία δώσαμε επίσης, μία σειρά διαλέξεων για τη ναυτική ιστορία και παράδοση του έθνους μας. Η καλή συνεργασία με το Ναυτικό Μουσείο Αυστραλίας επισφραγίστηκε με την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας μεταξύ των δύο ιδρυμάτων τον

Οκτώβριο που μας πέρασε. Σημαντικές θεωρούμε ήταν επίσης, και οι προσπάθειές μας στην προώθηση της έρευνας και της μελέτης της ναυτικής μας ιστορίας και παράδοσης. Στην τριετία που συμπληρώνουμε το Μουσείο εξέδωσε τέσσερα πολύ σημαντικά έργα, το δίτομο βιβλίο του Αντιναυάρχου ε.α. Αναστάσιου Δημητρακόπουλου «Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1874-1912», το βιβλίο του δημοσιογράφου και μέλους του Δ.Σ. του Μουσείου Ηλία Νταλούμη, «Τα Πλοία του Ναυτικού. 1826-2017» και τα δύο βιβλία του Αντιναυάρχου ε.α. Ι. Παλούμπη «Οι άνθρωποι του Κινήματος του Ναυτικού. Μάιος 1973» και «Ελλήνων Πλόες. Η πορεία της ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας δια μέσου των αιώνων». Εδώ, θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι η παρουσίαση των εκδόσεων «Τα Πλοία του Ναυτικού 1826-2017» και «Οι άνθρωποι του Κινήματος του Ναυτικού. Μάϊος 1973» που είχε προγραμματιστεί για την Δευτέρα 26 Μαρτίου 2018 στο Πολεμικό Μουσείο αναβάλλεται. Νέα ημερομηνία θα σας ανακοινωθεί εν ευθέτω χρόνω. Θα ήταν παράλειψη να κλείσω το κεφάλαιο του εκδοτικού έργου του Μουσείου χωρίς να αναφέρω ότι τον περασμένο Οκτώβριο του 2017 συμπληρώσαμε 100 τεύχη αδιάλειπτης έκδοσης 25 ετών του ¨Περίπλου Ναυτικής Ιστορίας» του περιοδικού του Μουσείου μας, που έχει γίνει ο καθρέφτης όλων των δράσεων του φορέα μας και το οποίο έχετε όλοι σας αγαπήσει. Μία από τις σπουδαιότερες δράσεις του Μουσείου, όπως γνωρίζετε είναι η πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, η οποία συνεχίζεται αδιάλειπτη για περισσότερα από 20 χρόνια. Η ξενάγηση μαθητικών ομάδων στις αίθουσες του Μουσείου είναι μια συνε-

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Το νέο Διοικητικό Συμβούλιο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Από αριστερά: Ο κος Γεώργιος Δεσποτόπουλος, ο κος Νικόλαος Σερέτης Ταμίας, ο κος Γεώργιος Καλαρώνης Β΄ Αντιπρόεδρος, ο κος Θεόδωρος Κόντες, η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου Πρόεδρος, ο κος Παναγιώτης Λασκαρίδης Α΄ Αντιπρόεδρος, ο κος Νικήτας Νικητάκος, ο κος Ηλίας Νταλούμης και ο κος Ιωάννης Λιναρδάκης Γενικός Γραμματέας.

χής δραστηριότητα με πολλαπλά οφέλη για τα νεαρά παιδιά, τη φαντασία των οποίων εξάπτει η επαφή με τη ναυτική ιστορία της πατρίδας μας. Για την ανάδειξη όλων αυτών των δράσεων του Μουσείου ενεργοποιηθήκαμε για τη εξεύρεση μόνιμων χορηγών επικοινωνίαςήδη, το Μουσείο έχει 6 μόνιμους χορηγούςενώ παράλληλα, δημιουργήσαμε μια νέα, καλαίσθητη ιστοσελίδα. Σημαντική ήταν τα τελευταία αυτά 3 χρόνια και η παρουσία του Μουσείου στα κοινωνικά δίκτυα. Ένα επίσης, σημαντικό έργο που πραγματοποιήθηκε είναι η απογραφή των εκθεμάτων και των εκδόσεων της βιβλιοθήκης του Μουσείου από τον Αντιπρόεδρο του Μουσείου κ. Παναγιώτη Μολφέτα και την Αρχαιολόγο Π. Βουγιουκλάκη με τη συνδρομή του Επιγραφικού και Νομισματικού Μουσείου, του Υποναυάρχου κ. Γωργίου Μπαμπλένη και άλλων ειδικών. Στα γεγονότα που έλαβαν χώρα θα ήθελα ακόμη να αναφέρω την ενεργή συμμετοχή του Μουσείου στη διενέργεια των Πανελληνίων Συνεδρίων των Ναυτικών Μουσείων. Όπως γνωρίζετε από το 2004 τον συντονισμό και την γραμματειακή υποστήριξη των πανελληνίων συνεδρίων έχει αναλάβει το Μουσείο μας. Φέτος το 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικών Μουσείων θα διεξαχθεί στην Καβάλα, 9-10 Ιουνίου. Τέλος, θα ήθελα, επίσης, να μοιραστώ μαζί σας την αγωνία μου για την υποψηφιότητά μας σε ένα μεγάλο ευρωπαϊκό πρόγραμμα σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Το πρόγραμμα αυτό, εφόσον εγκριθεί θα αποτελέσει το πρώτο και πλέον αποφασιστικό βήμα για τη συγκρότηση της έκθεσης για τα 2.500 χρόνια από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας που θα πραγματοποιηθεί στο Μουσείο το 2020 και στη συνέχεια θα μεταφερθεί το 2021 στο Ναυτικό Μουσείο της Αυστραλίας. Μέσω του προγράμματος αυτού και μεταξύ άλλων πρόκειται να δημιουργηθεί μία ψηφιακή αναπαράσταση της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας και άλλα πολλά. Εκτός από τις παραπάνω πολιτιστικές δράσεις, μία από τις βασικές μας προτεραιότητες ήταν η συντήρηση των παλαιών κτηριακών του υποδομών. Τα τελευταία χρόνια σοβαρό,

όπως γνωρίζετε, ήταν το πρόβλημα της διαρροής όμβριων υδάτων από την οροφή του κτιρίου. Με δαπάνη των ιδιοκτητών της Μαρίνας Ζέας οι εργασίες υδατοστεγανότητας ολοκληρώθηκαν το 2017, ενώ τον ίδιο χρόνο με δαπάνη του Προέδρου του Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη» κ. Πάνου Λασκαρίδη, έγινε αλλαγή των υαλοπινάκων της οροφής και η βαφή των τείχων της εισόδου. Θα ήθελα να ευχαριστήσω και προσωπικά από τον βήμα αυτό τόσο την Μαρίνα Ζέας, στο πρόσωπο του εδώ παρόντος Διευθυντού της Ναυάρχου κ. Άγγελου Κόπιτσα, για τη δαπάνη αυτή αλλά και για τη συνεχή του αρωγή στις καθημερινές μας ανάγκες όσο και τον Αντιπρόεδρο του Μουσείου κ. Παναγιώτη Λασκαρίδη, για την ουσιαστική, συνεχή και αμέριστη υποστήριξη που έχει προσφέρει στο Μουσείο. Επίσης, θερμές ευχαριστίες θα ήθελα να απευθύνω σε όλους τους εθελοντές που με επιμέλεια και προσήλωση καθημερινά προστρέχουν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στην εκπλήρωση των δράσεών του, τον Ναύαρχο Δημήτρη Μπαλόπουλο, την ιστορικό κα Βαρβάρα Μπαλαμπανέρη Ξάνθη, τον ναυπηγό κ. Δημήτρη Σγουρέλη, τον τραπεζικό κ. Θεόδωρο Κόντε, την κα Μαρία Σερέτη η οποία παρά τη συνταξιοδότησή της εξακολουθεί να προσέρχεται στο Μουσείο κατά τακτά χρονικά διαστήματα και να βοηθά στον τομέα της. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα.

Βέλβετ Καρατζά για την ανιοδιοτελή μετάφραση της έκδοσης «Ελλήνων Πλόες», τον κ. Αριστοτέλη Ράλλη και τον Κ. Ευάγγελο Γρυπιώτη για την ανιδιοτελή συμβολή τους στην συντήρηση των μοντέλων πλοίων, τον ζωγράφο Σωτήρη Τσαμουράνη για τη διάθεση έργων του υπέρ των σκοπών του Μουσείου, τον ερευνητή και Πρόεδρο του Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης, κύριο Χάρη Τζάλα, ο οποίος με τις ενέργειες του συμβάλλει στον εμπλουτισμό των συλλογών και των Αρχείων του Μουσείου. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον εκλεκτό παλαιό φίλο και Αντιπρόεδρο του Μουσείου κ. Παναγιώτη Μολφέτα που θα παραμείνει κοντά μας και στο μέλλον, διότι πολλά στηρίζουμε στις πολύτιμες συμβουλές του. Φίλες και φίλοι Μια ακόμα τριετία συμπληρώθηκε στη διάρκεια της οποίας το Μουσείο μας, με τα πολλά προβλήματα, στάθηκε στη θέση του επιτελώντας τον σκοπό τον οποίον προσδιόρισαν οι οραματιστές δημιουργοί του. Μια κιβωτός της ναυτικής παράδοσης και ιστορίας της χώρας μας. Ένας θεσμός που υπάρχει για να θυμίζει ότι η πατρίδα μας στους δύσκολους καιρούς των χιλιάδων χρόνων της ιστορίας της στρεφόταν πάντα στη θάλασσα και εκεί αναζητούσε και εύρισκε τη λύση των προβλημάτων της. Θα ήθελα να καλέσω στο βήμα τον Γενικό Γραμματέα κ. Ιωάννη Λιναρδάκη. Ο κος Λιναρδάκης ανέλαβε στη θέση του Ναυάρχου Τιμόθεου Μασούρα μετά την αναπάντεχη απώλεια του που συνέβη τον περασμένο Ιανουάριο. Όταν ένας άνθρωπος φεύγει μέσα από ένα κλειστό περιβάλλον, έναν στενό κύκλο συνεργατών είναι φυσικό επακόλουθο να αισθανόμαστε όλοι, ακόμα τώρα και παρά τους δύο μήνες που έχουν ήδη διαρρεύσει, βαθιά συγκλονισμένοι. Είναι δε γεγονός ότι ο Ναύαρχος το τελευταίο διάστημα, την τελευταία ιδίως τριετία, είχε αφοσιωθεί πολύ στο Μουσείο και την επούλωση των αναγκών του, με αποτέλεσμα να έχει αφήσει την προσωπική του σφραγίδα με τις ρυθμίσεις που επέφερε, ιδίως στη βιβλιοθήκη, την οποία θεωρούσε δικό του προσωπικό πεδίο δράσεως. Την περασμένη εβδομάδα, το Σάββατο 10 Μαρτίου πραγματοποιήσαμε μια ιδιαίτερη εκδήλωση, στην οποία βρεθήκατε οι περισσότεροι από εσάς, τιμής και μνήμης για τον Γενικό μας Γραμματέα που έφυγε. Κύριε Λιναρδάκη…

Ψηφοφορία για την απαλλαγή του απερχόμενου Δ.Σ.

Περιπλους 71

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Λογοδοσία Πεπραγμένων του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος για το 2017, από τον Γενικό Γραμματέα του Δ.Σ. Αρχιπλοίαρχο (Ο) Π.Ν. ε.α. Ιωάννη Λιναρδάκη

K

υρία Πρόεδρε Αγαπητά Μέλη του Δ.Σ. Αγαπητά μέλη του Μουσείου μας Καλή σας ημέρα, καλή Κυριακή και Καλωσορίσατε στην ετήσια Γενική μας Συνέλευση. Επιτρέψτε μου να σας παρουσιάσω εν τάχει την Λογοδοσία πεπραγμένων του Ναυτικού Μουσείου τής Ελλάδος για το έτος 2017. Πριν όμως προχωρήσω στήν παρουσίαση τών διαφόρων τομέων των δραστηριοτήτων του Μουσείου θα ήθελα να αναφέρω ονομαστικά τα μέλη μας που έφυγαν το 2017, έχοντας αφήσει το δικό τους αποτύπωμα στήν μακρόχρονη πορεία του πολιτιστικού μας φορέα: • Γεωργιάδης Σωτήριος (2001) • Ζησιμάτος Χρήστος (1996) • Κρυστάλλης Παναγιώτης (2005) • Μασούρας Τιμόθεος (2004) • Μιχαήλ Σοφοκλής (2011) • Τζικάκης Γεώργιος (1993) & • Χατζημιχάλης Ιωάννης (1983) Η μνήμη τους ας μένει πάντα κοντά μας.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

Το έτος που μας πέρασε μία σημαντική κίνηση εξωστρέφειας πραγματοποιήθηκε από το Μουσείο καθώς το μοντέλο της τριήρους ΟΛΥΜΠΙΑΣ «ταξίδεψε» ως το Σύδνεϋ της Αυστραλίας για να συμμετάσχει για το διάστημα Μαρτίου-Αυγούστου 2017 στην έκθεση του Εθνικού Ναυτικού Μουσείου της Αυστραλίας με τίτλο «Escape from Pompeii - The untold Roman rescue» - «Διαφυγή από τήν Πομπηΐα. - Η άγνωστη Ρωμαїκή διάσωση». Από τίς 7 Μαρτίου μέχρι τίς 25 Μαΐου 2017, το Μουσείο μας φιλοξένησε την έκθεση της Ιστορικής Υπηρεσίας Ναυτικού «Μεθ’ ορμής ακαθέκτου». Η έκθεση παρουσίαζε την ιστορική διαδρομή του Πολεμικού Ναυτικού από την Επανάσταση του 1821 μέχρι το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου το 1945. Στις 13 Μαρτίου 2017 το Μουσείο πραγματοποίησε σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο Επιτελών Εθνικής Αμύνης και την Πολιτιστική Ομάδα «Αρχιπέλαγος» επετειακή εκδήλωση για τα 70 χρόνια από την Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα. Από τίς 24 έως τίς 28 Μαΐου 2017 το ΝΜΕ συμμετείχε στις Ημέρες Θάλασσας του Πειραιά με δωρεάν είσοδο σε όλους τους επισκέπτες, ενώ το Σάββατο 27 Μαΐου πραγματοποιήθηκαν και δωρεάν ξεναγήσεις - εκδηλώσεις μέ μεγάλη απήχηση, πού πρός χαράν μας απέσπασαν τά ευμενέστατα σχόλια τών επισκεπτών μας. Στο πλαίσιο των Ημερών Θάλασσας, το Μουσείο επίσης, στήριξε μία ιδιαίτερα καινοτόμο δράση στόν αρχαιολογικό χώρο των Νεωσοίκων της Ζέας με τίτλο «The Urban Game Locked» - ή όπως θά τό λέγαμε Ελληνικά «Τό κλειδωμένο Αστικό Παίγνιο». Συνδυάζοντας gaming (παίγνιο), τέχνη καί πολιτισμό σέ ψηφιακό περιβάλλον, οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να προσεγγίσουν την ιστορία του μνημείου με διαδραστικό τρόπο. Στις 20 Σεπτεμβρίου 2017 το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού σε συνεργασία με το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος οργάνωσαν τιμητική εκδήλωση για τους συμμετέχοντες στο Κίνη72 Περιπλους

ΣΥΛΛΟΓΕΣ - ΑΡΧΕΙΑ

Ο Γενικός Γραμματέας κος Ιωάννης Λιναρδάκης στο βήμα.

μα του Ναυτικού τον Μάιο του 1973. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με αφορμή την έκδοση του Ναυτικού Μουσείου «Οι άνθρωποι του Κινήματος Ναυτικού - Μάιος 1973» του Ναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη και έλαβε χώρα επί του Πλωτού Ναυτικού Μουσείου «Θ/Κ Γεώργιος Αβέρωφ» παρουσία της Α.Ε. Προέδρου της Δημοκρατίας κκ. Προκόπη Παυλόπουλου. Κεντρικός ομιλητής ήταν ο συγγραφέας και συμμετασχών στο Κίνημα Ναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης. Στις 10 Οκτωβρίου τού 2017 υπογράφηκε μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του Ν.Μ.Ε. και του Εθνικού Ναυτικού Μουσείου της Αυστραλίας και εξετάστηκε η δυνατότητα φιλοξενίας στο Αυστραλιανό Μουσείο έκθεσης αφιερωμένης στη ναυμαχία της Σαλαμίνας το 2021. Η συνεργασία με το Μουσείο της Αυστραλίας, όπως σας είπαμε ξεκίνησε με τόν δανεισμό του μοντέλου της τριήρους. Στις 23 Οκτωβρίου τού 2017 το Μουσείο συμμετείχε με δανεισμό εκθεμάτων στην εκδήλωση που διοργάνωσε το ΥΠ.ΕΘ.Α. στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων, με τίτλο «Ελλάδα Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος Αφηγήσεις και Μαρτυρίες». Από τίς 8 έως τίς 10 Δεκεμβρίου 2017 το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συμμετείχε στο περίπτερο του Δήμου Πειραιά στην 4η Διεθνή Έκθεση Τουρισμού. Η συμμετοχή του Μουσείου μας συνίστατο στόν δανεισμό 2 μοντέλων πλοίων από τη συλλογή της νεότερης εμπορικής ναυτιλίας προκειμένου να τονιστεί η ναυτιλιακή ιστορία του σύγχρονου Πειραιά. Στις 9 Δεκεμβρίου τού 2017 πραγματοποιήθηκε μία εορταστική Χριστουγεννιάτικη εκδήλωση για τα μέλη του Μουσείου μας καθώς και bazaar βιβλίων μέ ενθουσιώδη συμμετοχή. Το 2017 προχωρήσαμε επίσης, στην έκδοση τριών νέων βιβλίων. Τό βιβλίο του δημοσιογράφου και μέλους του Διοικητικού μας Συμβουλίου Ηλία Νταλούμη με τίτλο «Τα Πλοία του Ναυτικού 1826-2017» και των βιβλίων «Οι Άνθρωποι του Κινήματος του Ναυτικού - Μάιος 1973» & «Ελλήνων Πλόες» του Αντιναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη. Τέλος, τη χρονιά που μας πέρασε τιμήθηκαν από τη Λέσχη Λιμενικού Σώματος η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και ο Αντιπρόεδρος κος Παναγιώτης Λασκαρίδης.

Σημαντικές ήταν και τη χρονιά που μας πέρασε οι δωρεές κειμηλίων και αρχειακού υλικού πού αποτέλεσαν καί θά αποτελούν πάντοτε τήν ναυτική πολιτιστική μας κληρονομιά η οποία διαφυλασσόμενη ώς κόρη οφθαλμού πρέπει νά παραδίδεται στίς επόμενες γενιές τών αειναυτών Ελλήνων. Μεταξύ άλλων θα θέλαμε να αναφερθούμε στήν δωρεά του κ. Σαρμά ο οποίος δώρισε στό Μουσείο αρχαιολογικά αντικείμενα της βυζαντινής περιόδου και μία σπάνια περιηγητική έκδοση του 17ου αιώνα καθώς και εκείνη της εταιρείας του Ανδρέα Μαρτίνου Minerva Marine, η οποία δώρισε μέρος της ναυτικής συλλογής του αειμνήστου εφοπλιστή και συλλέκτη Μελέτη Μεθενίτη, μέ πίνακες ζωγραφικής, χαρακτικά, αφίσσες καί μοντέλα πλοίων. Ο Πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου κ. Χάρης Τζάλας συνέχισε επίσης, να παραδίδει στο Μουσείο το Αρχείο του, ενώ σημαντική ήταν και η δωρεά της κας Ελένης-Βαρβάρας Αμπατζή που παρέδωσε σε ψηφιακή μορφή το αρχείο του πατρός της Υποπλοιάρχου Αμπατζή, που υπηρέτησε κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Αγαπητά μας μέλη το Ναυτικό Μουσείο αισθανόμενο τήν σπουδαιότητα τής διατηρήσεως στίς μνήμες, τής διαδόσεως καί τής καλλιέργειας τής ατελεύτητης Ελληνικής ναυτοσύνης, βρίσκεται διαρκώς σε αναζήτηση νέου υλικού για τον εμπλουτισμό των συλλογών και των αρχείων του. Στο πλαίσιο αυτό απευθυνόμαστε σε εσάς επισημαίνοντας ότι κάθε ευγενική προσφορά προς ενίσχυση των συλλογών μας αλλά και των αρχείων μας με έγγραφα και φωτογραφίες μέχρι και των τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα θα αποτελούσε σημαντικό βοήθημα στην επίτευξη του στόχου μας. Το ίδιο ισχύει και για την Βιβλιοθήκη μας «Αθηνούλα Μαρτίνου», ο εμπλουτισμός της οποίας με εκδόσεις, κυρίως ιστορικού και ναυτικού περιεχομένου, αποτελεί μία από τις πρώτες προτεραιότητές μας. Το έτος που μας πέρασε η βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου απέκτησε πάνω από 1200 περίπου νέους τίτλους βιβλίων, οι περισσότεροι από τους οποίους προήλθαν από δωρεές μελών, φίλων, εκδοτικών οίκων, πολιτιστικών ιδρυμάτων. Αξίζει να σημειώσουμε τις δωρεές του αειμνήστου Γενικού Γραμματέα Ναυάρχου Τιμόθεου Μασούρα, του μέλους μας Παναγιώτη Στάμου, της κας Νίνας Ποταμιάνου και της κας Έλενας Λεμπεσοπούλου που προσέφεραν πλήθος βιβλίων από τις βιβλιοθήκες του αειμνήστου συζύγου και πατρός τους αντίστοιχα.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Το Μουσείο υπερήφανα συνέχισε για 23η χρονιά το εκπαιδευτικό του έργο με την διενέργεια εκπαιδευτικών προγραμμάτων και ξεναγήσεων στις μόνιμες συλλογές του. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρός μεγάλη μας ικανοποίηση, πέραν τών λοιπών ιδιαίτερα πολλών επισκεπτών, το Μουσείο επισκέφθηκαν τον προηγούμενο χρόνο πλέον των 20.000 μαθητών ξεναγηθέντες στίς εγκαταστάσεις καί στά εκθέματά μας.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Τέλος, η εκπαιδευτική ομάδα του Μουσείου συνέχισε να συμμετέχει στις δράσεις της ομάδας εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ελληνικού τμήματος του I.C.O.M. με συμμετοχή σε σεμινάρια και ημερίδες. Στο πλαίσιο αυτό, η αρχαιολόγος κ. Ιωάννα Μπερμπίλη παρουσίασε το εκπαιδευτικό έργο του Μουσείου σε διημερίδα που οργανώθηκε από το I.C.O.M. στο Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο στις 13 & 14 Ιανουαρίου 2017.

πρώτη έκδοση του περιοδικού του Μουσείου «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας», στο οποίο προσπαθούμε να παρουσιάσουμε όλες τις εκφάνσεις της ναυτιλίας μας και της ναυτικής μας ιστορίας. Στην πορεία των χρόνων το περιοδικό συνεχώς εκσυγχρονίζεται και εμπλουτίζεται με αποτέλεσμα σήμερα η κυκλοφορία του να έχει αυξηθεί εντυπωσιακά.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Η συνεργασία με το περιοδικό «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ» συνεχίζεται ως σήμερα. Σε κάθε

Είκοσι πέντε (25) χρόνια πέρασαν από την

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

περιοδικό παραχωρούνται 2-3 σελίδες στις οποίες παρουσιάζονται οι δραστηριότητες του Μουσείου, ενώ μέσα από αφιερώματα σε ιστορικές επετείους του Πολεμικού και Εμπορικού Ναυτικού προβάλλεται υλικό από τις συλλογές και τα Αρχεία του Μουσείου. Εδώ ολοκλήρωσα τήν σύντομη λογοδοσία μου. Στη συνέχεια ακολουθεί η παρουσίαση των οικονομικών στοιχείων της παρελθούσης χρήσεως. Ευχαριστώ θερμά γιά τήν προσοχή σας. Κυρία Πρόεδρε,,

Περιπλους 73

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Ημερίδα Μονάδας Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών

T

ο Σάββατο 24 Μαρτίου 2018 πραγματοποιήθηκε στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος ημερίδα με θέμα «Αρνητικό Test κυήσεως μετά από προσπάθεια Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Ποιό είναι το επόμενο βήμα; Η Εξωσωματική Γονιμοποίηση σήμερα», η οποία διοργανώθηκε από το επιστημονικό προσωπικό της ΜΙΥΑ. Την έναρξη των εργασιών κήρυξε ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης ΠΝ. Η Μονάδα Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής συστάθηκε και ενεργοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2017 με σκοπό την παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών υγείας στους δικαιούχους ιατρικής περίθαλψης και των τριών Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΔ) καθώς και των Σωμάτων Ασφαλείας (ΣΑ).

Κοπή Πίτας Σα/Σμυν 2018 - Βράβευση Μαθητών Σμυν

Σ

-Δ ημήτριος Κ.Καρβέλης, υπαρχηγός Σχολής 2017-2018. Την βράβευση έκανε ο πρόεδρος την ένωσης Καρδιοπαθών ΠΝ – ΛΣ & Φίλων, Αντιπλοίαρχος (Ε) ε.α. Κων. Μακρής.

-Σ πυρίδωνας Κ. Ντράνος, αρχηγός Γ΄ τάξεως και Σχολής 20172018. Την επίδοση έκανε ο πρόεδρος του ΣΑ/ΣΜΥΝ Αντιπλοίαρχος (Ε) ε.α. Αγ.Γαλανός. Την εκδήλωση τίμησαν οι: Αντιναύαρχος Ν. Τσούνης ΠΝ Α/ΓΕΝ Υποναύαρχος Σ. Πετράκης ΠΝ ΓΕΕΘΑ Υποναύαρχος (Ο) Χαρ Παπαδόπουλος ΠΝ ΔΔ/ΟΙΚ-ΟΕΠΝ/ΓΕΝ Πλοίαρχος Γ.Σταυρόπουλος ΠΝ Διοικητής ΣΜΥΝ Πλοίαρχος Λεων. Τσιαντούλας ΠΝ Διευθυντής ΥΙΝ Πλωτάρχης Ασημίνας ΠΝ Υπαστ/στής Α/ΓΕΝ Πλωτάρχης (Ε) Κ. Σπανός εκπρόσωπος Διοικητού ΣΕΘΑ, Αντιναυάρχου Αλεξ. Διακόπουλου ΠΝ. Ανθυποπλοίαρχος (Ε) Δ.Κατσιμίχας ΓΔΗΣ/ΣΜΥΝ Προεδρεία: -Α ντιναύαρχος ε.α Σπ.Περβαινάς ΠΝ Πρόεδρος ΕΑΑΝ -Α ντιναύαρχος ε.α. Ιωαν.Παλούμπης ΠΝ επ.Υ/ΓΕΕΘΑ, εκπρόσωπος ΣΑ/ΣΝΔ.

-Α ντιναύαρχος ε.α. Παν.Ραδίτσας ΠΝ Πρόεδρος ΕΛ.ΣΥ.Υ/Β -Α ντιναύαρχος ε.α. Δημοσθ. Χέλμης ΠΝ Πρόεδρος ΜΤΝ -Α ντιπλοίαρχος (Ε) ε.α Κ.Μακρής. Πρόεδρος ένωσης Καρδιοπαθών ΠΝ-ΛΣ & Φίλων.

-Α ντιπλοίαρχος (Ε) ε.α Δημ.Δέδης ΠΝ Αντιπρόεδρος ΠΜ/ΣΑΣΥ/ΠΝ -Σ γός (ΥΔΚ) ε.α. Ηλ.Γ. Ντούβλιας Γεν. Γραμματέας ΣΑΣΥΔΑ -Σ υνταγματάρχης ε.α. Θ. Αθανασίου εκπρόσωπος Δ.Σ. Σ.Α.Α.Υ.Σ. Αναστ. Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ, η οποία ήταν και η τυχερή της πίτας. Πελαγία Αντωνίου εκπρόσωπος ομάδας, «Πρόνοια ΕΑΑΝ/ΝΝΑ» Επίσης μας τίμησαν οι: - Ναύαρχος ε.α. Δημ. Ελευσινιώτης ΠΝ επ. Α/ΓΕΝ - Αντιναύαρχος ε.α. Ν. Βαζαίος ΠΝ - Αντιναύαρχος ε.α. Γ.Ντούνης ΠΝ -Α ντιναύαρχος ε.α. Θεοδ. Γερούκης ΠΝ (Αντιπρόεδρος ΕΑΑΝ) - Αντιναύαρχος ε.α. Φ. Κωτσής ΠΝ ( μέλος ΔΣ ΕΑΑΝ) - Υποναύαρχος ε.α. Κ. Μαγιάτης ΠΝ - Υποναύαρχος ε.α. Γ. Μαραγκουδάκης ΠΝ - Υποναύαρχος ε.α. Δ. Μούτος ΠΝ -Υ ποναύαρχος (Μ) ε.α. Π. Μαυραγάννης ΠΝ (μέλος ΔΣ ΕΑΑΝ) -Α ρχιπλοίαρχος ε.α. Π. Κακάμπουρας ΠΝ -Κ ρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου ΣυγγραφέαςΕρευνήτρια Ναυτικής Ιστορίας, η οποία προσέφερε 4 βιβλία της για τους βραβευθέντες μαθητές. Ακολούθησε μικρή δεξίωση με τους συναδέλφους να δημιουργούν τα γνωστά, λεγόμενα, «πηγαδάκια» για ανταλλαγή αναμνήσεων και ευχών για τον καινούργιο χρόνο και ελπίδες για ανάκαμψη της παρατεταμένης οικονομικής δυσπραγίας και Εθνικών θεμάτων που η Πατρίδας μας O A/ΓΕΝ Αντιναύαρχος Νικ.Τσούνης ΠΝ εν μέσω των Βραβευθέντων Δοκίμων Υπαξιωματικών μαζί με τους: αντιμετωπίζει για τόσο μεγάλο παρατεταΥποναύαρχο Στ. Πετράκη ΠΝ (αριστ.), Χαρ.Παπαδόπουλο ΠΝ (δεξιά), Αντιπλοίαρχο (Ε) ε.α Αγ. Γαλανό ΠΝ μένο διάστημα. Πρόεδρο ΣΑ/ΣΜΥΝ (δεξιά), και τ.Πρόεδρο Επστή ε.α. Ελ.Σφακτό νυν Δημ.σχέσεις (αριστ.). τις 20 Ιαν.2018 ο Σύνδεσμός Αποφοίτων Σχολών Μονίμων Υπαξιωματικών Ναυτικού, έκοψε για 36η συνεχή φορά, την βασιλόπιτα για τον νέο χρόνο 2018, σε συνδυασμό με την καθιερωμένη, πλέον της δεκαετίας, βράβευση των αριστούχων μαθητών της ΣΜΥΝ. Η τελετή έγινε στους φιλόξενους χώρους του ΝΜΕ το οποίον μας υποδέχεται κάθε χρόνο, και το οποίον θερμά ευχαριστούμε. Μετά την Θρησκευτική Δέηση που τέλεσε ο π.Πρόδρομος (ιερέας του Ν.Ο. Σκαραμαγκά) απηύθυναν χαιρετισμούς οι: Πρόεδρος του ΝΜΕ κ. Αναστ. Αναγνωστοπούλου Παλούμπη, καλωσορίζοντας (και ως Οικοδέσποινα) για μία ακόμη χρονιά τα μέλη του ΣΑ/ΣΜΥΝ τα οποία επιλέγουν τον ιστορικό χώρο του Μουσείου για τις εκδηλώσεις τους. Εν συνεχεία μίλησε ο Πρόεδρος του Συνδέσμου Αντιπλοίαρχος (Ε) ε.α. Αγ. Γαλανός ο οποίος μετά τις καθιερωμένες ευχές, καλωσόρισε τους παρευρισκόμενους που τίμησαν με την παρουσία τους την εκδήλωση,και ευχαρίστησε τα Δ.Σ. των ΝΜΕ, της ΕΑΑΝ, του ΠΝΟ και την κ.Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου που με τη συμπαράστασή τους συνέβαλλαν στη καλή οργάνωση της εκδήλωσης. Ειδικά για τον θεσμό της βράβευσης των αριστούχων μαθητών της ΣΜΥΝ ο πρόεδρος του Συνδέσμου τη θεώρησε κορυφαίο γεγονός για τον Σύνδεσμο και τα μέλη του, διότι την ΣΜΥΝ την θεωρούμε σπίτι μας και τους μαθητές της παιδιά μας. Συνεχάρη δε τις ηγεσίες του ΠΝ, νυν και τέως, για την υλοποίηση της 3-τους φοίτησης των μαθητών, και την συνεχή αναβάθμισή της Σχολή για πρόοδο των αυριανών στελεχών του Π.Ν. Τελειώνοντας τόνισε και ευχήθηκε να λυθούν το πολλαπλά προβλήματα των αποστράτων, καθώς και εκείνα που η Πατρίδα μας αντιμετωπίζει. Ακολούθησε η κοπή πίτας και η βράβευση των αριστούχων μαθητών. Βραβεύτηκαν οι Δόκιμοι υπαξιωματικοί: - Νικόλαος Ε. Σιάχος Αρχηγός Α΄ τάξεως 2017-2018. Την επίδοση έκανε ο Αντιπρόεδρος του ΠΜ/ΣΑΣΥ/ΠΝ Αντιπλοίαρχος (Ε) ε.α Δημ. Δέδης.

- Ευθύμιος Χ. Βουνός, αρχηγός Β΄ τάξεως 2017-2018. Την βράβευση έκανε το μέλος της ΕΑΑΝ Αντιπλοίαρχος (Ε) ε.α. Στ.Παπαδάς.

74 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

εταιρικεσ χορηγιεσ

Ευχαριστούμε τις εταιρείες που ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα του Ναυτικού Μουσείου και προσέφεραν από 300 € και άνω για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

Χρηματικές Δωρεές Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

FAFALIOS SHIPPING S.A. TSAVLIRIS SALVAGE (INTERNATIONAL) LTD

• Εις μνήμην Αντιναύαρχου Τιμόθεου Μασούρα ο κ. Βασίλειος Ναούμ 300€, η κα. Ιφιγένεια Ροκανά 100€, ο κ. Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης 50€, ο κ. Παναγιώτης Κατσαβός 40€ και ο κ. Σπυρίδωνας Στουπάθης 20€.

Στον κατάλογο δεν περιλαμβάνονται οι εταιρείες που δεν επιθυμούν να δημοσιευθεί η χορηγία τους.

• Η οικογένεια κ. Δημητρίου Βαφείδη 50€ εις μνήμην του ανεψιού της Φώτη Πασχαλίδη.

• Η κυρία Ελένη Παπασηφάκι 300€ ευρώ.

Νέα Μέλη

Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου

Ευδοκία Βουβάλη - Πολιτιστική Ομάδα Αρχιπέλαγος Θεόδωρος Γρίβας - Υποναύαρχος Ιατρός (ε.α.) Ορθοπαιδικός Ασκληπιός Γούναρης - Συνταξιούχος ναυτικός Θεμιστοκλής Δασκαλάκης - Πλοίαρχος Α΄ Ε.Ν. Αντώνης Δρακάκης - Φωτογράφος Ιωάννης Καλύβας - Αξιωματικός Π.Ν. Κυριαζής Κυριαζής - Συνταξιούχος Κων/νος Μανωλιουδάκης - Ναύαρχος Π.Ν. ε.α. Σπυρίδων Μπελεγράτης - Αντιστράτηγος ε.α.-Πρόεδρος ΣΕΕΘΑ Νικόλαος Παπαδόπουλος - Πολιτιστική Ομάδα Αρχιπέλαγος

Εμμανουήλ Παπασηφάκης - Μουσικός καλλιτέχνης Χρήστος Παπούλιας - Ηλεκτρολόγος Χαράλαμπος Πόκας - Αντιστράτηγος ε.α. - Μέλος Δ.Σ. ΣΕΕΘΑ Ασήμω Σαμαρά - Πολιτευτής ΝΔ Β΄ Πειραιώς Στέφανος Σκαρμίντζος - Ιστορικός Αθανάσιος Στυλιανόπουλος - Απόστρατος Αξιωματικός Π.Ν. Παναγιώτης Τσεβάς - Δικαστής Χρήστος Χαλβατσιώτης - Α΄ Μηχανικός ΕΝ Κοσμάς Χρηστίδης - Ναύαρχος ε.α. - Επίτιμος Α/ΓΕΝ

δωρέες εκθεμάτων και αρχειακού υλικού. Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: Ο Αρχηγός Γ.Ε.Ν. Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης Π.Ν., τρία μοντέλα υπό κλίμακα: (1) αεροσκάφος P-3 Lockheed, (2) υποβρύχιο (U-BOAT Klass 214) και (3) πυραυλάκατο με διακριτικά P69.

1 2

3

Περιπλους 75

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Ο κ. Μάριος Δαλέζιος, αντίγραφα των ναυπηγικών σχεδίων, μία πρωτότυπη φωτογραφία του Θωρηκτού Γ. Αβέρωφ που δημοσιεύθηκε στις 3 Μαρτίου 1935 στην εφημερίδα NEW YORK TIMES και σχετικό αρχειακό υλικό που προέρχεται από την προσωπική του συλλογή. Την δωρεά παρέδωσε ο επίτιμος Α/ΓΕΝ, Αντιναύαρχος ΠΝ Κοσμάς Χρηστίδης.

Ο κ. Ευστράτιος Ανδριάνης, μία μακέτα παρουσίασης της ράμπας ανέλκυσηςκαθέλκυσης και νεωσοίκου της Αθηναϊκής Τριήρους «ΟΛΥΜΠΙΑΣ» σύμφωνα με την μέθοδο των αρχαίων Ελλήνων στο Άλσος Ναυτικής Παράδοσης στον Φλοίσβο, βασισμένη σε μελέτη του ιδίου.

Η κα. Έλενα Λεμπεσοπούλου, δύο φανούς ναυσιπλοΐας από τη συλλογή του αειμνήστου πατέρα της και εκλεκτού μέλους του Μουσείου Θέμη Λεμπεσόπουλου. Ο κ. Βασίλειος Ζούλοβιτς, έναν ανάγλυφο πίνακα ζωγραφικής που απεικονίζει το αντιτορπιλικό «Θύελλα». (φωτογραφιά, αριστερά) ----------------------------------------------------------------------------------------------------Η κα. Ρίτα Λαουτάρη δύο ψηφιακών αντιγράφων φωτογραφιών του εκπαιδευτικού πλοίου «Άρης», από το αρχείο του αειμνήστου πατέρα της Γεωργίου Λαουτάρη.

----------------------------------------------------------------------------------------------------Ο κ. Στάθης Ευσταθιάδης, έξι ψηφιακών φωτογραφιών με θέμα τους εορτασμούς των Θεοφανείων και της Καθαράς Δευτέρας.

76 Περιπλους

Γράφει ο Σκάπουλος

Η

περίοδος που καλύπτεται από το παρόν τεύχος του «Περίπλου» περιλαμβάνει την εθνική επέτειο της Επανάστασης του 1821. Ο Σκάπουλος θεώρησε καλό να αναφερθεί στην επέτειο και όσο θα του επέτρεπαν οι φτωχές γνώσεις του να γράψει κάτι που να σχετίζεται με τον ναυτικό αγώνα του ’21. Φυσικά ο Σκάπουλος και λόγω προτέρας επαγγελματικής εμπειρίας, αλλά και λόγω της φύσης του περιοδικού, μόνο για τον ναυτικό αγώνα θα ταίριαζε να επιχειρήσει να γράψει κάτι. Όπως όλοι οι αναγνώστες ασφαλώς γνωρίζουν ο στόλος της Επανάστασης, ο στόλος που αντιπαρατέθηκε στον πανίσχυρο Οθωμανικό στόλο αποτελείτο κυρίως από εμπορικά διίστια μπρίκια και γολέτες και περιλάμβανε λίγα τριίστια Νάβες, Πολάκες, Φρεγάτες και Κορβέτες, που όλα είχαν σχεδιασθεί να μεταφέρουν σιτηρά και άλλα εμπορεύματα από τον Εύξεινο Πόντο στα λιμάνια της Δυτικής Μεσογείου. Για την απόκρουση των πειρατών που λυμαίνονταν τις θάλασσες της Μεσογείου τα ελληνικά εμπορικά πλοία ήταν εξοπλισμένα με 8 έως 18 μικρά εμπροσθογεμή πυροβόλα μικρού βεληνεκούς, που έβαλλαν μπάλες των 12 συνήθως λιτρών. Ο Κολοκοτρώνης σε μία εμπνευσμένη ομιλία του στην Πνύκα, που εκφωνήθηκε την 8η Οκτωβρίου 1838 προς τους μαθητές του Α΄ Γυμνασίου της Αθήνας, αλλά και προς

78 Περιπλους

πλήθος κόσμου που είχε συρρεύσει να τον ακούσει, χαρακτήρισε τα πλοία του ελληνικού στόλου «σιτοκάραβα». Ο θυμόσοφος «Γέρος του Μοριά» σε ηλικία 68 χρόνων τότε και έχοντας διατελέσει ναυτικός, καπετάνιος σε Μύστικο πειρατής στις Σποράδες, ήξερε καλά τη σημασία των λόγων του όταν έλεγε στους μαθητές και στο πλήθος: «Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα, ούτε πως δεν έχομε άρματα, ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τις πόλεις, ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε «που πάτε να πολεμήσετε με σιτοκάραβα βατσέλα», αλλά ως μία βροχή έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας και εκάμαμε την Επανάστασή» «Σιτοκάραβα» κυριολεκτώντας αποκαλούσε τα πλοία του ελληνικού στόλου και «Βατσέλα» (Vessels) τα πλοία Γραμμής, Τρίκροτα και Δίκροτα του οθωμανικού στόλου. Στόχος αυτού του σημειώματος ήταν περιγράψει την εσωτερική οργάνωση των ελληνικών πλοίων του αγώνα. Προηγουμένως όμως θα ήθελα να γράψω δυο λόγια για το ναυτικό υπερόπλο των ελλήνων που εξίσωσε τις τεράστιες διαφορές του οθωμανικού και ελληνικού στόλου, το Πυρπολικό. Το πυρπολικό δεν ήταν άγνωστο ως ναυτικό όπλο ακόμα από την αρχαιότητα. Εναντίον των Αθηναϊκών Τριήρεων χρησιμοποιήθηκε

στην εκστρατεία στη Σικελία (415- 413 π.Χ.). Χρήση του αναφέρεται επίσης και στην πολιορκία της Τύρου από τον Μεγάλο Αλέξανδρο, όπου χρησιμοποιήθηκε για να καταστρέψει τον ξύλινο μώλο που κατασκεύαζαν οι Μακεδόνες. Σε όλες όμως τις περιπτώσεις επρόκειτο για σκάφη χωρίς πλήρωμα στα οποία ετίθετο πυρ και αφήνονταν από θέσεις προσήνεμες να ξεπέσουν κατά των αγκυροβολημένων αντιπάλων πλοίων. Κατά την Επανάσταση του ’21 εκείνο που συνετέλεσε στην ανάδειξη του πυρπολικού σε ένα πολύ επικίνδυνο για τους αντιπάλους όπλο ήταν η επανδρωμένη και πλοηγούμενη μέχρι τελευταίας στιγμής πλεύση προς την προσήνεμη πλευρά του αντιπάλου πλοίου, όχι μόνο αγκυροβολημένου, αλλά ακόμη και ευρισκομένου εν πλω. Εύκολα γίνεται αντιληπτό πόσο το πλήρωμα του πυρπολικού, εκτός από την εξαιρετική ναυτική ικανότητα, θα έπρεπε να ήταν στην κυριολεξία ατρόμητο καθώς έπλεε υπό χάλαζα βολών από τα όπλα όλων των διαμετρημάτων του αντιπάλου, μέχρι την τελική του προσκόλληση στην πλευρά, τη μετάδοση του πυρός και τη διαφυγή του πληρώματος με την ειδική προς τούτο λέμβο, τη «σκαμπαβία». Θα προσπαθήσω παρακάτω να περιγράψω την εσωτερική οργάνωση και ιεραρχία των πλοίων του Τρινησίου στόλου. Ο Κυβερνήτης του πλοίου λεγόταν Καπετά-

νιος ή Ρεΐζης (από το τούρκικο Ρεΐς που σημαίνει προϊστάμενος και πλοίαρχος). Κάτω από τον καπετάνιο υπήρχαν τρεις βαθμοφόροι ή αξιωματικοί: ο Ναύκληρος, ο Γραμματέας και ο Τροφοδότης. Καπετάνιοι χαρακτηρίζονταν οι πλοίαρχοι των μεγάλων σκαφών, ενώ οι αντίστοιχοι των μικρών καϊκιών λέγονταν καραβοκύρηδες, ή καραβοκυροί, ή και καραβοκύριοι. Ακόμη και οι διοριζόμενοι Ναύαρχοι αποκαλούνταν καπετάνιοι. Ο Ναύκληρος λεγόταν Ναύβλερος, ή Ναύκλερος και ήταν η ψυχή του καραβιού. Αντικαθιστούσε τον Καπετάνιο όταν αυτός έλειπε. Εάν θελήσουμε να παραλληλίσουμε τα καθήκοντά του με τα σημερινά ισχύοντα στο Πολεμικό Ναυτικό θα λέγαμε ότι εκτελούσε καθήκοντα Υπάρχου, Οπλονόμου, Πυράρχου και Αξιωματικού Αρμένων. Ο Γραμματικός ή Σκριβάνος εκτελούσε χρέη υπασπιστού και γραμματέα του συνήθως αγράμματου καπετάνιου. Έκανε τα χρέη του σημερινού Οικονομικού Αξιωματικού, τηρούσε τα φορτωτικά και ναυτιλιακά έγγραφα, λογαριασμούς, κατάστιχα και έκανε όλες τις πληρωμές. Έγραφε τις αναφορές, επιστολές και εκθέσεις του καπετάνιου, εκτελούσε χρέη διερμηνέα, τηρούσε το ημερολόγιο του πλοίου και σημείωνε στους χάρτες την πορεία και το στίγμα του πλοίου. Μετά το ταξίδι ο Γραμματικός παρουσίαζε στους συμπλοιοκτήτες (παρτσινέβελους) τον γενικό λογαριασμό (οικονομικό απολογισμό) του ταξιδίου. Ο τρίτος βαθμοφόρος ήταν ο Τροφοδότης ή «ντεσπεντζέρος». Διαχειριζόταν τα σκεύη του συσσιτίου και τα τρόφιμα της ντεσπέντζας (τροφαποθήκης) στην οποία μόνο ο Ναύκληρος και ο Γραμματικός είχαν δικαίωμα να εισέρχονται. Ήταν αυτός που είχε την επιμέλεια της στοιβασίας των βαρελιών του οίνουκαι προέβαινε στη διανομή αυτού. Το πλήρωμα του πλοίου λεγόταν «τσούρμο» ή «τζούρμο» και η ονομασία αυτή προερχόταν από την ονομασία του πληρώματος των ερετών των γαλερών που συνήθως ήταν κατάδικοι, αιχμάλωτοι ή τυχοδιώκτες. Τέλος οι ναύτες ονομάζονταν μαρινέροι (από το ιταλικό marinaro), γεμιτζήδες, σύντροφοι, ή συντροφοναύτες. «Γεμιτζής» προερχόταν από το τουρκικό «γεμί» που σημαίνει πλοίο και υπονοούσε τους πεπειραμένους στα άρμενα ναύτες. Τέλος σύντροφος ή συντροφοναύτης λεγόταν ο ναύτης ο οποίος συμμετείχε στο πλήρωμα με «μερδικό», με συμμετοχή δηλαδή στα κέρδη του ταξιδιού και όχι με μηνιάτικο ή «λουφέ» (ολουφέ) δηλαδή μισθό. Στο «τζούρμο» περιλαμβάνονταν και ο «μάγειρος» καθώς και ο «καμαριέρης» του κα-

πετάνιου. Μέλη του πληρώματος ήταν επίσης και ένας αριθμός μούτσων ή ναυτοπαίδων, οι οποίοι συνήθως ήταν συγγενείς των ανδρών του πληρώματος. Αυτή ήταν η οργάνωση και η ιεραρχία στα καράβια του αγώνα της Ανεξαρτησίας. Πολύ αργότερα, το 1827, ο λόρδος Κόχραν που είχε διορισθεί Αρχιναύαρχος του Εθνικού Ναυτικού θέσπισε βαθμούς των ναυτών, ναύτες α΄, β΄ και γ΄ τάξεως με αντίστοιχη διαφορά στον μισθό. Το 1829 ο Καποδίστριας θέσπισε το βαθμολόγιο των υπαξιωματικών που κατά σειρά ήταν Σημαιοφόρος, Ναύκληρος β΄ τάξεως, Δόκιμος, Υποφροντιστής, Υπογραμματέας, Απο-

θηκοφύλακας, Υποναύκληρος, Ξυλουργός, Πηδαλιούχος, Πρωρέας, και Γαβιέρος (γαμπιέρος ο επιλαμβανόμενος με τις γάμπιες). Στην ουσία θα λέγαμε ότι δεν επρόκειτο για βαθμολόγιο Υπαξιωματικών αλλά περισσότερο για περιγραφή των καθηκόντων τους. Είναι πολύ πιθανόν, σήμερα, οι ονομασίες και οι περιγραφές των καθηκόντων του πληρώματος να ακούγονται αρχέγονες, ίσως και χωρίς ιδιαίτερα επιμελημένη διατύπωση. Σ’ αυτούς, όμως, τους ακαλλιέργητους θαλασσινούς με τις εξαιρετικές ναυτικές δεξιότητες και το απίστευτο ψυχικό σθένος, χρωστάμε τη σημερινή μας ελευθερία.

Απάντηση σε επιστολή Αγαπητή κα. Κάγιαλη, αγαπητή Κατερίνα. Σε ευχαριστώ πολύ γιατί με το γράμμα σου μου εμπιστεύθηκες μια πτυχή του εαυτού σου που ήταν οι αναμνήσεις και εντυπώσεις σου από την υπηρεσία σου στα βαπόρια του Εμπορικού Ναυτικού. Όπως αντιλήφθηκα ήθελες να τα πεις σε ένα ναυτικό που έχει περάσει τις ίδιες με σένα δυσκολίες προσαρμογής, έχει περπατήσει σε ανάλογους αλουέδες, έχει ματσακονίσει παρόμοιες λαμαρίνες, έχει πλύνει ίδιους μπουλμέδες και γενικά σε καταλαβαίνει. Η μόνη μας διαφορά είναι μερικές δεκαετίες (όχι πολλές) κατά τα

άλλα όμως οι εμπειρίες και οι εντυπώσεις είναι ίδιες. Στην εποχή του «Σκάπουλου» δεν είχαμε γυναίκες εργαζόμενες στα βαπόρια, τότε ήταν πράγματι μια «ανδροκρατούμενη» κοινωνία. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως αργότερα όταν μπήκαν οι γυναίκες, οι δουλειές δεν γίνονταν με την ίδια σοβαρότητα, την ίδια αξιοπιστία. Σε ευχαριστώ και πάλι για την εμπιστοσύνη σου. Με εκτίμηση προς την εργαζόμενη γυναίκα ναυτικό. Ο «Σκάπουλος»

Περιπλους 79

Ναυτικά Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο, Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223 / 28249, Fax: 26950 83748 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Παρνασσού 2 & Λεωφ. Κηφισίας, 151 24 ΜΑΡΟΥΣΙ, Τηλ: 210 81 25 547, Fax: 210 81 25 582 Μύκονος Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ/Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Μπουμπουλίνας 31-33, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4296815 Σαντορίνη Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Δημοτική Καπναποθήκη Καβάλας, Τηλ: 2510 233101, 6977 391 605, Ε-mail: nmkav.gr@gmail.com • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» (Ιδιωτικό) Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

Φορείς (Ιδρύματα - Ινστιτούτα - Ναυτικές Συλλογές) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ Μ. ΜΕΘΕΝΙΤΗ 166 74 Γλυφάδα 80 Περιπλους

We support innovative solutions to improve energy efficiency and reduce emissions For more information, please contact: Bureau Veritas Hellas A.E. 23, Etolikou Str. - 185 45 PIRAEUS Tel: +30 (210) 40 63 000 Email: grc_lpr@gr.bureauveritas.com www.bureauveritas.com www.bureauveritas.gr

Move Forward with Confidence