ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 105

ΤΕΥΧΟΣ 105 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

105

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ // ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ // ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ

04

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΛΟΓΙΑ... ΓΙΑ ΤΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ

06

αναφορα Παύλου Κουντουριώτη

26

Τελετή Εορτασμού του Αγίου Νικολάου και της Επετείου των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-13 • Oμιλία

του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναυάρχου Νικόλαου Τσούνη Π.Ν.

30

Εορτασμός του Προστάτη του Πολεμικού Ναυτικού Αγίου Νικολάου Εκδήλωση προς Τιμήν των Οικογενειών των Στελεχών του ΠΝ

32

Εορταστική Εκδήλωση του Κέντρου Ειδικής Φροντίδας Παιδιών

38

Mini UAV. για το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό Του Πλωτάρχη Εμ. Χ. Μουρτζάκη Π.Ν.

42

Θάλεια, Περιμένοντας την δικαίωση… Του Ηλία Νταλούμη

44

ΥΠΑΤΙΑ. Η ζωή και το τραγικό τέλος της Αλεξανδρινής φιλοσόφου, αστρονόμου και μαθηματικού Του Χάρη Τζάλα

48

Το τραγικό ναυάγιο του «Πόπη» που έγινε παροιμιώδης έκφραση Από το βιβλίο «Πειραϊκά Χρονογραφήματα» του Στέφανου Μίλεση, Έκδοση «Φωνή των Πειραιωτών» - 2017

50

Το υποβρύχιο των Λουτρών Καϊάφα Του Άρη Μπιλάλη

54

Αμερικανοί Φιλέλληνες κατά την Εθνεγερσία στο Μεσολόγγι Tου Ιωάννη Κατσαβού, Ανθυπασπιστή ΠΝ-Νοσηλευτή, Ιστορικού-Ερευνητή-Συγγραφέα

56

Φιλοτελική έκθεση στην Τεργέστη της Ιταλίας με θέμα: Χριστιανισμός Νέα από το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης

60

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη

Mar Li Net | Maritime Libraries Network Ισχύς εν τη ενώσει για τις ναυτικές βιβλιοθήκες της χώρας

62

ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ

Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ

64

Ημερολoγιο Μουσεiου

71

λογοτεχνια &θαλασσα

78

βαρομετρο

ΤΕΥΧΟΣ 105 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εξώφυλλο Το «Πανελλήνιον», το επιβατηγό ατμόπλοιο της Ελληνικής Ατμοπλοΐας. Λεπτομέρεια χαρακτικού που δημοσιεύθηκε στo εικονογραφημένo γερμανικό εβδομαδιαίο περιοδικό Illustrirte Zeitung με ημερομηνία 12 Ιανουαρίου 1867. Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

06

32

42

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Διαφημίσεις: Ν.Νικολαΐδης-Σ.Σύρος Τηλ./Fax: 210 24 35 075

Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

50

56 56

Φωτογραφία: Anag.

Α

Αγαπητές φίλες και φίλοι, τακτικοί και μη αναγνώστες του Περίπλου. Τώρα που διαβάζετε αυτό το σημείωμα, οι γιορτές έχουν περάσει, ο καινούργιος χρόνος έχει ξεκινήσει να τρέχει, γεμάτος με προσδοκίες και σχέδια. Η αρχή της κάθε νέας χρονιάς σηματοδοτείται από το κόψιμο της πατροπαράδοτης πίτας οργανισμών, ιδρυμάτων, σωματείων και πολλών άλλων ποικίλων κοινωνικών ενώσεων, που συνήθως εξακολουθεί να γίνεται μέχρι σχεδόν και το τέλος Φεβρουαρίου. Επ’ ευκαιρία, μια και το γράφω, δεν θα παραλείψω να σας υπενθυμίσω ότι η δική μας πίτα, του Μουσείου, θα κοπεί, με γιορταστική εκδήλωση όπως κάθε χρόνο, την Κυριακή στις 27 αυτού του μήνα και σας περιμένουμε όλες και όλους, να σας δούμε, να ανταλλάξουμε ευχές και με την παρουσία όλων μας να υποδηλώσουμε το ενδιαφέρον μας για την πορεία και το έργο του Μουσείου. Συνηθίζεται σ’ αυτό το σημείωμα, το τελευταίο του χρόνου που έφυγε, να επιχειρείται ένας σύντομος γενικός απολογισμός των εκδηλώσεων στις οποίες το Μουσείο συμμετείχε. Δεδομένου όμως ότι όλες οι εκδηλώσεις έχουν αναφερθεί με λεπτομέρειες στα προηγούμενα τεύχη του «Περίπλου», δεν θα τις επαναλάβω θεωρώντας ότι οι αναγνώστες του περιοδικού μας είναι ενήμεροι της συνεχούς δραστηριότητας του Μουσείου και της εικόνας που αυτό εκπέμπει στην πειραϊκή και γενικότερα στην ελληνική κοινωνία. Με πολύ λίγα λόγια, προσπαθούμε με τα ελάχιστα μέσα που διαθέτουμε και τα έξι μόλις παιδιά που εργάζονται στο Μουσείο, όχι μόνο να διατηρούμε το ίδρυμα ανοιχτό, αλλά να ανταποκρινόμαστε σε υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν ιδρύματα με πολύ περισσότερη οικονομική υποστήριξη και υπερδιπλάσιους εργαζόμενους. Το μικρό μας μυστικό είναι, ότι το χαρακτηριστικό της ελληνικής φυλής που εκπροσωπούμε, η ναυτοσύνη, εμπνέει εθελοντές που σπεύδουν να μας βοηθήσουν και να προσφέρουν τη σημαντική τους παρουσία σε τομείς που οι επαγγελματίες δεν επαρκούν αριθμητικά να συμμετέχουν. Έτσι πορευότανε από την ίδρυσή του το Μουσείο, το 1949, σε εθελοντές στηρίχθηκε για την οργάνωσή του και σε μεγάλο βαθμό εξακολουθεί ακόμα σήμερα να λειτουργεί με εθελοντική συνεισφορά. Τη χρονιά που τώρα τελειώνει, υλοποιήθηκε η διαδικασία της δωρεάς στο Ναυτικό Μουσείου της Ελλάδος μέρους της πολύ αξιόλογης συλλογής του Lucien Basch, πρωτοπόρου και αυθεντίας στον τομέα της ναυτικής αρχαιολογίας και ιστορίας της Μεσογείου. Ο Lucien Basch έφυγε από τη ζωή στις 25 Ιανουαρίου 2018 σε ηλικία 88 χρόνων στις Βρυξέλλες. Εκτός από την επιστημονική έρευνα, τον ενδιέφερε και η συλλογή αντικειμένων που αποδίδουν τη μορφή ή παραπέμπουν σε πλοία και τα οποία στην πλειοψηφία τους είναι αυθεντικά δημιουργήματα λαϊκής τέχνης. Η κόρη του κα Sophie Basch, θέλοντας να τιμήσει την αγάπη του εκλιπόντος πατέρα της για την Ελλάδα και τον ναυτικό της πολιτισμό, πρότεινε να έρθει ένα μέρος της πλούσιας αυτής συλλογής στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, με τον όρο να εκτεθεί στο σύνολό της.

100 περίπου αντικείμενα, συνθέτουν αυτή την πολύτιμη δωρεά, για την οποία θα διαβάζετε περισσότερες πληροφορίες στη στήλη Ημερολόγιο του Μουσείου του παρόντος τεύχους. Θα επιθυμούσαμε να ευχαριστήσουμε την δωρήτρια για την πρωτοβουλία της, αλλά και τον κύριο Χάρη Τζάλα που μεσολάβησε προκειμένου να πραγματοποιηθεί η δωρεά αυτών των σπάνιων αντικειμένων που θα εμπλουτίσουν τη συλλογή και μόνιμη έκθεση του Μουσείου. Μία σημαντική δράση που προετοιμάζουμε με την αρχή του νέου έτους στο Μουσείο είναι η εκδήλωση προς τιμήν της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας και εκείνων που συνέβαλαν και εξακολουθούν να συμβάλλουν στην ανάδειξη της στις πρώτες θέσεις της παγκόσμιας κατάταξης, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατία κυρίου Προκοπίου Παυλόπουλου. Η Προεδρία έχει ήδη αποδεχθεί την πρόσκληση και όρισε ως κατάλληλη ημερομηνία την 16η Ιανουαρίου 2019. Η τιμητική διάκριση θα αποδοθεί στην Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών ως τον θεσμικό φορέα που εκπροσωπεί τον κόσμο της ναυτιλιακής επιχειρηματικότητας και γι’ αυτό το λόγο έχει προσκληθεί ο Πρόεδρός της κος Θεόδωρος Βενιάμης. Ευελπιστούμε σε αυτή την ξεχωριστή βραδιά, παρουσία του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα, να αναδειχθεί εμφατικά η μεγάλη συμβολή της ναυτιλίας στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας αλλά και η ανάγκη ενίσχυσης από την πολιτεία και τους ιδιώτες του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, του φορέα που με συνέπεια εδώ και 70 χρόνια προσφέρει πολιτιστικό και εκπαιδευτικό έργο στον τομέα της ναυτικής ιστορίας και παράδοσης. Χρόνια πολλά και καλή, δημιουργική νέα χρονιά σε όλες και όλους! Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Περιπλους 3

Τ

ο «Πανελλήνιον», το επιβατηγό ατμόπλοιο της Ελληνικής Ατμοπλοΐας που έλαβε μέρος στην Κρητική Επανάσταση. Λεπτομέρεια χαρακτικού που δημοσιεύθηκε στo εικονογραφημένo γερμανικό εβδομαδιαίο περιοδικό Illustrirte Zeitung με ημερομηνία 12 Ιανουαρίου 1867. Το άρθρο είναι αφιερωμένο στη συμβολή του «Πανελληνίου» για την μεταφορά εθελοντών και πολεμοφοδίων στην Κρήτη. Την περίοδο 1866-1867 το «Πανελλήνιο» πραγματοποίησε εννέα ταξίδια μετ’ επιστροφής στην Κρήτη και διέσπασε τον αποκλεισμό της από τον τουρκικό στόλο δεκαοκτώ φορές. Στην τριετία αυτή κυβερνήτες του διετέλεσαν οι πλοίαρχοι Ν. Σαχτούρης, Β. Ορλώφ και Ν. Αγγελικάρης και κατέστη θρυλικό για τη δράση του, όπως υποδηλώνει και το εκτεταμένο δημοσίευμα στον γερμανικό περιοδικό της εποχής εκείνης. Το «Πανελλήνιον» ναυπηγήθηκε στη Σκωτία την περίοδο 1856-57. Το

Λίγα λόγια για... το θέμα του εξωφύλλου

εκτόπισμα του ήταν 267 τον. Ήταν ελικοφόρο, έφτανε την ταχύτητα των 10 κόμβων και είχε βοηθητική ιστιοφορία. Έφερε οπλισμό από 1 ή και 2 πυροβόλα. Κατασκευάστηκε ύστερα από παραγγελία της ελληνικής κυβέρνησης και παραχωρήθηκε στην πρώτη ελληνική ακτοπλοϊκή εταιρεία την Ελληνική Ατμοπλοΐα. Λίγο μετά την έναρξη της Κρητικής επανάστασης του 1866 διατέθηκε για τις ανάγκες του αγώνα. Ήταν ένα από τα πρώτα ελληνικά ελικοφόρα ατμόπλοια, που χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως ταχυδρομικό, μετέπειτα ως πολεμικό –χωρίς όμως να ενταχθεί τυπικά στο Πολεμικό Ναυτικό– και στη συνέχεια ως εμπορικό πλοίο για περίπου μισό αιώνα. Ναυάγησε στην Ίμβρο στις 14/4/1918. Στη συλλογή του Ναυτικού Μουσείου υπάρχει επιχρωματισμένο ανάτυπο της συγκεκριμένης λιθογραφίας και είναι δωρεά του Παναγιώτη Γερολυμάτου.

Αναφορά

Η

Θωμάς Θωμόπουλος, Προτομή ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη. Μάρμαρο, 71x58x30 εκ. Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος.

6 Περιπλους

βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος αποδεικνύεται καθημερινά μια ανεξερεύνητη κυψέλη εκπληκτικών και σπάνιων βιβλίων και εγγράφων. Την δεκαετία του 1950, που ήταν στην ουσία η εποχή συγκρότησης του Μουσείου και της βιβλιοθήκης, μεγάλες και σημαντικής αξίας δωρεές εκθεμάτων και αρχείων συνέρρεαν στο Μουσείο, στο οποίο δεν υπήρχε ακόμα, ούτε προσωπικό κατάλληλο, ούτε οργάνωση για να καταγραφούν αναλυτικά όλα τα δωριζόμενα αντικείμενα και ντοκουμέντα. Έτσι παρά τις συνεχείς και κοπιώδεις προσπάθειες της σημερινής βιβλιοθηκονόμου κας Κάτιας Κρανιώτου και παρά την ύπαρξη σήμερα συστημάτων υπολογιστών και την προμήθεια εξειδικευμένων προγραμμάτων, είναι αδύνατο να εντοπιστούν ακριβείς πληροφορίες για την προέλευση όλων των εγγράφων του αρχείου, καθώς οι καταγραφές της πρώτης δεκαετίας του βίου του Μουσείου είναι ατελείς. Ωστόσο το υλικό που είχε τότε συλλεχθεί, εκπλήσσει ευχάριστα τους ερευνητές για τη σπανίοτητά του. Μια τέτοια περίπτωση αποτελεί και το έγγραφο, μέρος του οποίου δημοσιεύουμε στο παρόν τεύχος. Πρόκειται για μια αναφορά προς το Υπουργείο Ναυτικών του Αρχηγού του Ελληνικού Στόλου κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη, η οποία, προφανώς, ποτέ δεν υποβλήθηκε γιατί εκτός των άλλων, δεν βρέθηκε σε κανένα άλλο αρχείο του Υπουργείου ή κάποιας άλλης Υπηρεσίας του Ναυτικού. Πρόκειται για 103 σελίδες δακτυλογραφημένης αναφοράς που περιέχει όλη τη δράση του ελληνικού στόλου, με πολλές λεπτομέρειες από τις καταλήψεις/απελευθερώσεις των νησιών του Αιγαίου και φυσικά από τις δύο ναυμαχίες, της Έλλης και της Λήμνου. Ουσιαστικά πρόκειται για την εξιστόρηση του ναυτικού αγώνα των Βαλκανικών Πολέμων που, όπως γίνεται παραδεκτό από όλες τις ιστορικές πηγές, ήταν εκείνος που κέρδισε την αποφασιστική, τη στρατηγική νίκη εκείνων των πολέμων, οι οποίοι διπλασίασαν τη χώρα μας και εξεδίωξαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία από το Ευρωπαϊκό έδαφος της Βαλκανικής χερσονήσου. Η αναφορά αυτή είναι συντεταγμένη στο πρώτο πρόσωπο του ενικού, ως εάν ο Ναύαρχος ο ίδιος διηγείται και περιέχει και λίγες ιδιόχειρες διορθώσεις ή προσθήκες με μελάνη. Οι λεπτομερείς περιγραφές όλων των ναυτικών επιχειρήσεων, καθώς και των δυσκολιών διοικητικής μερίμνης που αντιμετώπισε ο ελληνικός στόλος παραμένοντας επ’ αγκύρα σε προκεχωρημένη βάση μακριά από τον Ναύσταθμο Σαλαμίνος σε άμεση ετοιμότητα αναλήψεως επιχειρησιακών αποστολών, δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης της γνησιότητας του, σπανίου και εξαιρετικής σπουδαιότητας αυτού, εγγράφου. Παρόλον ό,τι η προέλευσή του εξακολουθεί να παραμένει ένα άλυτο μυστήριο, στο Μουσείο θεωρούμε ότι η απάντηση περιέχεται στον Πρόλογο του βιβλίου του Ναυάρχου Δημητρίου Φωκά «Ο Στόλος του Αιγαίου 1912-1913: Έργα και ημέραι» στο οποίο εξιστορεί τον ναυτικό αγώνα των Βαλκανικών Πολέμων. Γράφει ο Ναύαρχος Φωκάς : «Η Δράσις του νικηφόρου Ελληνικού στόλου κατά τους πολέμους του 1912-13, που εξησφάλισε με τας επιτυχίας του το ένδοξον τέρμα των Ελληνικών εκείνων αγώνων, δεν είχε την τύχην να ιστορηθή μέχρι σήμερον από επίσημον επιτελικήν πηγήν. Συνολική έκθεσις του Αρχηγού του στόλου του Αιγαίου επί των πεπραγμένων της κυριωτάτης Ελληνικής ναυτικής δυνάμεως, η οποία διεξήγαγε τον ναυτικόν πόλεμον, δεν υπεβλήθη ποτέ εις το Υπουργείον των Ναυτικών. Εν τούτοις μόνον η έκθεσις αυτή θα απετέλει όχι απλώς τον πυρήνα αλλά θα συνεκρότει αυτήν ταύτην την ιστορίαν του ναυτικού πολέμου. Η ανάγκη του καταρτισμού της ανεγνωρίσθη υπό του ναυάρχου Κουντουριώτη και, κατά το 1916, ότε υπηρέτουν ως τμηματάρχης των

Παύλου Κουντουριώτη

Η 1η παράγραφος της αναφοράς που δηλώνει τον συγγραφέα του κειμένου. ιστορικών εργασιών του Ναυτικού Επιτελείου, μου ανετέθη η σύνταξις του σχεδίου της πολεμικής αυτής εκθέσεως. Διά την εκπλήρωσιν της εντολής μου ειργάσθην επί μερικούς μήνας εις το γραφείον του ναυάρχου εις το Υπουργείον των Ναυτικών, όπου είχε μεταφερθεί το Αρχείον του στόλου του Αιγαίου. Η εργασία μου, επί τη βάσει όλων των επισήμων πηγών, είχε προχωρήσει αρκετά, διεκόπη όμως αποτόμως κατά τον Σεπτέμβριον του 1916 ένεκα των εσωτερικών γεγονότων που επηκολούθησαν. Παρήλθε καιρός πολύς και διέρρευσαν πολυκύμαντοι χρόνοι, κατά τους οποίους εις άλλας ασχολίας με έφεραν τα υπηρεσιακά μου καθήκοντα. Δέκα έτη μετά ταύτα, κατά το 1926, υπηρετών ω ς υπασπιστής του ναυάρχου Κουντουριώτη, ελάμβανα την εντολήν του να περατώσω την σύνταξιν της εκθέσεως επί τη βάσει των Αρχείου του στόλου του Αιγαίου, το οποίον είχεν απομείνει εις το Υπουργείον των Ναυτικών, και το οποίον έσπευσα ν’ αναζητήσω. Διεπιστούτο τότε απίστευτον γεγονός. Το πολύτιμον εκείνο Αρχείον, εις το οποίον διεφυλάσσοντο τα ιστορικά μνημεία της νεωτέρας Ελληνικής ναυτικής δόξης, είχεν εξαφανισθή. Μάταιαι απέβησαν αι επίμονοι έρευναι και εις το Υπουργείον και εις τον Ναύσταθμον, όπου η φήμη έφερεν ότι κατά το 1921, είχαν σταλή εις σωρούς φύρδην μίγδην εντός μιας φορτηγίδος Αρχεία του Υπουργείου, προς εξοικονόμησιν χώρου. Δεν ανευρέθησαν εις τα υπόγεια του Ναυστάθμου, όπου απετέθησαν οι σωροί των Αρχείων, παρά ολίγα μόνον έγγραφα, ανήκοντα μεν εις το Αρχείον του στόλου του Αιγαίου, αλλά χωρίς ιστορικήν σημασίαν.

Απεδείκνυαν μόνον, ότι και το πολεμικόν Αρχείον εκεί είχε την μοίραν να αποκομισθή, αφού όμως παρέπεσεν ή οπωσδήποτε εχάθη το σπουδαιότερον μέρος του. Κατόπιν της ασυγγνώστου αυτής εξαφανίσεως εματαιώθη η συνέχισις της εργασίας δια την σύνταξιν της εκθέσεως επί των πεπραγμένων του στόλου του Αιγαίου.» Μετά τα ανωτέρω εκτιμάται ως πολύ πιθανό ότι η αναφορά συντάχθηκε υπό του Δημητρίου Φωκά καθ’ υπαγόρευση του Ναυάρχου Κουντουριώτη, αλλά οι περιπέτειες της χώρας κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στις οποίες συμμετείχε ενεργά ο Ναύαρχος ως μέλος της Βενιζελικής τριανδρίας που συγκρότησε την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, δεν επέτρεψαν την επίσημη υποβολή της. Το αντίγραφο που υπάρχει στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος προφανώς κρατήθηκε στο προσωπικό αρχείο, είτε του Ναυάρχου Κουντουριώτη, είτε του Ναυάρχου Φωκά. Από την αναφορά παρουσιάζουμε στη συνέχεια ένα τμήμα της, που περιγράφει τη ναυμαχία της Έλλης, όχι μεταγεγραμμένο, αλλά φωτογραφημένο, διατηρώντας έτσι όλες τις λεπτομέρειες και ιδιομορφίες του πρωτοτύπου. Με την ίδια μέθοδο, της φωτογράφησης του πρωτοτύπου, το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος προτίθεται να παραγάγει ένα μικρό βιβλιαράκι, που εκτιμά ότι θα αποτελέσει βοήθημα για τους μελετητές των Βαλκανικών Πολέμων και ένα σημαντικό ντοκουμέντο για τους φίλους της Ιστορίας. «Περίπλους» Περιπλους 7

8 Περιπλους

Περιπλους 9

10 Περιπλους

Περιπλους 11

12 Περιπλους

Περιπλους 13

14 Περιπλους

Περιπλους 15

16 Περιπλους

Περιπλους 17

18 Περιπλους

Περιπλους 19

20 Περιπλους

22 Περιπλους

24 Περιπλους

Bureau Veritas global services for the marine industry Classification - Certification - Training & Advisory services For further details please contact us: Bureau Veritas Hellas A.E. 23, Etolikou Str. - 185 45 PIRAEUS Tel: +30 (210) 40 63 000 Email: grc_lpr@gr.bureauveritas.com Visit us on: www.bureauveritas.com www.bureauveritas.gr

Move Forward with Confidence

Τελετή Εορτασμού του Αγίου Νικολάου και της Επετείου των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-13 Tην Πέμπτη 06 Δεκεμβρίου 2018 και ώρα 11:00 πραγματοποιήθηκε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, η τελετή εορτασμού του προστάτη του Πολεμικού Ναυτικού, Αγίου Νικολάου, και της επετείου των νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-1913.

Σ

την τελετή χοροστάτησε ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Πειραιώς κ.κ. Σεραφείμ, ενώ παρέστησαν ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Πάνος Καμμένος ως εκπρόσωπος της Κυβέρνησης, ο κ. Δημήτριος Κρεμαστινός ως εκπρόσωπος του Προέδρου της Βουλής, οι Αρχηγοί των Κοινοβουλευτικών Κομμάτων ή εκπρόσωποί τους, μέλη του Κοινοβουλίου και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης ΠΝ, ο Αρχηγός

26 Περιπλους

ΓΕΝ Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης ΠΝ, οι Αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας ή εκπρόσωποί τους, επίτιμοι Αρχηγοί, τα μέλη του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου, εν αποστρατεία στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, αντιπροσωπείες ξένων κρατών, μέλη της ευρύτερης Ναυτικής και Ναυτιλιακής κοινότητας, αντιπροσωπείες Αξιωματικών και Υπαξιωματικών των Ε.Δ και Σ.Α και αντιπροσωπείες σπουδαστών Στρατιωτικών Σχολών.

OMIΛΙΑ του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναυάρχου Νικόλαου Τσούνη Π.Ν.

Η

παρουσία σας σήμερα εδώ, μία ημέρα θρησκευτικής ανάτασης και εθνικής υπερηφάνειας, αποτελεί μεγάλη τιμή για το Πολεμικό Ναυτικό. Σήμερα το πανελλήνιο γιορτάζει τη μνήμη του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ναυτικών μας και το Πολεμικό Ναυτικό τιμά επιπλέον, την επέτειο των νικηφόρων ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων, της Έλλης και της Λήμνου. Ο σημερινός εορτασμός, ενσωματώνει διαχρονικά όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που συναντά κανείς στην ψυχή ενός έλληνα. Το θρησκευτικό δέος, την εθνική υπερηφάνεια και την απέραντη αγάπη για τη θάλασσα. Η μοναδική γεωμορφία της χώρας μας, με τα 6000 και πλέον νησιά, νησίδες, μικρονησίδες και τα χιλιάδες μίλια ακτογραμμής καθόρισε την εξέλιξη της ιστορίας του ελληνικού Έθνους. Η θάλασσα είναι η ιστορική πύλη, που ανέκαθεν οδηγούσε τον Έλληνα να κατακτήσει αξίες, όπως η ελευθερία του ατόμου, η Εθνική Ανεξαρτησία και να αναζητήσει την ολοκλήρωσή του μέσα από τις υπέρτατες αξίες της Δημοκρατίας. Η ανθρώπινη φύση του Έλληνα ναυτικού, ως φυσικό επακόλουθο, αναζήτησε την προστασία του θείου, η οποία μετουσιώνεται στην ιερή μορφή του Αγίου Νικολάου. Είναι η σεπτή μορφή προς την οποία στρέφεται η σκέψη μας με ευλάβεια και βαθιά πίστη. Είναι αυτή που θέλουμε πάντα στην πλώρη μας, μόνιμο οπτήρα και πηδαλιούχο των καραβιών μας, σε ώρες γαλήνης και σε ώρες φουρτούνας, σε ώρες εύκολες και σε ώρες δύσκολες. Επιπλέον όμως, η σημερινή επέτειος συμβολίζει την ταύτιση μίας κατεξοχήν ναυτικής χώρας με το Πολεμικό της Ναυτικό. Με Εθνική υπερηφάνεια τιμούμε τις δυο νικηφόρες ναυμαχίες του στόλου μας, οι οποίες επισφράγισαν την ελληνική κυριαρχία στο Αιγαίο. Ήταν Δεκέμβριος του 1912, αρχές του Ιανουαρίου του 1913 όταν ο Ελληνικός στόλος υπό την ηγεσία του ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη οριοθέτησε άπαξ και δια παντός ότι το Αιγαίο είναι Ελληνικό. Σε όλους τους εθνικούς αγώνες, το Πολεμικό μας Ναυτικό έχει αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα του. Είναι πρόδηλη η τεράστια σημασία της θαλάσσιας ισχύος για την ασφάλεια, την επιβίωση και την επικράτηση του έθνους μας. Αντίθετα, αποδείχτηκε δυστυχώς με εξίσου εμφατικό και δραματικό τρόπο, ότι η παραμέλησή της οδήγησε σε εθνικές περιπέτειες και καταστροφές. Οι ελληνικές Θάλασσες και πρωτίστως το Αιγαίο, αποτελούν το ζωτικό χώρο και στρατηγικό βάθος της χώρας και το οξυγόνο του λαού της, αλλά και ολόκληρου του Ελληνισμού. Επομένως ο ρόλος του Πολεμικού Ναυτικού σε μία χώρα όπως η Ελλάδα δεν μπορεί παρά να είναι ξεχωριστός. Η θαλάσσια ισχύς της χώρας μας συμπληρώνεται από το πανταχού παρόν εμπορικό ναυτικό. Τα εμπορικά μας πλοία μεταφέρουν περήφανα την ελληνική σημαία στα πέρατα του κόσμου, ως μόνιμοι πρεσβευτές της χώρας μας και συνιστούν βασικό μοχλό ανάπτυξης της εθνικής μας οικονομίας. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρω και ταυτόχρονα να εξάρω τη συνεισφορά του Λιμενικού Σώματος σε μία σειρά από θέματα που σχετίζονται μεταξύ άλλων με την επίγνωση της θαλάσσιας κατάστασης, τη λήψη μέτρων αστυνόμευσης, το μεταναστευτικό, την προστασία της ανθρώπινης ζωής και περιουσίας στη θάλασσα καθώς και την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Κυρίες & Κύριοι, η αστάθεια και η πολυπλοκότητα του γεωπολιτικού μας περιβάλλοντος χαρακτηρίζει την εποχή που ζούμε. Ο διεθνής ανταγωνισμός κρατικών και μη δρώντων για τη διαμόρφωση ή επικράτηση επί κυριαρχικών, πολιτικών, οικονομικών, ενεργειακών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών θεμάτων εντείνεται περαιτέρω. Όλες οι διεθνείς εν εξελίξει προκλήσεις σχετίζονται άμεσα και με το θαλάσσιο περιβάλ-

λον. Ειδικότερα, η περιοχή της Μεσογείου επηρεάζεται τόσο από τα τεκταινόμενα στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, όσο και από τις συγκρούσεις και τον παγκόσμιο ανταγωνισμό ισχύος που μέρος του αποτελεί και ο έλεγχος των φυσικών αποθεμάτων ενέργειας και πόρων όπως και των θαλάσσιων οδών μεταφοράς τους. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, το Πολεμικό Ναυτικό ως όχημα προώθησης των ευρύτερων γεωπολιτικών επιδιώξεων μας συνεισφέρει αποφασιστικά στη στρατιωτική διπλωματία και αντανακλά την ισχύ της χώρας. Επομένως επιβάλλεται η διατήρηση υψηλής ετοιμότητας και μαχητικής ικανότητας από το Πολεμικό Ναυτικό, για την αποτροπή όλων των πιθανών προκλήσεων και για την άμεση αντίδραση έναντι οιωνδήποτε απειλών, απ’ όπου και αν προέρχονται. «Το αντίπαλον και ελεύθερον καθίσταται» αναφέρει ο Θουκυδίδης, καταδεικνύοντας ότι η αποτροπή διασφαλίζει την ελευθερία. Τίποτα δεν χαρίζεται και τίποτα δεν καταχτιέται χωρίς θυσίες. Και αν συχνά αναλογιζόμαστε τις πραγματικά δύσκολες στιγμές που περνάει η χώρα, δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει η οδυνηρή πραγματικότητα της περιοχής μας, οι υπαρκτοί κίνδυνοι, η απαίτηση για εξασφάλιση της εθνικής ακεραιότητας και η υποχρέωση να παρέχουμε αίσθημα ασφαλείας, που αποτελεί προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Στην εξαιρετικά κρίσιμη περίοδο που διέρχεται η Πατρίδα απαιτείται όσο ποτέ άλλοτε κατά τις τελευταίες δεκαετίες, να διατηρήσουμε το αξιόμαχο, αλλά και να ενισχύσουμε το Στόλο. Η ρήση του Χαρίλαου Τρικούπη ότι «Κάθε ημέρα που παρέρχεται άνευ ναυτικής παρασκευής αποτελεί καταστροφή για τον τόπο μας» σηματοδοτεί τη χαραχθείσα πλεύση που οφείλουμε απαρέγκλιτα να τηρήσουμε. Οι προσπάθειες για τη θωράκιση του Στόλου, μέσω της απόκτησης νέων μονάδων και τον εκσυγχρονισμό των παλαιών, πρέπει να είναι διαρκείς, παρά τους περιορισμένους πόρους. Εμείς τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού από την πλευρά μας οφείλουμε την άριστη αξιοποίηση των μέσων που μας παρέχονται, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι μάχες κερδίζονται με τον επαγγελματισμό και το ηθικό. Περισσότερο από τα όπλα μετρά ο ανθρώπινος παράγοντας. Ζωή στα σκαριά, νόημα στα συστήματα που διαθέτουμε, μαχητικό πνεύμα στο Στόλο, δίνουν οι άντρες και οι γυναίκες του Πολεμικού Ναυτικού. Όχι μόνο δεν δικαιούμαστε να μην επιτύχουμε, αλλά οφείλουμε να καταστήσουμε εφικτό το ανέφικτο. Στο σημείο αυτό αισθάνομαι υποχρέωση να αναφερθώ ιδιαίτερα στη συνδρομή της Ελληνικής κοινωνίας και της ευρύτερης ναυτικής οικογένειας, που συνεισφέρει στο Πολεμικό Ναυτικό με χορηγίες. Αγαπητές φίλες και φίλοι, θέλω να σας απευθύνω ένα μεγάλο ευχα-

Περιπλους 27

ριστώ και να σας διαβεβαιώσω ότι η βοήθειά σας αξιοποιείται με τον καλύτερο τρόπο και παράλληλα να σας προτρέψω να συνεχίσετε την εθνική προσφορά σας. Σήμερα, σε λίγη ώρα ολοκληρώνεται το πρόγραμμα αντικατάστασης των τεσσάρων ηλεκτρομηχανών της Φ/Γ ΑΙΓΑΙΟΝ που ευγενώς χρηματοδοτήθηκε με το ποσό του ενός εκατομμυρίου από τους αδερφούς Λασκαρίδη τους οποίους θερμά ευχαριστούμε ελπίζοντας να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση. Κύριε Υπουργέ, Το Πολεμικό Ναυτικό, σεβόμενο τις δυσβάστακτες οικονομικές θυσίες του λαού μας καταβάλλει συνεχή προσπάθεια για τη βέλτιστη αξιοποίηση των διατιθέμενων πόρων και μέσων, με γνώμονα πάντα το εθνικό συμφέρον. Έχοντας πλήρη επίγνωση του ιστορικού βάρους και των υποχρεώσεών του απέναντι στην πατρίδα, θα πράξουμε το καθήκον μας, οποτεδήποτε απαιτηθεί, με τα μέσα που διαθέτουμε. Όσους δε ερμηνεύουν την ώριμη και ψύχραιμη στάση ως αδυναμία προτρέπουμε να το ξανασκεφτούν γιατί πρέπει να γνωρίζουν ότι ξέρουμε, μπορούμε και αν απαιτηθεί θα απαντήσουμε όπως πρέπει και σίγουρα εμείς δεν θα είμαστε αυτοί που θα βγουν χαμένοι. Άνδρες και γυναίκες του Πολεμικού Ναυτικού, Περήφανοι για το ένδοξο παρελθόν και σεβόμενοι τη λαμπρή μας ναυτική παράδοση σας καλώ να συνεχίσετε τις προσπάθειες ώστε να φέρετε εις πέρας το σημαντικό έργο σας, υπερβάλλοντας εαυτόν, ξεπερνώντας δυσκολίες, επιδεικνύοντας ωριμότητα, με αίσθημα ευθύνης και εμμονή στο σκοπό. Γνωρίζοντάς σας είμαι βέβαιος ότι σε κάθε περίπτωση θα πράξετε αυτό που πρέπει. Σεβαστοί απόστρατοι συνάδελφοι, Αποτελείτε τις ζώσες ρίζες μας, εσείς μας έχετε διαμορφώσει. Το Ναυτικό που παραλάβαμε από εσάς μας γεμίζει ευθύνες έναντι αυτών που θα μας διαδεχθούν. Έχουμε το χρέος να το παραδώσουμε στους επόμενους, καλύτερο, ισχυρότερο και σφυρηλατημένο με τις αρχές που εσείς μας παραδώσατε. Κυρίες και κύριοι,

28 Περιπλους

Σας ευχαριστώ και πάλι για την παρουσία σας στην γιορτή του Πολεμικού μας Ναυτικού. Αυτή την μεγάλη ημέρα θεωρώ σκόπιμο να υπογραμμίσω τη θρυλική πλέον αποστροφή του Θεμιστοκλή, λίγο πριν τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, η οποία αναδεικνύει την πεμπτουσία της πορείας και της μοίρας του έθνους, ανά τους αιώνες: «Έχουμε γη και πατρίδα όσο έχουμε πλοία στην θάλασσα». Ολοκληρώνοντας, εύχομαι ο Άγιος Νικόλαος να χαρίζει σε όλους υγεία, δύναμη και να συντροφεύει πάντα τους θαλασσοπόρους, φύλακας και προστάτης στην πλώρη τους. Και τώρα σας καλώ όλους να αναφωνήσουμε: Ζήτω το έθνος. Ζήτω το Πολεμικό Ναυτικό.

Quantify

Image

Analyze

Optimize

Save

— ABB Ability™ Tekomar XPERT All you need to improve performance and save fuel.

Enhance engine performance with Tekomar XPERT analytics software. Discover your saving potential with the new and improved Tekomar XPERT 3.0.

Tekomar.com/XPERT3

Εορτασμός

του Προστάτη του Πολεμικού Ναυτικού

Αγίου Νικολάου

T

Εκδήλωση προς Τιμήν των Οικογενειών των Στελεχών του ΠΝ

ην Τρίτη 04 Δεκεμβρίου 2018 πραγματοποιήθηκε εκδήλωση στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος προς τιμήν των οικογενειών του προσωπικού του Πολεμικού Ναυτικού, στο πλαίσιο του εορτασμού του Προστάτη του Αγίου Νικολάου. Στην εκδήλωση παρέστη ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης ΠΝ, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης ΠΝ, εκπρόσωποι των Αρχηγών των Γενικών Επιτελείων των Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας, τα μέλη του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου, εν αποστρατεία στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, και αντιπροσωπείες Αξιωματικών, Υπαξιωματικών και Πολιτικών Υπαλλήλων του Πολεμικού Ναυτικού. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης πραγματοποιήθηκε συ-

30 Περιπλους

ναυλία της μπάντας του Πολεμικού Ναυτικού ενώ έλαβε χώρα βράβευση των κάτωθι στελεχών του ΠΝ ως ένδειξη αναγνώρισης της πολυετούς υπηρεσίας τους επί Πολεμικών Πλοίων: α. Αντιπλοίαρχος (Ε) Γρηγόριος Δράλλος ΠΝ β. Υποπλοίαρχος (Ε) Ευστάθιος Ανδριανός ΠΝ γ. Ανθυπασπιστής (ΑΡΜ) Φίλλιπος Παπαθεοχάρης δ. Ανθυπασπιστής (ΜΗΧ) Βασίλειος Χλωρός ε.Ανθυπασπιστής (ΜΗΧ) Ιωάννης Κουρούκλης Στην εκδήλωση τέλος πραγματοποιήθηκε η κλήρωση των μαθητών της Γ΄ Λυκείου που θα έχουν την ευκαιρία να λάβουν μέρος σε πλου με Φρεγάτα και πτήση με Ελικόπτερο του Πολεμικού Ναυτικού. Οι φωτογραφίες είναι από την εκδήλωση.

Περιπλους 31

Εορταστική Εκδήλωση του Κέντρου Ειδικής Φροντίδας Παιδιών Την Κυριακή 16 Δεκεμβρίου 2018, πραγματοποιήθηκε η εορταστική εκδήλωση, του Κέντρου Ειδικής Φροντίδας Παιδιών (ΚΕΦΠ), στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, με την ευκαιρία των εορτών των Χριστουγέννων και του Νέου Έτους.

T

ην εκδήλωση προετοίμασαν με μεράκι και αγάπη ο διευθυντής Αρχιπλοίαρχος (ΥΙ) Δημοσθένης Δαμιανός Π.Ν. και τα στελέχη του Κέντρου. Τα παιδιά συμμετείχαν ενεργά στην εκδήλωση, διαβάζοντας ποιήματα και συμμετέχοντας σε θεατρική παράσταση με θέμα την Γέννηση του Χριστού. Μικροί και μεγάλοι διασκέδασαν με την παράσταση Καραγκιόζη από το θέατρο σκιών Αθανασίου και με τα παιχνίδια του Χριστουγεννιάτικου πάρκου που υπήρχαν μπροστά στο μουσείο, δωρεάν. Στο τέλος μοιράστηκαν δώρα και μπαλόνια σε όλα στα παιδιά. Στην εκδήλωση παρέστησαν ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ναύ-

32 Περιπλους

αρχος Ευάγγελος Αποστολάκης ΠΝ, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Νικόλαος Τσούνης ΠΝ, καθώς και μέλη του Ανώτατου Ναυτικού Συμβουλίου, όπου αντάλλαξαν ευχές με το προσωπικό του ΚΕΦΠ, καθώς και με γονείς και τέκνα που συμμετέχουν στα προγράμματα του Κέντρου. Ήταν μια πολύ συγκινητική εκδήλωση και συνάμα χαρούμενη εκδήλωση, γεμάτη πηγαία αγάπη και ευαισθησία για τα παιδιά, τα παιδιά μας! Πολλά συγχαρητήρια πρέπουν στον Διευθυντή του κέντρου κο Δαμιανό αλλά και στους πολύτιμους συνεργάτες του για το εξαιρετικό έργο που προσφέρουν στο ΚΕΦΠ.

Περιπλους 33

Το Κέντρο Ειδικής Φροντίδας Παιδιών. Τον Νοέμβριο του 2006 στο Ναυτικό Νοσοκομείο Πειραιά δημιουργήθηκε το Κέντρο Ειδικής Φροντίδας Παιδιών, για τις οικογένειες του Στρατιωτικού και Πολιτικού προσωπικού του Πολεμικού Ναυτικού. Η Αποστολή του παραπάνω Κέντρου είναι η Αξιολόγηση και Θεραπευτική παρέμβαση των παιδιών προσχολικής, σχολικής και εφηβικής ηλικίας που παρουσιάζουν Αναπτυξιακές Διαταραχές που αφορούν: α. Ειδικές δυσκολίες στη Μάθηση (δυσλεξία, δυσαναγνωσία, δυσγραφία, δυσαρθρογραφία, ή άλλες μαθησιακές δυσκολίες). β. Διαταραχές λόγου, άρθρωσης, ομιλίας (δυσαρθρία, βατταρισμό, δυσπραξία, κ.λ.π.) γ. Ελλειμματική Προσοχή με η χωρίς Υπερκινητικότητα και Παρορμητικότητα. δ. Διαταραχές συμπεριφοράς (επιθετικότητα, κατάθλιψη, δυσκόλως χειριζόμενα παιδιά, παιδιά με χρόνια νοσήματα, κ.λ.π.). ε. Διαταραχές, στη λεπτή αδρή κινητικότητα. στ. Ήπια διάχυτη διαταραχή, της ανάπτυξης. Σκοποί του κέντρου είναι: α. Η βελτίωση της απόδοσης και προσαρμογής των παιδιών, προσχολικής και σχολικής ηλικίας, στο σχολικό περιβάλλον, την ελαχιστοποίηση και καλυτέρευση των προβλημάτων συμπεριφοράς και λόγου, την ανάπτυξη όλων των δυνατοτήτων τους, ώστε να μπορέσουν να αποδώσουν το μέγιστο δυνατόν των ικανοτήτων τους και να ενταχθούν ομαλά, στο σχολικό και κοινωνικό σύνολο. β. Η υποστήριξη, καθοδήγηση και ενθάρρυνση της οικογένειας του παιδιού, για αποτελεσματική συμμετοχή, στην προσπάθεια της βελτίωσής του. γ. Η παροχή βοήθειας και υποστήριξη παιδιών με χρόνια νοσήματα (καρκίνο, νεφροπάθειες, κλπ), που παραμένουν σπίτι και χάνουν σχολικές ώρες και απομακρύνονται από το φιλικό παιδικό περιβάλλον. δ. Η παροχή υποστήριξης στις οικογένειες και στα παιδιά που βιώνουν θανάτους προσφιλών ατόμων, ή χωρισμούς γονέων καθώς και χρόνια προβλήματα των γονέων. Το κέντρο λειτουργεί σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στις εγκαταστάσεις του Ναυτικού Νοσοκομείου Πειραιά (Ν.Ν.Π.) και έχει στελεχωθεί από εξειδικευμένους Δασκάλους Ειδικής Σχολικής Αγωγής, Κλινικούς/Σχολικούς Ψυχολόγους, Παθολόγους Λόγου (Λογοθεραπευτές), Εργοθεραπευτή και Κοινωνικό Λειτουργό, παρέχοντας θεραπευτικά προγράμματα και θεραπείες ως κάτωθι:

34 Περιπλους

• Αξιολόγηση Παιδιών και καθορισμός της παρέμβασης • Προγράμματα Σχολικής Ειδικής Αγωγής • Αντιμετώπιση Μαθησιακών δυσκολιών • Προγράμματα Ψυχολογικής Υποστήριξης • Ομάδες Υποστήριξης Παιδιών η Οικογενειών • Προγράμματα Κοινωνικοποίησης • Προγράμματα Λογοθεραπείας • Προγράμματα Αποκαταστάσεως με Εργοθεραπεία • Ομάδες Ψυχοδράματος Δραματοθεραπείας Από το 2013 το Κ.Ε.Φ.Π. απεφασίσθη η Διακλαδική στελέχωση του Κ.Ε.Φ.Π. και έτσι στελεχώνεται με εξειδικευμένο προσωπικό που προέρχεται από όλες τις τάξεις των Ε.Δ. (Σ.Ξ., Π.Ν., Π.Α.) καθώς και του Λ.Σ. Από την έναρξη λειτουργίας του Κ.Ε.Φ.Π. έως σήμερα έχουν αξιολογηθεί και δεχθεί θεραπευτική παρέμβαση πάνω από 1300 παιδιά όχι μόνο των οικογενειών στελεχών των ΕΔ αλλά και από το ΛΣ του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη και οικογενειών ΜΠΥ του ΥΕΘΑ.

ΝΗΟΛΟΓΙΟ ΛΙΒΕΡΙΑΣ Υπηρετώντας την Ελληνική Ναυτιλία με Συνέπεια και Υπευθυνότητα

O Μιχάλης Πανταζόπουλος, είναι Αντιπρόεδρος του Liberian International Ship & Corporate Registry (Νηολόγιο Λιβερίας) και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Νηολογίου.

Eυχαριστούμε τους Έλληνες εφοπλιστές για την προτίμηση στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία. Η συνταγή της προσφοράς μας στην Ελληνική ναυτιλία είναι απλή και χαρακτηριστικά της είναι η συνέπεια, υπευθυνότητα, άμεση ανταπόκριση και ταχεία εξυπηρέτηση, οποιαδήποτε ημέρα και ώρα μιάς και η ναυτιλία δεν έχει ωράριο και εργάζεται σε εικοσιτετράωρη βάση. Δουλειά μας είναι να βρίσκουμε λύσεις, να στηρίζουμε το πλοίο, τον εφοπλιστή και τον ναυτικό. Η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων εφοπλιστών που ανεξαρτήτως συνθηκών ναυλαγοράς, όπως στη παρούσα δύσκολη φάση για πλοία ξηρού φορτίου και εμπορευματοκιβωτίων, συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην Ελληνική οικονομία μας δημιουργεί πρόσθετη υποχρέωση στήριξης και αλληλεγγύης στους Έλληνες εφοπλιστές. Σήμερα το Νηολόγιο της Λιβερίας, με 4,334 πλοία, ολικής χωρητικότητας 161,3 εκατ. GTONS (μέση ηλικία 11 έτη), αποτελεί την πλέον ποιοτική και συμφέρουσα επιλογή του Ελληνικού εφοπλισμού. Οι Έλληνες εφοπλιστές μας έχουν τιμήσει με 1,149 από τα πλοία τους (91,5 εκατ. DWT) καθιστώντας το νηολόγιο πρώτη επιλογή στην Ελληνική ναυτιλία την χρονιά που μας αφήνει σε λίγες μέρες. Τα γραφεία μας στον Πειραιά, στο κέντρο του λιμανιού, Ευπλοίας 2, παρέχουν όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται στην σημερινή απαιτητική ναυτιλιακή αγορά υπηρετώντας με αφοσίωση, υπευθυνότητα, συνέπεια, και επαγγελματισμό την Ελληνική ναυτιλία και τις ανάγκες της όπως η εγγραφή πλοίου και υποθήκης, τεχνική υποστήριξη, επιθεωρήσεις, εγκρίσεις ναυτικών εγχειριδίων, έκδοση διπλωμάτων και ναυτικών φυλλαδίων κ.τ.λ. Το 2018 ήταν μιά σημαντική χρονιά γιά το Νηολόγιο της Λιβερίας αφού γιορτάζοντας την επέτειο των 70 ετών παρουσίας μας στη παγκοσμίως ανταγωνιστική ναυτιλία, όπου η επιβίωση είναι ένα σήμα τιμής που απονέμεται μόνο σε επιχειρήσεις που βρίσκονται σε αυτήν για μακρύ χρονικό διάστημα λόγω των ποιοτικών υπηρεσιών που προσφέρουν, αισθανόμαστε υποχρέωση και ευθύνη αυτής της εμπιστοσύνης των Ελλήνων εφοπλιστών. Γι’ αυτό όχι μόνο η ειλικρινής ευγνωμοσύνη μας αλλά και η δέσμευσή μας στην ελληνική ναυτιλιακή κοινότητα αποτελούν τα θεμέλια της αγαστής συνεργασίας μας. Κλείνοντας, αφού ευχηθούμε Καλή Χρονιά με υγεία στο κόσμο της ναυτιλίας και ειδικότερα σ’ όλους τους ναυτικούς που υπηρετούν τις γιορτινές μέρες στα βαπόρια μακριά από τις οικογένειες και τους δικούς τους. να αναφέρουμε ότι οι παρούσες ενδείξεις είναι ότι τόσο η ναυτιλία όσο και η παγκόσμια οικονομία θα αρχίσουν σιγά-σιγά να ανακάμπτουν μετά από μια παρατεταμένη κρίση. Υπάρχουν ελπίδες για ανάκαμψη των ναύλων, και πλοία «νέας τεχνολογίας» παραδίδονται και μπαίνουν στην αγορά. Υπολογίζεται ότι οι εμπορικές θαλάσσιες συναλλαγές θα υπερδιπλασιαστούν τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια. Αλλά ακόμη και εάν η ανάκαμψη καθυστερήσει διαβεβαιώνουμε τους Έλληνες εφοπλιστές ότι η Σημαία της Λιβερίας υπερήφανα στέκεται στο πλευρό τους με τις ποιοτικές, άμεσες και ανταγωνιστικές υπηρεσίες της να την καθιστούν τον πιο αξιόπιστο συνεργάτη τους στο απαιτητικό περιβάλλον της σύγχρονης παγκόσμιας ναυτιλίας.

Ν Η Τ Σ Α Α Ι Τ Λ Ν Ι Τ Ω Τ Υ Ε Α Ρ ΗΝ Η ΥΠ ΝΙΚ ΙΑ Τ Σ Ι Π Η Ο Ι Λ Ξ Λ Α Ι Ε ΚΑ

9 4 9 1 Ο Τ Ο Π Α , Α Τ Η

ΟΤ Ν Υ Θ Υ Ε

Π ΝΕ

Υ ΕΣ

Μ

Ε

Π Υ , ΙΑ

www.liscr.com

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕ ΥΓΕΙΑ

— A YCF GROUP MANAGED COMPANY — LISCR Hellas S.A. ΕΥΠΛΟΙΑΣ 2, ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΗΛ.: 210-4529670 info@liscr.gr

Mini UAV

για το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό Του Πλωτάρχη Εμ. Χ. Μουρτζάκη Π.Ν.

Ανάμεσα στις αποστολές του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού (ΠΝ) είναι και η επιτήρηση και η προστασία μεγάλου αριθμού νησιών, νησίδων και βραχονησίδων (περί τις 2500) καθώς και της ακτογραμμής η οποία ξεκινάει από την Αδριατική και καταλήγει στον Έβρο. Στην παραπάνω αποστολή έρχεται να προστεθεί και η επιτήρηση και η παρουσία στην πλούσια σε υδρογονάθρακες περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Νότιας Κρήτης. Οι μέχρι τώρα προσπάθειες για την εκπλήρωση αυτής της αποστολής βασίζονται στα «κλασσικά μέσα», αεροπορικά (αεροσκάφη, ελικόπτερα) και πλωτά (φρεγάτες, κανονιοφόροι και περιπολικά ανοιχτής θαλάσσης).

Σ

κοπός του παρόντος άρθρου είναι να εξετάσει μια εναλλακτική πρόταση επιτήρησης για την περιοχή του Αιγαίου Πελάγους κυρίως, την χρήση mini UAV11 από τις μονάδες επιφανείας και τα Ναυτικά Παρατηρητήρια (ΝΠ) λαμβάνοντας υπόψιν τα ακόλουθα: α. Τις αυξημένες ανάγκες επιτήρησης και ελέγχου ειδικά στις περιοχές του Ανατολικού Αιγαίου. β. Την δύσκολη οικονομικά περίοδος για την χώρα μας η οποία περιορίζει την δυνατότητα για υψηλού κόστους εξοπλιστικά προγράμματα. γ. Το επείγον της ανάγκης εξεύρεσης εναλλακτικών τακτικών και μέσων για την όσο περισσότερο αποτελεσματική παρουσία στον χώρο του Αιγαίου Πελάγους και για επαύξηση των μέχρι τώρα δυνατοτήτων των μονάδων. δ. Την αλματώδη ανάπτυξη αντίστοιχων συστημάτων όλων των κατηγοριών από την Τουρκική Αμυντική Βιομηχανία2, την πρακτική τους χρήση σε διάφορα μέτωπα όπως εναντίον του ΡΚΚ στην Ανατολική Τουρκία αλλά και πρόσφατα στις μάχες στην Βόρεια Συρία στην περιοχή του Αφρίν η οποία θα πρέπει να μας προβληματίσει και να μας ενεργοποιήσει για αντίστοιχες προσπάθειες.

UAV: Ορισμός

Ένας πολύ απλός ορισμός για τα UAV είναι κάθε εναέριο όχημα ικανό για πτήση χωρίς την παρουσία πιλότου σε αυτό. Σε γενικές γραμμές στα UAV έχουμε χρήση remote control με ημιαυτόνομη είτε πλήρως αυτόνομη καθοδήγηση και πτήση. Σαφέστατα υπάρχει μεγάλος αριθμός ορισμών για τα ανωτέρω συστήματα ανάλογα την χρήση και τις δυνατότητες τους, χωρίς όμως να χρειάζεται να επεκταθούμε παραπάνω στα πλαίσια του παρόντος άρθρου.

1. Kατηγορίες UAV

Η κατηγοριοποίηση των UAV έχει γίνει από διάφορους οργανισμούς με βάση παραμέτρους όπως το ύψος πτήσης, την διάρκεια πτήσης, την ταχύτητα πτήσης, το μέγεθος, το μέγιστο βάρος απογείωσης κ.α. Μία πρακτική κατηγοριοποίηση είναι αυτή του παρακάτω πίνακα από την European Association of Unmanned Vehicles Systems (EUROUVS) του 2008 και στην οποία οι βασικές κατηγορίες είναι τα Micro/Mini UAV, τα Tactical UAV και τα Strategic UAV. Ειδικά η κατηγορία που μας ενδιαφέρει αφορά UAV με χαμηλό βάρος συστήματος, ύψος πτήσης ως 1500 μέτρα, μέγιστο βάρος απογείωσης μικρότερο των 30 κιλών, διάρκεια πτήσης μικρότερη των τεσσάρων (4) ωρών και Data Link μέχρι 40 χιλιόμετρα σε LOS3 το οποίο όμως με την εξέλιξη της τεχνολογίας έχει αυξηθεί δραστικά. Τόσο η χρήση του GPS4 όσο και των TDLs5 έχει δώσει μεγάλη ώθηση στις ικανότητες των συστημάτων αυτών με ερευνητικά προγράμματα να βρίσκονται σε εξέλιξη από διάφορα πανεπιστημιακά ιδρύματα και αμυντικές βιομηχανίες.

1 UAV: Unmanned Air Vehicle 2 http://e-amyna.com 3 LOS: Line of Sight 4 GPS: Global Positioning System 5 TDLs: Tactical Data Links

38 Περιπλους

Πάνω: Pointer mini-UAV σε επιχειρησιακή χρήση στο Αφγανιστάν, διακρίνεται η αναλογία μεγέθους συστήματος-ανθρώπου/χειριστή. www.Globalsecurity.org Κάτω: Καλλιτεχνική συγκριτική απεικόνιση UAV (Pioneer), mini UAV (Pointer) και micro UAV (Sender) με το ανθρώπινο σώμα. Micro Air Vehicles for Optical Surveillance William R. Davis, Jr., Bernard B. Kosicki, Don M. Boroson, and Daniel F. Kostishack, Vol. 9, No 2, 1996 The Lincoln Laboratory Journal.

2. Οι παραγόντες που επηρεάζουν την χρήση mini UAV

Μια σειρά από παράγοντες επηρεάζουν την λειτουργία και την επιχειρησιακή απόδοση των mini UAV. Μερικοί εξ αυτών είναι αποτέλεσμα της φύσης του συστήματος και άλλοι αποτέλεσμα της μέχρι τώρα διαθέσιμης τεχνολογίας, η οποία όμως συνεχώς βελτιώνεται. α. Οperation Planning, preflight tests. Η απαίτηση για τους παραπάνω ελέγχους είναι σχετικά μικρή στην περίπτωση των mini UAV κυρίως λόγω της χρήσης κατά βάση εμπορικών υποσυστημάτων στην κατασκευή τους, στην ύπαρξη ελαφρύτερων φορτίων όπως καμερών επιτήρησης και άλλου είδους πχ εκρηκτικά. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι για να είναι διαθέσιμα στον εκάστοτε χρήστη σε ένα θέατρο επιχειρήσεων οι έλεγχοι αυτοί δεν πρέπει να έχουν γίνει πριν την χρήση τους. Παρόλα αυτά το επίπεδο εξειδίκευσης του απαιτούμενου προσωπικού συντήρησης και χρήσης είναι ελάχιστο γεγονός που αποδυκνείεται από την χρήση τέτοιων συστημάτων από στρατιωτικές μονάδες σε απομακρυσμένες περιοχές και με ανύπαρκτες υποδομές. β. Χρόνος παραμονής στην περιοχή επιχειρήσεων και καιρικές συνθήκες. Σε αντίθεση με τα μεγαλύτερα σε μέγεθος UAV (Tactical & Strategic) τα οποία μπορούν να παραμείνουν για πολλές ώρες πάνω από την περιοχή επιχειρήσεων και ενδιαφέροντος6, τα mini UAV δεν έχουν αυτή την δυνατότητα. Αντίθετα ο χρόνος παραμονής τους είναι της τάξης των 30 λεπτών μέχρι 4 ώρες. Επομένως, για την παρατεταμένη κάλυψη μιας περιοχής απαιτείται η χρήση περισσότερων από ένα συστημάτων. Παράλληλα, με δοδομένη την παραπάνω αδυναμία θα πρέπει η χρήση των συστημάτων αυτών να γίνεται όχι ως πλατφόρμες επιτήρησης και ελέγχου μεγάλων περιοχών αλλά κυρίως ως συστήματα με συγκεκριμένη αποστολή και για ορισμένο χρονικό διάστημα. Σε αυτό πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι επικρατούσες καιρικές συνθήκες, καθώς ένα mini UAV λόγω του μικρού του μεγέθους είναι πολύ πιο ευάλωτο στον άνεμο, την βροχή και τα υπόλοιπα ακραία καιρικά φαινόμενα. Αντίθετα για τα μεγαλύτερου μεγέθους συστήματα οι καιρικές συνθήκες δεν είναι απαγορευτικές για την εκτέλεση μιας αποστολής. γ. Δυνατότητα εκτόξευσης και συλλογής. Αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο παράγοντα στην χρήση αυτής της κατηγορίας συστημάτων. Τα mini UAV δεν απαιτούν χρήση κάποιο διαδρόμου απογείωσης-προσγείωσης, αντίθετα στις περισσότερες περιπτώσεις η εκτόξευση τους μπορεί να γίνει επιτόπου και από ένα πολύ μικρό σε έκταση χώρο. Αυτό αποτελεί πλεονέκτημα συγκριτικά με τα μεγαλύτερα σε μέγεθος UAV τα οποία απαιτούν κάποιο διάδρομο ενώ ταιριάζει αποτελεσματικά και για την χρήση τους από πλοίο μεγέθους Φ/Γ ή Κ/Φ. Το πρόβλημα εμφανίζεται στον τρόπο συλλογής του αεροχήματος λόγω του μικρού σχετικά χώρου που είναι διαθέσιμος σε ένα πλοίο. Λύσεις στο πρόβλημα αυτό είναι η χρήση κατάλληλων διχτυών στην πρύμνη του πλοίου όπως φαίνεται και στην σχετική εικόνα. Παράλληλα, για την αποθήκευση και συντήρηση του δεν απαιτείται ιδιαίτερα μεγάλος χώρος ούτε εξειδικευμένος εξοπλισμός. Σύμφωνα μάλιστα με μελέτη της T.Krupp Marine ένας πρακτικός τρόπος για χρήση και αποθήκευση-συντήρηση από πολεμικά πλοία στα οποία δεν είχε προβλεφθεί εξαρχής η χρήση τους, είναι η χρησιμοποίηση κατάλληλου κοντέινερ για φρεγάτες (Φ/Γ) τύπου ΜΕΚΟ και S.

3. UAV και Στρατιωτικές Επιχειρήσεις

H χρήση μη επανδωμένων οχημάτων σε στρατιωτικές εφαρμογές δεν είναι τόσο πρόσφατη. Ξεκινάει σχεδόν εβδομήντα (70) χρόνια πριν από την Γερμανική Πολεμική Αεροπορία κατά τον Β΄ ΠΠ7. Με την συνεχή εξέλιξη της τεχνολογίας πέραν των κλασσικών επιχειρήσεων ISR8 – συλλογής πληροφοριών, υπάρχουν πλέον και οπλισμένα UAV τα οποία χρησιμοποιούνται σε μία πληθώρα αποστολών. Η πρώτη τέτοιου είδους εκτεταμένη χρήση οπλισμένων UAV έγινε κατά τις πολεμικές αποστολές Operation Enduring Freedom και Operation Iraqi Freedom. Οι πρώτες δοκιμές έγιναν μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 κατά τις επιχειρήσεις των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων στο Αφγανιστάν χρησιμοποιώντας 6 Το Strategic UAV Global Hawk μπορεί να παραμείνει συνεχόμενα 32 ώρες στην περιοχή ενδιαφέροντος.

7 Η πρώτη καταγεγραμμένη χρήση μη επανδρωμένων αεροχημάτων έγινε στον ΄ΒΠΠ από την Γερμανική Πολεμική Αεροπορία και ήταν τύπου FX1400. Ήταν ουσιαστικά μία τηλεκατευθυνόμενη βόμπα των 2300 λιβρών μεταφερόμενη από αεροσκάφος και κατευθυνόμενη από χειριστή εντός του αεροσκάφους-φορέα.

8 ISR : Intelligence, Surveillance and Reconnaissance

1

2

3

4 1. Εκτόξευση mini UAV από την γέφυρα πολεμικού πλοίου. 2. Eκτόξευση mini UAV Puma από το ελικοδρόμιο πολεμικού πλοίου. https://www.ptisidiastima.com/egypt-to-buy-rq-20b. 3. Περισυλλογή του mini UAV Scan Eagle με χρήση κατάλληλου διχτυού εν πλω στο κατάστρωμα του Αμερικανικού Α/Τ USS Oscar Austin (DDG 79) US.Navy. 4. Αποθήκευση και συντήρηση mini UAV σε ελικοδρόμιο πλοίου μεγέθους Φ/Γ εντός κοντέινερ. Launch and recovery systems for unmanned vehicles onboard ships. A study and initial concepts.

Marcus Eriksson marcue @ kth. se. +46 703-925688, Patrick Ringman, ringman@kth.se, +46 703-5085073 Περιπλους 39

1

το UAV Predator οπλισμένο με Κ/Β AGM-114 Hellfire. Ενδεικτικό της εκτεταμένης χρήσης των ανωτέρω συστημάτων είναι ότι από σύνολο 3600 διαφόρων τύπων Κ/Β που χρησιμοποιήθηκαν κατά την επιχειρήση Operation Enduring Freedom, περί τα 1600 έγιναν από UAV. Η κύρια αποστολή τους, πλην της υποστήριξης των μονάδων στο έδαφος, ήταν ο εντοπισμός και η προσβολή στελεχών και εγκαταστάσεων του ISIS και της Αλ Κάιντα στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Όμως πέραν των οπλισμένων UAV, σε γενικές γραμμές οι αποστολές που μπορούν τα UAV να πραγματοποιήσουν είναι οι παρακάτω (κάποιες από αυτές αφορούν και τα mini UAV)9: α. ISR: Intelligence, Surveillance and Reconnaissance β. C3: Command Control and Communications γ. FP: Force Protection δ. Η Ν Πόλεμος (EW : Electronic Warfare), και ειδικότερα υποκλοπές (SIGINT1710, COMINT, ΕLINT1811 και IMINT) αλλά και παρεμβολές (Jamming) ε. ΤΗΑD: Theater Air and Missile Defense στ. SEAD: Suppression of Enemy Air Defense ζ. CSAR: Combat Search and Rescue η. ΜΕΤΟC : Meteorology and Oceanography θ. CN: Counter Narcotics ι. PsyOps: Psychological Operations ια. All Weather/Night Strike ιβ. Exercise Support

Mini UAV και Επιχειρήσεις στο Αιγαίο Πέλαγος

2

3

4 1. PUAV Predator οπλισμένο με K/B AGM-114Hellfire. http://www.aviait.com/act/la_tecnica/la_tecnica_di_oggi/Tecnica_oggi_2015/Seg_art_ genn_15/Hellfire_Meets_Predator.pdf 2. To mini UAV RQ-11 Raven, διακρίνεται η ευκολία εκτόξευσης του και σταθμός εδάφους τα οποία απαιτούν ελάχιστο χώρο. https://www.defenseindustrydaily.com/digital-raven-up-to666m-to-aerovironment-for-uav-upgrades-06050/ 3. Το πρώτο μη-επανδρωμένο αερόχημα (UAV), η Γερμανική βόμβα FX1400. 4. To mini UAV RQ-11 Raven στη φάση της εκτόξευσης, η ευκολία χρήσης είναι εμφανής. Source: Danish Defence Forces.

40 Περιπλους

Από την παραπάνω λίστα αποστολών των UAV μόνο ένα μέρος έχει εφαρμογή στην περίπτωση των mini UAV κυρίως λόγω του μικρού φόρτου που μπορούν να φέρουν, της διάρκειας πτήσης τους και της επίδρασης που έχουν οι καιρικές συνθήκες στην επιχειρησιακή τους διαθεσιμότητα. Οι αποστολές που αναλύονται παρακάτω αφορούν όλο τον χώρο του Ελληνικού αρχιπελάγους αλλά με έμφαση στις περιοχές του ανατολικού Αιγαίου και σε μια περισσότερο διακλαδική διάσταση. Επιπρόσθετα, είναι ενδεικτικές των δυνατοτήτων των συστημάτων της κατηγορίας αυτής χωρίς να είναι οι μόνες: α. Επιχειρήσεις ISR-Συλλογής Πληροφοριών. Τέτοιου είδους επιχειρήσεις συλλογής πληροφοριών είναι εξαιρετικά σημαντικές τόσο κατά την ειρηνική περίοδο όσο και περίοδο έντασης ή πολέμου. Με την χρήση των mini UAV μπορούν πολύ εύκολα και οικονομικά να καλυφθούν περισσότερες από μία περιοχές επιτήρησης ταυτόχρονα, αφού το πλοίο-φορέας μπορεί να περιπολεί σε μία περιοχή και το mini UAV σε μία διαφορετική ταυτόχρονα. Επιπλέον, περισσότερες περιοχές μπορούν να καλυφθούν αν περισσότερα mini UAV χρησιμοποιούνται ανεξάρτητα για αποστολές ISR από το ίδιο πλοίο -φορέα. Παράλληλα, μπορούν να επιτηρηθούν βραχονησίδες, «ευαίσθητες» παράκτιες περιοχές των Ελληνικών νήσων αλλά και «νεκροί τομείς» των Ναυτικών Παρατηρητηρίων (NΠ). Επίπρόσθετα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για την επιτήρηση κρίσιμων εγκαταστάσεων σε νησιωτικές περιοχές ως μέτρο επάυξησης των μέτρων προστασίας. Λόγω της μικρής απόστασης των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου από τα μικρασιατικά παράλια ο παράγων χρόνος είναι εξαιρετικά κρίσιμος για την επιτυχή άμυνα μας. Επομένως, συνεχή παρακολούθηση των θαλασσίων συνόρων για τυχόν επιθετικές κινήσεις, για συγκέντρωση αποβατικών δυνάμεων είναι μεγάλης σημασίας ενώ η παρακολούθηση κρίσιμων και στρατιωτικών και πολιτικών εγκαταστάσεων μπορεί να αποτρέψει δυσάρεστες εκπλήξεις από δολιοφθορές. Η μεταφορά των πληροφοριών θα γίνεται μέσω TDLs και σε πραγματικό χρόνο δίνοντας την πλήρη και λεπτομερή και ξεκάθαρη εικόνα στα ανώτερα κλιμάκια της διοίκησης. β. Α ύξηση της περιοχής επιτήρησης των μικρότερου μεγέθους σκαφών. Είναι δεδομένο ότι οι μικρότερες μονάδες επιφανείας στερούνται των Η/Ν συστημάτων των μεγαλύτερων σκαφών και συνεπώς και των αντίστοιχων ικανοτήτων. Επομένως, με δεδομένη την οικονομική συγκυρία, που περιορίζει την δυνατότητα ναυπήγησης νέων σύγχρονων μονάδων, η επιλογή της χρήσης mini UAV από Κ/Φ και ΠΠ είναι εφικτή και χωρίς ρίσκο. Την επιλογή αυτή έκανε πρόσφατα το Γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό αποκτώντας τρία συ9 Χρησιμοποιείται η διεθνής αγγλική ορολογία.

10 SIGINT: SIGnal INTelligence, είναι η συλλογή πληροφοριών με βάση τις Ηλεκτρομαγνητικές Εκπομπές του αντιπάλου.

11 ELINT: ELectronic INTelligence, είναι η συλλογή πληροφοριών με βάση τις Ηλεκτρομαγνητικές Εκπομπές Radar, ραδιοβοηθημάτων.

1

2

3

4

1. Εικόνα από mini UAV σε αποστολή επιτήρησης περιοχής-εγκαταστασέων, ύψος 100 μέτρα και γωνία λήψης 4528. William R. Davis, Jr., Bernard B. Kosicki, Don M. Boroson, and Daniel F. Kostishack. Micro Air Vehicles for Optical Surveillance. Volume 9, Number 2, 1996 The Lincoln Laboratory Journal. 2. Εικόνα από UAV με παρακολούθηση κίνησης αποβατικών μονάδων σε πραγματικό χρόνο, Τουρκική Άσκηση Efes 2016. 3. Το mini UAV Bayraktar (σημαιοφόρος) κατασκευής Baykar Makina. 4. To FLIR Tau (25mm lens) στο μπροστινό τμήμα του mini UAV.

στήματα mini UAV RQ-V 20B PUMA με πολύ υψηλές δυνατότητες (βάρος μόλις 6Kg, EO και IR κάμερα, εμβέλεια περί τα 20 χιλιόμετρα, διάρκεια αποστολής 3 ώρες, ύψος πτήσης 152 μέτρα, χειροκίνητη εκτόξευση) προς επαύξηση των επιχειρησιακών του ικανοτήτων. Στο παρακάτω γράφημα αναλύεται μία τετοιου είδους χρήση για την απόκτηση αναγνωρισμένης εικόνας επιφανείας. Ειδικά, σε ένα περιβάλλον «κορεσμένο» όπως το Αιγαίο στο οποίο συνυπάρχουν πολλά εμπορικά σκάφη, σκάφη αναψυχής, σκάφη αλιείας αλλά και πολεμικά η απόκτηση ξεκάθαρης εικόνας είναι καίριας σημασίας αφού θα αποτρέψει «παρερμηνείες» ενώ θα αποδεσμεύσει πολύτιμα συστήματα (ελικόπτερα, αεροσκάφη) σε άλλες περισσότερο απαιτητικές αποστολές. γ. Συνδρομή στις επιχειρήσεις του Στρατού Ξηράς (ΣΞ). Στο απαιτητικό περιβάλλον επιχειρήσεων του Ελληνικού Αρχιπελάγους η συνεργασία μεταξύ ΠΝ και ΣΞ είναι καθοριστικής σημασίας σε περίοδο κρίσης-πολέμου για την άμυνα του νησιωτικού μας χώρου. Η συνεργασία αυτή έχει πολλές εκφάνσεις όπως σε επιχειρήσεις ανακατάληψης βραχονησίδας, στοχοποιήσης εχθρικών αποβατικών και αεροαποβατικών δυνάμεων, επιτήρηση περιοχών ενδιαφέροντος κ.α. Όλα τα παραπάνω παραδείγματα απαιτούν λεπτομερείς πληροφορίες και μάλιστα αν είναι δυνατόν σε πραγματικό χρόνο. Λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηρηστικά των νησιωτικών περιοχών θα πρέπει να διαθέτουμε όσο τον δυνατόν περισσότερες πηγές πληροφοριών και όσο τον δυνατόν περισσότερα διαθέσιμα συστήματα για τον σκοπό αυτό. Παράλληλα, να μην λησμονούμε ότι με την χρήση για παράδειγμα mini UAV από ένα σκάφος τύπου Κ/Φ κατά την διάρκεια επιχείρησης ανακατάληψης βραχονησίδας μπορούμε να λαμβάνουμε τις απαραίτητες πληροφορίες χωρίς να τίθεται σε άμεσο κίνδυνο το ίδιο το σκάφος και η αποστολή συνολικά. Ακόμα και αν οι εχθρικές δυνάμεις καταρίψουν το χρησιμοποιημένο UAV, πράγμα εξαιρετικά δύσκολο λόγω μεγέθους, αυτό δεν μπορεί να σημαίνει ακύρωση της επιχείρησης ενώ το κόστος σε ανθρώπινες ζωές αλλά και σε χρήμα είναι μηδενικό και ελάχιστο αντίστοιχα. Η συνδρομή όμως του ΠΝ μέσω του mini UAV στο συγκεριμένο παράδειγμα δεν περιορίζεται μόνο στις αρχικές πληροφορίες οι οποίες θα καθορίσουν και τυχόν αλλαγές στο τακτικό και επιχειρησιακό πλάνο των μονάδων του ΣΞ που επιβαίνουν στο πλοίο-φορέα του συστήματος. Αντίθετα, κατά την εξέλιξη μιας τέτοιου είδους επιχείρησης και με την συνεχή μεταφορά εικόνας από το mini UAV στο πλοίο φορέα από εκεί στο κέντρο επιχειρήσεων μέσω TDLs, μπορεί να γίνει αλλαγή και προσαρμογή του τακτικού σχεδίου χωρίς απώλειες εφαρμόζοντας μιας μορφής δικτυοκεντρικού πολέμου.

4. Τουρκικά mini UAV

Τα τελευταία χρόνια η Τουρκική Αμυντική βιομηχανία έχει παρουσιάσει αξιοθαύμαστη συνέχεια και συνέπεια στην ανάπτυξη, κατασκευή και χρήση (από τις Τουρκικές Ένοπλες δυνάμεις και την αστυνομία) μεγάλου αριθμού σύγχρονων συστημάτων διαφόρων κατηγοριών. Ειδικά στον τομέα των UAV μια «οικογένεια» συστημάτων έχει αναπτυχθεί με πολλά από αυτά να δοκιμάζονται σε πραγματικές επιχειρήσεις στην Ανατολική Τουρκία εναντίον των Κούρδων του ΡΚΚ αλλά και πρόσφατα στην Συρία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα της απειλής αυτής, την οποία αργά ή γρήγορα θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε στο Αιγαίο είναι το mini UAV Bayraktar12 (σημαιοφόρος) και το mini UAV Altinay . Το πρώτο, αποτελεί μία ολοκληρωμένη λύση για μικρής εμβέλειας επιχειρήσεις επιτήρησης και αναγνώρισης πάνω από ξηρά και θάλασσα. Μπορεί εύκολα να απογειωθεί και να χειριστεί από ένα άτομο καθώς το βάρος του δεν ξεπερνά τα 5 κιλά (ανάλογα με τη διαμόρφωση) και μεταδίδει εικόνα από την κάμερα του στον χειριστή, έχει εμβέλεια περί τα 15 χιλιόμετρα και ύψος πτήσης τα 1000 μέτρα. Η χρήση του έχει ξεκινήσει από το 2007 και οι ΤΕΔ διαθέτουν περί τα 200 συστήματα του τύπου.

To mini UAV τύπου Altinay είναι κατασκευής Aseslan. Προσφέρει δυνατότητες κάθετης από/προσγείωσης χάρη στους τρεις διπλούς ρότορες με τους οποίους είναι εφοδιασμένο. Μπορεί να φέρει φορτίο αποστολής βάρους έως και 20 κιλών και έχουν αυτονομία 1,5 ωρών. Οι παραδόσεις των Altinay έχουν ξεκινήσει το 2017 ενω χρησιμοποιήθηκαν πρόσφατα και κατά τις επιχειρήσεις στο Αφρίν της βόρειας Συρίας κυρίως από τις Ειδικές Δυνάμεις του Τουρκικού Στρατού και της Στρατοχωροφυλακής.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Από την μέχρι τώρα ανάλυση των mini UAV μπορεί κάποιος εύκολα να καταλάβει τις προοπτικές που έχουν αυτά τα συστήματα στις ναυτικές επιχειρήσεις αλλάζοντας τον τρόπο διεξαγωγής αυτών όπως τις ξέραμε μέχρι σήμερα. Παρά τους περιορισμούς των συστημάτων εξαιτίας των χαρακτηριστικών τους, είναι δεδομένο ότι μπορούν να αυξήσουν την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα των μονάδων επιφανείας του ΠΝ και των ΝΠ με πολύ χαμηλό κόστος συγκρινόμενο με μεγαλύτερου μεγέθους UAV ή νέες μονάδες και ελάχιστο τεχνολογικό ρίσκο. Το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό ως παραδοσιακά όπλο των καινοτομιών και της εισαγωγής σε υπηρεσία πρωτοποριακών συστήματων όπως Υ/Β τ.209, ΤΠΚ κ.α σε παγκόσμια κλίμακα, είναι καιρός να εκπλήξει ξανά «εχθρούς και φίλους».

12 http://www.rast.org.tr/JAST/index.php/JAST Περιπλους 41

Θάλεια

Περιμένοντας την δικαίωση… Όσοι κάνουν τον περίπατό τους στην παραλία της Θεσσαλονίκης, σίγουρα θα έχουν δει ένα ξύλινο, «ιστιοφόρο», με τρεις ιστούς, που προσπαθεί να μιμηθεί ένα πειρατικό πλοίο. Το όνομά του είναι «Αραμπέλλα» και λειτουργεί ως πλωτό μπαρ. Δε μπορούμε να μιλήσουμε για την ποιότητα των υπηρεσιών που προσφέρει, επειδή δεν έχουμε κάποια σχετική πληροφόρηση. Επίσης δε μπορούμε να πούμε τίποτα για τον αν αρέσει ή όχι ως εικόνα, επειδή «περί ορέξεως ουδέν». Αυτό όμως που μπορούμε να σας πούμε είναι ότι πρόκειται για ένα ιστορικό πλοίο. Ίσως το παραδοσιακό ξύλινο ιστιοφόρο, που σώζεται στην Ελλάδα, με την μεγαλύτερη ιστορία! Υπερβολικό; Καθόλου! Και ιδού η εξήγηση. Του Ηλία Νταλούμη

Η Θάλεια στην Αλεξάνδρεια.

42 Περιπλους

Η

ιστορία αρχίζει πριν 86 χρόνια! Το 1933, στην Σάμο, όταν άρχισε να ναυπηγείται ένας βαρκαλάς. Πλοιοκτήτες του ήσαν ο Γεώργιος Γανώσης (50%), ο Κωνσταντίνος Μαυρίδης (25%) και ο Αθανάσιος Ζαρκάδης (25%). Όλοι τους από την Αλε­ξανδρούπολη. Καθελκύστηκε το 1935 και ονομάστηκε «Θάλεια». Το όνομα της συζύγου του Γεωργίου Γανώση. Είχε μήκος 31 m και εκτόπισμα 130 τόνους. Η «Θάλεια» ήταν φορτηγό –με ιστιοφορία γολέτας και βοηθητική μηχανή diesel– που μετέφερε τα πάντα. Ή σχεδόν τα πάντα. Από ζώα και δημητριακά έως ξυλεία και τσιμέντα. Ήταν γνωστή όχι μόνον στο Αιγαίο –όπου κυριολεκτικά αλώνιζε– αλλά και στον Βόσπορο και τον Εύξεινο Πόντο, μέχρι την Ρουμανία. Εκεί την βρήκε –να φορτώνει ξυλεία– η 28η Οκτωβρίου 1940. Η κυβέρνηση της Ρουμανίας –σύμμαχος του Άξονα– φρόντισε να δεσμεύσει πλοίο και πλήρωμα επειδή ανήκε σε εμπόλεμη χώρα. Μετά από αρκετή ταλαιπωρία αφέθηκαν ελεύθεροι και φυσικά απέπλευσαν. Όμως οι περιπέτειες συνεχίστηκαν και κατά το πέρασμα των Στενών. Οι Τούρκοι –με αντίστοιχες δικαιολογίες– την κράτησαν. Τελικά την άφησαν κι έτσι κατέπλευσε στην Ελλάδα. Κατέπλευσε στην –εμπόλεμη με την Ιταλία– Ελλάδα στην οποία είχαν αρχίσει να μαζεύονται τα «σύννεφα» της γερμανικής επίθεσης. Η γερμανική επέλαση βρήκε την «Θάλεια» στον Πειραιά. Τότε λοιπόν επιτάχτηκε προκειμένου να μεταφέρει τους υποχωρούντες Βρετανούς στην Αίγυπτο. Δεν είχαν περάσει καλά-καλά δύο μήνες και την ανακάλυψε ο έφεδρος εκ μονίμων πλωτάρχης Εμμανουήλ Ματθαίος (1902-1998). Ο εν λόγω αξιωματικός είχε δει που «πονούσε» το Ναυτικό και είχε προχωρήσει σε ενέργειες που οδήγησαν στην συγκρότηση της Υπηρεσίας Εξουδετέρωσης Μαγνητικών και Ακουστικών Ναρκών. Πίσω απ’ αυτόν τον –οπωσδήποτε– σχοινοτενή τίτλο «κρυβόταν» ένας στολίσκος ναρκαλιευτικών. Επειδή όμως ήταν μια πολύ δύσκολη εποχή και πλοία δεν περίσσευαν –ούτε στο Βρετανικό Royal Navy– ο Ματθαίος, που εν τω μεταξύ είχε προαχθεί σε αντιπλοίαρχο, έκανε την κατάλληλη κίνηση. Φρόντισε ώστε η εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση να επιτάξει έναν αριθμό ξύλινων ιστιοφόρων –που διέθεταν και πετρελαιομηχανή– που για διάφορους λόγους είχαν διαφύγει από την Ελλάδα. Ήσαν μικρά φορτηγά και μεγάλα ψαροκάικα. Τα πλοία αυτά –εννέα συνολικά– έδρασαν με ιδιαίτερη επιτυχία στις παράκτιες περιοχές από την Μάρσα Ματρούχ και την Αλεξάνδρεια έως τον Λίβανο, την Συρία και την Κύπρο. Με άλλα λόγια στην Ανατολική Μεσόγειο. Η δράση όλων αυτών

1

2

1. Η Θάλεια σε κάποιο –μάλλον ελληνικό– λιμάνι πριν τον πόλεμο. 2. Άλλη μια φωτογραφία της Θάλειας πριν τον πόλεμο. 3. Η Θάλεια φωτογραφημένη κατά τη διάρκεια ναρκαλιείας. Διακρίνεται το ειδικό καλώδιο «αλιείας» μαγνητικών ναρκών ποντισμένο από την πρύμη. 4. Η Θάλεια μετασκευασμένη σε αλιευτικό με το όνομα «Μάρω». Οι αλλαγές που έχουν γίνει είναι εμφανέστατες. 5. Η σημερινή όψη της Θάλειας, ως «Αραμπέλα» πλέον, στην Θεσσαλονίκη.

3

των πλοίων ολοκληρώθηκε το φθινόπωρο του 1943, όταν κατέπλευσαν στην Αλεξάνδρεια τα τέσσερα πρώτα –πραγματικά– ναρκαλιευτικά τύπου ΒΥΜS–1, που έφεραν τα ονόματα Καρτερία Μ203, Πάραλος Μ204, Σαλαμινία Μ205 και Αφρόεσσα Μ209. Η Θάλεια παροπλίστηκε ως ναρκαλιευτικό στις 20.10.1943. Δεν αποστρατεύθηκε όμως, καθώς συνέχισε να υπηρετεί ως πλοίο βάσης του Ιερού Λόχου, με την ονομασία AHS33. Πρόκειται για τα αρχικά των λέξεων Anglo-Hellenic Schooner 33 ή κατά την επίσημη ελληνική ορολογία: Αγγλο-Ελληνική Ημιολία 33. Η Θάλεια δεν συμμετείχε στις καταδρομικές επιχειρήσεις του Ιερού Λόχου στο Αιγαίο επειδή σε αυτές χρησιμοποιούνταν μικρότερα σκάφη ήτοι μικρά ψαροκάικα. Επέστρεψε όμως και αυτή στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 1944, μαζί με όλες τις άλλες μονάδες του Στόλου. Τελικά έπαψε να χρησιμοποιείται από τις Ένοπλες Δυνάμεις το καλοκαίρι του 1945, όταν διαλύθηκε ο Ιερός Λόχος. Για άγνωστους λόγους η Θάλεια δεν φαίνεται να επιστράφηκε στους πλοιοκτήτες της αμέσως. Έτσι την βρίσκουμε να δραστηριοποιείται και πάλι το 1949, όταν πουλήθηκε στα Ίσθμια της Κορινθίας. Ο νέος της πλοιοκτήτης προχώρησε σε αρκετές αλλαγές που μετέβαλαν –και εξωτερικά– την μορφή της. Οι μετατροπές έγιναν στα γνωστά Ναυπηγεία Ψαρρού, στο Πέραμα του Πειραιά. Σημαντικότερη η αλλαγή της πρύμης. Με αυτήν το σκάφος από βαρκαλάς έγινε λίμπερτι. Μετονομάστηκε «Μάρω» και άρχισε να χρησιμοποιείται ως αλιευτικό. Φαίνεται ότι η «Μάρω» κράτησε την παράδοση που είχε το σκαρί της γιατί συνέχισε να ψαρεύει στις ελληνικές θάλασσες –κυρίως στο Βό-

4

5

ρειο Αιγαίο– έως και το 1996. Μια μεγάλη σχετικά επισκευή έκανε το 1971, στην Καβάλα. Το 1996 όταν δηλαδή ήταν 61 χρονών(!), η «Μάρω» πουλήθηκε και πάλι. Αυτή την φορά στην Θεσσαλονίκη. Έγιναν νέες επισκευές και μετασκευές, που έδωσαν στο σκάφος τη σημερινή του όψη. Άλλαξε όνομα και χρήση. Βαφτίστηκε «Αραμπέλα» και άρχισε να χρησιμοποιείται ως πλωτό μπαρ στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Αυτή είναι η ιστορία της «Θάλειας» –«Μάρως»– «Αραμπέλας» που από μόνη της αποτελεί μια μεγάλη ιστορία. Το ζήτημα είναι: Επιτρέπεται ένα τέτοιο πλοίο, που και παρα-

δοσιακό σκαρί είναι και την ιστορία του μάλλον λίγα πλοία έχουν, η Ελλάδα, που κατά τα άλλα ενδιαφέρεται για την ιστορία της (λέμε τώρα…), να το αφήνει στην μοίρα του; Μήπως θα μπορούσαν να μας πουν όλοι αυτοί –ιδιώτες και σύλλογοι– που κόπτονται για τα «παραδοσιακά σκαριά» και ένα σωρό άλλα τέτοια, τι έχουν κάνει ή σκέπτονται να κάνουν, γι’ αυτό το πλοίο; Όπως είπαμε είναι ήδη 86 χρόνων και δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια αν παραμείνει ως έχει. Υ.Γ: Ευχαριστώ τον Αδάμ Στεφανάδη για τα στοιχεία που μου έδωσε. Περιπλους 43

ΥΠΑΤΙΑ

Η ζωή και το τραγικό τέλος της Αλεξανδρινής φιλοσόφου, αστρονόμου και μαθηματικού

Όσα γνωρίζουμε για την Υπατία από σύγχρονούς της είναι λίγα, έχουμε μόνο τις επτά επιστολές του Συνέσιου, Χριστιανού μαθητή της, που έγινε επίσκοπος. Μισόν αιώνα αργότερα ο Δαμάσκιος, ο Νεοπλατωνιστής, αναφέρεται και αυτός στην Υπατία. Η κύρια πηγή για την ζωή της Αλεξανδρινής φιλοσόφου και αστρονόμου, κόρης του Θέωνα, διευθυντή του Μουσείου, είναι η Σούδα, η βυζαντινή Εγκυκλοπαίδεια του 10ου αιώνα. του Χάρη Τζάλα

Κ

ανένας ταξιδιώτης που πέρασε από την Αλεξάνδρεια από το 600 μΧ. έως τα τέλη του 19ο αιώνα δεν έγραψε ούτε μια λέξη για την Υπατία και εάν δεν την ξαναανακάλυπταν οι άνθρωποι του Ευρωπαϊκού διαφωτισμού, σήμερα θα ήταν γνωστή μόνο σε ελάχιστους μελετητές της ιστορίας της Ύστερης Αλεξανδρείας. Από τις αρχές του 18ου αιώνα –στα χρόνια του σκεπτικισμού– κάποιοι συγγραφείς χρησιμοποιούν την Υπατία σαν μέσο θρησκευτικής και φιλοσοφικής πολεμικής. Το 1720 ο John Tolland ένας ένθερμος προτεστάντης υμνεί την Υπατία και καταράται τον Κύριλλο τον οποίο θεωρεί υπεύθυνο για την δολοφονία της. Ακολουθούν ο Βολταίρος, ο Edward Gibbon, ο Charles Lesconte de Lisle και άλλοι. Οι πηγές τους είναι, όπως ανέφερα παραπάνω, ο Συνέσιος, ο Δαμάσκιος και η Σούδα. Για να κατανοήσουμε όμως τα γεγονότα που οδήγησαν στο φρικτό της θάνατο τo 415, πιστεύω ότι θα βοηθούσε πρώτα αν ανατρέχαμε στην ίδια την Αλεξάνδρεια, μια πόλη ξεχωριστή που την οραματίστηκε ο Αλέξανδρος, αλλά κτίστηκε από τους πρώτους Πτολεμαίους και έγινε το κέντρο της γνώσης για πολλούς αιώνες. Από την ίδρυσή της σχεδιάστηκε σαν μια πολυεθνική πρωτεύουσα όπου θα συνυπήρχαν οι Μακεδόνες, που ήταν η άρχουσα τάξη, οι γηγενείς Αιγύπτιοι και οι Εβραίοι. Η Αλεξάνδρεια ανεχόταν όλες τις θρησκείες, όχι μόνο τον Πολυθεϊσμό, αλλά ακόμα και την μονοθεϊστική θρησκεία των Ιουδαίων. Στην Αλεξάνδρεια χτίστηκε η μεγαλύτερη Εβραϊκή συναγωγή, όχι μακριά από τα Βασίλεια. Και ας μην ξεχνάμε ότι η μετάφραση στα Ελληνικά της Παλαιάς Διαθήκης έγινε στην Αλεξάνδρεια τo 281 π.X., με πρωτοβουλία του δεύτερου των Πτολεμαίων. Για τους ειδωλολάτρες, όπως τους είπαν αργότερα, που αποτελούσαν για πολλούς αιώνες την πλειοψηφία του πληθυσμού, έγινε ένα πρωτοφανές ανακάτεμα, ένα αμάλγαμα θεοτήτων που λάτρευαν οι Έλληνες μαζί με εκείνες των Αιγυπτίων. Δημιουργήθηκαν νέες θεότητες ανεκτές από τους Έλληνες και τους Αιγυπτίους, αργότερα και από τους Ρωμαίους. Ο Σάραπις –μείγμα του Όσιρι και του Άδη, ο Άμον Ζευς, από τον Άμονα και τον Δια και η Ίσιδα. Μάλιστα η κορυφαία αυτή θεότητα, η πιστή σύζυγος του Όσιρι, αποκτά πέρα από τον Horus και άλλο γιο, τον Αρποκράτη. Αυτό το θρησκευτικό πολυθεϊκό ανακάτωμα θα 44 Περιπλους

συνεχιστεί και θα ενταθεί στα ρωμαϊκά χρόνια τότε που ξεπερνώντας τα σύνορα της Αιγύπτου θα επεκταθεί στην Μέση Ανατολή και σε πολλές Μεσογειακές πόλεις. Ιδιαίτερα με τη λατρεία της Ίσιδας οι ναοί που της αφιερώθηκαν μετρούνται κατά δεκάδες. Να θυμηθούμε εκείνον που της αφιερώθηκε στα χρόνια του Αδριανού, στον Μαραθώνα, με τους εντυπωσιακούς πυλώνες και τα ωραία αγάλματα που θαυμάζουμε στο εκεί αρχαιολογικό Μουσείο, επίσης εκείνον που σώζεται στο Δίον και αν πάμε πιο βόρεια στην Καλλιθέα της Χαλκιδικής σώζονται τα ερείπια του ναού που αφιερώθηκε στον Άμονα-Δία. Οι Ιουδαίοι βεβαίως παραμένουν πιστοί στον δικό τους και μοναδικό Ιεχωβά. Η Αλεξάνδρεια δεν ήταν Αίγυπτος, ήταν ένα κομμάτι της Ελλάδας δίπλα στην Αίγυπτο, η Alexandrea Ad Aegyptum των Ρωμαϊκών χρόνων. Διαβάζουμε τους ταξιδιώτες που γράφουν: «Φτάσαμε στην Αλεξάνδρεια, θα προχωρήσουμε για την Αίγυπτο». Η μεγάλη αλλαγή επέρχεται με τον ερχομό μιας νέας θρησκείας που παρόλο που προέρχεται από τον μονοθεϊσμό των Ιουδαίων και Ιουδαίος είναι ο ιδρυτής της, κομίζει κάτι τελείως καινούριο και μοναδικό που είναι η Ανάσταση των νεκρών. Ας θυμηθούμε ότι οι Αθηναίοι άκουσαν υπομονετικά και συγκαταβατικά το κήρυγμα του Παύλου στον Άρειο Πάγο, έτοιμοι να δεχτούν τον «άγνωστο

Θεό», αλλά αποχώρησαν όταν μίλησε για την Ανάσταση των νεκρών. Για να ξανάρθουμε στην Αλεξάνδρεια όπου τον Χριστιανισμό τον αγκάλιασαν οι πτωχότεροι, οι ταπεινότεροι, όπως εξάλλου και σε όλη την Αυτοκρατορία. Και στην Αλεξάνδρεια έγιναν βάρβαροι διωγμοί. Πολλά τα θύματα ιδιαίτερα στις τάξεις των γηγενών. Κατά την Χριστιανική παράδοση εκεί μαρτύρησε και ο Ευαγγελιστής Μάρκος, που αποκεφαλίστηκε έξω από τα Ανατολικά τείχη της Πόλης, στη θέση γνωστή σαν Βουκόλεια …και με τον ίδιο τρόπο, στο ίδιο μέρος θανατώθηκε ο επίσκοπος Πέτρος, ο τελευταίος Χριστιανός μάρτυρας. Αυτές οι δολοφονίες δεν πηγάζουν από κάποιες αποφάσεις δικαστηρίων, πρόκειται για «λιντσαρίσματα» όπως λέμε σήμερα. Κάποιοι ξεσηκώνουν τον αμόρφωτο όχλο και ο όχλος εκτελεί, αποκεφαλίζει, σφάζει. Τα πράγματα άλλαξαν με το Έδικτο των Μεδιολάνων, (πρόκειται για το διάταγμα του Μιλάνου της Ιταλίας, βάσει του οποίου το 313 μ.Χ. ο Μέγας Κωνσταντίνος θεσπίζει την ανεξιθρησκεία στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και σταματά τους διωγμούς των Χριστιανών) όταν το 313 ο Μέγας Κωνσταντίνος αναγνωρίζει στους Χριστιανούς ίσα δικαιώματα λατρείας με τις άλλες θρησκείες. Δυστυχώς αρχίζει μια μελανή σελίδα στην ιστορία της νέας θρησκείας που θα συνεχιστεί για αιώνες. Οι αιρέσεις, αυτός ο ενδοχριστιανικός πόλεμος για τον προσδιορισμό της φύσης του Ιησού. Είναι Θεός και άνθρωπος …έχει μια μόνο φύση, εκείνη του Θεού και τι είναι το Άγιο Πνεύμα …; Και ποια είναι η θέση της Μητέρας Του; Είναι η Παναγία ή είναι απλώς η γυναίκα που γέννησε τον Θεάνθρωπο; Πολύπλοκο αυτό το κεφάλαιο. Πέρα από τον Αρειανισμό και το Νεστοριανισμό μετράμε κάπου τριάντα αιρέσεις που έχουν και πολιτικές επεκτάσεις. Το 335 μ.Χ. μια Σύνοδος ασχολείται αποκλειστικά με τις αιρέσεις που δυστυχώς συνεχίστηκαν και πολύ αίμα, αίμα χριστιανικό έρρευσε τότε στους δρόμους της Αλεξάνδρειας. Ακόμα και επίσκοποι θανατώθηκαν με βάρβαρο τρόπο. Στα δύσκολα αυτά χρόνια γεννιέται η Υπατία, είναι η κόρη του Θέωνα, του Διευθυντή του Μουσείου, του Ανωτάτου Πνευματικού Ιδρύματος της πόλης. Το πότε ακριβώς γεννήθηκε είναι αβέβαιο. Η χρονολογία κυμαίνεται από το 350 έως το 370 μ.Χ. Το 365, όταν πιθανόν η Υπατία να ήταν κοριτσάκι, συμβαίνει ένα τραγικό γεγονός στην

Αλεξάνδρεια. Σαν συνέπεια ισχυρότατου σεισμού στην Κρήτη ένα πρωτοφανές τσουνάμι παρασύρει τα πάντα στο πέρασμά του. Αυτό το φυσικό φαινόμενο, που περιγράφει ο Αμμιανός Μαρκελλίνος, οι Χριστιανοί το απέδωσαν στο θάνατο του Ιουλιανού του παραβάτη… του παγανιστή Αυτοκράτορα. Το 391 είναι μια ημερομηνία καθοριστική για τον Χριστιανισμό, ξεχωριστή για την Αλεξάνδρεια. Τότε ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος ο Α΄ ορίζει με το Έδικτο της Θεσσαλονίκης τον Χριστιανισμό σαν τη μόνη κρατική θρησκεία σε όλη την Αυτοκρατορία. Από εκεί και πέρα τα πράγματα αλλάζουν και τα μέχρι πρότινος θύματα γίνονται συχνά θύτες. Την ίδια χρονιά, ο φανατικός ντόπιος Μονοφυσίτης επίσκοπος Θεόφιλος καταστρέφει βάναυσα το Σαράπειο, το αρχαιότατο θρησκευτικό κέντρο της Αλεξανδρείας, και ακολουθούν καταστροφές άλλων ναών και οικειοποίηση του πλούτου τους. Το 412 μετά τον θάνατο του φιλόδοξου Θεόφιλου, που οι Αλεξανδρινοί αποκαλούν Φαραώ, τη θέση του παίρνει ο ανιψιός του ο Κύριλλος. Ο Κύριλλος, που έγινε και άγιος, δεν περιορίζεται στα θρησκευτικά του καθήκοντα, αλλά θέλει να έχει και πολιτική εξουσία πράγμα που θα τον φέρει αντιμέτωπο με τον κυβερνήτη Ορέστη, τον εκπρόσωπο του Αυτοκράτορα. Για τα έκτροπα αυτά γράφει ένας μη Χριστιανός λόγιος, ο Λιβάνιος (314-393), από την Αντιόχεια, δάσκαλος του μετέπειτα επισκόπου και Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου. Γράφοντας στον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β’, ο Λιβάνιος αναφέρεται στις αυθαιρεσίες των επισκόπων που για δικό τους όφελος καταστρέφουν τους ναούς και οικειοποιούνται τα πλούτη τους. «Αυτά άρχοντά μου» γράφει «συμβαίνουν στην Πάλτο και τις Βαλανές –μικρές πόλεις– όπως και στην Αντιόχεια και την Αλεξάνδρεια όπου δείχνουν τον Τάφο του Αλεξάνδρου». Ας σταθούμε για λίγο στον Αλέξανδρο και στον τάφο του. Παρόλο που είχαν περάσει αιώνες από τον θάνατό του, στην Αλεξάνδρεια όπου ακόμα υπήρχε ο τάφος του, πολλοί συνέχιζαν τη λατρεία του. Ας θυμηθούμε ότι ο Αλέξανδρος είχε αναγνωριστεί σαν υιός Θεού

Πάνω: Ο θάνατος της Υπατίας, ελαιογραφία του Τσαρλς Ουίλιαμ Μίτσελ (Charles William Mitchell), 1885. Κάτω: Εικονογράφηση από τον Louis Figuier στο Vies des savants illustres, depuis l'antiquité jusqu'au dix-neuvième siècle (μτφ. Οι ζωές διάσημων επιστημόνων, από την αρχαιότητα μέχρι τον 19ο αιώνα) από το 1866, που αντιπροσωπεύει τη φαντασία του συγγραφέα για το ποια ήταν η επίθεση εναντίον της Υπατίας. Στην αριστερή σελίδα: Jules Maurice Gaspard (1862–1919), Πορτραίτο της Υπατίας. Δημοσιευμένο στο: Elbert Hubbard, "Hypatia", in Little Journeys to the Homes of Great Teachers, v.23 #4, East Aurora, New York: The Roycrofters, 1908 (375 p. 2 v. ports. 21 cm).

από το μαντείο του Άμονα στην Όαση Σίουα. Επιπλέον, στην Αλεξάνδρεια υπήρχε ναός αφιερωμένος στη λατρεία του. Έχουμε και το κείμενο του Ιωάννη του Χρυσοστόμου που σχολιάζοντας μια επιστολή προς τους Κορινθίους ανέφερε «που γάρ είπε μοι το Σήμα Αλεξάνδρου δείξον μοι» και συνεχίζει παρατηρώντας ότι το μνήμα του δεν ευωδιάζει όπως οι τάφοι των μαρτύρων. Και στη συνέχεια παροτρύνει τους Αλεξανδρινούς να μη φοράνε σαν φυλαχτά φτιαγμένα με νομίσματα του κερασφόρου Αλέξανδρου. Αυτά συμβαίνουν την πρώτη δεκαετία του 5ου αιώνα μ.Χ. τότε που για να εκριζώσουν το πιστεύω των Αλεξανδρινών, ότι ο Αλέξανδρος είναι θεός, εφευρίσκεται η φανταστική ιστορία του Όσιου Σισώη, ενός αναχωρητή, συνεχιστή του μοναστικού βίου του αγίου Αντωνίου, ο οποίος περπατώντας στην έρημο βρήκε, ισχυρίζεται, τη σαρκοφάγο του Αλέξανδρου και ανοίγοντάς την ξαφνιάζεται βλέποντας ένα σκελετό. Και αναφωνεί: «Μα και εσένα σε πήρε ο Θάνατος!». Έχω εντοπίσει κάπου 65 παραστάσεις σε τοιχογραφίες εκΠεριπλους 45

1

3

2

Πάνω: Χάρτης της αρχαίας Αλεξάνδρειας δημοσιευμένος από τον Giuseppe Botti το 1898, βασισμένος στην εργασία του Mahmoud Bey El-Falaki που πραγματοποιήθηκε το 1866. Στο χάρτη σημειώνονται: 1. Το Καισάριον, ναός αφιερωμένος στον Ιούλιο Καίσαρα που χτίστηκε από την Κλεοπάτρα και μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό το 4ο αι. μ.Χ. είναι ο τόπος όπου δολοφονήθηκε η Υπατία από τον χριστιανικό όχλο περίπου το 415 μ.Χ. 2. Το Σεραπείον, επίσης γνωστό ως Ακρόπολη της Αλεξανδρείας. Είναι το θρησκευτικό κέντρο της παλιάς θρησκείας, το οποίο ισοπεδώθηκε από τον πατριάρχη Θεόφιλο. 3. Οι αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή Kom El Dikka αποκάλυψαν το κέντρο της πόλης της Αλεξανδρείας κατά τον 5ο αι. μ.Χ. Ήταν το μέρος που συνήθιζε η Υπατία να διδάσκει. Κάτω: Συμβολική παράσταση της καταστροφής του Σεραπείου το 391 μ.Χ που απεικονίζει τον επίσκοπο Αλεξανδρείας Θεόφιλο να πατάει πάνω στο άγαλμα του Σέραπη. Μικρογραφία χειρογράφου, συλλογή Μουσείου Ιστορίας της Τέχνης Βίεννης. Από την έκδοση του Jean-Yves Empereur, Alexandrie redecouverte. Paris 1998.

κλησιών και εικόνων με αυτή τη σκηνή που θέλει να πείσει τον προβληματισμένο Αλεξανδρινό ότι ο Αλέξανδρος δεν είναι θεός. Έτσι, το διαβεβαιώνει ο Σισώης, o μελαψός ντόπιος Όσιος, ότι μόνο ο Χριστός αναστήθηκε. «Δες» του λέει: « Κοίτα την άγια εικόνα, κοίτα προσεκτικά! Δες τα κόκκαλα του Αλέξανδρου που διεκδίκησε ότι είναι υιός Θεού, απέθανε …και παρέμεινε στον τάφο του. Μόνο ο Χριστός νίκησε τον θάνατο!». Τα αναφέρω αυτά για να τονίσω τις τεράστιες δυσκολίες που συναντούσε η νέα πίστη ιδιαίτερα στην Αλεξάνδρεια όπου απειλούνταν όχι μόνο από τις διχαστικές αιρέσεις, αλλά και από την βαθιά ριζωμένη πίστη στον Αλέξανδρο. Το 415 η Σύνοδος της Χαλκηδόνας καταδίκασε σαν αιρετικούς τους μονοφυσίτες, που γνωρίζουμε πλέον ως Κόπτες. Εκείνοι στη συνέχεια έφεραν το χωρισμό της Εκκλησίας της Αιγύπτου. Οι Κόπτες που με τον Κύριλλο αμφισβήτησαν και την εξουσία του Αυτοκράτορα, του Μέλεκ –του Βασιλιά– ονόμασαν Μελεκίτες εκείνους που δέχονταν την εξουσία του Αυτοκράτορα. Είναι βέβαιο ότι δεν διαφωνούσαν μόνο για τη φύση του Χριστού. Οι Κόπτες ήταν η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού που ένιωθε ότι ήταν οι πραγματικοί Αιγύπτιοι και ότι ο τόπος αυτός τους ανήκε. Και εκείνη την ίδια χρονιά, το 415, ο όχλος παρακινούμενος από τους αμόρφωτους παραβολάνους εκτελεί με απάνθρωπο τρόπο την Υπατία. Η Αλεξάνδρεια είχε τότε κάπου 500.000 κατοίκους, οι 300.000 ελεύθεροι πολίτες, δεν προσμετρούσαν τους Εβραίους και τους σκλάβους.

46 Περιπλους

Και εγώ πιστεύω, όπως πολλοί που ασχολήθηκαν με τα τεκταινόμενα στην ύστερορωμαϊκή Αλεξάνδρεια, ότι ο φρικτός θάνατος της Υπατίας δεν οφείλεται μόνο σε θρησκευτική διαφωνία, αλλά είχε κυρίως πολιτικά κίνητρα. Ας θυμηθούμε ότι το 641 όταν ο Αμρ Εμπν Ελ Ας πολιορκεί την Αλεξάνδρεια και την παίρνει από τους Βυζαντινούς ουσιαστικά χωρίς να δώσει μάχη, χάρη στη βοήθεια των Κοπτών, που με τον τρόπο αυτό θέλουν να απαλλαχτούν για πάντα από την ηγεμονία των Ελλήνων, και το καταφέρνουν. Η Υπατία μεν ξεχάστηκε, αλλά για πολλούς μελετητές της ιστορίας της Αλεξάνδρειας συνεχίζει να ζει μέσω της ιστορίας της Αγίας Αικατερίνης, αγίας προστάτιδας της Αλεξάνδρειας που έχει πολλά κοινά με τον βίο και τον θάνατο της Υπατίας. Και να κλείσω με κάτι που αφορά τους Αθηναίους. Κατά τον Gibbon η Υπατία ερχόταν στην Αθήνα όπου είχε μαθητές. Δεν γνωρίζω την πηγή του μεγάλου Άγγλου ιστορικού. Κατά μια παράδοση έμενε στο σπίτι του Πρόκλου, του τελευταίου Νεοπλατωνιστή. Τα ερείπια αυτής της οικίας βρέθηκαν στον πεζόδρομο της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου, δεξιά καθώς ανεβαίνουμε τα σκαλιά που οδηγούν στο Ηρώδειο. Ένας ωραίος μαρμάρινος κυκλικός βωμός μεταφέρθηκε από την οικία και εκτίθεται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Λέγεται ακόμα ότι η Υπατία μετέβαινε με τους μαθητές της στο Σπήλαιο του Νυμφολήπτου στη Βάρη. Ας μείνουμε και με αυτά τα ερωτηματικά για μια σπουδαία γυναίκα που σημάδεψε με τη παρουσία της την ιστορία της Μεγάλης Πόλης της Αλεξάνδρειας, στο τέλος μιας εποχής.

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

Το τραγικό ναυάγιο του «Πόπη» Από το βιβλίο «Πειραϊκά Χρονογραφήματα» του Στέφανου Μίλεση, Έκδοση «Φωνή των Πειραιωτών» - 2017

Το έτος 1920, ένα μετασκευασμένο επιβατικό ατμόπλοιο 408 τ. περιέρχεται στην ιδιοκτησία της «Ηπειρωτικής Ατμοπλοΐας» του Ποταμιάνου και φέρει το όνομα «Πόπη». Ήταν ένα παλαιό σε ηλικία σκαρί, που όταν εντάχθηκε στην εταιρεία του Ποταμιάνου μετρούσε ήδη σαράντα χρόνια ζωή. Είχε ξεκινήσει ως ιδιωτική θαλαμηγός αναψυχής και αφού άλλαζε διαρκώς ιδιοκτήτες κατέληξε να μετασκευαστεί σε πλοίο ακτοπλοΐας.

T

ο «Πόπη» στις 27 Νοεμβρίου του 1934 εξόκειλε στη νησίδα «Κασίδι» που απέχει τριακόσια περίπου μέτρα από τις βραχονησίδες «Φλέβες» και ένα μίλι μετά το ακρωτήριο «Μικρό Καβούρι» που δεν είναι άλλο από το ακρωτήριο που εκτείνεται μετά το Λαιμό της Βουλιαγμένης. Το πλοίο ήταν φορτωμένο τουλάχιστον επισήμως με 122 επιβάτες (τόσα ήταν τα εισιτήρια που είχαν εκδοθεί, ενώ αργότερα θα αποδειχθεί ότι οι επιβάτες έφταναν τους 140 καθώς πολλοί είχαν εκδώσει εισιτήριο μέσα στο πλοίο), αλλά και με εμπορεύματα –μεταξύ των οποίων και τυριά– και πλοίαρχο τον Γεώργιο Πιλάλη. Το πλοίο θα εκτελούσε το δρομολόγιο Πειραιάς, Σύρο, Πάρο, Νάουσα Πάρου, Νάξο, Φολέγανδρο, Σίκινο, Οία, Ίο, Θήρα, Ανάφη, Αμοργό, Αιγιάλη, Σχοινούσα, Ηρακλειά, Κουφονήσια, και επιστροφή μέσω Νάξου, Πάρου, Σύρου, για να καταπλεύσει κάποτε στον Πειραιά από όπου αναχώρησε! Όταν το «Πόπη» προσέκρουσε, τόσο οι αξιωματικοί του πλοίου όσο και το πλήρωμα φρόντισαν να δώσουν προτεραιότητα στην εκφόρτωση των τυριών που το πλοίο μετέφερε πάνω στη βραχονησίδα, παρά στη διάσωση των επιβατών. Μετά την προσάραξη άρχισε να λαμβάνει κλίση προς τα δεξιά ενώ οι επιβάτες του προσπαθούν να σωθούν μόνοι τους. Κανείς δεν βρέθηκε να τους οδηγήσει στο κατάστρωμα για να σωθούν. Αυτή η απουσία του πληρώματος

την ώρα του κινδύνου επέτεινε την σύγχυση, ενώ μια φωνή μέσα στο σκοτάδι ακούστηκε: «Πνιγόμαστε, σωθείτε όπως μπορείτε!». Παρότι το πλοίο ουδέποτε βυθίστηκε ολόκληρο, έντεκα επιβάτες πνίγηκαν από τον πανικό που επικράτησε. Τρεις χωροφύλακες που βρέθηκαν να συνοδεύουν κρατουμένους στην Ανάφη, άναψαν κλεφτοφάναρα με τα οποία ο κόσμος κατάφερε να δει και να εξέλθει. Αρκούσε μια οδηγία και μόνο για να εξέλθουν οι επιβάτες και να αποβιβαστούν στην κυριολεξία περπατώντας απλά στη διπλανή στεριά της βραχονησίδας του «Κασιδιού». Σημειωτέον ότι το ατμόπλοιο «Πόπη» δεν διέθετε συσκευή ασύρματου τηλέγραφου. Η προσάραξη του πλοίου, μεταξύ άλλων προκάλεσε και την έντονη διαμαρτυρία του Συνδέσμου Ραδιοτηλεγραφητών οι οποίοι εξέδωσαν διαμαρτυρία «δια τα όσα συνέβησαν με το Α/Π Πόπην» κύρια όμως για το γεγονός ότι τα ακτοπλοϊκά σκάφη μέχρι τότε δεν έφεραν ασύρματο τηλέγραφο. Ο πανικός που επικράτησε κατά την εγκατάλειψη του πλοίου, καθώς η πρόσκρουση έγινε νύχτα, βοήθεια από το πλήρωμα δεν υπήρξε, τηλέγραφο το πλοίο δεν διέθετε, έμεινε βαθιά χαραγμένη για πάντα στη μνήμη του ναυτικού κόσμου και των νησιωτών ώστε η έκφραση «έγινε της «Πόπης»!», έγινε ταυτόσημη με τον πανικό και την αταξία της νύχτας του ναυαγίου. Και δεν έφτανε μόνο αυτό αλλά αφού το πλοίο ρυμουλκήθηκε στον Πειραιά και επισκευάστηκε με

Πάνω: Τίτλος εφημερίδας μεταγενέστερου χρόνου που ανήγγειλε τoν εφοδιασμό των ακτοπλοϊκών επιβατικών με ασυρμάτους. Κάτω, αριστερά: Το ατμόπλοιο «Πόπη» προσαραγμένο στη βραχονησίδα. Δεξιά: Το «Πόπη» κεκλιμένο κατά 90 μοίρες. Σε πρώτο πλάνο ο Πλοίαρχός του.

48 Περιπλους

που έγινε παροιμιώδης έκφραση μερικές μόνο επιδιορθώσεις, δρομολογήθηκε στη γραμμή Πάτρα, Ζάκυνθο, Αργοστόλι, Ληξούρι. Σύντομα όμως και σε αυτή την γραμμή το «Πόπη» προσάραξε θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο για δεύτερη φορά τους επιβάτες του. Έλεγαν ότι λόγω υψηλού κέντρου βάρους το πλοίο ήταν ευάλωτο στις απότομες κλίσεις. Δεν ήθελε και πολύ ώστε η έκφραση του ναυαγίου, να επανέλθει και πάλι, αφού ο ναυτικός κόσμος μιλούσε εκ νέου για της «Πόπης» τα κατορθώματα! Καθώς λοιπόν τα κατορθώματά της.... λάμβαναν μεγάλες διαστάσεις, ο κόσμος απέφευγε να ταξιδεύει με αυτό το πλοίο αφού ένιωθε ανασφαλής. Οι επιβάτες που είχαν γνωρίσει την εμπειρία ενός ταξιδιού με το «Πόπη», εξιστορούσαν τις εμπειρίες τους από το παραλίγο μοιραίο ταξίδι τους. Τότε το πλοίο άλλαξε για να αποσυνδεθεί από το κακό ιστορικό του, μετονομάσθηκε σε «Ήπειρος». Με την ονομασία αυτή αποτέλεσε ένα από τα πλοία της εταιρείας «Ηπειρωτική», στην οποία επίσης την περίοδο του Μεσοπολέμου ανήκαν τα πλοία «Ελβίρα», «Κίμων», «Πέτρος», «Τάσος» και «Φωκίων». Όμως οι επιβάτες για να το ξεχωρίζουν –λόγω του κακού του ιστορικού– συνέχιζαν να το αποκαλούν με το αρχικό του όνομα, «Πόπη»… αφού αποτελούσε πλέον φόβητρο σε όποιον ταξίδευε με αυτό.

Το υποβρύχιο των Λουτρών Καϊάφα

του Άρη Μπιλάλη

Στην παραλία των Λουτρών Καϊάφα, τα παιδιά της περιοχής συνήθιζαν για δεκαετίες να κολυμπούν μέχρι το κουφάρι ενός υποβρυχίου για να κάνουν βουτιές από τον πυργίσκο του! Αυτό το παράξενο παιδικό «παιχνίδι» ήταν κάποτε το ιταλικό υποβρύχιο AXUM που είχε συμμετάσχει σε μια από τις πιο καθοριστικές επιχειρήσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στη Μεσόγειο. Το AXUM κατά την ολοκλήρωση του. (M.Risolo)

Κ

ατά τη δεκαετία του τριάντα, το ιταλικό Πολεμικό Ναυτικό προχώρησε σε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ναυπήγησης υποβρυχίων. Σε συνδυασμό με την ναυπήγηση μονάδων επιφανείας, το φασιστικό καθεστώς της Ρώμης αποσκοπούσε στο να μετατρέψει τη Μεσόγειο σε μια ιταλική θάλασσα, τη λεγόμενη “Mare Nostrum”. Η κλάση υποβρυχίων Adua αποτελείτο από είκοσι1 υποβρύχια και ακολούθησε τα σχέδια της προγενέστερης κλάσης Perla2 έχοντας εκτόπισμα επιφανείας 680 τόνων και 844 εν καταδύσει, ενώ οι διαστάσεις τους ήταν μήκος 60,18 μέτρα, πλάτος 6,45 και βύθισμα 4,7 μέτρα. Τα υποβρύχια της κλάσης Adua έφεραν δυο πετρελαιοκινητήρες που ο καθένας απέδιδε 600 ίππους και κινούσαν μια προπέλα που έδι-

1Τρία υποβρύχια της κλάσης Adua πουλήθηκαν πριν τον πόλεμο στη Βραζιλία.

2 Στην κλάση Perla ανήκε το ομώνυμο υποβρύχιο που αργότερα καταλήφθηκε από τους Βρετανούς και αποδόθηκε στο ελληνικό Π.Ν. λαμβάνοντας το όνομα ΜΑΤΡΟΖΟΣ.

50 Περιπλους

νε στο υποβρύχιο ταχύτητα επιφανείας 14 κόμβων. Εν καταδύσει, η ισχύς προερχόταν από δυο ηλεκτροκινητήρες,των 400 ίππων έκαστος, και η ταχύτητα περιοριζόταν στους 7,5 κόμβους. Η εμβέλεια τους έφθανε τα 3.180 ναυτικά μίλια όταν ταξίδευαν στην επιφάνεια με ταχύτητα 10,5 κόμβων και τα 74 ν.μ. όταν ταξίδευαν εν καταδύσει με 4 κόμβους. Το μέγιστο βάθος κατάδυσης των υποβρυχίων κλάσης Adua ήταν τα 80 μέτρα και απαιτούσαν πλήρωμα 45 ανδρών.

O κύριος οπλισμός των υποβρυχίων ήταν οι έξι τορπιλοσωλήνες (τέσσερις στην πλώρη και δυο πρυμναίοι) των 533 χιλιοστών. Στο κατάστρωμα έφεραν ένα πυροβόλο των 100 χιλιοστών και ελαφρά αντιαεροπορικά πολυβόλα των 13,2 χιλιοστών.Όλα τους έλαβαν ονόματα αφρικανικών τοποθεσιών που είχαν πρόσφατα κατακτηθεί από τον ιταλικό Στρατό και για αυτό η κλάση έμεινε γνωστή και ως Africani. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1936 καθελκύσθηκε στα ναυπηγεία Cantieri Riuniti dell'Adriatico του Monfalcone ένα υποβρύχιο της κλάσης Adua

1

2

1. Η φωτογραφία ντοκουμέντο δημοσιεύτηκε με την λεζάντα: «Καϊάφας, καλοκαίρι του 1967. Με το σωσίβιο (σαμπρέλα) η γιαγιά μου. Πάνω αριστερά η θεία μου και δεξιά η μητέρα μου κρατά στην αγκαλιά της τον αδερφό μου. Στο βάθος διακρίνεται το σήμα κατατεθέν του Καϊάφα εκείνη την εποχή, το ιταλικό υποβρύχιο».

2. Το σημείο προσάραξης του υποβρυχίου στον Καϊάφα. Έμεινε εκεί 28 χρόνια. 3. Το ναυάγιο του AXUM. (Ν.Κλήμη) 4. Η ανέλκυση του AXUM.

3

το οποίο έλαβε το όνομα της ιερής πόλης Άχουμ της Αιθιοπίας. To ΑΧUM εντάχθηκε στις 2 Δεκεμβρίου στον 7ο στολίσκο υποβρυχίων με βάση αρχικά τη Νάπολη και κατόπιν το Κάλιαρι της Σαρδηνίας. Στις 9 Νοεμβρίου 1940 μαζί με άλλα τέσσερα υποβρύχια έπλευσαν προς τη νήσο La Galite προκειμένου να παρεμποδίζουν τη συμμαχική επιχείρηση «Coat» αλλά τελικά δεν έφθασαν σε απόσταση βολής από τα συμμαχικά σκάφη. Στις 23 Ιουνίου 1941 το ΑΧUM εντόπισε ένα εχθρικό σκάφος κατά τη διάρκεια περιπολίας στα ανοιχτά της Βεγγάζης και εξαπέλυσε εναντίον του δυο τορπίλες από απόσταση 800 μέτρων, οι οποίες όμως δεν βρήκαν το στόχο τους. Το υποβρύχιο κατόπιν δέχθηκε επίθεση με βόμβες βυθού, χωρίς όμως να υποστεί βλάβες. Τον Σεπτέμβριο του 1941 το ΑΧUM στάλθηκε μαζί με άλλα τρία υποβρύχια στα ανατολικά των Βαλεαρίδων προκειμένου να ανακόψει μια υποτιθέμενη βρετανική ναυτική επίθεση κατά ιταλικών πόλεων. Ωστόσο τα υποβρύχια επέστρεψαν στη βάση τους άπραγα καθώς τα βρετανικά πλοία κινήθηκαν νοτιότερα αφού στην πραγματικότητα κάλυπταν μια νηοπομπή ανεφοδιασμού της Μάλτας (επιχείρηση Halberd). Στις 15 Ιουλίου 1942, κατά τη διάρκεια περιπολίας στα δυτικά της Μάλτας το ΑΧUM εξαπέλυσε τρείς τορπίλες κατά της ταχείας ναρκοθέτιδος HMS WELSHMAN που μετέφερε προμήθειες προς τη δοκιμαζόμενη νήσο. Εξαιτίας της κακοκαιρίας, οι τορπίλες αστόχησαν και η ναρκοθέτιδα διέφυγε, όπως διέφυγε την ίδια ημέρα και από την επίθεση 28 εχθρικών αεροσκαφών. Στις 12 Αυγούστου 1942 το υποβρύχιο έλαβε τη διαταγή να ανακόψει μια βρετανική νηοπομπή που κατευθυνόταν από το Γιβραλτάρ προς τη Μάλτα. Ήταν η περίοδος που η Μάλτα βρισκόταν υπό τον ασφυκτικό κλοιό του Άξονα και τα εφόδια προς το νησί έφθαναν με μεγάλες θυσίες από πλευράς συμμαχικών πλοίων. Προκειμένου να ανακουφιστεί η οριακή κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει το νησί, οι Σύμμαχοι οργάνωσαν την επιχείρηση Pedestal. Μια νηοπομπή από δεκατέσσερα ταχέα εμπορικά πλοία καλυπτόμενη από ισχυρές μονάδες του βρετανικού Στόλου θα προσπαθούσε να διασπάσει τον κλοιό των εχθρικών υποβρυχίων και σκαφών επιφανείας και να αποκρούσει τις αεροπορικές επιθέσεις έχοντας σκοπό να φθάσει πάση θυσία στο νησί των Ιπποτών. Η συμμαχική δύναμη είχε ήδη γίνει αντιληπτή από τις δυνάμεις του Άξονα, πριν ακόμη εισέλθει στη Μεσόγειο και οι αερο-

4

πορικές τους δυνάμεις σε συνδυασμό με το ιταλικό Πολεμικό Ναυτικό και με γερμανικά υποβρύχια οργάνωσαν μια γιγαντιαία επιχείρηση εξολόθρευσής της. Πέντε ιταλικά υποβρύχια συμπεριλαμβανομένου του AXUM, έλαβαν θέση στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Μάλτας και Τυνησίας. To AXUM ήρθε στις 19.27’ σε οπτική επαφή με τη νηοπομπή από απόσταση 8.000 μέτρων και υπομονετικά τέθηκε σε παρακολούθησή της μειώνοντας και την απόσταση προς αυτήν. Καθώς η νηοπομπή εισερχόταν στο στενό μεταξύ Τυνησίας και Σικελίας διατάχθηκε η προγραμματισμένη σύγκλιση των στηλών που την απαρτίζανε. Ο κυβερνήτης του υποβρυχίου εκμεταλλεύτηκε τη μεταβολή θέσεων των συνοδών πολεμικών και στις 19.55’ πραγματοποίησε μια από τις πιο επιτυχημένες τορπιλικές επιθέσεις του πολέμου, εξαπολύοντας τέσσερις τορπίλες. Η μια τορπίλη έπληξε το ευρισκόμενο σε απόσταση 1.800 μέτρων καταδρομικό HMS NIGERIA προκαλώντας εκτεταμένες δομικές ζημιές στο κύτος και το θάνατο 52 ανδρών. Το καταδρομικό έλαβε αρχικά κλίση 17 μοιρών και υπέστη απώλεια ηλεκτρισμού, αλλά το πλήρωμά του κατάφερε να το εξισορροπήσει και να αποκαταστήσει τον ηλεκτρισμό. Με το πρωραίο λεβητοστάσιο και άλλα διαμερίσματα πλημμυρισμένα, το βαριά πληγωμένο σκάφος αναγκάστηκε να επιστρέψει στη βάση του Γιβραλτάρ. Οι δυο επόμενες τορπίλες του AXUM εξερράγησαν στην πρύμνη του ελαφρού καταδρομικού HMS CAIRO και την απέκοψαν με αποτέλεσμα το σκάφος να ακινητοποιηθεί με κλίση που έφερε το πρυμναίο κατάστρωμα στην επιφάνεια της θάλασσας. Είκοσι τρείς άνδρες έχασαν τη ζωή τους και καθώς δεν υπήρχαν διαθέσιμα σκάφη για να αναλάβουν τη ρυμούλκηση του, αποφασίσθηκε να εγκαταλειφθεί και να βυθιστεί από φίλια πυρά. Η τέταρτη τορπίλη έπληξε το έμφορτο αμερικάνικο δεξαμενόπλοιο OHIO προκαλώντας ένα ρήγμα διαστάσεων 7x8 μέτρων και οδήγησε σε μια από τις πλέον επικές προσπάθειες διάσωσης σκάφους κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το κατάστρωμα του δεξαμενοπλοίου ανατινάχθηκε, το φορτίο κηροζίνης έπιασε φωτιά αλλά το θαλασσινό νερό που εισέρρευσε στο κύτος και οι προσπάθειες του πληρώματος έθεσαν την πυρκαγιά υπό έλεγχο και τελικά την έσβησαν. Τεσσεράμιση λεπτά μετά την τορπιλική επίθεση, το AXUM έγινε το ίδιο στόχος των ανθυποβρυχιακών σκαφών που έσπευσαν να εξαπολύσουν βόμβες βυθού εναντίον του. Το υποβρύχιο καταδύθηκε σε βάθος 100 με 120 Περιπλους 51

Η έκρηξη της τορπίλης στο OHIO.

Το AXUM με χρωματισμό παραλλαγής. (USMM)

μέτρων και παρέμεινε εκεί κατά τη διάρκεια της δίωρης καταδίωξης του από τα σκάφη επιφανείας και τελικά αναδύθηκε με ασφάλεια στις 22.50’ χωρίς να έχει υποστεί βλάβες.Την επομένη, το ΟΗΙΟ έγινε στόχος εχθρικών αεροπλάνων και επλήγη επαναλαμβανόμενα μέχρι που το πλήρωμα του αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει. Ρυμουλκούμενο από δυο αντιτορπιλικά που είχαν δεθεί εκατέρωθεν των πλευρών του, το ΟΗΙΟ κατάφερε να φθάσει στη Μάλτα στις 14 Αυγούστου εν μέσω αποθέωσης από τους κατοίκους που είχαν μαζευτεί στο λιμάνι. Στη Μάλτα κατέπλευσαν τελικά πέντε από τα εμπορικά πλοία της νηοπομπής και αποβίβασαν εφόδια που εξασφάλισαν τη συνέχιση της διανομής τροφίμων στους κατοίκους, έστω και με δελτίο. Στις 21 Ιουλίου 1943 το AXUM μετεβλήθη από θύτης σε παραλίγο θύμα. Καθώς έπλεε στην επιφάνεια κατευθυνόμενο από τη La Spezia προς τη ναυτική βάση στη La Maddalena της Σαρδηνίας, εντοπίστηκε από το βρετανικό υποβρύχιο TEMPLAR, το οποίο εξαπέλυσε διαδοχικά επτά τορπίλες εναντίον του ιταλικού σκάφους χωρίς όμως να βρει το στόχο του. Η επίθεση έγινε αντιληπτή από τους Ιταλούς και το AXUM πραγματοποίησε διαδοχικές αλλαγές πορείας για να αποφύγει νέα επίθεση. Στα πλαίσια της ιταλικής συνθηκολόγησης που υπογράφει στις 8 Σεπτεμβρίου 1943, ο ιταλικός πολεμικός Στόλος έπρεπε να πλεύσει προς συμμαχικά λιμάνια και να παραδοθεί. Το AXUM είχε πρόσφατα αντικαταστήσει τις καταπονημένες δηζελομηχανές του με νέες γερμανικές τύπου Schultz και βρισκόταν στην Gaeta όταν Γερμανοί στρατιώτες εμφανίστηκαν στην αποβάθρα με την πρόθεση να καταλάβουν τα ιταλικά πλοία. Το AXUM και οι υπόλοιπες μονάδες πρόλαβαν να απομακρυνθούν και το υποβρύχιο τελικά κατέπλευσε στις 20 Σεπτεμβρίου στηΜάλτα. Στις 9 Οκτωβρίου επέστρεψε στον υπό συμμαχικό πια έλεγχο Τάραντα και κατόπιν χρησιμοποιήθηκε σε αποστολές μεταφοράς κατασκόπων και σαμποτέρ προς κατεχόμενες από τους Γερμανούς περιοχές.Με κυβερνήτη τον Giovanni Sorrentino αναχώρησε από το Πρίντεζι στις 30 Νοεμβρίου για μια πρώτη αποστολή προς την κατεχόμενη Ιταλία, αποβιβάζοντας 15 πράκτορες της αμερικανικής OSS (Office of Strategic Services) με σκοπό τη δημιουργία ενός μυστικού δικτύου πληροφοριών. Στις 19 Δεκεμβρίου το AXUM αναχώρησε από το Πρίντεζι για να αποβιβάσει στην Ελλάδα μέλη της δύναμης 133 του δικτύου της βρετανικής SOE (Special Operations Executive), όμως μια βλάβη στον δηζελοκινητήρα ματαίωσε την αποστολή. Στις 25 Δεκεμβρίου και μετά από επισκευές το υποβρύχιο αναχώρησε από τον Τάραντα προκειμένου να μεταβεί νοτίως του Κατάκολου για να παραλάβει πράκτορες. Το βράδυ της 27ης, περί τις 20.00’, το υποβρύχιο έφθασε στο προκαθορισμένο σημείο στα Λουτρά Καϊάφα και ο κυβερνήτης αναζήτησε το σινιάλο που θα γινόταν από τη στεριά. Μόλις αυτό έγινε αντιληπτό, το πλήρωμα καθαίρεσε μια λέμβο προκειμένου να μεταφέρει τους πράκτορες από τη στεριά στο σκάφος. Καθώς το υποβρύχιο ανέμενε τη λέμβο να προχωρήσει, ο κυβερνήτης πραγματοποίησε χειρισμούς προκειμένου να παραμείνει το σκάφος στην ίδια θέση. Κατά τη διάρκεια των χειρισμών, το υποβρύχιο προσάραξε σε στίγμα 37° 31 'Β, 21° 35' Α,σε μια βραχώδη εξοχή που δεν ήταν σημειωμένη στους μικρής κλίμακας χάρτες που είχε ο κυβερνήτης στη διάθεση του. Ακολούθησε προσπάθεια για την αποκόλληση του AXUM αλλά χωρίς επιτυχία οπότε αποφασίστηκε να εγκαταλειφθεί. Το πλήρωμα και οι πράκτορες ήρθαν σε επαφή με Έλληνες αντάρτες και στους οποίους διέθεσαν οπλισμό, πυρομαχικά και άλλα χρήσιμα αντικείμενα που αφαίρεσαν από το υπο52 Περιπλους

βρύχιο. Στις απογευματινές ώρες της 28ης Δεκεμβρίου ο κυβερνήτης τοποθέτησε εκρηκτικά στο εσωτερικό του υποβρυχίου και λίγες ώρες αργότερα τα πυροδότησε προκειμένου να το καταστήσει άχρηστο στον εχθρό. Η αυτοβύθιση του AXUM σήμανε το επιχειρησιακό τέλος ενός υποβρυχίου που είχε πραγματοποιήσει 27 επιθετικές αποστολές και 22 αποστολές μεταφοράς, έχοντας διανύσει 22.889 μίλια στην επιφάνεια και 3.413 εν καταδύσει. Το πλήρωμα παρέμεινε σε αναμονή υπό την προστασία των ανταρτών μέχρι να διοργανωθεί μια επιχείρηση επαναπατρισμού τους. Το ναυάγιο του AXUM έμεινε απαρατήρητο από τους Γερμανούς μέχρι τις 22 Ιανουαρίου 1944 και κατόπιν προχώρησαν σε διερεύνηση του εσωτερικού του με δύτες που διαπίστωσαν ότι είχε απογυμνωθεί από καθετί χρήσιμο οπότε και αυτοί το εγκατέλειψαν. Την ίδια ημέρα ένα αεροσκάφος της RAF έριψε στο ιταλικό πλήρωμα ρουχισμό και παπούτσια επιτρέποντας έτσι να ξεκινήσει μια πενθήμερη πεζοπορία στα βουνά της Πελοποννήσου με προορισμό την περιοχή της Μαραθόπολης. Εκεί κατέπλευσε στις 29 Ιανουαρίου η τορπιλάκατος ARDIMENTOSO στην οποία επιβιβάστηκε το πλήρωμα του AXUM και επέστρεψαν στην Ιταλία.

To ναυάγιο του υποβρυχίου παρέμεινε μισοβυθισμένο με την άμμο να το περικλείει σιγά σιγά. Ο Οργανισμός Ανελκύσεως Ναυαγίων, που είχε συσταθεί μεταπολεμικά με σκοπό την εκκαθάριση των ελληνικών ακτών και λιμένων από τα δεκάδες ναυάγια, συμπεριέλαβε το ναυάγιο του ιταλικού υποβρυχίου στα ναυάγια που διέθετε προς εκποίηση. Έτσι το AXUM πουλήθηκε από τον Ο.Α.Ν. στον εργολάβο Δ. Παπαστεφάνου με την υποχρέωση να έχει ολοκληρωθεί η διάλυσή του μέχρι τον Αύγουστο του 1949. Δεν είναι γνωστό αν τότε πραγματοποιήθηκε κάποια προσπάθεια ανέλκυσης του σκάφους ή αν το συνεργείο περιορίστηκε εξαρχής στην αφαίρεση των πιο πολύτιμων μετάλλων του σκάφους. Πάντως στην πορεία δόθηκαν παρατάσεις για την ολοκλήρωση του έργου ως τον Αύγουστο του 1952. Το 1953 το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας αδειοδότησε τη γιουγκοσλαβική εταιρία Brodospas να ανελκύσει το ναυάγιο. Στόχος της εταιρίας ήταν να ανελκυστεί το ναυάγιο μέχρι το τέλος του έτους αλλά οι κακές καιρικές συνθήκες καθυστέρησαν τις εργασίες για περισσότερο από τρεις μήνες με αποτέλεσμα η επιχείρηση τελικά να εγκαταλειφθεί. Το ναυάγιο παρέμεινε εκτεθειμένο στα αβαθή για άλλες δυο δεκαετίες μέχρι που κατέφθασαν στην περιοχή οι αδελφοί Νικήτας και Θεόφιλος Κλήμης, δυο από τους πιο ικανούς δύτες που είχαν καταπιαστεί μεταπολεμικά με τις ανελκύσεις ναυαγίων. Ο Νικήτας Κλήμης εξιστόρησε στους Κώστα Θωκταρίδη και Άρη Μπιλάλη πως ενεπλάκησαν με την ανέλκυση του AXUM και το τι ακολούθησε. Το παρακάτω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο «Ανελκύοντας την Ιστορία»: «Το 1971 ο Πολύκαρπος Καλαγάνης, από την Πάτρα, είχε πάρει τα δικαιώματα για το AXUM, το ιταλικό υποβρύχιο που είχε προσαράξει στον πόλεμο στα Λουτρά Καϊάφα. Μας είπε ότι το ναυάγιο έχει πολλά να δώσει αλλά… κοντέψαμε να σκοτωθούμε εκεί. Πήραμε τη «Μαριγούλα»3, ένα λάϊτερ που είχαμε αγοράσει και που του είχαμε 3 Tο ΜΑΡΙΓΟΥΛΑ Γ. είχε ναυπηγηθεί το 1915 στην Αγγλία ως αποβατικό τύπου X-lighter. Είχε μετατραπεί σε φορτηγίδα το 1929 και μετά την αγορά του από τους Νικήτα Κλήμη & Ηλία Κορδά το 1970 μετετράπηκε σε πλωτό συνεργείο ανελκύσεων. Το 1986 πουλήθηκε και μετατράπηκε στο αμμοληπτικό ΆΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ. Στις 26 Απριλίου 1995 βυθίστηκε λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών στην προβλήτα των Λουτρών Αγίας Ελένης για να ανελκυστεί στη συνέχεια και τελικά να διαλυθεί το 1997 στην Ελευσίνα.

βάλει ένα γερανό «λάμδα» στην πλώρη και ξεκινήσαμε. Όταν φτάσαμε βρήκαμε το υποβρύχιο χωμένο ολόκληρο μέσα στην άμμο, μόνο ο πύργος του ήταν απ’έξω. Μετά την πρώτη έρευνα καταλάβαμε πως το είχανε δουλέψει ήδη δυο-τρία συνεργεία πριν από εμάς και επειδή δεν είχαν καταφέρει να το ανελκύσουν είχαν ξηλώσει ότι μέταλλα μπορούσαν από το εσωτερικό του. Δεν είχε τίποτα… ούτε μπαταρίες! Έπρεπε να βγάλουμε την άμμο αλλά το σιφώνι που είχαμε ήθελε πέντε μέτρα βάθος για να αποδώσει και δεν τράβαγε. Έτσι βρήκαμε ένα τζιφάρι που δούλευε με αέρα και με αυτό αρχίσαμε να τραβάμε την άμμο, βοήθησε και το σιφώνι μετά και έτσι το καθαρίσαμε. Επειδή δεν είχε απάγκιο εκεί, τα βράδια έπρεπε να γυρνάμε στο Κατάκολο και έτσι χάναμε δυο ώρες να πάμε και δυο να έρθουμε κάθε μέρα. Εκεί έβγαζε κατά τις δέκα το πρωί μαΐστρο και δεν μας άφηνε να δουλέψουμε. Τελικά κάναμε μια κατασκήνωση στη στεριά, στήσαμε μια παράγκα κάτω από μια κουκουναριά και φτιάξαμε μια αερογέφυρα με συρματόσχοινο που το δέσαμε στο περισκόπιο του υποβρυχίου. Αφού το στεγανοποιήσαμε και το αντλήσαμε κάναμε δυο καθόδους που ξενερίζανε, μία στην πλώρη και μια στην πρύμνη, για να κατεβαίνουμε στο εσωτερικό. Όταν το περπατήσαμε ανακαλύψαμε ότι στο βάθος στην πρύμνη είχε μια στεγανή πόρτα που δεν την είχαν ανοίξει τα προηγούμενα συνεργεία και από εκείνο το διαμέρισμα βγάλαμε τελικά τριάντα τόνους μέταλλα. Επειδή το υποβρύχιο δεν έλεγε να ξεκολλήσει πήγε ο Καλαγάνης και ζήτησε άδεια για χρήση εκρηκτικών. Πραγματικά, ήρθαν ναύτες από το Κατάκολο για να διώξουν τον κόσμο και κάναμε τρύπες βάθους δυο μέτρων στην άμμο, δυο σε κάθε πλευρά σε απόσταση δέκα-δεκαπέντε μέτρων. Ελπίζαμε ότι με την έκρηξη θα ταρακουνηθεί το υποβρύχιο και θα ξεκολλήσει. Όμως αυτό έμεινε ατάραχο και επιπλέον η έκρηξη χάλασε τη στεγανοποίηση οπότε πλημύρισε ξανά. Τότε κατέβηκε από την κάθοδο ο Θεόφιλος για να δει που είναι η διαρροή. Όμως αργούσε και όταν κοίταξα να δω τι γίνεται τον είδα σωριασμένο στο δάπεδο κάτω από την κάθοδο. Είχανε σπάσει κάτι μπουκάλες στο υποβρύχιο και είχε δηλητηριαστεί από τα αέρια. Εγώ φόραγα τη στολή και έτσι κατέβηκε ένα άλλο παλικάρι και τον έδεσε από τις μασχάλες και τον ανεβάσαμε. Τον πήγαμε στο νοσοκομείο στα Κρέστενα όμως ο Θεόφιλος ήταν αλλόφρων, έλεγε ασυναρτησίες και δεν είχε επαφή με την πραγματικότητα. Τον περιποιηθήκανε και αν και νομίζαμε ότι θα τον χάσουμε, μετά από τρείς μέρες συνήλθε κάπως και ρώτησε που ήμασταν. Του άφησε κατάλοιπα αυτή η ιστορία… τον έκανε νευρικό και τον επηρέασε στη δουλειά του. Μου είπε λοιπόν ότι είχε δει μια τρύπα έξι ίντσες στη μέση, στη δεξιά μπάντα, όπου το νερό έμπαινε με πίεση και χτύπαγε

στον απέναντι μπουλμέ. Έτσι φόρεσα τη στολή με το σκάφανδρο το οποίο όμως δεν είχε δίχτυ στο τζάμι του. Επειδή τα νερά μέσα στο υποβρύχιο είχαν γίνει θολά από όσα κουνήθηκαν μετην έκρηξη, δεν έβλεπα τίποτα και φοβόμουν ότι αν πέσω πουθενά θα σπάσει το τζάμι. Έτσι προχώραγα με την πλάτη! Βάλαμε και τις αντλίες για να νιώσω τη ροή και να καταλάβω από πού έρχεται το νερό και όταν έφτασα στη μέση ένιωσα το στροβίλισμα και βρήκα την τρύπα. Εκεί είχε μια βάνα που την είχε ξηλώσει κάποιο προηγούμενο συνεργείο γιατί ήταν χάλκινη. Μου έκοψε ο οξυγονοκολλητής μια φλάντζα με οχτάρι σίδηρο και με ένα λάστιχο και μια γαντζόβεργα έκλεισα την τρύπα. Κατόπιν το αδειάσαμε ξανά από τα νερά. Εκεί που καθόμασταν αποκαμωμένοι στην παραλία και κλαίγαμε τη μοίρα μας, ξαφνικά βλέπουμε το υποβρύχιο να σηκώνεται! Πρώτα σηκώθηκε η πλώρη στα δυο-τρία μέτρα από το νερό και κατόπιν σηκώθηκε τόσο που περπάταγες πάνω του για σαράντα-πενήντα μέτρα. Η πρύμνη έμεινε κολλημένη κάτω. Όμως το ΑXUM σηκώθηκε μέσα σε μια «σκάφη», δηλαδή είχε γύρω-γύρω ρηχά. Τότε πήγε ο Καλαγάνης και έφερε ένα ρυμουλκό τού Μάτσα από την Πάτρα. Αυτό ήταν παλιό και είχε μεγάλο βύθισμα, έτσι έμενε στα ανοιχτά. Μας δώσανε σύρματα και τα δέσαμε στο υποβρύχιο. Με την προπέλα του το ρυμουλκό άρχισε να σκάβει ένα «λούκι», άλλα όταν έφτασε κοντά πήρε άμμο από τις αναρροφήσεις του, βουλώσανε τα μηχανήματα του και έτσι έφυγε. Τότε έφερε ο Καλαγάνης το ΝΗΣΟΣ ΆΝΔΡΟΣ τού Τσαβλίρη που άνοιξε ξανά το δίαυλο. Τραβώντας και με πολλές δυσκολίες καταφέραμε να τραβήξουμε το υποβρύχιο και έτσι το πήγαμε στο Κατάκολο. Το κράταγε από την πρύμνη η«Μαριγούλα» για να μη βυθιστεί. Έτσι το πήγαμε με ένα ρυμουλκό του Δρακόπουλου στο Πέραμα για να διαλυθεί. Όμως το AXUM είχε γεμάτους τους τορπιλοσωλήνες, είχε τέσσερις μπροστά και δυο πίσω. Ήρθαν από το Ναυτικό και μας είπαν να κόψουμε τα δυο κομμάτια. Κόψαμε λοιπόν την πλώρη και την πρύμνη, τα βάλαμε στη «Μαριγούλα» και τα φουντάραμε στα 140 μέτρα έξω από το Σαν Τζώρτζη.Τότε μόνο «κόπηκε» το υποβρύχιο για σκραπ».

H περιγραφή του βετεράνου δύτη Νικήτα Κλήμη, καταδεικνύει τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι Έλληνες ανελκυστές, οι οποίοι επί τρείς δεκαετίες ασχολήθηκαν με την εκκαθάριση των λιμένων και των ακτών από τα λογής ναυάγια που είχαν μείνει από την εποχή του πολέμου. Άνθρωποι απλοί, δίχως σπουδές σε ναυπηγική ή στην τεχνική κατάδυση, έμαθαν να βουτάνε από τους πατεράδες τους και εφάρμοσαν τις γνώσεις τους, υπό αντίξοες συνθήκες και με πενιχρά μέσα, στον τομέα της διάλυσης και ανέλκυσης ναυαγίων προκειμένου να βιοπορισθούν.

Ιταλικά υποβρύχια μετά την παράδοση τους στη Μάλτα.

Ενδεικτική βιβλιογραφία: Manzari Giulano, I sommergibil iItaliani dal Settembre 1943 al Dicembre 1945, Bollettino d’Archivio dell’ Ufficio Storicodella Marina Militare, Δεκέμβριος 2011 • O'Hara Vincent, Struggle for the Middle Sea, Naval Institute Press, Annapolis, 2009 • Μπιλάλης Άρης-Θωκταρίδης Κώστας, Ανελκύοντας την Ιστορία: Η εποποιία της ανέλκυσης ναυαγίων στην μεταπολεμική Ελλάδα, εκδ.Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2017 • Classe 600 Serie Adua, www.betasom.it/forum Περιπλους 53

Αμερικανοί Φιλέλληνες κατά την Εθνεγερσία στο Μεσολόγγι Tου Ιωάννη Κατσαβού | Ανθυπασπιστή ΠΝ-Νοσηλευτή, Ιστορικού-Ερευνητή-Συγγραφέα

Το ιδεώδες της Ελευθερίας ενέπνεε πάντα τους Αμερικανούς. Άλλωστε, η περίοδος της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821, δεν απείχε πολύ από την αντίστοιχη δική τους και οι μνήμες ήταν νωπές. Έτσι, παρά τις δυσχέρειες, λόγω της μεγάλης αποστάσεως που μεσολαβούσε μεταξύ των δύο Ηπείρων, αλλά και των τότε διατεθειμένων μεταφορικών μέσων, όπως και του δόγματος του απομονωτισμού που είχε διακηρύξει το 1822 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μονρόε, οι νέοι –κυρίως– Αμερικανοί πολίτες, αψηφώντας τα εμπόδια αυτά, έσπευσαν αφιλοκερδώς να βοηθήσουν το εξεγερμένο, το 1821, Έθνος μας.

Συμμετοχή στους Αγώνες του Μεσολογγίου

Στο Μεσολόγγι καταγράφηκε η παρουσία και η αξιόλογη δράση των εξής Αμερικανών φιλελλήνων:

Τζώρτζ Τζάρβις

Στις αρχές του 1824 θα φθάσει στο Μεσολόγγι ο Αμερικανός φιλέλληνας George Jarvis (Γεώργιος Τζάρβις), στον οποίο ο Λόρδος Βύρων θα αναθέσει την εκγύμναση του Λόχου Σουλιωτών της προσωπικής του φρουράς. Ο Τζάρβις παρέμεινε στο Μεσολόγγι και μετά το θάνατο του ποιητή και στις 28 Ιουνίου (Ν.Η.) παρευρέθηκε στην επίσημη τελετή των εγκαινίων της κανονιοστοιχίας στο νησάκι του Προκοπανίστου, που πήρε τιμητικά το όνομα του Λόρδου Βύρωνος. Εκεί ο Τζάρβις απήγγειλε στα Αγγλικά ένα ποίημα που έγραψε και το οποίο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Telegrafo Greco» φυλ. 3 Ιουλίου 1824, που εκδιδόταν στο Μεσολόγγι. Η απόδοση στη γλώσσα μας έγινε από τον Κυρ. Σιμόπουλο, πως είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του 1821, τ. 3, σ.

420-421 και έχει ως εξής: 54 Περιπλους

Αστροπελέκια πέφτουν στης Αιτωλίας τα περιγιάλια Η Ελληνική σημαία κυματίζει απ΄ τους Ζεφύρους Στην Πάτρα ακούγεται του Μπάυρον το κανόνι να βροντάει Πάνω στου Μπάυρον τη ντάπια ξετυλίγεται το λάβαρο Ανάμεσα στον Έπαχτο και τις Στροφάδες Η κεφαλή του Μπάυρον τινάζεται ψηλά πάνω από τη ντάπια Ανάμεσα στα λιμάνια της Αχαΐας και της Αιτωλίας Ο σαστισμένος Τούρκος να ζυγώσει δεν τολμά Για τον αγαπημένο Μπάυρον με τέχνη σχεδιασμένη Η ντάπια χτίστηκε από τον Έλληνα Κοκκίνη Της Ελλάδας τον ξακουστό μηχανικό Εδώ τους κάλεσε η δόξα για να βρουν Πλάι στον Έλληνα αγωνίστηκε ο γενναίος Άγγλος Όλοι μαζί τις προσευχές τους σμίγουν στο Θεό Να πολεμήσουν τον εχθρό του, ο φίλος τους δικούς τους να ΄ναι. (ΣτΣ). Σε επιστολή του, τον Νοέμβριο του 1824, γράφει: «Μετά την άφιξη του Λόρδου Μπάυρον (24 Δεκεμβρίου 1823), αφοσιώθηκα σ΄ αυτόν

Samuel Gridley Howe (1801-1876)

και υπηρέτησα σαν υπασπιστής στην Ταξιαρχία του, μέχρι του πολυκλαύστου θανάτου του (7 Απριλίου 1824), οπότε αφού είχα τελειώσει, σύμφωνα με την επιθυμία του, τις οχυρώσεις του Μεσολογγίου και του Ανατολικού με τον μηχανικό κ. Κοκκίνη, έλαβα τον παρελθόντα Αύγουστο (1824) την διαταγή να βαδίσω με ένα ξεχωριστό σώμα Ελλήνων αγωνιστών εναντίον του στρατοπέδου του εχθρού στον Καρβασαρά και στο Μακρυνόρος της Δυτικής Ελλάδας. Εμείναμε στρατοπεδευμένοι περίπου πέντε μήνες (στο Λιγοβίτσι) κάτω από τις διαταγές του Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου, Κυβερνήτη της Δυτικής Ελλάδος. Ύστερα από την αποχώρηση των Τούρκων προς την Άρτα, επιστρέψαμε στο Μεσολόγγι και τότε συνέβη να έχω την ευχαρίστηση να συναντήσω τον κ. Μίλλερ, συμπατριώτη και φίλο».

Τζόναθαν Πέκαμ Μίλλερ

Στις 26 Νοεμβρίου 1824 ήλθε στο Μεσολόγγι ο Αμερικανός φιλέλληνας Τζόναθαν Πέκαμ Μίλλερ. Είχε γεννηθεί το 1797 στο Ράντολφ της πολιτείας Βερμόν. Έμεινε στο Μεσολόγγι μέχρι τις 18 Ιανουαρίου 1826. Ο Αμερικανός φιλέλληνας ιατρός Σάμιουελ Γκρίντλεϋ Χάου στο «ημερολόγιό» του, σημειώνει: «Ο Μίλλερ ήταν αποκλεισμένος στο Μεσολόγγι , μα διέφυγε περνώντας ανάμεσα από τον εχθρικό στόλο μέσα σε μια μικρή βάρκα. Όσο ήταν εκεί, διηύθυνε τα πυροβόλα και με την πρώτη κανονιά φόνευσε τέσσερις Άνδρες».

Τζών Μ. Άλλεν

Προασπιστής του Μεσολογγίου ήταν και ο Αμερικανός Τζών Μ. Άλλεν, υποπλοίαρχος του Αμερικανικού Ναυτικού. Επιβαίνων Ελληνικού πλοίου, στο στόλο του Ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη, τραυματίσθηκε σε ναυμαχία προ της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου. Ο Ναύαρχος σε επιστολή του από τα Βάτικα (Λακωνίας) στις 3 Αυγούστου 1825 προς τους προκρίτους της Ύδρας, γράφει: «Ο γνωστός σας Αμερικανός φιλέλληνας Τζών Άλλεν προ ημερών πληγώθηκε στο Μεσολόγγι, κατά κακή τύχη, αγωνιζόμενος με μεγάλη προθυμία και γενναιότητα και επειδή στοχάζομαι ότι η πληγή του χρειάζεται καλύτερη επίβλεψη μεθοδικού ιατρού, την οποία δεν υπάρχει τρόπος να έχει στο στόλο, τον παρακίνησα να έλθει αυτού και σας παρακαλώ να τον νοιασθείτε σαν δικό μας, για τη θεραπεία του. Αν είναι χρεία, διορίστε να ετοιμασθεί ένας οντάς στο μοναστήρι για αυτόν και ότι άλλο είναι αναγκαίο για την καλή επίβλεψη του πάσχοντος. Ο πατριώτης Ανδρέας Μιαούλης».

Επίλογος

Κλείνοντας, και αναφερόμενος στους Αμερικανούς φιλέλληνες που αγωνίσθηκαν τότε στο Μεσολόγγι, θα σημειώσουμε το όνομα του Σάμιουελ Γκρίντλεϋ Χάου. Σπούδασε στο Μπράουν και το 1824 έλαβε δίπλωμα ιατρού από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Ήρθε στην Ελλάδα, και στις 14 Μαρτίου 1825 διορίσθηκε από τον Πρόεδρο του Εκτελεστικού Γεώργιο Κουντουριώτη «Ιατρός χειρουργός». Βοήθησε πολύ τον Αγώνα και το υπ΄ αριθ. 172 της 18 Μαΐου 1826 στο Ναύπλιο, της Γ.Γ. της Κυβερνήσεως, πιστοποιεί υπηρεσίες του προς τους Μεσολογγίτες. « Επιστηριζομένη εις την ειλικρίνειαν του φιλελληνισμού Σας και γνωρίζουσα καλώς την Ιατρικήν μάθησιν, Σας προσκαλεί να επισκεφθείτε μερικούς ασθενείς Μεσολογγίτες, ήδη ενταύθα ευρισκόμενους. Εν ω δε με τούτο εκπληρούτε πράξιν φιλάνθρωπον προστίθετε και νέαν του φιλελληνισμού Σας ένδειξιν». Ο Χάου, μας άφησε εκτός από το εξαιρετικά ενδιαφέρον «Ημερολόγιο», και ένα πολύ σημαντικό βιβλίο με τίτλο: «Περιγραφή στρατιωτικών γεγονότων της Ελληνικής Επαναστάσεως», όπου αφιερώνει ξεχωριστό κεφάλαιο για το Μεσολόγγι. Το Μεσολόγγι δεν λησμόνησε τους Αμερικανούς φιλέλληνες, και το 1938 ανεγέρθη στον Κήπο των Ηρώων – έργο του καθηγητού Μετσόβιου Πολυτεχνείου Αντωνίου Σώχου- μαρμάρινο μνημείο προς τιμή αυτών. Το Αμερικανικό Κογκρέσο ενέκρινε με πράξη του, σχετική ενέργεια των «Υιών του Περικλέους» της οργανώσεως ΑΧΕΠΑ, για την ίδρυση του μνημείου.

Τάουζεν Ουάσιγκτον

Και άλλος Αμερικανός φιλέλληνας, ο Τάουζεν Ουάσιγκτον, ζήτησε να αγωνισθεί στο Μεσολόγγι. Δεν κατόρθωσε όμως να διασπάσει τον κλοιό και να εισέλθει στην πόλη.

George Jarvis

Jonathan Miller

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Ελληνική: 1. ΓΑΚ. 2. Γενική Εφημερίς της Ελλάδος. 3. Εγκυκλοπαίδειες 4. Εκδοτική Αθηνών: «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», Αθήναι 1975. 5. «Ελληνικά Χρονικά», Μεσολόγγιον 1-1-1824 έως 20-2-1826. 6. Ευαγγελάτος Χρ.: «Ιστορία του Μεσολογγίου», Αθήναι 1959. 7. Κασομούλης Νικ.: «Ενθυμήματα Στρατιωτικά», Αθήναι 1939. 8. Κολόμβας Νικ.: «Βασιλάδι», Αθήνα 2010.

9. Σιμόπουλος Κυριάκος: «Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του 1821», Εκδόσεις Πιρόγα, Αθήνα 1994. 10. Πρακτικά Ημερίδας (Για τον Αμερικανικό Φιλελληνισμό 1821-1831). Σύλλογος Ιστορικών Μελετών Ιερού Αγώνος Στερεάς Ελλάδας, Αθήνα 2016. Ξένη: 1. Σάμιουελ Γκρίντλεϋ Χάου: «Σκιαγραφία της Ελληνικής Επαναστάσεως», Βοστώνη (ΗΠΑ) 1828.

Περιπλους 55

ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

Φιλοτελική έκθεση στην Τεργέστη της Ιταλίας με θέμα:

Χριστιανισμός

Η

έκθεση εγκαινιάστηκε την Τρίτη 11 Δεκεμβρίου 2018, στις 17:30, στο Ταχυδρομικό και Τηλεγραφικό Μουσείο Κεντρικής Ευρώπης στην Τεργέστη. Έχει τίτλο “Χριστιανισμός” και αποτελεί μέρος των συλλογών του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, το οποίο έχει και την επιμέλεια. Η έκθεση θα παραμείνει ανοικτή μέχρι τις 20 Ιανουαρίου 2019. Διοργανώθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού Ιταλίας σε συνεργασία με το Τηλεγραφικό Μουσείο Κεντρικής Ευρώπης, την Κοινότητα Ελλήνων Ορθοδόξων Τεργέστης και με την υποστήριξη του Συλλόγου “Trieste-Grecia Giorgio Constantinides”. Η εκδήλωση τελεί υπό την Αιγίδα του Δήμου Τεργέστης, των Επίτιμων Προξενείων της Ελλάδος και της Κύπρου στην Τεργέστη και συμπεριλαμβάνεται στο πρόγραμμα εκδηλώσεων για τον εορτασμό του Αγίου Νικολάου, προστάτη της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας της Τεργέστης. Η έκθεση αποτελεί δράση του προγράμματος “Tempo Forte ΙταλίαΕλλάδα 2018”, που προωθείται από την Ιταλική Πρεσβεία στην Αθήνα και επικυρώθηκε κατά την πρώτη διακυβερνητική διάσκεψη κορυφής μεταξύ Ιταλίας και Ελλάδας, στις 14 Σεπτεμβρίου 2017 στην Κέρκυρα, με στόχο την καλλιέργεια και την υποστήριξη των πολιτιστικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Η εκδήλωση την εγκαινίων προβλήθηκε καταλλήλως τόσο από τον έντυπο, όσο και τον ηλεκτρονικό τύπο της Ιταλίας. Η συλλογή που παρουσιάζεται αποτελεί τμήμα των Φιλοτελικών συλλογών του Μουσείου που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια, έχει θρησκευτικό περιεχόμενο και αποτελείται από περισσότερες από 400 απλές σειρές, μέρος σειρών γραμματοσήμων, προσωπικά γραμματόσημα, κάρτες maximum, λευκώματα γραμματοσήμων, απλά και ετήσια, φακέλους και φυλλαράκια. Ιδιαίτερη σημασία επίσης έχει και η πληθώρα γραμματοσήμων που έχουν εκδοθεί από Μουσουλμανικά Κράτη στο θρήσκευμα, ένα σπάνιο είδος γραμματοσήμων και αφορούν τον Χριστιανισμό. Μεγάλο μέρος της έκθεσης αφιερώνεται στα φιλοτελικά έργα, που παρουσιάζουν το πνευματικό ταξίδι των Παπών, τους μεγάλους Ζωγράφους της Αναγέννησης, όπως ο Ραφαήλ Σάντσιο και ο Αντρέα Ντελ Σάρτο, ζωγράφους από τον Βορρά, κυρίως ο Άλμπρεχτ Ντύρερ και έναν ιδιαίτερα σημαντικό ζωγράφο για το νησί της Κρήτης, τον Ελ Γκρέκο, τον δικό μας Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Στο πλαίσιο της έκθεσης διοργανώνονται, επίσης, εργαστήρια και ξεναγήσεις με στόχο τη διδασκαλία της φιλοτελικής τέχνης σε παιδιά και εφήβους, καθώς και για την ενημέρωση σχετικά με την ιστορία και την προέλευση του φιλοτελισμού. Στα παιδιά, που συμμετέχουν στα Εκπαιδευτικά Προγράμματα προσφέρονται φάκελοι γραμματοσήμων, δωρεά του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης. Το συγκεκριμένο εγχείρημα αποτελεί απόρροια του στόχου για την προβολή του έργου του Μουσείου μας αλλά και την προβολή της Ελλάδας, κάτι που επιτυγχάνεται με τη διοργάνωση διεθνών εκθέσεων. Η φιλοτελική έκθεση με το θέμα “Χριστιανισμός” δεν είναι

κάτι πρωτόγνωρο, καθώς υπό την Αιγίδα του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης έχουν οργανωθεί ακόμα δύο εκθέσεις στην Τεργέστη, ενώ, ήδη, προετοιμάζεται η επόμενη έκθεση στον ίδιο καταπληκτικό χώρο για το τέλος του 2019. Την εκδήλωση των εγκαινίων, όπου παρευρέθηκε πληθώρα φιλοτελικού κόσμου, Έλληνες αλλά και πολλοί Ιταλοί Φιλέλληνες χαιρέτισαν: - Η Διευθύντρια του καταστήματος των Ιταλικών Ταχυδρομείων Τεργέστης (La direttrice della filiale di Trieste di Poste Italiane): κα.

Maria Letizia Fumagalli - Η Διευθύντρια του Ταχυδρομικού και Τηλεγραφικού Μουσείου Κεντρικής Ευρώπης Τεργέστης (La direttrice del Museo Postale e telegrafico della Mitteleuropa dia Trieste): κα. Chiara Simon - Η Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Τεργέστης (Comunità greco-orientale di Trieste, la presidente): κα. Μαρία Κασσοτάκη - Ο Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης: κος. Μανώλης Πετράκης, Αρχιπλοίαρχος (Μ) Π.Ν., ε.α. Μετά το πέρας των ομιλιών πραγματοποιήθηκε ανταλλαγή αναμνηστικών δώρων και ξενάγηση στο χώρο της έκθεσης. Επίσης, παρατέθηκε μικρή δεξίωση με παραδοσιακά εδέσματα από την Κρήτη και την Ιταλία. Ομιλία Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης: Αγαπητές φίλες, Αγαπητοί φίλοι Με τον πρόλογο αυτό θέλουμε να σας φέρουμε πιο κοντά στην ιδέα του φιλοτελισμού και να σας οδηγήσουμε στο μονοπάτι της θεματικής συλλογής, που παρουσιάζουμε σήμερα. Πέρασαν αρκετά χρόνια από τις αρχές του 2010 με την πραγματοποίηση στους χώρους του Μουσείου μας μιας έκθεσης γραμματοσήμων με θέμα “Φάροι του Κόσμου”. Ανέλπιστα, η έκθεση αυτή μας άνοιξε την πόρτα του φιλοτελισμού. Στη συνέχεια πολλοί φίλοι του μουσείου, φιλοτελιστές προσέφεραν χιλιάδες γραμματόσημα τα περισσότερα των οποίων διανέμονται σε παιδιά, τα οποία παρακολουθούν Εκπαιδευτικά προγράμματα στους χώρους μας. Με την πάροδο του χρόνου και αφού γευτήκαμε την ομορφιά τους αποφασίσαμε και τον διαχωρισμό τους σε θεματικές ενότητες για τον εμπλουτισμό των συλλογών του μουσείου μας. Ως αποτέλεσμα έχουν δημιουργηθεί θεματικές συλλογές με μεγάλο αριθμό γραμματοσήμων, οι οποίες και διαρκώς συμπληρώνονται, όπως είναι η Ναυσιπλοΐα (με γραμματόσημα πλοίων), θαλάσσιο περιβάλλον (με τον πλούτο της θάλασσας), Φάροι του κόσμου (με γραμματόσημα φάρων), μεγάλοι ζωγράφοι (με πίνακες ζωγράφων), καθώς και η έκθεση, που για πρώτη φορά παρουσιάζουμε εδώ με θέμα τον “Χριστιανισμό”. Η συλλογή αυτή με το θρησκευτικό περιεχόμενο αποτελείται πάνω από τετρακόσιες σειρές και επιμέρους φιλοτελικά είδη. Η επιλογή για την παρούσα έκθεση μας δημιούργησε αρκετές δυσκολίες λαμβάνοντας υπόψη ότι έπρεπε να επιλεχθούν ενδεικτι-

2

1

κά γραμματόσημα και σειρές, που να καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος της συλλογής. Η θεματική αυτή συλλογή αποτελείται από απλές σειρές γραμματοσήμων ή και μέρος σειρών, προσωπικά γραμματόσημα, κάρτες maximum, λευκώματα γραμματοσήμων, απλά και ετήσια, φακέλους πρώτης μέρας κυκλοφορίας, αναμνηστικούς φακέλους και φυλλαράκια. Υπάρχουν, επίσης, και πληθώρα γραμματοσήμων, τα οποία έχουν εκδο4 θεί από Μουσουλμανικά Κράτη στο θρήσκευμα και έχουν δώσει ιδιαίτερη έμφαση στον Χριστιανισμό. Αποτελείται θεματικά από εξαίρετους πίνακες ζωγραφικής από τους πλέον γνωστούς και σημαντικούς ζωγράφους της ευρωπαϊκής ζωγραφικής. Παρατηρώντας κανείς τα γραμματόσημα μπορεί να βγάλει αρκετά συμπεράσματα για τη διάδοση του Χριστιανισμού μέσα από τη φιλοτελική δραστηριότητα. Υπάρχουν πολλά φιλοτελικά προϊόντα με διάφορα θρησκευτικά θέματα, όπως με τον Πάπα, τον Ηγέτη της Καθολικής Εκκλησίας, φάκελοι πρώτης ημέρας κυκλοφορίας και αναμνηστικά φύλλα από τις επισκέψεις του σε διάφορες χώρες και περιοχές. Επίσης, από πολλά κράτη επιλέγεται η αναμνηστική έκδοση φιλοτελικών προϊόντων είτε για τη γέννηση είτε τον θάνατο μεγάλων ζωγράφων της ευρωπαϊκής ζωγραφικής. Ζωγράφοι της Αναγέννησης όπως ο Ραφαήλ, ο Αντρέα ντελ Σάρτο, ζωγράφοι του Βορρά όπως ο Γερμανός Άλμπερχτ Ντύρερ, αλλά και ακόμα ένας ζωγράφος, ιδιαίτερα σημαντικός για την Κρήτη, λόγω της καταγωγής του από το Φόδελε Ηρακλείου ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος ή όπως είναι ευρύτερα γνωστός ως Ελ Γκρέκο. Ένας μεγάλος αριθμός από καλαίσθητα γραμματόσημα, τα οποία έχουν εκδοθεί από Μουσουλμανικές χώρες ή και χώρες χωρίς επίσημο θρήσκευμα. Φαίνεται καθαρά η πολιτισμικότητα του Χριστιανισμού, καθώς και η επιρροή του στην καθημερινότητα πολλών ανθρώπων ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Μέσα από την ενασχόληση με τον Φιλοτελισμό παρέχεται η δυνατότητα κατάκτησης πολλών θετικών στοιχείων, καθώς πρώτα από όλα δημιουργούνται ισχυροί διαχρονικοί δεσμοί μεταξύ των φιλοτελιστών. Με τη μελέτη, την παρατήρηση και φυσικά τη συλλογή γραμματοσή-

3

μων και φιλοτελικών ειδών, διευρύνονται σε μεγάλο βαθμό οι ιστορικές γνώσεις και οι γεωγραφικοί ορίζοντες, διότι εκτός από σημαντικά ιστορικά στοιχεία, μπορεί κανείς να εντοπίσει κρατίδια σε κάθε γωνιά του κόσμου, που δεν είναι ευρέως διαδεδομένο το όνομά τους, όπως μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε και στην παρούσα έκθεση. Κρατίδια και μικρότερα νησιωτικά συμπλέγματα με πλούσια φιλοτελική παραγωγή, μας διεγείρουν την περιέργεια και μας προκαλούν να μάθουμε ορισμένα πράγματα τόσο για το θέμα του φιλοτελικού υλικού, που έχουν εκδώσει, όσο και για τη γεωγραφική τους θέση αλλά και για τον πολιτισμό τους. Θα ήθελα, ιδιαίτερα να ευχαριστήσω: -Την Διευθύντρια του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού Ιταλίας, κα. Αλίκη Κεφαλογιάννη, για τη διαχρονική υποστήριξη του έργου μας, καθώς και τη μεγάλη προσπάθεια για την πραγματοποίηση τη έκθεσης.

- Την Διευθύντρια του Ταχυδρομικού και Τηλεγραφικού Μουσείου Κεντρικής Ευρώπης Τεργέστης, κα. Chiara Simon, για την εμπιστοσύνη, που έδειξε προς όλους μας, τόσο στην προετοιμασία αλλά και προβολή της έκθεσης. Είμαστε, ιδιαίτερα, χαρούμενοι, που αποκτήσαμε μια νέα φίλη και την ευχαριστούμε θερμά για τη βοήθειά της.

- Τον Πρόεδρο της Κοινότητας Ορθοδόξων Ελλήνων Τεργέστης, κα. Μαρία Κασσοτάκη, τόσο για τη μεγάλη φιλοξενία τους, όσο για την προβολή της έκθεσης, καθώς και του Μουσείου μας.

- Την Πρόεδρο του Συλλόγου “Trieste-Grecia Giorgio Costantinides”, κα. Elisabetta Rizzi, για την υποστήριξη της εκδήλωσης.

- Θα ήθελα, επίσης, να ευχαριστήσω θερμά τους επίτιμους προξένους της Κύπρου κ.Μιχάλη Χατζάκη της Ελλάδας και κα. Μαρίνα Κέδρου για την αμέριστη συμπαράσταση και φιλοξενία - Την κα. Ειρήνη Κοντογιάννη, για τη μετάφραση των κειμένων στην ιταλική γλώσσα -Τέλος, όλους αυτούς, που με κάθε τρόπο βοήθησαν για την προετοιμασία και προβολή της έκθεσης, το προσωπικό του Μουσείου μας και τους φίλους μας στην Τεργέστη. Ας ταξιδέψουμε, μαζί σε αυτό το φιλοτελικό ταξίδι…

Στην αριστερή σελίδα: Το Ιστορικό Κτίριο του Ταχυδρομείου Τεργέστης, που στεγάζεται το Ταχυδρομικό και Τηλεγραφικό Μουσείο Κεντρικής Ευρώπης. Ανηγέρθη μεταξύ των ετών 1890-1894 από τον αρχιτέκτονα Friedrich Setz και βρίσκεται στην κεντρική πλατεία, στο ιστορικό κέντρο της πόλης. 1. Στην είσοδο του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης. Στο άνω μέρος μέλη του μουσείου με την αφίσα/πρόσκληση των εγκαινίων της έκθεσης, που έγινε συλλεκτική Κάρτα Maximum από τα Ιταλικά Ταχυδρομεία σε εκατό αντίτυπα. Στο κάτω μέρος η πίσω όψη της Κάρτας με γραμματόσημο των Ιταλικών Ταχυδρομείων με θέμα την Παναγία, το Θείο Βρέφος και Αγίους. Υπάρχει φιλοτελική σφραγίδα Πρώτης Ημέρας Κυκλοφορίας. 2. Ανταλλαγή αναμνηστικών δώρων. Ο Πρόεδρος του Ν.Μ. Κρήτης Αρχιπλοίαρχος (Μ) κος. Μανώλης Πετράκης Π.Ν. ε.α., η Διευθύντρια του Ταχυδρομικού και Τηλεγραφικού Μουσείου Κεντρικής Ευρώπης Τεργέστης κα. Chiara Simon, η Διευθύντρια του καταστήματος των Ιταλικών Ταχυδρομείων Τεργέστης κα. Maria Letizia Fumagalli με την Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας Τεργέστης κα. Μαρία Κασσοτάκη και με τον Επίτιμο Πρόξενο της Κύπρου κο. Μιχάλη Χατζάκη και την κα. Ειρήνη Κοντογιάννη του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού. 3. Ο Ταμίας του Ν. Μ. Κρήτης κος. Νικόλαος Μπινάκης, ο Πρόεδρος του Ν.Μ. Κρήτης Αρχιπλοίαρχος (Μ) κος. Μανώλης Πετράκης Π.Ν. ε.α., η Διευθύντρια του Ταχυδρομικού και Τηλεγραφικού Μουσείου Κεντρικής Ευρώπης Τεργέστης κα. Chiara Simon, η Γραμματέας του Ν.Μ. Κρήτης κα. Ελευθερία Δούκα και η Διευθύντρια Φιλοτελισμού κα. Daniela Catone. 4. Προβολή μέρους συλλογής. Περιπλους 57

Αποκτήστε τα νέα σημειωματάρια του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος με μαγνητικό κλείσιμο στο πίσω μέρος, λευκές σελίδες και ενσωματωμένο μολύβι! Μια ιδανική πρόταση για έξυπνο και οικονομικό δώρο!

Διατίθεται στο πωλητήριο του Μουσείου. Τ. 210 4516264, 210 4516822, F. 210 4512277, E. info@hmmuseum.gr

12A, Irodou Attikou str., Marousi GR 151 24, Athens Greece Tel.: +30 210 809 3000, Fax: +30 210 809 3111 e-mail: avin@avin.gr. URL: www.avin.gr

Mar Li Net | Maritime Libraries Network

Ισχύς εν τη ενώσει για τις ναυτικές βιβλιοθήκες της χώρας Από δημοσίευμα στα Ναυτικά Χρονικά

https://www.naftikachronika.gr/2018/12/18/ischys-en-ti-enosei-gia-tis-naftikes-vivliothikes-tis -choras/?fbclid=IwAR2L6a2E5OJ-dFxFd9cK_kVd5lN1I0a7EQCGx1EBi0b7gkUJP-9SBlQAzpw

Τ

ην Δευτέρα 17 Δεκεμβρίου 2018 πραγματοποιήθηκε η ημερίδα του Δικτύου Ναυτιλιακών Βιβλιοθηκών ( ΔΙ.ΝΑΥ.ΒΙ.) «ΔΙ. ΝΑΥ.ΒΙ: Συμμαχία Γνώσης στο ναυτιλιακό χώρο» στο Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδος. Το παρών στην ημερίδα έδωσαν εκπρόσωποι της ακαδημαϊκής ναυτιλιακής κοινότητας, οι οποίοι αναφέρθηκαν στην σημασία της δημιουργίας μιας ενιαίας πλατφόρμας έρευνας για την ναυτιλία με την αρωγή και την υποστήριξη πολλών και διαφορετικών ναυτιλιακών φορέων. Η παρουσίαση έγινε από τους επικεφαλής των βιβλιοθηκών που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία, με την παρουσία των προέδρων/πρυτάνεων/κοσμητόρων τους. Οι φορείς που συμμετέχουν στο Δίκτυο είναι το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, το Ίδρυμα Ευγενίδου, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Πανεπιστήμιο Πειραιά, το Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος, η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, η Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού. Αρχικά σύντομο χαιρετισμό απηύθυναν ο Πρόεδρος του Ναυτικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, δρ Γεώργιος Πατέρας, o oποίος εξέφρασε τον ενθουσιασμό του για τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία η οποία φέρνει πιο κοντά τις ναυτιλιακές βιβλιοθήκες της Ελλάδας άρα και συνενώνει τη ναυτιλιακή γνώση καθώς επίσης και ο Προέδρος του Ιδρύματος Ευγενίδου και Πρεσβευτής του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού στην Ελλάδα, δρ. Λεωνίδας Δημητριάδης- Ευγενίδης ο οποίος τόνισε ότι η εποχή των περιορισμένων πόρων αναδεικνύει την

ανάγκη ορθολογικής αξιοποίησης τους. Ο κ. Άγγελος Κότιος, Πρύτανης του Πανεπιστημίου Πειραιώς, τόνισε ότι οι προοπτικές για την εμβάθυνση του δικτύου μέσω διεθνών συνεργιών είναι λαμπρές, ενώ σημείωσε ότι το δίκτυο αυτό γνώσης και έρευνας είναι εφικτό να αναδειχθεί πανελλαδικά αλλά και στη Μεσόγειο. Ο κ. Μαρίνος Κάβουρας, Αναπληρωτής Πρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων & Διοικητικής Μέριμνας του Ε.Μ.Π σημείωσε ότι η δημιουργία του δικτύου αποτελεί μια εξαιρετική ιδέα και τόνισε ότι η συνένωση της γνώσης, η οποία προέρχεται από πολλούς φορείς είναι μεγάλης αξίας. Από την πλευρά της η κα. Αναστασία Αναγνωστοπούλου- Παλούμπη, Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, τόνισε ότι η συνδρομή του Μουσείου στο δίκτυο βιβλιοθηκών θα είναι μεγάλη για την ανταλλαγή τεχνογνωσίας. Την πρωτοβουλία για την ίδρυση αλλά και μετεξέλιξη του Δικτύου Ναυτιλιακών Βιβλιοθηκών (ΔΙ.ΝΑΥ.ΒΙ.) είχε η διεθνώς αναγνωρισμένη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ. Ελένη Θανοπούλου, η οποία στην ειλικρινή και συγκινητική της παρουσίαση εξέφρασε την ευγνωμοσύνη της προς τα δύο πρώτα Ιδρύματα που υποστήριξαν τη συγκεκριμένη προσπάθεια, το Ίδρυμα Ευγένιου Ευγενίδου και το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη και ευχαρίστησε τον πρόεδρο δρ. Λεωνίδα Δημητριάδη Ευγενίδη και την αείμνηστη Μαριλένα Λασκαρίδη για τη σημαντική τους προσφορά.

Χαιρετισμός Προέδρου Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Τ

πρόταση να συμμετέχει στο Δίκτυο Ναυτιλιαο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συκών Βιβλιοθηκών ΔI.NAY.BI (MarLiNet Mariμπληρώνει σε λίγους μήνες 70 χρόνια time Libraries Network). Η συνεργασία της δημιουργικής πορείας και παρουσίας βιβλιοθήκης του Μουσείου με βιβλιοθήκες που στην πολιτιστική ζωή της χώρας μας. Σε διαθέτουν σημαντικές ναυτιλιακές συλλογές όλη αυτή τη μακρά διαδρομή του υπήρξε ο επίαποτελεί για εμάς σημαντικό βήμα προς αυτή σημος θεματοφύλακας της ναυτικής μας ιστορίτην κατεύθυνση. ας και παράδοσης. Η ανταλλαγή τεχνογνωσίας, η οργάνωση κοιΑπό την ίδρυσή του κρίθηκε αναγκαία η συνών δράσεων θα βοηθήσει όλους τους συνεργκρότηση μιας ειδικής ναυτικής βιβλιοθήκης ως γαζόμενους φορείς να προσαρμοστούν στα δεαναπόσπαστο τμήμα του με πρωταρχικό σκοπό δομένα της νέας εποχής προσφέροντας στους να συγκεντρωθούν βιβλία σχετικά με τη ναυτιερευνητές και στο ευρύ κοινό διευρυμένες λία, τη θάλασσα, την ιστορία και παράδοση της σύγχρονες υπηρεσίες. Ελλάδος. Πιστεύουμε ότι οι αναγνώστες μέσα από τον Το 2000 ο εφοπλιστής κύριος Αθανάσιος Μαρτίπλούτο των συλλογών των βιβλιοθηκών του νος εις μνήμην της κόρης του, Αθηνούλας ΜαρΔικτύου, θα αντλήσουν βιβλιογραφικό υλικό τίνου, έκαμε μία γενναιόδωρη χορηγία προς τη και θα έχουν την ευκαιρία να ανακαλύψουν τη βιβλιοθήκη του Μουσείου με σκοπό την αναΗ κα. Αναστασία Αναγνωστοπούλουμακρά ιστορία της ελληνικής ναυτιλίας και πακαίνιση, εμπλουτισμό και εκσυγχρονισμό του Παλούμπη, Πρόεδρος του Ναυτικού ράδοσης του τόπου μας. υποστηρικτικού υλικού της. Με απόφαση του Μουσείου Ελλάδος. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά το τότε Διοικητικού Συμβουλίου η βιβλιοθήκη Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδος για την παραχώρηση της αίθουσας έλαβε το όνομα της αείμνηστης Αθηνούλας Μαρτίνου και ο κύριος προκειμένου να πραγματοποιηθεί αυτή η ημερίδα, αλλά και όλους Μαρτίνος παραμένει έως σήμερα μόνιμος χορηγός της. τους φορείς του Δικτύου για τον ζήλο και την ευαισθησία που επιδειΟ συνεχής εμπλουτισμός της συλλογής της βιβλιοθήκης εξακολουκνύουν στην εκπλήρωση αυτού του οράματος. θεί και σήμερα να αποτελεί μία από τις πρώτες προτεραιότητές μας. Κλείνοντας θα ήθελα να αναφέρω ότι το Ναυτικό Μουσείο της ΕλΣτόχος μας είναι μέσα στα επόμενα χρόνια η βιβλιοθήκη του Μουσείλάδος ένας ιδιωτικός φορέας που εξυπηρετεί καθαρά ανάγκες της ου να αναπτυχθεί περισσότερο, να εκσυγχρονιστεί και να ενισχυθεί Πολιτείας, προσπαθεί να πορεύεται μέσα στο πλαίσιο που προδιαγράμε κατάλληλο εξοπλισμό ώστε να αποτελέσει ένα ζωντανό κύτταρο φεται από το καταστατικό του, που δεν είναι άλλο από τη διάσωση έρευνας για τους επιστήμονες της ναυτικής μας παράδοσης και κληκαι προβολή της ναυτικής ιστορίας και παράδοσης τους έθνους των ρονομιάς. Ελλήνων. Στο πλαίσιο αυτό με μεγάλη χαρά το Ναυτικό Μουσείο απεδέχθη την

60 Περιπλους

Παρουσίαση της Βιβλιοθήκης "Αθηνούλα Μαρτίνου" του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Της Κάτιας Κρανιώτου, Βιβλιοθηκονόμου του ΝΜΕ

H

Βιβλιοθήκη «Αθηνούλα Μαρτίνου» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στεγάζεται στο χώρο του μουσείου. Σκοπός της είναι η συμβολή στην παροχή πληροφοριών σχετικά με τη ναυτική τέχνη, ιστορία και παράδοση της χώρας αλλά και γενικότερα της παγκόσμιας ναυτιλίας. Η λειτουργία της βιβλιοθήκης του Μουσείου άρχισε ταυτόχρονα με την ίδρυσή του. Οι πρώτες αξιόλογες σε αριθμό και ποιότητα δωρεές προήλθαν από τις προσωπικές συλλογές του πλοιάρχου Α. Κουμανταρέα, του πρίγκιπος Πέτρου, των ναυάρχων Ν. Βουρέκα, Σ. Καμαρινού, Ι. Τούμπα, Ε. Λυκούδη καθώς και πολλών άλλων βιβλιοσυλλεκτών και φίλων του Μουσείου. Έκτοτε η Βιβλιοθήκη συνεχίζει απρόσκοπτα την πορεία της εμπλουτιζόμενη συνεχώς με νέες προσκτήσεις, ώστε σήμερα να έχει περισσότερους από 20.000 τίτλους βιβλίων και περιοδικών. Η συλλογή της βιβλιοθήκης εμπλουτίζεται με δωρεές φίλων και μελών του Μουσείου, με αιτήματα που συντάσσονται για δωρεάν αποστολή αντιτύπων και απευθύνονται σε ιδρύματα και εκδοτικούς οίκους της χώρας και πλέον με τον διαδανεισμό που παρέχεται στα μέλη των Ναυτιλιακών Βιβλιοθηκών του Δικτύου, για την κάλυψη των ερευνητικών αναγκών της κοινότητας. Ο κύριος όγκος της συλλογής αποτελείται από βιβλία ναυτικής ιστορίας, τα οποία καλύπτουν την εξέλιξη του εμπορικού και πολεμικού ναυτικού δια μέσου των αιώνων, με έμφαση στην ανάπτυξη της ναυτιλίας κυρίως στον ελληνικό χώρο. Σημαντικός είναι επίσης ο αριθμός των επιστημονικών και τεχνικών βιβλίων που έχουν σχέση με τη ναυτική επιστήμη. Υπάρχουν ακόμη βιβλία που τα θέματά τους καλύπτουν την ελληνική, ευρωπαϊκή αλλά και παγκόσμια ιστορία, τη Μουσειολογία, τη Λογοτεχνία, τις Καλές Τέχνες, την Αρχαιολογία, τις Φυσικές Επιστήμες, τη Γεωγραφία κ.α. Ιδιαίτερο τμήμα της συλλογής της αποτελούν τα περιηγητικά λευκώματα καθώς επίσης και σπάνια και μοναδικά αντίτυπα βιβλίων από τον 16ο μέχρι τον 19ο αιώνα. Ξεχωρίζει η ελληνική έκδοση της «Γεωγραφίας του Πτολεμαίου», που εκδόθηκε το 1546 και ο «Πορτολάνος του Δημητρίου Τάγια» των αρχών του 19ου αιώνα. Στα άμεσα σχέδιά μας η ψηφιοποίηση τουλάχιστον των πολύτιμων αυτών συλλογών προκειμένου να διαφυλαχθούν από τη φθορά του χρόνου και της χρήσεως και η πρόσβαση σε αυτές να επιτυγχάνεται μέσω του διαδικτυακού τόπου της βιβλιοθήκης. Η ταξινόμηση των βιβλίων, φυλλαδίων και ανάτυπων γίνεται σύμφωνα με το ταξινομικό σύστημα DEWEY. Η βιβλιοθήκη χρησιμοποιεί το σύστημα βιβλιοθήκης και διαχείρισης δεδομένων ABEKT από το 1989 και πρόσφατα αναβαθμίστηκε στο openABEKT- Ηλεκτρονικός Κατάλογος Βιβλιοθήκης, προκειμένου να καλύψει τις ανάγκες των χρηστών της για σύγχρονες ηλεκτρονικές υπηρεσίες. Η Βιβλιοθήκη εξυπηρετεί επισκέπτες όλων των ηλικιών και μορφωτικών επιπέδων, από ακαδημαϊκούς ερευνητές, έως παιδιά και νεαρούς ενήλικες. Δεν είναι δανειστική, λειτουργεί ως αναγνωστήριο κατά τις ημέρες και ώρες λειτουργίας του Μουσείου. Παρέχει στους αναγνώστες δυνατότητα φωτοτυπιών, χρήση Η/Υ και τεχνολογίας Wi-Fi (ασύρματο δίκτυο). Οι επισκέπτες της βιβλιοθήκης έχουν πλέον τη δυνατότητα πρόσβασης στον ηλεκτρονικό κατάλογο της βιβλιοθήκης, µέσω των υπολογιστών που βρίσκονται στο χώρο του αναγνωστηρίου καθώς και διαδικτυακά.

31

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1. Η κ. Ελένη Θανοπούλου, Καθηγήτρια Τμήματος Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, Πανεπιστήμιο Αιγαίου και ο κ. Κωνσταντίνος Μαζαράκης-Αινιάν, Γενικός Διευθυντής Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. 2. Ο Πρόεδρος του Ναυτικού Επιμελητηρίου Ελλάδος δρ Γεώργιος Πατέρας. 3. Ο κ. Άγγελος Κότιος, Πρύτανης του Πανεπιστημίου Πειραιώς. 4. Ο κ. Μαρίνος Κάβουρας, Αναπληρωτής Πρύτανης Ακαδημαϊκών Υποθέσεων & Διοικητικής Μέριμνας του Ε.Μ.Π.

5. Ο καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, Σεραφείμ Κάπρος, η κ. Ελένη Θανοπούλου και η κ. Αναστασία Αναγνωστοπούλου- Παλούμπη. 6. Η κ. Ανθή Κατσιρίκου, Προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Πειραιώς. 7. Η κα Κάτια Κρανιώτου, Βιβλιοθηκονόμος Υπεύθυνη Βιβλιοθήκης «Αθηνούλα Μαρτίνου» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. 8. Η κ. Χαρά Μπρίντεζη, Υπεύθυνη Βιβλιοθήκης Ιδρύματος Ευγενίδου. 9. Η κ. Παναγιώτα Δεδετζή, Βιβλιοθηκονόμος, Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη. 10. Ο κ. Αλέξανδρος Ηλιάκης, Βιβλιοθηκονόμος Βιβλιοθήκης Ε.Μ.Π. Περιπλους 61

ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΗΣΙΩΝ Κεφαλονιά: Η Κεφαλονιά πήρε το όνομα της από τον ήρωα Κέφαλο, τον πρώτο ηγεμόνα του νησιού, ο οποίος ήταν Αθηναίος αρχηγός και γιος του Διονύσου. Ο Κέφαλος εκδιωχθείς από την Αθήνα για κάποιο φόνο, εξορίστηκε και εγκαταστάθηκε το νησί. Γι’ αυτό μάλιστα και η ορθή ονομασία είναι Κεφαλονιά με ένα λάμδα. Χίος: Το νησί απέκτησε το όνομά του από την Χιόνη, η οποία ήταν κόρη του Ποσειδώνα. Όταν γεννήθηκε στο νησί έπεσε χιόνι γι’ αυτό το μωρό ονομάστηκε έτσι και εξ’ αυτού το νησί Χίος. Λένε μάλιστα ότι όταν έφτασε ο Ποσειδώνας στο νησί ήταν έρημος και με το χιόνι που έπεσε το έδαφός του έγινε γόνιμο. Σάμος: Το όνομα προκύπτει από την μηκυναϊκή λέξη «σάμη» ή «σάμος», η οποία σημαίνει ύψωμα δίπλα στην ακτή. Η γεωμορφολογία της Σάμου επιβεβαιώνει αυτήν την ονομασία, αφού το νησί έχει αρκετά βουνά και υψώματα. Λευκάδα: Το όνομα της νήσου Λευκάδας μας το παραδίδει ο Όμηρος και προέρχεται από το «λευκάς» γιατί ήταν λευκογαία, είχε δηλαδή άσπρο χώμα. Κως: Από το «Κωfoς» (το f αντιπροσωπεύει το αρχαίο δίγαμμα), το οποίο σημαίνει νήσος με πολλά σπήλαια. Από το «κωfoς» προκύπτει η λέξη cave, στα αγγλικά, καθώς επίσης και το όνομα του καβουριού, το καβούκι του οποίου θυμίζει σπήλαιο. Τήνος: Το όνομά της προκύπτει από την αρχαία ελληνική ρίζα «ταν», η οποία μας έδωσε το «ταναός» που σημαίνει μακρύς, λόγω του σχήματός του νησιού. Αν και η λέξη «ταναός» δεν χρησιμοποιείται πλέον, παρ’ όλα αυτά από αυτή τη λέξη προκύπτει η «ταινία». Ιθάκη: Από το «ιθύς», που σημαίνει ευθύς, ίσιος, μακρύς. Η μακρόστενη νήσος. Από το «ιθύς» προκύπτει και ο ιχθύς, το ψάρι, επειδή είναι κι αυτό μακρόστενο. Σίφνος: Πήρε το όνομά της από τον ήρωα Σίφνο, ο οποίος ήταν γιος του ήρωα Σουνίου και πρωτοκατοίκησε το νησί. Παξοί: Το όνομά τους το πήραν από τη λέξη «πάθος», το ερωτικό πάθος. Ο Ποσειδώνας έχοντας ερωτευτεί παράφορα τη νύμφη Αμφιτρίτη, μπορούσε να την κάνει δική του μόνο αν της χάριζε μια δική της γη, όπως εκείνη του ζήτησε. Έτσι σήκωσε την κοσμική του τρίαινα, έκοψε ένα κομμάτι από την Κέρκυρα, το οποίο… μετακίνησε λίγο νοτιότερα και εκεί, στους Παξούς, στέγασε τον έρωτά του με τη νύμφη. Αγκίστρι: Στα αρχαία χρόνια το νησί λεγόταν Κεκρυφάλεια, που σήμαινε κορυφή υφάλου, γιατί πρόκειται για ένα μικρό νησάκι σαν εξοχή υφάλου. Σήμερα ονομάζεται Αγκίστρι γιατί είναι αγκιστρωμένο στην Αίγινα. Πόρος: Ο Πόρος είναι στην ουσία δύο νησιά. Το ένα λεγόταν Σφαιρία από τον Σφαίρο, ηνίοχο του άρματος του Πέλοπα (ο οποίος σημειωτέον υπήρξε ονοματοδότης της Πελοπονήσου) ο οποίος Σφαίρος πέθανε και

62 Περιπλους

τάφηκε στο ένα νησί. Το άλλο νησί ήταν η Καλαυρία και ονομάστηκε έτσι επειδή είχε καλή αύρα. Τα δύο αυτά νησάκια γίνανε ένα και ονομάστηκαν Πόρος γιατί εκεί υπάρχει ένας μικρός πόρος, ένα πέρασμα δηλαδή που χωρίζει το νησί από τον Γαλατά. Φολέγανδρος: Αρχικά ονομαζόταν «Πολύκανδρος» γιατί είχε πολύ μεγάλο πληθυσμό. Ο πρώτος οικιστής της ήταν ο Φολέγανδρος, γιος του Μίνωα, ο οποίος έφερε στο νησί μεγάλο πληθυσμό Κρητών, χαρίζοντας παράλληλα το όνομά του σε αυτό. Σέριφος: Το όνομα προκύπτει από τη ρίζα «σερ», η οποία μας έχει δώσει το σέριφον, θαλάσσιο φυτό και διάφορα άλλα ονόματα βοτάνων. Σε συνδυασμό με το άφθονο χρυσάφι που είχε στην αρχαιότητα, σήμαινε ότι αυτά τα βότανα ήταν ισχυρά και ιαματικά. Επομένως, το όνομα Σέριφος, δηλώνει την πλούσια σε ιαματική χλωρίδα νήσο, με πλούσιο υπέδαφος. Αίγινα: Το κοντινό στην Αττική νησί, οφείλει την ονομασία του στην ελληνική μυθολογία και στην κόρη του Θεού Ασωπού Αίγινα, την οποία ερωτεύτηκε ο Δίας και την… ξεμονάχιασε στο νησί Οινώνη, το οποίο και μετονομάστηκε σε Αίγινα. Αλόννησος: Το όνομά της προκύπτει από την αρχαία ελληνική λέξη «αλς» (=θάλασσα) συν τη λέξη νησί. Πρόκειται δηλαδή για ένα νησί καταμεσής της θάλασσας. Το αρχαίο της όνομα ήταν Ίκος, ενώ το σύγχρονο της το πήρε επί Όθωνα, το 1838. Άνδρος: Από τον ήρωα Άνδρο ή Ανδρέα, ο οποίος ήταν περίφημος μάντης, τόσο σπουδαίος που του χάρισε το νησί ο Ραδάμανθης, αδελφός του Μίνωα. Ο Ραδάμανθυς θεωρείτο ο πιο δίκαιος άνθρωπος του κόσμου και όταν πέθανε συνέχισε να είναι δίκαιος γι’ αυτό και έγινε ο κριτής του Κάτω Κόσμου. Αυτός έκρινε ότι ο περιφημότερος μάντης της εποχής ήταν ο Άνδρος και έτσι αποφάσισε να του χαρίσει ένα ολόκληρο νησί. Αστυπάλαια: Ονομάστηκε έτσι γιατί υπήρξε ένα από τα παλαιότερα άστεα, δηλαδή πόλεις του Αιγαίου. Είναι το νησί που ενώνει τα Δωδεκάνησα με τις Κυκλάδες και βρισκόταν σε κομβικό σημείο για τους ναύτες. Γι’ αυτόν τον λόγο ιδρύθηκε στο νησί μια ολόκληρη πόλη, η οποία μάλιστα ήταν από τους πρώτους ναύσταθμους στο Αιγαίο. Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι το νησί πήρε το όνομα του από την κόρη του Φοίνικα και της Περιμήδης, η οποία υπήρξε αδελφή της Ευρώπης. Αμοργός: Το όνομά του ατμοσφαιρικού αυτού νησιού προκύπτει από την αμόργη, ένα φυτό από το οποίο οι αρχαίοι έφτιαχναν ένα εξαιρετικό λινάρι, ένα διάφανο λινό ύφασμα. Εξ ου και στην αρχαιότητα ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή τα αμοργινά ιμάτια, από τα οποία έφτιαχναν τους καλύτερους χιτώνες. Εύβοια: Η χώρα με τα καλά βόδια, από τις πολλές αγέλες βοδιών που είχε εκεί. Ως γνωστόν τα βόδια καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες φαγητού και δεν θα μπορούσαν να επιβιώσουν σε μικρό νησάκι. Μάλιστα

Μου το έστειλαν, μου άρεσε και το δημοσιεύω στο περιοδικό μας. Ρώτησα να μάθω ποιος ήταν ο συγγραφέας για να τον αναφέρω, αλλά ούτε κι αυτός που μου το έστειλε ήξερε. Πιστεύω πως θα ενδιαφέρει τους αναγνώστες του «Περίπλου». Γιάννης Παλούμπης

στα νομίσματα της Εύβοιας στην αρχαιότητα, σύμβολο ήταν η αγελάδα. Ζάκυνθος: Από τον Ζάκυνθο ο οποίος ήταν γιος του πρίγκιπα Τρώα, γενάρχη των Τρώων. Όταν τέλειωσε η τρωική εκστρατεία, ο Ζάκυνθος με τον λαό του έφυγε από την Τροία και κατοίκησαν σε ένα νησί που πήρε το όνομά του. Κύθηρα: Το όνομά τους σημαίνει «τα κρυφά» γιατί σε αυτά γεννήθηκε εν κρυπτώ η Αφροδίτη (κεύθω =κρύβω, επομένως Κύθηρα = τα καλά κρυμμένα). Ο μύθος λέει ότι η θεά γεννήθηκε στα κύματα κοντά στην Κύπρο, όμως την έβαλαν σε ένα κοχύλι για να κρατηθεί μυστική η γέννα της και την «έκρυψαν» σε ένα άλλο νησί μέχρι να μεγαλώσει. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι τα Κύθηρα στην αρχαιότητα ήταν ο… top προορισμός για γαμήλια ταξίδια, ένα νησί βαθιά… αφροδισιακό ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο. Λήμνος: Για το όνομά της υπάρχουν δύο ερμηνείες. Η μία ότι προκύ-

πτει από το ρήμα λείβω που σημαίνει «πλήρης υδάτων», αυτός δηλαδή που έχει πολλά ύδατα (λίμνη, λημνιώνας σήμερα) και η άλλη από το λήιον πεδίον, δηλαδή την πολύ πλούσια πεδιάδα, φράση που πραγματικά αντικατοπτρίζει τη Λήμνο, η οποία ήταν και είναι ο σιτοβολώνας του Αιγαίου. Σήμερα η λέξη «λήιον» έχει αφήσει τα… απομεινάρια της στην λέξη «ληστής», αυτός δηλαδή που πάει να κλέψει κάποιον που έχει λήη, πλούτο. Μήλος: Πήρε το όνομά της από τον ήρωα Μήλο, ο οποίος κατοίκησε πρώτος το νησί. Ο Μήλος κάποτε πήγε στην Κύπρο, όπου γνώρισε τον Άδωνι και οι δυο νέοι έγιναν φίλοι με παροιμιώδη φιλία. Όταν πέθανε ο Άδωνις, ο Μήλος αυτοκτόνησε κάτω από ένα δέντρο το οποίο έκτοτε ονομάστηκε μηλιά. Αυτός ο Μήλος ήταν και ο πρώτος διδάξας της κουράς των προβάτων, ο πρώτος κτηνοτρόφος θα λέγαμε σήμερα, γι’αυτό και στα ομηρικά έπη «μήλος» σημαίνει πρόβατο. Νάξος: Στα αρχαία χρόνια το νησί λεγόταν Δία, γιατί είναι η μεγαλύτερη των Κυκλάδων και ως τέτοια πήρε το όνομα του μεγαλύτερου των Θεών. Όταν την αποίκησε ο ήρωας Νάξος, γιός του Ενδημίωνα του εραστή της Σελήνης, ονομάστηκε από τον ήρωα με το σημερινό της όνομα. Πάρος: Το όνομα του νησιού σημαίνει «παραλία». Πάρος, λοιπόν, ένα νησί με ωραίες παραλίες. Αμφιβάλλει κανείς; Σκιάθος: Το όνομά της προκύπτει από την σκιά επειδή είναι πολύ σκιερή νήσος με πολλά δέντρα. Μία άλλη ερμηνεία αναφέρει ότι το όνομα προκύπτει από τη σκιά του Άθου, η οποία «πέφτει» πάνω στο νησί. Ικαρία: Πήρε το όνομά της από τον Ίκαρο, ο οποίος προσπαθώντας να πετάξει με κέρινα φτερά, έπεσε στη θάλασσα και τα κύματα ξέβρασαν το σώμα του στο νησί. Κρήτη: Το όνομά της σημαίνει κραταιή, αυτή που είναι κράτος. Κραταιή σημαίνει ισχυρή, δυνατή. Η Κρήτη υπήρξε η μεγαλύτερη θαλασσοκράτειρα του κόσμου και οι πρώτοι της φύλακες ήταν οι Κουρήτες από τους οποίους πήραν το όνομά τους οι Κρήτες. Περιπλους 63



Ημερολoγιο Μουσεiου Σφουγγαράδες της Καλύμνου και φυσικό σφουγγάρι. Εκπαιδευτική δράση σε συνεργασία με την ομάδα «Αρχιπέλαγος».

T

ο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος σε συνεργασία με την πολιτιστική, μη κερδοσκοπική ομάδα «Αρχιπέλαγος» παρουσιάζει τη φετινή σχολική χρονιά 2018-2019 το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο «Σφουγγαράδες της Καλύμνου και φυσικό σφουγγάρι», για μαθητές της Ε΄ & ΣΤ΄ Δημοτικού, Γυμνασίου & Λυκείου. Το παρουσιάζουν τα μέλη της Ομάδας Αρχιπέλαγος Ευδοκία Βουβάλη και Νίκος Παπαδόπουλος, αμφότεροι με σπουδές στην ψυχολογία, πλούσια εθελοντική δράση και καταγωγή από την Κάλυμνο, οι οποίοι επιμελήθηκαν και το σχεδιασμό του. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει τρεις ενότητες: Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζεται, με τη βοήθεια οπτικοακουστικού υλικού, η εξέλιξη της σπογγαλιείας και οι τρόποι αλίευσης του φυσικού σφουγγαριού ανά τους αιώνες. Τα παιδιά ακολουθώντας ένα σφουγγαράδικο καΐκι, την εποχή της ακμής της σπογγαλιείας, έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν την προετοιμασία των σφουγγαράδων για το πολύμηνο ταξίδι τους, το ψάρεμα των σφουγγαριών καθώς και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι «ήρωες» αυτοί των θαλασσών. Στη δεύτερη ενότητα, γίνεται αναφορά στον “χορό του μηχανικού” και αναλύεται η “νόσος των δυτών” . Στην τελευταία ενότητα οι μαθητές γνωρίζουν τα είδη των σφουγγαριών, τα στάδια επεξεργασίας τους και τις χρήσεις τους. Στο χώρο της παρουσίασης οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να δουν

64 Περιπλους

από κοντά ένα σκάφανδρο, εξαρτήματα από τη στολή του δύτη, καθώς και μία έκθεση φυσικών σφουγγαριών. Στο τέλος μοιράζονται στους εκπαιδευτικούς και στους μαθητές φυλλάδια με πληροφοριακό υλικό καθώς και ένα κομμάτι φυσικού σπόγγου ως αναμνηστικά της συμμετοχής τους στο πρόγραμμα. Η ως τώρα πορεία του προγράμματος είναι επιτυχημένη, καθώς έχουν γίνει πολλές κρατήσεις σχολικών ομάδων μέχρι το τέλος του ακαδημαϊκού έτους. Το θέμα κεντρίζει το ενδιαφέρον των παιδιών όπως φαίνεται από τις πολλές ερωτήσεις και την ενθουσιώδη αντίδρασή τους, ειδικά όταν τους δίνεται η ευκαιρία να αγγίξουν τα διάφορα είδη των φυσικών σφουγγαριών, που οι εισηγητές φέρνουν για αυτό το σκοπό. Στο ίδιο πλαίσιο πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 8 Δεκεμβρίου, ημερίδα για τους εκπαιδευτικούς των σχολείων του Πειραιά σε συνεργασία με το Τμήμα Εκπαιδευτικών θεμάτων Πολιτιστική και Περιβαλλοντική εκπαίδευση της Διεύθυνσης Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Πειραιά, με θέμα " Γνωριμία με το επάγγελμα του Σφουγγαρά της Καλύμνου και τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Ν.Μ.Ε.» Είμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς για τη συνεργασία με την πολιτιστική ομάδα «Αρχιπέλαγος» και τους ευχαριστούμε θερμά για την εθελοντική προσφορά τους, η οποία ενισχύει το εκπαιδευτικό έργο του μουσείου.

Ημερολόγιο Μουσείου 

1

2

1.-2. Η κα Ευδοκία Βουβάλη και ο κος Νίκος Παπαδόπουλος της πολιτιστικής ομάδας "Αρχιπέλαγος" στο πλαίσιο επιμορφωτικής ημερίδας για εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σχολείων του Πειραιά, παρουσίασαν το υλικό του εκπαιδευτικού προγράμματος για τους Σφουγγαράδες της Καλύμνου και το φυσικό σφουγγάρι.

ΑΠΟ ΤΟN ΣΚΛΗΡΟ ΒΡΑΧΟ ΣΤΟΝ ΣΚΛΗΡΟ ΔΙΣΚΟ. Έκθεση της συλλογής του Διονύση Βαλάση.

Σ

ε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Πειραιά παρουσιάστηκε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για ένα μήνα, από 8-11-2018 έως 8-12-2018 η έκθεση της συλλογής του Καθηγητή της τέχνης του βιβλίου κ. Διονύση Βαλάση, η οποία αποτελεί πανόραμα της εξέλιξης της γραφής και του βιβλίου ανά τον κόσμο και τους αιώνες. Στην έκθεση παρουσιάζονται δεκάδες αυθεντικά αντικείμενα, αλλά και πιστά αντίγραφα όπως πέτρες, πάπυροι, περγαμηνές, χαρτί, κα-

1

λαμόπενες και στύλοι, ξύλινες και πήλινες πινακίδες, ιερογλυφικά και αλφάβητα, βιβλία χειρόγραφα και τυπωμένα, βιβλία κάθε είδους, σχήματος και μεγέθους, πρέσες, εργαλεία και υλικά βιβλιοδεσίας. Κατά τη διάρκεια της έκθεσης πραγματοποιήθηκαν ξεναγήσεις και διαλέξεις με θέμα την ιστορία της γραφής συνδυασμένες με προβολές και δραστηριότητες από τους επιμελητές και δημιουργούς της έκθεσης τον καθηγητή κ. Διονύση Βαλάση και τη Δρ Ζωή Βαλάση.

2

3 1. Διακρίνονται από αριστερά η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο κος Διονύσης Βαλάσης, η κα Ανθή Κατσιρίκου, Προϊσταμένη της Βιβλιοθήκης του Παν/μίου Πειραιώς, η κα Ζωή Βαλάση, η κα Παναγιώτα Δεδετζή Βιβλιοθηκονόμος του ΙΑΛ και η κα Κάτια Κρανιώτου, Βιβλιοθηκονόμος του ΝΜΕ. 2.-3. Στιγμιότυπα από τις ξεναγήσεις στην έκθεση.

Περιπλους 65



Ημερολόγιο Μουσείου

Διακεκριμένες Επισκέψεις

T

ην Τετάρτη 10 Οκτωβρίου 2018 στο πλαίσιο ενημερωτικής επίσκεψης ήρθαν στο Μουσείο ο Διευθυντής και υψηλόβαθμα στελέχη του Εθνικού Ναυτικού Μουσείου του Πολεμικού Ναυτικού της Μεγάλης Βρετανίας (The National Museum of Royal Navy). Ο Αντιναύαρχος ΠΝ (εα) Ιωάννης Παλούμπης υποδέχτηκε τους διακεκριμένους επισκέπτες, τους ξενάγησε στην μόνιμη έκθεσή του και τέλος ανταλλάχθηκαν εκδόσεις των συναφών πολιτιστικών ιδρυμάτων ως δώρα. Στη φωτογραφία διακρίνονται από αριστερά: Cdr Tim Ash RN (Ret’d), Director of Partnerships, o Διευθυντής του Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη Αντιναύαρχος Κωνσταντίνος Μαζαράκης Π.Ν.(ε.α.), ο Γενικός Διευθυντής, Καθηγητής Dominic Tweddle, o Αντιναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης Π.Ν. (ε.α.) και ο κος Martyn Downer.

1

2

1. Την Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2018 επισκέφθηκε το Μουσείο ο Διευθυντής του Ναυτικού Μουσείο της Αργεντινής Captain Horacio-Guillermo Vázquez Rivarola συνοδευόμενος από την Δρ Κατερίνα Κώνστα , CEO της Sea Works Training & Consulting. Τους υποδέχτηκαν και τους ξενάγησαν η Πρόεδρος του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου και ο Αντιναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης. 2. Την Τρίτη 30 Οκτωβρίου 2018 πραγματοποιήθηκε επίσκεψη και ξενάγηση της Β΄ τάξης της Σχολής των Ναυτικών Δοκίμων στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. 3. Την Τρίτη 20 Νοεμβρίου 2018 πραγματοποιήθηκε επίσκεψη της Σχολής Διοίκησης και Επιτελών Αξιωματικών του Π.Ν. (πρώην Ναυτική Σχολή Πολέμου) στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Τους αξιωματικούς καλωσόρισε η Πρόεδρος του Μουσείου κα. Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και στη συνέχεια ξεναγήθηκαν στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου την κα Κλεοπάτρα Ρηγάκη, Αρχειονόμο-Βιβλιοθηκονόμο.

3

Νέα Μέλη Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου Θεοδωρουλάκη Ελένη-Μαρία, Ιδιωτικός υπάλληλος Καραπάνου Βάνια - Δικηγόρος Κλαδάς Ιωάννης-Αξιωματικός Π.Ν. Κουτρουλάκης Κων/Νος - Πλωτάρχης Π.Ν. Λαιμού - Μπότσαρη Ευγενία, Δημοσιογράφος Μαζαράκης Σπυρίδων - Αξιωματικός Π.Ν. Μπαζίνης Θεόδωρος - Αξιωματικός Π.Ν. Μπιλάλης Αριστομένης - Συγγραφέας Μπινιάρης Νικόλαος - Επιχειρηματίας 66 Περιπλους

Ναξάκης Αντώνιος - Αρχιπλοίαρχος Π.Ν.ε.α. Νικολαΐδης Νικόλαος, συνταξιούχος Τραπέζης Ελλάδος Πασχάλης Ελευθέριος - Χημικός Πολίτης Διονύσιος, Εκδότης Σκρέκας Γεώργιος - Πλοίαρχος (Ο) Π.Ν. Σταματεράκης Εμμανουήλ, Υπάλληλος ΔΕΔΔΗΕ Στεργιάκης Κων/νος, Αρχιπλοίαρχος (Μ) Π.Ν.ε.α. Τριανταφυλλίδης Παναγιώτης, Αρχιπλοίαρχος Π.Ν.ε.α.

Ημερολόγιο Μουσείου 

20η Ετήσια ενημερωτική συνάντηση Εκπαίδευση και Νεοελληνική Πολιτιστική Κληρονομιά

H

Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστική κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού με τη συνεργασία του Ελληνικού Τμήματος του ICOM, διοργάνωσε και φέτος ημερίδα για την Εκπαίδευση και Νεοελληνική Πολιτιστική Κληρονομιά στα μουσεία νεότερου πολιτισμού. Ειδικό θέμα ήταν «Με αφορμή τη συλλογή: μουσεία, καινοτόμες πρακτικές και δημιουργικές συνέργειες». Η συνάντηση, στην οποία υπήρχε μεγάλη συμμετοχή από μουσεία και φορείς του νεότερου πολιτισμού από όλη την Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε με επιτυχία την Παρασκευή 23 Νοεμβρίου 2018 στο Αμφιθέατρο του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού. Για τις εκδηλώσεις του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος μίλησε η αρχαιολόγος Ιωάννα Μπερμπίλη. Ο τίτλος της ανακοίνωσης ήταν: «Ψυχαγωγικές και εκπαιδευτικές δράσεις στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Άνοιγμα σε δημιουργικές δυνάμεις της τοπικής κοινωνίας.». Παρουσιάστηκαν 5 δράσεις που πραγματοποιήθηκαν το διάστημα Μαρτίου-Σεπτεμβρίου 2018 οι οποίες προώθησαν τη βιωματική προσέγγιση των συλλογών του από τους συμμετέχοντες και τη συμμετοχή ατόμων και φορέων της τοπικής κοινωνίας στην οργάνωσή τους. Συγκεκριμένα:

-Τ α «παρασκήνια» του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος. Εκπαιδευτικές δράσεις για μαθητές νηπιαγωγείου σε συνεργασία με το Διεθνές Σχολείο Πειραιά με θέμα τη λειτουργία του μουσείου και του ρόλου του στην κοινωνία. Μάρτιος 2018.

-Δ ιαδικτυακός διαγωνισμός φωτογραφίας Ταξίδεψε στις συλλογές του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και φωτογράφισε το αγαπημένο σου έκθεμα, στο πλαίσιο του εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων 2018.

-Β ίρα τις Άγκυρες. Βιωματική δράση για παιδιά με χορό, μουσική και κατασκευές στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Ημέρες Θάλασσας» του Δήμου Πειραιά. 2 Ιουνίου 2018.

-Κ ωμικός μονόλογος Οι περιπέτειες μιας λόγιας Ρέγγας του Κωνσταντίνου Δέδε. Παράσταση που πραγματοποιήθηκε στο μουσείο, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Άτλας του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά.

27 & 28 Ιουνίου 2018.

-T he Urban Game Sketchbook & Πειραιάς το λιμάνι των τριήρων. Ψηφιακή εφαρμογή παιχνιδιού και έκθεση με θέμα τους νεώσοικους της Ζέας, στο πλαίσιο των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018.

Περιπλους 67

Ημερολόγιο Μουσείου 

Δωρεά του μοντέλου της πειραματικής σχεδίας «Μελίδα»

T

ην Παρασκευή 19 Οκτωβρίου 2018 ο κος Bob Hobman ιδρυτής και Διευθυντής της ερευνητικής ομάδας “The First Mariners”, δώρησε στο Μουσείο το μοντέλο της πειραματικής σχεδίας «Μελίδα» με την οποία πραγματοποιήθηκε ο διάπλους από τα Κύθηρα στα Χανιά της Κρήτης τον Ιούλιο του 2014. Το εγχείρημα είχε την υποστήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού, του Πανεπιστημίου Κρήτης και της τοπικής κοινωνίας και των αρχών των Κυθήρων. Η σχεδία κατασκευάστηκε για να αποδείξει την θεωρία του Παλαιοντολόγου Dr Paul Sondaar ότι η Κρήτη κατοικήθηκε 125.000 χρόνια πριν από σήμερα και μάλιστα ότι η ανθρώπινη προσέγγιση έγινε από την βόρεια πλευρά και όχι από το νότο, δηλαδή την Αφρική. Αν αυτή η θεωρία ευσταθεί τότε η χρονολογία έναρξης της ναυσιπλοΐας κατεβαίνει στην Παλαιολιθική εποχή και όχι στη Μεσολιθική, όπως υποδεικνύουν τα ευρήματα φολίδων μηλιακού οψιανού στο Σπήλαιο Φράχθι της Πελοποννήσου.

Παρόλο που δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να στηρίξουν την θεωρία του Ολλανδού Παλαιοντολόγου, ο Bob Hobman και η ομάδα του κατασκεύασαν από 3, 480 καλάμια μια

σχεδία 11 μέτρων περίπου, η οποία με 10 κωπηλάτες διέσχισε την απόσταση των 200 χιλιομέτρων από τα Κύθηρα μέχρι τα Χανιά της Κρήτης σε διάστημα 48 ωρών.

Καταγραφή και τεκμηρίωση του αρχείου σχεδίων πλοίων του ΝΜΕ

O

κος Δημήτριος Σγουρέλλης, ναυπηγός, μέλος του Μουσείου μας, ασχολείται σε εθελοντική βάση εδώ και 6 χρόνια με την τεκμηρίωση και τακτοποίηση της συλλογής σχεδίων παλιών πλοίων του Μουσείου. Η συμβολή του είναι πολύτιμη για τον φορέα μας και απ’ αυτήν την στήλη επιθυμούμε να εκφράσουμε τις θερμές μας ευχαριστίες για την εθελοντική και συνεπή εργασία του, όλα αυτά τα χρόνια.

68 Περιπλους



Ημερολόγιο Μουσείου

Δωρεά τμήματος της Συλλογής Lucien Basch

T

ην Τρίτη 30 Οκτωβρίου 2018 η κα Sophie Basch καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης και μοναδική κόρη και κληρονόμος του Lucien Basch Γενικού Εισαγγελέα των Βρυξελλών, που πέθανε στις Βρυξέλλες στις 25 Ιανουαρίου 2018, επιθυμώντας να τιμήσει τον δεσμό του πατέρα της με την Ελλάδα, δώρησε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος μέρος της μεγάλης συλλογής του, από μοντέλα και έργα τέχνης με θέμα την απεικόνιση του πλοίου. Ο Lucien Βasch ήταν o συγγραφέας του βιβλίου “Le musée imaginaire de la marine antique”, το οποίο δημοσιεύθηκε με πρωτοβουλία του κ. Χάρη Τζάλα στην Αθήνα το 1987. Για την μοναδική συλλογή του χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Patrice Pomey επιτίμου διευθυντή στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας (Γαλλίας): «Εκπληκτική είναι η συλλογή του από μακέτες, μοντέλα πλοίων και άλλα αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν πλοία. Συμπεριλαμ1 βάνονται σκάφη όλων των εποχών και προελεύσεων, όλων των σχημάτων και υλικών, πολεμικά πλοία, εμπορικά πλοία, αλιευτικά, σκάφη αναψυχής και δουλεμπορικά, κωπήλατα, φτηνά πλοία και ατμόπλοια από σύγχρονα μοντέλα τα οποία θα μπορούσαν να εκτεθούν στα περισσότερο διάσημα Μουσεία, μέχρι μεταλλικά σκάφη παιχνίδια, κοκκάλινα πλοία κατασκευασμένα από φυλακισμένους σε αμπάρια φυλακές πλοίων, έως πλαστικά μοντέλα, πλοία σε μπουκάλια και διοράματα και όλα αυτά συνοδευόμενα από φωτογραφίες πλοίων, κουτιά σπίρτων, γραμματόσημα, διακοσμητικά πιάτα. Η μοναδική αυτή συλλογή είναι μια αληθινή σπηλιά του Αλή Μπαμπά στον πλούτο της και στην εκλεκτικότητά της, μια συλλογή περίεργη την οποία, όποιο Μουσείο που σέβεται το όνομά του θα ονειρευόταν να κατέχει.» (Journal of Nautical Archaeology 47, issue 2, September 2018, σσ. 472-476).

2 Η συλλογή του Μουσείου εμπλουτίστηκε με 100 κειμήλια και έργα τέχνης που «ζητούν» χώρο ώστε να τοποθετηθούν στη μόνιμη έκθεσή του. Συγκεκριμένα τα αντικείμενα που συνθέτουν την δωρεά Basch είναι: - 68 ασημένια τάματα με απεικονίσεις πλοίων - 1 κέντημα με παράσταση ιστιοφόρου - 3 ασημένιοι δακτύλιοι για πετσέτες με το έμβλημα του Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ».

- 2 σπάνιες κεραμικές λάμπες στο σχήμα πλοίου από την περιοχή του Τσανάκκαλε.

- 7 πίνακες με τρισδιάστες απεικονίσεις ελληνικών πολεμικών πλοίων της εποχής των Βαλκανικών Πολέμων και του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

- 9 φιγούρες του Καραγκιόζη για παραστάσεις θεάτρου σκιών με 3 απεικονίσεις πλοίων.

- Μικρό ξύλινο μοντέλο τρεχαντηριού με ιστιοφορία σακολέβας κατασκευασμένο στη Μύκονο από τον Βασίλη Νίκου.

- Χρωμολιθογραφία του Σωτήρη Χρηστίδη (1858-1940) με τίτλο «Ο θριαμβεύσας Αβέρωφ».

- Πορτραίτο του θωρηκτού «Ύδρα» του αυτοδίδακτου, λαϊκού ζωγράφου Πάνου Ζούρδου (1827-1917). Λάδι σε τσίγκο.

- Πορτραίτο του βραζιλιάνικου πολεμικού πλοίου “Rio de Janeiro”, του 1912. Υδατογραφία του βρετανού καραβογράφου Charles John de Lacy (1856-1929).

- 4 κοκάλινα ομοιώματα γαλλικών πολεμικών πλοίων κατασκευασμένα από Γάλλους αιχμαλώτους των ναπολεόντειων πολέμων.

- Σκέπασμα ξύλινης κασέλας ζωγραφισμένο με παράσταση πολεμικού γαλλικού πλοίου, από την περιοχή του Βόρειου Αιγαίου, τέλη 19ου αιώνα.

- Μοντέλο πλοίου τύπου Σεμπέκ με 24 κανόνια, κλίμακας 1/75. Ευχαριστούμε θερμά την δωρήτρια και την οικογένειά της για την πολύτιμη δωρεά και τον κύριο Χάρη Τζάλα που διαμεσολάβησε για την πραγματοποίηση της.

4

1. Στιγμιότυπο από την ημέρα υπογραφής του συμφωνητικού της δωρεάς. Απεικονίζονται από αριστερά ο κος Κωνσταντίνος Δαμιανίδης Δρ Ιστορίας της Ναυπηγικής και μέλος του ΝΜΕ, ο Αρχιπλοίαρχος (ο) ΠΝ ε.α. και Γενικός Γραμματέας του ΝΜΕ κος Ιωάννης Λιναρδάκης, η κα Ειρήνη Χρυσοχέρη Δρ Αρχαιολογίας, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, η δωτήτρια κα Sophie Basch καθηγήτρια του Παν/μίου της Σορβόννης, ο κος Fabrice Van de Kerckhove και o Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης. 2. Τα 4 κοκάλινα μοντέλα πλοίων της συλλογής Lucien Basch τοποθετήθηκαν στην μόνιμη έκθεση του Μουσείου , στην ίδια αίθουσα με τα κοκάλινα της συλλογής Αριστοτέλη Ωνάση. 3. Σκέπασμα ξύλινης κασέλας ζωγραφισμένο με παράσταση πολεμικού γαλλικού πλοίου, από την περιοχή του Βόρειου Αιγαίου, τέλη 19ου αιώνα.4. Ασημένιο τάμα από τη συλλογή L. Basch.

Περιπλους 69



Ημερολόγιο Μουσείου

Προσφορά Πινάκων Ζωγραφικής

Γ

ια τη συνέχιση της λειτουργίας του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Ο ζωγράφος και μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κ. Σωτήριος Τζαμουράνης, επί σειρά ετών προσφέρει εξαιρετικά έργα θαλασσινής θεματολογίας που φιλοτεχνεί ο ίδιος, προκειμένου να πωληθούν, συνδράμοντας κατά αυτόν τον τρόπο στην συνέχιση της λειτουργίας του φορέα μας. Φέτος μας προσέφερε 3 πίνακες: Φρεγάτες σε περιπολία στο Αιγαίο, Γερολιμένας Μάνης και Πεζότρατα στην Καλαμάτα. Τον ευχαριστούμε θερμά για την πολύτιμη προσφορά του.

ΗΜΑΡΤΗΜΕΝΑ ΤΕΥΧΟΥΣ 104 

Ζητούμε συγνώμη για τα εκ παραδρομής λάθη που δημοσιεύθηκαν στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού «Περίπλους».

• Το όνομα της δημιουργού της φωτογραφίας του εξωφύλλου του περιοδικού, η οποία αναδείχθηκε και 1η δημοφιλέστερη στον διαγωνισμό φωτογραφίας που πραγματοποιήθηκε μέσω FB και απεικονίζει την προτομή του ποιητή Σπυρίδωνα Ματσούκα της συλλογής του Ν.Μ.Ε. είναι Στέλλα Φωτιάδου και όχι Στέλλα Γεωργιάδου όπως έχει δημοσιευθεί στην σελίδα 1, λεζάντα εξωφύλλου και σελίδα 69 στον τίτλο.

• Στις φωτογραφίες του άρθρου «Ψηφιοποίηση του Αρχείου του Πλοιάρχου Χρήστου Μπότσαρη Π.Ν.», στις σελίδες 16 και 17 έχουν μπει αντίστροφα οι λεζάντες. Το ορθό είναι:

70 Περιπλους

Ο Κυβερνήτης Υποπλοίαρχος Κ. Μπότσαρης στη γέφυρα του Υ/Β κατά τη διάρκεια χειρισμών του Υ/Β στο λιμάνι της Μάλτας. Άγνωστος Υπαξιωματικός παρατηρεί βγάζοντας το κεφάλι του από τη θυρίδα προστατευτικού γέφυρας το φθινόπωρο του 1944.

Ο Ανθυποπλοίαρχος Χ. Μπότσαρης, Γ’ Αξιωματικός του Υ/Β ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ και η μασκότ του Υ/Β, ο Πυρ, επί του συνοδού των υποβρυχίων ΚΟΡΙΝΘΙΑ στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας τον Ιούλιο του 1941 (Συλλογή ΝΜΕ).

ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ ΖΩΣΕς ΦΡΑΣΕΙΣ & ΑΙΩΝΙΑ ΡΗΤΑ Συγγραφέας Κωνσταντίνος Γ. Καταγάς εκδοσεισ ΠΙΚΡΑΜΕΝΟΣ Τὴ γλῶσσα μοῦ ἔδωσαν ἑλληνική. τὸ σπίτι φτωχικὸ στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου... Μονάχη ἔγνοια ἡ γλῶσσα μου στὶς ἀμμουδιὲς τοῦ Ὁμήρου...

Ο

πολύ αγαπητός, σε όλους όσοι τον γνωρίζουν, κ. Κώστας Καταγάς, απόστρατος Αντιναύαρχος της διοικούσας μου, τάξεως 1952, μας έστειλε ένα μικρό βιβλιαράκι 110 σελίδων, τελευταίο του δημιούργημα, για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης του Μουσείου με τίτλο: «Του Ομήρου ζώσες φράσεις και αιώνια ρητά (και οι αφηγήσεις που τα γέννησαν)» Μια αξιοθαύμαστη δουλειά που συγκέντρωσε φράσεις και ρητά που είχαν λεχθεί πριν από 3.000 χρόνια και διασώζονται μέχρι σήμερα και χρησιμοποιούνται απλά στην καθομιλουμένη αποδίδοντας νοήματα και έννοιες, όπως και τότε. Θα μπορούσε κανείς να γράψει πολλά για την Αρχαία ελληνική γλώσσα, που εμείς σήμερα την έχουμε εγκαταλείψει τελείως. Θα μπορούσε κανείς να γράψει πολλά για την αριστεία, που εμείς σήμερα την απεμπολούμε. Σε μένα εκείνο που μου ήρθε άμεσα στο νου, μόλις ξεφύλλισα το βιβλιαράκι του κ. Καταγά ήταν οι στίχοι του Ελύτη που παραθέτω στην αρχή αυτής της μικρής παρουσίασης. Μου φάνηκε πως, απλά μιλώντας τη γλώσσα μου, συμμετείχα σε μια διαδικασία που άρχισε τουλάχιστον 3.000 χρόνια πριν και συνεχίζει αμετάβλητη μέχρι σήμερα. Είναι απόλυτα κατανοητό ότι η γλώσσα έχει εξελιχθεί, ότι σήμερα δεν καταλαβαίνουμε τα κείμενα του Ομήρου στο πρωτότυπό τους, αλλά από την άλλη πλευρά οι φράσεις που έχει συλλέξει ο κ. Καταγάς μοιάζουν να μας δένουν τόσο άμεσα με εκείνους τους, σχεδόν προϊστορικούς προγόνους μας, που τις παρήγαγαν και τις μιλούσαν. Η ασχολία του κ. Καταγά με τα Ομηρικά έπη (πολλές και διάφορες μεταφράσεις σύγχρονες και παλιότερες, αλλά και στο πρωτότυπο, ναι, ναι διαβάζει, κατανοεί και απαγγέλει στο πρωτότυπο) υποχρέωσε τον γνωστό καθηγητή φιλόλογο και ιστορικό Σωτήρη Καργάκο να τον κατατάξει μεταξύ των πρώτων Ομηριστών της σύγχρονης εποχής. Συγκεκριμένα τον θεωρεί τον πρώτο στον κόσμο, αλλά να υποθέσουμε ότι μπορεί να είναι λίγο υπερβολικός μαζί του, λόγω της κοινής κατα-

γωγής τους από τη Λακωνία. Ανεξάρτητα πάντως του αν ο κ. Καταγάς είναι ή όχι μεταξύ των πρώτων Ομηριστών του κόσμου, το βέβαιο είναι ότι οι μελέτες και οι γνώσεις του πάνω στα Ομηρικά έπη τον έχουν ανυψώσει στο επίπεδο της αυθεντίας ιδίως σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με τον Όμηρο και τις περιγραφές φαινομένων που σχετίζονται με τη θάλασσα και τα θαλασσινά ταξίδια. Η τελευταία του εργασία που περιλαμβάνεται στο βιβλιαράκι που μας έστειλε έχει να κάνει με τον άρρηκτο δεσμό της σημερινής γλώσσας μας με εκείνη που μιλιόταν πριν από 3.00 και πλέον χρόνια. Φράσεις όπως: Αιδώς Αργείοι, Έπεα πτερόεντα, Θαύμα ιδέσθαι, Επι ξυρού ακμής, Στεντόρεια φωνή, Ο ασκός του Αιόλου, Το νόστιμον ήμαρ, Η ροδοδάκτυλος Ηώς, Παρά θιν’ αλός, Ούριος άνεμος, Ο αποθανών δεδικαίωτε, Μέγας ορυμαγδός, Μικρός το δέμας, Είναι ο Μέντωρ μου και δεκάδες άλλες. Ρητά όπως: Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης, Αιέν αριστεύειν, Ιητρός γαρ ανήρ πολλών αντάξιος άλλων και πολλά άλλα, Είναι φράσεις και ρητά που χρησιμοποιούνται με την ίδια έννοια επί χιλιετίες και προέρχονται από τον Θείο Ποιητή, όπως μας διδάσκει ο κ. Καταγάς. Είναι ένα βιβλιαράκι που δεν πρέπει να λείψει από καμία βιβλιοθήκη, εάν βρεθεί μπροστά σας. Γιάννης Παλούμπης

ΤΟ ΙΣΛΑΜ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΜΑΣ

Συγγραφέας Ανδρέας Ανδριανόπουλος εκδοσεισ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ

Ο

Ανδρέας Ανδριανόπουλος είναι γνωστός από το πέρασμά του από την πολιτική. Αντίθετα η συγγραφική του «θητεία» δεν είναι και τόσο γνωστή. Στο τελευταίο του πόνημα –μικρό σε μέγεθος– ασχολείται με ένα θέμα που εδώ και κάμποσα χρόνια δεν λείπει από την επικαιρότητα. Το κακό είναι ότι θα συνεχίσει να είναι και τα επόμενα. Καλό επομένως είναι να μάθουμε για το Ισλάμ, με το οποίο εκτός των άλλων, έχουμε την ατυχία να γειτονεύουμε. Καλογραμμένο και με τα μικρά κεφάλαιά του, διευκολύνει τον αναγνώστη να αντιληφθεί το θέμα. Δε διστάζει να κατακεραυνώσει –κι αυτό δεν είναι υπερβολή– πολλές από τις αντιδράσεις μας. Κι αυτό σίγουρα προκαλεί τους «ανεκτικούς» ή

«προοδευτικούς» που θέλουν να δηλώνουν «ανοιχτοί» αν και στην προσωπική τους ζωή είναι άκρως περιχαρακωμένοι. Εδώ καλό είναι να θυμηθούμε ότι το Ισλάμ έχει άμεση σχέση με το καθαρά εισαγόμενο πρόβλημα που ταλανίζει τα τελευταία χρόνια και την Ελλάδα. Το περιβόητο «μεταναστευτικό»! Έχουμε να κάνουμε με ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για το οποίο όμως υπάρχει μια απορία: Γιατί το Παράρτημα –εξίσου ενδιαφέρον με το κύριο μέρος– είναι στα αγγλικά; Και κάτι ακόμα: Μήπως τελικά το Ισλάμ δεν είναι θρησκεία αλλά καθεστώς κι επομένως πρέπει να αντιμετωπιστεί ανάλογα; Ηλίας Νταλούμης Περιπλους 71

Πειραιάς. Ιστορίες της πόλης μας. Μέρος Β΄. ΣυγγραφέIς Στέφανος Π. Μίλεσης, Χριστίνα Μίλεση, Θόδωρος Κατσικάρος εκδοσH Ιδιωτικά Εκπαιδευτήρια«Παιδαγωγική».

T

ο φετινό χρόνο δημοσιεύθηκε το δεύτερο μέρος της σειράς «Πειραιάς. Ιστορίες της πόλης μας», έκδοση των εκπαιδευτηρίων «Παιδαγωγική», και είναι εξίσου εξαίρετη με το πρώτο. Στόχος της σειράς είναι με γλώσσα απλή, πολλές εικόνες, σχεδιαγράμματα, κείμενα και άρθρα της εποχής, να μυήσει τους μαθητές των μεγάλων τάξεων του δημοτικού στην ιστορία, στα μνημεία, τα ήθη και τις παραδόσεις της αγαπημένης πόλης-λιμάνι του Πειραιά, όπου έχει και την έδρα του το εκπαιδευτικό ίδρυμα. Η ίδια συγγραφική ομάδα στο Β΄ μέρος παρουσιάζει την πορεία της πόλης και του λιμανιού της στα νεότερα χρόνια, από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι και το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ακολουθώντας την ίδια δομή με το πρώτο. Δύο παιδιά η Άρτεμης και ο Ηετίωνας είναι οι «ξεναγοί» των μικρών αναγνωστών στο ταξίδι της περιήγησης στο παρελθόν του Πειραιά. Κάθε κεφάλαιο του βιβλίου αποτελείται από ένα κεντρικό κείμενο που παρουσιάει την θεματική του κεφαλαίου, γλωσσάρι που επεξηγεί άγνωστες ή δυσνόητες λέξεις για τους μικρές μαθητές και ασκήσεις εμπέδωσης, οι οποίες αναδεικνύουν τις κεντρικές έννοιες του κειμένου και βοηθούν στην οργάνωση

της γνώσης. Επιπρόσθετα στις δραστηριότητες παρατίθενται κείμενα από αυθεντικές πηγές, που μπορούν να αξιοποιηθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία και προτείνονται αξιόπιστες διαδικτυακές πηγές για περαιτέρω έρευνα. Η θεματική κλείνει με δύο παραρτήματα. Το πρώτο παρουσιάζει τα επαγγέλματα του παρελθόντος και ειδικότερα τις επαγγελματικές κατηγορίες που ενδημούσαν στο λιμάνι ή στο κέντρο της πόλης του Πειραιά. Το δεύτερο παρουσιάζει την ιδιαίτερη ιστορία αλλά και τα μνημεία και τοπόσημα της συνοικίας που βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της «Παιδαγωγικής» σήμερα, δηλαδή του μέρους που κάθε μέρα περνούν οι μικροί μαθητές πηγαίνοντας στο σχολείο τους. Στο τέλος του βιβλίου παρατίθεται Βιβλιογραφία με ιστορικά βοηθήματα και πηγές, παιδαγωγικά βιβλία αλλά και έγκριτοι Διαδικτυακοί τόποι που αξιοποιήθηκαν στη συγγραφή του βιβλίου. Το βιβλίο έχει αδιαμφισβήτητα εκπαιδευτικό χαρακτήρα και απευθύνεται σε παιδιά, ωστόσο αποθησαυρίζει πληθώρα πληροφοριών για την ιστορία και την τοπογραφία του Πειραιά, μαζί με ιστορικά κείμενα και εποπτικό υλικό τα οποία το καθιστούν ευχάριστο και κατάλληλο και για ενήλικους φι-

λομαθείς αναγνώστες που θέλουν να έχουν μία πρώτη γνωριμία με το παρελθόν και τα μνημεία του Πειραιά. Πολλά συγχαρητήρια στην συγγραφική ομάδα για το άρτιο επιστημονικά και παιδαγωγικά έργο τους αλλά και στην «φωτισμένη» διοίκηση των εκπαιδευτηρίων «Παιδαγωγική» για την αυτήν την εκδοτική τους πρωτοβουλία. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

ελληνεσ

Συγγραφέας Αχιλλεύς Ε. Λαζάρου εκδοσεισ books.lazarougeorge.gr

Η

βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος εμπλουτίσθηκε πρόσφατα με το τελευταίο βιβλίο του Αχιλλέα Λαζάρου «Έλληνες» δωρεά του εκλεκτού φίλου του Μουσείου κ. Ευάγγελου Αγγελάκου. Κάθε βιβλίο του κ. Λαζάρου αποτελεί σταθμό στην ιστορία της ελληνικότητας των ομάδων και φύλων που κατοικούν στη χώρα. Ρωμανιστής και Βαλκανιολόγος αποτελεί την αυθεντικότερη γραφίδα των Βαλκανίων που πραγματεύεται την προέλευση, την ιστορία και την εθνική συνείδηση όλων των λαών της χερσονήσου. Πρώτη φορά που διάβασα κάτι του Αχιλλέα Λαζάρου ήταν μια πραγματεία του για τους Αρβανίτες, η οποία, αργότερα κατάλαβα, ότι αποτελεί και θεωρείται από τους σχετικούς κύκλους το «ευαγγέλιο» του ζητήματος των Αρβανιτών. Όπως ο ίδιος ο συγγραφέας έχει προσδιορίσει τον σκοπό της ζωής του, αυτός είναι, η απόδειξη της ελ72 Περιπλους

ληνικότητας Βλάχων, Αρβανιτών και γενικότερα μη αποκλειστικά ελληνόφωνων Ελλήνων. Το συγκεκριμένο βιβλίο δεν αποτελεί βιογραφικό λεξικό, ούτε κάποια μορφή λευκώματος, απλά παραθέτει ενέργειες και δράσεις Ελλήνων που οι δραστηριότητές τους προσεγγίζουν τον σκοπό της ζωής του συγγραφέα. Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί: είναι μοναδικοί οι παρουσιαζόμενοι Έλληνες στο βιβλίο ;; Ασφαλώς όχι. Άλλωστε ο συγγραφέας προετοιμάζει ήδη και δεύτερο, ενδεχομένως δε και τρίτο τόμο. Είμαστε ευτυχείς που η βιβλιοθήκη μας απέκτησε αυτό το κόσμημα και ελπίζουμε ότι οι τακτικοί επισκέπτες της, ερευνητές, θα βρουν ένα σημαντικό βοήθημα σε θέματα που άπτονται του περιεχομένου του. Γιάννης Παλούμπης

ΕΡΧΕΤΑΙ ΧΕΙΜΩΝΑΣ

Γιατί πρέπει να αντιταχθούμε στον Βλαντιμίρ Πούτιν και στους εχθρούς του Ελεύθερου Κόσμου ΣυγγραφέIς Garry Kasparov & Mig Greengard εκδοσεισ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ

Ο

πρώτος από τους συγγραφείς είναι αυτός που –πιθανότατα– υποψιαστήκατε. Ο επί χρόνια παγκόσμιος πρωταθλητής στο σκάκι. Ο Ρώσος Γκάρι Κασπάροφ. Ο δεύτερος είναι Αμερικανός σκακιστής και δημοσιογράφος, που συνεργάζεται εδώ και χρόνια με τον Κασπάροφ. Αυτό που ίσως δεν ξέρουμε οι περισσότεροι είναι ότι ο Κασπάροφ αποσύρθηκε από το επαγγελματικό σκάκι το 2005, προκειμένου να ασχοληθεί με την πολιτική. Αντίπαλος του «λαοπρόβλητου» Βλαντιμίρ Πούτιν, πίστεψε ότι η μετασοβιετική Ρωσία μπορούσε να εξελιχτεί σε δημοκρατία. Φυσικά αυτό το πλήρωσε κι έτσι σήμερα

ζει αυτοεξόριστος στη Νέα Υόρκη. Δεν έχει πάψει βεβαίως να αρθρογραφεί εναντίον του νέου τσάρου (ή μήπως «πατερούλη»;),πράγμα που σαφέστατα και ενοχλεί τον αδιαμφησβήτητο άρχοντα της Ρωσίας. Με το παρόν βιβλίο ο συγγραφέας θεμελιώνει τις απόψεις του. Κι όχι μόνον! Μας δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα της προσωπικότητας και της πολιτικής που ακολουθεί ο Πούτιν. Πρόκειται για βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί, καθώς στην χώρα μας δεν είναι και λίγοι αυτοί που θαυμάζουν τον Ρώσο ηγέτη και που καλό είναι να αντιληφθούν –όσο μπορούν βέβαια– το ποιόν του. Ηλίας Νταλούμης

Δωρεά βιβλίων από την κυρία Εύη Πιπερίδου

Π

ρόσφατα η Βιβλιοθήκη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος «Αθηνούλα Μαρτίνου» εμπλουτίστηκε με τη δωρεά ενός αξιόλογου αριθμού βιβλίων από την κυρία Εύη Πιπερίδου, εκλεκτό μέλος του Ναυτικού Μουσείου. Πρόκειται για εκδόσεις ναυτικού και ιστορικού περιεχομένου που συμβάλουν στην ανάπτυξη της συλλογής της βιβλιοθήκης. Αξίζει να επισημάνουμε τις εκδόσεις που αναφέρονται στην ιστορία του «αβύθιστου» Τιτανικού καθώς επίσης και εκδόσεις που αποτελούν μια «πρόσκληση» σ’ ένα όμορφο και ανεπανάληπτο ταξίδι στους ωκεανούς με τα υπερωκεάνια. Η Βιβλιοθήκη διαθέτει περισσότερους από 20.000 τίτλους βιβλίων και περιοδικών, το περιεχόμενο των οποίων σχετίζεται με τις συλλογές του μουσείου και καλύπτει τα παρακάτω θέματα: Ναυτική Ιστορία και Παράδοση, Ναυτική Τέχνη και Επιστήμη, Καλές Τέχνες,

74 Περιπλους

Μουσειολογία, Αρχαιολογία, Γεωγραφία, Ελληνική, Ευρωπαϊκή και Παγκόσμια Ιστορία κ.α. Η Βιβλιοθήκη δεν είναι δανειστική. Λειτουργεί ως αναγνωστήριο για όσους χρησιμοποιούν βιβλία και περιοδικά της συλλογής της παρέχοντας δυνατότητα φωτοτυπιών, χρήση Η/Υ και τεχνολογίας Wi-Fi (ασύρματο δίκτυο). Για αναζήτηση στον ηλεκτρονικό κατάλογο της βιβλιοθήκης παρακαλούμε ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο: libraryhmm. openabekt.gr Η Βιβλιοθήκη δέχεται δωρεές βιβλίων που καθιστούν πλουσιότερη την συλλογή της και εξυπηρετούν τις ανάγκες των αναγνωστών της. Εάν επιθυμείτε να δωρίσετε στη Βιβλιοθήκη, βιβλία ή άλλο υλικό όπως περιοδικές εκδόσεις, μπορείτε να επικοινωνήσετε στο τηλ. 210-4516264 με τη Βιβλιοθηκονόμο κα. Κρανιώτου για να ενημερωθείτε για τις σχετικές διαδικασίες.

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Κυρία Εύη Πιπερίδου: 1. “Pictorial Encyclopedia of Ocean Liners, 1860-1994” William H. Miller 2. “Liners” Robert Fox 3. “Bateaux de legende” Hachette Collections 4. “ A treasury of Titanic tales” Webb Garrison 5. “A Voyage Closed and Done” Pauline Matarasso 6. “ Τα καράβια και τα άλλα πλεούμενα» 7. “Great liners at war” Stephen Harding 8. “Ocean liners” Olivier le Goff 9. “The Romance of travel” Ronald Pearsall 10. “The fabulous interiors of the great ocean liners” William H. Miller 11. “A guide to the Royal observatory Greenwich: The story of Time and Space” 12. “HMHS Britannic: The last Titan” Simon Mills 13. “World passenger ships in review” 14. “Titanic” Thomas E. Bonsall 15. “Picture History of the Italian Line 1932-1977” William H. Miller 16. «Ιστορία και Ναυτιλία: 16oς-20ος αι.» Τζελίνα Χαρλαύτη (επιμ.) 17.

“Tramps and Ladies: My early years in Steamers” James Bisset 18.

“The Titanic story” Stephen Cox 19. “The Liners of Liverpool” Part II, Derek M.Whale 20. “The only way to cross” John Maxtone-Graham 21. “South Street. A maritime history of New York” Richard C. McKay 22. “The Oxford companion to ships and the sea” ed. Peter Kemp 23. “The complete encyclopedia of Sailing Ships” John Batchelor & Chris Chant 24. “The Sway of the Grand Saloon: A social history of the North Atlantic” John Malcolm Brinnin 25. “Transatlantic Liners” David L. Williams 26. “The Anglo-Dutch Wars of the 17th Century 1652-1674” C.R. Boxer 27. “Turbinia. The story of Charles Parsons and his Ocean Greyhound” Ken Smith 28. “Victorian and Edwardian Cambridgeshire” F.A. Reeve 29. “Song of the Clyde: A history of Clyde shipbuilding” Fred M. Walker 30. “Ships of the World. An Historical Encyclopedia” Lincoln Paine 31. “Treasures of the National Maritime Museum” 32. «Τα Ελληνικά Υπερωκεάνια 1907-1977» Α.Ι. Τζαμτζή 33.

“The Titanic Commutator” (1999-2014) περιοδική έκδοση 34. «The night lives on” Walter Lord 35. “Her name Titanic” Charles Pellegrino 36. “Gateway to the new world” Alicia St. Leger 37. “R.M.S. Titanic: A portrait in old picture postcards” Mark Bown and Roger Simmons 38. “Story of the wreck of the Titanic” Marshall Everett 39. “Survival.

Titanic April 14, 1912” K. Duey & K.A. Bale 40. «Η Πλωτή Πολιτεία» Ιούλιου Βέρν 41. “S.S. Savannah. The Elegant Steam Ship” Frank O. Braynark 42. “Titanic” Colonel Archibald Gracie 43. “Prince’s Dock. A magnificent monument of mural art” Adrian Jarvis 44. “Το Ελληνικόν

εμπορικόν ναυτικόν κατά τον τελευταίο πόλεμον» Επαμ. Μπαμπούρη 45. «Shipwrecks diving into history” (2000-2006) (περιοδική έκδοση) 46. «Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια» τομ. 1ος-6ος 47. Τεύχη του περιοδικού «Ναυτική Επιθεώρηση» των ετών 2013-2016 -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Κωνσταντίνο Καταγά: «Του Ομήρου ζώσες φράσεις & αιώνια ρητά (και οι αφηγήσεις του που τα γέννησαν) Κ. Καταγά -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Ελένη Αθηναίου Γκάτσου: «Πειραιάς: Ιστορίες της πόλης μας» (Μέρος Β’) του Στ. Μίλεση, Χρ. Μίλεση, Θεοδ. Κατσικάρου -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γεώργιο Γιαγκάκη: 1. «Προβλήματα ακατοίκητων, μικρών και χθαμαλών νησιών / νησαίων εδαφών και η περίπτωση της Ελλάδος » Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη 2. «Ο Άγιος Γεώργιος (ή Βέλβινα) ο μεσοπέλαγος φρουρός του Σαρωνικού Κόλπου» Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη 3. «Η Δονούσα και οι Μακαρές (Νησοσυστάς) στις ναυτιλιακές οδηγίες των Ευρωπαϊκών στόλων» Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη 4. «Το πολύνησο της Σύρνας» Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη 5. «Τα Τριζόνια του Κορινθιακού Κόλπου» Γεωργίου Κ. Γιαγκάκη -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ευάγγελο Αγγελάκο: «Έλληνες» του Αχιλλέα Λαζάρου -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γιάννη Σουλιώτη: «Η φουρτουνιασμένη θάλασσα: Ανθολόγιο καταραμένων ποιητών» και «ΧΕΝΙΑ» Γ. Σουλιώτη -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Λεωνίδα Ψαρράκη: περ. «Αρχαιολογία» τεύχος Νο 1,2,3,4,6 του 1982 & περ. «Les dossiers de l’ archeology” Νο 12, 1975.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Διονύση Βαλάση: «Μια περιπέτεια χωρίς τέλος» Διον. Βαλάση -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ηλία Νταλούμη: «Το Ισλάμ του μέλλοντός μας» Ανδρέα Ανδριανόπουλου, «Οι Δημοκρατίες σε κρίση;» Γιάννη Παπαδόπουλου, «Έρχεται χειμώνας» Γκάρι Κασπάροφ.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Δημήτριο Μαυριδερό: «Γενεαλογικές ανιχνεύσεις. Το γένος Βούλγαρη της Ύδρας» Δημ. Μαυριδερού

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ 3. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 5. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 6. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 7. ΝΕΟΣ ΕΞΑΝΤΑΣ 8. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ 9. ΗΧΩ ΤΗΣ Π.Ε.Σ.Μ.Ε.Ν.

10. ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ 11. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ 12. ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

13. ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

76 Περιπλους

14. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ

ΗΧΩ 15. ΛΙΜΕΝΙΚΑ

ΧΡΟΝΙΚΑ 16. ΕΡΜΙΟΝΗ

17. Days

of Art in Greece ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 2. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ 4. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ 5. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ 6. ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΙΔΕΑ 7. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ 8. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ Σ.Α.Σ.Μ.Υ.Ν.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ High Performance Ropes

Δένουμε γερά σε όλο τον κόσμο! Με τα υψηλής αντοχής σχοινιά πρόσδεσης, αγκυροβολίας και ρυμουλκήσεως.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ Σας προσκαλούμε να επισκεφθείτε το περίπτερό μας Hall 3, Stand No 3.110 στην έκθεση “Ποσειδώνια 2018”. 4-8 Ιουνίου.

Κάβοι και Σχοινιά Προσδέσεως, Αγκυροβολίας και Ρυμουλκήσεως (Υπερ-υψηλού Μοριακού Βάρους Πολυαιθυλενίου, Αραμιδικά, Πολυμερών Υγρών Κρυστάλλων και Μικτά Πολυεστέρα-Πολυπροπυλενίου), Συρματόσχοινα, Ανόδια Καθοδικής Προστασίας, Αλυσίδες, Άγκυρες, Εξοπλισμός Λιμένων και Καταστρώματος Πλοίων Ψαρών 11, 18648, Πειραιάς, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 E: info@katradis.com - www.katradis.com

Γράφει ο Σκάπουλος

Δ

εν ξέρω πόσοι από τους αναγνώστες του περιοδικού έχουν γνωρίσει την πολιτισμική ομάδα «Αρχιπέλαγος» και έχουν έρθει σε επαφή με το έργο που έχει επιτελέσει στον τομέα της καταγραφής και διάσωσης της ναυτικής παράδοσης των νησιών του Αιγαίου και ιδιαίτερα των Δωδεκανήσων. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της ομάδας, τα δύο ηγετικά μέλη της, ο Νίκος Παπαδόπουλος και η Ευδοκία Βουβάλη, παρουσίασαν πρόσφατα στο Μουσείο μια ταινία με τα τεχνικά στοιχεία που συντροφεύουν τη σπογγαλιεία. Παράλληλα μετέφεραν για επίδειξη όλα τα εργαλεία, τη στολή του δύτη και τα εξαρτήματά της τα οποία έχουν παραμείνει στο Μουσείο για μελλοντικές επαναλήψεις των μαθημάτων / επιδείξεων. Λεπτομέρειες για τη δραστηριότητα της ομάδας «Αρχιπέλαγος» είμαι βέβαιος ότι θα βρείτε σε άλλο σημείο του περιοδικού. Τώρα γιατί ο Σκάπουλος ξεκινά το «Βαρόμετρο» με την αναφορά στα δύο εξαιρετικά παιδιά τον Νίκο και την Ευδοκία και το αξιοθαύμαστο έργο της ομάδας «Αρχιπέλαγος» είναι διότι η παρακολούθηση της τελευταίας δράσης τους για τη σπογγαλιεία μου θύμισε ένα διήγημα του Ανδρέα Καρκαβίτσα από τη συλλογή «Λόγια της Πλώρης», τους «Σφουγγαράδες». Έχω ξαναγράψει σ’ αυτή τη στήλη πόσο πολύ με εντυπωσιάζουν οι συγγραφείς οι οποίοι, παρόλον ότι δεν είναι ναυτικοί οι ίδιοι, περιγράφουν τόσο ζωντανά, παραστατικά με πειστικότητα και γνώση, εργασίες, δραστηριότητες και διαδικασίες της γέφυρας, της κουβέρτας, ή της μηχανής. Ο Καρκαβίτσας, ιδιαίτερα, με είχε εντυπωσιάσει γιατί στρατιωτικός γιατρός ο ίδιος και στη συνέχεια γιατρός σε ποστάλια της εποχής των αρχών του 20ου αιώνα, περιγράφει με τόση γνώση και ακρίβεια τις διαδικασίες μέσα στα ιστιοφόρα, που λες και μόλις κατέβηκε, ξυπόλυτος, με τις σκαλιέρες από το άλμπουρο, μετά από το άπλωμα των πανιών, που φούσκωσαν μαζεύοντας όλες τις πνοές του ανέμου και έδωσαν ώθηση στο ξύλινο σκαρί. Και καλά τα ιστιοφόρα, αλλά την περιγραφή του βυθού που κάνει στο διήγημα που προανέφερα, σαν να βλέπει μέσα από την περικεφαλαία του δύτη, μου είναι αδύνατον να καταλάβω πως την επιτυγχάνει, όσο κι αν πραγματικοί δύτες του την έχουν περιγράψει.

78 Περιπλους

Θα παραθέσω μια υποβρύχια περιπλάνηση του Καρκαβίτσα για να γίνει κατανοητή η δύναμη της περιγραφής του και η δική μου αδυναμία να εννοήσω τη δική του γνώση. «….. Ωστόσο τον έντυναν οι άλλοι σαν γαμπρό. Σαν γαμπρό και μαζί σαν λείψανο. Ζωντανός έμπαινε, μα ποιος ξέρει αν θα’ βγαινε ζωντανός. Ο βουτηχτής παίζει πασέτα τη ζωή του. Το γνωρίζουν όλοι. Το καλογνωρίζει πρώτος αυτός. Για τούτο μεταλαβαίνουν πριν φύγουν από το νησί. Για τούτο οι καπετάνιοι παίρνουν σάβανα, κεριά και λιβάνι μαζί με τη γαλέτα και τ’ άλλα χρειαζούμενα. Τέλος τον έντυσαν το λάστιχο, του φόρεσαν την ατσαλένια περικεφαλαία, του έζωσαν τη ζώνη με

τα γαντζούδια, κρέμασαν τα μολύβια στην τραχηλιά, λαστιχένια βραχιόλια στα χέρια, παπούτσια μολυβοπάτωτα στα πόδια, μόλις κατόρθωνε να κινηθεί από το βάρος. Πάτησε τέλος τη σκάλα, κλείσανε καλά τον φεγγίτη κι αγνώριστος, ασούσουμος, άπλωσε απάνω στα νερά σα ν’ άπλωνε στα βαμπάκια. Αμέσως φούσκες πρασινόγλαυκες πήδηξαν μια κατόπι της άλλης, λες και νεράϊδα κάτω έπαιζε κρυσταλλένια πεντόβολα. Τέλος δεντρί ψήλωσε σαν κυπαρίσσι λυγερό, συμμαζωχτό με σιντεφένιες χάντρες κινούμενες από τη ρίζα ως την κορυφή. Ο δύτης στάθηκε στον πάτω σαν να μπήκε σπίτι του. Γύρισε τα μάτια ζερβόδεξα κι αναγάλλιασε. Ο γεωργός έτσι

δε χαίρεται που βλέπει πολύκαρπο το χωράφι του. Τώρα, συλλογιέται, θα ψαρέψω για καλά. Κι αρχίζει το θέρισμα. Απάνω μαύρο σύγνεφο του καϊκιού η καρίνα. Ολόγυρα το νερό πηχτό, σταχτοπράσινο σα θαμπό κρύσταλλο, τον ψηλαφούσε από παντού, τον έδενε σε μεταξένια βρόχια και σύγκαιρα του έδειχνε χιλιόμορφο κόσμο. Αναγέλες τα ψάρια χρυσόφτερα, ασημωμένα, διάβαιναν ολόγυρά του με φουσκωμένα τα λαιμά, τα σπάραχνα κατακόκκινα, ψιλό μαργαριτάρι τα δόντια στις δυνατές σαγονίτσες τους, τιμόνι την ψαλιδωτή ουρά τους. Πολλά έπεφταν απάνω του, τυφλά προσόχτιζαν σαν ακυβέρνητα ξύλα στην περικεφαλαία του, άλλα διάβαιναν σαγίτες αργυρές από τα σκέλια του. Κάτω φυκοστρωμένος ο βυθός, άνοιγε πλατύς και μαλακός σα βελούδο. Εδώ ακαλήφες βαθυγάλαζες έβγαιναν από την αμμουδιά, άλλες ανοιχτές σαν κούπες και σαν αρχαία κύπελλα, μερικές σαν κρίνα μεγάλα κι άλλες έφευγαν ψηλά, κρεμώντας κάτω μυριόχρω-

μο κομπολόγι τ΄ απαυτά τους. Παρέκει τερηδόνες ντυμένες στο καστανό χνούδι τους, ανάδευαν ανυπόμονες να κολλήσουν στο πλεούμενο. Αλλού της Αφροδίτης ο κεστός μακρύς, κλωθογύριστος, ολομέταξος άπλωνε τις κορδέλες του σα να ζητούσε κάτω εκεί το πανέμορφο κορμί της θεάς. Και παντού περίγυρα ξανθοπράσινα μαρούλια, τρανά χρυσόμηλα, χαμόκλαδα τριχοφορτωμένα, μούσκλια σγουρά, φυτά χιλιόπλουμα κι αισθαντικά έκαναν κήπο ονειροφάνταστο. Και κόσμος μυστικός, οστρακοφόρος και λεπιδοντυμένος και αγκαθόφραχτος γύριζε απάνω κάτω, μέγας και αρειμάνιος σαν Γολιάθ και άλλος ταπεινός, φοβητσάρης, τροφή ένας τ’ αλλουνού. Κάπου άνοιγε σαν αντένες τα πόδια του κι έτρεχε να συλλάβει τη σουπιά ο αστακός, πνιγμένος στο μελάνι της. Κάπου μια καβουρομάνα έπαιζε λόγχες τα πόδια της , ανασκελωμένη για να προφυλάξει τα’ αυγά της. Παραπέρα η φώκια έριχνε βρωμερό τ’ αέρι του πισινού της για να σκάσει το χταπόδι

στο θαλάμι του, μα ξαφνικά της άρπαζε ο φοβερός απλοκαμός το μουσούδι της κι έσκαε εκείνη. Και πέρα δώθε βράχοι και άβυσσοι, λαγκαδιές και όρη με κάλλη μύρια, με θησαυρούς αμάλαγους, με κατοίκους και πετρώματα άγνωστα. Αλλά για κείνα δε φρόντιζε ο δύτης. Ο σπόγγος ήταν εμπρός του κι έριχνε αδιάκοπα στο δίχτυ του. Ο Σκάπουλος δικαιολογημένα αποκαλύπτεται μπροστά στο λογοτεχνικό μέγεθος του μεγάλου μας λογοτέχνη που έγραφε με τέτοια διηγηματική και περιγραφική δύναμη, όχι μόνο για τους ανθρώπους της θάλασσας, αλλά και για τους αντίστοιχους του κάμπου, του βουνού, της πόλης. Κι όμως ο πεζογράφος αυτός συγκέντρωσε και πολλά αρνητικά σχόλια στην εποχή του που πεοέρχονταν κυρίως από τη διαμάχη που είχε ξεσπάσει στον καιρό του μεταξύ των δημοτικιστών, όπως ο Καρκαβίτσας και των λογοτεχνών που επέμεναν να δημιουργούν στην καθαρεύουσα.

© Tom Oates

Περιπλους 79

Ναυτικά Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο, Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223 / 28249, Fax: 26950 83748 ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Τσιλιβή, Ζακύνθου ΤΤ 22100. Τηλ. 26950 42436/ Κιν. 6974 065 776 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ.: 22890 22700/210 81 25 547, Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Δημοτική Καπναποθήκη Καβάλας, Τηλ: 2510 233101, 6977 391 605, Ε-mail: info@nmkav.gr • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

Φορείς (Ιδρύματα - Ινστιτούτα - Ναυτικές Συλλογές) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr

80 Περιπλους