ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 110

ΤΕΥΧΟΣ 110 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2020

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

On time - any time!

A globally integrated shipping group

- Transportation (dry bulk, wet, reefer)

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

- Shipyards

HEAD OFFICE

- Ship Agency

5, Xenias str. & Ch. Trikoupi

- Logistics

14562, Athens, Greece

- Terminals

Tel.: +30 210 62 84 200

- Fuel Supplies at High Seas - Pelagic Fish Trading

e-mail: athens@laskaridis.com www.laviniabulk.com

110

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ // ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ // ΜΑΡΤΙΟΣ 2020

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

Χαιρετισμός του Εκδότη

04

Λίγα λόγια για... το θέμα του εξωφύλλου

06

Η Νέα Δωρεά του ΠΑΝΟΥ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ στο Πολεμικό Ναυτικό

08

Κοινωφελές Ίδρυμα «Μαρία ΤΣαΚοΣ» Διεθνές Κέντρο Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης

10

Δωρεά της εταιρείας Δ. Κορωνάκης ΑΒΕΕ

12

Δέκα ταχύπλοα σκάφη στο Λιμενικό Σώμα από την Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528

14

Liberian Registry. Νηολόγιο Λιβερίας Συμπάσχουμε, Συμπαραστεκόμαστε, Υπηρετούμε την Ελληνική Ναυτιλία στη δίνη του κορωνοïού

Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr

16

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Γράφει ο Δημήτρης Νατσιός, Δάσκαλος Κιλκίς-Μέλος ΙΗΑ

18

Οι τελευταίες ημέρες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και ο θάνατός του στις 4 Φεβρουαρίου 1843 Του Αντιναυάρχου ε.α. Δρα Στυλιανού Πολίτη

24

Λάζαρος Αθανασίου Πινότζης - Μαρία Ανδρέα Βώκου-Μιαούλη Γενεαλογική έρευνα του Δημήτρη Α. Μαυριδερού

30

Πού ήταν η Ιθάκη; Το γεωγραφικό στίγμα ενός ταξιδιού στον μύθο του Κ. Αντύπα

38

Τι -πραγματικά- έγινε με το Oruç Reis του Ηλία Νταλούμη

44

Προοπτική ανάπτυξης μαρίνων στην Ελλάδα: Μύθος ή πραγματικότητα; του Ευστράτιου Ανδριάνη

50

Οι πρώτες μεταπολεμικές ναυπηγήσεις του Άρη Μπιλάλη

52

The BIG ''U''. Υπερωκεάνειο. S.S. United States Ελευθέρη μετάφραση του Γιώργου Χάλαρη

56

Πάτροκλος Γερασιμάτος. Ο χαμένος ναυτικός του 1942 που βρέθηκε ζωντανός το 1958 του Στέφανου Μίλεση

58

Το Φρούριο της Κορώνης του Γιάννη Μπίρη

60

Εγκατάσταση της Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών κυρίας Άννας Μπενάκη-Ψαρούδα

ΤΕΥΧΟΣ 110 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2020

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

6

Εξώφυλλο Κωνσταντίνος Κανάρης (1795-1877). Λιθογραφία. Έκδοση A.Friedel, 1827. Συλλογή ΝΜΕ.

12

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

Το «Ataman» ήταν ένα από τα συνοδά του «Oruç Reis».

38

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής σµένο να κάνει σεισµικές έρευνες προκειΑρχαιολογίαςµένου να ανιχνεύσει υποθαλάσσιες περιοχές, όπου πιθανώς να υπάρχουν κοιτάσµατα υδρογονανθράκων. Τέτοιες έρευ-

νες είχαν εξαγγελθεί από την Τουρκία Ιωάννα Μπερμπίλη – και πραγµατοποιούσε το «Oruç Reis» – από τα µέσα σχεδόν του Ιανουαρίου του Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής 2020 σε περιοχές που η κυβέρνηση της Κύπρου έχει εκχωρήσει σε εταιρείες για και γεωτρήσεις. Με άλλα λόγια, Αρχαιολογίαςέρευνες το «Oruç Reis» έκανε παράνοµες ενέργειες, δηλαδή σεισµικές έρευνες σε µια περιοχή που δεν είναι τουρκική. Τα άλλα δύο

πλοία – το «Ataman» και το «Cengiz Han» Διαφημίσεις: – απλώς του …«συµπαραστέκονταν». Πρόγια πλοία υποστήριξης/εφοδιασµού Ν. Νικολαΐδης-Ε. Σ.κειται Σύρος παράκτιων εγκαταστάσεων («ελληνικά» τα λέµε Offshore Supply Boats) και είναι ίδια µε το Άτλας Τηλ./Fax: 210 24 35 075Ι Α471 που δωρήθηκε, πριν από λίγους µήνες, στο ελληνικό Πολεµικό Ναυτικό. Το ότι ήσαν δύο τέτοια πλοία µαζί

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη

Το «Cengiz Han» ήταν το δεύτερο.

µε το «Oruç Reis» δείχνει µε τον πιο ξεκάθαρο τρόπο τις …«ικανότητες» των Τούρκων στην θάλασσα. Κι αυτό δεν αποτελεί ειρωνική περιφρόνηση, αλλά απλή διαπίστωση. Πουθενά στον κόσµο ένα ερευνητικό σκάφος δεν συνοδεύεται συνεχώς από δύο πλοία υποστήριξης! Μπήκε λοιπόν το «Oruç Reis» στην περιοχή που προαναφέραµε, έχοντας πορεία προς τα δυτικά. Εκεί, επικρατούσαν δυτικοί άνεµοι έντασης περί τα 6 Beauforts µε κύµατα πάνω από 2 µέτρα. Η ταχύτητα του τουρκικού πλοίου δεν ξεπερνούσε τους 4 κόµβους. Επειδή το «Oruç Reis» εξακολουθούσε να διατηρεί την ίδια –

προς δυσµάς– πορεία δόθηκε εντολή από ΕΘΚΕΠΙΧ στη φρεγάτα Νικηφόρος Φωκάς F466 να σπεύσει προς την περιοχή. Η ώρα ήταν 06.30 και ο Νικηφόρος Φωκάς F466, που βρισκόταν – εκτελώντας χρέη «σκοπούντος πλοίου» – στην περιοχή της Καρπάθου, περί τα 160 ναυτικά µίλια βορειοδυτικά, απέπλευσε αµέσως. Το «Oruç Reis» και οι δύο συνοδοί του, συνέχιζαν τη δυτική τους πορεία. Έτσι στις 08.33 δόθηκε εντολή στην 116 Πτέρυγα Μάχης, στον Άραξο, να απογειωθεί αεροπλάνο F-16C block 52+, προκειµένου να πραγµατοποιήσει αναγνώριση στην περιοχή που έπλεαν τα τρία τουρκικά πλοία.

50

Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

ä

61

λογοτεχνια & θαλασσα

66

Ημερολoγιο Μουσεiου

76

Κική Δημουλά (1931-2020)

77

ANAKOIΝΩΣΗ. Αναβολή Τακτικής Γενικής Συνέλευσης Μελών

78

βαρομετρο

ΜΑΡΤΙΟΣ 2020 l AMYNA KAI ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ l 7

56 58

E

Αντίπαξοι 2019, φωτ. Anagn.

2 Περιπλους

κλεκτά μέλη του Μουσείου μας, αγαπητοί αναγνώστες. Η χώρα ολόκληρη, το Μουσείο δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση, ζει και πάλλεται στον αστερισμό του κορωνοϊού. Σήμερα που γράφονται αυτές οι γραμμές, τελευταίες μέρες του Μαρτίου, η επίδραση της νέας ασθένειας στην κοινωνική ζωή της χώρας είναι ήδη πολύ μεγάλη. Σχολεία, συναθροίσεις, φροντιστήρια, αθλητικοί αγώνες, εκδρομές, συνέδρια, θεατρικές παραστάσεις, όλα έχουν αναβληθεί και στην ουσία ακυρωθεί, ή ακυρώνονται σταδιακά με στόχο να εμποδιστεί η ανεξέλεγκτη εξάπλωση του ιού και τη μετάδοσή του, που είναι πολύ εύκολη σε κλειστούς χώρους. Όπως όλοι γνωρίζετε αναγκαστήκαμε να αναβάλουμε τη Γενική μας Συνέλευση για άγνωστο χρόνο, που θα εξαρτηθεί από την εξέλιξη των πραγμάτων στη χώρα μας. Συμμορφούμενοι με τις επιταγές της Πολιτείας το Μουσείο από τις 14 Μαρτίου παραμένει κλειστό, προσωπικό και εθελοντές παραμένουμε στα σπίτια μας προσπαθώντας να διεκπεραιώσουμε, όσο είναι δυνατόν, με τα μέσα που μας παρέχει η τεχνολογία, την καθημερινότητα. Δεν είναι καθόλου βέβαιο πως και πότε, ο αόρατος αυτός εχθρός θα νικηθεί ή έστω θα καταλαγιάσει κάπως. Όμως θα πρέπει να αναδείξουμε και μια αισιόδοξη πτυχή αυτής της καραντίνας που βιώνουμε. Το γεγονός ότι ζούμε σε ένα κοινωνικό σύστημα που έχει τόσο ψηλά την ανθρώπινη ζωή και αντιμετωπίζει την ασφάλειά της με τόση σοβαρότητα, δεν αποτελεί ένα αυτονόητο κοινωνικό χαρακτηριστικό, αλλά αποτελεί μια ηθική κατάκτηση που συναντάται μόνο σε ανθρωποκεντρικά συστήματα και πολιτεύματα. Ας ελπίσουμε και ας ευχηθούμε, να επανέλθουμε στην παλιά όμορφη και τόσο επιθυμητή ρουτίνα μας. Γιατί στην εποχή του κορωνοϊού που ζούμε, μόνο ρουτίνα δεν έχουμε. Αντίθετα μάλιστα, το ξαφνικό, το αναπάντεχο έχει αρχίσει και συνηθίζεται και σε πάρα πολλούς έχει δυσάρεστες συνέπειες. Πέρα όμως από τον κορωνοϊό και τις κοινωνικές και οικονομικές του επιπτώσεις, τα υπόλοιπα θέματα του Μουσείου μας, τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του Φεβρουαρίου, πήγαιναν καλά ή τουλάχιστον προβλέψιμα. Οι προετοιμασίες για

τις δύο εκθέσεις, επ’ ευκαιρία των 2.500 χρόνων από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας προχωρούν και δείχνουν ότι αν οι συνθήκες το επιτρέψουν θα υλοποιηθούν στον χρόνο που έχουν προγραμματισθεί. Το καλοκαίρι έρχεται, με προαίσθημα ελπιδοφόρο ας κοιτάξουμε λοιπόν το μέλλον με ελπίδα, το μέλλον των παιδιών μας και όλων μας. Εύχομαι στο επόμενο σημείωμά μου, τον Ιούνιο, να έχω κάτι πιο χρήσιμο και ασφαλώς πιο ευχάριστο να γράψω. Μέσα στη στενοχώρια των ημερών θα ήθελα να σταθούμε σε κάτι αισιόδοξο και νομίζω ότι αυτό δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο, από την αλληλεγγύη και την υποστήριξη προς τις κρατικές δομές, που επιδεικνύουν ορισμένοι εύποροι Έλληνες. Όπως θα δείτε και στο σημερινό τεύχος ο Αντιπρόεδρος του Μουσείου μας κ. Παναγιώτης Λασκαρίδης, συνεχίζοντας την έμπρακτη υποστήριξη του Πολεμικού Ναυτικού της πατρίδας μας, δωρίζει ένα δεύτερο πλοίο Γενικής Υποστήριξης, μεγαλύτερο από το προηγούμενο και ως εκ τούτου πολλαπλά χρήσιμο για τις επιχειρήσεις του Πολεμικού μας Ναυτικού. Νομίζω πως αυτή η χειρονομία του κ. Λασκαρίδη, σαν συνέχεια της πρώτης του δωρεάς και πολλών άλλων που έχουν προηγηθεί, έρχεται να υπενθυμίσει τη μεγάλη παράδοση των εύπορων Ελλήνων, που στις δύσκολες στιγμές προσέτρεχαν πάντα αρωγοί του ελληνικού κράτους, αφήνοντας στην ιστορία το αποτύπωμα της φιλοπατρίας τους. Στις σελίδες του περιοδικού θα δείτε επίσης και άλλες δωρεές όπως εκείνη της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών και του εκλεκτού μέλους του Μουσείου μας Κωνσταντίνου Κορωνάκη. Ευχόμαστε αυτό το συναίσθημα ευθύνης να το αισθανθούν και άλλοι έχοντες και να δούμε κι άλλες προσφορές που τόση ανάγκη έχει η πατρίδα μας. Αγαπητοί αναγνώστες σας χαιρετώ με τα λόγια του ποιητή Gérard de Nerval σε μετάφραση «Μόνο αυτός είναι άξιος της ελευθερίας όπως και της ζωής, εκείνος που κάθε μέρα αγωνίζεται να τις κερδίσει». Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ Περιπλους 3

Λίγα λόγια για... το θέμα του εξωφύλλου

Κωνσταντίνος Κανάρης Ο αφοσιωμένος ήρωας των Ψαρών. Αρχηγός και καπετάνιος των ελληνικών πυρπολικών. Επιχρωματισμένη λιθογραφία του Adam Friedel, από την έκδοση The Greeks.

Twenty Four Portraits of the Principal Leaders and Personages who have made themselves most conspicuous in the Greek Revolution. London and Paris 1827.

4 Περιπλους

Ο

θρυλικός Ψαριανός πυρπολητής του οθωμανικού στόλου και πρωθυπουργός του νεαρού ελληνικού κράτους, από μικρός εργαζόταν σε πλοία της οικογένειάς του και διακρινόταν για τη γενναιότητα και τη φιλοπατρία του. Έλαβε μέρος στην Επανάσταση από την πρώτη στιγμή και ειδικεύτηκε στα πυρπολικά. Στις 7 Ιουνίου του 1822 πυρπόλησε τη ναυαρχίδα του καπουδάν πασά Καρά Αλή, που ήταν αγκυροβολημένη στη Χίο, με αποτέλεσμα να χαθούν μαζί της 2.000 ναύτες και ο ίδιος ο Καρά Αλής. Το γεγονός αυτό έδωσε κουράγιο στο αγωνιζόμενο Έθνος και ταυτόχρονα έκανε μεγάλη εντύπωση στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, της οποίας ο θαυμασμός για το κατόρθωμα του Κανάρη εξελίχθηκε σε ενεργό φιλελληνισμό. Στις 28 Οκτωβρίου 1822 ο θρυλικός Κανάρης ανατίναξε τουρκικό δίκροτο, στο στενό μεταξύ Τενέδου και Τρωάδος, μαζί με 800 ναύτες. Τα κατορθώματα του Κανάρη σκόρπισαν πανικό στους Οθωμανούς και επηρέασαν αποφασιστικά την πορεία του Αγώνα. Το 1824 ο Κανάρης βύθισε τουρκική φρεγάτα με 600 ναύτες κοντά στη Σάμο, ενώ σχεδίασε και την πυρπόληση του αιγυπτιακού στόλου μέσα στην Αλεξάνδρεια.. Ο σεμνός αγωνιστής ανήλθε στα ανώτατα αξιώματα της πολιτείας, διετέλεσε ναύαρχος, γερουσιαστής, υπουργός και πρωθυπουργός (1848, 186465, 1877) και έγινε σύμβολο φιλοπατρίας και γενναιότητας. Πέθανε στις 2 Σεπτεμβρίου 1877 από ανακοπή καρδιάς όντας εν ενεργεία πρωθυπουργός. Η τελευταία του κατοικία βρίσκεται δίπλα στην είσοδο του Α' Νεκροταφείου. Ο γιατρός Ιωάννης Ζωχιός αφαίρεσε την καρδιά του και την ταρίχευσε ώστε να φυλαχτεί με σεβασμό για να θυμίζει τις μεγάλες στιγμές του Έθνους μας. Ο γλύπτης Θωμάς Θωμόπουλος φιλοτέχνησε τη λήκυθο και τη μαρμάρινη λάρνακα στην οποία τοποθετήθηκε –με κάθε επισημότητα τον Νοέμβριο 1929– στο Υπουργείο Ναυτικών. Στις πλευρές της λάρνακας είναι χαραγμένα με χρυσά γράμματα τα ονόματα της Χίου και των Ψαρών, του Τσεσμέ και της Αλεξάνδρειας. Τόποι στους οποίους μεγαλούργησε ο ένδοξος θαλασσομάχος. Στο επάνω μέρος στημένος ο ζωοποιός Σταυρός και στη λήκυθο χαραγμένη η φράση «Χαίρε καρδία ναυάρχου Κανάρη». Η καρδιά του «ναυάρχου», όπως αποκαλούσε ο λαός τον Κανάρη, τοποθετημένη στην ασημένια λήκυθό της έγινε σύμβολο των αγώνων της πατρίδος για ελευθερία και ανεξαρτησία. Γι’ αυτό αποφασίστηκε η μεταφορά της, το 1933, στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο Αθηνών, ώστε να μετατραπεί σε προσκύνημα των νεότερων γενεών.

Αριστερά: Η ασημένια λήκυθος όπου φυλάσσεται η καρδιά του Κανάρη, με επιγραφή «Χαίρε καρδία Ναυάρχου Κανάρη» (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα). Δεξιά: (1793-1877) Ο Κωνσταντίνος Κανάρης - Φωτογραφικό Αρχείο Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, Αθήνα.

Tα πορτραίτα του Adam Friedel

Λίγα είναι γνωστά για τον Δανό φιλέλληνα, ζωγράφο Adam Friedel. Υπήρξε υπαξιωματικός του δανικού στρατού κατά τους Ναπολεόντειους Πολέμους. Με την έκρηξη της Επανάστασης βρέθηκε στην Πελοπόννησο και κατετάγη ως εθελοντής. Δήλωσε ότι το πλήρες όνομα του ήταν Adam βαρώνος Friedel von Friedeisburg και ότι η οικογένειά του διατηρούσε λαμπρές σχέσεις με τους σπουδαιότερους αριστοκρατικούς οίκους της Ευρώπης. Η γλωσσομάθεια και η καλλιέργειά του τον κατέστησαν έμπιστο του Δημητρίου Υψηλάντου. Δεν είναι γνωστό εάν και σε ποιες πολεμικές επιχειρήσεις έλαβε μέρος. Από επίσημες ελληνικές πηγές βεβαιώνεται ότι του ανετέθη η σχεδίαση και η επιστασία της κατασκευής «φιλοκάλως» των πρώτων σφραγίδων του ενιαίου και ανεξαρτήτου ελληνικού κράτους τον Μάρτιο του 1822. Άλλη αποστολή που του ανετέθη ήταν η εύρεση των αναγκαίων καταλυμάτων των βουλευτών στο Άργος τον Μάιο του ίδιου χρόνου, κατά την προσωρινή μεταφορά της έδρας της Διοικήσεως. Γνώρισε από κοντά τον Κολοκοτρώνη, τον Νικηταρά, τον Μαυρομιχάλη, τον Μπότσαρη, τον Κωλέττη, τον Μαυροκορδάτο, τον Βύρωνα. Ο Friedel ήρθε σε δύσκολη θέση όταν έφθα-

σε στο Άργος ο συμπατριώτης του Δανός ανθυπολοχαγός Waldemar von Qualen, ο οποίος υποστήριξε ότι ο Friedel δεν ήταν ευγενής και βεβαίως όχι αξιωματικός του δανικού στρατού. Το 1823 ταξίδευσε στην Αίγυπτο με σκοπό την συγκέντρωση χρήματων υπέρ του Αγώνος, χωρίς όμως επιτυχία. Στις αρχές του 1824 εντοπίζεται στο Μεσολόγγι, μαζί με τον Λόρδο Βύρωνα. Από εκεί πάει στην Κεφαλονία με σκοπό να φύγει για Λονδίνο. Ο Ιωάννης-Ιάκωβος Μάγερ δημοσίευσε στα «Ελληνικά Χρονικά» προειδοποίηση προς τις φιλελληνικές εταιρείες της Ευρώπης να μην επικοινωνήσουν με τον Δανό αξιωματικό, διότι ήταν απατεώνας. Αναμφίβολα το σημαντικότερο έργο του Friedel ήταν ότι σχεδίασε τις μορφές των αρχηγών της Επανάστασης εκ του φυσικού. Φτάνοντας στο Λονδίνο το 1825 εκτύπωσε και κυκλοφόρησε 24 λιθόγραφα πορτραίτα Ελλήνων πολιτικών και στρατιωτικών ηγετών. Στο Α' μέρος περιλαμβάνονται οι προσωπογραφίες των: Αλεξάνδρου Μαυροκορδάτου, Δημητρίου Υψηλάντου, Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, Νικηταρά, Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, στο Β' μέρος των: Λόρδου Βύρωνος, Μαντώς Μαυρογένους, Ιωάννη Κωλέττη, Κωνσταντίνου Κανάρη, Οδυσσέα Ανδρούτσου, Πανούτσου Νοταρά, στο Γ' μέρος των: Παλαιών Πατρών Γερμανού, Χουρσίτ Πασά, Ανδρέα Μιαούλη, Καπουδάν Πασά Αλή Μπέη, του Γάλλου φι-

λέλληνα αξιωματικού Baieste (Μπαλέστρα) και του Φωτίου Καραπάνου. Στο Δ' και τελευταίο μέρος περιελήφθησαν οι εικόνες των: Παπαφλέσσα, Ιωάννη Σκανδαλίδου, του Άρχοντος της Λιβαδειάς Ιωάννου Λογοθέτου, Ιωάννη Μαυρομιχάλη, Νότη Μπότσαρη και του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Η σειρά είχε μεγάλη εκδοτική επιτυχία και επανεκδόθηκε επανειλημμένα (1827, 1828, 1829, 1830, 1832 δις). Τις λιθογραφίες και τον επιχρωματισμό τους έκανε ο J. Bouvier. Μερικές μορφές παραλλάσσουν από έκδοση σε έκδοση, όχι όμως στην φυσιογνωμία, άλλα στην στάση και στα ενδύματα. Την εποχή εκείνη τα πορτραίτα του Adam Friedel λειτούργησαν ως σύμβολα ελευθερίας, ξεσήκωσαν συνειδήσεις, ενεργοποίησαν διακεκριμένες προσωπικότητες και έγιναν λάβαρα υπέρ της συμπαράστασης στον Αγώνα των Ελλήνων. Το 1849 το Ελληνικό Κράτος του απονέμει το Αριστείο του Αγώνος για τις στρατιωτικές του εκδουλεύσεις, καθώς και τον Αργυρό Σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος. Τελευταία φορά αναφέρεται σε πηγές το 1865. Τότε απηύθυνε αίτημα για συνταξιοδότηση προς τον συμπατριώτη του νέο βασιλέα των Ελλήνων Γεώργιο Α'. Άγνωστη παραμένει η τύχη του αιτήματός του, όπως και άγνωστοι είναι ο τόπος και ο χρόνος που απεβίωσε.

Περίπλους

Βιβλιογραφία Αδαμοπούλου, Κ. (2012): Κωνσταντίνος Κανάρης (περ. 1790-1877), Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού.

Διαθέσιμό στο: https://argolikivivliothiki.gr/2012/03/16/kanaris/ • Δημακοπούλου, Χ. (2003): «Ο Adam Friedel αυτοβιογραφούμενος», Ο ΕΡΑΝΙΣΤΗΣ, 24, σσ. 227-233. • Κουκκίου -Μητροπούλου Δ. (2007): Adam Friedel. Προσωπογραφίες Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, Αθήνα.Περίπλους

Περιπλους 5

Η Νέα Δωρεά του ΠΑΝΟΥ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ στο Πολεμικό Ναυτικό Ο «Ηρακλής» των 4.500 τόνων φέρνει νέα δεδομένα για τις ελληνικές επιχειρησιακές δυνατότητες

Α

κολουθεί τη δωρεά του ΠΓΥ ΑΤΛΑΣ και είναι εξειδικευμένο σε επιχειρήσεις μεταφοράς αρμάτων εφοδίων, υποστήριξης των ειδικών δυνάμεων, αλλά και τη διάσωση υποβρυχίων. Σε μια συγκυρία ιδιαίτερα κρίσιμη για τα εθνικά θέματα και την εμπέδωση των ελληνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων, η οικογένεια του Πάνου Λασκαρίδη προχωρά σε μία νέα χειρονομία υψηλού συμβολισμού, αλλά και επιχειρησιακής αξίας, προσφέροντας στο Πολεμικό Ναυτικό ένα δεύτερο Πλοίο Γενικής Υποστήριξης. Η δωρεά, που έρχεται λίγους μόνο μήνες μετά την παράδοση του ΠΓΥ ΑΤΛΑΣ, αφορά ένα σκάφος μεγαλύτερο, νεώτερο και ισχυρότερο. Το οποίο ενισχύει και επεκτείνει τις δυνατότητες του ΠΝ σε προβολή ισχύος, με ιδιαίτερα μεγάλη μεταφορική ικανότητα αλλά και εκτέλεσης επιχειρήσεων πολλαπλού τύπου. Το νέο πλοίο, που βρίσκεται σε διαδικασία παραλαβής, φέρει σήμερα το όνομα VICTOR. Θα μετονομασθεί όμως σε ΗΡΑΚΛΗΣ, ενώ η ένταξή του στον ελληνικό Στόλο, αναμένεται να γίνει αμέσως μετά το Πάσχα, προσδίδοντας στο Πολεμικό Ναυτικό δυ-

νατότητες για αποστολές τις οποίες μέχρι σήμερα δεν μπορούσε να αναλάβει. Οι επιχειρησιακές του δυνατότητες είναι πραγματικά εντυπωσιακές. Είναι μήκους 85 μέτρων και εκτοπίσματος 4.500 τόνων, κατασκευής 2002. Έχει μέγιστη ταχύτητα 15 κόμβων και διαθέτει μεγάλη μεταφορική ικανότητα, άνω των 2.600 τόνων στο ανοικτό του κατάστρωμα. Κάτι που σημαίνει ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μεταφορά σημαντικού φόρτου εφοδίων, αλλά και αρμάτων μάχης, τεθωρακισμένων οχημάτων ή άλλου κρίσιμου υλικού βαρέως τύπου σε προωθημένες θέσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι η μεταφορική αυτή ικανότητα είναι τετραπλάσια αυτής του ΑΤΛΑΣ, που ανέρχεται σε 655 τόνους. Είναι επίσης απολύτως κατάλληλο για την υποστήριξη επιχειρήσεων των Ειδικών Δυνάμεων (και του εξοπλισμού τους) όπως επίσης και για την πετρέλευση των πλοίων του Στόλου σε ανοικτή θάλασσα. Ωστόσο, όπως και το ΑΤΛΑΣ διαθέτει σύστημα dynamic positioning (δηλαδή σταθεροποίησης σε ακινησία με οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες, DP2), ενώ μπορεί να υποστηρίξει επιχειρήσεις ελικοπτέρων, ανεφοδιασμού

του Στόλου, αλλά και διάσωσης υποβρυχίων με την εγκατάσταση κατάλληλου γερανού. Ειδικότερα το ΠΓΥ ΗΡΑΚΛΗΣ διαθέτει 2 προωστήριες μηχανές ισχύος 9.600 ίππων, 2 αξονικές γεννήτριες, 4 εγκάρσιους προωθητήρες, (2 πλώρα και 2 πρύμα) επιπλέον των 2 κύριων ελίκων των κύριων μηχανών. Η επιχειρησιακή του ευελιξία συμπληρώνεται από την ύπαρξη δύο γεφυρών διοίκησης (στην πλώρη και την πρύμνη), και από ηλεκτρονικό εξοπλισμό τελευταίου τύπου. Η σχεδίαση και των δυο πλοίων έχει γίνει με γνώμονα την επιχειρησιακή ευελιξία τους. Κάτι που σημαίνει ότι πλέον του βαρέως τύπου πολεμικού υλικού, μπορούν να μεταφέρουν κάθε είδους συστήματα υποστήριξης και εφοδιασμού, γερανούς, βαριές κατασκευές και εμπορευματοκιβώτια με διαμόρφωση και δυνατότητες ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε αποστολής. Η νέα δωρεά της οικογένειας Λασκαρίδη, που ακολουθεί την πρόσφατη ένταξη του ΠΓΥ ΑΤΛΑΣ στο Στόλο, εντάσσεται στην ευρύτερή της προσφορά προς το Πολεμικό ναυτικό και τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας συνολικότερα. Και έρχεται σε συνέχεια της

απόφασής της, να αναλάβει τη χρηματοδότηση του προγράμματος αντικατάστασης ηλεκτροπαραγωγών ζευγών φρεγατών τύπου “S”, στο πρόγραμμα που φέρει την επωνυμία «ΚΥΚΝΟΣ». Στο πλαίσιο της σύμβασης η εταιρεία “BAUDOUIN” έχει αναλάβει, να εφοδιάσει το ΠΝ με ηλεκτροπαραγωγά ζεύγη για εγκατάσταση σε κάθε φρεγάτα τύπου “S”, συμπεριλαμβανομένης της προμήθειας αριθμού ανταλλακτικών, εργαλείων και υποστήριξης. Είχε προηγηθεί η δωρεά του πλοίου «Κύκνος» για τις ανάγκες της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, αλλά και η συνεισφορά της στην αποκατάσταση του ιστορικού θωρηκτού «Αβέρωφ». Εκπρόσωπος της οικογένειας δήλωσε σχετικά με τη νέα δωρεά: «Στις δύσκολες σημερινές συνθήκες που περνάει η Πατρίδα μας, κάθε δυνατή ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας των Ενόπλων μας Δυνάμεων, είναι απλά υποχρέωση όλων των Ελλήνων». Άλλωστε τη φιλοσοφία και την αντίληψη της εφοπλιστικής οικογένειας για προσφορά προς τη χώρα και τις ένοπλες δυνάμεις της είχε συνοψίσει, ο Πάνος Λασκαρίδης κατά την τελετή ένταξης του ΠΓΥ ΑΤΛΑΣ στον Στόλο τον περασμένο Δεκέμβριο: «Η πατρίδα δεν πρέπει και δεν χρειάζεται να τιμά τους πολίτες της, αλλά οι πολίτες να τιμούν την πατρίδα τους. Η πατρίδα δεν χρωστάει σε κανέναν, εμείς όλοι, ως πολίτες, της χρωστάμε». Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερίνη Λασκαρίδη συμπλήρωσε επίσης ότι «η βοήθεια (προς την πατρίδα) πρέπει να προέρχεται από όλους τους Έλληνες και όποιος έχει πολλά πρέπει να δίνει πολλά, όποιος έχει λίγα να δίνει λίγα και όποιος δεν έχει καθόλου δυνατότητα δεν χρειάζεται να δίνει καθόλου». Για τη νέα δωρεά, ο Αρχηγός του Πολεμικού Ναυτικού και η στρατιωτική ηγεσία εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για την ενίσχυση του Πολεμικού μας Ναυτικού με μια ακόμα αξιόμαχη μονάδα που θα ενταχθεί σύντομα στην δύναμη του Στόλου.

Περιπλους 7

ΚοίνωφελεΣ ίδρυΜα «Μαρία ΤΣαΚοΣ» διέθνέΣ κέντρο ναύτικηΣ έρέύναΣ και ΠαραδοΣηΣ

Π

ιστεύοντας ακράδαντα ότι διαχρονική πηγή ζωής και πολιτισμού για τη χώρα μας είναι η θάλασσα και ανησυχώντας που οι νέες γενιές των Ελλήνων απομακρύνονται από τα θαλασσινά έργα αγνοώντας τις δυνατότητες και ευκαιρίες που προσφέρει η ναυτιλία σε κάθε νέο για καταξίωση και προκοπή, ο Καπτ. Παναγιώτης Ν. Τσάκος ίδρυσε το 2008, το Κοινωφελές Ίδρυμα «Μαρία Τσάκος» - Διεθνές Κέντρο Ναυτικής Έρευνας και Παράδοσης, με σκοπό την προώθηση της έρευνας, τεχνολογίας και μελέτης της ελληνικής και διεθνούς ναυτιλίας και του ναυτικού πολιτισμού και την προαγωγή και αναβάθμιση της ναυτικής εκπαίδευσης και παράδοσης και την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος.

Το Ίδρυμα «Μαρία Τσάκος» ξεκίνησε τη δράση του το 2010 με έδρα ένα ιστορικό νεοκλασσικό κτήριο στην οδό Μιχαήλ Λιβανού στη Χίο, το οποίο η οικογένεια του Καπτ. Τσάκου ανακαίνισε εκ βάθρων και παραχώρησε στο Ίδρυμα. Έξι χρόνια αργότερα, το Ίδρυμα πήρε τη μορφή κοινωφελούς νομικής οντότητας με, κατά βάση, χιοκεντρικό χαρακτήρα και προσθήκη στους αρχικούς του στόχους δραστηριοτήτων ανθρωπιστικής και φιλανθρωπικής φύσης. Το έργο του Ιδρύματος βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες: την προστασία του περιβάλλοντος, την εκπαίδευση, τις φιλανθρωπικές δραστηριότητες και πολιτιστικές δράσεις. Κύρια αποστολή του είναι η ανάπτυξη πρωτοβουλιών που αποσκοπούν στην προαγωγή της

ευημερίας των ναυτικών, στη μόρφωση, την εκπαίδευση και την έρευνα θεμάτων ναυτιλίας, στην προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντος και τη ναυτική κληρονομιά και παράδοση. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδει στην υποστήριξη πρωτοβουλιών που καλλιεργούν τις αξίες της κοινωνικής ευθύνης, της ηθικής συμπεριφοράς και της ακεραιότητας του χαρακτήρος, καθώς και η προώθηση της έννοιας του εθελοντισμού. Το πολυσχιδές έργο του Ιδρύματος αντανακλάται διαρκώς μέσα από βραβεύσεις και επισκέψεις Αρχηγών Κρατών, της Α.Ε. Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, κ. Προκόπη Παυλόπουλου, της Α.Θ. Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, Αρχηγών των Ενόπλων Δυνάμεων, Πρέσβεων και άλλων επιφανών καλεσμένων.

Το ΣπίΤί ΤηΣ ΜαρίαΣ - Στέγη ΠαιδέιαΣ και ΠολιτιΣμού

Τ

ο 2013, η οικογένεια του Kαπτ. Παναγιώτη Ν. Τσάκου και το Ίδρυμα «Μαρία Τσάκος» υλοποιώντας την επιθυμία και το όραμα της αείμνηστης κόρης του Μαρίας, προχώρησε στη δημιουργία μιας Μαθητικής Στέγης στα Καρδάμυλα της Χίου, με την επωνυμία «Το Σπίτι της Μαρίας» - Στέγη Παιδείας και Πολιτισμού, με αντικειμενικό στόχο την εκπαιδευτική, βασικά, υποστήριξη αγοριών από όλα τα σημεία της Ελλάδας, επιλεγομένων με βάση ειδικά κριτήρια. «Το Σπίτι της Μαρίας», ενταγμένο στους σκοπούς και τις δράσεις του Ιδρύματος, φιλοδοξεί, να αποτελέσει έναν υψηλού επιπέδου σύγχρονο κοινωνικό, εκπαιδευτικό και πολιτιστικό πυρήνα ζωής μέσα στα πλαίσια της κοινωνίας των Καρδαμύλων. «Το όραμά μας» λέει ο Καπετάν Παναγιώτης «είναι η μαθητική κοινότητα της Στέγης να αρθεί σε πυρήνα αριστείας και προόδου νέων παιδιών με γερές βάσεις σε αξίες και γνώσεις. Να παρέχει η Στέγη στα παιδιά όλα τα απαραίτητα εφόδια για την ανάδειξή τους στην κοινωνία και να καλλιεργεί τις δεξιότητες και ικανότητές τους στον μέγιστο βαθμό». Η Μαθητική Στέγη διαθέτει άνετους χώρους διαμονής, μελέτης, ψυχαγωγίας και εστίασης,

8 Περιπλους

σωπικό της πλαισιώνεται από εκπαιδευτικούς κάθε ειδικότητας που συνδράμονται στο έργο τους από παιδαγωγούς και ψυχολόγους.

Οι μαθητές διδάσκονται την αξία της συνεργασίας και την αποτελεσματικότητα της ομαδικότητας στην εργασία. Το σύνθημα «Πορεία Αριστείας» αποτελεί καθημερινή επιδίωξη και όραμα. διαμορφώνοντας έτσι ένα ιδανικό περιβάλλον για μόρφωση και πρόοδο υπό ευχάριστες και παιδαγωγικές συνθήκες. Υπό την αδιάλειπτη εποπτεία του Ιδρύματος, «Το Σπίτι της Μαρίας» διευθύνεται από διεπιστημονική ομάδα έμπειρη σε θέματα εκπαίδευσης και διαπαιδαγώγησης. Το διοικητικό και βοηθητικό προ-

Οι μαθητές της Στέγης φοιτούν στις σχολικές μονάδες των Καρδαμύλων (Γυμνάσιο, Γενικό Λύκειο και Επαγγελματικό Λύκειο με κατευθύνσεις στους τομείς της οικονομίας και της ναυτιλίας). Μετά την αποφοίτησή τους, μπορούν να επιλέξουν οποιαδήποτε Πανεπιστημιακή Σχολή ή Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού. Όσοι δε επιλέξουν να σταδιοδρομήσουν στο ναυτικό επάγγελμα, είναι ευπρόσδεκτοι στα πλοία του Ομίλου Εταιρειών Τσάκου. Πρωταρχικό καθήκον, μέλημα και στόχος όλων στο Ίδρυμα και τη Στέγη αποτελεί η σφυρηλάτηση άρτιας προσωπικότητας και η δημιουργία υπεύθυνων πολιτών. Οι φιλοξενούμενοι μαθητές διδάσκονται την αξία της συνεργασίας και την αποτελεσματικότητα της ομαδικότητας στην εργασία. Το δε σύνθημα «Πορεία Αριστείας» αποτελεί καθημερινή επιδίωξη και όραμα. Στοχεύοντας στην αριστεία, πολλοί απόφοιτοι του «Σπιτιού της Μαρίας» διακρίνονται στις εισαγωγικές τους εξετάσεις σε Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας και σε Ακαδημίες Ε.Ν. αποσπώντας βραβεία και επαίνους.

ΤΣαΚοΣ ελληνίΚα εΚπαίδευΤηρία ναυΤίΚων Σπουδων - T.E.E.N.S.

Ε

νστερνιζόμενο την αγωνία του Καπτ. Τσάκου για τον αφελληνισμό της Ναυτιλίας και τη μειωμένη προσέλκυση νέων στο ναυτικό επάγγελμα, το Ίδρυμα «Μαρία Τσάκος» ίδρυσε το 2018 το πρώτο ιδιωτικό επαγγελματικό λύκειο ναυτικής κατεύθυνσης στην Ελλάδα, με έδρα τη Χίο, υπό την επωνυμία «Τσάκος Ελληνικά Εκπαιδευτήρια Ναυτικών Σπουδών». Το Λύκειο με διακριτικό τίτλο “T.E.E.N.S.”, αναλαμβάνει τη μόρφωση των μαθητών, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία και τις εγκυκλίους του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, αλλά και ένα πρότυπο πρόγραμμα συμπληρωματικής σύγχρονης ναυτικής παιδείας. Η έναρξη λειτουργίας του Ναυτικού Λυκείου, πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2018, με τη φοίτηση των μαθητών/τριών της Α’ Λυκείου, το Σεπτέμβριο του 2019 εντάχθηκε στο πρόγραμμα και η Β’ Λυκείου και το Σεπτέμβριο του 2020 το Λύκειο, θα τεθεί σε πλήρη λειτουργία και με τις τρεις τάξεις και τις ειδικότητες Πλοιάρχου και Μηχανικού Ε.Ν. Στο Λύκειο λειτουργεί επίσης και Τμήμα Ενηλίκων, το οποίο απευθύνεται σε όλους εκείνους που επιθυμούν να ακολουθήσουν το ναυτικό επάγγελμα ως αξιωματικοί γέφυρας ή μηχανής. Πρόκειται για

μία ολοκληρωμένη πρόταση εκπαίδευσης η οποία θα δώσει στους ενδιαφερόμενους όλα τα απαραίτητα επαγγελματικά εφόδια που χρειάζονται για να ακολουθήσουν το όνειρό τους.

Mία ολοκληρωμένη πρόταση εκπαίδευσης η οποία θα δώσει στους ενδιαφερόμενους όλα τα απαραίτητα επαγγελματικά εφόδια που χρειάζονται για να ακολουθήσουν το όνειρό τους.

Η σύγχρονη αισθητική και εργονομία αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά των κτηριακών εγκαταστάσεων του Λυκείου, του οποίου οι χώροι είναι κατάλληλα διαμορφωμένοι ώστε να ανταποκρίνονται στις εκπαιδευτικές, αθλητικές και άλλες ανάγκες των μαθητών. Οι αίθουσες διδασκαλίας καθώς και τα εργαστήρια διαθέτουν άρτιο και σύγχρονο υλικοτεχνικό και οπτικοακουστικό εξοπλισμό. Στο σύνολο των υποδομών συμπεριλαμβάνεται και το εκπαιδευτικό σκάφος του σχολείου, το οποίο μαζί με τα εργαστήρια προσομοίωσης γέφυρας και μηχανής, συμβάλουν σε μια πιο αποτελεσματική και ευχάριστη εκπαιδευτική διαδικασία. Οι προοπτικές που προσφέρονται στους μαθητές είναι η εισαγωγή στις Ακαδημίες Ε. Ν., η πρόσβαση στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση, η Ναυτολόγησή τους ως προσωπικό γέφυρας ή μηχανής για την απόκτηση του Διπλώματος Ανθυποπλοιάρχου ή Γ’ Μηχανικού αντίστοιχα, καθώς και μια εξασφαλισμένη σταδιοδρομία ως Αξιωματικός Ε.Ν. σε πλοία του Ομίλου Εταιρειών Τσάκου. Περιπλους 9

Δωρεά της εταιρείας Δ. Κορωνάκης ΑΒΕΕ Καλώδια Ξάνθης για την ενίσχυση της ασφάλειας της ακριτικής κοινωνίας της Ξάνθης

Η

εταιρεία Δ. Κορωνάκης ΑΒΕΕ είναι πρωτοπόρος παραγωγός εταιρεία στο χώρο των σχοινιών και συρματόσχοινων. Η δεσπόζουσα θέση της στην διεθνή αγορά κατακτήθηκε μέσα από μια εβδομηντάχρονη πορεία διαρκούς ανάπτυξης. Πρόσφατα έθεσε σε επαναλειτουργία το κλειστό εργοστάσιο των Καλωδίων Ξάνθης. Το συνολικό ύψος της επένδυσης αναμένεται να ξεπεράσει τα 15 εκατ., ευρώ και το ανθρώπινο δυναμικό που θα απασχοληθεί από την τοπική κοινωνία θα ξεπεράσει, σταδιακά, τους 100 εργαζόμενους. Συνδέοντας την επέκταση των επαγγελματικών της σχεδίων με την τοπική κοινωνία της Ξάνθης, συναισθανόμενη την εταιρική κοινωνική της ευθύνη, αντιλαμβανόμενη την ρεαλιστική σημερινή πραγματικότητα, η εταιρεία αποφάσισε να συνδράμει την ακριτική ασφάλεια, προχωρώντας στην χορηγία εξοπλισμού υλικών αυτοπροστασίας για τους άνδρες της Αστυνομικής Διεύθυνσης Ξάνθης. «Η υπεράσπιση της ασφάλειας και των συνόρων μας από τους εντεταλμένους ένστολους συμπολίτες μας, η φυσική και ψυχολογική στήριξη των Ανθρώπων μας της πρώτης γραμμής, είναι η αναγκαιότητα που μας ζητήθηκε να στηρίξουμε. Θα ακολουθήσουν ανάλογες παρεμβάσεις σε όποιο τομέα κριθεί απαραίτητη η ενίσχυση κρατικών πρακτικών. Η εταιρεία μας υπόσχεται να βοηθήσει μέσα από οργανωμένες δράσεις την τοπική κοινωνία. Το σημερινό μήνυμα είναι καθαρό. «Συστράτευση για μια καλύτερη Ζωή σε ένα ασφαλές περιβάλλον». Αυτά δήλωσε ο Πρόεδρος της εταιρείας Κος Κωνσταντίνος Κορωνάκης. Ο διευθυντής του εργοστασίου καλωδίων Ξάνθης κύριος Γιώργος Χριστοδουλόπουλος παρέδωσε τις ειδικές προστατευτικές στολές στον κύριο Πασχάλη Γιώρα, αστυνομικό διευθυντή Ξάνθης, παρουσία του Δήμαρχου Ξάνθης, κυρίου Μανώλη Τσέπελη.

Δέκα ταχύπλοα σκάφη στο Λιμενικό Σώμα από την

Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών

Ε

νισχύεται το ΛΣ με την απόκτηση 10 νέων ταχυπλόων σκαφών κλειστού τύπου δωρεά της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών. Η δωρεά πραγματοποιείται μέσω της Εταιρείας Κοινωνικής Προσφοράς Ελληνικού Εφοπλισμού «Συν-Ένωσις», προς το Λιμενικό Σώμα για την ουσιαστική ενίσχυση των περιπολιών του, στο πλαίσιο του σχεδιασμού της κυβέρνησης για τον αποτελεσματικότερο έλεγχο των θαλασσίων συνόρων της χώρας. Κατά την έναρξη της συνάντησης ο Πρωθυπουργός έκανε την ακόλουθη δήλωση: «Κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι θα ήθελα εκ μέρους της κυβέρνησης να σας ευχαριστήσω θερμά, για την πολύ γρήγορη ανταπόκρισή σας στο αίτημά μας να ενισχύσετε το Λιμενικό Σώμα. Αυτή η δωρεά, 10 καινούργιων σκαφών θα ενισχύσει ουσιαστικά τις προσπάθειές μας για τον αποτελεσματικότερο έλεγχο των θαλασσίων συνόρων μας, σε μια περίοδο, που 12 Περιπλους

δεν χρειάζεται να σας το πω, είναι εξαιρετικά κρίσιμη. Τα σκάφη αυτά, από ό,τι έχω ενημερωθεί, θα είναι ό,τι πιο σύγχρονο θα διαθέτει το Λιμενικό Σώμα, με πλήρη εξοπλισμό, με θερμικές κάμερες και με τη δυνατότητα να ανταποκριθούν στις πλέον αντίξοες συνθήκες. Και πάλι θέλω να σας πω ένα μεγάλο ευχαριστώ, εύχομαι αυτή η κίνησή σας να βρει μιμητές, εξάλλου όλοι σας και συλλογικά ως Ένωση αλλά και ατομικά, είστε συνεχιστές μιας μεγάλης παράδοσης προσφοράς στην πατρίδα, από ανθρώπους που έχουν διακριθεί ιδιαίτερα στον επιχειρηματικό τομέα». Στη συνάντηση, υπογράφηκε η σχετική σύμβαση με τον Υπουργό Οικονομικών, Χρήστο Σταϊκούρα και τον Υπουργό Ναυτιλίας, Γιάννη Πλακιωτάκη, για την παραχώρηση των νέων ταχυπλόων. Παρόντες στη συνάντηση από την πλευρά της κυβέρνησης ήταν επίσης ο Υπουργός Επικρατείας Γιώργος Γεραπετρίτης, ο Υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ

αρμόδιος για τον συντονισμό του κυβερνητικού έργου Άκης Σκέρτσος, καθώς και ο Αρχηγός του Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος ΛΣ Θεόδωρος Κλιάρης. Από την πλευρά της Ένωσης Εφοπλιστών παρέστησαν ο Πρόεδρος Θεόδωρος Βενιάμης καθώς και οι Γεώργιος Αγγελόπουλος, Αχιλλέας Κωνσταντακόπουλος, Νικόλαος Λαιμός, Αθανάσιος Μαρτίνος, Κωνσταντίνος Μαρτίνος, Αντώνιος Παπαδημητρίου, Βασίλης Πατέρας, Μελίνα Τραυλού και Μαριέττα Χανδρή. Τα πρώτα πέντε σκάφη θα παραδοθούν ως το καλοκαίρι του 2020 και τα επόμενα πέντε εντός του πρώτου τριμήνου του 2021. Είναι ό,τι πιο σύγχρονο θα διαθέτει το Λιμενικό Σώμα με πλήρη εξοπλισμό και δυνατότητα να πλέουν και στις πιο αντίξοες καιρικές συνθήκες. Τα σκάφη θα κατασκευαστούν από την ελληνική εταιρεία Rafnar Hellas στο ναυπηγείο της εταιρείας που βρίσκεται στο βιομηχανικό πάρκο Κερατέας.

Πρόκειται για το σκάφος τύπου Rafnar 1100 Cabin μήκους 11,5 μέτρων με μέγιστη ταχύτητα των 56 κόμβων. Θα φέρει θωράκιση στη καμπίνα διακυβέρνησης επιπέδου ΙΙΙ σύμφωνα με τα πρότυπα και τις προδιαγραφές του ΝΑΤΟ. Φέρει δύο εξωλέμβιους κινητήρες Mercury των 450 ίππων έκαστος, θερμική κάμερα της FLIR τύπου M364, ραντάρ πλοήγησης της Simrad, σύστημα διοίκησης και ελέγχου καθώς και κάμερα ημέρας/ νύχτας τύπου MOHOC ώστε να καταγράφονται τα περιστατικά. Ο οπλισμός θα αποτελείται από ένα πολυβόλο διαμετρήματος των 12,7mm στη πλώρη του σκάφους επί ειδικής βάσης. Η καμπίνα δύναται να γίνει και ασθενοφόρο. Τα σκάφη είναι Ισλανδικής σχεδίασης και ελληνικής κατασκευής. Τα συγκεκριμένα σκάφη θεωρούνται αβύθιστα και δύνανται να επιχειρούν σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες αφού ακόμα και σε περίπτωση ανατροπής το σκάφος επαναφέρεται στην αρχική του θέση.

Πηγές: https://e-nautilia.gr/dwrea-twn-ellinwn-efoplistwn-sto-limeniko/ (20-11-2019) https://www.kathimerini.gr/1053053/gallery/epikairothta/ellada/deka-taxyploa-skafh-sto-limeniko-apo-thn-enwsh-ellhnwnefoplistwn (22-11-2019) Περιπλους 13

Συμπάσχουμε, Συμπαραστεκόμαστε, Υπηρετούμε την Ελληνική Ναυτιλία στη δίνη του κορωνοïού Οι παγκόσμιες συνθήκες που ζούμε,

μοναδικές για πολλές γενιές, έχουν επηρεάσει όλους τους κλάδους της παγκόσμιας οικονομίας συμπεριλαμβανόμενης της ναυτιλίας αφού αποτελούν μιά από τις μεγαλύτερες προσκλήσεις της παγκόσμιας υγείας. Σε αυτή τη δύσκολη φάση της κρίσης, η ανάγκη υποστήριξης και αλληλεγγύης απαιτείται όσο ποτέ. Οι προσπάθειές μας επικεντρώνονται στη στήριξη των πλοίων, των δι­αχειριστριών εταιρειών, των εφοπλιστών με κύριο άξονα την προστασία των ναυτικών, την ποιότητα, την ασφάλεια του πλοίου και την προστασία του περιβάλλοντος. Σε πε­ριόδους όπως αυτές όπου η ναυτιλία έχει κρίσιμο ρόλο και παρέχει στον κόσμο όλα τα απαραίτητα εμπορεύματα, δεδομένου ότι πάνω από το 90% των εμπορευμάτων μεταφέρονται με πλοίο, είναι επιτακτική ανάγκη η εφοδιαστική αλυσίδα να συνεχίσει να λειτουργεί χωρίς διακοπή. Κάνουμε το καθήκον μας, με όποιο κόστος, να διασφαλίσουμε ότι τα πλοία θα συνεχίσουν να ταξιδεύουν με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα. Ο εξοπλισμός, τα υλικά και οι προμήθειες που η ανθρωπότητα χρειάζεται μεταφέρονται στα πλοία των συνεργατών μας. Το Νηολόγιο της Λιβερίας μόλις συνειδητοποίησε ότι υπάρχει παγκόσμιο πρόβλημα λόγω του COVID-19, ξεκινώντας από τα γραφεία μας στη Λαϊκή Δημοκρα­τία της Κίνας και σε όλο τον κόσμο, θέσπισε ένα πλήρες πλαίσιο μέτρων για τη συνέχιση της πλήρους λειτουργίας και της υποστήριξης των πλοίων και των πλοιοκτητών παγκοσμίως. Η εκτελεστική διοίκηση υιοθέτησε όλα τα απαιτούμενα μέτρα για να καταστήσει δυνατή τη λειτουργία των τεχνολογικών πλεονεκτημάτων του Νηολογίου και να συνεχίσει χωρίς διακοπή όλες τις υπηρεσίες από την εγγραφή πλοίων και υποθηκών, την τεχνική βοήθεια και ασφάλεια, τους ελέγχους και τις επιθεωρήσεις και την πιστοποίηση ναυτικών. Η παροχή όλων των υπηρεσιών μας συνεχίζεται απρόσκοπα τόσο μέσω τηλεργασίας όσο και από όλα τα γραφεία μας παγκο­σμίως, αφού όλοι μας είμαστε εδώ για να βοηθήσουμε. Εκδώσαμε εκτενείς οδηγίες ως προς τα μέτρα υποστήριξης των πλοίων και των ναυτικών στη θάλασσα, τους διαχειριστές πλοίων, καθοδήγηση στους ελέγχους της Ακτοφυλακής και των Λιμενικών αρχών κάτω από όλα τα MOUs σε όλο τον κόσμο.

14 Περιπλους

O Μιχάλης Πανταζόπουλος, είναι Αντιπρόεδρος του Liberian International Ship & Corporate Registry (Νηολόγιο Λιβερίας) και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Νηολογίου. Οι οδηγίες μας περιλαμβάνουν λύσεις και αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες από την περιορισμένη πρόσβαση των πλοίων σε ναυπηγεία και λιμάνια, τις επισκέψεις επιθεωρητών, τις αλλαγές πληρωμάτων, τις προμήθειες υλικών. Στόχος μας είναι να αποτραπεί κάθε ενέργεια που αυξάνει την πιθανότητα διάδοσης του COVID-19 στους ναυτικούς αποτρέποντας έτσι δυσάρεστες καταστάσεις και καθυστερήσεις στη λειτουργία της εφοδιαστι­ κής αλυσίδας. Στο σημερινό ιδιαίτερα ανταγωνιστικό και απαιτητικό θαλάσσιο περιβάλ­λον, η ύπαρξη ενός μεγάλου Νηολογίου με ικανό αριθμό πλοίων ή υπηρεσιών είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Εξίσου σημαντική είναι η ηγεσία που απαιτείται σε όλα τα μέτωπα που μπορεί να επηρεάσει την απόδοσή του και το κύρος του και την προστιθέμενη αξία που προσφέρει στη διεθνή ναυτιλιακή αρένα, η οποία σε δύσκολες και επικίνδυνες στιγ­μές, όπως οι τρέχουσες, είναι αυτό που μετράει και εκτιμάται. Τα Νηολόγια δεν έχουν ανοσία στις προκλήσεις που επηρεάζουν ολό­κληρο τον κλάδο. Νομίζω ότι μέχρι στιγμής το 2020 έχουμε βιώσει τόσα πολλά απροσδόκητα γεγονότα και έχουμε προσαρμοστεί μαζί με ολόκληρο τον κλάδο. Αυτό περιλαμβάνει τον COVID-19, το IMO 2020, τη μεταβλη­τότητα των εμπορευμάτων και των μετοχών και την αβεβαιότητα όσον αφορά την προσφορά και ζήτηση.

Έχουμε αντιμετωπίσει με επιτυχία τις μέχρι τώρα προσκλήσεις αφού επενδύσαμε στους κατάλ­ληλους ανθρώπους και στη σωστή τεχνολογία. Πιστεύουμε βαθιά στην απτή απόδοση των επενδύσεων των πλοιοκτητών και διαχειριστών που καταβάλλουν ετήσιες αμοιβές στο Νηολόγιο. Είμαστε πολύ προσεκτικοί και επικεντρωθήκαμε στον τρόπο αξιοποιήσης των ετήσιων τελών που καταβάλλουν οι πλοιοκτήτες ώστε να προσθέσουμε αξία στην πολύτιμη και εκτιμώμενη συνεργασία τους. Πριν από μια δεκαετία προχώρησαμε με ηλεκτρονικά πιστοποιητικά και είμαστε σήμερα η αιχμή της τεχνολογίας με το δυναμικό μας πρόγραμμα πρόληψης κράτησης, το σύστημα ηλεκτρονι­κής πιστοποίησης των ναυτικών, τη διαδικασία ταχείας εγγραφής πλοίου και υποθήκης και πολλά άλλα μοναδικά προγράμματα που μειώνουν τα κόστη λειτουργίας του πλοίου και του γραφείου. Η ναυτιλία είναι κλάδος εταιρικής συνεργασίας και δεσμευόμαστε να διασφαλίσουμε ότι θα μοιραστούμε με τους εφοπλιστές τις εμπειρίες μας, την τεχνολογία μας και το παγκόσμιο δίκτυο μας, ώστε να διασφαλίσουμε ότι τα πλοία τους θα λάβουν την υποστήριξη που χρειάζονται για να λειτουργήσουν στο συνεχώς μεταβαλλόμενο και όλο και πιο περίπλοκο κανονιστικό περιβάλλον. Ο στόχος της συνεχούς βελτίωσης, της καινοτομίας, της αξιοποίησης της τεχνολογίας για τη βελτίωση του υφιστάμενου συστήματος για την αποτελεσματική λειτουργία, την ασφάλεια και τα φιλικά προς το περιβάλλον πλοία είναι μια συνεχής προσπάθεια. Η Λιβερία δεσμεύεται από τη συνεχή προσπάθεια να στραφεί προς συστήματα, και διαδικασίες που θα βελτιώσουν όχι μόνο τη ναυτιλία αλλά και την κοινωνία γενικότερα. Η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων πλοιοκτητών που συνε­χίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην ελληνική μας οικονομία, ανεξάρτητα από τις συνθήκες ναυτιλίας, όπως η σημερινή δύσκολη φάση που οφείλεται στο COVID-19, δημιουργούν πρόσθετες υποχρεώσεις υποστήριξης και αλληλεγγύης. Είμαστε περήφανοι για τους Έλληνες εφο­πλιστές και την σημαντική συμβολή τους στα νοσοκομεία κατά τη διάρκεια αυτών των δύσκολων και επικίνδυνων στιγμών του COVID-19.

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης “Ελάτε, πάρτε την ευχή, και να ‘στε μονοιασμένοι” Aς θυμηθούμε ότι σαν σήμερα εκοιμήθη ο απελευθερωτής μας. Δημοσιεύω ένα παλιότερο κείμενο, ευλαβικό μνημόσυνο στον Γέρο του Μοριά. Τώρα που μας βρήκε το κακό και θόλωσε ο νους μας, ο λόγος του ήρωα είναι στύλος και εδραίωμα. Γράφει ο Δημήτρης Νατσιός Δάσκαλος Κιλκίς - Μέλος ΙΗΑ

Πάνω: Λιθογραφία του Καρλ Κράτσαϊζεν (1828).

16 Περιπλους

«Κολοκοτρώνης πέθανε στο γάμο του Κολίνου το θάνατό του γνώρισε, που ‘θελε ν’ αποθάνη και του Γενναίου μίλησε, και του Κολίνου λέγει:

Πού είσαι, Γενναίε στρατηγέ, Κολίνο σπουδασμένε! Ελάτε, πάρτε την ευχή, με τριγυρίζει ο Χάρος. Σώπα, πατέρα, μην το λες, μη λες πως θα πεθάνης κι έχουμ’ οχτρούς και χαίρονται και φίλους και λυπάνται. Ελάτε, πάρτε την ευχή, και να ‘στε μονοιασμένοι...»

«Άπαντα Κολοκοτρωναίων», τόμ. Α’ σελ. 74, εκδ. ΙΔΕΒ

Τ

ην Πέμπτη 4 Φεβρουαρίου του 1843, κλείνει τα μάτια του στην Αθήνα, το ζωντανό Εικοσιένα, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Έλληνας ήρωας με την σημαντικότερη θέση στο εικονοστάσι του Γένους. Το να θέλεις να πλέξεις «τον επιτάφιον στέφανον αυτού ανάγκη να περιλάβης τον μέγαν Ελληνικόν Αγώνα», όπως αναφώνησε ο Σούτσος κατά το ξόδι του. Θα συλλέξουμε, στο παρόν κείμενο, όσο σπουδαία και τιμαλφή είπε ο Γέρος του Μοριά για την Παιδεία και τα παιδιά. Θα σκύψουμε κάτω, όχι από την πένα, αυτήν δεν την κάτεχε, αλλά από το απροσκύνητο σπαθί του. «Κάλλιο για την πατρίδα κανένας να χαθεί ή να κρεμάσει φούντα για ξένον στο σπαθί», έλεγε ο Ρήγας και σημειώνει ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του, διά χειρός Τερτσέτη. «Εφύλαξα πίστην εις την παραγγελίαν του Ρήγα. Και ο Θεός με αξίωσε και κρέμασα φούντα εις το Γένος μου ως στρατιώτης του. Χρυσή φούντα δεν εστόλισε ποτέ το σπαθί μου, όταν έπαιρνα δούλευσιν εις ξένα κράτη». Από το εξαίσιο λόγο του Κολοκοτρώνη στην Πνύκα, το 1838, ενώπιον όλης της τότε Αθήνας, θα ερανιστούμε τις περισσότερες σκέψεις του. Ξεκινώ από τον επίλογο όπου διαβάζω τούτα τα λόγια: «Εγώ, παιδιά μου, κατά κακή μου τύχη εξ αιτίας των περιστάσεων έμεινα αγράμματος, και διά τούτο σας ζητώ συγχώρησι, διότι δεν ομιλώ καθώς οι δάσκαλοί σας».

Τι μεγαλειώδες μάθημα, ελεγκτικό πολλές φορές για μας τους δασκάλους! Τα παιδιά τα διδάσκεις με ταπείνωση και όχι ταπεινώνοντάς τα. Πόσες φορές μπαίνουμε στην τάξη, παραφουσκωμένοι από έπαρση και αλαζονεία, εξουθενώνοντας τους μαθητές μας, γιατί αδυνατούν να παρακολουθήσουν τις υψηλόφρονες φλυαρίες μας. Και όμως «η γνώσις φυσιοί, η δε αγάπη οικοδομεί» κατά τον απόστολο Παύλο. Και χωρίς να το γνωρίζει ο ανυπερήφανος ήρωας επαναλαμβάνει λόγια του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, γιατί τα λιοντάρια του Εικοσιένα ήταν πνευματικοπαίδια του. Το τρομερό καριοφίλι ευλογήθηκε από το πετραχήλι, γι’ αυτό η Επανάσταση του ’21, ήταν αγιασμένη, όπως γράφει ο Κόντογλου. Έλεγε ο άγιος όταν έστηνε τον σταυρό του σ’ έναν τόπο: «Και όχι μόνον δεν είμαι άξιος να σας διδάξω, αλλά μήτε τα ποδάρια σας να φιλήσω. Διότι ο καθένας από λόγου σας είναι τιμιώτερος απ’ όλον τον κόσμον». (επ. Αυγουστίνου Καντιώτη, «Κοσμάς ο Αιτωλός», σελ.

101).«Εις εσάς μένει να ισάσετε και να στολίσετε τον τόπο, όπου ημείς ελευθερώσαμεν, και, διά να γίνη τούτο, πρέπει να έχετε ως θεμέλια της πολιτείας την ομόνοια, την θρησκεία και την φρόνιμον ελευθερία». Ποια είναι τα θεμέλια της πολιτείας, πώς ισάζετε και στολίζετε; Με τα μεγάλα έργα, τις πανάκριβες επαύλεις και τις τενεκεδοκρόταλες δόξες και λόξες; Όχι, με την ομόνοια, γιατί ακόμη και σήμερα δεν επουλώθηκαν

Αριστερά: Ο Κολοκοτρώνης σε έργο του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου με πρότυπο πίνακα του Peter von Hess (1933). Μουσείο Θεόφιλου. Δεξιά: Πορτραίτο του Άνταμ Φρίντελ (1832).

και είναι «θυμωμένες» οι πληγές των εμφυλίων. Βλέποντας ο Κολοκοτρώνης το μεγάλο κακό που γινόταν από την «δολερή διχόνοια», το 1824 -αφού σκοτώθηκε ο σπουδαίος γιός του Πάνος- παραδόθηκε και τον «έκλεισαν» στην Ύδρα. Ήρθε ο Ιμπραϊμ και τον αναζήτησαν. Στο Ανάπλι που επέστρεψε είπε: «Πριν έβγω στο Ανάπλι έριξα στη θάλασσα τα πικρά τα περασμένα, κάνετε κι εσείς το ίδιο! Στο δρόμο που περνούσαμε να ‘ρθουμε στην εκκλησιά, είδα να σκάβουν κάτι άνθρωποι. Ρώτησα και μου ‘πανε πως για να βρούνε κρυμμένο θησαυρό. Εκεί, στο λάκκο μέσα, ρίχτε κι εσείς τα μίση τα δικά σας. Έτσι θα βρεθεί κι ο χαμένος θησαυρός!». Η θρησκεία, η πίστη των πατέρων ημών, η αγία μας Ορθοδοξία, είναι λιθάρι ριζιμιό του Γένους διότι «όταν επιάσαμε τα άρματα, είπαμε πρώτα υπέρ Πίστεως και έπειτα υπέρ Πατρίδος», όπως κανοναρχεί τους νέους λίγο ενωρίτερα. Αν ο τωρινός “πρωθυπουργός” της Ελλάδας, (με πολλή δυσκολία το γράφω), διάβαζε στα εφηβικά του χρόνια τον Κολοκοτρώνη ή τον Μακρυγιάννη και όχι τον Λένιν και τις μαρξιστικές τιποτολογίες και… οζωδίες, θα είχε άλλη γνώμη για την Εκκλησία και την πίστη μας. Αλλά «τις εκ των αρχόντων (σσ. των τελευταίων δεκαετιών) επίστευσε» ποτέ στο Χριστό; Την πατρίδα μας την απελευθέρωσαν ήρωες, Χριστιανοί Ορθόδοξοι. Όταν του Κολοκοτρώνη του διάβασαν την απόφαση θανάτου στο δικαστήριο της ντροπής των Βαυαρών, είπε:

«Μνήσθητί μου, Κύριε, όταν έλθεις εν τη βασιλεία σου». Το είπε με φωνή άτρεμη και έκαμε το σταυρό του. Στη μάχη του Σαραβαλίου, το 1821, ο Ανδρέας Ζαΐμης είχε καταφύγει στη μονή Ομπλού. Ο Κολοκοτρώνης τον ονείδιζε με τις λέξεις: «κυρ Ανδρέα, κυρ Ζαΐμη, τοις ελάφοις όρη τα υψηλά και πέτρα τοις λαγωοίς καταφυγή». Αγράμματος μεν, αλλά γνώριζε το Ψαλτήρι, γιατί λειτουργούνταν συχνά και όρθρου βαθέος και όχι δύο λεπτά πριν από την απόλυση, όπως οι σημερινές ποικιλώνυμες ασημαντότητες. Μιλά ο Γέρος του Μοριά για την «φρόνιμον ελευθερίαν», γιατί υπάρχει και η άφρων, η ασυδοσία, η ατιμωρησία. Πολύτιμες, μεταξένιες και οι παρακάτω παραινέσεις του γερο-Κολοκοτρώνη, η άγρυπνη συνείδηση του Γένους. Ούτε Ευρωπαίους παιδαγωγούς διάβασε ούτε γνώση των σύγχρονων του «ρευμάτων» είχε. Γνώριζε όμως την ελληνορθόδοξη παράδοση και βίωνε τα καθαρά ήθη του Γένους, την ηθική του Ευαγγελίου που ζούσε από μικρός. Ο λόγος του μας θυμίζει τους δικαίους στρατηγούς της Παλαιάς Διαθήκης, που ήσαν στην υπηρεσία του λαού του Θεού. Διαβάζω και αγαλλιώ: «Παιδιά μου να μην έχετε πολυτέλεια, να μην πηγαίνετε εις τους καφενέδες και τα μπιλιάρδα. Να δοθήτε εις τας σπουδάς σας, και καλλίτερα να κοπιάσετε ολίγον δύο και τρεις χρόνους και να ζήσετε ελεύθεροι εις το επίλοιπο της ζωής σας, παρά να περάσετε τέσσαρους πέντε χρόνους

τη νεότητά σας και να μείνετε αγράμματοι. Να σκλαβωθήτε εις τα γράμματά σας. Να ακούετε τα συμβουλάς των διδασκάλων και γεροντοτέρων, και, κατά την παροιμία, μύρια ήξευρε και χίλια μάθαινε. Η προκοπή σας και η μάθησή σας να μην γίνη σκεπάρνι μόνο διά το άτομό σας, αλλά να κυττάζη το καλό της Κοινότητος, και μέσα εις το καλό αυτό ευρίσκεται και το δικό σας». Η μόνη σκλαβιά που μας αρμόζει, λέει ο Κολοκοτρώνης, είναι στα γράμματα. Σε ποια όμως γράμματα; «Στα γράμματα που διαβάζουνε/οι αγράμματοι κι αγιάζουνε» (Ελύτης), τα γράμματα των Πατέρων, των αγίων, των μεγάλων φιλοσόφων της αρχαιότητας, τους οποίους ζωγράφιζε η Εκκλησία μας στους νάρθηκες των μοναστηριών. Να κλείσω μ’ αυτό που εντόπισα στις υποσημειώσεις της «Διηγήσεως Συμβάντων» του Τερτσέτη. Ένας Ιταλός περιηγητής ονόματι Πέκιο, συναντά τον φυλακισμένο στην Ύδρα, στο μοναστήρι του προφήτη Ηλία, Κολοκοτρώνη. Η συζήτηση έφτασε στις νίκες του Μπραΐμη. Του λέει ο στρατηγός: «Ηξεύρεις τι έφερε την νίκη των Αιγυπτίων; Η ενότης της πολεμικής δυνάμεως, ενώ οι Έλληνες αφανίζονται από την μανίαν του να θέλουν να καπιτανεύουν, χωρίς την απαιτούμενην εμπειρίαν». Θα φθάναμε σε κρίσεις και προδοσίες, αν «καπιτάνευαν» έμπειροι, με τα αρώματα της καθ’ ημάς ανατολής μεγαλωμένοι, και όχι μνημονιακοί λακέδες και πειθήνια ενεργούμενα του Βερολίνου; Περιπλους 17

Οι τελευταίες ημέρες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και ο θάνατός του στις 4 Φεβρουαρίου 1843 Του Αντιναυάρχου ε.α. Δρα Στυλιανού Πολίτη

Τ

ο 1842 ήταν το τελευταίο έτος που το έζησε ο Γέρος του Μοριά καθώς στις αρχές του επομένου άφησε το δικό μας κόσμο για να συναντήσει του ένδοξους προγόνους του. Ήταν ένας από τους λίγους Κολοκοτρωναίους που πέθανε στο κρεβάτι και όχι στη μάχη. Ίσως γιατί γεννήθηκε πάνω σε μάχη. Ήταν τότε με τα «Ορλωφικά». Μεγάλη Δευτέρα στις 29 Μαρτίου 1770, ενώ οι Έλληνες επιχείρησαν να πολιορκήσουν την Τριπολιτσά, οι Τούρκοι έκαναν γιουρούσι και τους κατατρόπωσαν. Ακολούθησαν σφαγές, λεηλασίες και εξανδραποδισμοί. Οι Τούρκοι κυνηγούσαν παντού τους δυστυχισμένους ραγιάδες που τόλμησαν να διεκδικήσουν την ελευθερία τους. Στα βουνά απέναντι από την Τρίπολη που καίγονταν, πάνω στην πλαγιά στο Ραμαβούνι, όμως ήταν γραφτό να γεννηθεί ο ελευθερωτής τους. Εκεί, τη Δευτέρα του Πάσχα, είχαν πιάσει οι πόνοι την ετοιμόγεννη μάνα του. Κάτω από ένα δένδρο και ενώ γύρω της τα παλικάρια πολεμούσαν για να σταματήσουν τους Τούρκους, η «Καπετάνισσα» η γυναίκα του Κωνσταντή Κολοκοτρώνη, γέννησε. Έτσι ακριβώς ήρθε στο ζωή το μικρό αγόρι που θα γινόταν αργότερα ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα της Ιστορίας μας. Το κλάμα του δεν ακούστηκε, το σκέπασαν οι κλαγγές των όπλων, οι εκρή-

ξεις, οι πυροβολισμοί και η βουή της μάχης. Δυο ματωμένα κουρέλια το τύλιξαν για να ζεστάνουν το ξυλιασμένο κορμάκι του. Δεν άκουσε το καημένο ούτε ευχές ούτε νανούρισμα αλλά μόνο τα αναφιλητά των ορφανών, τα μοιρολόγια των μαυροφορεμένων μανάδων και συζύγων και τις κατάρες τους για τους Τούρκους. Αυτά ήταν τα καλοσωρίσματα στη ζωή του. Ακόμη και ο παππούς του ο Γιάννης Κολοκοτρώνης όταν έμαθε τη γέννηση του μελαγχόλησε. Άλλος ένας ραγιάς γεννήθηκε! «Άντε μωρέ!» είπε αναστενάζοντας «και τούτο το παιδί θα μεγαλώσει, θα παντρευτεί, θα κάνει παιδιά, θα κάνει εγγόνια και πάλι σκλάβοι θα είμαστε!». Πόσο έξω έπεσε! Αλλά τι άλλο μπορούσε να πει κι αυτός ο τόσο δυστυχισμένος αγωνιστής της ελευθερίας! Αρκεί να σκεφθεί κανείς ότι από το 1742 μέχρι το 1806 είχαν σκοτωθεί εβδομήντα Κολοκοτρωναίοι πολεμώντας χωρίς να δουν την Πατρίδα ελεύθερη. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήταν ο τυχερότερος από τη γενιά του. Ήταν ο πρώτος που είδε την Ελλάδα ελεύθερη. Βέβαια δεν ήταν λίγη η πίκρα που δοκίμασε κλεισμένος άδικα στη φυλακή περιμένοντας να τον εκτελέσουν. Η απότομη απαλλαγή από το ζυγό βρήκε ανώριμους τους Έλληνες και η δολοφονία του Καποδίστρια είχε αφήσει ένα μεγάλο κενό. Μετά τη λήξη της «πεφω-

τισμένης δεσποτείας», η κατάσταση πήγαινε από κακό σε χειρότερο. Στην περίοδο της Αντιβασιλείας η αδικία είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις. Σχολιάζοντας τη δολοφονία του Καποδίστρια, ο Γέρος του Μοριά είχε πει ένα αλληγορικό μύθο: «Κάποτε τα γαϊδουράκια αποφάσισαν να σκοτώσουν τον σαμαρά γιατί σ’ αυτόν απέδωσαν τη δυστυχία τους να είναι υποζύγια των ανθρώπων. Πίστευαν ότι χωρίς αυτόν θα έμεναν επιτέλους χωρίς σαμάρια και δεν θα μπορούσαν οι άνθρωποι να τα φορτώνουν. Δυστυχώς όμως δεν έγινε έτσι. Τα σαμάρια άρχισαν να τα φτιάχνουν οι άπειροι βοηθοί του σαμαρά οι καλφάδες. Όπως ήταν φυσικό αυτά δεν ήταν καλοφτιαγμένα και γι’ αυτό πλήγωναν και κούραζαν περισσότερο τα δυστυχισμένα ζώα τα οποία οι άνθρωποι δεν έπαψαν να φορτώνουν». Αυτό συνέβη και με τους Έλληνες τότε. Δεν τους άρεσε ο έμπειρος Κυβερνήτης και έπεσαν στα χειρότερα χέρια. Εκτός όμως απ’ αυτό, άρχισαν πάλι οι διχόνοιες, ενώ οι ραδιουργίες σημείωσαν ιδιαίτερη έξαρση. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα κατηγορήθηκε και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ότι δήθεν συνωμοτούσε. Μεγάλο το ψέμα και μετά από μια παρωδία δίκης καταδικάσθηκε σε θάνατο. Γλίτωσε τη ζωή του μετά από πολλές παρακλήσεις του επιτροπευόμενου λόγω ηλικίας Βασιλέα και η ποινή του μετριάσθηκε σε φυλάκιση είκοσι ετών. Μ’ όλη του τη δυστυχία είπε τότε χλευάζοντας: «Θα τους ξεγελάσω» δηλαδή θα τους εξαπατήσω «δεν θα ζήσω τόσα χρόνια!». Τελικά δεν χρειάσθηκε «να τους ξεγελάσει». Στις 20 Μαΐου 1835, ο μέχρι τότε ανήλικος Βασιλιάς Όθων, ενηλικιώθηκε και ανέλαβε πια επίσημα τα καθήκοντα του. Το πρώτο βασιλικό διάταγμα με την υπογραφή του ήταν η αποφυλάκιση του Κολοκοτρώνη! Την ίδια μέρα ο νεαρός Βασιλιάς προβίβασε σε Συνταγματάρχη το γιο του Γέρου, τον Ιωάννη που τον αποκαλούσαν Γενναίο για να τον πάρει αργότερα Υπασπιστή του. Η είδηση έφθασε στο φυλακισμένο ηγέτη της Παλιγγενεσίας την Κυριακή στις 27 Μαΐου. Ο Γέρος βγήκε αμέσως από τη φυλακή και όπως διηγείται ο ίδιος: «Η υποδοχή όπου Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στη νεκρική κλίνη.

μου έκαμε ο λαός, μ’ έκαμεν να λησμονήσω όλες τις δυστυχίες όπου επέρασα. Έβλεπα άλλους να κλαίουν, άλλους να γελούν και όλοι να φωνάζουν: Ζήτω ο Βασιλιάς! Ζήτω η δικαιοσύνη!». Πραγματικά, ο κόσμος δεν τον άφηνε να προχωρήσει. Δύο ολόκληρες ώρες έκανε για να φθάσει στο σπίτι του! Σε τρεις μέρες έφυγε για την Αθήνα, όπου τον περίμεναν τα νέα του καθήκοντα. Ο Βασιλιάς τον είχε διορίσει Σύμβουλο της Επικρατείας. Η χαρά του δεν περιγράφεται. Επιτέλους το Ελληνικό Κράτος αναγνώριζε την αξία του. Ανέλαβε τα καθήκοντα του με πλήρη επίγνωση της ευθύνης. Στη νέα του θέση ο γενναίος Στρατηγός έδειξε για άλλη μια φορά το ήθος του και την ικανότητα του, χωρίς όμως να τον εγκαταλείπει το πηγαίο χιούμορ που χαρακτηρίζει όλους του ευφυείς ανθρώπους. Όταν μάλιστα έφθασε στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το θέμα της καταργήσεως της θανατικής ποινής με λαιμητόμο, ο Κολοκοτρώνης προσποιούμενος ότι έχει αντιρρήσεις είπε: «Όχι δεν συμφωνώ! θα ήθελα να δοκιμάσετε και εσείς την τρομάρα της γκιλοτίνας!». Μια τρομάρα που αυτός την είχε ζήσει τόσο έντονα τα τελευταία χρόνια σα μελλοθάνατος. Από μικρός είχε μεγάλο καημό με τη μόρφωση. Τα πρώτα του γράμματα τα διδάχθηκε στο «κρυφό σχολειό» από ένα γέρο καλόγερο. Αυτός τον είχε μάθει να γράφει και να διαβάζει χρησιμοποιώντας σαν αναγνωστικό «το ψαλτήρι, το κτωήχι, το μηναίο κι άλλες προφητείες». Όταν κατέφυγε στα Επτάνησα, κυνηγημένος από αλλοεθνείς και ομοεθνείς, μόνο αυτά τα «κολλυβογράμματα» γνώριζε. Εκεί του δόθηκε όμως η ευκαιρία να καλλιεργηθεί πνευματικά. Ώρες ατέλειωτες στη φτωχή του κάμαρα, σκυμμένος στα βιβλία μελετούσε με λαχτάρα για την παλιά δόξα της φυλής μας. Διάβαζε για το Λεωνίδα, το Μιλτιάδη, το Θεμιστοκλή που τους θαύμαζε με όλη τη δύναμη της ψυχής του. Σύντομα είχε ξεσκονίσει τον Ηρόδοτο και το Θουκυδίδη, χωρίς να παραλείψει τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Δεν πήγαινε ποτέ στα καφενεία, ούτε έπαιζε «κοντσίνα», το προσφιλέστατο επιτραπέζιο παιχνίδι της εποχής του, αλλά σύχναζε μόνο στις συγκεντρώσεις των διανοουμένων, που γοητευμένος από τις γνώσεις τους προσπαθούσε να τους φθάσει. Ο καλύτερος φίλος του ήταν ο φημισμένος για τη λογιότητά του ποιητής και δάσκαλος του Διονυσίου Σολωμού, Αντώνιος Μαρτελάος, ο οποίος του συνιστούσε διαρκώς νέα βιβλία. Ατέλειωτες ώρες συζητούσε μ’ αυτόν τις εντυπώσεις του από τη μελέτη και έλυνε τις απορίες του. Ο Κολοκοτρώνης δεν αρκέσθηκε μόνο στους Αρχαίους, αλλά προχώρησε και στη μελέτη των νεοτέρων και ειδικά μάλιστα εκείνων που προηγήθηκαν της Γαλλικής Επαναστάσεως. Η μελέτη της «διακηρύξεως των δικαιωμάτων του ανθρώπου» ήταν σταθμός στη ζωή του! Μ’ αυτό τον τρόπο ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης τελικά δεν έμεινε ολιγογράμματος. Αντίθετα μάλιστα το γνήσιο ενδιαφέρον του για την παιδεία είχε αναβαθμίσει σημαντικά το μορφωτικό του επίπεδο. Το γεγονός αυτό τον έκανε ιδιαίτερα ευαίσθητο στον τομέα αναπτύξεως της παιδείας. Αυτό φαίνεται χαρακτηριστικά στην ομιλία του, το Νοέμβριο του 1838, τέσσερα περίπου χρόνια πριν το

Η εξάρτυση, τα όπλα και προσωπικά αντικείμενα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. θάνατο του. Η ομιλία αυτή που αποτελεί την πνευματική διαθήκη του Γέρου στη νεολαία, έγινε σε συγκέντρωση μαθητών με τους δασκάλους τους και το Γυμνασιάρχη Γεώργιο Γεννάδιο. Μεγάλη ήταν η χαρά του όταν διορίσθηκε μέλος της Επιτροπής για την ανέγερση του κτιρίου του Πανεπιστημίου. Κάθε μέρα μαζί με το Ζαΐμη, πήγαινε να επιστατήσει τις εργασίες ενθουσιασμένος απ’ αυτό το έργο που θα στέγαζε τη διδασκαλία της Επιστήμης. Μια μέρα ευθυμολογώντας, όπως συνήθιζε, ρώτησε το γιο του τον Κολίνο: «Ποιο είναι το Εθνικό Σπίτι της Ελλάδας;». Δεν ήξερε τι να του απαντήσει ο νεαρός, αλλά βιάστηκε να πει μ’ όλη του την αφέλεια: «Το Παλάτι του Βασιλιά!». «Όχι παιδάκι μου. Δεν είναι αυτό!» απάντησε ο Γέρος του Μοριά «Το Εθνικό μας Σπίτι είναι το Πανεπιστήμιο!». Οι παλιοί Αθηναίοι τον θαύμαζαν και τον περιέβαλαν με αγάπη και σεβασμό. Όλοι επιζητούσαν την παρέα του και απολάμβαναν τα έξυπνα αστεία του. Ήταν πάντα εύθυμος, θυμόσοφος, καυστικός, πνευματώδης, απλός αλλά και επιγραμματικός στις κρίσεις του. Ένα πολύ χαρακτηριστικό επεισόδιο διηγείτο τη δεκαετία του ’60 ο δισέγγονος του Στρατηγός Βλαδίμηρος Κολοκοτρώνης. Η Πρεσβεία της Γαλλίας είχε χορό. Πρώτος και καλύτερος από τους προσκεκλημένους ήταν ο Γέρος του Μοριά. Τον υποδέχθηκε εγκάρδια η Πρέσβειρα που όμως επειδή γνώριζε πολύ καλά την Ελληνική γλώσσα ήξερε και τι σημαίνει το πρώτο συνθετικό του επωνύμου του. Γι’ αυτό ντράπηκε και άρχισε να τον αποκαλεί με το δεύτερο μόνο συνθετικό. Καμμία αντίδραση από το Στρατηγό, μέχρι που κάποια στιγμή του είπε: «Καθίστε κύριε Κοτρώνη». Αμέσως αυτός γύρισε στην Πρέσβειρα και ρώτησε δήθεν με απορία: «Πώς να καθίσω εξοχοτάτη αφού εσείς μου κόψα-

τε τον …. ;» και ανέφερε το πρώτο μέρος του σύνθετου ονόματος του. Επισκεπτόταν συχνά το Βασιλιά και με την αλάθητη κρίση του τον συμβούλευε. Ο Όθωνας τον άκουγε με προσοχή, αν και δεν έκανε πάντα ό,τι έπρεπε. Ήταν ακόμα μικρός και άπειρος γι’ αυτό επηρεαζόταν κι από άλλους που δεν αγαπούσαν την Πατρίδα κι αυτόν τον ίδιο, όσο ο Κολοκοτρώνης. Ούτε είχαν την οξυδέρκεια του. Στις αρχές του 1843, τον συμβούλευσε για Κυβερνητικές αλλαγές και αναπροσαρμογή της πολιτικής του. Ο Βασιλιάς άλλαξε την Κυβέρνηση αλλά δυστυχώς σταμάτησε εκεί. Ειλικρινής και με παρρησία ο Γέρος είπε στον Όθωνα: «Άλλαξαν οι βιολιτζήδες, όχι και ο χαβάς!». Ο Βασιλιάς δυσαρεστήθηκε γιατί είχε μάθει να βλέπει μόνο κόλακες γύρω του. Τότε ο γιος του ο Γενναίος τα έβαλε μαζί του: «Γιατί πατέρα δυσαρέστησες τον Βασιλιά;» πήγε να του πει. Τον σταμάτησε όμως άγρια ο Γέρος λέγοντας: «Σώπα. Εσείς όλοι μέσα στο κορύτο δεν βλέπετε λίγο πιο μακριά από τη μύτη σας! Να πεις στο Βασιλιά να αλλάξει δρόμο τώρα όσο είναι καιρός γιατί θα ξημερώσει ….». Ούτε προφήτης να ήταν! Πραγματικά δεν άργησε να ξημερώσει η συνταγματική μεταβολή του 1843 για να ακολουθήσει αρκετά μετά η εκθρόνιση. Όπως και οι Αρχαίοι Έλληνες, και ο Κολοκοτρώνης θεωρούσε σημαντικό πράγμα στον άνθρωπο την υστεροφημία του, δηλαδή τι θα λένε γι’ αυτόν μετά το θάνατο του. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του διηγείτο ένα δικό του μύθο. Έλεγε ότι τάχα στην Αθήνα τα παλιά τα χρόνια είχε περάσει ένας σοφός Πέρσης ταξιδιώτης. Του άρεσε η Αθήνα και έμεινε πολύ καιρό συναναστρεφόμενος του Αθηναίους. Μια μέρα είδε μια κηδεία να περνά μπροστά από το καφενείο όπου βρισκόταν με παρέα. Όλοι σηκώθηκαν σιωπηλοί και έκαναν τον σταυρό τους. Μόλις πέρασε η νεκρώσιμη πομπή, ο Πέρσης φώναξε το γραμματικό του και του είπε: «Πήγαινε σε παρακαλώ να μάθεις και να μου πεις αν ο μακαρίτης πήγε στην Κόλαση ή στον Παράδεισο». Αμέσως ο γραμματικός έφυγε για να επιστρέψει μετά από λίγη ώρα λέγοντας με κατεβασμένο το κεφάλι στ’ αφεντικό του: «Πήγε στην Κόλαση!». Οι Αθηναίοι απόρησαν. Είναι δυνατόν κάποιος να μπορεί να ξέρει τέτοια πράγματα; Η απορία τους λύθηκε λίγες μέρες μετά. Έτυχε ξανά να περάσει από το ίδιο καφενείο μπροστά μια άλλη νεκρώσιμη πομπή. Ο «σοφός» Πέρσης έστειλε και πάλι το γραμματικό του να κάνει την ίδια διερεύνηση. Αυτός μετά από λίγο επέστρεψε χαμογελαστός λέγοντας «Πήγε στον Παράδεισο!». Οι Αθηναίοι τότε ρώτησαν το φιλοξενούμενο τους να τους πει πως είναι δυνατόν να βγει ένα τέτοιο συμπέρασμα. Τότε ο πολύξερος ανατολίτης τους απάντησε: «Είναι τόσο απλό που δεν το φαντάζεσθε! Αν ακούσεις τι λέει ο κόσμος γι’ αυτόν που πέθανε εύκολα το καταλαβαίνεις. Οι κατάρες των συμπολιτών, η οργή του κόσμου και το ανάθεμα συνοδεύει τους κακούς ανθρώπους στην τελευταία τους κατοικία. Αντίθετα τους καλούς ανθρώπους τους συνοδεύουν οι ευλογίες και οι καλές αναμνήσεις από το έργα τους σ’ αυτό τον κόσμο. Όλα αυτά δεν είναι τίποτε άλλο από τον πρόδρομο στην Κρίση του Θεού». Περιπλους 19

Οι τελευταίες ημέρες του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη και ο θάνατος του στις 4 Φεβρουαρίου 1843 Ας ξαναγυρίσουμε όμως στα γεγονότα. Πολλοί πιστεύουν ότι ο άνθρωπος προαισθάνεται το τέλος του. Δεν είμαστε λίγοι όσοι έχουμε εμπειρίες από προσφιλή μας πρόσωπα που έδειξαν τέτοια σημεία πριν το θάνατο τους. Τέτοια σημεία έδειξε και ο Αρχιστράτηγος της Παλιγγενεσίας. Τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή του έτους 1842 είχε αρχίσει να προαισθάνεται το τέλος του. Πριν το ηλιοβασίλεμα της πολυτάραχης ζωής του θέλησε να αποχαιρετήσει τα μέρη που πολέμησε, να συναντήσει για τελευταία φορά τους πιστούς συμπολεμιστές του και να συγχωρήσει όσους του έκαναν κακό. Ζώστηκε τα τιμημένα του άρματα σαν να πρόκειται να πάει ξανά να συναντήσει τους Τούρκους στη μάχη και καβάλησε με καμάρι και λεβεντιά το πανέμορφο άλογο του. Στα καπούλια έκατσε ο μικρότερος γιος του ο Πάνος. Ήταν το στερνοπαίδι του που είχε το ίδιο όνομα με τον άλλο γιο του που είχε σκοτωθεί τόσο άδικα στον εμφύλιο σπαραγμό. Πραγματικά γερασμένος τότε ο Κολοκοτρώνης αλλά ακόμα ακμαίος, ξεκίνησε για το Μοριά. Η διέλευση του από κάθε χωριό ή πόλη θύμιζε γιορτή. Οι κουμπουριές βροντούσαν, οι καπνοί από τα κανόνια μαύριζαν τον ουρανό, οι καμπάνες κτυπούσαν ασταμάτητα ενώ τα δημοτικά τραγούδια και ο χορός έδιναν και έπαιρναν. Πέρασε από την Τριπολιτσά και σταμάτησε ευλαβικά κάνοντας τον σταυρό του μπροστά από το ξερό κούτσουρο που είχε απομείνει από τον μεγάλο πλάτανο όπου κάποτε κρεμούσαν οι Τούρκοι τους αγωνιστές της ελευθερίας. Όλοι τότε θυμήθηκαν τα λόγια που είχε πει μπαίνοντας νικητής με την άλωση της Τριπλιτσάς: «Πόσοι από το Έθνος μου και τη φαμίλια μου έχουν κρεμαστεί εδώ!» και αμέσως μετά είχε δώσει τη διαταγή: «Κόψτε το! Δεν χρειάζεται πια! Οι Τούρκοι δεν θα μπορέσουν να ξανακρεμάσουν κανένα!». Στη συνέχεια, πέρασε από το Δελβενάκι, εκεί όπου η ευφυΐα, ο στρατηγικός του νους και η τόλμη του διέσωσαν τον Αγώνα καταστρέφοντας την πανίσχυρη Στρατιά του Σερασκέρη, δηλαδή του Αρχιστρατήγου Μαχμούτ Πασά, που τον αποκαλούσαν Δράμαλη επειδή είχε γεννηθεί στη Δράμα. Στο Βαλτέτσι σταματώντας λίγο «να ξαποστάσει», ξαναθυμήθηκε τη φονική μάχη άλλά και τη περήφανη νίκη που στεφάνωσε τα Ελληνικά όπλα. Αφού γύρισε λοιπόν κάθε γωνιά της Πελοποννήσου, ο Στρατηγός πέρασε απέναντι στις Σπέτσες, στο νησί της συμπεθέρας του της Μπουμπουλίνας. Έκλαψε άλλη μια φορά και γι’ αυτή και για τον επίσης αδικοχαμένο γιο του, που είχε παντρευτεί την κόρη της. Είχαν δολοφονηθεί και οι δύο! Στη συνέχεια, σαν καλός Χριστιανός έσπευσε να συγχωρεθεί με το Μέξη. Το ίδιο έκανε και με τον Κουντουριώτη στην Ύδρα. Η βαθιά του Πίστη τον έκανε πάντα να συγχωρεί. Όπως εξιστορεί και ο Π. Σούτσος «κατά τα τελευταία έτη της ζωής του υπήρξε απλούς, αθώος και ήπιος, ως βρέφος … Φιλιότανε με τους παλιούς εχθρούς του και με κάθε άνθρωπο που είχε ψυχραθεί». Όμως πάντα ήταν πραγματικά ανεξίκακος. Κάποτε πολλά χρόνια πριν, τον είχε πλησιάσει αυτός που είχε σκοτώσει τον αδελφό του εκτελώντας εντολή των Τούρκων. Πίστευε ίσως ότι ο Γέρος του Μοριά δεν θα τον αναγνώριζε.

20 Περιπλους

Γράμμα του Κολοκοτρώνη στον Πλαπούτα (10 Ιουνίου 1822). Ήταν μάλιστα τόσο το θράσος του που φορώντας τον ολόχρυσο ντουλαμά του θύματος, τόλμησε να του ζητήσει και μια χάρη. Ο Κολοκοτρώνης αναστέναξε βαθιά. Άλλος θα όρμαγε πάνω του να τον σκοτώσει. Αυτός όμως έκανε το αντίθετο. Τον δέχθηκε με την καλοσύνη και την ταπεινότητα που του υπαγόρευε το μεγαλείο της γενναίας ψυχής του. Δεν τον εξυπηρέτησε μόνο, αλλά τον κράτησε φιλόξενα και για βραδινό φαγητό. Στο ίδιο τραπέζι έκατσε κι η μάνα του. Μόλις αναγνώρισε το χρυσοκέντητο επενδύτη του δολοφονημένου παιδιού της, ξέσπασε σε κλάματα. Μέσα στη δικαία της αγανάκτηση τα έβαλε με τον Στρατηγό. «Πως βάζεις στο τραπέζι μας το φονιά του αδελφού σου;» του είπε μέσα από τα αναφιλητά της. Αμέσως όμως πήρε μια αληθινά Χριστιανική απάντηση από το στόμα του μεγαλόψυχου γιου της: «Σώπασε μάνα, εγώ τον συγχώρεσα και αυτό το τραπέζωμα είναι το καλύτε-

ρο μνημόσυνο για τον μακαρίτη τον αδελφό μου!» και μη μπορώντας να κρατηθεί άλλο πια, ξέσπασε και εκείνος σε κλάματα. Τώρα που πλησίαζε το πέρασμα του στην άλλη ζωή, ήθελε να συγχωρέσει και το μεγαλύτερο εχθρό του. Ποιος ήταν αυτός; Ο Κωνσταντίνος Σχινάς. Αυτός που σαν Υπουργός Δικαιοσύνης προσπαθούσε να εξαναγκάσει τους δικαστές να τον καταδικάσουν σε θάνατο. Μόνο δύο ήταν εκείνοι που δεν υπέκυψαν. Ο μόλις 32 ετών Πρόεδρος Αναστάσιος Πολυζωίδης είχε απαντήσει τότε στον Υπουργό: «Εν ονόματι της δικαιοσύνης, και του ιερού προσώπου του Βασιλέως δεν υπογράφω την καταδίκη! Προτιμώ να μου κόψουν το χέρι!». Το ίδιο απόλυτος ήταν και ο άλλος επίσης έντιμος δικαστής, ο Γεώργιος Τερτσέτης. «Δεν θα μας βρείτε συνεργούς στη δολοφονία δύο ανθρώπων!» Μ’ αυτά τα λόγια είχε απαντήσει στον Υπουργό εννοώντας τον Κολοκοτρώνη και το συνκατηγο-

Οι τελευταίες ημέρες του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη και ο θάνατος του στις 4 Φεβρουαρίου 1843 ρούμενο του, Δημήτριο Πλαπούτα. Ο Κωνσταντίνος Σχινάς που είχε γίνει Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο, βλέποντας τον Αρχιστράτηγο της Επαναστάσεως μπροστά του λύγισε. Συναισθάνθηκε το μεγάλο του σφάλμα. Τότε ο Γέρος με ένα βλέμμα γαλήνιο γεμάτο καλοσύνη και ανωτερότητα προχώρησε κοντά του, τον αγκάλιασε και το φίλησε δίνοντας του για πάντα τη συγχώρεση. Ο καιρός περνούσε και το τέλος πλησίαζε. Ο γιος του ο Κολίνος ήταν πια σε ηλικία γάμου και ήδη αρραβωνιασμένος με τη χαριτωμένη εγγονή του Έλληνα Ηγεμόνα της Βλαχίας, του Πρίγκιπα Ιωάννη Καρατζά. Σαν πατέρας ήθελε να δει τις «χαρές του». Αυτή ήταν η τελευταία του επιθυμία. Κι αυτή η επιθυμία του εκπληρώθηκε! Ο γάμος έγινε με μεγάλη λαμπρότητα. Ήταν το σημαντικότερο περιστατικό των τελευταίων χρόνων στην Αθήνα. Η Εκκλησία γέμισε από Έλληνες και Ευρωπαίους «γαλαζοαίματους», συγγενείς και φίλους. Την καλύτερη θέση την πήραν οι συμπολεμιστές με τις κατάλευκες φουστανέλες και τα καλογυαλισμένα άρματα. Ο Βασιλιάς διέταξε τη στρατιωτική μουσική να σταθεί με μεγάλη στολή έξω από το σπίτι του Κολοκοτρώνη και να παιανίζει χαρμόσυνα. Οι εορταστικές εκδηλώσεις κράτησαν τρεις ολόκληρες μέρες. Μετά δυο μέρες, ο Κολοκοτρώνης πήγε στο χορό στα Ανάκτορα. Παρά την προχωρημένη ηλικία του έσερνε πρώτος το χορό, ενώ οι κυρίες και οι κύριοι της αριστοκρατίας τον επευφημούσαν θαυμάζοντας τις χορευτικές του ικανότητες και τις λεβέντικες φιγούρες του. Δυστυχώς όμως ήπιε πολύ. Ίσως η πολύ ευτυχία να λειτούργησε ανασταλτικά και να χάθηκε εκείνη τη βραδιά η εγκράτεια και η αυτοκυριαρχία που τον χαρακτήριζαν Ίσως όμως και ο Θεός να τον οδήγησε εκεί για να τον πάρει ευτυχισμένο. Ποιος να ξέρει! Μεσάνυκτα ο Γέρος επέστρεψε στο σπίτι του, που δεν βρισκόταν μακριά από το Παλάτι. Έπεσε βαρύς στο κρεβάτι αναστενάζοντας. Σε λίγο όλοι στο σπίτι κατάλαβαν ότι δεν πάει καλά. Άρχισαν να καταφθάνουν οι γιατροί. Στη διάγνωση όλοι τους συμφώνησαν. Το τέλος πλησίαζε. Παρ’ όλα αυτά έκαναν ότι μπορούσαν. Τον φλεβοτόμησαν, του έβαλαν βδέλλες και τοποθέτησαν χιόνι στο κεφάλι του. Όλα μάταια, ο Θεός που μας τον είχε στείλει για να είμαστε σήμερα ελεύθεροι είχε ήδη αποφασίσει να τον πάρει κοντά Του. Κάποια στιγμή, την ώρα που η γενναία ψυχή του ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει το ανήμπορο σώμα του, ο Στρατηγός γύρισε και κοίταξε τα παιδιά του. «Παιδιά μου» ψιθύρισε «Σας αφήνω τόσους φίλους όσα και τα φύλλα που έχουν όλα τα κλαριά. Φροντίστε να μην τους χάσετε». Ήταν 11 η ώρα το πρωί της 4ης Φεβρουαρίου του 1843, όταν ο Γέρος του Μοριά, ο Αρχιστράτηγος της Παλιγγενεσίας, ο θρυλικός και φοβερός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης άφησε την στερνή του πνοή και πέρασε στο Πάνθεον των Ηρώων δίπλα στο Λεωνίδα, το Μέγα Αλέξανδρο, το Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, στους συμπολεμιστές του Ανδρέα Μιαούλη, Οδυσσέα Ανδρούτσο, Αθανάσιο Διάκο και τόσους άλλους. Οι οικείοι του τον έντυσαν με την επίσημη στολή του Αντιστρατήγου και τον έβαλαν ευλαβικά στο φέρετρο. Στα πόδια του τοποθέτησαν μια Τούρ22 Περιπλους

Πάνω: Σχέδιο από βιβλίο του Φρανσουά Πουκεβίλ (1826). Κάτω: Υπογραφή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.

κικη σημαία, λάφυρο της Εθνεγερσίας ενώ τον ίδιο τον σκέπασαν με τη Γαλανόλευκη. Πάνω στο φέρετρο ακούμπησαν το σπαθί, τα παράσημα του, την περικεφαλαία του και τις σπαλέτες που φορούσε στα Επτάνησα σαν Ταγματάρχης. Βαρύ πένθος απλώθηκε παντού. Οι σημαίες υπεστάλησαν αμέσως για να επαρθούν μεσίστιες. Το Συμβούλιο της Επικρατείας που συνεδρίαζε εκείνη τη στιγμή, διέκοψε τις εργασίες του και σύσσωμο αναχώρησε για το σπίτι του Στρατηγού. Τα μαγαζιά έκλεισαν και σταμάτησε κάθε εργασία. Κηρύχθηκε από το Βασιλιά τριήμερο πένθος. Οι στρατιωτικές μπάντες άρχισαν να περιφέρονται με πένθιμη μουσική. Ήρθε και η ώρα της κηδείας. Η νεκρώσιμη πομπή ξεκίνησε από το σπίτι του, πέρασε την οδό Ερμού και κατέληξε στην Αγία Ειρήνη. Τη νεκροφόρα έσερναν τέσσερα άλογα και τη συνόδευσαν κρατώντας τις ταινίες οι Στρατηγοί Σερ Ρίτσαρντ Τσωρτς (Church), Τζαβέλλας και Γιατράκος, οι Συνταγματάρχες Πλαπούτας και Μακρυγιάννης καθώς και οι Σύμβουλοι της Επικρατείας Γεώργιος Κουντουριώτης, Δεληγιάννης, Ρενιέρης, Μαύρος, Καρατζάς, Ρώμας και Παλαμήδης. Τα παράσημα του είχαν τοποθετηθεί τώρα σε μεταξωτά μαξιλάρια και εφέροντο από ανώτερους Αξιωματικούς. Ο Βασιλιάς πήρε θέση δίπλα στη σωρό. Ήταν φανερά συγκινημένος! Πάντα έτρεφε ιδιαίτερα αισθήματα αγάπης και σεβασμού σ’ αυτόν που τόσο πολέμησε για τα μεγαλύτερα ιδανικά..

Η Εκκλησία είχε γεμίσει ασφυκτικά. Πλήθος κόσμου κάθε λογής. Χρυσοποίκιλτοι Αξιωματικοί και Πρέσβεις μαζί με Ακολούθους, φραγκοντυμένοι πολιτικοί και κομψές κυρίες δίπλα σε απλούς ανθρώπους της Ελληνικής υπαίθρου. Ο πατέρας Κωνσταντίνος Οικονόμος «ο εξ Οικονόμων» εκφώνησε τον επικήδειο: «Έπεσε λοιπόν, ω σεβασμιωτάτη και περιφανής ομήγυρις και ο γενναίος Αντιστράτηγος και Σύμβουλος της Επικρατείας και πρώην Αρχηγός της Πελοποννήσου Θεόδωρος Κολοκοτρώνης! Κείται και ούτος ο δυνατός εν πολέμοις και περικλεής εν αγαθοεργίαις, ο τοσαύτα και αυτός συνάμα μετά των λοιπών της Πατρίδος Αγωνιστών κατορθώσας …». Μετά την εξόδιο ακολουθία ξεκίνησαν όλοι υπό τους ήχους της πένθιμης μουσικής. Η πομπή πέρασε μπροστά από τα Ανάκτορα και κατευθύνθηκε στο νεκροταφείο όπου περίμενε ανοικτό το μνήμα. Ο ρομαντικός πεζογράφος και ποιητής Παναγιώτης Σούτσος με δακρυσμένα μάτια και με τρεμουλιασμένη φωνή ξεκίνησε να πει τα τελευταία λόγια: «Έλληνες! Ανήρ μέγας ετελεύθησε….». Δεν μπόρεσε όμως να συνεχίσει για πολύ και ο λαλίστατος λογοτέχνης κλαίγοντας αναγκάσθηκε να ομολογήσει: «… το κυριεύσαν την ψυχήν μου πένθος παραλύει την λαλιάν μου». Έτσι ο τελευταίος αποχαιρετισμός δεν ολοκληρώθηκε. Η Ελληνική γη δέχθηκε φιλόξενα το μεγάλο Πατριώτη, ενώ ο τόσο γνώριμος σ’ αυτόν κρότος από τις ομοβροντίες των πυροβόλων ήρθε να αποχαιρετήσει την αδάμαστη ψυχή του στο ατέλειωτο ταξίδι της στην αιωνιότητα. Την ημέρα εκείνη επαληθεύτηκε πλήρως ο μύθος του Πέρση για την Κόλαση και τον Παράδεισο. Η εικόνα όσων τον αποχαιρετούσαν ήταν αλάθητο σημάδι ότι ο Στρατηγός βρισκόταν ήδη εκεί όπου «πάντες οι Άγιοι αναπαύονται». Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης πέθανε, μα η προσφορά της ηρωικής του Οικογένειας συνεχίσθηκε. Δεν ήταν μόνο ο εγγονός του ο Ταγματάρχης Κολοκοτρώνης που έπεσε ηρωικά στον Ελληνοβουλγαρικό Πόλεμο, το 1913 στην Άνω Τζουμαγιά Πολλοί απόγονοι του τήρησαν ευλαβικά την παράδοση δίνοντας το παρόν σε κάθε Αγώνα του Έθνους μας μέχρι σχεδόν στις μέρες μας. Τελευταίοι επιζώντες σήμερα είναι οι δισέγγονοι της εγγονής του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη από το υιό του Γενναίο, απόστρατοι Ναύαρχοι Ιωάννης (Ντάννης) Θεοφανίδης ο γνωστός βατραχάνθρωπος, ο Νικόλαος Στάης και ο Πλοίαρχος ε.α. Δημοσθένης Ιωαννίδης Η μοίρα θέλησε να εξακολουθήσει η παράδοση την πορεία της στο Ναυτικό, καθώς ο Γέρος του Μοριά ξεκίνησε τα πρώτα του κατορθώματα από τη θάλασσα. Αυτό πολύ λίγοι το γνωρίζουν! Μα είναι αλήθεια το ότι την ηρωική του καριέρα ο Αρχιστράτηγος της Παλιγγενεσίας την είχε ξεκινήσει σαν Κυβερνήτης στο Καταδρομικό Πλοίο «Άγιος Γεώργιος», ενώ τα πρώτα μεγάλα του κατορθώματα τα πραγματοποίησε σαν Διοικητής Μοίρας Καταδρομικών στον πρώτο Ελληνικό Στόλο, στα «μαύρα καράβια» με Αρχηγό τον Γιάννη Σταθά. Αυτή όμως είναι μια άλλη πολύ παράξενη αλλά και ηρωική Ιστορία, που θα την πούμε όταν θα έρθει η ώρα της.

Listen to the sea

Posidonia 26 - 30 October 2020

Metropolitan Expo, Athens Greece

The International Shipping Exhibition

Organisers: Posidonia Exhibitions SA, e-mail: posidonia@posidonia-events.com

www.posidonia-events.com

Λάζαρος Αθανασίου Πινότζης Γενεαλογική έρευνα του Δημήτρη Α. Μαυριδερού

Ο

Λάζαρος Αθ. Πινότζης γεννήθηκε στην Ύδρα το 1780.1 Ήταν γυιός του Αθανασίου ή Αθανάση Πινότζη και της Μαρίας .................. Αν και δεν υπάρχουν πληροφορίες για την ζωή του μέχρι το 1805 η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι από έφηβος υπήρξε ναυτικός σε πλοία ξένης ιδιοκτησίας. Αδελφός του ήταν ο Σταύρος Αθ. Πινότζης γεννημένος στην Ύδρα το 1785.2 Ο πρώτος γάμος του Λάζαρου Αθ. Πινότζη πρέπει να έγινε μεταξύ 1798 και 1810. Το 1806 σε ηλικία 26 ετών ήταν Πλοίαρχος και ιδιοκτήτης μιας πολλάκας χωρητικότητας οκτώ χιλιάδων κοιλών.3 Στο τέλος του 1806 ξέσπασε ένας ακόμη Ρωσοτουρκικός πόλεμος. Η πλειοψηφία των Υδραίων Προεστών κράτησαν φιλορωσική στάση και εγκατέλειψαν την Ύδρα. Λόγω της κατάστασης ο Διοικητής του νησιού Πλοίαρχος Γεώργιος Δ. Βούλγαρης κατέφυγε στην Αθήνα. Ο Λάζαρος Αθ. Πινότζης παρέμεινε στο νησί και μαζί με άλλους Υδραίους πολίτες προσπάθησε, με συνεχή αλληλογραφία στις Οθωμανικές Αρχές και στον Γ.Δ. Βούλγαρη, να ομαλοποιήσει την κατάσταση και να επαναφέρει τον Διοικητή στην Ύδρα.4 Από τα κοινοτικά έγγραφα του 1807 φαίνεται ότι μαζί με άλλους κατοίκους της Ύδρας ασχολήθηκε με διάφορα οικονομικά θέματα. Τον ίδιο χρόνο ταξίδεψε στην Κέρκυρα εκ μέρους του Διοικητού της Ύδρας Πλοιάρχου Γ.Δ. Βούλγαρη και παρέδωσε στον Καπετανάμπεη Μπεκήρ ποσό χιλίων γροσίων.5 Το 1808 εξακολουθεί να έχει στην ιδιοκτησία του την πολλάκα και να υπογράφει δημόσια-κοινοτικά έγγραφα για διάφορα θέματα.6 Το 1809 ήταν Κυβερνήτης πλοίου ιδιοκτησίας του Χατζηανδρέα Παπαμανώλη ενώ ήταν και μέτοχος σε άλλο πλοίο το οποίο είχε με 1 Το επώνυμο ήταν αρχικά «Πινότζης» όπως αυτός ονομαζόταν. Όλα τα άλλα μέλη του γένους του υιοθέτησαν το «Πινότσης». Τα Πρακτικά της «Επιτροπής Αποζημιώσεων Αγωνιστών 1821» αναφέρουν ότι το 1833 είχε δηλώσει ότι ήταν 53 ετών (γέννηση 1780) (βλ. Πλοίαρχος (οικ.) Β.Ν. Δρ. Ιωάννης Λαζαρόπουλος, Το Πολεμικόν Ναυτικόν της Ελλάδος, Ναυτική Επιθεώρηση 1936, σελ. 463).

2 Ο Σταύρος Αθ. Πινότσης πήρε μέρος στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα σαν Υποπλοίαρχος αρχικά και Πλοίαρχος αργότερα σε συνολικά τρεις εκστρατείες (βλ. Λαζαρόπουλος, ό.π. σελ. 463 και Αρχείο της Κοινότητος Ύδρας (ΑΚΥ στο εξής), τόμοι ΙΑ 31, 32, ΙΒ 412, 414, ΙΔ 200, ΙΕ 491, 493) νυμφεύτηκε και απέκτησε δύο γυιούς τον Αθανάσιο το 1829 (βλ. Ιστορικό Αρχείο - Μουσείο Ύδρας) στο εξής (Ι.Α.Μ.Υ.) κώδικας Κ84, Δημοτολόγιο Ύδρας, έτος 1887) και τον Δαμιανό το 1830 ο οποίος νυμφεύτηκε το 1862 την Ζαχαρούλα Νικολάου Καρμανιόλα (βλ. Ι.Α.Μ.Υ., Κώδικας Κ80, Ληξιαρχικό Βιβλίο Γάμων Ύδρας, Νο4). Το 1882 ο Δαμιανός Πινότσης κατοικούσε στην Ερμούπολη της Σύρου. Ήταν ναυτικός και έγγαμος. Έδωσε τον «Όρκο Υποταγής» στο Δημαρχείο της Ερμούπολης στις 22 Απριλίου 1882 και έλαβε αριθ. Δημοτολογίου 16206 (βλ. 4ο τόμο). Το 1891 μετέφερε τα δικαιώματά του στον Δήμο Πειραιά (βλ. Δημ. Α. Μαυριδερός, Οι Υδραίοι στη Σύρο, Δημογραφική-Γενεαλογική Έρευνα, Αθήνα 2001, σελ. 97).

3 Πολλάκα ήταν ιστιοφόρο περίπου 300 τόννων με δύο ή τρία κατάρτια. Το κοιλό ήταν μία ξύλινη ογκομετρική μονάδα με την οποία μετρούσαν το βάρος των δημητριακών που φορτοεκφόρτωναν. Το κοιλό ζύγιζε 22-24 οκάδες.

4 ΑΚΥ, Γ 157, 161-163.

5 ΑΚΥ, Γ 158, 166, 177 (Ο καπετανάμπεης Μπεκίρ είχε συλληφθεί αιχμάλωτος από τους Ρώσους στην Ναυμαχία του Άθω και είχε μεταφερθεί στην Κέρκυρα).

6 ΑΚΥ, Γ 347, 413, 276, 278, 283, 287, 312.

24 Περιπλους

τον Νικόλα Βρέτα.7 Το 1811 η πολλάκα του ήταν εξοπλισμένη με 12 κανόνια και επανδρωμένη με 40 άνδρες.8 Τον ίδιο χρόνο αποκτά το πρώτο παιδί του, τον Ιωάννη.9 Το 1812 έγινε στην Ύδρα καταγραφή των «καραβιών με τρία κατάρτια και με δύο». Ανάμεσα στα ονόματα των πλοιοκτητών αναφέρεται και το δικό του.10 Το 1813 αγόρασε στο Γιβραλτάρ μαζί με άλλους έξι ένα πάρωνα (μπρίκι) με τρόπιδα 34 πήχεις. Το σκάφος ήταν από ξύλο δρυός και κόστισε 24.296 τάλληρα, ονομάστηκε «Τιμολέων» και είχε κυβερνήτη τον ίδιο.11 Με το πλοίο αυτό ταξίδεψε στην Αλικάντη της Ισπανίας, στα Κανάρια Νησιά, στη Μασσαλία, στη Νεάπολη της Ιταλίας, στην Οδησσό και στη Λισσαβώνα μεταφέροντας λάδι και σιτηρά αποκομίζοντας ικανά κέρδη.12 Τον Οκτώβριο του 1820 παρέλαβε από την Ύδρα έναν κρατούμενο τον οποίο μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη.13 Το 1821 ήταν Κυβερνήτης του πάρωνα «Αθηνά» 285 τόννων.14 Στις 31 Μαρτίου ο Υδραίος Πλοίαρχος Αντώνιος Ι. Οικονόμου αναγορεύτηκε Διοικητής Ύδρας με την υπογραφή κοινοτικού εγγράφου το οποίο υπέγραψε και ο Πλοίαρχος Λάζαρος Αθ. Πινότζης.15 Στις 17 Απριλίου κηρύχθηκε η Επανάσταση στην Ύδρα.16 Στις 23 υπό τη διοίκηση του Υδραίου Ναυάρχου Ιάκωβου Ν. Τομπάζη ο ελληνικός στόλος αποτελούμενος από υδραίικα, σπετσιώτικα και ψαριανά πλοία απέπλευσε για το Αιγαίο με τελικό προορισμό τη Χίο. Στόχος του ήταν να επαναστατήσει το νησί. Κατέπλευσε στη Χίο στις 27 Απριλίου. Μια ημέρα αργότερα τα πλοία «Τιμολέων» υπό τον Πλοίαρχο Λάζαρο Αθ. Πινότζη και «Αθηνά» υπό τον Πλοίαρχο Γεώργιο Δ. Σαχτούρη εκτελώντας καθήκοντα εμπροσθοφυλακής του στόλου συνέλαβαν έναν Οθωμανικό πάρωνα. Επιβάτες του ήταν ένας Σεϊχουλισλάμ (Ανώτατος Θρησκευτικός Λειτουργός) με την οικογένειά του καθώς και μουσουλμάνοι προσκυνητές που ταξίδευαν από την Κωνσταντινούπολη στη Μέκκα και τη Μεδίνα. Της σύλληψης του πλοίου, ακολούθησε ο απαγχονισμός του Οθωμανού Ιεράρχη σε ένα από τα κατάρτια του πλοίου «Τιμολέων» του Πλοιάρχου Λάζαρου Αθ. Πινότζη και η θανάτωση των μελών της οικογένειας του Σεϊχουλισλάμ και όλων των 7 ΑΚΥ, Γ 449, 506, 507, 508, 513.

8 ΑΚΥ, Δ 130α, 210.

9 Ο Ιωάννης Λ. Πινότσης σταδιοδρόμησε στο Βασιλικό Ναυτικό σαν μηχανικός με αριθμό μητρώου 2412. Το 1866 ήταν σε αποστρατεία και κατοικούσε στην Ύδρα. Είχε νυμφευτεί την Ασημίνα .......... η οποία είχε γεννηθεί το 1804. Η ίδια το 1866 ήταν συνταξιούχος και κάτοικος Σπετσών (βλ. Γενικά Αρχεία του Κράτους – Κεντρική Υπηρεσία, Αθήνα, Ναυτικές Συντάξεις Ελεγκτικού Συνεδρίου έτους 1866 / αυξ. αριθμός 1551 και 2003).

10 ΑΚΥ, ΙΣΤ 51.

11 ΑΚΥ, ΙΕ 120, 230.

12 ΑΚΥ, Δ 303, Ε 25, 433, 439, 468, 469, 474, ΣΤ 482, 511, 522, 523, 533, 550, 584, 592.

13 ΑΚΥ, ΣΤ 438.

14 ΑΚΥ, ΣΤ 196, 197.

15 ΑΚΥ, Ζ 10 και Δημ. Α. Μαυριδερός, Γενεαλογικά Σημειώματα, Το γένος Οικονόμου της Ύδρας (1668-1949), Αθήνα 2012, σελ. 119-161.

16 Αντώνιος Α. Μιαούλης, Συνοπτική των υπέρ της ελευθερίας της αναγεννηθείσης Ελλάδος γενομένων ναυμαχιών διά των πλοίων των τριών νήσων, Ύδρας, Πετσών και Ψαρών, Ναύπλιο 1833, σελ. 10.

Μαρία Ανδρέα Βώκου-Μιαούλη προσκυνητών ανεξάρτητα από το φύλο τους ή την ηλικία τους. Τα υπάρχοντα όπως και τα χρήματα που είχαν μαζί τους οι μουσουλμάνοι λεηλατήθηκαν.17 Η μη διανομή της λείας στα πληρώματα του Ελληνικού Στόλου προκάλεσε αναταραχή και ματαίωσε την περαιτέρω πολεμική επιχείρηση, ο στόλος, ανέστειλε κάθε δραστηριότητα και απέπλευσε από τη Χίο στις 7 Μαΐου. Με το γεγονός αυτό ασχολήθηκε η κοινότητα της Ύδρας η οποία με επιστολή της προς τους Πλοιάρχους Λ. Αθ. Πινότζη και Γ.Δ. Σαχτούρη βεβαίωσε ότι τα χρήματα από την πώληση της λείας θα μοιράζονταν στα πληρώματα του στόλου.18 Στις 16 Μαΐου (1821) οι Πρόκριτοι της Ύδρας αποφάσισαν να κατατάξουν τα υδραίικα πλοία σε τέσσερις πολεμικές μοίρες. Κάθε μοίρα αποτελείτο από πέντε πλοία υπό την διοίκηση ενός «Μοιράρχου». Ο Πλοίαρχος Λ. Αθ. Πινότζης τοποθετήθηκε στην 3η Μοίρα με Μοίραρχο τον Πλοίαρχο Ιωάννη Δ. Βούλγαρη ή Χαμίτα.19 Τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου σαν Πλοίαρχος, υπέγραψε επιστολή προς τους Προκρίτους της Ύδρας για την ίδρυση και λειτουργία Αστυνομικού Σώματος το οποίο αργότερα ονομάστηκε «Πολιτοφυλακή».20 Τον Ιούλιο βρισκόταν στην Τήνο με εντολή των Προκρίτων της Ύδρας, να παραλάβει 7.000 γρόσια για την αποζημίωση ενός Υδραίου πολίτη.21 Το 1822 ήταν ένας από τους έξι «Ναυάρχους» του υδραίικου στόλου που πήραν μέρος στη Ναυμαχία της Πάτρας.22 Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους έπλευσε με το πλοίο του στο Ναύπλιο και τον Δεκέμβριο παρέλαβε 200 τάλληρα για τις ανάγκες του στόλου.23 Τον Μάιο του 1823 έπλευσε από την Ύδρα στα Ψαρά με επιστολή των Προκρίτων προς τη Βουλή των Ψαρών με πληροφορίες για τις κινήσεις του οθωμανικού στόλου και του στόλου της Αλγερίας.24 Στο τέλος του μήνα βρισκόταν με το πλοίο του και άλλα πλοία του Ελληνικού Στόλου μεταξύ του ακρωτηρίου του Σουνίου και της Μακρονήσου παρακολουθώντας τον Οθωμανικό Στόλο.25 Τον Ιούνιο με κατοίκους της Ύδρας υπέγραψε το σχετικό έγγραφο για την εκλογή Προκρίτων του νησιού με επικεφαλής τον Λάζαρο Α. Κουντουριώτη.26 Επίσης, υπέγραψε έγγραφο με το οποίο έγινε η επαναβεβαίωση της ανάθεσης «της ναυαρχίας του στόλου» στον Ναύαρχο Ανδρέα Δ. Βώκο-Μιαούλη.27 Την ίδια εποχή οι πρόκριτοι και οι πλοίαρχοι της Ύδρας αποφάσισαν τη συλλογή χρημάτων από τους κατοίκους του νησιού για την ενίσχυση του Αγώνα. Το σχετικό έγγραφο υπέγραψε και ο ίδιος.28 Τον Ιούλιο του 1823 έπλευσε στην Κάρυστο και στους Ωρεούς από όπου πληροφόρησε με επιστολή του τους προκρίτους της Ύδρας για τις πολεμικές ενέργειες του Οθωμανικού στόλου.29 Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους έλαβε χρήματα από το ταμείο της Κοινότητας Ύδρας για τα έξοδα του πλοίου του (πολεμοφόδια, τρόφιμα, μισθούς πληρώματος, επισκευές).30 17 Α ΚΥ, Ζ10 όπου αναφέρεται ότι έγινε «η απαγωγή ενός πλοίου με Χατζήδες» (στην τουρκική γλώσσα Haci=προσκυνητής). Η θανάτωση των αιχμαλώτων ονομάστηκε «σφαγή», «θηριωδία Ελλήνων» και «ανοσιούργημα».Του θανάτου των αιχμαλώτων είχε προηγηθεί λίγες ημέρες πριν, ο απαγχονισμός του Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης Γρηγορίου του Ε’ και Ιεραρχών του Πατριαρχείου. Επίσης του Υδραίου Πλοιάρχου Κωνσταντή Γκιούστου και των Υδραίων ναυτικών που υπηρετούσαν στον οθωμανικό στόλο.

18 ΑΚΥ, Ζ 59.

19 Δημ. Α. Μαυριδερός, Γενεαλογικές Ανιχνεύσεις, Το γένος Βούλγαρη της Ύδρας (1658-1996), Αθήνα 2018, σελ. 65.

20 ΑΚΥ, Ζ 257.

21 ΑΚΥ, Ζ 296.

22 Ι. Λαζαρόπουλος, ..................., ό.π. σελ. 43 και ΑΚΥ, Η 30, 31, 37, 191. Στην προκειμένη περίπτωση «Ναύαρχος» ονομαζόταν ο πλοίαρχος που υπερείχε σε ατομική ικανότητα των άλλων πλοιάρχων.

23 ΑΚΥ, 516, 691.

24 ΑΚΥ, Θ 191.

25 ΑΚΥ, Θ 198.

26 ΑΚΥ, Θ 237.

27 ΑΚΥ, Θ 238, 239.

28 ΑΚΥ, Θ 246.

29 ΑΚΥ, Θ 265.

30 ΑΚΥ, Θ 557.

Τον Ιούνιο του 1824 και εν όψει της εκστρατείας του Μεχμέτ Αλή στην Ελλάδα η ελληνική διοίκηση ζήτησε να σταλεί το γρηγορότερο πλοίο της Ύδρας (κρίθηκε ότι ήταν το δικό του) μαζί με ένα πλοίο από τις Σπέτσες, στα παράλια της Αιγύπτου για την παρακολούθηση των κινήσεων του αιγυπτιακού στόλου. 31 Η κίνηση όμως αυτή δεν έγινε λόγω της γρήγορης προετοιμασίας του αιγυπτιακού στόλου. Τότε, η ελληνική διοίκηση αποφάσισε τον απόπλου του ελληνικού στόλου.32 Τον ίδιο μήνα οι πρόκριτοι και οι πλοίαρχοι της Ύδρας τον διόρισαν σε επιτροπή πολιτών που θα έκανε τοπικό έρανο για την ενίσχυση του Αγώνα.33 Στο τέλος του Ιουνίου μέρος του ελληνικού στόλου αποτελούμενο από πέντε πλοία της Ύδρας βρισκόταν εν πλω στο Αιγαίο υπό τη διοίκησή του.34 Τον Ιούλιο του 1824 ο πλοίαρχος Λάζαρος Αθ. Πινότζης με το πλοίο του «Τιμολέων» έλαβε μέρος σε εχθροπραξίες στα Ψαρά.35 Τον Αύγουστο ήταν μέλος μιας εννεαμελούς ναυτικής επιτροπής που συνεδρίασε στην Ύδρα σχετικά με τη σύλληψη ενός αυστριακού εμπορικού μπριγαντίνου.36 Τον Δεκέμβριο τοποθετήθηκε σε επιτροπή επτά πλοιάρχων η οποία ασχολήθηκε με την οργάνωση του στόλου της Ύδρας και τα δικαιώματα των πλοιάρχων του.37 Τον Μάιο του 1825 σαν αρχαιότερος των πλοιάρχων της Β΄ Ελληνικής Μοίρας παρέλαβε από το επαρχείο Μυκόνου και Σύρου τον πλοίαρχο, τους αξιωματικούς και το πλήρωμα μιας οθωμανικής κορβέτας που κάηκε στα παράλια της Σύρου με την υπόσχεση οι αιχμάλωτοι να παραδοθούν στους ναυάρχους του στόλου. Ακολούθησε μια σχετικά πυκνή αλληλογραφία γιατί η διοίκηση φοβήθηκε ότι οι αιχμάλωτοι δεν θα παραδίδονταν.38 Τον Ιούνιο ο πλοίαρχος Λάζαρος Αθ. Πινότζης βρισκόταν με το πλοίο του στην Σαπιέντζα απ’ όπου έστειλε επιστολή προς τους προκρίτους της Ύδρας και τους πληροφορούσε ότι ο οθωμανικός στόλος άρχισε τις εχθροπραξίες στο Μεσολόγγι. Επίσης τους ενημέρωνε για τη δύναμή του σε πλοία και στρατό.39 Τον Ιούλιο έπλευσε με άλλους πλοιάρχους στην περιοχή του Μεσολογγίου με εννέα πλοία και δύο πυρπολικά, με σκοπό να διαλύσουν την πολιορκία των Οθωμανών.40 Στις αρχές Αυγούστου ο ελληνικός στόλος με ναύαρχο τον Ανδρέα Δ. Βώκο-Μιαούλη βρισκόταν στα Βάτικα απ’ όπου απέπλευσε για τη Μήλο και αργότερα τη Σαντορίνη. Ο πλοίαρχος Λάζαρος Αθ. Πινότζης διατάχθηκε να πλεύσει σαν προπομπός του στόλου για τη συλλογή πληροφοριών.41 Στις αρχές Οκτωβρίου ο ελληνικός στόλος βρισκόταν στην Κίμωλο και πήρε διαταγή να πλεύσει στην Ύδρα. Σκοπός της επιστροφής του στο νησί ήταν η μεταφορά των πυρπολικών του ώστε να συντηρηθούν, να επανεξοπλιστούν και να πληροφορηθούν οι πρόκριτοι για την κατάσταση στο Αιγαίο.42 Τον Νοέμβριο του 1825 έξω από το Μεσολόγγι κατά την διάρκεια εχθροπραξιών μεταξύ του ελληνικού στόλου και του οθωμανικού ο πλοίαρχος Λάζαρος Αθ. Πινότζης τραυματίστηκε από βλήμα κανονιού στο πόδι «ελαβώθη από μπάλα κανονιού εις τον πόδα ξέφαρσα». Μια ημέρα 31 ΑΚΥ, Ι 197.

32 ΑΚΥ, Ι 201.

33 ΑΚΥ, Ι 215 και Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου-Παύλου, Αννίτα Ν. Πρασσά, Ανδρέας Μιαούλης (1769-1835) από την υποδούλωση έως την ελεύθερη Ελλάδα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 2003, σελ. 302.

34 ΑΚΥ, Ι 248.

35 ΑΚΥ, Ι 269, 274.

36 ΑΚΥ, Ι 420, 422, 424, 426 (μπριγαντίνο ήταν ιστιοφόρο με δύο ιστούς και ένα κατάστρωμα).

37 ΑΚΥ, Ι 558.

38 ΑΚΥ, ΙΑ 272, 282, 305, 312, 321, 322, 384 και Ανδρέα Θ. Δρακάκη, Ιστορία του Οικισμού της Ερμουπόλεως (Σύρας), τόμος Α΄, (1821-1825) Αθήναι 1979, σελ. 194.

39 ΑΚΥ, ΙΑ 391, 397-398, 409-410.

40 ΑΚΥ, ΙΑ 439.

41 ΑΚΥ, ΙΑ 504, 505, 529.

42 ΑΚΥ, ΙΑ 569, 575. Περιπλους 25

αργότερα μαζί με άλλους τραυματίες έφυγε για την Ύδρα.43 Το 1826 πιθανότατα ήταν χήρος, με ένα παιδί τον Ιωάννη, που ήταν τότε 15 ετών. Νυμφεύτηκε για δεύτερη φορά. Νέα σύζυγός του ήταν η Μαρία ή Μαριγώ ή Μαρουσώ, κόρη του Ναυάρχου Ανδρέα Β. Βώκου-Μιαούλη. Ήταν η μοναδική κόρη του Ναυάρχου γεννημένη στην Ύδρα.44 Βαπτίστηκε Μαρία σε ανάμνηση της από θηλυγονία γιαγιάς της (μητέρα της μητέρας της) Μαρίας. Το 1811 είχε παντρευτεί τον Υδραίο έμπορο Γκίκα Θεοδώρου Γκίκα με τον οποίο απέκτησε τρία παιδιά (Θεόδωρο, Ελένη, Μαρία).45 Από το 1822 έως το 1825 ήταν χήρα και ζούσε στην Ύδρα στο πατρικό της σπίτι.46 Το 1826 ο δεύτερος σύζυγός της Πλοίαρχος Λάζαρος Αθ. Πινότζης ήταν 46 ετών.47 Λόγω του γάμου του το ζευγάρι πήρε προίκα 6.000 δραχμές και διάφορα χρηστικά αντικείμενα οικιακής χρήσης.48 Τον ίδιο χρόνο (1826) απέκτησαν το πρώτο τους παιδί, τη Μαρία, η οποία έγινε μαία και αργότερα ασπάστηκε τον μοναχισμό.49 Ήταν η εποχή που οι Υδραίοι ζητούσαν με μεγάλη πίεση το μερίδιό τους από τις λείες του 1825. Επιτροπή από Υδραίους πλοιάρχους, μεταξύ των οποίων και ο Λάζαρος Αθ. Πινότζης, επισκέφτηκαν την Διοικητική Επιτροπή (Κυβέρνηση) στην Αίγινα για να διευθετήσουν το θέμα.50 Τον Ιούλιο του 1827 ο Αρχιναύαρχος Κόχραν ζήτησε από τον Ναύαρχο Ανδρέα Δ. Βώκο-Μιαούλη να ετοιμαστούν προς απόπλου εννέα πλοία μεταξύ των οποίων και του Λάζαρου Αθ. Πινότζη.51 Το ίδιο έτος καταγράφηκαν οι νεκροί και οι τραυματίες του Αγώνα 1821-1827. Στον κατάλογο αυτόν περιλαμβάνονται αυτοί που υπηρέτησαν στο πλοίο του ενώ καταγράφηκαν και τα χρηματικά ποσά που τους αναλογούσαν.52 Το 1828 έγινε στην Ύδρα η απογραφή του πληθυσμού. Ο Λάζαρος Αθ. Πινότζης και η οικογένειά του κατοικούσαν στην ενορία του Αγίου Παντελεήμονα (τότε Κουλάτζη σήμερα –2019– Πρωτόπαπα). Καταγράφηκαν πέντε άτομα (δύο αρσενικά και τρία θηλυκά). Ένα από τα θηλυκά δεν είχε γεννηθεί στην Ύδρα, ίσως να ήταν η υιοθετημένη κόρη του Αικατερίνη.53 Τον Δεκέμβριο (1828) η Κοινότητα της Ύδρας 43 Α ναστασίου Τσαμαδού, Ιστορικά Ημερολόγια των Ελληνικών Ναυμαχιών του 1821, Αθήναι 1886, Εκδόσεις Νότη Καραβία, σελ. 181. Την ίδια περίοδο ο Λ. Αθ. Πινότζης μετέφερε επιστολές και πληροφορίες για την δράση του ελληνικού στόλου στον Λάζαρο Αν. Κουντουριώτη (βλ. Αρχείο Κουντουριωτών, Ε 421, 428).

44 Ο Ναύαρχος Ανδρέας Δ. Βώκος-Μιαούλης (1769-1835) και η Ειρήνη Ι. Μπίκου (1775-1823) έκαναν το γάμο τους στην Ύδρα το 1792. Η Ειρήνη Ι. Μπίκου ήταν κόρη του ιερέα Ιωάννη Αντώνιου Μπίκου και της Μαρίας ............ (βλ. Γεώργιος Ν. Σαχίνης, Εκκλησάκια, Εκκλησίες, Ερημοκλήσια Ύδρας, Πειραιεύς 1972, σελ. 84-86, Ιερός Ναός Άγιοι Πάντες).

45 Ο Γκίκας Θεοδώρου Γκίκας γεννήθηκε στην Ύδρα περί το 1794. Αρχικά υπήρξε έμπορος, αργότερα προσπάθησε να γίνει νομικός χωρίς επιτυχία. Υπήρξε ο «αφανής» επαναστάτης της Ύδρας. Μαζί με τον Πλοίαρχο Αντώνιο Ι. Οικονόμου το 1821 κήρυξαν την Επανάσταση στο νησί. Εξελίχθηκε σε οπλαρχηγό και πήρε μέρος σε μάχες στην Πελοπόννησο. Ήταν γυιός του Προεστού της Ύδρας και πλοιοκτήτη Θεόδωρου Γκίκα Γκίκα και της Ελένης Ιωάννη Κοκκίνη. Πέθανε από τύφο στην Τρίπολη το 1822 (βλ. Δημ. Α. Μαυριδερός, Γενεαλογική Μνήμη, Το Γένος Γκίκα (1628-1935), Αθήνα 2014, σελ. 87-93).

46 Ο άγγλος περιηγητής James Emerson όταν επισκέφθηκε την Ελλάδα το 1825 ήταν 21 ετών. Το 1826 εξέδωσε στο Λονδίνο ένα βιβλίο με τις αναμνήσεις του. Στο σχετικό κείμενό του για τη Ύδρα περιγράφει την οικογένεια του Ναυάρχου Ανδρέα Δ. Βώκου-Μιαούλη. Αγνοεί τη σύζυγό του Ειρήνη Ι. Μπίκου (που είχε πεθάνει το 1823) και από τα επτά παιδιά της οικογένειας αναφέρει τα πρώτα τέσσερα τα οποία τότε (1825) ήταν ενήλικα. Πρώτη στην περιγραφή είναι η Μαρία (χήρα τότε του Γκίκα Θεόδωρου Γκίκα) και ακολουθούν οι Δημήτριος (31 ετών), Αντώνιος (25 ετών) και Ιωάννης (28 ετών). Λανθασμένα, τον Ιωάννη τον αναφέρει τελευταίο γιατί τον θεώρησε νεότερο, με ηλικία 19-20 ετών όπως αναφέρει, ενώ στην πραγματικότητα ο Ιωάννης ήταν 28 ετών. Οι υπόλοιποι τρεις γυιοί του Ναυάρχου δεν αναφέρονται. Ήταν οι Εμμανουήλ (13 ετών), Αθανάσιος (10 ετών) (αργότερα Πρωθυπουργός της Ελλάδας) και ο Νικόλαος (7 ετών) (βλ. James Emerson-Pecchio, Count-Humphreys, W.H. A Picture of Greece in 1825 as exhibited in the personal narratives of ....., London, 1826).

47 Η γέννηση της Μαρίας Α. Μιαούλη λανθασμένα καταγράφηκε μετά την γέννηση των έξι αδελφών της. Ο τελευταίος αδελφός της ο Νικόλαος γεννήθηκε το 1818. Αν υποθέσουμε ότι η Μαρία γεννήθηκε μετά από αυτόν, το 1819, τότε το 1825 – που την είδε ο Emerson σαν χήρα - θα ήταν 6 ετών, ηλικία που δεν μπορεί να περιλαμβάνει ένα γάμο και τρία παιδιά.

48 Ι.Α.Μ.Υ., Φάκελος Πινότση, Α37γ, Έγγραφο Νο 694/282, έτος 1842.

49 Η Μαρία Λάζαρου Πινότση ζούσε στην Αθήνα, στην οδό Δερβενίων 16, στη Νεάπολη (Ενορία Αγίου Νικολάου-Πευκάκια). Πέθανε το 1916 σε ηλικία 90 ετών (βλ. Ληξιαρχείο Αθηνών, Τμήμα Θανάτων, έτος 1916, αριθ. πράξης 853).

50 ΑΚΥ, ΙΒ 437.

51 ΑΚΥ, ΙΓ 243.

52 ΑΚΥ, ΙΓ 349, 373, 436.

53 Ι.Α.Μ.Υ., Φάκελλος Πινότση, Α37α, έγγραφο έτους 1830.

26 Περιπλους

κατέγραψε τα έξοδα που έγιναν για την κινητοποίηση του Υδραίικου Στόλου από τις 29 Μαρτίου 1821 έως τις 10 Δεκεμβρίου του 1827. Στην καταγραφή αυτή υπάρχουν αναφορές ότι σαν Κυβερνήτης του πλοίου «Τιμολέων» το 1821 πήρε μέρος στον αποκλεισμό του Ναυπλίου όπου τον έστειλαν σαν προφυλακή για την κατασκόπευση του εχθρικού στόλου, στις εκστρατείες της Χίου, της Ερεσσού-Μυτιλήνης, του Κατακώλου-Ζακύνθου και της Σάμου-Τσαγκλή-Κω. Το 1822 στις εκστρατείες στην Πάτρα και στην Χίο και το 1825 στο Καστελόριζο για να παραλάβει πλοίο που προορίζονταν να μετασκευάσει σε πυρπολικό. Επίσης στην καταγραφή των εξόδων έγινε ο υπολογισμός της δαπάνης των επισκευών του πλοίου του.54 Η καταγραφή των συμμετοχών στον Αγώνα δεν αναφέρει τη Ναυμαχία του 1823 στην περιοχή Μεσολογγίου-Ιθάκης και τη Ναυμαχία μεταξύ Σούδας και Ταινάρου στις οποίες συμμετείχε. Συνολικά αναφέρεται ότι πήρε μέρος σε δέκα οκτώ εκστρατείες και σε έναν αποκλεισμό. Η Κοινότητα τον διόρισε δύο φορές Μοίραρχο.55 Το 1829 γεννήθηκε στην Ύδρα ο γυιός του Αθανάσιος.56 Τον ίδιο χρόνο ο Πλοίαρχος Λάζαρος Αθ. Πινότζης εκλέχθηκε από τους κατοίκους της ενορίας του εκλογέας για την ανακήρυξη των αντιπροσώπων της Ύδρας στην Δ΄ Εθνική Συνέλευση. Τον Απρίλιο (1829) ήταν Πρόεδρος των κατοίκων της ενορίας του οι οποίοι εξέλεξαν αντιπρόσωπο για την Δ΄ Εθνική Συνέλευση τον Δημήτριο Κριεμάδη.57 Τον Ιούλιο στάλθηκε επιστολή προς την Δ΄ Εθνική Συνέλευση, με την υπογραφή και του ιδίου. Η Ύδρα ζητούσε για μια ακόμη φορά τις αποζημιώσεις για την χρήση των πλοίων της κατά τον Αγώνα.58 Το 1830 ήταν ανάμεσα στους Υδραίους Πλοιάρχους που υπέγραψαν επιστολή προς τον Κυβερνήτη Κόμη Ιωάννη Α. Καποδίστρια με την οποία του ζητούσαν να εκτελέσει τις αποφάσεις της Δ΄ Εθνικής Συνέλευσης σχετικά με τα δικαιώματά τους.59 Τον Ιούνιο του ίδιου έτους ο Πλοίαρχος Λάζαρος Αθ. Πινότζης εκλέχθηκε από την Δημογεροντία της Ύδρας μέλος Πενταμελούς Επιτροπής έργο της οποίας ήταν η υποστήριξη της ενθρόνισης στην Ελλάδα του Γερμανού Πρίγκιπα Λεοπόλδου Σαξκοβούργου-Γκότα.60 Τον Νοέμβριο υπέγραψε επιστολή πλοιάρχων, πλοιοκτητών και κατοίκων της Ύδρας με την οποία συστάθηκε Επιτροπή που θα επισκεπτόταν την Κυβέρνηση στο 54 ΑΚΥ, ΙΕ 186, 192, 204, 205, 208, 209, 210, 218, 220, 225, 226, 236.

55 ΑΚΥ, Ι 263, 325, 326, 327, 328, 336 και Κωνσταντίνα ΑδαμοπούλουΠαύλου ............, ό.π. σελ. 339 και Ι.Α.Μ.Υ., Φάκελλος Πινότση, Α37γ (μονόφυλλο 1833).

56 Ο Αθανάσιος Λαζάρου Πινότσης στελέχωσε το Βασιλικό Ναυτικό με απ’ ευθείας κατάταξη το 1850. Έφθασε μέχρι το βαθμό του Πλοιάρχου Β.Ν. Νυμφεύτηκε την Ελένη Ν. Σκόρδη η οποία είχε γεννηθεί στην Πάτρα το 1839. Απέκτησαν δύο γυιούς, τον Ιωάννη το 1846 μετέπειτα Αρχικελευστή μηχανικό Β.Ν. και τον Λάζαρο (1865-1915) μετέπειτα Πλοίαρχο Β.Ν. (αριθμ. μητρ. 21). Το 1866 ο Αθ. Λ. Πινότσης και η Ελένη Ν. Σκόρδη είχαν χωρίσει. Εκείνη κατοικούσε στον Πειραιά και ήταν συνταξιούχος (βλ. Γενικά Αρχεία του Κράτους – Κεντρική Υπηρεσία, Αθήνα, Ναυτικές Συντάξεις Ελεγκτικού Συνεδρίου, έτος 1866 / αυξ. αριθ. 788, αριθ. μητρώου 1642). Το 1886 ο ίδιος κατοικούσε στον Πειραιά (βλ. Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών 118, Ιστορικά Ημερολόγια των Ελληνικών Ναυμαχιών του 1821, εκ των Ημερολογίων του Ναυμάχου Αναστασίου Τσαμαδού, Αθήναι 1886, Βιβλιοπωλείο Νότη Καραβία – Αθήναι, σελ. 211). Το 1887 ο Αθανάσιος Λαζ. Πινότσης γράφτηκε στο Δημοτολόγιο της Ύδρας και δήλωσε ότι ήταν 58 ετών (βλ. Ι.Α.Μ.Υ., Κ84/1887, Δημοτολόγιο Ύδρας). Πέθανε το 1889 σε ηλικία 60 ετών. Η σύζυγός του πέθανε στην Αθήνα το 1924 σε ηλικία 85 ετών (βλ. Ληξιαρχείο Αθηνών, Τμήμα Θανάτων, Αριθ. Πράξης 84, τόμος ΣΤ΄, έτος 1924).Ο Ιωάννης Αθ. Πινότσης το 1890 κατοικούσε στον Πόρο (βλ. Γεωργίου Σαχτούρη Ιστορικά Ημερολόγια του Ναυτικού Αγώνος του 1821, Αθήναι 1890, σελ. 302, Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών – 101, Εκδόσεις Νότη Καραβία). Ο Λάζαρος Αθ. Πινότσης το 1886 ήταν ναυτικός δόκιμος και κατοικούσε στον Πειραιά (βλ. ό.π. Βιβλιοθήκη Ιστορικών Μελετών 118 .............. σελ.

211) νυμφεύτηκε την Μαρία ή Μυρσίνη Α. Διάγγελη (1876-1916) και πέθανε το 1915 στην Αθήνα (βλ. Υποθηκοφυλακείο Πειραιά, Προικοσύμφωνο, τόμος ΣΜΒ αριθ. 84 πράξη 3443/11-11-1895, Δραχμές 94.000, Ληξιαρχείο Αθηνών, Τμήμα Θανάτων, έτος 1915 αριθμ. πράξης 316 και έτος 1916 αριθ. Πράξης 138). Ο γυιός τους Αθανάσιος (1896-1944) Πλοίαρχος Β.Ν. (αριθμός μητρώου 230 νυμφεύτηκε την Φανή Δ. Μοράκη. Ο Λάζαρος Αθ. Πινότσης είχε αδελφή την Ελένη η οποία είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1899 και πέθανε σε ηλικία 19 ετών το 1918 (βλ. Ληξιαρχείο Αθηνών, Τμήμα Θανάτων, αριθ. Πράξης 580, έτος 1918 και Υποθηκοφυλακείο Πειραιά, αριθ. συμβολαίου 12440/21-9-1919, τόμος 285 αριθμ. συμβολαίου 322, αγοραπωλησία ακινήτου. Επίσης, αριθμ. συμβολαίου 14.116/19-8-1920, τόμος 290, αριθμ. 420 αγοραπωλησία ακινήτου) 57 ΑΚΥ, ΙΕ 26, 33, 46. Αν και προεδρεύων το σχετικό έγγραφο αντί αυτού υπέγραψε ο Μαστρογιάννης Καζάζης.

58 ΑΚΥ, ΙΕ 51.

59 ΑΚΥ, ΙΕ 275 (πρόκειται για τις αποζημιώσεις που χρωστούσε το Ελληνικό Κράτος και στους Υδραίους πλοιοκτήτες).

60 ΑΚΥ, ΙΕ 278.

Η Σημαία της Ύδρας με αλληγορικά σύμβολα. Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο Ύδρας. Ναύπλιο για το θέμα των αποζημιώσεων.61 Τον Δεκέμβριο εκλέχθηκε Επίτροπος-Πληρεξούσιος της Επιτροπής αυτής και μαζί με άλλους πολίτες της Ύδρας υπέγραψε πλήθος επιστολών για το ίδιο θέμα.62 Το 1831 ήταν ανάμεσα στους εκλέκτορες που ανέδειξαν τη νέα Δημογεροντία της Ύδρας.63 Η κρίση μεταξύ των Υδραίων και του Κυβερνήτη κορυφώθηκε την άνοιξη του ίδιου χρόνου μετά την άρνηση ή και την αδυναμία της Κυβέρνησης να πληρώσει τις αποζημιώσεις. Η Ύδρα στράφηκε πλέον ανοικτά εναντίον του Κυβερνήτη ο οποίος προσπάθησε να εξοπλίσει τον Εθνικό Στόλο και να της επιβάλλει ναυτικό αποκλεισμό. Οι Υδραίοι αντέδρασαν στέλνοντας στον Πόρο αρχικά τον Πλοίαρχο Αντώνιο Γ. Κριεζή με 70 ναύτες. Αργότερα, ο Ναύαρχος Ανδρέας Δ. Βώκος-Μιαούλης με 200 ναύτες κατέλαβε τον Ναύσταθμο του Πόρου και όλα τα πολεμικά πλοία του στόλου. Έγινε χρήση όπλων, ο Πλοίαρχος Λάζαρος Αθ. Πινότζης ήταν Κυβερνήτης της κορβέτας «Νήσος των Σπετσών» πήρε μέρος στην περιορισμένη ναυμαχία που ακολούθησε και κατόπιν διαταγής του Ναυάρχου Ανδρέα Δ. Βώκου-Μιαούλη αποβίβασε το πλήρωμα του πλοίου του στη νησίδα «Μπούρτζι» λίγο έξω από το ανατολικό στενό του Πόρου, ανατίναξε το πλοίο και επέστρεψε στην Ύδρα.64 Τον Αύγουστο το 1831 υπέγραψε Διακήρυξη των Υδραίων προς τους Έλληνες στην οποία περιγράφονται οι εξελίξεις, τα γεγονότα του Πόρου και η πολιτική του Κυβερνήτη και της Κυβέρνησης.65 Το Νοέμβριο έγιναν εκλογές για την ανάδειξη Πληρεξουσίων της χώρας στην επερχόμενη Ε΄ Εθνική Συνέλευση. Ο ίδιος ήταν ανάμεσα στους Εκλέκτορες ενώ τον Δεκέμβριο εκλέχθηκε Πληρεξούσιος-Αντιπρόσωπος της Ύδρας στην Ε’ Εθνική Συνέλευση.66 Το 1832 ο Πλοίαρχος Λάζαρος Αθ. Πινότζης τοποθετήθηκε στον Ναύσταθμο του Πόρου σαν «μέλος της Ναυτικής Υπηρεσίας». Ήταν τότε 52 ετών. Το γεγονός της τοποθέτησής του αυτής επισήμανε σκωπτικά ο Λάζαρος Αν. Κουντουριώτης σε επιστολή του προς τον αδελφό του Γεώργιο. Εκεί αναφέρει ότι ο «Μιαούλης επροβιβάσθη εις τον βαθμόν Στολάρχου, ο γαμβρός του Πινότσης εδιωρίσθη μέ61 62 63 64

ΑΚΥ, ΙΕ 284-285. ΑΚΥ, ΙΕ 286, 288, 289, 290, 318, 322, 338. ΑΚΥ, ΙΕ 339. Κωστή Βάρφη, Το Ελληνικό Ναυτικό κατά την Καποδιστριακή περίοδο, Τα χρόνια της προσαρμογής, Αθήναι 1994, σελ. 98, 137, 139 και ΙστορικήΕθνολογική Εταιρεία Ελλάδος, έγγραφο 84956/αριθ. 14/30 Ιουλίου 1831 και ΑΚΥ, ΙΕ 360.

65 Εφημερίδα «Ο Απόλλων», αριθ. 48-49 (ΑΚΥ, ΙΕ 441).

66 ΑΚΥ, ΙΕ 490, 491, 492.

λος της Ναυτικής Υπηρεσίας...».67 Μεταξύ 1832-1833 υπηρέτησε στον Ναύσταθμο του Πόρου σαν Πλοίαρχος του Εμπορικού Ναυτικού και πρώην αγωνιστής της επανάστασης του 1821. Στα πρακτικά της Επιτροπής Αποζημιώσεων Αγωνιστών του 1833 φαίνεται ότι αυτός, όπως και ο αδελφός του Σταύρος, υπέβαλλαν τα σχετικά έγγραφα για τη συμμετοχή τους στις ναυτικές επιχειρήσεις μεταξύ 1821 και 1828. Η απόφαση της Επιτροπής αναφέρει ότι κρίθηκε κατάλληλος για τον Βασιλικό Στόλο και ότι από το 1821 έως το 1828 υπήρξε Πλοίαρχος (Κυβερνήτης) πολεμικού πλοίου σε 16 εκστρατείες και σε 2 εμπροσθοφυλακές. Σε δύο εκστρατείες διορίστηκε Αρχηγός (Μοίραρχος). Ήταν στο Τρίκερι και στο Μεσολόγγι που πληγώθηκε στο πόδι.68 Το 1834 εντάχθηκε στο Βασιλικό Ναυτικό με τον βαθμό του Πλοιάρχου Γ’ κλάσης.69 Το Μητρώο των «Πρώτων επί Όθωνος Ναυάρχων και Πλοιάρχων» τον αναφέρει με αυτό το βαθμό και την υποσημείωση ότι κατά τον Αγώνα ασκούσε χρέη «Ναυάρχου».70 Τον ίδιο χρόνο (1834) ο Βασιλιάς Όθωνας του απένειμε τον «Χρυσό Σταυρό του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος».71 Στις 23 Ιουνίου του 1835 στις 6 το απόγευμα, ο Ναύαρχος Ανδρέας Δ. Βώκος-Μιαούλης πέθανε στο σπίτι του στην οδό Αιόλου 9 της Αθήνας (Ενορία Αγίας Ειρήνης-Αιόλου, τότε Μητρόπολη Αθηνών). Λίγες ημέρες πριν τον θάνατό του είχε υπογράψει δύο έγγραφα που αποτελούν την διαθήκη του. Στο πρώτο, που είναι και η κύρια διαθήκη, αναφέρει για την κόρη του Μαρία «Αφήνω εις την κόρην μου Μαρίαν να λαμβάνη κληρονομίαν από τα ακίνητα υποστατικά ένα μερίδιον εις τα τρία με τα αρσενικά, ήγουν τα αρσενικά να λαμβάνουν τρία μερίδια 67 Αρχείο Κουντουριωτών, Διαμάντης, Ι΄ 546/6-5-1832.

68 Εθνική Βιβλιοθήκη, Αρχείο Αγωνιστών, (Επιτροπή 1833).

69 Υπάρχει μία μαρτυρία κατά την οποία πριν από το 1835 ο Υδραίος Πλοίαρχος Νικόλαος Ρεβίδης (γέννηση 1781) ναύκληρος του Ναύσταθμου, του μάθαινε πως να υπογράφει με τη βοήθεια του σχήματος διαφόρων ναυτικών αντικειμένων (βλ. Γιάννης Α. Καραμήτσος, Ύδρα νήσος εντελής Δρυόπων, Ύδρα 1998, Έκδοση Δήμου Υδραίων, σελ. 179, 180, 181, 182). Τα έγγραφα που αφορούν στην ιστορία του Πολεμικού Ναυστάθμου στον Πόρο δεν αναφέρουν κανέναν από τους δύο, (Λάζαρο Αθ. Πινότζη, Νικόλαο Ρεβίδη) είναι πολύ πιθανό να τοποθετήθηκαν στις θέσεις αυτές με προσωπική απόφαση του Ναυάρχου Ανδρέα Δ. Βώκου-Μιαούλη και όχι της τότε κυβέρνησης.

70 Ιωάννης Λαζαρόπουλος, ό.π. σελ. 359 και Ι.Α.Μ.Υ., Αρχείο Πινότζη, Μονόφυλλο με τις υπηρεσίες του, έτος 1833, Α37γ.

71 Ι.Α.Μ.Υ., Αρχείο Πινότση, Φάκελλος Α37γ. Περιπλους 27

και εκείνη ένα, εκτός των οικιών, από τας οποίας αυτή δεν μετέχει».72 Στο ίδιο έγγραφο αναφέρει τον Πλοίαρχο Λάζαρο Αθ. Πινότζη χωρίς την πληροφορία ότι ήταν γαμπρός του (σύζυγος της κόρης του Μαρίας) και ίσως και πρώτος εξάδελφός του.73 Με τη διαθήκη του Ναυάρχου ο Λάζαρος Αθ. Πινότζης έγινε ένας από τους δύο Επιτρόπους διαχειριστές της περιουσίας των δύο μικρότερων παιδιών του «μέχρι την ενηλικίωσή τους». Όλοι οι ιστορικοί που ασχολήθηκαν με τα παιδιά και γενικότερα την οικογένεια του Ναυάρχου Ανδρέα Δ. Βώκου-Μιαούλη αναφέρουν τη Μαρία μετά τη γέννηση των έξι γυιών του. Αν αυτό ήταν σωστό τότε η Μαρία θα πρέπει να είχε γεννηθεί μεταξύ του 1819 και του 1823 (το 1818 γεννήθηκε ο τελευταίος αδελφός της ο Νικόλαος και το 1823 πέθανε η μητέρα της Ειρήνη). Τότε, το 1835, η Μαρία θα ήταν σίγουρα ανήλικη με ηλικία 12 έως 16 χρονών και ο πατέρας της στην διαθήκη του θα της άφηνε σεβαστή περιουσία όπως έκανε με τους τελευταίους δύο γυιούς του. Αντί αυτού της άφησε ελάχιστα περιουσιακά στοιχεία –από τη μεγάλη κινητή και ακίνητη περιουσία του– γνωρίζοντας ο ίδιος και την ηλικία της αλλά και την οικογενειακή της κατάσταση. Η γενεαλογική θεώρηση και ο χρονικός υπολογισμός των γεγονότων, οδήγησαν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι η Μαρία ήταν το πρώτο παιδί του Ναυάρχου Ανδρέα Δ. Βώκου-Μιαούλη και είχε γεννηθεί στην Ύδρα το 1793. Το 1835 η Μαρία ήταν 42 χρόνων και σύζυγος ήδη του Πλοιάρχου Λαζάρου Αθ. Πινότζη που τότε ήταν 55 χρόνων. Το 1836 ο Λάζαρος Αθ. Πινότζης προήχθη σε Πλοίαρχο Β΄ Κλάσης και του απονεμήθηκε ο «Αργυρός Σταυρός του Αγώνα 1821».74 Τον ίδιο χρόνο σε ηλικία 56 ετών τέθηκε στις «Τάξεις των Διαθεσίμων» (εφεδρεία).75 Το 1837 σαν Επίτροπος της περιουσίας του Ναυάρχου Ανδρέα Δ. Βώκου-Μιαούλη μαζί με τον Νικόλαο Β. Μπουντούρη προσπάθησε να περισώσει ακίνητα που θα εκποιούνταν για να πληρωθεί χρέος του Αντωνίου Α. Μιαούλη γυιού του Ναυάρχου. Επίσης, σαν Επίτροπος ο Λάζαρος Αθ. Πινότζης παρέλαβε ασημένια αντικείμενα της οικοσκευής του Ναυάρχου.76 Το 1840 γεννήθηκε στην Ύδρα ο τρίτος γυιός του Σταύρος.77 Το 1841 του απονεμήθηκε ο «Σταυρός των Ταξιαρχών του Βασιλικού Τάγματος του Σωτήρος».78 Ένα χρόνο αργότερα (1842) σε άρθρο του περιοδικού «Πολικός Αστήρ» σχετικό με τους Ναυάρχους και Πλοιάρχους του Αγώνα του 1821 αναφέρεται ότι «ο Πινότζης, ο Λεμπέσης, ο Γιαννίτσης εγήρασαν και αυτοί», ο Πινότζης ήταν τότε 62 ετών.79 72 Γ ενικά Αρχεία του Κράτους – Κεντρική Υπηρεσία – Αθήνα, Αρχείο Συμβολαιογράφου Αθηνών Κ. Κοκκίδη. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι στο κείμενο της διαθήκης τα δύο μικρότερα παιδιά του Ναυάρχου χαρακτηρίζονται «ανήλικα». Το 1835 που γράφτηκε η διαθήκη ο Αθανάσιος ήταν 25 ετών (γεννήθηκε το 1815) και ο Νικόλαος 17 ετών (γεννήθηκε το 1818). Στα δύο έγγραφα της διαθήκης του Ναυάρχου γίνεται εμφανής η πρόθεση του να «εξασφαλίσει» οικονομικά μόνο τα δύο τελευταία του παιδιά.

73 Η εξ αίματος ή εξ αγχιστείας συγγένεια του Ανδρέα Δ. Βώκου-Μιαούλη με τον Λάζαρο Αθ. Πινότζη δε έχει αποδειχθεί από την γενεαλογική έρευνα. Αν υπήρχε συγγένεια οποιασδήποτε μορφής, τότε ο Λ. Αθ. Πινότζης θα ήταν «μικρός θείος» της Μαρίας (κόρη του Ναυάρχου) η οποία θα ήταν «μικρή ανηψιά» του. Ο μεταξύ τους βαθμός συγγενείας θα ήταν ο πέμπτος σε πλάγια γραμμή που σημαίνει ότι ο γάμος τους θα ήταν νόμιμος λόγω του «μακρυνού» βαθμού συγγενείας τους (βλ. Δημ. Α. Μαυριδερός, Γενεαλογική (Ιστορία-Θεωρία-Έρευνα) Αθήνα 2010, σελ. 53, 54, 61, 74).

74 Ι.Α.Μ.Υ., Αρχείο Πινότση, Φάκελλος Α37γ, Δίπλωμα Απονομής «Αργυρού Αριστείου του Αγώνος 1821-1829» επίσης Πολεμικόν Ναυτικόν της Ελλάδος, Αθήνα 1844, Συλλογή Ναυτικών Ιστορικών Εκδόσεων της Ναυτικής Επιθεώρησης, Ιστορική Υπηρεσία Ναυτικού, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 1992, Νο. 20/473, σελ. 4.

75 Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Επετηρίδα Αξιωματικών Βασιλικού Ναυτικού, Αθήναι 1838, Α/Α 8.

76 Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου-Παύλου, ό.π. σελ. 211, 213.

77 Ο Σταύρος Λαζ. Πινότσης το 1861 με απ’ ευθείας κατάταξη διορίστηκε ναυτικός δόκιμος σε ηλικία 21 ετών. Ένα χρόνο αργότερα, με Βασιλικό Διάταγμα της 25ης Απριλίου του 1862 αποφασίστηκε η εκπαίδευσή του στην Αγγλία. Η σχετική βιβλιογραφία και τα ναυτικά μητρώα δεν μας πληροφορούν για την μετέπειτα πορεία του στο Βασιλικό Ναυτικό (βλ. Αντιπλοιάρχου Δημητρίου Γ. Φωκά, Χρονικά του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού 1833-1873, Έκδοσις Γενικού Επιτελείου Β. Ναυτικού, 1923, σελ. 188 και Πλοιάρχου Ιωάννου Κ. Φακίδη, Ιστορία της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων (1845-1973) Αθήναι 1975, σελ. 60-61). Το 1865 ήταν κάτοικος Ύδρας και γράφτηκε στον εκλογικό κατάλογο δηλώνοντας «Αξιωματικός, 25 ετών» (βλ. Ι.Α.Μ.Υ., Κ83, Εκλογικός Κατάλογος, Α/Α 3476).

78 Ι.Α.Μ.Υ. Αρχείο Πινότση, Φάκελλος Α37γ, Βασιλικό Διάταγμα του 1841.

79 Περιοδικό «Πολικός Αστήρ», φύλλο 15ης Αυγούστου 1842.

28 Περιπλους

Το 1844 πέθανε η σύζυγός του Μαρία σε ηλικία 51 ετών.80 Τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου ο Λάζαρος Αθ. Πινότζης προήχθη στον βαθμό του Πλοιάρχου Α΄ Κλάσης.81 Τον Μάιο έγιναν βουλευτικές εκλογές, στην Ύδρα υπήρξε βίαιος επηρεασμός των ψηφοφόρων και η εκλογή των τριών βουλευτών της Ύδρας αμφισβητήθηκε από τη Βουλή των Ελλήνων. Ειδική Εξεταστική των πραγμάτων Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μεταξύ άλλων και η Πολιτοφυλακή πήρε μέρος στην αλλοίωση του αποτελέσματος των εκλογών. Συνέπεια της απόφασης αυτής ήταν η εκδίωξη από την Βουλή των Ελλήνων των τριών «εκλεγέντων» βουλευτών της Ύδρας και η αντικατάστασή τους. Δεν υπάρχουν στοιχεία για την συμμετοχή του Λάζαρου Αθ. Πινότζη στην δράση της Πολιτοφυλακής στις εκλογές αυτές, είναι γνωστό όμως ότι ήταν ένας από τους Αξιωματικούς της.82 Το 1850 σαν «αρχαιότερος των διαθεσίμων» (Εφέδρων) στην Ύδρα, διορίστηκε Αρχηγός της Πολιτοφυλακής του νησιού. Η διοίκησή του επιβραβεύθηκε με την απονομή «υπουργικής ευαρέσκειας» από τον Πρωθυπουργό και Υπουργό Ναυτικών Αντιναύαρχο Β.Ν. Αντώνιο Γ. Κριεζή.83 Τον Οκτώβριο του 1852 ήταν 72 ετών, προήχθη στον βαθμό του Υποναυάρχου του Βασιλικού Ναυτικού.84 Το 1856 έγινε η καταγραφή των πλοίων που πήραν μέρος στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα όπως και ο υπολογισμός της αποζημίωσης που αναλογούσε στους πλοιοκτήτες ή τους κληρονόμους τους. Στη σχετική εγγραφή για το ½ του πάρωνα «Τιμολέων» που του αναλογούσε, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ζούσε, σαν δικαιούχοι εμφανίζονται οι κληρονόμοι του, οι γυιοί του Αθανάσιος, Σταύρος, Ιωάννης και η κόρη του Μαρία.85 Στην καταγραφή των πλοίων δεν υπάρχει ο πάρωνας «Αθηνά», το ½ του πλοίου ήταν ιδιοκτησίας του. Ο ίδιος υπήρξε και κυβερνήτης του.86 Στην ίδια καταγραφή των πλοίων η σύζυγός του Μαρία σαν κληρονόμος των τριών πλοίων του πατέρα της Ναυάρχου Ανδρέα Δ. Βώκου-Μιαούλη αναφέρεται με το αρχικό ονοματεπώνυμό της σαν «Μαρία Ανδρέα Μιαούλη». Λόγω του ότι η ίδια το 1856 δεν ζούσε, καταγράφηκαν σαν κληρονόμοι της ο γυιός της Αθανάσιος Λ. Πινότζης (1829-1889) και ο γυιός της Θεόδωρος Γκίκα Γκίκας (από τον πρώτο γάμο της) και αντί αυτού που επίσης δεν ζούσε, οι κόρες του Σταματίνα, Ελένη και Μαρία (Μαριγώ) σαν κληρονόμοι του.87 Ο Υποναύαρχος του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού Λάζαρος Αθανασίου Πινότζης, πέθανε στην Ύδρα στις 31 Μαΐου του 1859 σε ηλικία 79 ετών. Η ταφή του έγινε στο προαύλιο της παλιάς ενοριακής εκκλησίας του Αγίου Παντελεήμονα, στην ενορία που ο ίδιος κατοικούσε με την οικογένειά του στην περιοχή «Μπουαγιά» στην Ύδρα. Στην μαρμάρινη πλάκα του μνήματος που υπάρχει μέχρι τις μέρες μας έχουν χαράξει το εξής κείμενο: «Τον μέγα ποντοπόρω τέχνη κλέος Ελλάδ’ αν αίαν κτησάμενον, μεγάλων γευσάμενον τ’ αέθλων Λάζαρον ένθα τάφος Πινότσην αμφικαλύπτει μοίραρχον στρατίης ναυμάχον ευπόλεμον Υδρέα αμφιρύτη μιν’ εγείνετο εν δ’ αρ αβληχρώ εύτεκνον γήρα μοίρα κίχεν θανάτου. Εγεννήθη μεν εν έτει α ψ ξ ε΄ Ετελεύτηκε δε έτει α ω ν θ’ Μαΐου λα».

80 Ι.Α.Μ.Υ. Αρχείο Πινότση, Φάκελλος Α37γ, Έγγραφα Νο. 403 του 1844 και Νο. 321 του 1850.

81 Κωνσταντίνος Μεταλληνός, Ο Ναυτικός Πόλεμος κατά την Ελληνική Επανάσταση 1821-1829, τόμος Α΄, σελ. 502, Αθήνα 2016. Ο Ι. Λαζαρόπουλος λανθασμένα αναφέρει ότι η προαγωγή του έγινε στις 25 Ιανουαρίου 1847 (βλ. ό.π. σελ. 376).

82 Η Ιστορία της Ελλάδος, Αι αγορεύσεις του Ελληνικού Κοινοβουλίου 18431909, περίοδος Α΄, τόμος Α΄, Εκδόσεις «Εθνικού Κήρυκος», Αθήναι 1961, σελ. 141-146.

83 Ι.Α.Μ.Υ., Αρχείο Πινότση, Φάκελλος Α37γ, Έγγραφα Νο. 285/1850, Νο.

273/1850.

84 Ι.Α.Μ.Υ. Αρχείο Πινότση, Φάκελλος Α37γ. Έγγραφο με αριθμό πράξης 4664/1852. Ίσως η εν εφεδρεία προαγωγή του να έγινε και λόγω της υπηρεσίας του στην Πολιτοφυλακή Ύδρας.

85 Ι.Α.Μ.Υ., Βιβλίο Καταγραφής Πλοίων Ύδρας, αριθμ. πίνακα 40, πλοίο «Τιμολέων».

86 Ο πάρωνας «Αθηνά» ήταν 285 τόννων της Β΄ Τάξης πλοίων του 1821. Το άλλο μισό του πλοίου ήταν ιδιοκτησίας του Ιωάννη Ορλάνδου (βλ. Α.Κ.Υ., ΙΣΤ 197 και Ι. Λαζαρόπουλος ............. ό.π. σελ. 436) είναι προφανές ότι το πλοίο δεν ήταν στην ενέργεια ή δεν χρησιμοποιήθηκε στην επανάσταση και για τον λόγο αυτό δεν καταγράφηκε το 1856.

87 Ι.Α.Μ.Υ., Βιβλίο Καταγραφής Πλοίων Ύδρας, Πλοία «Άρης» (Νο. 22), «Ηρακλής» (Νο. 49), «Ηρακλής» (Νο. 58).

Αγνώστου, Ο "Τιμολέων" του Ναυάρχου Πινότση. Υδατογραφία, 44x58 εκ. Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. «Τον διά της ναυτικής τέχνης μέγα ανά την Ελλάδα κλέος κτησάμενον και μεγάλων απολαύσαντα άθλων, τον Λάζαρον Πινότσην, τον οποίον καλύπτει ο τάφος ούτος, ανδρείον μοίραρχον ναυτικής στρατιάς, εγέννησε μεν η νήσος Ύδρα, κατέλαβε δε αυτόν ευτυχή πατέρα ο θάνατος εν ησύχω γήρατι. Εγεννήθη μεν το 1765 Απεβίωσε δε το 1859, Μαΐου 31».88 Ο Λάζαρος Αθ. Πινότζης υπήρξε ένας δραστήριος θαλάσσιος αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 με συνεχή συμμετοχή στον ναυτικό αγώνα. Παρά την προσφορά του κανένας ιστορικός δεν τον βιογράφησε. Μόνο διάσπαρτες αναφορές υπάρχουν για τον χαρακτήρα του και τη ναυτική του ικανότητα. Ο Αντιναύαρχος Β.Ν. Γεώργιος Δ. Σαχτούρης αναφέρει σε σημείωμά του «Πάντοτε του ανετίθετο έργον τολμηρόν και επικίνδυνον το οποίον πάντοτε έφερεν εις πέρας». Ο Υδραιογράφος Νικόλαος Χαλιορής έγραψε γι’ αυτόν: «...Τοιούτος υπήρξεν ο καπετάν Λάζαρος Πινότζης, απλούς, νευρώδης, τολμηρός άνευ επιδείξεων και απαιτήσεων, άοκνος και μέχρις εσχάτου γήρατος εργατικώτατος και ακαταπόνητος. Μορφή εντελώς sui generis κατεδαπάνησε τον βίον του και τα αγαθά του υπέρ της Πίστεως και της Πατρίδος. Αι αρεταί του, αι τόσον ιδιότυπον χαρακτήρα συνιστώσαι εν αυτώ, εκπλήττουν τέρπουν και ανάπτουν πατριωτικόν ενθουσιασμόν και υπερηφάνειαν εις τον ερευνητήν και τον αναγνώστην άμα δε και δέος, ότι εις τοσούτον δυσυπέρβλητον ύψος έφθασαν οι απλοϊκοί εκείνοι πατέρες ημών και, ότι βαρύν αφήκαν εις τας κατόπιν γενεάς τον αγώνα να τους υπερβούν ή τουλάχιστον να τους φθάσουν». Και τέλος ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. Κωνσταντίνος Μεταλληνός «Ήταν παρών σε όλη τη διάρκεια του Αγώνα (1821-1828) και διακρίθηκε για τη ναυτικότητα και την τόλμη του...».

88 Τ ο έτος γεννήσεώς του έχει χαραχθεί στην πλάκα λανθασμένα (βλ. Γεώργιος Ν. Σαχίνης, Εκκλησάκια .... ό.π. σελ. 26-27).

Η Μαρία Ανδρέα Βώκου-Μιαούλη υπήρξε κόρη διάσημου πατέρα. Με τους κοινωνικούς κανόνες της εποχής της «χάθηκε» μετά την γέννηση των έξι αδελφών της, ζώντας μέσα σε μια ανδροκρατούμενη οικογένεια. Η ίδια παντρεύτηκε δύο φορές με άξιους αγωνιστές του Εθνικοαπελευθερωτικού Αγώνα του 1821. Απέκτησε έξι παιδιά. Υπήρξε αφανής αδελφή, πιστή σύζυγος και στοργική μητέρα, ήταν μία γυναίκα που έζησε αθόρυβα στις παρυφές της Ελληνικής Ιστορίας.

Υστερόγραφο

1. Τα έγγραφα του Φακέλλου Πινότζη που βρίσκονται στο Ιστορικό Αρχείο – Μουσείο Ύδρας είναι αδημοσίευτα.

2. Η γενεαλογική έρευνα δεν ανακάλυψε στοιχεία συγγένειας εξ αίματος ή εξ αγχιστείας μεταξύ του Υποναυάρχου Β.Ν. Λάζαρου Αθ. Πινότζη και του Σταυριανού Πινότση (.......-1771) πατέρα της Υποναυάρχου Π.Ν. Λασκαρίνας Στ. Πινότση – Γιάννουζα – Μπούμπουλη (1771-1825) (Μπουμπουλίνα).

3. Επίσης, δεν διαπιστώθηκε συγγένεια μεταξύ του Υποναυάρχου Β.Ν. Λαζάρου Αθ. Πινότζη και των απογόνων του με όλους τους Πινότση της Ύδρας που είναι καταγεγραμμένοι στο παλαιό Δημοτολόγιο του Δήμου Ύδρας (βλ. Ιστορικό Αρχείο – Μουσείο Ύδρας, Κώδικας Κ84 του 1887).

4. Η γενεαλογική έρευνα έδωσε γενεαλογικά και ληξιαρχικά στοιχεία για το γένος των Πινότζη της Ύδρας με τα οποία σχεδιάστηκε γενεαλογικός πίνακας με την «οριζόντια μέθοδο». Περιλαμβάνει πέντε γενεές που αποτελούνται από ένδεκα άνδρες και δύο γυναίκες καθώς επίσης και τις/τους συζύγους τους.

5. Η έρευνα άρχισε τον Οκτώβριο του 2018 και τελείωσε τον Μάιο του 2019. Ο φάκελλος με το υλικό που συλλέχθηκε παραδόθηκε στο Ιστορικό Αρχείο – Μουσείο Ύδρας (ΓΑΚ Ύδρας) προς χρήση των ερευνητών. Περιπλους 29

Ιθάκη, Οδυσσεύς, ομηρικά έπη, ομηρική εποχή, ρότες,

Πού ήταν η Ιθάκη;

Το γεωγραφικό στίγμα ενός ταξιδιού στον μύθο Εισήγηση στο 30ο Σεμινάριο Ομηρικής Φιλολογίας, Ιθάκη 28-30 Αυγούστου 2016 Του Κ. Αντύπα

Το μικρό μέγεθος της Ιθάκης, η αδυναμία εντοπισμού στοιχείων που βεβαιώνουν ότι στο νησί υπήρχε κράτος της Μυκηναϊκής εποχής, ιδεολογικές προκαταλήψεις και προσωπικές επιλογές έχουν οδηγήσει στην αμφισβήτηση της ταύτισης της ομηρικής Ιθάκης με το σημερινό Θιάκι. Όμως, καμία από τις υποθέσεις αυτές δεν θεμελιώνεται σε στέρεη επιχειρηματολογία. Από την άλλη, οι αρχαιολογικές έρευνες δείχνουν σαφώς ότι μέχρι και τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. καμία κοινότητα, τόσο στην Κεφαλονιά όσο και στην Ιθάκη, δεν μπόρεσε να ξεπεράσει τα πληθυσμιακά όρια ενός χωριού, ούτε να αρθρωθεί σε κρατική οντότητα. Από τη στιγμή που αποκλείουμε την υπόθεση ότι η οδυσσειακή Ιθάκη είναι ανάμνηση ενός μυκηναϊκού κράτους, για να απαντήσουμε στο ερώτημα «γιατί η Ιθάκη εμφανίζεται τόσο σημαντική στην Οδύσσεια;» πρέπει να στραφούμε στην εποχή παγίωσης των ομηρικών επών. Το παρόν άρθρο υποστηρίζει ότι η θέση της Ιθάκης ως κομβικού σημείου στις ρότες σύνδεσης των ελληνικών λιμανιών με τις ακτές της Ιταλίας και της Σικελίας μέχρι και τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ., προσέδωσε μυθική διάσταση στο μικρό νησί και το συνέδεσε άρρηκτα με ένα αρχαιότατο μείζον πρόσωπο της ναυτικής μυθολογίας, τον Οδυσσέα.

Γ

ύρω στα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ. ο Απολλόδωρος ο Αθηναίος, ένας από τους σημαντικότερους λογίους του καιρού του, αποφάσισε να επισκεφθεί την Ιθάκη του Ομήρου. Όμως το μέγεθος του μικρού νησιού που είδε μπροστά του δεν ήταν συμβατό με την τεράστια φήμη του και ο Απολλόδωρος, όταν είδε τα δυο βουνά που ξεφύτρωναν από τη θάλασσα και έφεραν το όνομα Ιθάκη, υπέθεσε ότι οι ντόπιοι τον είχαν πληροφορήσει λανθασμένα και του είχαν δείξει την ομηρική Αστερίδα αντί για την πατρίδα του Οδυσσέα (Στράβων 10.2.16). Η Ιθάκη δεν μπορούσε να πείσει ταξιδιώτες και γεωγράφους ότι υπήρξε η έδρα ενός τόσο σημαντικού άρχοντα, όπως ο Οδυσσέας. Με έκταση επτά φορές μικρότερη από τη γειτονική της Κεφαλονιά, ορεινή, άγονη, ουσιαστικά χωρίς πηγές πόσιμου νερού, σίγουρα δεν ήταν ο τόπος που θα επιδίωκε να κυβερνά ένας ἄναξ της Μυκηναϊκής εποχής. Εν πάση περιπτώσει, η Ιθάκη συνέχισε να ονομάζεται Ιθάκη και στους επόμενους αιώνες. Ο Ιεροκλής ο Γραμματικός, στον Συνέκδημον, έναν κατάλογο των περιοχών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας των αρχών του 6ου αιώνα μ.Χ., καταγράφει την Ἰθάκην νῆσον (Honigmann 1939: 15)1. Αλλά και έξι αιώνες μετά, σε μια συνθήκη ανάμεσα στον αυτοκράτορα Αλέξιο Γ΄ και στους Βενετούς, διαπιστώνουμε ότι η Ιθάκη εξακολουθεί να ονομάζεται Ιθάκη (Miller 1960: 42). Οι πραγματιστές Βενετοί, στα έγγραφα της εσωτερικής διοίκησής τους, καταγράφουν το νησί όπως το ονόμαζαν οι δικοί τους ναυτικοί: Val di Compare, Petra della Valle, Piccola Cefalonia, Anticefalonia2. Όμως η Αναγέννηση πλησίαζε και οι 1 Στα διάφορα χειρόγραφα του Συνεκδήμου βρίσκουμε επίσης τις γραφές Ἠθράκη νῆσος, Θρακὴ νῆσος, Ἠθρακονῆσος, Θραῆ νῆσος, αλλά προφανώς όλες είναι παραλλαγές του ονόματος της Ιθάκης.

2 H αρχαιότερη μνεία του ονόματος Val di Compare (μέσα 12ου αιώνα) υπάρχει στο χρονικό του γενοβέζου Caffaro Di Caschifellone (βλ. Partsch 1892: 154). Αυτή η ονομασία (και οι υπόλοιπες τρεις) συναντώνται σε πλήθος εγγράφων της Πολιτείας της Βενετίας, που φυλάσσονται στο Archivio di Stato di Venezia.

30 Περιπλους

ηγεμόνες της Κεφαλονιάς, οι κόμητες Orsini, καταλέγουν την Ιθάκη μεταξύ των κτήσεών τους με το ομηρικό της όνομα και με την επισήμανση ότι αποτελούσε πατρίδα του Οδυσσέα (Miller 1960: 204). Ο κλασικισμός και η αρχαιολατρία δημιούργησαν μια νέα κατάσταση μετά το 1797. Εκείνη τη χρονιά οι Γάλλοι προσάρτησαν τα νησιά του Ιονίου με τη συνθήκη του Campo Formio και εξέδωσαν διάταγμα, υπογεγραμμένο από τον Ναπολέοντα, σύμφωνα με το οποίο δημιουργήθηκε ο Νομός Ιθάκης που περιλάμβανε την Ιθάκη, την Κεφα-

αποικίες στην Ιταλία και στη Σικελία, ναυτική μυθολογία Χάρτης 1

Πάνω: Ο Οδυσσέας στο δικαστήριο του Αλκίνοου, έργο του Francesco Hayez. Χάρτης 1. Βεβαιωμένες περιοχές ανθρώπινης παρουσίας ή/και κατοίκησης στην Κεφαλονιά και στην Ιθάκη κατά την Ύστερη Παλαιολιθική έως και την Νεολιθική Εποχή (40.000-3.000 π.Χ.) Χάρτης 2. Βεβαιωμένες περιοχές ανθρώπινης κατοίκησης στην Κεφαλονιά και στην Ιθάκη κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (~3.200- ~2.100 π.Χ.).

λονιά, τη Λευκάδα, την Πρέβεζα και τη Βόνιτσα (Bellaire 1805: 10· Lacroix 1853: 638). Το 1806, ένας νεαρός άγγλος γεωγράφος, o William Gell, επισκέφθηκε το νησί. Το επόμενο έτος εξέδωσε δοκίμιο με τίτλο The Geography and Antiquities of Ithaca· στο πρώτο κεφάλαιο αναφέρει ότι ένας από τους στόχους του βιβλίου είναι «να υπερασπίσει τα ποιήματα του Ομήρου από το σκεπτικισμό εκείνων των επικριτών που φαντάζονται ότι η Οδύσσεια είναι απλώς μια ποιητική σύνθεση» (Gell 1807: 9). Το βιβλίο του Gell έδωσε κίνηση σε ένα ρεύμα περιηγητών με αρχαιολογικές ορέξεις, το οποίο κατευθύνθηκε στην Ιθάκη. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε καμία αμφιβολία για την ταύτιση της ομηρικής με τη σύγχρονη Ιθάκη. Μάλιστα, οι χαρτογράφοι του βρετανικού Ναυαρχείου διέκριναν ακόμη και το Κάστρο του Οδυσσέα πάνω στον ισθμό του Αετού που χωρίζει τα δύο τμήματα του νησιού· η ονομασία Κάστρο του Οδυσσέα εξακολουθούσε να αναγράφεται στους βρετανικούς ναυτικούς χάρτες μέχρι και τη δεκαετία του 193033. Όμως, στην πραγματικότητα, κανείς δεν είχε δει αυτό το θρυλικό Κάστρο: πάνω στο διάσελο του Αετού φαίνονταν μόνο τα υπολείμματα κτισμάτων μεταγενέστερων της Μυκηναϊκής εποχής. Ίσως αυτή η έλλειψη ορατών στοιχείων οδήγησε έναν γερμανό λόγιο από το Αμβούργο, τον Carl H. W. Völker, να αμφισβητήσει την ταύτιση της Ιθάκης με το Θιάκι της εποχής του. Και μάλιστα, ο Völker, ξεκινώντας από τη δήλωση του Οδυσσέα ότι η πατρίδα του βρίσκεται προς ζόφον, διατύπωσε το 1830 την υπόθεση ότι η Ιθάκη βρισκόταν στο δυτικό τμήμα της Κεφαλονιάς, ενώ το Δουλίχιον ήταν ένα νησί στα ανατολικά, το οποίο βυθίστηκε (Völker 1830). Λίγα χρόνια μετά, το 1835, ένας άλλος βρετανός γεωγράφος, ο William Martin Leake, επανέφερε την Ιθάκη στο Θιάκι, υποστηρίζοντας όμως ότι ο ομηρικός οικισμός δεν βρισκόταν στον ισθμό του Αετού, όπου οι χάρτες κατέγραφαν το υποτιθέμενο Κάστρο, αλλά στο βόρειο τμήμα του νησιού, στο όρμο της Πόλης (Leake 1835, τόμος 3: 44, 46). Από τότε και μετά, τα ερωτήματα, οι αμφισβητήσεις και οι υποθέσεις πολλαπλασιάστηκαν. Ας αναφέρουμε ενδεικτικά μερικές από τις προταθείσες τοποθεσίες για τον εντοπισμό της Ιθάκης. Το 1878, ο Th. Cailleux τοποθέτησε την Ιθάκη στη νοτιοδυτική Ισπανία, κοντά στην πόλη του Κάδιθ (Cailleux 1878). Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Wilhelm Dörpfeld, απογοητευμένος από την αδυναμία εντοπισμού του περίφημου παλατιού του Οδυσσέα, αποφάσισε ότι η Ιθάκη είναι η 3 Για παράδειγμα, βλ. British Admiralty Chart, no 203, Nisos Zakinthos to Nisos Paxoi, έκδ. 1929.

Χάρτης 2

νότια Λευκάδα και ξεκίνησε ανασκαφές στην περιοχή (Dörpfeld 1927). Ακριβώς εκείνη την εποχή, ένας Ληξουριώτης, ο Γεράσιμος Βολτέρας, υποστήριξε ότι η Ιθάκη βρισκόταν στην Κεφαλονιά, στη χερσόνησο της Παλικής, η οποία (σύμφωνα με τη θεωρία του) κατά τους ομηρικούς χρόνους ήταν αποκομμένη από το υπόλοιπο νησί (Βολτέρας 1903). Το 1920, κάποιος γερμανός συγγραφέας λαϊκών αναγνωσμάτων, ο F.J. Leutz-Spitta δημοσίευσε ένα μικρό βιβλίο όπου θεωρεί ότι η ομηρική Ιθάκη είναι η σημερινή Κέρκυρα (Leutz 1920) · η άποψη του Leutz-Spitta θα είχε περάσει απαρατήρητη, αν δεν είχε βρει την αναπάντεχη υποστήριξη ενός γνωστού γεωγράφου της εποχής, του R. Hennig, που στήριξε την ταύτιση Ιθάκης-Κέρκυρας με το επιχείρημα ότι το δυτικότερο νησί της Ελλάδας είναι η Κέρκυρα (Hennig 1934). Ο κατάλογος σχετικά με την απάντηση στο ερώτημα «πού ήταν η Ιθάκη;» είναι μακρύς. Κάποιες απαντήσεις στηρίζονται σε αμφισβητούμενα επιχειρήματα και διαπιστώσεις· κάποιες άλλες, οι περισσότερες, αποτελούν απλώς ευφάνταστη λαϊκή λογοτεχνία ή εκφράζουν τοπικιστικές επιδιώξεις. Πάντως, ας δούμε συνοπτικά μερικές από τις πιο γνωστές θεωρίες εντοπισμού της «πόλης του Οδυσσέα»: Περιπλους 31

Χάρτης 3

Χάρτης 4

Χάρτης 3. Βεβαιωμένες περιοχές ανθρώπινης κατοίκησης στην Κεφαλονιά και στην Ιθάκη κατά την Μέση Εποχή του Χαλκού (~2.100- ~1.550 π.Χ.). Χάρτης 4. Βεβαιωμένες περιοχές ανθρώπινης κατοίκησης στην Κεφαλονιά και στην Ιθάκη κατά τον 15ο και 14ο αιώνα π.Χ. Κάτω: Παράσταση του Οδυσσέα σε νόμισμα της Ιθάκης, 4ος αιώνας π.χ.

1. Ιθάκη: Εξωγή, Ισθμός του Αετού, νότια Ιθάκη 2. Κεφαλονιά: Παλική, δυτική Κεφαλονιά, Έρισος, Πρόννοι.

3. Λευκάδα: Νυδρί 4. Κέρκυρα 5. Ισπανία: δέλτα του ποταμού Γουαδαλέτε, στο Κάδιθ. Όλες αυτές οι θεωρίες αντανακλούν συνήθως επιθυμίες των συγγραφέων και όχι διαπιστώσεις που στηρίζονται σε ελέγξιμα δεδομένα· και το σημαντικότερο, εμφανίζουν λογικά κενά ακριβώς στα θεμέλια των συλλογισμών τους: ο «κελτομανής» Cailleux, θέλοντας να αποδείξει ότι ο Οδυσσέας ήταν Κέλτης, χρησιμοποίησε εθνολογική γλώσσα (σύμφωνα με τα δεδομένα του 19ου αιώνα) χωρίς να παραθέσει εθνολογικά επιχειρήματα. Ο Dörpfeld αισθανόταν τόσο βαριά τη σκιά του Schliemann, ώστε έπρεπε κι αυτός να ανασκάψει οπωσδήποτε κάτι τόσο σπουδαίο, όσο η Τροία και οι Μυκήνες· απογοητευμένος από την αποτυχία εντοπισμού του «παλατιού του Οδυσσέα» στην Ιθάκη, στράφηκε στη Λευκάδα, όμως οι ανασκαφές του εκεί δεν έφεραν στο φως κανένα στοιχείο που να στηρίζει τη θεωρία του. Ο Βολτέρας, ως Ληξουριώτης, ήθελε το σπίτι του Οδυσσέα κοντά στο Ληξούρι· χρησιμοποίησε κάποια επιχειρήματα γεωλογικού τύπου, στηριζόμενος σε μια λανθασμένη αναφορά του Στράβωνος4· όμως, κανένα γεωλογικό στοιχείο δεν έχει εντοπιστεί που να πείθει ότι η χερσόνησος της Παλικής ήταν ξεχωριστό νησί πριν από 3.000 χρόνια. Η άποψη του Hennig περί των ομηρικών επών και της γεωγραφίας τους είναι ένα από τα πολυάριθμα αυθαίρετα ιδεολογήματα των Ναζί με τα οποία επιχειρούσαν να δημιουργήσουν «καθαρή» εθνικοσοσιαλιστική επιστήμη. Τελικά, το πρόβλημα δεν είναι πού βρίσκεται η Ιθάκη· το πραγματικό ερώτημα είναι «γιατί η Ιθάκη;»5 Γιατί αυτό το μικρό νησί συνδέθηκε με τους οδυσσειακούς μύθους; Κατ’ αρχάς, το μέγεθος της Ιθάκης 4 Στράβων, 10.2.16: καθ’ ὅ δὲ στενωτάτη ἐστὶν ἡ νῆσος, ταπεινὸν ἰσθμὸν ποιεῖ, ὥστ’ ὑπερκλύζεσθαι πολλάκις ἐκ θαλάττης εἰς θάλατταν. Βεβαίως, ο Στράβων αναφέρεται στο Λιβάδι, βόρεια από το Ληξούρι, όπου τα νερά είναι εντελώς αβαθή σε απόσταση πολλών δεκάδων μέτρων από την παραλία. Όμως, σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ταπεινὸν ἰσθμόν, σύμφωνα με τη φράση του Στράβωνος, ούτε υπάρχει κάποιο στοιχείο που να δείχνει ότι η συγκεκριμένη περιοχή κατακλυζόταν από θάλασσα πριν από 2.000 χρόνια: το υψηλότερο σημείο αυτού του «ισθμού», που θεωρητικά εκτείνεται από το Λιβάδι ανατολικά μέχρι τις Χάλκες δυτικά, φθάνει τα 47 μέτρα και η απόσταση μεταξύ των δύο ακτών είναι σε ευθεία περί τα 3,5 χιλιόμετρα.

5 Για εκτενή ανάλυση του θέματος, βλ. Αντύπας 2014: 366 κ.ε.

32 Περιπλους

δεν έχει καμία σημασία, υπό ναυτική οπτική. Αν συγκρίνουμε την Ιθάκη των 96 τετραγωνικών χιλιομέτρων με άλλα λιμάνια και νησιά που στοιχειώνουν τη ναυτική ιστορία του παρελθόντος και του παρόντος, θα διαπιστώσουμε ότι η Μάλτα είναι μόλις 2,5 φορές μεγαλύτερη, αλλά η Ιθάκη φαντάζει σαν γίγαντας μπροστά στο Μακάο (29,5 km2)) ή μπροστά στο βράχο του Γιβραλτάρ (6,5 km2)· κι ας θυμηθούμε ότι η πρωτεύουσα μιας θαλασσινής αυτοκρατορίας, η Βενετία, καλύπτει έκταση μόλις 45 τετραγωνικών χιλιομέτρων ξηράς. Υπήρξε, όμως, στην Ιθάκη κάποιο ισχυρό κράτος, κάτι σαν τα κράτη των ισότιμων προς τον Οδυσσέα ηγετών των Αχαιών; Ήταν η Ιθάκη το κέντρο μιας πολιτικής οντότητας αντίστοιχης με τις Μυκήνες του Αγαμέμνονα ή την Πύλο του Νέστορα; Η μέχρι στιγμής αρχαιολογική έρευνα δείχνει ότι τα αδελφά νησιά, η Κεφαλονιά και η Ιθάκη, εντάχθηκαν σχετικά αργοπορημένα στον μυκηναϊκό κόσμο (Petrakis 2006: 376 κ.ε.)6. Και μάλιστα, τα προμυκηναϊκά πολιτισμικά στοιχεία εξακολουθούσαν να αντιστέκονται μέχρι και τον 14ο αιώνα π.Χ. (Lemerle 1936: 472· Αντύπας 2014: 386). Η θέση των νησιών στην εξωτερική περιφέρεια του μυκηναϊκού κόσμου, η εσωστρεφής οικονομία, η περιορισμένη έκταση των λίγων πεδινών περιοχών, η διασπορά των κατοικήσιμων περιοχών και η δυσκολία επαφής μεταξύ τους είχαν ως αποτέλεσμα την ύπαρξη μικρών οικισμών που επί χίλια χρόνια, σε ολόκληρη την 3η χιλιετία π.Χ., επιβίωναν σε εναλλασσόμε6 Σχετικά με τις γεωφυσικές καταστάσεις και τις αρχαιολογικές έρευνες στην Ιθάκη και στην Κεφαλονία για τις περιόδους μέχρι και το τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ., βλ. (μεταξύ άλλων): Mέχρι και το τέλος της Νεολιθικής Εποχής: Mikolajewicz, 2011, 167· Καββαδίας 1981· van Andel-Shackelton 1982: 449· French, 1992: 25· Souyoudzoglou 1999·Χατζιώτου-Στρατούλη 2000 Χατζιώτου 2007· Stratouli- Metaxas 2008, 312· επίσημη ιστοσελίδα της ΛΕ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (http://www. leepka.gr)· ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την νεολιθική Κεφαλονιά έχουν τα άρθρα που περιλαμβάνονται στο Stratouli (υπό έκδ). Πρώιμη Εποχή και Μέση Εποχή του Χαλκού: Καββαδίας 1914· Heurtley 1934·Benton 1934· Benton 1939· Waterhouse 1952: 236- 42· Branigan 1974: 452· Hammond 1974: 141· Torrence 1982: 207-8· Souyoudzoglou 1999· Fokkens-Harding 2013: 54-55. Ύστερη Εποχή του Χαλκού και ένταξη στον Μυκηναϊκό πολιτισμό: Καββαδίας 1914· Μαρινάτος 1932· Benton 1928· Lemerle 1936· Childe 1948: 185· Benton 1949· Catling 1956· Desborough 1964: 82· Harding-Hughes 1974: 170 κ.ε· Καλλιγάς 1978· Καλλιγάς 1981· Harding 1984: 70· Petrakis 2006· Cultrano 2007: 50-1·Souyoudzoglou 2008· Cazzella-Recchia 2009· Jung et al. (υπό έκδ.).

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

Χάρτης 5

Χάρτης 6

Χάρτης 5. Βεβαιωμένες περιοχές ανθρώπινης κατοίκησης στην Κεφαλονιά και στην Ιθάκη κατά τον 13ο και 12ο αιώνα π.Χ. Χάρτης 6. Βεβαιωμένες περιοχές ανθρώπινης κατοίκησης στην Κεφαλονιά και στην Ιθάκη κατά τον 12ο έως και τα μέσα του 11ου αιώνα π.Χ.

νες καταστάσεις ήπιας ακμής και ήπιας παρακμής, ακολουθώντας με κάποια καθυστέρηση τις εξελίξεις στα κεντρικά σημεία του κόσμου του Αιγαίου. Κάποια στιγμή, μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού ανακτορικού πολιτικού συστήματος, στα τέλη του 12ου αιώνα π.Χ., η Κεφαλονιά διαφοροποίησε την μέχρι τότε παράλληλη πορεία της προς τις άλλες περιοχές του ευρέος αιγαιακού κόσμου και γνώρισε προσωρινή άνθιση για δύο περίπου γενιές (και πάλι χωρίς κάτι το εντυπωσιακό). Στη συνέχεια, για λόγους που δεν γνωρίζουμε (αν και μπορούμε να υποθέσουμε κάποιο σεισμό ή εξωτερική απειλή), το νησί ερημώθηκε για 300 περίπου χρόνια7· αυτό που γνωρίζουμε με σχετική βεβαιότητα είναι ότι πολλοί από τους Κεφαλονίτες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στην βόρεια Ιθάκη, στην περιοχή γύρω από τον όρμο της Πόλης8. Από όλα τα προηγούμενα γίνεται σαφές ότι πρέπει να αποκλείσουμε με κατηγορηματικό τρόπο την ύπαρξη κάποιας ισχυρής κρατικής οντότητας στην Κεφαλονιά και στην Ιθάκη κατά την Εποχή του Χαλκού (Αντύπας 2014: 362 κ.ε.). Αλλά, τότε, πρέπει να αποκλείσουμε και την υπόθεση ότι η ομηρική Ιθάκη αποτελεί ανάμνηση ενός σημαντικού κράτους της Μυκηναϊκής εποχής. Συνεπώς, είμαστε υποχρεωμένοι να στραφούμε στην εποχή παγίωσης των ομηρικών επών, γύρω στον 8ο ή 7ο αιώνα π.Χ.9, για να επιχειρήσουμε να απαντήσουμε στο ερώτημα «γιατί η Ιθάκη;»· γιατί η Ιθάκη αναδεικνύεται ως συμπρωταγωνίστρια στην Οδύσσεια; Όπως είπαμε, από το δεύτερο μισό του 11ου αιώνα π.Χ. η Κεφαλονιά ερημωνόταν, αλλά η Ιθάκη πορευόταν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ουσιαστικά είναι το μοναδικό νησί του αρχιπελάγους του νοτιο7 Σύμφωνα με τα στοιχεία από τη εκτεταμένη επιφανειακή έρευνα του πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης και της Στ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. Τα μόνα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας εντοπίζονται στις περιοχές των Μεταξάτων (Petrakis 2006, 369) και του Πόρου (Κολώνας 1992, 155) αλλά από τα μέχρι στιγμής (ελάχιστα) ευρήματα δεν αρκούν για να αποδείξουν την ύπαρξη έστω και μιας στοιχειώδους οργανωμένης κοινωνίας (Randsborg 2002·βλ. και Kalligas, 1981: 78 σημ.7. ). Ο Desborough 1972: 90 υποστήριξε ότι η Κεφαλονιά δεν είχε ερημωθεί κατά την εποχή αυτή, χωρίς όμως να παραθέτει αποδείξεις.

8 Εκτός από την ποσοτική αύξηση των κεραμικών ευρημάτων από την περίοδο αυτή, η ομοιότητα του ύφους της κεραμικής που εντοπίστηκε στη σπηλιά του Λοϊζου με εκείνο της Κεφαλονιάς στηρίζει σε μεγάλο βαθμό την υπόθεση περί άφιξης προσφύγων από την Κεφαλονιά στην περιοχή της Πόλης στην Ιθάκη.

9 Για τις πιο πρόσφατες έρευνες σχετικά με την εποχή παγίωσης των ομηρικών επών, βλ.: Nagy 1980· Nagy 1990· Powell 1991· Nagy 1996· Nagy 1999· Nagy 2003· Frame 2009.

34 Περιπλους

ανατολικού Ιονίου10 το οποίο κατοικείτο με βεβαιότητα κατά τα τέλη του 11ου αιώνα π.Χ. Μάλιστα, η Πόλη, στη βόρεια Ιθάκη, είναι η μόνη περιοχή στην οποία βρίσκουμε ή υποθέτουμε ίχνη συνεχούς ανθρώπινης παρουσίας ήδη από τη Νεολιθική Εποχή. Η σπηλιά του Λοΐζου, στον όρμο της Πόλης, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η σπηλιά, ήταν χώρος λατρείας πολύ πριν τον 11ο αιώνα π.Χ και, μάλιστα, μετά το 1.050 και μέχρι το 950 π.Χ., η λατρευτική λειτουργία της επιτείνεται, αν κρίνουμε από την εντυπωσιακή αύξηση της ποσότητας κεραμικής που έχει αποτεθεί στο σπήλαιο. Με την είσοδο του 9ου αιώνα και μέχρι τον 8 αιώνα π.Χ. η Ιθάκη συνδέθηκε στενά με το σημαντικότερο κράτος της περιοχής, την Κόρινθο. Η όλο και πιο στενή σχέση μεταξύ Ιθάκης και Κορίνθου προφανώς οφείλεται στη θέση της Ιθάκης στις θαλάσσιες οδούς σύνδεσης με τις ιταλικές και σικελικές ακτές. Μάλιστα, στα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ., οι Κορίνθιοι μαζί με τους Ευβοείς ήλεγχαν την Ιθάκη με εγκατάσταση στον ισθμό του Αετού, χρησιμοποιώντας το νησί ως ενδιάμεσο λιμάνι στα πλαίσια των επιχειρήσεων εμπορίου και αποικισμού, κυρίως κατά την εποχή ίδρυσης της αποικίας των Πιθηκουσών στον κόλπο της Νάπολης (D’Agostino 1994: 22-24). Κατά τον 8ο αιώνα π.Χ., και η Κεφαλονιά εντάχθηκε στην σφαίρα επιρροής της Κορίνθου (D’AgostinoSoteriou 1998: 356-59), με αποτέλεσμα το νησί να αρχίσει να κατοικείται ξανά μετά από τρεις αιώνες ερήμωσης. Εκείνη ακριβώς την εποχή των μεγάλων εξερευνήσεων και των αποικιακών κινήσεων προς την κεντρική και δυτική Μεσόγειο, η Ιθάκη ήταν, πιθανότατα, ο τελευταίος σταθμός των καραβιών πριν στραφούν δυτικά και βγουν στην ανοιχτή θάλασσα με κατεύθυνση το στενό της Μεσίνας, τον κόλπο του Τάραντα και την Απουλία. Ίσως, αυτή η διαπίστωση μας οδηγεί σε πληρέστερη κατανόηση μιας φράσης του Οδυσσέα: η Ιθάκη εἰν ἁλὶ κεῖται πρὸς ζόφον (Οδ. ι28-29). Πρέπει να σημειώσουμε ότι η αντίληψη περί σημείων του ορίζοντα είναι σχετική στην εποχή προ της πυξίδας και απόλυτη στην εποχή μετά 10 Με τον όρο «αρχιπέλαγος του νοτιοανατολικού Ιονίου» εννοούμε την ομάδα νησιών που αποτελείται από την Κεφαλονιά, τη Ζάκυνθο, την Ιθάκη, μικρότερα κατοικημένα νησιά (Μεγανήσι, Κάλαμος) και μερικές ακατοίκητες νησίδες, όπως η Οξειά, η Άτοκος, το Αρκούδι και το σύμπλεγμα των Εχινάδων. Για το θέμα των γεω-ιστορικών χαρακτηριστικών του αρχιπελάγους, βλ. Αντύπας, 2014, 362 κ.ε.

Χάρτης 7

Πάνω: Ελιά στην Ιθάκη, με την ηλικία της να ανέρχεται, –σύμφωνα με ισχυρισμούς– στα 1500 έτη. Χάρτης 7. Υποθετική ρότα σύνδεσης της Κορίνθου με τις αποικίες του κόλπου της Νάπολης κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. και τα κομβικά σημεία της διαδρομής (Στενό της Ιθάκης-Στενό της Μεσίνας). Χάρτης 8. A: Φαινομενική θέση αρχής δύσης του ηλίου (21/6/2016, 21.05΄UTC+3) Β: Φαινομενική θέση τέλους δύσης του ηλίου (21/6/2016, 21.37΄UTC+3) Γ: Θέση παρατηρητή (είσοδος όρμου της Πόλης) Lat: 38ο 26΄ 08.06΄΄Ν, Long: 20ο 38΄ 21.08΄΄Ε, σε ύψος 3,1 m από την επιφάνεια της θάλασσας.

την πυξίδα11. Για τη σημερινή εποχή και μετά την καθιέρωση χρήσης της πυξίδας και των ναυτικών χαρτών, η φράση σημαίνει Η Ιθάκη βρίσκεται δυτικά· όμως για έναν ναυτικό της αρχαιότητας, η φράση σημαίνει ότι Η Ιθάκη βρίσκεται εκεί που δύει ο ήλιος (βορειοδυτικά κατά το καλοκαίρι) ή, ακριβέστερα, Η Ιθάκη βρίσκεται στην πορεία προς το σημείο όπου δύει ο ήλιος. Συνεπώς, για έναν ναυτικό που πλέει μέσα στο στενό της Ιθάκης, με κατεύθυνση από τα νότια στα βόρια (εισερχόμενος από τη θαλάσσια περιοχή μεταξύ του φάρου Διχάλια στη Σάμη και του ακρωτηρίου Άγιος Ανδρέας στην Ιθάκη), κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, ο ζόφος, το σημείο όπου δύει ο ήλιος φαίνεται προς την έξοδο του στενού, προς τον όρμο της Πόλης και προς το Φισκάρδο. Επιπλέον, αν δεχθούμε ότι η Ιθάκη είναι ο τελευταίος σταθμός πριν τον διάπλου του Ιονίου προς τα δυτικά, τότε και πάλι αποτελεί το έσχατο σημείο πρὸς ζόφον: η Ιθάκη δεν είναι το γεωγραφικά δυτικότερο νησί του αρχιπελάγους του νοτιοανατολικού Ιονίου, αλλά είναι το έσχατο λιμάνι πριν το καράβι στραφεί προς δυτική κατεύθυνση. Άλλωστε η χρήση της πρόθεσης πρὸς στον ομηρικό στίχο δηλώνει την κατεύθυνση μιας πορείας και όχι μια στατική κατάσταση. Μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 8ου αιώνα π.Χ. και μέχρι την ίδρυση της αποικίας της Κορκύρας (Κέρκυρας) από τους Κορινθίους12, ένα καράβι που σάλπαρε από το Αιγαίο προς την Απουλία, τον Κόλπο του Τάραντα και τη Σικελία, έπρεπε αναγκαστικά να διασχίσει το νότιο Ιόνιο και να ριχτεί σε μια περιπέτεια πλεύσης 250 μιλίων στην ανοιχτή θάλασσα, ένα ταξίδι που διαρκούσε τουλάχιστον τρεις ημέρες και τρεις νύχτες κατά τις οποίες οι ναύτες έβλεπαν μόνο κύμα και ουρανό. Όπως έχει δείξει ο γράφων σε παλαιότερες ανακοινώσεις και δημοσιεύσεις (Αντύπας 2014· Αντύπας 2014a· Antypas 2015), για ένα τέτοιο ταξίδι από το Αιγαίο στην Ιταλία ή στη Σικελία, το πλοίο ήταν 11 Ας θυμηθούμε ότι τα σημεία του ορίζοντα έχουν απόλυτη και σταθερή θέση όταν προσανατολιζόμαστε με τον χάρτη, αλλά σχετική και μεταβλητή θέση όταν προσανατολιζόμαστε με το μάτι. Για παράδειγμα ο Ζέφυρος είναι ο άνεμος που έρχεται από το σκοτάδι, από εκεί που δύει ο ήλιος (Βλ. Αντύπας, 2015). Συνεπώς, το δυτικό τεταρτημόριο, η περιοχή από την οποία πνέει ο Ζέφυρος, ορίζεται από δύο άκρα: το νοτιοδυτικό, όπου δύει ο ήλιος κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο και το βορειοδυτικό, όπου δύει ο ήλιος κατά το θερινό. Για ανάλυση της ομηρικής ναυτικής αντίληψης περί του φυσικού χώρου, βλ. Αντύπας 2014: 157 κ.ε.

12 Η αποικία της Κέρκυρας ιδρύθηκε στα τέλη του 8ου αιώνα, κατά το 733 ή 706 π.Χ., με πιθανότερη τη δεύτερη χρονολογία (Gehrke-Wirbelauer 2004:361).

Χάρτης 8

υποχρεωμένο, για λόγους καθαρά ναυτικούς, να διασχίσει το Στενό που χωρίζει την Κεφαλονιά από την Ιθάκη και να αράξει σε ένα από τα αγκυροβόλια του Στενού, όπου το πλήρωμα θα ανεφοδιαζόταν με νερό, θα τελούσε κάποιες πράξεις λατρείας για την καλή τύχη στη συνέχεια του ταξιδιού και θα μπορούσε να προβλέψει τον καιρό ώστε να αποπλεύσει με τις βέλτιστες συνθήκες ανέμου και κυματισμού. Ποιο, όμως, ήταν αυτό το λιμάνι; Η παραλία της Πόλης στην Ιθάκη, τέσσερα μίλια νοτιότερα από το Φισκάρδο, ακριβώς κάτω από τον οικισμό του Σταυρού, φαίνεται ότι καλύπτει ιδανικά όλα τα απαιτούμενα. Η παραλία είναι προστατευμένη από τους καλοκαιρινούς ανέμους και κατά την αρχαιότητα ήταν ακόμη πιο ασφαλής, αφού ο μυχός του κόλπου βρισκόταν μερικές εκατοντάδες μέτρα βαθύτερα στη στεριά, όπως τουλάχιστον δείχνει ο προσχωματικός χαρακτήρας της μικρής πεδιάδας που απλώνεται πέρα από το αγκυροβόλιο. Η περιοχή γύρω από την Πόλη διαθέτει πόσιμο νερό. Να σημειώσουμε ότι πηγές πόσιμου νερού δεν υπάρχουν ούτε στα άλλα αραξοβόλια της Ιθάκης13, ούτε στην απέναντι ακτογραμμή της Κεφαλονιάς, από το ακρωτήριο Δαφνούδι μέχρι τον όρμο της Αγίας Ευφημίας. Αν όλα πάνε καλά, το πλοίο που σαλπάρει από την Πελοπόννησο μπορεί να προσεγγίσει το λιμάνι της Πόλης αρκετά πριν το σούρουπο – κι αν κάτι πάει στραβά, μπορεί να αράξει σε κάποιο από τα λιμάνια που σχηματίζονται στις δύο ακτές του στενού. Τέλος, από τον όρμο της Πόλης και, κυρίως, από το γειτονικό ύψωμα της Εξωγής, είναι δυνατόν να ελεγχθούν τα σημάδια του καιρού, για να διαπιστωθεί η κατάλληλη στιγμή που το πλοίο θα ριχτεί στην περιπέτεια του μεγάλου διάπλου προς τα δυτικά. Αυτό το λιμάνι-πέρασμα δεν αποτελούσε ούτε την αφετηρία ούτε τον τελικό προορισμό των εμπορικών γραμμών· όμως, η υποχρεωτική στάση των καραβιών στην Πόλη για ανεφοδιασμό, για έλεγχο του και13 Με εξαίρεση την πηγή Πέρα Πηγάδι (η Αρέθουσα σύμφωνα με τον Gell), στο νότο της Ιθάκης, που όμως βρίσκεται σε περιοχή χωρίς εύκολη πρόσβαση από την παραλία, η οποία ούτως ή άλλως δεν έχει τα χαρακτηριστικά ενός αρχαίου λιμανιού, καθώς είναι εκτεθιμένη στους ανέμους από το βόρειο και το ανατολικό τεταρτημόριο. Περιπλους 35

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Χάρτης 9

Χάρτης 9. Υποθετική ρότα μετάβασης από την Εύβοια στον κόλπο της Νάπολης κατά την εποχή ίδρυσης της αποικίας των Πιθηκουσών (8ος αιώνας π.Χ.) Πορεία εντός του οικείου κόσμου Πορεία εντός του κόσμου των «Άλλων» Σημείο εξόδου προς τον κόσμο των «Άλλων» και επιστροφής στον οικείο κόσμο.

ρού και για ανάπαυση συνέδεσε αυτό το ασφαλέστατο αγκυροβόλιο με λατρείες θαλάσσιων θεοτήτων ήδη από την Εποχή του Χαλκού14. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι η Πόλη ήταν ο τελευταίος σταθμός πριν το μεγάλο άλμα προς την Ιταλία και τη Σικελία, προς ένα κόσμο αλλόγλωσσο, διαφορετικό, συχνά παράξενο και κάποτε εχθρικό. Όμως – και αυτό είναι εξίσου σημαντικό –αποτελούσε και το πρώτο λιμάνι κατά την επιστροφή από τον κόσμο των «άλλων» στον καθ’ἡμᾶς κόσμο. Οι ναυτικοί από τα νησιά και τις ακτές του Αιγαίου οπωσδήποτε δεν χρειάζονταν είκοσι χρόνια γι’ αυτή την «επιστροφή στην Ιθάκη», όπως ο Οδυσσέας· πάντως, το ταξίδι τους από τις ακτές της Μικράς Ασίας, την Εύβοια ή τα νησιά του Αιγαίου προς τα λιμάνια της Σικελίας και του Τυρρηνικού πελάγους και πάλι πίσω διαρκούσε τουλάχιστον για 2-3 μήνες15. Αν η Ιθάκη είναι το τελευταίο λιμάνι πριν την περιπέτεια του ταξιδιού προς τις θάλασσες του κόσμου των «άλλων» και το πρώτο κατά την επιστροφή από αυτόν, τότε καταλαβαίνουμε ότι αυτό το νησί αποκτούσε ιδιαίτερη βαρύτητα, τόσο ουσιαστική όσο και συμβολική. Από τα τέλη του 10ου αιώνα π.Χ. μέχρι και τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. (σε γενικές γραμμές κατά την εποχή σταδιακής παγίωσης των ομηρικών επών) η άφιξη στην Ιθάκη δεν ήταν πόθος μόνο του Οδυσσέα, αλλά κάθε ναυτικού που επέστρεφε από τις θάλασσες της δυτικής Μεσογείου στον οικείο κόσμο. Η Ιθάκη ήταν η πύλη εισόδου στην πατρίδα. Ο συνδυασμός γραμματειακών και αρχαιολογικών ενδείξεων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, πιθανώς, κατά τον 10ο η 9ο αιώνα π.Χ. η Ιθάκη συνδέθηκε οριστικά με τον Οδυσσέα, με τα ταξίδια στη δυτική Μεσόγειο και με τον νόστον στην πατρίδα. Δεν γνωρίζουμε ποιοι ακριβώς ήταν οι μύθοι για τον Οδυσσέα πριν την Εποχή του Σιδήρου, αλλά υπάρχει η ισχυρή πεποίθηση ότι έρχονται από πολύ παλιά, συνδεόμενοι με προελληνικούς μύθους θαλασσινών περιπετειών (μεταξύ άλλων, Bachvarova 2005). Με την είσοδο της Αρχαϊκής Εποχής οι διάσπαρτοι μύθοι έχουν πλέον χωνευτεί σε μία ενιαία ιστορία. Με βάση όλα τα προηγούμενα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι ο Οδυσσέας δεν είναι ένας ἄναξ της Εποχής του Χαλκού που μεταμορφώθηκε σε μυθικό πρόσωπο μέσω των ομηρικών επών: είναι ένα αρχαιότατο μείζον πρόσωπο της ναυτικής μυθολογίας που μέσω των ομηρικών επών προσαρμόστηκε στην Αρχαϊκή εποχή ως άρχοντας της Ιθάκης. Όμως, ο Οδυσσεύς δεν ενσωματώθηκε εντελώς στην Ιθάκη: διατήρησε κατά κάποιο τρόπο την αρχαία αυτόνομη υπόστασή του, καθώς η σχέση του με το νησί καθορίζεται όχι από την παρουσία, αλλά από την απουσία του. Και μάλιστα, η Ιθάκη ήταν εκείνη που ταυτίστηκε πλήρως με τον Οδυσσέα αποκτώντας μια δεύτερη, ισχυρότατη, μυθική διάσταση, από την εποχή που τα ομηρικά έπη έλαβαν τη σταθερή γραπτή μορφή τους. Στην πραγματικότητα, τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα, η Ιθάκη τείνει να χάσει τη γεωγραφική-φυσική υπόστασή της: βυθισμένη μέσα στις οδυσσειακές αφηγήσεις, λειτουργεί όχι ως γεωγραφικό σημείο, αλλά ως σκοπός και πόθος του μυθικού ήρωα· για τους ακροατές και αναγνώστες της Οδύσσειας η Ιθάκη δεν είναι απλώς ένας τόπος – είναι η ψυχή του Οδυσσέα.

14 Για μια επισκόπηση των στοιχείων που συνδέουν τη σπηλιά του Λοΐζου με λατρευτικές πρακτικές, βλ. Αντύπας 2014: 367 κ.ε.

15 Σχετικά με τις λεπτομέρειες ενός ταξιδιού από το Αιγαίο στο Τυρρηνικό πέλαγος, βλ. Αντύπας 2014: 242-66.

36 Περιπλους

Αντύπας 2014: ΑΝΤΥΠΑΣ Κ. (2014). Ὑγρὰ κέλευθα. Πλοία και ρότες στην Ομηρική Εποχή. Διδακτορική διατριβή, Πανεπιστήμιο Πατρών. • Αντύπας 2014a: ΑΝΤΥΠΑΣ Κ. (2014). Το ναυτικό «βασίλειο» της Ιθάκης. Κυμοθόη 24: 33-44. • Antypas 2015: ANTYPAS C. (υπό δημοσίευση). Calculating the mythical dimension: time and distance in Homeric navigation. Διεθνές συνέδριο του Πανεπιστημίου Πατρών: Time and Space in Greek Myth and Religion. Πάτρα, 3-7 Ιουλίου 2015. • Bats-d’Agostino 1998: BATS M. και D’AGOSTINO B. (εκδ.) (1998). Euboica: L’Eubea e la presenza euboica in Calcidica e in Oriente.

Annali dell’Istituto Universitario Orientale di Napoli, Dipartimento di Studi del Mondo Classico e del Mediterraneo. Archeologia e Storia Anrica - Quaderno 12. Napoli, Centre Jean Bérard. • Bellaire 1805: BELLAIRE J. P. (1805), Précis des opérations générales de la division Française du Levant, chargée pendant les années V, VI et VII de la défense des îles et possessions ex- vénitiennes de la mer Ionienne, formant aujourd'hui la République des Sept-Isles. Paris, Magimel. • Benton 1928: BENTON S. (1928). Antiquities from Thiaki. Annual of the British School of Athens 29: 113-6. • Benton 1934: BENTON S. (1934-1935). Excavations in Ithaca III: The Cave at Polis I. Annual of the British School of Athens 35: 45-73. • Benton 1939: BENTON S. (1938-1939). Excavations in Ithaca III: The Cave at Polis II. Annual of the British School of Athens 39: 1-51. • Benton 1949: BENTON S. (1949).

Second Thoughts on 'Mycenaean' Pottery in Ithaca. Annual of the British School of Athens 44: 30712. • Βολτέρας 1903: ΒΟΛΤΕΡΑΣ Γ. (1903). Κριτικὴ Μελέτη περὶ τῆς Ὁμηρικῆς Ἰθάκης. Αθήνα. • Branigan 1974: BRANIGAN K. (1974). Aegean Metalwork of the Early and Middle Bronze Ages. • Oxford, Clarendon. • British Admiralty Chart, no 203. Nísos Zákinthos to Nísos Paxoí, έκδ. 1929. • Brodbeck 1986: BRODBECK-JUCKER S. (1982) Mykenische Funde von Kefallenia im archäologischen Museum Neuchâtel. Roma, Bretschneider. • Cailleux 1878: CAILLEUX T. (1878). Pays atlantiques décrits par Homère, Ibérie, Gaule, Bretagne, Archipels, Amériques, Théorie nouvelle. Paris, Maisonneuve. • Catling 1956: CATLING H.W. (1956). Bronze Cut-and-Thrust Swords in the Eastern Mediterranean. • Proceedings of the Prehistoric Society 22: 102–25. • Cazzella-Recchia 2009: CAZZELLA A. και RECCHIA G. (2009). The ‘Mycenaeans’ in the Central Mediterranean: a comparison between the Adriatic and the Tyrrhenian seaways. Pasiphae 3: 27-40. • Childe 1948: CHILDE V.G. (1948). The final Bronze Age in the Near East and in Temperate Europe. • Proceedings of the Prehistoric Society 14: 177-95.

• Cultraro 2007: CULTRARO M. (2007). L’ambra nel mondo mediterraneo: l’Egeo e le aree di contatto, στο Nava-Salerno 2007 : 48-59. • d’Agostino 1994: D’AGOSTINO B. (1994). Pithekoussai. Una apoikia di tipo particolare. Annali dell’Istituto Universitario Orientale di Napoli, Dipartimento di Studi del Mondo Classico e del Mediterraneo. Archeologia e Storia Antica n.s.1 : 19–27. • d’Agostino-Soteriou 1998: D’AGOSTINO B. και SOTERIOU A. (1998). Campania in the framework of the earliest Greek colonization in the west, στο Bats-d’Agostino 1998: 355-68. • Desborough 1964: DESBOROUGH V. R. d’A. (2007 [1964]). The Last Mycenaeans and Their Successors: An Archaeological Survey, c.1200 - c.1000 B.C.. Eugene, Wipf and Stock. • Dörpfeld 1927: DÖRPFELD W. et al. (1927).

Alt-Ithaka, ein Beitrag zur Homer-Frage. Studien und Ausgrabungen aus der Insel Leukas-Ithaka.

München, Uhde. • Fokkens-Harding 2013: FOKKENS A. και HARDING A. (2013). The Oxford Handbook of European Bronze Age. Oxford, Oxford University Press. • Foley 1980: FOLEY, J.M. (εκδ.)

(1980). Oral Traditional Literature: A Fetschrift for Albert Bates Lord. • Columbus, Slavica. • Frame 2009: FRAME D. (2009). Hippota Nestor. Cambridge MA – London, Harvard University Press. French 1992: FRENCH E.B. (1992). Archaeology in Greece 1991-92. Archaeological Reports 38: 2-70. Gallou et al. 2008: GALLOU C., GEORGIADIS M. και MUSKETT G.M. (εκδ.) (2008). Dioskouroi. • Studies presented to W.G. Cavanagh and C.B. Mee on the anniversary of their 30-year joint contribution to Aegean Archaeology. Oxford, Archaeopress. • Gehrke-Wirbelauer 2004: GEHRKE H.-J. και WIRBELAUER Ε. (2004). Akarnania and Adjacent Areas, στο Hansen-Nielsen 2004: 351-378. • Gell 1807: GELL W. (1807). The Geography and Antiquities of Ithaca. London, Longman. • Hammond 1974: HAMMOND N. G. L. (1974). The Tumulus Burials of Leukas and their Connections in the Balkans and Northern Greece. Annual of the British School of Athens 69: 129–44. • Hansen-Nielsen 2004: HANSEN M.H και NIELSEN T. H. (2004) (εκδ.). An Inventory of Archaic and Classical Poleis. Oxford, Oxford University Press. • Harding 1984: HARDING A. F. (1984). The Mycenaeans and Europe. London, Academic Press. Harding-Hughes 1974: HARDING A. F. και HUGHES-BROCK Η. (1974). Amber in the Mycenaean • World. Annual of the British School of Athens 69: 145–72. • Hennig 1934: HENNIG R. (1934). Die Geographie des Homerischen Epos. Leipzig-Berlin, Teubner. • Heurtley 1934: HEURTLEY W. A. (1934–35). Excavations in Ithaca II: The Early Helladic Settlement at Pelikata. Annual of the British School of Athens 35: 1–44. • Honigmann 1939: HONIGMANN E. (1939). Le Synekdèmos d'Hiéroklès et l'opuscule géographique de Georges de Chypre. Bruxelles. • Ιακωβίδης 2000: ΙΑΚΩΒΙΔΗΣ Σ. (2000). Κεφαλληνία, Ιθάκη και Ζάκυνθος κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο, στο Πρακτικά ΣΤ΄ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου, Ζάκυνθος, 23-27 Σεπτεμβρίου 1997. Θεσσαλονίκη University Studio Press: τόμος 1, 85-103.Jones 1949: JONES H. L. (1982 [1949]). The Geography of Strabo. Loeb Classical Library. Harvard University Press-Heinemann, Cambridge-London. • Jung et al. (υπό έκδ.): JUNG R., MOSCHOS I. και MEHOFER M. (υπό έκδοση). Krieg und Frieden • zwischen Italien und Westgriecheland. Importe und Einflüsse aus Italien im mykinischen • Achaia, in Ätolien und auf Kefalonia. Wien • Καββαδίας 1914: ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ Π. (1998 [1914]). Προϊστορική Άρχαιολογία ἐν Ἑλλάδι. Αθήνα, Ντουντούμης. • Καββαδίας 1981:ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ Γ. (1981). Παλαιολιθικὴ Κεφαλωνιά. Ὁ πολιτισμὸς τοῦ Φισκάρδου. • Αθήνα, Φυτράκης. • Καλλιγάς 1978: ΚΑΛΛΙΓΑΣ Π.Γ. (1978) Κεφαλληνιακὰ Γ΄: Ἀπὸ τὴν Προϊστορικὴ Κεφαλονιά. • Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών 10: 116-25. • Καλλιγάς 1981: ΚΑΛΛΙΓΑΣ Π. Γ. (1981). Ἡ Μυκηναϊκὴ Κράνη τῆς Κεφαλονιᾶς. Αρχαιολογία 1: 77- 83. • Κολώνας 1992: ΚΟΛΩΝΑΣ Λ. (1992). Ανασκαφικές εργασίες Τζαννάτα Πόρος. Αρχαιολογικό Δελτίο • 47: 154-7. • Lacroix 1853: LACROIX L. (1853). Les Îles de la Grèce. Paris, Didot. • Leake 1835: LEAKE W.M. (1967 [1835]). Travels in Northern Greece, vol. III. Amsterdam, Hakkert. Lemerle 1936: LEMERLE P. (1936). Chronique de fouilles et de découvertes archéologiques en Grèce. • Bulletin de Correspondance Hellénique 60 : 452-89. Leutz 1920: LEUTZ-SPITTA J. F. (1920). Korfu-Ithaka. Berlin. • Μαρινάτος 1932: ΜΑΡΙΝΑΤΟΣ Σ. (1932). Αἱ ἀνασκαφαὶ Goekoop ἐν Κεφαλληνίᾳ. Αρχαιολογική Εφημερίς 71: 1-47. • Mikolajewicz 2011: MIKOLAJEWICZ U. (2011). Modeling Mediterranean Ocean climate of the Last Glacial Maximum. Climate of the Past 7: 161-80. • Miller 1960: MILLER W. (1997 [1960]). Η Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, (ελλ. μετάφ.). Αθήνα, Εστία. Nagy 1980: NAGY G. (1980). An Evolutionary Model for the Text Fixation of Homeric Epos, στο Foley • 1980: 390-3. • Nagy 1990: NAGY G. (1990). Pindar’s Homer. Baltimore, Johns Hopkins University Press. Nagy 1996: NAGY G. (1996). Homeric Questions. Austin, University of Texas Press. • Nagy 1999: NAGY, G. (1999). The Best of Achaeans: Concepts of the Hero in the Archaic Greek Poetry, αναθεωρημένη ηλεκτρονική έκδοση.

Johns Hopkins University Press, http://www.press.jhu.edu. • Nagy 2003: NAGY G. (2003) Homeric Responses. Austin, University of Texas Press. • Nava-Salerno 2007: NAVA L. και SALERNO A. (εκδ.)

(2007). Ambra, trasparenze dell’antico. Milano, Museo Archeologico Nazionale-Napoli. • Partsch, 1892: PARTSCH, J. (1892). Κεφαλληνία καὶ Ἰθάκη. Γεωγραφική Μονογραφία, (ελλ. μετάφ.). • Αθήνα, Παπαγεωργίου. • Petrakis 2006: PETRAKIS V. (2006). History versus the Homeric Iliad: A View from the Ionian Islands. • Classical World, 99.4: 371-96. • Powell 1991: POWELL B. (1991). Homer and the Origin of the Greek Alphabet. New York, Cambridge University Press. • Randsborg 2002: RANDSBORG K.I. (εκδ.) (2002). Acta Archaeologica Supplementa 4:2, Kephallenia, Archaeology and History.

København, Munksgaard. • Renfrew-Wagstaff 1982: RENFREW C. A. και WAGSTAFF M. (εκδ.)

(1982). An Island Polity: The Archaeology of Exploitation in Melos. Cambridge, Cambridge University Press. • Σουέρεφ 2000: ΣΟΥΕΡΕΦ Κ. (2000). Από τα ταφικά έθιμα της Υστεροελλαδικής Κεφαλληνίας, στο Πρακτικά του ΣΤ΄ Πανιονίου Συνεδρίου. Ζάκυνθος, 23-27 Σεπτεμβρίου 1997, Θεσσαλονίκη University Studio Press: τόμος 1, 77-84. • Souyoudzoglou 1989: SOUYOUTZOGLOU-HAYWOOD C. (1991). Mycenaean Refugees and the Κefalonian Cemeteries, στο Πρακτικά του E΄ Πανιονίου Συνεδρίου. 1986. Αργοστόλι, Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Μελετών: τόμος 1: 59-67. • Souyoutzogloy 1999: SOUYOUTZOGLOU-HAYWOOD C. (1999). The Ionian Islands in the Bronze Age and Early Iron Age 3000-800 B.C.. Liverpool, Liverpool University Press. • Souyoutzoglou 2008: SOUYOUTZOGLOU-HAYWOOD C. (2008). Interpreting the Bronze Age landscape of Cephalonia. A (preliminary) view from Livatho Valley survey, στο Gallou et al. 2008: 237-51. • Stratouli (υπό έκδ.): STRATOULI G. (εκδ.) (υπό έκδ.): Drakaina Cave on Kephalonia Island, Western Greece. A Place of Social Activity during the Neolithic. INSTAP Academic Press. • Stratouli-Metaxas 2008: STRATOULI G. και METAXAS O. (2008). Projectile tips from Neolithic Layers of Drakaina cave on Kephalonia, Ionian Islands, W. Greece: Technological “conservatism” and social identity. Palethnologie 1: 309327. • Torrence 1982: TORRENCE R. (1982). The obsidian quarries and their use, στο RenfrewWagstaff 1982: 193-220. • van Andel-Shackelton,1982: VAN ANDEL T.H και SCHACKELTON J. (1982). Late Paleolithic and Mesolithic coastlines of Greece and the Aegean. Journal of Field Archaeology 9: 445-454. • Völker 1830. VÖLKER, K. H. W. (1830). Über homerische Geographie und Weltkunde. Hannover. Waterhouse 1952: WATERHOUSE H. (1952). Excavations at Stavros, Ithaca, 1937. Annual of the British School of Athens 47: 227–42. • Χατζιώτου 2007: ΧΑΤΖΙΩΤΟΥ Ε.Μ. (2007). Η λατρεία των Νυμφών στο Σπήλαιο Δράκαινα του Πόρου Κεφαλονιάς, στο Πρακτικά του Συνεδρίου Δήμου Ελειού-Πρόννων για τα Γράμματα, την Ιστορία και τη Λαογραφία της περιοχής Πρόννων, Πόρος 8-11 Σεπτεμβρίου 2005. Θεσσαλονίκη, University Studio Press: 363-78. • Χατζιώτου-Στρατούλη 2000: ΧΑΤΖΙΩΤΟΥ Ε.Μ. και ΣΤΡΑΤΟΥ7ΛΗ Γ. (2000). Το Σπήλαιο Δράκαινα στον Πόρο Κεφαλονιάς. Στοιχεία για την προϊστορική χρήση του και τη λαϊκή λατρεία στους ιστορικούς χρόνους, στο Πρακτικά του Στ’ Πανιονίου Συνεδρίου, Ζάκυνθος, 23-27 Σεπτεμβρίου 1997. Θεσσαλονίκη, University Studio Press: τόμος 1, 61-76

— Tekomar XPERT for fleet Benchmark.

Optimize.

Strategize.

Engine Health

Optimization Potential

Savings Potential

— Benchmark. Optimize. Strategize.

ABB Ability™ Tekomar XPERT for fleet

ABB Ability™ Tekomar XPERT for fleet provides an all-new helicopter view of your fleet’s engine performance and condition, giving direct and detailed information about optimization and savings potential. abb.com/turbocharging

ΝΑ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ

Τι -πραγµατικά- έγινε µε το Oruç Reis

Κ

ράτησε κάτι παραπάνω από 24 ώρες και µετά το ξεχάσαµε! Ο λόγος για το «επεισόδιο» µε το «Oruç Reis» (Ουρούτς Ρέις) στις 31 Ιανουαρίου 2020. Τα εισαγωγικά χρησιµοποιούνται, επειδή ό,τι έγινε εκείνη την ηµέρα και την επόµενη, όχι µόνον δεν δικαιολογεί τη χρήση της συγκεκριµένης λέξης αλλά ούτε καν αυτήν του συµβάντος. Να πάρουµε όµως τα πράγµατα από την αρχή.

Τα γεγονότα Στις 04.30 της 31ης Ιανουαρίου 2020 διαπιστώνεται από το ΕΘΚΕΠΙΧ (Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων) ότι το τουρκικό ερευνητικό πλοίο «Oruç Reis» πλέει σε περιοχή που υπάγεται στο FIR της Αθήνας. ∆ιαπιστώνεται, επίσης, ότι το «Oruç Reis» συνοδεύουν δύο ακόµα τουρκικά πλοία. Το «Ataman» και το «Cengiz Han». Η δια6 l AMYNA KAI ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ l ΜΑΡΤΙΟΣ 2020

38 Περιπλους

- Του Ηλία Νταλούµη -

πίστωση έγινε µέσω των συστηµάτων παρακολούθησης της κίνησης των εµπορικών πλοίων, αυτής που λέµε «θαλάσσιας κυκλοφορίας». Τέτοια συστήµατα υπάρχουν αρκετά στο διαδίκτυο και είναι «ελεύθερης πρόσβασης», δηλαδή µπορεί ο καθένας να µπει και να τα παρακολουθήσει. Μάλιστα, αν γίνει συνδροµητής, έχει τη δυνατότητα να έχει πολλές πληροφορίες για τα πλοία που τον ενδιαφέρουν. Εδώ να σηµειωθεί ότι η αναγνώριση και ο εντοπισµός των πλοίων γίνεται –µέσω δορυφόρων– µε τη βοήθεια του συστήµατος AIS (Automatic Identification System) ήτοι Αυτόµατο Σύστηµα Αναγνώρισης. Πρόκειται για µια, µικρού µεγέθους, συσκευή που εκπέµπει τον κωδικό του πλοίου µε την οποία είναι εφοδιασµένα όλα τα εµπορι-

κά πλοία στον κόσµο. Έτσι, ανά πάσα στιγµή, είναι γνωστή η θέση τους και, εφόσον υπάρξει περίπτωση ανάγκης, δεν χρειάζεται να ψάχνουν οι – όποιοι – πάροχοι βοήθειας στα τυφλά, αλλά σε περιοχή γύρω από συγκεκριµένο γεωγραφικό στίγµα. Τα τρία τουρκικά πλοία έφεραν –και βέβαια εξακολουθούν να φέρουν– το AIS, για ένα πολύ-πολύ απλό λόγο: Είναι εµπορικά πλοία! Τέτοια συσκευή δεν φέρουν τα πολεµικά και όλοι αντιλαµβανόµαστε τον λόγο. Το ότι λοιπόν τρία εµπορικά πλοία µπήκαν σε µια περιοχή της οποίας ο εναέριος χώρος ανήκει στο FIR Αθηνών, από µόνο του δεν λέει απολύτως τίποτα. Την ίδια ώρα, στην ίδια περιοχή, σίγουρα υπήρχαν και άλλα τουρκικά εµπορικά πλοία, µε τα οποία δεν ασχολήθηκε κανένας. Ο λόγος που παρακολουθούνταν από ελληνικής πλευράς το «Oruç Reis» είναι ότι πρόκειται για πλοίο που είναι προορι-

Reis» δεν απαντούσε στις κλήσεις του Νικηφόρου Φωκά F466. ∆εν αποκλείεται οι Τούρκοι να µην παρακολουθούσαν τις συγκεκριµένες συχνότητες όντας απορροφηµένοι στην προσπάθειά τους να «κουµαντάρουν» το πλοίο τους. Ο Νικηφόρος Φωκάς F466 φυσικά επέµενε και κάποια στιγµή το «Oruç Reis» απάντησε λέγοντας –κυριολεκτικά– «άλλα αντ’ άλλων». Για παράδειγµα, τη µία έλεγε ότι «βρίσκεται σε διεθνή χωρικά ύδατα», την άλλη ότι «βρισκόταν στην τουρκική υφαλοκρηπίδα» και διάφορα άλλα παρόµοια. Ήταν προφανές ότι το «Oruç Reis» δεν «είχε πάρει γραµµή άνωθεν» και προσπαθούσε να βγει από µια δύσκολη κατάσταση µε επιχειρήµατα που σαφώς εφευρίσκονταν επιτόπου εκείνη την ώρα. Στις 12.08 αντιλήφθηκαν στον Νικηφόρο Φωκά F466 ότι προσέγγιζανΤο «Ataman» ήταν ένα block από τα52+ συνοδά του «Oruç Reis». Άποψη ενός F-16C µε αναγνωριστικό ατρακτίδιο DB-110. το «Oruç Reis» οι τουρκικές φρεγάτες Gelibolu F493 και Gökçeada F494. Τα δύο ρείχαν «προστασία» στο τουρκικό γεωτρύ- να που έχει αγοράσει η Τουρκία και τους αυτά πλοία τυπικά συµµετείχαν σε άσκηση πανο που –υποτίθεται– έκανε γεωτρήσεις έχει δώσει ονόµατα ένδοξων Τούρκων που είχε εξαγγείλει µε NAVTEX η Τουρκία σε οικόπεδα που έχει ήδη παραχωρήσει ναυτικών, έχουν µεν τον κατάλληλο εξοσε περιοχές νότια και δυτικά της Κύπρου. η κυπριακή κυβέρνηση. Χρησιµοποιούµε πλισµό για γεωτρήσεις, αλλά δεν µπορούν Και λέµε «τυπικά», επειδή στην ουσία πα- τον όρο «υποτίθεται», επειδή τα γεωτρύπα- να τις κάνουν, επειδή απλούστατα στερού-

σµένο να κάνει σεισµικές έρευνες προκειµένου να ανιχνεύσει υποθαλάσσιες περιοχές, όπου πιθανώς να υπάρχουν κοιτάσµατα υδρογονανθράκων. Τέτοιες έρευνες είχαν εξαγγελθεί από την Τουρκία Το «Cengiz Han» ήταν το δεύτερο.

– και πραγµατοποιούσε το «Oruç Reis» – από τα µέσα σχεδόν του Ιανουαρίου του µε το «Oruç Reis» δείχνει µε τον πιο ξεκά- προς δυσµάς– πορεία δόθηκε εντολή από 2020 σε περιοχές που η κυβέρνηση της θαρο τρόπο τις …«ικανότητες» των Τούρ- ΕΘΚΕΠΙΧ στη φρεγάτα Νικηφόρος Φωκάς Κύπρου έχει εκχωρήσει σε εταιρείες για κων στην θάλασσα. Κι αυτό δεν αποτελεί F466 να σπεύσει προς την περιοχή. Η ώρα έρευνες και γεωτρήσεις. Με άλλα λόγια, ειρωνική περιφρόνηση, αλλά απλή διαπί- ήταν 06.30 και ο Νικηφόρος Φωκάς F466, το «Oruç Reis» έκανε παράνοµες ενέργει- στωση. Πουθενά στον κόσµο ένα ερευ- που βρισκόταν – εκτελώντας χρέη «σκοες, δηλαδή σεισµικές έρευνες σε µια περι- νητικό σκάφος δεν συνοδεύεται συνεχώς πούντος πλοίου» – στην περιοχή της Καρπάθου, περί τα 160 ναυτικά µίλια βορειοοχή που δεν είναι τουρκική. Τα άλλα δύο από δύο πλοία υποστήριξης! Μπήκε λοιπόν το «Oruç Reis» στην πε- δυτικά, απέπλευσε αµέσως. πλοία – το «Ataman» και το «Cengiz Han» Το «Oruç Reis» και οι δύο συνοδοί του, – απλώς του …«συµπαραστέκονταν». Πρό- ριοχή που προαναφέραµε, έχοντας ποκειται για πλοία υποστήριξης/εφοδιασµού ρεία προς τα δυτικά. Εκεί, επικρατούσαν συνέχιζαν τη δυτική τους πορεία. Έτσι στις παράκτιων εγκαταστάσεων («ελληνικά» τα δυτικοί άνεµοι έντασης περί τα 6 Beauforts 08.33 δόθηκε εντολή στην 116 Πτέρυγα λέµε Offshore Supply Boats) και είναι ίδια µε κύµατα πάνω από 2 µέτρα. Η ταχύτη- Μάχης, στον Άραξο, να απογειωθεί αεροµε το Άτλας Ι Α471 που δωρήθηκε, πριν τα του τουρκικού πλοίου δεν ξεπερνούσε πλάνο F-16C block 52+, προκειµένου να από λίγους µήνες, στο ελληνικό Πολεµικό τους 4 κόµβους. Επειδή το «Oruç Reis» πραγµατοποιήσει αναγνώριση στην περιοχή που έπλεαν τα τρία τουρκικά πλοία. να διατηρείατρακτίδιο την ίδια –DB-110. Ναυτικό. Το ότι ήσανενός δύο τέτοια πλοία52+, µαζίτης εξακολουθούσε Μια άλλη άποψη F-16C block 335 Μοίρας, µε αναγνωριστικό

ää

l AMYNA l AMYNA l7 l9 ΜΑΡΤΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 20202020 KAI KAI ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Περιπλους 39

ΝΑ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ

Ο χάρτης της περιοχής, όπου έπλευσε το «Oruç Reis».

Πράγµατι, στις 08.42 απογειώθηκε ένα ζευγάρι F-16C block 52+ της 335 Μοίρας. Ένα από τα δύο αεροπλάνα έφερε αναγνωριστικό ατρακτίδιο DB-110, για να φωτογραφήσει το «Oruç Reis». Τα αεροπλάνα έφτασαν στην περιοχή, βρήκαν το «Oruç Reis» να πλέει σε δύσκολες καιρικές συνθήκες, τράβηξαν τις φωτογραφίες που έπρεπε και πήραν τον δρόµο της επιστροφής στην βάση τους, όπου προσγειώθηκαν στις 10.54. Από τις φωτογραφίες, που λόγω των συνθηκών δεν ήσαν και οι καλύτερες δυνατές, διαπιστώθηκε ότι το «Oruç Reis» κινούνταν µε πολύ µικρή ταχύτητα – το πιθανότερο κάτω από 4 κόµβους – και έσυρε δύο πλωτήρες µε τους οποίους ποντίζονται ισάριθµα καλώδια, µέσω των οποίων πραγµατοποιούνται οι σεισµικές έρευνες. Ειδικοί, που γνωρίζουν πολύ καλά τα σχετικά µε τέτοιες έρευνες, όταν είδαν τις φωτογραφίες και τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν στην περιοχή, χωρίς καµία δυσκολία αποφάνθηκαν ότι µπορεί το «Oruç Reis» να είχε «κατεβασµένα» καλώδια, σίγουρα όµως δεν µπορούσε να πραγµατοποιήσει καµία απολύτως ερευνητική εργασία. Για να γίνει κάτι τέτοιο εφικτό, θα πρέπει στην περιοχή των ερευνών να επικρατούν άνεµοι κάτω από 4 Beauforts. Με άλλα λόγια, να είναι µπουνάτσα. Στο µεταξύ, σε όλη την Ελλάδα, είχαν 8 l AMYNA KAI ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ l ΜΑΡΤΙΟΣ 2020

40 Περιπλους

αρχίσει, λίγο µετά τις 07.30, να «χτυπούν τα τέλια»! Ραδιόφωνα, τηλεοράσεις και προπαντός sites, είχαν κυριολεκτικά «δώσει τα ρέστα τους». Μιλούσαν για παραβίαση της «ελληνικής υφαλοκρηπίδας» και της «ελληνικής ΑΟΖ» ενώ κάπου έγινε λόγος ακόµη και για «ελληνικά χωρικά ύδατα»! Στις 09.12 το Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άµυνας (ΓΕΕΘΑ) έστειλε µια «άτυπη ενηµέρωση» στους διαπιστευµένους δηµοσιογράφους στο ΥΕΘΑ, στην οποία έλεγε: «Γνωρίζεται ότι το ερευνητικό τουρκικό σκάφος «ORUC REIS» τις πρώτες πρωινές ώρες της 31 Ιανουαρίου 2020 κινήθηκε µε

δυτικές πορείες εκτός δηλωθείσας περιοχής NAVTEX και ευρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του ελληνικού FIR. Στην περιοχή επικρατούν δυσµενείς καιρικές συνθήκες, ενώ η εν λόγω κίνηση παρακολουθείται από µέσα και Μονάδες των Ε.∆.». Και µπορεί αυτή η ενηµέρωση να µην περιέχει πολλά επεξηγηµατικά στοιχεία, αλλά σίγουρα λέει κάτι το πολύ σηµαντικό. Ότι, δηλαδή, το «Oruç Reis» βρίσκεται σε µια περιοχή που τα µόνα σαφή –και διεθνώς αναγνωρισµένα– όριά της είναι αυτά του FIR Αθήνας, έχει δυτική πορεία και παρακολουθείται. Γιατί δεν µίλησε για υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ; Μα, απλούστατα, επειδή τόσο η ελληνική υφαλοκρηπίδα όσο και η αντίστοιχη ΑΟΖ δεν έχουν συµφωνηθεί ή αναγνωριστεί από τα άλλα κράτη της περιοχής! Με άλλα λόγια και οι δύο αυτές έννοιες δεν έχουν διεθνή αναγνώριση και, εποµένως, υπόσταση. Υπήρξαν βέβαια και κάποιοι «επαΐοντες» οι οποίοι έσπευσαν να δηλώσουν ότι το FIR αφορά τον αέρα ενώ εδώ έχουµε ένα γεγονός στην θάλασσα. Είναι κι αυτό ένα µικρό δείγµα του πως αντιλαµβάνονται κάποιοι τα γεγονότα και ποιους εµείς θεωρούµε ως ειδικούς, στους οποίους προστρέχουµε να µας διαφωτίσουν… Λίγο αργότερα, γύρω στις 11.42, έφτασε στην περιοχή, όπου έπλεε το «Oruç Reis», ο Νικηφόρος Φωκάς F466. Όντας περί τα 30 µίλια απόσταση (που σηµαίνει ότι αφενός δε µπορούσε να θεωρηθεί ότι έκανε παρενόχληση κι αφετέρου µπορούσε να ελέγχει τις κινήσεις του τουρκικού πλοίου), άρχισε τις προσπάθειες να επικοινωνήσει µαζί του µέσω των καθιερωµένων καναλιών επικοινωνίας. Αρχικά, το «Oruç

Ο Νικηφόρος Φωκάς F466, παρά τις δύσκολες καιρικές συνθήκες και την όχι µικρή απόσταση από την οποία περιπολούσε, βρέθηκε σε χρόνο ρεκόρ στο επίκεντρο των γεγονότων.

Reis» Reis» δενδεν απαντούσε απαντούσε στιςστις κλήσεις κλήσεις τουτου Νι- Νικηφόρου κηφόρου Φωκά Φωκά F466.

F466. ∆εν∆εν αποκλείεται αποκλείεται οι οι Τούρκοι Τούρκοι να µην να µην παρακολουθούσαν παρακολουθούσαν τις συτις συγκεκριµένες γκεκριµένες συχνότητες συχνότητες όντας όντας απορροαπορροφηµένοι φηµένοι στηνστην προσπάθειά προσπάθειά τουςτους να «κουνα «κουµαντάρουν» µαντάρουν» το πλοίο το πλοίο τους. τους. Ο Νικηφόρος Ο Νικηφόρος Φωκάς Φωκάς F466 F466 φυσικά φυσικά επέµενε επέµενε και και κάποια κάποια στιγµή στιγµή το «Oruç το «Oruç Reis» Reis» απάντησε απάντησε λέγοντας λέγοντας –κυριολεκτικά– –κυριολεκτικά– «άλλα «άλλα αντ’αντ’ άλλων». άλλων». Για παΓια παράδειγµα, ράδειγµα, τη µία τη µία έλεγε έλεγε ότι «βρίσκεται ότι «βρίσκεται σε σε διεθνή διεθνή χωρικά χωρικά ύδατα», ύδατα», την την άλλη άλλη ότι «βριότι «βρισκόταν σκόταν στηνστην τουρκική τουρκική υφαλοκρηπίδα» υφαλοκρηπίδα» και και διάφορα διάφορα άλλα άλλα παρόµοια. παρόµοια. Ήταν Ήταν προφανές προφανές ότι το ότι«Oruç το «Oruç Reis» Reis» δενδεν «είχε «είχε πάρει πάρει γραµγραµµή άνωθεν» µή άνωθεν» και προσπαθούσε και προσπαθούσε να βγει να βγει απόαπό µια µια δύσκολη δύσκολη κατάσταση κατάσταση µε επιχειρήµατα µε επιχειρήµατα πουπου σαφώς σαφώς εφευρίσκονταν εφευρίσκονταν επιτόπου επιτόπου εκεί-εκείνη την νη την ώρα. ώρα. ΣτιςΣτις 12.08 12.08 αντιλήφθηκαν αντιλήφθηκαν στον στον Νι- Νικηφόρο κηφόρο Φωκά Φωκά F466 F466 ότι ότι προσέγγιζαν προσέγγιζανΆποψη Άποψη ενόςενός F-16C F-16C block block 52+ 52+ µε αναγνωριστικό µε αναγνωριστικό ατρακτίδιο ατρακτίδιο DB-110.

DB-110. το «Oruç το «Oruç Reis» Reis» οι τουρκικές οι τουρκικές φρεγάτες φρεγάτες Gelibolu Gelibolu F493 F493 και Gökçeada και Gökçeada F494.

F494. Τα δύο Τα δύορείχαν ρείχαν «προστασία» «προστασία» στοστο τουρκικό τουρκικό γεωτρύγεωτρύ-να που να που έχειέχει αγοράσει αγοράσει η Τουρκία η Τουρκία και και τουςτους δώσει δώσει ονόµατα ονόµατα ένδοξων ένδοξων Τούρκων Τούρκων αυτά αυτά πλοία πλοία τυπικά τυπικά συµµετείχαν συµµετείχαν σε άσκηση σε άσκησηπανο πανο πουπου –υποτίθεται– –υποτίθεται– έκανε έκανε γεωτρήσεις γεωτρήσειςέχειέχει ναυτικών, έχουν έχουν µενµεν τον τον κατάλληλο κατάλληλο εξο-εξοπουπου είχεείχε εξαγγείλει εξαγγείλει µε NAVTEX µε NAVTEX η Τουρκία η Τουρκίασε οικόπεδα σε οικόπεδα πουπου έχειέχει ήδηήδη παραχωρήσει παραχωρήσειναυτικών, πλισµό για γεωτρήσεις, για γεωτρήσεις, αλλά αλλά δενδεν µπορούν µπορούν σε περιοχές σε περιοχές νότια νότια και και δυτικά δυτικά της της Κύπρου. Κύπρου.η κυπριακή η κυπριακή κυβέρνηση. κυβέρνηση. Χρησιµοποιούµε Χρησιµοποιούµεπλισµό νακάνουν, τις κάνουν, επειδή επειδή απλούστατα απλούστατα στερούστερούΚαι Και λέµελέµε «τυπικά», «τυπικά», επειδή επειδή στηνστην ουσία ουσία πα- πα-τον τον όροόρο «υποτίθεται», «υποτίθεται», επειδή επειδή τα γεωτρύπατα γεωτρύπα-να τις

ΜιαΜια άλληάλλη άποψη ενόςενός F-16C block 52+,52+, της της 335 335 Μοίρας, µε αναγνωριστικό ατρακτίδιο DB-110. άποψη F-16C block Μοίρας, µε αναγνωριστικό ατρακτίδιο DB-110.

ää

l AMYNA l AMYNA l9 l9 ΜΑΡΤΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ 20202020 KAI KAI ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Περιπλους 41

ΝΑ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ νται του σχετικού εξειδικευµένου προσωπικού. Πάντως και οι δύο τουρκικές φρεγάτες έµειναν σε απόσταση από το «Oruç Reis», παρακολουθώντας απλώς τα «τεκταινόµενα». Στις 16.17, το ραντάρ του Νικηφόρου Φωκά F466 «έπιασε» το «Oruç Reis» να στρέφει ανατολικά. Έκανε µιαν πολύ «ανοιχτή στροφή» και µετά από καµιά ώρα περίπου, πήρε σταθερή πορεία προς τα ανατολικά. Στο µεταξύ, η ένταση της κακοκαιρίας είχε κάπως περιοριστεί. Στις 18.56 το ΓΕΕΘΑ έστειλε µια άλλη «άτυπη ενηµέρωση» στην οποία ανέφερε: «γνωρίζεται ότι το ερευνητικό τουρκικό σκάφος «ORUC REIS», απογευµατινές ώρες της 31ης Ιανουαρίου 2020, ανέστρεψε κινούµενο Ανατολικά, µε κατεύθυνση εξόδου από το ελληνικό FIR. Εν λόγω πλοίο παρακολουθείται από Φρεγάτα του ΠΝ». Το «Oruç Reis» συνέχισε σταθερά την ανατολική του πορεία του και στις 08.45 του Σαββάτου 1 Φεβρουαρίου 2020 βγήκε από τα όρια του FIR της Αθήνας. Έτσι τέλειωσε το «επεισόδιο».

Η ανάλυση Ήταν η είσοδος και η πλεύση του «Oruç Reis» µέσα στα θαλάσσια όρια του FIR

της Αθήνας, ένα σηµαντικό γεγονός; Σαφέστατα και όχι! Το «Oruç Reis» είναι ένα εµπορικό πλοίο. Με ειδικό εξοπλισµό βέβαια που όµως δεν αναίρει τον χαρακτηρισµό του ως εµπορικού και ούτε φυσικά µπορεί να χαρακτηριστεί ως πολεµικό. Εποµένως, η πλεύση ενός εµπορικού πλοίου είναι ελεύθερη και οι περιοχές που αυτή απαγορεύεται είναι ελάχιστες και οπωσδήποτε αυστηρά προκαθορισµένες. Και δεν είναι δυνατόν να µπουν όρια και κανόνες πλεύσης «στη µέση του πουθενά». Γιατί η περιοχή που ταξίδεψε το «Oruç Reis» είναι όντως «στη µέση του πουθενά». Μια µατιά στον χάρτη αρκεί. Τι έκανε το «Oruç Reis» στην περιοχή; Τίποτα! Γιατί δεν µπορούσε να κάνει σεισµικές έρευνες µε τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν. Απ’ ότι φαίνεται στο «Oruç Reis» δεν πήραν χαµπάρι την µεταβολή του καιρού και, όταν αυτός επιδεινώθηκε, βρέθηκαν µε τα καλώδια ποντισµένα. Μη µπορώντας να τα ανασύρουν και µη έχοντας τη δυνατότητα να πάρουν «κλειστή στροφή», συνέχισαν και µπήκαν σε θαλάσσια περιοχή του FIR της Αθήνας, για να στρέψουν µόλις ο καιρός το επέτρεψε. Ήταν «διατεταγµένη» η πλεύση του

«Oruç Reis»; Πιθανότατα όχι. Γιατί, αν ήταν, θα είχαν φροντίσει να συνοδεύεται από πολεµικό πλοίο και θα είχε «έτοιµες απαντήσεις» στις κλήσεις του Νικηφόρου Φωκά F466. Επίσης το λαλίστατο υπουργείο Εξωτερικών – ή όποιο άλλο – του Ερντογάν τήρησαν «αιδήµονα σιγή». Και κάτι που κανένας δεν σηµείωσε, αλλά έχει σηµασία: Στην περιοχή που έπλευσε το «Oruç Reis» τα βάθη είναι της τάξης των 2.500 µέτρων. Έχει τη δυνατότητα να κάνει έρευνες σε τέτοια βάθη το «Oruç Reis»; Θεωρητικά, πιθανώς. Πρακτικά, επιτρέψτε µας να αµφιβάλουµε.

Υστερόγραφο Ίσως κάποιοι αναρωτήθηκαν ποιος ήταν ο Oruç Reis; Λοιπόν το εν λόγω άτοµο γεννήθηκε το 1474 στη Μυτιλήνη. Ο πατέρας του ήταν αλβανικής καταγωγής και η µητέρα του Ελληνίδα, χήρα παπά. Ασχολήθηκε µε τη θάλασσα, έγινε πειρατής και τελικά κυβερνήτης του Αλγερίου και της ∆υτικής Μεσογείου. Σκοτώθηκε το 1518, στο Tlemcen της Αλγερίας, σε µάχη µε Ισπανούς. Μικρότερος αδελφός του ήταν ο -σαφώς γνωστότερος- Hayreddin Barbarossa.

Το «Oruç Reis» από πρύµα. Φαίνονται καθαρά οι έξοδοι των καλωδίων και των πλωτήρων µέσω των οποίων κάνει τις έρευνες.

10 l AMYNA KAI ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΑ l ΜΑΡΤΙΟΣ 2020

42 Περιπλους

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ High Performance Ropes

Δένουμε γερά σε όλο τον κόσμο! Με τα υψηλής αντοχής σχοινιά πρόσδεσης, αγκυροβολίας και ρυμουλκήσεως.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ Σας προσκαλούμε να επισκεφθείτε το περίπτερό μας Hall 3, Stand No 3.110 στην έκθεση “Ποσειδώνια 2018”. 4-8 Ιουνίου.

Κάβοι και Σχοινιά Προσδέσεως, Αγκυροβολίας και Ρυμουλκήσεως (Υπερ-υψηλού Μοριακού Βάρους Πολυαιθυλενίου, Αραμιδικά, Πολυμερών Υγρών Κρυστάλλων και Μικτά Πολυεστέρα-Πολυπροπυλενίου), Συρματόσχοινα, Ανόδια Καθοδικής Προστασίας, Αλυσίδες, Άγκυρες, Εξοπλισμός Λιμένων και Καταστρώματος Πλοίων Ψαρών 11, 18648, Πειραιάς, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 E: info@katradis.com - www.katradis.com

Tου Ευστράτιου Ανδριάνη

ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΜΑΡΙΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: ΜΥΘΟΣ Ή ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ; "Ο Ευστράτιος Ανδριάνης διετέλεσε για 36 χρόνια Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΜΠ έχοντας στο ενεργητικό του 76 Δημοσιεύσεις σε Συνέδρια στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό για θαλάσσια έργα συμπεριλαμβανομένων και των 3 μεγάλων Μαρινών στην Ελλάδα (Μαρίνα Αθηνών, Μαρίνα Olympic Marine & Μαρίνα Πόρτο Καρράς). Επίσης, έχει συμμετάσχει σε Μελέτες σύγχρονων Μαρινών στο Εξωτερικό. Περίπλους" ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Ελλάδα, μια χώρα με ακτές μήκους 16.000 χιλιομέτρων και εκατοντάδες νησιά και νησίδες, μπορεί να υπερηφανεύεται ότι κατέχει ηγετικό ρόλο στον παράκτιο και Θαλάσσιο Τουρισμό λόγω του μεγάλου αριθμού θερινών επισκεπτών των νησιών της. Ο μικρός όμως αριθμός των 22 οργανωμένων Μαρινών που βρίσκονται στην Ελλάδα, είναι ένας σημαντικός δείκτης της χαμηλής απόδοσης της χώρας στον τομέα των σκαφών αναψυχής/Μαρινών, μια ζωτική και όλο και πιο δημοφιλής, διεθνώς, υποκατηγορία του Θαλάσσιου Τουρισμού. Η άποψη για τη δημιουργία μίας μαρίνας ανά νησί μπορεί να ηχεί ως το πλέον αναπτυξιακό μέτρο αλλα τελικά μπορεί να μην αποτελεί μια οικονομικά βιώσιμη και φιλική προς το περιβάλλον προσέγγιση. Είναι βέβαιο όμως ότι η Ελλάδα μπορεί, και πρέπει, να υποστηρίξει μεγαλύτερο αριθμό μαρινών διευρύνοντας το συνολικό δίκτυο εξυπηρέτησης σκαφών αναψυχής. Σε σχέση με παλαιότερα, οι διαδικασίες για την αδειοδότηση μίας μαρίνας έχουν απλοποιηθεί (ή απλά εκτελούνται πιο γρήγορα), αλλά σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να σημειώνονται μεγάλες καθυστερήσεις λόγω (και) επίκλησης των συνθηκών προστασίας του περιβάλλοντος που τελικά εμποδίζουν την κατασκευή και λειτουργία ακόμα και οργανωμένων μαρινών. Οι σχετικές με τη θάλασσα εργασίες (βυθοκόρηση, κατασκευή προβλητών, κυματοθραυστών κλπ.) και οι επιπτώσεις από τις χερσαίες διαρρυθμίσεις (απορροή σε υγρότοπους, απώλεια υφιστάμενης χρήσης γης, σκόνη κλπ.) είναι αναπόφευκτες αλλά αποτελεί ευθύνη των μελετητών να οδηγούνται στον σχεδιασμό έργων που μετριάζουν τις αρνητικές στο περιβάλλον επιπτώσεις. Αποτελεί πρόκληση να παραμείνει η Ελλάδα ανταγωνιστική στην τουριστική βιομηχανία των μαρινών. Βασική επιδίωξη προς τούτο, είναι η επιτάχυνση των διαδικασιών που προκαλούν σήμερα καθυστερήσεις και θέτουν εμπόδια ακόμη και σε περιπτώσεις έργων που δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον και το τοπίο. Η διατήρηση και ανάδειξη του τοπίου 44 Περιπλους

πρέπει να είναι βασική προτεραιότητα αφού αποτελεί σε μεγάλο βαθμό τον σημαντικότερο λόγο για την ηγετική θέση της Ελλάδας στον παγκόσμιο τουριστικό χάρτη.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τουρισμός είναι παραδοσιακά μια από τις κινητήριες δυνάμεις της Ελληνικής Οικονομίας, όπως επιβεβαιώνεται και από τη συμμετοχή των τομέων τουρισμού και ταξιδιωτών στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) το οποίο για τα έτος 2018, ήταν περίπου 25%. (Πηγή: ΙΝΣΕΤΕ). Οι λόγοι για τους οποίους κάποιος επιλέγει να ταξιδέψει για αναψυχή ποικίλλουν. Κύριοι λόγοι μπορεί να είναι η φύση, ο πολιτισμός, τουρισμός πόλεων (“city break”), αθλητικά ή άλλα πολιτιστικά γεγονότα, αλλά σχεδόν το ήμισυ (46%) των Ευρωπαίων επισκεπτών το 2013 επέλεξαν για διακοπές, περιοχές όπου επικρατεί ηλιοφάνεια και υπάρχουν παραλίες (Πηγή: Flash Eurobarometer 392). Για μια χώρα όπως η Ελλάδα, που βάσει στοιχείων αποτελεί έναν από τους κορυφαίους καλοκαιρινούς προορισμούς παγκοσμίως, είναι λογικό να θεωρηθεί ότι ο θαλάσσιος τουρισμός και οι μαρίνες ειδικότερα, θα συνεισφέρουν στις αναπτυξιακές προσπάθειες της χώρας. Ενώ όμως έχουν ληφθεί μέτρα προς αυτή την κατεύθυνση, η Ελλάδα εξακολουθεί να παραμένει πίσω από μερικούς από τους κύριους ανταγωνιστές της στον θαλάσσιο τουρισμό, με τις διαδικασίες αδειοδότησης και άδειας λειτουργίας για μαρίνες να απαιτούν συγνωμοδοτήσεις από πολυάριθμους, κυρίως, Δημόσιους Οργανισμούς που συνεπάγονται και σημαντικό χρόνο εκφρασης των απόψεών τους που σε πολλές περιπτώσεις αποθαρρύνει τους επενδυτές να προχωρήσουν σε νέες αναπτύξεις μαρινών. Ένας από τους κύριους λόγους που καθυστερεί συνήθως η έκδοση των αδειών, αποδίδεται σε περιβαλλοντικά θέματα, τα οποία σε ορισμένες μόνο περιπτώσεις δικαιολογούνται. Ωστόσο, η μελέτη των βασικών περιβαλλοντικών προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι κατασκευές λιμένων και μαρινών υποδη-

λώνει ότι η γραφειοκρατία που εμπλέκεται σε αυτά τα θέματα και ο αριθμός των ενδιαφερομένων που είναι υπεύθυνοι για την παροχή συγκατάθεσης για αδειοδότηση είναι η κύρια πηγή καθυστέρησης ή/και ακύρωσης νέων έργων μαρινών.. Ενώ είναι σημαντικό να διατηρηθεί, το φυσικό τοπίο της Ελλάδας, το οποίο μαζί με το κλίμα της είναι ο σημαντικότερος λόγος για την προσέλκυση τουριστών, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνεται σε βάρος της ανάπτυξης νέων μαρινών. Για τους ως άνω λόγους οι νόμοι περί προστασίας του περιβάλλοντος πρέπει να εκσυγχρονιστούν μέσω μιας επίσης εκσυγχρονισμένης, απλουστευμένης διαδικασίας χορήγησης αδειών.

2. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΛΙΜΕΝΩΝ ΑΝΑΨΥΧΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Η δημιουργία και λειτουργία Τουριστικών Λιμένων στη χώρα μας διέπεται από τις διατάξεις του Ν. 2160/93, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 5 3, τον Ν. 3220/04, τον Ν4070/2012 και τον Ν4179/2013, άρθρ. 10. Ειδικός κανονισμός διέπει την λειτουργία των Τουριστικών Λιμένων. Τουριστικός λιμένας σκαφών αναψυχής είναι ο χερσαίος και θαλάσσιος χώρος που προορίζεται κατά κύριο λόγο για/και υποστηρίζει λειτουργικά τον ελλιμενισμό σκαφών αναψυχής και ναυταθλητισμού. Οι "Τουριστικοί Λιμένες" κατατάσσονται σε τρεις (3) κατηγορίες: “Μαρίνες”, “Καταφύγια” και “Αγκυροβόλια”. Η Μαρίνα είναι ο "Τουριστικός Λιμένας" που παρέχει χερσαία και θαλάσσια υποδομή για την εξυπηρέτηση των σκαφών και των χρηστών τους σύμφωνα με τις προδιαγραφές που ορίζονται στους προαναφερθέντες νόμους. Το Καταφύγιο των Σκαφών Αναψυχής είναι ο "Τουριστικός Λιμένας" με βασικές μόνο εγκαταστάσεις κτιρίων ελάχιστης επιφανείας 100m2 για τις Λιμενικές Αρχές και τη Διοίκηση Επίσης, παρέχουν και Υπηρεσίες όπως παροχή νερού, ρεύματος, επικοινωνίες, τροφοδοσία καυσίμων, συλλογή απορριμμάτων και ελαιωδών καταλοίπων, πυρόσβεση και βασική υγιεινή περίθαλψη.

ΧΩΡΑ

ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗ (km2)

ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΡΙΝΩΝ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΘΕΣΕΩΝ ΕΛΛΙΜΕΝΙΣΜΟΥ

Το Αγκυροβόλιο είναι ο "Τουριστικός Λιμένας" που σχηματίζεται μέσα σε προστατευμένους όρμους, λίμνες και ποτάμια για περιορισμένο αριθμό σκαφών αναψυχής με ελαφρύ εξοπλισμό που δεν έχει μόνιμες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Με βάση τους παραπάνω ορισμούς, η Ελλάδα διαθέτει μόνο 32 Μαρίνες (εκ των οποίων οι 21 είναι μέλη της Ένωσης Μαρινών Ελλάδας) σε μία ακτογραμμή περίπου 16.000 km. Ο συνολικός αριθμός των Μαρινών για ένα νησιωτικό έθνος όπως η Ελλάδα, θεωρείται στο σύνολό του πολύ μικρός (κάλυψη το μόλις 0,84% της ακτογραμμής με θέσεις ελλιμενισμού όταν για παράδειγμα η Ισπανία έχει το 18,93%) και ταυτόχρονα πολύ περιοριστικός για τη δυναμική ανάπτυξη του Θαλάσσιου Τουρισμού. Συγκρίνοντας την υποδομή μαρινών της Ελλάδας με αυτή των δύο βασικών ανταγωνιστών της (Πίνακας 1), η έλλειψη ανταγωνιστικότητας σε αυτόν τον τομέα της Τουριστικής Οικονομίας είναι εμφανής, καθώς οι χώρες με λιγότερο από το ήμισυ της ακτογραμμής της Ελλάδας έχουν περισσότερες μαρίνες και πολύ μεγαλύτερο αριθμό θέσεων ελλιμενισμού.

ΚΡΟΑΤΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

5.835 7.200 16.000

56 43 32

~16.000 >13.121 ~8.000

Πίνακας 1: Κροατία-Τουρκία-Ελλάδα. Σύγκριση των Μαρινών και των θέσεων ελλιμενισμού. Η Ελλάδα έχει μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης του θαλάσσιου τουρισμού λόγω της

πληθώρας των μεγάλων νησιών σε πολύ κοντινές αποστάσεις. Σήμερα, οι μαρίνες των ακτών της ευρύτερης περιοχής των Αθηνών αποτελούν τις βάσεις εκκίνησης για κρουαζιέρες με ιστιοπλοϊκά σκάφη, οι οποίες σήμερα περιορίζονται συνήθως σε επτά (7) ημέρες στην συντριπτική τους πλειονότητα. Η ανάπτυξη περισσότερων μαρινών μπορεί να επεκτείνει τη διάρκεια αυτών των κρουαζιέρων για να προσελκύσει επισκέπτες σε περισσότερα νησιά όπως φαίνεται στο Σχήμα 1. Είναι κατανοητό ότι το μοντέλο μίας μαρίνας ανά νησί μπορεί να μην είναι μια οικονομικά βιώσιμη λύση αλλά μια προσεκτική μελέτη του νησιωτικού δικτύου μπορεί να παράσχει ένα προγραμματικό σχέδιο (Master Plan) για την δημιουργία περισσότερων μαρινών οι οποίες κατ’επεκταση δημιουργούν σημαντικά άμεσα και έμμεσα οικονομικά οφέλη στις περιοχές που τις φιλοξενούν.

3. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΜΑΡΙΝΩΝ Οποιοσδήποτε τύπος κατασκευής τουριστικών λιμένων αναμένεται να έχει επιπτώσεις (μεγαλύτερες ή μικρότερες) στο περιβάλλον και είναι κυρίως ευθύνη των Μηχανικών να τις μετριάζουν. Ο προσδιορισμός των πιθανών επιπτώσεων είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα στη διαδικασία σχεδιασμού και η πολύπλευρη μελέτη των τοπικών συνθηκών είναι πολύ σημαντική. Η εμπειρία έχει δείξει ότι τα νέα έργα/κατασκευές μπορούν να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Λόγω της φύσης των θαλάσσιων έργων, ένα ευρύ φάσμα πολύ διαφορετικών περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων είναι πιθανό να επηρεαστεί κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο και σε πολλές περιπτώσεις μόνιμα. Η εκτέλεση κατασκευαστικών εργασιών απαιτεί καλή διαχείριση των φυσικών πόρων, ιδιαίτερα των ανανεώσιμων πόρων, και

Σχήμα 1: Δυναμικό κρουαζιέρας πολλαπλών ημερών στο Κεντρικό Αιγαίο.

συστηματική προσοχή στις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον. Οι ανανεώσιμοι πόροι περιλαμβάνουν την χλωρίδα και πανίδα (φυτά, ζώα και ψάρια) και άλλους φυσικούς πόρους (ιδίως εδάφη και ύδατα) που δημιουργούν ή διατηρούν τη ζωή και που αυτοανανεώνονται αν δεν προηγηθεί κακή διαχείριση. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα γενικά περιβαλλοντικά ζητήματα που μπορούν να αντιμετωπιστούν νωρίς, ανεξάρτητα από την τοποθεσία και έχουν περιγραφεί στο Τεχνικό Εγχειρίδιο της Παγκόσμιας Τράπεζας με α/α 126 Transport and the Environment Series, “Environmental Considerations for Port and Harbor Developments”. Οι μαρίνες σε πολλές περιπτώσεις περιλαμβάνουν ελαφρύτερες κατασκευές, όπως πλωτές προβλήτες, σε σύγκριση με έργα τύπου βαρύτητας και ως εκ τούτου έχουν μικρότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο, αλλά τα ζητήματα είναι κοινά για οποιαδήποτε θαλάσσια εγκατάσταση και τα πιο κρίσιμα εξ αυτών περιγράφονται παρακάτω.

3.1 Επιπτώσεις 3.1.1 Επιπτώσεις λόγω βυθοκόρησης Η βυθοκόρηση, είτε πρόκειται για την διαμόρφωση διαύλων ναυσιπλοΐας είτε για τη γενική εκσκαφή της λιμενολεκάνης, μπορεί να είναι προβληματική λόγω της διασποράς και του διασκορπισμού των αιωρουμένων ιζημάτων σε ευαίσθητα υδρόβια οικοσυστήματα. Για το λόγο αυτό στην Ελλάδα απαιτείται άδεια απόρριψης των βυθοκορρημάτων σε περιοχές συνήθως με βάθος θαλάσσης άνω των 50m και σε ορισμένες περιπτώσεις (λόγω μόλυνσης ή έλλειψης θαλάσιου χώρου απόρριψης) τα βυθοκορρήματα πρέπει να μεταφέρονται και να διατίθενται σε χερσαίους χώρους μία διαδικασία που μπορεί να αποδειχτεί ιδιαιτέρως δαπανηρή.

3.1.2 Κατασκευή προβλητών, κυματοθραυστών και άλλων κατασκευών βαρύτητας Η κατασκευή έργων τύπου βαρύτητας προκαλεί τα μεγαλύτερα προβλήματα τα οποία συνίστανται κυρίως σε φαινόμενα διάβρωσης και προσχώσεων όταν τέτοιες κατασκευές βρίσκονται σε ζώνες έντονης στερεομεταφοράς. Η μελέτη τέτοιων κατασκευών πρέπει να συνοδεύεται από υποστηρικτικές μελέτες με σύγχρονα μέσα και υπολογιστικά εργαλεία (π.χ. με χρήση μαθηματικών ή φυσικών μοντέλων) που θα οδηγούν σε λύσεις που ελαχιστοποιούν τις πιθανότητες διάβρωσης και αλόιωσης του παράτιου μετώπου. Τέλος η κατασκευή των έργων πρέπει να γίνεται με τέτοιο τρόπο που θα αποτρέπουν την εμφάνιση δυσμενών κυματικών συνθηκών που μπορεί να επηρεάσουν τα προσδεδεμένα σκάφη αναψυχής συνήθως λόγω ανακλάσεων/αντιμάμαλων.

3.1.3 Απορρίμματα σκαφών Προκειμένου να αποφευχθεί η ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, η συλλογή τωναπορριμάτων και λυμάτων των σκαφών καθώς και τα ελαιωδη κατάλοιπα (σεντινες) Περιπλους 45

Σχήμα 2: Μαρίνα Αθηνών (πρώην Μαρίνα Φαλήρου). Η κατασκευή της Μαρίνας οδήγησε σε αναβάθμιση της περιοχής που ήταν πριν μία μη επισκέψιμη ακτή γεμάτη από σκουπίδια. τους πρέπει γίνεται με οργανωμένο τρόπο και σύμφωνα με τις σύγχρονες πρακτικές και προδιαγραφές. Οι σύγχρονες μαρίνες υποχρεούνται να παρέχουν εγκαταστάσεις για την παραλαβή αποβλήτων, σεντινών και λυμάτων από τα ελλιμενιζόμενα σκάφη. Στις θαλάσσιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, υπάρχει συχνά η ανάγκη παρακολούθησης (monitoring) της ποιότητας των υδάτων και του θαλάσσιου πυθμένα από θαλάσσιους βιολόγους και άλλους ειδικούς. Η παρακολούθηση αυτή πρέπει να αρχίσει από τη φάση των προκαταρκτικών εργασιών και να συνεχιστεί σε πολλές περιπτώσεις για μεγάλη χρονική περίοδο μετά την ολοκλήρωση του έργου.

3.1.4 Σκόνη και άλλες εκπομπές αερίων Η ατμοσφαιρική σκόνη και οι αποθέσεις χύδην υλικών κατά τη διάρκεια των εργασιών κατασκευής καθώς και η κυκλοφορία των οχημάτων κατασκευής μπορεί να προκαλέσει προσωρινά περιβαλλοντικά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις στον πληθυσμό της ευρύτερης περιοχής.

μπορούν να ταξινομηθούν περαιτέρω ως εξής: 3.2.1 Επιπτώσεις από την κατασκευαστική δραστηριότητα Αυτές αρχίζουν συνήθως με την έναρξη της κατασκευής. Εντούτοις, οι επιπτώσεις ενδέχεται να παραμείνουν πέρα ​​από την περίοδο κατασκευής, ιδίως εάν προκύπτουν από περιττές εργασίες και μη ελεγχόμενες τεχνικές κατασκευής.

3.2.2 Λειτουργικές επιπτώσεις i) Εκείνες που αφορούν απώλειες ή υποβάθμιση του περιβάλλοντος και προκύπτουν από κάποια μεταβολή (συχνά μη αναστρέψιμη) που οφείλεται στις κατασκευαστικές εργασίες. ii) Όσες δεν είναι αναγκαστικά μη αναστρέψιμες, αλλά παραμένουν εφ 'όσον το έργο συνεχίζει να λειτουργεί και συνεχίζονται οι σχετικές δραστηριότητες και iii) Εκείνες που προκύπτουν από την απομάκρυνση περιττών εγκαταστάσεων σε συνδυασμό με την ανάγκη αποκατάστασης των

πληγεισών περιοχών με ένα αποδεκτό περιβαλλοντικό πρότυπο. Όπως αναλύεται παραπάνω, υπάρχουν διάφορες Περιβαλλοντικές Επιπτώσεις στην ανάπτυξη των Μαρινών που πρέπει να εντοπιστούν και να εξεταστούν. Ωστόσο, η πείρα και οι γνώσεις που έχουν αποκτηθεί (και οι οποίες πρέπει να έχουν επίσης ενσωματωθεί στην Νομοθετική Διαδικασία) αποδεικνύουν ότι οι Επιπτώσεις αυτές μπορούν να αντιμετωπιστούν κατά το σχεδιασμό ενός συγκεκριμένου έργου. Η ύπαρξη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όπως αυτές εντοπίζονται στην απαιτούμενη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Μ.Π.Ε.), δεν θα πρέπει να είναι ο λόγος για την ακύρωση ή καθυστέρησης μιας ανάπτυξης/επένδυσης, αλλά το ζητούμενο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των πιθανών επιπτώσεων. Τα σχήματα 2-4 απεικονίζουνεπιτυχημένα παραδείγματα ανάπτυξης Μαρινών διαφόρων μεγεθών και για τη παραμονή διαφόρων τύπων σκαφών (ιστιοπλοϊκά, μηχανοκίνητα ή/και Super Yachts) τόσο σε αστικό όσο και σε περιαστικό περιβάλλον που αποδεικνύει ότι με τον σωστό σχεδιασμό και τον απαραίτητο σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής, μπορούν να εξευρεθούν κατάλληλες λύσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση της Μαρίνας Αθηνών (Εικόνα 2), η ανάπτυξη της Μαρίνας μπορεί να οδηγήσει σε αναβάθμιση ολόκληρης της περιοχής. Για παράδειγμα πριν από την κατασκευή της Μαρίνας στο Νέο Φάληρο, η παραλία μπροστά από το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας (Σ.Ε.Φ.) ήταν μια μη επισκέψιμη περιοχή γεμάτη σκουπίδια που εξεβράζοντο στην ακτή.

4. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΔΟΜΗ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ Μαρίνα μπορεί να δημιουργηθεί με πρωτοβουλία του Υπουργείου Τουρισμού ή οποιου-

3.1.5 Εκροή ομβρίων εκτός της Λιμενολεκάνης Οι σύγχρονες πρακτικές σχεδιασμού υπαγορεύουν οποιοσδήποτε χερσαίος χώρος να σχεδιαστεί κεκλιμένος με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγεται η εκροή ομβρίων υδάτων ή οποιουδήποτε υλικού διαρροής στη θαλάσσια λεκάνη των Μαρινών. Αυτή πρέπει να είναι μια απαίτηση που δεν υπήρχε σε παλαιότερα λιμενικά έργα. Το νερό των ομβρίων προτιμάται να συλλέγεται και να διέρχεται διαμέσου ενός διαχωριστή ελαίουνερού προτού καταλήξει στην θάλασσα.

3.2 Ταξινόμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της Μαρίνας Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που ενδέχεται να προκύψουν από την ανάπτυξη μιας Μαρίνας

46 Περιπλους

Σχήμα 3: Μαρίνα της Olympic Marine στο Λαύριο στην οποία η πλειονότητατων προβλητών είναι πλωτές.

δήποτε φυσικού προσώπου ή νομικού προσώπου δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου. Το φυσικό ή νομικό πρόσωπο πρέπει να είναι κύριος, επικαρπωτής ή επιφανειούχος του παράκτιου ακινήτου, έμπροσθεν του οποίου ενδιαφέρεται να χωροθετήσει και να κατασκευάσει μαρίνα.

4.1 Χωροθέτηση μαρινών Για τη χωροθέτηση μαρινών εφαρμόζονται οι διατάξεις του άρθρου 31 και του άρθρου 29 του Ν.2160/1993, όπως ισχύουν. Ειδικώς, η χωροθέτηση μαρινών, οι οποίες εμπίπτουν εντός αρχαιολογικών χώρων, ιστορικών τόπων ή παραδοσιακών οικισμών ή εντός περιοχών του άρθρου 19 του ν. 1650/1986, όπως ισχύει, ή βρίσκονται εντός της παραλιακής ζώνης της Αττικής, η οποία ρυθμίζεται από τις διατάξεις του από 1/3.5.2004 προεδρικού διατάγματος «Καθορισμός ζωνών προστασίας, χρήσεων γης και όρων και περιορισμών δόμησης στην παραλιακή ζώνη της Αττικής από τον Φαληρικό Όρμο μέχρι την Αγία Μαρίνα Κρωπίας» (Δ΄ 254), ή έχουν χερσαία ζώνη που υπερβαίνει τα 50.000 τ.μ., περιλαμβάνει δύο στάδια. Στις ακόλουθες παραγράφους παρουσιάζονται για λόγους πληρότητας και τα δύο αδειοδοτικά στάδια. Α’ Στάδιο Κατά το πρώτο στάδιο γίνεται ο γενικός σχεδιασμός της μαρίνας με την έκδοση προεδρικού διατάγματος μετά από πρόταση των Υπουργών Τουρισμού και Περιβάλλοντος και Ενέργειας και γνώμη της Επιτροπής Τουριστικών Λιμένων. Με το πιο πάνω προεδρικό διάταγμα: αα. Οριοθετείται η ακριβής έκταση της χερσαίας και θαλάσσιας λιμενικής ζώνης ββ. Καθορίζονται οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης, ανά τομέα, επί της χερσαίας ζώνης του τουριστικού λιμένα. Μεταξύ των χρήσεων αυτών μπορεί να περιλαμβάνονται αθλητικές εγκαταστάσεις, γραφεία/τράπεζες/κτίρια διοίκησης, τουριστικές εγκαταστάσεις, εμπορικά καταστήματα, καταστήματα παροχής υπηρεσιών, εστιατόρια/ αναψυκτήρια/κέντρα διασκέδασης, κατοικίες για μακροχρόνια μίσθωση, χώροι συνάθροισης κοινού/πολιτιστικά κτίρια, χώροι πρασίνου, κτίρια/γήπεδα στάθμευσης και αποθήκευσης, πρατήρια καυσίμων και εγκαταστάσεις μέσων μαζικής μεταφοράς. γγ. Καθορίζονται οι ειδικοί όροι και περιορισμοί δόμησης για την ανέγερση, επέκταση, μετατροπή ή μετασκευή κτιρίων και εγκαταστάσεων, καθώς και η έκταση της απαιτούμενης περίφραξης. Ο συντελεστής δόμησης δεν μπορεί να υπερβαίνει το 0,2 στο σύνολο της χερσαίας ζώνης. δδ. Εγκρίνονται οι γενικοί περιβαλλοντικοί όροι για τη δημιουργία της μαρίνας, ύστερα από Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Για την έκδοση του πιο πάνω προεδρικού 48 Περιπλους

διατάγματος, ο ενδιαφερόμενος υποβάλλει στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Τουρισμού: • τοπογραφικό διάγραμμα κλίμακας • έκθεση χωροθέτησης ως αυτοτελές παράρτημα της ΣΜΠΕ, στην οποία περιγράφονται και τεκμηριώνονται οι βασικές χωροθετικές επιλογές του σχεδιαζόμενου έργου, ιδίως όσον αφορά τις προτεινόμενες χρήσεις γης και όρους και περιορισμούς δόμησης, σε συνάρτηση και με τον χαρακτήρα των ομόρων και γειτνιαζουσών περιοχών, την υπάρχουσα συγκοινωνιακή υποδομή και τις λοιπές εξυπηρετήσεις, καθώς και τα βασικά χωρικά χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής, τουλάχιστον στο επίπεδο της οικείας δημοτικής ενότητας.

• Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) B’ Στάδιο Την έκδοση του προεδρικού διατάγματος ακολουθεί το δεύτερο στάδιο της χωροθέτησης κατά το οποίο εγκρίνονται με κοινή απόφαση των Υπουργών Τουρισμού και Περιβάλλοντος και Ενέργειας τα προτεινόμενα λιμενικά έργα για τη δημιουργία της μαρίνας, οι απαιτούμενες προσχώσεις και έργα εκσκαφής για τη διάνοιξη εσωτερικών λιμενολεκανών, καναλιών ή/και διαμόρφωση προστατευτικών νησίδων, τα αναγκαία έργα υποδομής, οι εγκαταστάσεις και τα κτίρια επί της χερσαίας ζώνης και οι περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή, μετατροπή, μετασκευή, προσθήκη ή τροποποίηση της μαρίνας, καθώς και τη λειτουργία αυτής, ύστερα από τήρηση της διαδικασίας που ορίζεται στις παραγράφους 2β και 3 του άρθρου 3 του Ν. 4014/2011, πλην των υποπεριπτώσεων στστ΄ και ζζ΄. Για την έκδοση της παραπάνω απόφασης, απαιτείται προηγούμενη γνώμη της Επιτροπής Τουριστικών Λιμένων, μετά από υποβολή στην αρμόδια Διεύθυνση του Υπουργείου Τουρισμού των παρακατω δικαιολογητικών: (α) Γενικό Τοπογραφικό Διάγραμμα θέσης (β) Τοπογραφικό Διάγραμμα αναπτύγματος της εγκατάστασης (γ) Σχέδιο γενικής διάταξης των προτεινόμενων έργων (δ) Φάκελο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σύμφωνα με την ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία (ε) Τεχνική έκθεση γενικής περιγραφής των προτεινόμενων λιμενικών έργων, που απαιτούνται για τη δημιουργία του λιμένα, καθώς και των προτεινόμενων χρήσεων γης και όρων και περιορισμών δομήσεως και των βασικών έργων υποδομής, (στ) Προβλεπόμενο ύψος επένδυσης. (ζ) Τίτλοι κυριότητας ή δικαιώματα επικαρπίας. (η) Έκθεση Αναλυτικής Αρχαιολογικής Τεκμηρίωσης (Ε.Ε.Α.Τ.) για τη χερσαία και τη θαλάσσια ζώνη της μαρίνας, που εκδίδεται - μετά από σχετικό αίτημα του αιτούντος τη

χωροθέτηση προς το «Γραφείο Συντονισμού και Παρακολούθησης Αρχαιολογικών Ερευνών και Εργασιών στο Πλαίσιο των Μεγάλων Έργων».

4.2. Έκδοση απόφασης Χωροθέτησης Για την έκδοση της υπουργικής απόφασης χωροθέτησης πέραν των ως άνω α΄ έως η΄ δικαιολογητικών απαιτείται και απόφαση έγκρισης περιβαλλοντικών όρων. Για την έγκριση χωροθέτησης και περιβαλλοντικών όρων των μαρινών, ακολουθείται η ακόλουθη διαδικασία: Η αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Τουρισμού ελέγχει την πληρότητα των υποβαλλόμενων δικαιολογητικών και διαβιβάζει το φάκελο Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων στην αρμόδια περιβαλλοντική αρχή του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ανεξαρτήτως της κατάταξης της μαρίνας στην υποκατηγορία Α1 ή Α2 του Ν. 4014/2011, προκειμένου να ακολουθηθεί περαιτέρω η διαδικασία των παραγράφων 2β και 3 του άρθρου 3 του Ν. 4014/2011, πλην των υποπεριπτώσεων στστ΄ και ζζ΄. Επίσης διαβιβάζει πλήρη σειρά δικαιολογητικών στον οικείο Δήμο προκειμένου να εκφέρει την άποψή του εντός τριάντα (30) ημερών από τη λήψη του σχετικού φακέλου περί της σκοπιμότητας δημιουργίας της νέας μαρίνας. Σε περίπτωση μη απάντησης του οικείου Δήμου εντός της ανωτέρω προθεσμίας τεκμαίρεται συμφωνία για τη χωροθέτηση της νέας μαρίνας. Μέσα σε τέσσερις (4) μήνες από την υποβολή της αίτησης με όλα τα δικαιολογητικά που αναφέρονται στην παράγραφο 2 του άρθρου αυτού, η Επιτροπή Τουριστικών Λιμένων αποφαίνεται για τη σκοπιμότητα δημιουργίας της μαρίνας και γνωμοδοτεί σχετικά. Κατά της γνωμοδότησης της Επιτροπής χωρεί αίτηση θεραπείας εντός προθεσμίας είκοσι (20) ημερών από την κοινοποίησή της στον αιτούντα. Για την έγκριση της χωροθέτησης ή την τροποποίηση αυτής, των επιτρεπόμενων χρήσεων γης, των όρων και περιορισμών δόμησης, των απαιτούμενων προσχώσεων ή έργων εκσκαφής για τη διάνοιξη εσωτερικών λιμενολεκανών, καναλιών ή/και διαμόρφωση προστατευτικών νησίδων, των αναγκαίων έργων υποδομής, των εγκαταστάσεων και κτιρίων επί της χερσαίας ζώνης, και των περιβαλλοντικών όρων για την κατασκευή, μετατροπή, μετασκευή, προσθήκη ή τροποποίηση και λειτουργία της μαρίνας εκδίδεται, με μέριμνα της αρμόδιας υπηρεσίας του Υπουργείου Τουρισμού, κοινή απόφαση των Υπουργών Τουρισμού και Περιβάλλοντος και Ενέργειας μετά από γνώμη της Επιτροπής Τουριστικών Λιμένων. Η απόφαση αυτή δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

4.3 Παραχώρηση Μαρίνας-Οριστικές μελέτες Μετά τη χωροθέτηση μαρίνας η εκτέλεση

Σχήμα 4: Αναβάθμιση και επέκταση της Μαρίνας του Πόρτο Καρράς. Η Μαρίνα με τις θέσεις των σκαφών διαφόρων μεγεθών που αποτελούνται κυρίως από πλωτές προβλήτες συνδυάζονται αρμονικά με το γραφικό τοπίο στη Σηθωνία Χαλκιδικής. όλων των έργων που απαιτούνται για τη δημιουργία, λειτουργία, εκμετάλλευση και οικονομική βιωσιμότητά της, μπορεί να παραχωρείται σε επιχείρηση ή επιχειρήσεις (δημόσιες ή ιδιωτικές) ή σε όμιλο επιχειρήσεων (δημόσιων ή ιδιωτικών). Η παραχώρηση γίνεται με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Τουρισμού, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Εντός οκταμήνου από την υπογραφή της σύμβασης παραχώρησης ο φορέας διαχείρισης μαρίνας υποχρεούται να υποβάλει στη Γενική Γραμματεία Τουρισμού φάκελο με τις οριστικές µελέτες και τα σχέδια που απαιτούνται για την έκδοση των επιµέρους αδειών (οικοδοµικών, λιµενικών κλπ) για τα πάσης φύσεως έργα του τουριστικού λιµένα και για τις εγκαταστάσεις αυτού σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις και βάσει της υπουργικής απόφασης χωροθέτησης, της απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, της Σύµβασης ή της υπουργικής απόφασης παραχώρησης. Τα ηλεκτρονικά αρχεία µε τη γεωχωρική πληροφορία (τοπογραφικά διαγράµµατα) υποβάλλονται σε ψηφιακή µορφή ενταγµένα στο κρατικό σύστηµα αναφοράς ΕΓΣΑ ’87. Η οκταμηνη προθεσμία υποβολής των δικαιολογητικών παρατείνεται για όσο χρονικό διάστημα δεν είναι δυνατή η προσκόμιση των απαιτούμενων παραστατικών χωρίς ευθύνη του φορέα διαχείρισης της μαρίνας. Η αρμόδια Διεύθυνση ελέγχει τις υποβαλλόμενες από τον φορέα διαχείρισης της μαρίνας μελέτες και σχέδια που αναφέρονται στα πάσης φύσεως έργα της μαρίνας και των εγκαταστάσεών της και εφόσον συμφωνούν με την υπουργική απόφαση της παραγράφου 3 του άρθρου αυτού ή τη σύμβαση παραχώρησης τις προωθεί μέσα σε είκοσι (20) ημέρες στις αρμόδιες υπηρεσίες προκειμένου να εκδοθούν οι απαραίτητες οικοδομικές και λοιπές άδειες για τη δημιουργία της μαρίνας. Οι άδειες χορηγούνται από τις αρμόδιες υπη-

ρεσίες εντός τετραμήνου από την υποβολή των σχετικών μελετών και σχεδίων από την αρμόδια Διεύθυνση της Γενικής Γραμματείας Τουρισμού. Η παραχώρηση της χρήσης και εκμετάλλευσης της ζώνης της μαρίνας στον φορέα διαχείρισης διέπεται από τους όρους της σύμβασης, τις διατάξεις των νόμων 2160 και 4179 και του Αστικού Κώδικα. Η σύμβαση υπογράφεται για λογαριασμό του Δημοσίου από τον Υπουργό Τουρισμού, καθώς και από τον φορέα διαχείρισης της μαρίνας μέσα σε οκτώ (8) μήνες από τη δημοσίευση της υπουργικής απόφασης χωροθέτησης. «Εάν παρέλθει άπρακτη η πιο πάνω προθεσμία, η υπουργική απόφαση χωροθέτησης του άρθρου αυτού δύναται να ανακληθεί με απόφαση του Υπουργού Τουρισμού μετά από γνώμη της Επιτροπής Τουριστικών Λιμένων.

4.4 Σταδια Εκπονησης Τεχνικων Μελετων Η εκπόνηση των μελετών γίνεται σε δύο στάδια. Το πρώτο στάδιο αφορά στην χωροθέτηση και περιβαλλοντική αδειοδότηση των προτεινόμενων έργων και το δεύτερο στον σχεδιασμό των έργων σε επίπεδο οριστικής μελέτης.  Η μελέτη που μπορεί να αποτελέσει σημαντική παράμετρο για την αδειοδότηση του έργου είναι η ακτομηχανική μελέτη. Η μελέτη αυτή συντάσσεται στα πλαίσια της διερεύνησης της ακτομηχανικής συμπεριφοράς της ακτογραμμής στην περιοχή που πρόκειται να υλοποιηθούν οι προτεινόμενες παρεμβάσεις. Συνοπτικά και ιδιαίτερα σε ότι αφορά την ακτομηχανική μελέτη αναφέρεται ότι η όποια κατασκευή έργου – παρέμβαση στον παράκτιο χώρο τροποποιεί τις παράκτιες διεργασίες της ευρύτερης θαλάσσιας περιοχής στην οποία προβλέπεται να κατασκευασθεί, με αποτέλεσμα την πιθανότητα εμφάνισης διαβρώσεων των παρακείμενων παραλιών,

ή αντίστοιχα συνθήκες συγκέντρωσης - απόθεσης ιζήματος σε αυτές. Το γεγονός αυτό οδηγεί στην τροποποίηση του παράκτιου παραλιακού μετώπου, ανάντη και κατάντη του εκάστοτε μελετώμενου έργου, γεγονός που μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες σε παρακείμενες ιδιοκτησίες και στους έχοντες νόμιμο συμφέρον στην παράκτια ζώνη (συμπεριλαμβανομένου και του Δημοσίου). Για το λόγο αυτό απαιτείται και επιβάλλεται η εκπόνηση ακτομηχανικής μελέτης στην οποία θα διερευνάται η ελαχιστοποίηση των όποιων τροποποιήσεων της παράκτιας ζώνης που είναι περιβαλλοντικά επαχθείς και που πολλές φορές οδηγούν στη μη αδειοδότηση λιμενικών εγκαταστάσεων. Εν προκειμένω μέσω της ακτομηχανικής μελέτης θα πρέπει να προστατευθούν αλλά και να σχεδιαστούν/τροποποιηθούν κατάλληλα τα υπό μελέτη έργα ώστε τόσο η περιοχή των έργων όσο και τα ευρύτερα παράλια να μην επηρεασθούν από τις προτεινόμενες παρεμβάσεις.

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η προστασία του περιβάλλοντος στις περιπτώσεις ανάπτυξης Τουριστικών Λιμένων μπορεί να επιτευχθεί με τον μετριασμό των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που εντοπίστηκαν κατά τον σχεδιασμό. Μια σύνθετη και χρονοβόρα διαδικασία χορήγησης αδειών και Περιβαλλοντικών Όρων δεν διασφαλίζει την Προστασία του Περιβάλλοντος στις περιοχές όπου προτείνονται να αναπτυχθούν Τουριστικοί Λιμένες. Απαιτείται μια νέα απλοποιημένη προσέγγιση στη διαδικασία χορήγησης αδειών, προκειμένου να δημιουργηθούν οι βάσεις και για την ανάπτυξη νέων Μαρινών που θα συμβάλουν στη βελτίωση του υφιστάμενου επιπέδου υπηρεσιών θαλάσσιου τουρισμού και στην περαιτέρω ανάπτυξή του για να ανταγωνιστεί η χώρα μας τις γειτονικές και λοιπές ανταγωνιστικές χώρες. Περιπλους 49

Tου Άρη Μπιλάλη

Οι πρώτες μεταπολεμικές ναυπηγήσεις Η δημοσίευση του άρθρου «Πειραιάς, μηχανουργεία και ναυτιλία» του κ. Νικόλαου Μπινιάρη στο τεύχος 106 του «Περίπλους» στάθηκε αφορμή για να συγκεντρώσω ορισμένα στοιχεία γύρω από τις πρώτες μεταπολεμικές ναυπηγήσεις μεταλλικών σκαφών στην Ελλάδα.

Τ

έτοιες ναυπηγήσεις βεβαίως είχαμε στη χώρα μας ήδη από τον 19ο αιώνα. Η πρωτιά πιθανός ανήκει στο Νεώριο της Ελληνικής Ατμοπλοΐας στη Σύρο όπου ναυπηγήθηκε το 1872 το σιδηρούν ατμόπλοιο ΧΕΛΙΔΩΝ.Στον Πειραιά αξιόλογη παρουσία στον τομέα των ναυπηγήσεων είχαν η ναυπηγική εσχάρα του Μηχανοποιείου και Ναυπηγείου Βασιλειάδη και το Μηχανουργείο «Ήφαιστος» του Τζων ΜακΔούαλλ, ενός Σκωτσέζου μηχανικού που εγκαταστάθηκε και ρίζωσε στον Πειραιά. Ο ΜακΔούαλλ είχε ναυπηγήσει το 1891 το επιβατηγό ατμόπλοιο ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ενώ είχε εκμισθώσει για μια περίοδο το Νεώριο της Σύρου όπου ναυπήγησε το 1892 το επιβατηγό ατμόπλοιο ΑΘΗΝΑ. Ο ίδιος επίσης ανέπτυξε και εφοπλιστική δραστηριότητα στην ακτοπλοΐα, ενώ τιμήθηκε με δημοτικά αξιώματα από τους συμπολίτες του.Δυστυχώς αυτά τα πρώτα βήματα στη ναυπήγηση σιδηρών σκαφών στην Ελλάδα δεν μπόρεσαν να σταθούν αφορμή για την ανάπτυξη της ναυπηγικής βιομηχανίας και έτσι κατά τις τέσσερις επόμενες δεκαετίες πραγματοποιήθηκαν λιγοστέςναυπηγήσεις σιδηρών σκαφών, κυρίως μικρών ρυμουλκών. Το πρώτο σιδηρούν πλοίο που ολοκληρώθηκε μεταπολεμικά στον Πειραιάήταν το μικρό φορτηγό ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, ιδιοκτησίας ήδη από τον Ιούνιο του 1943 του Πειραιώτη εργοστασιάρχη Θεόδωρου Μπογιατζή. Το σκάφος που προοριζόταν για ακτοπλοϊκές μεταφορέςέφερε μια μηχανή πετρελαίου Deutz 110 ίππων, είχε διαστάσεις 28,6 x 5,4 μέτρων και ολική χωρητικότητα 125 κόρων. Η ναυπήγηση του ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ περατώθηκε τον Αύγουστο του 1946 και ένα μήνα αργότερα μετονομάστηκε σε ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ. Στο τέλος του 1949 πουλήθηκε σε αλλοδαπούς και διεγράφη από το νηολόγιο του Πειραιά, χωρίς να είναι γνωστή η μετέπειτα πορεία του.

επόμενες τρείς δεκαετίες σχεδιάζοντας στα μέσα της δεκαετίας του εξήντα τα πρώτα ελληνικής ναυπήγησης επιβατηγά οχηματαγωγά πλοία, το ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ των αδελφών Στρίντζη και το ΈΛΛΗ του Φραγκιουδάκη. Το ΑΦΟΒΟΣ είχε διαστάσεις 33,3 x 6,2 μέτρων και ολική χωρητικότητα 192 κόρων, ενώ το κινούσε μια πετρελαιομηχανή Skoda ιπποδύναμης 100 ίππων. Επέζησε μιας βύθισης στο ενετικό λιμάνι των Χανίων το 1962 και συνέχισε να ταξιδεύει επιτυχώς για πολλές δεκαετίες. Το 1971 μετονομάστηκε σε ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΙΣ και το 1997 υπέστειλε την γαλανόλευκη έχοντας πουληθεί σε υπήκοο Αλβανίας που το μετονόμασε σε EMMANOUIL. Επίσης το 1945 ναυπηγήθηκε στον Πειραιά το πετρελαιοκίνητο φορτηγό ΝΙΚΟΛΑΟΣ. Με διαστάσεις 21,25 x 4,54 μέτρων καιολική χωρητικότητα μόλις 50 κόρων εγγράφηκε στο Νηολόγιο Α’ κλάσεως Πειραιώς υπό την ιδιοκτησία του Π. Ανούστη. Στις φωτογραφίες 2, 3 και 4 του άρθρου του κ. Μπινιάρη το εικονιζόμενο σκάφοςταυτοποιήθηκε ότι είναι το μότορσιπ ΝΙΚΟΛΑΟΣ. Επομένως είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι το ΝΙΚΟΛΑΟΣ είχε ναυπηγηθείστο Μηχανουργείο Προμηθεύς του Αθ. Μπινιάρη.Το 1947μετονομάστηκε σε ΧΑΝΙΑ και το επόμενο έτος περιήλθε στουςαδελφούς Αλογοσκούφη που το αξιοποίησαν κυρίως σε πλόες στον Κορινθιακό Κόλπο.Το σκάφος περιήλθε το 1953 στην Ελληνική Εταιρεία Πετρελαίων «Πουρφίνα» που το μετονόμασε σε ΒΑΝ ΝΤΕΡΧΑΓΚΕΝ. Ακολούθως άλλαξε διάφορους ιδιοκτήτες και μετονομάστηκε σε ΛΑΓΟΝΗΣΙ το 1964 για να διαλυθεί τελικά το 2004 στη Σαλαμίνα.

Τον Ιούνιο του 1945 νηολογήθηκε το φορτηγό ΆΦΟΒΟΣ που τελούσε υπό ναυπήγηση στο Πέραμα σε σχέδια του ναυπηγού Χρήστου Μεσσήνη, υπό την επίβλεψη της Επιθεώρησης Εμπορικών Πλοίων. Ο Μεσσήνης είχε διαρκή παρουσία στα ναυπηγικά δρώμενα για τις

To NIKOΛΑΟΣ. (Συλλογή Άρη Μπιλάλη)

Το ΑΦΟΒΟΣ στα Χανιά.

50 Περιπλους

Το επόμενο νεότευκτο σκάφος ήταν το φορτηγό ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Δ., το οποίο ναυπηγήθηκε «επί της παρόδου της οδού Ασκληπιού, έναντι του ναυπηγείου Ν. Σάββα» όπως καταγράφηκε κατά την νηολόγησή του στον Πειραιά τον Απρίλιο του 1946. Το σκάφος είχε μήκος 27 μέτρα, πλάτος 5,16και ανήκε στους Σ. Δημόπουλοκαι Χρ. Μεσσήνη. Τη δεκαετία του εξήντα πουλήθηκε σε Χιώτες που το μετέτρεψαν σε αλιευτικό και μετονομάστηκε το 1973 σε ΣΙΜΟΣ ΣΤΑΘΑΚΗΣ, το

μνης. Με αυτόν το εξοπλισμό μπορούσε το σκάφος να ανελκύσει τμήματα ναυαγίων που είχαν ήδη αποκοπεί υποβρυχίως και να τα αποθηκεύσει στα αμπάρια του για να τα μεταφέρει στη ξηρά. Το πλωτό συνεργείο μετονομάστηκε το Μάιο του 1968 σε ΣΑΜΨΩΝ έχοντας περιέλθει σε νέους ιδιοκτήτες. Στις 13 Νοεμβρίου 1968 το σκάφος εργαζόταν στην ανέλκυση τμημάτων από το ναυάγιο του φορτηγού πλοίου PORTUGAL1όταν ένα σιδηροτεμάχιοβάρους περίπου 6 τόνων κατέπεσε από το γερανό στο αμπάρι του ΣΑΜΨΩΝ με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ρήγμα στον πυθμένα του και να βυθιστεί βορειοανατολικά της Μακρονήσου σε μεγάλο βάθος. Το 2018 καταδυτική εταιρία εντόπισε το ναυάγιο σε βάθος 110 μέτρων και το κατέγραψε με χρήση υποβρύχιου ρομπότ.

To ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Δ. στην Ιτέα με το ΑΓΓΕΛΙΚΑ αρόδο.

1984 σε ΚΑΠΕΤΑ ΜΙΧΑΛΗΣ και το 1990 σε ΒΥΡΩΝ ΙΙ. Μετά από σχεδόν μισό αιώνα παρουσίαςστις ελληνικές θάλασσες πουλήθηκε το 1993 σε εταιρία με έδρα τη Μάλτα. Τον Νοέμβριο του 1949 νηολογήθηκε στο Λαύριο το δηζελοκίνητο φορτηγό ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΦΩΣΤΙΕΡΗΣ που είχε ναυπηγηθεί με το όνομα ΓΕΩΡΓΙΟΣστον Πειραιά. Το 144 κ.ο.χ. σκάφος ανήκε στον Αμοργιανό πλοίαρχο Κ. Φωστιέρη που το είχε αποκτήσει το προηγούμενο έτος από την Α’ ΟΚΠ. Το διαστάσεων 34 x 6,2 μέτρων σκάφος ταξίδεψε για τριάντα χρόνια και το 1979 πουλήθηκε σε αλλοδαπούς. Δυστυχώς δεν έχει σταθεί δυνατόν να εξακριβωθεί το τι απέγιναν τα τέσσερα σκάφη που πουλήθηκαν σε αλλοδαπούς και αν τυχόν κάποιο από αυτά εξακολουθεί να υπάρχει έως σήμερα. Επίσης, ναυπηγήθηκε το 1949 στη Σαλαμίνα μια σιδηρά φορτηγίδα διαστάσεων 39,3 x 6 μέτρων με το όνομα ΓΕΩΡΓΙΟΣ για τον Νικ. Γιαλεράκη. Το 1952 μετονομάστηκε σε ΙΩΑΝΝΗΣ υπό ιδιοκτησία Γ. Αγγελάκη και μετασκευάστηκε σε μότορσιπ (149 κ.ο.χ.) βάση σχεδίων του ναυπηγού Αλέξανδρου Φιλίππου. Το 1973 «υποβιβάστηκε» χαρακτηριζόμενο ξανά φορτηγίδα. Φέρεται να διαλύθηκε το 1977 στη Σαλαμίνα αν και δεν έχει επίσημα διαγραφεί από το νηολόγιο Πειραιώς.

Η πρακτική της καταγραφής ενός σκάφους ως νεότευκτου με βάση τη βεβαίωση ενός ναυπηγού, αφήνει ορισμένες υποψίες ως προς το κατά πόσο όλα τα προαναφερθέντα σκάφη ήταν νεότευκτα. Σε μια εποχή όπου γινόντουσαν αθρόες ανελκύσεις ναυαγίων του πολέμου, ίσως για κάποιους καραβοκύρηδες να ήταν προτιμότερο να δηλώσουν το σκάφος τους ως νεότευκτο παρά ως ανακατασκευή ενός ναυαγίου που άγνωστο πως είχε περιέλθει σε αυτούς. Όσο για το ΤΙΜΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣπου αναφέρει ο κ. Μπινιάρης στο άρθρο του, ως μότορσιπ προέκυψε μεν από το Μηχανουργείο «Προμηθεύς» όμως δεν επρόκειτο για νεότευκτο αλλά για ανακατασκευή. Το σκάφος είχε ναυπηγηθεί το 1923 στα Camper&Nicholson στο Gosport της Αγγλίας ως θαλαμηγός με το όνομα KAREN και με διαστάσεις 40,5 x 6,1 μέτρα. To 1938 περιήλθε στην ιδιοκτησία του Αντώνιου Φιξ και κατέπλευσε στην Ελλάδα, όμως στις 23 Ιουνίου 1938 καταστράφηκε από πυρκαγιά που ξέσπασε στο μηχανοστάσιο. Το 1940 μετασκευάστηκε στο Πέραμα στην 184 κ.ο.χ. φορτηγίδα ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Μ. υπόιδιοκτησία Κ. Μπινιάρη & Σία. Το 1947 θα μετατραπεί σε φορτηγό μότορσιπ μετονομαζόμενο σε ΤΙΜΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ και καθώς μεταφέρθηκε στο νηολόγιο Β’ κλάσης Πειραιώς όπου έλαβε τον αύξοντα αριθμό 1000. Η βύθιση του στη Σαντορίνη, όπως απεικονίζεται στη σελίδα 55 του τεύχους 106 δεν στάθηκε μοιραία για το σκάφος. Ανελκύστηκε, επισκευάστηκε και το 1961 μετονομάστηκε σε ΤΑΣΣΟΣ Μ. Το 1962 άλλαξε το όνομα του σε ΡΟΔΟΠΗ-Σ. και αλλάζοντας μερικούς ιδιοκτήτες συνέχισε να ταξιδεύει μέχρι στις 3 Απριλίου 1973 οπότε προσάραξε στη Σαρδηνία και απωλέσθηκε. Είναι πολύ πιθανό στο τελευταίο σκέλος της μακράς πορείας του στις θάλασσες να είχε χρησιμοποιηθεί ως «τσιγαράδικο», δηλαδή να είχε εμπλακεί στο σε μεταφορές λαθραίων τσιγάρων.

To ΙΩΑΝΝΗΣ το 1971. (R. Boman) Για να ολοκληρώσουμε την παράθεση των πλοίων που ναυπηγήθηκαν τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, να αναφέρουμε ότι τον Ιούνιο του 1950 νηολογήθηκε στον Πειραιά το χαλύβδινο πετρελαιοκίνητο φορτηγό πλοίο ΜΑΡΙΝΗ. Με βάση μια βεβαίωση που παρείχε ο ναυπηγός Χρήστος Μεσσήνης το σκάφος ανήκε εκ κατασκευής του που έλαβε χώρα στο Πέραμα, στον φοιτητή νομικής Π. Καρτσώνη. Το 129 κ.ο.χ. σκάφος που είχε διαστάσεις 28,4 x 6,4 μέτρων μπορεί να χρησιμοποιήθηκε αρχικά για ακτοπλοϊκές μεταφορές αλλά αργότερα μετατράπηκε σε πλωτό συνεργείο ανελκύσεως ναυαγίων. Τοποθετήθηκε στην πλώρη του ένας ισχυρός γερανός σχήματος «λάμδα» και μια μεγάλη μπίγα μπροστά από το κομοδέσιοτης πρύ-

Η θαλαμηγός KAREN. 1 Στις 4 Οκτωβρίου 1957 το 1.892 κόρων βελγικό φορτηγό πλοίο PORTUGAL κατευθυνόταν από το Λαύριο προς τη Μυτιλήνη, όταν προσέκρουσε στην νοτιοδυτική πλευρά του υφάλου Τρυπητή, βορειοδυτικά της Μακρονήσου. Κατόπιν θραύστηκε σε δύο τμήματα που αποκολλήθηκαν από τον ύφαλο και βυθίστηκαν σε βαθύτερα νερά. Περιπλους 51

The BIG ''U'' Υπερωκεάνειο

S.S. United States

Το ακόλουθο αποτελεί ελεύθερη μετάφραση του Γιώργου Χάλαρη άρθρου του John Milligan που δημοσιεύτηκε σε παλαιότερο τεύχος του μηνιαίου περιοδικού που εκδίδει το IMAREST (Ινστιτούτο Ναυτικών Μηχανικών του Ηνωμένου Βασιλείου) με τον τίτλο “Speed is of the Essence” και έχει εμπλουτισθεί με πρόσθετα στοιχεία (χαρακτηριστικά/διαστάσεις/γεγονότα που αναφέρονται στο εμβληματικό αυτό πλοίο αντληθέντα από διάφορες πηγές του διαδικτύου). Τύπος: Ολική χωρητικότης: Εκτόπισμα σχεδ. μέγιστο: Μήκος ολικό/ίσαλου: Πλάτος: Βύθισμα σχεδ/μέγιστο: Βύθισμα (Depth): Καταστρώματα: Εγκατεστημένη ισχύς: Πρόωσις:

Ελικοφόροι άξονες/έλικες: Ταχύτης: Ακτίνα ενέργειας: Φόρτος επιβατών: Πλήρωμα: Κατασκευαστής: Κόστος: Ημερομηνίες: Παρωνύμιο:

52 Περιπλους

Υπερωκεάνιο 53330 GRT 45400/47264 Tons 302/287 Μ 30,9 M 9,53/9,86 Μ 23 Μ 12 240.000 SHP (180.000 KW) [ονομαστική] 241.785 SHP (180 299 KW [δοκιμές] 4 ατμοστρόβιλοι Westing houseμε μειωτήρες διπλής μειώσεως 8 ατμολέβητεςBabcock Wilcox (ομοίους με τους εγκατεστημένους στα θωρηκτά κλάσεως "IOWA" του U.S.N.) πιέσεως λειτουργίας 1.000 psi (70 bar) με θερμοκρασία υπερθέρμου ατμού 975F (αργότερα μειωθείσα σε 925F→ 500C) 4 Λειτουργική 35 Κnots, δοκιμών 38,22 Κnots (πιθανολογείται ότι σε ειδικές δοκιμές για το USN, έφθασε τους 40,3 Κnots) 10.000 N.Miles με ταχύτητα 35 Knots 1928 (με δυνατότητα μετατροπής σε μεταγωγικό για μεταφορά 15.000 στρατιωτών ή σε πλωτό νοσοκομείο) 900 Newport News Shipbuilding and Drydock Company/Αριθμόςσκάφους 488 US$ 79,4 M (σε τιμές 2018 : US$ 625 M) Παραγγελία 1949, Τρόπιδα 1950, Καθέλκυση Ιούνιος 1951, Παρθενικό ταξίδι 1952

"The BIG U"

Η ταχύτητα είναι ουσιώδης

Ο John Milligan εξετάζει τις πρωτοποριακές τεχνολογίες που χρησιμοποιήθηκαν στον σχεδιασμό και την κατασκευή του “SS United States” – αναμφισβήτητα το ταχύτερο υπερωκεάνιο που έχει κατασκευαστεί ποτέ. Στις 23 Ιουνίου 1951 το SS United States ήταν 70% πλήρες, επιτρέποντας την καθέλκυσή του από την μόνιμη δεξαμενή του ναυπηγείου Newport News στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ, όπου η τρόπιδα είχε τεθεί, τον Φεβρουάριο του 1950. Εκμεταλλευόμενο όλη την διαθέσιμη τεχνολογία της εποχής, το σκάφος των 53.000gt παραμένει ευρύτατα θεωρούμενο ως πλοίο εξαιρετικής χάριτος και ισχύος – μια μοναδική καθαρή κατασκευή που ποτέ δεν θα υπάρξει όμοιά της ή θα ξεπερασθεί. Το μήκος του είναι ελάχιστα μικρότερο από 1.000 πόδια και έχει πλάτος100 πόδια (κατάλληλο για να περάσει από το κανάλι του Παναμά) και σχεδιάστηκε από τον Williams Francis Gibbs (της Gibbs & Cox της Νέας Υόρκης) για να ανταποκριθεί σε πέντε καθοριστικές αρχές: να έχει πυρίμαχο κατασκευή, να είναι θεωρητικά αβύθιστο, να έχει ένα υψηλό βαθμό μηχανικής διαθεσιμότητος, μεγάλη ακτίνα ενεργείας και δυνατότητα διατήρησης διαρκούς υψηλής ταχύτητος. Η γάστρα του κατασκευάστηκε από υψηλής ποιότητος χάλυβα. Για την υπερκατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν περισσότεροι από 2.000 τόνοι κράματος αλουμινίου –η μεγαλύτερη μέχρι σήμερα ποσότητα– όπως επίσης για τις σωσίβιες λέμβους, τις επωτίδες και τις καπνοδό-

των ελίκων και την αποφυγή σπηλαιώσεων και κάθε μια από τις τέσσερις εγκαταστάσεις αναπτύσσει ισχύ 60.000 ίππων (σύνολο 240.000 ίπποι), με παροχή υπερθέρμου ατμού πιέσεως 1.000 psi και θερμοκρασία 925°F (500°C) που επέτρεπαν στο πλοίο να αναπτύσσει για περιορισμένο διάστημα ταχύτητα 40,3 κόμβων και μια εντυπωσιακή ταχύτητα στο ανάποδα, 20 κόμβων.

Μεγάλη ταχύτητα

Μια από τις καινοτομίες που εισήγαγε ο Gibbs ήταν οι κοίλοι ελικοφόροι άξονες, εξοικονομώντας βάρος. Η ταχύτητα του ήταν τέτοια που στην πραγματικότητα προκαλούσε σπηλαίωση στο εμπρόσθιο μέρος της γάστρας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία μικρών κρατήρων στα ελάσματα της γάστρας, οι οποίοι περιοδικά συμπληρώνονταν με εποξειδική ρητίνη. Λέγεται ότι στο εσωτερικό της γάστρας, στην περιοχή των κοιλοτήτων, σημειωνόταν δυνατός τυμπανοειδούς μορφής θόρυβος, άνω των 150 ντεσιμπέλ. Το χρώμα του σκάφους ξεφλούδιζε τακτικά από αυτήν την περιοχή και μπορούσε να φαίνεται γυμνό έλασμα κατά τις αφίξεις στα λιμάνια. Στο πρώτο ταξίδι του προς στο Σαουθάμπτον (Ηνωμένο Βασίλειο) ανέπτυξε μέση ταχύτητα 35,5 κόμβων και διήνυσε την απόσταση από το Ambrose Light (πρόσβαση λιμένος Νέας Υόρκης) μέχρι το Bishops Rock (νοτιοδυτικό άκρο Κορνουάλης/U.K.) σε 3 ημέρες και 11 ώρες. Θα μπορούσε να ήταν καλύτερη, αλλά ποιο θα ήταν το όφελος όταν το ρεκόρ που κατείχε για

Το υπερωκεάνειο SS United States επιστρέφει στη Νέα Υόρκη από το παρθενικό του ταξίδι στο Portsmouth το καλοκαίρι του 1952.

χους. Αυτά τα δυο βελτίωσαν το βάρος και την ευστάθεια σε σχέση με τις διαστάσεις του. Το ίδιο το σκάφος είχε χαριτωμένες γραμμές, μια πολύ ωραία πλώρη και ένα συντηρητικό βολβό. Για να μειωθεί o αναμενόμενος μεγάλος διατοιχισμός, εξαιτίας του μικρού πλάτους, τοποθετήθηκαν παρατροπίδια μεγάλου μήκους. Αυτές οι βελτιώσεις συνέβαλαν στο να επιτρέπουν στο πλοίο να ταξιδεύει με εξαιρετική ταχύτητα.

Προηγμένο προωστήριο σύστημα

Για να επιτευχθεί η ανήκουστη, αν όχι απίστευτη αυτή πρόοδος εκείνη την εποχή, χρησιμοποιήθηκαν συστήματα προώσεως που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως υπερβολικά δυσανάλογα προς τις ανάγκες του πλοίου. Διέθετε τέσσερις έλικες, τέσσερις ατμοστρόβιλους Westinghouse, οκτώ λέβητες Babcock-Wilcox με καύσιμο πετρέλαιο. Οι έλικες υποβλήθηκαν σε εκτεταμένο σχεδιασμό και δοκιμές, με κατάληξη οι εσωτερικές να είναι πέντε πτερυγίων και οι εξωτερικές τεσσάρων. Οι πεντάπτερες έλικες σχεδιάστηκαν με στόχο την ομαλοποίηση/ βελτίωση της ροής του νερού που αναμφισβήτητα προκαλούσαν οι τετράπτερες έλικες των εξωτερικών αξόνων που βρίσκονται πιο μπροστά. Οι υψηλές στροφές των ατμοστροβίλων μειώνονται μέσω μειωτήρων στροφών, στις κατάλληλες στροφές, για την αποδοτική λειτουργία

αρκετά χρόνια το υπερωκεάνιο "Queen Mary" το είχε ήδη καταρρίψει;; Μια μεγάλη συμβολή στην ταχύτητα του ήταν η προσοχή που δόθηκε στο βάρος του. Κατά τη διάρκεια των επαναληπτικών σχεδιασμών υπήρχε σχεδόν μια εμμονή για την μείωση ή τον έλεγχο του τελικού βάρους του έτοιμου σκάφους. Λαμβάνοντας υπόψη την εκτεταμένη χρήση του αλουμινίου, το βάρος του ήταν 30.000t λιγότερο από το συγκρίσιμο με το “Queen Mary”. Παρόλο που είχε παρόμοιες διαστάσεις, η μείωση των 30.000 τόνων επέτρεψε στο πλοίο να ταξιδεύει με ταχύτητα που θα επέτρεπε την επιτυχή ρυμούλκηση αθλητού θαλασσίου σκι. Είχε επίσης ένα εκπληκτικό ρεκόρ τήρησης των δρομολογίων του, καθυστερώντας μόνο τέσσερις φορές σε 400 αναχωρήσεις και μια πλαγιοδέτηση του στη Νέα Υόρκη χωρίς ρυμουλκά, κατά τη διάρκεια μιας απεργίας του συνδικάτου ρυμουλκών.

Στρατιωτική χρήση

Ο λόγος για τον οποίο εφοδιάστηκε το SS United States με τα καλύτερα διαθέσιμα υλικά, εξοπλισμό και μηχανήματα οφειλόταν στο γεγονός ότι το σκάφος κατασκευάστηκε έχοντας κατά νου την εθνική ασφάλεια. Ο σχεδιασμός του ήταν τέτοιος που θα μπορούσε να μετατραπεί σε μεταγωγικό, σε δύο περίπου μήνες. Στην πραγματικότητα, κατά τη διάρκεια της κατασκευής του, το Πολεμικό Ναυτικό των ΗΠΑ απαίτησε να κατασκευαστεί πρώτα ως μεταγωγικό, λαμβάνοντας υπόψη την κλιμάκωση της κρίσης του πολέμου της Κορέας. Αυτό Περιπλους 53

συνοδεύτηκε από μια δήλωση κατασχέσεως του, αν και αυτό δεν τηρήθηκε προς ανακούφιση όλων όταν αυτό ακυρώθηκε λίγο αργότερα και συμπληρώθηκε με τον σχεδιασμό που είχε αρχικά προβλεφθεί. Ο σχεδιασμός του απαιτούσε μεγάλη ακτίνα ενέργειας, περίπου 10.000 ναυτικών μιλίων με μεγάλη ταχύτητα, ώστε να μπορέσει να προωθήσει εγκαίρως μεγάλη δύναμη στρατιωτών σε μακρινά θέατρα συγκρούσεων.

Πυροπροστασία

Οι καινοτομίες που χρησιμοποιήθηκαν στο πλοίο σήμαιναν ότι ήταν πυρασφαλές σχεδόν 100%.Ο Gibbs δεν επέτρεψε να υπάρχει ξύλο επί του σκάφους και όλα τα υλικά, ακόμη και τα χρώματα με πτητικά χαρακτηριστικά, έπρεπε να περάσουν από αυστηρούς ελέγχους πριν εγκριθεί η χρησιμοποίησή τους. Ο Gibbs ζήτησε από τον διάσημο οίκο κατασκευής πιάνων “Steinway”, να κατασκευάσει ένα πιάνο από αλουμίνιο αντί ξύλου για το κύριο σαλόνι του πλοίου και φημολογείται ότι η συζήτηση μεταξύ των δυο έλαβε διαστάσεις και τελικά έληξε με ένα πιάνο ξύλου. Παρόλα αυτά, είχε ένα εκτεταμένο σύστημα ανιχνεύσεως πυρκαγιάς, όπως υπαγόρευαν οι κανονισμοί. Φημολογείται ότι ακόμη και οι πάγκοι τεμαχισμού κρεάτων στα μαγειρεία, έγιναν αντικείμενο συζητήσεως πριν γίνει αποδεκτή η επιλογή κάποιου δυσκολότατα αναφλέξιμου ξύλου. Για να ενισχυθεί η επιβιωσιμότητα του σκάφους, γιγαντιαίες υδατοστεγείς θύρες που διέτρεχαν στις κύριες εγκάρσιες φρακτές (μπουλμέδες), ελέγχονταν από τη γέφυρα και έκλειναν γρήγορα σε περίπτωση σύγκρουσης. Η εξωτερική εμφάνιση του θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως καθαρή καθώς δεν υπήρχε πρόστεγο. Το πλοίο είχε ένα κύριο κατάστρωμα από την πλώρη μέχρι την υπερκατασκευή και όλα τα μηχανήματα και ο εξοπλισμός αγκυροβολίας ήταν εγκατεστημένα

54 Περιπλους

κάτω από το κατάστρωμα, δίνοντας του μια ξεκάθαρη διάταξη. Δοκιμές προτύπου διεξήχθησαν για βελτίωση της αντιστάσεως προώσεως, ακόμα δε και οι καπνοδόχοι σχεδιάστηκαν ώστε ο εξερχόμενος καπνός και η αιθάλη να μην πέφτουν στα καταστρώματα του πλοίου, παρότι υπήρχαν μεγάλου μεγέθους συλλέκτες αιθάλης εντός των καπνοδόχων.

Χρήση αμιάντου

Αλλά ακόμα και η καινοτομία μπορεί να ξεπεραστεί – πολλά συστήματα σωληνώσεων επί του πλοίου είχαν επενδυθεί με αμίαντο για τη εξάλειψη της πιθανότητας πυρκαγιάς, για την προστασία του προσωπικού και την μείωση θερμικών απωλειών. Ένα προϊόν που ονομάζεται “Marinite” (μια επένδυση με αμίαντο για καμπίνες, διαδρόμους και οροφές) χρησιμοποιήθηκε και αποδείχθηκε τεράστιο πρόβλημα όταν ήρθε η ώρα να γίνει η ανακαίνιση του πλοίου. Τώρα όλος ο αμίαντος έχει απομακρυνθεί και όλα τα διαμερίσματα του έχουν γυμνές επιφάνειες μετάλλων, οπότε το πλοίο φαίνεται ολοκαίνουργιο στο εσωτερικό. Αυτό δεν μπορεί να ειπωθεί για την εξωτερική εμφάνιση του – τελικά, ποια κατασκευή θα μπορούσε να παραμείνει άτρωτη, δεδομένου ότι ήταν εκτεθειμένη και χωρίς συντήρηση για πάνω από 40 χρόνια; Το μαύρο χρώμα του σκάφους είναι ραγισμένο και ξεφλουδισμένο και τα σπασμένα γυαλιά των φινιστρινιών του, κάνουν το θέαμα του ακόμη πιο θλιβερό. Ωστόσο, δεν χάθηκαν όλα: οι πρόσφατες μετρήσεις παχών των ελασμάτων δείχνουν ότι είναι εντός των επιτρεπομένων τιμών, λόγω της υψηλής ποιότητας χάλυβα που είχε χρησιμοποιηθεί. Έτσι, παρότι σήμερα μαραζώνει στη Φιλαδέλφεια/Η.Π.Α., μπορεί σύντομα να επανέλθει σε μια νέα περίοδο χρήσεως ακόμα και ως παροπλισμένο πλοίο, ως μουσείο, κέντρο διαλέξεων, ξενοδοχείο κλπ, δίνοντας την ευκαιρία σε επισκέπτες να απολαμβάνουν το εμβληματικό αυτό πλοίο.

Έκθεση του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος για το έτος 2019 ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2020: ΕΤΟΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ | Αθήνα, 20 Μαρτίου 2020

Σ

το ξεκίνημα της νέας δεκαετίας, η ελληνική οικονομία έχει διορθώσει τις μείζονες μακροοικονομικές και δημοσιονομικές ανισορροπίες που προκάλεσαν την οικονομική κρίση και προσπαθεί να επιταχύνει το βηματισμό της προς μια διατηρήσιμη αναπτυξιακή τροχιά. Στο δρόμο της έχει να αντιμετωπίσει μια σειρά από σημαντικές προκλήσεις, σε μεγάλο βαθμό ως απόρροια της οικονομικής κρίσης, καθώς και εξωτερικούς κινδύνους. Η εξάπλωση του κορωνοϊού που προκαλεί τη νόσο Covid-19 και η όξυνση του προσφυγικού-μεταναστευτικού προβλήματος επηρεάζουν καταλυτικά τις βραχυπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές και θέτουν, προσωρινά, μεγάλα εμπόδια στην πορεία προς την κανονικότητα. Η πανδημία του κορωνοϊού δοκιμάζει τις κοινωνικές και οικονομικές αντοχές όλου του πλανήτη και απαιτεί άλλο επίπεδο διεθνούς επιστημονικής, κοινωνικής και οικονομικής συνεργασίας από αυτό που ίσχυε μέχρι σήμερα. Οι αγορές ομολόγων και κεφαλαίων έχουν ήδη υποστεί μεγάλες απώλειες, με τις πιο αδύναμες οικονομίες να πλήττονται περισσότερο. Παρά την αναιμική μεγέθυνση της ευρωπαϊκής οικονομίας, η ελληνική οικονομία συνέχισε να ανακάμπτει μέχρι πρόσφατα, όπως μαρτυρούν οι θετικές επιδόσεις που καταγράφηκαν σε βασικούς μακροοικονομικούς και χρηματοοικονομικούς δείκτες. Η ισχυρή ανοδική τάση του δείκτη οικονομικού κλίματος και η ενίσχυση του δείκτη επιχειρηματικών προσδοκιών υποδήλωναν, μέχρι πρότινος, συνέχιση και επιτάχυνση της αναπτυξιακής δυναμικής. Παράλληλα, καταγράφηκαν θετικές εξελίξεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα, με αύξηση των τραπεζικών καταθέσεων και βελτίωση των συνθηκών χρηματοδότησης των τραπεζών, που συνέβαλαν στην ενίσχυση της ρευστότητάς τους και επέτρεψαν την αύξηση της τραπεζικής χρηματοδότησης των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών. Εξάλλου, η ανάκτηση της εμπιστοσύνης στον τραπεζικό τομέα επέφερε την πλήρη άρση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων από την 1η Σεπτεμβρίου 2019. Επιπρόσθετα, η πρόσφατη κατάργηση από το Διοικητικό Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) της απόφασης του Μαρτίου 2015, με την οποία είχαν επιβληθεί ανώτατα όρια στην αγορά ελληνικών κρατικών ομολόγων από τις ελληνικές τράπεζες, πιστοποίησε την ανάκτηση της εμπιστοσύνης στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Η συνετή δημοσιονομική πολιτική, ο προσανατολισμός του δημοσιονομικού μίγματος προς μια πολιτική περισσότερο φιλική προς την ανάπτυξη, με κύριο χαρακτηριστικό την εκλογίκευση του φορολογικού βάρους και των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, η μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων (ΜΕΔ), οι ιδιωτικοποιήσεις και η εφαρμογή του εθνικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων είναι οι σημαντικότεροι άξονες της προσπάθειας για την ενίσχυση της αξιοπιστίας της οικονομικής πολιτικής σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα. Πολλά από τα μεσοπρόθεσμα αυτά στοιχεία της οικονομικής πολιτικής πρέπει να διατηρηθούν και στις σημερινές έκτακτες οικονομικές συνθήκες, άλλα όμως πρέπει να προσαρμοστούν αναλόγως. Επιβράβευση της προόδου που σημείωσε η Ελλάδα είναι η αναβάθμιση του αξιόχρεου της χώρας κατά μία βαθμίδα τον Οκτώβριο του 2019 από τον οίκο αξιολόγησης Standard & Poor’s και πιο πρόσφατα, τον Ιανουάριο του 2020, από τον οίκο Fitch, αλλά και η βελτίωση της θέσης της χώρας κατά επτά βαθμίδες όσον αφορά το δείκτη αντίληψης της διαφθοράς που καταρτίζει η Διεθνής Διαφάνεια. Σε ένα διεθνές περιβάλλον αρνητικών αποδόσεων, οι αποδόσεις των ελληνικών κρατικών και εταιρικών ομολόγων κατέγραψαν συνεχή και ταχεία αποκλιμάκωση, η οποία μόλις προσφάτως ανατράπηκε λόγω της εξάπλωσης του κορωνοϊού, με τα περιθώρια (spreads) να αυξάνονται σημαντικά τις τελευταίες ημέρες. Αυτές οι πρόσφατες εξελίξεις καταδεικνύουν, μεταξύ άλλων, τη σημασία που έχει η συμμετοχή των ελληνικών κρατικών ομολόγων στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Στο πλαίσιο αυτό, είναι εξαιρετικά σημαντική η απόφαση που έλαβε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ στις 18 Μαρτίου να εφαρμόσει εξαίρεση (waiver) από το γενικό κανόνα επιλεξιμότητας ομολόγων για τα ελληνικά κρατικά ομόλογα με το νέο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων που συνδέεται με την πανδημία (PEPP) ύψους 750 δισεκ. ευρώ και θα διαρκέσει τουλάχιστον έως το τέλος του 2020. Για να μπορέσει η ελληνική οικονομία να ενταχθεί με αξιώσεις στο νέο παγκόσμιο οικονομικό χάρτη, θα πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές της για την αντιμετώπιση μιας σειράς από περιορισμούς και προκλήσεις που εξακολουθούν να υφίστανται, με έμφαση στη μείωση του μεγάλου επενδυτικού κενού, στη δημιουργία πολλών και καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης και υψηλής εξειδίκευσης, στην αποκλιμάκωση του υψηλού αποθέματος των ΜΕΔ και στη μείωση του δημόσιου χρέους. Παράλληλα, η εφαρμογή του εθνικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων και αποκρατικοποιήσεων, με τις προσαρμογές που επιβάλλουν οι έκτακτες συνθήκες, συμβάλλει στη βελτίωση των οικονομικών προοπτικών. Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετεί και ο εξορθολογισμός των δημοσιονομικών στόχων. Η προσαρμογή του στόχου για το πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα σε χαμηλότερα επίπεδα από εκείνα που ισχύουν σήμερα συνεπάγεται οφέλη, αρκεί να μην είναι τέτοια η μείωση του πλεονάσματος που να ανατρέπει τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους. Υπό αυτό το πρίσμα πρέπει να ιδωθεί και η πρόσφατη θετική απόφαση του Eurogroup της 16ης Μαρτίου, το οποίο, αξιοποιώντας τις διατάξεις του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης περί ευελιξίας στην εφαρμογή των δημοσιονομικών κανόνων σε περίπτωση δυσμενών οικονομικών εξελίξεων λόγω έκτακτων γεγονότων, εξαιρεί, για όλα τα κράτη-μέλη, τις δημοσιονομικές επιπτώσεις που σχετίζονται με τα προσωρινά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού. Επιπλέον, η λειτουργία των αυτόματων σταθεροποιητών στην οικονομία δεν θα επηρεάσει τη συμμόρφωση με τους δημοσιονομικούς κανόνες. Τέλος, στην περίπτωση της Ελλάδος, οι δαπάνες που σχετίζονται με τη διαχείριση της προσφυγικής-μεταναστευτικής κρίσης θα εξαιρεθούν από τον υπολογισμό του στόχου του δημοσιονομικού αποτελέσματος.

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ OΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟ 2019 ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΟ 2020 Το 2019 η αναπτυξιακή δυναμική της ελληνικής οικονομίας διατηρήθηκε, παρά την επιβράδυνση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ σε σταθερές τιμές διαμορφώθηκε σε 1,9%, όπως και το 2018, ενώ ο αντίστοιχος ρυθμός της οικονομίας της ζώνης του ευρώ επιβραδύνθηκε σε 1,2% από 1,9% το 2018. Το 2020 η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας θα καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό από τις επιπτώσεις της εξάπλωσης του κορωνοϊού στην παγκόσμια και την ευρωπαϊκή οικονομία. Ο οικονομικός αντίκτυπος εκδηλώνεται μέσω τριών διαύλων. Από την πλευρά της ζήτησης, με επιβράδυνση των ελληνικών εξαγωγών, τόσο αγαθών όσο και υπηρεσιών (μεταφορές, ναυτιλία και τουρισμός), και της εγχώριας κατανάλωσης και των επενδύσεων. Από την πλευρά της προσφοράς, με διατάραξη στις διεθνείς και περιφερειακές αλυσίδες εφοδιασμού ενδιάμεσων και κεφαλαιακών αγαθών, καθώς και με το κλείσιμο επιχειρήσεων για να περιοριστεί η πανδημία. Από την πλευρά του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, η αύξηση του κόστους χρηματοδότησης λόγω της επανατιμολόγησης των κινδύνων διεθνώς οδηγεί στην επιδείνωση των όρων και του κόστους άντλησης νέας χρηματοδότησης για τις τράπεζες, τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, καθώς και για το Ελληνικό Δημόσιο. Ήδη παρατηρείται πολύ σημαντική αύξηση των περιθωρίων (spreads) τις τελευταίες ημέρες, ιδιαιτέρως στην περίπτωση της Ελλάδος, στις αγορές ομολόγων, οι οποίες, ούτως ή άλλως, παρουσιάζουν πολύ έντονη μεταβλητότητα. Ο ρυθμός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας εκτιμάται ότι θα επιβραδυνθεί σημαντικά το 2020, δεδομένων των επιπτώσεων της εξάπλωσης του κορωνοϊού. Οι επιπτώσεις αυτές προς το παρόν δεν μπορούν να ποσοτικοποιηθούν με ακρίβεια, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν ακόμη διαθέσιμα στοιχεία και η πανδημία είναι σε εξέλιξη. Ειδικότερα, σύμφωνα με το βασικό σενάριο της Τράπεζας της Ελλάδος, ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα είναι μηδενικός το 2020, αντί 2,4% που ήταν η πιο πρόσφατη πρόβλεψη μετά την ενσωμάτωση των στοιχείων των Εθνικών Λογαριασμών για το δ΄ τρίμηνο του 2019 (6 Μαρτίου 2020). Η προς τα κάτω αναθεώρηση της πρόβλεψης του ρυθμού ανάπτυξης κατά επιπλέον 2,4 ποσοστιαίες μονάδες οφείλεται στην ενσωμάτωση των επιπτώσεων από την εξάπλωση του κορωνοϊού. Με βάση τα τελευταία στοιχεία για την εξέλιξη της πανδημίας, η πιθανότερη εκδοχή είναι ότι θα υπάρξει σημαντική αρνητική επίπτωση στην οικονομία τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2020, η οποία θα αντισταθμιστεί μερικώς τα δύο τελευταία τρίμηνα. Η επιβράδυνση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης θα προέλθει κυρίως από διαταραχές στην πλευρά της ζήτησης, με μείωση της εξωτερικής ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών και της εγχώριας ζήτησης, αφού πλήττονται ιδιαιτέρως τομείς όπως οι μεταφορές, ο τουρισμός, το εμπόριο, η εστίαση και η ψυχαγωγία. Ουδείς σήμερα μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια την εξέλιξη της πανδημίας, ενώ οι επιπτώσεις της στις εθνικές οικονομίες θα εξαρτηθούν και από τα εθνικά και διεθνή δημοσιονομικά και νομισματικά μέτρα που λαμβάνονται. Το βασικό σενάριο της Τράπεζας της Ελλάδος ενσωματώνει υποθέσεις για τα αντισταθμιστικά μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί. ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Το 2019, η εφαρμογή της δημοσιονομικής πολιτικής χαρακτηρίστηκε από την τήρηση των συμφωνηθέντων στο πλαίσιο της ενισχυμένης εποπτείας, την προσήλωση στην υλοποίηση των δημοσιονομικών μεταρρυθμίσεων και, μετά τις εκλογές του Ιουλίου, την ανασύνθεση του δημοσιονομικού μίγματος με κύρια αλλαγή την ελάφρυνση του φορολογικού βάρους. Η μεταβολή της δημοσιονομικής πολιτικής προς αναπτυξιακή κατεύθυνση και, κυρίως, η έμφαση στις μεταρρυθμίσεις είχαν ως αποτέλεσμα την ταχεία αποκλιμάκωση των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων σε νέα ιστορικά χαμηλά, η οποία επέτρεψε την άνετη πρόσβαση του Ελληνικού Δημοσίου στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές για άντληση φθηνών κεφαλαίων, καθώς και την πρόωρη αποπληρωμή μέρους του δανείου του ΔΝΤ. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα ταμειακά στοιχεία της γενικής κυβέρνησης για το 2019 υπήρξε, για πέμπτο συνεχές έτος, υπέρβαση του στόχου του πρωτογενούς πλεονάσματος, το οποίο εκτιμάται, σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία, ότι έκλεισε κοντά στο 4% του ΑΕΠ. Για το 2020, μέχρι προσφάτως η πρόβλεψη ήταν ότι θα επιτευχθεί ο δημοσιονομικός στόχος, ως αποτέλεσμα της εφαρμογής ενός αναπτυξιακού και δημοσιονομικά ουδέτερου μίγματος πολιτικής με κύρια χαρακτηριστικά την ελάφρυνση του φορολογικού βάρους και την ενίσχυση των ηλεκτρονικών συναλλαγών. Όμως, η εξάπλωση της πανδημίας του κορωνοϊού αφενός δημιουργεί νέες υψηλές δαπάνες για την αντιμετώπιση της νόσου, τη στήριξη των επιχειρήσεων και τη διαφύλαξη της απασχόλησης και αφετέρου έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στο ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης και, κατά συνέπεια, στα κρατικά έσοδα. Με αυτά τα δεδομένα, το πρωτογενές αποτέλεσμα της γενικής κυβέρνησης αναμένεται να διαμορφωθεί αρκετές ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ κάτω από τον αρχικό στόχο 3,5% του ΑΕΠ, αν και αυτή τη στιγμή είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθεί με ακρίβεια. Λόγω όμως της ευελιξίας που ενσωματώνεται στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης για έκτακτες συνθήκες, η διαμόρφωση του δημοσιονομικού αποτελέσματος σε χαμηλότερα επίπεδα δεν μπορεί να θεωρηθεί σε καμία περίπτωση ως παραβίαση του στόχου. Η μεγαλύτερη πρόκληση για τη δημοσιονομική πολιτική σήμερα, που μεταβάλλει ριζικά όλα τα μέχρι τώρα δεδομένα, είναι να αξιοποιήσει όλες τις δυνατότητες που προσφέρονται ώστε να εξασφαλίσει τη χρηματοδότηση των δαπανών για την αντιμετώπιση της νόσου του κορωνοϊού και να ελαχιστοποιήσει τις αρνητικές επιδράσεις στην πραγματική οικονομία, με τέτοιο τρόπο ώστε να υπάρξει η μικρότερη δυνατή επίπτωση στη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους.

Tου Στέφανου Μίλεση

Πάτροκλος Γερασιμάτος Ο χαμένος ναυτικός του 1942 που βρέθηκε ζωντανός το 1958

Κ

ατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου χιλιάδες Έλληνες ναυτικοί μας επάνδρωναν τα εμπορικά πλοία, τα οποία συνέχιζαν να εκτελούν τα δρομολόγιά τους κάτω από αντίξοες συνθήκες, εξασφαλίζοντας στους συμμαχικούς στρατούς πολεμοφόδια, τρόφιμα, φάρμακα και άλλα είδη. Ένα σύνηθες δρομολόγιο που εκτελούσαν τα εμπορικά πλοία κατά την διάρκεια του πολέμου, ήταν μεταξύ Βρετανίας και Αμερικής, δημιουργώντας έτσι μια «γέφυρα» τροφοδοσίας της βρετανικής νήσου, που μόνη τότε πολεμούσε τον Άξονα. Κάθε λεπτό στη θάλασσα καραδοκούσε το εμπορικό πλοίο κι ένας διαφορετικός θανάσιμος κίνδυνος, που δεν είχε να κάνει μόνο με τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, αλλά με τα γερμανικά υποβρύχια και τις τορπίλες τους. Κατά αγέλες τα υποβρύχια των Γερμανών παραμόνευαν στο πέλαγος, με ειδική αποστολή να βυθίζουν εμπορικά πλοία διακόπτοντας την ατλαντική γραμμή που όμοια με τον ομφάλιο λώρο μετέφερε το απαραίτητο «οξυγόνο» στην Βρετανία για να συνεχίσει να πολεμά. Εκτός από τα υποβρύχια, ίδιο κίνδυνο για τα εμπορικά πλοία αποτελούσαν οι νάρκες, τα εχθρικά αεροπλάνα ή τα εχθρικά πολεμικά. Η αλήθεια ήταν ότι τα εμπορικά

έπλεαν ανυπεράσπιστα χωρίς ουσιαστικά να διαθέτουν μέτρα προστασίας ή ανταπόδοσης της απειλής. Και πριν τον πόλεμο οι Έλληνες ναυτικοί βρίσκονταν αντιμέτωποι με ναυάγια και άλλους κινδύνους που είχαν να κάνουν όμως με τους κινδύνους της θάλασσας και όχι με τον πόλεμο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες καθιερώθηκε να ταξιδεύουν πολλά μαζί συνοδεία αντιτορπιλικών. Σχημάτιζαν νηοπομπές με τις οποίες διέσχιζαν τους ωκεανούς έχοντας πλήρη συσκότιση ώστε να μη γίνονται ορατές. Από την ολοκλήρωση της αποστολής τους, εξαρτάτο η συνέχιση μιας μάχης, η τροφοδοσία ενός στρατού, η επιβίωση μιας πόλης. Πολλοί από τους ηρωικούς ναυτικούς μας είχαν ναυαγήσει περισσότερες της μιας φοράς, αλλά συνέχιζαν τα δρομολόγια. Το εβδομήντα οκτώ τοις εκατό των εμπορικών μας πλοίων τορπιλίστηκαν παίρνοντας μαζί τους στο βυθό πολλά μέλη των πληρωμάτων τους. Οι απώλειες των Ελλήνων ναυτικών καταμετρήθηκαν αρχικώς στους 2.350 άνδρες αλλά σε αυτούς θα πρέπει να προστεθούν και εκείνοι που έμειναν ανάπηροι, ψυχικά διαταραγμένοι, ανίκανοι προς εργασία τα μεταπολεμικά χρόνια. Η δράση του εμπορικού μας ναυτικού ήταν ίσως η μεγαλύτερη αποστολή του πολέμου, που οι άνδρες του εξετέλεσαν με αυτοθυσία,

χωρίς να λάβουν την αναγνώριση που τους αναλογούσε. Ένας από αυτούς τους χιλιάδες ηρωικούς ναυτικούς μας, υπήρξε και ο Πάτροκλος Γερασιμάτος από τα Λεκατσάτα της Κεφαλονιάς. Ήταν τριάντα τριών ετών όταν τον βρήκε ο πόλεμος να εργάζεται ναυτολογημένος πάνω στα ωκεανοπόρα πλοία ως ναύτης καταστρώματος. Πίσω στο νησί είχε αφήσει μια μάνα, δύο αδέλφια και τρεις αδελφές. Προπολεμικά είχε εργαστεί σε Κεφαλλονίτικες εταιρείες αλλά και σε Χιώτες και Κυκλαδίτες εφοπλιστές. Η έλευση του πολέμου και της κατοχής απέκοψε τον Πάτροκλο από την οικογένειά του, που επικοινωνούσε όμως μαζί της δια αλληλογραφίας μέχρι το 1942. Τη χρονιά εκείνη σταμάτησε να στέλνει γράμματα στο νησί του. Η οικογένειά του παρότι μάθαινε για τους τορπιλισμούς των εμπορικών πλοίων και το χαμό των πληρωμάτων τους, διατηρούσε άσβεστη ελπίδα ότι ο δικός τους Πάτροκλος θα ήταν καλά, διαφεύγοντας τους κινδύνους που μάθαιναν διαρκώς από το ραδιόφωνο. Τα χρόνια της κατοχής πέρασαν και ήρθε η απελευθέρωση. Σταδιακά οι οικογένειες των ναυτικών υποδέχονταν τους δικούς τους ανθρώπους ή έστω μάθαιναν τα νέα τους. Για τον Πάτροκλο Γερασιμάτο όμως κανένα νέο δεν υπήρχε, ούτε κανείς έφτασε στην Κεφαλονιά να με-

Πλοία στον Πειραιά.

Aτμόπλοια στο λιμάνι.

ταφέρει γράμμα ή μαντάτο δικό του. Ο καιρός περνούσε και η οικογένεια έλαβε πλέον την απόφαση ότι το παλικάρι τους είχε χαθεί, δεν ήταν άλλωστε ο μόνος, αφού χιλιάδες άλλοι ναυτικοί σε όλο τον κόσμο είχαν την ίδια μοίρα. Το όνομα του Πάτροκλου προστέθηκε με τον καιρό στους αγνοούμενους ναυτικούς, γυναίκες μαυροφορέθηκαν, εκκλησίες τον μνημόνευσαν. Και ο χρόνος, ο μέγας αυτός απατεώνας, που προσθέτει μέρες, εβδομάδες, μήνες στην απώλεια και την κάνει να φαίνεται μακρινή, κοροϊδεύει τους ανθρώπους κάνοντας τάχα ότι σβήνει τα σημάδια της λύπης, που στην ψυχή των δικών του όμως παραμένουν αναλλοίωτα. Τα χρόνια περνούσαν με επιμνημόσυνες δεήσεις ενώ τα «υπέρ αναπαύσεως» έδιναν κι έπαιρναν πίσω στο νησί του και στην οικογένειά του. Ο καημός της μητέρας μεγάλος, όταν χάνει το παιδί της, δεν καταλάβαινε ούτε από το χρόνο που περνούσε, ούτε από τα λόγια των συμπατριωτών της που της έλεγαν να το πάρει απόφαση ότι ο γιος της είχε σκοτωθεί ή είχε πνιγεί στον Ατλαντικό. Τον Αύγουστο του 1953 μεγάλοι καταστροφικοί σεισμοί χτύπησαν τα νησιά του Ιονίου, ανάμεσά τους και την Κεφαλονιά. Οι νεκροί ξεπέρασαν τους 450 και οι τραυματίες τους δυόμιση χιλιάδες. Το νησί σχεδόν ισοπεδώθηκε και κόσμος έμεινε άστεγος. Οι απανταχού Κεφαλλονίτες κινητοποιήθηκαν να συνδράμουν ο καθένας με τον τρόπο του την πατρογονική του γη. Ανάμεσά τους και ο εργολάβος της Αθήνας Γ. Παλουμπής που άφησε το γραφείο του και τους πελάτες του και επέστρεψε στο νησί για να συμβάλει στο έργο της ανοικοδόμησης. Στην Κεφαλονιά βρέθηκε τυχαία με την οικογένεια Γερασιμά-

Ναυαγοί του πλοίου Στρατή 7 Ιανουαρίου 1933 μεταφέροντας στάρι στην Ισπανία. του στον οικισμό Λεκατσάτα όπου και έμαθε από τη μαυροφορεμένη μάνα την ιστορία του γιου της, του Πάτροκλου, ό,τι δηλαδή γνώριζε να του πει μέχρι το 1942. Η μάνα του επαναλάμβανε για τον γιο της ότι ζούσε και ότι δεν είχε πεθάνει. Ο Παλουμπής συγκινημένος από την επιμονή της ηλικιωμένης μάνας αποφάσισε να γράψει σε έναν γνωστό του Άγγλο αστυνομικό που υπηρετούσε στη υπηρεσία αλλοδαπών της Βρετανίας. Του έστειλε όλες τις πληροφορίες που διέθετε καθώς και μια φωτογραφία του Πάτροκλου. Το έκανε όχι τόσο γιατί είχε πειστεί από τα λόγια της μάνας, αλλά διότι σπάραζε η καρδιά του να την βλέπει να τον παρακαλά, να ζητά τη συνδρομή την δική του ή όποιου άλλου συναντούσε. Μήνες πέρασαν και ο Παλουμπής είχε σχεδόν ξεχάσει την επιστολή της Αγγλίας. Μέχρι που στις αρχές του 1958 έλαβε απαντητική επιστολή που τον

πληροφορούσε ότι ο Πάτροκλος ζούσε! Ήταν έγκλειστος σε ένα ψυχιατρείο έξω από το Λονδίνο. Κανείς όμως δεν γνώριζε το πώς βρέθηκε εκεί. Υπήρχε υποψία ότι μάλλον το πλοίο του είχε τορπιλιστεί και ναυαγός ο ίδιος παρέμεινε για μεγάλο χρονικό διάστημα παλεύοντας με τα κύματα. Είχε τόσο μεγάλη παραμονή στη θάλασσα που στο τέλος παραφρόνησε. Ο ίδιος δεν ήταν σε θέση βέβαια να δώσει κάποια πληροφορία. Επαναλάμβανε διαρκώς τα ονόματα των πλοίων που είχε εργαστεί και έκλεινε τη φράση του πάντα με το ερώτημα «γιατί οι άνθρωποι θέλουν να με σκοτώσουν;». Ο χαμένος επί 16 χρόνια Πάτροκλος Γερασιμάτος είχε βρεθεί ζωντανός, 49 ετών πλέον στην ηλικία. Οι Βρετανοί όταν έμαθαν για την περιπέτειά του ανέλαβαν τιμής ένεκεν εκείνοι την αεροπορική μεταφορά του πίσω στην Ελλάδα, συνοδεία μάλιστα και Βρετανίδας νοσοκόμου του ψυχιατρείου όπου νοσηλευόταν. Το τι έγινε φυσικά με την άφιξή του στην Ελλάδα δεν είναι εύκολο να περιγραφεί. Όχι μόνο η μάνα του και η οικογένειά του αλλά πολλοί και από το νησί του είχαν φτάσει να τον υποδεχθούν. Ο Πάτροκλος συνέχιζε να δείχνει ότι δεν καταλαβαίνει και να επαναλαμβάνει διαρκώς τα πλοία που ήταν μπαρκαρισμένος με το ίδιο ερώτημα πάντα στο τέλος «γιατί οι άνθρωποι θέλουν να με σκοτώσουν;». Ο Πάτροκλος νοσηλεύθηκε στην κλινική Μαρκομιχελάκη στην Ακτή Ποσειδώνος με έξοδα του Οίκου Ναύτου. Για πολλές οικογένειες οι συνέπειες του πολέμου διήρκεσαν για πολλά χρόνια μετά την επίσημη λήξη του. Ανάμεσά σε αυτές και η οικογένεια του Πάτροκλου Γερασιμάτου. Περιπλους 57

Tου Γιάννη Μπίρη

Το Φρούριο της Κορώνης Η Κορώνη και η γειτονική Μεθώνη, τα Μοθοκόρωνα, είναι δυο πόλεις που ιστορικά φαίνεται να έχουν σχεδόν κοινή μοίρα. Από την εποχή της μεγάλης τους ακμής και δόξας στην Α΄ Βενετοκρατία, είναι «δεμένες» με τα ισχυρά κάστρα τους.

Τ

ότε η διοίκηση από τον εκάστοτε διορισμένο από τη Σύγκλητο castellano τις έκανε σημαντικά εμπορικά κέντρα και σταθμούς ανεφοδιασμού για τους ταξιδιώτες, προς και από τους Αγίους Τόπους. Στο Μεσαίωνα, με τις ευλογίες και την παρότρυνση του πάπα, η επίσκεψη στην Ιερουσαλήμ ήταν στόχος ζωής για πολλούς Ευρωπαίους πιστούς. Μοναχοί, ιερείς, ευγενείς και απλοί άνθρωποι από τη Γαλλία, την Αγγλία, τη Σκωτία, τη Γερμανία, τις Κάτω Χώρες αλλά και την Ισπανία, κυρίως άνδρες, συνωστίζονταν για να σαλπάρουν από το λιμάνι της Βενετίας για το ταξίδι στην Ανατολή. Μεγάλες γαλέρες φορτωμένες με κασέλες, βαρέλια, πιθάρια, κλουβιά με πουλερικά, στρώματα, κρεβάτια εκστρατείας, όνειρα κι ανθρώπους, σαλπάριζαν, κυρίως την άνοιξη, από το λιμάνι της Βενετίας για τη Zaffo, τη σημερινή Γιάφα του Ισραήλ, περνώντας μέσα από τις ελληνικές θάλασσες. Το δρομολόγιο ήταν συνηθισμένο: Βενετία, Ζάρα ή Ραγκούσα, Κέρκυρα, Μεθώνη ή Κορώνη, Κρήτη, Ρόδος, Γιάφα.

58 Περιπλους

Έτσι η θέση της Κορώνης και της Μεθώνης ήταν πραγματικά σημαντική, τόσο για τον ανεφοδιασμό όσο και για τις επισκευές των πλοίων. Είναι άλλωστε γνωστοί οι καραβομαραγκοί και οι ταρσανάδες της Μεθώνης και κυρίως της Κορώνης. Η σημερινή Κορώνη είναι χτισμένη πάνω σε μια αρχαία οικιστική θέση. Εδώ τοποθετείται η μεσσηνιακή Ασίνη, που ήταν ο τόπος που δέχτηκε τους διωγμένους από τους Αργείους, φιλολάκωνες κατοίκους της αργολικής Ασίνης γύρω στο 490 π.Χ. Τότε και στη γειτονική αρχαία Πήδασο εγκαταστάθηκαν οι φιλολάκωνεςΝαυπλιείς, διωγμένοι κι αυτοί από τους Αργείους και τη μετονόμασαν Μοθώνη. Η ακρόπολη της αρχαίας Ασίνης βρισκόταν στο ψηλότερο σημείο της μικρής χερσονήσου, εκεί που σήμερα δεσπόζει το κάστρο. Αυτή η θέση, ήταν φυσικό να είναι ζηλευτή και να γίνεται κατά καιρούς στόχος κουρσάρων και πειρατών. Αυτό το ψηλό πλάτωμα πάνω στη χερσόνησο είναι ιδανικό για ασφαλή οχύρωση. Από εδώ, λόγω της μορφολογί-

ας του εδάφους, είναι δυνατός ο έλεγχος της θάλασσας περιμετρικά. Ετσι φυσικά οχυρώθηκε εδώ η ακρόπολη της αρχαίας Ασίνης. Στη θέση περίπου που βρίσκεται σήμερα το Πεταλίδι, υπήρχε η αρχαία πόλη Αίπεια, που αναφέρεται από τον Ομηρο στην Ιλιάδα ( Ι, 150) σαν μια από τις επτά πόλεις που θα έδινε ο Αγαμέμνονας σαν προίκα, στον οργισμένο από τη στάση του, Αχιλλέα. Οταν το 369 π.Χ. έγινε η απελευθέρωση της Μεσσηνίας από το σπαρτιατικό ζυγό, ο Θηβαίος απελευθερωτής, στρατηγός Επαμεινώνδας, κάλεσε τους κατά καιρούς εκπατρισθέντες Μεσσηνίους να επιστρέψουν στα πάτρια εδάφη. Ταυτόχρονα έχτισε την αρχαία Μεσσήνη και αξίωσε από τους Σπαρτιάτες να αναγνωρίσουν τη μεσσηνιακή ανεξαρτησία. Μετά την άρνηση της Σπάρτης και των συμμάχων της, οι Θηβαίοι εισέβαλαν στην Πελοπόννησο και υποχρέωσαν τους συμμάχους των Σπαρτιατών να αναγνωρίσουν την ανεξάρτητη Μεσσηνία. Η οριστική λύση στη ρήξη Θήβας - Σπάρτης δόθηκε το 362 π.Χ., στη μάχη της Μαντινείας. Σ’ αυτή την κάθοδο των Θηβαίων, από το 370 μέχρι το 362 π.Χ., κλήθηκαν πολλοί από αυτούς να χτίσουν και να εποικίσουν κατεστραμμένες μεσσηνιακές πόλεις. Έτσι το 365 π.Χ., πάνω στα ερείπια της ομηρικής Αίπειας, θεμελιώθηκε από τον Επιμελίδη, που καταγόταν από την Κορώνεια της Βοιωτίας, η Κορώνεια της Μεσσηνίας. Με τα χρόνια η παραφθορά του ονόματος μετέτρε-

ψε τη νέα Κορώνεια σε Κορώνη. Αναφέρεται επίσης ότι το όνομα Κορώνη, μπορεί να προέρχεται και από ένα χάλκινο νόμισμα που έφερε ανάγλυφη κορώνη (= κουρούνα) και βρέθηκε στη θεμελίωση της νέας πόλης από τους Βοιωτούς.

«Κορώνη δε εστί πόλις εν δεξιά του Παμίσου προς τη θαλάσση και υπό το όρος Μαθία» (Το όρος Μαθίας είναι ο σημερινός Λυκόδημος). [Παυσανίας, Μεσσηνιακά - IV,12] Όμως η μοίρα της Κορώνης ήταν να μεταφερθεί και πάλι νοτιότερα, στη θέση της αρχαίας Ασίνης μετά τη φυγή των κατοίκων της τον 5ο-6ο μ.Χ. αιώνα. Τότε μετά τη μαζική κάθοδο σλαβικών φυλών στην Πελοπόννησο, πολλοί αυτόχθονες εκτοπίσθηκαν από τους νεοφερμένους και αναγκάστηκαν να αναζητήσουν αλλού ασφαλείς τόπους οικισμού. Ενας τέτοιος τόπος ήταν και το πλάτωμα στην αρχαία Ασίνη. Ετσι το όνομα της σημερινής Κορώνης δόθηκε στην αρχαία Ασίνη μετά το μαζικό εποικισμό της από τούς εκτοπισθέντες κατοίκους της Κορώνης που μέχρι τότε βρισκόταν στο σημερινό Πεταλίδι. Μετά από αυτές τις μετακινήσεις πληθυσμών τη βυζαντινή εποχή στην Κορώνη, στην οχυρή θέση της αρχαίας ακρόπολης της Ασίνης, χτίστηκε φρούριο και στη θέση του αρχαίου ναού του Απόλλωνα χτίστηκε, σύμφωνα με την πάγια τακτική των βυζαντινών από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Ιερός

Ναός της Αγίας Σοφίας. Το 1133, ο Αραβας γεωγράφος Endrisi (Dreses, 1099-1166) αναφέρει την Κορώνη σαν μια μικρή αλλά οχυρή πόλη της Πελοποννήσου. Το 1205, το βυζαντινό κάστρο πέρασε στα χέρια του Φράγκου Geoffroy I, deVillehardouin. Το 1207, για να διασφαλίσουν τα δικαιώματα που είχε αποκομίσει το 1204 η Βενετία με την partition terrarum imperii Romani, δηλαδή τη διανομή των κτήσεων της Δ’ Σταυροφορίας, κατέλαβαν την Κορώνη και τη Μεθώνη οι Βενετοί Rufferio Premarin και Renier Dandolo. Μετά και τη συμφωνία της Σαπιέντζας, τον Ιούνιο του 1209, την κράτησαν μαζί με τη Μεθώνη. Η Βενετία δεν ήθελε καλλιεργήσιμη γη, αλλά εμπορικούς ναυτικούς σταθμούς για τον έλεγχο του εμπορίου αλλά και την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας στη Μεσόγειο. Ετσι η Κορώνη και η Μεθώνη, που στρατηγικά εξυπηρετούσαν αυτό το σκοπό, έγιναν τα μάτια της «Γαληνοτάτης Δημοκρατίας» στη Μεσόγειο (oculi capitales communis), όπως και επίσημα χαρακτηρίστηκαν αργότερα σε αποφάσεις της Συγκλήτου της Βενετίας (1365 και 1375). Αρχικά η πόλη μαζί με τη Μεθώνη πέρασε σαν φέουδο στο Renier Dandolo μέχρι το 1220. Τότε η Σύγκλητος έθεσε με απόφασή της τις κτήσεις της στον άμεσο έλεγχό της και το 1269 ο δόγης Lorenzo Tiepolo αποφάσισε την οχύρωση του ερειπωμένου βυζαντινού κάστρου της Κορώνης. Το 1283, με νέα απόφαση της Συγκλήτου και του δόγη Giovanni Dandolo για την ισχυροποίηση του κάστρου της, ανεγέρθηκαν και οι οχυρωματικοί πύργοι του. Οι δυο επόμενοι αιώνες ήταν η εποχή της μεγάλης δόξας και για την Κορώνη, αφού η βενετοκρατία έφερε μεγάλο πλούτο στην περιοχή. Αριστοκρατία, Εβραίοι μεγαλέμποροι, ανώτεροι Βενετοί, καθολικοί ιερείς, ιππότες, προσκυνητές και πολλοί άλλοι υπήρχαν πάντα στο λιμάνι της. Και εδώ, όπως και στις άλλες βενετικές κτήσεις, υπήρχε προάστιο εκτός των τειχών, που κατοικούσαν κυρίως Ελληνες. Στη βόρεια πλευρά του κάστρου, στα Ταμπάκικα ή Ταμπακαριά, βρίσκονταν οι εγκαταστάσεις κατεργασίας του δέρματος που γινόταν κυρίως από τους Εβραίους κατοίκους της. Η πόλη είχε ναύσταθμο, πιθανότατα στη σημερινή παραλία Αμμούδι κάτω από το Βασιλίτσι, στην περιοχή της Φανερωμένης, που λειτούργησε εκεί σε δυο τουλάχιστον ιστορικές περιόδους: στον Πελοποννησιακό πόλεμο αλλά και στην Α’ Βενετοκρατία. Το Μαυ-

ροβούνι έδωσε άφθονη ξυλεία για τα σκαριά και τους ταρσανάδες. Οι καραβομαραγκοί της Κορώνης ήταν περιζήτητοι και για τις πολιορκητικές μηχανές τους. Τα λιγοστά ερείπια, από θεμέλια κυρίως κτηρίων, με το χαρακτηριστικό χτίσιμο με πέτρες και «πλακάρες», που συναντάμε σήμερα στο μικρό πλάτωμα πάνω από την παραλία, ίσως ανήκουν στις κτηριακές εγκαταστάσεις διαμονής των καραβομαραγκών του βενετσιάνικου ταρσανά. Κάθε πλοίο που περνούσε από την Κορώνη, εθιμικά, εφοδιαζόταν για ένα μήνα. Τα εξαγώγιμα προϊόντα που ήταν κυρίως το μετάξι, τα φορτώματα σταριού, τα μαλλιά (18 πιάστρα το καντάρι), τα τυριά (12 πιάστρα το καντάρι), τα φορτώματα με τα λεμόνια (1 φόρτωμα= 800 λεμόνια), ο πρινόκοκκος και πάνω από όλα τα φορτώματα με το λάδι (20 πιάστρα η βαρέλα) έδωσαν μεγάλη ευημερία στους κατοίκους της. Διοικητικά, την εξουσία την είχε ο φρούραρχος (castellano), που τουλάχιστον για τον 14ο και 15ο αιώνα, εποχή παρακμής του γειτονικού Πριγκιπάτου, ήταν κοινός για την Κορώνη και τη Μεθώνη (regimen) και διοριζόταν από τη Σύγκλητο στη Βενετία. Οι υποψήφιοι φυσικά ήταν πάντα υπήκοοι της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου. Δυο σύμβουλοι (consiglieri) βοηθούσαν το διοικητικό έργο του castellano που οι διαταγές του ισοδυναμούσαν με νόμο. Οι βάιλοι ήταν κυρίως κρατικοί λειτουργοί, σε ειδικές αποστολές ή μερικές φορές αντιπρόσωποι του δόγη στις κτήσεις της Βενετίας. Μετά την κάθοδο των Τούρκων στο Μοριά το 1463, οι Βενετοί κάλεσαν και τους Ελληνες σε συστράτευση με ανταλλάγματα (stradioti= μισθοφόροι με ελαφρύ οπλισμό). Το 1500, μετά τη σφαγή στη Μεθώνη από το σουλτάνο Bayezit II, στις 15 Αυγούστου η Κορώνη παραδόθηκε χωρίς αντίσταση. Ο Ναός της Αγίας Σοφίας έγινε τζαμί. Η κυκλική βάση του μιναρέ με τα πρώτα σκαλοπάτια του, διακρίνεται και σήμερα στο προαύλιο του μικρού ναού, λίγο πιο πέρα από τις σειρές με τις σπασμένες μαρμάρινες κολόνες και μπροστά από τη δεξαμενή. Αυτές οι κολόνες ανήκουν στον πρώτο βυζαντινό ναό, μια τρίκλιτη βασιλική με κιονοστοιχίες, που χτίστηκε πάνω στον αρχαίο ναό του Απόλλωνα. Ο μικρός ναός, που συναντάμε εδώ σήμερα και αφιερώθηκε κι αυτός στην Αγία Σοφία, έχει χτιστεί στην πρόθεση της τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής και ανακαινίστηκε μετά το 1935. Περιπλους 59

Εγκατάσταση της Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών κυρίας Άννας Μπενάκη-Ψαρούδα

Κ

ατά τη δημόσια συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών, την Πέμπτη, 16 Ιανουαρίου 2020, ώρα 7 μ.μ. πραγματοποιήθηκε η εγκατάσταση της Προέδρου κυρίας Άννας Μπενάκη-Ψαρούδα και του Αντιπροέδρου κυρίου Λουκά Γ. Χριστοφόρου για το τρέχον έτος. Η κυρία Άννα Μπενάκη-Ψαρούδα είναι η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Ο απερχόμενος Πρόεδρος κ. Στέφανος Δ. Ήμελλος μίλησε με θέμα: « Το έργο των Κέντρων και Γραφείων Ερεύνης της Ακαδημίας κατά το έτος 2019 ». Στη συνέχεια στο βήμα ανέβηκε η νέα Πρόεδρος, η ομιλία της οποίας είχε θέμα: «Προβλήματα της ποινικής δικαιοσύνης στην Ελλάδα και οι νέοι ποινικοί κώδικες». Ακολουθεί συνοπτικό βιογραφικό σημείωμα της Προέδρου κυρίας Άννας Μπενάκη-Ψαρούδα.

Η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του ΝΜΕ, η κα Άννα Μπενάκη-Ψαρούδα Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών και ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα Ιωάννης Παλούμπης.

Γ

εννήθηκε στην Αθήνα. Είναι κόρη του Ναυάρχου Ευάγγελου Ψαρούδα. Σπούδασε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και συνέχισε τις σπουδές της στην Γερμανία, στο Πανεπιστήμιο της Βόννης και στο Ινστιτούτο Μάξ Πλάνκ Διεθνούς και Αλλοδαπού Ποινικού Δικαίου του Φράιμπουργκ. Η Νομική Σχολή της Βόννης την ανακήρυξε το 1961 διδάκτορα του Ποινικού Δικαίου. Το 1962 ανέλαβε βοηθός της Β’ έδρας Ποινικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, το 1971 εξελέγη υφηγήτρια του Ποινικού Δικαίου, εν συνεχεία έλαβε εντολή διδασκαλίας, το 1979 έγινε έκτακτη Καθηγήτρια και το 1986 Καθηγήτρια Α’ βαθμίδας του Ποινικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δικηγόρος Αθηνών επί ποινικών υποθέσεων (1962-2008). Το 1981 εξελέγη βουλευτής Επικρατείας της Ν.Δ. και εν συνεχεία βουλευτής Α’ Αθηνών έως τον Σεπτέμβριο 2009. Διετέλεσε Αναπληρώτρια Υπουργός Παιδείας (1989), Υπουργός Πολιτισμού (1990-1992), Υπουργός Δικαιοσύνης (1992-1993) και Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων (2004-2007). Εισηγήτρια σημαντικών νομοσχεδίων με ενεργό συμμετοχή στις Αναθεωρήσεις του Συντάγματος. Ως Πρόεδρος της Βουλής προώθησε σημαντικά την κοινοβουλευτική συνεργασία με Κοινοβούλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Ασίας, της Αφρικής, της Ν. Αμερικής (Χιλή) και με τον απόδημο Ελληνισμό. Έχει συνεργασθεί με Διεθνείς Οργανισμούς, εκπροσώπησε το Ελληνικό Κοινοβούλιο κατά την σύνταξη του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 60 Περιπλους

στην Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Διευθύνει από το 1976 το περιοδικό Ποινικά Χρονικά για τις Ποινικές Επιστήμες και την δικαστηριακή πρακτική. Έχει τιμηθεί με παράσημα και μετάλλια της Ελληνικής Δημοκρατίας και ξένων Κοινοβουλίων και Αρχηγών Κρατών. Κύρια αυτοτελή έργα: Täterschaft und Teilnahme nach deutschem und griechische Strafrecht. Eine rechtsvergleichende Untersuchung (Βόννη 1961), Η ποινική ευθύνη εκ των κυκλοφοριακών παραβάσεων. Βασικαί αρχαί του κυκλοφοριακού Ποινικού Δικαίου (Αθήνα 1965, Βραβείο Δικηγορικού Συλλόγου), Τα αξιολογικά στοιχεία της αντικειμενικής υποστάσεως του εγκλήματος (Αθήνα 1971), Η παράσταση της πολιτικής αγωγής στην ποινική δίκη. Τεύχος Α’. Νομική φύση και νομιμοποίηση του πολιτικώς ενάγοντος (Αθήνα 1982), Θεωρία και Πράξη του Ποινικού Δικαίου. Μελέτες, Γνωμοδοτήσεις, Σχόλια στη Νομολογία(Αθήνα 2004), Συστηματική ερμηνεία του Ποινικού Κώδικα. Άρθρα 45-49 Π.Κ. Εισαγωγή, άρθρο 48 Π.Κ. (Αθήνα 1998-2005). Έχει δημοσιεύσει πολυάριθμα άρθρα και σχόλια στην νομολογία και έχει κάνει εισηγήσεις σε διεθνή συνέδρια. Το 2008 εξεδόθη τιμητικός τόμος με τίτλο Ποινικές Επιστήμες. Θεωρία και πράξη. Προσφορά τιμής στην Άννα Μπενάκη-Ψαρούδα, με διεθνή συμμετοχή Πανεπιστημιακών, Δικαστικών και άλλων Νομικών (εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα). Είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από το 2010 

Τα Νέα της Βιβλιοθήκης | Βιβλιοπαρουσιάσεις ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ

«Αθηνούλα Μαρτίνου» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

T

ην Πέμπτη 30 Ιανουαρίου 2020 ομάδα φοιτητών του τμήματος Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης της Γενεύης (Ελβετία), επισκέφθηκε τη Βιβλιοθήκη του Μουσείου και είχαν την ευκαιρία να ενημερωθούν για τη συλλογή, την οργάνωση, τη λειτουργία και τις δράσεις της από την βιβλιοθηκονόμο κυρία Κάτια Κρανιώτου. Ολοκληρώνοντας την επίσκεψή τους οι φοιτητές περιηγήθηκαν στις μόνιμες συλλογές του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Στιγμιότυπα από την επίσκεψη της ομάδας των φοιτητών του τμήματος Βιβλιοθηκονομίας και Συστημάτων Πληροφόρησης της Γενεύης στη Βιβλιοθήκη "Αθηνούλα Μαρτίνου" του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Από τον βυθό στον ουρανό. Η βιογραφία του ήρωα Πλοιάρχου Μίλτωνα Ιατρίδη με το υποβρύχιο «Παπανικολής» Συγγραφέας Βασίλης Ιατρίδης

O

κύριος Βασίλης Ιατρίδης διακεκριμένο και εκλεκτό μέλος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος μας έστειλε για τη βιβλιοθήκη του Μουσείου το τελευταίο του βιβλίο «Από τον βυθό στον ουρανό» στο οποίο παραθέτει για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη βιογραφία του θείου του Μίλτου Ιατρίδη κυβερνήτου του Υποβρυχίου Παπανικολής στον πόλεμο και ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες ήρωες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το βιβλίο του κ. Βασίλη Ιατρίδη έρχεται μέσα στη σχετική βιβλιογραφία της τότε εποχής να ξεκαθαρίσει φήμες και διαδόσεις που αφορούν τον ιστορούμενο ήρωα και να αναδείξει την ανθρώπινη πλευρά του. Τον παρουσιάζει πολύ ανθρώπινο, με όλα του τα προτερήματα και τα ελαττώματά του. Όπως είναι γνωστό η ιστορική συνείδηση κρατάει και αναδεικνύει τα πρώτα και συγχωρεί τα δεύτερα. Ο συγγραφέας δεν έχει σκοπό να αγιοποιήσει πρόσωπα και καταστάσεις, αλλά μέσα από οικογενειακά αρχεία, άπειρες αναφορές στη σχετική βιβλιογραφία και ατέλειωτες συζητήσεις και συνεντεύξεις με τον ήρωα τον ίδιο και τους ανθρώπους της οικογένειας, να αναδείξει τον άνθρωπο και τις σκέψεις του, χωρίς να ωραιοποιήσει τίποτε.

Μαζί με τη βιογραφία του Μίλτου Ιατρίδη παρουσιάζεται αναπόφευκτα και η ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού της περιόδου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ανυπέρβλητες στιγμές δόξας, αλλά και οι ηθικές καταπτώσεις που δημιουργούν αισθήματα ντροπής στον σημερινό Έλληνα αναγνώστη. Ο ήρωας ασφαλώς δεν ήταν «άγιος» Νομίζω πως κανένας ήρωας δεν ήταν. Είχε όμως μια ελληνική ψυχή ατίθαση κι ασυμβίβαστη και μια άριστη τεχνική κατάρτιση για τον χειρισμό του υποβρυχίου του. Υποθέτω ότι όταν έχεις κατορθώσει όσα ο Ιατρίδης για την πατρίδα σου, όταν έχεις παίξει τη ζωή σου και τις ζωές των ανδρών του πληρώματός σου στην κόψη του ξυραφιού, οι όποιοι συμβιβασμοί στη στεριά δεν σου ταιριάζουν. Συγχρόνως δεν υποκύπτεις σε διαταγές και απαιτήσεις που προέρχονται από ανθρώπους που δεν είχαν την ίδια ηρωική διαδρομή με σένα. (χρησιμοποιώ ευγενικές και ήπιες εκφράσεις). Έτσι ο Ιατρίδης αποστρατεύθηκε το 1952 και μπαρκάρισε στο Εμπορικό Ναυτικό. Έφυγε από εκεί το 1958. Το 1960 έφυγε άδοξα από αυτοκινητιστικό ατύχημα. Ο επίλογος αυτού του σημειώματος από το βιβλίο του κ. Βασίλη Ιατρίδη: «Τα βάθη της Αδριατικής, η Βόρεια θάλασσα του Ατλαντικού, η Μεσόγειος στη διάρκεια του

πολέμου και στη διάρκεια της ειρήνης, η θάλασσα της Κίνας, ο Νότιος Ατλαντικός, ο Ειρηνικός κι ο Ινδικός Ωκεανός δεν είχαν καταφέρει να τον σταματήσουν και πάντα προχωρούσε πάνω ή κάτω από την επιφάνειά τους. Ήταν αρκετή όμως μια τσαλακωμένη ράγα του τραμ στον Πειραιά, για να σταματήσει την πορεία του, ενώ είχε ακόμα τόσα πολλά να δώσει!!». Γιάννης Παλούμπης Περιπλους 61

Γεώργιος Ν. Παπανικολάου Το επιστημονικό του έργο μέσα από τα μάτια ενός σύγχρονου Κυτταρολόγου ΣυγγραφέAς Δρ. Αριστείδη Γ. Διαμαντή εκδοσΕΙΣ Multi Marketing Group A.E.,

Π

ρόσφατα εξεδόθη από τις εκδόσεις Multi Marketing Group A.E., εκτός εμπορίου, το νέο πόνημα του Δρ. Αριστείδη Γ. Διαμαντή, Ιατρού-Κυτταρολόγου, Πλοιάρχου του Πολεμικού Ναυτικού και μέλους του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, με τίτλο «Γεώργιος Ν. Παπανικολάου. Το επιστημονικό του έργο μέσα από τα μάτια ενός σύγχρονου Κυτταρολόγου». Η αναδίφηση και η μελέτη σε βάθος του επιστημονικού έργου του Γεωργίου Ν. Παπανικολάου (1883-1962) αποτελεί προϊόν συστηματικής επιστημονικής έρευνας 15 και πλέον ετών του συγγραφέα. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο κ. Διαμαντής μάς ξαφνιάζει ευχάριστα. Και στο παρελθόν ο πολυγραφότατος συγγραφέας έχει, εκτός των άλλων, ασχοληθεί με τη ζωή και το έργο του Γεωργίου Παπανικολάου (18831962), ιδιαιτέρως όταν με τις διεθνείς δημοσιεύσεις του και το πόνημά του «Τεστ Παπανικολάου (Pap-test) ή Μέθοδος Babeș (Babeș-method); Μια επιστημονική “διαμάχη” ένα οριστικό τέλος» (έκδοση Ινστιτούτου Γεώργιος Ν. Παπανικολάου, Κύμη 2012) αποκατέστησε με ατράνταχτα ιστορικά στοιχεία την αλήθεια και υπερασπίστηκε το έργο και την υστεροφημία του κορυφαίου Έλληνα ερευνητή και ευεργέτη της ανθρωπότητας, επιτελώντας από το δικό του μετερίζι ένα εθνικό καθήκον. Το νέο βιβλίο του κ. Διαμαντή έρχεται να συμπληρώσει την ήδη υπάρχουσα ελληνική και ξένη βιβλιογραφία για τη ζωή και το έργο του μεγάλου ερευνητή γιατρού, εστιάζοντας κυρίως στο πρωτοπόρο και ρηξικέλευθο επιστημονικό του έργο, με το οποίο θεμελιώθηκε ένας νέος κλάδος της Ιατρικής, η Αποφολιδωτική Κυτταρολογία, και δημιουργήθηκε μια νέα ιατρική ειδικότητα, αυτή της Κλινικής Κυτταρολογίας, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Σπάνια στη διεθνή βιβλιογραφία μπορεί να βρει κανείς τέτοια μελέτη για την αποτίμηση του επιστημονικού έργου του Παπανικολάου, ενώ στην ελληνική δεν έχει περιπέσει στην αντίληψή μου να υπάρχει κάποια άλλη, δημοσιευμένη μέχρι σήμερα. Γιατί μέχρι τώρα κανένας επιστήμονας δεν αποπειράθηκε να αποτιμήσει το έργο του Παπανικολάου; Φρονώ, πως ένα τέτοιο τόλμημα είναι εξαιρετικά δυσχερές, και, δυνητικά, σισύφειο. Και, όμως, κ. Διαμαντής, με το κύρος του καταξιωμένου επιστήμονα και αναγνωρισμένου Κυτταρολόγου στην ιατρική κοινότητα, ήταν ο καταλληλότερος να αξιολογήσει αντικειμενικά το έργο και την πολυσχιδή προσφορά του καινοτόμου ερευνητή∙ το επωμίστηκε και το πέτυχε! Θεωρώ σημαντικό να καταθέσω την προσωπική μου άποψη για το πώς αντιλαμβάνομαι την οπτική γωνία, με την οποία ο κ. Διαμαντής προσεγγίζει νοηματικά, συναισθηματικά και επιστημονικά τον Γεώργιο Παπανικολάου. Διαισθάνομαι, και όχι μόνο από τη μελέτη του παρόντος βιβλίου, πως ο κ. Διαμαντής «γνωρίζει» εκ του σύνεγγυς τον Γεώργιο Παπανικολάου. Για τον συγγραφέα, ο Παπανικολάου δεν είναι μόνον ο σπουδαίος ερευνητής, ο πρωτοπόρος γιατρός, ο ιδρυτής της Κυτταρολογίας. Είναι, πολύ περισσότερο, ο γιατρός που έθεσε τις βάσεις της μελέτης και της κατανόησης της κυτταρικής και της μοριακής καρκινογένεσης και ο επιστήμονας που είχε την ευφυΐα να συλλάβει την ιδέα και να αποδείξει εμπράκτως πως, τόσο η πρόληψη όσο και η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου είναι στόχοι απολύτως εφικτοί. Είναι ο γιατρός που πρώτος πείστηκε για την αποτελεσματικότητα του μαζικού προληπτικού έλεγχου για την πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Αυτοί είναι οι λόγοι, και δεν μου προκαλεί έκπληξη, γιατί ο συγγραφέας προβάλλει τον Παπανικολάου ως πρότυπο και τον χαρακτηρίζει ως επιστημονική κληρονομιά. Αποτιμά το έργο του, όχι ως ένα συμβατικό εφαλτήριο προόδου, όχι ως ένα απλό ορόσημο αλλά ως επανάσταση στην εξέλιξη και διαμόρφωση της ιατρικής επιστήμης. Ο κ. Διαμαντής με το γνώριμο γλαφυρό ύφος της γραφής του αλλά και την επαρκή επιστημονική του ακρίβεια κατόρθωσε να αναδείξει το περισπούδαστο έργο του Γεωργίου Παπανικολάου, γεφυρώνοντας το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον της Κυτταρολογίας, όπως τα

62 Περιπλους

οραματίστηκε ο μεγάλος ευεργέτης της ανθρωπότητας. Είμαι σίγουρη, ότι όλοι οι γιατροί και επιστήμονες, Κυτταρολόγοι, Παθολογοανατόμοι, Γυναικολόγοι, Μοριακοί Βιολόγοι και άλλοι καθώς και οι φιλίστορες γιατροί και μη θα βρουν αρκετά ενδιαφέρον το συγκεκριμένο βιβλίο. Για όλους όσοι ενδιαφέρονται για περαιτέρω μελέτη, οι διακριτοί όροι-κλειδιά επιτρέπουν την προσφυγή σε άλλα συγγράμματα και άρθρα για επιπλέον πληροφορίες. Εξάλλου, ο ίδιος ο συγγραφέας μάς δείχνει τον δρόμο, παραπέμποντας σε πλούσια επιλεγμένη βιβλιογραφία. Με εντυπωσίασε τόσο η επιλογή της όσο και ο όγκος των πηγών καθώς και το πλούσιο, πολλές φορές, άγνωστο σε μένα φωτογραφικό και εικαστικό υλικό που χρησιμοποίησε ο κ. Διαμαντής, προκειμένου να τεκμηριώσει το πόνημά του. Ακόμη και στα κείμενα του βιβλίου όπου εκφράζονται οι προσωπικές του απόψεις, αυτές αποτελούν το απόσταγμα της εμπειρίας του από την άσκηση της ειδικότητας της Κυτταρολογίας για περισσότερα από 25 χρόνια. Αυτό που κάνει τη διαφορά είναι, ότι το νέο βιβλίο του κ. Διαμαντή δεν περιγράφει μόνο το παρελθόν αλλά συμβάλλει στο σχεδιασμό του μέλλοντος στη διάγνωση, πρόγνωση και κυρίως την πρόβλεψη αντιμετώπισης του καρκίνου. Ολοκληρώνοντας τη μελέτη του νέου πονήματος του κ. Διαμαντή, ο αναγνώστης θα οδηγηθεί αβίαστα στο συμπέρασμα, ότι το επιστημονικό έργο του Παπανικολάου παραμένει όχι μόνο επίκαιρο αλλά και διαχρονικό! Ευχαριστούμε το εκλεκτό μέλος του Μουσείου μας Αριστείδη Διαμαντή για τη δωρεά του βιβλίου του για τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης μας. Αναστασία Αναγνωστοπούλου Παλούμπη

Βιβλιοπαρουσιάσεις

Συλλογισμοί για την Ελλάδα.

Από την έλευση του Βασιλιά μέχρι το τέλος του 1834 Συγγραφέας Ιωάννης Εμμ. Περσιάνης

Τ

ο βιβλίο είναι του Ιωάννη Εμμανουήλ Περσιάνη που έζησε τότε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος ως πρώτος γραμματέας της συσταθείσας, τότε, Ρωσικής Αποστολής παρά την Ελληνική Βασιλική Αυλή. Ήταν η εποχή που ο ορισθείς ως Βασιλεύς των Ελλήνων νεαρός Όθωνας ήταν ακόμη ανήλικος και τα καθήκοντα της βασιλείας εκτελούσε η Βαυαρική Αντιβασιλεία. (Οικονομολόγος Ιωσήφ φον Άρμανσμπεργκ, καθηγητής των Νομικών Λουδοβίκος φον Μάουερ, και Υποστράτηγος Κάρολος φον Χάϊντεκ). Ο Ιωάννης Περσιάνης ήταν γιος του Εμμανουήλ, επιφανούς Φαναριώτη και στενού συνεργάτη του Κωνσταντίνου Υψηλάντη γενάρχου της οικογένειας των Υψηλάντηδων, ηγεμόνα της Βλαχίας. Οι απόγονοι και των δύο οικογενειών υπήρξαν όλοι μέλη μιας Φαναριώτικης ελίτ που διέρρηξε την οθωμανική νομιμοφροσύνη και προσχώρησε κατά τη διάρκεια του ρωσο–τουρκικού πολέμου 1806-1812 στη ρωσική πλευρά, αναδεικνυόμενοι σε πρωτεργάτες του υπό διαμόρφωση τελούντος «ρωσικού κόμματος» όχι μόνο

στην περιοχή των Ελλήνων, που είναι γνωστό σε εμάς, αλλά στο σύνολο των λαών της Οθωμανικής Βαλκανικής. Η περίπτωση του Ιωάννη Περσιάνη δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει καθώς στις αρχές του 19ου αιώνα, στη ρωσική διπλωματία βρίσκονταν πολλοί Έλληνες και ανάμεσά τους υπήρχαν διάσημες προσωπικότητες, όπως ο Ιωάννης Καποδίστριαςκαι ο διευθυντής του Ασιατικού Τμήματος του Ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών κ. Ροδοφοινίκιν. Το κείμενο του βιβλίου γράφτηκε από τον Περσιάνη το 1835 όταν βρισκόταν ήδη μερικά χρόνια στην Ελλάδα και είχε εξοικειωθεί με την πολιτική και νοικονομική κατάσταση της χώρας. Το κείμενο γράφτηκε με τη μορφή μιας αναφοράς προς τον Κ. Ροδοφοινίκιν και του παρουσιάζει την κατάσταση των πραγμάτων στο νέο ελληνικό κράτος με σκοπό να ενημερώσει τους χαράσσοντες τη Ρωσική εξωτερική πολιτική. Περιγράφει κατά απόλυτα διαυγή τρόπο, τις ραδιουργίες των αντιπροσώπων της Αγγλικής και Γαλλικής Διπλωματίας και τις αυθαιρεσίες της Βαυαρικής Αντιβασιλείας.

Το βιβλίο παρουσιάζει τόσο ενδιαφέρον για τους φιλίστορες και τους ιστορικούς ερευνητές που, στην κυριολεξία, ρουφιέται. Γιάννης Παλούμπης

ΡΟΥΠΕΛ. Το οχυρό της αντίστασης, της αξιοπρέπειας, του ηρωισμού ΣυγγραφέIς Βασίλειος Νικόλτσιος, Αναστασία Χαδιά εκδοσΕΙΣ Λόγος and Εικόνα

O

αγαπητός φίλος κ. Βασίλης Νικόλτσιος ακάματος πολιτιστικός εργάτης της Θεσσαλονίκης μας έστειλε για τη βιβλιοθήκη του Μουσείου το βιβλίο που συνέγραψε μαζί με την κα, Αναστασία Χαδιά: «Ρούπελ, το οχυρό της αντίστασης, της αξιοπρέπειας, του ηρωισμού» το οποίο απέσπασε έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών για το έτος 2019. Στο βιβλίο περιγράφεται το ιστορικό ιδρύσεως του οχυρού Ρούπελ αμέσως μετά τους Βαλκανικούς Πολέμουςμε σχέδια που εκπονήθηκαν από τη Β΄ Επιτελική Διεύθυνση του ΓΕΣ στην οποία προΐστατο ο Αντισυνταγματάρχης, τότε, Ιωάννης Μεταξάς. Ο σκοπός της ιδρύσεως των οχυρών ήταν να προστατευθεί η εκτεταμένη συνοριακή γραμμή με τη Βουλγαρία μήκους περίπου 222 χιλιομέτρων που ορίσθηκε μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Το στοιχείο που αναγνωριζόταν από τη στρατιωτική ηγεσία του 1914 ήταν ότι το προς τη Βουλγαρία μέτωπο δεν είχε βάθος. Από τα σύνορα μέχρι τη θάλασσα είναι μια απόσταση 60 μόλις χιλιομέτρων και ο γεωγραφικός χώρος της Βόρει-

ας Ελλάδος εύκολα αποκόπτονταν. Επομένως υπήρχε ανἀγκη να προβληθεί η μεγαλύτερη δυνατή αντίσταση επάνω στη μεθόριο. Στο βιβλίο εκτός από τα τεχνικά κατασκευαστικά στοιχεία του έργου παρατίθεται η ιστορία του οχυρού, που παραδόθηκε δύο φορές στους Γερμανούς και τους Βουλγάρους στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους. Μάρτυρας της ιστορίας του ελληνικού έθνους το οχυρό, τόσο σε στιγμές κατάπτωσης και καταισχύνης όσο και σε στιγμές άφθαστου ηρωισμού και υπέρτατης θυσίας. Στις 13 Μαΐου 1916 το οχυρό παραδόθηκε αμαχητί στους Γερμανοβουλγάρους κατόπιν διαταγής της κυβέρνησης. Στις 10 Απριλίου 1941 μετά σκληρή αντίσταση 4 ημερών και αφού πρώτα υπογράφηκε συνθηκολόγηση, το οχυρό παραδόθηκε πάλι στους Γερμανούς, ενώ πίσω τους διαγούμιζαν σαν ύαινες οι Βούλγαροι. Το βιβλίο περιέχει φωτογραφίες εξαιρετικών κειμηλίων από το Μουσείο του Ρούπελ που έχει εκεί οργανωθεί. Ένα πολύ πλούσιο φωτογραφικό υλικό από εκδηλώσεις που έχουν λάβει χώρα και από διαδοχικές επισκέψεις της πολιτειακής, πο-

λιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας περιέχονται στο βιβλίο καθώς και φωτογραφίες όπλων και στολών αξιωματικών και ανδρών στις περιόδους των δύο παγκοσμίων Πολέμων. Ένα στολίδι που θα κοσμεί τη βιβλιοθήκη του Μουσείου μας. Γιάννης Παλούμπης

Περιπλους 63

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Κύριον Βασίλειο Νικόλτσιο: Ρούπελ: το οχυρό της αντίστασης, της αξιοπρέπειας, του ηρωϊσμού/Βασίλειος Νικόλτσιος, Αναστασία Χαδιά ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Ροδούλα Σταθάκη: Η οινοποιός εταιρεία "Αχαΐα" και τα χειροποίητα βαρέλια της/Ροδούλα Σταθάκη-Κούμαρη ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Λαογραφικό Μουσείο Κύμης: Ημερολόγιο 2020. Η ζωγράφος Ρούλα Κανέλλη ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Βασίλειο Ιατρίδη: Από τον βυθό στον ουρανό: η βιογραφία του ήρωα Πλοιάρχου Μίλτωνα Ιατρίδη, με το υποβρύχιο Παπανικολής/Βασίλειου Ιατρίδη ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Κωνσταντίνο Σταμάτη: 1. «Λιμενική αστυνομία» Κ. Μ. Σταμάτη 2. «Πελοποννησιακή λογοτεχνία» Κώστας Μιχ. Σταμάτης, 8 τόμοι 3. «Η βουκολική ποίηση» Κώστας Μιχ. Σταμάτης, 3 τόμοι 4. «Κέρκυρα: Αναμνήσεις από τον πόλεμο του 1940 και την κατοχή» Παναγιώτης Κοσμάτος ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Θεοδώρα Πατρινού: Σατιρική ποίηση. Βιωματικές εικόνες/Κίμων Μπαρτζώκας ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Φιλολογικός Σύλλογος Παρνασσός: 1. Τι μας οφείλει η αρχαιότητα/ Luigi Enrico Rossi 2. Δεσμός: αφιέρωμα στον Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλο/ Φιλολογικός Σύλλογος "Παρνασσός" 3. Βαλκάνια και Βλάχοι/Αχιλλέως Γ. Λαζάρου 4. Πολυλάς, Μαρκοράς και η σχολή της Κέρκυρας/Ι. Βελλιανίτου. 5. Καλλιγάς και Ζαμπέλιος/Αρίστου Καμπάνη 6. Βιζυηνός και Κρυστάλλης/Κ. Παλαμά. 7. Γεώργιος Τερτσέτης/ Διον. Στεφάνου 8. Περιοδικό «Παρνασσός» από το 1974-2012.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γεράσιμο Μαράτο: 1. Ναυτική Κοσμογραφία/πλοιάρχου Β.Ν. Σ.Α. Μαράτου 2. Εγχειρίδιον ναυτιλίας. τομ. 1ος, 1951/πλοιάρχου Β.Ν. Σ.Α. Μαράτου 3. Αστρονομική ναυτιλία και ναυτικοί υπολογισμοί: ορθοδρομία/πλοιάρχου Β.Ν. Σ. Α. Μαράτου 4. Ναυτιλιακαί οδηγίαι των ελληνικών ακτών: πλοηγός/Υδρογραφική Υπηρεσία, 1976. Τομ. 2. Νοτιοανατολικαί ακταί (Κρήτη- Ανατολικαί Ακταί Πελοποννήσου- Σαρωνικός Κόλπος- Κυκλάδες) 5. Ναυτιλιακαί οδηγίαι των ελληνικών ακτών: πλοηγός/ Υδρογραφική Υπηρεσία, 1971. Τομ. 1. Δυτικαί ακταί από Νοτ. Αλβανίας μέχρι Κυθήρων (Ιόνιον - Κορινθιακός - Νότιοι ακταί Πελοποννήσου) 6. Σύμβολα και επιτμήσεις χρησιμοποιούμενα εις χάρτας ελληνικής εκδόσεως (ΧΕΕ) =: symbols and abbreviations used on hellenic issue nautical charts. Υδρογραφική Υπηρεσία Π.Ν.,1979 7. Ευρετήριον ν. χαρτών και ν. εκδόσεων του Βρεττανικού Ναυαρχείου περιοχής Μεσογείου, 1975. 8. Ευρετήριον ν. χαρτών και ν. εκδόσεων Ελληνικής Υδρογραφικές Υπηρεσίας, 1975. 9. Ναυτικοί χάρτες της Υδρογραφικής Υπηρεσίας.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Χάρη Τζάλα: Αρχειακό υλικό: 1. Αλληλογραφία του Ελληνικού Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης 2. Κερύνεια ΙΙ 3. Ενάλια αρχαιολογία 4. Αρχαία πλοία 5. Διεθνή συμπόσια αρχαίας ναυπηγικής 6. Yachting 7. Φυλλάδια παραδοσιακών σκαφών, αρχαιολογικά ανάτυπα, άρθρα κ.α.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Έλενα Λεμπεσοπούλου: 1. SUB. Enciclopedia del subacqueo/diretta da Alessandro Olschki, 1968 2. In Crimea/A. Ricci, 1896 3. Aimer quand meme/Jean de la Brete, 1909 4. Chansons de la chambree/Rudyard Kipling, 1920 5.Tu seras Courtisane/Maurice Dekobra, 1927 6. La hyena enrage/Pierre Loti, 1916 7. Les memoires de rat de cave/Maurice Dekobra 8. Storia della patria/Piero Operti, vol II, 1941 9.La doppia vita di Evno Azev (1869-1918)/ G. Pevsner 10. I Forzati della Guiana/Albert Londres 11. Lettere dal fronte (Agosto – Novembre 1915)/ Giosue Borsi 12.

Nostromo/Joseph Conrad, 1926 13. La vie d’ Euripide/Marie Delcourt, 1930 14. Le livre des esprits/Allan Kardec, 1864 15. L’ingenue libertine/ Colette 16. Vie de Jesus/Francois Mauriac, 1930 17. An introduction to yacht design/A.A. Symonds, 1938 18. The navigation of small yachts/ John Irving, 1937 19. Le mois. Synthese de l’ activite mondiale, 1931 20.

Fantomes et vivants/Leon Daudet, 1931 21. Tourgueniev/Andre Maurois, 1931 22. Un Coeur d’ home femme/Jean Berleux 23. Gli ordindi religiosi a Roma/Aristide D. Tani, 1931 24. La poesia religiosa Greca medioevale/

64 Περιπλους

Giorgio Sotiriadis, 1919 25. La Possession du Monde/Georges Duhamel, 1925 26. Le grand voyage/R.C. Sherriff, 1930 27. Signorinetta/Gustavo Traglia, 1916 28. Le jeu de Bridge/Martin Gall 29. Il dottor Antonio /G. Ruffini, 1903 30. Lucrezia Borgia /F. F. Brentano, 1933 31. Θουκυδίδου Πελοποννησιακός πόλεμος, μεταφρ. Γ. Σκαλίδου, 1933 32. Βίος και πολιτεία του Αγίου Σπυρίδωνος [19--] 33. Les Barbares en Belgique/Pierre Nothomb, 1915 34. Hypotheque sur la vie/Vicki Baum, 1948 35. Arret de mort/Vicki Baum, 1933 36. Pitagora/Luigi Alessio, 1940 37. Byron /Andre Maurois, 1930 38. Les grands inities esquisse de l’histoire secrete des religions/ Edouard Schure, 1924 39. Napoleone intimo, 1913 40. Angelo/ Eric Linklater, 1947 41. Trattoria de paese/Guelfo Civinini, 1937 42. Απλά λόγια/Ν. Πετιμεζάς, 1921 43. Πρόχειρος οδηγός των εκλογών/Ι. Καρακατσάνη, 1903 44. Η Ευρώπη. Γεωγραφία έκτης δημοτικού, 1948 45. Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας /Δημ. Ααρών, 1934 46. Εγχειρίδιον αρμενιστού,1937 47. Luttes sans merci au sud et au nord/Paul Chack, 1938 48.

Memorie del Generale Kuropatkin, 1911 49. Le roman d’ un spahi/Pierre loti 50. Richelieu/Hilaire Belloc 51. Ma vie a commence hier/Stephen Foot 52. Bismarck/Alex Alexis 53. La legende de Socrate/Mario Meunier 54.

Les Souffrances de l’Aiglon/Camille Cocuaud 55. Neutralite Nefaste/Epaminondas C. Kyriakides 56. Tatiana la siberienne/Gaston Cerfberr 57. La cloche Roland/Johannes Jorgensen 58. La guerre des femmes/Alexandre Dumas tome II 59. Les mysteres de l’ espionage: Pendant la Guerre 19141918/Capitaine Ferdinand Tuohy 60. La legend de Guillaume d’ orange/ Paul Tuffrau 61. Mon Coeur au ralenti/Maurice Dekobra 62. Alexandre le Grand/Georges Radet 63. L’ Homme qi assassina/Claude Farrere 64. Il re Costantino mi ha narrato…./ Angelo Ragghianti 65. Oeuvres de Alphonse Daudet/Les rois ex exil, 1887 66. Harmonies/Oeuvres de Lamartine 1879 67. Casa in Atene/Glenway Wescott 68. La ma vita in un raggio de sole/ Guido da Verona, 1922 69. Flammes de velours/Maurice Dekobra, 1927 70. Le danseur mondain/Paul Bourget, 1926 71. Les legends epiques de la Grece et de Rome/Mario Mevnier, 1927 72. L’ armee Russe telle qu’ elle est/William Barnes Steveni 73. Dalle nove alle dieci/A. Christie, 1930 74. Poemes de kabir/Rabindranath Tagore, 1922 75. La legend doree des dieux et des heros/Mario Mevnier, 1925 76. Contes d’ Ethiopie/ Dem. Nicolopoulos 77. Parisina ; Il prigioniero di Chillon/George Gordon Byron, [1923?] 78. Le frere de la cote/Joseph Conrad, 1928 79. Hamydal le philosophe/Maurice Dekobra 80. Pascal/Marie – Andre Dieux, 1927 81.

La vocation/Avesnes 82. Tableaux Vivants/Osbert Lancaster, 1955 83. La casa de fronte/J. L. Rickard, 1932 84. Le pretre Jean/Pierre Benoit, 1952 85. J.K. Huysmans/ Ernest Seilliere, 1931 86. Su l’ onda/Luigi Graffagni, 1913 87. Le avventure di Philo Vance/S.S. Van Dine, 1941 88. Boris Godounov tsar de Russie/S. Platonov, 1929 89. L’anticristo Nerone/Ernesto Renan, 1936 90. Pio X e il conclave/Aldo Chierici, 1914 91. L’ Adriatico degli altri (L’ Albania nell’ ora presente) F. V. Ratti, (1914) 92. Lumen et vinculum, 1939 93. Il diario di Samuel Pepys (1659-69), 1942 94. Mar Sanguigno/Guido Milanesi, 1918 95. Riflessioni sul potere marittimo/Giulio Rocco, 1911 96. Nouvelles meditations/M. de Lamartine, 1871 97.

Il Belgio/Ezio M. Gray, (1914) 98. Ce que peut l’ amour!, 1899 99. Il lago trasime/Alessandro Alfieri, (1908) 100. Roma la Guerra il papa/Leone Gessi, 1945 101. Il diplomatico sorridente (1900-1940)/ D. Vare, 1941 102. L’ impero britannico e l’ Europa continentale/ Giovanni Pacchioni, 1937 103. La miniature trafugata/Erich Kastner, 1939 104. L’ attentato all’ yellow-express/Walter Berg, 1937 105. Alpinisti ciabattoni/G. Cagna, 1934 106. Il natale di petrouchka /Nicola Belina – Podgaetsky 107. Manicomio/Patrick Quentin, 1939 108. Il Cristo italic/Luigi Ugolini, 1939 109.

Les grandes cotes/V. Baum, 1950 110. Θουκιδίδου Πελοποννησιακός πόλεμος, Βιβλίον Β’, 1933 111. Aroldo/Lord Byron 112. Επιστράτευση 74/ Απ. Δόμβρου 113.Τόπος και εικόνα χαρακτικά ξένων περιηγητών για την Ελλάδα, τομ. Α’, Β’ 114. The Ocean World of Jacques Cousteau/Jacques Cousteau vol, 12, 17, 18, 19, 20. 115. Η μελισσοκομία χωρίς δάσκαλο/Ν. Ι. Νικολαΐδου 116. Ιστορικός άτλας, τεύχος Α’/Δ. Δημητράκου 117. The present state of the islands in the Archipelago/Ber. Randolph 118. Ο θαυμαστός κόσμος των ζώων/Χ. Τεγόπουλος, τομ. 1, 2 119. Ιστορία του Ελληνισμού/Χάρη Πάτση τομ. 4ος, 5ος 120. Pageant of the Renaissance/D. Kelder 121. Επίσημος εφημερίς της συνελεύσεως. Βασιλεία Γεωργίου του Α’, 1864 122. Λεξικόν Ελληνικόν/Κ. Κούμα, 1826 123. Η αγωγή/Ερ-

Δωρεές βιβλίων & περιοδικών βέρτου Σπένσερ, 1914 124. La malheureuse epire/Rene Puaux 125. Les captifs/J. Kessel 126. La partenza del crociato/Giovanni Visconti Venosta 127. Les confessions. Saint Augustin/L. Moreau, 1940 128. Che bella lingua il Greco!/Pietro Silvio Rivetta, 1940 129.La Jugosalavia contro l’ Italia/V. Gayda, 1933 130.Κώδιξ περί δήμων και κοινοτήτων νομοθεσίας/ ΥΠ. Εσωτερικών, 1926 131.Triptyque/S.S. Pie XII 132. Fedro/Platone 133.

Memorie/Principe Cristoforo di Graecia, 1939 134. Les mois. Synthese de l’ activite mondiale, 1931 135. Une revanche une etape/Jean Leune, 1914 136. Ιστορία των Ανατολικών Εθνών και της Ελλάδος/Αντ. Χωραφά και Αντ. Σακελλαρίου, δια την Α’ τάξιν των Γυμνασίων,1932 137. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία/Α. Αδαμαντίου 138. Η Σπογγαλιεία/Θ. Α. Κριεζή, 1937 139. Αλιευτικόν δελτίον ΑΡ. 2,3, 9, 11 140. Η οργάνωσις της αλιείας, 1938 141. Ο πρώτος κανονισμός της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας/Ντίνος Κονόμος 142. Πλοηγός των Ελληνικών ακτών/Υδρογραφική Υπηρεσία, τομ. Α’, 1945 143. Τα πλοία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού 1830-1979/Κ. Παΐζη Παραδέλη 144. Gerhard Mercator, ο Φιλόσοφος του κόσμου Πολίτης της Αναγέννησης στο Ντούισμπουργκ 145. Ελληνική πατρολογία/J.P. Migne 146. Μορφές που γνώρισα να ασκούνται στο σκάμμα της Εκκλησίας/Άγιον Όρος, Ιερά Μονή Δοχειαρίου, 2010 147. Τα ισκιωμένα βήματα/ Αλίκη Τόμπρου 148. Διηγήματα/Ζαχαρία Παπαντωνίου 149. Ιεροτελεστικόν τεύχος ηρμηνευμένον υπό Ιερωνύμου Βογιατζή, 1893 150. Ελληνική χρηστομάθεια/ΑΘ. Σακελλαρίου, 1885 151. Ο λη-τσοπάνος/Σωτ. Γεωργιάδου 152. Νέος οικογενειακός ιατρός/Πελ. Δαμιανού, 1922 153. Διδασκαλία της καθόλου μουσικής τέχνης ήτοι γραμματική της μουσικής γλώσσης/Νικ. Παγανά, 1893 154. Ο χορός του θανάτου/Αυγ. Στρίντμπερτ 155. Ακολουθία του Αγίου ιερομάρτυρος Χαραλάμπους του Θαυματουργού, 1817 156. Αλεξανδρινός διάκοσμος βιβλίον Β’ 157. Ο νοομάντης/ Φρ. Σίλλερ 158. Κανονισμοί λιμένος Πειραιώς/Γ. Τσουρή 159. Συνοπτική έκδοση φακέλλου υποψηφιότητας της Αθήνας για τους Ολυμπιακούς αγώνες του 1996 160. La Guerra sul mare/A. V. Vecchi 161. Gli Esploratori/ Arnaldo Faustini 162. Humor graphic naval design/Luciano Consigli 163.

70 χρόνια στο ναυτιλιακό στίβο/ Διεθνής Ναυτική Ένωσις εν Ελλάδι.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Δημήτριο Σγουρέλλη: Ημερολόγιο 2006. Εμπορικά πλοία της Σύρου. Δήμος Ερμούπολης ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη: 1. Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη "Διηγήματα", φιλολογική επιμέλεια Φώτης Δημητρακόπουλος, Αθήνα 1988 2. Λορέντζου Μαβίλη "Τα Ποιήματα", φιλολογική επιμέλεια Γεώργιος Αλισανδράτος, Αθήνα 1990 3. Γεωργίου Βιζυηνού "Τα Διηγήματα", φιλολογική επιμέλεια Βαγγέλης Αθανασόπουλος, Αθήνα 1991 4. Λάμπρου Πορφύρα "Τα Ποιήματα", φιλολογική επιμέλεια Ελένη Πολίτου-Μαρμαρινού, Αθήνα 1993 5. Κων/νου Ράμφου "Ο Κατσαντώνης", "Αι τελευταίαι ημέραι του Αλή Πασά", φιλολογική επιμέλεια Αικ. Κουμαριανού,Αθήνα 1994 5. Αντρέα Καρκαβίτσα "Η Λυγερή", φιλολογική επιμέλεια Παναγιώτη Μαστροδημήτρη, Αθήνα 1994 6. Ιωάννη Βηλαρά "Ποιήματα", φιλολογική επιμέλεια Γιώργος Ανδρειωμένος, Αθήνα 1995 7. Εμμανουήλ Ροϊδη "Αφηγηματικά κείμενα", φιλολογική επιμέλεια Δημήτρης Δημηρούλης, Αθήνα 1995 8. Στεφάνου Ξένου "Η ηρωϊς της Ελληνικής Επαναστάσεως", φιλολογική επιμέλεια Βικτωρία Χατζηγεωργίου - Χασιώτη, (τομ. Α+Β), Αθήνα 1988 9. Ανδρέα Κάλβου "Ωδαί", φιλολογική επιμέλεια Στέφανος Διαλησμάς, Αθήνα 1988 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Εκδόσεις ALPHA BANK: 1. The holy and great Monastery of Vatopaidi: tradition, history, art 2. Ερμηνευτικό λεξικό αρχειακής ορολογίας: πολύγλωσσο και σχολιασμένο/Νέστωρ Μπαμίδης 3. Ο νέος των Αθηνών: Ο έρως - Ο χρόνος - Ο θάνατος/Φώντας Λάδης 4. Modern greek sculpture, 1800-1940/Chrysanthos Christou/Myrto Koumvakali-Anastasiadi 5. Άνθρωπος και τοπίο: τα δέκα νέα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

επιμ. Σιμόνη Ζαφειροπούλου 6. H Ελληνική ζωγραφική του 20ου αιώνα στη Δημοτική Πινακοθήκη της Ρόδου: σύντομη εισαγωγή, οδηγός έργων/ Χάρης Καμπουρίδης 7. Neo-classical architecture in Greece/supervision: John Travlos and George Manousakis 8. Η Νέα μονή της Χίου: ιστορία και αρχιτεκτονική/Χαράλαμπου Μπούρα 9. Manufacture and measurement: counting, measuring and recording craft items in Early Aegean Societies/ Anna Michailidou (ed.) 10. Σινική γη/Σταύρου Ι. Κωστόπουλου ; σχέδια Δάφνης Στ. Κωστόπουλου. 11. Παραγωγικές δομές και εργατικά ημερομίσθια στην Ελλάδα, 1909-1936: βιομηχανία - βιοτεχνία/Μιχάλης Ρηγίνος 12. Les peintures de Yannis Ritsos: poemes visuels rendus par l'objectif de Platon Maximos/textes de Yannis Ritsos ...[et al.] 13. Museums and galleries of Greece and Cyprus/Ministry of Culture 14. Το άγιο νερό: οι ιαματικές πηγές της Λέσβου = The sacred water: the mineral springs of Lesvos/κείμενα Γιώργος Ν. Μανιώτης, Γιώργος Α. Δουκάκης 15. Οι τράπεζες και η κρίση 1929-1932/Κώστας Κωστής 16. Οικονομικοί και κοινωνικοί μηχανισμοί στον ορεινό χώρο: Γορτυνία (1715-1828)/Στάθης Ν. Τσοτσορός. 17. Η κίνηση των ιδεών στη Γαλλία και η απήχηση της σε Έλληνες καλλιτέχνες που έζησαν σε αυτή τη χώρα κατά την περίοδο 1950-1970/ Μαρία Δ. Oικονόμου. 18. Neolithic culture in Greece/editor, George A. Papathanassopoulos 19. Delacroix et la Grece/Rene Huyghe. 20. Σπάνιες εκδόσεις: η συλλογή της Alpha Bank 21. Vassiliki's prayer. 22. Θεόφιλος/ Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος 23. Yannoulis Halepas: his life and work/ Marinos kalligas 24. Το Ναυτικό του 1821. Ι.Α. Μελετόπουλος 25. Εικόνες της θάλασσας. Έργα από τη συλλογή της Alpha Bank. 26. Ταξιδεύοντας στην Ελλάδα με τον Γιώργο Μανουσάκη/κείμενα Νίκος Ζίας [και] Αγγελική Κόκκου 27. Emporiki Bank: 1907-2007: εναλλαγές ταυτότητας και μετασχηματισμοί/Μαργαρίτα Δρίτσα 28. Οικονομική ιστορία του Ελληνισμού/ Γεώργιος Εμμ. Τραγάκης (Α’ – Γ’ τόμοι) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------κ. Bjørn Lovén: The Ancient Harbours of the Piraeus. Volume II. Zea harbour: the group 1 and 2 shipsheds and slipways - Architecture, Topography and Finds/Bjørn Lovén & Ioannis Sapountzis ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------κ. Ιωάννης Λώλος: Αρχαία ελληνική ιστορία: από την προϊστορική εποχή ως τις παραμονές των Περσικών πολέμων/Χρύση Πελεκίδη ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------κ. Αναστασία Αναγνωστοπούλου: 1. Σκέψη και γλώσσα/Λεβ Βυγκότσκι 2. 5η εντολή: "Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου..."/Μερόπης Ν. Σπυροπούλου 3. Η ματιά του συλλέκτη: Συλλογή Σωτήρη Φέλιου/επιμέλεια Λουίζα Καραπιδάκη 4. Alexandrea ad Aegyptum: Εντεκα Αλεξανδρινά διηγήματα/Χάρη Τζάλα 5. Περιδιαβαίνοντας και ανακαλύπτοντας την αρχαία Αλεξάνδρεια μέσα από χαρακτικά και χάρτες του 15ου-19ου αι./Χάρης Τζάλας 6. The Hour of Greece: Americans respond to October 28, 1940: Η 28η Οκτωβρίου 1940 και η ανταπόκριση των Αμερικακών/ επιμέλεια Λουΐζα Καραπιδάκη, Γιάννης Ν. Γκλαβίνας, Λίλα Μανιώτη 7.

Intercargo the first 40 years: Representing the dry bulk cargo shipping industry since 1980/edited by Ilias G. Bissias, Panagiotis S. Kapetanakis 8. Πλους προς την ηγεσία/Ναυάρχου (ε.α.) Κοσμά Χρηστίδη 9. Ανθολογία μεξικάνικης ποίησης/επιλογή - εισαγωγή - μετάφραση Γιάννης Σουλιώτης 10. Αλεξανδρινοί αντικατοπτρισμοί/Χάρης Τζάλας 11. Λέλα Καραγιάννη/Δ. Κοτρώτση (φωτοτυπημένο αντίγραφο) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------κ. Κώστα Αντύπα: Υγρά κέλευθα: Πλοία και Ρότες στην Ομηρική Εποχή (1000 - 500 π. Χ.)/Κώστας Αντύπας ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------κ. Πάνο Στάμου/Κ.Ε.Ρ.Ι.Ε.-Κέντρο Ελληνικού Πολιτισμού: Συλλογισµοί για την Ελλάδα. Από την έλευση του Βασιλιά μέχρι το τέλος του έτους 1834.

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 2. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ 3. ΚΡΑΥΓΗ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ 4. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ 5. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ 3. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 5. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

6. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ 7. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 8. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ 9. ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ 10. ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ 11. ΗΧΩ ΤΗΣ Π.Ε.Σ.Μ.Ε.Ν.

Περιπλους 65



Ημερολoγιο Μουσεiου ΕΟΡΤΑΣΤΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΠΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑΣ των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Την Κυριακή 26 Ιανουαρίου 2020 έλαβε χώρα η καθιερωμένη κοπή της βασιλόπιτας των μελών του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Όπως κάθε χρόνο εξαιρετικά πολύς κόσμος πλημμύρισε τις αίθουσες του Μουσείου και μας τίμησε με την παρουσία του. Οι ανταλλαγές ευχών για μια καλή νέα χρονιά μας γέμισε άλλη μια φορά με αισιοδοξία και δύναμη να συνεχίσουμε απρόσκοπτα το πολιτιστικό μας έργο.

Η

εορταστική εκδήλωση ξεκίνησε μελωδικά με την Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιά. Στην καθιερωμένη ομιλία που απηύθυνε η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη αναφέρθηκε εν συντομία στις δράσεις της χρονιάς που πέρασε. Αξίζει να σημειωθεί η εκδήλωση για την Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία προκειμένου να τιμηθούν εκείνοι που συνέβαλαν και εξακολουθούν να συμβάλλουν στην ανάδειξη της Εμπορικής μας Ναυτιλίας σε μεγάλη δύναμη στην παγκόσμια κατάταξη, την οποία τίμησε με την παρουσία του η Α.Ε. Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Στις 19 Δεκεμβρίου μία ακόμα έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος απέσπασε το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών στην κατηγορία «Θετικών Επιστημών Γραμμάτων και Τεχνών». Πρόκειται για το τελευταίο βιβλίο του Αντιναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη «Ελλήνων Πλόες. Η πορεία της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας δια μέσου των αιώνων». Επισημαίνεται ότι ο Ναύαρχος έχει παραχωρήσει τα έσοδα από τις πωλήσεις της έκδοσης για την ενίσχυση των σκοπών του Μουσείου. Ανέφερε επίσης ότι το 2020 συμπληρώνονται 2.500 χρόνια από την

ιστορική Ναυμαχία της Σαλαμίνας, που καθόρισε την πορεία του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού. Το Μουσείο προγραμματίζει μία σειρά δράσεων για την ιστορική επέτειο μεταξύ των οποίων την οργάνωση δύο σημαντικών εκθέσεων. Η μία έκθεση, που θα εγκαινιαστεί στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, με τη χρήση νέων ψηφιακών τεχνολογιών φιλοδοξεί να αφηγηθεί την ιστορία και να παρουσιάσει την ιστορική σημασία του γεγονότος που καθόρισε τη διαμόρφωση του ελληνικού και κατ’ επέκταση του δυτικού πολιτισμού. Η δεύτερη έκθεση είναι εικαστικού χαρακτήρα και προγραμματίζεται να παρουσιαστεί/ φιλοξενηθεί στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά. Εκεί θα δοθεί η ευκαιρία σε νέους Έλληνες διακεκριμένους εικαστικούς, να δώσουν μία «σύγχρονη ερμηνεία» μέσα από το προσωπικό τους καλλιτεχνικό ιδίωμα στο ιστορικό αφήγημα. Στην συνέχεια ακολούθησε η απονομή τιμητικών διακρίσεων. Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος αποφάσισε να τιμήσει τον κ. Κλεόβουλο Παπακώστα, για τη συμβολή του στη διατήρηση της ιστορικής μνήμης του αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. 1955-59. Ο

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Διακρίνονται: ο βουλευτής Πειραιά Νικόλαος Μανωλάκος, ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μώραλης, ο περιφερειακός σύμβουλος και πρώην Αντιπεριφερειάρχης Νήσων κ. Π. Χατζηπέρος, ο Αντιδήμαρχος Δ. Καρύδης, η κα Ε. Σταματάκη, ο κ. Α. Νεράντζης, οι βουλευτές κ. Γ. Τραγάκης, κ. Θ. Δρίτσας, ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη κ. Π. Λασκαρίδης, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πειραιώς κ.κ. Σεραφείμ.

66 Περιπλους

Ημερολόγιο Μουσείου 

1 1. Διακρίνονται: οι βουλευτές κ. Γ. Τραγάκης, κ. Θ. Δρίτσας, ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη κ. Π. Λασκαρίδης, ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πειραιώς κ.κ. Σεραφείμ, η Γενική Γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής κα. Χριστιάνα Καλογήρου, ο Υπουργός Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής κ. Ιωάννης Πλακιωτάκης, ο Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης Π.Ν., Επίτιμος Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Ναύαρχος Νικόλαος Τσούνης. 2. Ο Υπουργός Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής κ. Ιωάννης Πλακιωτάκης απονέμει τιμητική διάκριση στον κ. Κλεόβουλο Παπακώστα Υπεύθυνο του Μουσείου Πλοιαρίου Αγ. Γεώργιος Χλώρακα. 3. Ο Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης Π.Ν. απονέμει τιμητική διάκριση στην κα. Βασιλική Ραπατζίκου.

2

κος. Παπακώστας, υπεύθυνος του Μουσείου του πλοιαρίου «ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ» Χλώρακα έχει συμβάλλει ενεργά από τη θέση του στη διάσωση και προβολή της ιστορίας του αδερφού Κυπριακού λαού. Στο πλαίσιο αυτό δώρισε στο Μουσείο το μοντέλο του καϊκιού «Άγιος Γεώργιος». Η δωρεά του έρχεται ως συνέχεια της περσινής δωρεάς του Συμβουλίου Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-59, δύο πινάκων του Κύπριου ζωγράφου Ανδρέα Κελέσιη που απεικονίζουν τα δύο καΐκια ΣΕΙΡΗΝ και ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, που έλαβαν μέρος στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας της Κύπρου. Επίσης τιμητική διάκριση απενεμήθη στην κόρη του ηρωικού καπετάνιου Βαγγέλη Λουκά Κουταλιανού κα. Βασιλική Ραμπατζίκου, η οποία δώρισε στο Μουσείο το αρχείο του πατέρα της. Το αρχείο αποτελείται από τεκμήρια που φανερώνουν τη δράση του στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και στον Κυπριακό Αγώνα. Περιλαμβάνει κυρίως υπηρεσιακά έγγραφα, χειρόγραφες επιστολές, αποκόμματα τύπου και φωτογραφίες. Το Αρχείο έχει, ήδη, καταγραφεί, τεκμηριωθεί και βρίσκεται στη διάθεση των ερευνητών. Μακρύς είναι ο κατάλογος των επισήμων εκπροσώπων φορέων και αρχών του μας τίμησαν και φέτος με την παρουσία τους: 1. Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πειραιώς κ.κ. Σεραφείμ 2. Υπουργός Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής κ. Ιωάννης Πλακιωτάκης Εκπρόσωπος Πρωθυπουργού

3

3. Βουλευτές κ. Ι. Τραγάκης κ. Θ. Δρίτσας, κ. Ν. Μανωλάκος και πρώην βουλευτές κ. Α. Νεράντζης, κα. Ε. Σταματάκη και κ. Μ. Ανδρουλάκης 4. Δήμαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μώραλης 5. Δήμαρχος Πάφου κ. Φαίδων Φαίδωνος 6. Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης 7. Επίτιμος Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Ναύαρχος Νικόλαος Τσούνης 8. Γενική Γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής κα. Χριστιάνα Καλογήρου 9. Γενικός Γραμματέας Λιμένων, Λιμενικής Πολιτικής, κ. Ευάγγελος Κυριαζόπουλος 10. Β΄ Υπαρχηγός Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος Αλέξανδρος Θεοφανόπουλος ΛΣ εκπρόσωπος Αρχηγού Λιμενικού Σώματος 11. Πρόεδρος Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη κ. Παναγιώτης Λασκαρίδης 12. Αντιδήμαρχος Πειραιά κ. Δ. Καρύδης 13. Οι τιμηθέντες κ. Κλεόβουλος Παπακώστας και κα. Βασιλική Ραπατζίκου 14. Ο Υπαρχηγός Στόλου Υποναύαρχος Ιωάννης Δρυμούσης Π.Ν.

15. Διοικητής Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Υποναύαρχος Δημήτριος Ελευθέριος Κατάρας Π.Ν.

16. Διευθυντής Διεύθυνσης Υγειονομικού ΓΕΝ Υποναύαρχος Δημοσθένης Δαμιανός Π.Ν.

Περιπλους 67



Ημερολόγιο Μουσείου

1 1. Από αριστερά: ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Πειραιώς κ.κ. Σεραφείμ, η Γενική Γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής κα. Χριστιάνα Καλογήρου, ο Υπουργός Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής κ. Ιωάννης Πλακιωτάκης, ο Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης Π.Ν., Επίτιμος Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Ναύαρχος Νικόλαος Τσούνης, ο Β΄ Υπαρχηγός Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος Αλέξανδρος Θεοφανόπουλος ΛΣ, ο Υπαρχηγός Στόλου Υποναύαρχος Ιωάννης Δρυμούσης Π.Ν., ο Διοικητής Σχολής Ναυτικών Δοκίμων Υποναύαρχος Δημήτριος Ελευθέριος Κατάρας Π.Ν. 2. Ο Δήμαρχος Πάφου κ. Φαίδων Φαίδωνος, η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, o κ. Κλεόβουλος Παπακώστας Υπεύθυνος του Μουσείου Πλοιαρίου Αγ. Γεώργιος Χλώρακα και η κα Βασιλική Ραπατζίκου.

17. Διευθυντής Οικονομικών Υπηρεσιών ΠΝ Υποναύαρχος Δημοσθένης Δαμιανός Π.Ν.

18. Διευθυντής Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών Αρχιπλοίαρχος Βασίλειος Γκούμας Π.Ν.

19. Διοικητής Ναυστάθμου Σαλαμίνας Αρχιπλοίαρχος (Μ) Αθανάσιος Σάμπος Π.Ν.

20. Διοικητής Υπηρεσίας Φάρων, Αρχιπλοίαρχος (Μ) Παναγιώτης Σταυριανάκος Π.Ν.

21. Κεντρικός Λιμενάρχης Πειραιά Αρχιπλοίαρχος Αλέξανδρος Τσελίκης Λ.Σ.

22. Αρχιεπιστολέας Ναυτικής Διοίκησης Αιγαίου, Πλοίαρχος Αθανάσιος Σπανός Π.Ν εκπρόσωπος Διοικητή ΝΔΑ 23. Διευθυντής Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, Πλοίαρχος Ιωάννης Διαμαντάκης ΠΝ 24. Ο εκπρόσωπος του Ιδρύματος ΓΡΙΒΑ ΔΙΓΕΝΗ Αθηνών κ. Ανδρέας Γεωργίου 25. Πρόεδρος του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, κ. Αντώνιος Βογιατζής 26. Πρόεδρος Πολεμικού Μουσείου Αντιναύαρχος Π.Ν.εα Αθ. Παναγόπουλος 27. Διευθύντρια Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου Ύδρας κα Κ. Αδαμοπούλου 28. Πρόεδρος Τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιά, κα Φ. Σακελλαριάδου 29. Πρόεδρος Μετοχικού Ταμείου Ναυτικού Αντιναύαρχος ΠΝε.α. Δ. Χέλμης 30. Πρόεδρος της Λέσχης Λιμενικού Σώματος, Αντιναύαρχος Λ.Σ. Πελοπίδας Αγγελόπουλος 31. Πρόεδρος Ένωσης Εφοπλιστών Κρουαζιεροπλοίων κ. Θ. Κόντες 32. Πρόεδρος ΠΕΣΠΕΝ κ. Δημήτριος Μηνδρινός 33. Πρόεδρος Π.Ο.Σ.Σ.Α.Ε.Ν Πλοίαρχος κ. Θεμιστοκλής Δασκαλάκης 34. Πρόεδρος του Ινστιτούτου Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης κ. Χάρης Τζάλας 35. Διευθυντής της HELMEPA κ. Δ. Μητσάτσος 36. Πρόεδρος Συνδέσμου Γυναικών Θεσσαλονίκης-Μακεδονίας εν Αθήναις κα Κ. Γάκη-Καψή 37. Πρόεδρος ΔΗΡΑΠ, κ. Α. Τζεφεράκος

68 Περιπλους

2

38. Εκπρόσωπος Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού Υποναύαρχος Π.Ν.ε.α. Σιδερής 39. Εκπρόσωπος Συνδέσμου Αποφοίτων Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Αντιναύαρχος Π.Ν.ε.α. κ. Α. Αναστασάκης 40. Εκπρόσωπος Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων κ. Παναγιώτης Κατσαβός 41. Εκπρόσωπος Ιδρύματος Άλσους Ναυτικής Παράδοσης Υποναύαρχος Λ.Σ.ε.α. Γ. Καλαρώνης 42. Εκπρόσωπος Συνδέσμου Αποφοίτων ΣΜΥΝ, κ. Ε. Σφακτός 43. Ο Γενικός Γραμματέας ΠΕΠΕΝ κ. Νικόλαος Θεοδόσης 44. πρώην Πρόεδρος Αναθεωρητικού Δικαστηρίου, κος. Ν. Μακρής 45. Προϊσταμένη Εφορείας Αρχαιοτήτων Εύβοιας κα Α. Σίμωσι 46. Πρόεδρος ΕΠΕΣΤ κ. Α. Στελλιάτος Εκπρόσωποι Ένωσης Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων, Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Λιμενικού Σώματος, Ελληνικού Συνδέσμου Παραδοσιακών Σκαφών, Λέσχης Αποφοίτων Σχολής Ύδρας, Ένωσης Σπετσιωτών, Αδελφότητας Υδραίων.

Ημερολόγιο Μουσείου 

1

2

1. Ο Υπουργός Ναυτιλίας & Νησιωτικής Πολιτικής κ. Ιωάννης Πλακιωτάκης και η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη. 2. Η Γενική Γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής κα. Χριστιάνα Καλογήρου και η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη. 3. Στιγμιότυπο από την εκδήπωση.

3 4. Ο Γενικός Γραμματέας Λιμένων, Λιμενικής Πολιτικής και Ναυτιλιακών Επενδύσεων κ. Ευάγγελος Κυριαζόπουλος και η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. 5. Ο Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης Π.Ν., ο Επίτιμος Αρχηγός Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Ναύαρχος Νικόλαος Τσούνης και ο βουλευτής Πειραιά κ. Νικόλαος Μανωλάκος. 6. Ο Δήμαρχος Πάφου κ. Φαίδων Φαίδωνος και η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

4

5

6

Περιπλους 69



Ημερολόγιο Μουσείου

Πανηγυρική ομιλία για την κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας της Προέδρου του ΝΜΕ κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Σ

ας ευχαριστώ για την τιμή που μας κάνετε να παρευρεθείτε στη σημερινή εκδήλωση. Θερμές ευχαριστίες όμως οφείλω να απευθύνω σε όλες και όλους σας, τα μέλη μας, τους φίλους του Μουσείου, που είστε σήμερα εδώ και ξεχειλίζετε για μία ακόμη φορά τους χώρους του αποδεικνύοντας έμπρακτα την αγάπη σας για τον φορέα μας και την υποστήριξη σας στους σκοπούς του. Κυρίες και κύριοι, για το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ο χρόνος που έφυγε ήταν γενικά ένας καλός χρόνος. Ασφαλώς δεν είναι η κατάλληλη στιγμή, ούτε άλλωστε και το νόημα της ημέρας να προχωρήσω σε έναν λεπτομερή απολογισμό των δράσεων της χρονιάς που πέρασε. Δεν μπορώ, όμως, να μην αναφέρω, με υπερηφάνεια, πως η χρονιά ήταν γεμάτη από εκδηλώσεις και δραστηριότητες. Καταρχήν ξεκίνησε με μία μεγάλη εκδήλωση για την Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία προκειμένου να τιμηθούν εκείνοι που συνέβαλαν και εξακολουθούν να συμβάλλουν στην ανάδειξη της Εμπορικής μας Ναυτιλίας σε μεγάλη δύναμη στην παγκόσμια κατάταξη, την οποία τίμησε με την παρουσία του η Α.Ε. Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Συνεχίστηκε με την τιμητική διάκριση της Προέδρου από τον Σύνδεσμο Γυναικών Θεσσαλονίκης-Μακεδονίας. Θεώρησα υποχρέωσή μου να μην αρνηθώ αυτή τη βράβευση καθώς αισθάνομαι πως αυτός ο έπαινος και η τιμή που αποδόθηκε στο πρόσωπό μου ανήκει σε όλους τους ανθρώπους του Ναυτικού Μουσείου, στους ιδρυτές του φορέα, τα μέλη που συστρατεύονται μαζί μας, στα μέλη του Δ.Σ. που ανιδιοτελώς συμμετέχουν στη διοίκησή του, στους χορηγούς και δωρητές μας. Ακολούθησαν περιοδικές εκθέσεις, επετειακές εκδηλώσεις και ομιλίες. Ενδεικτικά αναφέρω την επετειακή εκδήλωση μνήμης για τον Αντιτορπιλικό «Αδρίας» σε συνεργασία με την Πολιτιστική Ομάδα «Αρχιπέλαγος» που πραγματοποιήθηκε στο Πολεμικό Μουσείο. Στην εκδήλωση προβλήθηκε το ιστορικό ντοκιμαντέρ «Ελεύθερον το Εύψυχον», παραγωγής της Πολιτιστικής Ομάδας «Αρχιπέλαγος». Επίσης, την ομιλία του αρχαιολόγου και μέλους της ερευνητικής ομάδας Zea Harbour Project κ. Παναγιώτη Αθανασόπουλου με θέμα: Αναζητώντας το ναυτικό παρελθόν του Πειραιά. Οι αρχαιολογικές έρευνες στα λιμάνια της Ζέας και της Μουνιχίας 2001-2012». Η εκδήλωση αποτελούσε την κυρίως συμβολή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στο πρόγραμμα «Το λιμάνι ως θέατρο αλλαγής: Αθήνα-Πειραιάς, μια σχέση αμφίδρομη », που αποτελεί πρωτοβουλία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά και είναι συνδιοργάνωση με την «Αθήνα 2018 - Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου». Για το ίδιο πρόγραμμα δημιουργήθηκε από την αρχαιολόγο μας Ιωάννα Μπερ-

70 Περιπλους

Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Η Φιλαρμονική του Δήμου Πειραιά.

μπίλη μία ειδική εκθεσιακή διαδρομή μέσα στη μόνιμη έκθεση με σκοπό την ανάδειξη της τοπικής ιστορίας του Πειραιά όπως αυτή καθορίστηκε από τη λειτουργία του λιμανιού της από την αρχαιότητα έως σήμερα. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στο εκπαιδευτικό έργο του Μουσείου με σκοπό την καλλιέργεια της αγάπης για τη θάλασσα και τα πλοία στα νέα παιδιά. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου πραγματοποιούνται με ιδιαίτερη επιτυχία και εμπλουτίζονται συνεχώς με νέες θεματικές. Αναφέρουμε το πρόγραμμα «Σφουγγαράδες της Καλύμνου και φυσικό σφουγγάρι», που σχεδιάστηκε από τα μέλη της Πολιτιστικής Ομάδας «Αρχιπέλαγος», κυρία Ευδοκία Βουβάλη και κύριο Νίκο Παπαδόπουλο, οι οποίοι και το παρουσίασαν στο χώρο μας τη χρονιά που πέρασε. Το Μουσείο, όπως γνωρίζετε, δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στον τομέα των εκδόσεων, με στόχο να προωθήσει την επιστημονική έρευνα για τη ναυτική ιστορία. Έχει πραγματοποιήσει τα τελευταία χρόνια ιστορικού περιεχομένου εκδόσεις που έχουν τιμηθεί πολλές φορές από την Ακαδημία Αθηνών. Πρόσφατα μία ακόμα έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος απέσπασε το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών στην κατηγορία «Θετικών Επιστημών Γραμμάτων και Τεχνών». Πρόκειται για το τελευταίο βιβλίο του Αντιναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη «Ελλήνων Πλόες. Η πορεία της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας δια μέσου των αιώνων». Το βιβλίο διαπραγμα-

τεύεται την πορεία της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας από τη μεσολιθική περίοδο, τότε που έχουμε την αρχαιότερη μαρτυρία για τη θαλάσσια διακίνηση αγαθών στο Αιγαίο και τη θαλασσοκρατορία των Μινωιτών και φτάνει στους σύγχρονους δυναμικούς εμπορικούς στόλους των Ελλήνων Εφοπλιστών. Τα κείμενα πλαισιώνονται από πλούσιο εικονογραφικό υλικό, που προέρχεται από μουσεία, εφορείες αρχαιοτήτων, ιδρύματα, οργανισμούς, συλλέκτες και το οποίο τεκμηριώνει αυτή τη θαλασσινή διαδρομή των 100 και πλέον αιώνων. Στο πλαίσιο αυτό, θα ήθελα και από αυτό το βήμα να ευχαριστήσω τις κυρίες Βαρβάρα Μπαλαμπανέρη – Ξάνθη και Πηνελόπη Βουγιουκλάκη που είχαν την επιμέλεια της έκδοσης καθώς την κυρία Βέλβετ Καρατζά που υπογράφει την αγγλική μετάφραση. Επισημαίνεται ότι ο Ναύαρχος έχει παραχωρήσει τα έσοδα από τις πωλήσεις της έκδοσης για την ενίσχυση των σκοπών του Μουσείου. Αγαπητοί φίλοι, Όπως γνωρίζετε το 2020 συμπληρώνονται 2.500 χρόνια από την ιστορική Ναυμαχία της Σαλαμίνας, που καθόρισε την πορεία του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού. Το Μουσείο προγραμματίζει μία σειρά δράσεων για την ιστορική επέτειο μεταξύ των οποίων την οργάνωση δύο σημαντικών εκθέσεων. Η μία έκθεση, που θα εγκαινιαστεί στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, με τη χρήση νέων ψηφιακών τεχνολογιών φιλοδοξεί να αφηγηθεί την ιστορία και να παρουσιάσει την

Ημερολόγιο Μουσείου 

Στιγμιότυπα από την εκδήλωση.

ιστορική σημασία του γεγονότος που καθόρισε τη διαμόρφωση του ελληνικού και κατ’ επέκταση του δυτικού πολιτισμού. Αξίζει να αναφέρουμε ότι θα είναι η μοναδική από τις εκδηλώσεις που έχουν ανακοινωθεί για την επέτειο των 2.500 χρόνων που θα παρουσιάσει το ιστορικό γεγονός της ναυτικής σύγκρουσης, αξιοποιώντας αρχαιολογικά, επιγραφικά, γεωλογικά και ιστορικά δεδομένα, πολλά από τα οποία θα παρουσιαστούν για πρώτη φορά. Με τη χρήση νέων τεχνολογιών και ψηφιακών διαδραστικών εφαρμογών θα σκιαγραφηθεί μία συνεκτική και πιστή στις πηγές αναπαράσταση της ναυμαχίας, των πλοίων και της εποχής για πρώτη φορά σε μία έκθεση. Την επιστημονική επιμέλεια της έκθεσης έχει επιτροπή ειδικών, ενώ τη συνολική επιστημονική ευθύνη έχει ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών κος Γιάννος Λώλος. Η δεύτερη έκθεση είναι εικαστικού χαρακτήρα και προγραμματίζεται να παρουσιαστεί/ φιλοξενηθεί στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά. Εκεί θα δοθεί η ευκαιρία σε νέους Έλληνες διακεκριμένους εικαστικούς, να δώσουν μία «σύγχρονη ερμηνεία» μέσα από το προσωπικό τους καλλιτεχνικό ιδίωμα στο ιστορικό αφήγημα. Κεντρική θέση στην έκθεση θα έχει η ελαιογραφία του Κωνσταντίνου Βολανάκη με την απεικόνιση της ναυμαχίας,

η οποία θα αποτελεί σημείο αναφοράς και διαλόγου με τα έργα των σύγχρονων δημιουργών. Την επιμέλεια της έκθεσης έχει η Ιστορικός Τέχνης-Επιμελήτρια της μουσειακής συλλογής του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών Λουΐζα Καραπιδάκη, ενώ επιστημονικός σύμβουλος είναι ο καθηγητής της Τέχνης Μανόλης Βλάχος, επίτιμος μέλος του Μουσείου, ο οποίος μας στηρίζει συνεχώς και θα ήθελα να τον ευχαριστήσω θερμά και από αυτό εδώ το βήμα. Οι δύο εκθέσεις, το 2021 θα φιλοξενηθούν στο Εθνικό Ναυτικό Μουσείο της Αυστραλίας στο Σίδνεϊ και στη συνέχεια και αλλού. Κυρίες και κύριοι, θεωρώ πως είναι υποχρέωσή μας να διαφυλάττουμε και να προβάλλουμε, όπως του αξίζει, το πλούσιο ναυτικό πολιτιστικό απόθεμα της χώρας μας. Στο πλαίσιο αυτό σας διαβεβαιώνουμε ότι θα συνεχίσουμε τον αγώνα μας για την ανεύρεση μίας οριστικής λύσης στο κτηριακό πρόβλημα του Μουσείου. Έχουμε καταβάλλει προσπάθειες επί σειρά πολλών ετών να πείσουμε τα αρμόδια Υπουργεία, τις δημόσιες υπηρεσίες, αλλά και επιχειρηματικά συμφέροντα ότι η χώρα χρειάζεται ένα Εθνικό Ναυτικό Μουσείο να αναδεικνύει τη ναυτική παράδοση του λαού μας, το οποίο να στεγάζεται και να λειτουργεί κατά τρόπο ανάλογο του υψηλού σκοπού τον οποίον επιτελεί. Τα αρχιτεκτονικά προσχέδια έχουν γίνει και τμήμα αυτών μέ-

χρι τα τείχη έχει εγκριθεί και από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, βρίσκονται δε αναρτημένα στην είσοδο του Μουσείου μπαίνοντας αριστερά. Απαιτείται η εξεύρεση του κόστους εκπόνησης των μελετών. Ευχόμαστε τη φετινή χρονιά να κάνουμε το πρώτο βήμα για την υλοποίηση του οράματός μας, την ανακαίνιση και την επέκταση του Ναυτικού Μουσείου. Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους του εθελοντές, οι οποίοι προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στα διάφορα τμήματα του Μουσείου, την ιστορικό κα. Βαρβάρα Μπαλαμπανέρη-Ξάνθη, τον ναυπηγό κ. Δημήτρη Σγουρέλη, τον μηχανικό κ. Γεώργιο Χάλαρη, τα μέλη της Πολιτιστικής Ομάδας «Αρχιπέλαγος», κ. Νίκο Παπαδόπουλο και κα. Ευδοκία Βουβάλη, την αρχιτέκτονα κα. Βέλβετ Καρατζά, την κα. Μαρία Σερέτη, που συνεχίζει ποικιλοτρόπως να μας υποστηρίζει μετά τη συνταξιοδότησή της, τους ζωγράφους-μέλη μας Μαρίνα Ζωγραφάκη, Σωτήρη Τζαμουράνη, Δημοσθένη Χοζό και Ιωσήφ Ντεμίρη για τη διάθεση έργων τους υπέρ των σκοπών του Μουσείου. Θερμές ευχαριστίες οφείλονται και στους χορηγούς μας, χωρίς την ευαισθησία των οποίων οι δράσεις του Μουσείου δεν θα ήταν δυνατόν να καταστούν εφικτές. Χρόνια Πολλά σε όλες και όλους, ο νέος χρόνος να είναι για όλους χαρούμενος και για την πατρίδα μας ειρηνικός.

Περιπλους 71



Ημερολόγιο Μουσείου

ΚΟΠΗ ΠΙΤΑΣ του Σ.Α.Σ.Μ.Υ.Ν. 2020

Ο Σύνδεσμος Αποφοίτων Σχολών Μονίμων Υπαξιωματικών Ναυτικού, το Σάββατο 1η Φεβρουαρίου έκοψε τη πατροπαράδοτη πίτα για τον καινούργιο χρόνο 2020, παράλληλα με τη καθιερωμένη βράβευση των αριστούχων σπουδαστών της Σ.Μ.Υ.Ν.

H

τελετή έγινε στους φιλόξενους χώρους του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδας και την τίμησαν με τη παρουσία τους Ανώτατοι Αξιωματικοί του ΑΝΣ με επικεφαλής τον Α/ΓΕΝ Αντιναύαρχο Σ. Πετράκη, σύσσωμο το Δ.Σ., μέλη και φίλοι του Συνδέσμου μας. Οι επικρατούσε καιρικές συνθήκες και η μικρή επιδημία εποχικής γρίπης που είχε ενσκήψει, δεν επέτρεψαν τη προσέλευση πολλών μελών μας, καθώς και της ματαίωσης του καλλιτεχνικού προγράμματος από παιδική χορωδία. Μετά τη δέηση από τον πατέρα Πρόδρομο, ο Πρόεδρος του ΣΑ/ΣΜΥΝ Πλοίαρχος (Ε) Αγ. Γαλανός απηύθυνε χαιρετισμό προς τους καλεσμένους αναφερθείς ιδιαιτέρως στην συνένωση των ΣΑΣΜΥΝ και ΠΜ/ΣΑΣΥ/ΠΝ, στους σκοπούς του ενιαίου Συνδέσμου παρά τις δυσκολίες της εποχής που επηρεάζουν τις δραστηριότητες όλων, διαβεβαιώνοντας ότι ο Νέος φορέας θα συνεχίσει με επιτυχίες τους στόχους του. Χαιρετισμό απηύθυναν επίσης η Πρόεδρος του ΝΜΕ κ. Α. Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη αναφερόμενη στην πολύχρονη παρουσία του ΣΑΣΜΥΝ στο Ν.Μ.Ε. και στους στόχους του Μουσείου, και ο τ. Πρόεδρος Ε. Σφακτός ο οποίος μεταξύ των άλλων γνώρισε ότι τελείωσε τη συγγραφή του βιβλίου «Υπαξιωματικός και Π. Ν. …στο πέρασμα του χρόνου, από τις Τριήρεις στις Φρεγάτες & η Ιστορία των Σχολών Υπαξιωματικών 1879-2020» προσβλέποντας στην έκδοσή του από το Ναυτικό. Ακολούθησε η κοπή της πίτας και η βράβευση των αριστούχων μαθητών της ΣΜΥΝ. Βραβεύτηκαν με πλακέτα "ΒΖ" οι δόκιμοι Υπαξιωματικοί, Μαρία Σοφοκλέους, αρχηγός Σχολής 2019-2020, Γεώργιος Γκουγκουστάμος, υπαρχηγός Σχολής, Βασίλειος-Χρυσοβαλάντης, αρχηγός Β΄τάξης, και Δημήτριος Νέζης, αρχηγός Α΄τάξης. Τις επιδόσεις έκαναν κατά σειρά οι: Υποναύαρχος (Ο) ε.α. Π. Μανάκος, Πλοίαρχος (Ε) ε.α Μ. Αναγνωστάκης, Επστής ε.α. Ε. Σφακτός και Ανθρχος (Ε) ε.α. Ε. Καραβανάς. Επίσης βραβεύθηκε από τον Πρόεδρο του ΣΑΣΜΥΝ Πλοίαρχο (Ε) ε.α. Αγ. Γαλανό, ο Ανθρχος Λ.Σ. ε.ε. Ίλτσιος Φιλοκτήμωνας για τον αλτρουισμό που επέδειξε προς κινδυνεύοντας συνάνθρωπό του. Τη τελετή τίμησαν με τη παρουσία τους, ο ΔΝΕ Υποναύαρχος Π.Χατζάκης, ο Υ/ΑΣ Υποναύαρχος Ι. Δρυμούσης, ο Υ/ΓΕΝ Υποναύαρχος Γ. Καμπουράκης, ο ΓΕΠΝ Υποναύαρχος Δ.Σούφρας, ο Δ/ντής Οικ.Υπηρ. και Οικ. Ελέγχου Π.Ν. Υποναύαρχος Ν. Πέτσος, ο Πλοίαρχος (Ο) Ι. Μαυρεδάκης εκπρόσωπος ΜΤΝ και ΤΕΣ, ο Αντιπλοίαρχος Β. Κουτσούπης Υποδιοικητής ΣΜΥΝ, ο Αντιπλοίαρχος (Ε) Α.Κάτσικας εκπρόσωπος

του Διευθυντή ΔΥΓ/ΠΝ. Από τους Ναυτικούς φορείς παρέστησαν: ΕΑΑΝ, Πλοίαρχος (Ε) ε.α. Ε. Αναγνωστάκης, παράρτημα ΕΑΑΝ Σαλαμίνας Πλοίαρχος (Ε) ε.α. Ι. Γάρειος, ΣΑ/ΣΝΔ Υποναύαρχος ε.α. Δ. Πλαμαντούρας, ΕΛ.ΣΥΝΔ.Υ/Β Σημαιοφόρος (Ε) ε.α. Κ. Ξενικάκης, Ένωση Καρδιοπαθών ΠΝ-ΛΣ Πλοίαρχος (Ε) Κ. Μακρής, οι φίλοι του Συνδέσμου, Αντιναύαρχος ε.α. Ι. Παλούμπης, Αντιναύαρχος ε.α. Γ. Μαραγκουδάκης, Υποναύαρχος (Ο) ε.α. Π.Μανάκος, Υποναύαρχος (Ο) ε.α. Γ. Μόρατζης και ο Πλοίαρχος ε.ε. Π.Μαρκομιχάλης του οποίου βραβεύθηκε ο γιός και ο δικηγόρος Β. Κοντός ο οποίος έχει αναλάβει τη νομική διαδικασία συνένωσης των δύο συλλόγων. Στο πρόσωπο της κ. Φρόσως Βασιλειάδη, σύζυγος του θανόντα Κυριάκου Βασιλειάδη, βραβεύθηκαν, με την επίδοση πίτας, όλες οι γυναίκες-σύζυγοι για την ανεκτίμητη προσφορά τους στις οικογένειές τους κατά τη μακρόχρονη υπηρεσία των συζύγων τους στο Ναυτικό. Τυχερός της πίτας ήταν ο εκπρόσωπος του ΜΤΝ-ΤΕΣ που του προσφέρθηκε πίνακας με ναυτικό περιεχόμενο, προσφορά του συνάδελφου Κ. Νυχτάκη. Με τις καθιερωμένες ευχές για το νέο έτος έληξε η σεμνή τελετή και ακολούθησε παράθεση μικρής δεξίωσης προσφορά του Π.Ο.Ν., τον οποίον θερμά ευχαριστούμε, καθώς και το Δ.Σ. του Ν.Μ.Ε. για τη διάθεση και εφέτος της αίθουσας εκδηλώσεων του Μουσείου.

Ελευθέριος Σφακτός

1. Η ηγεσία με τους παρευρισκόμενους Δ.Υ. 2. Ο Α/ΓΕΝ απευθύνει χαιρετισμό στου παραβρισκόμενους. 3. Οι βραβευθέντες Δόκιμοι Υπαξιωματικοί.

72 Περιπλους

Ημερολόγιο Μουσείου 

Χαιρετισμός Προέδρου του ΝΜΕ κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Κ

υρίες και κύριοι, αγαπητοί απόφοιτοι της Σχολής Μονίμων Υπαξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, το μουσείο σας, σας υποδέχεται στις αίθουσές του για να πραγματοποιήσετε εδώ τη συμβολική εκκίνηση του νέου χρόνου, του 2020. Στους περισσότερους από εσάς είναι πολύ οικείες οι αίθουσες του Μουσείου και πολύ περισσότερο τα εκθέματά του. Είναι επίσης γνωστός σε εσάς ο σκοπός της ύπαρξής του, που είναι η προβολή και η ανάδειξη της ναυτικής ιστορίας και παράδοσης του έθνους μας. Σεις, αυτή τη ναυτική παράδοση την υπηρετήσατε από θέσεις ευθύνης κατά τη διάρκεια της ενεργού υπηρεσίας σας στα πλοία του Στόλου και τις υπηρεσίες του Πολεμικού Ναυτικού. Έχετε υπάρξει από τους βασικούς συντελεστές της διατήρησης ακέραιας και ακηλίδωτης της θαλασσινής αξιοπρέπειας της χώρας μας. Η ελληνική κοινωνία καταλαβαίνει καλά τον ρόλο που διαδραματίσατε κατά την ενεργό υπηρεσία σας, τότε νέοι, που δίνατε την ψυχή σας στην προσπάθεια να διατηρούνται τα πλοία μας σε ετοιμότητα ανάληψης οποιασδήποτε αποστολής, κάθε μέρα, όλες τις μέρες του χρόνου. Παράλληλα γνωρίζουμε ότι αυτή σας η υπηρεσία δινόταν σαν ιδέα, σαν καθήκον προς την πατρίδα, προς τον ελληνικό λαό, πέρα και πάνω από την καλώς εννοούμενη δημοσιοϋπαλληλική υπηρεσία και δεν περίμε-

Στιγμιότυπο της εκδήλωσης.

νε καμία αναγνώριση κανένα αντίκρισμα. Σήμερα που η πατρίδα μας αντιμετωπίζει πρωτόγνωρες προκλήσεις στην περιοχή, οι εν ενεργεία συνάδελφοί σας, έχουν εσάς παράδειγμα, προσφέρουν κατά τον ίδιο τρόπο τις υπηρεσίες τους. Όλο το προσωπικό του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και εγώ προσωπικά αισθανόμαστε υπερήφανοι που επιλέξατε το Μουσείο σας, ως τον τόπο της κοπής της βασιλόπιτας του Συνδέσμου σας. Είμαι βέβαιη πως περιδιαβαίνοντας τις αί-

θουσες όλο και κάτι θα βρείτε που θα σας θυμίζει την ενεργό υπηρεσία σας, τη ζωή στα υποφράγματα, στα μηχανοστάσια στις γέφυρες, στα καταστρώματα, στα πυροβόλα των παλαιότερων εποχών. Χαιρετίζω και καλωσορίζω τον Σύνδεσμο σας και εύχομαι σε όλες και όλους υγεία και προσωπική ευτυχία. Για την πατρίδα μας εύχομαι ο καινούργιος χρόνος, 2020, ν είναι παραγωγικός και κυρίως ειρηνικός.

Χρόνια Πολλά, Καλή Χρονιά!

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

Οι καθιερωμένες ενότητες του Ημερολογίου του Μουσείου: - Νέα Μέλη - Χρηματικές Δωρεές - Δωρεές Αντικειμένων και Αρχειακού Υλικού

ΤΕΥΧΟΣ 110 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 2020

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

του τριμήνου Ιανουαρίου, Φεβρουαρίου, Μαρτίου 2020 θα δημοσιευθούν στο επόμενο τεύχος του Περίπλου 111.

Περιπλους 73



Ημερολόγιο Μουσείου

Αυτόνομη κατάδυση και επιστήμη των πολιτών Το Σάββατο 7 Μαρτίου 2020 πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος ημερίδα με θέμα “Αυτόνομη Κατάδυση και Επιστήμη των Πολιτών”. Η εκδήλωση διοργανώθηκε με αφορμή την συμπλήρωση δύο χρόνων δραστηριοτήτων της Ομάδας Εναλίων Αποτυπώσεων του Εργαστηρίου Τοπογραφίας, Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών, Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τα σύγχρονα ναυάγια που έχουν μέχρι τώρα καταγραφεί και τεκμηριωθεί ιστορικά με την συνδρομή φίλων και μελών της Ομάδας Εναλίων Αποτυπώσεων παρουσιάζονται στον ιστοχώρο www.wreckhistory.com

Σ

κοπός της εκδήλωσης ήταν η διερεύνηση των προοπτικών της σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ Αυτόνομης Κατάδυσης και Επιστήμης των Πολιτών στην Χώρα μας. Θεωρώντας αυτές ως δύο σημαντικούς πυλώνες για την διαφύλαξη της ενάλιας φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, για την βιωσιμότητα στις ελληνικές θάλασσες και για την πρόοδο της επιστήμης του Ωκεανού, στο πρώτο μέρος αναδείχθηκαν καλές πρακτικές που αφορούν σε διαδικασίες ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, εκπαίδευσης ή ενεργού συμμετοχής αυτοδυτών. Στο δεύτερο μέρος παρουσιάστηκαν παραδείγματα και προοπτικές ατομικών ή ομαδικών πρωτοβουλιών για την άμεση ή την έμμεση υποστήριξη επιστημονικού έργου που διεξάγεται στον ενάλιο χώρο, ενώ στο τρίτο μέρος ακολούθησε ανοιχτή συζήτηση για τους τρόπους πραγ-

ματοποίησης ερευνητικών δραστηριοτήτων από αυτοδύτες στην Ελλάδα. Τέλος, διατυπώθηκαν ερωτήματα και προτάσεις για την περαιτέρω διερεύνηση του τοπίου της Επιστημονικής Κατάδυσης, ως προς το υφιστάμενο πλαίσιο και τις πιθανές εξελίξεις στο πεδίο της Θάλασσας. Στην ημερίδα συμμετείχαν ένδεκα ομιλητές με δέκα παρουσιάσεις. Παράλληλα, το κοινό είχε την δυνατότητα να συμμετάσχει σε έρευνα μέσω ερωτηματολογίου για την “Αυτόνομη Κατάδυση και την Επιστήμη των Πολιτών”. Η έρευνα διεξάγεται μέσα στα πλαίσια του έργου ScienceDIVER «Cross-sectoral skills for the Blue Economy labor market» (κωδικός 863674, EMFF-Blue Economy-2018), στο οποίο συντονιστής εταίρος είναι το Εργαστήριο Τοπογραφίας, ΑΠΘ (sciencediver.eu).

Όρθιοι από αριστερά προς τα δεξιά: Κίμων Παπαδημητρίου, Παναγιώτης Τριπόντικας, Βασίλης Μεντόγιαννης, Αναστάσιος Κτίστης, Κωνσταντίνος Τοκμακίδης, Αλέξανδρος Τούρτας, Παναγιώτης Τοκμακίδης, Δημήτρης Κουρκουμέλης. Κάτω σειρά από αριστερά προς τα δεξιά: Νίκος Καρατζάς, Σταύρος Τσιούμας, Θάνος Νταϊλιάνης, Νικόλας Σιδηρόπουλος.

74 Περιπλους

Ημερολόγιο Μουσείου 

Η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη προσφέρει ως δώρο στον Καθηγητή του ΑΠΘ και Διευθυντή του ερευνητικού προγράμματος κο Κωνσταντίνο Τοκμακίδη την βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών ιστορική έκδοση «Ελλήνων Πλόες» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ 9:00 - 9:30 9:30 - 9:50

Προσέλευση - Εγγραφές Καλωσόρισμα - Χαιρετισμοί • Α. Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη, πρόεδρος ΝΜΕ • Κ. Τοκμακίδης, διευθυντής Εργαστηρίου Τοπογραφίας, ΤΑΤΜ/ΑΠΘ

9:50 - 11:05

1ο μέρος: Παραδείγματα και Καλές Πρακτικές

9:50 - 10:05

“Προγράμματα επιστήμης των πολιτών για την καταγραφή της θαλάσσιας βιοποικιλότητας”, Α. Νταϊλιάνης (ΙΘΑΒΒΥΚ/ΕΛΚΕΘΕ)

10:05 - 10:20 "Επιστήμη των Πολιτών για την υποστήριξη της Τοπικής Περιβαλλοντικής Γνώσης- η εμπειρία της iSea τα τρία τελευταία χρόνια", Ν. Δούμπας, Ι. Γιώβός, Π. Κλείτου, Δ. Πουρσανίδης 10:20 - 10:35 “Θαλάσσιο Ινστιτούτο για τον Ιππόκαμπο”, Β. Μεντόγιαννης 10:35 - 10:50 “Εκπαίδευση στην μεθοδολογία και στις τεχνικές επιστημονικής κατάδυσης”, Ν. Καρατζάς 10:50 - 11:05 “Ενάλιες εκπαιδευτικές και ερευνητικές δραστηριότητες της Ομάδας Εναλίων Αποτυπώσεων για τους πολίτες”, Κ. Παπαδημητρίου (ΟΕΑ) 11:05 - 11:30 Διάλειμμα - Απαντήσεις σε ερωτηματολόγιο 11:30 - 12:45 2ο μέρος: Ενάλια Κληρονομιά και Αυτόνομη Κατάδυση 11:30 - 11:45 “Επιστήμη των πολιτών (Citizen Science) και ενάλια αρχαιολογία στην Ελλάδα. Δεδομένα και προοπτικές”, Α. Τούρτας (ΟΕΑ), Θ. Θεοδούλου 11:45 - 12:00 “Αειφόρος ανάπτυξη και η υποβρύχια κληρονομιά του Πολεμικού Ναυτικού”, Π. Τριπόντικας (ΟΕΑ) 12:00 - 12:15 “Ανελκύοντας τα ναυάγια του πολέμου”, Α. Μπιλάλης (ΟΕΑ) 12:15 - 12:30 “Τεκμηρίωση και ανάδειξη της ιστορίας ενός ναυαγίου του Β’ ΠΠ”, Ν. Σιδηρόπουλος (ΟΕΑ), Σ. Τσιούμας (ΟΕΑ) 12:30 - 12:45 “ Πρόταση ανάδειξης των σύγχρονων ναυαγίων της Μαγνησίας από την τοπική καταδυτική κοινότητα ”, Α. Μαγκλής 12:45 - 14:00 3ο μέρος: Συζήτηση - Προτάσεις Κλείσιμο Εκδήλωσης Περιπλους 75

Κική Δημουλά (1931-2020) Στις 22/02/20 και ώρα 17:56 έφυγε από τη ζωή η σπουδαία ποιήτρια και ακαδημαϊκός Κική Δημουλά. Μεγάλη απώλεια για τον πολιτισμό, την παιδεία και τα γράμματα.

Η

Κική Δημουλά γεννήθηκε το 1931 στην Αθήνα όπου κι έζησε. Παντρεύτηκε τον πολιτικό μηχανικό και ποιητή Άθω Δημουλά, με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά. Εργάστηκε ως υπάλληλος στην Τράπεζα της Ελλάδος επί 25 χρόνια. Το 2002 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Το 2015 αναγορεύτηκε σε επίτιμη διδάκτορα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το πολυβραβευμένο έργο της έχει μεταφραστεί σε πολλές ξένες γλώσσες και τιμηθεί με βραβεία και διακρίσεις που ξεκινούν από το 1972, με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου». Με το ίδιο βραβείο τιμήθηκε το 1989 για τη συλλογή της «Χαίρε ποτέ» και το 1995 με το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για τη συλλογή «Η εφηβεία της λήθης». Το 2001 τής απονεμήθηκε το Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου της και Χρυσός Σταυρός του Τάγματος της Τιμής, από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.Το 2009, τιμήθηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας, ενώ το 2010 με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου της. Το 2010, με την ευκαιρία της βράβευσής της με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του ποιητικού και του πεζού έργου της, η Κική Δημουλά έγραψε αυτοβιογραφούμενη: «Ένα βιογραφικό σημείωμα πρέπει, αφού γραφτεί, να μείνει επ' αρκετόν καιρό κρεμασμένο στον αέρα από ένα τσιγκέλι αυστηρότητας, ώστε να στραγγίξουν καλά τα στερεότυπα, οι ωραιοποιήσεις, η ρόδινη παραγωγικότης και ο πρόσθετος ναρκισσισμός, πέραν εκείνου που ενυπάρχει στη φύση μιας αυτοπαρουσίασης. Μόνον έτσι βγαίνει το καθαρό βάρος: το ήθος που επέβαλες να τηρεί η προσπάθειά σου.Τα πόσα βιβλία έγραψε κανείς, πότε τα εξέδωσε, ποιες μεταφράσεις τα μεταναστεύουν σε μακρινές ξένες γλώσσες και ποιες διακρίσεις τα χειροκροτούν είναι τόσο τρέχοντα, όσο το να πεις ότι μέσα σ' έναν βαρύτατο χειμώνα υπήρξαν και κάποιες μέρες με λαμπρή λιακάδα. […]. Το 1949, τελειώ-

νοντας το Γυμνάσιο, υπέκυψα εύκολα στο «πρέπει να εργαστείς», και εργάστηκα στην Τράπεζα της Ελλάδος είκοσι πέντε χρόνια. Ανώτερες σπουδές: η μακρά ζωή μου κοντά στον ποιητή Άθω Δημουλά. Χωρίς εκείνον, είμαι σίγουρη ότι θα είχα αρκεστεί σε μια ρεμβαστική, αμαθή τεμπελιά, προς την οποίαν, ίσως και σοφά, ακόμα ρέπω. Του οφείλω το λίγο έστω που της ξέφυγα, την ατελή έστω μύησή μου στο τι είναι απλώς φωνήεν στην ποίηση και τι είναι σύμφωνον με την ποίηση, του οφείλω ακόμα την πικρότατη δυνατότητα να μπορώ σήμερα, δημόσια, να τον μνημονεύω εις επήκοον της πολυπληθούς λήθης. [….] Κυλώ και, όσο πλησιάζω στις εκβολές, όλο και ονειρεύομαι ότι θα μου πετάξει η ποίηση ένα σωσίβιο ποίημα. Δεν νιώθω δημιουργός. Πιστεύω ότι είμαι ένας έμπιστος στενογράφος μια πολύ βιαστικής πάντα ανησυχίας, που κατά καιρούς με καλεί και μου υπαγορεύει κρυμμένη στο ημίφως ενός παραληρήματος, ψιθυριστά, ασύντακτα και συγκεκομμένα, τις ακολασίες της με έναν άγνωστο τρόπο ζωής. Όταν μετά αρχίζω να καθαρογράφω, τότε μόνον, παρεμβαίνω κατ' ανάγκην: όπου λείπουν λέξεις, φράσεις ολόκληρες συχνά και το νόημα του οργίου, προσθέτω εκεί δικές μου λέξεις, δικές μου φράσεις, το δικό μου όργιο στο νόημα, ότι τέλος πάντων έχει περισσέψει από δικές μου ακολασίες με έναν άλλον, άγνωστο τρόπο ζωής. Τόσο μεταχειρισμένη και υπηρεσιακή είναι η ανάμειξή μου στη δημιουργία. Φύσει ολιγογράφος, εξέδωσα οκτώ ποιητικές συλλογές μέσα σε σαράντα πέντε χρόνια. Η ση-

μασία τους είναι ακόμα συμβατική. Είναι γραμμένη στη λίστα αναμονής των μεγάλων επερχόμενων κυμάτων του μετα-κριτή χρόνου». Στις 16 Ιανουαρίου 2020, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Λίνα Μενδώνη είχε αποστείλει επιστολή προς την Επιτροπή Νόμπελ της Σουηδικής Ακαδημίας, με την οποία πρότεινε την υποψηφιότητα της Κικής Δημουλά για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Στην επιστολή της η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού έγραψε χαρακτηριστικά για το ποιητικό έργο της Κικής Δημουλά και την απήχησή του: «Η Κική Δημουλά θεωρείται η σημαντικότερη εν ζωή σύγχρονη ποιήτρια. Η ποίησή της μπορεί να φαίνεται αρκετά απλή, καθώς οι στίχοι της συχνά μιλάνε για την καθημερινή γυναίκα, τη ζωή της και τη ρουτίνα της. Ωστόσο, τα ποιήματά της είναι ταυτόχρονα εκλεπτυσμένα, τολμηρά, δημιουργικά. Είναι βιωματικά και φιλοσοφικά, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που η Δημουλά, όχι μόνο έχει υπάρξει επιτυχημένη και δημοφιλής ποιήτρια, αλλά συνέβαλε αποφασιστικά στη διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού της ποίησης, στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι ταυτίζονται με τα ποιήματά της, γιατί η Κική Δημουλά γράφει για τη θλίψη, το πένθος, την ενοχή, το αναπόφευκτο. Γράφει για τη θλίψη, αλλά τα ποιήματά της δεν είναι λυπητερά. Προσφέρουν ελπίδα και σύνδεση με την εσωτερική μας ανθρωπιά.» Ως ελάχιστος φόρος τιμής στην μεγάλη Ελληνίδα ποιήτρια η κηδεία της έγινε δημοσία δαπάνη την Τρίτη 25 Φεβρουαρίου στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.

Μ

ε βαθιά λύπη υποδέχθηκα το νέο της απώλειας της κορυφαίας Ελληνίδας ποιήτριας Κικής Δημουλά. Είχα την τύχη να την συναναστραφώ με την ευκαιρία εκδηλώσεων του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, του οποίου υπήρξε μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής. Το έργο της το εκτιμούσα βαθύτατα, αλλά η εμπειρία της συναναστροφής μαζί της ενίσχυσε το αίσθημα του θαυμασμού για την ανυπέρβλητη ποιητική της διάνοια. Άνθρωπος ευγενικός, διακριτικός που ξεχείλιζε από τρυφερότητα, θα μείνει για πάντα στη σκέψη μου, με αισθήματα ευγνωμοσύνης για τον χρόνο που μου χάρισε στις φευγαλέες συζητήσεις μας. Θερμά συλλυπητήρια στην οικογένειά της. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τη σκεπάζει. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

ΠΗΓΕΣ https://www.kathimerini.gr/1066048/gallery/epikairothta/ellada/efyge-apo-th-zwh-h-kikh-dhmoyla (22/2/2020) • https://www.kathimerini. gr/1066154/article/epikairothta/ellada/to-ypoyrgeio-politismoy-proteine-thn-kikh-dhmoyla-gia-to-nompel-logotexnias (23/2/2020)

76 Περιπλους

ΑΝΑΒΟΛΗ

ΤΑΚΤΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΜΕΛΩΝ Υπό το πρίσμα της σημερινής κατάστασης γύρω από τον Κορονοϊό (COVID-19) και λαμβάνοντας υπόψη την παγκόσμια ανησυχία σχετικά με την εξάπλωσή του, το Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος σε έκτακτη συνεδρίασή του αποφάσισε να αναβάλλει την Τακτική Γενική Συνέλευση των Μελών που είχε προγραμματιστεί για την Κυριακή 8 Μαρτίου και 15 Μαρτίου 2020 (ως επαναληπτική με οιαδήποτε απαρτία), ως απαραίτητο προληπτικό μέτρο δίνοντας προτεραιότητα στην υγεία και την ασφάλεια των μελών μας. Με την ευχή ότι η κατάσταση θα εξομαλυνθεί πολύ σύντομα σε όλο τον κόσμο και στην πατρίδα μας, θα επανέλθουμε με νέα ανακοίνωση συνεκτιμώντας τις τρέχουσες εξελίξεις. Ευχαριστούμε για την κατανόησή σας. Εκ του Διοικητικού Συμβουλίου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

Η ΠΡΟΕΔΡΟΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΙΝΑΡΔΑΚΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΟΣ (Ο) Π.Ν. ε.α.

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ-ΠΑΛΟΥΜΠΗ

Γράφει ο Σκάπουλος 78 Περιπλους

Α

γαπητοί φίλοι αναγνώστες της φτωχής αυτής στήλης. Υποθέτω ότι δεν θα υπάρχει αναγνώστης που να μην έχει συνειδητοποιήσει κατά τον ένα ή άλλο τρόπο ότι στο 2020 που ήδη τρέχουμε εδώ και ένα τρίμηνο συμπληρώνονται 2.500 χρόνια από τους περίφημους Μηδικούς πολέμους που μαθαίναμε μικροί στο μάθημα της αρχαίας Ιστορίας. Πλέον συγκεκριμένα συμπληρώνονται 2.500 χρόνια από τη μάχη των Θερμοπυλών και τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Και τα δύο έλαβαν χώρα το 480 π.Χ. Είμαι βέβαιος ότι όλοι θα έχουν κάτι ακούσει, λιγότερο ή περισσότερο, καθώς διεξάγονται και προγραμματίζονται φανταχτερές εκδηλώσεις με λαμπερά ονόματα, που κοσμούν πολύ συχνά τις οθόνες των τηλεοράσεών μας μεταδίδοντας πληροφορίες ή και παραδίδοντας μαθήματα ιστορίας για όσους έχουν πιθανόν ξεχάσει τις λεπτομέρειες εκείνης της ιστορικής περιόδου. Ο Σκάπουλος δεν φιλοδοξεί να γράψει πραγματεία για το θέμα, άλλωστε ούτε το γνωστικό του επίπεδο είναι τέτοιο, ούτε η μόρφωσή του, αλλά θεώρησε πως στον χρόνο που διάγουμε θα έπρεπε να γράψει δυο λέξεις, έτσι σαν να συμμετέχει κι αυτός στο γενικό κλίμα υπενθύμισης των γεγονότων και ανάδειξης της παγκόσμιας απήχησης και σημασίας τους. Θα ήθελα να ξεκινήσω από μία φράση που δεν είναι δική μου, αλλά την άκουσα σαν εισαγωγή να εκφωνείται από τον ομότιμο καθηγητή του King’s College του Λονδίνου Roderick Beaton τη Δευτέρα 20 Ιανουαρίου στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Αναρωτήθηκε ο καθηγητής και μου φάνηκε εξαιρετικό: «Σε ποια χώρα του κόσμου θα μπορούσαμε να μιλάμε για μια μάχη που έγινε πριν από 2.500 χρόνια». Μου φάνηκε πως μέσα σ’ αυτή τη φράση υπήρχε όλο το νόημα της χρονιάς που διανύουμε. Η συνέχεια του Ελληνισμού είναι εδώ. Δεν είναι εφεύρημα του Παπαρρηγόπουλου. Είναι γεγονός υπαρκτό και παγκοσμίως αποδεκτό. Συγχρόνως σου δημιουργείται μέσα σου το ερώτημα «πως θα ήταν ο σημερινός κόσμος αν εκείνη η ναυμαχία είχε εξελιχθεί διαφορετικά, είχε άλλη τροπή, άλλο αποτέλεσμα ;;» Το ξέρω πως δεν είναι δουλειά των Ιστορικών και της Ιστορίας να απαντά σε υποθετικά σενάρια και ενδεχομένως σε αφελείς ερωτήσεις σαν τις δικές μου, αλλά αυτό δεν εμποδίζει εμένα, τον σχετικά αδαή, να πλέκω και να διατυπώνω τα δικά μου σενάρια, που μπορεί να μην είναι ιστορικά τεκμηριωμένα, εμπεριέχουν όμως απλές σκέψεις βασισμένες σε λογικούς συλλογισμούς. Η περσική αυτοκρατορία κατά το τέλος του ΣΤ΄ αιώνα π.Χ. βρισκόταν στο απόγειο της δυνάμεώς της, αλλά και της έκτασής της. Εκτεινόταν από την Ινδία ως τη Μεσόγειο και από την Κασπία ως τον Ινδικό Ωκεανό. Στη βόρεια ακτή της Αφρικής είχε καταλάβει το χώρο της σημερινής Αιγύπτου, της Λιβύης, μέχρι την Κυρηναϊκή. Το 480 π.Χ. δεν υπήρχε κανένα άλλο εμπόδιο στην ολοκλήρωση της κατάκτησης της

Ευρώπης από τις ορδές του Ξέρξη που ξεχύνονταν από την Ανατολή, λεηλατώντας και εξανδραποδίζοντας όλους όσους δεν υπέκυπταν οικειοθελώς να προσκυνήσουν τον Μεγάλο Βασιλέα. Ο ίδιος μιλώντας στους Στρατηγούς του λίγο πριν το ξεκίνημα της μεγάλης πορείας για την κατάκτηση της Ελλάδας είχε δηλώσει: «Ο ήλιος δεν θα δει καμία χώρα να συνορεύει με τη δική μου, εγώ με τη βοήθειά σας θα τις ενώσω όλες σε μία χώρα, αφού διασχίσω όλη την Ευρώπη» Το καταλαβαίνω λοιπόν ότι προβληματίζομαι πάνω σε υποθετικά σενάρια αλλά θα το κάνω. Στους περσικούς πολέμους και ιδιαίτερα στη Σαλαμίνα δεν αντιπαρατάχθηκαν μόνο δύο στόλοι κωπήλατων πλοίων, αλλά να μου

επιτρέψετε να ισχυριστώ ότι βρέθηκαν αντιμέτωπες δύο κοσμοθεωρίες, δύο αντιλήψεις για τον τρόπο ζωής και τη σημασία του ανθρώπου ως ατόμου. Οι ελληνικές πόλεις που στάθηκαν απέναντι στο στενό της Σαλαμίνας, ανεξάρτητα από τον ακριβή τρόπο διακυβέρνησης που είχαν υιοθετήσει, θεωρούσαν τον άνθρωπο, το άτομο, υποκείμενο αξίας που ετύγχανε της προσοχής και του σεβασμού της Πολιτείας. Αντίθετα, ο απόλυτα δικτατορικός τρόπος διακυβέρνησης της περσικής αυτοκρατορίας, η απόλυτη μοναρχική εξουσία, δεν απέδιδε καμία σημασία στο μεμονωμένο άτομο, στην ανθρώπινη υπόσταση. Αυτές οι δύο αντιλήψεις συγκρούσθηκαν στη Σαλαμίνα και επεκράτησε εκείνη που απέδιδε σημασία στο άτομο.

Κανένας βέβαια δεν μπορεί να ισχυριστεί με βεβαιότητα πως θα ήταν η Ευρώπη και κατ’ επέκταση ο κόσμος σήμερα, αν η έκβαση της ναυμαχίας ήταν διαφορετική. Ασφαλώς θα είχαμε κάποια μορφή πολιτισμού αρκετά διαφορετικού από αυτόν που έχουμε σήμερα και τον αποκαλούμε δυτικοευρωπαϊκό. Οι Πέρσες είχαν τότε ένα σοβαρό πολιτισμό, με μεγάλη τεχνική ανάπτυξη. Τα δύο μεγαλεπήβολα τεχνικά έργα που πραγματοποίησαν για να διευκολύνουν την εκστρατεία τους εναντίον της Ελλάδας μαρτυρούν το επίπεδο της τεχνικής ανάπτυξης που είχαν. Τα έργα ήταν η ζεύξη του Ελλησπόντου μεταξύ Αβύδου και Σηστού για να περάσει πεζοπορώντας το τεράστιο στράτευμα και η διάνοιξη διώρυγας στην Άκανθο της χερσονήσου του Άθω,

στη Χαλκιδική, για να περάσει ο τεράστιος στόλος. Επομένως, ναι, θα είχαμε κάποιον πολιτισμό, αλλά όχι με επίκεντρο τον άνθρωπο. Έχοντας κι όλας απαλείψει από την ιστορία τον Ε΄ αιώνα π.Χ. της Αθήνας, τον αποκληθέντα και «Χρυσό αιώνα του Περικλέους» δεν θα είχαμε όλα εκείνα τα πνευματικά επιτεύγματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού με κυριότερο και πρώτιστο το πολίτευμα της Δημοκρατίας. Αυτή είναι κατά την άποψη του Σκάπουλου η κύρια κατεύθυνση που θα έπρεπε να αναδειχθεί. Για να δούμε αν ως χώρα θα το επιτύχουμε και να δούμε επίσης εδώ στο Μουσείο μας αν οι εκδηλώσεις που μαθαίνω ότι προγραμματίζονται εάν θα καταφέρουν να φέρουν στο προσκήνιο αυτό ακριβώς το νόημα. Περιπλους 79

Ναυτικά Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο, Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Αστική μη κερδοσκοπική εταιρία) Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223/28249, Fax: 26950 83748 ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Τσιλιβή, Ζακύνθου ΤΤ 22100. Τηλ. 26950 42436/ Κιν. 6974 065 776 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ.: 22890 22700/210 81 25 547, Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Ραψάνη, Χρυσοστόμου Σμύρνης 1, Τηλ: 2510 240 668, 6977 391 605, Ε-mail: nmkav.gr@gmail.com • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

Φορείς (Ιδρύματα - Ινστιτούτα - Ναυτικές Συλλογές) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ "ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ" Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709 80 Περιπλους