ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 115

ΤΕΥΧΟΣ 115 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2021

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ.-YEN-ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

On time - any time!

A globally integrated shipping group

- Transportation (dry bulk, wet, reefer)

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

- Shipyards

HEAD OFFICE

- Ship Agency

5, Xenias str. & Ch. Trikoupi

- Logistics

14562, Athens, Greece

- Terminals

Tel.: +30 210 62 84 200

- Fuel Supplies at High Seas - Pelagic Fish Trading

e-mail: athens@laskaridis.com www.laviniabulk.com

115

ΑΠΡΙΛΙΟΣ // ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ 2021

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02 Χαιρετισμός του Εκδότη 04 Λίγα λόγια για... το θέμα του εξωφύλλου 06 Εμπλουτισμός της συλλογής του Σύγχρονου Πολεμικού Ναυτικού Δωρεά του μοντέλου του αντιτορπιλικού Α/Τ Βέλος DD 16

ΤΕΥΧΟΣ 115 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2021

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ.-YEN-ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

08 Δωρεά του κ. Πάνου Λασκαρίδη στην Πολεμική Αεροπορία Εξώφυλλο Διονύσης Τσάσης Ναυμαχώντας, 2020 Μέταλλο και Ξύλο, 450x120x300 εκ. Κατασκευή μεταλλικών στοιχείων: Δημήτρης Σαββίδης Κατασκευή ξύλινων στοιχείων: Κώστας Χαλικιάς

4

14 Επέτειος Κινήματος Ναυτικού 26 Ιβ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικων Μουσειων Διαδικτυακό. Διοργάνωση Ναυτικό Μουσείο Άνδρου 12-13 Ιουνίου 2021

Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

(Για το θέμα βλ. σελ. 4) Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528

10

42 Ο Λόγος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Πνύκα 44 Μνήμες από την Επαναστατημένη Ελλάδα Περίπλους

42

56 Oι Βλάχοι. Πρώτοι στ’ άρματα,στα γρόσια και στα γράμματα Tου Νικολάου Ι. Μέρτζου, Δικηγόρου, Δημοσιογράφου & Συγγραφέα

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

52

Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

58 Αλβανοί και Αρβανίτες Tου Κωνσταντίνου Χολέβα, Πολιτικού Επιστήμονος 60 Ο Κοσμάς ο Αιτωλός ο Ρήγας και ο Κοραής Tου Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου 62 Αϊτή. Η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την Ελληνική Επανάσταση Περίπλους

Διαφημίσεις: Ν. Νικολαΐδης-Ε. Σ. Σύρος Τηλ./Fax: 210 24 35 075 Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη

46 Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου Ο ιδεαλιστής & φιλάνθρωπος φιλέλληνας Αμερικανός γιατρός Tου Δρος Αριστείδη Γ. Διαμαντή 52 O Νεοελληνικός Διαφωτισμός. Μια σύντομη ιστορική επισκόπηση Του Χαράλαμπου Σπυρόπουλου

Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

34 1821-1921-2021 Πως θα είναι ο ελληνισμός το 2121; Του Ευάγγελου Γεωργούση, Αντιπτέραρχου (Ι) ε.α, Προέδρου Σ.Α.Σ.Ι., Επίτιμου Διοικητή Δ.Α.Ε.

40 O Άγιος της Πολιτικής Επικήδειος του Ιωάννη Καποδίστρια Από το βιβλίο «Ιωάννης Α. Καποδίστριας Ο Άγιος της Πολιτικής» του Ιωάννη Σ. Κορνηλάκη

Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

10 Αρχαιολατρεία και Φιλελληνισμός Συλλογή Θανάση & Μαρίνας Μαρτίνου Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Μάρτιος-Ιούνιος 2021

64 Λογοτεχνία & Θάλασσα 68 Ημερολόγιο Μουσείου

60

76 Αποχαιρετισμοί 78 Bαρόμετρο Τραπεζικός λογαριασμός για την κατάθεση συνδρομής μελών: Εθνική Τράπεζα/Δικαιούχος: Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Aρ. Λογ/σμου: 072/482020-74/ IBAN: GR13 0110 0720 0000 0724 8202 074 Παράκληση η κατάθεση να γίνεται ΕΠΩΝΥΜΩΣ, ώστε να αποστέλλεται ακολούθως και η σχετική απόδειξη.

Α

γαπητοί αναγνώστες, φίλες και φίλοι, Το παρόν τεύχος είναι το πρώτο που βγαίνει μετά το μακρόσυρτο κλείσιμο των μουσείων. Θυμίζουμε ότι στις 14 Μαΐου έγινε το πολυαναμενόμενο άνοιγμα των μουσείων. Ομολογουμένως το τρίμηνο που παρήλθε ήταν αρκετά φορτωμένο και φορτισμένο με εργασίες και δράσεις που «απαιτούσαν» την εκπλήρωσή τους και έπρεπε να υλοποιηθούν με τις ανάλογες προσαρμογές που έχει επιβάλει η διαμορφωθείσα από την εμμένουσα πανδημία κατάσταση. Οι συνθήκες οπωσδήποτε δεν ευνοούν τις συναθροίσεις σε εσωτερικούς χώρους και η πορεία της πανδημίας αποτρέπει τους μουσειακούς οργανισμούς από την υλοποίηση εκδηλώσεων με

μεγάλη συμμετοχή κοινού. Η βαριά σκιά της υγειονομικής απειλής ακόμα δεν επιτρέπει την πλήρη επαναφορά της κανονικής λειτουργίας και κυρίως τον λαμπρό εορτασμό των σημαντικών επετείων της ελληνικής ιστορίας, όπως ήταν τα 2500 χρόνια από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας το 2020, αλλά και τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος άνοιξε για το κοινό λοιπόν και μαζί η έκθεση «Σαλαμίς 480 π.Χ. Εικαστική απήχηση» είχε τους πρώτους «φυσικούς» επισκέπτες της. H έκθεση αποτέλεσε την συμμετοχή του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος στον εορτασμό των Ημερών Θάλασσας του Δήμου Πειραιά 28 Μαΐου έως 6 Ιουνίου 2021 και παρά τους περιορισμούς που έχουν επιβληθεί από τον ΕΟΔΥ και το Υπουργείο Πολιτισμού στον αριθμό των ατόμων που μπορούν να βρίσκονται στους κλειστούς χώρους ταυτόχρονα, είδαμε με ικανοποίηση πλήθος κόσμου να την επισκέπτεται.

Ληξούρι. Φωτό Anag.

2 Περιπλους 115

Επ’ ευκαιρία δε του εορτασμού την επισκέφτηκαν ο Δήμαρχος και εκπρόσωποι φορέων της πόλης του Πειραιά. Η έως τώρα θετική ανταπόκριση του κοινού μας ενθάρρυνε να παρατείνουμε τη διάρκεια της έκθεσης έως και τις 29/9/2021. Στις 29 Σεπτεμβρίου, πιθανότερη ημερομηνία διεξαγωγής της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, ευελπιστούμε να πραγματοποιηθεί εκδήλωση, με την παρουσία όλων των συμμετεχόντων καλλιτεχνών, στην οποία θα προσκληθεί η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, για να ξεναγηθεί στην έκθεση. Λεπτομέρειες για την εκδήλωση θα σας ανακοινωθούν το πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου. Με την επανέναρξη της λειτουργίας του μουσείου ένα πολύ σημαντικό ζήτημα για την εύρυθμη λειτουργία του που έπρεπε να διευθετηθεί ήταν η σύγκληση της Γενικής Συνελεύσεως των μελών και η διεξαγωγή αρχαιρεσιών για ανάδειξη του νέου Διοικητικού Συμβουλίου, δεδομένου ότι είχε λήξει η θητεία του παλαιού.

Τηρώντας λοιπόν όλα τα προβλεπόμενα από τις περιστάσεις μέτρα και υπό την αυστηρά επίβλεψη και καθοδήγηση του Νομικού μας Συμβούλου κ. Παναγιώτη Φλέσσα, την Κυριακή 6 Ιουνίου κατορθώσαμε να διεξαγάγουμε τη Γενική μας Συνέλευση και να εκλέξουμε το νέο μας Διοικητικό Συμβούλιο. Λεπτομέρειες για το θέμα και κυρίως για τη νέα σύνθεση του διοικητικού συμβουλίου θα βρείτε στις επόμενες σελίδες. Από αυτή τη στήλη θα επιθυμούσα να ευχαριστήσω για την καλή συνεργασία τους κυρίους Ιωάννη Λιναρδάκη, Νικόλαο Σερέτη, και Γεώργιο Δεσποτόπουλου, οι οποίοι μπορεί να μη μετέχουν πλέον στο διοικητικό συμβούλιο, αλλά θεωρούμε ότι θα συνεχίζουν να στηρίζουν το έργο του μουσείου ως μέλη του. Αντιστοίχως, καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του διοικητικού συμβουλίου κύριο Αντιναύαρχο ΠΝ ε.α. Νικόλαο Τσούνη, τις κυρίες Δέσποινα Μοσχονά-Κατσαρού, Συντηρήτρια του Υπουργείου Πολιτισμού και ειδική σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα του ΥΠΠΟΑ, την εφοπλίστρια και Πρόεδρο της WISTA Έλπη Πετράκη και τον εφοπλιστή κύριο Ιωάννη Τριφύλλη. Ευχόμαστε καλή δύναμη και επιτυχία στα νέα τους καθήκοντα προς όφελος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Τον Ιούνιο που πέρασε πραγματοποιήθηκε επίσης ένα σημαντικό γεγονός για την κοινότητα των ναυτικών μουσείων της χώρας μας, το διαδικτυακό ΙΒ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων με τίτλο «Άνδρος πρωτοπόρος της ελληνικής ποντοπόρου ναυτιλίας». Η δύσκολη συγκυρία εκσυγχρόνισε τον θεσμό που ξεκίνησε πριν από 26 χρόνια και αποτελεί τη μοναδική κοινή δράση των ελληνικών ναυτικών μουσείων μέχρι τώρα. Με πρωτοβουλία του Δήμου Άνδρου, φορέα διαχείρισης του Ναυτικού Μουσείου Άνδρου που είχε αναλάβει τη διοργάνωση, το συνέδριο απέκτησε ψηφιακή παρουσία, καθώς πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά. Στις δύο μέρες που διήρκησε 12 και 13 Ιουνίου ακούστηκαν πολλές και ενδιαφέρουσες εισηγήσεις τόσο από εκπροσώπους ναυτικών μουσείων και φορέων της ναυτικής παράδοσης όσο και από επιστήμονες ερευνητές για ζητήματα ναυτικής ιστορίας, αρχαιολογίας ακόμα και ναυτιλιακής εκπαίδευσης. Αξίζουν ειλικρινή συγχαρητήρια στους διοργανωτές, αλλά και σε όσους παρακολούθησαν όλο αυτό το πλήθος των εισηγήσεων και παρεμβάσεων. Περισσότερες πληροφορίες για το θέμα θα βρείτε στον ανα χείρας τεύχος. Αγαπητοί αναγνώστες, βαδίζουμε πλέον μέσα στη νέα «κανονικότητα» και εργαζόμαστε αδιάκοπα σχεδιάζοντας τα μελλοντικά βήματα του μουσείου με τους νέους όρους που υπαγορεύει η απότομη «ψηφιακή στροφή» της καθημερινότητας μας. Ζητούμενα είναι η απόκτηση νέων τεχνολογικών υποδομών, η ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων αλλά και η επίτευξη μίας ισορροπίας μεταξύ ψηφιακού και πραγματικού. Επιθυμία μας είναι να βγούμε ανανεωμένοι και κατά το δυνατόν καλύτεροι απ΄ την περιπέτεια της πανδημίας. Ελπίζουμε και ευχόμαστε όλα να βαδίσουν καλά, για τη χώρα μας, για το Μουσείο μας, για όλους μας. Σας εύχομαι ένα όμορφο καλοκαίρι και, αν είναι δυνατόν, χωρίς μάσκες.

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Περιπλους 115 3

Λίγα λόγια για... το θέμα του εξωφύλλου

Διονύσης Τσάσης Ναυμαχώντας, 2020 Μέταλλο και Ξύλο, 450x120x300 εκ. Κατασκευή μεταλλικών στοιχείων: Δημήτρης Σαββίδης Κατασκευή ξύλινων στοιχείων: Κώστας Χαλικιάς

4 Περιπλους 115

Ένα μεγάλο ευχαριστώ

T

ο έργο δομικής τέχνης του αρχιτέκτονα Διονυσίου Τσάση με τίτλο «Ναυμαχώντας» προσφέρθηκε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος από τον κύριο Ηρακλή Προκοπάκη στον οποίο είμαστε ευγνώμονες. Το έργο που έγινε με αφορμή την έκθεση για την επέτειο των 2.500 χρόνων από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας, μετά το πέρας της, θα τοποθετηθεί σε ειδικό εκθεσιακό χώρο με σκοπό να είναι διαθέσιμο για τους επισκέπτες και κυρίως για τους χιλιάδες μαθητές που συμμετέχουν κάθε χρόνο στα εκπαιδευτικά προγράμματά του. Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Ηρακλή Προκοπάκη για την υποστήριξη του στο εκπαιδευτικό έργο του Μουσείου.

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

 Σχόλιο του δημιουργού

Tα σκαριά είναι τα σώματά μας και τα πανιά συμβολικώς ο «αήρ» που αγιάζει σώμα και πνεύμα. Η τριήρης «Πόλις» σώμα που κολυμπάει στο νερό αλλά ταυτόχρονα και πολεμική μηχανή. Οι καιροί χρειάζονται όχι μονάχα λογικές και στατικές ερμηνείες αλλά και «εναύσματα προς μια άλλη πολυσήμαντη δεκτικότητα». Έτσι αυτή η κατασκευή δεν ζητά να περιγράψει ή να διδάξει κάτι. Ζητά να γίνει μύθος προσωπικός, απαλλαγή απ' την αναγκαιότητα και ως «άλλη τριήρης» προσπαθεί να ψηλαφήσει το δράμα του γεγονότος της σύγκρουσης. Τα οριζόντια στοιχεία αναφέρονται στο κύμα, στον εμβολισμό και την επίθεση. Τα κάθετα στοιχεία, τα «ιστία», στη βία,το απρόβλεπτο, την ένταση της συμπλοκής,το ανθρώπινο δράμα.

 Βιογραφικό

Γεννήθηκε στα Καβάσιλα Ηλείας. Σπούδασε στο τμήμα Αρχιτεκτόνων του Α.Π.Θ. Έχει συνεργαστεί με πολλούς αρχιτέκτονες αλλά και εικαστικούς στον τομέα της Αρχιτεκτονικής και της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Έχει συμμετάσχει σε εκθέσεις αρχιτεκτονικού έργου καθώς και σε εκθέσεις comic και εικονογράφησης. Από το 1989 μέχρι σήμερα συνεργάζεται με τον αρχιτέκτονα-Μουσειολόγο Β. Κολώνα στο σχεδιασμό μουσείων και εκθέσεων. Από το 2004, διδάσκει στον εκπαιδευτικό όμιλο ΑΚΤΟ art & design. Από το 2007 μέχρι σήμερα, συνεργάζεται με την αρχιτέκτονα Λίζα Τικταπανίδου, με την οποία δημιούργησαν το σχήμα Τ&Τ architects. Έχει σχεδιάσει εικαστικές κατασκευές για δημόσιους αλλά και ιδιωτικούς φορείς και εταιρείες, όπως το Υπουργείο Βορείου Ελλάδος, τον Δήμο Θεσσαλονίκης, τον Δήμο Θερμαϊκού, τον Ο.Π.Π.Ε.Θ. ΘΕΣ/ΝΙΚΗ ’97, την Πολυτεχνική Σχολή του Α.Π.Θ., το Μουσείο Ύδρευσης Θεσσαλονίκης το Καζίνο Magic στο ξενοδοχείο Porto Karras στη Χαλκιδική κ.α. Περιπλους 115 5

Εμπλουτισμός της συλλογής του Σύγχρονου Πολεμικού Ναυτικού Δωρεά του μοντέλου του αντιτορπιλικού Α/Τ Βέλος DD 16

Το μοντέλο κατασκευάστηκε από τον Αντιπλοίαρχο (Ε) Νικόλαο Βούλγαρη ΠΝ με δαπάνη του κυρίου Ηρακλή Προκοπάκη, μέλους του ιστορικού Α/Τ «Βέλος», τον οποίο ευχαριστούμε θερμά για τη σημαντική δωρεά και την ευγενική του υποστήριξη στο έργο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Το αντιτορπιλικό «ΒΕΛΟΣ» σήμερα.

Η

συλλογή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος που αφορά την ιστορία και την δράση του σύγχρονου ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού περιλαμβάνει μοντέλα πλοίων και κειμήλια που αφορούν σημαντικά γεγονότα της πρόσφατης μας ιστορίας μας. Η συλλογή πρόσφατα εμπλουτίσθηκε με το μοντέλο του αντιτορπιλικού «Βέλος» 16 το οποίο είναι γνωστό για τη συμμετοχή του στο Κίνημα του Ναυτικού το 1973 κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Ήταν το πρώτο αντιτορπιλικό τύπου Fletcher που εντάχθηκε στο ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό στις 16/6/1959. Είχε ναυπηγηθεί στο Boston Navy Yard, Massachussets ΗΠΑ το 1942 με το όνομα USS Charette DD581. Η παραλαβή του έγινε στο Long Beach της California. Το όνομα του πλοίου έγινε παγκοσμίως γνωστό όταν στις 25 Μαΐου 1973, ενώ συμμετείχε σε άσκηση του ΝΑΤΟ, ο κυβερνήτης του αντιπλοίαρχος Νικόλαος Παππάς το οδήγησε στο Fiumicino της Ιταλίας, όπου μια ομάδα από 6 αξιωματικούς, 23 υπαξιωματικούς και 1 ναύτη ζήτησαν πολιτικό άσυλο στην Ιταλία. Ήταν μία ηχηρή εκδήλωση αντίδρασης προς τη δικτατορία που εντάσσεται στο Κίνημα του Ναυτικού που είχε εν τω μεταξύ προδοθεί καθώς τη νύχτα 22-23 Μαΐου 2021 είχαν ξεκινήσει συλλήψεις πολλών αναμεμιγμένων αξιωματικών. Η εξέγερση που εκδηλώθηκε από τον κυβερνήτη και το πλήρωμα του Βέλος 16 δημοσιοποίησε στην παγκόσμια κοινότητα την αντίθεση της πλειοψηφίας του Σώματος των αξιωματικών των Ενόπλων Δυνάμεων κατά του καθεστώτος που κυβερνούσε τη χώρα. Η κίνηση αυτή διεθνοποίησε, όσο τίποτε άλλο την αντίθεση του Ελληνικού λαού στη δικτατορία. Το πλοίο παροπλίσθηκε στις 26/2/1991 και στις 27/9/1995 ανακηρύχθηκε σε μουσείο με την ονομασία «Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα».

6 Περιπλους 115

Από αριστερά διακρίνονται: Ο κος Νικόλαος Βούλγαρης, ο κος Παναγιώτης Χατζηπέρος, μέλος του πληρώματος του Α/Τ Βέλος, η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του ΝΜΕ, ο δωρητής και μέλος του πληρώματος του Α/Τ Βέλος κος Ηρακλής Προκοπάκης Α΄Αντιπρόεδρος και COO της Danaos Shipping Ltd, ο κος Ηλίας Νταλούμης, Δημοσιογράφος, μέλος του ΔΣ του ΝΜΕ και ο κος Ιωάννης Παλούμπης Αντιναύαρχος ΠΝ εα.

HOTEL AGIP, Ρώμη, 26 Μαῒου 1973, οι κινηματίες του αντιτορπιλικού ΒΕΛΟΣ. Διακρίνονται όρθιοι από αριστερά οι, Δημήτριος Μυτακάκης, Παναγιώτης Χατζηπέρος, Διονύσιος Πανούσης, Δημήτριος Ρουσσόπουλος (†), Ιωάννης Γκαρούτσος, Παναγιώτης Καλλινός, Γεώργιος Θεοδωρίδης, Μιχαήλ Σαμψών, Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, Ιωάννης Ελευθεριάδης, Κωνσταντίνος Ματαράγκας, Νικόλαος Παππάς (†), Εμμανουήλ Σπυριδάκης (πίσω από τον Παππά), Νικόλαος Αλοΐζος (†), Ανδρέας Βιτάλης, Γεώργιος Μαντζάνας, Γεώργιος Κιμιγκέλης (†), Κωνσταντίνος Καραμίχας, Ευάγγελος Ρεντζής, Σπυρίδων Μηλιώτης (†), Νικόλαος Ζησιμόπουλος (†), Ηρακλής Προκοπάκης, Κωνσταντίνος Γκορτζής. Καθήμενοι από αριστερά οι, Γεώργιος Γούτσος (†), Αλέξανδρος Αβραάμ, Γεώργιος Ασημίνας (†), Γεώργιος Αντωνίου, Παναγιώτης Αγγελής, Αριστείδης Αυγερινός (†) . Περιπλους 115 7

Δωρεά του κ. Πάνου Λασκαρίδη στην Πολεμική Αεροπορία

Τ

ην κατασκευή και δωρεά στην Πολεμική Αεροπορία ενός νέου σκάφους έλξης αλεξίπτωτου τύπου PIKILOS 9 ανέλαβε ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη και Α΄ Αντιπρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κος Πάνος Λασκαρίδης. Εγκρίθηκε από τα υπουργεία Οικονομικών και Άμυνας η πρόταση του Προέδρου του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, κ. Πάνου Λασκαρίδη, για τη χρηματοδότηση κατασκευής και παράδοσης στην Πολεμική Αεροπορία ενός σκάφους έλξης αλεξιπτώτου τύπου PIKILOS9 paraschute, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως εκπαιδευτικό μέσο στην 120 Πτέρυγα Εκπαίδευσης Αέρος, στην Καλαμάτα. Ανάμεσα σε άλλες εκπαιδεύσεις, στην 120 Πτέρυγα Εκπαίδευσης Αέρος υπάγεται και λειτουργεί το Σχολείο Εκπαίδευσης Θαλάσσιας Επιβίωσης (ΣΕΘΕ), το οποίο έχει ως αποστολή την παροχή θεωρητικής και πρακτικής εκπαίδευσης στη θαλάσσια επιβίωση και διάσωση. Η εκπαίδευση απευθύνεται στους ιπτάμενους των τριών κλάδων των 8 Περιπλους 115

Ενόπλων Δυνάμεων, σε πληρώματα αέρος ξένων Αεροποριών, καθώς και σε μέλη-διασώστες πολιτικών φορέων και συλλόγων. Το σκάφος έλξης αλεξιπτώτου επιτρέπει την υλοποίηση της εκπαίδευσης χωρίς τη χρήση αεροσκαφών και ελικοπτέρων για ρίψη των αλεξιπτωτιστών, τουλάχιστον για την εκπαίδευση στον τρόπο προσθαλάσσωσης και επιβίωσης στη θάλασσα, ημέρα και νύκτα. Η δωρεά του κ. Λασκαρίδη στοχεύει στην ενίσχυση της δυνατότητας παροχής καλύτερης εκπαίδευσης, με οικονομία πόρων για τις Ένοπλες Δυνάμεις.

ΑΡΧΑΙΟΛΑΤΡΕΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΘΑΝΑΣΗ ΚΑΙ ΜΑΡΙΝΑΣ ΜΑΡΤΙΝΟΥ Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης Μάρτιος-Ιούνιος 2021

© Photo Paris Tavitian

Την έκθεση επισκέφθηκαν η Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη, Πρόεδρος ΝΜΕ, η Πηνελόπη Βουγιουκλάκη και η Ιωάννα Μπερμπίλη Aρχαιολόγοι-Eπιμελήτριες του ΝΜΕ

Η Madame de Stael ως Σαπφώ, περ. 1830. Μπρούντζος επιχρυσωμένος και πατιναρισμένος με βάση από ροζ μάρμαρο, Ύ. 62 εκ., Μήκ. 46 εκ., Πλ. 17 εκ. © Συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου

Λ

ίγο πριν κλείσει για το κοινό επισκεφθήκαμε μια ξεχωριστή επετειακή έκθεση για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση στην οποία παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο κοινό 60 έργα της ευρωπαϊκής ου τέχνης του 19 αιώνα και του ελληνικού νεοκλασικισμού από την Συλλογή Μαρτίνου. Τα έργα της ιδιωτικής συλλογής τοποθετήθηκαν αντιστικτικά με επιλεγμένα αυθεντικά αριστουργήματα της κλασικής αρχαιότητας από μεγάλα Μουσεία της Ιταλίας και της Ελλάδας όπως του Καπιτωλίου της Ρώμης, το Αρχαιολογικό Μουσείο της Βενετίας, το Αρχαιολογικό Μουσείο της Όστια, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, την Αρχαία Ελεύθερνα και το Αρχαιολογικό Μουσείο του Ρεθύμνου. Τα εξαιρετικά έργα της ιδιωτικής συλλογής συνθέτουν ένα μοναδικό «θησαυρό» φιλελληνικής τέχνης που πηγάζει από τον κίνημα της αρχαιολατρείας και εντάσσεται στο καλλιτεχνικό ρεύμα του Ρομαντισμού. Η παρουσίαση τους επ’ ευκαιρίας της έκθεσης εκτός από αισθητική απόλαυση προάγει και την επιστημονική έρευνα για την ευρωπαϊκή και ελληνική τέχνη της εποχής, όπως παρατηρεί η επιμελήτρια της έκθεσης Ιστορικός Τέχνης κυρία Δρ Φανή-Μαρία Τσιγκάκου. Παράλληλα η συμβολική αντιπαράθεση των νεότερων έργων με τα αρχαία εξηγεί μέσα από τη δύναμη της τέχνης τα ιδεολογικά στοιχεία που διαμόρφωσαν την σύγχρονη Ευρώπη και καθόρισαν τη θέση της Ελλάδας στο σύγχρονο κόσμο. Η ατμοσφαιρική σκηνογραφία των εκθεσιακών χώρων στο υπέροχο περιβάλλον του νεοκλασικού κτιρίου του Μεγάρου Σταθάτου συντελεί στην μεταφορά του κλίματος της εποχής δημιουργίας των εκθεμάτων. Αναδεικνύεται μοναδικά η καλλιτεχνική και ιστορική αξία των εκθεμάτων και αποκαλύπτεται η επιρροή του παρελθόντος στο σήμερα. Εύγλωττη είναι η παρουσίαση του πνευματικού ρεύματος που αναβλύζει από την ελληνική κλασική αρχαιότητα, το οποίο, όντας κυρίαρχο από την εποχή της αναγέννησης στην ευρωπαϊκή διανόηση, αποτέλεσε την βασική αιτία του κινήματος του φιλελληνισμού που εκδηλώθηκε στην δυτική Ευρώπη την εποχή της ελληνικής Επανάστασης του 1821 και σφυρηλάτησε την εθνική ταυτότητα και εδραίωση του νέου ελληνικού κράτους που τότε αναδύθηκε μετά από 400 χρόνια υποδούλωσης. Ο δίκαιος αγώνας των υπόδουλων Ελλήνων και η κατοχύρωση της θέσης τους μεταξύ των ευρωπαϊκών εθνών μέσω της σύνδεσης τους με τους αρχαίους Έλληνες προβάλλεται και προπαγανδίζεται στα σαλόνια της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας του 19ου αιώνα μέσα από την τέχνη, όπως αναδεικνύουν οι ελαιογραφίες, τα γλυπτά, τα ποικίλα χρηστικά αντικείμενα όπως ρολόγια, πορσελάνες, έπιπλα, κοσμήματα, αμφορείς, μία ταπετσαρία τοίχου, ένα κέντημα, μία βεντάλια-. Είναι τα απτά κατάλοιπα του αγώνα που διεξήχθη για τη διεθνοποίηση του ελληνικού ζητήματος και την εξασφάλιση της υποστήριξης των Μεγάλων Δυνάμεων στην Επανάσταση των Ελλήνων.

Περιπλους 115 11

ΑΡΧΑΙΟΛΑΤΡΕΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΘΑΝΑΣΗ ΚΑΙ ΜΑΡΙΝΑΣ ΜΑΡΤΙΝΟΥ

12 Περιπλους 115

ΑΡΧΑΙΟΛΑΤΡΕΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΘΑΝΑΣΗ ΚΑΙ ΜΑΡΙΝΑΣ ΜΑΡΤΙΝΟΥ

Ειδική θέση αναφορά και θέση στην έκθεση κατέχουν τα 3 εξαιρετικά και άρτια καλλιτεχνικά ακρόπρωρα πλοίων που απεικονίζουν μορφές Αμαζόνας, της θεάς Αθηνάς και του Θεμιστοκλή, τα οποία αντιπαραβάλλονται με αυθεντικά και αντίγραφα γλυπτικής της αρχαίας τέχνης. Τα ιδιαίτερα αυτά εκθέματα συνδέονται με την άνθηση της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας στο β΄ μισό του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου αιώνα αλλά και της αφύπνισης της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων πλοιοκτητών, οι οποίοι βαπτίζουν με αρχαία ελληνικά ονόματα τα καράβια τους. Οι διακοσμήσεις των πλοίων τους γίνονται πρεσβευτές των άρρηκτων δεσμών των νέων με τους αρχαίους Έλληνες προ-

γόνους τους που όλοι γνωρίζουν και θαυμάζουν στα λιμάνια της δυτικής Ευρώπης. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και τη χρηματοδότηση της ΑΙΓΕΑΣ Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Έργου. Πρόκειται πραγματικά για μια σπάνια και πρωτότυπη στη σύλληψη έκθεση, την οποία συνοδεύει ένας εξαιρετικός δίγλωσσος κατάλογος με χαιρετισμούς της Προέδρου του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και και των συλλεκτών Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου και επιστημονικά κείμενα των επιμελητών της έκθεσης Δρ. Φανής- Μαρίας Τσιγκάκου και του Καθηγητή Νικολάου Σταμπολίδη Προτείνουμε στους αναγνώστες μας να εκμεταλλευθούν τη δυνατότητα που υπάρχει να την επισκεφθούν εικονικά στο ειδικά σχεδιασμένο microsite: https://1821. cycladic.gr.

Περιπλους 115 13

Επέτειος Κινήματος Ναυτικού Την Τετάρτη 26 Μαΐου 2021, στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων διοργανώθηκε από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού ο εορτασμός της 48ης επετείου του Κινήματος του Ναυτικού και της επακόλουθης ανταρσίας του Αντιτορπιλικού «ΒΕΛΟΣ» εναντίον της δικτατορίας που είχε επιβληθεί στη χώρα την 21η Απριλίου 1967.

Σ

τον εορτασμό παρέστη η Πρόεδρος της Ελληνικής δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Ο Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Αλκιβιάδης Στεφανής εκπροσώπησε τον Πρόεδρο της Ελληνικής Κυβέρνησης. Στην εορταστική εκδήλωση παρέστησαν o Βουλευτής Α΄ Πειραιώς (ΝΔ) κ. Νικόλαος Μανωλάκος, ως Εκπρόσωπος της Βουλής των Ελλήνων, ο Μητροπολίτης Πειραιώς κ.κ. Σεραφείμ και η Υφυπουργός Μετανάστευσης & Ασύλου κ. Σοφία Βούλτεψη. Τις Κοινοβουλευτικές Ομάδες εκπροσώπησαν ο Βουλευτής Α΄ Πειραιώς κ. Θεόδωρος Δρίτσας (ΣΥΡΙΖΑ), ο Βουλευτής Ηρακλείου κ. Βασίλειος Κεγκέρογλου (ΚΙΝΑΛ), ο Υποναύαρ-

14 Περιπλους 115

χος ε.α. κ. Γιάννης Ντουνιαδάκης ΠΝ (ΚΚΕ), ο Α΄ επιλαχών Βουλευτής Β΄ Πειραιώς κ. Νικόλαος Σούτας (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΥΣΗ) και η Βουλευτής Β΄ Πειραιώς κ. Φωτεινή Μπακαδήμα (ΜέΡα25). Παραβρέθηκαν επίσης ο Υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ Αντιναύαρχος Ιωάννης Δρυμούσης ΠΝ, ως Εκπρόσωπος του Αρχηγού ΓΕΕΘΑ, ο Αρχηγός ΓΕΑ Αντιπτέραρχος (Ι) Γεώργιος Μπλιούμης, ο Αρχηγός ΓΕΣ Αντιστράτηγος Χαράλαμπος Λαλούσης, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης ΠΝ και ο Αρχηγός του Λιμενικού Σώματος-Ελληνικής Ακτοφυλακής Αντιναύαρχος Λ.Σ. Θεόδωρος Κλιάρης. Περίπλους

Χαιρετισμός του Υφυπουργού Εθνικής Άμυνας Αλκιβιάδη Στεφανή

Σ

υμπληρώνονται σήμερα 48 χρόνια από το κίνημα ενάντια στη Στρατιωτική Δικτατορία, που έμεινε στην ιστορία ως το Κίνημα του Ναυτικού. Ένα Κίνημα που πυροδοτήθηκε από τις τάξεις των Αξιωματικών του Ναυτικού, ως απότοκος της δημοκρατικής τους συνείδησης και των πατριωτικών καταβολών τους. Στο κίνημα αυτό, εκτός από στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, συμμετείχαν και στελέχη του Στρατού Ξηράς και της Πολεμικής Αεροπορίας, αλλά και ιδιώτες, εκφράζοντας το σύνολο του δημοκρατικού προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων και του Ελληνικού Λαού. Σε μια ευνομούμενη πολιτεία, το καθήκον, δηλαδή η ηθική υποχρέωση, πρέπει να συμβαδίζει με τη διαταγή, δηλαδή τη νομική επιταγή. Ένας δημόσιος λειτουργός δεν πρέπει να έχει διλήμματα ανάμεσα στα δύο αυτά, διότι θα πρέπει να συμβαδίζουν. Η σύγκρουση μεταξύ τους είναι η απόδειξη της κακής λειτουργίας της πολιτείας και των θεσμών, πράγμα το οποίο ήταν η καθημερινή πραγματικότητα κατά την επταετία. Όταν καθήκον και διαταγή βρίσκονται σε σύγκρουση, τότε υπάρχει δυσλειτουργία της πολιτείας και των θεσμών. Οι Ένοπλες Δυνάμεις έχουν πίστη στη Δημοκρατία και στο καθήκον τους απέναντι στον

Ελληνικό Λαό, του οποίου αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι. Οι συμμετέχοντες στο Κίνημα του Ναυτικού επέλεξαν το καθήκον βάσει αυτού που τους επέβαλε η δημοκρατική τους συνείδηση. Αυτό ακριβώς είναι το δίδαγμα, το οποίο πρέπει να κρατήσουμε εμείς σήμερα από τις εποχές εκείνες, όσο και αν φαντάζουν μακρινές. Εξοχοτάτη κ. Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας, Σε μια απρόσκοπτη διαδρομή που συνιστά τη μεγαλύτερη περίοδο ομαλότητας στην πρόσφατη ιστορία του Ελληνικού Κράτους, αποτελεί αίσθηση χρέους η απονομή φόρου τιμής σε αυτούς που προέταξαν την ελευθερία, την ισότητα και τη δικαιοσύνη, για να μπορούμε εμείς, σήμερα, να απολαμβάνουμε με αξιοπρέπεια τα αγαθά της Δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε ένα εμβληματικό για τον ελληνισμό χρονικό και ιστορικό σταυροδρόμι, αφού φέτος γιορτάζουμε τα 200 χρόνια από τον Αγώνα της Παλιγγενεσίας, η αναδίφηση τέτοιων ιστορικών γεγονότων του παρελθόντος, όπως το Κίνημα του Ναυτικού, επιβεβαιώνει ότι η υπεράσπιση της Δημοκρατίας μπορεί να ευοδωθεί μόνον υπό όρους αρραγούς ενότητας και συνακόλουθης συμπόρευσης, υπερβαίνοντας τις επιμέρους πολιτικές διαφορές και προσωπικές σκοπιμότητες.

Η Ελλάδα διέρχεται αναμφισβήτητα μια κρίσιμη περίοδο, ευρισκόμενη αντιμέτωπη με προκλητικές συμπεριφορές, απειλές στρατιωτικής ισχύος, παράνομες διεκδικήσεις και αμφισβήτηση των εθνικών κυριαρχικών της δικαιωμάτων. Σε αυτές τις συνθήκες, η Πατρίδα, με απόλυτο σεβασμό στη διεθνή νομιμότητα, στους κανόνες του διεθνούς δικαίου, του δικαίου της θάλασσας και του ευρωπαϊκού κεκτημένου, δηλώνει ανυποχώρητη στην προάσπιση των εθνικών της συμφερόντων και επιλέγει τον δρόμο της διπλωματίας και του διαλόγου. Κομβικό πυλώνα εθνικής ισχύος της Πατρίδας συνιστούν οι σύγχρονες, αποτελεσματικές και ισχυρές Ένοπλες Δυνάμεις, οι οποίες εγγυώνται – με τη διαρκή επιχειρησιακή ετοιμότητα, αλλά και την υψηλή μαχητική και αποτρεπτική ισχύ τους – την ασφάλεια, την ευημερία και την πρόοδο του Ελληνικού Λαού. Κλείνοντας, αποτίουμε ευλαβικά φόρο τιμής σε όλους όσοι συμμετείχαν στο Κίνημα του Ναυτικού, σε εκείνους που είναι κοντά μας, αλλά και σε εκείνους που δεν είναι πλέον στη ζωή. Έχουμε χρέος απέναντί τους να καταθέσουμε ως μέρος της συλλογικής μας αυτοσυνειδησίας την άνευ όρων αφοσίωσή μας στα ιδεώδη της δημοκρατίας και στην ανιδιοτελή αγάπη για την Πατρίδα».

Περιπλους 115 15

Χαιρετισμός του Α/ΓΕΝ Αντιναυάρχου Στυλιανού Πετράκη Π.Ν.

H

παρουσία σας σήμερα εδώ, στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων που αποτελεί χώρο καλλιέργειας και εμπέδωσης υψηλών ιδεωδών, αξιών αλλά και ενσυνείδητης πειθαρχίας, αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για το Πολεμικό Ναυτικό, ειδικά σε μια τόσο ξεχωριστή επετειακή εκδήλωση, που δυστυχώς και φέτος διεξάγεται υπό περιορισμούς λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Σας ευχαριστώ λοιπόν για την παρουσία σας στον ετήσιο φόρο τιμής που το Πολεμικό Ναυτικό, αποτίει στα στελέχη εκείνα, που πρωτοστάτησαν σε μία εξαιρετικά σημαντική προσπάθεια για την επιστροφή της χώρας μας στη δημοκρατική ομαλότητα. Μία προσπάθεια που στη συλλογική μνήμη έχει αποτυπωθεί εμβληματικά ως το «Κίνημα του Ναυτικού». Ένα φιλόδοξο εγχείρημα, που δυστυχώς αποκαλύφθηκε στις 22 Μαΐου 1973 και οδήγησε στις φυλακές της δικτατορίας πλήθος στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων αλλά και πολιτών. Η αποκάλυψη του εγχειρήματος δεν εμπόδισε τον Αντιπλοίαρχο Νίκο Παππά και το πλήρωμα του Α/Τ Βέλος να πλεύσουν ανεξάρτητα από την υπόλοιπη νατοϊκή Ναυτική Δύναμη στην οποία συμμετείχε το πλοίο και να καταφύγουν στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας, διεθνοποιώντας έτσι την εκδήλωση και τους δημοκρατικούς σκοπούς του κινήματος. Το κίνημα του 1973 συνιστά κορυφαία στιγμή του αντιδικτατορικού αγώνα, αφού αποτέλεσε για το πραξικοπηματικό καθεστώς ένα καίριο ηθικό πλήγμα που κλόνισε την εικόνα του και αμφισβήτησε ευθέως την ισχύ του. Αποτελεί δε ιστορικό παράδοξο ότι ένα αποτυχημένο ως προς τους αντικειμενικούς του σκοπούς κίνημα, τελικά απέφερε καρπούς. Κατέδειξε καταρχάς στην ελληνική κοινωνία ότι το παράνομο καθεστώς, δεν ετύγχανε αποδοχής στους κόλπους των Ενόπλων Δυνάμεων. Παράλληλα έστειλε ένα σαφές μήνυμα στον ελληνικό λαό ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις δεν βρίσκονταν απέναντι στο λαό αλλά συμπορεύονταν μαζί του στον αγώνα για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Δεν έχω σκοπό να μακρηγορήσω, επιτρέψτε μου όμως να αναφερθώ στα ακόλουθα. Το γεγονός ότι το Πολεμικό Ναυτικό αποτέλεσε το λίκνο του κινήματος δεν είναι τυχαίο. Η ιδιότυπη ζωή πάνω σε ένα Πολεμικό Πλοίο αλλά και γενικότερα η ζωή στη θάλασσα, διαμορφώνει ανθρώπους με ελευθερία πνεύματος, θάρρος της γνώμης και ενσυνείδητη πειθαρχία ενώ ταυτόχρονα σφυρηλατεί ισχυρούς δεσμούς συντροφικότητας. Και στη συγκεκριμένη περίσταση οι ελεύθερες ανταλλαγές απόψεων στα καρέ των Πολεμικών Πλοίων αποτέλεσαν το κύριο συστατικό μέσα από το οποίο ξεπήδησε το κίνημα και ίσως να αποτέλεσαν ταυτόχρονα και την αιτία της αποτυχίας του. Είναι δε άξιο αναφοράς, ότι το «Κίνημα του Ναυτικού» δεν ενσάρκωνε το όραμα κάποιου

16 Περιπλους 115

ή κάποιων μεμονωμένα, αλλά αποτέλεσε μια αντίδραση ατόμων με διαφορετικές καταβολές που ταυτίστηκαν και ενήργησαν συλλογικά υπό τη σκέπη της κοινής προσήλωσης στην ελευθερία και το δημοκρατικό ιδεώδες. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που αν και το κίνημα ταυτίστηκε με το Πολεμικό Ναυτικό, πλαισιώθηκε και από στελέχη των άλλων Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων, μέλη της πολιτικής ζωής αλλά και από απλούς Έλληνες πολίτες. Κυρίες και κύριοι, για εμάς τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, αποτελεί ιδιαίτερη τιμή αλλά και υπερηφάνεια να τιμούμε τον αγώνα αυτόν, που όχι μόνο συνετέλεσε στην επίσπευση της επανόδου στη δημοκρατία, αλλά λειτουργεί και ως φάρος ιστορικής μνήμης για τις μελλοντικές γενιές. Το «Κίνημα του Ναυτικού» συμπυκνώνει όλες εκείνες τις αξίες που διαχρονικά το Πολεμικό Ναυτικό

πρεσβεύει και υπηρετεί: το σεβασμό στις παραδόσεις και τη Δημοκρατία, την πίστη στις πανανθρώπινες αξίες αλλά κυρίως την προσήλωση στην τιμή και την άνευ όρων αγάπη για την πατρίδα. Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά: - τον Αντιναύαρχο (εα) και συγγραφέα κύριο Ιωάννη Παλούμπη ο οποίος ως εμβριθής μελετητής της ναυτικής μας ιστορίας θα μας βοηθήσει σήμερα στην ιστορική καταγραφή των γεγονότων της εποχής, - και τον διακεκριμένο Καθηγητή στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της φιλοσοφικής σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Γενικό Γραμματέα του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία κύριο Ευάνθη Χατζηβασιλείου, για την αποδοχή της πρόσκλησης να αποτελέσει τον κεντρικό ομιλητή της σημερινής επετειακής εκδήλωσης

Ομιλία καθηγητού Ευάνθη Χατζηβασιλείου

E

ξοχωτάτη Κυρία Πρόεδρε της Δημοκρατίας, Στις αντιλήψεις των Ελλήνων σχετικά με την σύγχρονη ιστορία τους, η δικτατορία των συνταγματαρχών έχει προκαλέσει μία μεγάλη αδικία για τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας. Συγκεκριμένα, συχνά ακούμε πολλούς συμπολίτες μας, να επιμένουν ότι το 1967-74 οι ένοπλες δυνάμεις επέβαλαν την ταπεινωτική δικτατορία. Αυτό δεν είναι ακριβές. Η δικτατορία δεν επιβλήθηκε από το σύνολο ούτε καν του Στρατού Ξηράς· επιβλήθηκε από μία μικρή ομάδα επίορκων αξιωματικών, οι οποίοι ανέτρεψαν την ιεραρχία των ενόπλων δυνάμεων, και τελικά προκάλεσαν μια σημαντική αποδυνάμωσή τους, όχι μόνον επιχειρησιακά, αλλά (ίσως αυτό ήταν το χειρότερο) και κοινωνικά και ψυχολογικά. Εάν τούτο (ότι δηλαδή οι δικτάτορες του 1967 δεν πρέπει να ταυτίζονται με τον στρατό)

ισχύει για τον στρατό ξηράς, ισχύει κατά μείζονα λόγο για τα άλλα δύο Όπλα, και ιδιαίτερα για το Πολεμικό Ναυτικό. Ποτέ η δικτατορία δεν απέκτησε ερείσματα στο Πολεμικό Ναυτικό, το οποίο πάντοτε έβλεπε με εχθρότητα. Το Πολεμικό Ναυτικό δεν έπαυσε ποτέ να είναι αφοσιωμένο στο πολίτευμα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και στην ιδέα της επαναφοράς στη νομιμότητα· γι’ αυτό άλλωστε και η συμμετοχή του Ναυτικού στο αντικίνημα του βασιλιά Κωνσταντίνου, τον Δεκέμβριο του 1967, ήταν σημαντική. Και από τον χώρο του Πολεμικού Ναυτικού προήλθε η σημαντικότερη προσπάθεια ανατροπής της χούντας, το κίνημα του Ναυτικού του 1973, το οποίο τιμάται σήμερα. Το κίνημα του Ναυτικού κυοφορήθηκε στο κλίμα της έναρξης των ευρύτατων αντιδράσεων εναντίον της δικτατορίας, και αντικατόπτριζε ακριβώς την θεμελιώδη προσήλωση του Όπλου στη νομιμότητα. Αρκεί να αναφέρουμε τους βασικούς πολιτικούς στόχους του κινήματος, όπως αυτοί περιγράφονταν στο διάγγελμα που είχαν ετοιμάσει, για την ημέρα του εγχειρήματός τους, οι κινηματίες αξιωματικοί: αποκατάσταση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και του νόμιμου πολιτεύματος, επάνοδος στον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας, άρση της διεθνούς απομόνωσης της, αλλά και η ανάγκη να υπερασπιστούν οι κινηματίες την τιμή των ενόπλων δυνάμεων. Παράλληλα, οι επίδοξοι ανατροπείς της χούντας –πρωτίστως ο τότε αντιπλοίαρχος Αλέξανδρος Παπαδόγγονας, ο βασικός οργανωτής του κινήματος, και ο επικεφαλής του κινήματος, πλοίαρχος Σπύρος Κονοφάος–, αναγνωρίζοντας την ανάγκη να εξασφαλίσουν πολιτική στήριξη για το εγχείρημά τους, προσέγγισαν στελέχη του πολιτικού κόσμου. Κυρίως προσέγγισαν (μέσω του διπλωμάτη Γεωργίου Σέκερη και του αντιπλοιάρχου Παπαδόγγονα) τον Ευάγγελο Αβέρωφ, ο οποίος (απογοητευμένος από την αποτυχία του, τα προηγούμενα χρόνια να πείσει τους δικτάτορες να παραδώσουν την εξουσία), δέχθηκε να αναλάβει τον ρόλο του πολιτικού συμβούλου του κινήματος. Κατά την προετοιμασία του κινήματος, ο Αβέρωφ προσέγγισε, με τη σειρά του, τον πρώην πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή, αυτοεξόριστο στο Παρίσι, καθώς και τον βασιλιά Κωνσταντίνο, εξόριστο στη Ρώμη. Ο Καραμανλής εξέφρασε τον θαυμασμό του για το παράτολμο εγχείρημα, αλλά και αμφιβολίες για τις δυνατότητες επιτυχίας του. Ο πρώην βασιλιάς προσέφερε την υποστήριξή του. Όσο για την προσέγγιση προς τον πρώην βασιλιά, εφόσον το κίνημα αποσκοπούσε στην επάνοδο στην κοινοβουλευτική νομιμότητα, και εφόσον το νόμιμο πολίτευμα της χώρας εξακολουθούσε να είναι η βασιλευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία, οι κινηματίες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να επιχειρήσουν την αποκατάστασή της· οποιαδήποτε άλλη στοχοθεσία, άλλωστε, θα δημιουργούσε την υποψία (και στην ελληνική κοινή γνώμη, αλλά και διεθνώς) ότι το κίνημα δεν απέβλεπε στην επάνοδο στη νομιμότητα, αλλά στην αντικατάσταση ενός στρατιωτικού καθεστώτος με ένα άλλο. Οπωσδήποτε, πρέπει να τονιστεί ότι στην υπόθεση του 1973, δεν ήταν οι πολιτικοί αυτοί που είχαν την πρωτοβουλία των κινήσεων, αλλά οι αξιωματικοί. Ο ίδιος ο Ευάγγελος Αβέρωφ τόνισε, στην απολογία του, το καλοκαίρι του 1973, μετά τη σύλληψή και κράτησή του στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, ότι «το Ναυτικό θα εκινείτο και χωρίς την ιδικήν μου ανάμιξη». Δεν διαθέτω, σε μία σύντομη ομιλία, τον χρόνο να αναφερθώ με λεπτομέρειες και ονομαστικά σε όλους τους αξιωματικούς που μετείχαν στο κίνημα. Ανέφερα ήδη τους ηγέτες – τους Α. Παπαδόγγονα και Σπ. Κονοφάο –αλλά ας μου επιτραπεί να αναφέρω και τον τότε πλωτάρχη Ιωάννη Σταθόπουλο, που ανέλαβε βασικούς οργανωτικούς ρόλους από το Αρχηγείο Ναυτικού. Στο πλαίσιο όμως μίας σύντομης αποτίμησης,

Περιπλους 115 17

Ομιλία καθηγητού Ευάνθη Χατζηβασιλείου οφείλω να επισημάνω τη συμμετοχή ενός τεράστιου αριθμού ανώτερων αξιωματικών, συμπεριλαμβανομένων διοικητών πολεμικών πλοίων, καθώς και αξιωματικών άλλων βαθμών, και υπαξιωματικών– κάτι που καταδεικνύει ότι το κίνημα του Ναυτικού υπήρξε μια ευρεία κίνηση και όχι μια περιορισμένη συνωμοτική διεργασία. Ωστόσο, το κίνημα εξαρθρώθηκε πριν εκδηλωθεί, τον Μάιο του 1973. Μόνον το αντιτορπιλικό Βέλος, υπό τον αντιπλοίαρχο Νικόλαο Παππά, έφθασε στην Ιταλία, όπου ο κυβερνήτης και μέλη του πληρώματος ζήτησαν άσυλο. Οι κινηματίες αξιωματικοί στην Ελλάδα συνελήφθησαν και αποτάχθηκαν. Όπως τονίζει ο καθηγητής Θανάσης Διαμαντόπουλος, προέκυψε έτσι το μοναδικό φαινόμενο «ένα στρατιωτικό καθεστώς να αποστέλλει στο κολαστήριο των βασανιστηρίων ανώτερα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας». Ο Γεώργιος Σέκερης διώχθηκε αλλά, σε μια έμμεση εκδήλωση αποδοκιμασίας της χούντας από τον δυτικό κόσμο, προστατεύθηκε από το ίδιο το ΝΑΤΟ, το οποίο του ανέθεσε τα σημαντικά καθήκοντα του Εκτελεστικού Γραμματέα του. Σε μία προσπάθεια αποτίμησης του κινήματος πρέπει να τεθούν δύο ερωτήματα. Πρώτον ποιες ήταν οι πιθανότητες για την επιτυχία του, και δεύτερον, ποιες ήταν οι μεσοπρόσθεσμες συνέπειές του. Στο πρώτο επίπεδο, τις πιθανότητες επιτυχίας, οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι, εξ αρχής, αυτές δεν ήταν μεγάλες. Το Πολεμικό Ναυτικό δεν μπορούσε να καταλάβει την πρωτεύουσα, την έδρα της κυβέρνησης, τον ΟΤΕ, και να συλλάβει τους δικτάτορες· το κίνημα του Ναυτικού αποτελούσε μία κλασική ενέργεια που αποσκοπούσε να επιβάλει πολιτικές εξελίξεις όχι από την πρωτεύουσα, αλλά από την περιφέρεια, στην οποία θα κατέφευγε ο εξεγερμένος στόλος· και παρόμοια εγχειρήματα, στη σύγχρονη εποχή, δύσκολα επιτυγχάνουν, όπως άλλωστε διαφάνηκε και στο βενιζελικό κίνημα του 1935. Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να υποτεθεί ότι οι ίδιοι οι κινηματίες αγνοούσαν αυτό το στοιχείο. Άλλωστε και ο πρώην αρχηγός ΓΕΣ και πρώην υπουργός, Σόλων Γκίκας, είχε υποδείξει στον Αβέρωφ (και μέσω αυτού στους κινηματίες αξιωματικούς) ότι ανάλογο εγχείρημα δύσκολα θα επιτύγχανε χωρίς την υποστήριξη ισχυρών χερσαίων δυνάμεων στην περιοχή της Αττικής. Ωστόσο, η απόφαση των εξεγερμένων αξιωματικών να αναλάβουν το εγχείρημα παρά τις αυτονόητες δυσκολίες, και παρά τους κινδύνους που συνεπαγόταν για τους ίδιους, εδραζόταν στην ανάγκη που διέβλεπαν να υπάρξει επιτέλους μία στρατιωτική αντίδραση εναντίον της χούντας. Έπρεπε να το κάνουν, χάριν της τιμής και της χώρας και των ενόπλων δυνάμεων, ανεξαρτήτως συνεπειών, τις οποίες άλλωστε πολλοί από αυτούς υπέστησαν. Στο δεύτερο επίπεδο, της αποτίμησης των συνεπειών του κινήματος, οφείλουμε να επισημάνουμε τον καταλυτικό του χαρακτήρα στις πολιτικές εξελίξεις. Το κίνημα του Ναυτικού εκπροσωπούσε τον μεγαλύτερο από το 1967 στρατιωτικό κίνδυνο για τη χούντα, και κατεδείκνυε ότι μέσα στους κόλπους των Ενόπλων Δυνάμεων υπήρχε σημαντική αντίδραση εναντίον των δικτατόρων, καθώς και ότι το καθεστώς δεν ήταν απρόσβλητο. Τούτο το τελευταίο υπήρξε καταλυτικό για τον κλονισμό ενός καθεστώτος βίας, όπως η χούντα. Έστω και μετά την εξάρθρωσή του, το κίνημα κατέδειξε την έλλειψη νομιμοποίησης της χούντας, όχι μόνον στον ελληνικό λαό αλλά και στις ίδιες τις ένοπλες δυνάμεις. Παράλληλα, αποτέλεσε καμπή στην απονομιμοποίηση της χούντας και διεθνώς, λόγω της φυγής του Βέλους στο εξωτερικό. Με άλλα λόγια, δεν θα ήταν υπερβολικό να ερμηνεύσουμε το κίνημα του Ναυτικού ως έναν από τους καταλύτες των εξελίξεων, που σηματοδότησαν την πραγματική αρχή του τέλους της χούντας. Έστω και εάν οι πιθανότητες άμεσης επιτυχίας του δεν ήταν μεγάλες, έστω κι αν κατεστάλη, οι δικτάτορες δεν ανέκαμψαν ποτέ από το πλήγμα που τους επέφερε, και στην ελληνική κοινή γνώμη, αλλά και διεθνώς. Επιτρέψτε μου επίσης να υπενθυμίσω ότι οι άνθρωποι του κινήματος του ’73 δεν εξαφανίστηκαν από τη σκηνή μετά την σύλληψή τους. Αμέσως μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, και συγκεκριμένα στις 9 Αυγούστου 1974, επαναφέρθηκαν στην ενεργό υπηρεσία οι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού που είχαν διωχθεί για τη συμμετοχή τους στο κίνημα· και αποτέλεσαν ένα κρίσιμο παράγοντα στην προσπάθεια των ημερών εκείνων για την πλήρη αποκατάσταση της νομιμότητας και για αποτροπή των ενεργειών των νοσταλγών της χούντας – ως φρουροί της αποκατασταθείσης Δημοκρατίας. Τέλος, σε μία παρόμοια συνολική αποτίμηση, νομιμοποιούμαστε, νομίζω, να θέσουμε και το ερώτημα του κατά πόσον το κίνημα του Ναυτικού ήταν μία «χαμένη ευκαιρία». Εάν, παρά τις μεγάλες δυσκολίες, είχε επιτύχει, είναι αυτονόητο ότι η χώρα θα είχε αποφύγει μία

18 Περιπλους 115

σειρά τρομερών περιπετειών, και κυρίως την κυπριακή τραγωδία του καλοκαιριού του 1974. Η σημασία του εγχειρήματος δεν διαφαίνεται μόνον από το μεγαλείο της αυτόβουλης κίνησης των εξεγερμένων αξιωματικών του ’73, από την αυτόβουλη θυσία τους· διαφαίνεται επίσης από την τραγικότητα των συνεπειών που είχε η καταστολή του κινήματός τους. Ας μου επιτραπεί, συμπερασματικά, να διατυπώσω μια γενικότερη παρατήρηση σχετικά με το μεγαλείο του esprit de corps του Πολεμικού Ναυτικού. Στις 22 Απριλίου 1967, ένας από τους πιο ικανούς κυβερνήτες υποβρυχίων του Πολεμικού Ναυτικού, ο Τζαννής Τζαννετάκης, υπέβαλε την παραίτησή του από τις ένοπλες δυνάμεις. Το Πολεμικό Ναυτικό πρωτοστάτησε στο αντικίνημα του Δεκεμβρίου του 1967. Το 1973, ο Αλέξανδρος Παπαδόγγονας, μόλις ολοκλήρωσε την θητεία του στο εξωτερικό, συντόνισε την μεγαλύτερη στρατιωτική αντίδραση εναντίον της χούντας. Και λίγα χρόνια αργότερα, οι άνθρωποι αυτοί, από θέσεις ευθύνης –ο Αλέξανδρος Παπαδόγγονας από τους υπουργικούς θώκους, ο Τζαννής Τζαννετάκης ως βουλευτής, αργότερα και υπουργός– μετείχαν στις κυβερνήσεις που ενέταξαν την Ελλάδα στην ΕΟΚ και θωράκισαν την αποκατασταθείσα δημοκρατία, εκπληρώνοντας παράλληλα το παλιό όνειρο του έθνους, την ένταξη στον ανεπτυγμένο κόσμο. Η απόδοση της πρέπουσας τιμής στους εξεγερμένους αξιωματικούς του ’73 αποτελεί χρέος όλων μας. Εξίσου όμως έχουμε καθήκον να υπογραμμίσουμε ότι το εγχείρημα και η προσφορά τους δεν ήταν μία εξαίρεση στον κανόνα του Πολεμικού Ναυτικού. Ο αγώνας του Πολεμικού Ναυτικού –και συνολικά των ενόπλων δυνάμεων της Ελληνικής Δημοκρατίας– είναι ένας διαρκής αγώνας ελευθερίας, στον οποίο το κίνημα του Ναυτικού αποτελεί κορύφωση, και όχι εξαίρεση. Στο γοητευτικό πλέγμα γεωγραφίας-ιστορίας-πολιτικής, η θάλασσα, οι ανοιχτοί ορίζοντες η υψηλή τεχνολογία, πεδία στα οποία κινείται το Πολεμικό Ναυτικό, υπήρξαν καθοριστικοί μοχλοί όχι μόνον για την εξασφάλιση της εθνικής αυτεξουσιότητας, αλλά και για τον πολιτικό και κοινωνικό εκδημοκρατισμό της ελληνικής κοινότητας. Από τη θάλασσα μεταφέρθηκαν, με τους εμπόρους και τους ναυτικούς, οι ιδέες του Διαφωτισμού που φλόγισαν τον ελληνικό κόσμο και στήριξαν ιδεολογικά την επανάσταση του 1821. Από τη θάλασσα εξασφαλίστηκαν τα χρήματα που όπλισαν τους Έλληνες στην Επανάσταση και ειδικά τον μικρό ελληνικό στόλο ο οποίος, κρατώντας μακριά το οθωμανικό ναυτικό, διασφάλισε την επιβίωση της επανάστασης στη δεκαετία του 1820. Στη θάλασσα κρίθηκε, σε τεράστιο βαθμό, στις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου, ο αγώνας των Βαλκανικών Πολέμων και η απελευθέρωση του μισού περίπου ελληνικού εδάφους. Η δυνατότητα του Πολεμικού Ναυτικού να υπερασπίζεται –με υλικά μέσα όχι πάντοτε επαρκή– την εθνική ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της χώρας υπήρξε ένας θεμελιώδης πυλώνας της ελληνικής πολιτικής ασφαλείας στην ευρύτερη διάρκεια της ζωής του ελληνικού κράτους. Και οφείλουμε να εκφράσουμε τον θαυμασμό μας για αυτό που έκαναν οι ένοπλες δυνάμεις συνολικά –αλλά ίσως περισσότερο το Πολεμικό Ναυτικό– πέρυσι, στην μακρά αντιπαράθεση με την Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο. Τον θαυμασμό μας, επειδή έδειξαν ότι έχουν την δύναμη να προστατεύουν την πατρίδα, και μάλιστα χωρίς να πατήσουν τη σκανδάλη, δηλαδή μπορούν να ασκούν ισχύ χωρίς να φθάνουν κατ’ ανάγκην στα ακρότατα όρια της άσκησής της, κάτι που απαιτεί ιδιαζόντως μεγάλη επιδεξιότητα και ικανότητα, και που καθιστά τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις υπόδειγμα, νομίζω, και διεθνώς. Η θάλασσα και οι δυνατότητες του ελληνικού πολεμικού ναυτικού αποτέλεσαν πάντοτε ένα από τα σημαντικότερα γεωπολιτικά πλεονεκτήματα της χώρας –ένα μέσο ώστε να καταφέρνει να ξεπερνά το πρόβλημα του μικρού της μεγέθους, να προστατεύει το εθνικό συμφέρον, να μετέχει δημιουργικά στη διεθνή ζωή. Η αποκοτιά, επομένως, των αξιωματικών του ’73 δεν ήταν ένα μεμονωμένο εγχείρημα. Εντασσόταν σε μία μακρά παράδοση– μία παράδοση της εθνικής οικογένειας συνολικά, αλλά, στοιχείο εξίσου πολύτιμο, μία παράδοση του ίδιου του Πολεμικού Ναυτικού. Παράδοση που επέβαλε την προστασία της τιμής της χώρας, του εθνικού συμφέροντος, της δημοκρατικής οργάνωσης της κοινωνίας, των δικαιωμάτων του πολίτη. Το εγχείρημα του ’73 ήταν παράτολμο. Αλλά ήταν μία εκδήλωση του χρέους των αξιωματικών αυτών, την οποία οι Έλληνες οφείλουν να τιμήσουν όπως αρμόζει, με την πεποίθηση ότι αποτέλεσε συνέχεια παλαιών αγώνων του Πολεμικού Ναυτικού, που συνεχίζονται έως σήμερα και που, όπως η ιστορία καταδεικνύει, δεν τελειώνουν ποτέ.

Ομιλία Αντιναυάρχου (ε.α.) Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν.

E

Εξοχωτάτη Πρόεδρε της Ελληνικής Δημοκρατίας Αισθάνομαι ιδιαίτερη τιμή ως ομιλητής στην εκδήλωση αυτή μνήμης που είναι αφιερωμένη στην αντιστασιακή δράση των Ενόπλων Δυνάμεων κατά της δικτατορίας, που επιβλήθηκε στη χώρα την 21η Απριλίου 1967. Αναφέρομαι στη δράση των Ενόπλων Δυνάμεων, και ιδιαίτερα στο Κίνημα του Ναυτικού που αποτέλεσε την κορυφαία έκφραση της αντίδρασης των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων προς την ομάδα των επίορκων αξιωματικών, που προέβησαν στο ανοσιούργημα της επιβολής δικτατορίας. Νιώθω ακόμα μεγαλύτερη τιμή και ευθύνη που καλούμαι να επιχειρήσω, πέρα από τις επετειακές μνήμες και αναφορές, να οριοθετήσω το μήνυμα της ημέρας, το οποίο παραμένει ως πολύτιμη παρακαταθήκη στις γενιές που δεν έζησαν τις μαύρες εκείνες ημέρες και, από την ασφάλεια του σημερινού σταθερού δημοκρατικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ζουν, εκπλήσσονται μαθαίνοντας το απίστευτο γεγονός της επιβολής δικτατορικού καθεστώτος, στην Ελλάδα της δημοκρατίας, στην Ελλάδα της Ευρώπης, στα μέσα του 20ου αιώνα, όταν μακρόχρονες δικτατορίες είχαν ήδη εξαλειφθεί ή υποχωρούσαν από τον ορίζοντα των αναπτυγμένων χωρών του κόσμου. Κυρία Πρόεδρε. Το πραξικόπημα του Απριλίου του 1967, ακόμα και για τους απλούς παρατηρητές των πολιτικών πραγμάτων της χώρας μας, δεν ήρθε «ως κεραυνός εν αιθρία». Είχε ρίζες, είχε αίτια, είχε αφορμές, που ήσαν ορατές σε πολλούς και μπορούσε να προβλεφθεί και θα έπρεπε να είχε καταβληθεί κάθε προσπάθεια να αποτραπεί. Δεν πρόκειται να επιχειρήσω ανάλυση όλων των κοινωνικών και πολιτικών εσωτερικών και διεθνών παραγόντων, που συνέτειναν στη διαμόρφωση ευνοϊκών για το πραξικόπημα συνθηκών, αλλά δεν μπορώ να μη σταθώ για λίγο στα δύο κορυφαία, κατά την άποψή μου, ζητήματα που συνετέλεσαν στην εξύφανσή του και την τελική εκδήλωσή του. Το πρώτο ήταν το Κυπριακό. Είναι γνωστές σε όλους οι φάσεις απ’ τις οποίες πέρασε το Κυπριακό πρόβλημα κατά τις δύο προηγηθείσες δεκαετίες του ’50 και του ’60. Με δεδομένο ότι έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε και έχουν ανοίξει τα αρχεία των Υπουργείων Εξωτερικών των χωρών που είχαν εμπλακεί στο θέμα, δεν έχει μείνει για τους ιστορικούς πτυχή ανεξερεύνητη. Προσωπικά θεωρώ το Κυπριακό και τις μέχρι το ’67 εξελίξεις του, κυρίως δε την κρυφή μεταφορά μιας ελληνικής Μεραρχίας στην Κύπρο, που ενεργούσε ως ασπίδα της ελευθερίας του Κυπριακού ελληνισμού και εμπόδιο εφαρμογής άνομων σχεδίων εις βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, ως το κύριο αίτιο για το οποίο σχεδιάσθηκε και εφαρμόσθηκε, ή κατ’ ελάχιστον έγινε ανεκτή, η επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα. Με το πνεύμα που γαλουχηθήκαμε στις Ένοπλες Δυνάμεις η ενδοτικότητα της απόσυρσης της Μεραρχίας, ανεξάρτητα από τις πιέσεις ή τις απειλές που ενδεχομένως δέχθηκε η κυβέρνηση των Συνταγματαρχών, συνδυαζόμενη και με όλες τις μετέπειτα εγκληματικές παρεμβάσεις στην εσωτερική πολιτική ζωή της Κύπρου, παραμένει απόλυτα αδικαιολόγητη και αποτελεί εσχάτη προδοσία, χωρίς κανένα ελαφρυντικό άγνοιας ή αμέλειας, πολλώ μάλλον που ως στρατιωτικοί γνώριζαν καλύτερα παντός άλλου, ότι με αυτή την απόφαση παρέδιδαν την Κύπρο ανυπεράσπιστη στα νύχια των εχθρών της. Το δεύτερο ζήτημα που απετέλεσε το γενεσιουργό αίτιο του πραξικοπήματος του ’67, ήταν η ανεπάρκεια της δημοκρατίας, που είχε εγκαθιδρυθεί ως πολίτευμα στη χώρα μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι αλήθεια πως οι ιστορικές εξελίξεις που προηγήθηκαν της δεκαετίας

20 Περιπλους 115

του ’60 δεν ήσαν κατάλληλες για την ανάπτυξη ισχυρών δημοκρατικών θεσμών. Έλειπαν οι προϋποθέσεις για να αναδειχθεί η ηθική όψη της δημοκρατίας που είναι η μεσότητα, η αντίθεση στα άκρα, ενώ δεν εύρισκε πεδίο εφαρμογής η ψυχική φυσιογνωμία της δημοκρατίας, που είναι η μετριοπάθεια και η ηπιότητα. Αντ’ αυτών, ο Πολιτειακός άρχων και ο πολιτικός κόσμος της εποχής καλλιεργούσαν τα πάθη και την οξύτητα, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι έτσι προλείαιναν το έδαφος για την εφαρμογή συνωμοτικών σχεδίων, που εξυφαίνονταν σε κλειστά γραφεία σκοτεινών παρακρατικών κέντρων. Κι όμως, ακόμα και σήμερα πιστεύω πως με μια μικρή σχετικά υπέρβαση των προσωπικών πολιτικών επιδιώξεων, μια επίδειξη έγκαιρης συνεννόησης και αλληλοκατανόησης, θα είχε αποτραπεί, κατά τη γνώμη μου, η εκδήλωση του τόσο επώδυνου για τη χώρα πραξικοπήματος. Το πραξικόπημα επικράτησε καθώς η έλλειψη στέρεων δημοκρατικών θεσμών είχε ως αποτέλεσμα την έλλειψη αντιστάσεων. Η προηγηθείσα δε περίοδος της πολιτικής οξύτητας είχε προξενήσει στο λαό ένα διάχυτο αίσθημα αγανάκτησης, εξ αιτίας των συνεχών αναταραχών, διαδηλώσεων και αναρχίας, που φανέρωνε την αδυναμία των πολιτικών δυνάμεων να επικοινωνήσουν, λόγω της αφέσεως του ελέγχου στους φανατικούς των δύο παρατάξεων. Επίσης η προπαγάνδα της Απριλιανής χούντας χρησιμοποίησε το επιχείρημα ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις επενέβησαν για να αποκαταστήσουν την τάξη, σφετεριζόμενη έτσι ψευδώς την παρουσία και την υποστήριξη του συνόλου των Ενόπλων Δυνάμεων προς τις δικές της ανομίες. Η συγκατάνευση και η αποδοχή του πραξικοπήματος από τον συνταγματικό Βασιλέα, έστω και ακούσια όπως φάνηκε αργότερα, εδραίωσε στην κοινή συνείδηση την ψευδή αυτή εντύπωση. Στην πραγματικότητα, όπως διαπιστώθηκε αργότερα, επρόκειτο για μια ομάδα λίγων φανατικών στελεχών, που εκμεταλλευόμενα την ισχύ των όπλων που κατείχαν, την απίστευτη αδυναμία των πολιτειακών θεσμών και την ενδοτικότητα μέχρι δειλίας της όποιας στρατιωτικής ηγεσίας, που δέχθηκε να παραμείνει στις θέσεις της και να υπηρετήσει υπό νεωτέρους της, κατέλυσαν και τις τελευταίες αντιστάσεις του κοινοβουλευτικού πολιτεύματος και, όπως περιγράφει η Καβαφική έκφραση, ως βάρβαροι κυρίευσαν την «ανοχύρωτη πόλη» της δημοκρατικής ζωής της χώρας. Οι δυσμενείς συνέπειες της Απριλιανής δικτατορίας στην πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή και εικόνα της χώρας υπήρξαν πάρα πολλές και η αναφορά τους εκφεύγει του σκοπού της παρούσας ομιλίας. Επιγραμματικά μόνο αναφέρουμε ότι το στυγνό καθεστώς βίας και ανελευθερίας που επιβλήθηκε, οδήγησε τη χώρα πολλά χρόνια πίσω. Από τις πρώτες ακόμα ημέρες του χουντικού καθεστώτος, στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων και των τριών κλάδων εξέφρασαν την αντίθεσή τους προς αυτό και πλήρωσαν το τίμημα με ένα πογκρόμ δυσμενών κρίσεων και αποστρατειών, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις με τη ζωή τους την ίδια. Η κατατρομοκράτηση του λαού επεκτάθηκε γρήγορα με σκοπό τη φίμωση του όποιου ελεύθερου πνεύματος σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής. Εκείνο όμως που ιδιαίτερα ενδιέφερε τους κρατούντες ήταν η αποφυγή του οποιουδήποτε ελεύθερου σχολιασμού από στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων, διότι αυτό κατέστρεφε την εικόνα που είχαν φιλοτεχνήσει τόσο έντεχνα στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, ότι δηλαδή οι Ένοπλες Δυνάμεις σύσσωμες και ομόθυμες επενέβησαν και κατέλυσαν τη Δημοκρατία για να σώσουν τη χώρα από τους κινδύνους που την απειλούσαν. Η αιτιολογική επιχειρηματολογία του Απριλιανού πραξικοπήματος δεν

Over 40 years of experience in the maritime industry Quality Management (ISM, ISPS, MLC, ISO9001, ISO14001, ISO50001 & OCIMF TMSA3)

Safe Operation with 4-point focus: Environment, Human Resources, Cargo and Vessel In excess of 30 million tons of cargo transported annually

Ve rg o t i S q u a re , 1 6 6 7 5 G l y fa d a - G re e c e | T + 3 0 2 1 0 8 9 2 2 4 0 0 | F + 3 0 2 1 0 8 9 8 3 2 3 9 c o n t a c t @ m a r i n e t r u s t . g r | w w w. m a r i n e t r u s t . g r

Ομιλία Αντιναυάρχου (ε.α.) Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν. αντέχει στην όποια κριτική. Ένα συνονθύλευμα παραληρηματικών θεωριών, ομιλιών και εκφράσεων για φανταστικούς εχθρούς, μαζί με επιστράτευση λαϊκίστικων εκδηλώσεων εξάψεως του εθνικιστικού φρονήματος, κατ’ απομίμηση των παλιομοδίτικων φασιστικών μεθόδων των καθεστώτων του μεσοπολέμου, συγκροτούσαν μια πνιγηρή ατμόσφαιρα, μέσα στην οποία δεν μπορούσε να επιβιώσει και πολύ περισσότερο να ευδοκιμήσει, η παραμικρότερη πνευματική ελευθερία και δημιουργία. Η κατάσταση μέσα στο Πολεμικό Ναυτικό δεν ήταν διαφορετική απ’ ό,τι στην λοιπή ελληνική κοινωνία. Το Ναυτικό από τη φύση του είναι σώμα Δημοκρατικό. Η πρόταση είναι διαπίστωση και όχι τρόπος έκφρασης, ή ιδεολόγημα. Οι συνθήκες ζωής και δράσης μέσα στο πλοίο, το κύτταρο της πολεμικής ισχύος του Ναυτικού, επιβάλλουν τη συναντίληψη, τη συνέργεια, τη συλλογικότητα, όλων των μελών του πληρώματος από τον Κυβερνήτη μέχρι τον τελευταίο ναύτη. Η παράδοσή του και η ιστορική κληρονομιά του, από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους μέχρι σήμερα, είναι φιλελεύθερη. Η παραδειγματική στάση του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Ναυάρχου Κωνσταντίνου Εγκολφόπουλου, ο οποίος έχοντας λιγότερο από μήνα στη θέση του, δεν ανέχθηκε να παραμείνει υπό το επιβληθέν καθεστώς και παραιτήθηκε, κληροδότησε στα στελέχη του Ναυτικού συναισθήματα υπερηφάνειας και τιμής. Παράλληλα με τις παρακαταθήκες του παρελθόντος, τα στελέχη του

Ναυτικού γαλουχούνται στις παραγωγικές σχολές τους, με ισχυρή αποστροφή προς οποιουδήποτε είδους διαβολή ή κατάδοση συναδέλφων τους. Η ιδιότητα αυτή γίνεται τρόπος ζωής, που επιτρέπει την ελεύθερη έκφραση ιδεών και εκφορά κριτικής προς όλους και όλα, χωρίς τον φόβο να γνωστοποιηθεί η κριτική αυτή στάση, σε κλιμάκια της διοίκησης. Ανέκαθεν το καρέ των Αξιωματικών του πλοίου αποτελούσε βήμα ελεύθερης κριτικής και φυτώριο ιδεών, με στόχο τον περισσότερο εκδημοκρατισμό του πολιτικού σκηνικού της κάθε εποχής και την αναγεννητική προσπάθεια που απαιτούσε κάθε φορά το Πολεμικό Ναυτικό. Έτσι τα πρώτα δείγματα αντιστασιακής στάσης προς το Απριλιανό καθεστώς εκδηλώθηκαν νωρίς. Το Βασιλικό Αντικίνημα της 13ης Δεκεμβρίου 1967 έδωσε την ευκαιρία στο Ναυτικό να συμμετάσχει σχεδόν σύσσωμο στην κίνηση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η πλειοψηφία των στελεχών ήταν φιλοβασιλική. Απλά το Αντικίνημα αντιμετωπίσθηκε ως αφορμή για να εκφραστεί η εσωτερική ένταση και η αποστροφή προς το δικτατορικό καθεστώς. Η καταστολή του Βασιλικού κινήματος προξένησε ένα ακόμα πογκρόμ Αξιωματικών του Ναυτικού και τη λήψη μιας σειράς μέτρων κατά το μάλλον και ήττον μειωτικών για την ανεξαρτησία και την αυτοτέλεια του κλάδου. Ο σπόρος όμως της αντίστασης είχε πέσει σε εύφορο έδαφος και έμελλε να καρπίσει αργότερα. Στη διάρκεια των ετών που διέρρευσαν το Ναυτικό μεταμορφώθηκε σε μια κυψέλη αντιδικτατορικών ζυμώσεων στην οποία ανταλλάσσονταν απόψεις, αναγνωρίζονταν στελέχη με κοινό τρόπο σκέψης εξυ-

22 Περιπλους 115

φαίνονταν σχέδια και γενικά διακινούνταν ιδέες με κοινό στόχο την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος. Οι λαϊκές αντιστασιακές δράσεις εναντίον της χούντας άρχισαν να εκδηλώνονται η μία μετά την άλλη και σχεδόν σε όλες υπήρχαν αναμεμιγμένα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων, γεγονός ιδιαίτερα ενοχλητικό για τους κρατούντες. Είναι δύσκολο να φαντασθεί κανείς με ποιο τρόπο το Ναυτικό θα μπορούσε να πραγματοποιήσει ένα κίνημα που θα επικρατούσε στην ξηρά. Επρόκειτο όμως για μια απλή ιδέα δανεισμένη από την πρόσφατη ιστορία του Ελληνικού Έθνους, προσαρμοσμένη στη γεωγραφική ιδιομορφία της χώρας και τις δυνατότητες των πλοίων. Σύμφωνα μ’ αυτή κάθε νησί θα μπορούσε να αποτελέσει πυρήνα ελευθερίας που να προστατεύεται περιμετρικά από το Ναυτικό. Ήταν βέβαιο ότι οι τοπικές στρατιωτικές αρχές, όπου υπήρχαν τέτοιες, θα συνεργάζονταν και προς την κατεύθυνση αυτή θα γινόταν η κατάλληλη προετοιμασία. Τέλος ο πληθυσμός θα αποδεχόταν την όλη ενέργεια γιατί ήταν διάχυτη πλέον τόσο στις Ένοπλες Δυνάμεις όσο και στον λαό η τάση αποτίναξης του δικτατορικού ζυγού. Το σχέδιο, με τη διαδοχική απελευθέρωση των νησιών, απέβλεπε στο να καταστήσει εμφανές στον κόσμο ότι, όχι μόνον οι Ένοπλες Δυνάμεις δεν στήριζαν τη δικτατορία, αλλά αντίθετα η επιβολή της είχε επηρεάσει τη συνοχή και το ηθικό τους. Υπήρχε η πεποίθηση ότι μπροστά στο αδιέξοδο που θα δημιουργούνταν και υπό το βάρος της εξωτερικής πίεσης, το καθεστώς θα υποχωρούσε και θα παρέδιδε την εξουσία σε πρόσωπα κοινής αποδοχής. Η εξέλιξη αυτή πιστευόταν εύλογα ότι θα οδηγούσε σταδιακά σε ομαλές πολιτικές εξελίξεις που θα διασφάλιζαν την ελευθερία και τη δημοκρατία στη χώρα. Για τους επικριτές της ιδέας, που ακόμα και σήμερα διατείνονται πως επρόκειτο για σχέδιο ρομαντικό χωρίς πρακτική βάση, έχουμε να αντιτείνουμε πως τελικά ακριβώς έτσι κατέρρευσε η χούντα υπό το βάρος των ευθυνών και ενοχών της για την εθνική τραγωδία του Κυπριακού Ελληνισμού που προξένησε. Ας αναλογισθούμε εάν, θα είχε το ψυχικό σθένος να προκαλέσει εμφύλιο πόλεμο με θύματα εκατέρωθεν και ποιες Ένοπλες Δυνάμεις θα ακολουθούσαν την παρανοϊκή αυτή στάση. Δεν είναι στην πρόθεσή μου να αναφερθώ σε ονόματα αλλά δεν μπορώ να αποφύγω την αναφορά του πρώτου πυρήνα που δημιουργήθηκε το 1968, όταν συμμαθητές και φίλοι τάξεως 1948 βρέθηκαν να φοιτούν στη Σχολή Πολέμου του Ναυτικού, 16 χρόνια μετά την αποφοίτησή τους από τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Οι Παναγιώτης Μάλλιαρης, Αλέξανδρος Παπαδόγγονας και Νίκος Παππάς, ακολουθούμενοι σύντομα από τους επίσης συμμαθητές τους Μηχανικούς Αθανάσιο Σέκερη και Πιέρρο Παναγιωταρέα ίδρυσαν την πρώτη (να μου επιτραπεί η έκφραση) «φιλική αντιδικτατορική εταιρεία». Για την εφαρμογή του σχεδίου του Ναυτικού οι συνθήκες ωρίμασαν το φθινόπωρο του 1972 όταν τα μέλη του πυρήνα και άλλοι συμμαθητές τους, καθώς και της προηγουμένης τάξεως 1947, τοποθετήθηκαν κυβερνήτες στα μεγάλα αντιτορπιλικά του στόλου. Η επάνδρωση των μαχίμων μονάδων του Ναυτικού έγινε από στέλεχος μυημένο στο κίνημα και εκτός από τους Κυβερνήτες τοποθετήθηκαν μυημένοι μάχιμοι και μηχανικοί Αξιωματικοί σε όλα τα πλοία και τις καίριες θέσεις των Υπηρεσιών Ξηράς. Στο κίνημα προσχώρησαν στελέχη του Στρατού και της Αεροπορίας αλλά και πολιτικοί και ιδιώτες με συγκεκριμένους και διακριτούς ρόλους και με κοινό χαρακτηριστικό όλων, την επιθυμία να συμμετάσχουν σε μια κίνηση για την ανατροπή της χούντας. Παρά τον ιδεαλισμό που απέπνεε το σχέδιο δράσης του Ναυτικού, με την αποφυγή σχεδιασμού βίαιων δράσεων επιβολής της θέλησης των κινηματιών και της, εκ του γεγονότος τούτου, δημιουργίας αμφιβολιών για την επίτευξη πρακτικού αποτελέσματος, η συμμετοχή ήταν αθρόα. Πιο συγκεκριμένα οι μόνοι που παρέμειναν εκτός κινήματος ήσαν εκείνοι που δεν ενημερώθηκαν, όχι από φόβο κατάδοσης, αλλά διότι δεν υπηρετούσαν σε θέσεις που θα μπορούσαν να προσφέρουν κάτι ουσιαστικό στην εφαρμογή του σχεδίου. Αργότερα κι αυτοί ακόμα εξέφραζαν την αγανάκτησή τους γιατί οι συνάδελφοί τους δεν τους είχαν μυήσει. Αυτή ήταν η γενικευμένη νοοτροπία και τάση αντίστασης στο Ναυτικό. Ελάχιστα ήταν τα στελέχη του Ναυτικού που στήριζαν ενσυνείδητα το Απριλιανό καθεστώς, ενώ μια μερίδα δήθεν ουδετέρων που διατείνονταν πως εκτελούσαν το καθήκον τους χωρίς να αναμειγνύονται στα πολιτικά πράγματα, είναι αυτοί που αντιμετωπίζουν σήμερα συμπλεγματικά την όποια αναφορά στην αντίσταση κατά της χούντας. Η εποχή

Ομιλία Αντιναυάρχου (ε.α.) Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν.

και οι συνθήκες απαιτούσαν από άνδρες ώριμους, Έλληνες Αξιωματικούς, να λάβουν θέση υπέρ ή κατά, δεν ήταν επιτρεπτή η στάση του Πιλάτου, ούτε ευσταθούσε ο ισχυρισμός ότι δεν καταλάβαιναν τι συμβαίνει στη χώρα και ότι θα αποτελούσε ανάμιξη στην πολιτική, η όποια εκδήλωση φιλελεύθερου πνεύματος. Το κίνημα του Ναυτικού με τη συνεργασία στελεχών του Στρατού και της Αεροπορίας, αλλά και πολιτικών και ιδιωτών υπήρξε η κορυφαία αντιστασιακή εκδήλωση των Ενόπλων Δυνάμεων κατά της Απριλιανής δικτατορίας. Το κίνημα προδόθηκε πριν προλάβει να εκδηλωθεί, οι μυημένοι Αξιωματικοί συνελήφθησαν, οδηγήθηκαν στα μπουντρούμια της ΕΣΑ, πολλοί βασανίσθηκαν και σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως του αειμνήστου Συνταγματάρχη Σπύρου Μουστακλή, πλήρωσαν με τη σωματική τους ακεραιότητα τη φλόγα τους για την επαναφορά της Δημοκρατίας στον τόπο που γεννήθηκε. Ως δυναμική ενέργεια του κινήματος υπήρξε η δραματική φυγή στο εξωτερικό του αντιτορπιλικού ΒΕΛΟΣ, που πραγματοποιήθηκε χάρη στις ιδιαίτερες συνθήκες στις οποίες βρέθηκε το πλοίο, αλλά κυρίως χάρη στην ευτολμία και το ανυπότακτο του χαρακτήρα του Κυβερνήτη του, Αντιπλοιάρχου τότε, Νίκου Παππά. Επισημαίνεται ότι τα νεαρά στελέχη του πλοίου αν και δεν είχαν μυηθεί ακολούθησαν τον Κυβερνήτη τους σε μια περιπέτεια ζωής, τιθέμενα αντιμέτωπα με το σκληρό καθεστώς της δικτατορίας για απροσδιόριστο χρόνο και με άγνωστες συνέπειες. Η κίνηση του «Βέλους» αποτέλεσε την προμετωπίδα του κινήματος του Ναυτικού και το επεισόδιο εκείνο, που περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κατέστησε το κίνημα γνωστό σε όλη την υφήλιο. Επ’ ευκαιρία να μου επιτρέψετε Κύριε Αρχηγέ του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού να υποβάλλω, εν παρενθέσει, την πρόταση, το πλοίο να επανέλθει στη θέση του. Οι κάτοικοι της Βορείου Ελλάδος το τίμησαν με τα πλήθη που το επισκέφθηκαν, αλλά είναι καιρός πλέον να επιστρέψει. Το επιχείρημα που προβάλλεται ότι δεν έχει θέση δίπλα στο Θ/Κ Αβέρωφ είναι έωλο. Στους εκθεσιακούς χώρους όλων των Μουσείων του κόσμου παρατίθενται αντικείμενα και εκθέματα δια-

φορετικής αξίας και διαφορετικών συμβολισμών. Το γεγονός ότι το «Βέλος» ελλιμενίζεται στον απέναντι μόλο από τον «Αβέρωφ» δεν καθιστά συγκρίσιμα τα δύο πλοία, αλλά και τα δύο συμβολίζουν διαφορετικές έννοιες και εποχές, που είναι καλό να παραδειγματίζουν τη σημερινή νεολαία. Ο αντίκτυπος στην Ευρώπη, αλλά κυρίως στο ΝΑΤΟ και στις ΗΠΑ, υπήρξε μεγάλος. Τα διεθνή πρακτορεία αφιέρωσαν πολύ χρόνο για εκτενείς ανταποκρίσεις και αναλύσεις της κατάστασης που είχε δημιουργηθεί στο εσωτερικό των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Το οικοδόμημα της Απριλιανής προπαγάνδας, περί υποστηρίξεως του καθεστώτος από το σύνολο των Ενόπλων Δυνάμεων κατέρρευσε και η χούντα παρουσιάσθηκε στην παγκόσμια κοινή γνώμη απογυμνωμένη από κάθε έρεισμα. Υπό το βάρος των εσωτερικών εξελίξεων, της διεθνούς κατακραυγής, αλλά και των προφανών διεθνών πιέσεων, το Απριλιανό καθεστώς προχώρησε άμεσα σε ενέργειες και μέτρα που προοιωνίζονταν το επερχόμενο τέλος της δικτατορίας. Συγκεκριμένα: • Προέβη σε συνταγματική αναθεώρηση καταργώντας τη Βασιλεία. Προφανώς θεωρήθηκε ότι ο αυτοεξόριστος Βασιλεύς είχε ηγετικό ρόλο στο κίνημα, γεγονός απόλυτα ανυπόστατο.

• Προχώρησε σε θεωρητικό εκδημοκρατισμό διορίζοντας τον παλαίμαχο πολιτικό Σπύρο Μαρκεζίνη Πρωθυπουργό και πολιτική κυβέρνηση απαρτιζόμενη από πολιτικούς και τεχνοκράτες απολύτως υπάκουους στις εντολές του στρατιωτικού καθεστώτος.

• Υποσχέθηκε αορίστως τη διενέργεια εκλογών χωρίς βέβαια δέσμευση επί συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος. Τα μέτρα αυτά, παρά την ασάφεια των δεσμεύσεων και των προθέσεων, αποτελούσαν βήματα προς την επιθυμητή κατεύθυνση, έστω και ατελή, έστω και ελεγχόμενα από τη σιδερένια πυγμή του στρατιωτικού καθεστώτος. Στο σημείο αυτό να μου επιτρέψετε μια προσωπική εκτίμηση. Εάν εκείνη τη χρονική στιγμή, το φθινόπωρο του ’73, είχε λυθεί το Κυπριακό πρόβλημα όπως επιθυμούσαν οι ενδιαφερόμενες Δυνάμεις, πιστεύω πως ενδεχομένως δεν θα είχαν συμβεί τα μετέπειτα γεγονότα˙ δηλαδή το Πολυτεχνείο, η δικτατορία του Ιωαννίδη, η κωμικοτρα-

Ομιλία Αντιναυάρχου (ε.α.) Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν. γική διακυβέρνηση της χώρας από τη σκοτεινή φιγούρα του ανόητου Ταξιάρχου και ως αποκορύφωμα το Κυπριακό πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 με τις δραματικές για τον Ελληνισμό επιπτώσεις. Η εκτίμηση αυτή πηγάζει από την πεποίθησή μου ότι καμία άλλη κυβέρνηση στρατιωτική ή πολιτική δεν θα συμμετείχε, ή επιεικώς δεν θα έπεφτε στην παγίδα, του ανοσιουργήματος που έλαβε χώρα στην Κύπρο. Η τοποθέτηση αυτή φανερώνει την πίστη πως όλα τα μετέπειτα βήματα ήταν προσχεδιασμένα και καλά μελετημένα με στόχο την απαλλαγή από την ενοχλητική παρουσία του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και τη διχοτόμηση της Κύπρου. Το κίνημα του Ναυτικού παρά την μη εκδήλωσή του ως στρατιωτικού εγχειρήματος, πέτυχε τον στρατηγικό του στόχο, που ήταν η δημιουργία των προϋποθέσεων για την έναρξη εξελίξεων επαναφοράς της χώρας στην ομαλότητα. Οι ραγδαίες εξελίξεις που ακολούθησαν το κίνημα κατέληξαν στη μεγαλύτερη εθνική τραγωδία από της ιδρύσεως του νεοελληνικού κράτους, μετά την Μικρασιατική καταστροφή.

καθεστώτος σε ιδεολογικώς περιθωριακά άτομα από τα οποία κινδύνευε η χώρα. Έτσι η όποια αντιστασιακή δράση ενδυνάμωνε την επιχειρηματολογία και τη θέση του καθεστώτος. Αντίθετα για το κίνημα του Ναυτικού, το οποίο στήριξαν και οι άλλοι δύο κλάδοι των Ενόπλων Δυνάμεων, δεν μπορούσε να προβληθεί ανάλογος ισχυρισμός. Ο λόγος για τον οποίο το κίνημα παρέμεινε στο περιθώριο της δημοσιότητας και δεν προβλήθηκε όσο η πραγματική του σημασία θα πρέπει να αναζητηθεί στην έλλειψη κοινού ιδεολογικού προσανατολισμού των στελεχών του και επομένως στην αδυναμία κομματικής εκμετάλλευσης από κάποιο από τα πολιτικά κόμματα που ιδρύθηκαν μετά την μεταπολίτευση. Πράγματι οι κινηματίες Αξιωματικοί προήρχοντο από όλους τους ιδεολογικούς χώρους, χωρίς κανένας να έχει κομματική εξάρτηση και χωρίς κανένας να επιδιώξει την αντίστοιχη προβολή. Το μόνο κοινό ιδεολογικό στίγμα που τους συνέδεε ήταν η αποστροφή τους προς τη δικτατορία και η ανυστερόβουλη επιθυμία τους να συμβάλλουν στην αποκατάσταση της δημοκρατίας και ης ελευθερίας. Επίσης η έμφυτη σεμνότητα των συμμετασχόντων στελεχών απ’

Οι Αξιωματικοί του κινήματος του Ναυτικού αποτάχθηκαν το φθινόπωρο του ’73 και σκόρπισαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν. Πολλοί απ’ αυτούς κατέφυγαν στην εμπορική ναυτιλία και ταξίδεψαν στα πέρατα της γης με όλους τους τύπους των εμπορικών πλοίων. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε και να εξάρουμε την προσφορά εργασίας στους αποτάκτους από συγκεκριμένες επιχειρήσεις παρά τις πιεστικές παρεμβάσεις του καθεστώτος. Οι Αξιωματικοί και Υπαξιωματικοί του Αντιτορπιλικού ΒΕΛΟΣ που ακολούθησαν τον Κυβερνήτη τους αναζητώντας πολιτικό άσυλο παρέμειναν στο εξωτερικό χωρίς δυνατότητα επανόδου τους στην Ελλάδα. Την ίδια τύχη ακολούθησαν και Αξιωματικοί που βρέθηκαν σε θέσεις εξωτερικού κατά την εκδήλωση του κινήματος και με εκπλήσσουσα ειλικρίνεια και γενναιότητα δήλωσαν τη συμπαράστασή τους προς αυτό, συμβάλλοντας κι αυτοί στη διεθνοποίηση της γενικής δυσαρέσκειας προς το ανελεύθερο καθεστώς της Αθήνας. Τα αποταχθέντα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων που συμμετείχαν στο κίνημα του Ναυτικού επέστρεψαν και πάλι στα όπλα τους υπό το βάρος των γεγονότων της εισβολής των Τουρκικών στρατευμάτων στην ανοχύρωτη από το ’67 Κύπρο. Κυρία Πρόεδρε: Πριν κλείσω την παράθεση της προσωπικής μου οπτικής για το κίνημα του Ναυτικού θα επιθυμούσα να αναφέρω δύο ακόμα στοιχεία που χαρακτήρισαν αυτό το ιστορικό γεγονός. Μετά την μεταπολίτευση του ’74 το κίνημα παρέμεινε σε σχετική αφάνεια, ενώ προβλήθηκαν άλλες, ασφαλώς σημαντικές, αντιστασιακές πράξεις, με λιγότερο όμως αποφασιστικές συνέπειες ως προς το τελικό αποτέλεσμα. Χωρίς να υποτιμάται καμία αντιστασιακή δράση και χωρίς να αμφισβητείται η επίδραση όλων στην κατάρρευση της δικτατορίας, θεωρώ ότι το κίνημα του Ναυτικού, ως προερχόμενο μέσα από τον κορμό των Ενόπλων Δυνάμεων, που η χούντα διεκήρυσσε ότι την στήριζε, ήταν πολύ πιο επώδυνο γι αυτήν. Αντίθετα κάθε άλλη αντιστασιακή πράξη μπορούσε εύκολα να αποδίδεται από την προπαγάνδα του

όλους τους κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων ενήργησε σαν προστατευτικό τείχος από την όποια δημοσιότητα και τη φθορά. Η απόλυτη ανιδιοτέλεια των κινηματιών είχε εκπλήξει και τους ανακριτές της Χούντας, οι οποίοι δεν μπορούσαν να αποδεχτούν ότι οι άντρες αυτοί συμμετείχαν σε ένα κίνημα που είχε ως στόχο την ανατροπή στρατιωτικού καθεστώτος διακινδυνεύοντας τη ζωή, την οικογένεια και τη σταδιοδρομία τους χωρίς να επιδιώκουν κάποιο αντάλλαγμα. Τα στελέχη του κινήματος του Ναυτικού που επέστρεψαν στις Ένοπλες Δυνάμεις τον Αύγουστο του ΄74, αξιοποιήθηκαν παντοιοτρόπως για τη στήριξη της νεοσύστατης δημοκρατίας. Κυρία Πρόεδρε. Σήμερα έχουμε ως χώρα θεμελιώσει το σταθερότερο δημοκρατικό πολίτευμα από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους πριν από 200 χρόνια. Κύριο συστατικό στοιχείο της κοινωνικής μας ζωής, όπως διαμορφώθηκε μετά την επώδυνη περιπέτεια της επτάχρονης δικτατορίας, είναι ο συνεχής αγώνας για τον παραμερισμό των άκρων και για την εξισορρόπηση των διαλλακτικότερων ροπών. Όσο κι αν οι ακραίες λύσεις διατηρούν μια γοητεία κι έχουν κάποια λάμψη, η αντοχή στον πειρασμό και η ακλόνητη επιμονή στην πειθαρχημένη σύνθεση των αντιθέτων, εκείνων βέβαια που είναι επιδεκτικά συνθέσεως, είναι ο τρόπος ζωής που συνδυάζει ελευθερία και τάξη και είναι το κοινωνικό μοντέλο που απαρέγκλιτα και με σεβασμό πρέπει να υιοθετείται. Αυτός είναι ο τρόπος που εγγυάται τα ατομικά δικαιώματα, διαφυλάσσοντας παράλληλα και τα δικαιώματα της Δημοκρατικής Πολιτείας, η οποία προστατεύει το κοινωνικό σύνολο. Η συντριπτική πλειοψηφία των στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων, θα πρέπει να αισθάνεται υπερήφανη γιατί συνέβαλε στη διαμόρφωση αυτού του σύγχρονου δημοκρατικού κλίματος, μέσα στο οποίο μπορεί να ευδοκιμήσει σήμερα η νεολαία μας. Οι άνδρες του Κινήματος του Ναυτικού, ένστολοι, πολιτικοί και ιδιώτες που συνέβαλαν στην αποκατάσταση της Δημοκρατίας, με τη γενναιότητα, την ανιδιοτέλεια και τη σεμνότητά τους προέβαλαν μια διαφορετική στάση ζωής και ένα άλλο πρότυπο συμπεριφοράς πολύτιμο για τις νεώτερες γενιές.

24 Περιπλους 115

Ιβ΄

Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικων Μουσειων

Διαδικτυακό. Διοργάνωση Ναυτικό Μουσείο Άνδρου 12-13 Ιουνίου 2021 Με επιτυχία ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του ΙΒ’ Πανελληνίου Συνεδρίου των Ναυτικών Μουσείων το Σάββατο 12 και την Κυριακή 13 Ιουνίου 2021, που διοργανώθηκε από το δημοτικό Ναυτικό Μουσείο της Άνδρου και διεξήχθη διαδικτυακά.

Τ

ο ΙΒ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων σύμφωνα με τον αρχικό προγραμματισμό επρόκειτο να πραγματοποιηθεί το 2020 στη Χώρα της Άνδρου με φυσική παρουσία των συνέδρων. Το ξέσπασμα της πανδημίας του κορωνοϊού και οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν, είχαν ως αποτέλεσμα την αναβολή του για το 2021. Η πορεία της πανδημίας επέβαλε τη διαδικτυακή διεξαγωγή του, εισάγοντας τον θεσμό στη ψηφιακή εποχή. Στο πλαίσιο του οι διοργανωτές δημιούργησαν ειδική σελίδα για το συνέδριο στον ιστοχώρο του μουσείου της Άνδρου (http://www.androsmm.gr/conference/ ) και κανάλι στην πλατφόρμα διαμοιρασμού video Youtube (https://www.youtube.com/ watch?v=fwX7uI8CBKY ) Οι καταγραφές των συνεδριών βρίσκονται αναρτημένες στο κανάλι YouTube του Δήμου Άνδρου (https://www.youtube.com/ androsmunicipality), ενώ σχετικός σύνδεσμος έχει ενσωματωθεί και στην ιστοσελίδα του Συνεδρίου. Ο τίτλος της ειδικής θεματικής του συνεδρίου ήταν «Άνδρος, πρωτοπόρος της ποντοπόρου εμπορικής ναυτιλίας. Συνδυάζοντας τη ναυτική τέχνη με την ναυτιλιακή επιχειρηματικότητα» Οι εργασίες του συνεδρίου τελούσαν υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής. Συμμετείχαν με ανακοινώσεις πεπραγμένων εκπρόσωποι των κάτωθι ναυτικών μουσείων: 1. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος (Ν.Π.Ι.Δ.)

2. Ναυτικό Μουσείο Άνδρου (Δημοτικό) 3. Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο Γαλαξειδίου (Δημοτικό) 4. Ναυτικό Μουσείο Κρήτης (Ν.Π.Ι.Δ.)

5. Δημοτικό Ναυτικό Μουσείο της Καβάλας (Δημοτικό) 6. Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο Ύδρας (Γ.Α.Κ. Ύδρας-ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ.)

7. Ναυτικό Μουσείο Άνδρου (Δημοτικό) 8. Ναυτικό Μουσείο Χίου (Ν.Π.Ι.Δ.)

9. Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών (Ν.Π.Ι.Δ.)

10. Ναυτικό Μουσείο Θήρας (ΝΠΙΔ) 11. Ναυτικό Μουσείο Καλύμνου (Δημοτικό) 12. Μουσείο Αλιευτικών Σκαφών και Εργαλείων των Δημοτικών Εγκαταστάσεων του Σπηλαίου Πετραλώνων (Δημοτικό) 13. Μουσείο Ναυτικής Τέχνης και Παράδοσης Νεάπολης 14. Μουσείο Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών Αιγαίου (υπό ίδρυση) 15. Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης και Σπογγαλιείας Νέας Κούταλης Λήμνου & Κέντρο Ενημέρωσης Ιστορίας και Ναυτικής Παράδοσης Μούδρου. (Δημοτικά) 16. Πλωτό Nαυτικό Mουσείο «Γεώργιος Αβέρωφ» 17. Βιβλιοθήκη-Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, Ιστορίας & Ναυτικό Μουσείο Δήμου Σαλαμίνας (Δημοτικό) 18. Μουσείο Αλιείας και Ναυπηγικής Δήμου Περάματος (Δημοτικό) 19. Ναυτικό και Λαογραφικό Μουσείο Ιθάκης (Δημοτικό) 20. Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης (ΝΠΙΔ) 21. Μιλάνειο Ναυτικό Μουσείο (ΝΠΙΔ) 22. Ναυτικό Μουσείο Σάμης (ΝΠΙΔ) 23. Ναυτικό Μουσείο Τέχνης και Παράδοσης «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» (ΝΠΙΔ) Εκπρόσωποι φορέων με δραστηριότητες που αφορούν τον τομέα διατήρησης και προβολής της ναυτικής κληρονομιάς και παράδοσης: 24. Ινστιτούτο Ιστορίας Εμπορικής Ναυτιλίας 25. Ναυτική Συλλογή Πολεμικού Μουσείου 26. Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού 27. Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη 28. Ελληνικό Ινστιτούτο Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης.

26 Περιπλους 115

Τα ναυτικά μουσεία που παρακολούθησαν τις εργασίες χωρίς ανακοίνωση ήταν: • Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου • Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου • Μουσείο Ναυτικής και Πολιτιστικής Παράδοσης Σκιάθου • Ναυτικό Μουσείο Καρδαμύλων • Ναυτικό Μουσείο Σύμης Το Σάββατο 12 Ιουνίου 2021 κηρύχθηκε η έναρξη των εργασιών του συνεδρίου. Χαιρετισμούς απηύθυναν ο Δήμαρχος Άνδρου κος Δημήτριος Λοτσάρης, ο Γενικός Γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, Υπουργείο Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής κος Μανώλης Κουτουλάκης, και ο Δήμαρχος Καβάλας κος Θεόδωρος Μουριάδης. Χαιρετισμό στο συνέδριο απέστειλαν η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κα Λίνα Μενδώνη και η Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς κα Σταυρούλα Φωτοπούλου. Μεταξύ άλλων παρενέβησαν ο Δήμαρχος Ανατολικής Σάμου, κος Γεώργιος Στάντζος και ο Δήμαρχος Σαλαμίνας, κος Γιώργος Θ. Παναγόπουλος. Την εναρκτήρια ομιλία του συνεδρίου έκανε η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου -Παλούμπη

Ιβ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικων Μουσειων και στη συνέχεια έκανε τιμητικές αναφορές για τη συμβολή τους στη δημιουργία και εδραίωση του θεσμού των Πανελληνίων Συνεδρίων των Ναυτικών Μουσείων στον επίτιμο Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, Αντιναύαρχο Κωνσταντίνο Μανιουδάκη Π.Ν.ε.α και στην πρόσφατα εκλιπούσα Ροδούλα Σταθάκη-Κούμαρη, Επιστημονική συνεργάτιδα του Ναυτικού και Ιστορικού Μουσείου Γαλαξιδίου. Για τους τιμώμενους έκαναν παρέμβαση ο κος Εμμανουήλ Πετράκης, Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης και ο κος Γεώργιος Κουρεντής Μέλος της Επιτροπής και Ειδικός Σύμβουλος επί των ναυτικών θεμάτων του Ιστορικού και Ναυτικού Μουσείου Γαλαξιδίου, αντίστοιχα. Ο κος Εμμανουήλ Πετράκης στην παρέμβαση του ανέφερε ότι είχε ζητήσει εγγράφως τον τρόπο βράβευσης του Επιτίμου Προέδρου για 28 χρόνια Αντιναύαρχου Κων/νου Μανιουδάκη Π.Ν.ε.α., πλην όμως, ουδέποτε έλαβε απάντηση με αποτέλεσμα να μην μπορέσει να συμμετέχει-προσθέσει στην τιμητική αναφορά γι΄ αυτόν. Η πρώτη μέρα ήταν αφιερωμένη στην παρουσίαση του έργου και στην δραστηριότητα που ανέπτυξαν την παρελθούσα τριετία 2018-2020 τα ελληνικά ναυτικά μουσεία και οι φορείς ναυτικής παράδοσης. Έγιναν συνολικά 26 ανακοινώσεις. Οι εισηγήσεις των εκπροσώπων ήταν δηλωτικές της προσπάθειας που καταβάλλεται για την ανάπτυξη ποικίλων πολιτιστικών και εκπαιδευτικών δράσεων, με άξονα τη ναυτική

αλλά και τη ναυπηγική ιστορία και παράδοση. Αναδείχτηκαν καλές πρακτικές τόσο στον τομέα της διαχείρισης της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και στους τομείς της μέριμνας των συλλογών και της ερμηνευτικής παρουσίασης του υλικού. Η δεύτερη μέρα ήταν αφιερωμένη στην ειδική θεματική η οποία είχε τη μορφή επιστημονικής ημερίδας με 17 ομιλητές. Οι εισηγήσεις επικεντρώθηκαν στο ναυτικό πολιτισμό της Άνδρου διαχρονικά. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην παρουσίαση των διεθνοποιημένων ανδριώτικων ναυτιλιακών επιχειρήσεων του 20ου αιώνα, στα αποτελέσματα ερευνητικών προγραμμάτων που αφορούν τη διαχείριση και αξιοποίηση ναυτικών αρχείων, προφορικών μαρτυριών καθώς και στην ανάπτυξη δυναμικών εφαρμογών πληροφορικής για την καταγραφή και ανάλυση της ιστορίας της ναυσιπλοΐας. Ειδική ενότητα ήταν αφιερωμένη στη σύγχρονη Ναυτική Εκπαίδευση, στην οποία αναδείχθηκε το εύρος του περιεχομένου, των προκλήσεων και των προοπτικών του θέματος για τα στελέχη της ναυτιλιακής κοινότητας. Την πρώτη μέρα στο τέλος της συνεδρίας της παρουσίασης των πεπραγμένων των ελληνικών ναυτικών μουσείων πραγματοποιήθηκε συζήτηση μεταξύ των εκπροσώπων τους. Οι συμμετέχοντες εκπρόσωποι των ελληνικών ναυτικών μουσείων κατέληξαν ομόφωνα στο κάτωθι κείμενο ψηφίσματος:

ΨΗΦΙΣΜΑ

ΙΒ΄ Πανελληνίου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων Διαδικτυακό Δήμος Άνδρου, 12-13 Ιουνίου 2021 1. Τα Ναυτικά Μουσεία σε όλους σχεδόν τους ναυτότοπους της χώρας αποτελούν θεσμούς που διαφυλάσσουν τη ναυτική παράδοση και διδάσκουν τη ναυτική μας ιστορία στη νεολαία της ευρύτερης περιοχής τους. Παράλληλα λειτουργούν ως πολιτιστικοί πόλοι έλξης επισκεπτών, τουριστών. Ωστόσο τα δημοτικά μουσεία, με λίγες εξαιρέσεις, χρήζουν κατάλληλων θεσμών, πόρων και υποδομών προκειμένου να καταστούν βιώσιμα και χρήσιμα για την τοπική ανάπτυξη. Οι εκπρόσωποι των δήμων που συμμετέχουν στο θεσμό των πανελληνίων συνεδρίων βρίσκονται προς αυτή τη κατεύθυνση αναζήτησης λύσεων και ανάληψης πρωτοβουλιών για την καλύτερη διαχείριση και αναβάθμιση των τοπικών ναυτικών μουσείων, όπως το παράδειγμα του Δικτύου Δελφών που παρουσιάστηκε από το Ναυτικό Μουσείο Γαλαξειδίου. Το ΙΒ Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων ομοφώνως εισηγείται όπως όλοι οι οργανισμοί και φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης να δώσουν προτεραιότητα στην ανάπτυξη των ναυτικών μουσείων που λειτουργούν στην περιφέρειά τους, καθώς αυτά μπορούν να συμβάλουν αποτελεσματικά στη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής που έχουν την έδρα τους.

2. Τα ανά διετία πανελλήνια συνέδρια των Ναυτικών Μουσείων αποτελούν σημαντικό θεσμό, ο οποίος συμβάλλει στην προώθηση της συνεργασίας αλλά και της προβολής των πολιτιστικών φορέων που συμμετέχουν. Το ΙΒ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικών Μουσείων εισηγείται στο Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, να συμμετέχει με εκπρόσωπό του στις εργασίες, να υποστηρίζει οικονομικά και να επιχορηγεί την έκδοση των πρακτικών ως αναγνώριση του πολιτιστικού έργου που επιτελούν τα συμμετέχοντα μουσεία και φορείς της ναυτικής παράδοσης της χώρας μας.

3. Επίκαιρο πρόβλημα που άπτεται της ναυτικής μας κληρονομιάς είναι η άκριτη καταστροφή των ξύλινων αλιευτικών σκαφών στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιείας με την επιδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ελληνικού κράτους. Το ΙΒ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων ομοφώνως και σταθερά υποστηρίζει τις προσπάθειες για τον τερματισμό της καταστροφής των ξύλινων αλιευτικών σκαφών που έχουν ξεκινήσει από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και τους άλλους φορείς που συμμετέχουν στην Ομάδα Εργασίας για την Προστασία και την Ανάδειξη των Παραδοσιακών Σκαφών και της Ξυλοναυπηγικής Τέχνης του ελλαδικού χώρου που ιδρύθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Εισηγείται όλα τα συναρμόδια Υπουργεία, δηλαδή Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Υπουργείο Αγροτικής

Ανάπτυξης και Τροφίμων να αναλάβουν τις δέουσες ενέργειες για την αναστολή της καταστροφής των αλιευτικών σκαφών και να αναζητήσουν τρόπους για την επίλυση του προβλήματος και την διάσωση και πολιτιστική αξιοποίηση των σπάνιων ξύλινων αλιευτικών σκαφών που έχουν ήδη ενταχθεί στο μέτρο της απόσυρσης.

4. Οι σύνεδροι ομόφωνα υπενθυμίζουν την ανάγκη κρατικής υποστήριξης των Ναυτικών Μουσείων τα οποία λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθηκών που έχει διαμορφώσει η συγκυρία της πανδημίας, δεν μπορούν να συγκεντρώσουν τους απαραίτητους πόρους για να αναπτύξουν τις κοινωφελείς πολιτιστικές δραστηριότητες τους τόσο στο φυσικό όσο και στο ψηφιακό περιβάλλον, σύμφωνα με την τάση που έχει διαμορφωθεί.

5. Η σύνοδος σχετικά με την δομή των Πανελληνίων συνεδρίων αποφασίζει τα εξής: i. Ο ι ομιλίες της ειδικής θεματικής να μην ξεπερνούν τις 8 και η διάρκεια τους να είναι 20 λεπτά, ώστε να δοθεί ικανός χρόνος στους εκπροσώπους των ναυτικών μουσείων να αναπτύξουν τις δραστηριότητές τους και να θέσουν τα προβλήματά τους. ii. Π ροκειμένου για τη διευκόλυνση της συμμετοχής στις εργασίες του συνεδρίου και την προβολή του έργου των ναυτικών μουσείων τα συνέδρια θα πρέπει να έχουν και ψηφιακή παρουσία. Δηλαδή δημιουργία ειδικής ιστοσελίδας ή σελίδας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δυνατότητα διαδικτυακής συμμετοχής των συνέδρων που δεν μπορούν να έχουν φυσική παρουσία και ζωντανή προβολή των εργασιών σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Youtube. iii. Α νακοινώσεις πεπραγμένων θα δύνανται να κάνουν οι εκπρόσωποι μουσείων τα οποία την παρελθούσα διετία λειτουργούσαν και ήταν ανοικτά για το κοινό .Όσoι δεν πληρούν αυτές τις προϋποθέσεις θα έχουν την δυνατότητα να παρουσιάσουν τα θέματα που σχετίζονται με την ιστορία και την δράση του φορέα τους σε poster.

6. Προτάθηκε και συμφωνήθηκε το έτος που παρεμβάλλεται μεταξύ των συνεδρίων, να πραγματοποιείται μέσα στο 1ο δεκαήμερο του Οκτωβρίου και σε πρόσφορη ημερομηνία, διαδικτυακή συνάντηση όλων των εκπροσώπων των ναυτικών μουσείων, την οποία θα διοργανώνει το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος.

7. Ομόφωνα συμφωνήθηκε από τη σύνοδο των εκπροσώπων των Ελληνικών Ναυτικών Μουσείων το επόμενο ΙΓ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων να διοργανωθεί από το δημοτικό Μουσείου Αλιευτικών Σκαφών και Εργαλείων Ν. Μουδανιών Χαλκιδικής. Περιπλους 115 27

ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ

ΙΒ΄ Πανελληνίου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων από την Πρόεδρο του ΝΜΕ Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Α

ξιότιμη κυρία Υπουργέ, αξιότιμοι κύριοι Δήμαρχοι, αγαπητοί Πρόεδροι και εκπρόσωποι των ναυτικών μουσείων της Ελλάδος και φορέων, αγαπητοί σύνεδροι, φίλες και φίλοι, Ως Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, το οποίο εκτός από μόνιμο μέλος της Συντονιστικής επιτροπής έχει και την γραμματειακή υποστήριξη των Πανελληνίων Συνεδρίων των ναυτικών μουσείων, έχω την ιδιαίτερη τιμή να καλωσορίζω και να απευθύνω την εναρκτήρια ομιλία των συνεδρίων μας. Καλωσορίζω λοιπόν όλες και όλους στο 12ο διαδικτυακό Πανελλήνιο Συνέδριο των ναυτικών μουσείων, την διοργάνωση του οποίου έχει αναλάβει ο Δήμος Άνδρου, ως φορέας διαχείρισης του ναυτικού μουσείου του νησιού. Σήμερα συνεχίζουμε ένα σημαντικό θεσμό, που αποτελεί τη μοναδική κοινή δράση των ναυτικών μουσείων της χώρας μας, ο οποίος ξεκίνησε το 1996 και έκτοτε πραγματοποιείται ανά διετία. Στόχος του θεσμού είναι η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των Ελληνικών Ναυτικών Μουσείων για την χάραξη μιας κοινής πολιτικής στους τομείς της μελέτης, διάσωσης και προβολής της ναυτικής ιστορίας και παράδοσης. Στα συνέδρια αυτά τα συμμετέχοντα ναυτικά μουσεία και φορείς παρουσιάζουν τις πολιτιστικές τους δράσεις στο πλαίσιο ανάπτυξης γόνιμου διαλόγου για την υιοθέτηση καλών πρακτικών στον τομέα διαχείρισης του ναυτικού πολιτιστικού αποθέματος που έχουν στην ευθύνη τους. Παράλληλα, στο πλαίσιο των εργασιών τους πραγματοποιείται επιστημονική ημερίδα με ειδικό θέμα σχετικό με τη ναυτική ιστορία και παράδοση της περιοχής, που έχει την έδρα του το μουσείο που κάθε φορά αναλαμβάνει τη διοργάνωσή. Οι ημερίδες παρουσιάζουν και ερμηνεύουν την εξέλιξη των σχέσεων και εξαρτήσεων των τοπικών κοινωνιών με τη θάλασσα και τη ναυτική δραστηριότητα. Ο στόχος τους είναι επιμορφωτικός και ενημερωτικός. Στόχος καθόλου δύσκολος στην Άνδρο, έναν από τους σημαντικότερους ελληνικούς ναυτότοπους, με πολύ μεγάλη ιστορία στην ελληνική ποντοπόρο ναυτιλία. Το 120 συνέδριο σύμφωνα με τον αρχικό προγραμματισμό επρόκειτο να πραγματοποιηθεί το 2020 στη Χώρα της Άνδρου. Το ξέσπασμα της πανδημίας του κορωνοϊού και οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν, είχαν ως αποτέλεσμα την αναβολή του για το 2021. Tα διαδοχικά κύματα της πανδημίας που ακολούθησαν κάνουν αναγκαία ακόμα και σήμερα την τήρηση των κοινωνικών αποστάσεων για την προστασία της δημόσιας υγείας. Η ανάγκη ωστόσο μετατράπηκε σε ευκαιρία να διοργανωθεί το συνέδριο μας για πρώτη φορά διαδικτυακά, εισάγοντας τον θεσμό στη ψηφιακή εποχή. Η ψηφιακή στροφή είναι γεγονός για όλα τα μουσεία παγκοσμίως. Η διοργάνωση του μουσειακού μας ραντεβού στη μετά covid εποχή, προσαρμοζόμενη στα νέα δεδομένα θα πρέπει να αποκτήσει και ψηφιακή διάσταση. Η χρήση του διαδικτύου θα συμβάλλει στην ενίσχυση της εξωστρέφειας του θεσμού, θα διευκολύνει την παρακολούθηση των εργασιών από το κοινό που ενδιαφέρεται για τα θέματα του ναυτικού πολιτισμού και των μουσείων. Οι δε προοπτικές διάδοσης του έργου των πολιτιστικών ιδρυμάτων μας, αλλά και των τόπων που έχουμε την έδρα μας καθίστανται απεριόριστες και πολύπλευρα αξιοποιήσιμες προς την κατεύθυνση της προσέλκυσης επισκεπτών, χορηγών και της τουριστικής ανάπτυξης. Βέβαια θα λείψει η ζεστασιά της προσωπικής επαφής που αποτελούσε το υπόστρωμα για ένα δημιουργικό και παραγωγικό διήμερο. Με τη βεβαιότητα ότι πολλοί από το ψηφιακό μας ακροατήριο παρακολουθούν για πρώτη φορά συνέδριο των ναυτικών μουσείων θα ήταν χρήσιμο να γίνει μία συνοπτική παρουσίαση τόσο των θεματικών μας μουσείων όσο και του θεσμού των συνεδρίων. Όλοι οι ιδρυτές των μουσείων, τα οποία εμείς σήμερα υπηρετούμε, κινήθηκαν μόνο από αγάπη για τον πολιτισμό που η θάλασσα και η ναυτιλία ανέπτυξαν σε όλες τις γωνιές της χώρας μας, με το σκεπτικό ότι θα έπρεπε να περισώσουν όλα τα υλικά τεκμήρια της ναυτικής δραστηριότητας των παλαιότερων εποχών, πριν χαθούν στη λήθη από 28 Περιπλους 115

πιθανή έλλειψη ενδιαφέροντος των μελλοντικών γενεών. Από άποψη εκθεσιακού περιεχομένου υπάρχουν διαφοροποιήσεις, καθώς οι συλλογές τους αντιπροσωπεύουν την πολιτιστική κληρονομιά του ναυτότοπου που εδρεύουν αλλά και τις αισθητικές επιλογές ή τα προσωπικά επιτεύγματα των ιδρυτών τους. Στην περίπτωση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, στο οποίο υπηρετώ εθελοντικά 34 χρόνια και έχω την τιμή τα τελευταία 19 να είμαι Πρόεδρος, η ιδρυτική του ομάδα απαρτιζόταν από αξιωματικούς του Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος, καθώς και επαγγελματίες ναυτικούς, επιχειρηματίες και ακαδημαϊκούς. Ιδρύθηκε το 1949, στη ναυτική πρωτεύουσα της χώρας, τον Πειραιά, με την προοπτική η συλλογή του να παρουσιάζει το σύνολο της ναυτικής δραστηριότητας των Ελλήνων, εμπορικής και πολεμικής, διαχρονικά. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι τα ναυτικά μουσεία ξεκίνησαν σχεδόν όλα από ιδιωτική πρωτοβουλία. Όσον αφορά το νομικό τους καθεστώς είναι είτε δημοτικά, είτε νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου. Εξαιρέσεις αποτελούν το Μουσείο της Ύδρας, που είναι παράρτημα των ΓΑΚ, δηλαδή υπάγεται στο Υπουργείο Παιδείας και το πλωτό ναυτικό μουσείο θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» που είναι μονάδα του Πολεμικού Ναυτικού. Παρόλο που η έννοια της ναυτοσύνης αποτελεί διαχρονικά κομβικό στοιχείο του ελληνικού πολιτισμού, η μουσειακή αξιοποίησή της δεν έχει τύχει της ανάλογης προσοχής και αυτός ακριβώς είναι ο στόχος των Συνεδρίων μας, δηλαδή να συνεγείρουμε την κοινωνία προς θέσεις φιλικότερες προς τη ναυτική παράδοση και τη ναυτική ιστορία της πατρίδας μας. Όσοι έχετε την υπομονή και μείνετε μαζί μας μέχρι το τέλος της σημερινής συνεδρίασης θα διαπιστώσετε, ότι οικονομικά και λειτουργικά προβλήματα αντιμετωπίζουν όλες οι νομικές μορφές. Τα ναυτικά μουσεία συνεχίζουν να βασίζονται για την υλοποίηση των δράσεών τους και την πραγμάτωση της αποστολής τους στην εθελοντική προσφορά εργασίας των φίλων ή μελών τους και στις ιδιωτικές χρηματικές δωρεές. Η πρώτη συνάντηση των προέδρων και εκπροσώπων των ναυτικών μουσείων πραγματοποιήθηκε το 1996 στα Χανιά και ήταν πρωτοβουλία του τότε Πρόεδρου του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης Αντιναυάρχου (ε.α.) Κωνσταντίνου Μανιουδάκη. Θέματα της συνάντησης ήταν η διερεύνηση της δυνατότητας ανάπτυξης κοινών δράσεων από τα συμμετέχοντα ναυτικά μουσεία, με στόχο την διεκδίκηση κρατικών επιχορηγήσεων. Το πνεύμα αλληλοϋποστήριξης και η φιλική διάθεση μεταξύ των διοικήσεων των ναυτικών μουσείων που αναπτύχθηκε οδήγησε στο δεύτερο συνέδριο το 1998 το οποίο διοργάνωσε το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με ειδικό θέμα «Διάσωση, προστασία και προβολή της ναυτικής κληρονομιάς». Τότε προσκλήθηκαν ομιλητές και από άλλους φορείς εκτός από τους αμιγώς μουσειακούς με κριτήριο την αρμοδιότητά τους επί του θέματος του συνεδρίου. Ο θεσμός των συνεδρίων μας καθιερώθηκε και την σκυτάλη της διοργάνωσης έλαβε το 2000 το πλωτό μουσείο θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» με τίτλο «Μουσεία και Νέες Τεχνολογίες», το 2002 το συνδιοργάνωσαν τα Ναυτικά Μουσεία Χίου & Οινουσσών με θέμα «Ναυτικά Μουσεία: Εστίες πολιτισμού και παράγοντες συνοχής της τοπικής ναυτικής κοινωνίας». Το 2004 το Ιστορικό Αρχείο-Μουσείο Ύδρας και το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συνδιοργάνωσαν το 5ο συνέδριο σε Πειραιά και Ύδρα με πλήθος ομιλητών για την ειδική θεματική «Εμπορική Ναυτιλία-Πολεμικό Ναυτικό: Τα ιστορικά αρχεία». Το συνέδριο είχε τεθεί υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων. Το 2006 το 6ο συνέδριο διοργανώθηκε από το Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο Γαλαξιδίου. Το ειδικότερο θέμα του ήταν: «Από τα πανιά στον ατμό». Το νέο σε αυτό το συνέδριο ήταν ότι καθιερώσαμε για πρώτη φορά την συντονιστική επιτροπή των Πανελληνίων Συνεδρίων των Ναυτικών Μουσείων με αποκλειστικό έργο τη διασφάλιση της συνέχειας του θεσμού και την παροχή κυρίως γραμματειακής υποστήριξης στον διοργανωτή φορέα.

Exploring the ocean together With a modern owned and operated fleet of more than 70 tankers, world-leading crude oil transporter Euronav is ready to cross the seas with you. From the narrowest harbour entrances to the largest sea ports.

Wherever your ambition steers

Euronav Ship Management (Hellas) Ltd. Athinon Avenue 31-33 10447 Athens, Greece Tel: +30 210 4558 000 e-mail: admin.gr@euronav.com

Ιβ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικων Μουσειων

Το 2008 το 7ο Συνέδριο διοργάνωσε το νέο-ιδρυθέν, τότε, Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου. Το ειδικό θέμα ήταν: «Η ναυτική παράδοση του Μακεδονικού χώρου και η εξέλιξή της δια μέσου των αιώνων». Ήταν η πρώτη διοργάνωση που εξέδωσε πρακτικά. Το 8ο Συνέδριο, το 2010 διοργανώθηκε από το υπό σύσταση, τότε, Ναυτικό Μουσείο Ιονίου, στα Φάρσα της Κεφαλονιάς, με θέμα: «Η συμβολή της Ιονίου Ναυτιλίας στη νεότερη και σύγχρονη ελληνική Ιστορία». Δυστυχώς το μουσείο αυτό δεν κατόρθωσε να λειτουργήσει μέχρι σήμερα. Στο σημείο αυτό να μου επιτραπεί η διατύπωση μιας προσωπικής θέσης: Τα Μουσεία πέραν των απαραιτήτων κτιριακών υποδομών και συλλογής αντικειμένων, θέλουν ψυχή, θέλουν ανθρώπους με ανιδιοτελή αφοσίωση στην ιδέα της προβολής της τοπικής ναυτικής παράδοσης. Το 9ο συνέδριο πραγματοποιήθηκε το 2014 και συνδιοργανώθηκε από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, που για τρίτη φορά συμμετείχε στη διοργάνωση Συνεδρίου, και το Πλωτό Μουσείο Θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ». Το ειδικό θέμα ήταν «Πλοία μνημεία της ελληνικής ναυτικής παράδοσης και μουσειακή πραγματικότητα» έγιναν επισκέψεις στα λιγοστά πλοία - μουσεία που υπάρχουν, αναπτύχθηκε γόνιμος διάλογος για τα πάντα επίκαιρα θέματα της διατήρησης της ξυλοναυπηγικής τέχνης και της διάσωσης των παραδοσιακών ξύλινων σκαφών. Και γι’ αυτό το συνέδριο υπάρχει τόμος πρακτικών. Το 10ο συνέδριο το 2016 διοργανώθηκε για δεύτερη φορά από το Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο Γαλαξιδίου με ειδικό θέμα: «Ναυτικές Πολιτείες 16ος – 19ος αιώνας» και δημοσιεύθηκαν πρακτικά. Το 2018 το 11ο συνέδριο διοργανώθηκε από το Δημοτικό Ναυτικό Μουσείο της Καβάλας με θέμα «Νεάπολις-Χριστούπολις-Καβάλα: Ψηφίδες της ναυτικής μας ιστορίας» και εντάχθηκε στους εορτασμούς «ΕΛΕΥΘΈΡΙΑ 2018» για την επέτειο απελευθέρωσης της πόλης. Κλείνοντας αυτή τη σύντομη αναδρομή θα ήθελα να παρατηρήσω πως όλα τα μουσεία που ανέλαβαν τη διοργάνωση αυτών των συνεδρίων, ή καλύτερα οι άνθρωποι των μουσείων που είχαν την οργανωτική ευθύνη, είχαν τη φιλοδοξία να ξεπεράσουν την προηγούμενη διοργάνωση σε λαμπρότητα, κοινωνική απήχηση, καθώς και παράλληλες εκδηλώσεις και φιλοξενία. Έδωσαν έτσι μία σημαντική δυναμική στον θεσμό, ο οποίος συνεχώς εξελίσσεται και εκσυγχρονίζεται. Ατενίζοντας το μέλλον του θεσμού και των μουσείων μας, μετά την εμπειρία της υγειονομικής κρίσης, είναι εμφανές πως είμαστε ενώπιον μιας διαφορετικής κατάστασης. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός όλων των εκφάνσεων της καθημερινότητάς μας επιταχύνθηκε και έχει επικρατήσει. Όλα τα μουσεία για να είναι επίκαιρα και να συνεχίσουν να επιτελούν τον κοινωνικό και εκπαιδευτικό τους ρόλο, πρέπει παράλληλα με τις εκθέσεις και τις δραστηριότητές τους στο φυσικό περιβάλλον, να σχεδιάσουν και την ψηφιακή τους προέκταση. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο ψηφιακός κόσμος είναι στοιχείο της καθημερινότητας των ανθρώπων και ειδικά των νέων. Μέσω της ψηφιακής τεχνολογίας το κοινό μας ξεπερνά τα τοπικά, γεωγραφικά όρια της περιοχής που έχουμε την έδρα μας. Δυνητικά μπορούμε να 30 Περιπλους 115

προσεγγίσουμε κοινό σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου. Μας ενδιαφέρει αυτό το κοινό; Αν ναι, μήπως θα πρέπει κατ΄ αναλογία οι θεματικές μας να αναφέρονται σε επίκαιρα ζητήματα; να αποκτήσουν υπερτοπική, παγκόσμια οπτική; Μπορούμε να αναδείξουμε τη συμβολή της ναυτικής δραστηριότητας του παρελθόντος στη διαμόρφωση του σύγχρονου κόσμου; Να αφηγηθούμε στις νέες γενιές με τρόπο άμεσο αυτή τη θαυμαστή πτυχή της ανθρώπινης ιστορίας; Σε τελική ανάλυση, μπορούμε εύλογα να ισχυριστούμε ότι το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης ξεκίνησε εδώ, από τους ναυτικούς και τα πλοία. Ειδικότερα για εμάς τους Έλληνες, η διάδοση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο, η διάδοση της ελληνικής γλώσσας και η καθιέρωσή της ως παγκόσμιας γλώσσας του εμπορίου και των συναλλαγών, επιτεύχθηκε χάρις στις άπειρες θαλασσινές διαδρομές και τα ατέλειωτα ναυτικά μίλια των ολκάδων, που συνέδεαν τον ελληνικό γεωγραφικό κορμό με τα λιμάνια και τα εμπορικά κέντρα του Ευξείνου Πόντου και της Μεσογείου. Κυρίες και κύριοι, Εύχομαι κατά τη διάρκεια των εργασιών του συνεδρίου να έχουμε μια επωφελή για όλα τα συμμετέχοντα ιδρύματα ανταλλαγή εμπειριών, απόψεων και ιδεών. Κλείνω την εναρκτήρια ομιλία με ιδιαίτερες ευχαριστίες στο Υπουργείο Πολιτισμού, στον Δήμαρχο Άνδρου κο Δημήτριο Λοτσάρη, στον Αντιδήμαρχο πολιτισμού κο Δημήτριο Γιαννίση, όλα τα μέλη της Οργανωτικής Επιτροπής, στη συντονίστρια κα Χρύσα Κοντάκη και στην άξια ομάδα εργασίας του συνεδρίου που επωμίστηκαν το βάρος της διοργάνωσης του διαδικτυακού 12ου Πανελληνίου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων και ανταποκρίθηκαν με πρωτοτυπία και ευελιξία ξεπερνώντας τελικά τα εμπόδια της δύσκολης συγκυρίας. Πολλές ευχαριστίες επίσης οφείλονται σε όλους τους διαπρεπείς ομιλητές της 2ης ημέρας του συνεδρίου μας, που μας τιμούν με την συμμετοχή τους και εμπλουτίζουν ουσιαστικά το περιεχόμενο του θέματός μας. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους προέδρους και εκπροσώπους των ναυτικών μουσείων και φορέων που ανταποκρίθηκαν θετικά στην πρόκληση της διαδικτυακής διοργάνωσης. Εύχομαι και ελπίζω, στην επόμενη διοργάνωσή μας να συναντηθούμε από κοντά, να ανταλλάξουμε θερμές χειραψίες και γιατί όχι;; να αγκαλιαστούμε, όπως συνηθίζαμε παλιότερα. Καλή επιτυχία στις εργασίες του συνεδρίου μας! Αξιότιμοι Σύνεδροι, κυρίες και κύριοι όπως έχετε δει στο πρόγραμμα ακολουθούν οι τιμητικές αναφορές.

ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Στην πρώτη συνάντηση της Συντονιστικής Επιτροπής για το 12ο Συνέδριο, πριν χτυπήσει η λαίλαπα του covid-19, είχα προτείνει και είχε γίνει ομόφωνα αποδεκτό από όλα τα παρόντα μέλη, να προσκληθούν και να τιμηθούν για την ξεχωριστή συμβολή τους στην δημιουργία και

Ιβ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικων Μουσειων καθιέρωση των θεσμών των πανελληνίων συνεδρίων : ο Αντιναύαρχος ε.α. Κωνσταντίνος Μανιουδάκης πρώην Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείο Κρήτης και η αείμνηστη Ροδούλα Σταθάκη Κούμαρη, επιστημονική σύμβουλος του Ναυτικού και Ιστορικού Μουσείου Γαλαξιδίου. Τιμώντας την μνήμη της θα ξεκινήσω από τη Ροδούλα Σταθάκη-Κούμαρη, που δυστυχώς έφυγε από κοντά μας πρόσφατα στις 5 Μαΐου 2021. Ήταν επί 47 χρόνια επιστημονική συνεργάτις του Ναυτικού και Ιστορικού Μουσείου Γαλαξιδίου. Με την δική της προτροπή και συμβολή το μουσείο του Γαλαξιδίου ανέλαβε 2 φορές και έφερε με επιτυχία εις πέρας την διοργάνωση των συνεδρίων, κατά τρόπο αντάξιο της μεγάλης ναυτικής ιστορίας της πόλης. Την θυμάμαι πάντα δυναμική, άνθρωπο με βαθιές γνώσεις και μεγάλη εμπειρία στα θέματα της ναυτικής και της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς, πάντοτε κατέθετε με παρρησία τις απόψεις της, για τον βέλτιστο τρόπο διεξαγωγής και συντονισμού των συνεδρίων μας. Βασικότερη έννοια της, να μας γνωρίσει το Γαλαξίδι και να αναδείξει το υπέροχο μουσείο του με τη μοναδική ναυτική συλλογή. Αν γινόταν το συνέδριο το 2020 θα ερχόταν στην Άνδρο. Μας είχε γράψει χαρακτηριστικά σε επιστολή της: «Είναι χαρά μου να βρεθώ ανάμεσα σε ναυτικό περιβάλλον που πάντα σηματοδότησε τη ζωή μου». Θα σας διαβάσω συνοπτικό βιογραφικό σημείωμα της εκλιπούσας το οποίο μας έστειλε η κα Χρυσάφω Τσώνου του Ναυτικού και Ιστορικού Μουσείου Γαλαξιδίου.

• Σύντομο βιογραφικό Γεννημένη τον Φεβρουάριο του 1925, με σπουδές στη Γερμανική Φιλολογία, στη Σχολή Ξεναγών της Αθήνας, καθώς και στη Σχολή Γραμματέων στην Βέρνη της Ελβετίας, εργάστηκε στο Υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως και στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού. Σταθμός στη ζωή της ήταν τα δυο χρόνια που, ως γραμματέας της Λαογράφου Αγγελικής Χατζημιχάλη, έμαθε την αξία της παραδοσιακής λαϊκής τέχνης. Ξεναγώντας σε όλη την Ελλάδα και τη Μεσόγειο με κρουαζιερόπλοια, ήρθε σε επαφή με πολλούς χειροτέχνες. Επί σειρά ετών δίδαξε στη Χ.Ε.Ν. Αθηνών και έδωσε διαλέξεις σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και της Γερμανίας. Το 1974 ορίζεται Έφορος του Μουσείου Γαλαξιδίου, όπου παρέμεινε έως το τέλος της ζωής της, έχοντας τη θέση της Επιστημονικής Συμβούλου. Το 1994 συνέβαλε στην ίδρυση του Σωματείου «οι Φίλοι του Ναυτικού & Ιστορικού Μουσείου Γαλαξιδίου». Κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για την εξωστρέφεια του Μουσείου με διοργανώσεις διαλέξεων, εκδηλώσεων, ημερίδων, εκθέσεων και άλλων πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Εκτός από το μουσείο του Γαλαξιδίου ήταν ισόβια Επιστημονική Συνεργάτιδα και του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Ρεθύμνης, Επίσης με την ευαισθησία που την χαρακτήριζε ως άνθρωπο, και την αγάπη της για τον συνάνθρωπο χάρισε κτήμα της και συνέβαλε καταλυτικά, στη δημιουργία του σωματείου των φίλων ατόμων με νοητική στέρηση «ΤΑ ΔΕΛΦΙΝΙΑ», του οποίου ήταν Πρόεδρος. Ήταν επίσης ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος του κοινωφελούς ιδρύματος ΕΣΤΙΑ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ στη θέση «ΚΕΡΑΜΟΥ». Σημαντική παρακαταθήκη για τις νεότερες γενιές, αποτελεί το συγγραφικό της έργο, που αποτελείται από 16 βιβλία και περισσότερα από 60 δημοσιευμένα άρθρα και μελέτες της με θέματα του λαϊκού βίου και της τέχνης. Ήταν παντρεμένη με τον αείμνηστο Νικόλαο Σταθάκη ναύαρχο του Πολεμικού Ναυτικού. Είμαστε σίγουροι πως από την συνοικία των αγγέλων που βρίσκεται τώρα θα μας παρακολουθεί ευτυχισμένη. Αιωνία η μνήμη της!

διάφορες επιτελικές θέσεις μεταξύ των οποίων διοικητής του Ναυστάθμου Κρήτης και στο Διεθνές Στρατιωτικό Επιτελείο του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλες. Ολοκλήρωσε την καριέρα του το 1982 με τον βαθμό του Αντιναυάρχου. Πάντα αεικίνητος και δημιουργικός, μετά την αποστρατεία του προσέφερε εθελοντικό έργο σε πολλούς κοινωφελείς συλλόγους και σωματεία στη γενέτειρά του τα Χανιά. Στο Ναυτικό Μουσείο Κρήτης διετέλεσε πρόεδρος επί 28 έτη και τριπλασίασε την κτιριακή υποδομή με την ανακατασκευή και ενεργοποίηση του ορόφου καθώς και με την παραχώρηση που πέτυχε από το ΥΠΠΟ ενός από τα Ενετικά νεώρια. Ανάλογος ήταν και ο εμπλουτισμός σε εκθέματα με την δημιουργία δύο μονίμων εκθέσεων δηλαδή της Μάχης της Κρήτης 1941 και της Αρχαίας και Παραδοσιακής Ναυπηγικής στο νεώριο. Εμπνευστής και πρωτεργάτης της ανακατασκευής του Μινωικού Πλοίου, εγχείρημα το οποίο προκάλεσε το διεθνές ενδιαφέρον. Η καθέλκυση έγινε σε επίσημη εκδήλωση παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας. Ακολούθησε το πειραματικό ταξίδι από τα Χανιά στον Πειραιά κωπηλατώντας, με ενδιάμεσους σταθμούς, για να λάβει μέρος στις εκδηλώσεις των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Σήμερα αποτελεί σπουδαίο έκθεμα του Ν.Μ.Κ. Στις κύριες δραστηριότητες του μουσείου περιελήφθησαν για πρώτη φορά τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Μετά το τέλος της θητείας του τιμήθηκε με το αξίωμα του Επιτίμου Προέδρου. Πολλές οι δραστηριότητες και οι συμμετοχές του στα κοινά της πόλης των Χανίων είναι: -Πρόεδρος στην Ένωση Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού Κρήτης επί τριετία.

- Πρόεδρος επί 20ετία στον Ναυτικό Όμιλο Χανίων και επίτιμος αντιπρόεδρός του με πλούσια δράση μέχρι σήμερα. Ο ίδιος είναι ιστιοπλόος και συνεχίζει να διδάσκει στις σχολές ιστιοπλοΐας του Ομίλου. Συμμετέχει σε αγώνες με το σκάφος του εκπροσωπώντας τον όμιλο και τον τόπο του με σημαντικές διακρίσεις. Μεταξύ αυτών είναι το Διεθνές Ιστιοπλοϊκό Ράλι Αιγαίου στο οποίο συμμετέχει επί 37 συνεχή χρόνια.

- Ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος του Συλλόγου Δασοπροστασίας και Οικιστικού Περιβάλλοντος του Αγίου Ματθαίου Χανίων - Επί σειρά ετών πρόεδρος των εορτασμών της επετείου της Μάχης της Κρήτης 1941 και ένας εκ των πρωτεργατών του Διασυμμαχικού Μνημειακού Συγκροτήματος το οποίο θεμελιώθηκε στα Χανιά από τον Πρωθυπουργό της Ελλάδος το 1991 κατά την 50η επέτειο, παρουσία υψηλών εκπροσώπων των συμμαχικών κρατών. Η κατασκευή του είναι σε εξέλιξη.

- Είναι παντρεμένος με τη Μαργαρίτα το γένος Καραμπατσάκη πιστή συμπαραστάτη σε όποιο έργο αναλαμβάνει. Τα ναυτικά μουσεία των ευχαριστούν για το έργο που άφησε στο θεσμό των συνεδρίων.

Αντιναύαρχος ε.α. Κωνσταντίνος Μανιουδάκης ΠΝ Είναι ο άνθρωπος που συνέλαβε την ιδέα της δημιουργίας του θεσμού, πίσω στο 1996 ως Πρόεδρος, τότε, του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης. Γνωρίζω από προσωπική πείρα ως μέλος, τότε, του Διοικητικού Συμβουλίου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, ότι προ του 1996 δεν γνωρίζαμε ούτε την ύπαρξη ούτε τις δραστηριότητες των άλλων ναυτικών μουσείων που υπήρχαν στη χώρα. Μόνο αν τύχαινε οι πρόεδροι να γνωρίζονται προσωπικά, υπήρχε ένα ελάχιστο επίπεδο συνεννόησης και συνεργασίας. Μέσω των συνεδρίων άλλαξε αυτή η κατάσταση.

• Σύντομο βιογραφικό Γεννήθηκε στα Χανιά το 1931. Αποφοίτησε από τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1951.Σπούδασε σε σχολές των ΗΠΑ προς απόκτηση του πτυχίου του. Επίσης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης στην οποία διετέλεσε και εκπαιδευτής. Υπηρέτησε ως μάχιμος αξιωματικός σε πλοία και Περιπλους 115 31

Ιβ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικων Μουσειων

Πρόγραμμα Συνεδρίου Σάββατο 12 Ιουνίου 2021 Τα πεπραγμένα των ελληνικών ναυτικών μουσείων κατά την τριετία 2018-2021 09:30 -10:30 Καλωσόρισμα & Χαιρετισμοί επισήμων − Καλωσόρισμα του Δημάρχου Άνδρου, κου Δημητρίου Λοτσάρη − Χαιρετισμός της Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού, κας Λίνας Μενδώνη − Χαιρετισμός του Γενικού Γραμματέα Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, κου Μανώλη Κουτουλάκη − Χαιρετισμός της Προϊσταμένης της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, κας Σταυρούλας Φωτοπούλου − Χαιρετισμός του Δημάρχου Καβάλας, κου Θεόδωρου Μουριάδη 10:30-10:50 Εναρκτήρια ομιλία της Προέδρου Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη 10:50-11:10 Τιμητικές αναφορές για τη συμβολή τους στο θεσμό στον Αντιναύαρχο Κωνσταντίνο Μανιουδάκη ΠΝ εα, τέως Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, και στην πρόσφατα εκλιπούσα Ροδούλα Σταθάκη-Κούμαρη 11:10-14:00 Μουσεία και συλλογές τοπικής ιστορίας Συντονισμός: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος Δημήτρης Γιαννίσης, Αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Ναυτικό Μουσείο Άνδρου 11:10 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ Δημήτρης Γιαννίσης, Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Άνδρου 11:20 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ Χρήστος Τζανάκος, Πλοίαρχος Ε.Ν.-Πλοηγός, Πρόεδρος Φίλων Δημοτικού Ναυτικού Μουσείου Καβάλας 11:30 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΙΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ ΛΗΜΝΟΥ & ΚΕΝΤΡΟ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΜΟΥΔΡΟΥ Γιώργος Κουντούρης, Πρόεδρος Κοινότητας Νέας Κούταλης Λήμνου, και Ελένη Σταματέρη, Υπεύθυνη Κέντρου Ενημέρωσης Ιστορίας & Ναυτικής Παράδοσης Μούδρου 11:40 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ Άννα Σιταρά, Επιμελήτρια 11:50 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ Ελένη Αχλιόπτα-Κούνη, Επιμελήτρια 12:00 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ Ιωάννης Χειλάς, Υπεύθυνος Μουσείου 12:10 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ Νικολέττα Νομικού, Πρόεδρος Δ.Σ.

12:20 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ Δήμος Σύμης 12:30 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Εμμανουήλ Πετράκης, Αρχιπλοίαρχος (Μ) Π.Ν. ε.α., Πρόεδρος Δ. Σ.

12:40 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΝΕΑΠΟΛΗΣ Αλεξάνδρα Χαραμή, Πρόεδρος Δ.Σ. Κοινωφελούς Επιχείρησης Παιδείας και Περιβάλλοντος Δήμου Μονεμβασιάς 12:50 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ-ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου, Προϊσταμένη ΙΑΜΥ 13:00 ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ-ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΑΪΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ & ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΔΗΜΟΥ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ Ελένη Π. Μπίλλια, Πρόεδρος Ν.Π.Δ.Δ.

13:10 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΔΗΜΟΥ ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ Δήμος Περάματος 13:20 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Γιάννης Παρίσης, Πλοίαρχος Ε.Ν., Πρόεδρος 13:30 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ Ιωάννης Τριανταφύλλου, Πρόεδρος 13:40 ΝΑΥΤΙΚΟ-ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ Αθηνά Αρσένη, Πρόεδρος Πολιτιστικής Επιτροπής Δήμου Ιθάκης 13:50 ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ Νικόλαος Κατσικούλης, Πρόεδρος Δικτύου Δελφών, και Χρυσάφω Τσώνου, Υπάλληλος Ναυτικού & Ιστορικού Μουσείου Γαλαξειδίου, Δήμου Δελφών 14:00-15:00 Διάλειμμα 15:00-17:10 Μουσεία και Συλλογές υπερτοπικού χαρακτήρα, Φορείς έρευνας και μελέτης της ναυτικής ιστορίας Συντονισμός: Εμμανουήλ Πετράκης, Αρχιπλοίαρχος (Μ) Π.Ν. ε.α., Πρόεδρος Διοικητικού Συμβουλίου Ναυτικού Μουσείου Κρήτης Γεώργιος Κουρεντής, Πλοίαρχος Ε.Ν., Μέλος της Επιτροπής & Ειδικός Σύμβουλος επί των ναυτικών θεμάτων του Ναυτικού Ιστορικού Μουσείου Γαλαξειδίου 15:00 ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ Θεοφάνης Βλάχος, Ανθυπολοχαγός (ΦΠΖ) Ιστορικός, Επιμελητής Ιστορικού Αρχείου Πολεμικού Μουσείου 15:10 ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ – Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» Ανθυποπλοίαρχος (Ε) ΠΝ Γεώργιος Κυριαζής, Τμηματάρχης 15:20 ΙΔΡΥΜΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ Κωνσταντίνος Ι. Μαζαράκης-Αινιάν, Αντιναύαρχος ΠΝ ε.α., Διευθυντής 15:30 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Γεώργιος Μαρκογιάννης, Διευθυντής 15:40 ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Αντώνης Μιλάνος, Ιδρυτής 15:50 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» Βασίλης Γυαρίμουστας, Πρόεδρος 16:00 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ Γεώργιος Στάντζος, Δήμαρχος Ανατολικής Σάμου και Κωνσταντίνος Δαμιανίδης, Επιστημονικός Υπεύθυνος συγκρότησης Συλλογής και Πρόεδρος του Συλλόγου του Συλλόγου Φίλων του Μουσείου 16:10 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Φίλιππος Αθανασάρας, Ειδικός Συντονιστής Βιώσιμης Ανάπτυξης, Κινητικότητας, Προώθησης Ποδηλάτου & Διοργάνωσης ΕΕΚ Δήμου Νέας Προποντίδας, Υπεύθυνος του Μουσείου 16:20 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΑΜΗΣ Γεράσιμος Μαρκέτος, γιος του εμπνευστή και κατασκευαστή του Μουσείου, κ. Σωτήρη Μαρκέτου 16:30 ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Ζήσιμος Ζέρβας, Αντιπλοίαρχος Λ.Σ. Διευθυντής 16:40 ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ Βλάσιος Οικονόμου, Ανθυποπλοίαρχος (Ε) ΠΝ, επιτελής ΥΙΝ - ιστορικός 16:50 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Ειρήνη Χρυσοχέρη, Ενάλιος Αρχαιολόγος 17:00 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρος 17:10-17:40 Διάλειμμα 17:40-18:40 Συμπεράσματα – Σύνταξη και έγκριση ψηφίσματος IΒ’ Πανελληνίου Συνεδρίου Ναυτικών Μουσείων» Συντονισμός: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος Μανώλης Πετράκης, Αρχιπλοίαρχος ΠΝ (εα), Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου Κρήτης Χρήστος Τζανάκος, Πρόεδρος Φίλων του Δημοτικού Ναυτικού Μουσείου Καβάλας Δημήτρης Γιαννίσης, Αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Ναυτικό Μουσείο Άνδρου Λήξη εργασιών πρώτης ημέρας

32 Περιπλους 115

Ιβ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικων Μουσειων

Πρόγραμμα Συνεδρίου Κυριακή 13 Ιουνίου 2021 Ειδική Συνεδρία: «Άνδρος, πρωτοπόρος της ποντοπόρου εμπορικής ναυτιλίας – Συνδυάζοντας την ναυτική τέχνη με τη ναυτιλιακή επιχειρηματικότητα» 09:30 Ανδρέας Τηνιακός, Πρόεδρος του Πανανδριακού Συλλόγου Ναυτικών, «Η ζωή του Ανδριώτη ναυτικού» Ενότητα πρώτη – Άνδρος: Ιστορία και Θάλασσα Συντονισμός: Μιχάλης Τιβέριος, Ακαδημαϊκός και Ομότιμος Καθηγητής της κλασικής αρχαιολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ 10:00 Δρ. Χριστίνα Α. Τελεβάντου, Αρχαιολόγος Δ/ντρια Ανασκαφής Στρόφιλα Άνδρου «Στρόφιλας Άνδρου. Ένα μοναδικό μνημείο αναφοράς για την ναυτοσύνη στο Αιγαίο από την 7η χιλ. π.Χ.»

10:20 Δρ. Λυδία Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα, Ομότιμη Καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας (Ερευνητικό Πρόγραμμα ΕΚΠΑ στην Παλαιόπολη Άνδρου) «Άνδρος και ναυτικές οδοί κατά την αρχαιότητα ("Ιστορικούς χρόνους")» 10:40 Γεώργιος Πάλλης, Επίκουρος Καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών «Η Άνδρος και η θάλασσα κατά τους βυζαντινούς χρόνους (4ος-12ος αι.)»

11:00 Δημήτρης Κυρτάτας, Καθηγητής αρχαίας ιστορίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας «Η Καΐρειος Βιβλιοθήκη, τα οικογενειακά αρχεία και η ναυτιλία της Άνδρου» 11:20-11:40 Διάλειμμα Ενότητα δεύτερη – Άνδρος: Ναυτιλία και Εφοπλισμός Συντονισμός: Νικόλαος Βογιαζίδης, Κοινωνιολόγος, Πολυτεχνική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας 11:40 Διαμαντής Μπασαντής, PhD Επικοινωνία, Συγγραφέας & Ερευνητής Ιστορίας & ΜΜΕ. Διαχειριστής ΕΝ ΑΝΔΡΩ. «Ιστορικό περίγραμμα ανδριώτικης ναυτιλίας» 12:00 Ελένη Μπενέκη, Ιστορικός (ΜΑ), «Εν Άνδρω τω 1882. Ένα ναυτιλιακό κέντρο του Αιγαίου πελάγους την εποχή του ατμού» 12:20 Απόστολος Δελής, Ερευνητής Γ΄ Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών - Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, Επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος «SeaLiT: Ναυτιλιακός βίος σε μετάβαση» «Ανατομία μιας διεθνοποιημένης ανδριώτικης ναυτιλιακής επιχείρησης στις αρχές του 20ου αιώνα. Η συμβολή του αρχείου Σταμάτη Γ. Εμπειρίκου στην ανάδειξη της καθημερινής λειτουργίας της ναυτιλιακής επιχείρησης μέσα από νέα πληροφοριακά συστήματα.»

12:40 Απόστολος Δελής, Ερευνητής Γ΄ Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών - Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, Επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος «SeaLiT: Ναυτιλιακός βίος σε μετάβαση» «SeaLiT: Ναυτιλιακός βίος σε μετάβαση. Η εφαρμογή των Ship Voyages ως δυναμικό εργαλείο καταγραφής και ανάλυσης της ιστορίας της ναυσιπλοΐας.»

13:00 Μαρία Λεκάκου, Καθηγήτρια, Τμήμα Ναυτιλίας & Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Πανεπιστημίου Αιγαίου και Εύα Στεφανιδάκη, Ερευνήτρια, Εργαστήριο Διοίκησης Ναυτιλιακών & Λιμενικών Επιχειρήσεων, Τμήμα Ναυτιλίας & Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Πανεπιστημίου Αιγαίου «Η Άνδρος στην πρωτοπορία της επιβατηγού Υπερωκεάνιας Ναυτιλίας» 13:20 Ιωάννης Παλούμπης, Αντιναύαρχος ΠΝ ε.α. - Συγγραφέας «Η ιστορία της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας και η συμμετοχή των Ανδριωτών στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους» 13:40 Νικόλαος Βογιαζίδης, Κοινωνιολόγος, Πολυτεχνική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας «Η ανδριώτικη ναυτιλία μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: τομές και μεταλλάξεις» 14:00 Δήμητρα Σαμίου, Ιστορικός - Συγγραφέας «Οι προφορικές μαρτυρίες ως προνομιακή μέθοδος συγκρότησης της ιστορικότητας της ναυτοσύνης» 14:00 15:00 Συζήτηση 15:00-17:30 Διάλειμμα Ενότητα τρίτη – Τα ναυτικά επαγγέλματα: Περιεχόμενο, προκλήσεις και προοπτικές στη σύγχρονη ναυτική και ναυτιλιακή εκπαίδευση Συντονισμός: Ειρήνη Τουντασάκη, Καθηγήτρια, Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Παντείου Πανεπιστημίου 17:30 Λεωνίδας Δημητριάδης-Ευγενίδης, Πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιδρύματος Ευγενίδου και Πρέσβης του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (IMO) στην Ελλάδα «Προκλήσεις της θάλασσας για τους νέους» 17:50 Ιωάννης Θεοτοκάς, Καθηγητής Διοίκησης Ναυτιλιακών Επιχειρήσεων, Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς και Ιωάννης Λαγούδης, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Ναυτιλιακών Σπουδών Πανεπιστημίου Πειραιώς «Εκπαίδευση και σταδιοδρομία στη ναυτιλία» 18:10 Κάπτεν Δημήτριος Λ. Ασλάνογλου, Πλοίαρχος Ε.Ν. Διευθυντής Εκπαίδευσης στην Ναυτιλιακή Εταιρεία ELETSON CORPORATION «Επικοινωνία. Ο δρόμος για τη βελτίωση της ανθρώπινης απόδοσης στη σύγχρονη ναυτιλία» 18:30 Δημήτριος Κοκκίνης, Πλοίαρχος Ε.Ν. Εκτελεστικός Διευθυντής, «ΠΡΩΤΕΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΜΚΕ» «Η σημασία του τρίτου τομέα στην κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη στις τοπικές κοινωνίες» 18:50-19:50 Συζήτηση - Συμπεράσματα - Κλείσιμο Συνεδρίου Συντονίζει η κ. Ειρήνη Τουντασάκη, Καθηγήτρια, Πρόεδρος Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Παντείου Πανεπιστημίου Λήξη εργασιών Συνεδρίου

Περιπλους 115 33

1821 -1921 -2021 Του Ευάγγελου Γεωργούση, Αντιπτέραρχου (Ι) ε.α, Προέδρου Σ.Α.Σ.Ι., Επίτιμου Διοικητή Δ.Α.Ε.

Η επέτειος συμπλήρωσης 200 ετών από την έναρξη της επανάστασης του Ελληνικού Έθνους κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είναι μία καλή αφορμή και ευκαιρία για όλους μας, να "βουτήξουμε" το μυαλό μας και τη σκέψη μας στο μεγαλύτερο και σπουδαιότερο γεγονός της σύγχρονης ιστορίας μας. Στο γεγονός που σήμανε την αφετηρία της πρώτης στην ουσία, κρατικής υπόστασης του Έθνους μας. Τα γεγονότα και οι δράσεις που έλαβαν χώρα, από τις σκέψεις και αποφάσεις των "Φιλικών" για σύσταση της "Εταιρίας" των, μέχρι την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου την 3 Φεβρουαρίου 1830, από τις Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία που καθόρισε την συνοριακή γραμμή του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, σε αυτή που ορίζουν οι ποταμοί Αχελώος και Σπερχειός, είναι τεραστίας ιστορικής αξίας και σημασίας σε Στρατιωτικό, Πολιτικό, Διπλωματικό, Θρησκευτικό και Διεθνές Γεωπολιτικό επίπεδο.

Η

πορεία του πρώτου ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, μέχρι τη σημερινή 200στή επέτειο που βρίσκει εμάς να την γιορτάζουμε, ήταν μία πορεία αντοχής ενός "Δαβίδ" σε μία γεωπολιτική "αρένα", όχι με έναν "Γολιάθ", αλλά με πολλούς. Στην πορεία αυτή ο "Δαβίδ" κέρδισε νίκες, κυριολεκτικά και μεταφορικά, όπως υπέστει και ήττες επίσης. Έγινε παράδειγμα ανδρείας και αυτοθυσίας σε αγώνες για ελευθερία, σε επίπεδα παγκόσμιας εμβέλειας. Έκανε όμως και τραγικά λάθη, χάνοντας ευκαιρίες που μάλλον δεν θα επανέλθουν, από τα δικά του πάθη και εγγενή ελαττώματα. Το τελικό, όμως αποτέλεσμα αυτής της πορείας αγώνων είναι θετικό, κατά τη γνώμη μου, αν και σίγουρα θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερο. Προσωπικά, αν πρέπει να σταθώ στα πλέον βασικά και συγκεκριμένα θετικά και αρνητικά επιτεύγματα, αυτής της διαδρομής, θα τόνιζα τα εξής: Το επίτευγμα της σύνδεσης και της ιστορικής συνέχειας του νέου Ελληνικού Κράτους με την αρχαία κλασσική ιστορία των Ελληνικών ΚρατώνΠόλεων, όπως και του Βυζαντίου, στη θεμελιακή βάση των διασωθέντων μνημείων του πνεύματος των προγόνων μας, το θεωρώ μέγιστο. Όσοι διαβάζουν ιστορία με "ανοιχτά μάτια και αυτιά", μπορούν να αναλογισθούν την επίδραση από τα ξένα έθνη που πέρασαν από αυτόν τον τόπο, για λίγο ή περισσότερο χρόνο και να εκτιμήσουν αυτό το επίτευμα. Δηλαδή την δύναμη του Ελληνικού Έθνους, του πολιτισμού του και της γλώσσας του. Επίσης η επέκταση των ορίων του Ελληνικού Κράτους στα σημερινά, που του δίνει πλήρεις δυνατότητες επιβίωσης και συνέχειας, θα ήταν το δεύτερο. Στα αρνητικά θα τόνιζα τις εμφύλιες συγκρούσεις κάθε μορφής, αιτίας και έκτασης που σημάδεψαν εποχές, αλλά το κυριώτερο διαμόρφωσαν Πολιτικούς και Πολίτες, με σκέψη, για τα εθνικά θέματα,αρκετές φορές, σε προοπτική "δένδρου" και όχι

34 Περιπλους 115

«Εμείς εις το 1821 εκαθαρίσαμεν τον τόπον... εσείς με την προκοπή σας και τα γράμματα να ντίσετε τα γυμνά τείχη...» Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

■ Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήταν Έλληνας αρχιστράτηγος και ηγετική μορφή της Επανάστασης του 1821, οπλαρχηγός, πληρεξούσιος, Σύμβουλος της Επικρατείας. Απέκτησε το προσωνύμιο Γέρος του Μοριά. Μετά θάνατον τιμήθηκε από την Ελληνική Πολιτεία με τον βαθμό του Στρατάρχη.

"δάσους". Η σημερινή μορφή αυτών σχετίζεται με τις κομματικές ακραίες αντιπαραθέσεις και επιδιώξεις, για όλα τα θέματα, αλλά μας παρηγορεί το γεγονός ότι αυτές δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Ο Συγγραφέας και Φιλόσοφος Στέλιος Ράμφος γράφει: "Είμαστε συναισθηματικοί και συγχρόνως αδιάφοροι, ίσως επειδή η αγάπη για τις ιδέες είναι ανώδυνη, ενώ η αγάπη για τον άλλο είναι οδυνηρή". Έτσι λοιπόν η επέτειος των 200 ετών από την έναρξη της επανάστασης κατά των Οθωμανών, μας οδηγεί σε σκέψεις και ιστορικές αναζητήσεις για διδαχή, ελπίζω. Την έναρξη της επανάστασης, νομίζω ότι χαρακτηρίζουν, μεταξύ άλλων, και δύο βασικά και ιδιαίτερα στοιχεία. Πρώτον ξεκίνησε κόντρα σε κάθε λογική επιχειρησιακής σκέψης και σχεδίασης του αγώνα κατά του συγκεκριμένου αντιπάλου, όσον αφορά τις δυνάμεις που επρόκειτο να αντιπαρατεθούν. Δεύτερον, η διεθνής συγκυρία ήταν ότι πιό αρνητικό μπορούσαν να αναμένουν οι Ηγέτες της "Φιλικής Εταιρείας" και γενικά του αγώνα. Η Ιερά Συμμαχία του Μέτερνιχ είχε "βγάλει τα δόντια της" κατά των εξεγερμένων Ελλήνων, αλλά, πρέπει να λεχθεί ότι, ο Καποδίστριας και κάποιες από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής, για τους δικούς τους λόγους, κράτησαν τις αντιδράσεις σε επίπεδο δηλώσεων. Η επανάσταση του 1821 πέτυχε τον βασικό της στόχο και σκοπό, έστω και στην περιορισμένη έκταση των ορίων του πρώτου ανεξάρτητου κράτους μας. Από τους βασικούς συντελεστάς αυτού του επιτεύγματος ήταν η πίστη των Στρατιωτικών Ηγετών και κυρίως του Κολοκοτρώνη, στις δυνατότητες των επαναστατημένων Ελλήνων, αλλά και ορισμένων Πολιτικών, όπως ο Μαυροκορδάτος, το όραμα του οποίου για κάτι μεγάλο και σπουδαίο, είναι εντυπωσιακό. Ο πρώτος με Στρατηγική σκέψη στην έναρξη, στερέωσε την επανάσταση και την κράτησε ζωντανή

Πως θα είναι ο ελληνισμός το 2121; όταν ο Ιμπραήμ ήταν έτοιμος να την εξαφανίσει, με του "Νενέκους" να πολλαπλασιάζονται και παρά τις πίκρες που κάποιοι τον είχαν ποτίσει. Ο δεύτερος δούλεψε έγκαιρα, μεθοδικά, με πολιτική οξύνεια και διπλωματική δυνότητα, προκειμένου να παρουσιάσει το ενδεχόμενο μιας ελληνικής επανάστασης, στους Αγγλους και Γάλλους, ως το γεγονόςευκαιρία για την διάδοχο κατάσταση της ήδη παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σύμφωνα με τον Καθηγητή του ΕΚΠΑ, Κο Αριστείδη Χατζή: Ο Μαυροκορδάτος είχε γράψει στα γαλλικά, ένα δοκίμιο, έναν χρόνο πριν την επανάσταση, με τίτλο, "Περί της κατάστασεως της Τουρκίας". Με αυτό προσπαθούσε να πείσει τους Ευρωπαίους ότι η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν

■ Ο Κόμης Ιωάννης Καποδίστριας ήταν Έλληνας διπλωμάτης και πολιτικός. Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και αργότερα πρώτος Κυβερνήτης του νέου ελληνικού κράτους κατά τη μεταβατική περίοδο κατά την οποία η χώρα τελούσε υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων.

■ Ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος ήταν κυρίαρχη προσωπικότητα στις τάξεις των εκσυγχρονιστών, διπλωμάτης και πολιτικός που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πολιτική ζωή του τόπου κατά την Επανάσταση και στις πρώτες μετεπαναστατικές δεκαετίες.

Χατζής, Καθημερινή 20/5/20). Έτσι ο αγώνας για ανεξαρτησία δικαιώθηκε αφού το αίμα των αγωνιζομένων και τα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων, έδωσαν μορφή στο όνειρο των Ελλήνων για Κράτος, έστω και μικρό και μακριά από του πολιτικούς-εθνικούς στόχους του Μαυροκορδάτου. Όπως σε όλη τη διάρκεια της επανάστασης δεν έλειψαν οι μεταξύ μας συγκρούσεις, έτσι και τα πρώτα χρόνια της κρατικής μας οντότητας, δεν ήταν καθόλου "ρόδινα", αδελφικά και παραγωγικά, στη βάση του κοινού εθνικού συμφέροντος. Οι επαναστατημένοι, κατά των Τούρκων, Ελληνες, είχαν ως κοινό στόχο την απαλλαγή από αυτούς, αλλά δεν είχαν και κοινή θέση για τη μορφή που πρέπει να έχει αυτό που θα δημιουργήσουν

«...όσοι πολιτικοί δεν μελετούν την ιστορία και δεν επωφελούνται από την πείρα των σφαλμάτων του παρελθόντος, είναι καταδικασμένοι να τα επαναλάβουν». Απόστολος Βακαλόπουλος (Ο Χαρακτήρας των Ελλήνων)

αναπόφευκτη. Τους πρότεινε δε να φανούν "προνοητικοί αρχιτέκτονες" και να επωφεληθούν από το γεγονός. Η λύση που τους πρότεινε ήταν μία "Ελληνική Αυτοκρατορία" νότια από τη Σερβία και τη Μολδοβλαχία από το ανερχόμενο και δυναμικό ελληνικό έθνος, που θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα τους. Και για να τους πείσει, δεν δίστασε να παρουσιάσει την Ρωσία ως απειλή για τον ελληνισμό, αφού θα ήταν αντίθετη σε μία τέτοια προοπτική ενός ισχυρού δυτικόστροφου ελληνικού κράτους. Ομως για τη ευόδωση αυτών των εξελίξεων θεωρούσε χρήσιμη την παρουσία της." Από το 1822, με τον Τζόρτζ Κάνινγκ, αλλά και με τον διάδοχο του Ουέλιγκτον, οι Αγγλοι φαίνεται πως έχουν πεισθεί ότι είναι προς το συμφέρον τους η ύπαρξη ενός Ελληνικού Κράτους στη Βαλκανική. Ο Ουέλιγκτον στις 11/9/1829, γράφει στον Λόρδο του Αμπερντίν: "...πρέπει να οικοδομήσουμε μία Ελληνική Αυτοκρατορία που να ελέγχει τον Βόσπορο, τα Δαρδανέλλια και την Κωνσταντινούπολη..." (Αριστ. Χατζής, Καθημερινή, 20/5/20). Επίσης: "...δεν έχει εκτιμηθεί ιδιαίτερα ότι αυτή η στροφή προαναγγέλεται έναν ολόκληρο χρόνο πριν από την άνοδο του Κάνιγκ, με δημοσιεύματα στους Times και σε άλλες εφημερίδες που υιοθετούν σχεδόν πλήρως τις θέσεις Μαυροκορδάτου."( Αριστ.

■ O Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος ήταν Έλληνας ιστορικός που χαρακτηρίζεται από τους σύγχρονους ιστορικούς ως ο «πατέρας» της ελληνικής ιστοριογραφίας. Πιστεύεται ότι έθεσε τις βάσεις για τη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας της νεοελληνικής κοινωνίας. Περιπλους 115 35

1821 - 1921 - 2021 Πως θα είναι ο ελληνισμός το 2121;

1

2

3

1. Ο Ελευθέριος K. Βενιζέλος ήταν Έλληνας πολιτικός που διετέλεσε πρωθυπουργός της Κρητικής Πολιτείας και επτά φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας. Ως πολιτικός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο Κρητικό Ζήτημα, καθώς και στα πολιτικά δρώμενα της Ελλάδας από το 1910 έως τον θάνατό του 1936. 2. Ο Κωνσταντίνος Α΄ ήταν βασιλέας της Ελλάδας από το 1913 έως το 1922. Το όνομά του είναι συνδεδεμένο με κρίσιμες περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας όπως ο ατυχής Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897, οι Βαλκανικοί πόλεμοι, η αντιπαράθεσή του με τον Ελευθέριο Βενιζέλο καθώς και η παράδοση της Ανατολικής Μακεδονίας στους Βούλγαρους και ο επακόλουθος ναυτικός αποκλεισμός της Ελλάδας από την Αντάντ μετά τα Νοεμβριανά, επί Εθνικού Διχασμού, και τέλος η Μικρασιατική Καταστροφή. 3. Ο Ιωάννης Μεταξάς ήταν Έλληνας πολιτικός, στρατιωτικός και δικτάτορας. Ως αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους. Επίσης, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και στον Εθνικό Διχασμό συντασσόμενος με την παράταξη των βασιλοφρόνων αντιβενιζελικών και το 1917 εξορίστηκε στην Κορσική.

ως ελεύθεροι πλέον. Σοβαρό ποσοστό από τους "προύχοντες" του τόπου, που διέθεταν τοπική επιρροή και πλούτη και τα οποία, οι περισσότεροι τουλάχιστον, διέθεσαν για τον αγώνα μαζί με το οικογενειακό τους αίμα, στόχευαν στον έλεγχο του νέου Κράτους για να πάρουν πίσω ή και να αυξήσουν πλούτη και επιρροή. Για να πετύχουν αυτούς τους στόχους τους, αρκετές φορές "ακούμπησαν" στις πλάτες ξένων συμφερόντων. Ένα άλλο ποσοστό αγωνιζομένων, ήταν αυτοί που "δεν είχαν στον Ηλιο μοίρα" και που από τον αγώνα και τις θυσίες τους πίστευαν και ζητούσαν μία αναγνώριση και μία αποκατάσταση από την νέα ελεύθερη Πατρίδα. Όπως επίσης η Εκκλησία και ο κλήρος, που είχε θετική προσφορά στον αγώνα στο μεγαλύτερο ποσοστό του, είχαν τις θέσεις και τις επιδιώξεις τους στα νέα δεδομένα που δημιούργησε η επανάσταση. Δύσκολο το έργο των πρώτων Κυβερνητών της ελεύθερης Ελλάδος στον συγκερασμό όλων αυτών των επιδιώξεων. Αυτό δε, γινόταν ακόμα δυσκολότερο, αν βάλλουμε στην "εξίσωση" και τις χωρίς προσχήματα επεμβάσεις των δυνάμεων που έβαλαν την υπογραφή τους για την ελευθερία μας. Ο πρώτος, αν και ένας από εμάς, ένας πατριώτης μας, μία διεθνής προσωπικότητα, ο Καποδίστριας, το πλήρωσε με την ζωή του. Ο δεύτερος επιβίωσε και βασίλεψε για κάποια χρόνια επειδή κατάλαβε ότι έπρεπε να "βάλει νερό" στις αριστοκρατικές του συνήθειες και κυρίως στην πολιτική νοοτροπία αρκετών της Ευρώπης, περί διακυβέρνησης του νέου αυτού μικρού Κράτους, με απόλυτη μοναρχία. Τα πρώτα 100 ελεύθερα χρόνια, από την επανάσταση μέχρι το 1921, είναι ένα συνεχής αγώνας σε δύο βασικούς άξονες. Ο ένας έχει σχέση με τη μορφή του Κράτους και τον τρόπο άσκησης της εξουσίας και ο άλλος με την επέκταση των ορίων αυτού του πρώτου μικρού Κράτους, που για πολύ χρόνο τον 36 Περιπλους 115

εξέφραζε ή "Μεγάλη Ιδέα". Αυτό το όνειρο κρατούσε ζωντανό, κατά κάποιο τρόπο, το όραμα του Μαυροκορδάτου, αλλά κυρίως έδινε κατεύθυνση και νόημα στην κοινωνία για θυσίες στην πραγμάτωση ενός τεράστιου εθνικού στόχου. Φυσικά αυτοί οι δύο βασικοί άξονες λειτουργίας του Κράτους μας και της ζωής των ελευθέρων Ελλήνων, επηρέαζαν ο ένας τον άλλον και αρκετές φορές εταυτίζοντο. Ο δε ξένος παράγοντας δεν σταμάτησε να παίζει πολύ σοβαρό ρόλο στην διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος αυτών των δράσεων. Η ανάθεση στον Βενιζέλο της διακυβέρνησης, βάζει μία τάξη στα πολιτικά πράγματα της εποχής των αρχών του 20ου αιώνα, μετά από τα τραγικά γεγονότα του 1897, ενώ ξεκινάει καί ένας εθνικός σχεδιασμός. Τα επιτεύγματα της διετίας 1912-1913 είναι ισάξια ίσως σε γεωπολιτικό και φυσικά, εθνικό επίπεδο, με αυτά της επανάστασης του 1821. Το μέλλον της χώρας διαγράφεται ευοίωνο υπό την διαχείρηση του Βενιζέλου. Από το 1919 μέχρι και το 1921 πολλοί Έλληνες πίστεψαν ότι η "Μεγάλη Ιδέα" παίρνει σάρκα και οστά, πραγματοποιείται. Όμως τα σημάδια ότι δεν θα πάμε καλά είχαν φανεί από το 1915 τουλάχιστον, στον άξονα της άσκησης της κρατικής εξουσίας. Ο Βενιζέλος, πολιτικός με όραμα, σχέδιο και ακλόνητη πίστη στις απόψεις του, έβλεπε την πραγμάτωση των εθνικών επιδιώξεων μέσω της συμπόρευσης της χώρας με την αγγλική εξωτερική πολιτική, με την έναρξη του Α’ Π.Π. Αντίθετα, ο Βασιλιάς δεν ήθελε να διακινδυνεύσει τις κατακτήσεις των Βαλκανικών πολέμων, έλεγε, αλλά κυρίως για να μη στεναχωρήσει τους Γερμανούς συγγενείς της συζύγου του, ήθελε την ουδετερότητα της χώρας. Η πολιτική αντιπαράθεση έφτασε στα άκρα, με αποτέλεσμα την απόλυτη ρίξη των δύο πόλων εξουσίας του Κράτους και διάσπαση του λαού σε δύο στρατόπεδα. Κανείς δεν έκανε πίσω και οι δύο πίστευαν ότι υπηρετούν τα εθνικά

συμφέροντα. Ο Εθνικός Διχασμός σε όλη του την έκταση. Είναι καλό παράδειγμα πολιτικής τύφλωσης το γεγονός ότι, στις 15/10/1915, ο τότε Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών, Sir Edward Grey τηλεγραφεί στον Πρωθυπουργό της χώρας μας, Αλ. Ζαίμη και του ανακοινώνει την απόφαση της κυβέρνησης του να παραχωρήσει την Κύπρο στην Ελλάδα, με αντάλλαγμα την έξοδο της στον πόλεμο μαζί τους. Το ίδιο τηλεγράφημα εστάλει και στον κυβερνήτη της Κύπρου. Η πρόταση απερρίφθει γιατί ο Βασιλιάς, είπαμε, δεν θέλει να πολεμήσει κατά των Γερμανών. Το 1917 όταν η χώρα μπήκε στον πόλεμο, στο πλευρό των Αγγλων, όπως μπήκε, η ευκαιρία δεν επανήλθε, δυστυχώς. Από το 1919 έως και το 1920 η ελληνική κυβέρνηση προσπαθεί να κερδίσει τα μέγιστα στην Μικρά Ασία. Ο Βενιζέλος πιστεύει ότι θα αυξήσει την πολιτική του ισχύ μέσω πρόωρων εκλογών για να ολοκληρώσει το έργο του. Ο λαός όμως με την αντίθετη επιλογή του δεν το επιτρέπει. Ο Βενιζέλος δεν αξιολόγησε σωστά το γεγονός ότι μεγάλος αριθμός ανδρών, δηλαδή οικογενειών, πολεμούσε από το 1912. Το σύνθημα "οίκαδε" είχε δυστυχώς αποτέλεσμα. Τα τραγικά πολιτικά λάθη αρχίζουν σχεδόν αμέσως με την αλλαγή της κυβέρνησης. Πρώτο η επαναφορά του Βασιλιά, παρά τις σοβαρές συμβουλές και επισημάνσεις περί του αντιθέτου, από φίλους της χώρας. Στη συνέχεια καμία πρόταση, από τις αρκετές που έκαναν οι Άγγλοι, για τακτοποίηση του θέματος της Μικράς Ασίας, κατά την διάρκεια του 19201921, με σοβαρούς όμως συμβιβασμούς, δεν έγιναν αποδεκτές από την νέα Κυβέρνηση, βασιζόμενη σε εντελώς λανθασμένες εκτιμήσεις περί των στρατιωτικών μας δυνατοτήτων. Η κατάληξη είναι γνωστή και η πρώτη ελεύθερη 100ετία μας ολοκληρώνεται με μία τραγωδία, ενώ θα μπορούσε να ήταν διαφορετικό το στάτους στο Αιγαίο, ακόμα και σήμερα, αν τότε ο πολιτικός ρεαλισμός από

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

1821 - 1921 - 2021 Πως θα είναι ο ελληνισμός το 2121; τους κυβερνώντες, είχε επικρατήσει του κομματικού συμφέροντος. Η δεύτερη 100ετία του ελεύθερου κρατικού μας βίου έχει ξεκινήσει με τεράστια εσωτερικά θέματα να απαιτούν άμεσες λύσεις. Το πολιτικό προσωπικό έχει μπροστά του την τακτοποίηση του μεγάλου προσφυγικού όγκου των Ελλήνων της Ιωνίας, αλλά και την οργανωτική ενσωμάτωση στο Κράτος, των "Νέων Χωρών" της Βορείου Ελλάδος και των Νήσων. Πρέπει λοιπόν να τεθεί ένας νέος Εθνικός Στρατηγικός Στόχος, αφού η "Μεγάλη Ιδέα", κατά σοβαρό ποσοστό πραγματώθηκε. Ο Βενιζέλος στην Θεσσαλονίκη το 1930 σε ομιλία του αναφέρει: "...η Ελλάδα έχει πλέον ολοκληρώσει την εθνική της αποκατάσταση και επιδιώκει να πετύχει νέες προόδους στο πεδίο της ειρηνικής άμιλλας με τους άλλους λαούς" (Στάθης Καλύβας). Νέος λοιπόν Εθνικός Στρατηγικός Στόχος η "Πρόοδος" σε όλους τους τομείς. Σε 25 χρόνια η Ελλάδα, πραγματικά, άλλαξε όψη σε όλα τα επίπεδα. Η πολιτική ζωή όμως δεν ξέχασε τον παλαιό κακό εαυτό της. Παρά τις μεγάλες ανάγκες για οικονομική ανάπτυξη, πολλές φορές οδήγησαν τα πράγματα στα άκρα. Πραξικοπήματα και δικτατορίες εναλλάσσονται με περιόδους δημοκρατίας μέχρι και την έναρξη του Β’ Π.Π. Με το τέλος του πολέμου αυτού και της τετραετούς, περίπου, ναζιστικής κατοχής, αντί να καθίσουμε στο τραπέζι των νικητών με τις "δάφνες" των πρώτων που ανάγκασαν τις δυνάμεις του άξονα σε ήττα, όπως και με τις επιτυχίες της Εθνικής Αντίστασης 1941-1944, εμείς αρχίσαμε τον πλέον αιματηρό εμφύλιο με στόχο την εξουσία και το πολίτευμα της χώρας. Όπως ο εθνικός διχασμός του 1915, έτσι και ο εμφύλιος 1946-1949 άφησε βαθιές πληγές στο κοινωνικό σώμα της χώρας σε όλα τα επίπεδα. Στη βάση αυτού του διχασμού και με αφορμή την πολιτική αστάθεια, 17 χρόνια μετά, στα μυαλά κάποιων εθνοσωτήρων με στολή, σχηματιζόταν η εικόνα του κομουνιστικού κινδύνου, όταν η χώρα για ακριβώς αυτόν τον λόγο και για αυτή την απειλή, από το 1952, είχε ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Έτσι ζήσαμε και διαπιστώσαμε τις ικανότητες και τον πατριωτισμό αυτών, που για το καλό μας και την προστασία της χώρας, μας έβαλαν στον "γύψο" επί επτά χρόνια, με κορύφωση του πατριωτισμού τους την παράδοση του 37% της Κύπρου στους Τούρκους. Παρά όλα αυτά και άλλα σκαμπανευάσματα της πολιτικής και κοινωνικής μας ζωής, ο Στρατηγικός Στόχος "Πρόοδος" και "Ανάπτυξη" είχε σοβαρά επιτεύγματα αυτή την 100ετία. Μετά το 1974, έστω και με αρκετές υπερβολές, παγιώθηκε η πολιτική ελευθερία και σταθερότητα, κορυφαίο παράδειγμα των οποίων είναι η ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, ως 10ο μέλος και στη συνέχεια στον σκληρό πυρήνα της Ε.Ε. Το 2010 όμως, διαπιστώσαμε, είναι αλήθεια με μεγάλη έκπληξη, ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο στην οικονομική ανάπτυξη και την πρόοδο, αν δεν έχεις αναγνωρίσει την πραγματικότητα και ζεις με δανεικά, ενώ οι αρμόδιοι κυβερνώντες δεν έχουν λάβει τα κατάλληλα μέτρα, λέγοντας την αλήθεια στον λαό. Μέχρι και η παραμονή της χώρας στην Ε.Ε ετέθει σε αμφισβήτηση. Τα πολιτικά πειράματα και οι κομματικές 38 Περιπλους 115

υπερβολές, λίγο έλειψε να μας οδηγήσουν σε νέες τραγωδίες, επιπέδου 1922. Η Τρίτη 100ετία ελεύθερου κρατικού βίου της χώρας μας ξεκινάει στις μέρες μας. Οι πρόγονοι μας με θυσίες, με αίμα, με λάθη, αλλά και σωστές αποφάσεις και επιτεύγματα, μας έχουν παραδώσει μία αρκετά ισχυρή Πατρίδα. Μία Πατρίδα με ιστορική συνέχεια 3500 ετών και μία γλώσσα που την συνοδεύει σε όλη αυτή την μακραίωνη ιστορική διαδρομή. "Μία γλώσσα όπως η Ελληνική, όπου άλλο πράγμα είναι η αγάπη και άλλο πράγμα ο έρωτας, άλλο η επιθυμία και άλλο η λαχτάρα. Άλλο η πίκρα και άλλο το μαράζι. Άλλο τα σπλάχνα και άλλο τα σωθικά".( Οδυσσέας Ελύτης, από τον Μικρό Ναυτίλο.) Τονίζω και πάλι την ιστορική μας συνέχεια, τον πολιτισμό μας και τη γλώσσα μας, διότι αυτά είναι τα βασικά και ισχυρά συστατικά Εθνών και Κρατών. Αυτά είναι ο Ελληνισμός. Η χώρα μας βρίσκεται μπροστά σε δεδομένα ιδιαίτερα κρίσιμα για την την πορεία της στο μέλλον. Το δημογραφικό πρόβλημα δεν μπορεί να συνεχιστεί, διότι οι επιπτώσεις του σε όλους τους τομείς θα είναι τεράστιες και μη αναστρέψιμες σε λίγα χρόνια. Η οικονομική ανάταξη με τους κατάλληλους προσανατολισμούς ανάπτυξης, θα είναι ο "πνεύμονας" που θα τροφοδοτεί "οξυγόνο" όλο το "σώμα" της χώρας. Η τουρκική απειλή δεν είναι αυτή που ήταν ούτε πριν από πέντε χρόνια. Οι ηγέτες της χώρας αυτής, όλων των πολιτικών αποχρώσεων, έχουν πιστέψει, στο σύνολό τους, ότι τα μεγέθη της Τουρκίας και της Ελλάδος, τους επιτρέπουν να αναπτύξουν τώρα τον σχεδιασμό τους για "Φινλανδοποίηση" της χώρας μας. "Δηλαδή ο τουρκικός αναθεωρητισμός δεν είναι συγκυριακός, αλλά σχετίζεται με δομικούς παράγοντες του παγκόσμιου καταμερισμού ισχύος και πλούτου...Η τουρκική πολιτική τάξη έχει επίγνωση της ιστορικότητας των στιγμών και προωθεί μεθοδικά τους σχεδιασμούς της εναντίων του Ελληνισμού." (Μάνος Καραγιάννης, Αναπλ. Καθηγ. King’s College London και Πανεπ. Μακεδονίας). Το σύνολο των πολιτικών της Τουρκίας θεωρούν δεδομένο ότι είναι ήδη περιοχική δύναμη, η οποία μπορεί να αυτενεργεί ζητώντας υποταγή από όσους θεωρεί "του χεριού" της και ανοχή με σεβασμό από την Υπερδύναμη και τις άλλες μεγάλες δυνάμεις, παγκόσμιας εμβέλειας. Τα γεγονότα του 2020, όπως και ο ορυμαγδός δηλώσεων Τούρκων Υπουργών και Προέδρου, είναι ένας μεγάλος αριθμός παραδειγμάτων εφαρμογής του εν λόγω σχεδίου. Στη μόνη σχετική προσπάθεια που απέτυχαν ήταν η εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού ρεύματος, μέσω του Έβρου, τον Φεβρουάριο και Μάρτιο του 2020. Άμεσος στόχος η Ελλάδα και έμμεσος η Ε.Ε. Το νέο, υπό διαμόρφωση γεωπολιτικό περιβάλλον, ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή μας, είναι επίσης ακόμα ένα πολύ σοβαρό δεδομένο, που και αυτό απαιτεί, κατ’αρχήν, να το αναγνωρίσουμε και να το αναλύσουμε, χωρίς εθνι-

κές κορώνες, βιαστικές ενέργειες και συναισθηματισμούς. Έχει λεχθεί από πολλούς και πολλές φορές ότι, τις σχέσεις των Κρατών τις καθορίζουν μόνο τα ανάλογα συμφέροντα. Όλα αυτά, όπως και άλλα επί μέρους, στοιχειοθετούν την εθνική μας ανάγκη για σχεδιασμό του Νέου Εθνικού Στρατηγικού μας Στόχου. Του Στόχου της νέας 100ετίας που ξεκινάει. Αυτό, φυσικά, δεν είναι δουλειά και υποχρέωση μιάς Κυβέρνησης και ενός Κόμματος. Οι βάσεις για να υπάρξει θετική απάντηση στο ερώτημα του τίτλου του παρόντος, πρέπει να τεθούν από τώρα. Η διαπίστωση, όμως για το πως θα είναι ο Ελληνισμός το 2121 και αν σωστά εμείς πράξαμε τώρα στην αρχή της 3ης 100ετίας, δεν θα γίνει από εμάς, αλλά από τους απογόνους μας. Η ευθύνη πάντως του αρχικού σχεδιασμού είναι δική μας. Κατά τη γνώμη μου, η χώρα έχει άμεση ανάγκη από σωστό σχεδιασμό σε τέσσερεις, κατ’ελάχιστο, βασικούς τομείς και αυτό θα έθετα ως τον Νέο Εθνικό Στρατηγικό μας Στόχο: • Νέους Θεσμούς για την λειτουργία του Κράτους και στην λήψη αποφάσεων εθνικής εμβέλειας.

• Σύγχρονη Παιδεία σε όλα τα επίδεδα.

• Ισχυρή Οικονομική Ανάπτυξη βασισμένη στις εφαρμογές της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας.

• Απόλυτη Εθνική Ασφάλεια που θα καλύπτει όλα τα συμφέροντα του Ελληνισμού. Πριν από αρκετά χρόνια ο Παν.Κονδύλης έγραφε: "...ο πολιτικός κόσμος στο σύνολο του δεν κατάφερε να δημιουργήσει ένα πάγιο και αθόρυβο θεσμικό πλαίσιο ικανό να εξουδετερώσει, κατά το δυνατόν τους πειρασμούς κομματικής εκμετάλλευσης των εθνικών θεμάτων". Θεωρώ ότι είμαστε στον χρόνο και όλα τα δεδομένα απαιτούν να τον ακούσουμε. Επαναλαμβάνω ότι, η Εθνική Στρατηγική δεν μπορεί να είναι έργο και ευθύνη ενός προσώπου ή ενός κόμματος και κυβέρνησης. Απαιτείται η συμμετοχή όλων των πολιτικών δυνάμεων και όλων των παραγόντων Εθνικής Ισχύος, εντός και εκτός της χώρας. Μία ελπίδα και μία ευχή θα ήταν, όταν οι απόγονοι μας γιορτάζουν την 300η επέτειο από την επανάσταση του 1821 να μη μας οικτίρουν για τις παραλείψεις, τις ολιγωρίες και τον κοντόφθαλμο κομματισμό μας, αλλά να μας επαινούν για τις σωστές εκτιμήσεις μας,για τις πράξεις και τα έργα μας που ασφάλισαν τη χώρα.

O Άγιος της Πολιτικής Επικήδειος του Ιωάννη Καποδίστρια

Επικήδειος που εκφωνήθηκε από τον Αλέξανδρο Στούρζα, αγαπημένο συνεργάτη του Καποδίστρια στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας, στην Αγία Πετρούπολη. Η ομιλία εκφωνήθηκε μετά την επιμνημόσυνη δέηση που έγινε στον Μητροπολιτικό Ναό της Οδησσού στις 18 Νοεμβρίου 1831, για τον αδικοχαμένο Κυβερνήτη. (Από το βιβλίο «Ιωάννης Α. Καποδίστριας Ο Άγιος της Πολιτικής» του Ιωάννη Σ. Κορνηλάκη)

«Ω

ς ανεξερεύνητα τα κρίματά Σου Κύριε Παντοκράτωρ. Επότισας ημάς πάλιν οίνον κατανύξεως. Απέστρεψας το πρόσωπόν Σου από του λαού Σου. Εσαλεύθη και έντρομος εγεννήθη η γη των προγόνων μας, διότι παρέδωκας ημάς εις αδόκιμον νουν, και ετελειώθη, κατά παραχώρησίν Σου, η Πατροκτονία. Χείρες ανόσιοι, θηρία ανθρωπόμορφα, άνδρες αιμάτων επεβουλεύθησαν την πλέον πολύτιμον ζωήν, και την ύπαρξιν Έθνους ολοκλήρου μετά του εκλεκτού Σου, συνέκλεισαν εις τάφον. Αλλά τι εγκαυχάται εν κακία ο ασεβής και μίσος χορτάσας το βδελυρόν, νομίζει, ότο ενέπαιξε Σε τον Παντοδύναμον Θεόν, ότι εξύβρισε την Ελλάδα και όλην την ανθρωπότητα. Μήπως φαντάζεται η κακία, ότι αυθαιρέτως συνέτριψε το σκεύος της εκλογής Σου ;; Μήπως ο αείμνηστος Ανήρ και Μέγας πολίτης, του οποίου την σήμερον κλαίοντες μνημονεύομεν, δεν ηδύνατο να αποφύγει την δολοφονίαν, να πατήσει επί όφιν και σκορπίον, ενώ Σε είχε υπερασπιστήν της ζωής του;; Εδύνατο βέβαια. Αλλ’ η αγάπη, η ισχυρά ως ο θάνατος, η αγάπη, η μη ζητούσα τα εαυτής, η αγάπη η έξω βάλλουσα τον φόβον κατά τον λόγον Σου, η αγάπη προς Τον Θεόν και τους αδελφούς του Έλληνας τον έσυρεν εις τον θάνατον, ως προαιρετικής θυσίας ολοκάρπωμα, και η μακαρία του ψυχή ήρπασεν της αφθαρσίας τον στέφανον. Εψηφίσθη επταετής Κυβερνήτης πλοίου, καταβυθιζομένου ήδη υπό αγρίων κυμμάτων. Προσεκλήθη εις ερείπια και ο εκλεκτός του Γένους δεν είχε που την κεφαλήν κλείνει. Προσεκλήθη όπως αποσβέσει τα μιαρά πάθη, και ενθρονίσει εν μέσω των απογόνων αυτού την αγάπην και την ομόνοιαν. Προσεκλήθη εις ταλαιπωρίαν και θάνατον ο άμεμπτος Ανήρ, και δέχεται η αγάπη το Ποτήριον. Αναπαύου λοιπόν εις τα Αιωνίους Μονάς μετά πάντων των απ’ αιώνος Μαρτύρων Συ, που ως άλλος Ιωάννης, δεν έπαυσες νυχθημερόν αγωνιζόμενος υπέρ του κοινού κηρύσσων εν τη ηθική ερήμω.»

40 Περιπλους 115

Ε

ίναι αξιοσημείωτη η επιστολή του Καποδίστρια προς τον Ανδρέα Μουστοξύδη. Ο Μουστοξύδης ήταν λίγο νεώτερος του Καποδίστρια, είχε γεννηθεί το 1785 στην Κέρκυρα. Σπούδασε στην Ιταλία και ήταν ένας από τους πλέον μορφωμένους Έλληνες του καιρού του. Έχει σημασία το αίτημα του Καποδίστρια, όταν είχε ήδη επιλεγεί για Κυβερνήτης της Ελλάδας και περιφερόταν στα σημαντικότερα Ευρωπαϊκά κέντρα προσπαθώντας να εξασφαλίσει ευνοϊκές ρυθμίσεις για τη χώρα, που δεν είχε ακόμα αποκτήσει την κρατική υπόσταση. Η επιστολή γράφεται στις 27 Ιουλίου 1827, τέσσερις μήνες μετά την επιλογή του και έξι περίπου μήνες πριν να έλθει στην Ελλάδα. Ενδιαφέρεται για τα ορφανά παιδιά που έχασαν τους γονείς τους στα 6 χρόνια του αγώνα της ανεξαρτησίας και βρέθηκαν ξεριζωμένα στις ακτές της Αδριατικής. Ενδιαφέρεται ακόμα για να μη λείψουν από καμία εκκλησία της χώρας τα αναγκαία ιερατικά βιβλία ώστε να εκτελούνται απρόσκοπτα οι ιερές ακολουθίες. Γνωρίζει ο Κυβερνήτης ότι η Πίστη του πενόμενου και πεινώντος λαού αποτελεί το κύριο στήριγμά του στη δύσκολη και ανηφορική πορεία δημιουργίας κράτους. Όσον αφορά τον Μουστοξύδη, ήταν εκείνος που μετά την έλευση του Όθωνα ως Βασιλέως στην Ελλάδα εναντιώθηκε στην οικοδόμηση βασιλικού παλατιού επάνω στον βράχο της Ακρόπολης. Ξεσηκώθηκε γράφοντας επιστολές σε ευρωπαϊκές εφημερίδες και Πανεπιστήμια, καλώντας τον πολιτισμένο κόσμο να αντιδράσει στο ανοσιούργημα που θα κατέστρεφε το διάσημο μνημείο. Τελικά ο πατέρας του Όθωνα Λουδοβίκος απέρριψε οριστικά το σχέδιο. ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ

1

1.2. H επιστολή του Ιωάννη Καποδίστρια προς τον Ανδρέα Μουστοξύδη, η οποία γράφτηκε στις 27 Ιουλίου του 1827. 3. Ο Ανδρέας Μουστοξύδης ήταν Έλληνας λόγιος και πολιτικός των Επτανήσων του 19ου αιώνα (6 Ιανουαρίου 1785-29 Ιουλίου 1860).

2

3

Περιπλους 115 41

Ο Λόγος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στην Πνύκα αιδιά μου!

12

42 Περιπλους 115

H ομιλία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη πραγματοποιήθηκε στην Πνύκα στις 7/10/1838 και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «AIΩN» στις 13/11/1838.

13

«Έφιππος χώρει γενναίε στρατηγέ ανά τους αιώνας διδάσκων τους λαούς πως οι δούλοι γίνονται ελεύθεροι». 15 Η παραπάνω φράση αναγράφεται στη βάση του Aνδριάντα του Θεόδωρου Kολοκοτρώνη. Είναι έργο του Λάζαρου Σώχου και βρίσκεται δίπλα στην Παλαιά Βουλή.

14

Μνήμες από την Επαναστατημένη Ελλάδα Περίπλους Το γεγονός της εξάπλωσης της πανδημίας σε όλη την ελληνική κοινωνία δεν σημαίνει ότι σταμάτησε τις προγραμματισμένες εκδηλώσεις για την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, έστω κι αν αυτές οι εκδηλώσεις υλοποιήθηκαν και υλοποιούνται διαδικτυακά και δεν συνοδεύονται από τη θέρμη της φυσικής παρουσίας και τη ζωντάνια των εκ του σύνεγγυς συγχαρητηρίων. Έτσι το Δημοτικό Σχολείο της «Παιδαγωγικής» Πειραιά στις 2 Ιουνίου 2021 με συμετοχή μαθητών της ΣΤ΄ τάξης παρουσίασε διαδικτυακά τρίγλωσση θεατρική παράσταση με τίτλο «Μνήμες από την Επαναστατημένη Ελλάδα/Memories of the Greek Revolution / Memoires de la Grece Revoltee» Επρόκειτο για μια πρωτότυπη εκδήλωση που βασίσθηκε πάνω σε φιλελληνικά κείμενα που δημοσιεύθηκαν προ, κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά την Επανάσταση του 1821 και τα οποία αναφέρθηκαν και περιέγραψαν πρόσωπα (Έλληνες, Φιλέλληνες, Οθωμανούς) επεισόδια και καταστάσεις από την Ελληνική Επανάσταση. Ο χαιρετισμός του Γενικού Διευθυντή της «Παιδαγωγικής» Δόκτορος Θεόδωρου Κατσικάρου, στην έκδοση που συνόδευσε το δρώμενο, περιγράφει καλύτερα από κάθε άλλη προσέγγιση τους στόχους, την προσπάθεια και τα αποτελέσματα της πρωτότυπης αυτής θεατρικής παράστασης.

O

φετινός εορτασμός της διακοσιονταετηρίδας από την Ελληνική Επανάσταση μας δίνει ως έθνος την αφορμή να προσεγγίσουμε εκ νέου την Ιστορία της νεότερης Ελλάδας σε πολλά επίπεδα: ερευνητικής φιλομάθειας, επιστημονικού ενδιαφέροντος, εθνικής αυτογνωσίας, κ.α. Το σχολείο αναμφισβήτητα αποτελεί έναν βασικό πυρήνα εθνικής αυτοσυνειδησίας όπου πρέπι να καλλιεργούνται συστηματικά μεταξύ άλλων και τα πνευματικά ενδιαφέροντα των παιδιών και των εφήβων. Αρχικά μέσα από βιώματα και στη συνέχεια μέσα από τη στοχευμένη καθοδήγηση των εκπαιδευτικών. Οι επέτειοι είναι πάντα μία πρώτης τάξεως ευκαιρία να εστιάσουμε την προσοχή μας σε γεγονότα, σε ανθρώπους και σε πράξεις. Σε αυτό το πνεύμα κινηθήκαμε κι εμείς, κάνοντας όμως ένα βήμα παραπάνω: ξεφεύγοντας από την απλή καταγραφή των ιστορικών γεγονότων –τα οποία ούτως ή άλλως παρουσιάζονται στα σχολικά εγχειρίδια– η σκέψη μας στράφηκε κυρίως στο φιλελληνικό κίνημα το οποίο ελάχιστα απασχολεί την ελληνική εκπαίδευση, όλων μάλιστα των βαθμίδων ! Στo πνεύμα αυτό οι μαθητές μας ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με ρεύμα του κλασικισμού του ΙΗ΄αι. που δημιούργησε για πρώτη φορά τις προϋποθέσεις στροφής του ενδιαφέροντος στην ελληνική αρχαιότητα η οποία σαφώς προετοίμασε το έδαφος του φιλελληνικού ρομαντικού κινήματος που ακολούθησε. Τα παιδιά μυήθηκαν σε αυτά τα τόσο σημαντικά ρεύματα μέσω ενός πλούσιου εποπτικού υλικού το οποίο προσαρμόστηκε στην ηλικία τους και εξακτινώθηκε σε διάφορες μορφές τέχνης (λογοτεχνία, ζωγραφική, μουσική, γλυπτική, αρχιτεκτονική κ.α.) ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο τη διαθεματική

και διεπιστημονική προσέγγιση. Οφείλονται θερμές ευχαριστίες στην κυρία Σοφία Σιούτη για την εξαιρετική επιλογή των κειμένων του θεατρικού αναλογίου και την εμπεριστατωμένη μελέτη μίας πλουσιότατης βιβλιογραφίας η οποία αποτέλεσε την πρώτη ύλη για τη σύνθεση των κειμένων, στον Νίκο Αλιάγα, στον Βασίλη Αρτίκο και στην Pascaline Bossu, για την ευγενική παραχώρηση του εξαιρετικού φωτογραφικού και εικαστικού της υλικού που κοσμεί την έκδοσή μας και σε όλους βεβαίως τους συνεργάτες του σχολείου που συμμετείχαν σε αυτό το σημαντικό για εμάς έργο, διότι έδωσαν ψυχή, μεταλαμπαδεύοντας στους πρωταγωνιστές, τα παιδιά, τις γνώσεις, το πάθος και την αγάπη τους. Επίσης θερμές ευχαριστίες οφείλονται στο ελληνικό παράρτημα του ακαδημαϊκού φοίνικα της Γαλλίας (ΑΜΟΡΑ) και ειδικότερα στον πρόεδρο αυτού και διευθυντή των εξετάσεων του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδας, Nicolas Chistodoulou, διότι μας έκανε την τιμή να μας δώσει την αιγίδα του και το «διαβατήριο» να ταξιδέψει αυτή η παράσταση και η έκδοση που θα ακολουθήσει και αλλού. Τελικά αυτό το υπέροχο ταξίδι με συνοδοιπόρους μαθητές και δασκάλους διαφόρων ειδικοτήτων (ελληνικών, αγγλικών, γαλλικών, μουσικής, εικαστικών) μας έκανε πλουσιότερους σε γνώσεις, σε ιδέες, σε απόψεις για την Ευρώπηκαι τον κόσμο γενικότερα και κυρίως σε αισθήματα για την εορτάζουσα πατρίδα η οποία ενέπνευσε όχι μόνο ποιητές, ζωγράφους και κάθε λογής καλλιτέχνες, αλλά και απλούς ανθρώπους που με όραμα την αρχαία και νεότερη Ελλάδα θεώρησαν χρέος τους πλάι στους δικούς μας αγωνιστές να δώσουν και τη δική τους ζωή, χαρίζοντας στις επόμενες γενιές το πολύτιμο αγαθό της Ελευθερίας.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ High Performance Ropes

Δένουμε γερά σε όλο τον κόσμο! Με τα υψηλής αντοχής σχοινιά πρόσδεσης, αγκυροβολίας και ρυμουλκήσεως.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ Σας προσκαλούμε να επισκεφθείτε το περίπτερό μας Hall 3, Stand No 3.110 στην έκθεση “Ποσειδώνια 2018”. 4-8 Ιουνίου.

Κάβοι και Σχοινιά Προσδέσεως, Αγκυροβολίας και Ρυμουλκήσεως (Υπερ-υψηλού Μοριακού Βάρους Πολυαιθυλενίου, Αραμιδικά, Πολυμερών Υγρών Κρυστάλλων και Μικτά Πολυεστέρα-Πολυπροπυλενίου), Συρματόσχοινα, Ανόδια Καθοδικής Προστασίας, Αλυσίδες, Άγκυρες, Εξοπλισμός Λιμένων και Καταστρώματος Πλοίων Ψαρών 11, 18648, Πειραιάς, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 E: info@katradis.com - www.katradis.com

Σάμιουελ Γκρίντλεϊ Χάου Ο ιδεαλιστής και φιλάνθρωπος φιλέλληνας Αμερικανός γιατρός (Samuel Gridley Howe, 1801-1876) του Δρος Αριστείδη Γ. Διαμαντή*

Η

Επανάσταση του Εικοσιένα υπήρξε ο σπινθήρας, που πυροδότησε το κίνημα του Φιλελληνισμού. Ο υπέρμετρος θαυμασμός των ξένων για τον πολιτισμό της κλασικής αρχαιότητας απέκτησε περισσότερο ελληνοκεντρικό προσανατολισμό και οι επαναστατημένοι Έλληνες ταυτίστηκαν με τους αρχαίους τους προγόνους. Ο αγώνας τους ερέθισε τη φαντασία, συγκίνησε και αναστάτωσε τους λαούς, συντάραξε τις πολιτικές των ξένων κυβερνήσεων και οι πολίτες των χωρών τους εκδηλώθηκαν με χιλιάδες τρόπους υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας∙ το ενδιαφέρον τους ξαπλώθηκε και έγινε παγκόσμιο και έφτασε ως τα πέρατα της γης. Αυτή η ιδεαλιστική και ρομαντική κίνηση, που παρέσυρε τα συναισθήματα του πολιτισμένου κόσμου για να συνδράμει τον αγώνα των επαναστατημένων Ελλήνων, εκδηλώθηκε με πολλούς τρόπους∙ με την κάθοδο εθελοντών, προκειμένου να μετάσχουν στις στρατιωτικές και ναυτικές επιχειρήσεις, με φλογερά άρθρα στον διεθνή Τύπο, με την ίδρυση Φιλελληνικών Κομιτάτων και χρηματικούς εράνους υπέρ του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Οι αγώνες των Ελλήνων και οι νίκες τους στη στεριά και τη θάλασσα, η ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου, η καταστροφή της Χίου, η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη, ο θάνατος του λόρδου Βύρωνα στο πλευρό των πολιορκημένων Ελλήνων και τόσα άλλα γεγονότα συνέτειναν στη διαμόρφωση ενός διεθνούς φιλελληνικού κλίματος. Ενθουσιώδεις φοιτητές, γιατροί και παλαίμαχοι αξιωματικοί και στρατιώτες εγκατέλειψαν τις χώρες τους, προκειμένου να μεταβούν στην Ελλάδα ως εθελοντές. Οι έρανοι δεν ήταν προνόμιο της αριστοκρατίας∙ ακόμη και οι απλοί άνθρωποι προσέφεραν από το υστέρημά τους για την ενίσχυση του Αγώνα, που διεξήγαγε ένας χριστιανικός λαός για την απελευθέρωσή του από τον οθωμανικό ζυγό. Η αποστολή ξένων εθελοντών στην τουρ-

κοκρατούμενη Ελλάδα υπήρξε από τις σημαντικότερες εκφάνσεις του Φιλελληνικού Κινήματος. Με την έναρξη της Επανάστασης πολλοί ξένοι θα πλαισιώσουν τους επαναστατημένους αγωνιστές με σκοπό να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Ιδεολόγοι αλλά και παροπλισμένοι βετεράνοι των Ναπολεόντειων Πολέμων συγκρότησαν τα πρώτα στρατιωτικά φιλελληνικά τμήματα, που κατήλθαν στην επαναστατημένη Ελλάδα. Οι εντυπώσεις τους από την Επανάσταση δεν ήταν πάντοτε και οι καλύτερες. Συχνά απογοητευμένοι από την έλλειψη οργάνωσης και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης εγκατέλειψαν τη χώρα μας, ενώ όσοι παρέμειναν, κατανοώντας τις αδυναμίες των αγωνιζομένων για την ελευθερία τους, τάχθηκαν στο πλευρό τους και ταυτίστηκαν μαζί τους. Η συμβολή τους στην οργάνωση του ελληνικού στρατού και ναυτικού και την εκπαίδευση των ατάκτων επαναστατών υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική. Το παρόν άρθρο δεν αποσκοπεί στην εξιστόρηση της δράσης των φιλελλήνων αγωνιστών, επιφανών και μη, που έλαβαν μέρος και διακρίθηκαν στις διάφορες μάχες και ποικίλες φάσεις του Αγώνα αλλά ενός Αμερικανού φιλέλληνα γιατρού, που εγκατέλειψε το πάτριο έδαφος, την οικογένειά του, την επιστημονική του δραστηριότητα, προκειμένου να προσφέρει τις πολύτιμες υπηρεσίες του στην αιμορραγούσα και ασθμαίνουσα επαναστατημένη Ελλάδα, ενώνοντας τις δυνάμεις του με εκείνες των Ελλήνων συναδέλφων του. Υπέμεινε καρτερικά τους κινδύνους, τις στερήσεις και τις κακουχίες από τον μακροχρόνιο ανηλεή αγώνα σε μια χώρα υπόδουλη εν μέσω ορεσίβιων και άξεστων συμπολεμιστών και σκηνών ανήκουστης και αποτρόπαιης ωμότητας και απανθρωπιάς με αποκεφαλισμούς, ακρωτηριασμούς μελών και εξορύξεις οφθαλμών, διατηρώντας μέχρι τον θάνατό του άσβεστο και αμείωτο το φιλελληνικό του συναίσθημα.

Samuel Gridley Howe

Ο Σάμιουελ Γκρίντλεϋ Χάου (Samuel Gridley Howe, 1801-1876) υπήρξε ο μεγαλύτερος Αμερικανός φιλέλληνας γιατρός, που δυστυχώς έχει παραμεληθεί από την ελληνική ιστορική έρευνα. Αναφέρεται αποσπασματικά σε διάφορα δημοσιεύματα, συχνά πέραν του ορίου της προσωπικότητάς του, είτε εμφατικά είτε υποτονικά, αλλά έως σήμερα δεν έχει πραγματοποιηθεί κάποια ιδιαίτερα σοβαρή μελέτη. Πέραν από τις μεταφράσεις του «Ημερολογίου του από τον Αγώνα 18251829», που εξεδόθη το 1971, της «Ιστορικής σκιαγραφίας της Ελληνικής Επανάστασης», το 1997, και του βιβλίου του «Κρήτες πρόσφυγες και οι Αμερικανοί ευεργέτες τους», το 2010, καθώς και ελάχιστες παλιότερες μονογραφίες ή κεφάλαια βιβλίων, που καλύπτουν μέρος από το πολυκύμαντο έργο και τη δράση του αγωνιστή και φιλάνθρωπου Χάου, δεν κυκλοφόρησε τίποτε άλλο στην ελληνική γλώσσα σχετικό με τη ζωή του Αμερικανού γιατρού. Η ογκώδης «Σκιαγραφία της Ελληνικής Επανάστασης» (Historical Sketch of the Greek Revolution), εκτός του

* Ο Αριστείδης Γ. Διαμαντής είναι Πλοίαρχος Ιατρός-Κυτταρολόγος του Πολεμικού Ναυτικού, αριστούχος Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθυντής Ιατρικής Υπηρεσίας του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών και του Γραφείου Μελέτης Ιστορίας Ελληνικής Ναυτικής Ιατρικής.

46 Περιπλους 115

Samuel Gridley Howe

ότι παρέχει στον αναγνώστη μια απολαυστική εξιστόρηση των γεγονότων του Εικοσιένα, αποδεικνύει με πειστικά επιχειρήματα την αδιάκοπη συνέχεια της εθνικής μας ταυτότητας, η οποία διατηρήθηκε αμετάβλητη στο πέρασμα των αιώνων. Πράγματι, ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η δράση του Χάου στην Ελλάδα. Ο ανθρωπιστής φιλέλληνας γιατρός υπηρέτησε τον Αγώνα με πραγματική ανιδιοτέλεια και αυταπάρνηση. Στα παρακάτω λόγια συνοψίζεται ο άσβεστος πόθος του για την υπόθεση της Ανεξαρτησίας της χώρας μας: «Η επιθυμία μου ήταν να συμβάλω στον αγώνα. Δεν με έμελλε τι έτρωγα ή τι φορούσα ή αν κάποιος με γνώριζε, γι’ αυτό ο λαός και οι στρατιώτες μ’ αγάπησαν». Ο Χάου υπήρξε γόνος διακεκριμένης οικογένειας της Αμερικής. Γεννήθηκε το 1801, στη Βοστόνη και πέθανε εκεί, το 1876. Μετά την αποφοίτησή του από την Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ (Harvard Medical School), το 1824, ο Χάου έρχεται στην επαναστατημένη Ελλάδα ως εκπρόσωπος του Φιλελληνικού Κομιτάτου της Βοστόνης, προκειμένου να συμμετάσχει στο πλευρό των Ελλήνων αγωνιστών. Παρά την ασθενική του φύση και τις επανειλημμένες προσβολές ελονοσίας που εξασθένησαν την υγεία του, ο χαλκέντερος γιατρός απέδειξε ότι υπήρξε άνθρωπος δυνατός και ανθεκτικός καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην Ελλάδα, από τις αρχές του 1825 μέχρι τον Ιούνιο του 1830. Μετά άφιξη και εγκατάστασή του στο Ναύπλιο, ξεκινά να καταγράφει στο ημερολόγιό του την καθημερινότητά του στη χώρα μας. Σιγά-σιγά αρχίζει να ταυτίζεται με τον Έλληνα αγωνιστή, με τον οποίο θα συμμεριστεί όλους τους κινδύνους και τις κακουχίες του πολέμου. Οι ντόπιοι τον αποκαλούν «Ντοτόρο Σαμ»! Τον Μάρτιο του 1825, σημειώνει: «Δεν φόρεσα ακόμη την ελληνική φορεσιά, αλλά θα το κάνω σύντομα. Έχω ένα αρκετά σεβάσμιο μουστάκι- δεν έβαλα ξυράφι στο πάνω χείλος μου για τρεις μήνες- και εξελληνίζομαι και από άλλες απόψεις… Σιγά-σιγά αρχίζω να κουτσομιλώ την ελληνική γλώσσα, που είναι εξαιρετικά δύσκολη…». Σε επιστολή, που απέστειλε από το Ναύπλιο προς τον πατέρα του, την ίδια χρονική περίοδο, ο Χάου γράφει: «Αγαπητέ μου πάτερ, Ευρίσκω επί τέλους καλήν ευκαιρίαν να γράψω απ’ ευθείας εις την Αμερικήν και να σας περιγράψω λεπτομερώς την κατάστασίν μου, τας ελπίδας μου και τα συναισθήματά μου. Πρώτον χαίρω ειλικρινώς διότι ήλθον εις την Ελλάδα. Πιστεύω ότι, ανεξαρτήτως από των υπηρεσιών τας οποίας θα προσφέρω υπέρ της ελευθερίας, θα δυνηθώ να προοδεύσω ενταύθα περισσότερον εντός ενός έτους ή όσον θα προώδευον εις την Βοστώνην εντός πέντε ετών. Ομιλώ ευχερώς την γαλλικήν γλώσσαν, ήρχισα να ομιλώ την ελληνικήν και να εκμανθάνω την ιταλικήν. Η κατάταξίς μου ως ιατρού εις τον στρατόν επραγματοποιήθη, δεν θ’ αναλάβω όμως τα καθήκοντά μου

Ο Howe σε νεαρή ηλικία.

Η υπογραφή του Howe. (αρχείο Α. Διαμαντή)

προ της ενάρξεως των επιχειρήσεων, αίτινες προβλέπεται ότι θ’ αρχίσωσι πολύ ταχέως. Ως προς τον μισθόν μου, ουδέν λαμβάνω ούτε μ’ ενδιαφέρει τούτο. Αφού η κυβέρνησις δεν είνε εις θέσιν να θρέψη και να ενδύση τους πτωχούς και δεινοπαθούντας στρατιώτας, η καρδία μου δεν μου επιτρέπει να ζητήσω χρήματα, όταν μάλιστα διά της ιδιαιτέρας εξασκήσεως του επαγγέλματός μου δύναμαι να εξασφαλίζω τα προς το ζην. Ως προς την πελατείαν μου είμαι πάρα πολύ ευχαριστημένος. Έχω τόσην όσην επεθύμουν, με συμβουλεύουν δε να επωφεληθώ της περιστάσεως όπως πλουτίσω, αλλ’ εγώ αφήνω τους ασθενείς εις την διάθεσίν των να πληρώνωσιν ό,τι θέλουν. Η καλή τύχη, αι γνώσεις μου περί ανατομίας και η σταθερά χειρ με εβοήθησαν εις την επιτυχή εκτέλεσιν πολλών εγχειρήσεων, εκ των οποίων διεφημίσθη το όνομά μου και η αξία μου. Τολμώ να είπω ότι ενταύθα θα εκτελέσω εντός ενός έτους περισσοτέρας εγχειρήσεις ή όσας θα εξετέλουν εις την Βοστώνην, ούτω δε η χειρουργική μου μόνον πείρα ην θ’ αποκτήσω θα με αποζημιώση δι’ όλα τα άλλα. Δεν θ’ αποπειραθώ να σας εξιστορήσω λεπτομερώς τα του βίου μου εις την παράδοξον ταύτην χώραν. Έχω αρκετά ενδύματα δι’ εν ακόμη έτος, μετά την πάροδον του οποίου θα φορέσω την ελληνικήν ενδυμασίαν. Λυπούμαι μόνον διότι δεν έφερα μαζή μου πολλά βιβλία, ιδίως ιατρικά∙ Δι’ αυτό δε θα σας παρακαλέσω να μου στείλετε όλα όσα αφήκα παρ’ υμίν∙ Όσον αφορά εις τα ελληνικά πράγματα, δεν διστάζω να είπω ότι θα έχωσιν επιτυχές πέρας, καίτοι οι Τούρκοι κατά την παρούσαν στιγμήν προβαίνουσιν εις τερατώδεις προπαρασκευάς και ήρχισαν

εκστρατείαν εφέτος ενωρίτερον πάσης άλλης περιόδου. Οι Έλληνες όμως είνε πλήρεις θάρρους και πεποιθήσεως και θα δυνηθώσι διά της ηρωϊκής και αποφασιστικής επιθέσεώς των ν’ αντιμετωπίσωσιν επιτυχώς οιονδήποτε αριθμόν τουρκικών στρατευμάτων…». Όπως εύκολα μπορεί να αντιληφθεί ο σύγχρονος αναγνώστης της επιστολής, ο Χάου δεν υπήρξε μόνον ο νεαρός απόφοιτος της ιατρικής, που αποφάσισε να κάνει τα πρώτα βήματα της καριέρας του σε έναν άλλο τόπο –σχεδόν αφιλόξενο– μακριά από την ασφάλεια του δικού του, συνδυάζοντας τη ρομαντική του φύση με τον νεανικό ενθουσιασμό του, αλλά και ο νουνεχής παρατηρητής που με την εύστοχη και προφητική του τοποθέτηση αναγνώρισε έγκαιρα την επιτυχή έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης εναντίον των Τούρκων. Την αίθουσα της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Μπράουν (Brown University) κοσμεί ελαιογραφία του Χάου, ζωγραφισμένη από τον γαμπρό του Τζον Έλιοτ (John Elliott, 1858-1925), που απεικονίζει τον μεγάλο φιλέλληνα με την ελληνική φουστανέλα, ντυμένο με τον τρόπο που έμαθε να ντύνεται εδώ, στην Ελλάδα. Ενθύμιο ενός ανθρώπου μεγαλύτερου από τη ζωή που έζησε, πολεμώντας για την ελευθερία, την ελπίδα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια! Στο ημερολόγιο του Χάου καταγράφονται βήμα προς βήμα οι συγκλονιστικές εμπειρίες του νεαρού γιατρού από τη Βοστόνη, ο οποίος βρέθηκε στη δίνη ενός πολέμου, που δεν γνώριζε τι σημαίνει οίκτος, ενός πολέμου που διεξαγόταν σε μια χώρα εντελώς διαφορετική και μακριά από τη δική του και με αντιπάλους, που τη νοοτροπία τους μόλις που πρόλαβε να γνωρίσει…και αυτή σχεδόν μέσα από τα βιβλία. Αυτό από μόνο του φαντάζει συναρπαστικό, γιατί αποτεΠεριπλους 115 47

Samuel Gridley Howe Η “Καρτερία”.

λεί μια από τις πιο εκπληκτικές στιγμές της ιστορίας, το γεγονός όταν ο άνθρωπος της Δύσης, ένα άτομο με τελείως διαφορετική νοοτροπία έρχεται να συναντήσει τον κόσμο της Ανατολής. Είναι ενδιαφέρον να προσπαθήσει κανείς να ψυχογραφήσει μια τέτοια προσωπικότητα, αποκωδικοποιώντας τις αντιδράσεις και τις ψυχικές μεταπτώσεις, που προέκυψαν από την επαφή του μορφωμένου αυτού Αμερικανού αστού με την κυνική πραγματικότητα∙ την ελληνική κοινωνία και τους επαναστατημένους Έλληνες που τότε μάχονταν για την επιβίωσή τους. Με την αντικειμενική του οξύνοια αντιλαμβανόταν τον ψυχικό κόσμο ή τη συνολική προσωπικότητα των διαφόρων αγωνιστών. Καυτηρίαζε κάθε τυχοδιώκτη που φόραγε τον μανδύα του φιλέλληνα και χαστούκιζε την υστεροβουλία, την απανθρωπιά και τη μνησικακία εκείνων, που πουλώντας φιλία στην Ελλάδα, δεν δίσταζαν να της μπήγουν το μαχαίρι πισώπλατα. Ο Χάου υπηρέτησε τον Ιερό Αγώνα όχι μόνον με το χειρουργικό του νυστέρι ως γιατρός αλλά και ως φιλάνθρωπος και συγγραφέας, που με την πένα του εξέδωσε βιβλία για την Ελληνική Επανάσταση και δημοσίευσε πύρινα άρθρα για την υπόθεση της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Η περιγραφή αυτόπτη μάρτυρα μετά τη Μάχη των Μύλων, τον Ιούνιο του 1825, αποτελεί μνημείο της επιστημονικής και φιλάνθρωπης διάθεσης και προσφοράς του μεγάλου 48 Περιπλους 115

Αμερικανού φιλέλληνα: «Τον είδον να ίσταται και να επιδένη τας πληγάς των τραυματιζομένων μέχρι σημείου εξαντλήσεως. Τότε εξηπλούτο επί του εδάφους, ανεπαύετο δι’ ολίγον και εσυνέχιζεν το έργον του. Εμοιράζετο τον άρτον μετά των πεινώντων και συνήθως εχορήγει αυτόν εξ ολοκλήρου παραμένων ο ίδιος νηστικός». Ο Χάου, σε όλη τη χρονική διάρκεια της παραμονής του στη χώρα μας, περιποιήθηκε χιλιάδες ασθενείς και τραυματίες και πραγματοποίησε πάμπολλες εγχειρήσεις, πήρε μέρος σε πολλές εκστρατείες, πολέμησε σε μάχες, άλλες φορές ως απλός γιατρός και πολεμιστής και άλλοτε σε ανώτερες θέσεις ως αρχίατρος του Ελληνικού Στόλου και διευθυντής της Υγειονομικής Υπηρεσίας του Ναυτικού, επιβαίνοντας στην «Καρτερία», το πρώτο ελληνικό ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο. Με την «Καρτερία» ο Χάου θα βρεθεί στην πρώτη γραμμή του πυρός, τον Ιανουάριο του 1827, όταν το πλοίο- με κυβερνήτη τον ανιδιοτελή Βρετανό φιλέλληνα και εμπνευστή της αναδιοργάνωσης του Επαναστατικού Στόλου Άστιγξ (Frank Abney Hastings, 1794-1828)- θα υποστηρίξει ναυτικά την εκστρατεία του Σκωτσέζου συνταγματάρ-

χη Γκόρντον (Thomas Gordon, 1788-1841) στην Αττική εναντίον του Κιουταχή (Μεχμέτ Ρεσίτ Πασάς, 1780-1839) με τη μεταφορά στρατευμάτων από τη Σαλαμίνα στον κόλπο της Μουνιχίας, βομβαρδίζοντας τις τουρκικές αμυντικές εγκαταστάσεις στην περιοχή του Αγίου Σπυρίδωνα στον Πειραιά. Ο ρηξικέλευθος Αμερικανός γιατρός οργάνωσε και διηύθυνε το στρατιωτικό νοσοκομείο του Ναυπλίου και μαζί με τον Αμερικανό συνάδελφό του Ρας (John Dennison Russ, 1801-1881) ίδρυσε το αμερικανικό ναυτικό νοσοκομείο στον Πόρο και πρότεινε τη ίδρυση «στερεών» και «κινητών» νοσοκομείων για τις ανάγκες του στρατεύματος. Από επιστολή του προς την Ελληνική Κυβέρνηση, που απόκειται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, αντλούνται σημαντικές πληροφορίες για την άσκηση της ιατρικής κατά τη διάρκεια του Αγώνα και τη σύσταση, για πρώτη φορά, στον ελλαδικό χώρο μονίμων και πρόσκαιρων στρατιωτικών νοσοκομείων. Ο Χάου πρωτοστάτησε σε φιλανθρωπικό έργο και υπήρξε από τους στυλοβάτες του φιλελληνικού κινήματος στην Αμερική και ο εμπνευσμένος δημιουργός έργων κοινής ωφέλειας στον τόπο μας, όπως ήταν η οργάνωση του πρότυπου ασύλου για την περίθαλψη των προσφύγων στον Ισθμό της Κορίνθου, που ονόμασε «Ουασινγκτονία», καθώς και η κατασκευή του μεγάλου κυματοθραύστη στην προκυμαία της Αίγινας, του γνωστού μέχρι σήμερα «αμερικανικού μόλου», που υπήρξε προϊόν συστηματικής εργασίας των κατοίκων του νησιού, οι οποίοι εργάστηκαν σε αντάλλαγμα των εφοδίων του αμερικανικού εράνου, επιτυγχάνοντας τους στόχους του σπουδαίου αλτρουιστή γιατρού: μείωση της ανεργίας και ενίσχυση του αυτοσεβασμού και της αυτοπεποίθησης των φτωχών νησιωτών. Μετά την επάνοδό του στην Αμερική, ο Χάου ειδικεύτηκε στην Οφθαλμολογία, αντιμετωπίζοντας ιδιαίτερα σοβαρές περιπτώσεις απώλειας της όρασης. Για τον λόγο αυτό μετέβη, το 1831, στην Ευρώπη, προκειμένου να μελετήσει τις νεότερες τεχνικές που εφαρμόζονταν εκεί. Την ίδια εποχή, θα συλληφθεί στο Βερολίνο και θα φυλακιστεί για

Samuel Gridley Howe

μικρό χρονικό διάστημα, γιατί πήρε μέρος στην αποτυχημένη Πολωνική εξέγερση ως συνεργάτης των επαναστατών, που εκείνη την εποχή αγωνίζονταν για την αυτοδιάθεσή τους από τη Ρωσία∙ θα αφεθεί ελεύθερος ύστερα από παρέμβαση του πρέσβη της Αμερικής. Το 1835, η Ελληνική Κυβέρνηση θα του απονείμει τον «Μεγάλο Σταυρό του Σωτήρος» για την προσφορά του στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Σε ευχαριστήρια επιστολή του προς τον υπουργό Εξωτερικών Ιάκωβο Ρίζο Νερουλό (1778-1849), για την τιμητική αυτή αναγνώριση, σημειώνει: «Οι φτωχές προσωπικές υπηρεσίες, που προσέφερα στην Ελλάδα τη ζοφερή ώρα, δεν ήταν τόσο μεγάλες ώστε να αξίζουν άλλη ανταμοιβή εκτός απ’ αυτή που περιέκλειαν μέσα τους την ικανοποίηση ότι μπόρεσα να συνεισφέρω τον οβολό μου στην ιδέα της ελευθερίας και της φιλανθρωπίας. Αν όμως δεν είχα την ικανότητα, είχα τουλάχιστον τη διάθεση να εξυπηρετήσω την υπόθεση της Ελλάδας. Από κοινού με τους συμπατριώτες μου αισθανόμουνα έναν ενθουσιασμό για τον ιερό της σκοπό, που τον έκαναν μεγαλύτερο η διαμονή μου στην κλασική της γη και η γνωριμία μου με τους ζωντανούς της πατριώτες, έτσι που το ενδιαφέρον μου για τη μελλοντική της τύχη να είναι κατώτερο μόνο από το ενδιαφέρον που αισθάνομαι για τη δική μου αγαπημένη πατρίδα». Στην αγαπημένη του Ελλάδα ο Χάου θα ξαναέρθει ακόμη δύο φορές. Την πρώτη φορά το 1844 και τη δεύτερη, το 1867, με αφορμή την Κρητική Επανάσταση (1866-1869), προκειμένου να μοιράσει και πάλι χρήματα και άλλα βοηθήματα. Όσο αυτή διαρκεί, ο χαλκέντερος γιατρός τυπώνει στην Αμερική μια μικρή εφημερίδα με τίτλο «The Cretan» (Ο Κρητικός), η οποία κυκλοφόρησε συνολικά σε οκτώ τεύχη, από τον Απρίλιο του 1868 μέχρι τον Ιούνιο του 1869, τότε δηλαδή που

Michael Anagnos

ο Κρητικός Αγώνας περνούσε την κρίσιμη φάση του και είχε ακόμη μεγαλύτερη ανάγκη για ενίσχυση, πραγματοποιώντας ταυτόχρονα μεγάλες περιοδείες και πολλούς εράνους. Μετά την οριστική επιστροφή του στη Βοστόνη, ο Χάου μαζί με τον παλιό φίλο του και συμφοιτητή Τζων Ντιξ Φίσερ (John Dix Fisher, 1797-1850), ιδρύει το πρώτο σχολείο για τυφλούς στις Ηνωμένες Πολιτείες, την περίφημη Σχολή Τυφλών Πέρκινς (Perkins Institution for the Blind), η οποία

ονομάστηκε έτσι προς τιμή του συνταγματάρχη Πέρκινς (Thomas Handasyd Perkins, 1764-1854), ενός εξέχοντα εμπόρου της Βοστόνης και κύριου αρωγού του ιδρύματος. Το ίδρυμα διηύθυνε για 30 χρόνια μαζί με τον Μιχαήλ Αναγνωστόπουλο, ένα νεαρό Έλληνα λόγιο από το Πάπιγκο της Ηπείρου, που τον πήρε μαζί του, το 1867, φεύγοντας για την Αμερική. Ο Αναγνωστόπουλος, περισσότερο γνωστός στην Αμερική ως Μάικλ Ανάγκνος (Michael Anagnos, 18371906), συνδέθηκε στενά μαζί του καθώς παντρεύτηκε την κόρη του Χάου. Όταν ο τελευταίος θα φύγει από τη ζωή, ο Ανάγκνος θα αναλάβει τη διεύθυνση του ιδρύματος, εγκαθιστώντας ειδικό τυπογραφείο για τυφλούς και εγκαινιάζοντας νέες εκπαιδευτικές μεθόδους. Σήμερα στην Αμερική, ο Ανάγκνος θεωρείται ο μεγάλος ευεργέτης των τυφλών και το όνομά του αναγράφεται στο Άγαλμα της Ελευθερίας ως ένδειξη τιμής για το επιστημονικό, παιδαγωγικό και φιλανθρωπικό του έργο. Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της θητείας του στη Σχολή, φιλοξενήθηκε η διάσημη τυφλή και κωφάλαλη Έλεν Κέλερ (Helen Adams Keller, 1880-1968), η οποία κατόρθωσε να μάθει να μιλάει, να καταλαβαίνει, να διαβάζει και να γράφει∙ η διάσημη Αμερικανίδα ακτιβίστρια και παιδαγωγός κατόρθωσε να μιλάει πέντε γλώσσες, να γράψει δώδεκα βιβλία και να τοποθετηθεί δημοσίως υπέρ διαφόρων κοινωνικών ζητημάτων. Περιπλους 115 49

Samuel Gridley Howe

Michael Anagnos & Helen Keller

Το 1846, γίνεται ενεργό μέλος του κινήματος κατά της δουλείας και από το 1851 έως το 1853, μαζί με τη σύζυγό του Ιουλία (Julia Ward Howe, 1819-1910), εκδίδει την εφημερίδα «Ημερήσια Κοινοπολιτεία» (Daily Commonwealth), ένα έντυπο που υποστήριζε ανοικτά την κατάργηση της δουλείας. Το 1848, ο Χάου μαζί τη Δωροθέα Ντιξ (Dorothea Lynde Dix, 1802-1887), πρωτοπόρο στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των φρενοβλαβών στα άσυλα, ιδρύει στη Μασαχουσέτη σχολείο για παιδιά με διανοητική καθυστέρηση (Massachusetts School for Idiot and Feeble-Minded Youth), υπερασπιζόμενος το δικαίωμά τους στη μόρφωση και συγκροτεί το πρώτο τυπογραφείο για την εκτύπωση βιβλίων προς χρήση κωφαλάλων, βελτιώνοντας ο ίδιος το σύστημα της εκπαίδευσής τους. Από το 1846, αναπτύσσει επίσης εκτεταμένη δραστηριότητα κατά του δουλεμπορίου, δημοσιεύοντας μαχητικά άρθρα, ενώ κατά τη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφυλίου Πολέμου (1861-1865) κατατάσσεται στο Υγειονομικό του στρατού των Βορείων, προκειμένου εκτός των άλλων, να συμβάλει στην καταπολέμηση της δυσεντερίας

και της επιδημίας του τύφου. Το τέλος του πολέμου θα τον βρει να ασχολείται ενεργά με την απελευθέρωση των δούλων του Νότου και την ομαλή προσαρμογή τους στην αμερικανική κοινωνία. Ανακεφαλαιώνοντας, ανάμεσα στα 1825 και 1867, ο Χάου ήρθε τέσσερις φορές στην πατρίδα μας και έζησε κοντά μας έξι ολόκληρα χρόνια γεμάτα περιπέτειες και κακουχίες, εργαζόμενος με άπειρο ενθουσιασμό και θαυμαστή αυταπάρνηση. Επηρεασμένος από το ρομαντικό θέλγητρο της Ελλάδας, που αγωνιζόταν τότε κατά των Τούρκων, έφτασε στη χώρα μας σαν σταυροφόρος, σαν αντάρτης πολεμιστής και γιατρός του Ελληνικού Στόλου, υπερασπίζοντας και ανακουφίζοντας τον ταλαιπωρημένο λαό της. Το έργο του υπήρξε πολυσχιδές, βαθύτατα ανθρωπιστικό και κοινωνικό. Προσωπικότητες όπως ο Χάου αποτελούν διαχρονικά παραδείγματα ιπποκρατικής ηθικής, ανθρωπισμού και φιλανθρωπίας. Ο Χάου υπήρξε κοινωνικός μεταρρυθμιστής και δικαίως έχει χαρακτηριστεί ως μια από τις πιο ρομαντικές προσωπικότητες του 19ου αιώνα. Αποκλήθηκε ο «Λαφαγιέτ1* της Ελληνικής Επανάστασης». Λίγες ζωές στην ιστορία της ανθρωπότητας υπήρξαν ταυτόχρονα τόσο περιπετειώδεις αλλά και τόσο πλούσιες σε κοινωφελείς δραστηριότητες! Ο Κικέρων (Marcus Tullius Cicero, 10643 π.Χ.) υποστήριξε ότι οι «Οι άνθρωποι μοιάζουν περισσότερο με τους θεούς, όταν κάνουν καλό στους συνανθρώπους τους» (Homines enim ad deos nulla re propius accedunt quam salutem hominibus dando). Φαίνεται ότι, ο μεγάλος Ρωμαίος φιλόσοφος και πολιτικός όταν είπε αυτά τα λόγια, είχε στο νου του ανθρώπους σαν τον Χάου!

1 *Ζιλμπέρ ντυ Μοτιέ, Μαρκήσιος ντε Λα Φαγιέτ (Gilbert du Motier de Lafayette, 17571834), Γάλλος ευγενής, αξιωματικός και πολιτικός με φιλελεύθερες πολιτικές απόψεις, γνωστός ως Λαφαγιέτ. Συμμετείχε στο πλευρό των Αμερικανών κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Ανεξαρτησίας (1775-1783), διαδραματίζοντας αποφασιστικό ρόλο εναντίον των Άγγλων και της βρετανικής αποικιακής πολιτικής.

Julia Ward Howe

Σημείωση: Διατηρήθηκε η πρωτότυπη γραφή των κειμένων χωρίς την παραμικρή ορθογραφική ή συντακτική μεσολάβηση. Η μοναδική παρέμβαση εκ μέρους μου ήταν η μεταφορά τους στο μονοτονικό σύστημα γραφής για λόγους ομοιομορφίας προς το υπόλοιπο κείμενο. Για οποιονδήποτε αναγνώστη θελήσει να εντρυφήσει παρά πέρα και να αντλήσει περισσότερες πληροφορίες για την άκρως ενδιαφέρουσα και γοητευτική προσωπικότητα του Χάου, παρατίθεται αλφαβητικός οδηγός των βιβλιογραφικών πηγών, που χρησιμοποιήθηκαν για τη σύνταξη του παρόντος άρθρου.

Βιβλιογραφικές πηγές: Ανώνυμος: “Ο φιλέλλην Σαμουήλ Χάου”, Αθηναΐς, 1879; 4(4): 26-29. • Καλογερόπουλος Δ.Π.: “Σύντομος βιογραφία του Σαμουήλ Χάου”, εν Αθήναις 1935. • Λάζος Χ.: “Σάμουελ Γκρίντλεϊ Χάου” στο: “Η Αμερική και ο ρόλος της στην Επανάσταση του 1821”, τόμος Β΄, κεφάλαιο 21, σελ. 125-158, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1984. • Παρασκευαΐδης Φ.: “Σαμουήλ Χάου-Μιχαήλ Ανάγνος. Τύποι φιλανθρωπίας και έξοχοι διευθυνταί της εν Βοστόνη Σχολής των τυφλών και κωφαλάλων”, τυπογραφείον καταστημάτων Ανέστη Κωνσταντινίδου, εν Αθήναις 1892. • Πρασσά Α.: “Ο Φιλελληνισμός και η Επανάσταση του 1821”, εκδόσεις Δημιουργία, Αθήνα 1999. • Sanborn F.B.: “Dr. S. G. Howe. The philanthropist”, ed. Funk & Wagnalls, New York 1891. • Source Materials: “Samuel Gridley Howe 1801-1876”, Social Service Review, 1927; 1(2): 291-309. • Χάου Σ.: “Ημερολόγιο από τον Αγώνα 1825-1829. Εισαγωγή με παρουσίαση ανεκδότων αποσπασμάτων”, (εισαγωγή Δημητρακόπουλος Ο.), βιβλιοπωλείο Νότη Καραβία, Αθήνα 1971. • Χάου Σ.: “Ιστορική σκιαγραφία της Ελληνικής Επανάστασης”, (μετάφραση Χατζηεμανουήλ Ι., επιμέλεια-πρόλογος-σχόλια Κολόμβας Ν.), εκδόσεις Εκάτη, Αθήνα 1997. • Χάου Σ.: “Κρήτες πρόσφυγες και οι Αμερικανοί ευεργέτες τους”, (μετάφραση Χανδρά Τ., πρόλογος Κολόμβας Ν., επιμέλεια Νικολάκης Κ.), εκδόσεις Εκάτη, Αθήνα 2010.

50 Περιπλους 115

ABB Turbocharging service agreements True enlightenment You rely on your turbochargers to power your business.

So, experience the freedom of our customized service agreements.

Budgets become predictable. Unexpected costs of spare parts, labor and administrative work fade away. And all our technical expertise is focused on supporting your operational efficiency.

Let us enlighten you today at ABBturboserviceagreements.com

O Νεοελληνικός Διαφωτισμός Μια σύντομη ιστορική επισκόπηση Γράφει ο Χαράλαμπος Σπυρόπουλος

Ο

Νεοελληνικός Διαφωτισμός αποτελεί παρακλάδι της ευρύτερης φιλοσοφικής, επιστημονικής, πολιτικής, και γενικότερα ιδεολογικής κίνησης που έλαβε χώρα στον Ευρωπαϊκό χώρο κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, και που ονομάζεται με τον όρο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός. Ο όρος Διαφωτισμός αποτελεί νεολογισμό που εισήχθη στην ελληνική γλώσσα στα μέσα του 19ου αι. κατά αναλογία με τους αντίστοιχους όρους από τα αγγλικά, τα γερμανικά, και τα ιταλικά (Enlightenment, Aufklärung, Illuminismo). (Κ.Θ Δημαράς, 1993). Κύρια χαρακτηριστικά αυτής της κίνησης ήταν: •Η εμπιστοσύνη στη δύναμη του ορθού λόγου και πίστη στη δυνατότητα βελτίωσης του ανθρώπου και απεριόριστης προόδου του πολιτισμού.

•Ο κριτικός έλεγχος και η άρνηση της παράδοσης και κάθε αυθεντίας που πηγάζει από αυτή. Για τους φιλοσόφους του Διαφωτισμού, ο ορθός λόγος είναι ισχυρότερος από οποιαδήποτε παράδοση και οποιαδήποτε αυθεντία. Ειδικότερα: •Ο Διαφωτισμός άσκησε αμείλικτη κριτική στις επικρατούσες θεωρίες για τη φύση, για τη γνώση, για την κοινωνία, τη θρησκεία, την πολιτική οργάνωση και καλλιέργησε την ελεύθερη κριτική έρευνα, τη γνώση του φυσικού κόσμου μέσω της εμπειρικής παρατήρησης και του πειράματος, κήρυξε την ανεξιθρησκεία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου.

•Η προσδοκία αναμόρφωσης των κοινωνικών θεσμών και κατ’ επέκταση της κοινωνίας στο σύνολό της με τη δύναμη της ανθρώπινης λογικής.

• Σ τη βάση όλων των παραπάνω ο Διαφωτισμός είναι αισιόδοξος· αποδίδει κατά συνέπεια ιδιάζουσα σημασία στα ζητήματα της Αγωγής. Στο πλαίσιο αυτό προάγει τις ζωντανές γλώσσες και ιδιαίτερα τα εθνικά ιδιώματα σε βάρος των νεκρών γλωσσών (αρχαία ελληνικά, λατινικά).

•Ο Τζων Λοκ (John Locke, 29 Αυγούστου 1632-28 Οκτωβρίου 1704) ήταν Άγγλος φιλόσοφος και ιατρός, ο οποίος θεωρείται ένας από τους πλέον σημαίνοντες στοχαστές του Διαφωτισμού και είναι ευρύτερα γνωστός ως ο Πατέρας του Κλασικού Φιλελευθερισμού Οι απαρχές του Διαφωτισμού ανάγονται στην Αγγλία κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες του 17ου αιώνα. Στην Αγγλία έζησαν οι δύο σπουδαιότεροι πρόδρομοι του κινήματος: ο 52 Περιπλους 115

g Ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής υποβαστάζουν την Ελλάδα. Πίνακας του Θεόφιλου Κεφαλά-Χατζημιχαήλ, 19ος αιώνας. Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Isaak Newton (1642-1727), που με τις παρατηρήσεις του και την εφαρμογή της νέας επιστημονικής μεθόδου διατύπωσε με τη θεωρία της Βαρύτητας ένα μοντέλο του κόσμου που έγινε αποδεκτό από την επιστήμη για τους δύο επόμενους αιώνες, και ο John Locke (1632-1704), ο οποίος θεμελίωσε φιλοσοφικά τον πολιτικό φιλελευθερισμό και το νεότερο εμπειρισμό. Ο δρόμος προς το διαφωτισμό άνοιξε με τον προβληματισμό γύρω από τη φύση, τις πηγές και τα όρια της γνώσης, που είχε εισαγάγει ο J. Locke στο έργο του Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση. Η πρόοδος της σύγχρονης επιστήμης, η επίκληση του ορθού λόγου, η εμπειρική γνωσιολογία και η φυσική θρησκεία των ελεύθερων στοχαστών διαμόρφωσαν τις φιλοσοφικές προϋπο-

Νεοελληνικός Διαφωτισμός

Κατά των 18ο αιώνα επίκεντρο του Διαφωτισμού έγινε η Γαλλία λόγω των κοινωνικών συνθηκών που επικρατούσαν τότε στη χώρα. Κυριότεροι εκπρόσωποι του γαλλικού Διαφωτισμού είναι ο Montesquieu, (ο οποίος με το βιβλίο του Το Πνεύμα των Νόμων καταγγέλλει τον δεσποτισμό και θεμελιώνει την κυριαρχία των Νόμων), ο Rousseau, ο Voltaire, ο κύκλος των εγκυκλοπαιδιστών, (Diderot, D’ Alembert κ.α.). Ο Διαφωτισμός όμως δεν περιχαρακώθηκε στις δύο αυτές χώρες, την Αγγλία και τη Γαλλία. Η ακτινοβολία του απλώθηκε σχεδόν σε όλη την Ευρώπη και μέσω του παροικιακού Ελληνισμού έφτασε μέχρι την Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και τον ευρύτερο χώρο της Βαλκανικής και της Ανατολικής Μεσογείου που πολιτικά αποτελούσαν έναν ενιαίο χώρο μια και ήταν τμήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η σκέψη και η παιδεία στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.

17ος αι: Το κίνημα του θρησκευτικού ουμανισμού.

g Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος (Βελεστίνο, 1757-Βελιγράδι, 24 Ιουνίου 1798) ήταν Έλληνας συγγραφέας, πολιτικός στοχαστής και επαναστάτης. h Ο Τζoν Λοκ (John Locke, 29 Αυγούστου 1632-28 Οκτωβρίου 1704) ήταν Άγγλος φιλόσοφος και ιατρός, ο οποίος θεωρείται ένας από τους πλέον σημαίνοντες στοχαστές του Διαφωτισμού και είναι ευρύτερα γνωστός ως ο Πατέρας του Κλασικού Φιλελευθερισμού.

θέσεις του διαφωτισμού. Η νέα γνωσιολογία είχε εξισωτικό χαρακτήρα. Σύμφωνα με τον Διαφωτισμό οι άνθρωποι διαθέτουν δυνάμει ίσες γνωστικές δυνατότητες που θα μπορούσαν να καλλιεργηθούν και να βελτιωθούν με την κατάλληλη αγωγή. Κατά συνέπεια, ο καθένας θα μπορούσε να διεκδικήσει ίσα πολιτικά δικαιώματα. Έτσι, ο πολιτικός φιλελευθερισμός που αναγνωρίζει την αυτονομία και τα δικαιώματα του ατόμου αποτέλεσε την πολιτική έκφραση της νέας φιλοσοφίας. Εκτός από την καινούρια γνωσιολογία ο φιλελευθερισμός του Διαφωτισμού ενισχύθηκε και από τη θεωρία του φυσικού δικαίου, η οποία καθιέρωνε την αρχή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως βασικό συστατικό της ιδέας της ελευθερίας. (Π. Κιτρομηλίδη, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα: 1996).

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και την ολοκλήρωση της Οθωμανικής κατάκτησης στον Ελλαδικό χώρο, –αλλά και στον χώρο της Βαλκανικής και της Ανατολικής Μεσογείου κατά τις επόμενες δεκαετίες,– η παιδεία εγκαταλείπεται και πέφτει σε παρακμή. Ενώ την ίδια χρονική περίοδο (15ος-16ος αι.) στη Δύση έχουμε την Αναγέννηση, στο χώρο της «καθ’ ημάς» Ανατολής η παιδεία πέφτει σε μαρασμό μετά και τη μετανάστευση των Βυζαντινών λογίων στη Δύση, και ιδιαίτερα στην Ιταλία, όπου προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες και τόνωσαν το ενδιαφέρον για τη μελέτη της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας με τα χειρόγραφα που έφεραν μαζί τους. Στην Ελληνική Ανατολή αυτούς τους δύο αιώνες, στις Τουρκοκρατούμενες περιοχές παραμένουν ελάχιστες εστίες παιδείας, κυρίως υπό την φροντίδα της Εκκλησίας. Μόνο στις περιοχές που παραμένουν ακόμα στα χέρια των Βενετών ή άλλων πόλεων της Ιταλίας (Επτάνηg Διονύσιος Τσόκος, Ζάκυνθος 1820-Αθήνα σα, Χίος, Κρήτη, Κύπρος), έχουμε αξιόλογη 1862. Προσωπογραφία του Θεόκλητου Φαρπνευματική κίνηση που συντηρείται μέσω μακίδη, 1858, Λάδι σε Μουσαμά, 74×58 εκ., της επαφής αυτών των περιοχών με τη Συλλογή Βουλής των Ελλήνων. Βενετία, μέσω της οποίας φτάνουν οι απόηχοι της Αναγέννησης στις περιοχές αυτές. Σημαντικό ρόλο στην παιδεία των λατινοκρατούμενων περιοχών θα παίξει το Πανεπιστήμιο της Πάδοβας, το επίσημο πανεπιστήμιο της Βενετικής Πολιτείας, στο οποίο συνέρρεαν Έλληνες σπουδαστές από τα βενετοκρατούμενα εδάφη της Ελληνικής Ανατολής. Στη φιλοσοφία το πανεπιστήμιο της Πάδοβας είχε γίνει το κατεξοχήν κέντρο του νεοαριστοτελισμού. Οι νεοαριστοτελικοί εγκαταλείπουν τη μεσαιωνική παράδοση του σχολαστικού αριστοτελισμού και προτείνουν μια φυσιοκρατική ερμηνεία της αριστοτελικής φιλοσοφίας, επιχειρώντας να διαχωρίσουν το θρησκευτικό δόγμα από τη φυσική φιλοσοφία. Η αναζήτηση των αιτίων για τα φαινόμενα του φυσικού κόσμου ανάγεται σε έννοιες του υλικού κόσμου και όχι της μεταφυσικής. Αυτή η φιλοσοφία μεταδόθηκε στην Ελληνική Ανατολή από τους Έλληνες σπουδαστές της Πάδοβας με σημαντικότερο από αυτούς τον Αθηναίο Θεόφιλο Κορυδαλλέα (15701646). (Π. Κιτρομηλίδης, 1996) Γύρω στο 1600, ηγετικά στελέχη της Ορθοδοξίας με σπουδές στην Πάδοβα στελεχώνουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο και αναλαμβάνουν μια προσπάθεια για την αναγέννηση της ελληνικής παιδείας. Το 1624 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης καλεί στην Κωνσταντινούπολη τον Κορυδαλλέα και του αναθέτει το έργο της αναδιοργάνωσης της Πατριαρχικής Ακαδημίας, με τη μετατροπή της σε κεντρικό ίδρυμα ανώτερης παιδείας για ολόκληρη την Ελληνική Ανατολή. Η πρωτοβουλία αυτή του Λούκαρη στο πρώτο τέταρτο του 17ου αιώνα αποτελεί το πρώτο συνειδητό πρόγραμμα πολιτισμικής αναμόρφωσης που ανέλαβε η ηγεσία του Ελληνισμού από την εποχή της Άλωσης. Τα κίνητρα του Λούκαρη πήγαζαν κυρίως από την επιθυμία του για ανάσχεση του Καθολικισμού που επιχειρούσε να διεισδύσει στο χώρο της Ορθοδοξίας εκείνη την εποχή· είχαν όμως σαν αποτέλεσμα να εισαχθεί από τον Κορυδαλλέα ο νεοαριστοτελισμός στην ελληνική παιδεία. Ο Κορυδαλλέας ήταν αυστηρός επικριτής του μεσαιωνικού σχολαστικι-σμού και οπαδός του ορθού λόγου. Από τον πιο έγκυρο βιογράφο του έχει χαρακτηριστεί ως ο πρώτος «επαναστατικός» στοχαστής στην Ελληνική Ανατολή και ως ο εισηγητής του ελεύθερου στοχασμού στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Το πρότυπο της ανώτερης παιδείας που εισήγαγε ο Κορυδαλλέας στην Κωνσταντινούπολη έγινε αντικείμενο μίμησης για τη δημιουργία νέων ακαδημαϊκών Περιπλους 115 53

Νεοελληνικός Διαφωτισμός

ιδρυμάτων στο Ιάσιο και στο Βουκουρέστι, στην Τραπεζούντα, στην Πάτμο, στη Χίο κ.α. (Π. Κιτρομηλίδης, 1996) Η προσπάθεια για αναγέννηση της ελληνικής παιδείας κατά το 17ο αιώνα, η οποία εκπορεύτηκε από το Πατριαρχείο και στηρίχτηκε στον Κορυδαλλέα και μια πλειάδα άλλων λογίων με σπουδές στην Ιταλία, οι οποίοι συνδύαζαν στο έργο τους τα ιερά γράμματα με την καλλιέργεια της κλασικής παιδείας θα μείνει γνωστή στην Ιστορία ως θρησκευτικός ουμανισμός.

Νεοελληνικός Διαφωτισμός: Η παιδεία και η σκέψη στην Ελλάδα το 18ο και στις αρχές του 19ου αιώνα.

g Ο Θεόφιλος Καΐρης (19 Οκτωβρίου 178413 Ιανουαρίου 1853) ήταν κορυφαίος νεοέλληνας διαφωτιστής, φιλόσοφος, διδάσκαλος του Γένους και πολιτικός. Από τις αρχές του 18ου αιώνα συμβαίνουν στην Ελληνική κοινωνία αλλαγές που επηρεάζουν την ελληνική ζωή σε πολλά επίπεδα και όπως είναι φυσικό δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος ο τομέας της παιδείας και της σκέψης γενικότερα. Οι αλλαγές αυτές οφείλονται στις μεταβολές των διεθνών πολιτικών συνθηκών στον χώρο της Νοτιανατολικής Ευρώπης που οδηγούν στην κάμψη της επιθετικότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και εν τέλει στην εξασθένισή της. Η μεταβολή αυτή των διεθνών συνθηκών ευνοεί την άνοδο στο προσκήνιο νέων δυναμικών στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας. Συνοπτικά θα αναφέρω ότι λόγω αυτών των μεταβολών στη διεθνή θέση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Οθωμανική Διοίκηση από τα τέλη του 17ου αιώνα αρχίζει να αξιοποιεί σε υψηλές θέσεις της Διπλωματίας (αξίωμα του Μεγάλου Διερμηνέα), τους Φαναριώτες. Το 1699 ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος συμμετέχει στις διαπραγματεύσεις της συνθήκης του Κάρλοβιτς, συνθήκη που συνετέλεσε ουσιαστικά στην προαγωγή των οικονομικών συνθηκών του υπόδουλου Ελληνισμού. Το 1709 ο γιος του Αλέξανδρου Νικόλαος Μαυροκορδάτος ανακηρύσσεται ο πρώτος Έλληνας ηγεμόνας στη Μολδαβία. Αρχίζει έτσι η μακρά σειρά των Ελλήνων ηγεμόνων που διοίκησαν τις παραδουνάβιες ηγεμονίες ως την έναρξη της Επανάστασης. Οι Έλληνες ηγεμόνες των παραδουνάβιων ηγεμονιών ακολουθώντας 54 Περιπλους 115

τα πρότυπα της «φωτισμένης δεσποτείας», γίνονται φίλοι των γραμμάτων, τιμούν και βοηθούν τους λογίους, ιδρύουν σχολεία στα οποία καλλιεργείται η ελληνική γλώσσα και παιδεία. (Κ. Θ. Δημαράς, 1993) Τον 18ο αιώνα έχουμε σημαντική βελτίωση των οικονομικών συνθηκών των υπόδουλων Ελλήνων και τη δημιουργία μιας αστικής τάξης από ανθρώπους που ασχολούνται και πλουτίζουν με το εμπόριο και τη ναυτιλία. Τον αιώνα αυτό το ελληνικό εμπόριο και η ναυτιλία θα γνωρίσουν μεγάλη άνθηση. Έλληνες έμποροι θα επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους και θα ιδρύσουν εμπορικούς οίκους στα Βαλκάνια, την Κεντρική και τη Δυτική Ευρώπη καθώς και στα λιμάνια της Μεσογείου. Μ’ αυτό τον τρόπο ιδρύονται και ακμάζουν ελληνικές παροικίες από τη Βενετία, την Τεργέστη και τη Μασσαλία ως την Οδησσό. Στις παροικίες οι Έλληνες έρχονται σε επαφή με τα σύγχρονα ρεύματα της ευρωπαϊκής σκέψης, στη Βενετία, στη Βιέννη και τη Λειψία ιδρύουν τυπογραφία και εκδοτικούς οίκους. Στη Βιέννη μάλιστα εκδίδονται οι πρώτες ελληνικές εφημερίδες, (η «Εφημερίς» από τους Σιατιστινούς αδελφούς Μαρκίδες Πούλιους και «ο Λόγιος Ερμής»), που γίνονται ανάρπαστες. Την ίδια ανάπτυξη με το εμπόριο γνωρίζει και η ναυτιλία των νησιών του Αιγαίου. Μετά μάλιστα από τη λήξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1768-1774 και την υπογραφή της συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774, τα ελληνικά πλοία αποκτούν το δικαίωμα να διαπλέουν ελεύθερα τις θάλασσες υπό ρωσική σημαία. Ο πλούτος που δημιουργήθηκε είχε θετικό αντίκτυπο και στη βελτίωση της παιδείας των Ελλήνων. Πλούσιοι έμποροι που πλουτίζουν με το εξωτερικό εμπόριο προσφέρουν τα απαραίτητα χρήματα για την ίδρυση και συντήρηση σχολείων στις ιδιαίτερες πατρίδες τους. Στο «Υπόμνημά» του το 1803 ο Κοραής γράφει: «Και οι νησιώται, οίτινες κατά το πλείστον μέρος ήσαν οι αμαθέστεροι του Έθνους, αρχίζουν ήδη να αισθάνωνται την χρείαν και την αξίαν των φώτων, και σπεύδουσι προθύμως αμμιλλώμενοι να συστήσωσι σχολεία και γυμνάσια εις τας πατρίδας των». Έτσι, από τις αρχές κιόλας του 18ου αιώνα, έχουμε τέτοια τόνωση της πνευματικής κίνησης, που αρχίζουν να διαφαίνονται τα σημάδια της πολιτιστικής ανανέωσης, κατ’ αρχήν στα Ιόνια Νησιά, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, στα Ιωάννινα και τις πόλεις της Δυτικής Μακεδονίας που, μέσω του χερσαίου εμπορίου, διατηρούν στενές g Ο Αδαμάντιος Κοραής (27 Απριλίου 1748, εμπορικές σχέσεις με την Κεντρική ΕυρώΣμύρνη-6 Απριλίου 1833 Παρίσι, Γαλλία), πη (Π. Κιτρομηλίδης, 1996). Γρήγορα όμως ήταν Έλληνας φιλόλογος με βαθιά γνώση του τα σημάδια αυτής της πολιτισμικής ανανέελληνικού πολιτισμού. Ο Κοραής είναι ένας ωσης αρχίζουν να διαχέονται σε ολόκληρο από τους σημαντικότερους εκπροσώπους το χώρο της Ελληνικής Ανατολής και να του νεοελληνικού διαφωτισμού και μνημοσυνιστούν αυτό που σήμερα ονομάζουμε νεύεται κυρίως για τις γλωσσικές του απόΝεοελληνικό Διαφωτισμό. ψεις και την υποστήριξη της καθαρεύουσας. Η εξέλιξη του Διαφωτισμού στον ελληνικό χώρο θα μπορούσε να διακριθεί σε τρεις περιόδους. Η πρώτη περίοδος είναι από τις αρχές ως τα μέσα του 18ου αιώνα που έχουμε τις πρώτες ανολοκλήρωτες αναζητήσεις της ορθολογικής κοσμοθεωρίας. Στη δεκαετία του 1760 η ελληνική ανανεωτική σκέψη άρχισε να συγκλίνει προς την επεξεργασία των φιλοσοφικών προϋποθέσεων της φιλελεύθερης σκέψης. Την περίοδο αυτή η πρώτη γενιά του ελληνικού Διαφωτισμού, κυριότεροι εκπρόσωποι της οποίας ήταν ο Νικηφόρος Θεοτόκης και ο Ευγένιος Βούλγαρης έχει φτάσει στην ωριμότητά της. Ο Βούλγαρης υπήρξε η κεντρική μορφή στην υπό διαμόρφωση νέα πνευματική παράδοση. (Π. Κιτρομηλίδης, 1996) Στην επόμενη περίοδο, από τα μέσα του 18ου αιώνα ως την Γαλλική Επανάσταση του 1789, κεντρικό ρόλο θα διαδραματίσουν οι μαθητές του Βούλγαρη με σημαντικότερο εξ’ αυτών τον Ιώσηπο Μοισιόδακα. Σ’ αυτή την περίοδο ανήκει και ο Δημήτριος Καταρτζής, ο λαμπρότερος εκπρόσωπος του φαναριώτικου Διαφωτισμού. Ισχυρή επίδραση σ’ αυτή την περίοδο άσκησε στον ελληνικό χώρο, όπως φαίνεται από ελληνικά κείμενα, η Γαλλική Εγκυκλοπαίδεια (Κ. Θ. Δημαράς, 1993). Η τρίτη περίοδος μετά τη Γαλλική Επανάσταση και ως τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, είναι η ωριμότερη περίοδος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Σ’ αυτή την περίοδο ξεχωρίζουν ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Δανιήλ Φιλιππίδης, ο Ρήγας Βελεστινλής, που μαζί με άλλους αποτελούν την παραδουνάβια ομάδα της τρίτης γενιάς του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Η ελληνική διανόηση της Βιέννης αποτελεί προέκταση της ομάδας που ζούσε στο περιβάλλον των παραδουνάβιων ηγεμονιών. Την ίδια περίοδο, δύο ακόμα κύκλοι διανοουμένων

Νεοελληνικός Διαφωτισμός

g Ο Γάλλος περιηγητής Σουαζέλ-Γκουφιέ συναντά στην Πάτμο ένα μοναχό που τον ρωτά αν ζουν ακόμα ο Βολταίρος και ο Ρουσσώ (1782). βρίσκονται ο ένας στο Παρίσι γύρω από τον Αδαμάντιο Κοραή και ο άλλος στα Ιωάννινα γύρω από τον Αθανάσιο Ψαλίδα. Από αυτούς τους πνευματικούς κύκλους πρόβαλαν νεότεροι μαθητές και οπαδοί του Διαφωτισμού, οι οποίοι στελέχωναν τα νέα σχολεία και μετέφεραν το μήνυμα του Διαφωτισμού σε όλο τον ελληνικό κόσμο. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του παρισινού κύκλου του Κοραή, με την καθοδήγηση του οποίου, μια σημαντική νέα περιοχή προστέθηκε στη γεωγραφία του Διαφωτισμού. Πρόκειται για την περιοχή του Ανατολικού Αιγαίου και συγκεκριμένα τη Χίο, τη Σμύρνη και τις Κυδωνίες (Αϊβαλί), που ως τις αρχές του 19ου αιώνα ήταν προπύργια της παραδοσιακής παιδείας (Π. Κιτρομηλίδης, 1996). Τα πιο σημαντικά προβλήματα που απασχόλησαν τους λογίους του Διαφωτισμού ήταν η σχέση των σύγχρονων Ελλήνων με την πνευματική κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας και η αφύπνιση της εθνικής συνείδησης, η γλώσσα, η θέση των νέων φιλοσοφικών ιδεών και των φυσικών επιστημών στην νεοελληνική παιδεία. Οι προοδευτικοί λόγιοι επηρεασμένοι από τις ιδέες του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και τη Γαλλική Επανάσταση, επιθυμούν παιδεία

για όλους, χρήση της απλής γλώσσας, «μετακένωση» των επιστημονικών κατακτήσεων της ευρωπαϊκής σκέψης και δημιουργική αφομοίωση του πνεύματος των αρχαίων κλασικών συγγραφέων. Οι συντηρητικοί αντίθετα, αντιμετωπίζουν με επιφύλαξη τις επιδράσεις της Ευρώπης και δυσπιστούν απέναντι στις φυσικές επιστήμες και στις θεωρίες της νεότερης φιλοσοφίας. Εμπιστεύονται μόνο την πολιτιστική παράδοση του Ελληνισμού και, όσον αφορά το γλωσσικό ζήτημα, είναι οπαδοί της αρχαΐζουσας. Ανάμεσα στις δύο τάσεις αναπτύσσεται και μια τρίτη μέση τάση εκπρόσωπος της οποίας είναι ο Κοραής. Η τάση αυτή της μέσης οδού εμφορείται από το προοδευτικό πνεύμα του Διαφωτισμού, φοβάται όμως τις ακραίες επαναστατικές ιδέες. Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του ίδιου του Κοραή: «μακράν από την Σκύλλαν της αθεΐας και την Χάρυβδην της δεισιδαιμονίας»· και αλλού αναφέρει: «μήτε τύραννοι των χυδαίων, (δηλαδή του λαού), μήτε δούλοι της χυδαιότητας αυτών». Ο Κοραής δηλαδή έδινε διμέτωπο αγώνα τόσο εναντίον των ριζοσπαστικών τάσεων όσο και εναντίον των συντηρητικών (Κ. Θ. Δημαράς, 1993).

Βιβλιογραφία

1. Δημαράς, Κ. Θ. (1993) Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα: Εκδόσεις Ερμής, 6η Έκδοση.

2. Κιτρομηλίδης, Πασχάλης (1985) Ιώσηπος Μοισιόδαξ. Οι συντεταγμένες της βαλκανικής σκέψης τον 18ο αιώνα, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. 3. Κιτρομηλίδης, Πασχάλης (1996) Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. 4. Μοισιόδακας, Ιώσηπος (1779) Πραγματεία περί Παίδων Αγωγής ή Παιδαγωγία, Επανέκδοση του 1998, Κοζάνη: Ινστιτούτο Βιβλίου & Ανάγνωσης Κοζάνης.

--------------------

Ο Χαράλαμπος Σπυρόπουλος είναι δάσκαλος. Το κείμενο γράφτηκε για το μάθημα Ιστορία της Εκπαίδευσης, στο Διδασκαλείο του Παιδαγωγικού Τμήματος-Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Oι Βλάχοι

Tου Νικολάου Ι. Μέρτζου, Δικηγόρου, Δημοσιογράφου & Συγγραφέα

Πρώτοι στ’ άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα

Α

πό τον 16ο αιώνα μέχρι τα τέλη 19ου αυτός ο τόσο ολιγάριθμος λατινόφωνος ελληνικός πληθυσμός των Βλάχων εγκατέστησε σταδιακά και τροφοδότησε ένα απέραντο δίκτυο οικονομίας από την Οδησσό μέχρι τη Βιέννη και τη Λειψία, από τον Δούναβη μέχρι τον Νείλο και από την Μόσχα μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Είναι απίστευτο αλλά αληθινό ότι τόσο λίγοι έγιναν τόσο ισχυροί, απέκτησαν τόσο πλούτο, κυριάρχησαν σε τόσο απέραντο χώρο πέντε τουλάχιστον Αυτοκρατοριών. Καλλιέργησαν σε υψηλό βαθμό την ελληνική παιδεία, προετοίμασαν την Εθνεγερσία και χρύσωσαν την Πατρίδα. Στα βουνά τους ανέπτυξαν την κάθετη οικιακή αλλά μεγάλη βιοτεχνία που κατεργάζονταν σε πολύτιμα είδη μεγάλης ζήτησης τα πρωτογενή προϊόντα από τα κοπάδια τους: το γάλα, το μαλλί και το δέρμα. Τυριά, κασέρια, μανούρια, κάπες, σαγιάκια, στρατιωτικοί μανδύες, προβιές και κατεργασμένα δέρματα μεταφέρονταν με τα βλάχικα καραβάνια στα μεγάλα παζάρια και, πολύ σύντομα, σε τεράστιες αποστάσεις. Στα κοπάδια τους ανέτρεφαν τα άλογα και τα μουλάρια για τα καραβάνια τους. Ταξίδευαν ασφαλέστερα από όλους επειδή Βλάχοι αρματολοί κρατούσαν όλες τις κλεισούρες και τα χάνια των μεγάλων δρόμων. Έτσι σώρευαν προστιθεμένη αξία και ασκούσαν μονοπωλιακά το εμπόριο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από και προς τη Δύση-Ανατολή. Παράλληλα ανέπτυξαν με μεγάλη τέχνη την ασημουργία και την αγιογραφία. Ταυτόχρονα πολλοί Βλάχοι, παλαιοί αξιωματούχοι της πατρώας Αυτοκρατορίας, ενεργούσαν στις κεντρικές πόλεις όπως η

56 Περιπλους 115

Θεσσαλονίκη, οι Σέρρες, το Μοναστήρι, τα Γιάννενα, η Λάρισα, τα Τρίκαλα κ.α. Συνδέθηκαν μεταξύ τους σε ένα τεράστιο εμπορικό δίκτυο εμπορίου και ευημερίας. Οι Βλάχοι ακολουθούσαν μέχρι το Δυρράχιο την αρχαία Εγνατία Οδό αλλά την έτρεψαν βορειότερα έως την αυτόνομη λατινόφωνη Δημοκρατία της Ραγούζας, το μοναδικό ελεύθερο λιμάνι της Ανατολής προς τη Βενετία. Στον κόμβο της παραλλαγής αυτής ανέπτυξαν, κοντά στην Κορυτσά, την ονομαστή Μοσχόπολη. Είχε 60.000 έως, κατ’ άλλους, 80.000 κατοίκους. Μέχρι την εγκατάλειψή της το 1768 ήταν το μεγαλύτερο στα Βαλκάνια κέντρο της ελληνικής παιδείας και οικονομίας. Καλλιέργησε τα Ελληνικά Γράμματα, ίδρυσε την Νέα Ακαδημία και εγκατέστησε το πρώτο ελληνικό τυπογραφείο μετά το Πατριαρχείο. Ανέπτυξε την οικονομία της σε διεθνή κλίμακα με κάθετη οργάνωση του εμπορίου, της παραγωγής και της μεταφοράς. Το 1947 ο Βλάχος επιφανής ερευνητής Κωνσταντίνος Μέρτζιος και μετά δέκα χρόνια ο Μοσχοπολίτης Μητροπολίτης Ιωακείμ Μαρτινιανός δημοσίευσαν από τα Ενετικά Αρχεία με πλήρη στοιχεία δεκάδες εμπορικούς οίκους Βλάχων που εμπορεύονταν στη Βενετία από τον 16οέως και 18ο αιώνα. Κατάγονταν από τη Μοσχόπολη, τη Σίπισχα, τη Νικολίτσα, τη Καβάγια, τη Λάγγα, την Αχρίδα, τη Μηλόβιστα, τη Σιάτιστα, την Κοζάνη και τους Καλαρρύτες. Οι Καλαρρύτες στην Ήπειρο ήταν μεγάλο κέντρο βιοτεχνιών. Τέλη του 18ουαιώνα παρήγαγαν στρατιωτικές στολές για την Στρατιά του Ναπολέοντος. Διατηρούσαν εμπορικό στόλο και διαμετακομιστικούς σταθμούς στη Σαρδηνία και στη Μασσαλία Τα καραβάνια από το γει-

Μητροπολιτικό Ναό και το Εθνικό τονικό Συρράκο έφταναν μέχρι τη Αστεροσκοπείο στην Αθήνα. Επίσης Ραγούζα προς τη Βενετία, έως τη τον Μητροπολιτικό Ναό στη Σύρο. Ο Βιέννη και την Οδησσό. ΚοσμοποΓεώργιος Αβέρωφ χαρίζει τη Σχολή λίτες οι Βλάχοι εκόμιζαν εδώ, από των Ευελπίδων, τη Σχολή Ναυτικών τις αυτοκρατορικές πόλεις, πλούΔοκίμων, το Καλλιμάρμαρο Πανατο, πολιτισμό και προ πάντων φως. θηναϊκό Στάδιο, το Εφηβείον, μετέΚατάπληκτος ο Φραγκίσκος Πουπειτα φυλακές Αβέρωφ, το ένδοξο κεβίλ, Πρόξενος της Γαλλίας στον θωρηκτό «Αβέρωφ» και τις ΓεωρΑλή πασά αρχές του 19ου αιώνα, γικές Σχολές στη Λάρισα και στην βρίσκει στα δύο απρόσιτα βλαχοΕύβοια. Οι εξάδελφοι Ευαγγέλης και χώρια και καταγράψει βαρύτιμες Κωνσταντίνος Ζάππας χαρίζουν τα βιβλιοθήκες με κλασικούς αρχαίΖάππεια Παρθεναγωγεία στην Κωνους Έλληνες και Λατίνους και συγσταντινούπολη, στην Αδριανούπολη χρόνους Γάλλους συγγραφείς. Από και στην Αθήνα. Στην μικρή πρωτους Καλαρρύτες κατάγεται ο Σωτεύουσα δωρίζουν επίσης το Παρτήρης Βούλγαρης, ιδρυτής του διεθεναγωγείο, το Ζάππειο Μέγαρο θνούς οίκου κοσμημάτων Bulgari. και τον Κήπο του Ζαππείου. Σκοπός Βλάχοι, προερχόμενοι αποκλειστικά τους ήταν να αναβιώσουν τους Ολυαπό τον ελληνικό χώρο, επισημαίμπιακούς Αγώνες. Ο Απόστολος Αρνονται από τον 17ο αιώνα κιόλας στα σάκης ιδρύει τα Αρσάκεια Σχολεία Βαλκάνια και στην Αυτοκρατορία και ο Μιχαήλ Τοσίτσας τα Τοσίτσεια των Αψβούργων στην οποία ανήκαν Σχολεία. Ο βαρόνος Κωνσταντίνος τότε επίσης η Κροατία, η Σλοβενία, Μπέλλιος χαρίζει τη Βιβλιοθήκη του η βόρεια Σερβία, η Τρανσυλβανία. στην Εθνική Βιβλιοθήκη και το ΔηΣ’ αυτές -και προς αυτές- τις περιμοτικό Νοσοκομείο «Η Ελπίς» στον οχές οι Βλάχοι από τον 17ο αιώνα Δήμο Αθηναίων. Χρηματοδοτεί την ήδη ασκούσαν επικερδές εμπόριο, ίδρυση της Αρχαιολογικής Εταιρείας επιστήμες και τέχνες. Διατηρούσαν και στην Αταλάντη χτίζει τον οικισμό τα πλείστα χάνια κατά μήκος των Νέα Πέλλα όπου στεγάζονται όσοι βασιλικών οδών από την ΚωνσταΜακεδόνες αγωνίσθηκαν κατά την ντινούπολη έως τη Βιέννη. Μετά την Εθνεγερσία στη Νότιο Ελλάδα. Οι καταναγκαστική εγκατάλειψη της Βλάχοι ευεργέτες με συνεισφορές Μοσχόπολης εγκαταστάθηκαν στο Πάνω: Βλάχες με παραδοσιακές ενδυμασίες από τη Φούρκα. ιδρύουν το Οφθαλμιατρείο και κοΣεμλίνο, στα σύνορα ΟθωμανώνΦωτογραφία των αδελφών Μανάκη. σμούν το Πανεπιστήμιό της με τη Αψβούργων, και συνέχισαν το διεΚάτω: Βλάχος βοσκός από την Αβδέλλα με παραδοσιακή φορεσιά. ζωφόρο του και με τους ανδριάντες θνές εμπόριο Διαφημιστική φωτογραφία των αδελφών Μανάκη (1899). των προπυλαίων του. Διακρίνονταν στους πολέμους και Ο Ιωάννης Μπάγκας χαρίζει το ξεστις επαναστάσεις όλων των συνοδοχείο του «Μέγας Αλέξανδρος» στην πλατεία Ομονοίας και, με νοίκων τους Λαών. Έστρωναν δρόμους, έχτιζαν περίτεχνα γεφύρια, τις προσόδους του, το Μπάγκειον Ίδρυμα χρηματοδοτεί σχολεία και ανέπλαθαν τις πόλεις. Βλάχοι βαρόνοι και τραπεζίτες μεσουράνησαν μοιράζει βιβλία στις υπόδουλες ακόμη ελληνικές χώρες. Ο Χρηστάκης στη Βιέννη, στην Πέστη, στο Βελιγράδι, στην Οδησσό, στην Αίγυπτο. Ζωγράφος, βαθύπλουτος τραπεζίτης στην Πόλη, ιδρύει τα Ζωγράφεια Όλα αυτά -και όχι μόνον- μοιάζουν παραμυθένια αλλά είναι πλήρως Σχολεία, αγαθοεργά ιδρύματα και Βιβλιοθήκη. Οι αδελφοί Λάμπρου τεκμηριωμένα. Ζωντανή απόδειξη τα χωριά μας όπως Μέτσοβο, Συρκαταθέτουν τον πυρήνα του Εθνικού Νομισματικού Μουσείου, ιδρύράκο, Καλαρρύτες, Λάϊστα, Νυμφαίον, Κρούσοβο κ.α. μα και η Θεσουν τον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός σαλονίκη μας. και την Αρχαιολογική Εταιρεία. Ο ΓεώρΗ ώρα των Βλάχων Μεγάλων Εθνικών Ευγιος Σταύρου ιδρύει την Εθνική Τράπεζα. εργετών εσήμανε αμέσως μόλις ιδρύθηκε Πρώτοι και στα Γράμματα. Βλάχοι Μεγάτο πρώτο ελεύθερο Κράτος των Ελλήνων. λοι Διδάσκαλοι του Γένους διέλαμψαν στη Το 1830 ο Γεώργιος Σ. Σίνας γενάρχης των Διασπορά, όπου ανθούσε ο βλαχόφωνος ομωνύμων Μεγάλων Εθνικών Ευεργετών Ελληνισμός. Συνέβαλαν αποφασιστικά στην από τη Μοσχόπολη, απέστειλε στον Κυβεραφύπνιση του Γένους, στη μεταλαμπάδευση νήτη Ιωάννη Καποδίστρια την πλουσιοπάροτου ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και στη διαχη βοήθεια των Βλάχων της Βιέννης για τα μόρφωση του Νεοτέρου Ελληνισμού. Αναορφανά του Αγώνα. Είναι η πρώτη εισφορά φέρονται ενδεικτικά οι εξής: Στην Πάδοβα Ελλήνων στο νέο Κράτος. 16 Μαΐου 1830 ο ο Βεροιάνος Ιωάννης Κωττούνιος (Βέροια Κυβερνήτης έγραφε στον Σίνα: [3] 1572-Πάδοβα 1657). Φέρει, μεταφρασμέΕδέχθημεν μετά πολλής ευγνωμοσύνης την νο στα βλάχικα, το παλαιολόγειο επώνυμο ποσότητα των 2.007/100 διστήλων τα οποία Κυδώνης. Στη Βιέννη και στο Βουκουρέμετά των εν Βιέννη συμπολιτών σας Γραικοστι ο Νεόφυτος Δούκας (1760-1845). Στο Βλάχων προσεφέρετε δωρεάν. Είθε το ιδικόν Παρίσι ο Γρηγόριος Ζαλύκης. Στη Βιέννη ο σας παράδειγμα να εγείρη και άλλους ομογεΚλεισουριώτης Δημήτριος Δάρβαρις (1751νείς. Εκφράζομεν προς σε, Κύριε, και προς 1823). Στην περιώνυμη Νέα Ακαδημία της τους συμπολίτας σου Γραικο-Βλάχους πολΜοσχοπόλεως ο Αθανάσιος Καβαλλιώτης λήν ευγνωμοσύνην εκ μέρους των ορφανών και ο Δανιήλ Μοσχοπολίτης. Στη Βενετία ο και, παρ’ ημών, την εξαίρετον υπόληψιν. Ιωάννης Χαλκεύς και ο Νεκτάριος Τέρπος Οι Βλάχοι χρυσώνουν το Γένος και την μεταξύ 1750- 1779. Στη Λειψία και στη Χάλπρωτεύουσα Αθήνα. Οι Γεώργιος Αβέρωφ, λη της Γερμανίας ο Αμβρόσιος Παμπέρης Μιχαήλ Τοσίτσας και Νικόλαος Στουρνάρας (1768-1802). Στο Αμβούργο και στο Βουανεγείρουν το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεκουρέστι Δημήτριος Παμπέρης από το 1706. χνείο και ενισχύουν το Εθνικό ΠανεπιστήΣτη Χάλλη και στο Μαγδεμβούργο της Γερμιο. Η χήρα του Μιχαήλ Τοσίτσα δωρίζει το μανίας ο Κωνσταντίνος Ζουπάν από το 1760. οικόπεδο για το Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο Στην Καστοριά ο Μητροπολίτης της Διονύβαρόνος Σίμων Σίνας και ο γιος του Γεώρσιος Μαντούκας (1648-1741). γιος ανεγείρουν την Ακαδημία Αθηνών, τον Περιπλους 115 57

Αλβανοί και Αρβανίτες Tου Κωνσταντίνου Χολέβα, Πολιτικού Επιστήμονος

Άγνοια ή και διαστρέβλωση της Ιστορίας προδίδει η καινοφανής άποψη που ακούσθηκε ότι δηλαδή μεγάλοι ήρωες του 1821 και των μετέπειτα εθνικών αγώνων υπήρξαν Αλβανοί. Γίνεται σύγχυση με τους Αρβανίτες, τους αρβανιτόφωνους Έλληνες. Άλλο, όμως, Αλβανοί και άλλο Αρβανίτες. Υπάρχει μεγάλη διαφορά. Και εξηγούμεθα:

Ο

Μάρκος Μπότσαρης, στην μνήμη του οποίου ασεβούν πολλοί, ήταν Έλλην αρβανιτόφωνος, όπως όλοι οι Σουλιώτες. Η ελληνική του συνείδηση φαίνεται και από την περίφημη φράση που είπε όταν πρωτοπάτησε στα Επτάνησα: Ο Έλλην δεν μπορεί να αισθάνεται ελεύθερος εκεί όπου κυματίζει η Βρεττανική σημαία». Το δε Λεξικό που έγραψε ήταν της αρβανίτικης –όχι αλβανικής– και ρωμαίικης απλής (νεοελληνικής). Άλλωστε δεν θα μπορούσε να έχει αλβανική εθνική συνείδηση, διότι κάτι τέτοιο εμφανίζεται μόλις το 1878 με την Λίγκα της Πριζρένης-Κοσσυφοπεδίου και μάλιστα ως τεχνητό κατασκεύασμα ξένων δυνάμεων και θρησκευτικών προπαγανδών. Κατά την Τουρκοκρατία δεν υπήρχε έθνος Αλβανών. Οι κάτοικοι της σημερινής Αλβανίας διεκρίνοντο με κριτήριο την θρησκεία τους. Οι Ορθόδοξοι ήσαν Ρωμιοί, εντεταγμένοι στο ίδιο Γένος με τους υπόλοιπους Έλληνες. Οι Μουσουλμάνοι ένοιωθαν Τούρκοι, εξ ου και ο όρος Τουρκαλβανοί. Εάν μιλούμε για αλβανική συμμετοχή στην Ελληνική Επανάσταση δεν πρέπει να αναφερόμαστε στους Μποτσαραίους, την Μπουμπουλίνα και τους Κουντουριώτηδες, αλλά στους Τουρκαλβανούς που χρησιμοποιήθηκαν από την άλλη πλευρά ως σφαγείς των Ελλήνων. Οι Βυζαντινοί πρόγονοί μας δεν ανέφεραν Αλβανούς στην Βαλκανική. Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος ονομάζει Αλβανούς μία φυλή του Καυκάσου. Ο Γεώργιος Καστριώτης-Σκεντέρμπεης, που θεωρείται εθνικός ήρωας των σημερινών Αλβανών, ονόμαζε εαυτόν Ορθόδοξον Ηπειρώτη (15ο αιών). Σε έγγραφα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας στα τέλη του 15ου αιώνος η λέξη «Αλβανός» ερμηνεύεται «Έλληνες από την Ήπειρο και την Πελοπόννησο» χωρίς να αμφισβητείται η ελληνική συνείδησή τους. Η αλβανική συνείδηση είναι οπωσδήποτε ξενόφερτο κατασκεύασμα όπως αποδεικνύουν και μαρτυρίες των ιδίων των εν-

58 Περιπλους 115

διαφερομένων, τις οποίες κατέγραψε ο σύγχρονός μας διαπρεπής Βαλκανιολόγος Αχιλλεύς Λαζάρου. Όταν η Ιταλία και η Αυστροουγγαρία για δικούς τους λόγους προσπαθούσαν να κατασκευάσουν αλβανικό κράτος ώστε να ελέγχουν την είσοδο της Αδριατικής,οι Τουρκαλβανοί ύψωναν στο Δυρράχιο την οθωμανική σημαία! Προτιμούσαν την τουρκική παρά την άγνωστη σ’ αυτούς αλβανική εθνική συνείδηση. Άλλωστε και στους Βαλκανικούς πολέμους οι Μουσουλμάνοι της Αλβανίας πολέμησαν, και μάλιστα δυναμικά, στις τάξεις του Οθωμανικού στρατού. Μετά το 1908 πολλά από τα μέλη του Νεοτουρκικού κομιτάτου, το οποίο σχεδίασε και ξεκίνησε τον διωγμό των Ελλήνων ήταν Τουρκαλβανοί. Η λέξη Αλβανία, σημαίνει Χώρα που είναι στην Ανατολή της Ιταλίας, από το λατινικό ΑΛΜΠΑ : Ανατολή. Είναι όρος με γεωγραφική και όχι εθνολογική σημασία. Ο όρος Αρβανίτης που αφορά τους Σουλιώτες, τους Υδραίους, τους Σπετσιώτες και πολλούς κατοίκους των Μεσογείων, προέρχονται από τελείως διαφορετική ρίζα. Συγκεκριμένα από τη λέξη «Άρβανον», τοπωνύμιο της Βορείου Ηπείρου, που το βρίσκουμε ήδη από τον 11ο αιώνα στα κείμενα της Άννας Κομνηνής. Από το Άρβανον, δηλαδή από την Ελληνικοτάτη Βόρειο Ήπειρο, κατέβηκαν σε πόλεις και νησιά της Νοτίου Ελλάδος ελληνικοί πληθυσμοί που μιλούσαν αρβανίτικα. Δηλαδή μία διάλεκτο ανάμικτη με αρχαία ελληνικά, λατινικά, τουρκικά και εντόπια βαλκανικά γλωσσικά στοιχεία. Οι αρβανιτόφωνοι Έλληνες ουδέποτε είχαν διαφορετική συνείδηση από τους υπόλοιπους Έλληνες. Παρεμφερές παράδειγμα μας δίδουν οι σλαβόφωνοι Μακεδονομάχοι Κώττας, Κύρου, Νταλίπης και άλλοι, οι οποίοι πολέμησαν υπέρ της Ελλάδος κατά των Βουλγάρων κομιτατζήδων. Καθώς και οι τουρκόφωνοι Ορθόδοξοι της Καππαδοκίας που κράτησαν μέσω της Εκκλησίας την ελληνικότητά τους αν και έχασαν την ελληνική γλώσσα. Οι δίγλωσσοι Έλληνες αρβανιτόφωνοι, βλαχόφωνοι, σλαβόφωνοι, κ.λπ. μας προσφέρουν χαρακτηριστικές αποδείξεις ότι στα Βαλκάνια κατά τους τελευταίους πέντε τουλάχιστον αιώνες η Ορθόδοξη πίστη –και γενικότερα η θρησκεία– διαμορφώνει την εθνική συνείδηση πολύ περισσότερο και από το γλωσσικό ιδίωμα. Η σύγχυση μεταξύ των λέξεων Αλβανός και Αρβανίτης δημιουργείται μόνον στην ελληνική γλώσσα, διότι φαίνονται να μοιάζουν οι δύο όροι ηχητικά. Η ομοιότης είναι μόνο επιφανειακή. Στην ουσία διαφέρουν κατά πολύ. Άλλωστε οι ίδιοι οι Αλβανοί αποκαλούν εαυτούς Σκιπετάρ και την χώρα τους Σκιπερία: χώρα των Αετών. Τι κοινό μπορούν να έχουν ένας Σκιπετάρ και ένα Έλλην αρβανιτόφωνος ; Ίσως ο ένας να μπορεί να καταλαβαίνει κάποιες λέξεις από τον άλλο. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είχαν η έχουν την ίδια εθνική συνείδηση… Μην ξεχνούμε ότι Σέρβοι, Κροάτες και Βοσνιομουσουλμάνοι μιλούν ακριβώς την ίδια γλώσσα, παρά ταύτα συγκρούσθηκαν μεταξύ τους με οδυνηρές συνέπειες. Σέβομαι και κατανοώ τις προσπάθειες πολιτικών και δημοσιογράφων να περιορίσουν τα ενδεχόμενα φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας –αν και οι ρίζες των προβλημάτων δεν έχουν μελετηθεί σωστά– στην κοινωνία μας. Όμως κάτι τέτοιο δεν γίνεται με άγνοια η παραποίηση της ιστορικής αλήθειας. Ας μάθουμε καλά την Ιστορία μας ώστε και τους Έλληνες Αρβανίτες να τιμούμε για την εθνική τους προσφορά και με τον γείτονα αλβανικό λαό να διατηρούμε σχέσεις καλής γειτονίας, χωρίς βεβαίως να λησμονούμε την ελληνική κοινότητα της Βορείου Ηπείρου.

1. Προτομή του Μάρκου Μπότσαρη στο Πεδίον του Άρεως. Έργο της Νίνας Εμπειρίκου (1937). 2. Προτομή του Κίτσου Τζαβέλα στο Πεδίον του Άρεως. Έργο του Τηλέμαχου Γύζη (1937).

1

2

Περιπλους 115 59

Ο Κοσμάς ο Αιτωλός ο Ρήγας και ο Κοραής Γράφει ο Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος ο έργο του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού ήταν διαφορετικό από εκείνο του Ρήγα του Βελεστινλή και χωρίς οποιαδήποτε σχέση με εκείνο του Αδαμαντίου Κοραή. Ο Άγιος Κοσμάς εργάσθηκε υπό τη δαμόκλειο σπάθη του οθωμανού τυράννου και το έργο του ήταν ιεραποστολικό και δι’ αυτού πέτυχε να ξυπνήσει τις θρησκευτικές και εθνικές συνειδήσεις των υποδούλων Ελλήνων. Ο Ρήγας ήταν ο ιδιοφυής επαναστάτης, που ήθελε μιαν ελεύθερη Πατρίδα, δημοκρατική, με βάση τις αρχές και την παράδοση του Ελληνισμού. Άγιο Κοσμά και Ρήγα ενώνουν το ότι είναι μάρτυρες, ο Άγιος Κοσμάς δολοφονήθηκε το 1779 και ο Ρήγας το 1798, και ότι επιδίωξαν την κοινή συνεννόηση των υποδούλων Βαλκανικών λαών, Ορθοδόξων Χριστιανών κατά το θρήσκευμα, με την Ελληνιστική αφομοίωση και με κοινό όργανο συνεννοήσεως την Εκκλησία και την ελληνική δημοτική γλώσσα των χρόνων εκείνων. Ο Κοραής ήταν ο εκ του μακρόθεν θεωρητικός της δημιουργίας ελεύθερης Ελληνικής Πατρίδας, με την παράλογη και αντιεπιστημονική απόρριψη 1000 ετών της Ιστορίας της και με την ιδεολογική εμμονή του και υιοθέτηση αρχών ξένων προς την μακραίωνη και πλούσια παράδοσή Της και την εξίσου παράλογη επιβολή στους Έλληνες μιας τεχνητής γλώσσας, της αποκληθείσης «καθαρεύουσας». Όμως ιδεολογικοί οπαδοί του Κοραή έθεσαν τον εν λόγω λόγιο δίπλα στον Άγιο Κοσμά και στον Ρήγα, όπως και στους, όπως εκείνοι, δολοφονηθέντας Καποδίστρια και Γρηγόριο τον Ε΄. Παράδειγμα είναι ο Αντώνης Γεωργίου, ο οποίος στο έργο του «Πολιτικόν Κάτοπτρον των πολιτικών της Ελλάδος κατά τον εν έτει 1877 Ρωσσοτουρκικόν πόλεμον» (Εκ του Τυπογραφείου Σωκράτους Περ. Ιασεμίδου, Αθήναι, 1880), έγραψε επιγραμματικά τον στίχο: «Και τον άγιο Κοσμά ‘χα υιό, και Ρήγα πρώτους μου τους δυο, Καποδίστρια, Πατριάρχη, Κοραή, Γρηγόρ’ εθνάρχη. Τους πρώτους δυο μου σκότωσαν Χαλντούπι60 Περιπλους 115

δες, εφόνευσαν τον Άγιο Κοσμά ‘σ Μπεράτη και τον Ρήγα σ’ Μπελιγράτη». Το 1907 το περιοδικό «Τα Πάτρια» (20/1/1907, σσ. 2-3) όργανο της Εταιρείας «Της υπέρ των πατρίων αμύνης» έγραψε: «Από του Δημητρίου Χαλκοκονδύλη και του Μάρκου Μουσούρου μέχρι του Κοραή άπειροι εγένοντο ήρωες, ους Συ μακαρία μήτηρ έθρεφας, της ελευθερίας αργυρόφωνοι κήρυκες, μεταξύ δε αυτών γιγάντιος αίρεται Κοσμάς ο Αιτωλός...». Ο φιλόλογος και συγγραφέας Τρύφων Ευαγγελίδης (Τρίγλεια 1863-Αθήνα 1941) στο πόνημά του «Τα ελληνικά σχολεία από της Αλώσεως (1453) μέχρι του 1831 μετά προλεγομένων περί της παιδείας παρά τοις Βυζαντινοίς και περί της διδακτικής μεθόδου» (Τύποις Ι. Χατζηιωάννου, Αθήναι, 1933, σσ. 74-75) βάζει μαζί Άγιο Κοσμά, Ρήγα και Κοραή, εκφράζει όμως το παράπονο πως στο προαύλιο του Πανεπιστημίου των Αθηνών υπάρχουν μόνο οι ανδριάντες των δύο, Ρήγα και Κοραή: « Το έργον του τε Κοσμά και του Ρήγα..., συνέχισεν ο σοφώτατος των νεωτέρων Ελλήνων Αδαμάντιος Κοραής, προς ους η Πατρίς ίδρυσεν εν τοις Προπυλαίοις του Πανεπιστημίου ανδριάντας, υπολείπεται

όμως έτι η αυτή έντιμος πράξις και προς τον απλούν εκείνον μοναχόν, τον Κοσμάν τον Αιτωλόν, λέγω, άνευ του κηρύγματος του οποίου ίσως να μην υπήρχον χριστιανοί και Έλληνες, οι την Μακεδονίαν, Ήπειρον και Αλβανίαν οικούντες». Χαρακτηριστικό για το εθνικό έργο του Πατροκοσμά είναι το άσμα που απάγγειλε ο Παναγιώτης Συνοδινός το 1893 στην αίθουσα των «Φίλων του Λαού»: «...Το μεγαλύτερ’ όνομα, αλλά λησμονημένο και στο λαό που έσωσεν αγνώριστο και ξένο… Ποτέ δεν θα φύτρωνε των Φιλικών ο σπόρος, ένας πτωχός καλόγηρος αν τότε οδοιπόρος το σπόρο δεν επότιζε μ’ ευλογημένο δάκρυ...Είναι ντροπή ένας λαός ούτε να μην ηξεύρη ποιο πρώτο τον οδήγησε εις τη ζωή αστέρι κι εφώτισε μ’ αχτίνες το πρώτο κίνημά του...». Είναι αληθές ότι εμπαθείς οπαδοί του Διαφωτισμού στην Ελλάδα, αγνοούν το κορυφαίο λυτρωτικό έργο και τις εξαιρετικές υπηρεσίες που προσέφερε ο Πατροκοσμάς στον Ελληνισμό. Κοσμάς ο Αιτωλός ο Παύλος του 18ου αιώνος Το έργο και το τέλος του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού μοιάζει με αυτό του Αποστόλου

Νεοελληνικός Διαφωτισμός

των Εθνών Παύλου. Ο Παύλος για την διάδοση του Ευαγγελίου κοπίασε περισσότερο από κάθε άλλον Απόστολο. Ο Άγιος Κοσμάς κοπίασε περισσότερο από κάθε άλλον κληρικό. Και των δύο τα χρόνια της ιεραποστολής χωρίζονται σε περιοδείες. Τρεις περιοδείες έκαμε ο Απόστολος Παύλος εις Παλαιστίνη, Μικρά Ασία, Ελλάδα, συν το ταξίδι στη Ρώμη, όπου και μαρτύρησε. Ο ισαπόστολος Κοσμάς έκαμε τέσσερις ανά τον ελληνικό χώρο. Και οι δύο μίλησαν με την απλή ελληνική γλώσσα της εποχής τους και απευθύνθηκαν προς όλους τους ανθρώπους, χωρίς καμία διάκριση φυλής ή θρησκεύματος, και οι δύο με το έργο τους ανέτρεψαν όσα είχαν επιβληθεί από τους ισχυρούς της γης, και οι δύο προκάλεσαν το μίσος όσων εθίγοντο από τους λόγους τους και οι δύο μαρτύρησαν για τον Ιησού Χριστό, ο Παύλος στη Ρώμη, ο Κοσμάς στο Μπεράτι από τους Τούρκους. Ο Κοσμάς κήρυξε όπως ο Παύλος. Στο κήρυγμά του ήταν απλός, και επικοινωνούσε άριστα με τους ακροατές του, δείχνοντάς τους αγάπη και για τον καθένα από αυτούς ενδιαφέρον. Ήταν τόσο προσφιλής στον απλό λαό, ώστε όταν έπρεπε να αναχωρήσει από ένα μέρος, όλοι τον παρακαλούσαν να μείνει κι άλλο μαζί τους και πολλοί τον ακολουθούσαν και στο επόμενο μέρος, που μετέβαινε. «Και σήμερα ακόμη», γράφει ο μακαριστός Μητροπολίτης Φλωρίνης Αυγουστίνος (Καντιώτης) «όποιος διαβάζει τις διδαχές του, τις οποίες διέσωσαν μαθητές του, νιώθει την ψυχή του να μεταρσιώνεται και να αγαλλιάζει». Μικρό δείγμα των Διδαχών του παρατίθεται. Στην Πέμπτη Διδαχή γράφει για την αξία να έχουν οι Έλληνες σχολεία: «Να σπουδάζετε και σεις, αδελφοί μου, να μανθάνετε γράμματα όσον ημπορείτε. Και αν δεν εμάθετε οι πατέρες, να σπουδάζετε τα παιδιά σας, να μανθάνουν τα ελληνικά, διότι και η Εκκλησία μας είναι εις την Ελληνικήν... Καλύτερον, αδελφέ μου, να έχης ελληνικόν σχολείον εις την χώραν σου, παρά να έχης βρύσες και ποτάμια. Και ωσάν μάθης το παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται άνθρωπος. Το σχολείο ανοίγει τας εκκλησίας...». Στην Τρίτη του Διδαχή ο Άγιος Κοσμάς τονίζει ότι το Γένος έχει ανάγκη αξίων ιερέων, οι οποίοι πρέπει να στοχάζονται ότι το φελόνι τους δεν έχει μανίκια, γιατί «φανερώνει πως δεν πρέπει να έχουν χέρια να ανακατώνονται στα κοσμικά πράγματα». Και προσθέτει: «Αλίμονο στον ιερέα, που είναι ανάξιος, αγράμματος, μολυσμένος με αμαρτίες, που για να γίνει Δεσπότης δίδει γρόσια και βάνει μεσίτες, και που αν και διαβάζει το Ευαγγέλιο είναι ψεύτης». Περιπλους 115 61

Περίπλους

Η πρώτη χώρα που αναγνώρισε την Ελληνική Επανάσταση

Ε

ίναι γνωστές οι επιφυλάξεις των Ευρωπαϊκών χωρών με τις οποίες έγινε δεκτή η είδηση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Η κάθε μία χώρα προσπαθούσε να διακρίνει την ζημία ή το όφελος των ιδικών της εθνικών συμφερόντων, εάν επετύγχανε η Επανάσταση και εάν είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μία ομάδα επιφανών Ελλήνων της εποχής με επικεφαλής τον Αδαμάντιο Κοραή, όλοι ανήκοντες εις το ρεύμα του ελληνικού διαφωτισμού, οι οποίοι ζούσαν εκτός του ελληνικού χώρου, απευθύνθηκαν με επιστολές προς τις κυβερνήσεις των χωρών του κόσμου ζητώντας βοήθεια για του Έλληνες επαναστάτες. Η πρώτη χώρα που αναγνώρισε επίσημα της Ελληνική Επανάσταση και τάχθηκε αλληλέγγυα με τους επαναστάτες που διεκδικούσαν την ελευθερία τους ήταν η Αϊτή (στα ελληνικά τότε ονομαζόταν Χαΐτιον από την ονομασία της στα αγγλικά Haiti) η οποία μόλις πρό τινος είχε αποκτήσει και αυτή την ανεξαρτησία της, από τον αποικιοκρατικό δεσποτισμό των Γάλλων. Στην ουσία η Δημοκρατία της Αϊτής ήταν γέννημα της Γαλλικής Επανάστασης. Η χώρα όμως, ευρισκόμενη και αυτή στο μέσον του απελευθερωτικού της αγώνα, ήταν πολύ φτωχή και δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στέλνοντας χρήματα που χρειάζονταν οι Έλληνες. Έστειλε λοιπόν συμβολικά 45 τόνους καφέ για να πουληθεί και να αγορασθούν όπλα, καριοφίλια και πολεμοφόδια. Αριστερά: Ο Jean-Pierre Boyer (1776-1850) ήταν ένας από τους Aρχηγούς της Επανάστασης της Αϊτής και Πρόεδρος της χώρας από το 1818 ως το 1843.

Η απαντητική επιστολή του Προέδρου της Αϊτής, Ζαν Πιερ Μπουαγέ, διασώθηκε σε ελληνική μετάφραση στο έργο που άφησε ο Φιλικός και αγωνιστής Ιωάννης Φιλήμων «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως».

62 Περιπλους 115

Η επιστολή του Jean-Pierre Boyer «Ελευθερία… Ισότης Ιωάννης Πέτρου Βόγερ, πρόεδρος του Χαϊτίου, προς τους Πολίτας της Ελλάδος Α. Κοραήν, Κ. Πολυχρονιάδην, Α. Βογορίδην και Κ. Κλωνάρην. Εις τα Παρίσια Πριν ή δεχθώμεν την επιστολή υμών, σημειουμένην εκ Παρισίων τη 20η παρελθόντος Αυγούστου, έφθασεν ενταύθα η είδησις της επαναστάσεως των συμπολιτών υμών κατά του δεσποτισμού, του επί τρεις περίπου διαρκέσαντος εκατονταετηρίδας. Μετά μεγάλου ενθουσιασμού εμάθομεν ότι η Ελλάς αναγκασθείσα τέλος πάντων εδράξατο των όπλων, ίνα κτήσηται την ελευθερίαν αυτής και την θέσιν, ήν μεταξύ των εθνών του κόσμου κατείχε. Μία τόσον ωραία και τόσον νόμιμος υπόθεσις, και προ πάντων αι συνοδεύσασαι ταύτην πρώται επιτυχίαι, ουκ εισίν αδιάφοροι τοις Χαϊτίοις, οίτινες, ως οι Ελληνες επί πολύν καιρόν έκλινον τον αυχένα υπό ζυγόν επονείδιστον και δια των αλύσεων αυτών συνέτριψαν την κεφαλήν της τυραννίας. Ευχηθέντες προς τον ουρανόν, όπως υπερασπισθή τους απογόνους του Λεωνίδου, εσκέφθημεν ίνα συντρέξωμεν τας γενναίας δυνάμεις τούτων, ει μη διά στρατευμάτων και πολεμοφοδίων, τουλάχιστον διά χρημάτων, ως χρησίμων εσομένων διά προμήθειαν όπλων, ών έχετε ανάγκην. Συμβεβηκότα όμως, επιβαλόντα τη πατρίδι ημών μεγάλην ανάγκην. επησχόλησαν όλον το χρηματικόν, εξ ού η Διοίκησις ηδύνατο καταβάλει μέρος. Σήμερον έτι η επανάστασις, η κατά το ανατολικόν μέρος της νήσου επικρατούσα, υπάρχει νέον προς την εκτέλεσιν αυτού του σκοπού κώλυμα. Επειδή το μέρος όπερ ηνώθη μετά της Δημοκρατίας, ής προεδρεύω, υπάρχει εν μεγίστη ενδεία και προκαλεί δικαίως μεγάλην του ταμείου ημών την δαπάνην. Εάν δ’ επέλθωσι κατάλληλοι, ως επιθυμούμεν, αι περιστάσεις, τότε βοηθήσωμεν προς τιμήν υμών τοις τέκνοις της Ελλάδος, όσον δυνηθώμεν. Πολίται, διερμηνεύσατε προς τους συμπατριώτας υμών τας θερμοτέρας ευχάς, άς λαός του Χαϊτίου αναπέμπει υπέρ της ελευθερώσεως αυτών. Οι μεταγενέστεροι Ελληνες ελπίζουσιν εν τη αναγεννωμένη ιστορία τούτων άξια της Σαλαμίνος τρόπαια. Είθε παρόμοιοι τοις προγόνοις αυτών αποδεικνυόμενοι και υπό των διαταγών του Μιλτιάδου διευθυνόμενοι, δυνηθώσιν εν τοις πεδίοις του νέου Μαραθώνος τον θρίαμβον της ιεράς υποθέσεως, ήν επεχείρησαν υπέρ των δικαιωμάτων αυτών, της θρησκείας και της πατρίδος. Είθε, τέλος, διά των φρονίμων διατάξεων αυτών μνημονευθώσιν εν τη ιστορία οι κληρονόμοι της καρτερίας και των αρετών των προγόνων» Τη 15η Ιανουαρίου 1822 και 19η της Ανεξαρτησίας ΒΟΓΕΡ

Η Αϊτή είχε κηρύξει την ανεξαρτησία της από τη Γαλλία την Πρωτοχρονιά του 1804 και ήταν η πρώτη χώρα που κατάργησε τη δουλεία . Περιπλους 115 63

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

Η Αίγινα του Καποδίστρια. Aφιέρωμα στα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 Ιστορικό Λεύκωμα Δήμος Αίγινας, Επιτροπή Αίγινα 2021

Τ

ο 2021 βρήκε την Ελλάδα να γιορτάζει τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 με λαμπρές εκδηλώσεις που διέφεραν από τόπο σε τόπο. Η Αίγινα ένας χώρος με μακρά ιστορία και πρωταγωνιστικό ρόλο στην επανάσταση δεν θα ήταν δυνατόν να αποτελέσει εξαίρεση. Η αλήθεια είναι πως ο ρόλος της Αίγινας δεν έχει τονισθεί όσο, ενδεχομένως, θα έπρεπε ενώ η συμβολή της στην ίδρυση του νεότερου ελληνικού κράτους ήταν καθοριστική. Η ροή των συμβάντων κατά τη διάρκεια των επτά ετών του επαναστατικού αγώνα έφερε έτσι τα πράγματα που η Αίγινα να ορισθεί ως η πρώτη πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, στην Αίγινα να ορκισθεί ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας ο Ιωάννης Καποδίστριας, εκεί να κοπεί το πρώτο νόμισμα του νεότερου ελληνικού κράτους, εκεί να ιδρυθεί το πρώτο ορφανοτροφείο, το αλληλοδιδακτικό σχολείο, η πρώτη Τράπεζα και γενικά εκεί να τεθούν τα θεμέλια της πνευματικής

και οικονομικής ανάπτυξης της χώρας. Με αφορμή λοιπόν τον εορτασμό για τα 200 χρόνια, η επιτροπή 2021 του Δήμου Αίγινας μερίμνησε να συγκροτηθεί ένα θαυμάσιο λεύκωμα, συλλογικό έργο τριών επιστημόνων ερευνητών: «Η Αίγινα του Καποδίστρια» όπου εμφανίζονται όλες αυτές οι βάσεις του σημερινού ελληνικού κράτους που τέθηκαν τότε, εκεί, από τον «άγιο της πολιτικής» Ιωάννη Καποδίστρια. Ο Δήμαρχος της Αίγινας κ. Γιάννης Ζορμπάς (κατόπιν μεσολαβήσεως του κ. Στράτου Ανδριάνη) είχε την καλοσύνη να μας αποστείλει ένα αντίτυπο του λευκώματος για τη βιβλιοθήκη του Μουσείου. Ευχαριστούμε τον κ. Δήμαρχο και τον διαβεβαιώνουμε ότι το λεύκωμα της Αίγινας θα βρίσκεται στη διάθεση των πολλών αναγνωστών και ιστορικών ερευνητών που εντρυφούν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου μας. Γιάννης Παλούμπης

H Xαρτογραφία στην αρχαιότητα.

Ο Παγκόσμιος Χάρτης του Κλαύδιου Πτολεμαίου. Χάρτες Αντίκες

Τ

ο εκλεκτό μέλος του Μουσείου και αγαπητός φίλος κ. Στράτος Ανδριάνης, από την Αίγινα που διαμένει καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας, μας έστειλε ένα διαμάντι για τη βιβλιοθήκη μας. «Η Χαρτογραφία στην Αρχαιότητα» Χάρτες αντίκες Ορόσημα της παγκόσμιας ιστορίας.

Πρόκειται για ένα συλλογικό έργο τυπωμένο στην Ισπανία που διατρέχει την ιστορία της χαρτογραφίας από την εποχή της βαβυλώνας και του Αιγυπτιακού πολιτισμού μέχρι τις μέρες μας. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη συμβολή της Αρχαίας Ελλάδας, όπου η χώρα μας χαρακτηρίζεται ως λίκνο της γεωγραφίας και χαρτογραφίας με ειδικές αναφορές στους Έλληνες φιλοσόφους Αναξίμανδρο, Θαλή, Εκαταίο, Ερατοσθένη και άλλους που άφησαν το αποτύπωμά τους στην ιστορία της χαρτογραφίας. Η κορωνίδα βέβαια έρχεται με τον Αλεξανδρινό Κλαύδιο Πτολεμαίο, που χαρακτηρίζεται και πατέρας της χαρτογραφίας και ο χάρτης του οποίου συγκέντρωσε όλη την επιστημονική γνώση στον συγκεκριμένο τομέα μέχρι την εποχή του τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Ο παγκόσμιος χάρτης του Πτολεμαίου θεωρείται ορόσημο της χαρτογραφίας και το θεμέλιο της επιστήμης της σύγχρονης χαρτογραφίας. Διακοσμημένο με μια σειρά αρχαίων χαρτών το βιβλίο είναι πολύ σημαντικό καθώς απεικονίζει την αντίληψη που είχαν οι αρχαίοι πολιτισμοί για τον κόσμο και τον πλανήτη μας. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

64 Περιπλους 115

Βιβλιοπαρουσιάσεις

ΛΕΥΚΩΜΑ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ. 140 Χρόνια Ιστορίας Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, Διεύθυνση Εθιμοτυπίας & Δημόσιων Σχέσεων Αθήνα 2020

13 Απριλίου 1879 δημοσίευμα της Πειραϊκής εφημερίδας «ΠΟΣΕΙΔΩΝ»: «Μουσική σχηματίζεται εν τω ατμοδρόμονι «Ελλάς» εκ 35 οργάνων καταρτιθησομένη υπό του νέου αρχιμουσικού κ. Μάγγελ κατ’ εισήγησιν της Α. Μ. του βασιλέως χορηγούντος την δαπάνην των οργάνων και κατά πρωτοβουλίαν του μετά σπανίου ζήλου εργαζομένου υπέρ του ναυτικού ημών Υπουργού κ. Μπούμπουλη». ... και έτσι στις 6 Ιουλίου 1881 εγένετο η ναυτική μπάντα, όπως την έχουμε γνωρίσει και αγαπήσει τα 140 χρόνια της ζωής της. Ένα εξαιρετικό φωτογραφικό λεύκωμα από την πορεία της μπάντας του Ναυτικού σε παρελάσεις, αγήματα, εκδηλώσεις χαρίσθηκε από τον κ. Α/ΓΕΝ για τη βιβλιοθήκη του Μουσείου και τον ευχαριστούμε ιδιαίτερα γι’ αυτό. Όλος ο 20ος αιώνας περνάει μπροστά από τα μάτια μας μέσα από τις σελίδες του λευκώματος, καθώς παρακολουθούμε τις φωτογραφίες της ναυτικής μπάντας να παιανίζει μπροστά από Βασιλείς, Προέδρους Δημοκρατίας, Πρωθυπουργούς και πολλούς, πολλούς Ναυάρχους και επισήμους που πέρασαν από το Ναυτικό και διεδραμάτισαν κάποιο μικρότερο ή μεγαλύτερο ρόλο στην ιστορία του τόπου. Νομίζω πως οι ιστοριοδίφες και οι ερευνητές της ιστορίας του Ναυτικού θα βρουν πολλά σ’ αυτό το λεύκωμα που θα είναι στη διάθεσή τους στη βιβλιοθήκη μας. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΩ ΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ...

Έλληνες όμηροι και αιχμάλωτοι σε ναζιστικά και φασιστικά στρατόπεδα και φυλακές, 1941-1945 Συγγραφέας Αννίτα Π. Παναρέτου ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

O

εκλεκτός φίλος του Μουσείου και σεμνύνομαι να λέω και δικός μου, Γιώργος Χάλαρης, όποτε μας επισκέπτεται έχει πάντα κάτι να αφήσει για το Μουσείο. Την τελευταία φορά μας έφερε ένα σπουδαίο βιβλίο της Αννίτας Παναρέτου, πραγματικό κόσμημα για τη βιβλιοθήκη του Μουσείου μας. Ο τίτλος είναι: «Συμπληρώνω τη μνήμη του κόσμου…» και ο επεξηγηματικός υπότιτλος: «Έλληνες όμηροι και αιχμάλωτοι σε ναζιστικά και φασιστικά στρατόπεδα και φυλακές 1941-1945» Η συγγραφέας επεξηγεί το περιεχόμενο του βιβλίου της χρησιμοποιώντας τη φωνή εκείνων που επιβίωσαν από τη συνταρακτική τους εμπειρία: «Εγώ έτσι κι αλλιώς κάποτε θα φύγω. Τούτη η φωνή πρέπει να μείνει. Είναι η φωνή όλων όσων μαρτυρούν εδώ, που φιλοδοξεί να φέρει σε σας την τρεμούλα της ψυχής, το δάκρυ, τον πόνο στρατιών ανθρώπων» Αυτή τη φωνή, αυτές τις μαρτυρίες προβάλλει το βιβλίο. Τη φωνή χιλιάδων Ελλήνων που στη διάρκεια της τριπλής ξένης κατοχής μεταφέρθηκαν βίαια έξω από τα σύνορα της πατρίδας. Σε πάνω από 9.500 συνταρακτικές σελίδες, άνδρες και γυναίκες, αιχμάλωτοι πολέμου, πολίτες, στρατιωτικοί και κληρικοί

σε στρατόπεδα και φυλακές της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Αυστρίας, της Σερβίας, της Πολωνίας αποτυπώνουν μια πραγματικότητα που υπερβαίνει τη φαντασία: Τη δραματική καθημερινότητα της κακουχίας, της εξοντωτικής εργασίας, της αναμέτρησης με το θάνατο, των ακραίων ψυχικών μεταπτώσεων, αλλά και την άμεση εμπειρία της κατάρρευσης του φασισμού και του ναζισμού, την απελευθέρωση χάρη στους συμμάχους, την πολύμηνη οδύσσεια του επαναπατρισμού με τις περιπλανήσεις σε μια χαοτική Ευρώπη και την υποδοχή τους από ένα απροετοίμαστο και αμήχανο ελληνικό κράτος. Μέσα από τις μαρτυρίες τους και από το Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών παρουσιάζεται μια ανεξερεύνητη πτυχή της ελληνικής ιστορίας. Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τη δική τους καθυστερημένη απελευθέρωση «τούτη η φωνή», η φωνή τους, μένει για να συνοψίσει, ως παρακαταθήκη στους επιγενόμενους το απόσταγμα όσων έζησαν : «Δε χάσαμε την ανθρωπιά που θα μας ξαναδώσει την αισιόδοξη εμπιστοσύνη για ένα καλύτερο, πιο φωτεινό, αύριο. Γιάννης Παλούμπης

Περιπλους 115 65

Tα νέα της βιβλιοθήκης του Μουσείου

Ο ψηφιακός Κατάλογος της Βιβλιοθήκης μας αναβαθμισμένος

Ο

online κατάλογός μας (OPAC) είναι στη διάθεσή σας προσιτός, εύχρηστος και πρακτικός για να καλύψει τις ανάγκες σας. Δίνεται η δυνατότητα στους αναγνώστες μας μεταξύ άλλων να έχουν άμεση ενημέρωση για τα τελευταία αποκτήματα της βιβλιοθήκης, για τις δωρεές που εντάσσονται

διαρκώς στη συλλογή μας, αλλά και να περιηγηθεί κανείς και να ανακαλύψει σπάνιες και πολύτιμες θεματικές συλλογές βιβλίων που φυλάσσονται στη βιβλιοθήκη μας. Παρακαλούμε ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο:

libraryhmm.openabekt.gr

Η προσφορά της Ελληνικής Ναυτιλίας στην Επανάσταση του 1821.

Τ

Webcast από το Δίκτυο Ναυτιλιακών Βιβλιοθηκών (ΔΙ.ΝΑΥ.ΒΙ) της Βιβλιοθήκης μας αναβαθμισμένος

ο Δίκτυο Ναυτιλιακών Βιβλιοθηκών (ΔΙ.ΝΑΥ.ΒΙ - MarLiNet) στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, διοργάνωσε την Τετάρτη 14 Απριλίου 2021 στις 6 μ.μ., webcast με θέμα «Η προσφορά της Ελληνικής Ναυτιλίας στην Επανάσταση του 1821». Το Ίδρυμα Ευγενίδου ως μέλος του ΔΙ.ΝΑΥ.ΒΙ, έχει αναλάβει την τεχνική υποστήριξη και τον συντονισμό του webcast, καθώς και την φιλοξενία του στο κανάλι του Ιδρύματος στο YouTube. Προσκεκλημένοι ομιλητές : -H Δρ. Κατερίνα Γαλάνη, οικονομική ιστορικός και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, στην ομιλία με τίτλο «Εμπόριο και Ναυτιλία κατά την Ελληνική Επανάσταση». Το γενικό πλαίσιο της ομιλίας αφορά στη συγκρότηση του εμπορικού στόλου και στην δραστηριοποίησή του τις παραμονές αλλά και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης. Εξετάζεται η οργάνωση του εμπορίου και της ναυτιλίας από την Προσωρινή Διοίκηση και τον Καποδίστρια, η προσπάθεια δι-

66 Περιπλους 115

αφοροποίησης του εμπορικού στόλου από τον πολεμικό, η διατάραξη των αγορών και των εμπορικών δικτύων και εν γένει η οικονομική λειτουργία του πλοίου και η συμβολή του στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας.

-O Πλωτάρχης (Ο) Παναγιώτης Γέροντας ΠΝ, βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών ιστορικός - επιτελής της ΥΙΝ, στην ομιλία με τίτλο «Η Ελληνική Επανάσταση και το πώς φθάσαμε στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου». Το γενικό πλαίσιο της ομιλίας αφορά στη συνεισφορά του Πολεμικού Στόλου στον Αγώνα. Ιδιαίτερες αναφορές θα γίνουν στα ακόλουθα: Μετατροπή εμπορικών πλοίων σε πολεμικά. Τύποι πλοίων. Καθοριστικές πολεμικές επιχειρήσεις-ναυμαχίες. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου. Προβολή της σπουδαιότητάς της και της σημασίας της στην δημιουργία του Ελληνικού Κράτους. Πώς φθάσαμε στο Ναβαρίνο. Η έλευση του Ι. Καποδίστρια και του Όθωνα και η συγκρότηση του πρώτου εθνικού στόλου. Το Δίκτυο Ναυτιλιακών Βιβλιοθηκών δημιουργήθηκε το 2011 με την πρωτοβουλία και την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας

μεταξύ της Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Ευγενίδου, της Βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη και της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το οποίο αποτύπωνε την πρόθεση των τριών βιβλιοθηκών να προχωρήσουν σε συνεργασία στον τομέα των συλλογών τους που αφορούν στη ναυτιλία και γενικότερα θέματα σχετικά με τις θαλάσσιες μεταφορές, όπως και τη δήλωση για την ενσωμάτωση στο δίκτυο και άλλων βιβλιοθηκών. Σήμερα, πέραν των τριών αυτών βιβλιοθηκών, μέλη του Δικτύου αποτελούν και οι βιβλιοθήκες του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου, του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, του Πανεπιστημίου Πειραιά και της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού. https://www.eef.edu.gr/el/nea/iprosfora-tis-ellinikis-naytilias-stinepanastasi-tou-1821 https://libraryhmm.openabekt.gr/el/ posts/607845707e3b95954108ad6e Παρακαλούμε ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο:

libraryhmm.openabekt.gr

Δωρεές βιβλίων & περιοδικών

Δωρεά σπάνιας έκδοσης του 19ου αιώνα

Ο

κ. Νικόλαος Κουρκουμέλης δώρησε στις 18 Μαΐου μία σπάνια και πολύτιμη έκδοση του έτους 1829 με τίτλο «Περιγραφή της εν Ναυαρίνω Ναυμαχίας και των αμέσως προηγησαμένων περιστάσεων, μεταφρασθείσα εκ της Γερμανικής Γλώσσης, καιεκδοθείσα δαπάνη του Κυρίου Ζήση Σωτήρη του Έλληνος, έρωτι πρός το Γένος. Εξεδόθη εν Πέστη, παρά τωευγενεί Ματθαίω Τράττνερ τω εκ Πετρόζας, το 1829. Γίνεται περιγραφή της ιστορικής Ναυμαχίας ενώ στο τέλος περιλαμβάνεται ένας χάρτης του κόλπου του Ναβαρίνου και της διάταξης των πλοίων πριν τη Ναυμαχία. Σημειώνονται οι δυνάμεις των δύο στόλων και η κατάσταση του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου μετά τη ναυμαχία. Η έκδοση προέρχεται από τη βιβλιοθήκη του αειμνήστου ναυάρχου Πέτρου Δ. Μανώλου

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Κύριον Κωνσταντίνο Μαζαράκη-Αινιάν: Διαβαίνοντας τις ατραπούς του θρύλου: Η δράση και η βύθιση του υποβρυχίου Β. Π. Κατσώνης (Υ1) ιδωμένη μέσα από τα ιστορικά αρχεία και τα ημερολόγια πολέμου όλων των επιχειρησιακά εμπλεκόμενων πλευρών, Δημητρίου Γκαλών -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ηλία Νταλούμη: "Φάκελος Κύπρου". Βουλή των Ελλήνων, Κύπρος - Βουλή των Αντιπροσώπων. 6 τόμοι • Ο βασιλεύς Όθων, το Οθώνειο Πανεπιστήμιο (Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών) και η Νομική του Σχολή, Γιάννης Κ. Καράκωστας • Δωρεά σε ηλεκτρονική μορφή πλήθους εκδόσεων, οι οποίες θα αποτελέσουν τη βάση για τη δημιουργία τμήματος ψηφιακής βιβλιοθήκης.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Αλκιβιάδη Στεφανή: Έθνους αφύπνιση: Παύλος Μελάς: ιστορικά ντοκουμέντα από το Αρχείο της Ναταλίας Ιωαννίδη, επιμέλεια έκδοσης Φανή Τσατσάια, έρευνα συγγραφή κειμένων Σταυρούλα Μαυρογένη, Κωνσταντίνος Σ. Παπανικολάου -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Παναγιώτη Κουρτέση: Υποβρύχιον Υ1: Λάμπρος Κατσώνης. Ηλία Πελ. Τσουκαλά • Ένας διαβάτης ΤΟΥ 20ου αιώνα αφηγείται/Ανδρέα Γ. Λαιμού • Τότε που πολεμούσαμε: Στιγμές από τον Β´ παγκόσμιο πόλεμο/Τάσος Μπουρνιάς • Ναυτικές αναμνήσεις/ Σταύρου, Γεώργιος Χ. • Κάτω απ' τα κύματα/Σάββα Χ. Κλήμη • Η μάχη των ωκεανών/ Ευστάθιου Μπάτη • Αμόνι και αρμύρα/Νίκου Α. Σταθάκη • Ο ναυτικός σάκκος/Κωνσταντίνου Γ. Καταγά • "Βασίλισσα Όλγα": Ένα αντιτορπιλικό στη δίνη του πολέμου/Κωνσταντίνου Μεταλληνού • Εθνική στρατηγική και χειρισμός κρίσεων/Χρήστος Λυμπέρης • Εκ του υστερήματος αρμάτωσαν...: η φρεγάτα "Τιμολέων" στην επανάσταση του 1821/Ευτυχία Δ. Λιάτα • Αγάπη Μέδουσας: Ιστορική προδοσία γραμμένη στο κύμα/Μίμης Ανδρουλάκης • Battleships and carriers. Steve Crawford -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Νεκτάριο Τσικοντούρη: Τα Αρμαμέντα της Ελευθερίας: 1821-1829 . Ένα ταξίδι στον κόσμο των καραβιών της Ελληνικής Επανάστασης και η συμβολή τους στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας! επιμέλεια έκδοσης Άρης Τσικοντούρης -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Νικόλαο Κουρκουμέλη: Περιγραφή της εν Ναυαρίνω Ναυμαχίας και των αμέσως προηγησαμένων περιστάσεων, μετφρασθείσα εκ της Γερμανικής Γλώσσης, και εκδοθείσα δαπάνη του Κυρίου Ζήση Σωτήρη του Έλληνος, έρωτι πρός το Γένος. Εν Πέστη: Παρά τω ευγενεί Ματθαίω Τράττνερ τω εκ Πετρόζας, 1829.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Παναγιώτη Παναγάκη: Εκ θεμελίων, Κλεοπάτρα Παπαευαγγέλου-Γκενάκου -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης ΠΝ: Μπάντα Πολεμικού Ναυτικού: 140 χρόνια ιστορίας.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ευστράτιο Γρ. Ανδριάνη: O "Αλέξανδρος" του Χατζή Αλεξανδρή: ένα πολεμικό καράβι των Ψαρών ημερολόγιο και δράση (1821-1838), Γεωργίας Π. Κουλικούρδη -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Αδάμ Γ. Στεφανάδη: Το Ελληνικό κράτος της θάλασσας: η ιστορία του σύγχρονου Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, Αδάμ Γ. Στεφανάδη -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Άγγελο Σινάνη: Τα μεταλλεία της Αντιπάρου: 19ος-20ος αιώνας, Άγγελου Σινάνη -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Αικατερίνη Κάγιαλη-Βασιλικού: Θεσσαλονίκη: στιγμές ιστορίας,κείμενα Ιωάννης Κ. Μαζαράκης-Αινιάν, Αντώνης Δ. Σατραζάνης

Κύριον Γιάννη Ζορμπά: Η Αίγινα του Καποδίστρια = The Aegina of Kapodistrias κείμενα Προνόη Θεολογίδου, Διονύσης Χ. Καλαμάκης, Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη; επιμέλεια Γιάννης Προβής; μετάφραση Μαρίνα Στεφανίδου -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ίδρυμα Παιδαγωγικών Μελετών και Εφαρμογών: Νεοελληνικός διαφωτισμός: όψεις, τομείς, διερευνήσεις: διεθνής ημερίδα (Αθήνα, 22 Μαΐου 2017), επιμέλεια Γεώργιος Ματσόπουλος -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη: Το πρώτο νοσοκομείο της επαναστατημένης και ελεύθερης Ελλάδας στην Ερμούπολη Σύρου 1825: ανάλυση των πρώτων 7.341 περιστατικών (1834-1850) από το παλαιότερο σωζόμενο αρχείο του ελληνικού κράτους, Νικολάου Εμμ. Λειβαδάρα -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Παναγιώτη Μανάκο: δύο ανάτυπα με τίτλο: « Ένα ντοκουμέντο για την προϊστορία του Ταμείου Εθνικού Στόλου», «Ευρωπαϊκή κοινότητα» Π. Μανάκου και φωτοτυπημένο άρθρο από το περ. Oil No 166, 2008 -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού: Νυν υπέρ πάντων αγών. 2500 χρόνια από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας, σημαιοφόρος (Ε) Μ. Κατσικαρέλης Π.Ν., αρχικελευστής (Δ/ΥΛ) Ν. Δεσποτοπούλου -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ίδρυμα Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη: Θερμοπύλες-Σαλαμίνα 2020 = Thermopylae - Salamis: Nίκη Aιώνιων Iδεών και Aξιών 2.500 χρόνια: Victory of Eternal Ideas and Values 2.500 years . Ίδρυμα Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ιωάννη Γ. Ασπροποταμίτη: "Το Αρμενικό ζήτημα στον 19ο αιώνα μέσα από τον ελληνικό τύπο", Ιωάννη Γ. Ασπροποταμίτη.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Γενικό Επιτελείο Ναυτικού-Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού: Διακόσια χρόνια από το ναυτικό αγώνα της Ελληνικής επανάστασης/επιμέλεια πλωτάρχης (Ο) Παναγιώτης Γέροντας Π.Ν.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Παρή Καλαμαρά: Απολογισμός ΕΕΑ 2020: το έργο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, σχεδιασμός περιεχομένου - συντονισμός: Παρή Καλαμαρά, Ανδρέας Σωτηρίου -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Εφορεία Αρχαιοτήτων Εύβοιας: Ο αρχαίος κόσμος της Βόρειας Εύβοιας και η επιρροή του στον 21ο αιώνα: πρακτικά ημερίδας, Martin Schafer, Ιωάννης Καλλιοντζής.

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ 3. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 5. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 6. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ

7. S HIP MANAGEMENT International ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 2. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ

Περιπλους 115 67



Ημερολoγιο Μουσεiου Γενική Συνέλευση των μελών του ΝΜΕ και Αρχαιρεσίες για νέο Δ.Σ.

Kυριακή 6 Ιουνίου 2021

Έ

να από τα παράπλευρα ζητήματα που επισώρευσε η πανδημία στην ελληνική κοινωνία ήταν η αναβολή των Γενικών Συνελεύσεων και των αρχαιρεσιών (εφ’ όσον προέκυπταν) όλων των Νομικών Προσώπων Ιδιωτικού Δικαίου. Για το Μουσείο μας η Γενική Συνέλευση διεξάγεται κάθε χρόνο τον μήνα Μάρτιο και φέτος προβλεπόταν να λάβουν χώρα και αρχαιρεσίες για ανάδειξη νέου Διοικητικού Συμβουλίου, μιας και είχε συμπληρωθεί τριετία από τον Μάρτιο του 2018 όταν είχε εκλεγεί το υπάρχον Δ. Σ. Η πορεία της πανδημίας στην χώρα μας επέβαλε την αναβολή της προκαθορισμένης ημερομηνίας για το 2021. Το Υπουργείο Εσωτερικών, βέβαια, εξέδωσε Υπουργική Απόφαση βάσει της οποίας παρατεινόταν μέχρι 30 Ιουνίου η θητεία των Οργάνων Διοίκησης των οποίων η θητεία έληγε μέσα στο πρώτο τρίμηνο του 2021. Παρά ταύτα οι διαδικασίες με τις τράπεζες και την παράταση ισχύος των υπογραφών της Προέδρου και του Ταμία ήταν δυσχερείς και χρονοβόρες. Έτσι με το άνοιγμα των Μουσείων αποφασίστηκε να προγραμματισθεί διενέργεια Γενικής Συνέλευσης και συγχρόνως αρχαιρεσιών,

68 Περιπλους 115

τηρώντας φυσικά, όλα τα μέτρα υγειονομικής ασφάλειας που μας επέβαλε το ισχύον, για το θέμα, νομικό πλαίσιο. Η όλη διαδικασία έλαβε χώρα την Κυριακή 6 Ιουνίου και το νέο Δ. Σ. που εξελέγη, συνήλθε την Τρίτη 8 Ιουνίου με μία διαδικτυακή συνεδρία με μοναδικό θέμα τη συγκρότηση σε Σώμα, ώστε να συνεχισθεί απρόσκοπτα η λειτουργία του Μουσείου. Το νέο Δ. Σ. συγκροτημένο έχει ως εξής: Πρόεδρος:

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Α΄ Αντιπρόεδρος:

Παναγιώτης Λασκαρίδης

Β΄ Αντιπρόεδρος:

Νικόλαος Τσούνης

Γενικός Γραμματέας:

Γεώργιος Καλαρώνης

Ταμίας:

Ιωάννης Τριφύλλης

Μέλη:

Νικήτας Νικητάκος

Δέσποινα Κατσαρού - Μοσχονά

Έλπη Πετράκη

Ηλίας Νταλούμης



Ημερολόγιο Μουσείου

Χαιρετισμός της Προέδρου κυρίας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Α

γαπητά μέλη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, φίλες και φίλοι. Σήμερα δεν έχουμε καλεσμένους είμαστε μονάχα η οικογένεια του Μουσείου, τα μέλη του. Είναι η δεύτερη Γενική μας Συνέλευση που λαμβάνει χώρα στη σκιά της πανδημίας του Κορωνοϊού ύστερα από υποχρεωτικό εγκλεισμό 6 και πλέον μηνών, γι αυτό τον λόγο άλλωστε είστε λίγοι στην αίθουσα και αραιά καθισμένοι όπως προβλέπουν οι σχετικές οδηγίες του ΕΟΔΥ και του Υπουργείου Πολιτισμού. Ταυτόχρονα είναι και χρονιά διενέργειας Αρχαιρεσιών για την ανάδειξη νέου Διοικητικού Συμβουλίου που θα αναλάβει βάρδια στο πηδάλιο του φορέα μας. Αφενός οι τυπικές διαδικασίες που ορίζονται στο καταστατικό και αφετέρου οι ανυπέρβλητες δυσκολίες που δημιουργούνται στην εύρυθμη λειτουργία του μουσείου επέβαλλαν την χωρίς άλλη αναβολή διεξαγωγή της Γενικής Συνέλευσης και των Αρχαιρεσιών. Με λίγο και αραιό ακροατήριο θα περιμένουμε να κλείσουμε τις κάλπες 3 το απόγευμα, ώστε να ψηφίσουν όσοι αποφασίσουν να έλθουν αργότερα. Φίλες και φίλοι δεν θα ήθελα να φύγω από το θέμα χωρίς να σας προτρέψω να αναλογισθούμε όλοι, πόσο μερικά πράγματα που τα θεωρούμε δεδομένα, φυσιολογικά ανατρέπονται τόσο απότομα και βίαια. Περίμενε ποτέ κανείς πως δεν θα χαιρετιόμαστε όπως είχαμε συνηθίσει επί αιώνες ;;; Κι όμως το ζήσαμε κι αυτό και εξακολουθούμε να το ζούμε ξορκίζοντας τα χειρότερα. Η ανάγκη για προστασία της δημόσιας υγείας επέβαλε κοινωνική απομόνωση και ατέλειωτες αποστάσεις. Απόσταση από την τέχνη και την επαφή με την πολιτιστική κληρονομιά. Όλα τα μουσεία και οι αρχαιολογικοί χώροι της χώρας έκλεισαν για το κοινό την πρώτη φορά από 12/3/2020 έως 16/6/2020 και τη δεύτερη από 3/11/2020 έως και 14 Μαΐου 2021, συνολικά 10 μήνες. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος υπακούοντας στις κρατικές επιταγές έκλεισε και αυτό. Σε αυτά τα διαστήματα έθεσε σε αναστολή εργασίας τους υπαλλήλους του χρησιμοποιώντας τα κυβερνητικά μέτρα στήριξης της εργασίας, ως αντιστάθμισα του μηδενισμού των εσόδων από τα εισιτήρια και τις άλλες δραστηριότητες που απαιτούν συμμετοχή κοινού. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφέρουμε ότι τα στελέχη του μουσείο μας, με αξιοθαύμαστη ευσυνειδησία, δεν σταμάτησαν να υποστηρίζουν εξ αποστάσεων τον φορέα. Αξιοποιώντας τις τεχνολογικές δυνατότητες του διαδικτύου, διεκπεραίωναν διοικητικές λειτουργίες, εξυπηρετούσαν ερευνητές και συνέβαλαν στην διατήρηση της επικοινωνίας με τους φίλους και τα μέλη. Προς την κατεύ-

θυνση της διατήρησης της επαφής με το κοινό χρησιμοποιήθηκαν κυρίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και Τwitter. Έτσι ολοκληρώθηκε η έκδοση του συλλογικού διεπιστημονικού τόμου «Σαλαμίς 480 π.Χ.». Δράττομαι της ευκαιρίας να ευχαριστήσω τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Πρόεδρο του Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών κύριο Γιάννο Λώλο και την κυρία Χριστίνα Μαραμπέα, Διδάσκουσα Προϊστορικής Αρχαιολογίας που επιμελήθηκαν την έκδοση αλλά και όλους τους συγγραφείς και συντελεστές χάριν της εργασίας των οποίων κατέστη δυνατή η έκδοση. Όπως θα παρατηρήσατε μπαίνοντας στο Μουσείο έχουμε αναρτημένη την εικαστική έκθεση «Σαλαμίς 480 π.Χ. Εικαστική απήχηση 2021». Παρουσιάζονται έργα 22 συγχρόνων καλλιτεχνών, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας και με αφετηρία το ιστορικό γεγονός αποδίδουν με όχημα την τέχνη το σύγχρονο αφήγημα της σημαντικότερης ίσως ναυμαχίας στην ανθρώπινη ιστορίας. Λόγω πανδημίας δεν έγιναν επίσημα εγκαίνια, επίσης άλλαξε και ο αρχικός τόπος παρουσίασης της, που ήταν στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Η έκθεση άνοιξε ψηφιακά στο τέλος του περασμένου χρόνου και υπάρχει η δυνατότητα για ψηφιακή περιήγηση μέσω της ιστοσελίδας μας. Ευχαριστίες οφείλονται στην κα Λουίζα Καραπιδάκη που επιμελήθηκε την έκθεση και την κα Δέσποινα Κατσαρού-Μοσχονά για την συνδρομή της σε οργανωτικά ζητήματα και φυσικά σε όλους τους καλλιτέχνες που μας τίμησαν με τη συμμετοχή τους στην έκθεση. Ευχαριστίες επίσης οφείλονται στο Γενικό Επιτελείο Πολεμικού Ναυτικού για τον δανεισμό του εμβληματικού έργου του Κωνσταντίνου Βολανάκη «Ναυμαχία της Σαλαμίνας»,

ο οποίος είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται στο πειραϊκό κοινό και έχετε και εσείς την ευκαιρία τώρα να θαυμάσετε από κοντά. Με την ευκαιρία θα ήθελα να αναφέρω δύο σημαντικές δωρεές προς το Ναυτικό Μουσείο που σχετίζονται με την εικαστική έκθεση της Σαλαμίνας. Ο καταξιωμένος εικαστικός Δημήτρης Τζαμουράνης, που εδώ και χρόνια ζει και εργάζεται στο Βερολίνο, μας δώρισε τον πίνακα με τον οποίον συμμετέχει στην έκθεση. Η καταγωγή του είναι από την Καλαμάτα και είναι γιός του μέλους μας και επίσης ζωγράφου κου Σωτηρίου Τζαμουράνη. Ταυτόχρονα ο αγαπητός φίλος του Μουσείου κ. Ηρακλής Προκοπάκης προσέφερε στο Μουσείο το έργο κινητικής τέχνης «Ναυμαχώντας» του αρχιτέκτονα-εικαστικού Διονύση Τσάση. Μέσα στο 2021 στο πλαίσιο των εκδηλώσεων που σχεδιάζει το Ναυτικό Μουσείο για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 ολοκληρώθηκε μέχρι τώρα η ανατύπωση του λευκώματος του Αντώνη Κριεζή, απογόνου του Υδραίου ναυμάχου, «Πλοία και Ναυμαχίαι της Επανάστασης». Παράλληλα ετοιμάζεται μια μεγάλη έκδοση αφιερωμένη στην Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Στο διάστημα του εγκλεισμού πραγματοποιήθηκαν σημαντικές εργασίες απαραίτητες για τη συντήρηση και τον εξωραϊσμό του κτιρίου του μουσείου. Εσωτερικά στο πλαίσιο προετοιμασίας της έκθεσης οι 2 πρώτες αίθουσες βάφτηκαν και τοποθετήθηκε σύστημα ανάρτησης πινάκων. Στον χώρο της εισόδου φτιάχτηκαν ερμάρια και κρεμάσθηκαν στόρια τα οποία καλύπτουν και αξιοποιούν χρηστικά εγγενείς ατέλειες του κτιρίου. Εξωτερικά, η πρόσοψη και τα όπλα-εκθέματα ταλαιπωρούνται από βανδαλισμούς όλα αυτά τα χρόνια. Βρήκαμε την ευκαιρία και

Περιπλους 115 69



Ημερολόγιο Μουσείου

κάναμε εργασίες συνολικής ανακαίνισης. Αντικαταστήσαμε την παλιά θύρα εισόδου με νέα καλαίσθητη, συντηρήσαμε την φθαρμένη επιγραφή με το όνομα του μουσείου, βάφτηκε όλη η πρόσοψη με εντυπωσιακούς χρωματισμούς και μπήκε επίχρισμα αντιγκράφιτι. Είμαστε ικανοποιημένοι που μέσα σε αυτό το κλίμα ανατροπών και αστάθειας που διαμόρφωσε η πανδημία κατορθώσαμε να υλοποιήσουμε αυτά τα ουσιαστικά έργα που εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία αλλά και την παρουσία του μουσείου μας στην κοινωνία. Σήμερα, στην τωρινή μας συνέλευση θα θέλαμε να σας παρουσιάσουμε τον οικονομικό απολογισμό της χρονιάς που έφυγε, όπως προβλέπεται από το νομικό πλαίσιο λειτουργίας του Σωματείου μας και από το Καταστατικό μας και να σας ζητήσουμε να απαλλάξετε το προηγούμενο Διοικητικό μας Συμβούλιο από την ευθύνη της οικονομικής διαχείρισης. Πριν κλείσω την βραχεία μου παρουσίαση

θα ήθελα να ευχαριστήσω και δημόσια τους χορηγούς μας που με τη γενναιοδωρία τους κάνουν δυνατή τη συνέχιση της λειτουργίας του Μουσείου ακόμα και σε χαλεπούς καιρούς όπως αυτούς που περνάμε. Τα ονόματα έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του Μουσείου. Θα ήθελα να επισημάνω ότι όλοι, ή σχεδόν όλοι, οι πολιτιστικοί φορείς στον κόσμο δεν είναι αυτάρκεις στην κάλυψη των δαπανών τους και στηρίζονται κατά μεγάλο μέρος σε δημόσιες ή ιδιωτικές επιχορηγήσεις. Στη δική μας περίπτωση η μόνη δραστηριότητα που έχει αποφέρει έσοδα είναι η πώληση βιβλίων. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω και τους εθελοντές μας που με εκπλήσσουσα προθυμία συμπληρώνουν την εργασία των λιγοστών υπαλλήλων μας με εξειδικευμένες γνώσεις πολύτιμες για την εύρυθμη λειτουργία και την εξωτερική μας εικόνα. Στην κατηγορία αυτή ευχαριστώ την κα. Βαρβάρα Μπαλαμπανέρη και τον κ. Δημήτρη Σγουρέλη.

Στη συνέχεια θα σας παρακαλέσουμε, όσοι είστε παρόντες να ψηφίσετε για το επόμενο Διοικητικό Συμβούλιο που θα διαχειρισθεί τις τύχες του Μουσείου μας για την επόμενη τριετία. Το ψηφοδέλτιο θα το βρείτε μέσα στους φακέλους που σας έχουν δοθεί. Εκεί επίσης θα βρείτε τα βιογραφικά των υποψηφίων. Μια μικρή αναφορά να μου επιτραπεί για τα τρία μέλη του περασμένου Διοικητικού Συμβουλίου, που δεν είναι υποψήφιοι στο νέο ψηφοδέλτιο λόγω προσωπικών τους ενασχολήσεων που δεν τους επέτρεπαν την εξάσκηση των καθηκόντων τους. Πρόκειται για τους Κυρίους Υποναύαρχο Γιώργο Δεσποτόπουλο, Υποναύαρχο (Ο) Γιάννη Λιναρδάκη, και Υποναύαρχο (Λ.Σ.) Νίκο Σερέτη. Εκτός από τις ευχαριστίες μας για την εποικοδομητική τους παρουσία στο Δ. Σ. τους προειδοποιούμε ότι θα επωφεληθούμε της πείρας και των γνώσεών τους σε διαφορετικούς τομείς δραστηριότητας του Μουσείου.

ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 2020 ΤΟΥ Δ.Σ. ΤΟΥ ΝΜΕ

Μέλη που «έφυγαν» το 2020. Η μνήμη τους ας μένει πάντα κοντά μας...

• Γεώργιος Μόραλης • Βασίλειος Ναούμ • Δημήτριος Πολέμης

Ε

ξαιτίας των μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας από την πανδημία του Covid-19 το μουσείο ήταν κλειστό 2 φορές μέσα στο 2020. Την πρώτη φορά από 12/3/2020 έως 16/6/2020 και τη δεύτερη από 3/11/2020 έως το τέλος του έτους. Η καθημερινή λειτουργία προσαρμόστηκε στα νέα δεδομένα. Σημαντικές ανατροπές έγιναν στον αρχικό προγραμματισμό καθώς περιορίστηκαν σημαντικά οι δράσεις που απαιτούσαν τη φυσική παρουσία κοινού. Αξιοποιήσαμε τις τεχνολογικές δυνατότητες του διαδίκτυο για να διεκπεραιώνουμε διοικητικές λειτουργίες, να εξυπηρετούμε τους ερευνητές και για να επικοινωνούμε με τους φίλους και τα μέλη του φορέα. Προς την κατεύθυνση της διατήρησης της επαφής με το κοινό χρησιμοποιήθηκαν κυρίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και Τwitter. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Το Σάββατο 7 Μαρτίου 2020 πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος ημερίδα με θέμα “Αυτόνομη Κατάδυση και Επιστήμη των Πολιτών”. Η εκδήλωση ήταν συνδιοργάνωση με την Ομάδας Εναλίων Αποτυπώσεων του Εργαστηρίου Τοπογραφίας, Τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών,

70 Περιπλους 115

• Αθανάσιος Οικονόμου • Παναγιώτης Γαγάνης • Θεόδωρος Παπαλεξόπουλος

Πολυτεχνικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πραγματοποιήθηκε με αφορμή την συμπλήρωση δύο χρόνων δραστηριοτήτων της. Σκοπός της ήταν η διερεύνηση των προοπτικών της σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ Αυτόνομης Κατάδυσης και Επιστήμης των Πολιτών στην χώρα μας, ως σημαντικών πυλώνων για τη διαφύλαξη της ενάλιας φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, για την βιωσιμότητα στις ελληνικές θάλασσες και για την πρόοδο της επιστήμης του Ωκεανού. Στην ημερίδα συμμετείχαν ένδεκα ομιλητές με δέκα παρουσιάσεις, ενώ στο τέλος ακολούθησε ανοιχτή συζήτηση για τους τρόπους πραγματοποίησης ερευνητικών δραστηριοτήτων από αυτοδύτες στην Ελλάδα. Στις 18 Μαΐου στο πλαίσιο της Διεθνούς Ημέρας των Μουσείων που φέτος γιορτάστηκε ψηφιακά, έγινε ειδική ανάρτηση στο Facebook με video ξενάγησης και πρόσκληση για επίσκεψη στην ιστοσελίδα του οργανισμού μας. Ανάλογη ανάρτηση έγινε και στο Twitter. Τον Σεπτέμβριο πραγματοποιήθηκαν 5 αναρτήσεις στο Facebook και Twitter με θέμα τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας του 480 π.Χ. συνθέτοντας το ψηφιακό αφιέρωμα για την επέτειο των 2.500 χρόνων από το κομβικό ιστορικό γεγονός. Ειδικότερα στην ανάρτηση που έγινε στις 29 Σεπτεμβρίου,

• Ιωάννης Κωστόπουλος • Παύλος Ιωαννίδης • Μένη Δαβάκη

ημερομηνία που φέρεται ότι έγινε η ιστορική ναυμαχία, προβλήθηκε απόσπασμα video (1.11 λεπτά) με τρισδιάστατα γραφικά, παραγωγής του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, που παρουσιάζει πρόταση αναπαράστασης της ναυτικής σύγκρουσης. Η συγκεκριμένη ανάρτηση είχε μεγάλη απήχηση με 4.130 περίπου αντιδράσεις, 4.600 κοινοποιήσεις και 276.000 προβολές. Το video ολοκληρωμένο θα έχει διάρκεια 8 λεπτών και θα αποτελεί μέρος διαδραστικής εκπαιδευτικής εφαρμογής που όταν ολοκληρωθεί το 2022, θα είναι προσβάσιμη από τον ιστότοπο του Μουσείου. Στις 12 Νοεμβρίου επρόκειτο να εγκαινιαστεί η έκθεση σύγχρονης τέχνης με τίτλο «Σαλαμίς 480 π.Χ. Εικαστική Απήχηση 2020» στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, όπου θα παρέμενε ανοικτή μέχρι της 10 Ιανουαρίου 2021. Η έκθεση έχει την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Η πορεία της πανδημίας κατέστησε αδύνατη την υλοποίηση του αρχικού προγραμματισμού. Με ορατό τον κίνδυνο να αναβληθεί ολοκληρωτικά και να μην δοθεί η ευκαιρία στο κοινό να απολαύσει τα έργα που εμπνέονται από το ιστορικό γεγονός, αποφασίστηκε να μεταφερθεί στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και να



παραμείνει αναρτημένη για όσο διάστημα χρειαστεί, μέχρι να ανοίξουν τα μουσεία για το κοινό. Στο πλαίσιο προώθησής της δημιουργήθηκε video προαναγγελίας της έκθεσης, το οποίο ανέβηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στον ιστοχώρο του Μουσείου στις 4 Δεκεμβρίου 2020. Στη συνέχεια δημιουργήθηκε εφαρμογή εικονικής περιήγησης η οποία ανέβηκε στο διαδίκτυο στις 30 Δεκεμβρίου 2020, www.hmmuseum.gr. Η έκθεση άνοιξε για το κοινό στις 14 Μαΐου 2021, όταν δηλαδή επαναλειτούργησαν όλα τα μουσεία της χώρας. ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Εκπαιδευτικά προγράμματα και ξεναγήσεις πραγματοποιήθηκαν στην αρχή του χρόνου κατά τους μήνες Ιανουάριο και Φεβρουάριου 2020 και στο ξεκίνημα της νέας σχολικής χρονιάς για ένα μήνα. Στο τελευταίο διάστημα υποδεχόμασταν μόνο μία σχολική τάξη την ημέρα στις αίθουσες του μουσείου για λόγους υγειονομικής ασφάλειας. ΕΚΔΟΣΕΙΣ Συνεχίστηκε η έκδοση του τριμηνιαίου περιοδικού «Περίπλους» τεύχη 110,111,112,113 όπου φιλοξένησαν ποικιλία ιστορικών και αρχαιολογικών άρθρων, προσωπικών μαρτυριών ναυτικών από την υπηρεσία τους σε εμπορικά αλλά και πολεμικά πλοία, κ.α. Τα τεύχη του περιοδικού είναι διαθέσιμα και ηλεκτρονικά μέσω της σελίδας του Facebook που χειρίζεται το Μουσείο. Τον Δεκέμβριο του 2020 ολοκληρώθηκε η επετειακή έκδοση «Σαλαμίς 480 π.Χ.»

Πρόκειται για επιστημονικό συλλογικό τόμο που εκδόθηκε στο πλαίσιο των δράσεων του Μουσείου για την επέτειο των 2.500 χρόνων από το κομβικό ιστορικό γεγονός. Η έκδοση, με εκτενή εικονογράφηση, περιλαμβάνει δύο Χρονολόγια στην αρχή, 22 νέες συμβολές, από 22 συγγραφείς-πανεπιστημιακούς ή άλλους ειδικούς επιστήμονες-ερευνητές, από τους χώρους της Αρχαίας και Ρωμαϊκής Ιστορίας, της Αρχαιολογίας, της Ναυτικής Ιστορίας, της Γεωλογίας, της Αρχιτεκτονικής και της Ιστορίας της Τέχνης. Την επιστημονική επιμέλεια του τόμου έχουν ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Πρόεδρος του Ινστιτούτου Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών Γιάννος Λώλος και η Δρ Προϊστορικής Αρχαιολογίας, Διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Χριστίνα Μαραμπέα. Την έκδοση προλογίζει η Α.Ε. Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου. Τον Δεκέμβριο επίσης εκδόθηκε ο κατάλογος της έκθεσης «Σαλαμίς 480 π.Χ. Εικαστική Απήχηση 2020» με κείμενα του Αντιναυάρχου ΠΝ ε.α. Ιωάννη Παλούμπη, του καθηγητή της Ιστορίας της Τέχνης Μανώλη Βλάχου και της επιμελήτριας της έκθεσης Ιστορικού Τέχνης Λουΐζας Καραπιδάκη. Τα έργα που δημοσιεύονται συνοδεύονται από σχολιασμό των δημιουργών τους. Τον κατάλογο προλόγισε η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού κα Λίνα Μενδώνη. ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΙΑ Συνεχίστηκαν και αυτή τη χρονιά οι δωρεές από ιδιώτες, μέλη και φίλους του Μουσείου που εμπλούτισαν τις συλλογές και τα αρχεία

Ημερολόγιο Μουσείου

του φορέα. Πρόκειται για φωτογραφίες από προσωπικά αρχεία εφοπλιστών και ναυτικών από το 1950 έως το 1980, όπλα των Α΄ και Β΄ Παγκοσμίων Πολέμων, ναυτικά όργανα και στολές. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ «ΑΘΗΝΟΥΛΑ ΜΑΡΤΙΝΟΥ» Η βιβλιοθήκη τη χρονιά που μας πέρασε εμπλουτίστηκε με 500 περίπου τίτλους νέων βιβλίων ιστορικού, αρχαιολογικού και ναυτικού περιεχομένου, οι οποίοι προήλθαν από δωρεές ιδιωτών. Ήταν ανοικτή στο κοινό μόνο κατά τους μήνες λειτουργίας του μουσείου ακολουθώντας τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Ο κατάλογος της είναι διαθέσιμος διαδικτυακά μέσω του ΕΚΤ https:// libraryhmm.openabekt.gr Μέσω της συμμετοχής της στο Δίκτυο Ναυτιλιακών Βιβλιοθηκών (ΔΙ.ΝΑΥ.ΒΙ.) έλαβε μέρος στο 12ο Διεθνές Συνέδριο QQML (Ποιοτική και Ποσοτική Μέθοδος στις Βιβλιοθήκες ) που πραγματοποιήθηκε στις 26-30/5/2020 με θέμα την αξιολόγηση της επίδρασης των οργανισμών Πολιτιστικής Κληρονομιάς και στο 26ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών που διοργάνωσε η Κεντρική Βιβλιοθήκη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στις 1718/12/2020 με θέμα: «Ο ρόλος των Βιβλιοθηκών στη διαχείριση εκτάκτων συνθηκών». Και στα δύο σημαντικά βιβλιοθηκονομικά συνέδρια που πραγματοποιήθηκαν διαδικτυακά, η Βιβλιοθήκη «Αθηνούλα Μαρτίνου» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος παρουσίασε τις συλλογές της.

Περιπλους 115 71



Ημερολόγιο Μουσείου

72 Περιπλους 115



Ημερολόγιο Μουσείου

Σημαντική Δωρεά για τη βιβλιοθήκη «Αθηνούλα Μαρτίνου» του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Η

Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Πολιτιστικού και Κοινωφελούς Έργου ΑΙΓΕΑΣ, διαχειριστής της οποίας είναι το επίτιμο μέλος του Μουσείου κ. Αθανάσιος Μαρτίνος, ανέλαβε για ένα ακόμη έτος την κάλυψη της μισθοδοσίας και των ασφαλιστικών εισφορών, ύψους 25.000 ευρώ, της μοναδικής υπαλλήλου της Βιβλιοθήκης «Αθηνούλας Μαρτίνου» του Μουσείου για την απρόσκοπτη λειτουργία της. Εκφράζουμε και δημοσίως τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας προς την ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ και τον κ. Αθανάσιο Μαρτίνο για την επί σειρά ετών έμπρακτη στήριξή τους στους σκοπούς του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες στον Πρόεδρο του ΙΑΛ και Α΄ Αντιπρόεδρο του ΝΜΕ κο Πάνο Λασκαρίδη για τη συνεχή υποστήριξη του στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Χρηματικές Δωρεές

Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνέχιση της λειτουργίας του. Το μέλος του Μουσείου κ. Γεώργιος Ντούνης κατέθεσε το ποσό των 30 ευρώ εις μνήμην Ναυάρχου Γεωργίου Μόραλη.

Νέα Μέλη Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου Ιωάννα Ηλιάδη, Δημοσιογράφος Νικόλαος Μοσχονάς, Καθηγητής Πανεπιστημίου Παναγιώτης Καγιαλής, Διευθυντής Εκδόσεων Μένανδρος Εμμανουήλ Τακιδέλλης, Εκδότης Παναγιώτης Χατζηπέρος, Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. Ηρακλής Προκοπάκης, Αξιωματικός Π.Ν. ε.α., Ναυπηγός-Μηχανικός Στέφανος Καλαρώνης, Πλοίαρχος Α΄ Ε.Ν. Ισίδωρος Πυλιαρός, Ναυπηγός - Μηχανικός Κωνσταντίνος Ζαγουρτζίνης-Δέδες, Ηθοποιός, Σκηνοθέτης, Θεατρολόγος Γεώργιος Ξηραδάκης, Διευθύνων Σύμβουλος XRTC BUSINESS CONSULTANTS Ιωάννης Διαμαντάκης, Αξιωματικός Π.Ν. Σπυρίδων Δημητρίου, Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. Νικόλαος Γαλανάκης, Ελεύθερος Επαγγελματίας

Δωρεές Εκθεμάτων και Αρχειακού Υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμα: Ο κ. Μιχάλης Μαραγκουδάκης, τέσσερα επιστολικά δελτάρια και μία επιστολή της περιόδου 1940-41 καθώς και μία φωτογραφία του θείου του Αναστάσιου Στεφανουδάκη, που είχε υπηρετήσει ως Δίοπος πυροβολητής κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το μέλος μας κα. Μαρία Συμνιανάκη, διαφημιστικές καρτ-ποστάλ της εταιρείας MINOAN LINES, μία καρτ-ποστάλ του λιμανιού του Ρεθύμνου, διαφημιστικά έντυπα της εταιρείας ΑΝΕΣ κι έναν πολιτικό και γεωφυσικό χάρτη της Ευρώπης υπό Βασ. Ψαραδέλλη.



Ημερολόγιο Μουσείου

O

ΔΩΡΕΑ Αντωνίου Βλασσόπουλου

κος Αντώνιος Βλασσόπουλος από τη Μύκονο έχει κατασκευάσει και δωρίσει στο μουσείο μέχρι τώρα 4 μοντέλα ελληνικών καϊκιών εμπλουτίζοντας τη συλλογή της παραδοσιακής ξυλοναυπηγικής.

Τον Φεβρουάριο του 2020 προσέφερε 1 λαγουδέρα από μικρή βάρκα περαματάκι και 34 εργαλεία μαραγκού που ανήκαν στον παππού του Μαθιό Βλασσόπουλο, οποίος

σύμφωνα με μαρτυρία του δωρητή, έκανε επισκευές και σε ξύλινες βάρκες. Από αυτή τη θέση ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Βλασσόπουλο για την εμπιστοσύνη του. Η δωρεά του εκτιμάται ιδιαίτερα και τα εργαλεία προγραμματίζεται να περιληφθούν στη σχεδιαζόμενη μελλοντική επανέκθεση της μόνιμης συλλογής του μουσείου.

I

II

III

IV

V

VI

I. Μικρό πριόνι, λάμες για ροκάνια και νύχια. II. Διάφορα εργαλεία. Αριστερα διακρίνεται το τσαπράζι που ήταν απαραίτητο για τη διατήρηση της σωστής κλίσης στα πριόνια. III. Τρυπάνια. IV. Μεγάλη πλάνη. V. Εργαλεία για μεταφορά αποστάσεων και σημάδεμα παράλληλων γραμμών και γωνιών κλίσεων. VI. Εργαλεία λείανσης.

74 Περιπλους 115

Επετειακή έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος για τα 200 χρόνια από την έναρξη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας 1821.

28 χρωμολιθογραφίες με απεικονίσεις πλοίων και ναυμαχιών της Ελληνικής Επανάστασης με ιστορικό σχολιασμό. Τα πρωτότυπα έργα είναι οι υδατογραφίες που φιλοτέχνησε ο Υποναύαρχος Αντώνιος Ε. Κριεζής, εγγονός του μοιράρχου της Επανάστασης Αντωνίου Γ. Κριεζή και οι οποίες ανήκουν στη συλλογή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Κείμενα: Κωνσταντίνος Αλεξανδρής Γλώσσα: Ελληνικά/Αγγλικά Αριθμός σελίδων: 88 Διαστάσεις: 29x28 εκ. Εξώφυλλο: Σκληρό ISBN: 978-618-82181-9-2 Τιμή: 100 ευρώ Έκδοση σε κουτί: 120 ευρώ Τιμή για τα μέλη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος: 80 ευρώ με κουτί 100 ευρώ

Περίπλους

Αποχαιρετισμοί

Παύλος Ιωαννίδης

Ένα εκλεκτό μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και ένας ειλικρινής φίλος και υποστηρικτής έφυγε από τη ζωή μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα. Όπως έγραψαν οι εφημερίδες και τα διάφορα ηλεκτρονικά sites που μετέδωσαν την είδηση, έφυγε πλήρης ημερών σε ηλικία 97 ετών. Το γεγονός αυτό όμως δεν αλλάζει και δεν απαλύνει την απώλεια ενός αληθινού φίλου, στη βοήθεια και στη συμβουλή του οποίου πάντα προσβλέπαμε να μας οδηγήσει, να μας κατευθύνει στη σωστή πορεία.

Ό

λοι οι αναγνώστες του περιοδικού θα είναι ασφαλώς ενήμεροι για τη συμπαράσταση του Παύλου Ιωαννίδη, καθώς συμμετείχε σε όλες σχεδόν τις εκδηλώσεις του Μουσείου και εικονιζόταν σε όλες σχεδόν τις φωτογραφίες από αυτές.

Εκείνο όμως που ασφαλώς λίγοι γνωρίζουν είναι ότι ο Ιωαννίδης ήταν ένας μαχητής που σε ηλικία 19 ετών, το 1943, εντάχθηκε στην εθνική Αντίσταση κατά της γερμανοϊταλικής κατοχής αρχικά με την ομάδα του «Νικηφόρου» του ΕΛΑΣ (Δημήτρη Δημητρίου Ανθυπολοχαγού του Ελληνικού Στρατού από τη Σχολή Ευελπίδων, που είχε πολεμήσει στα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα και είχε τιμηθεί με ηθικές αμοιβές για την ανδρεία του) και στη συνέχεια με την FORCE 133, μια συμμαχική ομάδα που δρούσε στα βουνά της κατεχόμενης Ελλάδας. Τον Ιούνιο του 1944 κατόπιν εντολής του Συμμαχικού Αρχηγείου Μέσης Ανατολής διέφυγε από την Ελλάδα μαζί με δύο Άγγλους αξιωματικούς και μέσω Τουρκίας έφτασε στο Κάϊρο. Το 1944 εκπαιδεύτηκε ως πιλότος καταδιωκτικών αεροπλάνων στο εκπαιδευτικό κέντρο της RAF στη νότια Ροδεσία. Για τη δράση του τιμήθηκε από τον Βασιλέα της Αγγλίας Γεώργιο ΣΤ΄ με το King’s Medal for Courage (K.M.C) και με δίπλωμα τιμής από τον Άγγλο Στρατάρχη Lord Alexander. Στις 10 Μαΐου 1956, ημερομηνία απαγχονισμού των Κυπρίων αγωνιστών της ΕΟΚΑ Καραολή και Δημητρίου επέστρεψε αυτές τις διακρίσεις στον Άγγλο Πρέσβη στην Αθήνα Charles Peake, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την ενέργεια αυτή των Άγγλων. Μετά την επιστροφή από τη Μέση Ανατολή υπηρέτησε στην Ελληνική Πολεμική Αεροπορία (ΕΒΑ) μέχρι το 1947. Στη συνέχεια προσλήφθηκε στην Ολυμπιακή Αεροπορία και υπήρξε ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Αριστοτέλη Ωνάση. Εμείς θα τον θυμόμαστε για την ανιδιοτελή του φιλία και την υποστήριξή του προς το Μουσείο όπου κι αν βρισκόταν. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη 76 Περιπλους 115

Ροδούλα Σταθάκη-Κούμαρη Καλό ταξίδι

Γ

εννημένη τον Φεβρουάριο του 1925, με σπουδές στη Γερμανική Φιλολογία, στη Σχολή Ξεναγών της Αθήνας, καθώς και στη Σχολή Γραμματέων στην Βέρνη της Ελβετίας, εργάστηκε στο Υπουργείο Προεδρίας της Κυβερνήσεως και στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού. Σταθμός στη ζωή της ήταν τα δυο χρόνια που, ως γραμματέας της Λαογράφου Αγγελικής Χατζημιχάλη, έμαθε την αξία της παραδοσιακής λαϊκής τέχνης. Ξεναγώντας σε όλη την Ελλάδα και τη Μεσόγειο με κρουαζιερόπλοια, ήρθε σε επαφή με πολλούς χειροτέχνες. Επί σειρά ετών δίδαξε στη Χ.Ε.Ν. Αθηνών και έδωσε διαλέξεις σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και της Γερμανίας.

Το 1974 ορίζεται Έφορος του Μουσείου Γαλαξιδίου, όπου παρέμεινε έως το τέλος της ζωής της, έχοντας τη θέση της Επιστημονικής Συμβούλου. Το 1994 συνέβαλε στην ίδρυση του Σωματείου «οι Φίλοι του Ναυτικού & Ιστορικού Μουσείου Γαλαξιδίου». Κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για την εξωστρέφεια του Μουσείου με διοργανώσεις διαλέξεων, εκδηλώσεων, ημερίδων, εκθέσεων και άλλων πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Εκτός από το μουσείο του Γαλαξιδίου ήταν ισόβια Επιστημονική Συνεργάτιδα και του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Ρεθύμνης, Επίσης με την ευαισθησία που την χαρακτήριζε ως άνθρωπο, και την αγάπη της για τον συνάνθρωπο χάρισε κτήμα της και συνέβαλε καταλυτικά, στη δημιουργία του σωματείου των φίλων ατόμων με νοητική στέρηση «ΤΑ ΔΕΛΦΙΝΙΑ», του οποίου ήταν Πρόεδρος. Ήταν επίσης ιδρυτικό μέλος και αντιπρόεδρος του κοινωφελούς ιδρύματος ΕΣΤΙΑ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ στη θέση «ΚΕΡΑΜΟΥ». Σημαντική παρακαταθήκη για τις νεότερες γενιές, αποτελεί το συγγραφικό της έργο, που αποτελείται από 16 βιβλία και περισσότερα από 60 δημοσιευμένα άρθρα και μελέτες της με θέματα του λαϊκού βίου και της τέχνης.

H Ροδούλα Σταθάκη-Κούμαρη είχε βαθιές γνώσεις και μεγάλη εμπειρία στα θέματα της ναυτικής και της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς. Συνέβαλε καθοριστικά στην εδραίωση του θεσμού των Πανελληνίων Συνεδρίων καθώς με τη δική της προτροπή το Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο Γαλαξιδίου ανέλαβε με επιτυχία 2 από τις 12 έως τώρα διοργανώσεις αυτής της κοινής δράσης των ελληνικών ναυτικών μουσείων. Την θυμάμαι πάντα δυναμική, κατέθετε με παρρησία τις απόψεις της για τον βέλτιστο τρόπο διεξαγωγής και συντονισμού των συνεδρίων μας. Βασικότερη έννοια της, να μας γνωρίσει το Γαλαξίδι και να αναδείξει το υπέροχο μουσείο του με τη μοναδική ναυτική συλλογή. Αν γινόταν το ΙΒ΄ συνέδριο το 2020 θα ερχόταν στην Άνδρο. Μας είχε γράψει χαρακτηριστικά σε επιστολή της: «Είναι χαρά μου να βρεθώ ανάμεσα σε ναυτικό περιβάλλον που πάντα σηματοδότησε τη ζωή μου». Είμαστε σίγουροι πως από την συνοικία των αγγέλων που βρίσκεται τώρα θα μας παρακολουθεί ευτυχισμένη. Αιωνία η μνήμη της! Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Γράφει ο Σκάπουλος 78 Περιπλους 115

Α

γαπητοί φίλοι και αναγνώστες Ένα ακόμα τεύχος του «Περίπλου» θα είναι αφιερωμένο στο ’21 και γι αυτό ο Σκάπουλος ειδοποιήθηκε να γράψει κάτι σχετικό. Δεν θα έλεγα πως είναι δύσκολη υπόθεση καθώς έχουν πλημμυρίσει οι εφημερίδες, τα περιοδικά, οι τηλεοράσεις από ένα πολύ μεγάλο αριθμό αφιερωμάτων, άρθρων, εκδηλώσεων, ομιλιών, συνεδρίων, που όλα περιγράφουν και αναλύουν γεγονότα και φάσεις της Επανάστασης των Ελλήνων του 1821. Ο Σκάπουλος θα προσπαθήσει να διατυπώσει μερικές σκέψεις του όχι για την Επανάσταση αυτή καθεαυτή, αλλά για τη διαδρομή των 200 ετών από τότε μέχρι σήμερα. Είναι γνωστό πως ενώ τα δύο, τρία, πρώτα χρόνια της Επανάστασης οι Έλληνες σημείωναν επιτυχίες στην ξηρά και στη θάλασσα, αλλά ακόμα οι Τούρκοι κυριαρχούσαν στον ελληνικό χώρο, άρχισαν οι ελληνικοί εμφύλιοι που στοίχισαν περισσότερο στο ελληνικό στρατόπεδο από ό,τι τα τρία πρώτα χρόνια των πολέμων με τους Οθωμανούς. Αιτίες δεν μπορεί κανείς να ανιχνεύσει εύκολα, παρά μόνο στενά τοπικιστικά συμφέροντα που έφερναν αντιμέτωπους τους επαναστάτες μεταξύ τους. Έτσι βρέθηκαν αντιμέτωποι νησιώτες με στεριανούς, ρουμελιώτες με μοραΐτες, λαϊκοί με προκρίτους και γενικά όλοι εναντίον όλων, ενώ ακόμα οι τούρκοι και οι σύμμαχοί τους αιγύπτιοι αποβιβάζονταν ανενόχλητοι και αλώνιζαν τις ελεύθερες περιοχές στην Πελοπόννησο την εστία της Επανάστασης. Η ιστορία κύλισε όπως κύλισε. Το Ναβαρίνο, μια ναυμαχία περίεργη και απροσδόκητη (κατά τον χαρακτηρισμό των πρωταγωνιστών του) έδωσε ανάσα στην «πνέουσα τα λοίσθια» Ελληνική Επανάσταση. Οι μετέπειτα εξελίξεις ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1829, η γαλλική αποστολή υπό τον Μαιζών στην Πελοπόννησο, κατέληξαν στη δημιουργία ελληνικού κράτους το 1830, με πρώτο κυβερνήτη τον επιφανέστερο στην Ευρώπη Έλληνα, Ιωάννη Καποδίστρια. Το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος που αναγνωρίσθηκε είχε μια πολιτική ζωή στην οποία δέσποζαν τα τρία κόμματα «Αγγλικόν», «Γαλλικόν» και «Ρωσικόν». (Προσοχή, όχι φιλο-αγγλικόν, φιλο-γαλλικόν και φιλορωσικόν.) Χωρίς να αμφισβητώ ούτε κατά διάνοια τη φιλοπατρία των οπαδών των κομμάτων είμαι βέβαιος ότι όλοι θεωρούσαν πως προωθούν το εθνικό ελληνικό συμφέρον, αλλά θεωρώ βέβαιο επίσης ότι ανεπαισθήτως προωθούσαν και το συμφέρον της χώρας που υποδήλωνε το όνομα του κόμματος. Αυτό ακριβώς άλλωστε ήταν η φιλοσοφία των κομμάτων, ότι δηλαδή το ελληνικό συμφέρον θα προωθείτο καλύτερα αν παραλληλιζόταν με τα συμφέροντα της μεγάλης δυνάμεως που αναφερόταν στο όνομα του κόμματος. Έτσι βρέθηκε άλλο πεδίο αντιπαράθεσης των ελεύθερων, πια, Ελλήνων που κράτησε αρκετά χρόνια. Επειδή ο Καποδίστριας θεωρήθηκε υπερβαλλόντως «Ρωσόφιλος» αφ’ ενός δολοφονήθηκε το 1831, αφ’ ετέρου με τη Συνθήκη του Λονδίνου του 1832 οι «προστάτιδες» δυνάμεις όρισαν η νέα χώρα να γίνει «Βασίλειον» και επέλεξαν για τον θρόνο της Ελλάδος τον Όθωνα, γιο του Βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου. Η αρχική ανάρρηση στο θρόνο, κατ’ απαίτηση του Λουδοβίκου ήταν απόλυτη μοναρχία. Έτσι δημιουργήθηκε νέο πεδίο διαφωνιών μεταξύ των υπηκόων του νέου κράτους, αυτό των Μοναρχικών και των Συνταγματικών. Οι τελευταίοι ήταν αυτοί που ζη-

τούσαν την παραχώρηση Συντάγματος, το οποίο τελικά παραχωρήθηκε τον Μάρτιο του 1844 ύστερα από την Συνταγματική Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843. Το νεαρό κράτος συνέχισε την πορεία του και τον Οκτώβριο του 1862 το βασιλικό ζεύγος Όθων και Αμαλία διέφυγε από τη χώρα με αγγλικό πολεμικό πλοίο ύστερα από επαναστατικά κινήματα που ξέσπασαν σε διάφορα σημεία της χώρας. Μετά ένα χρόνο, τον Νοέμβριο του 1863 ανήλθε στον ελληνικό θρόνο ο Δανός Πρίγκιπας Γεώργιος και συγχρόνως τα επτάνησα ενσωματώνονταν στο ελληνικό βασίλειο. Ο Γεώργιος εξελίχθηκε στον μακροβιότερο βασιλιά της χώρας. Δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη τον Μάρτιο του 1913 πέντε μήνες μετά την απελευθέρωση της πόλης και την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Στη θέση του ανέλαβε καθήκοντα ο πρωτότοκος γιος του Κωνσταντίνος και αμέσως δημιουργήθηκε το μεγαλύτερο σχίσμα στον ελληνικό λαό μεταξύ του

Βασιλέα και του Πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου με διακύβευμα τη συμμετοχή ή όχι της χώρας στον Α΄ ΠΠ στο πλευρό της Αντάντ, όπως πίστευε ο Πρωθυπουργός, ή της παραμονής σε μια ουδετερότητα ευμενή προς τις δυνάμεις της Κεντρικής Ευρώπης, όπως πίστευε ο Βασιλιάς. Το Σύνταγμα προέβλεπε ότι η εξωτερική πολιτική ανήκει στις αρμοδιότητες του Πρωθυπουργού, αλλά στην αρχή του 20ου αιώνα ήταν σύνηθες στην Ευρώπη οι Βασιλικές Αυλές να πρωταγωνιστούν στη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής των χωρών τους. Προσωπικά είμαι απόλυτα πεπεισμένος ότι και οι δύο άνδρες εξέφραζαν τις απόψεις τους πιστεύοντας ότι υποστήριζαν το εθνικό συμφέρον, παρά το γεγονός ότι η Βασίλισσα Σοφία ήταν αδελφή του Κάϊζερ Γουλιέλμου. Το εκπληκτικό είναι ότι δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν και το σχίσμα μεταξύ Βασιλικών και Βενιζελικών με τις μεταλλάξεις του, παρέμεινε να στοιχειώνει ολόκληρο τον 20ο αιώνα. Το φαινόμενο επαναλήφθηκε στον Β΄ ΠΠ, το 1940.

Ενώ η Ελλάδα κατήγαγε την πρώτη νίκη κατά των δυνάμεων του Άξονα και άφησε έκπληκτο τον κόσμο, κατάφερε με το πέρας του πολέμου να εμπλακεί σε έναν τριετή εμφύλιο πόλεμο που είχε περισσότερα θύματα στους Έλληνες από όσα είχε ο παγκόσμιος. Αγαπητές φίλες και φίλοι εκείνο που θέλω να αναδείξω είναι πως σε όλη τη διάρκεια των 200 ετών από την Επανάσταση μέχρι σήμερα, ο λαός μας εύρισκε αιτίες να διχασθεί, άλλοτε ειρηνικά, που στο κάτω, κάτω της γραφής είναι και θεμιτό, αλλά και πολλές φορές με αιματηρές καταλήξεις. Κατά τη γνώμη του Σκάπουλου αυτό είναι το κύριο δίδαγμα που πρέπει να βγει από τον εορτασμό των 200 ετών. Είναι καιρός να συνηθίσουμε να συζητάμε ακόμα κι αν διαφωνούμε. Η διαφωνία δεν σημαίνει πως ο άλλος είναι αντίθετος με το ελληνικό συμφέρον. Είναι καιρός να αρχίσουμε να ενώνουμε τα αντίθετα και όχι να χωρίζουμε. Αρκετά με τους διχασμούς, αρκετά με τις εμφύλιες συρράξεις.

Ambroise Louis Garneray, Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου, λάδι σε μουσαμά, 179x278 εκ., Μουσείο Ιστορίας της Γαλλίας.

Περιπλους 115 79

Ναυτικά Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο, Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Αστική μη κερδοσκοπική εταιρία) Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223/28249, Fax: 26950 83748 ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Τσιλιβή, Ζακύνθου ΤΤ 22100. Τηλ. 26950 42436/ Κιν. 6974 065 776 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ.: 22890 22700/210 81 25 547, Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Ραψάνη, Χρυσοστόμου Σμύρνης 1, Τηλ: 2510 240 668, 6977 391 605, Ε-mail: nmkav.gr@gmail.com • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ & ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ (Ν.Π.Δ.Δ.) Κων/νου Καραμανλή 1, Δημαρχιακό Μέγαρο, ΤΤ18900, Σαλαμίνα. Τηλ.-fax: 213-2027316 E-mail: museum@0165.syzefxis.gov.gr

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

Φορείς (Ιδρύματα - Ινστιτούτα - Ναυτικές Συλλογές) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ "ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ" Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709 80 Περιπλους 115