ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 116

ΤΕΥΧΟΣ 116 • IOYΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ.-YEN-ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

On time - any time!

A globally integrated shipping group

- Transportation (dry bulk, wet, reefer)

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

- Shipyards

HEAD OFFICE

- Ship Agency

5, Xenias str. & Ch. Trikoupi

- Logistics

14562, Athens, Greece

- Terminals

Tel.: +30 210 62 84 200

- Fuel Supplies at High Seas - Pelagic Fish Trading

e-mail: athens@laskaridis.com www.laviniabulk.com

116

IOYΛΙΟΣ // ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02 Χαιρετισμός του Εκδότη 04 ΝΑΒΑΡΙΝΟ/NAVARINO 1827

Διαδικτυακή παρουσίαση της έκδοσης

ΤΕΥΧΟΣ 116 • IOYΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ.-YEN-ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εξώφυλλο Αντώνιος Ε. Κριεζής (1872-1944), "Ναυμαχία του Αργολικού". Υδατογραφία, 42x68 εκ.

από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

16

20 Nέα δωρεά τρίτου Πολεμικού Πλοίου από τον εφοπλιστή

Πάνο Λασκαρίδη στο Πολεμικό Ναυτικό

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

21 Ναυτικές επιχειρήσεις

20

του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Αναστασίου Δημητρακόπουλου

21

Εκδήλωση Αφιερωμένη στους Καλλιτέχνες της Εικαστικής Έκθεσης

Συμπεράσματα συνεδρίου Θήρας 2 & 3 Οκτωβρίου 2021 του Δρ. Πάνου Στάμου

52

72 Λογοτεχνία & Θάλασσα 76 Αποχαιρετισμοί 77 Ημερολόγιο Μουσείου

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη

Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

62 ΣΑΛΑΜΙΣ 480 π.Χ. ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΗΧΗΣΗ 2020

70 Συνέδριο ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ & ΡΩΣΙΑ

Διαφημίσεις: Ν. Νικολαΐδης-Ε. Σ. Σύρος Τηλ./Fax: 210 24 35 075

Διανέμεται δωρεάν

του Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Ιωάννη Παλούμπη

του Σεπτεμβρίου του 1922

Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ

στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

52 To Ναυτικό στην Επανάσταση

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

16 Δημιουργία Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης στη Σύρο

78 Bαρόμετρο

62 Τραπεζικός λογαριασμός για την κατάθεση συνδρομής μελών: Εθνική Τράπεζα/Δικαιούχος: Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Aρ. Λογ/σμου: 072/482020-74/ IBAN: GR13 0110 0720 0000 0724 8202 074 Παράκληση η κατάθεση να γίνεται ΕΠΩΝΥΜΩΣ, ώστε να αποστέλλεται ακολούθως και η σχετική απόδειξη.

Α

γαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι, αγαπητοί αναγνώστες του περιοδικού μας, αισίως διανύσαμε και το καλοκαίρι του επετειακού έτους 2021 περνώντας μέσα από τα «κύματα» της εμμένουσας πανδημίας του Covid-19. Από τα μέσα Μαΐου είδαμε με χαρά τους επισκέπτες να επιστρέφουν στις αίθουσες του μουσείου και την τουριστική κίνηση να αυξάνεται. Κάπως έτσι η καθημερινότητα του μουσείου γύρισε στη γνωστή της πορεία, αλλά φυσικά με τις απαραίτητες προσαρμογές, δηλαδή τα απαραίτητα μέτρα υγειονομικής ασφάλειας. Αυτό το διάστημα ολοκληρώθηκε η έκδοση του Ναυτικού Μουσείου που είναι αφιερωμένη στον εορτασμό των 200 χρόνων της Ελληνικής Παλιγγενεσίας με τον τίτλο «Ναβαρίνο 1827». Είναι ένα συλλογικό έργο που συγκροτήθηκε από τις συμβολές 8 πανεπιστημιακών και ειδικών επιστημόνων-ερευνητών, οι οποίοι εξετάζουν και φωτίζουν σφαιρικά το σημαντικό αυτό ναυτικό γεγονός για την ελληνική αλλά και ευρωπαϊκή ιστορία γενικότερα. Ο τόμος είναι πολυσέλιδος, δίγλωσσος (ελληνικά -αγγλικά) και με εκτενή εικονογράφηση. Η πραγματοποίηση της συγκεκριμένης έκδοσης ήταν ένα δύσκολο, επίπονο και φιλόδοξο έργο για το οποίο οφείλουμε ευγνωμοσύνη σε όλους τους συντελεστές και ιδιαίτερα στους συγγραφείς για τον ενθουσιασμό με τον οποίο αγκάλιασαν το όλο εγχείρημα. Θεωρούμε ότι είναι ένα πόνημα που αξίζει να υπάρχει σε όλες τις βιβλιοθήκες. Η παρουσίαση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 16 Οκτωβρίου 2021 στο Μουσείο, χωρίς την παρουσία κοινού, και μεταδόθηκε ζωντανά στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης Youtube και Facebook. Στις επόμενες σελίδες θα βρείτε εκτενές αφιέρωμα με τις ομιλίες των συντελεστών της έκδοσης. Την 29η Σεπτεμβρίου 2021 εορτάσαμε την επέτειο της άλλης κομβικής Ναυμαχίας για την παγκόσμια ιστορία που έλαβε χώρα σε ελληνικά ύδατα, της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας το 480 π.Χ. με εκδήλωση προς τιμή των 22 καλλιτεχνών που έλαβαν μέρος στην έκθεση «Σαλαμίς 480 π.Χ. Εικαστική απήχηση 2020». Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε παρουσία του Δημάρχου Πειραιώς κου Γιάννη Μώραλη, μελών του Διοικητικού Συμβουλίου του Ναυτικού Μουσείου και λιγοστών προσκεκλημένων. Θυμίζουμε ότι η έκθεση αποτέλεσε την κεντρική δράση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος για τον εορτασμό των 2.500 χρόνων από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας και έληξε στις 9 Οκτωβρίου 2021. Ωστόσο συνεχίζει να είναι προσβάσιμη για το παγκόσμιο ψηφιακό και φιλότεχνο κοινό μέσω της εικονικής περιήγησής της, ενώ διαθέσιμος είναι και ο έντυπος κατάλογος της από το πωλητήριο του Μουσείου. Εκτενές φωτογραφικό αφιέρωμα για αυτήν την ιδιαίτερη εκδήλωση έχει περιληφθεί επίσης στο παρόν τεύχος. Τον Οκτώβριο ξεκίνησαν τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου. Με μεγάλη χαρά είδαμε τους μικρούς μαθητές να επιστρέφουν στις αίθουσές μας. Η εκπαιδευτική ομάδα του Ναυτικού Μουσείου τιμώντας την επέτειο των 200 χρόνων από την Εθνική Παλιγγενεσία, για την τρέχουσα ακαδημαϊκή χρονιά 2021-2022 , σχεδίασε προγράμματα για όλες τις σχολικές βαθμίδες με θεματολογία από τη ναυτική ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. Ο γενικός τίτλος είναι «Εβγήκαμεν εις τα Πανία... Πλοία και ναυμάχοι του 1821». Ο τίτλος είναι δανεισμένος από τα ημερολόγια των πολεμικών πλοίων της εποχής που έχουν διασωθεί και σημαίνει τον απόπλου για επιχείρηση. Με αφορμή την Επαναστατική σημαία των Σπετσών του πυρπολητή Λαζάρου Μουσιού, τα προσωπικά αντικείμενα του Ναυάρχου Μιαούλη, τις προσωπογραφίες των θαλασσομάχων, τον μνημειακό πίνακα του Κωνσταντίνου Βολανάκη «Πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσό», 1882 και πολλά άλλα, οι μαθητές θα ανακαλύψουν ευχάριστα και βιωματικά τα ελληνικά πολεμικά ιστιοφόρα, τα ναυτικά επαγγέλ-

2 Περιπλους 116

ματα, τις ενδυμασίες, τον τρόπο ζωής των πληρωμάτων και τα κατορθώματα των ναυτικών ηρώων του 1821. Παράλληλα με αυτές τις δράσεις το μουσείο συμμετείχε με δανεισμό εκθεμάτων στην εξαιρετική περιοδική έκθεση του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου «Ναύπακτος 1571: 450 Χρόνια από “τη μεγαλωτάτη βιτώρια των χριστιανών”», που διοργανώθηκε στο πλαίσιο αφιερώματος για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση: «Από την Άλωση στην Παλιγγενεσία 1453-1821». Η έκθεση εγκαινιάστηκε από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου στις 17 Σεπτεμβρίου και θα διαρκέσει μέχρι της 31/1/2022. Επίσης τα πολύτιμα κειμήλια του Ναυάρχου Νικολάου Βότση από τη συλλογή του Μουσείου δανείστηκαν στην έκθεση που διοργάνωσε το Πολεμικό Μουσείο για το περίπτερο του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης στην 85η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης (11-19/9/2021). Πλησιάζοντας στο τέλος του 2021, αυτού του γεμάτου ανατροπές έτους λόγω της πανδημίας, συνεχίζουμε να σχεδιάζουμε δράσεις αφιερωμένες στο μεγάλο γεγονός της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας, οι οποίες φυσικά θα επεκταθούν χρονικά και μέσα στο 2022.

Σύρος. Φωτογραφία Anag.

«Πρώτη σημαία» είναι ο τίτλος της ομαδικής εικαστικής εγκατάστασης με αντικείμενο την πρώτη ελληνική γαλανόλευκη σημαία που σχεδιάστηκε και υψώθηκε στον πειρατικό στολίσκο του καπετάνιου Γιάννη Σταθά και Νικοτσάρα στις απαρχές της Επανάστασης το 1807, στο νησί της Σκιάθου. Στην έκθεση, την επιμέλεια της οποίας έχει η διακεκριμένη Ιστορικός Τέχνης Ίρις Κρητικού, συμμετέχουν σαράντα διακεκριμένοι αλλά και πολύ νέοι Έλληνες εικαστικοί καλλιτέχνες το έργο των οποίων, αν και πολύ σύγχρονο, αναβλύζει από τις παραδοσιακές μεθόδους χειροτεχνίας και εμπνέεται από το χαρακτηριστικό εθνικό μας σύμβολο, του οποίου η σύλληψη και η κατασκευή προηγήθηκαν 14 χρόνια από την έναρξη της Επανάστασης του 1821, προαναγγέλλοντας τα γεγονότα που ακολούθησαν και οδήγησαν στην δημιουργία του Ελληνικού Κράτους. Η έκθεση είναι συνδιοργάνωση με το Δήμο Σκιάθου και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά φέτος το καλοκαίρι στην Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Σκιάθου, το τόπο που η πρωτόλεια σημαία του Σταθά σχεδιάστηκε, υφάνθηκε και ευλογήθηκε. Στο πλαίσιο του προγράμματος εκδηλώσεων «Έτος Ελλάδας-Ρω-

σίας 2021» που συντονίζει το Υπουργείο Εξωτερικών το μουσείο ήταν μεταξύ των υποστηρικτών του επιστημονικού συνεδρίου «Σαντορίνη και Ρωσία» που πραγματοποιήθηκε 2-3 Οκτωβρίου 2021 στο Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο στα Φηρά της Θήρας. Επίσης στο ίδιο πλαίσιο θα φιλοξενήσει τους μήνες Απρίλιο- Μάιο 2022, την περιοδική έκθεση εποπτικού υλικού «Κουρσάροι του Αιγαίου» που είναι αφιερωμένη στη συμμετοχή των Ελλήνων στην Πρώτη εκστρατεία του Αρχιπελάγους του Ρωσικού Αυτοκρατορικού Στόλου στο Αιγαίο το 1770-1774 και έχει σχεδιαστεί από το Ινστιτούτο Σλαβικών Σπουδών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών. Με την ελπίδα ότι όλα θα πάνε καλά «Εβγήκαμεν εις τα πανία» και σας περιμένουμε να επισκεφθείτε και πάλι το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, τηρώντας πάντα τα ισχύοντα και σωτήρια μέτρα υγειονομικής προστασίας.

Καλή ανάγνωση! Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Περιπλους 116 3

ΝΑΒΑΡΙΝΟ NAVARINO 1827 Διαδικτυακή παρουσίαση της έκδοσης από το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Τ

ο Σάββατο, 16 Οκτωβρίου και ώρα 11:30 πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η διαδικτυακή παρουσίαση της νέας έκδοσης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος «ΝΑΒΑΡΙΝΟ/NAVARINO 1827», στο κανάλι Youtube και τη σελίδα Facebook του φορέα. Για το βιβλίο μίλησαν οι συγγραφείς: Αλέξανδρος Κ. Κατράνης, Πληρεξούσιος Υπουργός Α΄, (ε.τ), τ. καθηγητής Ορθόδοξου Πανεπιστημίου Κινσάσα, τ. Επίκουρος Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, Χαρίκλεια Γ. Δημακοπούλου Δρ. Νομικής, Ιστορικός του Δικαίου και των Θεσμών, Ιωάννης Παλούμπης, Αντιναύαρχος Π.Ν. (ε.α.), Πάνος Ν. Στάμου, Δρ. Νεότερης Ιστορίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, Δρ. Ζήσης Φωτάκης, Επίκουρος καθηγητής Ναυτικής Ιστορίας της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, Δημήτριος Τσικούρης, Πρέσβης (ε.τ.), Νικόλαος Ν. Κουρκουμέλης, Υποστράτηγος (ε.α.), Διδάκτωρ Ιστορίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ο καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, κύριος Θανάσης Χρήστου, δεν μπόρεσε να παραστεί λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων. H ομιλία του αναγνώστηκε. Τον συντονισμό της εκδήλωσης είχε η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, κα. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

4 Περιπλους 116

Λίγα λόγια για την έκδοση:

Πρόκειται για επετειακή έκδοση με αφορμή τη συμπλήρωση 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 Στόχος του έργου είναι η ανάδειξή της και η ενίσχυση της ιστορικής μνήμης για ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της νεότερης ελληνικής αλλά και παγκόσμιας ιστορίας. Η έκδοση είναι συλλογικό έργο που περιλαμβάνει συμβολές από οκτώ συγγραφείς πανεπιστημιακούς και άλλους ειδικούς επιστήμονες-ερευνητές οι οποίοι με τις εισηγήσεις τους συμβάλλουν στην παρουσίαση της οπτικής των τριών Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής Αγγλίας-ΓαλλίαςΡωσίας που συμμετείχαν στη ναυμαχία και αναδεικνύουν την απήχηση του γεγονότος στους Επαναστατημένους Έλληνες. Η πολυτελής έκδοση είναι 472 σελίδων, δίγλωσση (ελληνικά-αγγλικά) και με πλούσια εικονογράφηση. Το βιβλίο χαιρετίζει ο Αρχηγός ΓΕΝ, Αντιναύαρχος κ. Στυλιανός Πετράκης Π.Ν. και οι πρέσβεις της Ρωσίας, κ. Αντρέι Μάσλοβ, του Ηνωμένου Βασιλείου, κα. Κέιτ Σμιθ και της Γαλλίας, κ. Πατρίκ Μεζονάβ. Διατίθεται από το πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

ENAΡΚΤΗΡΙΑ ΕΙΣΗΓΗΣΗ της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Σ

ας καλωσορίζω από το χώρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στη σημερινή διαδικτυακή παρουσίαση της τελευταίας μας έκδοσης «Ναβαρίνο 1827». Ο φορέας μας για να τιμήσει την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 επέλεξε να αναδείξει τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου ως το αποφασιστικό ναυτικό εγχείρημα που έθεσε τέλος στις εκατόμβες και τους εξαπονδρισμούς των Ελλήνων και οδήγησε στη δημιουργία ενός νέου κράτους στην Ευρώπη, της μικρής αλλά ανεξάρτητης Ελλάδας. Η γόνιμη συνεργασία με διακεκριμένους συγγραφείς, διπλωμάτες, καθηγητές και ιστορικούς ερευνητές οδήγησε στην έκδοση του συλλογικού έργου που σήμερα παρουσιάζουμε και το οποίο αναδεικνύει γνωστές και άγνωστες πτυχές του σημαντικού συμβάντος, όπως αυτές προκύπτουν από τα αποτελέσματα νέων ερευνών και δεδομένων. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος επέλεξε την προβολή του συγκεκριμένου θέματος, προκειμένου να αναδειχθεί και η φιλελληνική διάσταση του ιστορικού γεγονότος. Το ρεύμα του φιλελληνισμού εκδηλώνεται εμπράκτως και όχι μόνο ως αγάπη προς την κλασική παιδεία και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Η ναυμαχία για την ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ήταν μία ανθρωπιστική επέμβαση υπέρ ενός λαού, που επί χρόνια έδινε έναν αιματηρό, άνισο και προπάντων δίκαιο αγώνα για την Ελευθερία του. Οι Έλληνες, παρά τα δεινά της μακραίωνης υποδούλωσης σε έναν αλλόθρησκο και βάρβαρο δυνάστη, επέδειξαν αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα. Διατήρησαν τη χριστιανική τους πίστη, την πολιτιστική τους ταυτότητα και κράτησαν άσβεστη τη φλόγα της επιθυμίας για Ανεξαρτησία. Οι ευρωπαϊκοί λαοί και οι κυβερνήσεις τους αναγνώριζαν αφενός τους πολιτιστικούς δεσμούς που είχαν με τους επαναστατημένους Έλληνες και αφετέρου την πνευματική και ιδεολογική διάσταση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το άδοξο τέλος της πολιορκίας της Ακροπόλεως, η περήφανη θυσία του Μεσολογγίου και το αιματοκύλισμα των χριστιανών της Πελοποννήσου από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ επέβαλλαν και δικαιολογούσαν την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων για τη σωτηρία του Έθνους των Ελλήνων, που ανήκε στην πολιτιστική σφαίρα της Ευρώπης. Το δόγμα της Ιεράς Συμμαχίας εγκαταλείπεται, καθώς αναδεικνύεται η σημασία της κοινής ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, προδρομική εκδήλωση ενός βασικού συνεκτικού στοιχείου της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πέραν των αναφερθέντων, δύο ακόμη ορόσημα στη ναυτική ιστορία υπαγόρευσαν στο

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος την παρουσίαση του σημαντικού αυτού γεγονότος: Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου υπήρξε η τελευταία σύγκρουση αποκλειστικά ιστιοφόρων πλοίων. Ύστερα από σαράντα και πλέον αιώνες η χρήση των ιστίων και των κουπιών ως μέσων πρόωσης αντικαθίσταται από τη χρήση του ατμού και την ατμοκίνηση, που θα επιφέρει τεχνολογική επανάσταση στον κόσμο της ναυσιπλοΐας. Λίγες ημέρες νωρίτερα, το πρώτο ατμοκίνητο πολεμικό πλοίο στον κόσμο, που συμμετείχε σε πολεμικές επιχειρήσεις, το ελληνικό τροχήλατο «Καρ-

προκύπτει από τις διαταγές των κυβερνήσεων των Συμμάχων προς τους πρωταγωνιστές ναυάρχους. Η πραγματοποίηση της συγκεκριμένης έκδοσης ήταν ένα δύσκολο, επίπονο και φιλόδοξο έργο και πραγματικά οφείλουμε ευγνωμοσύνη σε όλους τους συντελεστές και ιδιαίτερα στους συγγραφείς για τον ενθουσιασμό με τον οποίο αγκάλιασαν αυτό το εγχείρημα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται και στους επιστημονικούς επιμελητές του τόμου: στον Αντιναύαρχο Ιωάννη Παλούμπη και στον Δρ. Νεότερης Ιστορίας κ. Πάνο Στάμου, για την

Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη συντόνισε την εκδήλωση.

τερία» επιδείκνυε στη Σκάλα Σαλώνων την αποτελεσματικότητα της ατμοκίνησης και της εξέλιξης του ναυτικού πυροβολικού, νεωτερισμοί και οι δύο που καθόρισαν την περαιτέρω πορεία του «κατά θάλασσαν» πολέμου. Επιπρόσθετα, ήταν μία ναυμαχία, η οποία διεξήχθη καθ’ ολοκληρία από πλοία «επ’ αγκύρα» και κρίθηκε από την ταχυβολία και ευστοχία των ομοχειριών των ναυτικών πυροβόλων καθώς και την ενσυνείδητη πειθαρχία των πληρωμάτων. Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί η μοναδικότητα του γεγονότος ότι η ναυμαχία, που κατέληξε στην καταναυμάχηση των οθωμανικών στόλων, διεξήχθη μεταξύ κρατών τα οποία δεν βρίσκονταν σε πόλεμο μεταξύ τους. Αντιθέτως, μάλιστα, επιδιωκόταν «με ειρηνικό τρόπο» παύση των εχθροπραξιών και η ειρήνευση μεταξύ της Υψηλής Πύλης και των επαναστατημένων Ελλήνων, όπως ξεκάθαρα

πολύτιμη συμβολή τους στην υλοποίησή του. Επίσης, στην αρχαιολόγο του Μουσείου κα. Πηνελόπη Βουγιουκλάκη για τον συντονισμό του έργου καθώς και τις εκδόσεις Μένανδρος για τον σχεδιασμό και την καλλιτεχνική επιμέλεια του τόμου. Ευχαριστούμε, επίσης θερμά τον Αρχηγό Γ.Ε.Ν., Αντιναύαρχο κ. Στυλιανό Πετράκη Π.Ν. και τους πρέσβεις της Ρωσίας, κ. Αντρέι Μάσλοβ, του Ηνωμένου Βασιλείου, κα. Κέιτ Σμιθ, και της Γαλλίας, κ. Πατρίκ Μεζονάβ, οι οποίοι με τους χαιρετισμούς τους περιέβαλαν με το κύρος τους την όλη προσπάθεια. Εκφράζουμε, τέλος, τις ευχαριστίες μας στους διευθυντές και το προσωπικό των φορέων και των οργανισμών καθώς και στους ιδιώτες, –και εδώ επιτρέψτε μου να ξεχωρίσω τον συλλέκτη και μέλος του Μουσείου μας τον κ. Αντώνιο Τάντουλο– που μας παραχώρησαν υλικό για την εικονογράφηση της έκδοσης. Περιπλους 116 5

Εισήγηση του κου Αλέξανδρου Κ. Κατράνη

Ο καθηγητής κος Αλέξανδρος Κατράνης.

H

ναυμαχία του Ναβαρίνου αποτελεί την κορύφωση ενός δράματος: πρώτον, έθεσε τέρμα στην προέλαση του Ιμπραήμ και απέτρεψε τον ενταφιασμό της Επανάστασης. Δεύτερον, και σημαντικότερο, εξέφρασε μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα. Η εξωτερική πολιτική των ευρωπαϊκών Μεγάλων Δυνάμεων έπαψε να είναι προσηλωμένη στη διαιώνιση των δυναστικών καθεστώτων και ανοίχτηκε προς επαναστατικά κινήματα που αποσκοπούσαν στην ίδρυση ανεξάρτητων εθνικών κρατών. Η «αρχή της ισορροπίας δυνάμεων» που, μετά το Συνέδριο της Βιέννης, αποτελούσε την εγγύηση για τη διατήρηση της ευρωπαϊκής ειρήνης και σταθερότητας, συμπληρώθηκε από την «αρχή της στρατηγικής ευελιξίας» που επέτρεψε την προσαρμογή της

εξωτερικής πολιτικής σε νέες καταστάσεις. Είναι ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς, με πόση διακριτικότητα οι ευρωπαϊκές δυνάμεις προσήγγισαν το Σουλτάνο προσπαθώντας να βρούν μια λύση στο ελληνικό ζήτημα «στα μέτρα του», που θα είχε δηλαδή τις λιγότερες επιπτώσεις στη δομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στο προσωπικό του γόητρο. Προκαλεί έκπληξη, από την άλλη πλευρά, η έλλειψη ρεαλισμού της Οθωμανικής Αυλής, η υπεροψία των αρχών και η εμπιστοσύνη στη στρατιωτική υπεροπλία. Ίσως το Ντιβάνι πίστευε ότι οι Ευρωπαίοι δεν θα κατορθώσουν να συνεννοηθούν μεταξύ τους και θα αποχωρήσουν εν ταπεινώσει. Θα πρέπει να συγκρατήσουμε την καλή συνεργασία μεταξύ πρέσβεων και ναυάρχων, αλλά και το πρόβλημα της διαφορετικής

«γλώσσας». Οι οδηγίες προς τους ναυάρχους απέβλεπαν στην επίτευξη συγκεκριμένου αποτελέσματος, τη λήξη των εχθροπραξιών και την ανακωχή, αλλά δεν προσδιόριζαν με σαφήνεια τα μέσα. Οι ναύαρχοι καλούντο να επιβάλουν τις αποφάσεις των κυβερνήσεών τους επί ενός πολύ ισχυρού αντιπάλου, χωρίς να διαθέτουν «κανόνες εμπλοκής» για ενδεχομένη χρήση βίας. Δεν ήταν ξακαθαρισμένο, αν η εντολή τους περιοριζόταν σε επίδειξη ισχύος ή επεκτείνετο και σε χρήση της. Με τη σημερινή ορολογία θα λέγαμε ότι ανεζητείτο ένας συνδυασμός επιχειρήσεων διατήρησης της ειρήνης (που δεν είχε ίσχυε ακόμη) και επιβολής της (που θα απαιτούσε όμως ρητή εντολή για χρήση των τηλεβόλων). Ίσως ο Ιμπραήμ δεν ανέμενε την κλιμάκωση, του είχαν πει ότι οι Ευρωπαίοι δεν θα τολμήσουν. Αν ο Codrington ήταν διπλωμάτης, ίσως ή έκβαση αυτού του «ατυχούς» γεγονότος να ήταν διαφορετική. Δεν ήταν όμως! Αναμφισβήτητα, στην έκβαση του Ναβαρίνου έπαιξε ρόλο και η ιεραρχική δομή των διεθνών σχέσεων της εποχής καθώς και η ελαστικότητα του διεθνούς δικαίου σε θέματα χρήσης βίας. Οι Μεγάλες Δυνάμεις θεωρούσαν ότι είχαν το δικαίωμα να αποφασίζουν με γνώμονα τα δικά τους συμφέροντα επί των τεκταινομένων στην Ευρώπη. Διεκδικούσαν επίσης την εξουσία να επιβάλουν τις αποφάσεις τους – ακόμη και με τα όπλα. Τέλος, το Ναβαρίνο δημιούργησε στους Έλληνες την πεποίθηση ότι για κάποιους μεταφυσικούς λόγους οι μεγάλες δυνάμεις θα επεμβαίνουν προς χάρη τους κάθε φορά που αυτοί θα εμπλέκονται σε πολεμικές συγκρούσεις. Το ονομάζω «σύνδρομο του Ναβαρίνου». Πιθανόν αυτό σε κάποιες στιγμές της ιστορίας μας να συνέβη. Ουδεμία εγγύηση υπάρχει ότι θα συνεχιστεί.

Εισήγηση της κας Χαρίκλειας Δημακοπούλου

H

δική μου συμβολή, κυρία Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι, όντως αναφέρεται στις διπλωματικές παραμέτρους της Ναυμαχίας. Είναι γνωστό και δεν θα χρειασθεί να επανέλθω στο ότι η Ναυμαχία του Ναβαρίνου αποτελεί την απόρροια σειράς διπλωματικών πράξεων στις οποίες σύρθηκαν ουσιαστικά λόγω των συμφερόντων τους οι τρεις Δυνάμεις, ώστε να βρεθούν εκείνη την ημέρα του Οκτωβρίου να αποκλείουν τον Κόλπο του Ναβαρίνου. Για τους Έλληνες η πρώτη απτή εκτός της «Γενικής Εφημερίδος της Ελλάδος» περιγραφή περιλαμβάνεται στο γνωστό θεατρικό έργο του Δημήτριου Βυζαντίου, «Βαβυλωνία», όπου ο Ανατολίτης συνοψίζει με αφέλεια: «Μόσκοβο, αντάμ Φραντζέζο, Εγγλέζο έκαψε καράβια Ιμπραήμ πασσά -άκουσες τώρα;». Χονδρικά αυτή η φράση διεδόθη στον ελληνικό πληθυσμό και δημιούργησε αίσθηση ηρεμίας, γιατί με αυτόν τον τρόπο απετρέπετο κάτι το οποίο εψιθυρίζετο πλην δεν ητο βέβαιο: ότι ο Ιμπραήμ ετοίμαζε γενική μετακίνηση πληθυσμού, δηλαδή θα άδειαζε την Πελοπόννησο από τους Έλληνες για να τους μεταφέρει στην Αίγυπτο. Όντως, μέσα στα σχέδια του Μωχάμετ Άλυ ήταν η ενίσχυση της παραγωγής της Αιγύπτου και οι Φελάχοι, οι εντόπιοι Αιγύπτιοι, δεν ανταποκρίνοντο στις απαιτήσεις των Γάλλων τεχνικών συμβούλων του Μωχάμετ Άλυ. Και έτσι ο Ίμπραήμ θα ξεκίναγε για αυτή την περιπέτεια, να καταλάβει αφ’ ενός την Πελοπόννησο και να την κρατήσει για την αυτοκρατορία που θεμελίωνε ο Μωχάμετ Αλυ, 6 Περιπλους 116

Η Δρ Νομικής κα Χαρίκλεια Δημακοπούλου.

καθώς είχε ήδη καταλάβει και την Κρήτη, και εν συνεχεία να αρπάξει και τον πληθυσμό για να τον «αξιοποιήσει» στην Αίγυπτο. Αυτό απετράπη. Ο αποκλεισμός στον κόλπο του Ναβαρίνου έγινε γιατί έλαβαν οι Δυνάμεις την είδηση πως ο Ιμπραήμ ετοιμαζόταν να κάνει έφοδο και να οδηγηθεί προς την Ύδρα για να την κάψει όπως είχε κάνει στην Κάσο, και να σκλαβώσει και να μεταφέρει τον πληθυσμό για την Αίγυπτο. Η ουσία του πράγματος είναι ότι οι ναύαρχοι είχαν πολύ διαφορετικές μεταξύ τους εντολές. Ο Codrington είχε μία ασαφή εντολή τηρήσεως της τάξεως στην περιοχή, ο Derigny και ο Heyden είχαν πολύ πιο έντονες οδηγίες για την αντιμετώπιση του αντιπάλου και δεν επρόκειτο να διστάσουν να τις εφαρμόσουν. Το τυχαίο και απροσδόκητο γεγονός της προσεγγίσεως μιας βάρκας με Έλληνα διερμηνέα προς τα τουρκικά-αιγυπτιακά πλοία –και η ανάφλεξη από εκεί και πέρα– ήταν, νομίζω, υπόθεσις της τύχης… του Θεού… όπως θέλετε πείτε το. Η ουσία είναι ότι στο διπλωματικό πεδίο όλη αυτή η περιπέτεια του Ναβαρίνου, η οποία στο τέλος κόστισε και την σταδιοδρομία στον Codrington –μετά από αυτό δεν ανέλαβε άλλη θέση αλλά αντιθέτως εκλήθη

σε απολογία– δεν σημειώνει την έναρξη της Ελληνικής Ανεξαρτησίας. Εδραιώνει όμως τημ διπλωματική αναγνώριση, όπως ακολούθησε, αλλά η ελληνική ανεξαρτησία δεν «υπεγράφη» στο Ναβαρίνο. Είχε υπογραφεί αρκετά χρόνια νωρίτερα στην Πιάδα την 1η Ιανουαρίου του 1822, όταν οι Έλληνες σύμφωνα με τις παραδεδεγμένες αρχές του Διεθνούς και του Συνταγματικού Δικαίου, τουλάχιστον όπως ίσχυσε καθ’ όλο τό μήκος του 19ου και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, προέβησαν στην ανακήρυξη του ελληνικού κράτους, με την Διακήρυξη περί Πολιτικης Υπάρξεως και Ανεξαρτησίας του Ελληνικού Έθνους. Η διεθνής αναγνώρισις αναγνωρίζει κάτι που υπάρχει, δεν το δημιουργεί. Αυτό λοιπόν, πρέπει πάντα να το έχουμε στο νου μας. Ναι, οι Δυνάμεις στο Ναβαρίνο επενέβησαν, αλλά επενέβησαν υπέρ υπάρχοντος κράτους με υπάρχουσα κυβέρνηση, κράτους που μόλις είχε εκλέξει Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος ακόμα περιόδευε ανά την Ευρώπη για να στηρίξει αυτό το διπλωματικό εγχείρημα που επεδίωκε, δηλαδή την αναγνώριση. Τά επακόλουθα είναι επίσης γνωστά. Κυρίες και κύριοι σας ευχαριστώ πολύ.

Εισήγηση του κου Ιωάννη Παλούμπη

H

ναυμαχία του Ναβαρίνου υπήρξε χωρίς αμφιβολία το σημαντικότερο πολεμικό γεγονός που επέδρασε καταλυτικά στην ευνοϊκή κατάληξη της Ελληνικής Επανάστασης. Ήταν απότοκο περίπλοκων διπλωματικών, νομικών και πολιτικών διαδικασιών και εξελίξεων,ωστόσο πρόκειται για γνήσιο ναυτικό πολεμικό γεγονός,που παρουσιάζει ιδιαιτερότητες σε επιχειρησιακό και τεχνικό επίπεδο, ενώ δεν πρέπει να παραβλεφθεί και η περιπλοκότητα του εγχειρήματος από άποψη στρατιωτικής ναυτικής διοίκησης. Παράλληλα αποτέλεσε ορόσημο στην ιστορία του Ναυτικού Πολέμου, αφ’ ενός γιατί ήταν η τελευταία σύγκρουση ιστιοφόρων, αφ’ ετέρου γιατί ήταν η μοναδική περίπτωση στην ιστορία των ναυτικών συγκρούσεων που διεξήχθη με τους αντιπάλους αγκυροβολημένους. Ασφαλώς δεν ήταν στις προθέσεις των τριών Ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να κηρύξουν πόλεμο κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για το ελληνικό ζήτημα. Επιθυμούσαν μόνο να σταματήσουν τη δράση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, ο οποίος διεξήγαγε επιχειρήσεις γενοκτονίας κατά των δυστυχών κατοίκων και προς αυτή την κατεύθυνση πιέζονταν από την κοινή γνώμη των χωρών τους. Οι τρεις Ναύαρχοι είχαν ασαφείς και δυσερμήνευτες εντολές. Τι σημαίνει για ένα Ναύαρχο να παρεμβληθεί μεταξύ των αντιμαχομένων, όταν οι μάχες διεξάγονται στην ξηρά;; Πως θα έπειθαν έναν ευφυή και ανελέητο στρατιωτικό αντίπαλο, όπως ο Ιμπραήμ, να σταματήσει τον εξανδραποδισμό των κατοίκων της Πελοποννήσου;; Όποιες διευκρινίσεις ζήτησε ο Κόδρινγκτον από τις αρμόδιες αρχές της χώρας του, κατέληγαν στο ό,τι, πέραν της πειθούς των λόγων του, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την πειθώ των τηλεβόλων του. Οι διαταγές και κατευθύνσεις που στάλθηκαν από τη νέα κυβέρνηση που εγκαταστάθηκε τον Αύγουστο του 1827 στο Λονδίνο και οι οποίες κατέτειναν στο να καταστήσουν ακόμα περισσότερο ανεπιθύμητη την εμπλοκή, δεν πρόφτασαν να φτάσουν στο Ναβαρίνο.

Ο Αντιναύαρχος Π.Ν.(εα) κος Ιωάννης Παλούμπης.

Έτσι το πρωί της 20ης Οκτωβρίου 1827 με ελαφρό ΝΑ άνεμο, ούριο για τον είσπλου, που καθιστούσε όμως σχεδόν αδύνατη την έξοδο από τον όρμο, οι τρεις Ευρωπαϊκές Μοίρες εισέπλευσαν στον όρμο του Ναβαρίνου έχοντας επικεφαλής Ναυάρχους αποφασισμένους να πείσουν τον Ιμπραήμ να σταματήσει το καταστροφικό του έργο. Ήταν ευνόητο ότι, παρά τις προθέσεις όλων να αποφευχθεί η σύγκρουση, η γειτνίαση τόσων πολλών, όχι φιλικώς διακείμενων πλοίων, δεν θα μπορούσε παρά να έχει την κατάληξη που τελικά είχε. Ο παράγοντας που επέδρασε στη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος ήταν η πειθαρχία και η εκπαίδευση των ομοχειριών των πυροβόλων των ευρωπαϊκών πλοίων, οι οποίες επετύγχαναν τη μέγιστη δυνατή ταχυβολία και την καλύτερη δυνατή σκόπευση. Είναι αυτονόητο ότι οι ευρωπαϊκές ναυτικές μοίρες δεν θα μπορούσαν να είναι πειστικές

ζητώντας ανακωχή των εχθροπραξιών σε συμπαράταξη με τον ελληνικό στόλο. Άλλωστε από επιχειρησιακής απόψεως, μια τέτοια συμπαράταξη δεν θα προσέφερε κάποιο πλεονέκτημα, καθώς ο τρόπος διεξαγωγής των επιχειρήσεων από τον ελληνικό στόλο και τις πειθαρχημένες ευρωπαϊκές Μοίρες, ήταν τελείως διαφορετικός. Τέλος ο ελληνικός στόλος μόλις προ ολίγων ημερών στη Σκάλα Σαλώνων είχε εγκαινιάσει για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία τη χρήση της ατμοκίνησης στη διεξαγωγή των κατά θάλασσα επιχειρήσεων. Πολλοί διεκδικούν την πατρότητα μιας νίκης και ενός αίσιου αποτελέσματος. Όλοι όμως οι ιστορικοί, ακόμη και των χωρών που συμμετείχαν στο Ναβαρίνο, παραδέχονται, πως οι Έλληνες κέρδισαν την ελευθερία τους, χάρις στους αγώνες τους και τους ατελείωτους ποταμούς αίματος που έχυσαν στη διάρκεια των 8 χρόνων της Επανάστασής τους. Περιπλους 116 7

Εισήγηση του κου Πάνου Στάμου

Ο Δρ Ιστορίας κος Πάνος Στάμου.

H

ναυμαχία του Ναβαρίνου αποτελεί το δεύτερο κομβικό γεγονός στη διαδικασία απελευθερώσεως της Ελλάδας από τον Οθωμανικό ζυγό. Το πρώτο ήταν η έναρξη της Επανάστασης! Είναι λοιπόν σημαντική η πρωτοβουλία του ΝΜΕ να αναδείξει αυτό το κομβικό γεγονός με τον κατάλληλο τρόπο: Δηλαδή, να επανεξεταστούν οι παράμετροι της ναυμαχίας του Ναβαρίνου, ώστε να φωτιστεί καλύτερα η εικόνα του σπουδαίου αυτού γεγονότος της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Η μελέτη των Κρατικών Ρωσικών Αρχείων, και μάλιστα στην έκταση που οι συνθήκες πανδημίας επέτρεψαν, εκτιμάται ότι προσέφερε στην ανασκόπηση των υφισταμένων, αλλά και στην ανάδειξη νέων στοιχείων και ιστορικών πληροφοριών, τα οποία ήλθαν στην δημοσιότητα

για πρώτη φορά. Έτσι, από την συμμετοχική μας επιστημονική κατάθεση στο Συλλογικό Τόμο προέκυψαν τα ακόλουθα, κυριότερα νέα ιστορικά δεδομένα: 1. Αναδείχθηκε η προσδιοριστική πολιτική και στάση της Ρωσίας, – στο Πρωτόκολλο της Αγ. Πετρούπολης, τη Συνθήκη του Λονδίνου, την επιχειρησιακή προετοιμασία του ρωσικού στόλου και τη διεξαγωγή της ναυμαχίας–, στην επιτυχή για την Ανεξαρτησία της Ελλάδας έκβαση της Επανάστασης.

2. Υπήρξε συνεχής προστασία και μέριμνα ρωσικής βοήθειας προς την Ελλάδα, πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά, από την ανάδειξη στον θρόνο του τσάρου Νικολάου Α΄(ενδεικτικά, υπήρξε και μεταφορά οικονομικής βοήθειας και προμηθειών, με δύο ρωσικά πλοία, στην Ελλάδα λίγο πριν από την έναρξη της ναυμαχίας).

3. Υπήρξε πρόταση της Ρωσίας προς τις συμμαχικές δυνάμεις, για ένταξη στο Επιχειρησιακό Σχέδιο Ενεργειών, της συμμετοχής ελληνικών πλοίων για τον αποκλεισμό των Οθωμανικών δυνάμεων στον Ισθμό της Κορίνθου.

4. Στο δημοσιευόμενο απόσπασμα του Ημερολογίου του υποναυάρχου Χέυδεν καταγράφονται πλέον τα σημαντικά γεγονότα της ναυμαχίας του Ναβαρίνου, επακριβώς και λεπτομερώς, και όχι πλέον κατά διήγηση μαρτύρων!

5. Σε μακρά επιστολή του Ρώσου ΥΠΕΞ Νέσσελροντ (11/23 Νοεμβρίου 1827), που συντάχθηκε με οδηγίες του τσάρου Νικολάου Α΄, προς τον Ι. Καποδίστρια, λίγο πριν αναλάβει την διακυβέρνηση της Ελλάδας, αποκαλύπτεται: - Ότι ο τσάρος αποδέχεται όλες τις εισηγήσεις του Καποδίστρια, όπως εκείνος τις εξέθεσε σε πρόσφατη επιστολή του (14ης /26ης Σεπτεμβρίου 1827).

- Η Ρωσία θα προστατέψει τα ελληνικά συμφέροντα και θα υποστηρίξει την Ελλάδα οικονομικά και στρατιωτικά στον αγώνα της για την Ανεξαρτησία, ανεξάρτητα από τις θέσεις και ενέργειες των δύο άλλων συμμάχων.

- Εκθέτει στον Καποδίστρια την πολιτική και πίεση της Ρωσίας προς τις Αγγλία και Γαλλία, η οποία έφερε το αποτέλεσμα της λήψης μέτρων κατά των Οθωμανικών δυνάμεων στο Ναβαρίνο. Εκφράζει επίσης τη δυσαρέσκειά του για την πολιτική και στάση της Αυστρίας. Οφείλονται ευχαριστίες στην Πρόεδρο και το ΔΣ του ΝΜΕ για την πρωτοβουλία της εκδόσεως αυτής, και συγχαρητήρια σε όλους όσους εργάστηκαν για το εξαιρετικό αποτέλεσμα της.

Εισήγηση του κου Ζήση Φωτάκη

H

παρούσα έκδοση εντάσσεται στην πολυετή και ανυπέρβλητη αριθμητικά και ποιοτικά προσφορά του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδας στην ιστοριογραφία του Ναυτικού Πολέμου στη χώρα μας ιδιαίτερα δε στην πολύγλωσση εκφορά της ιστοριογραφίας αυτής. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι ο προκείμενος τόμος προσεγγίζει ολιστικά τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου, καθώς οι συντελεστές του περιλαμβάνουν, αξιωματικούς του στρατού και του ναυτικού, ιστορικούς, νομικούς και διπλωμάτες. Αξίζουν κάθε συγχαρητήρια στους επιμελητές του συλλογικού αυτού έργου καθώς και στην Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου για την επιτυχία του απαιτητικού αυτού εγχειρήματος.

To άρθρο μου «Η Πολιτική Κάνιγκ, η Ναυμαχία του Ναβαρίνου και η Ανεξαρτησία της Ελλάδας, 1822-1832» παρουσιάζει τους λόγους για τους οποίους ο Κάνιγκ ανέλαβε πρωτοβουλίες με σκοπό την ειρήνευση στην Ανατολική Μεσόγειο και την ανάδυση ενός νέου ελληνικού κράτους που θα εξυπηρετούσε τα αγγλικά συμφέροντα στην περιοχή και θα περιέστειλε τις αντίστοιχες γαλλικές και ρωσικές φιλοδοξίες. Παρουσιάζει επίσης τους λόγους και τους σταθμούς της σταδιακής συμπόρευσης της Γαλλίας και της Ρωσίας με την Αγγλία στο Ελληνικό Ζήτημα, αλλά και τα εργαλεία τα οποία αξιοποίησε ο Άγγλος πολιτικός για την επίτευξη της συμπόρευσης αυτής. Κυρίαρχο στοιχείο της εργαλειοθήκης του Κάνιγκ στο Ελληνικό Ζήτημα υπήρξε ο Αγγλικός στόλος της Μεσογείου. Το κείμενό μου παρουσιάζει την ευδόκιμη 8 Περιπλους 116

Ο καθηγητής Ναυτικής Ιστορίας στη ΣΝΔ κος Ζήσης Φωτάκης.

δράση του στόλου αυτού, πριν κατά και μετά τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου, αλλά και την προσπάθεια του διαδόχου του Κάνιγκ στον πρωθυπουργικό θώκο, του Ουέλλινγκτον, να αναιρέσει τα έως τότε επιτεύγματα του Αγγλικού στόλου στο Ελληνικό Ζήτημα, που οφείλονταν και στη χαρακτηριστική ποιοτική μειονεξία των τουρκοαιγυπτιακών ναυτικών δυνάμεων. Το άρθρο μου ολοκληρώνεται με την παρουσίαση των πολιτικοστρατιωτικών εξελίξεων που οδήγησαν στην εκκένωση της Πελοποννήσου από τα Τουρκο-αιγυπτιακά στρατεύματα και

στην ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Συμπερασματικά επισημαίνεται ότι η Αγγλική διπλωματία και η ναυτική ισχύς συνέβαλαν αποφασιστικά στην ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου έθνους κράτους από τη Βαλτική έως και το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Η συμβολή, όμως, στο επίτευγμα αυτό της Γαλλίας και της Ρωσίας καθώς και η συνεχής εξασθένηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οδήγησαν στον ανταγωνισμό των τριών Μεγάλων Δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο σε όλον τον μακρύ 19ο αιώνα.

Εισήγηση του κου Δημητρίου Τσικούρη ότι, για την προάσπιση ζωτικών συμφερόντων της στην Ανατολική Μεσόγειο, θα έπρεπε και αυτή να λάβει μέρος στον διακανονισμό του Ελληνικού ζητήματος.

- H Γαλλία λοιπόν, δεν αποδέχεται απλώς να συμπράξει με την Αγγλία και την Ρωσία, αλλά υπερθεματίζει αναλαμβάνοντας πρωτοβουλία που τελικά κατέληξε στην Συνθήκη του Λονδίνου: Πρότεινε δηλαδή, όπως το Πρωτόκολλο της Πετρουπόλεως προσλάβει τον τύπο ρητής τριμερούς συνθήκης Γαλλίας, Αγγλίας και Ρωσίας, ώστε η πρόθεση κοινής συνεργασίας να καταστεί περισσότερο καταφανής και να προξενήσει μεγαλύτερη εντύπωση στον Σουλτάνο.

- Η μεγάλη σημασία της Συνθήκης του Λονδίνου, που περιλαμβάνει τις κυριότερες διατάξεις του Πρωτοκόλλου της Πετρουπόλεως, έγκειται στο ότι προέβλεπε ρητά την προσφυγή σε καταναγκαστικά μέτρα, εάν ο Σουλτάνος δεν ήθελε συμμορφωθεί με τις αποφάσεις των τριών Δυνάμεων. Στα μέτρα αυτά αναφέρονται: μυστικό άρθρο προσαρτημένο στην Συνθήκη, καθώς και οδηγίες προς τους Πρέσβεις και στους Ναυάρχους που συντάχθηκαν από κοινού από τις τρεις Δυνάμεις. Ο Πρέσβης (ε.τ.) κος Δημήτριος Τσικούρης.

T

ρία είναι τα σημεία που αναδεικνύουν την προσφορά της Γαλλίας στην ναυμαχία του Ναβαρίνου, αλλά και στα γεγονότα που οδήγησαν σ αυτή, καθώς και σε εκείνα που ακολούθησαν: Α. Η συνθήκη του Λονδίνου του 1827 Β. Η αποστολή γαλλικού στρατού στην Πελοπόννησο μετά το Ναβαρινο Γ. Η υποστήριξη της ανεξαρτησίας της Ελλάδος. Ειδικότερα:

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΝΑΒΑΡΙΝΟ

Η συνθήκη του Λονδίνου της 6ης Ιουλίου 1827 είναι αποτέλεσμα γαλλικής πρωτοβουλίας: Της συνθήκης αυτής προηγήθηκε η σύναψη του Αγγλορωσικού Πρωτοκόλλου της Πετρουπόλεως της 4ης Απριλίου 1826, που αποτελεί την πρώτη διεθνή πράξη τείνουσα στην ίδρυση κράτους Ελληνικού ενιαίου. Η Αγγλία, για να αποφύγει τον κίνδυνο μονομερούς ενέργειας της Ρωσίας, προσκάλεσε σε συμμετοχή και τις λοιπές Δυνάμεις. Η Αυστρία και Πρωσία δεν έδειξαν ενδιαφέρον. Η Γαλλία, τουναντίον, έδειξε προθυμία να συνεργασθεί με την Αγγλία και την Ρωσία και τούτο για δυο λόγους: 1. Φιλελληνισμός 2. Ιδιον συμφέρον - Ως προς το πρώτον, ο γαλλικός φιλελληνισμός είναι στην αρχή φιλολογικός (με κύριο εκπρόσωπο τον Victor Hugo) και καλλιτεχνικός (με κύριο εκπρόσωπο τον Eugene Delacroix). Με την ίδρυση φιλελληνικού κομιτάτου στο Παρίσι (κέντρου φιλελληνικής κίνησης στην Ευρώπη) ο φιλελληνισμός παίρνει πρακτικότερο χαρακτήρα. Εξέχουσα θέση μεταξύ των φιλελλήνων κατέχει ο Chateaubriand του οποίου η αγόρευση στην Βουλή των Ομότιμων τον Μάρτιο του 1826 είχε ευρύτατη απήχηση. Σ’ αυτήν καταφέρθηκε κατά των Γάλλων στρατιωτικών που υπηρετούσαν στον Αιγυπτιακό στρατό και στόλο καθώς και κατά των εφοπλιστών που μετέφεραν εξανδραποδισθέντας Χριστιανούς από την Πελοπόννησο στην Αίγυπτο.

- Ως προς το ίδιον συμφέρον, η γαλλική κυβέρνηση συνειδητοποίησε 10 Περιπλους 116

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ

Στην ναυμαχία που ακολούθησε, ο Ναύαρχος de Rigny ηγείτο επτά πλοίων, με ναυαρχίδα την Sirène με 60 πυροβόλα. Δεν γνωρίζουμε επακριβώς τις οδηγίες που είχε. Βέβαιο πάντως είναι ότι προβλέποντας, ότι η είσοδος του συμμαχικού στόλου στο Ναβαρίνο, μπορούσε να καταλήξει σε σύγκρουση, ειδοποίησε τους Γάλλους που υπηρετούσαν υπό τον Ιμπραήμ να αποσυρθούν, εάν δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν να πολεμήσουν κατά της σημαίας της πατρίδας τους. Και πράγματι οι Γάλλοι αυτοί «από ντροπή να πολεμήσουν εναντίον συμπατριωτών τους, πήραν την άδεια να μεταφερθούν σε αυστριακά πλοία που ήσαν σταθμευμένα στο λιμάνι».

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΝΑΥΜΑΧΙΑ: Η ΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ

Στην Γαλλία η είδηση έγινε δεκτή με ενθουσιασμό: «Le journal des débats» της 9 Νοεμβρίου 1827 αναγράφει: «Νίκη, η Ελλάδα σώθηκε! Νίκη!». Η κοινή γνώμη και ο βασιλιάς δέχθηκαν με ειλικρινή ικανοποίηση τα νέα της νίκης. Ο Κάρολος προήγαγε τον de Rigny σε αντιναύαρχο και παράλληλα απένειμε στον Codrington τον μεγαλόσταυρο του Αγίου Λουδοβίκου. Παράλληλα η Γαλλία, σε απάντηση της Αγγλικής πρότασης για θαλάσσιο αποκλεισμό των ελληνικών παραλίων ώστε να αναγκαστούν οι Αιγύπτιοι να εκκενώσουν την Πελοπόννησο, όχι απλώς δέχθηκε να συμμετάσχει με τον στόλο της, αλλά πρόσφερε να αποστείλει συγχρόνως στρατό στην Πελοπόννησο. Πράγματι, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 19 Ιουλίου 1828 συμφωνήθηκε ότι η Γαλλία, εξ ονόματος και των τριών Δυνάμεων, θα έστελνε στρατό στην Πελοπόννησο. Ένα μηνά μετά ο στρατηγός Maison με 14 χιλιάδες άνδρες αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο. Η εκστρατεία του Maison πάντως απέβη περίπου στρατιωτικός περίπατος, και τούτο χάρις στον Codrington ο οποίος, κατ’ εντολή της κυβέρνησής του, μετέβη στην Αλεξάνδρεια και έπεισε τον Αλί να στείλει επειγόντως πλοία στον Ιμπραήμ για την μεταφορά του στρατού του στην Αίγυπτο.

ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ!

Ευτυχώς οι πόθοι των Ελλήνων για τέλεια ανεξαρτησία συμβάδιζαν με τα συμφέροντα Γαλλίας και Αγγλίας. Έτσι, για πρώτη φορά αναλαμβάνεται ουσιαστική Γαλλοαγγλική πρωτοβουλία για ανεξαρτησία και όχι για αυτονομία όπως εξ αρχής υπεστήριζε η Ρωσία. Και λέγω «ουσιαστική» γιατί, παραδόξως, η πρώτη χώρα που είχε

Over 40 years of experience in the maritime industry Quality Management (ISM, ISPS, MLC, ISO9001, ISO14001, ISO50001 & OCIMF TMSA3)

Safe Operation with 4-point focus: Environment, Human Resources, Cargo and Vessel In excess of 30 million tons of cargo transported annually

Ve rg o t i S q u a re , 1 6 6 7 5 G l y fa d a - G re e c e | T + 3 0 2 1 0 8 9 2 2 4 0 0 | F + 3 0 2 1 0 8 9 8 3 2 3 9 c o n t a c t @ m a r i n e t r u s t . g r | w w w. m a r i n e t r u s t . g r

προτείνει την ανεξαρτησία μας ήταν η…Αυστρία, στο πλαίσιο των συζητήσεων που ακολούθησαν το σχέδιο που είχε υποβάλει η Ρωσία στις 9 Ιανουαρίου 1824 για την ίδρυση τριών αυτόνομων ηγεμονιών («σχέδιο τριών αποκομμάτων»). Η αυστριακή πρόταση βέβαια, που προκάλεσε τότε γενική κατάπληξη, δεν αποσκοπούσε παρά στον εκτροχιασμό των συζητήσεων για την ρωσική πρόταση, όπως πράγματι έγινε. Η Ρωσία είχε προτείνει το ανωτέρω σχέδιο περί αυτονομίας προβάλλοντας τον κίνδυνο που ενείχε η ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικής επικράτειας, η οποία θα μετεβάλετο γρήγορα σε άσυλο των απανταχού της Ευρώπης στασιαστών, όπως ισχυρίστηκε ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών κόμης Nesselrode. Η Ρωσία δεν έφερε αντιρρήσεις στην ανωτέρω Γαλλοαγγλική πρόταση για ανεξαρτησία και αναγνώρισε ότι η συνθήκη της Ανδριανουπόλεως που είχε υπογραφεί στις 14 Σεπτεμβρίου 1829, δεν εμπόδιζε τις τρεις Δυνάμεις να αποφασίσουν από κοινού για τα μέτρα που θα ανταπεκρίνοντο καλλίτερα στις περιστάσεις. Έτσι, τον Νοέμβριο του 1829 η Συνδιάσκεψη του Λονδίνου απεφάνθη ομόφωνα υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, απόφαση την οποία επικύρωσε το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 3η Φεβρουαρίου 1830, που είναι η γενέθλιος ημέρα της νεοελληνικού Κράτους.

ΕΠΙΜΕΤΡΟΝ

Το «ευχαριστώ» της Ελλάδας στην ανωτέρω συνεισφορά,ειδικά της Γαλλίας, αποτυπώνει γλαφυρά ο στρατηγός Μακρυγιάννης στα « Απομνημονεύματα» του, όπου σημειώνει (βιβλίο Α, Κεφ. Θ, σελ.247): «Χάριτες χρωστάγει η πατρίδα σε όλους τους φιλάνθρωπους ευεργέτες μας όλων των Εθνών και κατεξοχή εις αυτούς τους γενναίους Γάλλους όπου εθυσίασαν κόπους και βάσανα κι αγωνίζονταν να μας συμμορφώσουν με την καλή τάξη κι αρμονία». Η Γαλλία συνέβαλε στο να αλλάξει η τύχη του Αγώνα. Και αυτό αποτυπώνει ο στίχος του Victor Hugo που περιλαμβάνεται στο ποίημα «Navarin» που παρουσίασε το 1827: «La France combat: le sort change!» («Η Γαλλία μάχεται: η τύχη αλλάζει!»)

C

M

Y

CM

Εισήγηση του κου Νικολάου Κουρκουμέλη

MY

CY

CMY

Ο Δρ Νεότερης Ιστορίας, Υποστράτηγος (ε.α.) κος Νικόλαος Κουρκουμέλης.

Π

ρώτα απ’ όλα οφείλω να ευχαριστήσω, την διοίκηση του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος για την πρόσκληση συμμετοχής στον τόμο (η οποία, ομολογουμένως μου έδωσε χαρά και τιμή) και στη συνέχεια να αναφερθώ με μεγάλη συντομία στο κείμενο που περιέχεται: Ειδήσεις για την Ναυμαχία του Ναβαρίνου από την «Κυβερνητική Εφημερίδα του Ιονίου Κράτους» και τη «Γενικήν Εφημερίδα της Ελλάδος». Όπως ο τίτλος προϊδεάζει οι πληροφορίες για τη Ναυμαχία και τα γεγονότα που προηγήθηκαν, αντλήθηκαν από δυο εφημερίδες που αποτελούν γνωστές πηγές πληροφοριών της ελληνικής πλευράς αυτή την εποχή: 1ον, Την κυβερνητική εφημερίδα του βρετανικού, προτεκτοράτου 12 Περιπλους 116

μεν, κράτους Ελλήνων δε, «Ενωμένα Κράτη των Ιονίων Νήσων» και («Ιόνιον Κράτος», 1815-1864): Gazzetta degli Stati UnitiK delle Isole Jonie και «Εφημερίς Επίσημος του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων». Η εφημερίδα χρησιμοποίησε πολλούς παρεμφερείς τίτλους και ανάλογα με τη βρετανική πολιτική την ιταλική, την ελληνική και την αγγλική γλώσσα. Η έκδοσή της ήταν συνεχής και εβδομαδιαία, κάθε Σάββατο, τετρασέλιδη έως και δεκαεξασέλιδη ανάλογα με τις ανάγκες. Κάποια κείμενά της τυπώθηκαν σε μονόφυλλα. Υπεύθυνος της έκδοσης υπήρξε ο Ηπειρώτης Πλάτων Πετρίδης, ένας από τους πρώτους Έλληνες που στελέχωσαν την ελληνοβρετανική διοίκηση. Σε κάποιες περιόδους μεταξύ των συντακτών αναφέρεται ο Ανδρέας Κάλβος. Και 2ον, Την «Γενικήν Εφημερίδα της Ελλάδος», επίσημο έντυπο της Ελληνικής Διοίκησης, (Κυκλοφόρησε από τις 7 Οκτωβρίου του 1825 μέχρι τις 23 Μαρτίου του 1832) που υπήρξε «προδρομικό» έντυπο «Εφημερίδας της Κυβερνήσεως», της επαναστατικής Κυβέρνησης και της «Ελληνικής Πολιτείας». Ως τόποι έκδοσης αναφέρονται το Ναύπλιο, η Αίγινα, ο Πόρος και ως εκδότες οι Θεόκλητος Φαρμακίδης (1825-1827), Γεώργιος Χρυσίδης (1827-1831) και Ιωάννης Γαλιάτσας (1831-1832).΄Ηταν συνήθως τετρασέλιδη σπάνια οκτασέλιδη και είχε «Παραρτήματα» ως έκτακτες εκδόσεις. Δημοσίευε κυρίως επίσημα έγγραφα και αποφάσεις, κυβερνητικές ανακοινώσεις, τα Πρακτικά του Βουλευτικού, αλλά και κείμενα ποικίλης ύλης, που αναδημοσίευε από έντυπα του εξωτερικού. Από αυτές, λοιπόν, τις δυο δημοσιογραφικές (το σημειώνουμε) πηγές έχουμε τις σχετικές με την Ναυμαχία πληροφορίες, που επισήμως διοχετεύθηκαν από τις διοικήσεις στους ελληνικούς πληθυσμούς των περιοχών κυκλοφορίας τους. Βεβαίως έγινε προσπάθεια να καλυφθούν τα γεγονότα βιβλιογραφικά και να δοθούν όποιες σχετικές πληροφορίες θεωρήθηκαν αναγκαίες. Ελπίζω ότι θα βρείτε το κείμενο χρήσιμο και ενδιαφέρον. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

Εισήγηση του κου Αθανασίου Χρήστου

Δ

υστυχώς ανειλημμένες επαγγελματικές υποχρεώσεις που καθιστούν επιβεβλημένη την παρουσία μου στην Καλαμάτα δε μου επιτρέπουν να είμαι σήμερα κοντά σας. Θα ήθελα, παρόλα αυτά, να συγχαρώ όλους τους εμπλεκόμενους για τη διοργάνωση αυτής της εκδήλωσης.

H δική μου εισήγηση πραγματεύεται τον αντίκτυπο της ιστορικής αυτής Ναυμαχίας. Ποια ήταν η αντίδραση των εξεγερμένων Ελλήνων στο άκουσμα της αναπάντεχης αυτής νίκης επί του τουρκοαιγυπτιακού στόλου; Ποιος ήταν ο αντίκτυπος της ναυμαχίας στην Ευρώπη; Πως υποδέχτηκε την είδηση η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και πώς αντέδρασαν οι πρωτεύουσες των δυνάμεων που έλαβαν μέρος στη ναυμαχία; Ποιες ήταν οι εξελίξεις που πυροδότησε είναι μερικά από τα ερωτήματα που μας απασχόλησαν στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου. Οι ναυτικές μοίρες των τριών συμμάχων υπό τον Κόδρινγκτον, τον Δεριγνύ και τον Χέυδεν επιβεβαίωσαν σε στρατιωτικό επίπεδο τα θέσφατα της πεπολιτισμένης ευρωπαϊκής κοινωνίας. Ο ενωμένος συμμαχικός στόλος έλυσε διά της σπάθης, στο Ναβαρίνο, τον γόρδιο δεσμό της ελληνικής υπόθεσης. Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου ανέτρεψε τα δεδομένα και επιτάχυνε τις εξελίξεις που οδήγησαν στη δημιουργία του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Είναι ένα θρυλικό ιστορικό γεγονός, μία νίκη που συγκινεί από τότε έως σήμερα. Τίθεται λοιπόν εύλογα το ερώτημα αν υπάρχουν αντιστοιχίσεις και ομοιότητες με το σήμερα; Ας επισημανθεί ότι ανάμεσα στο τότε και το σήμερα, τα χωρίζουν, ή ακριβέστερα, τα γεφυρώνουν 194 χρόνια ελεύθερου, κατά κύριο λόγο, πολιτικού βίου στη νεοελληνική κοινωνία. Πράγματι, θα μπορούσε κανείς να βρει αναλογίες που έχουν σχέση με τις μεγάλες προκλήσεις των καιρών μας στο πλαίσιο της ενωμένης Ευρώπης, αλλά και της κατάκτησης μιας κοινωνίας με περισσότερη και ανθρωπινότερη δημοκρατία με αξίες και ιδεώδη, αρχές και αισιοδοξία!

Η εταιρεία VR360.gr ανέλαβε το τεχνικό μέρος της εκδήλωσης.

14 Περιπλους 116

Η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη ανέγνωσε την εισήγηση του καθηγητή Νεότερης Ιστορίας του Πανεπιιστημίου Πελοποννήσου κου Αθανασίου Χρήστου.

Μπροστά στο πολιτισμικό αυτό δίλημμα, η ναυμαχία του Ναβαρίνου με τους πρωταγωνιστές και τις ηρωικές στιγμές της έχει να μεταδώσει πλησίστια στους νέους ανθρώπους το μήνυμα της υπέρβασης των προσκομμάτων και της κατάκτησης του ανέλπιστου! Κλείνοντας, θα ήθελα να συγχαρώ το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για αυτή την εξαιρετική πρωτοβουλία της έκδοσης αυτού του πονήματος. Σας ευχαριστώ

Δημιουργία

ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ στη Σύρο

Τ

ο ταξίδι της ίδρυσης του Μουσείου Ναυτικής παράδοσης στην Σύρο μόλις ξεκίνησε. Πριν από 17 χρόνια ο Πρόεδρος της Ένωσης Συνταξιούχων Ναυτικών ΚυκλάδωνΣύρου Γεώργιος Μηλιός, συνταξιούχος Πλοίαρχος του Εμπορικού Ναυτικού, έχοντας το όνειρο να βρει θέση ένα ναυτικό μουσείο στο φιλόξενο νησί της Σύρου, είχε την τύχει να γνωρίσει ανθρώπους που πίστεψαν σε αυτό το όνειρο και το πραγματοποίησαν. Τον Ιούλιο του 2020 μετά την συνάντηση του Προέδρου της Ένωσης Συνταξιούχων Ναυτικών Γ. Μηλιού με τον Λιμενάρχη Σύρου Ι. Βαμβακούση Πλωτάρχη Λ.Σ., την αρχαιολόγο κ. Μ. Ρωτα, την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και τον σύζυγο της κ. Ι. Παλούμπη, Αντιναύαρχο Πολεμικού Ναυτικού Ε.Α. δόθηκαν τα χέρια για την πραγματοποίηση αυτού του ονείρου.

16 Περιπλους 116

Του Καπετάν Γεωργίου Μηλιού, Προέδρου της Ένωσης Συνταξιούχων ΝΑΤ

Τ

ο ζήτημα της προσωρινής στέγασης, λύθηκε από τον Πρόεδρο του Εργατοϋπαλληλικού κέντρου Κυκλάδων κ. Μ. Βουτσίνο, κατόπιν της συναντήσεως του με την κ. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Ως εμπνευστής της ίδρυσης του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης, δηλώνω υπεύθυνα ότι η προσφορά και η αγάπη όλων για την συμμετοχή τους ως ιδρυτικά μέλη ξεπέρασε κάθε προσδοκία μου. Ο θεμέλιος λίθος για την ίδρυση του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης Σύρου τέθηκε την 21η Ιουλίου 2021 εις το Εργατοϋπαλληλικό Κέντρο Κυκλάδων. Εκεί έγινε η πρώτη συνάντηση μερικών από τα ιδρυτικά μέλη, εφαρμόζοντας τα υγειονομικά πρωτόκολλα λόγω της πανδημίας covid-19 και σκοπός είναι να ακολουθήσουν συναντήσεις σταδιακά και με τα υπόλοιπα ιδρυτικά μέλη. Για την σπουδαιότητα και τον συμβολισμό του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης δια μέσου του οποίου οι νέες γενιές θα μαθαίνουν τη μεγάλη ναυτική ιστορία της Σύρου, αναφέρθηκαν ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Σύρου Δωρόθεος Β΄, ο Σεβ. Καθολικός Επίσκοπος Σύρου Πέτρος Στεφάνου, ο Αντιπεριφερειάρχης Κυκλάδων Γιώργος Λεονταρίτης, ο Δήμαρχος ΣύρουΚυκλάδων Νίκος Λειβαδάρας, ο Λιμενάρχης Σύρου Γιάννης

Βαμβακούσης, ο Πρόεδρος του Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου Κυκλάδων Μάρκος Βουτσίνος, η αρχαιολόγος Μαρία Ρώτα και ο Πρόεδρος της Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν. Θεμιστοκλής Δασκαλάκης Πλοίαρχος Εμπορικού Ναυτικού. Στη συνάντηση σημαντική ήταν η παρουσία της προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και του συζύγου της κου Ιωάννη Παλούμπη, οι οποίοι εξέφρασαν την πρόθεσή τους να συνδράμουν στην οργάνωση του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης Σύρου και του πρόεδρου της Ένωσης Συν/χων Ναυτικών Κυκλάδων-Σύρου, Γεωργίου Μηλιού. Στην τοποθέτηση της η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη αναφέρθηκε αρχικά στην ανάπτυξη και την εξέλιξη του Κυκλαδικού Πολιτισμού, του πρώτου ίσως παγκοσμίως ναυτικού πολιτισμού και υποσχέθηκε ότι θα βοηθήσει στο στήσιμο και την πορεία του Μουσείου Ναυτικής παράδοσης Σύρου. Ο Αντιπεριφερειάρχης Κυκλάδων Γιώργος Λεονταρίτης, δήλωσε ότι η περιφέρεια θα στηρίξει αυτή την προσπάθεια τόσο ηθικά όσο και υλικά, ενώ στο ίδιο μήκος κύματος με τον Αντιπεριφερειάρχη ήταν και η τοποθέτηση του Δημάρχου Σύρου-Ερμούπολης Ν. Λειβαδάρα. Στην συνέχεια δημοσιεύεται ο κατάλογος με τα ιδρυτικά μέλη του νεοσύστατου μουσείου.

Περιπλους 116 17

ΙΔΡΥΤΙΚΑ ΜΕΛΗ ΚΕΝΤΡΟΥ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΥΡΟΥ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ

ΤΙΤΛΟΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ - ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

ΧΡΗΣΤΟΣ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΑΡΤΕΜΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΑΝΤΩΝΙΟΣ

ΣΥΝ/ΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

ΒΑΜΒΑΚΟΥΣΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΠΛΩΤΑΡΧΗΣ Λ.Σ. ΛΙΜΕΝΑΡΧΗΣ ΣΥΡΟΥ

ΒΟΥΤΣΙΝΟΣ ΜΑΡΚΟΣ

ΙΩΣΗΦ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ

ΓΙΑΤΡΑΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΣ ΕΦΕΔΡΩΝ ΑΞ/ΚΩΝ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ

ΓΚΙΖΗΣ ΙΑΚΩΒΟΣ

ΚΩΝ/ΝΟΣ

ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Λ.Σ . ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ 6ΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ

ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΣ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν. ΣΥΝ/ΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

ΔΟΥΝΑΒΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΜΑΡΚΟΣ

ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΠΟΥΔΩΝ Α.Ε.Ν. ΣΥΡΟΥ- ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ

ΖΩΡΖΟΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ

ΙΩΑΝΝΗΣ

ΣΥΝ/ΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν. ΚΑΡΑΒΟΜΑΡΑΓΚΟΣ

ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΣΥΝ/ΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

ΚΑΡΑΜΗΤΣΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Λ.Σ. ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ Α.Ε.Ν. ΣΥΡΟΥ

ΚΟΣΜΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ

ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ - ΣΥΝ/ΧΟΣ ΕΛΤΑ

ΛΕΙΒΑΔΑΡΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ

ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΣΥΡΟΥ ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ

ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

ΑΝΤΙΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΡΧΗΣ Ν. ΑΙΓΑΙΟΥ

ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ

ΚΩΝ/ΝΟΣ

ΣΥΝ/ΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

ΜΑΡΑΓΚΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΙΣΙΔΩΡΟΣ

ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΣΥΡΟΥ-ΕΡΜΟΥΠΟΛΗΣ ΔΙΠ/ΧΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ

ΜΑΥΡΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ΙΩΑΝΝΗΣ

ΣΥΝ/ΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

ΜΗΛΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΑΝΔΡΕΑΣ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΣΥΝ/ΧΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ( ΣΥΡΟΥ-ΚΥΚΛΑΔΩΝ) ΣΥΝ/ΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

ΜΗΛΙΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΑ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΓΚΥΡΑ( ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΩΝ) ΧΗΜΙΚΟΣ

ΞΕΝΟΚΩΣΤΑΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΔΙΕΥΘΥΝΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΟΝΕΧ

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΠΛΟΗΓΟΣ ΛΙΜΕΝΟΣ ΣΥΡΟΥ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

ΠΑΛΟΥΜΠΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΣΠΥΡΙΔΩΝ

ΑΝΤΙΝΑΥΑΡΧΟΣ ε.α. ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ

ΠΟΛΥΚΑΡΔΙΟΤΗΣ ΔΩΡΟΘΕΟΣ Β

ΧΡΗΣΤΟΣ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΣΥΡΟΥ,ΤΗΝΟΥ,ΑΝΔΡΟΥ,ΚΕΑΣ, ΜΗΛΟΥ & ΜΥΚΟΝΟΥ

ΡΟΥΣΣΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΣΥΝ/ΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

ΡΟΥΣΣΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

ΔΙΕΥΘΥΝΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ REV MARITIME LTD & ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ Δ.Σ. REVOIL

ΡΟΥΣΣΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΠΕΤΡΟΣ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ

ΡΩΤΑ ΜΑΡΙΑ

ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ

ΣΑΒΒΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

ΝΙΚΟΛΑΟΣ

ONEX SHIPYARDS GENERAL MANAGER

ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΠΕΤΡΟΣ

ΣΤΕΦΑΝΟΣ

ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΚΑΘ.ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΥΡΟΥ,ΘΗΡΑΣ, ΤΟΠΟΤΗΡΗΤΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

ΦΙΛΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΚΩΝ/ΝΟΣ

ΠΤΥΧΙΟΥΧΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΕΔΕ

18 Περιπλους 116

Carras (Hellas) S.A.

Carras (Hellas) S.A. 65 Akti Miaouli - Piraeus 185 36 - Greece Tel +30 210 458 7000 - Email: contact@carrashellas.com

© EUROKINISSI

Nέα δωρεά τρίτου Πολεμικού Πλοίου από τον εφοπλιστή Πάνο Λασκαρίδη στο Πολεμικό Ναυτικό

Σ

ε μια συγκυρία ιδιαίτερα κρίσιμη ενόψει σημαντικών αποφάσεων για το εξοπλιστικό πρόγραμμα του Πολεμικού Ναυτικού και για την αναβάθμιση της ναυτικής ισχύος της χώρας, ο εφοπλιστής Πάνος Λασκαρίδης επανέρχεται με νέα δωρεά μεγάλης επιχειρησιακής αξίας και επιχειρησιακής αποτελεσματικότητας, προσφέροντας στο Στόλο ένα τρίτο Πλοίο Γενικής Υποστήριξης (ΠΓΥ). Η τρίτη δωρεά ΠΓΥ, έρχεται ακριβώς ένα χρόνο μετά την παράδοση στο Πολεμικό Ναυτικό του δεύτερου «ΠΓΥ ΗΡΑΚΛΗΣ» και μόλις είκοσι μηνών από αυτή του πρώτου «ΠΓΥ ΑΤΛΑΣ Ι». Αφορά ένα ιδιαίτερο σκάφος, ισχυρότερο με ευρυφασματικές δυνατότητες υποστήριξης των μονάδων κρούσεως του Στόλου, επιχειρησιακού σχεδιασμού και υλοποίησης αποστολών πολλαπλού τύπου, όχι μόνον διοικητικής μέριμνας, το «ΠΓΥ ΑΙΑΣ» από το όνομα του Σαλαμίνιου Ομηρικού ήρωα. Τα επιχειρησιακά χαρακτηριστικά του είναι εντυπωσιακά. Είναι μήκους περίπου 85 μέτρων και εκτοπίσματος 4.426 τόνων. Έχει μέγιστη ταχύτητα 16 κόμβων και διαθέτει μεγάλη μεταφορική ικανότητα στο ανοικτό του κατάστρωμα των 1.000 τετραγωνικών μέτρων. Αυτό που διαφοροποιεί σημαντικά το «ΠΓΥ ΑΙΑΣ» από τα δύο προηγηθέντα αυτού «αδελφά» πλοία είναι ότι είναι ένα πλήρως εξηλεκτρισμένο σκάφος με αμιγώς ηλεκτρική πρόωση με αποτέλεσμα να εμφανίζει σε όλες τις ταχύτητες πολύ χαμηλή

20 Περιπλους 116

ακουστική υπογραφή, γεγονός που του προσδίδει ιδιαίτερο επιχειρησιακό πλεονέκτημα. Διαθέτει και αυτό σύστημα Dynamic Positioning κατηγορίας DΡ2 (δηλαδή σταθεροποίησης σε ακινησία με οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες), ενώ η επιχειρησιακή του ευελιξία συμπληρώνεται από την ύπαρξη δύο γεφυρών διοίκησης (στην πλώρη και προς την πρύμνη), και από ηλεκτρονικό εξοπλισμό τελευταίου τύπου. Σε δηλώσεις του ο κ. Πάνος Λασκαρίδης τόνισε ότι αποτελεί μεγάλη τιμή για κάθε Έλληνα να του επιτρέπει η Πατρίδα να προσφέρει κατά τις δυνατότητές του και εύχεται στα πολεμικά μας πλοία και στα πληρώματά τους καλή δύναμη, ήρεμες θάλασσες και να έχουν πάντα τον Άγιο Νικόλαο στην πλώρη τους. Η μέχρι τούδε επιχειρησιακή αξιοποίηση των «ΠΓΥ ΑΤΛΑΣ Ι» και «ΠΓΥ ΗΡΑΚΛΗΣ» υπήρξε καταλυτική και οι αποστολές τους απετέλεσαν γέφυρα υποστήριξης των μονάδων κρούσεως του Στόλου μας ενώ ανέλαβαν τακτικούς ρόλους και καθοριστικές αποστολές ως «επιχειρησιακά πολυεργαλεία». Το τρίτο Πλοίο Γενικής Υποστήριξης «ΠΓΥ ΑΙΑΣ» θα επιτρέπει την περαιτέρω ενίσχυση των έργων Διοικητικής Μέριμνας του ΠΝ και θα καταστήσει συμπαγή την διαθεσιμότητα και την επιχειρησιακή εναλλαξιμότητα των εν λόγω μονάδων. Πόσο μάλλον που ο τύπος των εν λόγω πλοίων, στην πολεμική τους πλέον εκδοχή, απεδείχθη ότι είναι εξόχως επιδεκτικός στην ανάπτυξη καινοτόμων τακτικών και επιχειρησιακών σχεδιασμών.

Του Αντιναυάρχου Π.Ν. (ε.α.) Ιωάννη Παλούμπη

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Η πυρπόληση της τουρκικής υποναυαρχίδας στην Τένεδο

Η πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσό Ναυμαχία των Πατρών

Ναυμαχία της Ιτέας Ναυμαχία του Καφηρέα

Ναυμαχία της Ηλείας

Κατάληψη της Σφακτηρίας

Πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο

Ναυμαχία της Σάμου Ναυμαχία των Σπετσών

Ναυμαχία της Μεθώνης

Ναυμαχία της Σούδας

Ναυμαχία του Γέροντα

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Η

Ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτελεί μία μοναδικἠ παγκοσμίως περίπτωση κατά την οποία ένας μικρός λαός κατόρθωσε παρά τα 400 χρόνια σκλαβιάς και εξουθενωτικής καταπίεσης να διατηρήσει την εθνική του συνείδηση για την καταγωγή, την ιστορία, τη θρησκεία και τη γλώσσα του και να μην αφομοιωθεί, στο πλαίσιο της πολυεθνικής αυτοκρατορίας μέσα στην οποία ζούσε. Πολλά χαρακτηριστικά του λαού συνετέλεσαν στη διατήρηση της εθνικής αυτογνωσίας, κυρίως όμως θα πρέπει να αναφερθούν η πίστη στη θρησκεία, η καρτερία και η αντοχή, το εμπορικό πνεύμα και το ναυτικό δαιμόνιο, σύμφυτα και τα δύο με τα γονίδια της φυλής και φυσικά οι κληροδοτημένες από γενιά σε γενιά μεγάλες παραδόσεις του Γένους και η εμπεδωμένη συνείδηση της κληρονομιάς των αρχαίων προγόνων.

22 Περιπλους 116

g Ναυμαχίαι Γενικαί των Ελλήνων. Σκηνή από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Πίνακας του Παναγιώτη Ζωγράφου με την καθοδήγηση του Μακρυγιάννη. Η προετοιμασία της εξέγερσης επωάσθηκε όλα αυτά τα 400 χρόνια της δουλείας. Στη διάρκεια της σκοτεινής αυτής περιόδου ξέσπασαν 123 εξεγέρσεις μικρότερες και μεγαλύτερες, που καταπνίγηκαν στο αίμα συνήθως ηρωικά ξεσπάσματα, χωρίς γενικότερο σχέδιο και κυρίως, χωρίς ναυτική συνιστώσα να επικουρεί τις επαναστατικές κινήσεις στη στεριά. Θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν ότι οι συνθήκες μεταφορών όλους αυτούς τους αιώνες καθιστούσαν πολύ ευκολότερες τις θαλάσσιες επικοινωνίες, ενώ αντίθετα οι στεριανές χωρίς οδικά ή σιδηροδρομικά δίκτυα, γεμάτες κινδύνους και φυσικά εμπόδια, ποτάμια, βουνά κλπ δεν εξασφάλιζαν ασφαλείς οδεύσεις. Έτσι οι Οθωμανοί επιβίβαζαν στρατιωτικές δυνάμεις σε πλοία, κωπήλατα ή ιστιοφόρα, τα αποβίβαζαν κοντά στην εστία της αναταραχής και κατάπνιγαν στο αίμα κάθε στασιαστική κίνηση. Παράλληλα ο πληθυσμός ήταν εκτεθειμένος στη μανία του δυνάστη κατακτητή του όταν οι τυχόν ξένοι που είχαν υποκινήσει την εξέγερση για το δικό τους συμφέρον, συνθηκολογούσαν ή εγκατέλειπαν την προσπάθεια. Η 124η απόπειρα, η Επανάσταση του 1821, πέτυχε διότι οι διεθνείς όσο και οι τοπικές συγκυρίες αποδείχθηκαν ευνοϊκές και γιατί στη θάλασσα δρούσε ένα ναυτικό με μικρά και ατελώς εξοπλισμένα εμπορικά φορτηγά πλοία, επανδρωμένα όμως με ατρόμητους θαλασσόλυκους που μπόρεσαν να σταθούν στο Αιγαίο απέναντι στον πανίσχυρο Οθωμανικό στόλο, συγκροτημένο από τους στόλους της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της Τύνιδας και του Αλγερίου. Πέραν του Ναυτικού, η εξέταση των λοιπών παραγόντων που διαμόρφωσαν τις κατάλληλες

h Ο Άγιος Κοσμάς (1714-1779) υπήρξε φωτοφόρος απόστολος του Ευαγγελίου, στα μαύρα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς. Η Εκκλησία του Χριστού, για να τιμήσει τον αγώνα και την προσφορά του, τον ονόμασε Ισαπόστολο.

συνθήκες και επέτρεψαν τον ξεσηκωμό τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, μας οδηγεί στις ακόλουθες περιληπτικές επισημάνσεις: • Το κίνημα του Διαφωτισμού της Ευρώπης τον 18ο αιώνα με κύριους εκφραστές τους Γάλλους Μοντεσκιέ, Βολταίρο και Ρουσσώ, εισάγοντας καινοφανείς ιδέες αμφισβήτησε όλους τους καθιερωμένους μέχρι τότε θεσμούς, με πρώτο την άσκηση της κρατικής εξουσίας επί των λαών.

• Στις ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού που είχαν έντονη εμπορική δραστηριότητα παρατηρήθηκε μία άνθηση της πνευματικής κίνησης. Η πνευματική αυτή ανάπτυξη καλλιέργησε τον ελληνικό Διαφωτισμό, που εκφράστηκε από τους: Ρήγα Βελεστινλή ή Φεραίο, Αδαμάντιο Κοραή, Κοσμά τον Αιτωλό, Ευγένιο Βούλγαρη και άλλους εκπροσώπους του ρεύματος. Στόχος του κινήματος ήταν η

φρούρια στα οποία αμύνονταν Τούρκοι, να εφοδιάσει τα αντίστοιχα τα οποία κατείχαν Έλληνες και τέλος, το κυριότερο, να διακόψει τις τουρκικές επικοινωνίες δια μέσου του Αιγαίου, που αποτελούσαν την ταχύτερη οδό μεταφοράς ενισχύσεων και εφοδίων Στη σημερινή επιχειρησιακή γλώσσα τα ανωτέρω έργα θα μπορούσαν να περιληφθούν στη διατύπωση της ακόλουθης αποστολής: Απόκτηση και διατήρηση θαλασσίου ελέγχου στο Αιγαίο Πέλαγος. Παράλληλα με τα καθαρώς πολεμικά του έργα ο στόλος των Ελλήνων εξυπηρετούσε και το έργο της διατήρησης επαφής μεταξύ της προσωρινής επαναστατικής διοίκησης και των ευρωπαϊκών πρωτευουσών, καθώς και με τους μεγάλους εμπορικούς και εφοπλιστικούς οίκους που είχαν την έδρα τους στα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης και του Ευξείνου. Το έργο αυτό ήταν σημαντικό διότι μέσω αυτών των επαφών αφ’ ενός εξασκείτο η εξωτερική πολιτική της επαναστατημένης Ελλάδας, αφ’ ετέρου εξασφαλιζόταν η οικονομική στήριξη των επαναστατών χωρίς την οποία θα ήταν αδύνατη η συνέχιση του αγώνα. Ως τουρκική ναυτική αντίδραση θα έπρεπε να αναμενόταν η επιδίωξη του περιορισμού της επανάστασης στην αρχική της κοιτίδα, την Πελοπόννησο, με αποστολή στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία δια θαλάσσης και η διακοπή του εφοδιασμού με τρόφιμα και πυρομαχικά από το εσωτερικό και το εξωτερικό καθώς και η διενέργεια αποβατικών επιχειρήσεων σε νευραλγικά σημεία των ελληνικών ακτών. Στα πιθανά έργα του τουρκικού ναυτικού θα πρέπει να προστεθεί η προσπάθεια καταστροφής των ελληνικών ναυτικών κέντρων, που παρείχαν το σύνολο σχεδόν των ενταγμένων στον στόλο πλοίων. Αυτά ήταν η Ύδρα, οι Σπέτσες, τα Ψαρά, η Κάσος και μερικοί ακόμα ναυτικοί τόποι. Η ταυτότητα των αποστολών Τουρκικού και Ελληνικού ναυτικού οδηγούσε σε μετωπική σύγκρουση τους δύο στόλους, με έπαθλο την κυριαρχία στο Αιγαίο που χώριζε τον χερσαίο όγκο της οθωμανικής αυτοκρατορίας από τον επαναστατημένο ελληνικό χώρο. Ποιος όμως ήταν ο ελληνικός στόλος που αναλάμβανε το βαρύ έργο να αντιμετωπίσει τον Οθωμανικό στη θάλασσα; Περιπλους 116 23

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

g Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος (Βελεστίνο, 1757-Βελιγράδι, 24 Ιουνίου 1798) ήταν Έλληνας συγγραφέας, πολιτικός στοχαστής και επαναστάτης.

εκλαΐκευση της σύγχρονης επιστημονικής γνώσης και η αφύπνιση και μορφοποίηση της εθνικής συνείδησης που υπήρχε ριζωμένη στο υποσυνείδητο του λαού. Αποτελεί αναμφίβολο γεγονός ότι το 1821 η εσωτερική κατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ευνοούσε την εξέγερση. Το κίνημα του Αλή Πασά, οι τεταμένες σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία και η επανάσταση στη Μολδοβλαχία υπό τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, δημιουργούσαν αντιπερισπασμούς που κρατούσαν απασχολημένες δυνάμεις ξηράς στις εστίες των εξεγέρσεων και τον τουρκικό στόλο καθηλωμένο στον Εύξεινο Πόντο. Παρ’ όλα αυτά το εγχείρημα της Ελληνικής Επανάστασης εξακολουθούσε να είναι δυσκολότατο γιατί η Τουρκία παρέμενε μια αχανής αυτοκρατορία που μπορούσε να κινητοποιήσει στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις ικανές να καταστείλουν κάθε στασιαστικό κίνημα. Επίσης το ευρωπαϊκό κλίμα στις παραμονές της Επανάστασης δεν ήταν ευνοϊκό για οποιαδήποτε εξέγερση που είχε στόχο να αλλάξει την καθεστηκυία τάξη στην Ευρώπη. Η Ιερά Συμμαχία που συγκροτήθηκε κατ’ αρχήν από τις Ρωσία, Αυστρία, Πρωσία και στην οποία προσχώρησαν αργότερα η Γαλλία και ανεπίσημα η Αγγλία, εξελίχθηκε σε μία ένωση κυρίαρχων κρατών, που είχε σαν σκοπό να κρατά τους λαούς της Ευρώπης υπό το πέλμα της απολυταρχίας και ήταν αντίθετη σε οποιοδήποτε εθνικο-απελευθερωτικό κίνημα. Έτσι, οι αντικρουόμενες συνθήκες καθιστούσαν βασικό παράγοντα επιτυχίας της Επανάστασης την όσο το δυνατόν ταχύτερη εξάπλωση του κινήματος σε όλες τις ελληνικές περιοχές. Ο στόχος όμως αυτός με δεδομένη τη γεωγραφική διαμόρφωση της χώρας με το πλήθος των νησιών, τα εκτεταμένα παράλια και τις μακρές δυσπρόσιτες οροσειρές, που εμπόδιζαν την δια ξηράς επικοινωνία των διαφόρων γεωγραφικών διαμερισμάτων, μπορούσε να επιτευχθεί μόνο από το ναυτικό και φυσικά να διατηρηθεί από αυτό. Η απαίτηση λοιπόν που ετίθετο στο ναυτικό ήταν να εξαπλώσει την επανάσταση, πλέοντας στα νησιά και στους παραλιακούς ναυτότοπους παρακινώντας g O Aδαμάντιος Κοραής (1748-1833) είναι τους κατοίκους να εξεγερθούν. Στη συνέμία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες του χεια θα έπρεπε να συνδράμει όσες χερσαίες νεότερου ελληνισμού. Πνευματικός αρχηγός επιχειρήσεις διεξάγονταν σε παραλιακές της Ελληνικής Επανάστασης. περιοχές, να αποκλείσει από θαλάσσης τα

Προεπαναστατική ανάπτυξη Ναυτικού

Η

καλύτερη απάντηση στο ερώτημα του εισαγωγικού σημειώματος δόθηκε από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη σε ένα μνημειώδη λόγο του που εκφωνήθηκε στην Πνύκα στις 8 Νοεμβρίου 1836 απ’ τον οποίο είναι η ακόλουθη περικοπή: «Όταν αποφασίσαμεν να κάμωμεν την επανάστασιν κανένας φρόνιμος δεν μας είπε: που πάτε να πολεμήσετε με σιτοκάραβα βατσέλα; Αλλά ως μία βροχή έπεσεν εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας και όλοι εσυμφωνήσαμεν και εκάμαμεν την επανάστασιν». Ο Γέρος του Μοριά, που ο ίδιος είχε διατελέσει το 1807 μέλος πληρώματος κουρσάρικου πλοίου εναντίον των Τούρκων, με την τετράγωνη λογική και το θυμόσοφο ύφος του κυριολεκτούσε όταν περιέγραφε ως «σιτοκάραβα» τα πλοία του Αγώνα, ενώ «βατσέλα» ονόμαζε τα πλοία της γραμμής τρίκροτα και δίκροτα του Οθωμανικού Στόλου. Στα σιτοκάραβα όμως αυτά, τα πληρώματα ήταν έμπειροι θαλασσινοί, ικανότατοι χειριστές και ατρόμητοι θαλασσομάχοι, που είχαν μάθει τη ναυτική τέχνη και τον θαλασσινό πόλεμο από πατέρα σε γιο κατά τη διάρκεια των μακρών αιώνων της σκλαβιάς, δημιουργώντας μία ανθηρή εμπορική ναυτιλία, που μετέτρεψαν σε πολεμικό ναυτικό. Στην έναρξη της διερεύνησης του παράδοξου αυτού γεγονότος, θα πρέπει να εκκινήσουμε από τη διαπίστωση ότι οι Οθωμανοί ενώ ήταν καλοί πολεμιστές στη στεριά, δεν είχαν καθόλου καλές επιδόσεις στα ναυτικά. Λαός σκληροτράχηλος και στεριανός, προερχόμενος από τα βάθη της Ασίας, ούτε παράδοση φυσικά είχε, αλλ’ ούτε και ανάγκη, να επιδοθεί στο σκληρό ναυτικό επάγγελμα με τις πολλές κακουχίες. Άφηνε τους σκλάβους Έλληνες να κυριαρχούν στο ναυτικό επάγγελμα και μάλιστα τους ενθάρρυνε προς αυτή την κατεύθυνση με μέτρα διοικητικής μορφής, που ευνοούσαν τον εποικισμό των νησιών. Αντίθετα οι Έλληνες δεν είχαν ποτέ πάψει να ταξιδεύουν και να εμπορεύονται στη θάλασσα, είτε ως ελεύθεροι πολίτες κατά την αρχαιότητα, είτε όταν βρίσκονταν υπό τον ζυγό των Ρωμαίων, είτε κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και φυσικά κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας. Ακόμη και στον πολεμικό τους στόλο οι Οθωμανοί είχαν εφαρμόσει τον θεσμό των «Μελλάχηδων» που ήταν μια μορφή υποχρεωτικής θητείας που έπρεπε να υπηρετήσουν ως πληρώματα οι νεαροί Έλληνες ναυτικοί. Η εκπλήρωση αυτής της υποχρέωσης, τους καθιστούσε παράλληλα γνώστες των δυνατοτήτων, αλλά και των αδυναμιών του Οθωμανικού Στόλου. Αρκετοί Έλληνες είχαν φτάσει κατά καιρούς να καταλάβουν υψηλές θέσεις στην ιεραρχία του Οθωμανικού Ναυτικού. Οι συγκυρίες που προετοίμασαν τις επαναστατικές ναυτικές δυνάμεις είναι οι εξής: • Ο Ρωσο-τουρκικός πόλεμος του 1768 έληξε με νίκη της Ρωσίας και την υπογραφή της Συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774. Με βάση τη συνθήκη, που υπεγράφη στο

24 Περιπλους 116

g Η ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ του λιμένος της Ύδρας όπου ναυπηγήθηκε το 1804. Εφοπλιστής ο Γεώργιος Α. Κριεζής, Σημαία Ραγιάδικη, οπλισμός 12 κανόνια. Τη νύχτα της 3 Απριλίου 1810 ακινητοποιημένο σε άπνοια κάτω από τη Σαρδηνία υπέστη επίθεση από τρία Σεμπέκ που υποστηρίζονταν από ένα Μπρίκι Αλγερινό και αφού έχασε ένα μεγάλο μέρος του πληρώματός του που αποτελείτο από 80 άνδρες και έχοντας χάσει τον μεγάλο ιστό κατελήφθη και οδηγήθηκε στο Αλγέρι όπου ο καπετάνιος του Αντώνιος Κριεζής ηλικίας 17 ετών σοβαρά τραυματισμένος και οι επιζώντες φυλακίσθηκαν σιδεροδέσμιοι. Αυτό το πορτρέτο του πλοίου το οποίο παραδόθηκε στο επόμενο ταξίδι του στη Μασσαλία παρέμεινε έτσι εις χείρας μας.

Βουλγαρικό χωριό από το οποίο πήρε και το όνομά της, δινόταν το δικαίωμα στα ελληνικά πλοία να ταξιδεύουν με ρωσική σημαία και να διαπλέουν ελεύθερα τα Στενά του Βοσπόρου, προς και από τον Εύξεινο Πόντο. Η πρόβλεψη αυτή είχε ως ουσιαστικό αποτέλεσμα την παραχώρηση του εμπορίου των σιτηρών της Ουκρανίας προς τα λιμάνια της Μεσογείου και όχι μόνο, στην ελληνική ναυτιλία, που άρχισε να αναπτύσσεται κατά τρόπο εκρηκτικό σε αριθμούς και σε χωρητικότητα προκειμένου να ανταποκριθεί στην πρόκληση.

• Η Γαλλική Επανάσταση και ακόμη περισσότερο οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι που ακολούθησαν, διέκοψαν για αρκετά χρόνια την πανίσχυρη γαλλική εμπορική και ναυτική παρουσία στην ανατολική Μεσόγειο, αφήνοντας ελεύθερο το πεδίο στη ναυτιλία των Ελλήνων, αν όχι να μονοπωλήσει, πάντως να επωφεληθεί, αναλαμβάνοντας ένα μεγάλο μέρος του εσωτερικού και εξωτερικού εμπορίου της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

• Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των Ναπολεοντείων πολέμων πολλά ευρωπαϊκά λιμάνια τέθηκαν σε ναυτικό αποκλεισμό από αντιπάλους για να διακοπεί ο ανεφοδιασμός τους με τρόφιμα και πολεμοφόδια. Οι Έλληνες ναυτικοί, ριψοκίνδυνοι όπως ήταν, διασπούσαν τους ναυτικούς αποκλεισμούς με κίνδυνο της ζωής τους, κομίζοντας στα λιμάνια ζωτικά εφόδια για τον επισιτισμό των κατοίκων. Όπως ήταν φυσικό οι αμοιβές στις περιπτώσεις αυτές ήταν ανάλογες του κινδύνου που

αντιμετώπιζαν. Τα κέρδη ήταν υψηλότατα καθώς και η ανάπτυξη των νησιών του Αιγαίου, κυρίως των τριών, Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών που είχαν και τους ισχυρότερους εμπορικούς στόλους.

• Η πειρατεία, τέλος, που λυμαινόταν τις θάλασσες της Μεσογείου συντελούσε στη δημιουργία εμπειροπόλεμων πληρωμάτων, καθ’ όσον τα πλοία για να προστατεύονται από τους πειρατές εξοπλίζονταν με ανοχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, με περιορισμένο, βέβαια, αριθμό πυροβόλων μικρού διαμετρήματος και βραχέος βεληνεκούς. Εκτός αυτού και πολλοί Έλληνες ναυτικοί ξεκίνησαν τη θαλασσινή τους διαδρομή ως πειρατές. Οι ανωτέρω προϋποθέσεις συνετέλεσαν ώστε η έναρξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο να βρει τους Έλληνες πλοιοκτήτες να διαθέτουν 1.000 περίπου εμπορικά πλοία. Από αυτά τα 200 θεωρούνταν τα σχετικώς ισχυρότερα και ήταν εξοπλισμένα με 8 – 16 ελαφρά κανόνια μικρού βεληνεκούς. Επρόκειτο κυρίως για μπρίκια των 250 περίπου τόνων και μικρότερες γολέτες. Τα υπόλοιπα ήταν ακόμα μικρότερα, ή παλαιότερα και χρησιμοποιούνταν για βοηθητικούς σκοπούς, μεταφορές, ή μετασκευάζονταν σε πυρπολικά. Με αυτά τα πλοία το Ναυτικό της Επανάστασης εκπλήρωσε στο ακέραιο την αποστολή του, εμποδίζοντας ή και αποκόπτοντας τελείως, την όποια ροή ενισχύσεων από την Οθωμανική Μικρά Ασία προς τον ελλαδικό χώρο.

A

ποτελεί γεγονός αναμφισβήτητο και ιστορικά εξακριβωμένο ότι η δράση του Ναυτικού συνετέλεσε κατά τρόπο καθοριστικό στην επιτυχία της ελληνικής Επανάστασης του 1821. Όσο όμως γενναία κι αν ήταν τα ελληνικά πληρώματα, όσο κι αν είχαν γίνει ατρόμητοι θαλασσομάχοι οι ναυτικοί των νησιών και των παραλιακών ναυτότοπων, δεν θα ήταν δυνατόν να αντιπαραταχθούν με τα «σιτοκάραβά» τους στα δίκροτα και τρίκροτα «πλοία της γραμμής», τα αποκαλούμενα και «βατσέλα» (vessels) του Οθωμανικού στόλου. Το υπερόπλο που χρησιμοποιήθηκε πολύ αποτελεσματικά από τους Έλληνες και αιφνιδίασε τους Οθωμανούς ήταν το «Πυρπολικό». Για την επιτυχία του το Ναυτικό των Ελλήνων της Επανάστασης χρησιμοποίησε ένα νεωτερισμό που για πρώτη φορά έβλεπε η παγκόσμια Ιστορία. Τη χρήση του «πυρπολικού». Το πυρπολικό ήταν γνωστό ακόμα και από την αρχαιότητα. Αναφέρεται από τον Θουκυδίδη η χρήση του στην εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Συρακουσών κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, και στην κατάληψη της Τύρου, όπου χρησιμοποιήθηκε με σχετική επιτυχία εναντίον του στόλου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι Τύριοι το εξαπέλυσαν εναντίον των ξυλίνων πολιορκητικών πύργων που είχαν κατασκευαστεί από τους Έλληνες, για την κατάληψη των τειχών της πόλης. Είχε επίσης χρησιμοποιηθεί στα χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας πριν από το «υγρό πυρ», καθώς και πολύ αργότερα, το 1672, στις θαλάσσιες συγκρούσεις μεταξύ των Ολλανδών και των συνασπισμένων Άγγλων και Γάλλων. Σε όλες όμως αυτές τις περιπτώσεις, το πυρπολικό λάμβανε θέση προσηνέμως του αγκυροβολημένου στόχου, το πλήρωμα έθετε πυρ, εγκατέλειπε εγκαίρως το φλεγόμενο πλοίο, το οποίο με τον ούριο άνεμο, ή το ρεύμα, αφηνόταν να ξεπέσει προς τον στόχο και σε ευνοϊκή περίπτωση να επιπέσει σε αυτόν και να μεταδώσει το πυρ. Ο νεωτερισμός που χρησιμοποιήθηκε κατά την Επανάσταση του 1821 ήταν η καθοδηγούμενη μέχρι την τελευταία στιγμή πλεύση του πυρπολικού, η αγκίστρωση και πρόσδεση επάνω στον στόχο, όχι μόνο όταν αυτός βρισκόταν αγκυροβολημένος, αλλά ακόμα και εν πλω και η, εν συνεχεία, ανάφλεξη και διαφυγή του πληρώματός του. Με αυτό τον τρόπο πολλαπλασιάζονταν οι πιθανότητες επιτυχούς μετάδοσης του πυρός. Το εγχείρημα αυτό απαιτούσε όχι μόνο εξαιρετική ναυτική εμπειρία και επιδεξιότητα, αλλά και γενναιότητα και ατσάλινα νεύρα. Το πλήρωμα «υπό χάλαζα εχθρικού πυρός», από πυροβόλα και φορητό οπλισμό, εκτελούσε τους κατάλληλους χειρισμούς προσκόλλησης του πυρπολικού στην πλευρά του εχθρικού στόχου. Τα πυρπολικά ήταν κυρίως μπρίκια, όπως και τα άλλα πλοία του στόλου, από τα πλέον παλαιά, που διατηρούσαν όμως την ικανότητά τους να ελίσσονται και να αναπτύσσουν αξιόλογη ταχύτητα. Ήταν κατάλληλα μετασκευασμένα ώστε να πυρπολούνται εύκολα και να μεταδίδουν το πυρ στα εχθρικά πλοία,

όπου τα προσκολλούσε το πλήρωμά τους. Το πλήρωμα του πυρπολικού με το άναμμα του φυτιλιού διέφευγε με κωπήλατη λέμβο που την ονόμαζαν «σκαμπαβία«. Ο ελληνικός στόλος στην επταετή διάρκεια των αγώνων της Επανάστασης διεκδίκησε βήμα προς βήμα την κυριαρχία του Αιγαίου από τον Οθωμανικό. Αντιπαρατάχθηκε, σχεδόν πάντοτε με επιτυχία, σε πλήθος ναυμαχιών, ναυτικών επεισοδίων και χρησιμοποιώντας τα πυρπολικά του κατέκαυσε και ανατίναξε μεγάλο αριθμό εχθρικών δικρότων και φρεγατών. Επισημαίνεται ότι κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1821 επιχειρήθηκαν συνολικά 59 επιθέσεις με πυρπολικά, από τις οποίες 39 ήταν επιτυχείς, 19 απέτυχαν και 1 αμφισβητείται. Για τη χρησιμοποίηση ενός πλοίου ως πυρπολικού ήταν απαραίτητο να τοποθετηθεί υπόστρωμα (κοραδούρον) κάτω από το κατάστρωμα. Κατά μήκος αυτού του υποστρώματος τοποθετούνταν σε κάθε του πλευρά οχετοί (λούκια) που έφταναν από την πρύμη ως την πλώρη. Οι οχετοί αυτοί πασπαλισμένοι με πυρίτιδα επικοινωνούσαν μέσω εγκαρσίων οχετών με βαρέλια γεμάτα με μπαρούτι. Στο πάνω κατάστρωμα ανοίγονταν οπές πάνω ακριβώς από αυτά τα βαρέλια, οι οποίες επέτρεπαν την κυκλοφορία του αέρα που θα τροφοδοτούσε τη φωτιά όταν θα άναβε. Πίσσα, ρητίνη, τερεβινθίνη, λινέλαιο, λίπος και άλλες εύφλεκτες ύλες, χρησιμοποιούνταν επίσης για την επάλειψη των ιστίων και της αρματωσιάς του πλοίου. Ο κυβερνήτης εκτελούσε τους κατάλληλους χειρισμούς ώστε να φέρει το πυρπολικό προσηνέμως του εχθρικού και να το προσκολλήσει στην παρειά (μάσκα) του. Μόλις πλησίαζε, το πλήρωμα πέταγε μεγάλους γάντζους, τις αρπάγες, για να «δέσουν» καλά το πυρπολικό στον στόχο τους. Στη συνέχεια, το πλήρωμα μέσω μιας μικρής θυρίδας που ήταν ανοιγμένη στην πρύμη του πλοίου, επιβιβάζονταν σε μία κωπήλατη λέμβο, τη σκαμπαβία, που ρυμουλκούσαν μαζί τους. Τελευταίος έμενε ο κυβερνήτης που άναβε την άκρη του φιτιλιού. Μόλις βεβαιωνόταν ότι η φωτιά προ-

χωρούσε προς τα βαρέλια, επιβιβαζόταν και εκείνος στη σκαμπαβία η οποία απομακρυνόταν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Καθώς η όλη επιχείρηση έπρεπε να γίνει αιφνιδιαστικά, ώστε να μη δοθεί χρόνος στον αντίπαλο να αντιδράσει, εκτός από ηρωισμό και ψυχραιμία, απαιτούνταν μεγάλη επιδεξιότητα και ακρίβεια για να εκτελεστούν με επιτυχία οι απαραίτητοι χειρισμοί. Στην Επανάσταση πυρπολισμοί γίνονταν αρχικά μόνο εναντίον ακινητοποιημένων πλοίων και κατά τη διάρκεια της νύχτας, ώστε το σκοτάδι να προστατεύει τους πυρπολητές. Καθώς όμως οι επαναστάτες βελτίωναν την τεχνική τους, πυρπολισμοί γίνονταν και κατά τη διάρκεια ναυμαχιών με τα εχθρικά πλοία σε πλήρη συναγερμό και εν κινήσει. Τα πληρώματα των πυρπολικών επιλέγονταν με αυστηρά κριτήρια και θεωρούνταν ως «σώμα επιλέκτων». Το πυρπολικό αποτέλεσε το κυριότερο και αποτελεσματικότερο όπλο των Επαναστατών κατά τον αγώνα εναντίον των Οθωμανών στη θάλασσα. h Τεσσαροχάλι που χρησιμοποιόταν ως αρπάγη

για τη στερέωση του πυρπολικού επάνω στον στόχο του. Συλλογή ΝΜΕ.

g Τομή διασκευασμένου σκάφους σε πυρπολικό. Συλλογή ΝΜΕ.

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Πυρπολικά

Η πυρπόληση του Τουρκικού

A

πό την έναρξη της Επανάστασης μέχρι περίπου τα μέσα Μαΐου του 1821 ο Τουρκικός στόλος δεν είχε εμφανιστεί στο Αιγαίο. Παρέμενε στον Εύξεινο Πόντο έχοντας την υποψία ότι θα μπορούσε η Ρωσία να κηρύξει τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και να στείλει τον στόλο της Σεβαστούπολης εναντίον της Κωνσταντινουπόλεως. Μία μικρή σχετικά ναυτική μοίρα είχε σταλεί στο Ιόνιο για να ενισχύσει την πολιορκία των Ιωαννίνων εναντίον του Αλή Πασά. Θα πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι η Ελληνική εξέγερση δημιούργησε έλλειψη ναυτών στα Τουρκικά πλοία, δεδομένου ότι έως τότε τα πληρώματα του στόλου προέρχονταν κυρίως από Έλληνες νησιώτες που κινούσαν τα τεράστια Οθωμανικά πλοία της γραμμής. Προσπάθεια που είχε αναληφθεί για να αντικατασταθούν οι Έλληνες από Ραγουζαίους δεν είχε ακόμα τελεσφορήσει, διότι ούτε το ίδιο ικανοί ήταν, αλλά χρειάζονταν και χρόνο εξάσκησης και προσαρμογής.

Η Ελληνική εξέγερση είτε είχε υποτιμηθεί, είτε είχε αναβληθεί η καταστολή της για ευθετότερο χρόνο, όταν οι πιεστικές ανάγκες στη Μαύρη Θάλασσα θα εξομαλύνονταν. Στο μεταξύ τα νησιά του Αιγαίου το ένα μετά το άλλο κήρυσσαν την ανεξαρτησία τους αποτίνασσαν τον Τουρκικό ζυγό και εισέρχονταν στην Επανάσταση. Για όλους αυτούς τους λόγους καθυστέρησε η έξοδος του Οθωμανικού στόλου στο Αιγαίο. Στα μέσα περίπου του Μαΐου οι προετοιμασίες του Οθωμανικού στόλου είχαν επιταχυνθεί. Ο Σουλτάνος είχε ανησυχήσει με την διαφαινόμενη εδραίωση της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, αλλά είχε επίσης ιδιαίτερα εξοργισθεί με την κήρυξη της Επανάστασης στη Σάμο. Οι κάτοικοι της Σάμου καθοδηγούμενοι από τον πολύ ικανό Λυκούργο Λογοθέτη, ο οποίος είχε μόλις επιστρέψει από τη Σμύρνη και παρακίνησε τους συμπατριώτες του σε αγώνα για την ελευθερία τους. Οι Σαμιώτες όχι μόνο κήρυξαν της Επανάσταση,

αλλά εκμεταλλευόμενοι τη μικρή απόσταση του νησιού τους από τα μικρασιατικά παράλια διενεργούσαν επανειλημμένα αποβάσεις και συντηρούσαν ένα κλίμα αναβρασμού και ανησυχίας στους εκεί Τουρκικούς πληθυσμούς. Ο Ελληνικός στόλος αποτελούμενος κυρίως από μπρίκια και γολέτες, μόλις πληροφορήθηκε ότι ο Οθωμανικός ετοιμαζόταν να βγει από τα Δαρδανέλια απέπλευσε έχοντας ως Ναύαρχο τον Υδραίο Γιακουμάκη Τομπάζη. Η Ελληνική μοίρα αποτελείτο από 69 πλοία, 29 Υδραίικα, 20 Σπετσιώτικα υπό τον Νικόλαο Ράπτη και 20 Ψαριανά υπό τον Νικολή Αποστόλη. Στα Ψαριανά περιλαμβάνονταν και από ένα μπρίκι από την Αίνο και τη Λήμνο που συνέπλεαν υπό τη Σημαία των Ψαρών. Οι μοίρες της Ύδρας και των Σπετσών έφτασαν στα Ψαρά και κατευθύνθηκαν στο στενό Χίου Ψαρών, όπου αναμενόταν ότι θα διερχόταν ο Οθωμανικός στόλος. Την επομένη πληροφορήθηκαν από δύο Ρωσικά εμπορικά μπρίκια ότι βορείως της Λέσβου έπλεε ένα δίκροτο χωρίς σημαία. Οι Έλληνες ναυτικοί

αντιλήφθηκαν ότι επρόκειτο για εμπροσθοφυλακή του Τουρκικού στόλου και έπλευσαν να αποκαταστήσουν επαφή. Το εχθρικό δίκροτο ενώ κατευθυνόταν προς το στενό της Χίου άλλαξε πορεία και κατευθύνθηκε προς το λιμάνι της Ερεσού στη Δυτική ακτή της Λέσβου. Ο Ελληνικός στόλος επιτέθηκε εναντίον του με κανονιοβολισμό αλλά σύντομα αναγκάσθηκε να υποχωρήσει καθώς το δίκροτο διέθετε 84 κανόνια μεγαλύτερου διαμετρήματος και το κυριότερο μακρύτερου βεληνεκούς. Οι Έλληνες είχαν και λίγες σχετικά απώλειες από την ανταλλαγή πυρών. Το εχθρικό δίκροτο αγκυροβόλησε στην Ερεσό και αποβίβασε στρατιωτική δύναμη για ενίσχυση της τοπικής φρουράς της νήσου. Άλλωστε αυτή ακριβώς ήταν η αποστολή του η ενίσχυση των τοπικών φρουρών των νήσων και γι αυτό μετέφερε μια στρατιωτική δύναμη 1.000 περίπου ανδρών πλέον του πληρώματός του. Ο Τομπάζης με τη γολέτα του επιχείρησε και πάλι επίθεση με κανονιοβολισμό εναντίον

Βολανάκης Κωνσταντίνος (Ηράκλειο Κρήτης 1837-Πειραιάς 1907), Πυρπόληση τουρκικού δικρότου στην Ερεσό, 1882. Ελαιογραφία, 130x200εκ. Συλλογή ΝΜΕ.

του, αλλά και πάλι αναγκάσθηκε να υποχωρήσει, καθώς διαπιστώθηκε ότι τα μικρά και ατελώς εξοπλισμένα Ελληνικά πλοία ήταν αδύνατο να αντιπαρατεθούν με τα τεράστια εχθρικά πολεμικά. Στη σύσκεψη των επικεφαλής των Ελληνικών μοιρών, που συγκροτήθηκε εκείνο το βράδυ, αποφασίστηκε η χρήση του μόνου όπλου που θα μπορούσε να εξουδετερώσει το Τουρκικό δίκροτο, το πυρπολικό. Στο ίδιο συμπέρασμα είχε καταλήξει και ανάλογη σύσκεψη στα Ψαρά πριν από λίγες ημέρες και είχε διαταχθεί η μετατροπή του πλοίου του Ψαριανού Καλαφάτη σε μπουρλότο. Οι γεροντότεροι Ψαριανοί έχοντας παραστεί μάρτυρες, ή έχοντας ακούσει από ακόμα παλαιότερους την αποτελεσματικότητα του πυρπολικού στη ναυμαχία του Τσεσμέ το 1774 είχαν κι αυτοί τη γνώμη ότι μόνο το πυρπολικό θα ήταν το αποφασιστικό Ελληνικό όπλο στη θάλασσα. Έτσι είχαν εγκρίνει τη μετατροπή του πλοίου του Καλαφάτη. Το αποτέλεσμα της σύσκεψης των Ναυάρχων ήταν να αποσταλούν δύο πλοία στα Ψαρά να ζητήσουν την εσπευσμένη αποστολή του πυρπολικού του Καλαφάτη. Στο μεταξύ όμως φοβούμενοι, είτε να καταφθάσει ο Τουρκικός στόλος, είτε να αποπλεύσει το δίκροτο αποφάσισαν να αναληφθεί προσπάθεια μετατροπής ενός των παρόντων πλοίων σε πυρπολικό. Στο πλήρωμα του Ψαριανού Νικολή Αποστόλη υπηρετούσε ο Ιωάννης Δημουλίτσας, περισσότερο γνωστός ως Πατατούκος, που καταγόταν από την Πάργα της Ηπείρου, αλλά ζούσε πολλά χρόνια στα Ψαρά. Αυτός έχοντας παραμείνει για κάποιο διάστημα στον ναύσταθμο της Τουλόν έμαθε την τέχνη της κατασκευής πυρπολικών από Μαλτέζο τεχνίτη. Στον Δημουλίτσα παραχωρήθηκε το πλοίο του Υδραίου Α. Θεοδοσίου (ή Χατζηθεοδόση) το οποίο γρήγορα ετοιμάσθηκε. Στη διάρκεια της νύχτας επιτέθηκε εναντίον του δικρότου, αλλά οι Τούρκοι το απομάκρυναν και κάηκε μάταια. Στις 25 Μαΐου έφτασε από τα Ψαρά το πυρπολικό του Καλαφάτη, ενώ ο Δημουλίτσας είχε ήδη μετατρέψει και άλλο πλοίο σε καλύτερο πυρπολικό. Ως καπετάνιος προσφέρθηκε εθελοντικά ο Ψαριανός Δημήτρης Παπανικολής με τον όρο η επιχείρηση να διεξαχθεί με το φως της ημέρας. Το πρωί της 27ης Μαΐου τα δύο πυρπολικά ξεκίνησαν να επιτεθούν. Ο Παπανικολής με το πυρπολικό που είχε ετοιμάσει ο Πατατούκος κατευθύνθηκε στην πλώρη του δικρότου, ενώ ο Καλαφάτης στο μέσον της πλευράς του. Οι προσπάθειες του Καλαφάτη δεν έφεραν αποτέλεσμα και το πυρπολικό του, που ήταν ατελώς κατασκευασμένο, κάηκε μακριά από το δίκροτο. Αντίθετα ο Παπανικολής παρά τα πυκνά πυρά που δεχόταν και τις προσπάθειες των Τούρκων ναυτών να το απομακρύνουν, κατόρθωσε να το κολλήσει και να μεταδώσει το πυρ στο Τουρκικό πλοίο.

g Προτομή του Δημουλίτσα-Πατατούκου στη γενέτειρά του την Πάργα. h Ο πυρπολητής Δημήτρης Παπανικολής. Συλλογή ΝΜΕ.

Σ’ αυτή την προσπάθεια είχε ιδιαίτερη υποστήριξη από την εξαιρετική επιδεξιότητα του πηδαλιούχου του Ιωάννη Θεοφιλόπουλου. Ο ίδιος και το πλήρωμά του διέφυγαν με τη σκαμπαβία. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα η φωτιά είχε μεταδοθεί στην πυριτιδαποθήκη και το Τουρκικό δίκροτο είχε μεταβληθεί σε ένα σωρό καπνιζόντων ερειπίων. Η επιτυχία ήταν πολύ μεγάλη, όχι μόνο για την απώλεια ενός μεγάλου Τουρκικού πλοίου και περισσότερων από 1.000 ανδρών, αλλά κυρίως γιατί οι Έλληνες βρήκαν το όπλο που θα τους καθιστούσε ικανούς να σταθούν με επιτυχία στο Αιγαίο απέναντι στον πανίσχυρο Οθωμανικό στόλο. Μετά τις 27 Μαΐου ο Τουρκικός στόλος που βρισκόταν αγκυροβολημένος στα Μοσχονήσια, θορυβημένος από την απροσδόκητη καταστροφή επέστρεψε στην ασφάλεια των Στενών, ενώ ο Ελληνικός στόλος αγκυροβόλησε στην Ίμβρο. Η μεταβολή του κλίματος στον κατά θάλασσα πόλεμο ήταν γεγονός και η συμβολή των δύο πρωταγωνιστών του Δημητρίου Παπανικολή και του Ιωάννη Δημουλίτσα ήταν τεράστια. Περιπλους 116 27

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

δικρότου στην Ερεσό

Ναυμαχία των Πατρών

T

ις 24 Ιανουαρίου 1822 ισχυρή Μοίρα 72 πλοίων τουρκικών και αιγυπτιακών, υπό τις διαταγές του Τούρκου Αντιναυάρχου Καρά Πεπέ Αλή και του Αιγυπτίου Υποναυάρχου Ισμαήλ Γιβραλτάρ βγήκε από τα Δαρδανέλια με στόχο να πλεύσει προς την Πελοπόννησο και να ενισχύσει τους πολιορκούμενους στα παραθαλάσσια φρούρια. Έτσι κατευθύνθηκε πρώτα στη Μονεμβασία όπου έγινε προσπάθεια να προσεταιρισθεί και να δωροδοκηθεί ο Έλληνας φρούραρχος Τζαννετάκης Γρηγοράκης ο οποίος την είχε καταλάβει και την υπερασπιζόταν. Η απόπειρα δωροδοκίας απέτυχε και η αρμάδα παρέκαμψε το κάστρο της Μονεμβασίας και επιχείρησε να ανεφοδιάσει τους Τούρκους υπερασπιστές του κάστρου της Κορώνης που πολιορκούνταν από την ξηρά. Ο εφοδιασμός δεν επιτεύχθηκε εξ αιτίας της κακοκαιρίας. Την 29η Ιανουαρίου ο Οθωμανικός στόλος πέτυχε να ανεφοδιάσει το επίσης πολιορκούμενο κάστρο της Μεθώνης, με τρόφιμα και πολεμοφόδια. Την 30η Ιανουαρίου η τουρκοαιγυπτιακή Μοίρα αποβίβασε 800 περίπου άνδρες για να ενισχύσει τους Τούρκους πολιορκητές του κάστρου του Νεοκάστρου (Πύλου). Η ελληνική φρουρά που το υπερασπιζόταν ήταν ολιγάριθμη, χωρίς εφόδια και αποθαρρυμένη. Ορισμένοι λιποτάκτησαν και οι απομείναντες ζητούσαν απελπισμένα βοήθεια από την Καλαμάτα. Η κατάσταση ανατράπηκε όταν έφτασε εκεί ως ενίσχυση ο φιλέλληνας γερμανός στρατηγός Καρλ φον Νόρμαν-Έρενφελς, επικεφαλής ενός αποσπάσματος 50 περίπου Ευρωπαίων φιλελλήνων. Ο στρατηγός με την πείρα του χρησιμοποίησε τα λίγα κανόνια του φρουρίου και με εύστοχες βολές ανάγκασε τα εχθρικά πλοία να αποσυρθούν, μαζί με την αποβατική δύναμη και να καταφύγουν στη Ζάκυνθο. Από τη Ζάκυνθο, όπου καταχρηστικά παρέμειναν λόγω της μεροληψίας της βρετανικής διοίκησης, έπλευσαν στην Πάτρα. Αποβιβάζοντας 4.000 άνδρες ενίσχυσαν την πολιορκημένη από τους Έλληνες Τουρκική φρουρά. Στη συνέχεια προσορμίσθηκαν στη Ναύπακτο. Στο μεταξύ, οι συνήθεις τριβές των νησιωτών με την κεντρική διοίκηση, συγκεκριμένα η έλλειψη πόρων για την κάλυψη των δαπανών κίνησης των πλοίων, κρατούσε τον ελληνικό στόλο μακριά από τα θέατρα των επιχειρήσεων. Τελικά με μεγάλη προσπάθεια και χωρίς οικονομική υποστήριξη, τα τρία νησιά Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά σχημά→ Κατά τον πίνακα του Αλταμούρα του Υπ. Ναυτικών. Εγράφη υπό Α. Ε. Κριεζή 1940. Κατά τας Π. Πάτρας με τον Αντιναύαρχον Πεπέ Αλή και τον Αιγύπτιον Ισμαήλ Γιβραλτάρ. Η γαλήνη εμπόδιζε την σύναξιν της Ελληνικής δυνάμεως και ο Μιαούλης μόνος μεταξύ 5 φρεγατών επολεμούσε και έφθειρε μίαν φρεγάταν. Όταν με την βοήθειαν του ανέμου ήλθαν τα Ελληνικά εις βοήθειαν ο πόλεμος έγινε γενικός και οι Τούρκοι κατετροπώθησαν εις την Ζάκυνθον όπου εύρισκαν ευκολίας από τους Άγγλους. Ιστορία των ναυμαχιών Α. Α. Μιαούλη Πλοιάρχου Διαγγελέως Β. Όθωνος Ναύπλιο 1835.

28 Περιπλους 116

τισαν Μοίρα 63 πλοίων (27 Υδραίικα, 20 Σπετσιώτικα, 16 Ψαριανά) και έπλευσαν στο Ιόνιο να συναντήσουν και αντιμετωπίσουν τους Οθωμανούς. Επικεφαλής στις ελληνικές Μοίρες οι Ανδρέας Μιαούλης, Ιωάννης Βούλγαρης και Λάζαρος Πινότσης από την Ύδρα, ο Γκίκας Τσούπας από τις Σπέτσες και ο Νικολής Αποστόλης από τα Ψαρά. Οι τρεις ελληνικές Μοίρες συναντήθηκαν στη νησίδα Πρώτη, που βρίσκεται στη δυτική ακτή της Πελοποννήσου μεταξύ Πύλου και Κυπαρισσίας. Εκεί ο Σπετσιώτης Τσούπας πληροφόρησε τους άλλους Ναυάρχους ότι ο Οθωμανικός στόλος βρίσκεται μέσα στον Κορινθιακό κόλπο. Στις 15 Φεβρουαρίου ο Ελληνικός στόλος βρισκόταν μεταξύ Ηλείας και Ζακύνθου, όπου ο Μιαούλης πρότεινε και έγινε αποδεκτό από όλους, να πλεύσουν απ’ ευθείας και να χτυπήσουν τους Οθωμανούς ενώ ήταν προσορμισμένοι στη Ναύπακτο. Οι καιρικές συνθήκες δεν επέτρεψαν την εκτέλεση του σχεδίου και τα ελληνικά πλοία στις 16 Φεβρουαρίου κατέφυγαν και αγκυροβόλησαν στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου. Στις 20 Φεβρουαρίου και ενώ συνεχίζονταν οι κακές καιρικές συνθήκες και στο λιμάνι της Πάτρας είχαν καταφύγει 36 τουρκικά πλοία, ο Μιαούλης που ατύπως αναγνωριζόταν από όλους ως γενικός Αρχηγός, διέταξε επίθεση με κανονιοβολισμούς εναντίον των πλοίων της Πάτρας και ξεκίνησε πρώτος να βάλλει. Οι Οθωμανοί αιφνιδιάστηκαν καθώς δεν φαντάζονταν ότι τα μικρά ελληνικά πλοία θα μπορούσαν να σταθούν στη φουρτουνιασμένη θάλασσα και να κανονιοβολούν με επιτυχία. Προσπάθησαν να αποπλεύσουν αλλά κατέφθασαν και άλλα ελληνικά πλοία και η ναυμαχία γενικεύθηκε για πεντέμισι ώρες κατά την οποία καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά μια φρεγάτα προξενήθηκαν σημαντικές ζημιές σε πολλά πλοία και υπήρξαν και πολλοί Οθωμανοί νεκροί και τραυματίες... Η ναυμαχία διεξήχθη χωρίς να μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν τα πυρπολικά λόγω των καιρικών συνθηκών αν και έγιναν αρκετές απόπειρες. Τελικά ο οθωμανικός στόλος διέφυγε στη Ζάκυνθο. Οι ζημιές του οθωμανικού στόλου δεν ήταν εντυπωσιακές, αλλά είχε μεγάλη σημασία το γεγονός ότι οι Έλληνες αντιπαρατέθηκαν χωρίς τη χρήση των πυρπολικών σε μία κατά παράταξη ναυμαχία και νίκησαν. Ενδεικτικό της νίκης τους είναι ότι παρέμειναν στο πεδίο της μάχης, ενώ οι Οθωμανοί διέφυγαν.

Π

ολλές προσπάθειες είχαν γίνει κατά τη διάρκεια του 1821 και τους πρώτους μήνες του 1822 για να ξεσηκωθεί η Χίος εναντίον της Οθωμανικής διοίκησης του νησιού. Οι πρόκριτοι της Χιακής κοινωνίας εμφανίζονταν διστακτικοί με δεδομένη την πολύ μικρή απόσταση που βρίσκεται το νησί από τα μικρασιατικά παράλια και την ευκολία πρόσβασης των Τούρκων σε αυτό. Τελικά στις 11 Μαρτίου 1822 ένας στολίσκος από μπρίκια και σακολέβες μετέφερε από τη Σάμο μία δύναμη Σαμίων και Χίων υπό τον Λυκούργο Λογοθέτη για να παρακινήσουν την επαναστατική κίνηση στη Χίο. Οι Τούρκοι της τοπικής φρουράς κλείστηκαν στο φρούριο της Χίου όπου και πολιορκήθηκαν από τους επαναστάτες. Στις 30 Μαρτίου ανήμερα Μεγάλη Πέμπτη, ο Οθωμανικός στόλος αποτελούμενος από 34 πλοία βρισκόταν στα βόρεια παράλια της Χίου υπό τον Καρά Αλή με σκοπό την καταστολή της εξέγερσης της Χίου. Πράγματι αφού ο στόλος βομβάρδισε την πόλη της Χίου, αποβίβασε δύναμη περίπου 7.000 ανδρών που ενώθηκε με τους πολιορκημένους που εξέρχονταν από το φρούριο, καθώς οι πολιορκητές Χιώ-

g Αριστοβούλης Λοπρέστη (καλλιτεχνική επεξεργασία Κωνσταντίνου Βολανάκη), Πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο. Ελαιογραφία 94x155 εκ. Συλλογή ΝΜΕ.

τες και Σαμιώτες έφευγαν προς το εσωτερικό του νησιού. Ο πληθυσμός σε κατάσταση αλλοφροσύνης έφευγε κι αυτός προς το εσωτερικό του νησιού και προσπαθούσε να βρει καταφύγιο σε μοναστήρια ή σπηλιές ή σπηλιές στις ψηλές κορφές βουνών. Ο Καρά Αλής έχοντας εξασφαλίσει τη νίκη του ανακοίνωσε τη χορήγηση αμνηστίας στους κατοίκους με τον όρο να επέστρεφαν στις πόλεις και τα χωριά τους και να παρέδιδαν τα όπλα τους. Οι πρόξενοι της Αγγλίας και Αυστρίας και ο αναπληρωτής του προξένου της Γαλλίας που βρέθηκαν παρόντες ανέλαβαν να διατρέξουν το νησί και να αναγγείλουν τη γενναιόφρονα χορήγηση αμνηστίας και συγχρόνως να εξάρουν τη φιλανθρωπία των Μωαμεθανών. Οι κάτοικοι πείσθηκαν από τους μεσολαβητές προξένους και άρχισαν να επιστρέφουν και να παραδίδουν τα όπλα τους. Άοπλοι κι ανύποπτοι υπέστησαν τη συμφορά. Οι λεηλασίες, οι εμπρησμοί, οι σφαγές, και οι αιχμαλωσίες των κατοίκων υπερέβησαν οποιοδήποτε όριο ήταν γνωστό μέχρι τότε. Το νησί που είχε ένα πληθυσμό που ξεπερνούσε τις 100.000 παρέμεινε με λιγότερους από 2.000. Τριάντα περίπου χιλιάδες σφαγιάσθηκαν και αιχμαλωτίσθηκαν και οι υπόλοιποι κατόρθωσαν να διαφύγουν από τα δυτικά παράλια με Ψαριανά κυρίως πλοία προς τις Κυκλάδες και την Πελοπόννησο. Η καταστροφή της Χίου έχει μείνει όχι μόνο στην Ελληνική ιστορία αλλά και στην παγκόσμια ως παράδειγμα ακραίας βαρβαρότητας που άφησε άναυδη ολόκληρη της Ευρώπη. Η Ελληνική Προσωρινή Κεντρική Διοίκηση έπραξε ό,τι ήταν δυνατόν για να συγκροτήσει στόλο που θα αντιμετώπιζε τον Οθωμανικό. Έτσι στις 21 Απριλίου απέπλεε από τις Σπέτσες μοίρα 19 πλοίων με κατεύθυνση προς τα Ψαρά, όπου λίγο αργότερα έφταναν εκεί και τα Υδραίικα. Στις 27 Απριλίου ο τρινήσιος στόλος αποτελούμενος από 29 Υδραίικα υπό τους Ανδρέα Μιαούλη, που σιωπηρά είχε γίνει αποδεκτός ως Αρχιναύαρχος, 19 Σπετσιώτικα υπό τους Αναστ. Αν-

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Η πυρπόληση της Τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο

H πυρπόληση της Τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο

Πάνω: Προτομή του Κωνσταντίνου Κανάρη. Έλληνας επαναστάτης, σπουδαία μορφή του ναυτικού αγώνα κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και μετέπειτα ναύαρχος και πολιτικός. Δεξιά: Νικηφόρος Λύτρας (π. 1866-1870). Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη. Λάδι σε μουσαμά, 143 εκ. x 109 εκ. Πινακοθήκη Αβέρωφ, Μέτσοβο.

δρούτσο και Ανδρέα Χατζη-Αναργύρου και 16 Ψαριανά υπό τον Νικολή Αποστόλη απέπλεαν από τα Ψαρά για να συναντήσουν τον Οθωμανικό. Απέκτησαν επαφή, αλλά στάθηκαν μακριά και καραδοκούσαν αναμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία. Στην κατάσταση αυτή αναμονής παρέμειναν μέχρι τις 10 Μαΐου οπότε άρχιζε η μεγάλη μουσουλμανική γιορτή, το Μπαϊράμι. Ο Μιαούλης σχεδίαζε η επίθεση να λάβει χώρα στο στενό του Τσεσμέ, όπου ο εχθρικός στόλος δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί. Έγιναν δύο απόπειρες επιθέσεως στις 10 Μαΐου και λίγες μέρες αργότερα, οι οποίες όμως απέτυχαν. Η απόπειρα πυρπόλησης της Τουρκικής ναυαρχίδας απέτυχε κι αυτή. Στο μεταξύ ξέσπασαν εκδηλώσεις απειθαρχίας μεταξύ των πληρωμάτων και διαφωνίες προέκυψαν μεταξύ των Ελλήνων ναυάρχων των Σπετσών και της Ύδρας. Για να αποφευχθεί η κλιμάκωση των διαφωνιών σε σοβαρότερα επεισόδια οι Σπετσιώτες ναύαρχοι την 31η Μαΐου απέπλευσαν με κατεύθυνση προς την Κρήτη όπου είχαν ήδη αποβιβασθεί Αιγυπτιακές δυνάμεις για να καταπνίξουν το επαναστατικό κίνημα που είχε εκεί εκδηλωθεί. Αμέσως μετά την αποχώρηση της Σπετσιώτικης μοίρας αποφασίσθηκε από τους Ψαριανούς η χρησιμοποίηση πυρπολικών εναντίον της τουρκικής αρμάδας, η εξουδετέρωση της οποίας έπαιρνε τώρα επείγοντα χαρακτήρα πριν συνενωθεί με την Αιγυπτιακή που είχε φτάσει στο Αιγαίο. Με την απόφαση αυτή συμφώνησαν και οι Υδραίοι Ανδρέας Μιαούλης, Λάζαρος Λαλεχός και Ιωάννης Βούλγαρης. Έτσι την 1η Ιουνίου δύο πυρπολικά ένα Ψαριανό με καπετάνιο των Κωνσταντή Κανάρη και ένα Υδραίικο με καπετάνιο τον Ανδρέα Πιπίνο συνοδευόμενα από τέσσερα μπρίκια 30 Περιπλους 116

δύο Ψαριανά (Ν. Γιαννίτση και Κ. Κουτσούκου) και δύο Υδραίικα (Ι. Ζάκκα και Α. Ραφαλιά) ξεκινούσαν από τα Ψαρά. Ευνοϊκές συνθήκες ανέμου παρουσιάστηκαν τη νύχτα 6-7 Ιουνίου. Μέσα στο σκοτάδι της ασέληνης νύχτας και με τα Τουρκικά πληρώματα να εορτάζουν τη μεγάλη γιορτή του Μπαϊραμίου επάνω σε ολοφώτιστα πλοία, τα πυρπολικά πλησίασαν αθέατα, ο Κανάρης προς την Τουρκική ναυαρχίδα του Καρά Αλή και ο Πιπίνος προς την αντιναυαρχίδα του Μπεκήρ Μπέη. Το πυρπολικό του Πιπίνου πυροδοτήθηκε αλλά το πλήρωμα δεν είχε προλάβει να το προσδέσει στέρεα στο δίκροτο και διέφυγε με τη σκαμπαβία. Έτσι το Τουρκικό πλήρωμα κατόρθωσε να απωθήσει το φλεγόμενο σκάφος. Το πυρπολικό του Κανάρη, με πηδαλιούχο τον Ιωάννη Θεοφιλόπουλο (ο οποίος ήταν πηδαλιούχος και στο πυρπολικό του Παπανικολή στην Ερεσό) κατόρθωσε με θαυμάσιους ελιγμούς να αγκιστρωθεί στέρεα στη ναυαρχίδα στην προσήνεμη πλευρά. Το πλήρωμα διέφυγε με τη βάρκα και σε πολύ λίγο χρόνο μεγάλες φλόγες τύλιξαν το τεράστιο πλοίο. Επάνω στη ναυαρχίδα λόγω της εορτής είχαν συγκεντρωθεί όλοι σχεδόν οι αξιωματικοί του στόλου. Ο ίδιος ο ναύαρχος Καρά Αλή προσπαθώντας να διαφύγει με μία λέμβο από το πυρπολημένο σκάφος σκοτώθηκε από τμήμα φλεγόμενου ιστού που του έπεσε στο κεφάλι. Όλοι οι πυρπολητές διέφυγαν με τα πλοία που τους περίμεναν στα ανοιχτά. Στα Ψαρά τους περίμενε ο λαός με επικεφαλής τους ιερείς του νησιού και τους οδήγησε στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου όπου έψαλαν δοξολογία. Οι εντυπώσεις από το κατόρθωμα των πυρπολητών ήταν διαφορετικές: Ο Ελληνικός λαός ήταν ενθουσιασμένος, οι Ευρωπαϊκοί λαοί έμαθαν το γεγονός έκπληκτοι και εξέφρασαν τον θαυμασμό τους για τον ηρωισμό των Ελλήνων, τέλος τα πληρώματα του Τουρκικού στόλου παρέμειναν κατάπληκτα και φοβισμένα. Η Αγγλική ιστοριογραφία έγραψε για τον Κανάρη ότι «είναι ο πλέον έξοχος εκπρόσωπος του ηρωισμού όλων των εποχών για τον οποίον η Ελλάδα μπορεί να υπερηφανεύεται».

T

ο καλοκαίρι του 1822 η υψηλή οθωμανική Πύλη είχε πλέον απαλλαγεί από τους εξωτερικούς κινδύνους και αντιπερισπασμούς, όπως τους εκτιμούσε, είχε καταστείλει τα κινήματα στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και είχε διευθετήσει τις διαφορές της με τη Ρωσία. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις που είχαν μεσολαβήσει για την προσέγγιση είχαν πείσει την Πύλη ότι η ελληνική Επανάσταση δεν τελούσε υπό την προστασία του Τσάρου και δεν υποκινείτο από αυτόν. Έτσι αποφασίστηκε η εκστρατεία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου με αποστολή να καταστρέψει τα κύρια κέντρα που συγκροτούσαν το ελληνικό επαναστατικό ναυτικό, τα δύο νησιά του Σπέτσες και Ύδρα, να ανεφοδιάσει τους πολιορκημένους Τούρκους στο Ναύπλιο και εφαρμόζοντας θαλάσσιο αποκλεισμό στην Πελοπόννησο να μηδενίσει τη ροή εφοδίων και να αποδυναμώσει την αντίσταση των επαναστατών. Στα μέσα Ιουλίου η οθωμανική αρμάδα με προσωρινό αρχηγό τον Μουχτάρ Μπέη φά-

νηκε ανοιχτά από τις ανατολικές ακτές της Πελοποννήσου. Αντί να πλεύσει προς τον Σαρωνικό και τα δύο νησιά στόχους της αποστολής της, περιέπλευσε την Πελοπόννησο για να συναντήσει στην Πάτρα το άλλο τμήμα του οθωμανικού στόλου υπό τον Χοσρέφ Μεχμέτ Πασά. Μία εξήγηση που μπορεί να δοθεί για αυτή την κίνηση είναι, ότι επειδή πρόσφατα ο Χοσρέφ Πασάς είχε ονομασθεί από τον Σουλτάνο Γενικός Αρχηγός του Στόλου η αρμάδα επέλεξε να τεθεί υπό τις διαταγές του και να αναλάβει εκείνος την υλοποίηση των επιχειρήσεων που απέρρεαν από την αποστολή. Εκεί υπό τον νέο Στόλαρχο έπλευσαν προς το Μεσολόγγι όπου παρέμειναν άπρακτοι διότι είχαν βραδύνει οι Οθωμανοί στρατηγοί της Ηπείρου να εκστρατεύσουν κατά της Αιτωλοακαρνανίας. Στo μεταξύ στα δύο νησιά η αγωνία των κατοίκων είχε κορυφωθεί για την τύχη τους, μετά μάλιστα την καταστροφή της Χίου στις 30 Μαρτίου 1822. Στις Σπέτσες, ένα νησί που λόγω της μορφολογίας του εδάφους του καταλαμβανόταν εύ-

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Ναυμαχία των Σπετσών

κολα, επικράτησε η άποψη να μεταφερθούν τα γυναικόπαιδα στην Ύδρα, που το έδαφός της ήταν πολύ δυσχερέστερα προσβάσιμο, επομένως ευκολότερο στην αμυντική οργάνωση. Στο νησί θα παρέμενε τελικά ο πρωτάρχοντας γέρο Χατζηγιάννης Μέξης με τον γιο του Νικόλα και τους γαμπρούς του Ιωάννη Κούτση, Δημήτριο Λεωνίδα και Νικόλαο Λαζάρου, καθώς και 53 ακόμα Σπετσιώτες, για να υπερασπισθούν τη γη τους. Σε αυτούς προστέθηκαν αργότερα και 400 Πελοποννήσιοι υπό τον Πάνο Κολοκοτρώνη γιο του γέρου του Μοριά και γαμπρού της Μπουμπουλίνας. Ο Μέξης φρόντισε να δημιουργήσει ισχυρά κανονιοστάσια στις ακτές του νησιού με ισχυρότερο μπροστά από το λιμάνι της πόλης. Στόχος του Οθωμανικού στόλου ήταν να καταλάβει το Βασιλάδι, στην είσοδο της λιμνοθάλασσας, που η θέση το καθιστούσε φυσικό προμαχώνα του Μεσολογγίου. Ύστερα από σφοδρό βομβαρδισμό από τα πλοία επιχειρήθηκε απόβαση από ναύτες και στρατιώτες, η οποία όμως αποκρούσθηκε από 50

g Ναυμαχία Αργολικού 10 Σεπτεμβρίου 1822. Κατά σχέδιο εκ της συλλογής ναυάρχου J. De la Graviere συνετέθη υπό Α. Ε. Κριεζή. Ισχυρός Τουρκικός στόλος εξ 84 σκαφών εν οις 7 δίκροτα ενεφανίσθησαν προ του Αργολικού κατά καλήν τάξιν προς ανεφοδιασμόν του πολιορκουμένου Ναυπλίου. Η Ελληνική δύναμις διεσπασμένη λόγω νηνεμίας, μεταξύ Σπετσών και Πελοποννησιακής παραλίας διετάχθη υπό του Μιαούλη, όστις έπλεε προς το βάθος του κόλπου, να τον ακολουθήση. Οι Πλοίαρχοι Α. Γ. Κριεζής, Α. Λεμπέσης και Λ. Θοδωρής ευρισκόμενοι εις θέσιν ευνοϊκήν έναντι του εχθρού εκλαβόντες το σήμα ως φυγήν παρήκουσαν την διαταγήν επιτεθέντες. Ούτω προσείλκυσαν μετά πολλήν ώραν, εκεί πολλά πλοία της Ελληνικής δυνάμεως προ των οποίων ο εχθρός υπεχώρησε. Επανειλημμέναι απόπειραι κατά τας επομένας ημέρας προς ανεφοδιασμόν του Ναυπλίου απέτυχον ο δε εχθρός εγκατέλειψε την επιχείρησιν προφασισθείς το αβαθές των υδάτων. Τουρκικόν καθήσαν εις τον Σταυρόν της Ύδρας ανελκύσθη υπό των υπηρετούντων εισέτι επ’αυτού Υδραίων. Ιστορία Ελλ. Επαναστάσεως Σ. Τρικούπη Περιπλους 116 31

Ναυμαχία των Σπετσών Μεσολογγίτες ναύτες, που αγωνίστηκαν επί δύο ημέρες και ματαίωσαν το σχέδιο του Καπουδάν Πασά. Μετά και δεύτερη αποτυχημένη προσπάθεια παρέμεινε άπρακτος μεταξύ Μεσολογγίου και Πατρών. Η απραξία του οθωμανικού στόλου χαλάρωσε την ανησυχία στα νησιά και μόλις στις 17 Αυγούστου απέπλευσε η Υδραίικη Μοίρα για την περιοχή της Μήλου. Οι Σπετσιώτες παρέμειναν για λίγο πίσω για να μεταφέρουν τους αμάχους στην Ύδρα και απέπλευσαν για συνένωση στις 26 Αυγούστου υπό τον Γεώργιο Ανδρούτσο. Μαζί με τους Ψαριανούς που είχαν σπεύσει από τις 14 – 19 Αυγούστου ο ελληνικός στόλος που συγκεντρώθηκε ανοιχτά της Μήλου αποτελείτο από 56 πολεμικά και 16 πυρπολικά. Τη διεύθυνση των επιχειρήσεων ανέλαβε ο Μιαούλης, αν και υπήρχαν πολλά μέχρι τέλους προβλήματα συνεννόησης και συντονισμού. Περνώντας οι μέρες ο ελληνικός στόλος τραβήχτηκε προς βορρά και έλαβε θέσεις μεταξύ των Σπετσών και της Ύδρας. Ξημερώματα της 8 Σεπτεμβρίου ο Οθωμανικός στόλος φάνηκε να πλέει ανατολικά των Σπετσών κατευθυνόμενος στο ανατολικό στόμιο του στενού Σπετσών - Αργολίδας. Προφανώς ο στόχος του ήταν οι Σπέτσες, γιατί αν ήταν ο ανεφοδιασμός του Ναυπλίου θα έπλεε κατά μήκος των ανατολικών ακτών της Πελοποννήσου δυτικά των Σπετσών. Ο Μιαούλης ενώ βρισκόταν ήδη μέσα στον πορθμό έστειλε σινιάλο να τον ακολουθήσουν και τα άλλα ελληνικά πλοία, πιστεύοντας ότι στον στενό θαλάσσιο χώρο είχαν καλλίτερες πιθανότητες επιτυχίας τα πυρπολικά. (Μας θυμίζει καθόλου Θεμιστοκλή, Σαλαμίνα κλπ ;;). Τέσσερα πλοία όμως δεν αντιλήφθησαν την πρόθεση του Μιαούλη, έπλευσαν ανατολικότερα, βρέθηκαν κοντά και ανάμεσα στα Οθωμανικά και προεξάρχοντος του Αντωνίου Κριεζή άρχισαν τον κανονιοβολισμό. Σύντομα η ναυμαχία, που είχε ξεκινήσει στο ανατολικό άκρο του πορθμού, γενικεύθηκε και στο δυτικό άκρο. Μέσα στη γενική σύγχυση ο Υδραίος Πιπίνος κόλλησε το πυρπολικό του σε ένα αλγερινό πλοίο. 50 περίπου ναύτες εισπήδησαν στο πυρπολικό, μετά την εγκατάλειψη από το πλήρωμά του και κατόρθωσαν να το απομακρύνουν από το πλοίο τους, όμως το πυρπολικό εξερράγη και όλοι οι αλγερινοί κάηκαν. Στην εξέλιξη της μάχης επικράτησε νηνεμία που σχεδόν ακινητοποίησε όλα τα πλοία και βρέθηκαν, η Υδραίικη Μοίρα μπροστά από τη Δοκό, οι Σπετσιώτες και οι Ψαριανοί μπροστά από τις Σπέτσες και ο οθωμανικός στόλος περίπου στη μέση όπου δεχόταν τα πυρά από τις δύο πλευρές και τα κανονιοστάσια του Μέξη από τη στεριά. Ενώ βράδιαζε και η ναυμαχία συνεχιζόταν με αμείωτη ένταση, οι Έλληνες επιχείρησαν δεύτερη χρήση πυρπολικού. Αυτή τη φορά το εγχείρημα ανέλαβε ο Σπετσιώτης Κοσμάς Μπαρμπάτσης που όρμησε εναντίον της τουρκικής ναυαρχίδας. Οι Οθωμανοί μόλις αντιλήφθηκαν το πυρπολικό πανικοβλή32 Περιπλους 116

g Ο Υδραίος ναυμάχος Αντώνης Κριεζής (1827-1944). Αντώνιος Κριεζής. Ελαιογραφία, 88x69 εκ. Συλλογή ΝΜΕ. θηκαν και αντιδρώντας σπασμωδικά προσπάθησαν να απομακρυνθούν. Την άτακτη φυγή της ναυαρχίδας ακολούθησαν και τα άλλα Οθωμανικά πλοία. Οι στόλοι χωρίσθηκαν αλλά δεν απομακρύνθηκαν εξ αιτίας της νηνεμίας που ακινητοποίησε όλα τα πλοία. Ύστερα από 3 μέρες, στις 11 του μήνα, ο εχθρικός στόλος κινήθηκε προς τη Σπετσοπούλα, αλλά η άπνοια εμπόδισε τα ελληνικά πλοία να τον πλησιάσουν. Η ναυμαχία αυτή υπήρξε σωτήρια για τον Αγώνα στην Πελοπόννησο. Ο Καπουδάν Πασάς ως έσχατο έργο της αποστολής του θέλησε να ανεφοδιάσει τους πολιορκημένους του Ναυπλίου, των οποίων η θέση είχε γίνει κρίσιμη. Όταν όμως πλησίασε πληροφορήθηκε από τον επικεφαλής της Γαλλικής Μοίρας που ήταν κοντά, ότι το εγχείρημά του να εισέλθει στον Αργολικό κόλπο θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο. Έτσι απεστάλη στο Ναύπλιο ένα Αυστριακό πλοίο

γεμάτο τρόφιμα. Ο Μιαούλης που αντιλήφθηκε την κίνηση έστειλε πίσω του δύο πλοία που το συνέλαβαν και το οδήγησαν στην Ύδρα. Από το πλήρωμά του ο Μιαούλης έμαθε ότι τα Οθωμανικά πληρώματα ήταν πολύ φοβισμένα λόγω των πυρπολικών και δεν ήθελαν να μπουν στον Αργολικό. Έτσι ο Καπουδάν Πασάς αποφάσισε να στείλει το Αυστριακό. Χωρίς να επιτύχει κανένα έργο της αποστολής του ο Οθωμανικός στόλος αναχώρησε στις 15 Σεπτεμβρίου. Το σχέδιο της Πύλης είχα αποτύχει. Δύο μήνες αργότερα, στις 30 Νοεμβρίου 1822 το Ναύπλιο έπεφτε στα χέρια των Ελλήνων. Η κατάληψη του Ναυπλίου ανύψωσε το ηθικό των επαναστατημένων Ελλήνων και συγχρόνως έπεισε και τους Ευρωπαίους ότι δεν επρόκειτο για μία ανταρσία των υπηκόων του Σουλτάνου, αλλά για μια Επανάσταση για Εθνική Ανεξαρτησία.

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Η πυρπόληση της Τουρκικής υποναυαρχίδας στην Τένεδο

M

ετά την ναυμαχία των Σπετσών και την αποτυχία εφοδιασμού των πολιορκημένων Τούρκων του Ναυπλίου, στις 8-11 Σεπτεμβρίου 1822, ο Τουρκικός στόλος έβαλε ρότα για τα Στενά, έχοντας αποτύχει σε όλους τους στόχους που είχε θέσει κατά την έξοδό του. Ο Ελληνικός τρινήσιος στόλος, παρά το γεγονός ότι με την παρουσία των Τούρκων στο Αιγαίο ο κίνδυνος για τα μικρά νησιά δεν είχε εκλείψει, έπλευσε στις βάσεις του. Ήταν μία ακόμη περίπτωση που η έλλειψη πόρων για τη μισθοδοσία των πληρωμάτων εμπόδιζε την ολοκλήρωση των ναυτικών επιχειρήσεων. Δεν ήταν ούτε η πρώτη φορά, ούτε βέβαια η τελευταία, καθώς έμελλε να υπάρξουν αρκετές παρόμοιες στο μέλλον με τραγικές, όπως και στο παρελθόν, συνέπειες. Ευρισκόμενος μεταξύ Νάξου και Μυκόνου, ο Καπουδάν Πασάς και θέλοντας να ισοφαρίσει για τις μέχρι στιγμής αποτυχίες του διέταξε ένα τμήμα του στόλου του να εκτελέσει αποβατική ενέργεια στη Μύκονο. Περισσότεροι από 100 Αλγερινούς αποβιβάστηκαν στις ακτές της Μυκόνου. Οι Μυκονιάτες, που είχαν οργανώσει την άμυνά τους, όρμησαν εναντίον τους, σκότωσαν ορισμένους και ανάγκασαν τους υπολοίπους να επιβιβαστούν και πάλι στις βάρκες τους και να φύγουν με τα πλοία. Ορισμένοι ιστορικοί αναφέρουν ότι στη γενναία εκείνη αντίσταση των Μυκονιατών συμμετείχε και η Μαντώ Μαυρογένους, μία από τις σημαντικότερες γυναίκες της Επανάστασης, που είχε φτάσει στην ιδιαίτερη πατρίδα της, από την Τεργέστη όπου ζούσε με την οικογένειά της, μόλις ξέσπασε η Επανάσταση. Η ρότα του Καπουδάν Πασά για τα Στενά συνεχίστηκε έχοντας στο παθητικό του μια ακόμα ανεπιτυχή προσπάθεια να φέρει κάποιο αποτέλεσμα. Στις 15 Οκτωβρίου βρισκόταν ανάμεσα στη Χίο και τα Ψαρά με κατεύθυνση προς τη Μυτιλήνη. Οι άνεμοι δυσκόλεψαν την πορεία του και τελικά άραξε στην Τένεδο. Η Βουλή των Ψαρών αποφάσισε να αναλάβει ενέργειες εναντίον του Τουρκικού στόλου και για τον σκοπό αυτό έστειλε προς συνάντησή του δύο πυρπολικά, συνοδευόμενα από δύο πολεμικά πλοία. Στα πυρπολικά καπετάνιοι ήταν ο Κωνσταντίνος Κανάρης και ο Φίλιππος Αντωνίου. Στις 27 Οκτωβρίου η μοίρα αναχώρησε από τα Ψαρά και στις 28 προσέγγισε την Τουρκική αρμάδα. Οι νότιοι άνεμοι που ξεκίνησαν να φυσούν καθιστούσαν εύκολο και πολύ πιθανό τον απόπλου της αρμάδας προς τα Στενά γι αυτό οι Ψαριανοί αποφάσισαν να επιτεθούν άμεσα την ίδια νύχτα. Πράγματι μέσα στο σκοτάδι έχοντας επηρμένη Τουρκική σημαία για να παραπλανήσουν τον εχθρό, όρμησαν εναντίον τους. Πρώτος έφτασε ο Κανάρης και κόλλησε το μπουρλότο του σε ένα τεράστιο δίκροτο, πολύ πιθανόν την υποναυαρχίδα της Τουρκικής αρμάδας. Οι φλόγες μεταδόθηκαν και η σύγχυση που επικράτησε ήταν απερίγραπτη, ενώ δεν έγινε καμία σοβαρή προσπάθεια κατασβέσεως της πυρκαϊάς. Το πλήρωμα του δικρότου έπεφτε στη θάλασσα για να σωθεί και άλλοι κατέβαζαν τις βάρκες για να φτάσουν στην παραλία. Σε λίγη ώρα το δίκροτο είχε καεί, ενώ τα λοιπά Τουρκικά πλοία έσπευδαν να απομακρυνθούν και πολλά εξόκειλαν στις γύρω ακτές ή εγκαταλείπονταν από τα πληρώματά τους. Ο Φίλιππος Αντωνίου με το δεύτερο πυρπολικό και πηδαλιούχο τον Γ. Βρατσάνο επιτέθηκε και κόλλησε σε ένα δεύτερο δίκροτο (πολύ πιθανόν τη ναυαρχίδα). Δεν στάθηκε όμως τυχερός καθώς το Τουρκικό πλήρωμα αντέδρασε ψύχραιμα και απομάκρυνε το πυρπολικό έγκαιρα. Το πυρπολικό φλεγόμενο παρασύρθηκε από τον άνεμο και επέπεσε στις φορτωμένες βάρκες της υποναυαρχίδας στις οποίες είχε επιβιβασθεί μέρος του πληρώματός της. Προφανώς κάποιες από αυτές κάηκαν, όχι βέβαια όλες όπως ισχυρίζεται η αναφορά της Βουλής των Ψαρών προς την Προσωρινή Κεντρική Διοίκηση. Η νέα επιτυχία του Κανάρη και μάλιστα σε τόσο σύντομο διάστημα από την καύση της ναυαρχίδας του Καρά Αλή στη Χίο στις 6-7 Ιου-

g Ο Ψαριανός πυρπολητής Κωνσταντίνος Κανάρης (1795-1877). Λιθογραφία. Έκδοση A. Friedel, 1827. Συλλογή ΝΜΕ. h Κέντημα με τη σημαία των Ψαρών. Συλλογή ΝΜΕ.

νίου του 1822 δημιούργησε τον θρύλο του φοβερού πυρπολητή του Αιγαίου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της εντύπωσης που προκάλεσε στον Ελληνικό χώρο αλλά και στο εξωτερικό είναι το ακόλουθο: Στις 4 Νοεμβρίου που τα Ψαρά πανηγύριζαν την επιτυχία του πυρπολικού τους, βρέθηκε στο νησί η Αγγλική κορβέτα «Περσεύς» και ο Κυβερνήτης ζήτησε να συναντήσει τον Κανάρη. Όταν συναντήθηκαν ο Κυβερνήτης έβγαλε από τη μέση του το σπαθί του και το χάρισε στον θρυλικό μπουρλοτιέρη, εις αναγνώριση της επιδεξιότητας και του ηρωισμού του. Ο Τουρκικός στόλος τις επόμενες ημέρες κατέπλευσε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο Σουλτάνος εξοργισμένος από την ανικανότητα του Καπουδάν Πασά, τον αποκεφάλισε. Περιπλους 116 33

Ναυμαχία της Σάμου

H

Σάμος με επικεφαλής τον Λυκούργο Λογοθέτη είχε κηρύξει την ανεξαρτησία της ήδη από το 1821. Η εγγύτητά της όμως προς τις Μικρασιατικές ακτές την καθιστούσε εύκολο στόχο για τους Οθωμανούς και τον στόλο τους. Μετά την καταστροφή της Χίου (Μάρτιος 1822) και των Ψαρών (Ιούνιος 1824) αναμενόταν επίθεση κατά της Σάμου, λαμβανομένου μάλιστα υπ’ όψιν και του ρόλου που οι Σαμιώτες έπαιξαν στον ξεσηκωμό της Χίου. Πράγματι ο Οθωμανικός στόλος μετά την καταστροφή των Ψαρών παρέμεινε στη Μυτιλήνη και η παρουσία του δεν προμήνυε κανένα καλό για τους ξεσηκωμένους νησιώτες του Αιγαίου. Στο ελληνικό στρατόπεδο οι διεργασίες μεταξύ επαναστατικής διοίκησης και νησιωτών είχαν προχωρήσει στην απόφαση να ανασυγκροτηθεί ο στόλος και να πλεύσει για την υπεράσπιση της Σάμου. Στην απόφαση αυτή συνέτειναν και οι συνθήκες που είχαν στο μεταξύ διαμορφωθεί: αφ’ ενός ο αντίκτυπος από την καταστροφή των Ψαρών, αφ’ ετέρου η παραλαβή ενός μεγάλου μέρους του δανείου, που είχε συναφθεί από την κεντρική επαναστατική επιτροπή, το οποίο υπερκάλυπτε τις δαπάνες κίνησης του στόλου και δεν άφηνε περιθώρια ολιγωρίας. Στις 24 Ιουλίου 1824 απέπλευσε πρώτη η Σπετσιώτικη Μοίρα αποτελούμενη από 15 πλοία υπό τον Γεώργιο Ανδρούτσο, στην οποία συνενώθηκαν στο Σούνιο άλλα 13. Μετά τρεις μέρες η μοίρα αγκυροβόλησε στο Ηραίον της Σάμου, στον όρμο Κολώνες. Ο Ανδρούτσος ήρθε σε επαφή με τον Λυκούργο Λογοθέτη τον οποίο ενημέρωσε για την επικείμενη άφιξη και της Υδραίικης Μοίρας. Ο τουρκικός στόλος υπό τον Χοσρέφ Πασά εμφανίστηκε το πρωί της 29ης Ιουλίου και αφού αντάλλαξε κανονιοβολισμούς με τις σαμιώτικες φρουρές, που επόπτευαν τις ακτές του νησιού κατευθύνθηκε εναντίον του σπετσιώτικου στολίσκου που παρέμενε αγκυροβολημένος. Ο Γεώργιος Ανδρούτσος θεώρησε ότι δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει τον πολύ ισχυρότερο αντίπαλο και σήμανε στα πλοία του να απάρουν και να κατευθυνθούν προς νότο. Τα σπετσιώτικα πλοία διασκορπίσθηκαν προς το Αγαθονήσι, Πάτμο, Λειψούς, και Ικαρία, ενώ ο τουρκικός στόλος μετά από δίωρη καταδίωξη ανακώχευσε κοντά στα νησιά Φούρνοι. Ο Γεώργιος Σαχτούρης, επικεφαλής της Υδραίικης Μοίρας αποτελούμενης από 23 πλοία και 4 πυρπολικά απέπλευσε από την Ύδρα στις 27 Ιουλίου και το απόγευμα της 29ης Ιουλίου πλέοντας βορείως της Ικαρίας συνάντησε δύο πλοία από τη διασκορπισμένη σπετσιώτικη Μοίρα, τα οποία συνενώθηκαν μαζί του και από τα οποία πληροφορήθηκε την κατάσταση μετά την πρώτη αψιμαχία. Ο Σαχτούρης είχε σχεδιάσει να περάσει βόρεια της Σάμου και να πλεύσει στο στενό μεταξύ του νησιού και της Μικρασιατικής ακτής, σημείο στο οποίο υπολόγιζε ότι θα διαπεραιωνόταν ο κύριος όγκος των τουρκικών στρατευμάτων για την κατάληψη του νησιού. Το πρωί της 30ης Ιουλίου πλέοντας βόρεια από το Καρλόβασι συνάντησε 40 – 50 μικρά τουρκικά σκάφη τα οποία ετοιμάζονταν να ενεργήσουν απόβαση στην ακτή. Δόθηκε διαταγή επίθεσης, τα υδραίικα επιτέθηκαν, βύθισαν δύο από αυτά, συνέλαβαν άλλα δύο, διέλυσαν τον σχηματισμό και απέτρεψαν την τουρκική απόβαση στη λιγότερο φυλασσόμενη ακτή του νησιού. Οι απώλειες από την πρώτη αυτή σύγκρουση ήταν για τους Έληνες πέντε νεκροί και εννέα τραυματίες, ενώ για τους Τούρκους ήταν περίπου 200 άνδρες. Το πρωί της 31ης Ιουλίου ο στολίσκος του Σαχτούρη έφτασε στο στενό της Μυκάλης. Στα ασιατικά παράλια είχαν συγκεντρωθεί χιλιάδες Τούρκοι στρατιώτες και στους ορμίσκους περίμεναν πολλά μικρά σκάφη για να τους μεταφέρουν απέναντι. Ο τουρκικός στόλος αποτελούμενος από 48 μεγάλα και μικρά πλοία ήταν αγκυροβολημένος στη νότια πλευρά του στενού. Η υδραίικη Μοίρα μετά μερικούς κανονιοβολισμούς προς τα στρατεύματα στην ακτή και προς τα μικρά αποβατικά σκάφη ανέστρεψε και αγκυροβόλησε στο στενό, εκτιμώντας ότι θα είχε καλύτερες πιθανότητες να αποκρούσει όποια αποβατική επιχείρηση μαχόμενη «επ’ αγκύρα» και χρησιμοποιώντας τα πυρπολικά της για να αποκρούσει ευκολότερα τον τουρκικό στόλο.

34 Περιπλους 116

g Ο Σπετσιώτης ναυμάχος Παναγιώτης Μπότασης (1784-1824).

Στις επόμενες ημέρες ο τουρκικός στόλος παρενοχλούσε την υδραίικη Μοίρα, αλλά διέφευγε προς νότο μόλις τα πυρπολικά κατευθύνονταν προς το μέρος του. Στις 4 Αυγούστου ο Χοσρέφ επιχείρησε σφοδρότερη έφοδο με περισσότερα πλοία. Ο Κανάρης σε μία προσέγγιση θανάτου κατευθύνθηκε εναντίον της τουρκικής ναυαρχίδας, η οποία τράπηκε σε φυγή, απομακρύνθηκε παρασύροντας μαζί της και τον υπόλοιπο τουρκικό στόλο ματαιώνοντας την εξόρμησή τους. Την επομένη, ο Χοσρέφ έκανε την τελευταία του απόπειρα να απομακρύνει τον ελληνικό στόλο από τον πορθμό ώστε να ελευθερωθεί ο δίαυλος για την αποβατική ενέργεια. Ήταν η αποφασιστική ναυμαχία στην οποία τον πρώτο ρόλο έπαιξαν τα πυρπολικά. Οι θρυλικοί πυρπολητές ο Ψαριανός Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Σπετσιώτης Λέκας Ματρόζος και οι Υδραίοι Δημήτρης Τσάπελης, Δημήτρης Ραφαλιάς, Αναστάσης Ρομπότσης, και Ιωάννης Βατικιώτης κατόρθωσαν να πυρπολήσουν τρία εχθρικά πλοία (δύο φρεγάτες, μία τουρκική και μία τριπολίτικη και ένα μπρίκι από το τούνεζι). Ενώ τα πυρπολικά έδιναν τη δική τους μάχη τα πλοία του ελληνικού στόλου εμπόδισαν τον Χοσρέφ να προχωρήσει και μάλιστα πέρασαν στην αντεπίθεση με επικεφαλής τον Σπετσιώτη Ανάργυρο Λεμπέση. Καθώς βράδιαζε ο τουρκικός στόλος οπισθοχώρησε και κατέφυγε προς το Αγαθονήσι. Οι απώλειες του τουρκικού ναυτικού ήταν τα τρία πυρπολημένα πλοία και περίπου 1.000 άνδρες. Η εκτίμηση του Σαχτούρη, για περίπου 2.000 νεκρούς Τούρκους έχει εκτιμηθεί ως μάλλον υπερβολική. Από την ελληνική πλευρά υπήρξαν τρεις νεκροί πυρπολητές. Η ναυμαχία της Σάμου ήταν η πρώτη από μία σειρά ναυτικών επιχειρήσεων του Αγώνα της ανεξαρτησίας, που μαζί με τις συγκρούσεις στο στενό της Κω και στον κόλπο του Γέροντα εξασφάλισαν την ανεξαρτησία της Σάμου.

M

ετά τη ναυμαχία της Σάμου στις 5 Αυγούστου 1824 ο Χοσρέφ Πασάς, επικεφαλής του τουρκικού στόλου, έπλευσε προς νότο για να συνενωθεί με τον αιγυπτιακό στόλο υπό τον Ισμαήλ Γιβραλτάρ, επί του οποίου επέβαινε και ο Ιμπραήμ, θετός γιος του Μωχάμετ Άλη Αντιβασιλέα (Χεβίδη) της Αιγύπτου. Ο εκσυγχρονισμένος Αιγυπτιακός στόλος αποτελούμενος από 56 πολεμικά και περισσότερα από 300 μεταγωγικά γεμάτα στρατό, ζώα και πολεμικά εφόδια, είχε καταπλεύσει στη θαλάσσια περιοχή της Ρόδου, αφού είχε καταστρέψει την Κάσο στις 29 Μαΐου του 1824. Το στράτευμα από 15.000 άνδρες καθώς και το ναυτικό της Αιγύπτου είχαν άρτια οργανωθεί και εκπαιδευθεί από τον Γάλλο αξιωματικό του Ναυτικού Λετελλιέ αποσπασμένο στο Αιγυπτιακό Ναυτικό. Στην Αίγυπτο εκπαιδεύονταν άλλοι 8.000 άνδρες. Το σύνολο του ενωμένου Οθωμανικού στόλου ανερχόταν σε 1 δίκροτο, 25 φρεγάτες, 25 κορβέτες, 50 μπρίκια και γολέτες και 300 μεταγωγικά. Ο ελληνικός στόλος ανακώχευε στην περιοχή της Σάμου.

Στις 14 Αυγούστου μία δεύτερη Μοίρα από Υδραίικα και Σπετσιώτικα πλοία, που συνενώθηκαν στο Σούνιο υπό τον Ανδρέα Μιαούλη, έπλευσε και συνενώθηκε στις 24 Αυγούστου στην περιοχή μεταξύ των Λειψών, της Πάτμου και της Λέρου, με την ομάδα των πλοίων που είχαν διεξαγάγει τη ναυμαχία της Σάμου. Επικεφαλής των Μοιρών των τριών νησιών ήταν, για την Υδραίικη ο Σαχτούρης, για τη Σπετσιώτικη ο Ανδρούτσος και για την Ψαριανή ο Αποστόλης. Τη γενική αρχηγία είχε ο Μιαούλης. Ο ελληνικός στόλος αποτελούμενος από 70 περίπου πλοία έπλευσε προς την Κω και Αλικαρνασσό με στόχο να επιτεθεί στον εχθρό στο αγκυροβόλιό του. Τα πυροβόλα του ελληνικού στόλου έφθαναν τα 850, ενώ τα εχθρικά υπολογίζονταν σε περίπου 2.500 και βεβαίως μεγαλύτερου διαμετρήματος και μακρύτερου βεληνεκούς. Το πρωί της 24ης Αυγούστου ο Μιαούλης απέστειλε ως εμπροσθοφυλακή 24 πλοία και 6 πυρπολικά, τα οποία συνάντησαν κοντά στην Αλικαρνασσό μία εχθρική φρεγάτα, που μόλις είδε τα ελληνικά τράπηκε σε φυγή. Οι δύο εχθρικοί στόλοι Τουρκικός και

Αιγυπτιακός κινήθηκαν εναντίον της ελληνικής εμπροσθοφυλακής και καθώς πίσω της ακολουθούσε ο Ελληνικός στόλος, η ναυμαχία γενικεύθηκε. Η στενότητα του χώρου μεταξύ Κω και Αλικαρνασσού δυσκόλευε την ανάπτυξη του οθωμανικού στόλου. Το ισχυρό βορειοδυτικό μελτέμι που φύσηξε περί το μεσημέρι, σύνηθες σε αυτή την περιοχή αυτή την εποχή, ευνοούσε την ελληνική παράταξη. Η σχετική θαλασσοταραχή δυσκόλευε ακόμα περισσότερο τους εχθρικούς στόλους που αναγκάζονταν να χειρίζουν συνεχώς για να αποφεύγουν τις μεταξύ τους συγκρούσεις. Οι συνθήκες που δημιουργήθηκαν εμπόδιζαν τους εχθρικούς στόλους να επιτεθούν. Μία Τουρκική φρεγάτα που τόλμησε να προχωρήσει, επέστρεψε με σημαντικές ζημιές από τους κανονιοβολισμούς, ενώ ο καπετάνιος της σκοτώθηκε. Η μέρα τελείωσε χωρίς αξιόλογα αποτελέσματα, αλλά από όλη την αναμέτρηση διαπιστώθηκε η εμπειρία, η ναυτική εκπαίδευση και η υπεροχή του Αιγυπτιακού ναυτικού σχετικά με την απόδοση του αντίστοιχου Τουρκικού. Οι Έλληνες έχασαν δύο πυρπολικά από τα οποία το ένα βλήθηκε από τα κα-

g Πιστοποιητικό των Προκρίτων της νήσου Ύδρας προς τον Υδραίο πυρπολητή Αθανάσιο Γκίκα περί της συμμετοχής του στη ναυμαχία του Γέροντα και την επιτυχία του της πυρπολήσεως τουρκικού μπρικιού το οποίο βρισκόταν εν πλω με το φως της ημέρας. Από τα αρχεία ΝΜΕ.

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Ναυμαχία του Γέροντα

Ναυμαχία του Γέροντα νόνια του φρουρίου της Κω. Την επόμενη μέρα το βράδυ ο ελληνικός στόλος αγκυροβόλησε στον κόλπο του Γέροντα. Στις 26 Αυγούστου ο Μιαούλης έστειλε πλοία να κατασκοπεύσουν τις κινήσεις των εχθρικών στόλων. Στις 28 δέχθηκαν επίθεση και όλες οι προετοιμασίες έδειχναν ότι την επόμενη ο εχθρός θα επιδίωκε σύγκρουση. Στις 29 Αυγούστου οι αντίπαλοι στόλοι ήρθαν αντιμέτωποι στον κόλπο του Γέροντα απέναντι από τη Λέρο στη Μικρασιατική ακτή. Κοντά στον κόλπο που βρίσκονταν τα ελληνικά πλοία επικρατούσε νηνεμία και τα κρατούσε σχεδόν ακίνητα. Τα εχθρικά πλέοντας έξω από τον κόλπο είχαν ελαφρό άνεμο και αρμένιζαν προσπαθώντας να περικυκλώσουν τον ελληνικό στόλο. Ο Μιαούλης και ο Σαχτούρης με εννέα πλοία και δύο πυρπολικά βρέθηκαν μέσα στο κόλπο του Γέροντα και ο Γιβραλτάρ όταν τα αντιλήφθηκε απομονωμένα από τον άλλο στόλο διέταξε τη δεξιά του πτέρυγα να επιτεθεί και να τα καταστρέψει. Αρκετά αλλά ελληνικά πλοία που κατάλαβαν το σχέδιο του εχθρού έσπευσαν σε βοήθεια. Τότε ο Ψαριανός Παπανικολής με το πυρπολικό του, πλέοντας με επιδεξιότητα ανάμεσα στα εχθρικά πλοία της γραμμής, τα εμπόδιζε να πλησιάσουν προς τα πλοία του Μιαούλη, μέχρι που έμεινε τελικά ακυβέρνητο διάτρητο από τα πυρά που είχε δεχθεί έτσι αναγκάστηκε να το πυρπολήσει και σώθηκε με τη λέμβο του. Άλλες προσπάθειες του Πιπίνου και του Ματρόζου να κολλήσουν τα πυρπολικά τους σε στόχους απέτυχαν και τα πυρπολικά αναλώθηκαν. Ο Σαχτούρης χάρη στη γενναιότητα και τους χειρισμούς του σώθηκε την τελευταία στιγμή. Μετά από λίγη ώρα το μελτεμάκι που φύσηξε βοήθησε τον Μιαούλη να οδηγήσει τα πλοία του έξω από τον μυχό του κόλπου, όπου ενώθηκαν με τα άλλα ελληνικά βορειοδυτικά της εχθρικής παράταξης. Το μελτέμι από βορειοδυτική κατεύθυνση ευνοούσε την ελληνική παράταξη που βρέθηκε προσηνέμως (σοφράνο) και η κατάσταση πήρε αντίθετη τροπή. Η αναμέτρηση ήταν τρομακτική καθώς εκατοντάδες κανόνια έβαλλαν εναντίον αντιπάλων. Ο Τουρκικός στόλος άρχισε να παρουσιάζει σημεία υποχώρησης, ενώ αντίθετα ο Αιγυπτιακός παρουσιαζόταν ολοένα πιο επιθετικός. Ο Ελληνικός στόλος βρέθηκε χωρισμένος σε δύο τμήματα, το ένα να μάχεται με τον Τουρκικό και το άλλο να αντιμετωπίζει τον Αιγυπτιακό. Στην κορύφωση της ανταλλαγής κανονιοβολισμών ανέλαβαν πρωτοβουλία τα πυρπολικά. Ο μπουρλοτιέρης Λάζαρος Μουσούς κόλλησε το πυρπολικό του σε ένα Αιγυπτιακό μπρίκι. Έντρομοι 300 άνδρες του πληρώματος έπεσαν στη θάλασσα και το μπρίκι ακυβέρνητο παρασύρθηκε λίγο πιο κάτω από το ρεύμα και τον άνεμο και ανατινάχθηκε. Τα πυρπολικά του Γεωργάκη Θεοχάρη ή Παπαντώνη και του Ιωάννη Βατικιώτη έπεσαν στις δύο πλευρές μίας Αιγυπτιακής φρεγάτας με 44 κανόνια. Εντός ολίγου το μεγάλο πλοίο ανατινάχθηκε με τεράστια έκρηξη συμπαρα36 Περιπλους 116

g Ο Ανδρέας Μιαούλης στη Ναυμαχία του Γέροντα σε πίνακα του Peter von Hess, 1824.

σύροντας στον θάνατο όλο της το πλήρωμα. Την ίδια τύχη είχαν και άλλα εχθρικά πλοία μεταβάλλοντας το πεδίο μάχης σε πύρινη κόλαση. Όλος ο εχθρικός στόλος άρχισε να υποχωρεί. Η ίδια η ναυαρχίδα του Ιμπραήμ διέφυγε με σβησμένους τους φανούς της συμπαρασύροντας στη φυγή και τις δύο μοίρες του Οθωμανικού στόλου. Ο Τουρκοαιγυπτιακός στόλος έπλευσε προς την Κω, ενώ ο ελληνικός αγκυροβόλησε στον Γέροντα για να παρεμβάλλεται μεταξύ της εχθρικής παράταξης και της νήσου Σάμου. Η ναυμαχία του Γέροντα, η μεγαλύτερη ναυτική επιχείρηση της Ελληνικής Επανάστασης, είναι μία από τις ηρωικότερες σελίδες της Εθνεγερσίας. Η ανισότητα των δύο αντιπάλων ναυτικών δυνάμεων και η θετική για τους Έλληνες έκβασή της προκάλεσε τον θαυμασμό των ξένων ιστορικών. Ο Γάλλος ναύαρχος Edmond Jurien de la Graviere

έγραψε για τη ναυμαχία «Η ναυτική ιστορία ίσως να μην έχει σελίδα περισσότερο ενδιαφέρουσα από αυτήν για έναν ναυτικό». Η αναμέτρηση ήταν υπεράνθρωπη για τους Έλληνες. Όσον αφορά τους πρωταγωνιστές ο Ιμπραήμ έμαθε ότι για να συντρίψει την Επανάσταση έπρεπε πρώτα να εξαφανίσει τον Ελληνικό στόλο, ο Μιαούλης ήξερε ότι μόνο η θαλάσσια δύναμη θα έσωζε την Επανάσταση και θα της έδινε ελπίδες επιτυχίας. Τέλος θα πρέπει να υπογραμμισθεί η ναυτική ιδιοφυΐα και το τακτικό ένστικτο του Μιαούλη που είχαν διαφανεί από την αρχή της Επανάστασης, αλλά έλαμψαν ιδιαίτερα στη ναυμαχία του Γέροντα. Κατηύθυνε με ικανότητα τα λιγοστά και μικρά Ελληνικά πλοία και αξιοποίησε με μεγάλη επιτυχία τα πυρπολικά του, που χάρη στα έμπειρα και τολμηρά πληρώματά τους, έτρεψαν σε φυγή τους εχθρούς, που πανικόβλητοι προσπαθούσαν να σωθούν από την πύρινη κόλαση.

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Κατάληψη της Σφακτηρίας

H

πρόοδος της Επανάστασης του 1821 ανακόπηκε το 1824 από τους δύο εμφυλίους πολέμους (Ιανουάριος-Ιούνιος, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1824). Είναι απορίας άξιο γεγονός και ακατανόητο, πως οι Έλληνες ήταν ικανοί να επιτελούν θαύματα μαχόμενοι για την ελευθερία τους εναντίον μιας πανίσχυρης και κραταιάς αυτοκρατορίας και συγχρόνως, χάριν κομματικής και τοπικιστικής ιδιοτέλειας, να υπονομεύουν την εθνική ενότητα και να αδρανοποιούν τις επαναστατικές δυνάμεις, που ήταν τόσο επιτακτικά αναγκαίες στις κρίσιμες εκείνες στιγμές. Όπως ήταν φυσικό, οι δύο εμφύλιοι οδήγησαν στον ολέθριο εθνικό διχασμό, τη διάσπαση της ηγεσίας, τη χαλάρωση της επαναστατικής προσπάθειας και νομιμοποίησαν ανταλλάγματα τις ξένες επεμβάσεις. Ο Σουλτάνος Μαχμούτ ανέθεσε στον Αντιβασιλέα της Αιγύπτου Μωχάμετ Άλη να καταπνίξει την ελληνική Επανάσταση με την εκσυγχρονισμένη ισχυρή στρατιωτική και ναυτική δύναμη, που είχε συγκροτήσει με την βοήθεια Ευρωπαίων συμβούλων. Οι Αιγύπτιοι αφού πρώτα βοήθησαν στην καταστολή της Κρητικής εξέγερσης και κατέστρεψαν την Κάσο, στη συνέχεια υπό τη σθεναρή ηγεσία του Ιμπραήμ, γιου του Μωχάμετ Άλη, διενήργησαν αποβατικές επιχειρήσεις από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Μάιο του 1825 στη Μεθώνη με πολύ στρατό και εφόδια. Με ορμητήριο τη Μεθώνη, ο Ιμπραήμ και οι Ευρωπαίοι στρατιωτικοί σύμβουλοι και επιτελείς του, έθεσαν στόχο να καταλάβουν τον κόλπο του Ναβαρίνου, για να έχουν ασφαλές ορμητήριο και αγκυροβόλιο ο Οθωμανικός στόλος και τα μεταγωγικά, που θα τροφοδοτούσαν με εφόδια τα στρατεύματα στην Πελοπόννησο. Για τον σκοπό αυτό μία Μοίρα του στόλου της Αιγύπτου διατάχθηκε να διεισδύσει στον κόλπο, να βομβαρδίσει τη Σφακτηρία, που κατείχαν οι Έλληνες, με στόχο να καλύψει τις αποβάσεις δύο αιγυπτιακών ταγμάτων που θα υλοποιούνταν με μεγάλες βάρκες. Η ναυτική αυτή μοίρα θα αντιμετώπιζε και τα ελληνικά πλοία που βρίσκονταν μέσα στον κόλπο, ενώ μία δεύτερη θα επιτηρούσε και θα αντιμετώπιζε τμήμα του ελληνικού στόλου που διαδρομούσε κάτω από τη νησίδα Πρώτη. Συγχρόνως τα αιγυπτιακά στρατεύματα θα ενεργούσαν επίθεση στα κάστρα του Παλαιοκάστρου και του Νεοκάστρου τα οποία υπερασπίζονταν Έλληνες. Στις 26 Απριλίου 1825 άρχισαν οι συντονισμένες επιχειρήσεις κατά της Σφακτηρίας και του Νεοκάστρου. Τα αιγυπτιακά στρατεύματα επιβιβάσθηκαν στις βάρκες και κατευθύνθηκαν στη Σφακτηρία. Σφοδρό πυρ άρχισε και από τα δύο μέρη. Στην αρχή η αποβατική ενέργεια αποκρούσθηκε, αλλά με κάλυμμα τους πυκνούς καπνούς των

g Ιωσήφ Ντεμίρης, Η Έξοδος του πλοίου «Άρης». Λάδι σε καμβά, 90x68 εκ. Συλλογή ΝΜΕ. h Λέων Καλογερόπουλος, Η Έξοδος του «Άρεως». Λάδι σε καμβά, 99x139 εκ. Συλλογή ΝΜΕ.

Περιπλους 116 37

Ναυμαχία της Μεθώνης

Αριστερά: ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΜΕΘΩΝΗΣ. 30 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1825. Μοίρα του Υδραίικου στόλου υπό τον Ναύαρχον Ανδρέαν Μιαούλην και τους καπεταναίους Αντώνη Γ, Κριεζή, Α. Ραφαήλ, Κ. Μπελεμπίνην και άλλους συμπράττουσα μετά 5 πυρπολικών εν οις τα των Α. Δημαμά, Δ. Τσαπέλη, Α. Μπίκου, Μ. Σπαχή επίτίθεται κατά του εχθρικού στόλου των Τουρκοαιγυπτίων ηγκυροβολημένου εις Μεθώνην και πυρπολεί την 30 Απριλίου 1825, μίαν φρεγάταν, τρία κορβέτα, τρία διάφορα πολεμικά και τρία φορτηγά εις τας 8 της εσπέρας. Η εκραγείσα πυριταποθήκη του φρουρίου συντελεί και αύτη εις την άτακτον φυγήν του εχθρού ον εκ του εγγύς διώκει η Ελληνική μοίρα. Αντεγράφη εκ του πρωτοτύπου υπό Α. Ε. Κριεζή 1932 Εκ της Β. Λιθογραφίας Αθηνών 1939 κατ’αντιγραφήν εκ χρυσής ταμβακοθήκης δοθείσης υπό του Β. της Βαυαρίας εις τον Ναύαρχον Μιαούλην κατά την τελετήν προσφοράς του Στέμματος εις τον υιόν του Όθωνα. Δεξιά: Θεμιστολής Δράκος, Αναστάσιος Τσαμαδός. Λάδι σε καμβά, 35x40 εκ. Συλλογή ΝΜΕ.

κανονιοβολισμών επιτεύχθηκε το πρώτο προγεφύρωμα στη Σφακτηρία. Πολλοί από τους υπερασπιστές σκοτώθηκαν και άλλοι προσπάθησαν να διαφύγουν προς τα πλοία ή και προς το Παλαιόκαστρο, όπου και διασώθηκαν κολυμβώντες. Μικρές ομάδες Ελλήνων και φιλελλήνων αγωνιστών παρέμειναν σταθερά στις θέσεις τους και προξένησαν σημαντικές φθορές στους εχθρούς που επιτίθεντο εφ’ όπλου λόγχη. Τα πλοία, που ήταν μέσα στον κόλπο, έπρεπε να αποπλεύσουν γρήγορα για να μην εγκλωβιστούν. Η έξοδος των ελληνικών πλοίων δια μέσου των εχθρικών, που βρίσκονταν στην είσοδο του κόλπου, ήταν μία απελπισμένη επιχείρηση εν μέσω κανονιοβολισμών. Τελευταία πλοία που διέσπασαν τον αιγυπτιακό κλοιό και ανοίχτηκαν στην ανοιχτή θάλασσα ήταν η σπετσιώτικη νάβα «Ποσειδών» του Θεόφιλου Μουλά και τελευταίο όλων το μπρίκι «Άρης» του Αναστάση Τσαμαδού που μάταια περίμενε τον καπετάνιο του Αναστάση Τσαμαδό χωρίς να γνωρίζει ότι είχε σκοτωθεί στη Σφακτηρία. Οι τελευταίοι που επιβιβάσθηκαν στον «Άρη» ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και άλλοι υπερασπιστές του νησιού. Τη διοίκηση του «Άρη» ανέλαβε ο υποπλοίαρχος του Τσαμαδού Νικόλαος Βότσης με τη βοήθεια του Δημήτρη Σαχτούρη. Το πλοίο κατόρθωσε ύστερα από εξάωρο απελπιστικό αγώνα να βγει από τον κόλπο, κυριολεκτικά μέσα από τα εχθρικά πλοία, που το κανονιοβολούσαν 38 Περιπλους 116

από όλες τις κατευθύνσεις. Οι απώλειές του ήταν σχετικά λίγες (2 νεκροί και 6 τραυματίες). Οι ελληνικές απώλειες στη Σφακτηρία ήταν σημαντικές 220 νεκροί και δεκάδες τραυματίες και αγνοούμενοι. Μεταξύ των απωλειών ήταν και ο Αναγνώστης Παπαγεωργίου ή Αναγνωσταράς, Υπουργός των στρατιωτικών της επαναστατικής Διοίκησης και ο φιλέλληνας κόμης Σαντόρε Σανταρόζα, που είχε έλθει στην Ελλάδα λίγους μήνες νωρίτερα και είχε καταταγεί ως απλός στρατιώτης στον ελληνικό άτακτο στρατό. Για να καταληφθεί η Σφακτηρία μία μοίρα του αιγυπτιακού στόλου είχε εισπλεύσει στον κόλπο του Νεοκάστρου για να βοηθήσει τις επιχειρήσεις, ενώ το μεγαλύτερο τμήμα είχε παραμείνει έξω από τον κόλπο στην περιοχή μέχρι τις Μεσσηνιακές Οινούσες για να αποκρούσει ενδεχόμενες πολεμικές ενέργειες του ελληνικού στόλου. Ο ελληνικός στόλος λόγω έλλειψης πυρπολικών αποχώρησε από την περιοχή, η μεν σπετσιώτικη μοίρα προς τη νησίδα Πρώτη, η δε υδραίικη προς τον Μεσσηνιακό κόλπο, για να επισκευάσουν και τις ζημιές τους, ενώ θα περίμεναν τα πυρπολικά. Οι επιπτώσεις από την κατάληψη της Σφακτηρίας δεν άργησαν να φανούν. Στις 30 Απριλίου παραδόθηκε η φρουρά του Παλαιοκάστρου μετά την αποτυχημένη απόπειρα εξόδου της. Τα πυρπολικά έφτασαν στις 30 Απριλίου. Ο Μιαούλης είχε την πληροφορία ότι ο

Kαπουδάν μπέης του αιγυπτιακού στόλου με 2-3 φρεγάτες και άλλα μικρότερα πλοία βρισκόταν αραγμένος στη Μεθώνη. Το βράδυ της ίδιας ημέρας του κατάπλου των πυρπολικών ο Μιαούλης εκτέλεσε την έφοδό του, που σχεδίαζε από καιρό. Δύο πυρπολικά με κυβερνήτες τους Ανδρέα Πιπίνο και Γεώργιο Πολίτη αγκιστρώθηκαν το πρώτο σε μια μεγάλη φρεγάτα και το δεύτερο σε ένα μικρότερο πλοίο. Τέσσερις ακόμα μπουρλοτιέρηδες ενθουσιασμένοι από την αρχική επιτυχία και παρά τη γνώμη των αρχηγών τους, έσπευσαν να κολλήσουν τα πυρπολικά τους σε μια γαβάρα, μια κορβέτα, και σε δύο μπρίκια, τα οποία όλα γρήγορα λαμπάδιασαν και με τον άνεμο που φυσούσε μετέδωσαν τη φωτιά και σε άλλα πλοία. Παρά τον αιφνιδιασμό τα υπόλοιπα Αιγυπτιακά πλοία πρόλαβαν να απομακρυνθούν. Ο Ελληνικός στόλος χωρίς πυρπολικά, καταδικασμένος σε αδράνεια, δεν μπόρεσε να διεισδύσει στο λιμάνι του Νεοκάστρου και να ενισχύσει τους πολιορκημένους, που αν και αμύνονταν απεγνωσμένα, εξουθενωμένοι από τις στερήσεις, παραδόθηκαν στις 11 Μαΐου. Έτσι μετά την κατάληψη της Σφακτηρίας, του Παλαιοκάστρου και του Νεοκάστρου, το ευρύχωρο λιμάνι του γινόταν η ασφαλέστερη βάση και ο κύριος σταθμός μεταφοράς εφοδίων για τα στρατεύματα του Ιμπραήμ από την Κρήτη και την Αίγυπτο.

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Ναυμαχία του Καφηρέα

M

άιος του 1825. Οι εμφύλιες συρράξεις του 1824 έχουν αποσυντονίσει την επαναστατική προσπάθεια των Ελλήνων. Οι στόλοι όμως των τριών νησιών Ύδρας, Σπετσών και Ψαρών εξακολουθούν να πλέουν στα πελάγη και να αποτελούν την πλέον αξιόπιστη απειλή κατά των οθωμανικών σχεδίων και των ισχυρών στόλων της Τουρκίας και της Αιγύπτου. Ο Αιγυπτιακός στόλος μετά τη Μεθώνη καταφεύγει στη Σούδα και ο Μιαούλης παραμένει στα Βάτικα αναμένοντας νέα πυρπολικά. Εκεί, στον Μαλέα, ένα ταχύπλοο από την Ύδρα, φέρνει την είδηση στους Έλληνες ότι ο τουρκικός στόλος εξήλθε από τα Δαρδανέλια και κατευθύνεται προς νότο. Η δεύτερη μοίρα του ελληνικού στόλου υπό τους Γεώργιο Σαχτούρη, Νικολή Αποστόλη και Γεώργιο Ανδρούτσο αποσπάται και κατευθύνεται προς βορρά με τον φόβο μήπως οι Τούρκοι επιτεθούν εναντίον της Ύδρας και των Σπετσών. Η συνάντηση γίνεται στις 23 Μαΐου 1825 στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Άνδρου, Κέας, Εύβοιας και Αττικής. Η επιλογή του πεδίου της ναυμαχίας ώστε ο τουρκικός στόλος να παρασυρθεί μέσα στο στενό του Καφηρέα, (Κάβο Ντόρο) έγινε με υπόδειξη των Αναγνώστη και Ιωάννη Κυριακού από τις Σπέτσες που έκανε αμέσως αποδεκτή ο Γεώργιος Σαχτούρης. Οι δυνάμεις που αντιπαρατέθηκαν ήταν ο Ελληνικός στόλος με 35 πλοία και 3 πυρπολικά και ο Τουρκικός στόλος με πάνω από 50 πλοία που συνόδευαν 40 φορτηγά, τα περισσότερα με ξένες σημαίες. Η ναυμαχία άρχισε στις 9 το πρωί και συνεχίστηκε σφοδρή μέχρι τις 6 το απόγευμα. Κατά τις 3 οι Έλληνες κατόρθωσαν να διασπάσουν τη συνοχή της εχθρικής παράταξης και αμέσως δύο πυρπολικά με τον Υδραίο Γιάννη Ματρόζο και τον Σπετσιώτη Λάζαρο Μουσούν εισέδυσαν στην εχθρική γραμμή και επιτέθηκαν εναντίον μίας φρεγάτας 66 κανονιών, που από το μέγεθος θεωρήθηκε ότι ήταν η ναυαρχίδα του τουρκικού στόλου, την πυρπόλησαν και την ανατίναξαν. Όπως αποδείχθηκε ο Χοσρέφ δεν επέβαινε στη φρεγάτα, αλλά η απώλειά της συνεπέφερε την απώλεια 800 ανδρών, εκ των οποίων 150 του μηχανικού, πολλών πολεμοφοδίων που προορίζονταν για τους πολιορκημένους της Πάτρας και για το Μεσολόγγι και του ταμείου του στόλου. Συγχρόνως από την αριστερή πτέρυγα της ελληνικής μοίρας πυρπολικό με τον Υδραίο Μανόλη Μπούτη ανατίναξε μια κορβέτα 36 κανονιών με απώλειες 300 άνδρες από τους οποίους πολλοί ήταν ξένοι μισθοφόροι. Οι ελληνικές απώλειες περιορίσθηκαν σε 3 νεκρούς και 4 τραυματίες. Ο Τουρκικός στόλος διασπάσθηκε. Μία κορβέτα καταδιωκόμενη από ελληνικά πλοία έφτασε στη Ντελλαγκράτσια της Σύρου όπου έπεσε στην ακτή και πυρπολήθηκε από το πλήρωμά της για να μην πέσει στα χέρια των Ελλήνων. Οι Έλληνες συνέλαβαν 175 Τούρκους, 25 Ευρωπαίους και πήραν και πολλά εφόδια. Είκοσι Τουρκικά μπρίκια και γολέτες κατέφυγαν στην Ερέτρια που κατείχετο ακόμα από τους τούρκους. Ο Χοσρέφ με τα 35 πλοία που του απέμειναν κατευθύνθηκε προς νότο. Η μοίρα του Σαχτούρη μη έχοντας άλλα πυρπολικά δεν είχε πλέον τη δυνατότητα να επιφέρει άλλα πλήγματα.

g Ο Γεώργιος Σαχτούρης (1783-1841) ήταν αγωνιστής του 1821 και αξιωματικός του ΠΝ. h Χάρτης του στενού μεταξύ Εύβοιας και Άνδρου, στο οποίο έγινε η ναυμαχία.

Περιπλους 116 39

Ναυμαχία της Σούδας

M

ετά τη Ναυμαχία του Kαφηρέα στις 23 Μαΐου 1825 ο τουρκικός στόλος, υπό τον Χοσρέφ Πασά, με τα 35 πλοία που του είχαν απομείνει κατευθύνθηκε προς νότο για να συνενωθεί με τον Αιγυπτιακό. Το τμήμα του Ελληνικού στόλου που είχε ναυμαχήσει στον Καφηρέα, υπό τον Γεώργιο Σαχτούρη, αφού παρέλαβε νέα πυρπολικά από την Ύδρα, κατευθύνθηκε επίσης προς νότο για να συναντήσει τον υπόλοιπο ελληνικό στόλο, υπό τον Ανδρέα Μιαούλη. Οι Ελληνικές μοίρες υπό τους Σαχτούρη, Ανδρούτσο και Αποστόλη, συναντήθηκαν στη Μήλο όπου τους δόθηκε η ευκαιρία να εκτελέσουν τις άμεσες επισκευές που χρειάζονταν. Στις 29 Μαΐου ο Ελληνικός στόλος απέπλευσε από τη Μήλο και στις 31 Μαΐου έφτασε έξω από τον όρμο της Σούδας, μέσα στον οποίο ναυλοχούσε ο ενωμένος Οθωμανικός στόλος με τις δύο εθνικές μοίρες του την Τουρκική και την Αιγυπτιακή. Στην είσοδό του όρμου περιπολούσαν κορβέτες και μπρίκια για έγκαιρη προειδοποίηση σε περίπτωση εμφάνισης Ελληνικών πλοίων. Ύστερα από δίωρη μάχη ο Μιαούλης ανάγκασε τις εχθρικές εμπροσθοφυλακές να καταφύγουν στο ορμητήριό τους. Στις 2 Ιουνίου 30 περίπου εχθρικές φρεγάτες, κορβέτες και μπρίκια εξήλθαν από τον όρμο της Σούδας και συνεπλάκησαν με ελληνικά πλοία. Η σύγκρουση έμεινε να αποκαλείται η Ναυμαχία της Σούδας και το νέο στοιχείο που συνεισέφερε στον ναυτικό αγώνα ήταν η νέα τακτική επίθεσης των πυρπολικών, που επινοήθηκε από τον Μιαούλη. Τα πυρπολικά εφορμούσαν κατά ζεύγη, ένα στην προσήνεμη πλευρά του στόχου, όπως ήταν συνηθισμένο, αλλά και ένα στην υπήνεμη πλευρά, ώστε να μην αφήνεται στον στόχο ευκαιρία διαφυγής. Την τακτική εφάρμοσαν πρώτοι οι Υδραίοι πυρπολητές Θεοφάνης και Δημαμάς και το αποτέλεσμα ήταν η ανατίναξη της κορβέτας «Ντζεϊλάν Μπαχαρίν» με 24 κανόνια. Ο Οθωμανικός στόλος επανέπλευσε στη βάση του. Ο Ελληνικός στόλος εξακολούθησε να ναυλοχεί αγκυροβολημένος στα Βάτικα. Στις 12 Ιουνίου συνέβη ένα τραγικό γεγονός. Το υδραίικο πλοίο «Νηρεύς» του Αθανάσιου Κριεζή ανατινάχθηκε μαζί με τον καπετάνιο, τον αδελφό του και 48 ναύτες. Κανείς δεν έμαθε την αιτία του δυστυχήματος. Η φήμη που κυκλοφόρησε ήταν ότι ένας Τούρκος αιχμάλωτος, έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη. Η είδηση ερέθισε τόσο πολύ τους έλληνες ναύτες που έσφαξαν τους αιχμαλώτους που κρατούσαν στα πλοία. g Ο Υδραίος ναυμάχος Ανδρέας Μιαούλης Ναύαρχος του Ελληνικού στόλου σε σκίτσο του A. Friedel όπως δημοσιεύτηκε στο Λονδίνο το 1829. Συλλογή ΝΜΕ. h Το μπριγαντίνο Νηρεύς του Δημητρίου Κριεζή. Iστορικό Αρχείο-Μουσείο Ύδρας.

40 Περιπλους 116

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 Περιγραφή της ναυμαχίας της Σούδας από επιστολή του Ανδρέα Μιαούλη προς τους προκρίτους της Ύδρας. Αρχεία ΝΜΕ.

Περιπλους 116 41

Ναυμαχία στα ανοιχτά της Ηλείας

O

ι ακτές της Ηλείας είναι γνωστές στους περισσότερους Έλληνες αλλά και σε εκατομμύρια ξένους γιατί αποτελούνται από πανέμορφες παραλίες με λευκή σαν ζάχαρη άμμο, που σχηματίζουν ατέλειωτες ευθείες εκπληκτικού κάλλους και αποτελούν πόλους έλξης σημαντικού τουριστικού ρεύματος. Λόγω της διαμόρφωσής τους δεν είναι πολύ φιλικές στους ναυτικούς γιατί δεν σχηματίζουν όρμους, κόλπους ή κόρφους και επομένως δεν προσφέρουν φυσικά καταφύγια στη ναυτιλία ή την τοπική αλιεία. Το γεγονός ότι οι ακτές είναι αλίμενες έχει συντελέσει ώστε να μην αναφέρονται στην ιστορία παραμονές στόλων κοντά σ’ αυτές και ούτε να έχουν διεξαχθεί αποφασιστικές ναυμαχίες στο πέλαγος μπροστά. Η σύγκρουση ναυτικών δυνάμεων στα ανοιχτά της Ηλείας μόνο συμπτωματικά θα μπορούσε να έχει συμβεί, εάν συναντιόντουσαν τυχαία, όντας εν πλω προς άλλους προορισμούς. Μία τέτοια σύγκρουση έλαβε χώρα στις 25 Νοεμβρίου 1825 μεταξύ του Οθωμανικού στόλου αποτελούμενου από ναυτικές Μοίρες τουρκική, αιγυπτιακή, τυνησιακή κ.α. και τμήματος του ελληνικού στόλου που αποτελείτο μόνο από την υδραίικη Μοίρα. Οι συνθήκες που οδήγησαν στη σύγκρουση δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο της πολιορκίας του Μεσολογγίου και της προσπάθειας του ελληνικού στόλου να ανεφοδιάσει από θαλάσσης τη δοκιμαζόμενη πόλη. Η πολιορκία του Μεσολογγίου από τον Μεχμέτ Ρεσή Πασά, τον επονομαζόμενο Κιουταχή, άρχισε στις 15 Απριλίου 1825. Το καλοκαίρι του ’25 ο ελληνικός στόλος καταναυμάχησε τον Οθωμανικό έξω από το Μεσολόγγι και κατόρθωσε να ανεφοδιάσει την πόλη ξεφορτώνοντας στο Βασιλάδι πολεμοφόδια και τροφές. Μετά την ήττα του ο αντίπαλος στόλος στερούμενος τροφών για τα πληρώματά του απεχώρησε προς την Αλεξάνδρεια για ανεφοδιασμό. Παράλληλα και ο ελληνικός στόλος διασκορπίσθηκε για ανεφοδιασμό, η Υδραίικη Μοίρα στα Βάτικα της Μάνης, η Σπετσιώτικη στη Σύρο και η Ψαριανή στην Αστυπάλαια. Στις 6 Νοεμβρίου ένας τεράστιος Οθωμανικός στόλος εμφανίστηκε στα παράλια της Δυτικής Πελοποννήσου προερχόμενος από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και κατευθυνόμενος προς το Μεσολόγγι. Αποτελείτο από: 31 τουρκικά πολεμικά, 5 αλγερινά, 4 τριπολίτικα, 25 αιγυπτιακά, 12 κουρσάρικα αιγυπτιακά, 10 πυρπολικά αιγυπτιακά και 42 μεταγωγικά. Είναι αξιοσημείωτη η ύπαρξη αιγυπτιακών πυρπολικών στη σύνθεση του Οθωμανικού στόλου. Οι Γάλλοι εκπαιδευτές του αιγυπτιακού στόλου είχαν εκπαιδεύσει τα αιγυπτιακά πληρώματα όχι μόνο στη χρήση των πυρπολικών αλλά και στην ψύχραιμη αντιμετώπιση των αντιστοίχων ελληνικών.

Μετά λίγες μέρες από την εμφάνιση του Οθωμανικού στόλου κατέπλευσε έξω από το Μεσολόγγι η Υδραίικη Μοίρα υπό τον Ανδρέα Μιαούλη, ο οποίος επέβαινε στον «Θεμιστοκλή» των Τομπάζηδων γιατί το δικό του πλοίο ο «Άρης» είχε υποστεί ζημιά σε κάποια σύγκρουση με άλλο και το είχε στείλει στην Ύδρα για επισκευή. Η Υδραίικη Μοίρα διέθετε 2 τρικάταρτες κορβέτες και 25 δικάταρτα μπρίκια και γολέτες. Από τις 6 Νοεμβρίου μέχρι τις 24 έλαβαν χώρα πολλές αψιμαχίες μεταξύ των δύο στόλων χωρίς να υπάρξει αποφασιστική αναμέτρηση. Στις 24 Νοεμβρίου τα ελληνικά πλοία παραπλέοντα τις ακτές της Κυλλήνης άκουσαν πυροβολισμούς από την πλευρά της Γλαρέντζας. Στο σημείο αυτό είναι προτιμότερο να δοθεί ο λόγος στους πρωταγωνιστές μέσω των ημερολογίων των πλοίων που έλαβαν μέρος στο επεισόδιο. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος ομιλίας και γραφής των σκληροτράχηλων εκείνων ναυτικών που είχαν ψηθεί στις κουβέρτες και τα αμπάρια των μικρών ιστιοφόρων που κυβερνούσαν. Απόσπασμα από το ημερολόγιο του Ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη (Ο Φίλος του Νόμου, αριθ. 167, 11 Δεκεμβρίου 1825) Ναυμαχία της 24 Νοεμβρίου 1825 κατά το ημερολόγιον του ναυάρχου [Μιαούλη] Οι δύο ενάντιοι στόλοι από το πρωί έστεκαν έτοιμοι εις ναυμαχίαν μεταξύ Κάβο-Πάπα και Γλαρέντζας. Περί την 3 ώρα της ημέρας ημείς δια να έχωμεν τον καιρόν βοηθητικόν, ήλθομεν εις καλητέραν θέσιν όπισθεν της Γλαρέντζας προς Μεσηβρίαν, προσμένοντες τον εχθρόν. Αυτός μας ηκολούθησεν εις αρκετόν διάστημα, πλήν με την υπεροχήν της δυνάμεώς του και συνοδευμένος από τα πυρπολικά του και το ατμοκίνητον δεν ετόλμησε να έλθη ουδέ τότε εις συμπλοκήν, αλλ’ όταν ημείς διευθύνθημεν εναντίον του περί το μεσημέρι, έκλινεν εις φυγήν, και η επισυμβάσα γαλήνη μας εμπόδισε να τον κτυπήσωμεν. Προς το εσπέρας με ούριον άνεμον ωρμήσαμεν κατά του εχθρού. Κατ’ ολίγον εκτάνθημεν εις γραμμήν και προχωρούντες τον εκτυπήσαμεν σχεδόν από όλα τα μέρη. Πρώτη η δεξιά πτέρυξ του εχθρού ετράπη. Η αριστερά ήρχετο ως εις κύκλωσίν μας, αλλ’ όταν και το κέντρον, όπου ήσαν παρατεταγμένα τα χοντρότερα κομμάτια, ετράπη ομοίως, τότε περί την 3 ώραν της νυκτός όλος ο εχθρικός στόλος εδόθη εις φυγήν προς τον κόλπον. Εν τούτοις το πυρπολικόν του Κν Θεοδωράκη Θεοφάνους [Βόκοι], διώκον την δεξιάν πτέρυγα, εβγήκεν εις το μέσον του εχθρού κτυπώμενον πανταχόθεν, και επειδή τέλος εσυγκρούσθη με μιαν φεύγουσαν φρεγάταν, συμπεραίνομεν ότι εβυθίσθη, ως αδύνατον. Ο γενναίος και επιτήδειος καπετάνος του, πληγωθείς βαρέως έπεσεν εις τη θάλασσαν πριν ανάψη το πυρπολικόν, ώστε με θλίψιν υποπτευόμεθα τον χαμόν του. Η δε βάρκα διεσώθη με τους λοιπούς ναύτας. Απόσπασμα από το ημερολόγιο της κορβέτας «Αθηνά» του Γεωργίου Σαχτούρη

g Αγώνες Υδραίων. Ελαιογραφία Ιωσήφ Ντεμίρη. Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

42 Περιπλους 116

Νοεμβρίου 24, Τρίτη, Ζάκυνθος, Γλαρέντζα. Εξημερώθημεν με ολίγον αεράκι πλησίον Σκρόφες, και η ρότα μας κατά την νήσον Ζακύνθου και αυτό εμετεχειρίσθημεν δια την είδησιν όπου, η κορβέτα Ιγγλέζικη χθες μας έδωσεν δια τα καράβια Σπετζωτών, μήπως και τα ιδώμεν και ανταμώσωμεν, όπου με μεγάλον πόθον τα προσμένομεν. Προς τας ώρας 2 ½ ειδόθη ο εχθρικός στόλος κατά τον κάβο Πάπα, και οδηγείται με την ρόταν μας. Όλην την ημέραν και όλην την νύκτα απεράσαμεν εν ησυχία, με μεγάλην γαλήνην, και επεριφερόμεθα μέσον Ζακύνθου και Γλαρέντζας.

Περιπλους 116 43

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Νοεμβρίου 25, Τετράδη, κάβος Γλαρέντζας. Εξημερώθημεν πλησίον Γλαρέντζας με ολίγον των στερεών αεράκι. Είδομεν πάλι την Τουρκικήν αρμάδα κατά τον κάβο Πάπα. Προς τας ώρας 3 της ημέρας εζυγώσαμεν υποκάτω της Γλαρέντζας και επήραμεν την βόλταν μας, συγχρόνως ο Αντιναύαρχός μας έρριξεν την πάσαράν του, και επήγεν έξω δια να μάθη καμμίαν είδησιν. Εις το αναμεταξύ, οπού ο Αντιναύαρχός μας ήτον έξω ομού και άλλες ιδικές μας φελούκαις, ακούονται έξω πολλαίς ντουφεκιαίς, ημείς όμως από το καράβι δεν ημπορούσαμεν να διακρίνωμεν το τι άρα να ήτον. Εστοχαζόμεθα υπέρ το πλείστον να ήτον Ρωμιοί και να έκαναν φέστα, κ’ αυτοί τα ανάπαλιν: ήτον Τούρκοι και επολεμούσαν αδιακόπως ταις φελούκαις μας. Πολλαίς ψυχαίς χριστιανών εκινδύνευσαν να αιχμαλωτισθούν, και έκλαιγον και εφώναζαν βοήθεια. Εκεί ήτον και επτά καΐκια Ζακύνθια, εξεπίτηδες δια να γλυτώσουν ψυχαίς, πλην δια την υπερβολικήν ψιλήν φωτιάν των Τούρκων δεν αποκοτούσαν να ζυγώσουν. Αι φελούκαις μας άρχισαν και αυταί να κτυπούν τους Τούρκους έτσι g Ο Θεμιστοκλής των Εμμανουήλ και Ιάκωβου Τομπάζη. Υδατογραφία αγνώστου. έλαβαν καιρόν τα καΐκια και εφόρτωσαν Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. πολλά γυναικόπεδα ομού και άνδρας. Ο Αντιναύαρχός μας εγλύτωσεν υπέρ τους λιανή φωτιά, μπάλα θε να έκοψεν το σχοινίον της φελούκας του (ή πως 50 με την σκαμπαβίαν του, και τους έβανεν μέσα εις τα καΐκια και έπειτα αλλέως εστάθη, αγνοούμεν) και ευρέθη μεμακρυσμένη από το πλοίον ήλθεν εις το καράβι μας, αι δε άλλαις φελούκαις έμειναν ακόμη έξω και με όλους τους ανθρώπους, αφήνοντας μέσα εις το μπουρλότο μόνον τον επολεμούσαν. Οι Τούρκοι τους έρρικταν ουχί μόνον ντουφεκιαίς, αλλά καπετάνιον και έφυγαν. και κανονιαίς του κάμπου. Ήθελαν σχεδόν όλοι οι ιδικοί μας να εβγούν Το αυτό μπουρλότο δεν εκάηκε και εστοχαζόμεθα το τι να έγεινεν, και να τους κυνηγήσουν τους Τούρκους, μα δεν τους εβόλεσεν, επειδή και ενθυμώντας να μην μας το έπιασαν οι Τούρκοι μας επίκραινεν εώς θαο Τουρκικός στόλος επλησίαζεν και με βίαν μάλιστα του βαρβάρου. Δεν νάτου, τόσον δια τον καπετάνιον, καθώς και δια το μπουρλότον, το καλτου έφθανεν ένας τοιούτος στόλος από 75 φεργάδαις και βρίκια κατ’ λιώτερον, να μας το πιάσουν οι Τούρκοι ζωντανόν! Επαρηγορούμεθα επάνω μας, αλλά έφερε μαζύ του (σήμερον μόνον το είδαμεν) και ένα όμως στοχαζόμενοι ότι οι Τούρκοι με φόβον έφευγον, και βέβαια δεν ατμοκίνητον πλοίον. είχον καιρόν να το πάρουν, αλλ’ ούτε δια υποψίας καμίας μηχανικής , Εις τας ώρας 4 ο Ναύαρχος έκαμεν σενιάλον όλαις αι βάρκες οπού ήτον έτσι εύκολα επλησίαζαν. Λοιπόν περισσότερον εκρίναμεν ότι το άφησαν, έξω, να έλθουν εις τα πλοία τους, και εις τας ώρας 4 ½ επήραμεν την και ότι να έμεινεν μοναχόν. Οθεν και απεφάσισεν ο Αντιναύαρχός μας, βόλταν μας κατά την Ζάκυνθον, και ανοίγοντας πολύ ολίγον πάλιν τα αγκαλά και τα Τουρκικά πλησίον και με ένα πλήθος φανάρια έτρεχον εγυρίσαμεν δια Γλαρέντζαν. Και εδεκεί απεράσαμεν όλην την ημέραν την ρόταν τους, να τα γυρίσωμεν και να υπάγωμεν γυρεύοντάς το. Και υποκάτω και σιμά του κάστρου Γλαρέντζας. Εκεί είδαμεν, οι Τούρκοι της συγχρόνως του αυτού στοχασμού, μας εζύγωσεν και ο Ναύαρχος με τον στεριάς να έβαλαν φωτιά και εκατάκαιγαν τα μαγαζιά της Γλαρέντζας, η οποίο συνομιλώντες δια την υπόθεσιν του ειρημένου μπουρλότου, αμδε αρμάδα τους απλωμένη όλη έμπροσθέν μας, έως τριών κανονιών φότεροι αποφασίσαμεν και τα εγυρίσαμεν να υπάγωμεν γυρεύοντάς το. τόπον διάστημα, και μερικά ήτον και κοντήτερα πλησίον της Ιθάκης. ΜάΚαι κατά τύχην, αφού τα εγυρίσαμεν, απέρασεν από κοντά μας το μπουρλιστα έπιασαν και ένα καΐκι Ζακύνθιον και το έφερον μαζύ τους, δεν λότο, ο καπ. Μανώλης, τον οποίο ερωτήσαμεν και μας είπεν, ότι να του ηξεύρωμεν αν και ήτον άδειον, ή είχεν από τους χριστιανούς μέσα και εμφανίσθη ως ένα καράβι κατά εκείθεν όπου ετραβούσαμεν, και να πηγαίτους επήγαινεν εις τα νησιά. νωμεν όλο έναν δρόμον και θέλει το επιτύχωμεν. Η νύχτα όμως σκοτεινή, Προς τας ώρας 11 το αεράκι ολίγον, πλην πρίμο δια ημάς, και επρολάκαι έως εις τα μεσάνυκτα δεν ημπορέσαμεν να το ίδωμεν. Από τα μεσάβαμεν να έχωμεν το σοβράνο, και αμέσως αυτήν την ώραν, ο Ναύαρχος νυκτα επήρεν αέρας σοροκολεβάντες δυνατός, και ρεγολάροντες τα πανιά έκαμεν σενιάλον να ετοιμασθώμεν εις πόλεμον, και να τα γυρίσωμεν μας πάλιν εγυρίζαμεν μήπως το ιδώμεν, πλην ματαίως εκοπιάσαμεν. Οθεν κατά τον εχθρικόν στόλον. Και πάραυτα ημείς το εμεταχειριστήκαμε, κακαι με κακοκαιρίαν και με αέρα δυνατόν απεράσαμεν αυτήν τη νύκτα. θώς και όλα τα πλοία μας. Προς τας 11 ½ ώρας τα εζυγώσαμεν, αρχίσαμεν τον πόλεμον πεισμαΟι Υδραίοι έφτασαν στο νησί τους το πρώτο δεκαήμερο του Δεκεμτώδη και εκτυπηθήκαμε δια 1 ½ ώραν, ώ του θαύματος, δια του Υψίβρίου. στου Θεού! μία αρμάδα τόσον τρομακτική, και ημείς ολιγώτατοι, επόδιΤαυτόχρονα Σπετσιώτικη Μοίρα αποτελούμενη από 17 πλοία άφηνε σαν με όσα πανιά ημπορούσαν και έφευγαν κατά τον κάβο Πάπα. Τους το Αιγαίο και έπλεε στο Ιόνιο με πορεία προς βορράν. επήγαμεν έως μισή ώραν εξοπίσω τους, πλην όντας νύκτα και σκότος, Το ασυντόνιστο των προσπαθειών στη θάλασσα, όπως άλλωστε συνέετραβηχθήκαμεν και επαύσαμεν να πολεμούμεν. Εις το αναμεταξύ του βαινε και στις επιχειρήσεις της ξηράς, έκαμε ακόμα πιο δύσκολο τον πολέμου και σκότους της νυκτός, ολίγον έλειψε να χαλασθώμεν: ο καπ. ελληνικό αγώνα. Λάζαρος Παναγιώτας έρχεται να πέση επάνω μας, και με την επιτηδειΣτις 15 Ιανουαρίου 1826 το Μεσολόγγι απέρριψε πρόταση, που διαβιότητά του ο Αντιναύαρχός μας και ογληγοράδα των ανθρώπων του το βάσθηκε με την αγγλική κορβέτα «Ρόζα» για συνθηκολόγηση κι έτσι εξέφυγεν, τσακίζοντάς μας μόνον το μπαστούνι το κόντρα. οδηγήθηκε μοιραία στην ηθελημένη του θυσία της ανεπανάληπτης Ακολούθησεν και άλλο συμβεβηκός, οπού αφού επαύσαμεν τον πόλεεξόδου, τη νύχτα της 10ης προς την 11ην Απριλίου 1826. μον το εμάθαμεν και μας ελύπησε μεγάλως, δηλαδή, πολεμώντας έτρεξεν το μπουρλότον του καπ. Θεοδωράκη Θεοφάνη επάνω εις τα ΤούρΑξίζει να αναφερθεί ότι η 11η Απριλίου 1826 ήταν η Κυριακή των Βακικα, μήπως και ευτυχήση να καύση καμμίαν φεργάδα, και τον είδαμεν ΐων. Η έναρξη των Παθών του Κυρίου συνέπιπτε με την κορύφωση να εζύγωσεν και αυτός να κολλήση. Τον άρχισαν κανονιές και άπειρη του δράματος των κατοίκων της μαρτυρικής πόλης.

Ναυμαχία της Ιτέας

Σ

επτέμβριος 1827. Η ελληνική επανάσταση πνέει τα λοίσθια. Ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο δεν αφήνει ζωντανό κανένα έμβιο ον. Δεν αφήνει ούτε πράσινο φύλλο. Κατακαίει τα χωριά, τα χωράφια, τα δάση, τα δέντρα. Οι δυστυχείς άμαχοι, γυναίκες και παιδιά, καταφεύγουν στα βουνά, ζουν σε σπηλιές και τρέφονται με ρίζες. Ελάχιστες εστίες αντίστασης εξακολουθούν να αντιστέκονται απεγνωσμένα και είναι θέμα ολίγου, σχετικά, χρόνου να υποκύψουν και αυτές. Στη Στερεά Ελλάδα ο Κιουταχής μετά την πτώση του Μεσολογγίου, τον Απρίλιο του 1826, είχε εξαλείψει κάθε εστία αντίστασης και προχωρούσε ανατολικά. Οι Έλληνες οπλαρχηγοί που συνέχιζαν να συντονίζουν τις μάχες οπισθοφυλακών ήταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης στη Στερεά Ελλάδα και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στην Πελοπόννησο. Η Ελληνική Προσωρινή Διοίκηση με πρωταγωνιστές αξιωματούχους τους Υδραίους προσπαθούσε να κρατήσει άσβεστη τη φλόγα που τρεμόσβηνε. Στη διάρκεια της θητείας της διορίσθηκαν οι βρετανοί Τσωρτς και Κόχραν επικεφαλής του στρατού

44 Περιπλους 116

και του στόλου αντίστοιχα, με την ελπίδα να αντιστρέψουν τη ροή των πραγμάτων. Στις 5-6 Σεπτεμβρίου μια μικτή ελληνοβρετανική μοίρα του στόλου αποτελούμενη από 23 πλοία, μεταξύ των οποίων η «Καρτερία», ο «Σωτήρας», (Μπρίκι που χαρίσθηκε από το φιλελληνικό κομιτάτο των Παρισίων) 4 πυρπολικά και 3 κανονιοφόροι, (μικρά σκάφη με ένα μακρύκανο πυροβόλο στην πλώρη που ναυπηγήθηκαν στον Πόρο) υπό τον Κόχραν, έφτασε έξω από το Μεσολόγγι με σκοπό να καταλάβει το Βασιλάδι. Η επιχείρηση απέτυχε και ο Κόχραν, αφήνοντας εκεί τον «Σωτήρα», την «Καρτερία», 1 μίστικο και 2 κανονιοφόρους απέπλευσε με τα υπόλοιπα. Η «Καρτερία» ήταν ατμοκίνητο τροχήλατο πλοίο, που αγοράστηκε από τη Βρετανία και πρώτος κυβερνήτης του ήταν ο Φραγκίσκος Άμπνεϋ Άστιγξ, πρώην αξιωματικός του βρετανικού ναυτικού, μια εμβληματική φυσιογνωμία του φιλελληνικού κινήματος, ο οποίος είχε φτάσει στην Ύδρα από το 1822 και είχε θέσει τις γνώσεις και τις υπηρεσίες του στη διάθεση της ελληνικής Διοίκησης. Ήταν αυτός που επέμεινε να αγορασθούν ατμοκίνητα

πλοία και είχε επιμεληθεί ο ίδιος της ναυπήγησης και του εξοπλισμού της «Καρτερίας». Κατέπλευσε στο Ναύπλιο τον Σεπτέμβριο του 1826 και έλαβε μέρος σε επιχειρήσεις στον Παγασητικό κόλπο. Η «Καρτερία» ήταν το πρώτο ατμοκίνητο πλοίο στον κόσμο που έλαβε μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις. Ανεξάρτητα από την ατμοκίνηση είχε 4 ιστούς με τετράγωνα ιστία, τα οποία χρησιμοποιούσε σε πλόες εκτός επιχειρήσεων, εφ’ όσον ο άνεμος το επέτρεπε. Το πλήρωμά της έφτανε τους 153 άνδρες, αριθμό τον οποίον όμως, ουδέποτε συμπλήρωσε. Ο Άστιγξ, όπως ήταν το ελληνοποιημένο όνομά του, είχε συμβάλει στις δαπάνες κατασκευής του πλοίου από την προσωπική του περιουσία. Τον οπλισμό της «Καρτερίας» αποτελούσαν 4 μακρύκανα πυροβόλα των 68 λιτρών (βάρος εκτοξευομένου βλήματος), 4 καρονάδες επίσης των 68 λιτρών τύπου Paixhans και ένα εφεδρικό πυροβόλο των 32 λιτρών. Τα πυροβόλα ήταν τοποθετημένα ανά δύο στην πλώρη και στην πρύμη και είχαν τη δυνατότητα βολής συμπαγών βλημάτων που είχαν

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

προηγουμένως ερυθροπυρωθεί ώστε να ενεργούν ως εμπρηστικά. Τα βλήματα ερυθροπυρώνονταν σε ειδικό φουρνάκι εγκατεστημένο στο κατάστρωμα του πλοίου και μεταφέρονταν στα πυροβόλα για γέμιση στις κάνες, με ειδικές λαβίδες. Στο επιτελείο του Κόχραν είχε φτάσει η πληροφορία ότι μερικά τουρκικά πλοία είχαν εισχωρήσει στον Κορινθιακό κόλπο, είχαν λεηλατήσει τα παράλια της Στερεάς και της Πελοποννήσου, αλλά το κυριότερο είχαν διακόψει κάθε επαφή μεταξύ των αμυνομένων στις δύο ακτές. Ο Κόχραν διέταξε τα δύο πολεμικά που είχε αφήσει πίσω να κινηθούν προς ανατολάς μαζί με τις κανονιοφόρους και να επιτεθούν στα τουρκικά πλοία. Τα φρούρια Ρίου και Αντιρρίου, κατεχόμενα από τους τούρκους, έλεγχαν με τα κανόνια τους τη διέλευση από το στενό, παρά ταύτα ο «Σωτήρ» και οι κανονιοφόροι, όλα με βρετανούς κυβερνήτες, πέρασαν. Η «Καρτερία» δεν μπόρεσε να ακολουθήσει γιατί δεν είχε επαρκές κάρβουνο και η άπνοια δεν της επέτρεψε να χρησιμοποιήσει τα ιστία. Στις 11 Σεπτεμβρίου η Καρτερία κατόρθωσε να διαπλεύσει το στενό ρυμουλκούμενη και να συνενωθεί με τα υπόλοιπα πλοία. Στον κόλπο της Ιτέας, ή της Αγκάλης όπως ονομάζεται, υπήρχαν 7 εχθρικά πλοία. Στις 11 Σεπτεμβρίου ο «Σωτήρ», με κυβερνήτη τον Τόμας, τους επιτέθηκε, αλλά παρ’ όλη την πεντάωρη ναυμαχία το αποτέλεσμα ήταν αμφίρροπο και αναγκάσθηκε να αποσυρθεί και να αγκυροβολήσει στο Λουτράκι, όπου τρεις μέρες αργότερα έφτασε και η «Καρτερία». Στις 17 Σεπτεμβρίου(πη) κινήθηκαν πάλι προς τον κόλπο της Αγκάλης. Οι Τούρκοι στο μεταξύ για να προστατεύσουν τα πλοία τους είχαν κατασκευάσει κανονιοστάσια και είχαν φέρει από τα Σάλωνα κανόνια με Ευρωπαίους πυροβολητές. Είχαν τοποθετήσει σε ημικύκλιο 80 κανόνια για να βάλλουν προς την είσοδο του κόλπου. Στη δύναμή τους περιλαμβάνονταν μια αλγερινή γολέτα, έξι μπρίκια και γολέτες, καθώς και αριθμός οπλισμένων μεταγωγικών. Η «Καρτερία» αγκυροβόλησε περίπου 500 μέτρα από την ακτή και τότε τα παράκτια πυροβολεία άρχισαν να βάλουν. Στην τρίτη βολή της «Καρτερίας» με εμπρηστικά βλήματα το μπρίκι με το σήμα του τούρκου ναυάρχου τινάχθηκε στον αέρα από έκρηξη της πυριτιδαποθήκης. Άλλο βλήμα έπεσε στην πλώρη ενός αγκυροβολημένου μπρικιού και το μισοβύθισε. Μετά έστρεψε το πυρ προς την αλγερινή γολέτα και το πλήρωμά της έντρομο έπεσε στη θάλασσα για να σωθεί. Ο «Σωτήρ» και οι κανονιοφόροι κατάφεραν να αχρηστεύσουν τα πυροβολεία της ξηράς. Οι Έλληνες επιχείρησαν να ρυμουλκήσουν και να αιχμαλωτίσουν κάποια από τα εχθρικά πλοία που ήταν αραγμένα, αλλά στάθηκε αδύνατο καθώς οι ακτές γύρω από τον κόλπο είχαν γεμίσει με Αλβανούς οπλοφόρους.

g Frank Abney Hastings (14 Φεβρουαρίου 1794-1 Ιουνίου 1828). h Το τροχήλατο ατμόπλοιο ΚΑΡΤΕΡΙΑ (1825-1830). Μοντέλο. Συλλογή ΝΜΕ.

Έτσι οι Έλληνες τα έκαψαν και αιχμαλώτισαν τρία αυστριακά πλοία γεμάτα με λαθραία τρόφιμα που προορίζονταν για τους Τούρκους. Η Ελληνική αυτή νίκη εξόργισε τόσο πολύ τον Ιμπραήμ, που ξέσπασε πάνω στα έμψυ-

χα και άψυχα της Μεσσηνίας και στην ουσία προκάλεσε την επέμβαση είκοσι ημέρες αργότερα, την 8η/20η Οκτωβρίου 1827, των τριών συμμαχικών μοιρών Αγγλικής, Γαλλικής και Ρωσικής, στον κόλπο του Ναβαρίνου. Περιπλους 116 45

Ναυμαχία του Ναβαρίνου

Τ

ο 1827 διαφαινόταν να είναι το τελευταίο για την τύχη της Ελληνικής Επανάστασης. Οι αγώνες, τα μαρτύρια οι εκατόμβες των θυμάτων είχαν και είχαν αναστρέψει την κοινή γνώμη υπέρ των Ελλήνων και οι Ευρωπαϊκοί λαοί πίεζαν τις κυβερνήσεις τους προς φιλελληνικότερες θέσεις. Η αίγλη της φιλοπατρίας που είχε αναπτυχθεί με αγώνες και θυσίες έξι ετών φαινόταν τώρα να έχει επισκιασθεί από τον εμφύλιο διχασμό και ταπεινές φιλαυτίες που αμαύρωναν το ηρωικό παρελθόν.

Ο πληθυσμός της Ελλάδας, εμπόλεμος και άμαχος, είχε σωματικώς εξαντληθεί, αποκάμει και αποδεκατισθεί, καθώς ολόκληρες επαρχίες είχαν στην κυριολεξία ερημωθεί. Ο εθνικός μας ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος θέλοντας να περιγράψει την κατάσταση στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο χρησιμοποιεί τη φράση «ο Θεός είχεν αποσύρει την δεξιάν του αφ’ ημών». Το Μεσολόγγι είχε πέσει. Η Ακρόπολη έπεσε κι αυτή μετά τον θάνατο του Στρατάρχη της Ρούμελης, Γεωργίου Καραϊσκάκη και την πανωλε-

g Πλοιάρχου Δ. Φωκά. Χάρτης του όρμου του Ναβαρίνου με το σχέδιο της ναυμαχίας βάσει της περιγραφής του Ναυάρχου Κόδριγκτων.

46 Περιπλους 116

μία ισχυρή μοίρα του οθωμανικού στόλου είχε αποπλεύσει από το Ναβαρίνο και έπλεε βορειοδυτικά με κατεύθυνση προς την Πάτρα. Αμέσως τα «Asia», «Talbot» και «Zebra» απέπλευσαν συνενώθηκαν με το «Dartmouth» και έφτασαν σε οπτική επαφή με την Οθωμανική μοίρα που αποτελούνταν από 47 ιστιοφόρα, μεταξύ αυτών και δύο δίκροτα πλοία της γραμμής, μία φρεγάτα, επτά μπρίκια και οκτώ κορβέτες. Ο Αγγλικός στολίσκος πλησίασε και τα Οθωμανικά ελάττωσαν ταχύτητα. Ο Codrington έστειλε τον Πλοίαρχο Spencer να εκφράσει την απορία και την απαρέσκεια του Ναυάρχου για την παραβίαση της συμφωνίας και να γνωστοποιήσει ότι όποιο πλοίο συνέχιζε τον πλουν προς την ίδια κατεύθυνση θα βαλόταν. Συγχρόνως τα Αγγλικά πλοία ενίσχυσαν την ιστιοφορία τους και έβαλαν και μία προειδοποιητική βολή πυροβόλου. Η Τουρκική μοίρα ανέστρεψε και έπλευσε προς Ναβαρίνο. Η ίδια κίνηση επαναλήφθηκε και την 3η και 4η Οκτωβρίου και η Τουρκική μοίρα ανασχέθηκε από τον αγγλικό στόλο. Στις 13 Οκτωβρίου η Ρωσική μοίρα συνενώθηκε με την Αγγλική. Στις 14 συνενώθηκαν έξω από το Ναβαρίνο οι τρεις συμμαχικές μοίρες της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας και τέθηκαν υπό τις διαταγές του Άγγλου Ναυάρχου. Στις 18 Οκτωβρίου οι τρεις συμμαχικές μοίρες συγκεντρώθηκαν έξω από το Ναβαρίνο με σκοπό να συναποφασίσουν τα μέτρα για την εφαρμογή της συνθήκης του Λονδίνου. Η απόφαση των τριών Ναυάρχων διατυπώθηκε σε πρωτόκολλο το οποίο υπογράφηκε από τους τρεις και συνίστατο στον είσπλου των μοιρών στον όρμο του Ναβαρίνου με σκοπό να επαναληφθούν οι προτάσεις προς τον Ιμπραήμ οι οποίες θα ήταν ευνοϊκές και συμφέρουσες για την Πύλη. Στις 20 Οκτωβρίου 1827 οι συμμαχικές μοίρες εισέπλευσαν στον όρμο του Ναβαρίνου για να μεταβιβάσουν στον Ιμπραήμ την απόφαση που είχαν από κοινού υιοθετήσει. Η ακόλουθη περιγραφή αποτελεί απόσπασμα της αναφοράς του Άγγλου Ναυάρχου Codrington προς την κυβέρνησή του και περιέχεται στο βιβλίο “Naval Histor;of Great Britain” τόμος 6ος του William James, London 1859. «Επί του πλοίου της Αυτού Μεγαλειότητας “Αsia” Στον Λιμένα Ναβαρίνου 21 Οκτωβρίου 1827. Λαμβάνω την τιμή να πληροφορήσω την Αυτού Βασιλική Υψηλότητα τον Λόρδο Ανώτατο Ναύαρχο, ότι οι συνάδελφοί μου, ο Κόμης Louis de Heiden και ο Ιππότης Ηenri Daniel Gautier de Rigny, είχαν συμφωνήσει μαζί μου να εισπλεύσουμε στον λιμένα του Ναβαρίνου. Σκοπός μας ήταν να πείσουμε τον Ιμπραήμ Πασά να διακόψει την κτηνώδη πολεμική εξολόθρευση την οποίαν συνέχιζε αφ’ ότου είχε επιστρέψει μετά την αποτυχία του στον Πατραϊκό κόλπο. Η συμμαχική Μοίρα πέρασε τις επάκτιες πυροβολαρχίες με πορεία προς τα αγκυροβόλιά της περίπου στις 2 χθες το απόγευμα. Τα Τουρκικά πλοία ήσαν αγκυροβολημένα σε σχήμα ημισελήνου, έχοντας εκτελέσει πλαγιοδέτηση. Τα μεγαλύτερα πλοία τους παρουσίαζαν τις πλευρές τους προς το κέντρο της ημισελήνου, τα δε μικρότερα αλληλοδιαδόχως με τα πρώτα συμπλήρωναν τα ενδιάμεσα κενά μεταξύ τους. Ο συμμαχικός στόλος εισέπλευσε σχηματισμένος σε δύο στήλες, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι κρατούσαν την προσήνεμη στήλη, δηλαδή την δεξιά, και οι Ρώσοι την υπήνεμη στήλη. Το “Αsia” εισέπλευσε πρώτο και ακολουθούσαν το “Genoa” και τo “Albion” Ο πρωτόπλους αγκυροβόλησε κοντά και παραπλεύρως σε ένα (Οθωμανικό) Πλοίο Γραμμής το οποίο είχε επαρμένο το σήμα της Ναυαρχίδας (Capitana Bey’s). Τα άλλα δύο αγκυροβόλησαν κοντά σε κάποιο άλλο (Οθωμανικό) Πλοίο Γραμμής, και σε μία μεγάλη δίκροτη Φρεγάτα. Τοιουτοτρόπως καθένας μας είχε (απέναντι του) τον αντίπαλο του στην εμπρόσθια γραμμή του Τουρκικού Στόλου. Τα τέσσερα (Οθωμανικά) πλοία, στην προσήνεμη πλευρά ανήκαν στην Αιγυπτιακή Μοίρα, και είχαν ανατεθεί στη Μοίρα του Υποναυάρχου de RIGNY. Τα (Οθωμανικά) της υπήνεμης πλευράς, που είχαν αγκυροβολήσει στο άλλο άκρο της ημισελήνου θα αντιμετωπίζονταν από τη Ρωσική Μοίρα που θα αγκυροβολούσε ολόκληρη πλησίον τους. (Κατά τον είσπλου) Προηγούνταν τα πλοία γραμμής και ακολουθούσαν οι αντίστοιχες φρεγάτες. …………………………. Εξέδωσα διαταγές ότι κανένα πυροβόλο δεν θα βάλλει, εκτός εάν οι Τούρκοι έβαλαν πρώτοι, και αυτές οι διαταγές τηρήθηκαν αυστηρά.

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

θρία στο Φάληρο. Ο Κιουταχής, αφού ολοκλήρωσε την κατάκτηση της Ρούμελης, αποσύρθηκε στα Γιάννενα αφήνοντας πίσω τον Ιμπραήμ να αποτελειώσει την κατάληψη του Μοριά. Ο θετός γιος του Μωχάμετ Άλη λεηλάτησε την Ηλεία, διαγούμισε την Αρκαδία, δενδροτόμησε και κατεδάφισε τη Μεσσηνία και κατέσφαξε οποιοδήποτε ανθρώπινο ον θα μπορούσε να του προβάλλει την παραμικρή αντίσταση. Τα μόνα μέρη στα οποία η Επανάσταση απλώς ανέπνεε ήταν η Αργολίδα, το Ναύπλιο, η Ακροκόρινθος, ο Ταΰγετος, η Μονεμβασία και στην Κρήτη η Γραμβούσα. Ο Ιμπραήμ είχε δύο μεγάλα για την εποχή προτερήματα. Ήταν τολμηρός και σκληρός. Εκτός όμως των προσόντων αυτών είχε τη δυνατότητα ανά πάσα στιγμή να αποβιβάσει στην Πελοπόννησο μεγάλο εκσυγχρονισμένο εκστρατευτικό σώμα από την Αίγυπτο ώστε να ολοκληρώσει την επιχείρησή του. Οι κυβερνήσεις των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων της εποχής, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας αποφάσισαν να παρέμβουν στην κατάσταση που διαμορφώθηκε κάνοντας διάβημα στην οθωμανική Υψηλή Πύλη με στόχο να σταματήσουν οι εχθροπραξίες μεταξύ των εμπολέμων μερών στην Ελλάδα, επικαλούμενες καθαρώς ανθρωπιστικούς λόγους. Για τον σκοπό αυτό συνέταξαν ειδικό πρωτόκολλο, το οποίο υπέγραψαν στο Λονδίνο και απέστειλαν τις ναυτικές μοίρες τους στις ελληνικές θάλασσες ως μέσον επιβολής της εξωτερικής πολιτικής τους. Η απόφασή τους ήταν να παρεμβληθούν μεταξύ των εμπολέμων και να σταματήσουν τη γενοκτονία που βρισκόταν σε εξέλιξη. Η Πύλη δεν δέχθηκε καμία μεσολάβηση και προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο ώστε με νέες επικουρικές δυνάμεις από την Αίγυπτο να επιτύχει το τελικό χτύπημα. Πράγματι ειδήσεις έφεραν ότι στην Αίγυπτο προετοιμάζονταν ενισχύσεις να επιβιβαστούν στα πλοία της Τουρκίας, της Αιγύπτου, της Τύνιδας και να αποπλεύσουν με προορισμό την Πελοπόννησο. Οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις αποφάσισαν να παρέμβουν ενεργητικά και για να το κάμουν αυτό θα έπρεπε να αποκλείσουν το λιμάνι της Αλεξάνδρειας και τα νοτιοδυτικά παράλια της Πελοποννήσου, από όπου τροφοδοτούνταν ο Ιμπραήμ. Πριν όμως προβούν στον αποκλεισμό θεώρησαν ότι θα έπρεπε να εξαντλήσουν όλα τα μέσα πειθούς και για τον σκοπό αυτό έστειλαν στην Αίγυπτο τον Γάλλο Συνταγματάρχη Κράντοκ να ανακοινώσει στον Αντιβασιλέα Μωχάμετ Άλη την απόφαση των Ευρωπαϊκών δυνάμεων και να τον πείσει να ανακαλέσει τον γιο του από την Πελοπόννησο με αντάλλαγμα την αναγνώριση της ανεξαρτησίας της Αιγύπτου. Ο Γάλλος συνταγματάρχης καθυστέρησε να φτάσει στην Αίγυπτο και δεν πρόφτασε να εκτελέσει την αποστολή του. Στις 25 Σεπτεμβρίου οι Ναύαρχοι Codrington και De Rigny επικεφαλής της Αγγλικής και Γαλλικής ναυτικής μοίρας αντίστοιχα συναντήθηκαν με τον Ιμπραήμ στο Ναβαρίνο. Ο Ιμπραήμ ήταν ανώτερος διοικητής των Οθωμανικών δυνάμεων στην Πελοπόννησο στρατού και ναυτικού. Σε αυτή τη συνάντηση γνωστοποιήθηκαν στον Ιμπραήμ οι διαταγές που είχαν οι δύο Ναύαρχοι. Του επεξηγήθηκε δηλαδή ότι θα εφαρμοζόταν μία σύντομη εκεχειρία μέχρι να ληφθούν νέες εντολές από την Κωνσταντινούπολη από όπου αναμενόταν να καρποφορήσει το διάβημα των πρεσβειών προς την Υψηλή Πύλη. Ως αποτέλεσμα αυτής της συμφωνίας επετράπη σε ένα τμήμα του Τουρκικού στόλου, που βρισκόταν εκτός του όρμου, να εισπλεύσει και να αγκυροβολήσει μαζί με τα άλλα Οθωμανικά πλοία. Την επόμενη ημέρα οι δύο ναυαρχίδες η Αγγλική «Asia» και η Γαλλική «Siren» ετοιμάζονταν για απόπλου όταν ο δραγουμάνος του Ιμπραήμ μετέφερε στην Αγγλική ναυαρχίδα τη δήλωση ότι «ο Ιμπραήμ είχε λάβει πληροφορίες ότι ο Λορδος Κόχραν είχε πλεύσει στην Πάτρα και ζητούσε να του επιτραπεί να στείλει δύναμη να ματαιώσει τις προθέσεις του Λόρδου». Ο Codrington απάντησε αρνητικά και ζήτησε να μάθει αν ο Ιμπραήμ δεν θεωρούσε ότι τον δέσμευε η συμφωνία που είχαν κάνει την προηγουμένη. Ο δραγουμάνος απάντησε ότι αν δεν επέστρεφε εντός μίας ώρας ο Codrington θα έπρεπε να θεωρεί τη συμφωνία ως ισχύουσα. Με τη δύση του ηλίου οι δύο ναυαρχίδες απέπλευσαν και θεωρούσαν ότι η συμφωνία ίσχυε με το δεδομένο ότι ο δραγουμάνος δεν είχε επιστρέψει. Η φρεγάτα «Dartmouth» παρέμεινε να επιτηρεί τον Οθωμανικό στόλο, ο Codrington πήρε πορεία για τη Ζάκυνθο, ενώ ο De Rigny για τη Μήλο. Στις 2 Οκτωβρίου το Dartmouth φάνηκε στο πέλαγος και σήμανε ότι

Naυμαχία του Ναβαρίνο

g Οι Ναύαρχοι Δεριγνύ-Κόδριγκτων-Χέϋδεν επικεφαλής των ναυτικών μοιρών Αγγλίας-Γαλλίας-Ρωσίας αντίστοιχα.

Όταν το “Dartmouth” απέστειλε λέμβο προς ένα από τα Πυρπολικά, ο Lieutenant G.W.H. Fitzroy και μερικοί από το πλήρωμά του (της λέμβου) πυροβολήθηκαν με μουσκέτα και φονεύθηκαν. Αυτό προκάλεσε αμυντικά πυρά μουσκέτων από το “Dartmouth” και την (Γαλλική Φρεγάτα) “Sirene”, στην τελευταία ύψωνε το σήμα του ο Γάλλος Υποναύαρχος de RIGNY. Επακολούθησε μία κανονιά από ένα εκ των Αιγυπτιακών πλοίων εναντίον του Υποναυάρχου. Αυτό βεβαίως προκάλεσε την ανταπόδοση της κανονιάς (τους εκ μέρους μας) και τοιουτοτρόπως γενικεύθηκε πολύ γρήγορα η ναυμαχία. Η Αιγυπτιακή Ναυαρχίδα είχε όντως αποστείλει ένα μήνυμα: “Ότι δεν επρόκειτο καθόλου να βάλει”, και ως εκ τούτου καμία εχθροπραξία δεν έλαβε χώρα μεταξύ των πλοίων μας για κάποιο διάστημα, και μετά αφ’ ότου το “Asia” ανταπέδωσε τα πυρά της Capitana Bey. Εν τω μεταξύ όμως ο εξαίρετος Πλοηγός μας, κύριος Peter Mitchell, ο οποίος είχε αποσταλεί στον Moharem για να μεταφέρει την επιθυμία μου να αποφύγουμε την αιματοχυσία, ευρισκόμενος μέσα στη λέμβο μας δίπλα στο πλοίο του (Moharem) φονεύθηκε από το (Αιγυπτιακό) πλήρωμα. Δεν γνωρίζω αν αυτό συνέβη κατόπιν διαταγής του ή όχι, αλλά σύντομα το πλοίο του έβαλε εναντίον του “Asiα”, και επομένως ήταν φυσικό να χτυπηθεί, να καταστραφεί από τα πυρά του “Asiα” και να έχει την ίδια μοίρα με τον συνάδελφό του Ναύαρχο της δεξιάς πλευράς, και να καταλήξει (όπως εκείνος) στην υπήνεμη πλευρά σκέτο ναυάγιο. Όταν αυτά τα πλοία έφυγαν από την μέση, το “Asia” παρέμεινε εκτεθειμένο στα φονικά πυρά εκ μέρους των σκαφών της δευτέρας και της τρίτης σειράς, τα οποία (με τα πυρά τους) ανατίναξαν τον πρυμναίο ιστό του, αχρήστευσαν μερικά από τα πυροβόλα του, φόνευσαν και τραυμάτισαν μερικούς από το πλήρωμά του. Αυτή η περιγραφή των γεγονότων του “Asia” πιθανότατα ταιριάζει το ίδιο και στα περισσότερα από τα πλοία του στόλου (μας). Ο τρόπος με τον οποίον το “Genoa” και το “Albion” έλαβαν τις θέσεις τους ήταν εξαιρετικός και η απόδοση των (συν)αδέλφων μου Ναυάρχων, Κόμη Heiden και Iππότη de Rigny, καθ’ όλη τη διάρκεια, ήταν αξιοθαύμαστη και εξόχως παραδειγματική. Ο Πλοίαρχος (τoυ “Dartmouth”) Thomas Fellows εκτέλεσε τέλεια τον ρόλο που του είχε ανατεθεί και με την ικανή βοήθεια ενός μικρού αλλά γενναίου αποσπάσματός του γλίτωσε το “Sirene” από το πυρ των πυρπολικών. (Οι Φρεγάτες) “Cambrian”, “Glasgow” και “Talbot” ακολουθώντας το ωραίο παράδειγμα του Πλοιάρχου του “Armide” Hugon, ο οποίος αντιμετώπιζε την επικεφαλής Φρεγάτα αυτής της σειράς, ουσιαστικά κατέστρεψαν τους αντιστοίχους αντιπάλους τους και σίγησαν τις πυροβολαρχίες τους.

48 Περιπλους 116

Αυτή η αιματηρή και καταστροφική μάχη συνεχίσθηκε με αμείωτη μανία επί τέσσερις ώρες και η εικόνα των συντριμμιών και της ερήμωσης που εμφανίστηκε στο τέλος ήταν τέτοια, που σπάνια είχε παρατηρηθεί άλλοτε. Καθώς κάθε πλοίο των αντιπάλων μας είχε υποστεί πολλές και μεγάλες ζημιές, τα πληρώματά τους όταν κατάφερναν να διαφύγουν προσπαθούσαν να τα πυρπολήσουν (για να μην αιχμαλωτιστούν) και είναι αξιοθαύμαστο πως αποφύγαμε τα θραύσματα από τις διαδοχικές φοβερές εκρήξεις τους. ……………………….. Η Αυτού Βασιλική Υψηλότητα πρέπει να ενημερωθεί ότι μία τόσο μεγάλη νίκη από τόσο λίγους, ανεξάρτητα πόσο τέλειους, εναντίον τόσων πολλών, ανεξάρτητα πόσο χαμηλότερης ποιότητας, δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί χωρίς μεγάλες απώλειες σε νεκρούς. …………………………. Όταν αναλογίζομαι με εξαιρετική λύπη την έκταση των απωλειών μας, παρηγορούμαι ότι οι ενέργειες που οδήγησαν στη μάχη ήσαν απολύτως αναγκαίες για να επιτευχθούν τα αποτελέσματα που προβλέπονταν από τη συνθήκη, και ότι την ευθύνη την έφεραν εξ ολοκλήρου οι αντίπαλοί μας. Όταν διαπίστωσα ότι ο κομπασμός περί του (δήθεν) Οθωμανικού λόγου τιμής παραβιάστηκε λόγω της αχαλίνωτης επιθυμίας του για άγρια καταστροφή και ότι άνοιξε γι’ αυτούς ο δρόμος διότι εμείς φανήκαμε εύπιστοι στην καλή πίστη του Ιμπραήμ, αισθάνθηκα την επιθυμία να τιμωρήσω τους αδικοπραγούντες. Αλλά ήταν καθήκον μου να συγκρατηθώ, και το έκανα. Μπορώ δε να διαβεβαιώσω την Αυτού Βασιλική Υψηλότητα ότι αν είχα άλλες επιλογές θα απέφευγα αυτήν την καταστρεπτική ακραία ενέργεια. …………………………. Οι ανθρώπινες απώλειες στα Τούρκο-Αιγυπτιακά πλοία πρέπει να είναι τεράστιες, όπως η Αυτού Βασιλική Υψηλότητα θα παρατηρήσει στον συνημμένο πίνακα τον οποίον προμηθευθήκαμε από τον Γραμματέα της Οθωμανικής Ναυαρχίδας και ο οποίος περιέχει τα 2/3 των πλοίων τα οποία αντιμετώπισε ο ενωμένος Στόλος. …………………………. Εσωκλείω, για περαιτέρω πληροφόρηση της Αυτού Βασιλικής Υψηλότητος, μία επιστολή από τον Πλοίαρχο Gawen William Hamilton, περιγράφουσα τις κινήσεις του Ιμπραήμ Πασά και την δυστυχία που έχει προκαλέσει στη χώρα την οποίαν έχει ερημώσει. Εσωκλείω επίσης ένα πρακτικό της σύσκεψης που είχα με τους συναδέλφους μου σχετικά με το σχέδιο και την σειρά είσπλου εντός του λιμένα. Ευπειθέστατος, Edward CODRINGTON Vice Admiral»

Α. Αγγλική Μοίρα 1. ASIA Πλοίο Γραμμής 84 πυροβόλων. Ναυαρχίδα.

2. GENOA Πλοίο Γραμμής 74 πυροβόλων.

3. ALBION Πλοίο Γραμμής 74 πυροβόλων.

4. DARTMOUTH Φρεγάτα 42 πυροβόλων.

5. CAMBRIAN Φρεγάτα 48 πυροβόλων.

6. GLASGOW Φρεγάτα 50 πυροβόλων.

7. TALBOT Κορβέτα 28 πυροβόλων.

8. ROSE Κορβέτα 18 πυροβόλων.

9. MOSQUITO Κορβέτα 10 πυροβόλων.

10. BRISK Κορβέτα 10 πυροβόλων.

11. PHILOMEL Κορβέτα 10 πυροβόλων.

12. HIND Ημιολία 6 πυροβόλων. Β. Γαλλική Μοίρα 1. SIRENE Φρεγάτα 60 πυροβόλων. Ναυαρχίδα.

2. SCIPION Πλοίο Γραμμής 74 πυροβόλων.

3. TRIDENT Πλοίο Γραμμής 74 πυροβόλων.

4. BRESLAU Πλοίο Γραμμής 74 πυροβόλων.

5. ARMIDE Φρεγάτα 44 πυροβόλων.

6. DAPHNE Ημιολία 6 πυροβόλων.

7. ALCYONE Ημιολία 10 πυροβόλων. Γ. Ρωσική Μοίρα 1. AZOFF Πλοίο Γραμμής 74 πυροβόλων. Ναυαρχίδα.

2. EZEKIEL Πλοίο Γραμμής 74 πυροβόλων.

3. HANHOULD Πλοίο Γραμμής 74 πυροβόλων.

4. ALEXANDER NEWSKY Πλοίο Γραμμής 74 πυροβόλων.

5. PROVORNOY Φρεγάτα 48 πυροβόλων.

6. HELENA Φρεγάτα 48 πυροβόλων.

7. KONSTANTINE Φρεγάτα 50 πυροβόλων.

8. CASTOR Φρεγάτα 48 πυροβόλων. Σύμφωνα με την αναφορά του Γραμματέως του Τούρκου Ναυάρχου (Capitan Bey’s secretary) που δόθηκε στον Άγγλο Ναύαρχο Ed. Codrington οι τρείς Οθωμανικές ναυτικές Μοίρες που βρίσκονταν στον κόλπο του Ναβαρίνου είχαν την ακόλουθη σύνθεση: Α. Τουρκικά πλοία 1. 3 Πλοία Γραμμής 2 των 84 και 1 των 76 πυροβόλων.

2. 15 Φρεγάτες 48 πυροβόλων.

3. 18 Κορβέτες 18-24 πυροβόλων.

4. 4 Πάρωνες 19 πυροβόλων. Β. Αιγυπτιακά πλοία 1. 4 Φρεγάτες 64 πυροβόλων.

2. 8 Κορβέτες 18-24 πυροβόλων.

3. 8 Πάρωνες 19 πυροβόλων.

4. 6 Πυρπολικά. Γ. Τυνησιακά πλοία (Δεν έλαβαν μέρος στην ναυμαχία) 1. 2 Φρεγάτες.

2. 1 Πάρων. Δ. Μεταγωγικά 41 πλοία εκ των οποίων 8 Αυστριακά. Τα σχόλια του Codrington και τα αντίστοιχα των άλλων Ναυάρχων τα οποία θίγουν το ζήτημα της σύγκρισης των στόλων, που συγκρούσθηκαν το απόγευμα της 20ης Οκτωβρίου 1827 μέσα στον στενό όρμο του Ναβαρίνου, θα μπορούσαν ενδεχομένως να χαρακτηρισθούν υπερβολικά. Ο αριθμός βεβαίως των αντιπαρατεθέντων πυροβόλων ήταν 1324 συμμαχικά έναντι 2240 μουσουλμανικών, όπως οι περισ-

σότερες πηγές συμπίπτουν στους αριθμούς. Θα πρέπει όμως να επισημανθεί ότι μέχρι τότε, Φρεγάτες και μικρότερα πλοία δεν λάμβαναν μέρος σε ναυμαχίες, οι οποίες διεξάγονταν καθ’ ολοκληρίαν από τα Πλοία Γραμμής Τρίκροτα και Δίκροτα. Τα μικρότερα πολεμικά πλοία χρησιμοποιούνταν σε δευτερεύουσες φάσεις της μάχης. Είναι δε γεγονός πως σε προγενέστερες ναυμαχίες ένα μόνο Πλοίο Γραμμής είχε επανειλημμένα αντιμετωπίσει επιτυχώς μέχρι και έξι Φρεγάτες ή διαφορετικό αριθμό μικρότερων πλοίων. Είναι επομένως αντιληπτό στους ειδικευμένους περί την ναυτική ισχύ αναγνώστες τι σήμαινε η σύγκρουση 10 συμμαχικών Πλοίων Γραμμής εναντίον 3 αντιστοίχων στα ακίνητα νερά του κόλπου. Η μεγάλη υπέρ των συμμάχων διαφορά εξισορροπείτο από την έξοχη προετοιμασία υποδοχής των αντιπάλων, που συνιστούσε το σχέδιο αγκυροβολίας του Οθωμανικού στόλου, το οποίο είχε εκπονήσει ο Γάλλος Αξιωματικός του Ναυτικού M. Letellier, ο οποίος υπηρετούσε υπό τον Πασά της Αιγύπτου. Σύμφωνα με αυτή οι φρεγάτες και τα μικρότερα πλοία, έχοντας πλαγιοδετήσει, σχημάτιζαν δεύτερη γραμμή και συμπλήρωναν τα κενά της πρώτης, έχοντας πεδίο βολής για τα πυροβόλα τους, προς το κέντρο του ημικυκλίου. Με αυτό τον τρόπο γινόταν η καλλίτερη δυνατή εκμετάλλευση όλων των πυροβόλων ανεξάρτητα σε πόσο μικρά πλοία ανήκαν. Η μεγάλη όμως διαφορά προέκυψε από την, κατά πολύ ανώτερη, επιχειρησιακή εκπαίδευση των συμμαχικών πληρωμάτων και την ικανότητά τους να χειρίζονται με ακρίβεια και επιτηδειότητα το πυρ των πυροβόλων τους. Από τα συμμαχικά πλοία αρκετά υπέστησαν σημαντικές ζημιές και υποχρεώθηκαν να πλεύσουν σε διάφορα λιμάνια για να τις επισκευάσουν. Κανένα πλοίο δεν βυθίστηκε. Από τα Οθωμανικά πλοία καταστράφηκαν πλήρως 1 Πλοίο Γραμμής, 12 Φρεγάτες, 22 Κορβέτες, 19 Πάρωνες, 1 Ημιολία και 5 πυρπολικά. Σύνολο 50 πολεμικά. Τα υπόλοιπα που διασώθηκαν είχαν σημαντικές ζημιές τέτοιας έκτασης που απέκλειαν τη δυνατότητα πλου για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Σε αυτά περιλαμβάνονταν και τα πλοία της Τυνησιακής Μοίρας στα οποία επετράπη από τον Ed. Codrington να αποχωρήσουν από το Ναβαρίνο λίγες μέρες αργότερα. Οι βεβαιωμένες απώλειες ανθρωπίνου δυναμικού ήταν μόνο οι συμμαχικές και ανέρχονταν σε: Άγγλοι: 80 νεκροί 206 τραυματίες. Γάλλοι: 43 νεκροί 144 τραυματίες. Ρώσοι: 59 νεκροί 159 τραυματίες. Σύνολο: 182 νεκροί 509 τραυματίες. Επισημαίνεται ότι οι απώλειες των Άγγλων κατά τη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ ήταν μόνο 24 νεκροί και 100 τραυματίες. Οι Οθωμανικές απώλειες σε προσωπικό δεν είναι βέβαιες καθώς διάφορες πηγές δίδουν διαφορετικούς αριθμούς. Κάποιες ανεβάζουν τους νεκρούς σε 4.000 ή ακόμη και σε 6.000. Η πλέον αξιόπιστη είναι αυτή που δόθηκε από τον M. Letellier τον Γάλλο οργανωτή και εκπαιδευτή του Αιγυπτιακού στόλου. Οι νεκροί εκτιμήθηκαν σε 3.000 και οι τραυματίες σε 1.109. Το αποτέλεσμα της ναυμαχίας του Ναβαρίνου ήταν ότι ο Τουρκο-Αιγυπτιακός Στόλος έπαψε πλέον να είναι αξιόπλοος, χωρίς δε αυτόν, οι επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο ήταν καταδικασμένες σε αποτυχία. Έτσι τον επόμενο χρόνο στις 7 Σεπτεμβρίου 1828 ο De Rigny υπέγραψε συμφωνία με τον Ιμπραήμ με βάση την οποία όλες οι δυνάμεις του επιβιβάστηκαν πλοίων και απεχώρησαν. Την 22 Μαρτίου 1829 υπογράφεται στο Λονδίνο πρωτόκολλο δια του οποίου αναγνωρίζεται η αυτονομία της Ελλάδος και ορίζονται τα προς Βορράν σύνορα του πρώτου Ελληνικού κράτους από τον Βόλο μέχρι τον Αμβρακικό. Προβλεπόταν όμως ότι η Ελλάς θα παρέμενε φόρου υποτελής στον Σουλτάνο. Στις 3 Φεβρουαρίου του 1830 συντάσσεται νέο πρωτόκολλο στο Λονδίνο, το οποίο αποδέχθηκα η Τουρκία, με το οποίο αναγνωρίσθηκε η πλήρης ανεξαρτησία της Ελλάδος με αρχηγό του κράτους κληρονομικό Βασιλέα. Έτσι η ναυμαχία του Ναβαρίνου μπορεί να θεωρηθεί ως η σημαντική καμπή της ιστορίας η οποία οδήγησε στη δημιουργία της μικρής αλλά επί τέλους ελεύθερης Ελλάδας. Περιπλους 116 49

Ναυτικές επιχειρήσεις στην Ελληνική Επανάσταση του 1821

Οι συμμαχικές ναυτικές Μοίρες που εισέπλευσαν στον όρμο του Ναβαρίνου το μεσημέρι της 20ης Οκτωβρίου 1827 είχαν την ακόλουθη σύνθεση:

Η Ναυτιλία Προετοιμάζεται για Χρήση Νέων Καυσίμων Μιχάλης Πανταζόπουλος Senior Vice President & General Manager of the Liberian International Ship & Corporate Registry’s (LISCR) Piraeus office, managers of the Liberian Registry

Ε

νώ η επίδραση, οι προκλήσεις και οι δυσκολίες λόγω κορωνοϊού συνεχίζουν να υφίστανται και να επηρεάζουν την παγκόσμια ναυτιλία, οι εξελίξεις και η αποσαφήνιση των κανονισμών από τον ΙΜΟ (Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός) σχετικά με την μείωση εκπομπών άνθρακα από ναυτιλιακές μεταφορές συνεχίζεται σύμφωνα με τον υφιστάμενο προγραμματισμό. Έτσι οι εφοπλιστές έχουν πολύ σημαντικές αποφάσεις που πρέπει να λάβουν μέσα στα επόμενα δύο χρόνια σχετικά με τις τεχνολογικές λύσεις που πρόκειται να υιοθετηθούν ή τους τεχνολογικούς εξοπλισμούς που θα πρέπει να εγκατασταθούν στα πλοία τους, αλλά και τον σχεδιασμό των μελλοντικών πλοίων που θα παραγγελθούν. Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΙΜΟ) υιοθέτησε συγκεκριμμένες απαιτήσεις για τον δείκτη ενεργειακής απόδοσης για τα υπάρχοντα πλοία (EEXI) και τον δείκτη έντασης εκπομπών άνθρακα (CII) εκτός από την έναρξη ισχύος των απαιτήσεων της φάσης 3 του EEDI (Δείκτη Ενεργειακής Αποδοτικότητας για νεότευκτα πλοία) τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Διεθνούς οργανισμού Ενέργειας, (Μαϊος 2021), η ναυτιλία ήταν υπεύθυνη για περίπου 830 Mt CO2 εκπομπές παγκοσμίως το 2020 (880 Mt CO2 το 2019), που είναι περίπου 2,5% των συνολικών εκπομπών του ενεργειακού τομέα. Λόγω της έλλειψης διαθέσιμων επιλογών χαμηλών εκπομπών άνθρακα στην αγορά και της μεγάλης διάρκειας ζωής των πλοίων (συνήθως 25 έτη), η ναυτιλία είναι ένας από τους λίγους τρόπους μεταφοράς που δεν επιτυγχάνουν μηδενικές εκπομπές έως το 2050 στο στόχο για μηδενικές εκπομπές (Net Zero Emissions – NZE). Ωστόσο, οι εκπομπές από τη ναυτιλία θα μειώνονται κατά 6% ετησίως σε περίπου 120 Mt CO2 το 2050. Το Νηολόγιο της Λιβερίας υποστηρίζει ενεργά τους πλοιοκτήτες στη λήψη τεκμηριωμένων αποφάσεων, διασφαλίζει την ασφαλή και ομαλή λειτουργία των πλοίων και ταυτόχρονα προσπαθεί να επιτύχει τους στόχους που τέθηκαν από τη ναυτιλιακή κοινότητα και τον ΙΜΟ. Ενώ η παγκόσμια ναυτιλία προσπαθεί να καθορίσει πώς να ανταποκριθεί καλύτερα σε αυτές τις νέες απαιτήσεις, το Νηολόγιο της Λιβερίας έχει προετοιμαστεί για να παρέχει στους εφοπλιστές και τις διαχειρίστριες εταιρείες την εμπειρία του μέσω της νεο-συσταθείσης ομάδας «Εφαρμογών & Τεχνολογίας Εκπομπών» για να βοηθήσει στη διαδικασία συμμόρφωσης με τους επικείμενους κανονισμούς στη μείωση εκπομπών άνθρακα. Στόχος είναι η συνεργασία με τους πλοιοκτήτες και τις διαχειρίστριες εταιρείες για την ομαλή εφαρμογή και συμμόρφωση με τους νέους αυτούς κανονισμούς με πρακτικό τρόπο και λύσεις, σε ένα φάσμα τεχνολογιών και επιλογών. Το Νηολόγιο της Λιβερίας αριθμεί ένα τεχνολογικά προηγμένο στόλο με περισσότερα από 4.800 πλοία, ολικής χωριτικότητας 201 εκατομμυρίων τόνων που περιλαμβάνει τα περισσότερα ποντοπόρα πλοία τελευταίας τεχνολογίας χρησιμοποίησης διπλού καυσίμου. Αυτό επιτρέπει στο Νηολόγιο να εντοπίζει τις μακροπρόθεσμες και βραχυπρόσθεμες τάσεις καθώς και τις εξελίξεις σε νέες εφαρμοσμένες τεχνολογίες. Η τάση στην αγορά είναι αυτή της μετάβασης από το βαρύ μαζούτ - ντίζελ (Heavy Fuel Oil – HFO) στο Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο - LNG (Liquified Natural Gas) και άλλα εναλλακτικά καύσιμα. Ο λόγος για τον οποίο τα υγροποιημένα αέρια θεωρούνται μεταβατικά καύσιμα είναι επειδή περιέχουν άνθρακα, αλλά θα διαδραματίσουν μεγάλο ρόλο στην επίτευξη των στόχων που έθεσε ο IMO για τη μείωση των εκπομπών. Φυσικά, το μεγαλύτερο πρόβλημα του LNG είναι ότι περιέχει άνθρακα, οπότε μπορεί να μην εφαρμόζεται πέραν του 2050, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην πορεία της ναυτιλίας προς μηδενικές εκπομπές άνθρακα. Οι λόγοι για την υιοθέτηση LNG είναι απλοί: υπάρχει αφθονία εφοδιασμού, είναι οικονομικά αποδοτική, αποδεικνύεται αποτελεσματική και διαχειρίσιμη, και είναι μια άμεσα διαθέσιμη λύση χρήσης καυσίμου που επιτυγχάνει τους βραχυπρόθεσμους στόχους που έθεσε ο ΙΜΟ. ‘Εχουμε ήδη πλοία με κινητήρα τροφοδοτούμενο με LNG στο Νηολόγιο που ανεφοδιάστηκαν επιτυχώς από πλωτή δεξαμενή LNG στις ΗΠΑ, κάτι που επιτεύχθηκε και ολοκληρώθηκε για πρώτη φορά από τις ΗΠΑ. Αλλά το LNG δεν είναι η μόνη επιλογή. Στη συνέχεια, υπάρχουν οι συζητήσεις για το υγροποιημένο υδρογόνο και την αμμωνία. Η χρήση υδρογόνου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι πολύ καθαρή – δεν ρυπαίνει την ατμόσφαιρα. Ως καύσιμο, το υδρογόνο δεν απελευθερώνει CO2 (διοξείδιο του άνθρακα) και το υγροποιημένο υδρογόνο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη

50 Περιπλους 116

φόρτιση μπαταριών για ηλεκτρική πρόωση μέσω της τεχνολογίας κυψελών καυσίμου (fuel cells). Ένα ζήτημα με το υδρογόνο είναι ο χώρος αποθήκευσης αφού το υγρό υδρογόνο είναι περίπου τέσσερις φορές μεγαλύτερο κατ' όγκο από το συμβατικό ντίζελ, και ως εκ τούτου υπάρχει σκεπτικισμός ότι ενδέχεται να μην είναι δυνατόν να αποθηκευτεί αρκετό καύσιμο στα πλοία. Ως υγρό, το υδρογόνο θα πρέπει είτε να ψύχεται στους μείον 253° C ή να συμπιέζεται στα 700 bar περίπου. Επιπλέον, το υδρογόνο λόγω της εύκολης φλέξης του αναμειγνύομενο με αέρα παρουσιάζει πρόσθετα προβλήματα. Για αυτούς τους λόγους η χρήση υδρογόνου ως καύσιμο στη ναυτιλία είναι προς το παρόν υπ’ εξέταση. Η αμμωνία αποτελείται από ένα άτομο αζώτου και τρία υδρογόνο. Δεδομένου ότι δεν περιέχει άνθρακα, δεν θα παράγει CO (μονοξείδιο του άνθρακα) όταν καίγεται και ως εκ τούτου θεωρείται ένα μέσο για την επίτευξη των στόχων του IMO για την απανθρακωποίηση των εκπομπών. Η αμμωνία είναι δύο φορές πιο πλούσια σε ενέργεια από το υγρό υδρογόνο κατά βάρος. Παρουσιάζει λιγότερα προβλήματα αποθήκευσης από το υδρογόνο, καθώς μπορεί να αποθηκευτεί σε θερμοκρασία περιβάλλοντος υπό πίεση περίπου 10 bar ή χωρίς πίεση ψυγμένη στους μείον 34° C. Αλλά η αμμωνία έχει επίσης άλλες ανεπιθύμητες ιδιότητες αφού είναι εξαιρετικά τοξική ακόμη και σε σχετικά χαμηλά επίπεδα, οπότε απαιτείται μεγάλη προσοχή και φροντίδα στα συστήματα αποθήκευσης και θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα για το πλήρωμα, τους επιβαίνοντες και άλλους σε περίπτωση ατυχήματος ή διαρροής. Η τοξικότητα είναι το κύριο μέλημα για να διασφαλιστεί ότι όλοι οι επιβάτες και το πλήρωμα προστατεύονται από την έκθεση σε αμμωνία. Όπως το LNG, το Υδρογόνο και η Αμμωνία, η Μεθανόλη μειώνει σημαντικά τις εκπομπές σε οξείδια του θείου, του αζώτου και σωματιδίων, και με την ικανότητα παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές, προσφέρει ενα εναλλακτικό καύσιμο στη συμμόρφωση για την εκπλήρωση μείωσης των εκπομπών. Τούτου λεχθέντος, όταν παράγεται από φυσικό αέριο, παράγεται επίσης διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Η μεθανόλη απαιτεί περίπου 2,5 φορές περισσότερο όγκο αποθήκευσης από τα συμβατικά καύσιμα για την ίδια ενεργειακή απόδοση. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το Νηολόγιο της Λιβερίας δεν ευνοεί ένα συγκεκριμένο καύσιμο έναντι ενός άλλου, αλλά ότι εργάζεται σε στενή συνεργασία με τους πλοιοκτήτες, τις διαχειρίστριες εταιρείες και άλλους ναυτιλιακούς φορείς προκειμένου να στηρίξει την ναυτιλιακή κοινότητα στη συμμόρφωση με τις συνεχώς ολοένα και πιο αυστηρές περιβαλλοντικές απαιτήσεις στην κοινή μας πορεία για να επιτύχουμε μηδενικές εκπομπές το συντομότερο δυνατό εντός αυτού του αιώνα. Η προσπάθεια αυτή είναι σύμφωνη με τη στρατηγική μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου του ΙΜΟ που ευθυγραμμίζεται με τη συμφωνία των Ηνωμένων Εθνών στο Παρίσι, δηλαδή για τον περιορισμό της παγκόσμιας αύξηση της θερμοκρασίας σε αυτόν τον αιώνα σε 2 βαθμούς Κελσίου ενώ στοχεύει την περαιτέρω μείωση της αύξησης της θερμοκρασίας ακόμη περισσότερο στους 1,5 βαθμούς. Κατανοούμε την ανάγκη για προσπάθειες μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και συνεχίζουμε να πιέζουμε για ένα καθαρότερο περιβάλλον, καθώς και μια πιο αποτελεσματική ναυτιλιακή βιομηχανία. Ωστόσο, τουλάχιστον για τη διεθνή ναυτιλία, είναι ζωτικής σημασίας να εργαστούμε προς ένα σύνολο απαιτήσεων που ορίζει ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΙΜΟ), αποφεύγοντας τη δημιουργία ενός διάσπαρτου συστήματος περιφερειακών απαιτήσεων που φτάνουν πέρα από τα εθνικά τους ύδατα και διασφαλίζοντας μια ενοποιημένη παγκόσμια προσπάθεια αντιμετώπισης αυτού του σημαντικού ζητήματος. Συνεργαζόμαστε για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, μιας βιώσιμης λύσης για την ναυτιλία αλλά και την ευρύτερη κοινωνία. Σήμερα το Νηολόγιο της Λιβερίας, με 4,800 πλοία, ολικής χωρητικότητας 201 εκατ. GTONS (μέση ηλικία 11 έτη), αποτελεί την πλέον ποιοτική και συμφέρουσα επιλογή του Ελληνικού εφοπλισμού. Οι Έλληνες εφοπλιστές μας έχουν τιμήσει με 1,400 από τα πλοία τους (124 εκατ. DWT) καθιστώντας το νηολόγιο πρώτη επιλογή στην Ελληνική ναυτιλία. Το Νηολόγιο της Λιβερίας ιστορικά συνδυάζει τα υψηλότερα πρότυπα ασφάλειας για τα πλοία και τα πληρώματα με τα υψηλότερα επίπεδα ανταπόκρισης και καινοτόμων υπηρεσιών προς τους πλοιοκτήτες. Επιπλέον, φημίζεται για την υποστήριξη της διεθνούς νομοθεσίας που αποσκοπεί στη διατήρηση και βελτίωση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας της ναυτιλίας και της προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος.

TO NAYTIKO ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ του Σεπτεμβρίου του 1922 Του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Αναστασίου Δημητρακόπουλου

Άρθρο βασισμένο στο ετοιμαζόμενο βιβλίο του «Ιστορία τού Πολεμικού Ναυτικού, 1913-1940».

O

Σεπτέμβριος του 1922 μπήκε με εξαιρετικά δυσμενείς προοπτικές για την Ελλάδα. Μία Ελλάδα ηττημένη, με την Ιωνία χαμένη και την Ανατολική Θράκη να κινδυνεύει, με τον μικρασιατικό ελληνισμό σφαγιαζόμενο, με το στρατό διαλυμένο και το ηθικό του καταρρακωμένο, με την εσωτερική κατάσταση άκρως ηλεκτρισμένη και τους «Συμμάχους» αποστασιοποιημένους από τα ελληνικά πράγματα. Το Έθνος μας βίωνε την μεγαλύτερη συμφορά από την άλωση της Πόλης. Το όραμα γενεών είχε οριστικά χαθεί. Ο βασιλέας Κωνσταντίνος είχε περιπέσει σε παθητικότητα και αβουλία, έχοντας απωλέσει την παλαιότερη ισχυρογνώμονα και αποφασιστική στάση του. Δεν είχε πια καμία σχέση με τον Κωνσταντίνο τού 1912-1913, ή ακόμη και του 1915-1917. Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Πέτρου Πρωτοπαπαδάκη, η πρωθυπουργία είχε ανατεθεί στον πρώην ύπατο αρμοστή στην Κωνσταντινούπολη Νικόλαο Τριανταφυλλάκο, του οποίου η κυβέρνηση ορκίστηκε στις 28 Αυγούστου/10 Σεπτεμβρίου 1922, με το υπουργείο τών Ναυτικών να διατηρείται από τον ίδιο. Η νέα κυβέρνηση καλείτο να ανασυγκροτήσει το στρατό προκειμένου να σωθεί η Ανατολική Θράκη και τα νησιά, να διαχειριστεί τις ποίκιλες διαστάσεις τής συμφοράς και να αναγνωρίσει το ταπεινωμένο κοινό αίσθημα που απαιτούσε τη λογοδοσία τών υπευθύνων. Η εκτροπή ήταν προ των θυρών και, πράγματι, εκδηλώθηκε σε λίγες μόλις μέρες. Θα ήταν η πρώτη φορά που οι στρατιωτικοί θα αναλάμβαναν επίσημα την άσκηση της εξουσίας, εγκαινιάζοντας μία σειράευθέων παρεμβάσεων των ενόπλων δυνάμεων στα πολιτικά πράγματα της χώρας. Παρεμβάσεις που συνεχίστηκαν μέχρι το 1935, επαναλήφθηκαν τα επόμενα χρόνια, για να καταλήξουν στη χούντα τού 1967-1974. *** Ο κύριος όγκος τού στρατού που διασώθηκε από τα δυτικά μικρασιατικά παράλια κατέληξε στη Μυτιλήνη, υπό τον συνταγματάρχη Στυλιανό Γονατά και στη Χίο, υπό τον συνταγματάρχη Νικόλαο Πλαστήρα. Ο τελευταίος ήταν προετοιμασμένος για την επανάσταση –συνεννοήσεις είχαν ήδη υπάρξει στην Μικρά Ασία από τον Φεβρουάριο του 1922, πριν από την Καταστροφή–, ευρισκόμενος σε επαφή με τους «Αμυνίτες» τής Κωνσταντινούπολης και με απόστρατους ή απότακτους βενιζελικούς αξιωματικούς στην Αθήνα.1 Είχε, μάλιστα, επιλέξει τη Χίο ως κέντρο τής επαναστατικής προετοιμασίας. Όταν δε κατά την εκκένωση από τις μικρασιατικές ακτές επέβη με το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, του οποίου ηγείτο, στο ατμόπλοιο Τήνος (κατ’ άλλη πηγή, εσφαλμένως, Κύκνος) με προορισμό τη Σάμο, oΠλαστήρας ανάγκασε τον πλοίαρχό του να πλεύσει προς τη Χίο, ενώ το υδρογραφικό ατμομυοδρόμωνας Αλφειός (κυβερνήτης ο υποπλοίαρχος Ανδρέας Γολέμης), που συνόδευε το ατμόπλοιο, έριξε εναντίον του, ανεπιτυχώς, δύο βολές, αδυνατώντας να το ακολουθήσει λόγω μικρής ταχύτητας. Στάλθηκε, μάλιστα, το αντιτορπιλικό Σφενδόνη (κυβερνήτης ο αντιπλοίαρχος Γεώργιος Στράτος), το οποίο, όμως, έφθασε «κατόπιν εορτής». Αλλά και ο Γονατάς ήταν ενήμερος των στασιαστικών συνεννοήσεων. Όταν έφθασε στην Μυτιλήνη και διαπίστωσε την επαναστατική διάθεση του στρατού και, ιδίως, 1 Σημαντικό ρόλο έπαιξε και ο δημοσιογράφος ΚωνσταντίνοςΚαραμούζης (Κώστας Αθάνατος, 1896-1966), που με την ιδιότητα του πολεμικού ανταποκριτή αθηναϊκών εφημερίδων, μετεκινείτο από μονάδα σε μονάδα στο μικρασιατικό μέτωπο, ενεργώντας ως σύνδεσμος μεταξύ τών συνωμοτών. Σε δευτερεύοντα βαθμό, παρόμοιο ρόλο έπαιξαν, περιερχόμενοι τις μονάδες, ο «Εθναπόστολος» Σπύρος Ματσούκας(1870 ή 1873-1928) καιη αποκληθείσα «Μάννα τού Στρατιώτη» Άννα Παπαδοπούλου (1871-1938), που δεν πρέπει να συγχέεται με την Καλλιόπη Λύκα (1889-1982), η οποία έλαβε το ίδιο προσωνύμιο και προσέφερε τις υπηρεσίες της κατά τον Πόλεμο του 1940-1941, στον Εμφύλιο και στην… Κορέα, ακολουθώντας το εκεί ελληνικό εκστρατευτικό τάγμα (Ι. (ΠαπαφλωράτουΙστορία τού Ελληνικού Στρατού, 1833-1949, τόμ. Α΄, σελ. 714).

52 Περιπλους 116

g Νικόλαος Τριανταφυλλάκος. h Στυλιανός Γονατάς.

Aριστερά: Νικόλαος Πλαστήρας (ΕΕΙΜ). Πάνω: ΛΗΜΝΟΣ YIN. Κάτω: Γ. Καλαμίδας.

των αξιωματικών, προχώρησε, όπως και ο Πλαστήρας, στην οργάνωση της επαναστατικής κίνησης. Η επανάσταση εκδηλώθηκε στη Χίο και στην Μυτιλήνης στις 02.00΄ της 11ης/24ης Σεπτεμβρίου και μέσα σε λίγες μόλις ώρες είχε επικρατήσει και στις δύο νήσους, με την κατάληψη όλων τών στρατιωτικών και δημοσίων κτηρίων και τη σύλληψη όσων αρνήθηκαν να προσχωρήσουν σε αυτήν. Ωστόσο, τόσο τον Γονατά όσο και τον Πλαστήρα απασχολούσε η στάση τού Στόλου. Θα συντασσόταν μαζί τους, πράγμα που θα ενίσχυε την εικόνα τού κινήματος, ή θα τηρούσε επιφυλακτική στάση; Ή, ακόμη χειρότερο, μήπως αντιτασσόταν και παρεμπόδιζε την ενέργειά τους. Χρονολογικά, ο πρώτος από το Ναυτικόπου προσχώρησε στην κίνηση ήταν ο ανθυποπλοίαρχος Αθανάσιος Ζάγκας, κυβερνήτης τού τορπιλοβόλου Δωρίς. Ακολούθησαν ο υποπλοίαρχος Κωνσταντίνος Σκουφόπουλος, που υπηρετούσε στη Ναυτική Διοίκηση Χίου και ο υποπλοίαρχος Νικόλαος Βιτάλης που μύησε τον ανθυποπλοίαρχο Ιωάννη Δημάκη (και οι δύο της Λήμνου), με τον τελευταίο να εξασφαλίζει τη συμμετοχή τού υπάρχου τής Λήμνου αντιπλοίαρχο Ιωάννη Πετροπουλάκη. Στη μύηση των Βιτάλη και Σκουφόπουλου είχε συντελέσει ο δημοσιογράφος Κώστας Αθάνατος. Ο Βιτάλης μύησε και τον έφεδρο ανθυποπλοίαρχο Ζήσιμο που υπηρετούσε στο βοηθητικό εύδρομο Νάξος, το οποίο, όπως και τα πλοία που προαναφέρθηκαν, ναυλοχούσε και αυτό στη Χίο. Ο υποπλοίαρχος Θεοφάνης Βουτσαράς δήλωσε την προσχώρησή του, μόλις το αντιτορπιλικό Νίκη κατέπλευσε στη Χίο από τον Τσεσμέ (ήταν ύπαρχος και είχε αναλάβει την κυβέρνηση του πλοίου ύστερα από το θανάσιμο τραυματισμό τού κυβερνήτη του, πλωτάρχη Δημητρίου Χατζίσκου, στις 4/17 Σεπτεμβρίου, κατά τις επιχειρήσεις απαγκίστρωσης μονάδων τού Στρατού Ξηράς. Στις 7/20 Σεπτεμβρίου προσχώρησαν ο πλωτάρχης Κωνσταντίνος Αρβανίτης, οι υποπλοίαρχοι Παναγιώτης Ιγγλέσης και Σπυρίδων Γεωργουσόπουλος και οι ανθυποπλοίαρχοι Γεώργιος Λαμπρινόπουλος, Δημήτριος Γαζής, Κωνσταντίνος Γκιόκας και Ελευθέριος Μπουντούρης, όλοι τής Λήμνου. Δύο μέρες ενωρίτερα, είχε μυηθεί και ο ανθυποπλοίαρχος Νικόλαος Τσαγκάρης τού θωρηκτού Κιλκίς (κυβερνήτης ο πλοίαρχος Ιωάννης Θεοφανίδης), που είχε με τη σειρά του μυήσει το προσωπικό τής φυλακής για να μη προβάλει αντίσταση. Ωστόσο, τις βραδινές ώρες τής παραμονής τής εκδήλωσης της επανάστασης, το πλοίο διατάχθηκε να αποπλεύσει για τη Μυτιλήνη. Μόλις κατέπλευσε εκεί, ο Τσαγκάρης προχώρησε στην προσέγγιση διαφόρων αξιωματικών τού πλοίου, αλλά ξαφνικά το θωρηκτό απέπλευσε για τη Θεσσαλονίκη. Στη Μυτιλήνη είχαν προσχωρήσει και οι ανθυποπλοίαρχοι αεροπόροι χειριστές Κωνσταντίνος Θεοδωρακόπουλος και Αλέξανδρος Φασιλής. Ένας άλλος αεροπόρος στάλθηκε με αεροσκάφος να δώσει σε αξιωματικούς τού Αβέρωφ (κυβερνήτης ο πλοίαρχος Φραγκίσκος Πορτάρος) ιδιόχειρη επιστολή τού Πλαστή-

ρα. Αλλά το πλοίο βρισκόταν ήδη στα Στενά. Στις 02.00΄ της 11ης/24ης του μηνός, ομάδα 50 αξιωματικών τού Στρατού, οδηγούμενη από τον ανθυποπλοίαρχο Βιτάλη προχώρησαν στην κατάληψη της Λήμνου, επιβαίνοντας στο ρυμουλκό Ηρακλής. Όλοι οι αξιωματικοί τού θωρηκτού προσχώρησαν, με εξαίρεση τον αρχηγό Στόλου υποναύαρχο Γεώργιο Καλαμίδα, τον υπασπιστή του πλωτάρχη Σπυρίδωνα Μάτεση και τον κυβερνήτη πλοίαρχο Νικόλαο Βότση, οι οποίοι τέθηκαν υπό περιορισμό. Άλλη ομάδα δέκα αξιωματικών τού Στρατού με τον υποπλοίαρχο Σκουφόπουλο κατέλαβε το αντιτορπιλικό Σφενδόνη που ήταν πρυμνοδετημένο στο λιμάνι και έθεσε υπό κράτηση τον κυβερνήτη και τον ύπαρχο αντιπλοίαρχο Γεώργιο Στράτο και υποπλοίαρχο Λουκά Μουρκανάτο, αντίστοιχα. Αξιωματικοί, υπαξιωματικοί και πλήρωμα προσχώρησαν αμέσως, πολύτιμη δε υπήρξε η συμβολή τών μυημένων διευθυντή μηχανών μηχανικού Α΄ τάξης Ιωάννη Ζέρβα και εφέδρου ανθυποπλοιάρχου Βασιλόπουλου. Για το βοηθητικό στόλου Τένεδος και το βοηθητικό εύδρομοΝάξος, που και αυτά βρίσκονταν στη Χίο, διατέθηκαν ανά 6 και 2 αξιωματικοί τού Στρατού. Στην κατάληψη της Νάξου συνέδραμαν ο έφεδρος ανθυποπλοίαρχος Ζήσιμος που προαναφέρθηκε και ο επίσης έφεδρος ιατρός Ιάκωβος Σκουλούδης, που υπηρετούσε σε αυτή. Ο κυβερνήτης τής Νάξου πλωτάρχης Μιχαήλ Θεοφανίδης-Νικοδήμου δήλωσε ότι προσχωρεί. Ο διοικητής τής Μοίρας Βοηθητικών Ευδρόμων, που είχε μόλις διαλυθεί, πλοίαρχος Κάρολος Βρυάκος, ο οποίος βρισκόταν στο αντιτορπιλικό Νίκη ως επιβάτης (το πλοίο προβλεπόταν να αποπλεύσει για τον Πειραιά), προσχώρησε και αυτός. Εκείνες τις ώρες κατέπλευσε στη Χίο από περιπολία το αντιτορπιλικό Θύελλα, του οποίου ο κυβερνήτης αντιπλοίαρχος Επαμεινώνδας Καββαδίας κλήθηκε στη Λήμνο. Αρνήθηκε να προσχωρήσει και τέθηκε υπό κράτηση. Στην Μυτιλήνη, μετά τον απόπλου τού Κιλκίς, το μόνο πλοίο τού Ναυτικού που βρισκόταν εκεί ήταν το βοηθητικό εύδρομο Αδριατικός, το οποίο καταλήφθηκε από ομάδα τού Στρατού. Ο κυβερνήτης του αντιπλοίαρχος ΔέδεςΔέδες αρνήθηκε να προσχωρήσει και τέθηκε υπό κράτηση. Ο ναυτικός διοικητής Μυτιλήνης αντιπλοίαρχος Δημήτριος Καζάκος αρνήθηκε και αυτός να προσχωρήσει και είχε την ίδια τύχη. Καταλήφθηκαν, επίσης, και όσα εμπορικά πλοία βρέθηκαν στη Χίο και στην Μυτιλήνη προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για τη μεταφορά τών στρατευμάτων στην Αθήνα. Πριν κλείσει η περιγραφή τής κατάληψης των πλοίων, αξίζει να μεταφερθεί εδώ μία ειδική οδηγία που περιλαμβάνεται στο επίσημο Σχέδιο Ενεργείας στη Χίο: «Να συστηθεί εις τους κ.κ. αξιωματικούς όπως τηρήσωσινάμεμπτονστάσιν προς τους συναδέλφους των του Ναυτικού. Να φροντίσωσι διά καλού τρόπου να μεταπείσωσιν ή εξουδετώσωσιν αυτούς. […] Ωσαύτως, να έχωσιν υπ’ όψιν ότι θα ευρίσκωνται καθ’ όλην Περιπλους 116 53

Aριστερά: Αφίσα Σεπτεμβρίου 1922 (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο). Δεξιά: Δημήτριος Φωκάς.

την διάρκειαν της ενεργείας ταύτης υπό τας διαταγάς τών μεμυημένων αξιωματικών τού Ναυτικού, παρ’ αυτών δε θα δίδωνταιοδηγίαι».2 Την ίδια ώρα με τα πλοία, καταλήφθηκε και η Ναυτική Διοίκηση Χίου. Τόσο ο διοικητής της αντιπλοίαρχος Δημήτριος Φωκάς, όσο και ο πλωτάρχης Κωνσταντίνος Αλεξανδρής προσχώρησαν αμέσως μόλις πληροφορήθηκαν περί τίνος επρόκειτο. Την αρχηγία τού επαναστατικού Ναυτικού ανέλαβε ο Πετροπουλάκης, την κυβέρνηση δε της Λήμνου, της Σφενδόνης και της Θύελλας οι Αρβανίτης, Σκουφόπουλος και Βιτάλης, αντίστοιχα. Για να συσκοτίσει την Αθήνα ως προς τις κινήσεις που θα ακολουθούσαν και να επιτευχθεί αιφνιδιασμός, ο Πετροπουλάκης διαβίβασε από την Νάξο, ότι ο ασύρματος της Λήμνου είχε σοβαρή βλάβη. Για το λόγο αυτό η επικοινωνία με το θωρηκτό θα έπρεπε να γίνεται μέσω τού βοηθητικού ευδρόμου που θα παρέμενε στη Χίο, ο δε κυβερνήτης του έλαβε εντολή να δίδει απαντήσεις με την υπογραφή τού υποναυάρχου Καλαμίδα. Επανερχόμενοι στην εξέλιξη της Επανάστασης, αφού έλαβε σχετικό τηλεγράφημα του Πλαστήρα, ο Γονατάς, ως αρχαιότερος, ανέλαβε την ηγεσία και συνέταξε αυθημερόν την ακόλουθη προκήρυξη προς τον ελληνικό λαό, τον βασιλέα Κωνσταντίνο, τον διάδοχο Γεώργιο, τον πρωθυπουργό Τριανταφυλλάκο και τον πρόεδρο της ΕθνοσυνέλευσηςΚωνσταντίνο Λομβάρδο-Αργασάρη:3 «Ο εν Μυτιλήνη και Χίω στρατός και στόλος μοι ανέθηκεν αυθορμήτως την ηγεσίαν αυτών όπως διατυπώσω επ’ ονοματί των τας κάτωθι αξιώσεις, εν τη απολύτωπεποιθήσει ότι εις ταύτας είναι σύμφωνος και ο λοιπός στρατός και στόλος και, ιδία ολόκληρος ο ελληνικός λαός, πλην ασημάντου μειοψηφίας, ουχί εξ ευγενών ελατηρίων αντιφρονούσης. Η σωτηρία τής Πατρίδος και μόνη επιβάλλει τας αξιώσεις ταύτας: 1) Παραίτησις του βασιλέως, χάριν τής Πατρίδος, υπέρ τού διαδόχου.

2) Άμεσος διάλυσης της Εθνοσυνελεύσεως.

3) Σχηματισμός κυβερνήσεως αχρόου, εμπνεούσης εμπιστοσύνην εις την Αντάντ, διά την ταχίστην και αμερόληπτον ενέργεια εκλογών Εθνοσυνελεύσεως και την διαχείρισιν των εξωτερικών ζητημάτων, μέχρις ου ο λαός αποφασίση τελικώς διά των εκλογών περί της τύχης του.

4) Άμεσος ενίσχυσις του Θρακικού Μετώπου. Ας επικρατήση και παρ’ υμίν ο αγνός πατριωτισμός προς αποσόβησιν αλληλοσπαραγμού και ταχυτέρανέναρξιν του έργου τής εθνικής παλινορθώσεως, δι’ ης θα ανασταλή η πλήρης καταστροφή προς ην φερό-

μεθα, και θα επιτευχθή η σωτηρία τής Πατρίδος». Αμέσως, ο Γονατάς απέστειλε στη Θράκη την V Μεραρχία. Με την αντίσταση στη Χίο και στη Μυτιλήνη εξουδετερωμένη και την υποστήριξη αξιόλογου μέρους τού Στόλου εξασφαλισμένη, άρχισε η επιβίβαση των στρατευμάτων στα εμπορικά πλοία και αποφασίστηκε ο απόπλους των επαναστατών. Η δύναμη, περίπου 12.000 άνδρες, αποκλήθηκε «Αποβατικόν Σώμα Καταλήψεως Αθηνών». Τα ατμόπλοια ΜαρίαΜιχαλινού, Ευστράτιος (επί του οποίου ο Γονατάς), Πατρίς, Αδριατικός και άλλα μεταγωγικά, στα οποία επέβαιναν τα επαναστατικά στρατεύματα, καθώς και το ρυμουλκό Ηρακλής, απέπλευσαν από την Μυτιλήνη και τη Χίο, συναντήθηκαν στις 20.00΄ της 12ης/25ης του μηνός και έπλευσαν προς το Λαύριο. Συνοδεύονταν από το Λήμνος(στο οποίο επέβαινε ο Πλαστήρας), τα αντιτορπιλικά Σφενδόνη, Θύελλα και Νίκη και το τορπιλοβόλο Δωρίς. Το πρωί τής επομένης 13ης/26ης Σεπτεμβρίου και ενώ οι δύο ομάδες πλησίαζαν στην Άνδρο, τα πλοία κράτησαν μεσοπέλαγα και κατόπιν διαταγής τού Πετροπουλάκη, όλοι ανέβηκαν στα καταστρώματα και γονυπετείς παρακολούθησαν δέηση που απηύθυνε ο ιερέας τής Λήμνου Δαμασκηνός Ξένος. Μετά την αλλόκοτη αυτή τελετή, ανήλθε στη Λήμνο ο Γονατάς και συνεννοήθηκε με τον επιβαίνοντα και συναντήθηκε με τον Πλαστήρα, τον οποίο οι περί αυτόν αξιωματικοί θεωρούσαν ως τον πραγματικό αρχηγό τής επανάστασης. Τελικά, ο Γονατάς υποχώρησε και συγκροτήθηκε δωδεκαμελής Επαναστατική Επιτροπή, στην οποία μετείχαν και οι αντιπλοίαρχοι Ιωάννης Πετροπουλάκης και Δημήτριος Φωκάς, προηγουμένως ναυτικός διοικητής Χίου. Κατ’ αυτήν τη συνάντηση ο Πετροπουλάκης υπέστη νευρική παράκρουση (sic) και τέθηκε υπό περιορισμό.4 Ακολούθως, ορίστηκε Εκτελεστική Επιτροπή, αποτελούμενη από τους Γονατά, Πλαστήρα και Φωκά, ο οποίος ανέλαβε την αρχηγία τών πλοίων. Στο μεταξύ, τις βραδινές ώρες τής 12ης/25ης του μηνός, τα αντιτορπιλικά Σφενδόνη και Θύελλα με τους υποπλοιάρχους Σκουφόπουλο και Βιτάλη, είχαν αποχωριστεί και έπλευσαν προς τον Πειραιά και το Ναύσταθμο, με σκοπό να προκαλέσουν την προσχώρηση και άλλων πλοίων στην επανάσταση. Στα δύο αντιτορπιλικά επέβαιναν ο ανθυποπλοίαρχος Δημάκης και αρκετοί αξιωματικοί τού Στρατού. Η προσπάθεια «απέδωσε» το τορπιλοβόλο Αλκυών από το Ναύσταθμο και το αντιτορπιλικό Ασπίς. Αυτό το τελευταίο βρισκόταν στον Πειραιά, ο δε Δημάκης, που βγήκε στο λιμάνι με πολιτικά, συνάντησε τον ύπαρχο του πλοίου ανθυποπλοίαρχο Βασίλειο Λάσκο και τον μύησε. Ο κυβερνήτης του βρισκόταν στην Αθήνα και ο Λάσκος «άρπαξε» το αντιτορπιλικό και

2 Κ. Αθάνατου Το Εθνικόν Κίνημα Χίου και Μυτιλήνης, σελ. 49.

3 Σ. Μαρκεζίνη Πολιτική Ιστορία τής Συγχρόνου Ελλάδος, τόμ. 2 (1922-1924), σελ. 30 και εφημερίδα Εμπρός τής 14ης Σεπτεμβρίου 1922 (π.ημ.). Βλ. επίσης, Σ. Γονατά Απομνημονεύματα 1897-1957.

54 Περιπλους 116

4 Λεπτομερής περιγραφή στο υποπλοιάρχου Σ. Χαρατσή1023 Αξιωματικοί και 22 Κινήματα, τόμ. Α΄, σελ. 85 από το αρχείο τού πλοιάρχου Γ. Λαμπρινόπουλου.

CHARTERWELL MARITIME S.A.

sea... your future in a strong relationship

Green and sustainable Shipping practices 91, Poseidonos Avenue, 16674 Glyfada, Athens, Greece Τel.: +30 210 8912000, Fax: +30 210 8912049, drycargo@charterwell.gr

Πάνω: Το θωρακισμένο καταδρομικό «Γεώργιος Αβέρωφ» (Θ/Κ «Γ. Αβέρωφ»). Δεξιά: Ιωάννης Ηπίτης.

συνενώθηκε με τους επαναστάτες. Το ίδιο είχε ήδη κάνει η Αλκυών. Τα χαράματα της 14ης του μηνός, στάλθηκε από την Λήμνο προς τα πλοία τού Στόλου το ακόλουθο σήμα:5 «Το πλείστον τού Στόλου, ενωθέν μετά σύμπαντος του Στρατού,όπως εν ιερά ενώσει επιληφθώσι της εθνικής σωτηρίας, καλεί πάντα τα εναπομείναντα πλοία του όπως συμπράξωσιν εις το έργον. Πλήρεις ενθουσιασμού και με πεποίθησίν εις τα πατριωτικά αισθήματα των συναδέλφων,πέμπομεναδελφικόνασπασμόν και προσδοκώμεν ταχύ και αίσιον τέρμα.

ΛΗΜΝΟΣ». Όπως ήδη αναφέρθηκε, κατά την εκδήλωση της επανάστασης το θωρηκτό Αβέρωφ βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη. Ύστερα από τη λήψη τού πιο επάνω σήματος, μεγάλη ομάδα αξιωματικών τού πλοίου, επωφελούμενη από την απουσία τού αρχηγού τού Θωρηκτού Στόλου υποναυάρχου Ιωάννη Ηπίτη στην πόλη για υπηρεσιακού λόγους, αποφάσισε την προσχώρηση στην επανάσταση. Στις 09.30΄ της ίδια μέρας, με τα πιστόλια στο χέρι, οι αξιωματικοί έθεσαν υπό περιορισμό στα δωμάτιά τους τον κυβερνήτη πλοίαρχο Φραγκίσκο Πορτάρο, τον ύπαρχο αντιπλοίαρχο Κωνσταντίνο Οικονόμου, τον αρχιεπιστολέα του Ηπίτη αντιπλοίαρχο Νικόλαο Μπούμπουλη και τον πλωτάρχη Κωνσταντίνο Θεοδωρόπουλο που αρνήθηκαν να προσχωρήσουν. Η ενέργεια γνωστοποιήθηκε στο πλήρωμα σε γενική κλήση, όπως δε αναφέρει το Ημερολόγιο του θωρηκτού, αναγνώστηκε διαταγή «δι’ ης, χάριν εθνικής σωτηρίας αναλαμβάνει κυβέρνησιν πλοίου επιτελείονΑβέρωφ». Το πλήρωμα ζητωκραύγασε με ενθουσιασμό και ακολούθησε δέηση του αρχιμανδρίτη του πλοίου Ανδρέα Τριανταφύλλου. Ο Αβέρωφ απέπλευσε για το Φάληρο και εκείνη την ώρα εμφανίστηκε η λέμβος με τον Ηπίτη. Το πλοίο δεν κράτησε, αλλά ρίφθηκε στη θάλασσα φιάλη με την ακόλουθη επιστολή προς αυτόν:6 «Προς τον υποναύαρχον Αρχηγόν τού Θωρηκτού Στόλου Αγαπητέ και Σεβαστέ Αρχηγέ, Ο Στόλος σας, λατρευτός Στόλος, σας ζητεί συγγνώμην, σας ζητεί επιείκειαν. Δια τον Στόλο σας ουδέποτε προς στιγμήν επαύσατε να είσθε ο ιδανικός Αρχηγός, ο ιδανικός ηγέτης, αλλά υμείς δεν θα ημπορούσατε να αναλάβητε μίαν τοιαύτην πράξιν. Εν ομονοία και πειθαρχία, έχοντες επίγνωσιν της πατριωτικής μας 5 Εφημερίδες Εμπρός και Πατρίς τής 14ης Σεπτεμβρίου 1922 (π.ημ.).

6

Τα περί επιστολής τού επιτελείου τού Αβέρωφ προς τον Ηπίτη, η οποία ρίφθηκε μέσα σε φιάλη ενώ η λέμβος που τον έφερε προσέγγιζε το πλοίο, αναφέρονται στηνεφημερίδα Εμπρός τής 17ης Σεπτεμβρίου 1922 (π.ημ.). Αρχικά αντιμετωπίστηκαν από τον γράφοντα με κάποια επιφύλαξη. Ωστόσο, τεκμηριώνονται από το ημερολόγιο που είχε τηρήσει ο ναυπηγός Αλέξανδρος Φιλίππου, ο οποίος επέβαινε στο πλοίο και μετέσχε στη θέση υπό κράτηση των ανώτερων αξιωματικών τού θωρηκτού (Διαδρομή Ενός Αιώνα. 1900-2000. Από τα Αρχεία και τις Αναμνήσεις τού Αλεξάνδρου και του Κωνσταντίνου Φιλίππου, τόμ. Α΄, σσ. 90-94) και δείχνει ότι μέσα στην παραζάλη και τις αντιπαραθέσεις τών ημερών εκείνων, το Ναυτικό κατόρθωνε να διατηρεί το υψηλό ήθος που το διακρίνει.

56 Περιπλους 116

αποστολής, πράττομεν, όλοι ομού, εκείνο το οποίον η κινδυνεύουσα Πατρίς κελεύει. Ο Αβέρωφ, το θρυλικόνπλοίον, η ναυαρχίς σας, με το σήμα επηρμένον, βαίνει με την Λήμνον, το Κιλκίς και τα ελαφρά πλοία εκεί όπου μόλις φθάση θα ζητήση τας διαταγάς σας. Προς Θεού, μη εν στιγμή δικαίας οργής προσπαθήσητε να εμποδήσητε την εκτέλεσιν. Γνωρίζετε κάλλιον παντός άλλου ότι η περίστασις δεν το επιτρέπει, διότι αυτό αν συμβή η καταστροφή θα είναι πλήρης, διότι, ορκισθέντες να φέρωμεν την εθνικήν απόφασιν εις πέρας, θα βυθίσωμεν το πλοίον. Κύριε Αρχηγέ, Ο πατριωτισμός σας, η διοίκησίς σας, το σθένος σας, η καρτερία σας, μας ωδήγησαν πάντα εις την οδόν τής τιμής. Προς Θεού αναλογισθήτεποίος είσθε, αναλογισθήτε ότι μετά τρεις ημέρας η Πατρίς ηνωμένη και ισχυρά έχει την απαραίτητον ανάγκην σας και μη θελήσητε να ανακόψετε την ακατάσχετον ορμήν μας προς εκεί όπου γνωρίζομεν καλώς ότι εσείς πρώτος με τόσον πόνον αποβλέπετε. Η σωτηρία τού Αβέρωφ, η σωτηρία τής Πατρίδος είναι εις τας χείρας σας. Κύριε Αρχηγέ, Μετά τρεις ημέρας, ο Στόλος ηνωμένος και ισχυρός θα αιτή ευπειθώς τας διαταγάς σας. Τότε θα ιδήτε το έργον μας, θα υπερηφανευθήτε δι’ ημάς και, τότε, κρίνατε και δικάσατέ μας. Με τον άπειρον σεβασμόν και την προς υμάς πίστην ανακράζομεν Ζήτω ο Αρχηγός». Λίγο αργότερα, ο ασύρματος του Αβέρωφ εξέπεμψε το εξής σήμα:7 «Γενικόν. Προς άπαντα τα πλοία και σταθμούς. Ολόκληρος ο Ελληνικός Στόλος, εν ομοθύμωεξάρσει, ετάχθη παρά το πλευρόν τών επεργαζομένων την εθνικην παλινόρθωσιν. Ο Αβέρωφ, εκπροσωπών τους φρουρούς τής Προποντίδος, πλέει προς το Φάληρον όπως συντελέσει και αυτός εις την επιβολήν τών υπέρ τής κινδυνευούσης Πατρίδος εσχάτων αποφάσεων, αποστέλλει θερμόνασπασμόν προς άπαντας ανεξαρτήτως τους συναδέλφους ξηράς και θαλάσσης. ΑΒΕΡΩΦ». Στις 22.30΄, σύμφωνα πάντα με το Ημερολόγιο του πλοίου, επέβη ο αντιπλοίαρχος Γεώργιος Χατζηκυριάκος, και τις πρωινές ώρες της επομένης αποβιβάστηκαν στη Χώρα τής Θράκης οι Πορτάρος και Θεοδωρόπουλος, ενώ οι Μπούμπουλης και Οικονόμου παρέμειναν κρατούμενοι στο πλοίο. Μαζί με τον Αβέρωφ έπλεε και το βοηθητικό Μύκονος (κυβερνήτης ο πλωτάρχης Πέτρος Γαλιάτσας). Λίγο αργότερα, συναντήθηκαν με το ανιχνευτικό Αετός (κυβερνήτης ο αντιπλοίαρχος Λεωνίδας Δρόσης), το οποία προστέθηκε στο σχηματισμό. Και τα τρία αγκυροβόλησαν στο φαληρικό όρμο στις 09.25΄ της 17ης/30ής Σεπτεμβρίου. Ενωρίτερα, είχε ληφθεί στον Αβέρωφ το ακόλουθο σήμα: «Γενομένων αποδεκτών τών αιτημάτων τής Επαναστάσεως χθες Τετάρτην απόγευμα, στόλος κατέπλευσε εις Φάληρο, τα δε μεταγωγικά εις Πειραιά, ένθα απεβιβάσθησαν εν πλήρη ησυχία τα στρατεύματα. Η τάξις εν Αθήναις και Πειραιά, όπου εισήλθον τα επαναστατικά στρατεύματα, απόλυτος. Βασιλεύς Γεώργιος Β΄ ωρ7

ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, Αρχείο πλοιάρχου Χ. Οικονόμου-Γκούρα, φάκ. 1-1α, έγγρ. ΓΕΝ/ Β-Α αρ. πρωτ. Γ.Ε.2/εμπ. 1800 της 12ης Αυγούστου 1922 (π.ημ.), φάκ. 1/1α.

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

κίσθη χθες, η δε νέα κυβέρνησις καταρτίζεται τάχιστα. Λαός ομοθύμως και ενθουσιωδώς απεδέχθη πρόγραμμα Επαναστάσεως. Επαναστατική κυβέρνησιςεζήτησεν όπως βασιλεύς και βασίλισσα και βασιλοπαιδες Νικόλαος και Ανδρέας απομακρυνθούν το ταχύτερον του ελληνικού εδάφους. Σύμπας ο Στόλος προσεχώρησεν εις το κίνημα ΛΗΜΝΟΣ» Στο θωρηκτό Κιλκίς που ναυλοχούσε στη Θεσσαλονίκη, ο κυβερνήτης πλοίαρχος Ιωάννης Θεοφανίδης και ο ύπαρχος πλωτάρχης Ιάσων Παπαδόπουλος αρνήθηκαν και αυτοί να προσχωρήσουν και απομονώθηκαν. Ο κυβερνήτης τού καταδρομικού Έλλη πλοίαρχος Περικλής Ιωαννίδης γνωστοποίησε τηλεγραφικά την άρνησή του να προσχωρήσει, αποβίβασε τους επιβαίνοντες ναυτικούς δοκίμους στη Χίο και απέπλευσε εσπευσμένως με κατεύθυνση το Λαύριο, προκειμένου να παρεμποδίσει την αποβίβαση των επαναστατών. Έφθασε, όμως, κατόπιν εορτής και εισήλθε στο Ναύσταθμο.8 Τον αντικατέστησε ο αντιπλοίαρχος Σπυρίδων Αφθονίδης. Στη Λήμνο τοποθετήθηκε ο αντιπλοίαρχος Περικλής Δημούλης, ενώ, όπως αναφέρθηκε πιο επάνω, την κυβέρνηση του Αβέρωφ είχε ήδη αναλάβει ο πλοίαρχος Γεώργιος Χατζηκυριάκος. Τα λοιπά πλοία κλήθηκαν από την Επαναστατική Επιτροπή να καταπλεύσουν στο Φάληρο, όπου διαδοχικά προσχώρησαν στην Επανάσταση. Στο μεταξύ, αντίτυπα της προκήρυξης του Γονατά που προαναφέρθηκε είχαν παραληφθεί από αεροσκάφος τής Ναυτικής Αεροπορίας9 για να ριφθούν στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στη Λάρισα και στη Λαμία και, δεδομένου ότι η αποβίβαση των επαναστατών στο Λαύριο καθυστερούσε, εκφράζονταν ανησυχίες για απώλεια του αιφνιδιασμού και αντιμετώπιση ανεπιθύμητης αντίστασης. Τις πρωινές ώρες τής 13ης/26ης Σεπτεμβρίου, η πρωτεύουσα βρισκόταν σε έξαψη. Οι πρώτες προκηρύξεις είχαν μόλις πέσει και οι Αθηναίοι, συγκλονισμένοι από το μέγεθος της Καταστροφής στη Μικρά Ασία, προσπαθούσαν να καταλάβουν τι ακριβώς συνέβαινε τώρα. Κύμα διαδόσεων κυκλοφορούσε, οι ώρες περνούσαν και η κατάσταση παρέμενε συγκεχυμένη. Κηρύχθηκε ο στρατιωτικός νόμος σε όλη την επικράτεια. Περίπολοι Χωροφυλακής και Στρατού διέσχιζαν τους δρόμους τής πόλης. Αιφνιδιασμένη εμφανιζόταν και η κυβέρνηση. Όσο και αν υπήρχαν διάχυτες υπόνοιες για διάφορες κινήσεις, δεν τους είχαν αποδοθεί ιδιαίτερη σημασία. Το απόγευμα, λήφθηκε στο Υπουργείο τών Ναυτικών ραδιοτηλεγράφημα από τη Λήμνο με το οποίο ζητείτο τελεσιγραφικά η αποδοχή τών όρων τής πιο επάνω επαναστατικής προκήρυξης μέχρι τις 22.00΄ και η αποστολή στο Λαύριο εξουσιοδοτημένου προσώπου για να συνεννοηθεί με την Επαναστατική Επιτροπή. Το ραδιοτηλεγράφημα υπογραφόταν από τους Γονατά, Πλαστήρα και Φωκά. Στάλθηκε από τον βασιλέα ο αντιστράτηγος Αναστάσιος Παπούλας (συνοδευόμενος από τον αντιπλοίαρχο Δημήτριο Οικονόμου) για να

1

2

1. Αναστάσιος Παπούλας. 2. Θεόδωρος Πάγκαλος. 3. Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος.

3

8 Αντιναυάρχου Π. Ιωαννίδη Αναμνήσεις 1916-1922 (Ιστορικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, Αρχείο Π. Ιωαννίδης, αρ. εισαγ. 297).

9 Εφημερίδα Έθνος τής 13ης Σεπτεμβρίου 1922 (π.ημ.).

58 Περιπλους 116

ενημερώσει την Επαναστατική Επιτροπή ότι η κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου είχε παραιτηθεί και ότι εντολή σχηματισμού νέας επρόκειτο να ανατεθεί στον Ιωάννη Μεταξά. Ο Παπούλας επέστρεψε φέρνοντας την απόρριψη της λύσης Μεταξά και την πρόθεση της Επιτροπής να ορίσει εκείνη τη νέα κυβέρνηση αφού θα έφθανε στην Αθήνα. Παράλληλα, η Επιτροπή επέμενε στην ανάγκη παραίτησης του Κωνσταντίνου. Συνήλθε το υπουργικό συμβούλιο και ακολούθησε δεύτερη μετάβαση του Παπούλα στο Λαύριο, προκειμένου να λάβει εγγράφως τις αξιώσεις τής Επιτροπής. Αναχωρώντας για να επιστρέψει στην Αθήνα, τού ζητήθηκε να υπάρξει άμεση αποδοχή όλων τών όρων τής Προκήρυξης, πράγμα που όντως έγινε. Αντίδραση του λαού δεν υπήρξε. μουδιασμένος παρακολουθούσε τις εξελίξεις. Οι στρατιωτικές μονάδες τής φρουράς τής Αθήνας προσχώρησαν στην επανάσταση, με πρώτη τη Μεραρχία Ιππικού. Άλλες μονάδες στη Θεσσαλονίκη και στην υπόλοιπη Ελλάδα προσχωρούσαν σταδιακά και αυτές. Ο υποστράτηγος Θεόδωρος Πάγκαλος και βενιζελικοί αξιωματικοί τού Στρατού και του Ναυτικού άρχισαν να δραστηριοποιούνται υπό την καθοδήγησή του, εγκαθιστώντας το «στρατηγείο» τους στα γραφεία τής αντικυβερνητικής εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα» και αυτοανακηρυσσόμενοι σε Προσωρινή Επαναστατική Επιτροπή Αθηνών. Σε αυτούς περιλαμβάνονταν και οι απόστρατοι πλοίαρχοι Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος, Ιωάννης Γιαννηκώστας και Ανδρέας Κολιαλέξης και υποπλοίαρχοι Νικόλαος Πετρόπουλος10 και Στέφανος Τσιριμώκος, καθώς και ο σε διαθεσιμότητα αντιπλοίαρχος Ιωάννης Δεμέστιχας. Φανατικοί ζητούσαν την άμεσο τυφεκισμό τών υπαιτίων τής Καταστροφής. Στην Αθήνα, οι για πολιτικά αδικήματα κρατούμενοι απελευθερώθηκαν. Από την άλλη πλευρά, θερμοκέφαλοι στρατιωτικοί, υπό τον φρούραρχο Αθηνών υποστράτηγο Κωνσταντίνο Κωνσταντινόπουλο, εισηγήθηκαν στον βασιλέα την αντίταξη άμυνας, αλλά αυτός τους απέπεμψε. *** Ο Κωνσταντίνος παραιτήθηκε στις 14/27 Σεπτεμβρίου και αμέσως μετά ορκίστηκε στο Τατόι ο διάδοχος Γεώργιος, σε στενό κύκλο και χωρίς καμία επισημότητα. Στην προς τον πρωθυπουργό Τριανταφυλλάκο επιστολή του ο Κωνσταντίνος ανέφερε:

«Ο σάλος όστις παρήχθη εν Ελλάδι κατόπιν των εν Μικρά Ασία ατυχημάτων και εκ του κινδύνου απωλείας τής Θράκης, ενίσχυσαν την ιδέαν μερίδος τών υπηκόων μου ότι η επί του Θρόνου παραμονή μου κωλύει τους ισχυρούς φίλους μας από το να συντρέξωσιν αποτελεσματικώς την Ελλάδα. Καίτοι δεν συμμερίζομαι ποσώς την αντίληψιν ταύτην, εν τούτοι, βλέπων ότι η σφαλερά αύτη γνώμη τής μερίδος ταύτης άγει την Χώραν εις εμφύλιονρήξιν και θεωρών ότι ο αλληλοσπαραγμός θα είναι το έσχατον και τελευταίον πλήγμα κατά της Ελλάδος, απεφάσισα προς αποφυγήν αυτού να θυσιάσω εμαυτόν και να παραιτηθώ, και παραιτούμαι». Στο ίδιο πνεύμα ήταν και το διάγγελμα που

10 Παραδόξως, ο Πετρόπουλος δεν κάνει καμία μνεία για αυτό στις κατά άλλα λεπτομερέστατες και πλουσιότατες σε στοιχεία Αναμνήσεις και Σκέψεις ενός Παλαιού Ναυτικού, αρχίζοντας την εξιστόρησή του από το 1923 επί ναυτικών κυρίως ζητημάτων.

δεκαετίανπεριαγαγώντας νικηφόρους τας σημαίας μας ανά την ξηράν και την θάλασσαν, παρά τα τελευταία ατυχήματα, επεφυλάχθη υπό της Μοίρας ο ωραίος κλήρος τής σωτηρίας τής Πατρίδος και της αναπλάσεως αυτής. Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί, Στρατιώται και Ναύται Εξ ονόματος της Πατρίδος σας ευχαριστώ και σας συγχαίρω. Ζήτω ο Στρατός και ο Στόλος. Ζήτω η Πατρίς. Σ. Γονατάς, Συνταγματάρχης» Παράλληλα, η Επαναστατική Επιτροπή τηλεγράφησε από τη Λήμνο προς τον ευρισκόμενο στο Παρίσι Βενιζέλο, εκφράζοντάς του την απόλυτη εμπιστοσύνη της για το χειρισμό τού εθνικού ζητήματος στο εξωτερικό και ζη1 τώντας την άμεση αρωγή του. Η ανταπόκρισή του ήταν άμεσή και ανεπιφύλακτη, τονίζοντας όμως την απόφασή του να μην αναμιχθεί πια στην ενεργό πολιτική. Τις μεταμεσημβρινές ώρες, η Λήμνος μεθόρμισε από το Λαύριο στον όρμο τού Φαλήρου. Ο Πάγκαλος και οι περί αυτόν ανήλθαν στο θωρηκτό και συναντήθηκαν με την Επιτροπή, ο δε Πάγκαλος προσπάθησε να υποδείξει τις ενέργειες που έπρεπε να ακολουθήσουν, ανεπιτυχώς επιδιώκοντας να περιβληθεί αρχηγικές εξουσίες ως αρχαιότερος. Από το απόγευμα είχαν εισέλθει στην Αθήνα τα πρώτα επαναστατικά στρατεύματα, τα οποία είχαν αποβιβαστεί και μεταφερθεί με το τραίνο τού Λαυρίου. Φανατικοί βενιζελικοί αξιωματικοί είχαν προβεί σε συλλήψεις αντιφρονούντων, αλλά αυστηρή διαταγή τής Επαναστατικής Επιτροπής απέτρεψε τα χειρότερα. Κατά τα λοιπά, η νύκτα πέρασε μέσα σε ηρεμία. Το πρωί τής επομένης 15ης/28ης Σεπτεμβρίου, ο κόσμος διάβαζε στις εφημερίδες τη νέα προκήρυξη της Επανάστασης:14 «Κατόπιν της επελθούσης μετά της παραιτηθείσης κυβερνήσεως Τριανταφυλάκου συμφωνίας. εντός ελαχίστων ωρών η 2 Επαναστατική Επιτροπή αναλαμβάνει την εξουσίαν. Μέχρι της στιγμής ταύτης επαφίεται διά την διαφύλαξιν της τάξεως και 1. Γεώργιος Β΄. 2. Ελευθέριος Βενιζέλος. ασφάλειαν όλων ανεξαιρέτως των πολιτών 3. Smith Aubrey. εις τον πατριωτισμόν τών Ελλήνων και εις τον διακαή πόθον ολοκλήρου τού Ελληνικού Λαού προς συμφιλίωσιν και γεφύρωσιν του χάσματος, ΠΟΘΟΝ ΟΝ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΕΝΣΑΡΚΩΝΕΙ. Οι τυχόν ταραξίαι, ΕΙΣ ΟΙΑΝΔΗΠΟΤΕ ΠΟΛΙΤΙΚΗΝ ΜΕΡΙΔΑ ΚΑΙ ΑΝ ΑΝΗΚΟΥΝ, θα τιμωρηθώσι αμειλίκτως ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΩ ΔΙΚΑΙΩ. Η προσωρινή Επαναστατική Επιτροπή» Ο κύριος όγκος τού επαναστατικού στρατού (περίπου 12.000 άνδρες, καταπονημένοι μεν, αλλά απόλυτα πειθαρχημένοι και άψογα συντεταγμένοι) εισήλθε στην Αθήνα τις πρωινές ώρες τής ίδια μέρας με άνθη στα όπλα τους. Η υποδοχή που τους επιφύλαξε ο λαός τής Αθήνας υπήρξε μεγαλειώδης, με όλα τα μπαλκόνια σημαιοστολισμένα. Σαν να επρό3 κειτο για τροπαιούχο στρατό που είχε συντρίψει τον εχθρό της Πατρίδας κι όχι για τα 11 «Επιστολή τής Α.Μ. του βασιλέως Κωνσταντίνου προς τον πρωθυπουργόν κ. υπολείμματα μίας Στρατιάς που άφησε πίσω του τα ερείπια της Μικράς Ν. Τριανταφυλλάκον» και «Διάγγελματης Α.Μ. βασιλέως Κωνσταντίνου προς Ασίας, με τον εκεί ελληνισμό να αφανίζεται. τον ελληνικόνλαόν» και τα δύο της 14ης Σεπτεμβρίου 1922, π.ημ., ΦΕΚ Α΄ Προηγούντο έφιπποι οι Γονατά και Πλαστήρας και ακολουθούσαν

απηύθυνε την ίδια ημέρα στον ελληνικό λαό.11 Ο λαός πανηγύριζε για την μεταβολή. Ήταν ο ίδιος λαός που δύο χρόνια ενωρίτερα πανηγύριζε για την επιστροφή τού Κωνσταντίνου από την εξορία! Μόλις πληροφορήθηκε την παραίτηση του Κωνσταντίνου, ο Γονατάς τηλεγράφησε από τη Λήμνο:12 «Προς άπαντα τα πλοία Αιτήματα επαναστατών εγένοντο αποδεκτά. Βασιλεύς και κυβέρνησιςπατηρήθησαν. Ο επί πλοίων στρατός αποβιβασθήσετε εντός της ημέρας εις Πειραιά. Στρατός αποβιβαζόμενος μεταφερθή σιδηροδρομικώς Αθήνας. Συγχαρητήρια εις πάντας τους συμμετασχόντας εις τον Στρατόν και Στόλον. Σ. Γονατάς» Επίσης, στις 10.00΄ το πρωί της 14ης του μηνός, ο Γονατάς εξέδωσε την ακόλουθη ημερήσια διαταγή τού Αποβατικού Σώματος Καταλήψεως Αθηνών:13 «Αξιωματικοί, Υπαξιωματικοί, Στρατιώται και Ναύται Ο τελικός σκοπός τής Τιμίας Επαναστάσεώς, εις ην Στρατός και Στόλος αδελφωμένοι συμμετέχουν υπέρ τής σωτηρίας τής Πατρίδος, επετεύχθη σήμερον την 09.30΄ ώρανπρωινήν, παραιτηθείσης τής Κυβερνήσεως και του Βασιλέως και γενομένων αποδεκτών απάντων, συνολικώς τών αιτημάτων μας, των κοινοποιηθέντων διά της προκηρύξεως και της από 12ης Σεπτεμβρίου Ημερησίας Διαταγής μου. Χάρις εις την πειθαρχίαν, την αφοσίωσιν και την επιμονήν μας, η Πατρίς μας, αποδιώκουσα από σήμερον τον λήθαργονόστις βαρύς επικάθητο επί της εθνικής ψυχής, αντλεί νέον θάρρος και νέας δυνάμεις, ηθικάς τε και υλικάς, προς συγκράτησιν της αρξαμένης εθνικής συμφοράς και δημιουργίαν νέων εθνικών γεγονότων, ανταξίων τών πολυνέκρων αγώνων μας και θυσιών, και των πολυχρονίων κόπων και μόχθων μας. Ολόκληρον το Έθνος προς ημάς στρέφει τα βλέμματα. Ημάς τους νέους ελευθερωτάς του και σας εκφράζει την ευγνωμοσύνην τής Πατρίδος. Έχετε, όμως, υπ’ όψιν σας ότι το έργον μας δεν ετελείωσεν ακόμη. Απαιτώ παρ’ απάντων σιδηράνπειθαρχίαν, απόλυτονυπακοήν εις τας διαταγάς τών ανωτέρων σας και την αυστηράντήρησιν της τάξεως. Εις ουδένα θα επιτραπή, οιοσδήποτε αν είναι, να μολύνη διά της διαγωγής του την ιερότητα του αγώνος μας. Υπεσχέθην ότι τήρησις της τάξεως εξασφαλισθή πλήρως από της αποβιβάσεώς εις την ξηράν. Απεδείξατε διά της διαγωγής σας ότι, όπως τόσον επιτυχώς εφέρατε εις πέρας το ιερόν έργον τής Επαναστάσεως, καθ’ όμοιον τρόπον θα το εξασφαλίσητε και εις το μέλλον. Εστέ υπερήφανοι διότι εις σάς, τους επί

174/1922 (με διόρθωση ως προς την επιστολή στο ΦΕΚ Α΄ 190/1922).

12 Αντιστρατήγου Σ. Γονατά Απομνημονεύματα Στυλιανού Γονατά. 1897-1957, σελ. 239.

13 ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, Αρχείο αντιναυάρχου Χ. Δελαγραμμάτικα, φάκ. 1-4.

14 Εφημερίδα Εμπρός τής 15ης Σεπτεμβρίου 1922 (π.ημ.). Περιπλους 116 59

1

2

1. Κωνσταντίνος Σοφία Παλέρμο. 2. Πρωτεργάτες Εθνικής Σωτηρίας. 3. Σωτήριος Κροκιδάς.

τα λοιπά μέλη τής Επιτροπής. Ο Φωκάς φέ3 ρεται να απέφυγε τη συμμετοχή και παρέμεινε στη Λήμνο, επικαλούμενος την ανάγκη ρύθμισης επειγόντων ζητημάτων.15 Ανέβηκαν τη λεωφόρο Συγγρού, έφθασαν στην Πύλη του Αδριανού, πέρασαν μπροστά από τα Ανάκτορα (σήμ. Βουλή), έστριψαν στην Κηφισίας (σήμ. Βασιλίσσης Σοφίας) και στάθηκαν στο ύψος τής σημερινής Λέσχης τών Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων. Εκεί, τα στρατιωτικά τμήματα παρέλασαν προ αυτών και, ακολούθως, κατευθύνθηκαν στους καταυλισμούς τους. Η Επαναστατική Επιτροπή εγκαταστάθηκε στο επί της οδού Ηπίτου 3 Πολιτικό Γραφείο τού πρωθυπουργού. Τις βραδινές ώρες τής προηγουμένης, η Επαναστατική Επιτροπή είχε θέσει την αξίωση αναχώρησης από την Ελλάδα τού πρώην βασιλικού ζεύγους και των αδελφών τού Κωνσταντίνου, βασιλοπαίδων Νικολάου και Ανδρέα.16 Υπήρξαν ανησυχίες για δολοφονική ενέργεια κατ’ αυτών και ανατέθηκε στον αρχηγό τής Βρετανικής Ναυτικής Αποστολής αντιναύαρχο Aubrey Smith να επιμεληθεί προσωπικά για την ασφάλεια του ταξιδίου τού πρώην βασιλέα. Η αναχώρηση ορίστηκε για το βράδυ τής 17ης/30ής του μηνός με το επίτακτο υπερωκεάνιο Πατρίς17 (κυβερνήτης ο αντιπλοίαρχος Θεολόγος Φάρος) από την Σκάλα Ωρωπού. Μαζί με το βασιλικό ζεύγος αναχώρησε και ο αδελφός τού Κωνσταντίνου Νικόλαος, ενώ ο Ανδρέας, που βρισκόταν στην Κέρκυρα, θα αναχωρούσε αργότερα. Στη συνοδεία τού Κωνσταντίνου περιλαμβάνονταν ο υπασπιστής του αντιπλοί-

15 Υποπλοιάρχου Σ. Χαρατσή1023 Αξιωματικοί και 22 Κινήματα, τόμ. Α΄, σελ. 86.

16 «ΘΩΡΗΚΤΟΝ ΛΗΜΝΟΣ, 14 Σεπτεμβρίου 1922 Ελληνικήν Κυβέρνησιν Εν τη εννοία τής αξιώσεως ημών περί παραιτήσεως του βασιλέως Κωνσταντίνου ενυπάρχει και η αξίωσις της εντός τής βραχυτέρας δυνατής προθεσμίας αποδημίας αυτού και της βασιλίσσης Σοφίας, ως και των βασιλοπαίδων Νικολάου και Ανδρέου, εις την αλλοδαπήν. Εκ της Επαναστατικής Επιτροπής: Σ. Γονατάς συνταγματάρχης, Ν. Πλαστήρας συνταγματάρχης, Δ. Φωκάς αντιπλοίαρχος».

17 Αρχικά είχε ορισθεί το υπερωκεάνιο Άνδρος, αλλά τελικά διατέθηκε η Πατρίδα.

60 Περιπλους 116

αρχος Ιωάννης Τσαμαδός, ο υποναύαρχος Στέφανος Παπαρρηγόπουλος και ο υπαρχηγός τής Βρετανικής Αποστολής υποναύαρχος Thomas Wardle. Το πλοίο, στο οποίο επέβαινε και ο πλοίαρχος Αγησίλαος Γέροντας, έφθασε στο Παλέρμο τής Σικελίας το μεσημέρι τής 20ής Σεπτεμβρίου/3ης Οκτωβρίου και οι υψηλοί επιβαίνοντες εγκαταστάθηκαν σε ξενοδοχείο στα περίχωρά του. Τρεις μήνες αργότερα, στις 29 Δεκεμβρίου 1922/11 Ιανουαρίου 1923, ο Κωνσταντίνος απεβίωσε από οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο σε ηλικία 55 ετών. Οι ελληνικές εφημερίδες περιορίστηκαν σε μία ολιγόλογη αγγελία…Με την μέριμνα της ιταλικής κυβέρνησης, η σορός του μεταφέρθηκε διά θαλάσσης στη Νεάπολη και οδηγήθηκε σε πομπή και με στρατιωτικές τιμές στον εκεί ελληνικό ναό τών Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, δύο δε χρόνια αργότερα, στη Φλωρεντία, όπου εναποτέθηκε στην κρύπτη τού εκεί ελληνικού ναού.18 Να σημειωθούν δύο πράγματα: Το πρώτο – χαρακτηριστικό τής στάσης τών κρατούντων στην Αθήνα– ότι απαγορεύθηκε η αποστολή συλλυπητηρίων προς την Σοφία από την Ελλάδα και το δεύτερο ότι ο βασιλόπαις Παύλος έφθασε από την Ελλάδα στην Νεάπολη, αλλά δεν επέστρεψε παρά μόνον μετά την παλινόρθωση της βασιλείας το 1935. Το μεσημέρι τής 18ης Σεπτεμβρίου/1ης Οκτωβρίου, η Επαναστατική Επιτροπή παρουσιάστηκε στον βασιλέα Γεώργιο Β΄. Στο μεταξύ, στις 16/29 Σεπτεμβρίου, τα καθήκοντα του υπουργού τών Ναυτικών στη νέα κυβέρνηση Σωτηρίου Κροκιδά είχε αναλάβει ο υποναύαρχος Δημήτριος Παπαχρήστος, και του γενικού διευθυντή τού Ναυστάθμου, προσωρινά, ο αντιπλοίαρχος Χαρίλαος Λιάμπεης (σε αντικατάσταση του παραιτηθέντος υποναυάρχου Κωνσταντίνου Τυπάλδου). Στις 29 του μηνός, τοποθετήθηκε ως αρχηγός τού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού ο πλοίαρχος Αγησίλαος Γέροντας (σε αντικατάσταση του υποναυάρχου Σοφοκλή Δούσμανη). Ξεκινούσε ένα άλλο κεφάλαιο της Ιστορίας της Ελλάδας, με πολλές αναταράξεις και πολλά περισσότερα κινήματα…

18 Ο 1936, τα οστά τού Κωνσταντίνου, της Σοφίας και της Όλγας μεταφέρθηκαν με το θωρηκτό Αβέρωφ στην Ελλάδα και ενταφιάστηκαν στο βασιλικό κοιμητήριο στο Τατόι.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ High Performance Ropes

Δένουμε γερά σε όλο τον κόσμο! Με τα υψηλής αντοχής σχοινιά πρόσδεσης, αγκυροβολίας και ρυμουλκήσεως.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ Σας προσκαλούμε να επισκεφθείτε το περίπτερό μας Hall 3, Stand No 3.110 στην έκθεση “Ποσειδώνια 2018”. 4-8 Ιουνίου.

Κάβοι και Σχοινιά Προσδέσεως, Αγκυροβολίας και Ρυμουλκήσεως (Υπερ-υψηλού Μοριακού Βάρους Πολυαιθυλενίου, Αραμιδικά, Πολυμερών Υγρών Κρυστάλλων και Μικτά Πολυεστέρα-Πολυπροπυλενίου), Συρματόσχοινα, Ανόδια Καθοδικής Προστασίας, Αλυσίδες, Άγκυρες, Εξοπλισμός Λιμένων και Καταστρώματος Πλοίων Ψαρών 11, 18648, Πειραιάς, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 E: info@katradis.com - www.katradis.com

Επέτειος της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας 29 Σεπτεμβρίου 2021

Εκδήλωση Αφιερωμένη στους Καλλιτέχνες της Εικαστικής Έκθεσης

«ΣΑΛΑΜΙΣ 480 π.Χ. ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΠΗΧΗΣΗ 2020» Την Τετάρτη 29 Σεπτεμβρίου 2021 με μία λιτή εκδήλωση τιμήθηκαν οι 22 καλλιτέχνες που έλαβαν μέρος στην έκθεση που διοργάνωσε το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με αφορμή την επέτειο των 2.500 χρόνων από την ιστορική ναυμαχία με την επιμέλεια της ιστορικού τέχνης κυρίας Λουΐζας Καραπιδάκη.

62 Περιπλους 116

Η

έκθεση που τελούσε υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου, θυμίζουμε ότι άνοιξε ψηφιακά λόγω της πανδημίας από τις 30 Δεκεμβρίου του 2020 και δια ζώσης από τις 14 Μαΐου του 2021 και την επισκέφθηκε πολύς κόσμος. Την εκδήλωση τίμησε με την παρουσία του ο Δήμαρχος Πειραιά κος Γιάννης Μώραλης. Λόγω των ισχυόντων μέτρων για τον περιορισμό της εξάπλωσης της πανδημίας, παρόντες ήταν μόνο οι καλλιτέχνες και ευάριθμοι προσκεκλημένοι τους. Η Πρόεδρος του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου απηύθυνε σύντομο λόγο με ευχαριστίες προς όλους τους συντελεστές και η επιμελήτρια κα Λουΐζα Καραπιδάκη ξενάγησε τους παρισταμένους. Η έκθεση ολοκληρώθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2021, αλλά η ψηφιακή περιήγηση συνεχίζει να είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του Μουσείου www. hmmuseum.gr O έντυπος κατάλογος της έκθεσης διατίθεται στο πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

1

Στην αριστερή σελίδα: Στιγμιότυπο από την ξενάγηση της επιμελήτριας της έκθεσης Ιστορικού Τέχνης κας Λουίζας Καραπιδάκη. 1. Διακρίνονται από αριστερά ο κος Σωτήρης Φέλιος, ο κος Νικόλαος Μοσχονάς, η κα Δέσποινα Κατσαρού-Μοσχονά μέλος του Δ.Σ. του ΝΜΕ, η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του ΝΜΕ, η κα Βασιλική Χατζή και η κα Αφροδίτη Λίτη. 2. Ποζάρουν μπροστά από το έργο «Θάλασσα» του Μίλτου Γκολέμα οι (αριστερά) Άρης Πέτρου, Ανδρεάς Κοντέλλης, Καλλιρόη Μαρούδα, Λουίζα Καραπιδάκη, μπροστά της ο Παναγιώτης Σιάγκρης, ο Μίλτος Γκολέμας, ο Θανάσης Μιχαηλίδης, ο Χρήστος Γαρουφαλής, ο Στρατής Αθηναίος και η Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

Περιπλους 116 63

1

1. Μπροστά από τα έργα των Γιάννη Ψυχοπαίδη και Δημητρίου Τζαμουράνη, φωτογραφίζονται από αριστερά: ο Ναύαρχος ΠΝ εα Νικόλαος Τσούνης Β´ Αντιπρόεδρος του ΝΜΕ, ο κος Ηρακλής Προκοπάκης της Danaos Shipping, η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του ΝΜΕ και ο Δήμαρχος Πειραιώς Γιάννης Μώραλης.

2. Από αριστερά ο κος Ηρακλής Προκοπάκης της Danaos Shipping, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού κος Νικόλαος Κούκης και η σύζυγος του και ο Δήμαρχος Πειραιώς Γιάννης Μώραλης.

3. Από αριστερά ο Γενικός Γραμματέας του ΝΜΕ Υποναύαρχος ΛΣ εα Γεώργιος Καλαρώνης, ο Ά Αντιπρόεδρος του ΝΜΕ Ναύαρχος ΠΝ εα Νικόλαος Τσούνης, ο εκπρόσωπος Α/ΛΣ στο ΔΣ του ΝΜΕ Υποναύαρχος ΛΣ εα Παναγιώτης Παρασκευόπουλος, η κα Ξένια Λαμπροπούλου Πρόεδρος του φιλανθρωπικού «Ιδρύματος Δημητρίου και Μπλανς Λαμπροπούλου», ο κος Ιωάννης Τριφύλλης Ταμίας του του ΝΜΕ και ο κος Ηρακλής Προκοπάκης Α’ Αντιπρόεδρος και COO της Danaos Shipping Ltd..

64 Περιπλους 116

2

3

OMIΛΙΑ της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

E

κλεκτοί προσκεκλημένοι, αξιότιμοι συνεργάτες, αγαπητοί φίλοι, αισθανόμαστε ιδιαίτερη τιμή να σας καλωσορίζουμε στις εγκαταστάσεις μας και να συναντιόμαστε δια ζώσης στην έκθεση «Σαλαμίς. 480 π.Χ. Εικαστική απήχηση» που διοργανώσαμε με την επιμέλεια της Ιστορικού Τέχνης κυρίας Λουίζας Καραπιδάκη και την πολύτιμη συμβολή 22 καλλιτεχνών, για να τιμήσουμε και να αναδείξουμε την επέτειο των 2.500 χρόνων από τη Ναυμαχίας της Σαλαμίνας 480 π.Χ., το γεγονός που άλλαξε τον ρου της ιστορίας και έθεσε τα θεμέλια του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού. Η έκθεση ξεκίνησε να σχεδιάζεται από το 2018, επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και τελεί υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Στόχος μας ήταν να παρουσιάσουμε, μέσω της τέχνης, τον απόηχο της περιφανούς νίκης των Ελλήνων στα νερά του Στενού της Σαλαμίνας στο σήμερα. Nα επικοινωνήσουμε στο ελληνικό και διεθνές κοινό την πολύτιμη κληρονομιάς της: τις αξίες της ελευθερίας του ατόμου, της Δημοκρατίας, της συλλογικής ζωής με επίκεντρο τον άνθρωπο. Το ιδεώδες της ελευθερίας αποτελεί άλλωστε και την εκλεκτική συγγένεια μεταξύ του συγκεκριμένου ιστορικού γεγονότος και της καλλιτεχνικής δημιουργίας, στο βαθμό που η τελευταία αποτελεί έκφραση της ατομικής και κοινωνικής ελευθερίας που απολαμβάνει και αποδίδει ο καλλιτέχνης με το έργο του. Σύμφωνα με τον αρχικό προγραμματισμό η έκθεση θα παρουσιαζόταν στην αίθουσα του Φουαγιέ του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά από 2 Νοεμβρίου 2020 έως 10 Ιανουαρίου 2021. Η αίθουσα με τον έξοχο νεοκλασικό διάκοσμο, απαιτούσε ειδική μελέτη, την οποία είχαμε αναθέσει σε αρχιτεκτονικό γραφείο και διαμόρφωση για να μπορέσει να φιλοξενήσει τα έργα της έκθεσης. Η πανδημία του covid-19 που ξέσπασε το 2020, και ακόμα παίρνει ζωές, δημιούργησε συνθήκες αβεβαιότητας καθώς τα δεδομένα μεταβάλλονταν μέρα με τη μέρα. Το κλείσιμο των μουσείων αλλά και των θεάτρων τον Νοέμβριο με άδηλη την ημερομηνία της επαναλειτουργίας τους, μας έφερε αντιμέτωπους με την αρνητική προοπτική να μην καταστεί εφικτό το άνοιγμα της έκθεσης στο κοινό, ενώ τα έργα είχαν πλέον συγκεντρωθεί και η μουσειολογική και μουσειογραφική μελέτη είχαν οριστικοποιηθεί για τον συγκεκριμένο χώρο έκθεσης. Με δεδομένο δε ότι το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά δεν μπορούσε να διαθέσει το φουαγιέ πέραν της 10ης Ιανουαρίου 2021, η ομιλούσα και η επιμελήτρια της έκθεσης κα Λουΐζα Καραπιδάκη σε συνεννόηση με τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες, αποφάσισαν να μεταφερθεί η έκθεση στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Το σκεπτικό ήταν ότι στον χώρο του μουσείου δεν θα υπήρχε περιορισμός στον χρόνο παραμονής της σημαντικής αυτής έκ-

Πάνω: Η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και η κα Λουίζα Καραπιδάκη μπροστά από το έργο δομικής και κινητικής τέχνης του Διονυσίου Τσάση. Kάτω: Το Κανάλι Ένα 90,4 του Πειραιά κάλυψε δημοσιογραφικά την εκδήλωση.

θεσης, και θα ήταν εφικτό να την επισκεφθεί το κοινό, όποτε ξεκινούσε η επαναλειτουργία των χώρων πολιτισμού. Εν μέσω πλέον καθολικού lock down, χρησιμοποιήσαμε χίλιες δύο διαδικασίες για να επανασχεδιάσουμε και να συγκεντρώσουμε τους ειδικούς που πραγματοποίησαν τις απαραίτητες εργασίες για την κατάλληλη διαμόρφωση των αιθουσών και την ανάρτηση των έργων. Παράλληλα δρομολογήσαμε την δημιουργία εικονικής περιήγησης, δημιουργήσαμε βίντεο για την προβολή της στα κοινωνικά δίκτυα και ολοκληρώσαμε την έκδοση καταλόγου μέσα στο 2020. Είμαστε ικανοποιημένοι που κατορθώσαμε παρά τις αντιξοότητες να αναρτήσουμε την

έκθεση στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και να την προφέρουμε στο φιλότεχνο κοινό, ψηφιακά, από τις 30 Δεκεμβρίου 2020 και δια ζώσης από της 14 Μαΐου 2021, όταν άνοιξαν ξανά τα μουσεία της χώρας. Όπως είδατε ο εμβληματικός πίνακας του πατέρα της ελληνικής θαλασσογραφίας Κωνσταντίνου Βολανάκη, με θέμα τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας απουσιάζει και στη θέση του έχει τοποθετηθεί ένα ψηφιακό αντίγραφο. Αυτό συμβαίνει διότι, ο πραγματικός πίνακας δεν μπορούσε να παραμείνει άλλο στο Μουσείο, καθώς οι υποχρεώσεις του κατόχου του πίνακα, του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, υπαγόρευαν την επιστροφή του στις εγκαταστάσεις του, στις αρχές Ιουλίου. Περιπλους 116 65

1

1. O κος Στάθης Βατανίδης μπροστά από το έργο του «Σαλαμίς 1» που φιλοτέχνησε ειδικά για την έκθεση. 2. Μπροστά από το έργο της Αφροδίτης Λίτη «Γλαύκα, ο καλός οιωνός», διακρίνονται ο συλλέκτης κος Σωτήριος Φέλιος, η κα Λίτη και η κα Βασιλική Χατζή συνεργάτης του Γ.Γ. του ΥΠΠΟΑ κου Γεωργίου Διδασκάλου. 3. Ο ζωγράφος Γιάννης Αδαμάκης παρουσιάζει το έργο που φιλοτέχνησε για την έκθεση με τίτλο «Θαλασσομαχία 2020».

2

3

Και κάπως έτσι φθάσαμε σήμερα να γιορτάζουμε την λήξη της έκθεσης αντί για την έναρξη και τα εγκαίνιά της. Ελπίζουμε ότι μέσα σε αυτήν την πρωτόγνωρη κατάσταση του «ιδιότυπου» πολέμου που ζούμε, κάναμε τις καλύτερες δυνατές επιλογές προκείμενου να επιτευχθούν οι στόχοι που είχαμε θέσει: - να δοθεί κίνητρο για καλλιτεχνική δημιουργία που εμπνέεται από το ιστορικό παρελθόν και ανοίγει νέους πνευματικούς και αισθητικούς ορίζοντες.

- να ενισχυθεί η συλλογική μνήμη για τα ιστορικά διδάγματα της καθοριστικής ναυμαχίας, ορόσημο του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, με τρόπο άμεσο, σύγχρονο και ελκυστικό.

- Να προσφέρουμε στο ευρύ κοινό την εμπειρία της ευεργετικής επαφής με την τέχνη και 66 Περιπλους 116

την πολιτιστική μας κληρονομιά. Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στην επιμελήτρια της έκθεσης Λουίζα Καραπιδάκη, τον καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης και επιστημονικό μας σύμβουλο Μανόλη Βλάχο, στην κυρία Δέσποινα Κατσαρού Μοσχονά για την πολύτιμη βοήθεια της σε οργανωτικά ζητήματα, τις κυρίες της ομάδας εργασίας Ιωάννα Βλάχου, Πηνελόπη Βουγιουκλάκη, Ιωάννα Μπερμπίλη, τον ναύαρχο Ιωάννη Παλούμπη για τη συγγραφή του ιστορικού κειμένου που πλαισιώνει τα έργα. Ευχαριστούμε επίσης τον πρώην Αρχηγό ΓΕΝ Ναύαρχο Νικόλαο Τσούνη και νυν αντιπρόεδρο του Μουσείο μας για την παραχώρηση του πίνακα του Κωνσταντίνου Βολανάκη και φυσικά τον νυν Αρχηγό ΓΕΝ Αντιναύαρχο Στυλιανό Πετράκη για την συνεργασία μας.

Πολλές ευχαριστίες οφείλονται στην ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και στο Δήμαρχο Πειραιά Γιάννη Μώραλη. Θερμά ευχαριστούμε και την εταιρία Dole που χρηματοδότησε την δημιουργία της εικονικής περιήγησης στην έκθεση. Ιδιαίτερη μνεία οφείλεται στους «πρωταγωνιστές» της έκθεσης, τους 22 δημιουργούς, που μας εμπιστευτήκαν όλο αυτόν τον καιρό τα έργα τους: Γιάννης Αδαμάκης // Στρατής Αθηναίος Στάθης Βατανίδης // Μάρκος Βενιός Ιωάννα Βλάχου // Χρήστος Γαρουφαλής Μίλτος Γκολέμας // Στέφανος Ζαννής Μαρίνα Ζωγραφάκη // Ειρήνη Ηλιοπούλου Ανδρέας Κοντέλλης // Ζήνα Λιναρδάκη Αφροδίτη Λίτη // Τάσος Μαντζαβίνος Καλλιρόη Μαρούδα // Χρήστος Μποκόρος και Σωτήρης Φέλιος Κωνσταντίνος Πάτσιος // Παναγιώτης Σιάγκρης Δημήτρης Τζαμουράνης Διονύσης Τσάσης // Μανώλης Χάρος Γιάννης Ψυχοπαίδης Σας ευχαριστούμε από καρδιάς! Δράττομαι της ευκαιρίας, κλείνοντας να αναφέρω δύο σημαντικές δωρεές που έγιναν προς το Μουσείο, με αφορμή την έκθεση: - Ο κος Δημήτριος Τζαμουράνης, ευγενικά προσέφερε τον πίνακα με τον οποίο συμμετείχε στην έκθεση, εμπλουτίζοντας μοναδικά την εικαστική συλλογή μας, και - Ο κος Ηρακλής Προκοπάκης της Danaos Shipping προσέφερε το έργο κινητικής τέχνη του κυρίου Διονυσίου Τσάση, το οποίο επίσης παρουσιάστηκε στην έκθεση, με σκοπό τον εμπλουτισμό των εκθεμάτων και την ενίσχυση του εκπαιδευτικού έργου του Μουσείου μας Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Μουσείου τους εκφράζω τις θερμές και ειλικρινείς μας ευχαριστίες!

1

2

1. Ο ζωγράφος κος Χρήστος Γαρουφαλής μπροστά από το έργο του «Θεμιστοκλέους εγκώμιον» μαζί με την Πρόεδρο του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και την επιμελήτρια της έκθεσης κα Λουίζα Καραπιδάκη.

2. Από αριστερά διακρίνονται ο συλλέκτης κος Θανάσης Μιχαηλίδης, η κα Λουίζα Καραπιδάκη, και η ζωγράφος κα Καλιρρόη Μαρούδα, μπροστά από το έργο της «Λευκόπωλος ημέρα». 3. Ο ζωγράφος κύριος Στρατής Αθηναίος μαζί με την επιμελήτρια της έκθεσης κα Λουίζα Καραπιδάκη μπροστά από το έργο που φιλοτέχνησε ειδικά για την έκθεση με τίτλο «Θρίαμβος». 4. Η ζωγράφος κα Ιωάννα Βλάχου μπροστά από τον πίνακα της με τίτλο «Ultrasound 2020» μαζί με τις κυρίες Λουίζα Καραπιδάκη και Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

3

O κατάλογος της έκθεσης διατίθεται από το πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος Πληροφορίες στα τηλέφωνα: 210 45 16 264 και 210 45 16 822.

4

68 Περιπλους 116

Τεχνικά χαρακτηριστικά έκδοσης Γλώσσα: Ελληνικά-Αγγλικά • Διαστάσεις: 24x29 εκ. • Σελ.: 144 Τιμή Καταλόγου: 20€

ABB Turbocharging service agreements True enlightenment New build wisdom says: bring certainty into the future of your turbochargers.

An ABB Turbocharging customized service agreement means budget transparency, freedom from unexpected costs of spare parts, labor and administrative work – with ABB Turbocharging expertise focused on supporting you. Discover operational efficiency and peace of mind at ABBturboserviceagreements.com

Συνέδριο

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ & ΡΩΣΙΑ Συμπεράσματα συνεδρίου Θήρας 2 & 3 Οκτωβρίου 2021 Του Δρ Πάνου Στάμου, Γενικού Γραμματέα του ΚΕΡΙΕ

Στις 2 & 3/10/2021 πραγματοποιήθηκε στη Σαντορίνη και πλέον συγκεκριμένα στο Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο στα Φηρά, το επιστημονικό συνέδριο με θέμα «Σαντορίνη και Ρωσία», το οποίο οργανώθηκε από το Κέντρο Ελληνο-Ρωσικών Ιστορικών Ερευνών (ΚΕΡΙΕ) και το Δήμο Θήρας.

Τ

ο συνέδριο τοποθετείται στο πλαίσιο του έτους Ιστορίας Ελλάδας-Ρωσίας που χαρακτηρίσθηκε το 2021. Το συνέδριο έχει καταχωρηθεί στον επίσημο κατάλογο των εορταστικών εκδηλώσεων του αφιερωματικού έτους του ΥΠΕΞ και έχει τεθεί «Υπό την Αιγίδα του Ρώσου Πρέσβη στην Αθήνα», κυρίου Αντρέι Μάσλοβ. Τον Ρώσο πρέσβη εκπροσώπησε στο συνέδριο ο Μορφωτικός Ακόλουθος κύριος Φεόντορ Καλάιντοβ, ο οποίος εκφώνησε σχετικό χαιρετισμό. Χαιρετισμό επίσης απέστειλε, και αναγνώστηκε, ο εκπρόσωπος του ‘Έλληνα ΥΠΕΞ για τον εορτασμό, κύριος Ηλ. Κλής Πρέσβης ε.τ. . Χαιρετισμό επίσης στο συνέδριο απηύθυναν ο Έπαρχος Θήρας κ. Χαρ. Δαρζέντας, η εκπρόσωπος του Συλλόγου Ελληνο-Ρωσικής Φιλίας Δρ. Φ. Τσίντζου, η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κυρία Α. Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και αναγνώστηκε επίσης ο χαιρετισμός της Δρ Θ. Γιαννίτση, Διευθύντριας του υποστηρίζοντος το συνέδριο Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού (ΚΕΠ) Μόσχας. Την έναρξη κήρυξαν οι Πρόεδροι του συνεδρίου, κ. Αντώνιος Σιγάλας, Δήμαρχος Θήρας και η Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πατρών Δ. Μονιούδη-Γαβαλά, Πρόεδρος του ΚΕΡΙΕ. Τη λήξη του συνεδρίου κήρυξε η Αντιδήμαρχος Θήρας κυρία Σοφία Κίτσου. Στο συνέδριο παρουσίασαν ανακοινώσεις 13 σύνεδροι, μεταξύ των ο Θηραίος Ακαδημαϊκός κύριος Χαρ. Ρούσσος, απόγονος Ελλήνων επιχειρηματιών στη Ρωσία. Μετά από κάθε ομιλία επακολουθούσε γόνιμη συζήτηση.

1. Το ΚΕΡΙΕ στη 16ετή θητεία του έχει επιτελέσει ένα σημαντικό έργο που αποτελείται από έρευνα πεδίου, μελέτες, συνέδρια, Ημερίδες και εκδόσεις.

2. Η πρώτη Ημερίδα που πραγματοποιήθηκε, ήταν το 2006 στη Σαντορίνη, με θέμα «Ρώσοι πρόξενοι στο Αρχιπέλαγος τον 18ο αι.». Παρόντες σπουδαίοι ιστορικοί από την Ελλάδα και τη Ρωσία 3. Το πρώτο συνέδριο που οργάνωσε το ΚΕΡΙΕ ήταν πάλι στη Σαντορίνη, με θέμα «Σαντορίνη και Ρωσία», στο πλαίσιο του αφιερωματικού έτους «2021, Έτους ιστορίας Ελλάδας-Ρωσίας», αυτό που μόλις τελείωσε την Κυριακή 3/10/2021. Το συνέδριο οργανώθηκε με τη συνεργασία του Δήμου Σαντορίνης και ετέθη «Υπό την Αιγίδα της Ρωσικής πρεσβείας στην Αθήνα».

4. Στο συνέδριο έλαβαν μέρος 13 σύνεδροι με ανακοινώσεις, οι οποίες κάλυψαν τις θεματικές ενότητες: - Εμπορικές και ναυτιλιακές συναλλαγές, - Εκκλησιαστικές σχέσεις, - Θηραίοι στη Ρωσία (οικονομικές, κοινωνικές και οικογενειακές σχέσεις) 5. Από τις ανακοινώσεις και τις ενδιαφέρουσες συζητήσεις, που αντίστοιχα ακολούθησαν, αναδείχθηκαν σημαντικές ιστορικές πληροφορίες.

6. Παρουσιάστηκαν πληροφορίες, πολλές για πρώτη φορά, από τις οποίες έγινε φανερό ότι η Σαντορίνη είχε κατορθώσει να δημιουργήσει ισχυρούς δεσμούς με τη Ρωσία, αποτέλεσμα των οποίων ήταν ότι στο νησί αναπτύχθηκε μια ανθηρή οικονομία κατά τους 18ο με αρχές του 20ου αιώνα.

7. Οι βάσεις για την ανάπτυξη της ευημερίας του νησιού κατά την πιο πάνω περίοδο ανεδείχθη στο συνέδριο ότι οφείλονταν: - Στην παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας οίνων, οι οποίοι δημιούργησαν αντίστοιχα εξαγωγικές δυνατότητες σε διάφορες χώρες, αλλά με τον κύριο όγκο των οίνων να εξάγεται στη Ρωσία (Κόκκινο, λευκό 70 Περιπλους 116

κρασί και το γλυκό βινσάντο για τη θεία Ευχαριστία).

- Στην ανάπτυξη της Θηραϊκής ναυτιλίας, η οποία προωθούσε τα αγροτικά προϊόντα (κυρίως τα κρασιά) στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας (Εύξεινος Πόντος) και ειδικότερα της Ρωσίας.

- Η μεγάλη ζήτηση για το εμπόριο των θηραϊκών προϊόντων, γενικά από τις παραθαλάσσιες χώρες της Μεσογείου, της Μαύρης Θάλασσας και ειδικότερα από τη Ρωσία, ώθησαν τη ναυπήγηση στο νησί πολλών εμπορικών ιστιοφόρων στους περιορισμένης ευκολίας όρμους της νήσου.

- Οι Θηραίοι, είτε ως έμποροι, είτε ως ναυτικοί έφθασαν στη Ρωσία, εγκατέστησαν πρατήρια, υποκαταστήματα, και έφεραν υπαλλήλους και άλλο προσωπικό από το νησί στη Ρωσία.

8. Επί δεκάδες χρόνια οι Θηραίοι ανέπτυξαν στενές σχέσεις με τη Ρωσία, δραστηριοποιούμενοι στις μεγάλες και μικρές πόλεις της μεγάλης αυτής χώρας. Έτσι είχαν την ευκαιρία ακολούθως να μεταφέρουν στο νησί έπιπλα και εξοπλισμό για τα αρχοντικά που έχτισαν, στη Μεσσαριά οι κρασέμποροι, στην Οία οι καπεταναίοι. Ακόμα και πόμολα για το σπίτι τους μετέφεραν στο νησί.

9. Ένα μεγάλος πλούτος ιερών σκευών και κειμηλίων ρωσικής προέλευσης έχουν εντοπιστεί από έρευνα του ΚΕΡΙΕ σε 16 εκκλησίες. Παρουσιάστηκαν στο συνέδριο αρκετά δείγματα και επίσης, οι σύνεδροι επισκέφτηκαν 3 εκκλησίες και θαύμασαν από πολύ κοντά τα ιστορικά εκκλησιαστικά αυτά κειμήλια.

10. Οι αναφορές Θηραίων συνέδρων στα οικογενειακά στοιχεία, τις ιστορικές πληροφορίες και τις σχέσεις τους με τη Ρωσία, ανέδειξαν με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο τη διασύνδεση (εμπορική, ναυτιλιακή, κοινωνική) της Σαντορίνης με τη Ρωσία.

11. Το ΚΕΡΙΕ στις σημαντικές εκδόσεις του πρόσθεσε στη ‘Βιβλιοθήκη ΚΕΡΙΕ’ το βιβλίο «Οι επιχειρήσεις Αλαφούζοφ στην Αυτοκρατορική Ρωσία», το οποίο παρουσιάστηκε στο συνέδριο. Η παρουσίαση, από μελετητές της Ρωσικής Ακαδημίας του Καζάν, της επιτυχημένης δραστηριότητας των Θηραίων Αλαφούζων στη Ρωσία, με τις τεράστιες επιχειρήσεις και τη σημαντική εκπροσώπηση της Θηραϊκής ναυτιλίας στη Ρωσία, πιστοποίησαν την κομβική σημασία της ανάπτυξης της Σαντορίνης το 18ο μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, μέσω των στενών εμπορο-ναυτιλιακών δεσμών με τη Ρωσία.

12. Η παρουσία και υποστήριξη του κυρίου Φεόντορ Καλάιντοβ Μορφωτικού Ακολούθου, Εκπροσώπου του Ρώσου πρέσβη κ. Αντρέι Μάλσοβ στο συνέδριο, και οι επαφές που ανέπτυξε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του συνεδρίου, έδωσαν την ευκαιρία για να μπουν σε νέες βάσεις και να ανανεωθούν οι σχέσεις της Σαντορίνης, στον πολιτιστικό, αλλά και στον οικονομικό τομέα.

13. Η επιτυχία του συνεδρίου οφείλει αρκετά στους υποστηρικτές και ειδικότερα στους χορηγούς του, τους οποίους ευχαριστούμε για τις ευγενικές τους υπηρεσίες και φιλοξενία.

14. Τέλος η εξαιρετική συνεργασία των αρμοδίων του ΚΕΡΙΕ και των αντιστοίχων του Δήμου Θήρας, είχαν ως αποτέλεσμα την πραγματοποίηση ενός επιτυχημένου επιστημονικού συνεδρίου, το οποίο απέδειξε ότι η Σαντορίνη δεν είναι μόνον το ωραιότερο νησί της Ελλάδας, αλλά διαθέτει και σημαντικό ιστορικό και πολιτιστικό ίχνος, με πρωταγωνιστικές προοπτικές στις σχέσεις Ελλάδας και Ρωσίας.

1

3

2

4

5

1. Ο Δήμαρχος Θήρας κος Αντώνιος Σιγάλας με την Πρόεδρο του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. 2. Η Πρόεδρος του ΚΕΡΙΕ και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πατρών κα Δώρα Μογιούδη-Γαβαλά παράλαβε την επετειακή έκδοση του ΝΜΕ «Ναβαρίνο 1827» από την Πρόεδρο του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. 3. Ο μορφωτικός ακόλουθος της Ρωσικής Πρεσβείας κος Φεοντόρ Καλάιντοβ. 4. Ο Δρ Ιστορίας Πάνος Στάμου.

5. Η Αντιδήμαρχος Θήρας κα Σοφία Κίτσου.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΙΔΑ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΠΡΕΣΒΕIΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Παρασκευή 1/10/21. Άφιξη συνέδρων-τακτοποίηση στα ξενοδοχεία Σάββατο 2/10/2021 09.00 Προσέλευση, καταγραφή συνέδρων.

09.30 Έναρξη συνεδρίου. Πρόεδροι Δήμαρχος Θήρας, Πρόεδρος ΚΕΡΙΕ. Χαιρετισμός Δημάρχου Θήρας / Χαιρετισμός Προέδρου ΚΕΡΙΕ / Χαιρετισμός Εκπροσώπου Ρωσικής πρεσβείας / Χαιρετισμός Εκπροσώπου ελληνικού ΥΠΕΞ / Χαιρετισμός Προέδρου Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος / Χαιρετισμός Εκπροσώπου Συλλόγου Ελληνο-Ρωσικής Φιλίας / Ανταλλαγή αναμνηστικών 10.00 Α’ Συνεδρία. Πρόεδρος Καθηγήτρια Δρ Δ. Μονιούδη-Γαβαλά, Πρόεδρος ΚΕΡΙΕ.

10.05 Δρ Πάνος Στάμου «Η ρωσική συνιστώσα στην ανάπτυξη της Σαντορίνης κατά το 18ο & 19ο αιώνα».

10.30 Αντιναύαρχος ε.α. Ιωάννης Παλούμπης «Ναυτιλία, οίνος και το εφαλτήριο Ρωσία οι συντελεστές ανάπτυξης της Σαντορίνης».

10.55 Διάλειμμα. Καφές.

11.15

Καθηγήτρια Δρ Δ. Μονιούδη-Γαβαλά «Περιηγητικές αφηγήσεις και σχεδιάσματα του Βασίλι Γκρηγκορόβιτς Μπάρσκι για τα νησιά του Αιγαίου: Σαντορίνη, 1745».

11.40

π. Ευάγγελος Φουστέρης «Σπάνια ρωσικά ιερά σκεύη στον Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Μεσσαριάς Θήρας». Συζήτηση. Λήξη Α΄ Συνεδρίας. Διάλλειμα, ελεύθερος χρόνος Β΄ Συνεδρία. Πρόεδρος Σοφία Κίτσου, Αντιδήμαρχος Θήρας. Στέλιος Μουζάκης «Ρώσικοι ξυλόγλυπτοι εκκλησιαστικοί επιτάφιοι της Σαντορίνης. Τεχνική, συμβολισμοί». Δρ Αθ. Σταματελόπουλος «Ρωσικό υπόβαθρο της Καλντέρας και πτυχές της επανάστασης του 1821 στο νησί της Σαντορίνης». Συζήτηση. Λήξη Β΄ Συνεδρίας

12.05 12.05 15.30 15.35 16.00 16.25 17.00

20.30 Επίσημο δείπνο Κυριακή 3/10/2021 Εκκλησιασμός - Ι.Ν. Υπαπαντής, Μητρόπολις, Φηρά 10.00 Μπελλώνειο Πολιτιστικό Κέντρο. Αναχώρηση συνέδρων για περιήγηση στο νησί. Επίσκεψη εκκλησιών, όπου υπάρχουν Ρωσική ιερά σκεύη και κειμήλια (Αγ. Δημήτριος Μεσσαριάς, Τίμιος Σταυρός Περίσσας, Παναγία Τρανή Μεγαλοχώρι, Παναγία Ακαθίστου Πλατσανή Οία, Αγία Αικατερίνα Οία).

13.30 Γεύμα, Οία.

15.30 Γ΄ Συνεδρία. Πρόεδρος Καθηγητής Δρ Νικήτας Νικητάκος, Αντιπρόεδρος ΚΕΡΙΕ.

15.35 Δρ Χαρ. Ρούσσος, Μέλος Ακαδημίας Αθηνών, «Οικογενειακοί δεσμοί με τη Ρωσία».

16.00 Εμμ. Λιγνός «Σπάνια συλλογή Ρωσικών αργυρών ιερών σκευών στην Παναγία Μεγαλοχωρίου» 16.25 Δημήτρης Πράσσος «Σαντορίνη- Ρωσία, Σημειώσεις».

16.50 Επ. Καθηγητής Δρ Λάμπρος Κ. Βαζαίος «Σαντορίνη-Οδησσός. Οικογένεια» 17.15 Διάλλειμα. Καφές. Δ’ Συνεδρία. Πρόεδρος Δρ Πάνος Στάμου, Γενικός 17.30 Γραμματέας ΚΕΡΙΕ.

17.35 Καθηγητής Δρ Νικήτας Νικητάκος «Ελληνο-Ρωσικές εκδόσεις ΚΕΡΙΕ, Οι Σαντορινοί Αλαφούζοι στη Ρωσία» 18.00 Χριστόφορος Ασιμής « Ο ζωγράφος Νικόλαος Χειμώνας και η Σαντορίνη» 18.25 Συζήτηση.

18.50 Συμπεράσματα Δρ Π. Στάμου 19.30 Λήξη Συνεδρίου Πρόεδρος ΚΕΡΙΕ Περιπλους 116 71

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

Το Μουσείο Ναυτικής & Πολιτισμικής Παράδοσης Σκιάθου

Π

αραφράζοντας το γνωστό ρητό του Βίκτωρος Ουγκώ «Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο κλείνει μια φυλακή» θα ήθελα σαν προμετωπίδα στα λίγα λόγια μου για το νεοσύστατο Μουσείο Ναυτικής και Πολιτισμικής Παράδοσης Σκιάθου να γράψω «Εκεί που ανοίγει ένα Μουσείο υπάρχει μια κοινωνία έτοιμη να το δεχθεί, να το καταλάβει, να το στηρίξει». Ασφαλώς η κοινωνία της Σκιάθου είναι έτοιμη να δεχθεί το νέο Ναυτικό και Πολιτιστικό της Μουσείο δημιούργημα του κ. Παρίση και των άξιων συνεργατών του. Εκ μέρους του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος καλωσορίζουμε την εκκίνηση του νέου Μουσείου και ευχόμαστε στην πορεία του να έχει πάντα σαν ούριους ανέμους την υποστήριξη του Δημάρ-

χου και κυρίως της τοπικής κοινωνίας. Εμείς από την πλευρά μας θα προσφέρουμε τη συμπαράστασή μας όταν και όπου μας ζητηθεί, όπως κάνουμε για όλα τα Ναυτικά Μουσεία των ναυτότοπων της χώρας μας, προσπαθώντας πάντα να προάγουμε και να παρουσιάζουμε το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της ελληνικής φυλής που είναι η Ναυτοσύνη. Το νέο Μουσείο της Σκιάθου έχει πολλά να διηγηθεί από το παρελθόν του νησιού και θεωρούμε περισσότερο από βέβαιο ότι η Σκιαθίτικη κοινωνία θα το αγκαλιάσει και θα το αγαπήσει σαν πνευματικό της παιδί. Συγχαρητήρια στους πρωταγωνιστές αυτής της πρωτοβουλίας και πολλές ευχές για την πορεία του νέου Μουσείου.

φωτοmnhmeσ που μασ ταξιδευουν...

Μουσείο Ναυτικής & Πολιτιστικής Παράδοσης Σκιάθου 2019

Τ

ο νεοσύστατο Μουσείο Ναυτικής και Πολιτιστικής Παράδοσης Σκιάθου μας έστειλε το πρώτο του έργο, ένα φωτογραφικό λεύκωμα με φωτογραφίες από τη ζωή της Σκιάθου του τέλους του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου. Η ίδρυση του Μουσείου Ναυτικής και Πολιτιστικής Παράδοσης Σκιάθου από μόνη της αποτελεί επίτευγμα μεγάλου βεληνεκούς που ασφαλώς πιστώνεται στον ακάματο πνευματικό εργάτη Γιάννη Παρίση και τους άξιους συνεργάτες και συμπαραστάτες του. Η έκδοση του φωτογραφικού λευκώματος για τη Σκιάθο που πέρασε, για τη Σκιάθο του Παπαδιαμάντη, είναι έργο ιστορικό για το νησί, έργο μνήμης, έργο αιχμαλωσίας του χρόνου και παρουσίασης στιγμών που ζωγραφίζουν φωτογραφικά το παρελθόν.

72 Περιπλους 116

Αποτελεί αισθητική συγκίνηση να αντικρίζεις μια Ελλάδα των αρχών του περασμένου αιώνα, μια κοινωνία της πενίας και της ηθικής, της γραφικότητας και της αγαθής προαίρεσης, μια Σκιαθίτικη εικόνα των γραπτών του Παπαδιαμάντη. Ξεφυλλίζοντας το λεύκωμα είναι σαν να ανατρέχεις στο παρελθόν και αυτή η αναδρομή μοιάζει να σιγουρεύει τα βήματα του μέλλοντός μας. Γιατί αυτό ακριβώς επιτελεί το καλαίσθητο φωτογραφικό λεύκωμα. Παρουσιάζει ανάγλυφα τις ρίζες της Σκιαθίτικης κοινωνίας και προτρέπει και καθοδηγεί όποιον στέκεται στις σελίδες του προς οδούς ηθικής, οδούς της αρετής. Αυτό άλλωστε δεν έκανε και ο μεγάλος Σκιαθίτης των ελληνικών γραμμάτων;;; Σήμερα στην εποχή της απόλυτης ταχύτητας, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, στην εποχή του περιττού και του ναρκισσισμού του πλούτου, η αναδρομή στις ρίζες της περιορισμένης νησιώτικης κοινωνίας, των λιγοστών υλικών αγαθών, λίγο πάνω από την απόλυτη πενία, στην ατμόσφαιρα της ηθικής που ανα-

δύεται από κάθε μια φωτογραφία, αποτελεί απαραίτητο σταθεροποιητικό παράγοντα στην ανθρώπινη πορεία προς το μέλλον. Με το φωτογραφικό αυτό λεύκωμα που παρουσιάζει τη Σκιαθίτικη ζωή των αρχών του περασμένου αιώνα το Μουσείο Ναυτικής και Πολιτιστικής Παράδοσης Σκιάθου χαρίζει στη σημερινή κοινωνία ένα βάθρο, ένα θεμέλιο, στο οποίο μπορεί να στηριχθεί και να ατενίσει με περισσότερη σιγουριά το μέλλον της. Είναι έργο χρήσιμο, δημιουργικό, θεάρεστο πάνω απ’ όλα και προδιαθέτει για την κοινωνικά ευεργετική παρουσία του νεότευκτου Μουσείου. Ευχαριστούμε για τη θαυμάσια δουλειά που εμπλουτίζει τη βιβλιοθήκη του Μουσείου μας, αλλά και για το πρότυπο χνάρι που δείχνει το δρόμο για το μέλλον, ένα μέλλον στηριγμένο στις στέρεες ρίζες του παρελθόντος. Ευχόμαστε το βιβλίο να είναι καλοτάξιδο, όχι μόνο στις Σκιαθίτικες αλλά στις βιβλιοθήκες όλης της Ελλάδας.

Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Βιβλιοπαρουσιάσεις

Επανάσταση και Αίγινα

O

αγαπημένος φίλος του Μουσείου Ευστράτιος (Στράτος) Ανδριάνης ευρισκόμενος σχεδόν μόνιμα στην Αίγινα λόγω κορωνοϊού και θερους βρήκε την ευκαιρία και τον χρόνο να μελετήσει την τοπική ιστορία και ιδιαίτερα τη συμβολή της Αίγινας και των Αιγινητών στην Επανάσταση του 1821. Η ενασχόληση αυτή «έδεσε» ωραία και με την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της μεγάλης εθνεγερσίας. Μεταξύ των πολύ όμορφων άρθρων και ολόκληρων κεφαλαίων από ιστορικά βιβλία μας έστειλε και δύο βιβλία για τη βιβλιοθήκη του Μουσείου. Το πρώτο είναι ένα πολύ όμορφο μικρού σχήματος βιβλιαράκι της Μαρίας Ανδρικοπούλου με τίτλο: «Ο Ιωάννης και τα γεώμηλα της Αίγινας». Η συγγραφέας έγραψε εκ μέρους του πρώτου Κυβερνητή της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια ο οποίος όταν έφτασε τον Γενάρη του 1828 στην εμπόλεμη χώρα αποβιβάστηκε στην Αίγινα από όπου προσπάθησε να δημιουργήσει μια μορφή κράτους εκεί που βασίλευε το χάος της σκλαβιάς αιώνων. Οι προσπάθειες του Καποδίστρια περιγράφονται σε πρώτο πρόσωπο με τη μορφή αυτοβιογραφικών σημειώσεων σε ημερολογιακή κατάταξη. Είναι πράγματι άξια θαυμασμού η εμμονή του Κυβερνήτη να βοηθήσει τον λαό που πεινούσε, να δημιουργήσει ιδρύματα, σχολεία, κρατικές δομές περίθαλψης, μέχρι και την καλλιέργεια πατάτας εισήγαγε για να φάει ο φτωχός λαός. Οι προσπάθειες σταμάτησαν βίαια, τον Σεπτέμβριο του 1831, έξω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, στο Ναύπλιο. Ένα εξαιρετικό βιβλιαράκι που μας οδηγεί στα μονοπάτια της σκέψης του πρώτου Έλληνα Κυβερνήτη. Το δεύτερο βιβλίο είναι το 30ο τεύχος μιας περιοδικής πολιτιστικής έκδοσης « Η ΑΙΓΙΝΑΙΑ», η οποία ξεκίνησε να εκδίδεται το 2000. Πρόκειται για απόγονο της ομώνυμης εφημερίδας, η οποία βγήκε για πρώτη φορά στην Αίγινα το 1831 επί Κυβερνήτου Ιωάννη Καποδίστρια. «Ονομάζεται δε η εφημερίς αύτη ΑΙΓΙΝΑΙΑ ως υπό των παροικούντων εις Αίγιναν εκδιδομένη». Αν και περιοδική έκδοση είναι ένα βιβλίο 240 σελίδων που περιέχει πολλά άρθρα, όλα αφιερωμένα στο 1821 και τη συμβολή της Αίγινας στη μεγάλη εθνεγερσία. Ιδιαίτερα θέματα γενικού και τοπικού ενδιαφέροντος, κοσμημένα από πρωτότυπα έγγραφα των Γενικών Αρχείων του κράτους, που αναδιφούν άγνωστες πτυχές της Επανάστασης και της εμπλοκής σ’ αυτήν της Αίγινας. Θερμές ευχαριστίες οφείλονται στον φίλο και συμπαραστάτη Στράτο Ανδριάνη.

Iωάννης Παλούμπης

Η Επανάσταση του 1821

Έντεκα Ιστορικοί ιχνηλατούν την πορεία του Αγώνα ελληνικο ΙΔΡΥΜΑ πολιτισμου

H

Κυρία Καραπιδάκη, η γνωστή και πολύ αγαπητή στο Μουσείο μας Λουίζα, είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, ενός νέου σχετικά Ιδρύματος που εγκαινιάσθηκε το 1992 και έχει ως αποστολή του την προβολή του ελληνικού πολιτισμού και τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας. Η Λουίζα λοιπόν χάρισε στη βιβλιοθήκη μας το συλλογικό έργο του Ιδρύματος: «Η Επανάσταση του 1821. Έντεκα ιστορικοί ιχνηλατούν την πορεία του Αγώνα» Θα παρατεθούν τα ονόματα των συγγραφέων ως η καλύτερη σύσταση για την αξία του συλλογικού αυτού έργου: Μαρία Ευθυμίου-Χάρης Μελετιάδης-Στέφανος Καβαλλιεράκης-Σπύρος Βλαχόπουλος – Ηλίας Κολοβός-Μανόλης Κούμας-Ιάκωβος Μιχαηλίδης-Κωνσταντίνα Μπότσιου-Νικόλαος Αναστασόπουλος-Αντώνης Κλάψης-Σωτήρης Ριζάς. Πρόκειται για διακεκριμένες προσωπικότητες της ελληνικής Πανεπιστημιακής κοινότητας, η κάθε μία από τις οποίες διαπραγματεύεται ξεχωριστές πτυχές της Επανάστασης και αναδεικνύει όψεις, οι οποίες δεν είναι καταφανείς σε μη μυημένους ιστορικούς. Όπως είναι φυσικό το έργο συγκροτήθηκε στο πλαίσιο της επετείου των 200 χρόνων από την εθνεγερσία του ’21 και αποτελεί ένα θαυμάσιο απόκτημα για τη βιβλιοθήκη του Μουσείου μας. Ευχαριστούμε την αγαπητή Λουίζα για τη δωρεά της.

Iωάννης Παλούμπης Περιπλους 116 73

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Κύριον Γεώργιο Καλαρώνη: 1. Εγχειρίδιο ασφάλειας αλιευτικών σκαφών = Fishing vessels safety manual , Γεώργιος Μαρκογιάννης, 2. Έρευνα της κατάστασης των ΑΕΝ της Ελλάδας: με βάση τις απόψεις των σπουδαστών το 2012/Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών - Τμήμα Στατιστικής ; επιστημονικός υπεύθυνος Επαμεινώνδας Ε. Πανάς, 3. Νέος διεθνής ιατρικός οδηγός για πλοία = New international medical guide for ships, συντονιστής Γεώργιος Μαρκογιάννης, 4. Λειτουργική διαχείρηση ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Αλέξανδρος Μ. Γουλιέλμος, 5. Ποινικό και πειθαρχικό δίκαιο εμπορικού ναυτικού. Μιχαήλ Μαλέρμπας, 6. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ. Χρήστου Ι. Σολιώτη, 7. Ναυτεργατικαί διαφοραί: και δοθείσαι διοικητικαί και δικαστικαί λύσεις. Ιωάννου Χρ. Τότση, 8. ΝΑΥΤΙΛΙΑ. Αναστασίου Δημαράκη, Χρήστου Ντούνη, 9. ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΛΙΜΕΝΕΣ: ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΣΥΝΗΘΕΙΑΙ - ΕΞΟΔΑ: πρός ενημέρωσιν εφοπλιστών και φορτοεκφορτωτών. [Δημ. Μπαρτσακούλιας], 10. ΤΟ ΔΙΚΑΙΟΝ ΤΗΣ ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ. Ευαγγέλου Ν. Αθηναίου, 11. Συστήματα αυτόματου ελέγχου: βασικές έννοιες με εφαρμογές. Π.Ν. Παρασκευόπουλου, 12. Επαγγελματικαί γνώσεις: θέματα εξετάσεων Β' Μηχανικών . Β. Παπαγιάννη, Κ. Σταμάτη, 13. Οικονομικά θέματα ναυτιλίας. Αλεξάνδρου Δ. Δασκαρόλη, 14. Η ναυτολογία: Νομοθεσία – Διαδικασίες. Χαράλαμπου Α. Δεληγιάννη, 15. Οργάνωσις ναυτιλιακών επιχειρήσεων. Βασιλείου Γ. Κούτση, 16. Θεωρία και πρακτική της οικονομικής πολιτικής. Σταύρος Μ. Θεοφανίδης, 17. Η σημαία του πλοίου ως συνδετικόν στοιχείον εις το ιδιωτικόν διεθνές δίκαιον. Κωνσταντίνου Γ. Καρδούλη, 18. ΣΩΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ΤΩΝ ΠΛΟΙΩΝ. Χ. Ντούνη, Α. Δημαράκη, 19. Έκθεσις της Ενώσεως Ελλήνων Εφοπλιστών Ωκεανοπόρου φορτηγού ναυτιλίας προς την επί της ναυτιλίας διακομματικήν επιτροπήν, 20. Συλλογή νομοθεσίας Λιμενικού Σώματος: έτους 1973, επιμ. Ν. Μητροβασιλείου, 21. Ο πλοίαρχος και η οικονομική και τεχνική διεύθυνσις του πλοίου. Κ. Α. Στεφανόπουλου, 22. Πώς θα γίνης ναυτικός, 23. ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. Αλεξάνδρου Δ. Δασκαρόλη, 24. ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΛΙΜΕΝΟΦΥΛΑΚΩΝ . ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ, 25. Θέματα εκ των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων της αττικής διαλέκτου: ερμηνεύονται 200 ΘΕΜΑΤΑ, μεταξύ των οποίων και πάντα τα δοθέντα κατά την τελευταίαν δεκαετίαν. Νικολάου Δ. Τζουγανάτου, 26. Σχέδιον κώδικος δημοσίου ναυτικού δικαίου: εκπονηθέν υπό της επιτροπής του νόμου 755)1948, 27. Κοινωνιολογία κοινωνικά συστήματα. Νικολάου Γουρνιά, 28. Τεχνικά συστήματα αποκρύψεως εισαγομένων δι' αυτοκινήτων λαθρεμπορευμάτων, 29. Εγχειρίδιο στοιχείων στρατιωτικού ποινικού δικαίου και στρατιωτικής προανάκρισης. Βασιλείου Ε. Χατζηνικολή, 30. Αναμνήσεις - Περιηγήσεις 2004-2020: Α.- Εκδρομές εκτός Ελλάδος/Νικόλαος Ανδρέου Γκλεζάκος ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Αναστασία Τσαγκαράκη: Ο αρχίατρος Όθων Σωνιέρος και το πρώτο ναυτικό νοσοκομείο Πειραιώς/Αναστασία Τσαγκαράκη; επιμ. Αθανάσιος Γκάμας ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Contos, Pere Vehi: Els Kontos: una nissaga de bussos i corallers: de Grecia a cadaques/Konstantí Kontos, Erika Serna, Pep Vila, Pere Vehí Contos ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Μάγδα Παναγιώτου: Νήσος Φούρνοι: Γεωγραφία - Ιστορία - Οικισμοί/Θεολόγος Παναγιώτου ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Παναγιώτη Κουρτέση: 1. The U.S. Navy: An illustrated history, by Nathan Miller 2. Μικρό χρονικό μεγάλου πολέμου, Ντίμη Ματάλα 3. Εγχειρίδιον του δημοσίου διεθνούς κατά θάλασσαν δικαίου: το εν ειρήνη δίκαιον της θαλάσσης και θέματα τινά του δικαίου του πολέμου/Γ.Μ. Κατεβαίνη 4. Έκθεσις περί του Φωτισμού των Ελληνικών Παραλιών. 5.

ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ/Α. Γ. Σπανίδης 6. Υποβρύχιον Υ1: Ομιλία του ακαδημαϊκού κ. Ιωάννου Τούμπα 7. Δράσις και αγώνες των ελληνικών υποβρυχίων εις Μέσην Ανατολήν 1. Τρίτων, 2. Πιπίνος: Ομιλία του ακαδημαϊκού κ. Ιωάννου Τούμπα 8. Απτό τις φυλακές των Γερμανών στη Μέση Ανατολή/Δημητρίου Δούση 9. Σουέλ: Μυθιστόρημα/Ιωάννα Καρυστιάνη 10. ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΛΙΚΟΝ "ΑΔΡΙΑΣ"/ομιλία του ακαδημαϊκού κ. Ιωάννου Τούμπα 11. Ενας Ναύαρχος θυμάται ...: Απομνημονεύματα/ Αλέξανδρος Σακελλαρίου 12. Το κίνημα του Π. Ναυτικού: Μάιος 1973/Ν. Παπαδημητρίου 13. 1023 αξιωματικοί και 22 κινήματα/Στυλιανός Ι. Χαρατσής 14. Ελληνικά πλοία του Μεσαίωνα = reek vessels of the Middle Ages/ Δημήτρη Μιχαλοπούλου [και] Αντώνη Μιλάνου 15. Έκθεση σχετικά με τη δράση του ναυτικού κατά τον πόλεμο 1940-1944/Δημητρίου Δ. Φωκά 16. ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΙΣΧΥΣ & ΔΟΞΑ = HELLENIC NAVY POWER & GLORY/συγγραφή - επιμέλεια ύλης Κ. Κυριακίδης, Ι. Δώδος -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γεώργιο Χάλαρη: Συμπληρώνω τη μνήμη του κόσμου: Έλληνες όμηροι και αιχμάλωτοι σε ναζιστικά και φασιστικά στρατόπεδα και φυλακές 1941-1945/Αννίτα Π. Παναρέτου -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Πάνο Ν. Στάμου: 1. Ευρετήριο "Αρχείου της Κοινότητος Υδρας": δημοσιευμένου υπό Αντωνίου Λιγνού/Φιλία Ζουρντού-Λεούση και 2. Έλληνες στα Ουράλια/Λίλια Ρ. Γκαμπντραφίκοβα κ.α.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γ. Τυπάλδο Ξυδιά: 1. Εγχειρίδιον του Οιακιστού, τ.1. Σχολείον Ναύτου/ Υπουργείον Ναυτικών,1907 2. Εγχειρίδιον του Οιακιστού, τ.2. Σχολείον Υπαξιωματικού/ Υπουργείον Ναυτικών, 1901 3. PROGRAMME OF THE CORONATION REVIEW OF THE FLEET: by His Majesty the King: Spithead - 20 May, 1937: with plan of anchorage/G A B Hills -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Λουΐζα Καραπιδάκη: Η Επανάσταση του 1821: Έντεκα ιστορικοί ιχνηλατούν την πορεία του αγώνα/επιμέλεια έκδοσης: Χριστίνα Θεοχάρη, εικαστική επιμέλεια: Λουίζα Καραπιδάκη -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ευστράτιο Γρ. Ανδριάνη: 1. Ο Ιωάννης και τα γεώμηλα της Αίγινας της Μαρίας Ανδρικοπούλου 2. Η Αιγιναία [περιοδικό]: περιοδική πολιτιστική έκδοση, Τεύχος 30: αφιέρωμα: Η Αίγινα στα χρόνια της επανάστασης.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Ελένη Αχλιόπτα-Κουνή: Στη θάλασσα, στη θάλασσα...: Ένα ταξίδι στο χρόνο.../Ελένη Αχλιόπτα-Κουνή -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Παναγιώτη Λασκαρίδη: 1. Χαρτογράφηση του οικισμού της Ύδρας: τεκμήρια ιστορίας/Ίρις Παναγιωτοπούλου 2. ΔημήτρηςΠερδικίδης, ζωγράφος της διασποράς: μόνμη έκθεση/Συλλογή Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη = Dimitris Perdikidis, a painter of the diaspora: permanent exhibition/collection of the Aikaterini Laskaridis Foundation.3. Perdikidis: σχέδια = drawings 4. Βάλιας Σεμερτζίδης: η συλλογή του "Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη"/επιμέλεια Νίκος Χατζηνικολάου 5. Ottoman Athens: Archaeology, Topography, History/edited Maria Georgopoulou, Konstantinos Thanasakis 6. Σύνορα, Κυριαρχία, Γραμματόσημα: Οι μεταβολές του ελληνικού εδάφους, 1830-1947/Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης 7. Ένα βιβλίο έξι αιώνες ιστορίας: εκδόσεις από την αυγή της τυπογραφίας στις βιβλιοθήκες της Αθήνας: πρακτικά ημερίδας 13 Απριλίου 2019/επιμ. Βέρα Ανδριοπούλου, Κλεοπάτρα Κυρτάτα, Αγγελική Παπαδοπούλου 8. Ελληνικοί πέτρινοι φάροι/Γήσης Παπαγεωργίου -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Παναγιώτη Τσάκο: Ο ναυτικός αγώνα του 1821/ Ίδρυμα Μαρία Τσάκος, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ 3. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ

74 Περιπλους 116

5. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 6. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ 7. SHIP MANAGEMENT International 8. ΕΞΑΝΤΑΣ

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 2. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ

Επετειακή έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος για τα 200 χρόνια από την έναρξη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας 1821.

28 χρωμολιθογραφίες με απεικονίσεις πλοίων και ναυμαχιών της Ελληνικής Επανάστασης με ιστορικό σχολιασμό. Τα πρωτότυπα έργα είναι οι υδατογραφίες που φιλοτέχνησε ο Υποναύαρχος Αντώνιος Ε. Κριεζής, εγγονός του μοιράρχου της Επανάστασης Αντωνίου Γ. Κριεζή και οι οποίες ανήκουν στη συλλογή του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Κείμενα: Κωνσταντίνος Αλεξανδρής Γλώσσα: Ελληνικά/Αγγλικά Αριθμός σελίδων: 88 Διαστάσεις: 29x28 εκ. Εξώφυλλο: Σκληρό ISBN: 978-618-82181-9-2 Τιμή: 100 ευρώ Τιμή για τα μέλη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος: 80 ευρώ

Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος 2020 Συλλεκτικός, δίγλωσσος (ελληνικά-αγγλικά) τόμος.

22 συγγραφείς, ειδικοί επιστήμονες, καθηγητές πανεπιστημίων και ερευνητές, αναλύουν και σχολιάζουν τη ναυτική σύγκρουση που άλλαξε το ρου της ιστορίας.

456 σελίδες, 31x23.

Kαλλιτεχνική βιβλιοδεσία. Διατίθεται στο πωλητήριο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Τιμή: 90 ευρώ. Μόνο για τα μέλη του Μουσείου 70 ευρώ. Περιπλους 116 75

Αποχαιρετισμοί

Παναγιώτης Μάλλιαρης

T

ην Παρασκευή 20 Αυγούστου έφυγε από κοντά μας ένας ειλικρινής και πολύ αγαπητός φίλος του Μουσείου ο Αντιναύαρχος (ε.α.) Παναγιώτης Μάλλιαρης Π. Ν. Ο αγαπητός Ναύαρχος μας είχε λυπήσει όλους για την άσχημη κατάσταση της υγείας του την τελευταία περίοδο της ζωής του. Το κύριο χαρακτηριστικό του Ναυάρχου ήταν ότι είχε παντού φίλους και κέρδιζε την αγάπη όλων, όσων τον γνώριζαν, με την ακεραιότητα του χαρακτήρα του και την πραότητα των λόγων και της συμπεριφοράς του. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος τον θεωρούσε πάντα ως εξαίρετο φίλο, στη συμβουλή του οποίου κατέφευγε για όποιο θέμα απαιτούσε ήπιο λόγο και σώφρονα αντιμετώπιση. Πολύτιμος συμπαραστάτης σε δύσκολες περιόδους ήταν πάντα παρών στις εκδηλώσεις του Μουσείου έχοντας πάντα να πει αφειδώλευτα, όπου απαιτείτο, κάποια καλόπιστη παρατήρηση, αλλά και κάποιο έπαινο. Ιδιαίτερα επαινετικός ο Ναύαρχος για το ελάχιστο προσωπικό του Μουσείου και το έργο που αποδίδει. Σεβαστέ Ναύαρχε θα παραμείνεις για πάντα αξέχαστος στη μνήμη των μελών και του προσωπικού του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Εμείς οι παλιότεροι θα σε θυμόμαστε ως Κυβερνήτη ή ως Διοικητή σε γέφυρες Αρματαγωγών και Αντιτορπιλικών, όπως τότε. Στην αγαπημένη σου σύζυγο Λένα, στα παιδιά σου Γιώργο και Κώστα και στα εγγόνια σου, ευχόμαστε ο χρόνος να επουλώσει το οδυνηρό τραύμα του χωρισμού. Καλό στερνό σου ταξίδι Ναύαρχε Iωάννης Παλούμπης

Βασίλειος Γιαρίμουστας

Σ

τις 17 Σεπτεμβρίου 2021 έφυγε για το τελευταίο του ταξίδι ο Βασίλειος Γιαρίμουστας εκλεκτό μέλος και αγαπητός φίλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Γεννήθηκε στον Πειραιά το 1940. Ήταν απόφοιτος της Ακαδημίας Εμπορικού Ναυτικού της Σχολής Ασπροπύργου. Ήταν μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Ναυτικής Τεχνολογίας, του ΙΜΕSouthampton Αγγλίας, του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος, στην Τεχνική Επιτροπή του D.N.V. και μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος από το 2004. Είχε δημιουργήσει συλλογή από σπάνια ναυτικά αντικείμενα και έργα τέχνης, η οποία αποτελεί τον πυρήνα του Ναυτικού Μουσείου Τέχνης και Παράδοσης «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ», που ο ίδιος ίδρυσε το 2005 και στέγασε σε ιδιόκτητο κτίριο στο Λαύριο. Το νέο Ναυτικό Μουσείο Τέχνης και Παράδοσης «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» είχε συνεργαστεί με το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος στο πλαίσιο της εικαστικής έκθεσης «Το θωρηκτό “Γεώργιος Αβέρωφ“, 19112011. Ιστορία και Τέχνη». Ο αείμνηστος Βασίλειος Γιαρίμουτσας πρόσφατα στο ΙΒ΄ Πανελλήνιο Συνέδριο των Ναυτικών Μουσείων στην Άνδρο είχε ανακοινώσει το άνοιγμα της συλλογής στο κοινό το 2024 και την ταξινόμηση της σε 36 θεματικές κατηγορίες. Ειλικρινής και πιστός φίλος του Μουσείου δεν έλειπε σχεδόν ποτέ από τις εκδηλώσεις του και παρακολουθούσε πάντα με ενδιαφέρον τις δραστηριότητές του Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκφράζει τα θερμά του συλλυπητήρια στην οικογένειά του. Καλό ταξίδι στον αλησμόνητο «ΑΕΙΝΑΥΤΗ» Βασίλη.



Ημερολoγιο Μουσεiου

ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

O

κος Ηρακλής Προκοπάκης της Danaos Shipping Ltd και μέλος του ιστορικού πληρώματος του Α/Τ «Βέλος» που συμμετείχε στο Κίνημα του Ναυτικού το 1973 κατά της δικτατορίας, είχε δωρίσει στο Μουσείο το μοντέλο του πλοίου και το έργο δομικής τέχνης «Ναυμαχώντας» του Διονυσίου Τσάση. Ο κος Προκοπάκης συνεχίζοντας να προσφέρει την υποστήριξή του στο έργο του φορέα μας χρηματοδότησε και την κατασκευή της εκθεσιακής βιτρίνας του μοντέλου του Α/Τ «Βέλος». Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι η πρώτη βιτρίνα που κατασκευάζεται με βάση τις νέες προδιαγραφές που από εδώ και στο εξής θα εφαρμοστούν στο πλαίσιο της σχεδιαζόμενης επανέκθεσης του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Νέα Μέλη Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου Καραδήμας Αντώνιος - Ιδιωτικός Υπάλληλος Κοκκάλου Ευγένιος-Κωνσταντίνος - Καθηγητής Φαρμακευτικής ΑΠΘ

Επίτιμα Μέλη Το Διοικητικό Συμβούλιο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στην υπ’ αριθμ. 742 συνεδρίασή του την 29η Ιουνίου 2021, απεφάσισε ομόφωνα την ανακήρυξη των απελθόντων μελών του Δ.Σ. κ. Γεωργίου Δεσποτόπουλου Αξιωματικού του ΠΝ (ε.α.), κ. Ιωάννη Λιναρδάκη Αρχιπλοιάρχου (Ο) ΠΝ (ε.α.) και κ. Νικολάου Σερέτη Υποναύαρχου Λ.Σ. (ε.α.) ως επιτίμων μελών για την συνεχή και ανιδιοτελή προσφορά τους προς τους σκοπούς του Μουσείου.

Δωρεές Εκθεμάτων και Αρχειακού Υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμα: Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στον κ. Γεώργιο Ρούσση, γλύπτη και Πρόεδρο της Εταιρείας Διάδοσης & Διάσωσης Πολιτισμού Ελλάδος ARTY ON για την ευγενική του προσφορά να συντηρήσει και να αποκαταστήσει με προσωπική εργασία το άγαλμα του αφανούς ναύτη που βρίσκεται στον περίβολο του Ναυτικού Μουσείου.

Ένας φίλος του Μουσείου που επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του, ένα ομοίωμα πλοίου H.S. CHIOS και ένα αντίγραφο φωτογραφίας που απεικονίζει τον Ναύαρχο Mark Edward Frederic Kerr. Περιπλους 116 77

Γράφει ο Σκάπουλος 78 Περιπλους 116

A

γαπητοί φίλοι αναγνώστες. Ο Σκάπουλος αποφεύγει γενικά να ασχολείται με θέματα της επικαιρότητας, αλλά τη συγκεκριμένη περίοδο και πιο συγκεκριμένα προ 20-25 ημερών η πανελλήνια συγκίνηση από την αποχώρηση του μεγάλου μας συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη δεν του επιτρέπει να μην εκφράσει κι αυτός τα συναισθήματά του. Κατ’ αρχήν όπως θα έχετε ήδη καταλάβει από προηγούμενα κείμενα ο Σκάπουλος ανήκει σε εκείνες τις γενιές που μεγάλωσαν και έζησαν με τα τραγούδια του Θεοδωράκη και παρά το γεγονός ότι δεν είναι του τύπου του να ασχολείται με τραγούδια (εξάλλου ο επαγγελματικός του προσανατολισμός δεν βοηθάει προς αυτή την κατεύθυνση) δεν έπαψε στη ζωή του να συγκινείται (να φανατίζεται, όπως λένε σήμερα τα παιδιά) με τα δημεγερτικά τραγούδια του μεγάλου συνθέτη μας. Ένα άλλο στοιχείο που συγκίνησε τον Σκάπουλο ήταν ο τρόπος ζωής του Μίκη και η έκφραση των πολιτικών του πεποιθήσεων. Ο Μίκης δεν ήταν ποτέ «πολιτικάντης» έλεγε και έκανε εκείνο που πίστευε πως ήταν σωστό για την πατρίδα, για τον λαό, ανεξάρτητα αν ήταν πάντα μέσα στην κομματική γραμμή της πολιτικής του τοποθέτησης. Πολιτική για τον Μίκη σήμαινε ριζοσπαστισμό, σήμαινε τόλμη, ανιδιοτέλεια, σήμαινε υπέρβαση και απέβλεπε στην ενότητα και όχι στον διχασμό της ελληνικής κοινωνίας. Λόγω αυτού του χαρακτηριστικού ο Μίκης είχε έρθει πολλές φορές σε σύγκρουση με τους ομοϊδεάτες και πολιτικούς του φίλους. Αγαπητοί μου φίλοι, σ’ αυτό μου το σημείωμα δεν θα μου επιτρεπόταν να ασχοληθώ με την πολιτική διαδρομή του Μίκη, άλλωστε δεν είμαι και κατάλληλος, υπάρχουν πολύ αρμοδιότεροι από εμένα να γράψουν γι αυτή την πτυχή της προσωπικότητάς του. Εκείνο που θα ήθελα να επισημάνω είναι πως αισθάνομαι τυχερός που η πατρίδα μου είχε και έχει συνθέτες που έχουν μελοποιήσει μεγάλους Έλληνες ποιητές. Είμαστε τυχεροί που ακούσαμε στη ζωή μας Θεοδωράκη, Χατζηδάκη, Ξαρχάκο, Μικρούτσικο και πολλούς άλλους να τραγουδούν Σεφέρη, Ελύτη, Γκάτσο, Καββαδία, Ρίτσο και τόσους άλλους. Είναι αλήθεια πως εκτός από τη μελωδία των εξαίρετων τραγουδιών οι μεγάλοι μας συνθέτες εκλαΐκευσαν την υψηλή ποίηση, που αλλιώς θα έμενε απρόσιτη για τους πολλούς, κτήμα μόνο των πολύ ολίγων που ασχολούνται με αυτήν. Έτσι μάθαμε την ποίηση του Σεφέρη, του Ρίτσου, του Ελύτη, του Γκάτσου, του Καβάφη, του Καββαδία. Αλλά κι αν υποθέσουμε πως κάποιοι λίγοι κάτι ξέρανε για τους πλέον επιφανείς, μάθαμε όλοι μας και τους Εμπειρίκο, Αναγνωστάκη, Καρυωτάκη, Κική Δημουλά, Λειβαδίτη και άλλους. Δεν ξέρω τι συμβαίνει σε άλλα κράτη, άλλες κοινωνίες, αν δηλαδή οι συνθέτες μελοποιούν υψηλή ποίηση ή απλά ασχολούνται με τραγουδιστικά στιχάκια. Ο Σκάπουλος όμως αισθάνεται περήφανος που ακούει μελοποιημένη τη Ρωμιοσύνη, το Άξιον Εστί, τον Σταυρό του Νότου, το Μαραμπού, τον Κεμάλ και τόσες άλλες όμορφες μελωδίες που πλαισιώνουν εξαίρετα ποιήματα υψηλής ποιητικής τέχνης. Ο μεγάλος μας Μίκης έφυγε, ο Μίκης όλων των Ελλήνων δεν είναι πια ανάμεσά μας και παρόλον ό,τι η ηλικία του και η κατάσταση της υγείας του ήταν τέτοια που θα σκεφτόταν κανείς πως το τέλος ήρθε φυσιολογικά, μας ξάφνιασε όλους, λες και δεν το περιμέναμε. Τον είχαμε σκεφτεί σαν αθάνατο, σαν αιώνιο όπως και το έργο του και η είδηση μας άφησε βουβούς από πόνο, από νοσταλγία, για

τις φάσεις της ζωής μας, που είχαμε μεγαλώσει, τραγουδήσει, επαναστατήσει, ερωτευτεί, με τα τραγούδια του. Ναι, είμαστε λυπημένοι ως τα κατάβαθα της ψυχής μας, αλλά συγχρόνως περήφανοι, που τον γνωρίσαμε στη σύντομη διάρκεια της ζωής μας. Φίλες και φίλοι, είμαι βέβαιος ότι θα έχετε όλοι διαβάσει σε εφημερίδες, περιοδικά, ηλεκτρονικές σελίδες, παντού, αφιερώματα για τη ζωή και το έργο του συνθέτη που έκανε την Ελλάδα γνωστή σ’ όλο τον κόσμο με τη μουσική του, επομένως τα λίγα λόγια του Σκάπουλου φαντάζουν φτωχά και λίγα για τον τεράστιο καλλιτέχνη. Όμως εμείς, του δικού μου επαγγέλματος, δεν ξέρουμε να γράφουμε όμορφα μακροσκελή κείμενα. Πιστεύω ακράδαντα πως, αν υπάρχει παράδεισος, ο Μίκης σήμερα θα είναι εκεί, περιτριγυρισμένος από τους αγγέλους, γιατί όλοι τους θα

θέλουν να μάθουν λίγο από την έμπνευσή του, από το τεράστιο ταλέντο του, που μας γαλούχησε και μας συνεπήρε σε στράτες, που μας πήγαν... λίγο ψηλότερα, ... λίγο ψηλότερα. Φίλοι μου, η Ελλάδα θρήνησε τον Μίκη και τον ξεπροβόδισε σιγομουρμουρίζοντας τα τραγούδια του. Οι γενιές μας και όλοι οι Έλληνες, θα τον θυμόμαστε με τα τεράστια χέρια του απλωμένα, να διευθύνει ορχήστρες και χορωδίες, λες και αγκάλιαζε όλη την Ελλάδα, όλο τον Ελληνισμό. Θα τον θυμόμαστε να ξεσηκώνει τα πλήθη με τους ρυθμούς του και να τα κατευθύνει προς τη δημοκρατία, προς την αγάπη, προς τη συνένωση της κοινωνίας, μακριά από τεχνητούς διαχωρισμούς και διχασμούς. Καλό σου ταξίδι μεγάλε μας Μίκη, σ’ ευχαριστούμε για τη μεγάλη σου προσφορά στην ελληνική κοινωνία. Καλό σου ταξίδι αξέχαστε σύντροφε της νιότης μας. Περιπλους 116 79

Ναυτικά Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο, Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Αστική μη κερδοσκοπική εταιρία) Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223/28249, Fax: 26950 83748 ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Τσιλιβή, Ζακύνθου ΤΤ 22100. Τηλ. 26950 42436/ Κιν. 6974 065 776 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ.: 22890 22700/210 81 25 547, Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Ραψάνη, Χρυσοστόμου Σμύρνης 1, Τηλ: 2510 240 668, 6977 391 605, Ε-mail: nmkav.gr@gmail.com • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ & ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ (Ν.Π.Δ.Δ.) Κων/νου Καραμανλή 1, Δημαρχιακό Μέγαρο, ΤΤ18900, Σαλαμίνα. Τηλ.-fax: 213-2027316 E-mail: museum@0165.syzefxis.gov.gr

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

Φορείς (Ιδρύματα - Ινστιτούτα - Ναυτικές Συλλογές) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ "ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ" Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709 80 Περιπλους 116