ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 117 by Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

ΤΕΥΧΟΣ 117 • OKTΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ.-YEN-ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

On time - any time!

A globally integrated shipping group

- Transportation (dry bulk, wet, reefer)

LASKARIDIS SHIPPING CO. LTD.

- Shipyards

HEAD OFFICE

- Ship Agency

5, Xenias str. & Ch. Trikoupi

- Logistics

14562, Athens, Greece

- Terminals

Tel.: +30 210 62 84 200

- Fuel Supplies at High Seas - Pelagic Fish Trading

e-mail: athens@laskaridis.com www.laviniabulk.com

117

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ // ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

Χαιρετισμός του Εκδότη

ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ

Μαθήματα εθνικής αυτογνωσίας της Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρoέδρου ΝΜΕ

Αποκατάσταση της περγαμηνής Άδεια ελεύθερης διάβασης στα ελληνικά πλοία της Δέσποινας Κατσαρού-Μοσχονά, Μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου ΝΜΕ Υπεύθυνη συντήρησης αντικειμένων

Τελετή ονοματοδοσίας του ΠΓΥ “ΑΙΑΣ” Η παραδειγματική ευεργεσία του Παναγιώτη Λασκαρίδη στο Πολεμικό Ναυτικό

Τελετή Εορτασμού του Άγιου Νικόλαου και της Επετείου των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-13

Εορτασμός του Προστάτη του Πολεμικού Ναυτικού Αγίου Νικολάου Εκδήλωση προς Τιμήν των Οικογενειών των Στελεχών του ΠΝ

FORUM "ΕΛΛΆΔΑ 2040" της Επιτροπής "ΕΛΛΆΔΑ 2021" Παρουσίαση του Ιωάννη Τριφύλλη

LIBERIAN REGISTRY. Ανασκοπώντας το 2021& προσβλέποντας στο 2022 Του Μιχάλη Πανταζόπουλου

Air Lubrication System του Κυριάκου Μοσχονά, Project Engineer

Η Αναφορά των Ναυτικών Αγώνων του 1821 στον Εθνικό μας Ύμνο του Κ.Γ. Καταγά Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α.

Ο Ξεσηκωμός του ’21 σε Χαλκιδική και Μακεδονία του Γαβριήλ Ν. Συντομόρου, Φιλόλογου-Ιστορικού

Η ανακατάληψη της Ανατολικής Θράκης του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Αναστασίου Δημητρακόπουλου

To τέλος του ρυμουλκού ΣΑΜΨΩΝ στις ακτές του Πηλίου του Άρη Μπιλάλη

Λογοτεχνία & Θάλασσα

Επιστολή του Αντιναυάρχου ΠΝ εα Δημητρίου Λισμάνη Απαντητική Επιστολή του Ηλία Νταλούμη

Ημερολόγιο Μουσείου

Αποχαιρετισμοί

Bαρόμετρο

ΤΕΥΧΟΣ 117 • OKTΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2021

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ.-YEN-ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εξώφυλλο Κειμήλια της συλλογής του ΝΜΕ που παρουσιάστηκαν στην έκθεση "Πρώτη Σημαία". Καλλιτεχνικός σχεδιασμός: Νίκος Λεοντόπουλος.

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

Διαφημίσεις: Ν. Νικολαΐδης-Ε. Σ. Σύρος Τηλ./Fax: 210 24 35 075 Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ ΔΙΑΝΈΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΆΝ Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

62 Τραπεζικός λογαριασμός για την κατάθεση συνδρομής μελών: ΕΘΝΙΚΉ ΤΡΆΠΕΖΑ/Δικαιούχος: Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Aρ. Λογ/σμου: 072/482020-74/ IBAN: GR13 0110 0720 0000 0724 8202 074 Παράκληση η κατάθεση να γίνεται ΕΠΩΝΥΜΩΣ, ώστε να αποστέλλεται ακολούθως και η σχετική απόδειξη.

γαπητές φίλες και αγαπητοί φίλοι, Ο χρόνος που διανύσαμε το σωτήριο έτος 2021 σηματοδοτήθηκε από την ακριβή εθνική μας επέτειο των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση. Όπως όλοι γνωρίζουμε η πανδημία που βιώνει όλη η υφήλιος, έριξε τη βαριά σκιά της στους εορτασμούς και στις εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν σε όλη την Ελλάδα αλλά και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, για να τιμήσουν τον αγώνα των προγόνων μας για την Ελευθερία τους, την γέννηση της σύγχρονης Ελλάδας. Οι εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν ήταν πολύμορφες, πολυδιάστατες, εκπαιδευτικές, ψυχαγωγικές και καλλιτεχνικές. Η «στροφή» στο παρελθόν ήταν γόνιμη και η ενδοσκόπηση αποτέλεσε το έναυσμα για δημιουργική εξωστρέφεια. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος τίμησε την επέτειο της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας με πλήθος δράσεων, που μπορεί να μην ήταν πάνδημες, ωστόσο ήταν ουσιαστικές και διαχρονικές. Λόγω ειδικότητας προβάλλαμε τη ναυτική πλευρά της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Υλοποιήσαμε εκδόσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκθέσεις και συμμετείχαμε με ομιλίες και δανεισμούς εκθεμάτων σε δράσεις άλλων πολιτιστικών φορέων. Οι συστηματικοί αναγνώστες του περιοδικού μας γνωρίζουν ότι τα 4 τεύχη του 2021 είναι αφιερωμένα στα Πλοία και τις Ναυμαχίες του 1821. Το ανά χείρας τεύχος με αριθμό 117 είναι το τελευταίο του έτους. Αντί άλλου επιλόγου, σηματοδοτούμε το πέρας του βαθύτατα πατριδογνωστικού αφιερώματός μας με τη δημοσίευση της ομιλίας που πραγματοποίησε η γράφουσα το παρόν σημείωμα στο αμφιθέατρο «Ιωάννης Καποδίστριας» του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών στις 7 Δεκεμβρίου 2021.

Καλή ανάγνωση και καλή νέα χρονιά! Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Ο Κατά Θάλασσα Αγώνας και η συμβολή του στην επιτυχή έκβαση της Επανάστασης του 1821

2 Περιπλους 117

υρίες και Κύριοι Οι Έλληνες παρά τα δεινά της μακραίωνης υποδούλωσης σ’ έναν αλλόθρησκο και βάρβαρο δυνάστη απέδειξαν αξιοθαύμαστη ανθεκτικότητα. Διατήρησαν τη χριστιανική τους πίστη, την πολιτιστική τους ταυτότητα και κράτησαν άσβεστη τη φλόγα της επιθυμίας για Ανεξαρτησία. Η προετοιμασία της εξέγερσης επωάσθηκε όλα αυτά τα 400 χρόνια της δουλείας και οι διεθνείς όσο και οι τοπικές συνθήκες την κατέστησαν δυνατή μετά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Το κίνημα του Διαφωτισμού που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη στα τέλη του 17ου αιώνα και τον 18ο αιώνα με κύριους εκφραστές τους Γάλλους Μοντεσκιέ, Βολταίρο, Ρουσσώ, εισάγοντας καινοφανείς ιδέες, αμφισβήτησε όλους τους καθιερωμένους μέχρι τότε θεσμούς, με κυριότερο την άσκηση της εξουσίας επί των λαών προκαλώντας την εκδήλωση επαναστατικών κινημάτων στην Αμερική και την Ευρώπη. Οι Έλληνες που ήταν εγκαταστημένοι στην ευρύτερη περιοχή της Βαλκανικής έγιναν δέκτες των ιδεών αυτών και συνέβαλαν ενεργά στη μετάδοση των ιδεών αυτών, τη διάδοση της παιδείας και την εκλαΐκευση της σύγχρονης τότε επιστήμης. Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός με κύριους εκφραστές τον Ρήγα Βελεστινλή, τον Αδαμάντιο Κοραή, τον Κοσμά τον Αιτωλό και τον Ευγένιο Βούλγαρη, επέφερε σημαντικές αλλαγές σε κοινωνικό, πνευματικό και πολιτικό επίπεδο, προετοιμάζοντας τον υπόδουλο ελληνισμό για την εξέγερση. Πριν εξετάσουμε τις αντίπαλες ναυτικές δυνάμεις θα πρέπει να ξεκινήσουμε από τη διαπίστωση ότι οι Οθωμανοί ενώ ήταν καλοί πολεμιστές στην ξηρά, δεν είχαν καθόλου καλή επίδοση στα ναυτικά πράγματα. Λαός σκληροτράχηλος και στεριανός, προερχόμενος από τα βάθη της Ασίας, ούτε παράδοση φυσικά είχε, αλλ’ ούτε και ανάγκη, να επιδοθεί στο σκληρό ναυτικό επάγγελμα με τις πολλές κακουχίες. Άφηνε τους υπόδουλους Έλληνες να κυριαρχούν στο ναυτικό επάγγελμα και μάλιστα τους ενθάρρυνε προς αυτή την κατεύθυνση με μέτρα διοικητικής μορφής που ευνοούσαν τον εποικισμό των νησιών. Ακόμη και στον πολεμικό τους στόλο οι Οθωμανοί είχαν εφαρμόσει τον θεσμό των "Μελλάχηδων", μια μορφή υποχρεωτικής θητείας που έπρεπε να υπηρετήσουν οι νεαροί Έλληνες ναυτικοί. Η εκπλήρωση αυτής της υποχρέωσης τους καθιστούσε παράλληλα γνώστες των δυνατοτήτων αλλά και των αδυναμιών του οθωμανικού στόλου. Αρκετοί Έλληνες είχαν φτάσει κατά καιρούς να καταλάβουν υψηλές θέσεις στην ιεραρχία του οθωμανικού Ναυτικού. Αποτελεί γεγονός αναμφισβήτητο ότι η επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και η ίδρυση ενός μικρού ανεξάρτητου ελληνικού κράτους με διεθνή αναγνώριση το 1830, στηρίχθηκε κατά μεγάλο μέρος στην ύπαρξη του ενός εμπορικού ναυτικού, που μετεξελίχθηκε σε πολεμικό, με κύριο εφόδιό του τη ναυτοσύνη των πληρωμάτων και τη φλόγα των αγωνιστών για ελευθερία. Στα αμέτρητα χρόνια της σκλαβιάς είναι ιστορικά καταγεγραμμένες, μια σειρά από 123 σημαντικές εξεγέρσεις, οι περισσότερες αυθόρμητες και χωρίς προπαρασκευή, όχι λίγες με την προτροπή ξένων δυνάμεων, που στη συνέχεια εγκατέλειπαν τους ξεσηκωμένους. Όλες καταπνίγηκαν λίγο μετά την εκδήλωσή τους, ακριβώς διότι δεν υποστηρίζονταν από τη θάλασσα καθώς μέσω των θαλασσίων επικοινωνιών έφθαναν ανεμπόδιστα ενισχύσεις και εφόδια στους Οθωμανούς, που βρίσκονταν στον ελλαδικό χώρο και εύκολα καταστέλλονταν οι εστίες αναταραχής, με εκατόμβες θυμάτων.

Η εκδήλωση της Ελληνικής Επανάστασης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την οικονομική ανάπτυξη των υπόδουλων Ελλήνων και ειδικότερα με την ανοδική πορεία της ελληνικής ναυτιλίας που ξεκίνησε από τη δεύτερη δεκαετία του 18ου αιώνα κορυφώθηκε στα τέλη του 18ου-αρχές του 19ου αιώνα. Οι Έλληνες, Οθωμανοί και Βενετοί υπήκοοι, επιδεικνύοντας ευελιξία και ευρηματικότητα, άδραξαν τις ευκαιρίες που δημιουργήθηκαν στο μεταβαλλόμενο πολιτικό και οικονομικό πλαίσιο του 18ου αιώνα και κατάφεραν να κυριαρχήσουν στο θαλάσσιο εμπόριο της Ανατολικής Μεσογείου με τη Δύση. Οι Έλληνες εκμεταλλεύτηκαν αρχικά την πορεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ήδη, από τη συνθήκη του Πασάροβιτς (1718), με την οποία σηματοδοτήθηκε το τέλος των βενετο-οθωμανικών συρράξεων και η αρχή μιας περιόδου ηρεμίας στην περιοχή. Οι ειδικές συμφωνίες της αυστροουγγρικής-οθωμανικής συνθήκης ελευθέρωσαν τη διακίνηση του εμπορίου ανάμεσα στις δύο αυτοκρατορίες και έδωσαν στους Οθωμανούς υπηκόους ιδιαίτερα προνόμια συμβάλλοντας στην ευημερία του χερσαίου και θαλασσίου εμπορίου. Ιστορικός σταθμός στην άνοδο της ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας ήταν η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) με την οποία έκλεισε ο πρώτος Ρωσο-τουρκικός πόλεμος (1768-1774). Η σημασία της νίκης των Ρώσων επί των Οθωμανών ήταν σημαντική καθώς οδήγησε στο εμπορικό άνοιγμα του Ευξείνου Πόντου και τη διάδοση της καλλιέργειας των σιτηρών. Οι Έλληνες, εκμεταλλευόμενοι τη ρωσική προστασία, άρχισαν να επικρατούν στο θαλάσσιο εμπόριο μεταξύ του Ευξείνου Πόντου και της Μεσογείου και σταδιακά να εξελίσσονται σε διεθνή παράγοντα στο εμπόριο της Ανατολικής Μεσογείου. Αποτελεί αναμφίβολο γεγονός ότι το 1821 η εσωτερική κατάσταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ευνοούσε την εξέγερση. Το κίνημα του Αλή Πασά, οι τεταμένες σχέσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη Ρωσία, η επανάσταση της Μολδοβλαχίας υπό τον Υψηλάντη, η απασχόληση οθωμανικών στρατευμάτων στις ανήσυχες περιοχές της Περσίας, δημιουργούσαν αντιπερισπασμούς που κρατούσαν απασχολημένες δυνάμεις ξηράς στις εστίες των εξεγέρσεων και τον οθωμανικό στόλο καθηλωμένο στον Εύξεινο Πόντο. Παρ’ όλα αυτά το εγχείρημα της Ελληνικής Επανάστασης εξακολουθούσε να είναι δυσκολότατο διότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία παρέμενε μια αχανής αυτοκρατορία που μπορούσε να κινητοποιήσει στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις, ικανές να καταστείλουν κάθε στασιαστικό κίνημα. Επιπρόσθετα, το ευρωπαϊκό κλίμα στις παραμονές της Επανάστασης δεν ήταν ευνοϊκό για οποιαδήποτε εξέγερση που είχε στόχο να αλλάξει την καθεστηκυία τάξη στην Ευρώπη. Η Ιερά Συμμαχία που συγκροτήθηκε κατ’ αρχάς από τις, Ρωσία, Αυστρία, Πρωσία και στην οποία προσχώρησαν αργότερα η Γαλλία και ανεπισήμως η Αγγλία, είχε σαν σκοπό να κρατά τους λαούς της Ευρώπης υπό το πέλμα της απολυταρχίας και ήταν αντίθετη σε οποιοδήποτε εθνικο-απελευθερωτικό κίνημα. Έτσι, οι αντικρουόμενες συνθήκες καθιστούσαν βασικό παράγοντα επιτυχίας της Επανάστασης την ταχύτερη δυνατή εξάπλωση του κινήματος σε όλες τις ελληνικές περιοχές. Ο στόχος όμως αυτός με δεδομένη τη γεωγραφική διαμόρφωση της χώρας, με το πλήθος των νησιών, τα εκτεταμένα παράλια και τις μακρές και εκτεταμένες οροσειρές που εμπόδιζαν την δια ξηράς επικοινωνία των διαφόρων γεωγραφικών διαμερισμάτων, μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με τη συμμετοχή των Ελλήνων ναυτικών, οι οποίοι θα έπλεαν στα νησιά και τους παραλιακούς ναυτότοπους και θα παρακινούσαν τους καΠεριπλους 117 3

τοίκους να εξεγερθούν. Στη συνέχεια θα έπρεπε να συνδράμουν όσες χερσαίες επιχειρήσεις διεξάγονταν σε παραλιακές περιοχές, να αποκλείσουν από θαλάσσης τα φρούρια στα οποία αμύνονταν Οθωμανοί, να εφοδιάσουν τα αντίστοιχα στα οποία είχαν κλειστεί Έλληνες και τέλος, το κυριότερο, να διακόψουν τις επικοινωνίες των αντίπαλων δυνάμεων δια μέσου του Αιγαίου που αποτελούσαν την ταχυτέρα οδό μεταφοράς ενισχύσεων. Ως ναυτική αντίδραση από τους Οθωμανούς θα αναμενόταν η επιδίωξη του εντοπισμού της Επανάστασης στην αρχική της κοιτίδα, την Πελοπόννησο, με αποστολή στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία δια θαλάσσης, δεδομένου ότι ήταν η ταχυτέρα οδός, ενώ παράλληλα αναμενόταν η διακοπή του εφοδιασμού με τρόφιμα και πυρομαχικά από το εσωτερικό και το εξωτερικό και φυσικά η διενέργεια αποβατικών επιχειρήσεων σε νευραλγικά σημεία των ελληνικών ακτών. Στα πιθανά έργα του οθωμανικού ναυτικού θα πρέπει να προστεθεί η προσπάθεια καταστροφής των ελληνικών ναυτικών κέντρων που είχαν τη δυνατότητα να δώσουν στον Αγώνα το σύνολο σχεδόν των ενταγμένων στον στόλο πλοίων. Αυτά ήταν η Ύδρα, οι Σπέτσες, τα Ψαρά, η Κάσος και μερικοί ακόμα ναυτότοποι. Η ταυτότητα των αποστολών οθωμανικού και ελληνικού ναυτικού οδηγούσε σε μετωπική σύγκρουση τους δύο στόλους, με έπαθλο την κυριαρχία στο Αιγαίο που χώριζε τον χερσαίο όγκο της οθωμανικής αυτοκρατορίας από τον επαναστατημένο ελληνικό χώρο. Ποιος όμως ήταν ο ελληνικός στόλος που αναλάμβανε το βαρύ έργο να αντιμετωπίσει τον οθωμανικό στη θάλασσα; Νομίζω πως η καλύτερη απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα δόθηκε από τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη στο μνημειώδη λόγο του που εκφώνησε στην Πνύκα στις 8 Νοεμβρίου 1836: «Όταν αποφασίσαμεν να κάμωμεν την επανάστασιν κανένας φρόνιμος δεν μας είπε: που πάτε να πολεμήσετε με σιτοκάραβα βατσέλα; Αλλά ως μία βροχή έπεσεν εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας και όλοι εσυμφωνήσαμεν και εκάμαμεν την επανάστασιν». Ο Γέρος του Μοριά, που ο ίδιος είχε διατελέσει το 1807 μέλος πληρώματος κουρσάρικου πλοίου εναντίον των Οθωμανών, με την τετράγωνη λογική και το θυμόσοφο ύφος του, κυριολεκτούσε όταν περιέγραφε ως «σιτοκάραβα» τα πλοία του αγώνα, ενώ «βατσέλα» ονόμαζε τα πλοία γραμμής, τρίκροτα και δίκροτα, του οθωμανικού ναυτικού. Στα σιτοκάραβα όμως αυτά τα πληρώματα ήταν έμπειροι θαλασσινοί, ικανότατοι χειριστές και ατρόμητοι θαλασσομάχοι, που είχαν μάθει τη ναυτική τέχνη και τον θαλασσινό πόλεμο. Με τα καράβια τους έρχονταν αντιμέτωποι με τους πειρατές, κυρίως Αλγερινούς και Τυνήσιους, που λυμαίνονταν τη Μεσόγειο, ενώ και οι ίδιοι δρούσαν ως πειρατές ή κουρσάροι υπό διάφορες σημαίες για λογαριασμό ξένων δυνάμεων. Αυτές οι συγκρούσεις, πραγματικές ναυμαχίες σε πολλές περιπτώσεις, έδωσαν τη δυνατότητα στους Έλληνες ναυτικούς να εξασκηθούν στην τακτική του πολέμου και ιδίως του αιφνιδιασμού. Με την έναρξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο, οι Έλληνες πλοιοκτήτες διέθεταν τον εντυπωσιακό αριθμό των 1.000 περίπου εμπορικών πλοίων. Εξ αυτών τα 200 θεωρούνταν τα σχετικώς ισχυρότερα και ήταν εξοπλισμένα με 8 – 16 ελαφρά κανόνια βραχέος βεληνεκούς. Επρόκειτο κυρίως για μπρίκια των 250 περίπου τόνων και μικρότερες γολέτες. Τα υπόλοιπα ήταν ακόμα μικρότερα ή παλαιότερα και χρησιμοποιούνταν για βοηθητικούς σκοπούς, μεταφορές, ή μετασκευάζονταν σε πυρπολικά. Στην αρχή ο συντονισμός των κινήσεων του στόλου επιτυγχανόταν μέσω των προκρίτων των νησιών και το κάθε νησί όριζε τον δικό του ναύαρχο στα πλοία που συνεισέφερε στον στόλο. Από τον 4 Περιπλους 117

δεύτερο όμως χρόνο της επανάστασης αναγνωρίσθηκε σιωπηρά η πρωτοκαθεδρία του υδραίου ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη. Ωστόσο, πρέπει να επισημάνουμε ότι προβλήματα συντονισμού, ελέγχου και διοικήσεως, λόγω διχόνοιας, παρέμειναν μέχρι τέλους. Το βασικότερο όπλο των Ελλήνων ναυμάχων ήταν το πυρπολικό με το οποίο προκαλούσαν σοβαρές ζημιές και τρομοκρατούσαν τους αντιπάλους τους. Δεν ήταν άγνωστη η χρήση του πυρπολικού σε ναυτικές επιχειρήσεις ακόμη και από την αρχαιότητα. Σκάφη ειδικώς ναυπηγημένα ως πυρπολικά χρησιμοποιήθηκαν από τους στόλους των ευρωπαϊκών χωρών κατά τον 17ο και 18ο αιώνα κυρίως ως βοηθητικά πολεμικά μέσα. Στέλνονταν εναντίον των στόχων τους χωρίς πλήρωμα, παρασυρόμενα από τα ρεύματα και τον άνεμο. Το ελληνικό πυρπολικό όμως του Αγώνα του ’21 βασιζόταν στην καινοτομία της επανδρωμένης και κατευθυνόμενης πλεύσης και χρησιμοποιήθηκε ως κύριο πολεμικό μέσον για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία. Τα πυρπολικά ήταν κυρίως μπρίκια, όπως και τα λοιπά πλοία του στόλου, συνήθως από τα πλέον παλαιά, που διατηρούσαν όμως την ικανότητά τους για εκτέλεση ελιγμών και ανάπτυξη ταχύτητας. Με κατάλληλη μετασκευή που σκοπό είχε να μεταδώσει γρηγορότερα τη φωτιά σε όλα τα σημεία του σκάφους, κατευθύνονταν στην προσήνεμη πλευρά του στόχου, είτε αγκυροβολημένου, είτε εν πλω, προσκολλούσαν και στερεώνονταν από το πλήρωμά τους και αναφλέγονταν μαζί με τον στόχο. Ένας τέτοιος χειρισμός απαιτούσε εξαιρετική ναυτική εμπειρία και επιδεξιότητα που, καθώς και τη γενναιότητα του πληρώματος, το οποίο υπό χάλαζα εχθρικού πυρός, από πυροβόλα και από φορητό οπλισμό, προέβαινε στους κατάλληλους χειρισμούς προσκόλλησης του πυρπολικού στην πλευρά του εχθρικού στόχου. Το πλήρωμα διέφευγε, εάν το κατόρθωνε, με κωπήλατη λέμβο, τη λεγόμενη σκαμπαβία. Ο ελληνικός στόλος σε όλη την επταετή διάρκεια των αγώνων της εξέγερσης διεκδίκησε βήμα προς βήμα την κυριαρχία του Αιγαίου από τον οθωμανικό. Αντιπαρατάχθηκε, σχεδόν πάντοτε επιτυχώς, σε πλήθος ναυμαχιών και ναυτικών επεισοδίων με κυριότερα: στον Αργολικό κόλπο, στη Σάμο, στην Αλικαρνασσό, στον Γέροντα, βορείως του Ηρακλείου, στον Καφηρέα, στη Σούδα, στα Κύθηρα, στη Μεθώνη, στον Πατραϊκό, στο Μεσολόγγι και αλλού. Χρησιμοποιώντας τα πυρπολικά του κατέκαυσε και ανατίναξε μεγάλο αριθμό εχθρικών δικρότων και φρεγατών, όπως επί παραδείγματι: στην Ερεσό, στην Τένεδο, στη Μυτιλήνη, στη Χίο, στη Σάμο, στο στενό Κω – Αλικαρνασσού, στον Γέροντα, στον Αργολικό κόλπο, στο στενό του Καφηρέως, στο Ηράκλειο, στη Σούδα, στα λιμάνια της Εφέσου και της Μεθώνης, στην Πάτρα και σε άλλα μέρη. Είναι γεγονός άξιο απορίας πως κατόρθωσαν μικρά σκάφη τύπου μπρικιού και ακόμη μικρότερα τύπου γολέτας να αντιπαρατεθούν σε τρίκροτες και δίκροτες φρεγάτες και κορβέτες των μουσουλμανικών στόλων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Αιγύπτου, της Τύνιδας και της Αλγερίας που ήταν εξοπλισμένες με πολλά βαριά και μεγάλου βεληνεκούς πυροβόλα. Είναι γεγονός άξιο θαυμασμού πως κατόρθωσαν απλοί εμποροκαπεταναίοι όπως ο Μιαούλης, ο Τομπάζης, ο Σαχτούρης, ο Ανδρούτσος, ο Αποστόλης, ο Κριεζής, ο Τσαμαδός να μεταβληθούν σε ικανούς ναυάρχους, εφάμιλλους, σύμφωνα με τον Γάλλο ναύαρχο και ακαδημαϊκό Jurien de la Graviere, με τους μεγάλους Άγγλους και Ολλανδούς ναυάρχους του καιρού τους. Είναι άξιο θαυμασμού πως κατόρθωσαν απλοί ναύτες όπως ο Κανάρης, ο Παπανικολής, ο Πιπίνος, ο Ματρόζος, ο Νικόδημος, ο Θε-

οχάρης, ο Βατικιώτης, ο Πολίτης, ο Βώκος, ο Μουσιούς και άλλοι, να γίνουν ατρόμητοι πυρπολητές και ν’ αφήσουν το όνομά τους και το «αποτύπωμα του δαυλού «τους στην παγκόσμια ιστορία. Αναμφίβολα, οι Έλληνες δεν είχαν συλλάβει ένα πλήρες στρατηγικό σχέδιο ναυτικών επιχειρήσεων με τη σημερινή έννοια του όρου, πολύ δε περισσότερο στρατηγικό σχέδιο «συνδυασμένης δράσεως των χερσαίων και ναυτικών δυνάμεων». Ήταν όμως γεγονός ότι και οι Οθωμανοί δεν φανέρωσαν ότι είχαν σχέδιο επιβολής της δικής τους κυριαρχίας στο Αιγαίο, παρόλον ότι διέθεταν οργανωμένη κρατική μηχανή, κατάλληλα συγκροτημένες δυνάμεις και επάρκεια στελεχών, μέσων, και χρηματικών πόρων. Οι Οθωμανοί περιορίσθηκαν σε περιοδικές εξόδους από τα μόνιμα αγκυροβόλιά τους μέσα από τα Στενά και εκτέλεση ναυτικών εκστρατειών με περιορισμένους αντικειμενικούς σκοπούς, μετά την επίτευξη ή την αποτυχία των οποίων αποσύρονταν και πάλι στα Στενά, διευκολύνοντας έτσι το ναυτικό των Επαναστατών να κυριαρχεί στις θάλασσες και να επανακάμπτει από τα όποια πλήγματά του, να εγκαθιστά περιπολικά εγκαίρου προειδοποιήσεως έξω από τα Στενά και γενικά να ρυθμίζει με άνεση τη ροή των επιχειρήσεών του. Άφθαστοι όμως ήταν οι Έλληνες στο τακτικό πεδίο. Υπερτερώντας σε ναυτική επιδεξιότητα των κυβερνητών και των πληρωμάτων, καθώς και στην υπεροχή ταχύτητας των μικρών και ευέλικτων πλοίων τους, κατόρθωναν να παίρνουν κατάλληλες θέσεις έναντι των οθωμανικών δυνάμεων και να εξαπολύουν τα πυρπολικά τους προκαλώντας σύγχυση και φόβο στην εχθρική γραμμή. Μέσα στην αταξία κατόρθωναν να πλησιάσουν τα εχθρικά πλοία μέχρι τα όρια του βεληνεκούς των μικρών πυροβόλων τους. Κατ’ αυτό τον τρόπο επιτύγχαναν να εξουδετερώνουν το πλεονέκτημα του αντιπάλου σε αριθμό πλοίων, σε μέγεθος σκαφών και σε ισχύ πυρός. Μ’ αυτή τη μορφή των επιχειρήσεων το Ναυτικό της Επανάστασης εξεπλήρωσε στο ακέραιο την αποστολή του, αποκόπτοντας την όποια ροή ενισχύσεων από την Μικρά Ασία προς τον ελλαδικό χώρο. Δεν θα εξυπηρετούσε την ιστορική αλήθεια να μην αναφερθούν και οι αποτυχίες, οι συναρτημένες με τον ελληνικό στόλο κατά τη διάρκεια της επαναστάσεως. Συνιστούσαν κυρίως το αποτέλεσμα της ολέθριας κατά τα έτη 1823 – 1825 πολιτικής της Κεντρικής Διοικήσεως και της έλλειψης συντονισμού μεταξύ των προκρίτων των νήσων. Στα αίτια αυτά θα πρέπει να αποδοθούν οι καταστροφές της Χίου το 1822, της Κάσου και των Ψαρών το 1824, η ανεμπόδιστη αποβίβαση των αιγυπτιακών στρατευμάτων του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο το 1825 και η αδυναμία ανεφοδιασμού της φρουράς του Μεσολογγίου κατά τη δεύτερη πολιορκία του από τον Απρίλιο του ’25 μέχρι τις 10 Απριλίου του 1826. Εξαιτίας των τελευταίων δύο μεγάλων αποτυχιών των ελληνικών ναυτικών δυνάμεων, να αποτρέψει την αποβίβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο και να ανεφοδιάσει το Μεσολόγγι προ της πτώσεώς του, η Επανάσταση κατά το πρώτο τρίμηνο του 1827 ψυχορραγούσε. Χρειάστηκε η επέμβαση των ενωμένων ναυτικών μοιρών Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας υπό τους αντιστοίχους Ναυάρχους Κόδριγκτον, Δεριγνύ και Χέϋδεν τον Οκτώβριο του 1827 στον όρμο του Ναβαρίνου, σε μία μάλλον τυχαία, ή από έλλειψη σαφών εντολών προκληθείσα, ναυμαχία, στην οποία καταστράφηκε σχεδόν ολόκληρος ο τουρκο-αιγυπτιακός στόλος, για να γραφεί στη θάλασσα, ο ουσιαστικός επίλογος της ελληνικής Επανάστασης. Ο πολυαίμακτος αγώνας της εξέγερσης δικαιώθηκε με την αναγνώριση από την Υψηλή Πύλη, τρία χρόνια αργότερα, ενός μικρού πυρήνα ελεύθερου ελληνικού κράτους.

Κυρίες και κύριοι: Στις μέρες μας πολλές προσπάθειες έχουν καταβληθεί και εξακολουθούν να καταβάλλονται για να ξαναδιαβαστεί η ιστορία της ελληνικής επανάστασης με κύρια σημεία αναθεωρητισμού τα ακόλουθα: • Ήταν επανάσταση ταξική στην οποία έλαβαν μέρος οι φτωχοί και οι κατατρεγμένοι, ενώ ήταν εχθρικοί προς αυτήν οι πλούσιοι, οι κοτζαμπάσηδες και οι παπάδες, που ξεβολεύονταν. • Δεν υπήρχε συνέχεια ελληνικού έθνους από την αρχαιότητα, αλλά ήταν επινόηση και δημιούργημα του Παπαρρηγόπουλου και των διαφωτιστών. • Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ανεκτική και συμπεριφερόταν ευσπλαχνικά στους υπηκόους της. Χαρακτηρίζονται περίπου ως αχάριστοι εκείνοι που εξεγέρθηκαν. Ασφαλώς δεν είναι του παρόντος να επιχειρηθούν κάποιες απαντήσεις, ούτε αρέσκομαι σε συνωμοσιολογικές θεωρίες για τα αίτια των προβαλλομένων αναθεωρήσεων. Απλά ήθελα να αναφέρω ότι η επιστημονική αντικειμενικότητα στην οποία γίνεται επίκληση, δεν πείθει. Πολύ περιληπτικά δε, ήθελα να παραθέσω τα ακόλουθα: • Ό λη η ναυτική δραστηριότητα στηρίχτηκε στους πλούσιους νησιώτες που διέθεσαν όλη τους την περιουσία στον αγώνα και μετά την απελευθέρωση είχαν καταντήσει πάμπτωχοι, οι περισσότεροι. • Οι λίστες των μυημένων στη Φιλική Εταιρεία περιλαμβάνουν, σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα, εύπορους εμπόρους, ιερείς και προύχοντες. • Η συντριπτική πλειοψηφία των ιερέων στάθηκαν στην πρώτη γραμμή θυσιών για τον αγώνα και ήταν εκείνοι που διατήρησαν την εθνική συνείδηση, την πίστη και την ελληνική γλώσσα στους σκοτεινούς καιρούς της σκλαβιάς. • Επανάσταση έκαμαν μόνο οι Έλληνες το 1821, παρά τις προσπάθειες να ξεσηκωθούν κι άλλοι λαοί της Βαλκανικής. Μάλιστα επαναστάτησαν όλοι οι Έλληνες, όπου κι αν κατοικούσαν. Ξέρανε ότι ήταν Έλληνες και είχαν συνείδηση τόσο του ιστορικού των παρελθόντος, όσο και της μεταξύ των εθνικής αλληλεγγύης . • Οι κάτοικοι της Ύδρας, των Σπετσών και πολλών άλλων τόπων της Ελλάδας που ξεσηκώθηκαν μπορεί να μιλούσαν αρβανίτικα, αλλά στα καράβια τους έδιναν ονόματα αρχαιοελληνικά, όπως Θεμιστοκλής, Αγαμέμνων, Αθηνά, Άρης κλπ, γιατί ενσυνείδητα ήθελαν να ανήκουν στο ελληνικό έθνος. • Τέλος όσον αφορά στην αρμονική συμβίωση των Ελλήνων με τους Οθωμανούς, εκτός από τα βίαια παιδομαζώματα που περιγράφονται ακόμα κι από Οθωμανούς ιστορικούς και μοιρολογούνται στα δημοτικά μας τραγούδια, θα ήθελα να παραθέσω μια περικοπή του Γάλλου Ιησουίτη Ρασά, από την περιγραφή του ταξιδιού του στον Ελλαδικό χώρο τον 17ο αιώνα: «Να σκεφτεί κανείς» έγραφε, «ότι ουδέποτε από την εποχή του Νέρωνος και του Διοκλητιανού έχει υποστεί ο Χριστιανισμός σκληρότερους διωγμούς από αυτούς που αντιμετωπίζει σήμερα η ανατολική εκκλησία.» Στη διάρκεια του πολυετούς και αιματηρού πολέμου των Ελλήνων για την κατάκτηση της πολυπόθητης ελευθερίας, ο αγώνας των ηρωικών καπεταναίων και συντροναυτών έγραψε μερικές από τις πιο λαμπρές σελίδες. Η προσεκτική μελέτη της ιστορίας του Αγώνα αποδεικνύει, χωρίς καμία αμφιβολία, ότι χωρίς το Ναυτικό η Επανάσταση δεν θα είχε επεκταθεί πέρα από τη Πελοπόννησο, δεν θα είχε στεριώσει και τελικά δεν θα είχε επικρατήσει. Σας ευχαριστώ! Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Περιπλους 117 5

ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ «Μαύρο καράβι αρμένιζε στα μέρη της Κασσάνδρας, Είχε πανιά κατάμαυρα και ουρανού παντιέρα…» Στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος «υψώθηκε» στις 29 Δεκεμβρίου 2021 η έκθεση Πρώτη Σημαία για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση σε συνδιοργάνωση με το Δήμο Σκιάθου και με την επιμέλεια της Ίριδας Κρητικού.

ε μία λιτή τελετή και με ευάριθμους προσκεκλημένους λόγω των μέτρων υγειονομικής υπευθυνότητας που ισχύουν, σηματοδοτήθηκε η έναρξη της ομαδικής εικαστικής έκθεσης με θέμα την ελληνική σημαία που πρωτοπαρουσιάστηκε στην Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, στη Σκιάθο.

Οι καλλιτέχνες που συμμετέχουν στην έκθεση είναι: Εοζέν Αγκοπιάν, Βάσια Αδάμου Βανέζη, Άρτεμις Αλκαλάη, Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού, Μαρία Γέρουλα, Πέννυ Γκέκα, Ειρήνη Γκόνου, Γεωργία Γκρεμούτη, Μαρία Γρηγορίου, Παναγιώτης Δαραμάρας, Μαρία Διακοδημητρίου, Ελένη Ζούνη, Σταυρούλα Καζιάλε, Βάσω Καλουδιώτη, Βούλα Καραμπατζάκη, Βασιλική Κολιπέτσα, Νίκος Κόνιαρης, Μάρω Κορνηλάκη, Μαρία Κουλαρμάνη & Ελένη Παύλου (Εργάνη), Μαρία Κώτσου, Λούλα Λεβέντη, Βασιλική Λευκαδίτη, Στέλλα Μελετοπούλου, Πανδώρα Μουρίκη, Αλεξάνδρα Μπίσα, Γιάννης Παπαδόπουλος, Απόστολος Παπαγεωργίου, Σοφία Πάσχου, Βιβή Περυσινάκη, Γιώργος Πετσικόπουλος, Κατερίνα Ριμπατσιού, Ισμήνη Σαμανίδου, Ιφιγένεια Σδούκου, Νεφέλη Τερζή, Ιωάννα Τερλίδου, Νίκος και Αγγελική Τριανταφύλλου, Κλεοπάτρα Τσαλή, Αδαμαντία Τσερκέζογλου, Μαιρηλί Χαραμή, Παραδοσιακά εργαστήρια του Λυκείου των Ελληνίδων Βόλου και ο Σύλλογος Γυναικών Σκιάθου. Αριστερά: Σημαια Γεωργιου Β΄. 1936-1947. Συλλογή ΝΜΕ.

6 Περιπλους 117

ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ

Αριστερά: Eπίσημο του αντιτορπιλικού «Λέων» του 1916. Δεξιά: Ο μετάξινος επισείοντας του θωρακισμένου καταδρομικού «Γεώργιος Αβέρωφ», 1925-27. Οι δύο σημαίες προέρχονται από τη Συλλογή του ΝΜΕ.

ιδέα μιας ομαδικής εικαστικής εγκατάστασης, με αντικείμενο την ελληνική σημαία γεννήθηκε και εξελίχθηκε με αφορμή την Επέτειο των 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης στη Σκιάθο, στο νησί όπου τo 1807 σχεδιάστηκε, υφάνθηκε και υψώθηκε η πρώτη γαλανόλευκη των απαρχών της Επανάστασης. Εκεί είχε καταφύγει το 1807 ο Νικοτσάρας, ένδοξος αρχηγός κλεφτών από τη Θεσσαλία. Μαζί με τον περίφημο καπετάνιο Γιάννη Σταθά, είχαν επιλέξει τη Σκιάθο ως ορμητήριο για τον πειρατικό στολίσκο τους. Ο Σταθάς και ο Νικοτσάρας, σε μυστική συνέργεια με τον πρώτο Ηγούμενο της Μονής, Όσιο Ηγούμενο Νήφωνα (+1809) σχεδίασαν, ύφαναν και ύψωσαν την πρώτη ελληνική σημαία με το γαλανό βάθος και τον λευκό σταυρό, την πελαγίσια σημαία με τη λιτή αρμονία του ουρανού και της θάλασσας. Το πρωτόλειο αυτό συγκινητικό αυτοσχέδιο σύμβολο, ευλογή-

θηκε το Σεπτέμβριο του 1807, σε τελετή όπου παρέστη και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Στο πλαίσιο της επετειακής έκθεσης παρουσιάζεται το έργο σαράντα διακεκριμένων αλλά και πολύ νέων Ελλήνων εικαστικών το οποίο, αν και πολύ σύγχρονο, αναβλύζει μέσα από πολυετείς έρευνες, δοκιμές, πειραματισμούς, μελέτες και προσηλωμένη αναπαραγωγή παραδοσιακών μεθόδων χειρωναξίας. Οι καλλιτέχνες προχωρούν στη σύσταση ενός αυτοτελούς, πυκνού οργανικού πεδίου με εικαστικές, πλαστικές και συμβολικές αναφορές σε ένα πολύτιμο ιστορικό συμβάν και σε ένα μονάκριβο ελληνικό σύμβολο που συνδέεται οργανικά με το νησί της Σκιάθου και την Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και που η σύλληψη και κατασκευή του προηγήθηκαν 14 χρόνια της επετείου, υποδεικνύοντας τον παράτολμο αλλά αναγκαίο δρόμο προς την Ελευθερία. Από την πειρατική σημαία του στολίσκου των Σταθά και Νικοτσάρα, το μοτίβο του λευκού

σταυρού σε γαλάζιο κάμπο, καθιερώθηκε ως εθνικό διακριτικό των πολεμικών πλοίων του ελληνικού κράτους στα 200 χρόνια της ύπαρξής του. Είναι το επίσημο, η μικρή σημαία που επαίρεται στην περιοχή της πλώρης όταν τα πλοίο είναι αγκυροβολημένο. Είναι το μοτίβο του επισείοντα, της μακρόστενης βαθυκύανης με ένα μικρό λευκό σταυρό σημαίας, που φέρουν τα μάχιμα πολεμικά πλοία Είναι ο καμβάς όπου τοποθετούνται θυρεοί και διακριτικά σύμβολα βασιλέων, πρωθυπουργών, υψηλόβαθμων αξιωματούχων. Στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος μαζί με τα έργα των καλλιτεχνών της έκθεσης παρουσιάζονται 11 σημαίες και εμβλήματα, κειμήλια από ένδοξα πλοία και προσωπικότητες του νεότερου και σύγχρονου ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, όπως ο μετάξινος επισείοντας του θωρακισμένου καταδρομικού «Γεώργιος Αβέρωφ», τα επίσημα των αντιτορπιλικών «Λέων» του 1916 και «Αδρίας» του 1943, τα εμβλήματα των Αρχηγών Γενικού Επιτελείου Ναυτικού και Στόλου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, 1940-41, κ.α. Αξίζει να σημειωθεί ότι αρκετές από τις σημαίες του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό, με αφορμή τη συγκεκριμένη έκθεση.

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ: Ακτή Θεμιστοκλέους, Φρεαττύδα, Πειραιάς, 185 37 Τ. 210 45 16 264, 210 45 16 822, E-mail: hellenicmaritimemuseum@gmail.com ΔΙΆΡΚΕΙΑ ΈΚΘΕΣΗΣ: 30 Δεκεμβρίου 2021-31 ΩΡΆΡΙΟ: Τρίτη έως Σάββατο 9:00-14:00

Μαρτίου 2022 (εκτός αργιών)

Θα ανακοινωθούν ημερομηνίες για την πραγματοποίηση ξεναγήσεων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων για παιδιά και ενηλίκους. Μείνετε συντονισμένοι! www.hmmuseum.gr

www.facebook.com/NautikoMouseioTisEllados

@hmaritimemuseum Περιπλους 117 7

ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ

1 1. Ο Αντιναύαρχος Π.Ν. (ε.α.) Ιωάννης Παλούμπης εξηγεί την ιστορία των σημαιών -κειμηλίων του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος που παρουσιάστηκαν στην έκθεση στους (αριστερά) κυρίους Αντώνιο Βογιατζή Πρόεδρο του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, Υποναύαρχο Λ.Σ. (ε.α.) Γεώργιο Καλαρώνη Γενικό Γραμματεία του ΝΜΕ και στην κυρία Μαίρη Βέργου Διευθύντρια του Μουσείου Παιχνιδιών Μπενάκη. 2. Από αριστερά η επιμελήτρια της έκθεσης κυρία Ίρις Κρητικού, ο Δήμαρχος Σκιάθου κύριος Θοδωρής Τζούμας και η Πρόεδρος του ΝΜΕ κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. 3. Αναμνηστική φωτογραφία των συντελεστών της έκθεσης που μπόρεσαν να παραστούν στην εκδήλωση έναρξης που έλαβε χώρα το μεσημέρι της Τετάρτης 29 Δεκεμβρίου 2021. 4. Από αριστερά η εικαστικός κυρία Βασιλική Κολιπέτσα, φωτογραφίζεται μπροστά στα έργα της μαζί με την Πρόεδρο του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και τον Αντιναύαρχο Π.Ν. (ε.α.) κύριο Ιωάννη Παλούμπη. 5. Από αριστερά ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κύριος Ιωάννης Παλούμπης, ο Πρέσβυς (ε.τ.) κύριος Δημήτριος Τσικούρης, ο Πρόεδρος του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών κύριος Αντώνιος Βογιατζής, η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Δήμαρχος Σκιάθου κος Θοδωρής Τζούμας, η επιμελήτρια της έκθεσης κα Ίρις Κρητικού και ο δημοσιογράφος κος Νίκος Βατόπουλος.

8 Περιπλους 117

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ της Προέδρου του ΝΜΕ

κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

ξιότιμοι και εκλεκτοί προσκεκλημένοι μας καλώς ορίσατε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος! Είμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς που παρουσιάζουμε την έκθεση Πρώτη Σημαία σε συνεργασία με το Δήμο Σκιάθου και που σας υποδεχόμαστε, αυτές τις γιορτινές και συνάμα δύσκολες μέρες λόγω της πανδημίας, στις αίθουσές μας! Η σημερινή εορταστική εκδήλωση σηματοδοτεί την έναρξη του ταξιδιού της Πρώτης Σημαίας στον Πειραιά και στην Αθήνα. Η έκθεση παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το καλοκαίρι στη Σκιάθο και το φθινόπωρο στην Αίγινα. Είναι από τις πιο ενδιαφέρουσες πολιτιστικές εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα με αφορμή τους εορτασμούς για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Το θέμα της αναβλύζει από τις ιστορικές μνήμες της συμβολής της Σκιάθου στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, και ταυτόχρονα είναι βαθιά ριζωμένο στην ελληνική ναυτική κληρονομιά και παράδοση. Ήταν αυτονόητο για εμάς, ότι θα αποδεχόμασταν την πρόταση του Δημάρχου Σκιάθου να παρουσιάσουμε την εξαιρετική αυτή έκθεση, που είναι αφιερωμένη στην προέλευση της κυανόλευκης εθνικής μας σημαίας. Το 1807 ο καπετάνιος πειρατής Γιάννης Σταθάς και ο αρχηγός των κλεφτών από τον Όλυμπο Νικοτσάρας μαζί με τον Ηγούμενο της Μονής Όσιο Νήφωνα, σχεδίασαν, ύφαναν και ύψωσαν την πρώτη ελληνική επαναστατική σημαία στα 70 μαύρα πειρατικά τους καράβια. Ήταν το λιτό σύμβολο του λευκού σταυρού σε γαλάζιο φόντο. Αυτή η σημαία ευλογήθηκε στο ιστορικό μοναστήρι του Ευαγγελισμού της Σκιάθου, παρόντος του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Από όλες τις σημαίες με τα αλληγορικά σύμβολα που χρησιμοποιήθηκαν στην έναρξη της Επανάστασης, η πρώτη Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου το 1822 όρισε ως εθνικό σύμβολο των δυνάμεων της

ξηράς τη γαλάζια σημαία με το λευκό σταυρό στο κέντρο, δηλαδή τη σημαία των Σταθά και Νικοτσάρα. Για τις δυνάμεις της θάλασσας όρισε να φέρουν τη γαλανόλευκη με τις εννέα λωρίδες και το μοτίβο του τετραγώνου που διαιρείται σε 4 τμήματα από λευκό σταυρό στην πάνω αριστερή γωνία. Αυτή καθιερώθηκε να είναι η σημαία της πατρίδας μας, μετά την μεταπολίτευση το 1978 ως σήμερα. Το επαναστατικό μπαϊράκι του πειρατικού στολίσκου «βαπτίστηκε» στα ρεύματα της συλλογικής μνήμης και μέσω των σύνθετων διεργασιών της ιστορίας αναδείχθηκε σε ισχυρό σύμβολο του Έθνους μας. Οι ιδέες, τα μηνύματα, ακόμα και οι αισθητικές προεκτάσεις των 42 έργων της ομαδικής εικαστικής εγκατάστασης που συνθέτουν την έκθεση της Πρώτης Σημαίας, έχουν πλαισιωθεί και ενισχυθεί σημασιολογικά με ιστορικές σημαίες πλοίων και αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού, που αντιστάθηκαν ηρωικά σε επίβουλους εχθρούς της ελευθερίας και της ακεραιότητας του ελληνικού κράτους στις πολεμικές συρράξεις του 20ού αιώνα. Όλα αυτά είναι η κληρονομιά των Ελλήνων ηρώων που ανέστησαν την Ελλάδα το 1821, πολύτιμα σύμβολα του αγώνα μέχρις εσχάτων, ατομικού ή συλλογικού για την Ελευθερία! Αξίζουν θερμές ευχαριστίες στον κύριο Τζούμα, Δήμαρχο Σκιάθου για την ιδέα, στην επιμελήτρια κυρία Ίριδα Κρητικού για την υλοποίηση, στην αρχαιολόγο του Ναυτικού Μουσείου κυρία Ιωάννα Μπερμπίλη για τον συντονισμό και σε όλους τους συντελεστές! Ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να απευθύνω στους καλλιτέχνες που συμμετέχουν για την επικαιροποίηση και ανάδειξη των παραδοσιακών μεθόδων χειρωναξίας και για την ψυχική και αισθητική ανάταση που μας προσφέρουν με τα εξαιρετικά έργα τους. Σας εύχομαι καλή νέα χρονιά με υγεία, δημιουργικότητα και ό,τι καλύτερο για εσάς και τις οικογένειες σας!

Από αριστερά: Ιωάννα Μπερμπίλη, επιμελήτρια ΝΜΕ, Θοδωρής Τζούμας Δήμαρχος Σκιάθου, Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, Ίρις Κρητικού Επιμελήτρια της έκθεσης, Δέσποινα Κατσαρού-Μοσχονά εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού και μέλος του ΔΣ του ΝΜΕ και ο Αντιναύαρχος Π.Ν. ε.α. κος Ιωάννης Παλούμπης.

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

Η έκθεση ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος είναι ανοιχτή για το κοινό από 30 Δεκεμβρίου 2021 μέχρι της 31 Μαρτίου 2022, από Τρίτη έως Σάββατο 9:00 με 14:00. Συνδιοργανώθηκε με το Δήμο Σκιάθου και με την επιμέλεια της κυρίας Ίριδας Κρητικού.

ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

ε αφορμή την έκθεση εκδόθηκε και κυκλοφορεί ομότιτλο λεύκωμα σε σχεδιασμό του Νίκου Λεοντόπουλου και κείμενα των: Αρχιμανδρίτη Ιωσήφ Κατσούρα, Ηγουμένου της Ιεράς Μονής Ευαγγελισμού Σκιάθου, Θοδωρή Τζούμα, Δημάρχου Σκιάθου, Μαρίας Σπανού, ιστορικής ερευνήτριας και Ίριδος Κρητικού, Ιστορικού Τέχνης και επιμελήτριας της έκθεσης. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

«Η επιμελητική διαδικασία «ύφανσης» της έκθεσης, υπήρξε και αυτή εξίσου χειροποίητη με την πολύτιμη πρώτη ύλη της. Μέσα σε συνθήκες απομόνωσης και εγκλεισμού, και με αρχικούς συνομιλητές μου κάποιους από τους συμμετέχοντες με τους οποίους έχω τη χαρά εδώ και χρόνια να συνεργάζομαι και, κυρίως, να κουβεντιάζω, και οι οποίοι σταθερά καταθέτουν πολύτιμα δείγματα εικαστικής γραφής με υλικό τους το ύφασμα και το νήμα, περιπλανηθήκαμε από κοινού νοερά σε εργαστήρια εκτός Αθηνών αλλά και εκτός Ελλάδος. Aγκαλιάζοντας και εγκαλώντας στην πορεία σε συμμετοχή, τόσο τους στημένους παραδοσιακούς αργαλειούς και τις βελόνες από τη Λάρισα, τον Βόλο και τον Πόρο ως το Ηράκλειο και τη Νάξο, το Μέτσοβο, τη Θεσσαλονίκη και το Ναύπλιο, όσο και τις συναρπαστικές προτάσεις κεντητικής και ύφανσης που έφτασαν με ελληνικό ενθουσιασμό από τη Νέα Υόρκη, το Εδιμβούργο και το Λονδίνο. Συγκεντρώνοντας, εντέλει, θα τολμούσα να πω, τον ανθό των Ελλήνων δημιουργών που επίμονα ονειρεύονται -εντός και εκτός συνόρων- με την κλωστή και το υφάδι. Και σε αυτούς προστέθηκαν κάποιοι ακόμη που μας δώρισαν αμέτρητες ώρες κεντήματος, ανεξίτηλες δεξαμενές ιδεών, μελάνης και χειροποίητου χάρτου. Στο σύνολό τους και δίχως συνεννόηση, οι συμμετέχοντες εικαστικοί επέλεξαν αμιγώς χειροποίητα μέσα - φυσικές βαφές, φυτικά νήματα, χαμηλόφωνα μοτίβα και ευτελή υλικά που μπορούσαν ευκολότερα να βρουν στη διάρκεια του εγκλεισμού. Υπενθυμίζοντάς μας έτσι ταυτόχρονα, ότι η Πρώτη Σημαία της Σκιάθου, αλλά και οι πρώτες σημαίες της Ελληνικής Επανάστασης εν γένει, γεννημένες μέσα σε δραματικές ώρες πενίας και στέρησης, δεν θα μπορούσαν να έχουν δημιουργηθεί με μέσα και υλικά πολύτιμα, δεν θα μπορούσαν να έχουν υφανθεί με περίλαμπρο τρόπο. Περίλαμπρα όμως και μονάκριβα είναι εντέλει το φέρον βάρος τους και ο διαχρονικός συμβολισμός τους. Έτσι, χρησιμοποιώντας βαμβάκι, λινάρι, φυτίλι, τσουβάλι, μαλλί και μετάξι, σύρμα, ελαστίνη και νάιλον, υφάσματα, κλωστές και κεροκλωστές, χειροποίητο χαρτί και

χαρτόνι, γάζες, μπρούντζο και σπάγκο, χαρακτική και ψηφιακές εκτυπώσεις, χαρτοταινία και κόλλα, επιχρωματισμένους στο χέρι καμβάδες και σπρέυ, ράφια, γιούτα, σιζάλ, καλάμια και ξύλα, παλαιά βιβλία και χάντρες, χώμα και βότσαλα, μελάνια, βαφές indigo, απομεινάρια από πολεμικά συμμαχικά αλεξίπτωτα και οικεία κουρέλια, θαλασσινά ευρήματα και φωτιά, εστιάζοντας στο βαθύ ελληνικό μπλε χρώμα και το φωτεινό λευκό, ενσταλάζοντας επίσης στο υφάδι και τη βελόνα τους το κόκκινο χρώμα-τραύμα του αίματος, επαναλαμβάνοντας με πολλούς διαφορετικούς τρόπους το αναγνωρίσιμο και ιερό σύμβολο του σταυρού-φυλακτού, και ενσωματώ-

νοντας στο έργο τους τα θρυλικά «μαύρα καράβια» του Γιάννη Σταθά, οι συμμετέχοντες εικαστικοί τιμούν και διασώζουν το ιστορικό αφήγημα και τη μνήμη της «Πρώτης Σημαίας» του. Ψιθυρίζοντας μια καινούρια κλώστινη προσευχή, σταυροβελονιάζοντας μια επίμονη σταυρική μνήμη, υφαίνοντας εξαρχής τη δική του θαλασσινή λιτανεία, κεντώντας ξανά τη δική του ελπίδα μιας πατρίδας ελεύθερης και ανασυνθέτοντας με τρόπο χειροποίητα συγκινητικό και συγκινητικά χειροποίητο το δικό του μονάκριβο οραματικό τόλμημα». Ίρις Κρητικού Επιμελήτρια της έκθεσης Περιπλους 117 13

Ιστορικό Αναγνωστικό Παράρτημα

Ο ΑΓΩΝΙΣΤΉΣ ΓΙΆΝΝΗΣ ΣΤΑΘΆΣ

αρματολός από το Βάλτο Αιτωλοακαρνανίας Γιάννης Σταθάς (1758 Οθωμανική Αυτοκρατορία-1812 Αμφιλοχία), ήταν γιος και διάδοχος στην ανδρεία του περίφημου αρματολού Γερο-Δήμου Σταθά και έδρασε κατά την προεπαναστατική περίοδο. Στα τέλη του 18ου αιώνα, πολέμησε με τον Ευθύμιο Βλαχάβα στα Χάσια και στον Όλυμπο, ενώ κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1806-1807), ενίσχυσε τα ρωσικά στρατεύματα με άλλους αρματολούς. Μετά την ανακωχή του 1807, οι περισσότεροι από τους αρματολούς της περιοχής, συγκεντρώθηκαν στη απρόσβλητη στα τουρκικά στρατεύματα Σκιάθο. Ανάμεσα τους βρίσκονταν και οι οπλαρχηγοί του Ολύμπου Βλαχάβας, Νικοτσάρας, Τσαχίλας και Μπιζώτης, που αντιμετώπιζαν όλοι την εκδικητική οργή του Αλή Πασά Τεπελενλή. Σε διάστημα λίγων εβδομάδων στη Σκιάθο, ο Σταθάς οργάνωσε έναν καταδρομικό στολίσκο από 70 πλοιάρια, βαμμένα κατάμαυρα και με ονόματα σχετικά με τις περιοχές των καπετάνιων τους – Ρούμελη, Όλυμπος, Μοριάς, Άσπρη Θάλασσα, Βάλτος, Μαύρο Καράβι. Κασσάνδρα κ.α.), συνεχίζοντας έτσι επιδρομές κατά των Τούρκων από τη θάλασσα. Το γενικό πρόσταγμα είχε ο ίδιος, εξαιτίας της πρωθύστερης θητείας του στον ρωσικό στόλο, με υπαρχηγό τον Νικοτσάρα, ενώ επικεφαλής της μοίρας του Μωριά ήταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης που έχοντας γλιτώσει και ο ίδιος από τις σφαγές των Τούρκων στον Μοριά, συμμετείχε στη συνάντηση των αρματολών στο νησί. Ο Σταθάς, αντί να υψώσει στα «Μαύρα καράβια» που κυβερνούσε τη Ρωσική σημαία, όπως συνήθιζαν οι Έλληνες επαναστάτες την εποχή εκείνη για προστασία, ύψωσε μια αυτοσχέδια Ελληνική - ένα γαλάζιο πανί με έναν λευκό σταυρό στο κέντρο. Η σημαία αυτή, προγενέστερη πολλών άλλων που εμφανίστηκαν στη συνέχεια, θεωρείται η, πρώτη, ίσως, ελληνική επαναστατική σημαία. Οι επαναστάτες του 1807, μετά τη διάλυσή τους από τους Τούρκους με την υπόσχεση αμνηστίας, φονεύθηκαν σχεδόν όλοι μέσα στην επόμενη τριετία. Μεταξύ αυτών και ο Γιάννης Σταθάς που επιστρέφοντας στον τόπο του, δολοφονήθηκε το 1812 στη Μπούκα Αμφιλοχίας. Το χωριό της Αιτωλοακαρνανίας Δούνιστα, πήρε το όνομά του. Και τα ανδραγαθήματά του έμειναν θρυλικά στην ιστορία και τα δημοτικά μας τραγούδια, όπως και η γαλανόλευκη πρώτη σημαία του. Πηγές: Νικολάου Τέλωνα, «Οι Πρόμαχοι της Πατρίδος Βαλτινοί Αγωνιστές του '21, Έκδοση Ιεραποστολικού Συλλόγου Αμφιλοχίας «Ο Κυρηναίος», Αμφιλοχία 2004 Αλεξάνδρα Καρακώστα - Αηδόνη «Κλέφτες και Αρματολοί του Ορεινού Βάλτου», Αγρίνιο 2004 Γιάννης Σταθάς: ο Έλληνας κουρσάρος των Μικρασιατικών ακτών (1758-1812) κείμενο: Φιλίστωρ https://www.istorikathemata. com/2020/04/blog-post_26.htm Του Γιάννη του Σταθά Μαύρο καράβ' αρμένιζ 'ς τα μερη της Κασάντρας. Μαύρα παννιά το σκέπαζαν και τουρανού σημαία. Κι’ ομπρός κορβέττα μ' άλικη σημαία του προβγαίνει. "Μάινα, φωνάζει, τα παννιά, ρήξε τοις γάμπιαις κάτου. -Δεν τα μαϊνάρω τα παννιά κι' ουδέ τα ρήχνω κάτω. 14 Περιπλους 117

Ο Γιάννης Σταθάς. Συλλογή Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.

Μη με θαρρείτε νιόνυφη, νύφη να προσκυνήσω; Εγώ είμαι ο Γιάννης του Σταθά, γαμπρός του Μπουκουβάλα Τράκο, λεβένταις, δώσετε, απίστους μη φοβάστε. " Κ' οι Τούρκοι βόλτα έρρηξαν κ' εγύρισαν την πλώρη. Πρώτος ο Γιάννης πέταξε με το σπαθί 'ς το χέρι. 'Σ τα μπούνια τρέχουν αίματα, το πέλαο κοκκινίζει, κι' αλλά! αλλάχ οι άπιστοι κράζοντας προσκυνούνε. Το Δημοτικό τραγούδι περιγράφει εύγλωττα την επίθεση του στολίσκου του Σταθά εναντίον μιας τουρκικής κορβέτας στα παράλια της Χαλκιδικής. Το συμβάν συμπίπτει με την ανάρτηση της πρώτης Ελληνικής σημαίας, με τον λευκό σταυρό στη μέση και τα γαλανά τετράγωνα στα τέσσερα άκρα της, της σημαίας που υφάνθηκε στη Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στη Σκιάθο και υψώθηκε στη συνέχεια στα περίφημα «μαύρα καράβια» του Σταθά και των αρματολών συντρόφων του. Με τον δελεασμό χρηματικής αμοιβής και την υπόσχεση αμνηστίας, η Πύλη και ο Σουλτάνος επιχείρησαν να σταματήσουν τον τολμηρό στόλο αλλά δεν τα κατάφεραν. Στη διάλυσή του έπαιξε εντέλει καθοριστικό ρόλο το δριμύ ψύχος του 1807, υποχρεώνοντας τους φλογερούς Έλληνες να συνεχίσουν από ξηράς τον αγώνα τους. Η συγκινητική ανάμνηση της πρώτης εκείνης γαλανόλευκης σημαίας της ελεύθερης θάλασσας, ωστόσο, παραμένει ολοζώντανη στο νησί της Σκιάθου.

ΠΡΩΤΗ ΣΗΜΑΙΑ

1 2

1. Στιγμιότυπο από την ξενάγηση στα έργα της έκθεσης από την επιμελήτρια και Ιστορικό Τέχνης κυρία Ίριδα Κρητικού. 2. Για τις 11 σημαίες, κειμήλια του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος που παρουσιάζονται μαζί με τα έργα των εικαστικών στην έκθεση μίλησε η κυρία Ιωάννα Μπερμπίλη, Αρχαιολόγος ΜΔΕ και Επιμελήτρια του ΝΜΕ. 3. Στιγμιότυπο από την ξενάγηση στα έργα της έκθεσης από την επιμελήτρια και Ιστορικό Τέχνης κυρία Ίριδα Κρητικού. 3

Περιπλους 117 15

ΜΑΘΉΜΑΤΑ εθνικής αυτογνωσίας ΜΕ ΑΦΟΡΜΉ ΤΗΝ ΈΚΘΕΣΗ

i Μαρίνος Βέγιας 1839. Διονύσιος Βέγιας (1819-1884) Λάδι σε καμβά 100 x 77 εκ. h Ρήγας Φερραίος 2019. Yassonas. Ακρυλικό σε καμβά, 96,5 x 117 εκ

16 Περιπλους 117

H έκθεση με τις φιλελληνικές συλλογές του Ιδρύματος Αντώνιος Ε. Κομνηνός αποτέλεσε για εμάς που την επισκεφθήκαμε μοναδική εμπειρία αισθητικής συγκίνησης και πνευματικής ανάτασης. Το ίδρυμα του εφοπλιστή Αντώνη Κομνηνού με καταγωγή από τη Σύρο, είναι γνωστό για το πλούσιο πολιτιστικό του έργο. Στο πλαίσιο της επετείου των 200 χρόνων από την Εθνική μας Παλιγγενεσία διοργάνωσε και παρουσίασε αυτήν την εξαιρετική από κάθε άποψη έκθεση, το καλοκαίρι στον επιβλητικό χώρο της Πινακοθήκης Κυκλάδων στην Ερμούπολη της Σύρου και το φθινόπωρο στο Μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα.

Της Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρoέδρου ΝΜΕ

κεντρική ιδέα για τη δημιουργία της έκθεσης ανήκει στον κύριο Αντώνη Κομνηνό, και έχει ως σκοπό την δημιουργία μιας εικαστικής συνομιλίας που συνδέει το χθες με το σήμερα, το 1821 με το 2021. Σπάνιοι καλλιτεχνικοί θησαυροί υψηλής αισθητικής αξίας που αντιπροσωπεύουν τις πτυχές του φιλελληνικού ρομαντι-

κού κινήματος που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη στις αρχές του 19ου αιώνα «συν-εκτέθηκαν» με σύγχρονα έργα που φιλοτέχνησαν δύο Έλληνες καλλιτέχνες, ο Ιάσονας Μέγκουλας και ο Βαγγέλης Κύρης, οι οποίοι μεθ΄ερμήνευσαν τα έργα του παρελθόντος με σύγχρονες και πιο επικοινωνιακές ως προς τις νέες γενιές, εικαστικές «αναγνώσεις».

1. Ο όμορφος χώρος της Πινακοθήκης Κυκλάδων. 2. Η κόρη των Αθηνών 1860. Θεόδωρος Βρυζάκης (1814-1878) Λάδι σε καμβά, 97x71 εκ. 3. Ο εφοπλιστής Αντώνης Κομνηνός στα εγκαίνια της έκθεσης στη Σύρο.

Περιπλους 117 17

ΜΑΘΉΜΑΤΑ εθνικής αυτογνωσίας

Οι φωτογραφίες της σελίδας είναι από την Velvet K. 18 Περιπλους 117

ΜΑΘΉΜΑΤΑ εθνικής αυτογνωσίας

ι δημιουργίες του 19ου αιώνα που εμπνέονται από τον Αγώνα για την Ελευθερία των Ελλήνων, έργα επιφανών Φιλελλήνων Ευρωπαίων ζωγράφων όπως οι Γερμανοί Karl Krazeisen, Peter von Hess, Pierre Bonirote, Martinus Rorbye, γνωστών Ελλήνων ζωγράφων όπως ο Θεόδωρος Βρυζάκης, ο Διονύσιος Βέγιας, ο Φραγκίσκος Πιτζέ και τα μπρούτζινα επιχρυσωμένα ρολόγια με θαυμάσιες παραστάσεις μικρογλυπτικής, παρουσιάστηκαν μαζί με όπλα, πόρπες και άλλα καθημερινά αντικείμενα με περίτεχνες διακοσμήσεις από χρυσό, ασήμι και ημιπολύτιμες πέτρες, που αποτυπώνουν την υψηλή αισθητική της παραδοσιακής χειροτεχνίας της εποχής εκείνης. Δίπλα στα έργα του παρελθόντος οι δύο σύγχρονοι Έλληνες εικαστικοί δημιούργησαν μεταμοντέρνες συνθέσεις με σημεία αναφοράς τις εμβληματικές προσωπογραφίες αγωνιστών και τη λαϊκή καλλιτεχνική παράδοση του 19ου αιώνα, χρησιμοποιώντας αναπάντεχους συνδυασμούς υλικών.

Και οι δύο εκθέσεις αποτελούν πλέον παρελθόν, ωστόσο υπάρχει καλαίσθητη έκδοση με φωτογραφίες των έργων που παρουσιάστηκαν, εισαγωγή από την Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης-Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου και σχολιασμός των έργων και της εκθεσιακής συγκρότησής της από την επιμελήτριά κα Δρ. Φανή-Μαρία Τσιγκάκου. Σε ξεχωριστό κεφάλαιο περιλαμβάνονται τα κείμενα με σχολιασμό των σύγχρονων έργων από τους ίδιους τους καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην θαυμάσια αυτή έκθεση. Κλείνοντας αυτό το σύντομο σημείωμα θα επιθυμούσα να καταθέσω το εύστοχο σχόλιο της κας Λαμπράκη Πλάκα, σχετικά με όλες τις εξαιρετικές φιλελληνικές συλλογές των Ελλήνων συλλεκτών, που αποκαλύφθηκαν αναπάντεχα με αφορμή τον εορτασμό της επετείου των 200 χρόνων και παρουσιάστηκαν στο ευρύ κοινό. Μαζεμένες με συνέπεια από τα τέσσερα σημεία της οικουμένης, υποδηλώνουν την φιλοπατρία των ανθρώπων που τα συνέλεξαν και ταυτόχρονα αποτελούν καθρέπτη εθνικής αυτογνωσίας. Υπενθυμίζουν ότι οι νεότεροι Έλληνες συγκρότησαν την ιστορική τους συνείδηση, ως κληρονόμοι του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και ως Ευρωπαίοι, μέσα από την εξιδανικευμένη εικόνα που είχαν σχηματίσει για εκείνους, οι μορφωμένοι φιλέλληνες, οπαδοί των ανθρωποκεντρικών ιδανικών που αντιπροσώπευε η ιδέα της Ελλάδας.

Περιπλους 117 19

Αποκατάσταση της περγαμηνής

Άδεια ελεύθερης διάβασης στα ελληνικά πλοία Της Δέσποινας Κατσαρού-Μοσχονά, Μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου ΝΜΕ Υπεύθυνη συντήρησης αντικειμένων

Ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στα τόσο πολλά αντικείμενα του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, κατέχει η μεγάλων διαστάσεων περγαμηνή «Άδεια ελεύθερης διάβασης στα ελληνικά πλοία». Πρόκειται για ρωσική άδεια ναυσιπλοΐας που είχε παραχωρηθεί το 1816 στο Υδραίικο πλοίο “Επαμεινώνδας” για ελεύθερη διάβαση στο Αιγαίο Πέλαγος. Η περγαμηνή συνοδεύεται από την χαρακτηριστική σφραγίδα του Τσάρου Αλεξάνδρου Α΄. Εκτεθειμένη σε ακατάλληλη κορνίζα για αρκετά χρόνια, κρίθηκε ότι έπρεπε να προηγηθεί από τη συντήρηση άλλων αντικειμένων προκειμένου να εκτεθεί μόνιμα στην Αίθουσα του Μουσείου για το 1821.

ο ρωσικό κειμήλιο περιλαμβάνει έγγραφο (έντυπο με χειρόγραφες σημειώσεις και υπογραφές) διαστάσεων περίπου 450x490 mm, ορειχάλκινη στρογγυλή θήκη σφραγίδας με ανάγλυφο αυτοκρατορικό θυρεό, κέρινη σφραγίδα με το θυρεό και επιγραφή, καθώς και κορδόνι με φούντες από μεταξωτές ίνες περιελιγμένες με ελάσματα και σύρματα αργύρου. Η συντήρηση είχε σκοπό την εξυγίανση των υλικών και την αποκατάσταση των φθορών, χωρίς να αλλοιωθούν τα ιστορικά στοιχεία του έργου και πραγματοποιήθηκε από ομάδα συντηρητών εξειδικευμένων στα ιδιαίτερα υλικά. Η ιδιαιτερότητα της συντήρησης του ρωσικού εγγράφου αφορούσε στην αντιμετώπιση των φθορών τεσσάρων διαφορετικών υλικών (δέρμα, κερί, μέταλλο, μετάξι) που αποτελούν το σύνολο του έργου και τα οποία ταυτοποιήθηκαν με τη βοήθεια διαγνωστικών εξετάσεων. Λόγω της φύσης των υλικών, υιοθετήθηκε η μεθοδολογία της ολοκληρωμένης τεκμηρίωσης για τη μελέτη των φθορών. Η μελέτη περιελάμβανε χρήση μικροσκοπίου, σύστημα πολυφασματικής απεικόνισης XpeCAM, ηλεκτρονική μικροσκοπία σάρωσης με φασματοσκοπία ενεργειακής διασποράς ακτίνων Χ (SEM-EDX). Το υλικό της περγαμηνής παρουσίαζε έντονη ξήρανση και εκτεταμένες τσακίσεις. Οι διακυμάνσεις της περγαμηνής, λόγω της υγροσκοπικής της φύσης αλλά και πιθανής προσβολής από υγρασία, οδήγησαν σε εκτεταμένη απώλεια της τυπωμένης επιφάνειας. Παράλληλα σε αρκετά 20 Περιπλους 117

g Η περγαμηνή «Άδεια ελεύθερης διάβασης στα ελληνικά πλοία» πριν την αποκατάσταση.

σημεία της επιφάνειας ήταν ευδιάκριτη η ευθρυπτότητα του υλικού. Τα χειρόγραφα μελάνια παρουσίαζαν έντονη φωτοξείδωση. Η πίσω πλευρά έφερε λεκέδες από λίπη, ακαθαρσίες και επικαθήσεις σκόνης. Η ορειχάλκινη στρογγυλή θήκη είχε παραμορφώσεις και εκδορές, ενώ έφερε επικαθήσεις και προϊόντα διάβρωσης. Η κέρινη σφραγίδα έφερε ρύπους. Το κορδόνι και οι φούντες που συνοδεύουν το αντικείμενο, έφεραν ελεύθερους ρύπους, σπασμένες και ελεύθερες ίνες, αλλά κυρίως

ήταν ασταθή. Κάθε υλικό αντιμετωπίστηκε ανεξάρτητα και βάσει των ειδικών διαδικασιών που θεωρούνται κατάλληλοι για το καθένα. Επιλέχθηκαν υλικά συναφή με τα αυθεντικά, χημικώς ουδέτερα και που η εφαρμογή τους είναι αναστρέψιμη. Τις επεμβάσεις αποκατάστασης ακολούθησε σχολαστική φωτογράφιση. Το έγγραφο αναρτήθηκε κατάλληλα σε αντιόξινο χαρτόνι με σκοπό τη σωστή ανάρτηση του. Για την μόνιμη έκθεσή του κατασκευάζεται ειδική προθήκη.

1α

4α

1-1α. Λεπτομέρεια της φούντας πριν και μετά τη συντήρηση. 2. Κέρινη σφραγίδα εσωτερικά της μεταλλικής θήκης. 3. Η περγαμηνή «Άδεια ελεύθερης διάβασης στα ελληνικά πλοία» μετά την αποκατάσταση της. 4-4α. Μεταλλική θήκη πριν και μετά τη συντήρηση.

Ευχαριστούμε θερμά τους Κωνσταντίνο Αλεξόπουλο, Ευαγγελία Αλεξοπούλου, Ελένη Αλεξοπούλου, Peter Burgherr, Γεωργία Αλεξοπούλου και Παναγιώτη Χρυσούλη, για τη δωρεά του ποσού των 1.000 ευρώ εις μνήμην του μέλους του ΝΜΕ Ευθύμιου Σ. Χαραλαμπίδη (1960-2021), το οποίο κάλυψε μέρος της δαπάνης για την αποκατάσταση και επανέκθεση του κειμηλίου.

Περιπλους 117 21

ΤΕΛΕΤΉ ΟΝΟΜΑΤΟΔΟΣΊΑΣ ΤΟΥ ΠΓΥ “ΑΙΑΣ”

Η παραδειγματική ευεργεσία του Παναγιώτη Λασκαρίδη στο Πολεμικό Ναυτικό Την Πέμπτη 25 Νοεμβρίου 2021, παρουσία της Α.Ε. Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου, πραγματοποιήθηκε στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας η τελετή ονοματοδοσίας και ένταξης στον Στόλο του τρίτου Πλοίου Γενικής Υποστήριξης (ΠΓΥ) που δώρισε στο Πολεμικό Ναυτικό ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη και Υποναύαρχος ε.τ. κ. Παναγιώτης Λασκαρίδης.

την τελετή παραβρέθηκαν ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων κ. Κωνσταντίνος Τασούλας, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Νίκος Παναγιωτόπουλος, ο Αρχηγός ΓΕΣ, Αντιστράτηγος Χαράλαμπος Λαλούσης, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης και ο Αρχηγός ΓΕΑ, Αντιπτέραρχος Γεώργιος Μπλιούμης. Τον Αγιασμό τέλεσε ο Μητροπολίτης Μεγάρων και Σαλαμίνος κ. Κωνσταντίνος Γιακουμάκης. Το ΠΓΥ “ΑΙΑΣ” είναι ένα ιδιαίτερο σκάφος

με εντυπωσιακά επιχειρησιακά. Με μήκος 83,2 μέτρα και εκτόπισμα 4.426 τόνων, έχει μέγιστη ταχύτητα 16 κόμβων και διαθέτει μεγάλη μεταφορική ικανότητα στο ανοικτό του κατάστρωμα των 1000 τετραγωνικών μέτρων. Το ΠΓΥ “ΑΙΑΣ” διαθέτει σύστημα Dynamic Positioning κατηγορίας DP2 (σταθεροποίηση σε ακινησία με οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες), ενώ η επιχειρησιακή του ευελιξία συμπληρώνεται από την ύπαρξη δύο γεφυρών διοίκησης (μια με ορατότητα προς την πλώρη και μια προς την πρύμνη), και από ηλεκτρονικό εξοπλι-

σμό τελευταίου τύπου. Αυτό που διαφοροποιεί σημαντικά το ΠΓΥ “ΑΙΑΣ” από τα δύο προηγηθέντα ιδίου τύπου πλοία, το ΠΓΥ “ΑΤΛΑΣ Ι” και το ΠΓΥ “ΗΡΑΚΛΗΣ”, είναι ο πλήρης εξηλεκτρισμός του σκάφος και η αμιγώς ηλεκτρική πρόωση με αποτέλεσμα να εμφανίζει σημαντικά επιχειρησιακά πλεονεκτήματα. Ανάδοχος του ΠΓΥ “ΑΙΑΣ” έγινε η Πλωτάρχης (Μ) Αναστασία Ψωμαδέλλη, η οποία είναι η πρώτη γυναίκα αξιωματικός στην οποία ανατέθηκαν τα υψηλής ευθύνης καθήκοντα Α’ Μηχανικού σε φρεγάτα.

Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Νίκος Παναγιωτόπουλος.

ΥΕΘΑ: «…αποτελεί παράδειγμα ενός σπουδαίου Έλληνα που δρα και ενεργεί έχοντας κατά νου όχι τι μπορεί να κάνει η πατρίδα γι’ αυτόν, αλλά τι μπορεί να κάνει εκείνος για την πατρίδα.»

Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Νίκος Παναγιωτόπουλος στην ομιλία του εξήρε τη συνολική προσφορά του κ. Λασκαρίδη προς το Πολεμικό Ναυτικό : « Σε διάστημα λιγότερο των δύο ετών, από τον Δεκέμβριο του 2019 μέχρι σήμερα, τρεις κύριες και σύγχρονες μονάδες εντάχθηκαν στο Πολεμικό Ναυτικό. Σε μια εποχή πανδημίας και γενικότερων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η χώρα, αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς την πολύ μεγάλη προσφορά του υποναυάρχου επί τιμή Παναγιώτη Λασκαρίδη. Η απόκτηση των τριών πλοίων σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα είναι αποτέλεσμα της πολύπλευρης προσφοράς του τόσο στο Πολεμικό Ναυτικό όσο και στην πατρίδα γενικότερα. Η συνεισφορά και το έργο του είναι μεγίστης σπουδαιότητας, με συνεχή και άοκνη υλική και ηθική υποστήριξη, που εκτός από τα πλοία, περιλαμβάνει και επιμέρους τεχνικά συστήματα και ανταλλακτικά. Ο κ. Παναγιώτης Λασκαρίδης αποδεικνύει συνεχώς τόσο την αγάπη του για το ΠΝ όσο και τους άρρηκτους δεσμούς του εμπορικού με το Πολεμικό Ναυτικό. Δεν θα μπορούσα να μην αναφέρω την άμεση ανταπόκριση των στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού στις διαδικασίες παραλαβής τόσο του πλοίου γενικής υποστήριξης “ΑΙΑΣ” όσο και των δύο προηγούμενων, που από το περασμένο έτος έχουν ενταχθεί πλήρως στον Στόλο επιχειρησιακά, αξιοποιούμενα στο έπακρο από τους επιτελείς και τα πληρώματα, όπως αποδείχθηκε περίτρανα στο 2ο εξάμηνο του 2020 στην περιοχή

της Ανατολικής Μεσογείου. […] Εκ μέρους της κυβέρνησης, του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και των Ενόπλων Δυνάμεων θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον υποναύαρχο επί τιμή Παναγιώτη Λασκαρίδη για την προσφορά και την γενναιοδωρία του. Είναι εν γνώσει μου ότι δεν του αρέσουν οι φιλοφρονήσεις, αλλά του πρέπει από μένα: αποτελεί παράδειγμα ενός σπουδαίου Έλληνα που δρα και ενεργεί έχοντας κατά νου όχι τι μπορεί να κάνει η πατρίδα γι’ αυτόν, αλλά τι μπορεί να κάνει εκείνος για την πατρίδα. Για τούτο και μόνο, τον σέβομαι και τον τιμώ απεριόριστα ».

τον χαιρετισμό που απηύθυνε ο Αρχηγός ΓΕΝ, Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης ανέφερε: «Με διακατέχουν αισθήματα ιδιαίτερης χαράς και ικανοποίησης που για Τρίτη φορά στη διάρκεια της θητείας μου στις ηγετικές θέσεις του Πολεμικού Ναυτικού παρευρίσκομαι σε τελετή ονοματοδοσίας και ένταξης μιας νέας μονάδας στο Στόλο μας, ευγενικής δωρεάς του υποναυάρχου επί τιμή Παναγιώτη Λασκαρίδη. Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής καθόσον η σημερινή ημέρα αποτελεί για το Πολεμικό Ναυτικό ακόμα ένα βήμα των συνεχών προσπαθειών για την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό του Στόλου και των δυνατοτήτων του. […] Μια δωρεά που συμπίπτει έξοχα με την αυγή μιας νέας εποχής για το Πολεμικό Ναυτικό και τον Στόλο μας […]. Το ΠΓΥ “ΑΙΑΣ”, όπως και τα αδελφά του πλοία “ΑΤΛΑΣ Ι” και “ΗΡΑΚΛΗΣ”, έρχεται ως ένας ακόμη μυθικός ήρωας πολλαπλών ρόλων που θα υποστηρίξει τις μονάδες του Στόλου, θα αναβαθμίσει την επιχειρησιακή του ικανότητα, ενώ ταυτόχρονα θα καλύψει πλήθος αναγκών υποστήριξης και εν γένει απαιτήσεων διοικητικής μέριμνας του Πολεμικού Ναυτικού. Οι δυνατότητες του πλοίου κινούνται σε ένα ευρύ φάσμα και περιλαμβάνουν ανεφοδιασμό των μονάδων του Στόλου εν πλω, μεταφορά φορτίων, εξαιρετικές δυνατότητες ρυμούλκυσης, διάσωση ναυαγών, πόντιση και ανέλκυση αντικειμένων και εν γένει συστημάτων από τη θάλασσα με εξαιρετική ακρίβεια, αντιμετώπιση περιστατικών θαλάσσιας ρύπανσης και τέλος ανάληψη ρόλου πλατφόρμας διάσωσης υποβρυχίων».

Ο αρχηγός A/ΓΕΝ Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης ΠΝ.

Α/ΓΕΝ: «Ακόμα ένα βήμα για την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό του Στόλου και των δυνατοτήτων του.» Περιπλους 117 23

ΠΆΝΟΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗΣ «Ο πολεμικός μας Στόλος είναι το καμάρι όλων των Ελλήνων, πηγή μεγάλης εθνικής υπερηφάνειας για όλους μας.»

έλος στο βήμα ανέβηκε ο δωρητής κος Παναγιώτης Λασκαρίδης, οποίος ανέφερε στον λόγο του: «Με τη βοήθεια του Θεού βρισκόμαστε πάλι όλοι εδώ για να πάρουμε μέρος στην τελετή ονοματοδοσίας του τρίτου πλοίου γενικής υποστήριξης που δωρίζει η οικογένειά μας και το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη στο Πολεμικό Ναυτικό. Ο “AIAΣ” μαζί με το “ΗΡΑΚΛΗ” και τον “ΑΤΛΑΝΤΑ”, αποτελούν μια τριάδα πλοίων γενικής υποστήριξης μεγάλων επιχειρησιακών δυνατοτήτων, υψηλών προδιαγραφών και σε άριστη κατάσταση. Μπορούν να υποστηρίξουν τις κύριες μονάδες κρούσης του Στόλου μας, που καλείται πλέον να επιχειρήσει όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά και σε άλλα μέτωπα, όπως στην Ανατολική και Κεντρική Μεσόγειο, αντιμετωπίζοντας μια απειλητική, επιθετική και αναθεωρητική γείτονα. Πραγματικά ο Στόλος μας χρειάζεται μεγάλη βοήθεια και υποστήριξη για να ανταποκριθεί στα δύσκολα καθήκοντά του. Ο πολεμικός μας Στόλος είναι το καμάρι όλων των Ελλήνων, πηγή μεγάλης εθνικής υπερηφάνειας για όλους μας. Επί αιώνες, δεν εγκατέλειψε ποτέ τα πεδία των ναυμαχιών, δεν ηττήθηκε ποτέ και δεν υπέστειλε ποτέ τη σημαία του. Γι’ αυτό αξίζει κάθε δυνατή υποστήριξη και από την πολιτεία και από όλους τους Έλληνες. Η πολιτεία, η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός έκαναν το πρώτο μεγάλο βήμα. Με την υπογραφή της στρατιωτικής συμφωνίας με τη Γαλλία προχώρησαν στην παραγγελία τεσσάρων φρεγατών με πολύ μεγάλες δυνατότητες ελέγχου περιοχής,

24 Περιπλους 117

που όταν παραδοθούν θα αυξήσουν κατακόρυφα τη μαχητική ικανότητα του Στόλου μας. Αν πραγματοποιηθεί και η παραγγελία των κορβετών, τότε τα πράγματα θα γίνουν ακόμα καλύτερα και ο Στόλος μας πραγματικά ανίκητος. Όμως μέχρι τότε, τις κρίσεις και δυσκολίες που έρχονται πρέπει να τις αντιμετωπίσει το Ναυτικό μας με τα πλοία που διαθέτει. Πλοία που δεν είναι ούτε νέα σε ηλικία ούτε έχουν τύχει της καλύτερης δυνατής μεταχείρισης τα τελευταία χρόνια, λόγω της δεκαετούς οικονομικής κρίσης. Επιπλέον λόγος δυσκολιών είναι ότι ο Στόλος μας πρέπει τώρα να επιχειρεί σε περισσότερα από ένα μέτωπα, και μακριά από τον ναύσταθμο που ναυλοχεί, σε αντίθεση με τα τουρκικά που

επιχειρούν πολύ κοντά στους δικούς τους ναυστάθμους. Όποιος ξέρει από πλοία θα αναγνωρίσει εύκολα ότι πλοία που δεν επισκευάζονται, δεν συντηρούνται και δεν ανεφοδιάζονται, δεν μπορούν να έχουν επιχειρησιακή ετοιμότητα και ικανότητα. Για τον λόγο αυτό πρέπει η κυβέρνηση να επαναφέρει άμεσα στα προ κρίσης επίπεδα τον λειτουργικό προϋπολογισμό του Στόλου μας, ώστε να μπορέσουν τα μεγάλης ηλικίας και κουρασμένα πλοία μας να βρίσκονται συνεχώς σε άριστη κατάσταση, να είναι ετοιμοπόλεμα. Όμως ο Στόλος μας δεν είναι μόνο τα πλοία, οι εξοπλισμένοι και τα μηχανήματα. Είναι πρώτιστα τα προσωπικό που τα επανδρώνει. Είμαστε πολύ υπερήφανοι για το επίπεδο των πληρωμάτων του Στόλου μας. Να μην ξεχνάμε την απάντηση του Κουντουριώτη στον Ελευθέριο Βενιζέλο, στη συζήτησή τους στο κατάστρωμα του Αβέρωφ πριν από την έξοδο του Στόλου στο Βόρειο Αιγαίο τον Οκτώβριο του 1918.

λεγε λοιπόν ο γενναίος ναύαρχος: «Κύριε πρόεδρε εγώ δεν γνωρίζω παραλλάξεις και τα τοιαύτα. Αλλά ένα γνωρίζω καλώς. Ότι το πλοίο δίχως ψυχωμένο πλήρωμα είναι μόλυβδος βαρύς βυθιζόμενος εντός του ύδατος.» Έτσι, λοιπόν, πρέπει όλοι οι Έλληνες και ιδίως η Υπηρεσία να φροντίζει τα πληρώματά μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Να τα εκπαιδεύει, να τα επιμορφώνει, να τα υποστηρίζει ψυχολογικά και να στέκεται συνεχώς στο πλευρό τους. Να τα επαινεί και να τα κατακρίνει αλλά με απόλυτη δικαιοσύνη

ΤΕΛΕΤΉ ΟΝΟΜΑΤΟΔΟΣΊΑΣ ΤΟΥ ΠΓΥ “ΑΙΑΣ” και αξιοκρατία. Να εγκαταλείψει την απαρχαιωμένη πολιτική του να βραβεύουμε και να τιμωρούμε επί δικαίων και αδίκων, με τρόπο ισοπεδωτικό, σύμφωνα με τον οποίο για όλα ευθύνεται ο καπετάνιος και ο μηχανικός και όχι αυτός που είτε διακρίθηκε είτε έκανε τη ζημιά. Αν είχαμε ακολουθήσει τυφλά αυτή τη λανθασμένη και ισοπεδωτική πολιτική, δεν θα είχαμε καμαρώσει τα ηρωικά κατορθώματα ούτε του Κουντουριώτη ούτε του Τούμπα ούτε τόσων άλλων ηρώων του σύγχρονου Πολεμικού Ναυτικού. Αν όμως φροντίσουμε με αγάπη και σεβασμό το προσωπικό του Στόλου μας, πρέπει να έχουμε και τις αντίστοιχες απαιτήσεις απ΄ αυτούς. Πρώτη απαίτηση είναι η αυτονόητη επιταγή του όρκου που όλοι μας δώσαμε όταν καταταχθήκαμε στις Ένοπλες Δυνάμεις, δηλαδή η υπεράσπιση της σημαίας μας μέχρι τελευταίας ρανίδας του αίματος μας. Δεύτερη απαίτηση είναι να επιδεικνύουν εκείνη τη γενναιότητα και περιφρόνηση κινδύνου για την οποία μίλησε ο Διηνέκης, ο μοναδικός από τους 300 του Λεωνίδα που αναφέρεται ονομαστικά από τον Ηρόδοτο, ο οποίος απαντώντας στον Τραχίνιο είπε: « Δεν πειράζει που τα βέλη των Περσών θα κρύψουν τον ήλιο· τόσο το καλύτερο, γιατί θα πολεμήσουμε υπό σκιάν». Τέλος, θέλουμε να αγαπούν και να προσέχουν τα πλοία μας, τον εξοπλισμό και τον οπλισμό τους, σαν να είναι δικά τους, γιατί προέρχονται από τον μόχθο και τον ιδρώτα του ελληνικού λαού. Να επιδεικνύουν, δηλαδή τη νοοτροπία εκείνου του ναύτη που μετά τη ναυμαχία τραυματίστηκε βαριά, έπρεπε να ακρωτηριαστεί και στα δύο πόδια και έλεγε στον γιατρό του πλοίου: «Γιατρέ, μπορείς να πετάξεις τα πόδια μου στη θάλασσα, αλλά τις μπότες μου να τις παραδώσεις στον λοστρόμο, γιατί είναι περιουσία της πατρίδας.» Θέλω να ευχαριστήσω την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων για την εξαιρετική συνεργασία είχαμε όλα αυτά τα χρόνια. Στον κυβερνήτη, τους αξιωματικούς, τους υπαξιωματικούς και τους ναύτες του ΑΙΑΝΤΑ εύχομαι καλά ταξίδια, ήρεμες θάλασσες και ο Άγιος Νικόλαος να είναι πάντα στην πλώρη τους.» Περιπλους 117 25

Τελετή Εορτασμού του ΆΓΙΟY ΝΙΚΌΛΑΟY και της Επετείου των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-13 Τη Δευτέρα 6 Δεκεμβρίου 2021, 2021 πραγματοποιήθηκε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων (ΣΝΔ), η τελετή εορτασμού του προστάτη του Πολεμικού Ναυτικού, Αγίου Νικολάου και της επετείου των νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913.

OMIΛΙΑ του Αρχηγού

του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναυάρχου Στυλιανού Πετράκη Π.Ν.

ο αξίωμα της ηγεσίας του Πολεμικού Ναυτικού που μου εμπιστεύθηκε η Ελληνική Πολιτεία, μου επιφυλάσσει την χαρά και το προνόμιο να σας ευχαριστήσω για την ιδιαίτερη τιμή να παρίστασθε, εδώ στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, στη γιορτή του προστάτη μας Αγίου Νικολάου, στη γιορτή του Όπλου μας, στη γιορτή όλης της ελληνικής ναυτοσύνης. I would like also to welcome, our distinguished guests, the Defence Attachés of allied countries, as well as the Commander of the Standing Naval Maritime Group Two. Σήμερα μοιραζόμαστε την χαρά μας, μαζί σας. Τιμούμε τον προστάτη του Πολεμικού Ναυτικού, τον Άγιο Νικόλαο και παράλληλα προβάλλουμε την ιστορική μνήμη των νικηφόρων ναυμαχιών της Έλλης και της Λήμνου, που όχι μόνο κατέδειξαν την αξία του ναυτικού πολέμου, αλλά ταυτόχρονα καθόρισαν αποφασιστικά την πορεία του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Κάθε 6η Δεκεμβρίου όλοι οι Έλληνες ναυτικοί, τιμούν τον υπέρτατο προστάτη τους. Αυτόν που σε κάθε δύσκολη στιγμή είναι το αποκούμπι τους στη θάλασσα, αυτόν που κρατά σφιχτά το πηδάλιο και οδηγεί με ασφάλεια τα πληρώματά μας. Δεν υπάρχει ναυτικός που να μη συγκινείται και να μην θαρρεύει σαν ακούσει το «ο Άη Νικόλας να είναι πάντα στην

26 Περιπλους 117

πλώρη σου!». Ελλάδα, από αρχαιοτάτων χρόνων, από την καταβολή της έννοιας “Έλληνας” σημαίνει θάλασσα, ναυτική τέχνη, ναυτική ισχύς. Και ναυτική ισχύς σημαίνει πρωτίστως Πολεμικό Ναυτικό, σημαίνει Στόλος. Αυτός που σήμερα, επίκαιρα όσο ποτέ, επιχειρεί αγόγγυστα υπό τη σκέπη του Αγίου Νικολάου και εκπληρώνει το καθήκον του,

πέρα από περιορισμούς και διαθεσιμότητες. Αυτός που αποτελεί αδιαπέραστο τείχος σε κάθε επιβουλή, σε κάθε αμφισβήτηση της εθνικής μας κυριαρχίας. Όπως ακριβώς έπραξε και στις νικηφόρες ναυμαχίες του 1912-13 που στοίχειωσαν τον εχθρό τότε και στοιχειώνουν και σήμερα κάθε επίδοξο επιβουλέα.

Τελετή Εορτασμού του ΆΓΙΟY ΝΙΚΌΛΑΟY

Ελλάδα στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα ήταν μια χώρα σε δυσπραγία και μαρασμό. Το Πολεμικό Ναυτικό, αναπόσπαστο κομμάτι της, δεν έμεινε ανεπηρέαστο από αυτή τη συγκυρία. Όμως σιγά - σιγά μεγάλωσε, ενισχύθηκε και οργανώθηκε, ενώ, αποκτώντας σύγχρονες μονάδες, αποτέλεσε την αιχμή του δόρατος της εθνικής προσπάθειας. Το ισχυρό Πολεμικό Ναυτικό με στελέχη όπως ο θρύλος, Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης, αποτέλεσαν την εγγύηση, βάση της οποίας, η Ελλάδα εισήλθε στη βαλκανική συμμαχία. Και η πατρίδα δικαιώθηκε, αφού το Ναυτικό μας θριάμβευσε στα καταγάλανα νερά του λίκνου του, και απελευθέρωσε εδάφη, που προαιώνια ανήκαν στην προίκα που της επιφύλαξε ο Θεός. Παράλληλα η αξία του αναγνωρίσθηκε από συμμάχους και εχθρούς. Ο ελληνικός στόλος υπό την ηγεσία του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη με τη ναυμαχία στο ακρωτήριο της Έλλης επέτρεψε την απελευθέρωση της Λέσβου και της Χίου. Αντίστοιχα με τη ναυμαχία που ακολούθησε στη Λήμνο μετέτρεψε το Αιγαίο κυριολεκτικά σε ελληνική θάλασσα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το Πολεμικό Ναυτικό επέδειξε πλεόνασμα αρετών και ικανοτήτων, όπως η ηγεσία, το θάρρος, η προβλεπτικότητα, η αφοσίωση στο καθήκον, η τακτική υπεροχή, η πίστη στη νίκη. Και πλαισιώθηκε άριστα από το ηρωικό εμπορικό μας ναυτικό που ακούραστα, αδιάλειπτα και ακατάπαυστα στήριξε τις εθνικές επιχειρήσεις. Άλλωστε, το εμπορικό μας ναυτικό, αποτελούσε πάντα λόγο εθνικής τιμής και υπερηφάνειας πλέοντας σε όλα τα μήκη και πλάτη των θαλασσών της υδρογείου. Όπως ακριβώς και στην τρέχουσα συγκυρία, που το Πο-

λεμικό Ναυτικό υπερασπίζεται τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, ορθώνοντας ένα αδιαπέραστο τείχος αποτροπής, στο Αιγαίο και όπου αλλού απαιτηθεί και όπως πρόσφατα αποδείχτηκε, για όσο απαιτηθεί. Είναι πολύ νωπές οι στιγμές που το σύνολο σχεδόν των πλοίων και των πληρωμάτων μας, δρώντας αποφασιστικά, στο πλαίσιο των εντολών του κυρίου ΑΓΕΕΘΑ, χωρίς κανέναν ενδοιασμό ή δεύτερη σκέψη, χωρίς καμία έκπτωση στην προσήλωσή τους στην αποστολή, επιχειρώντας από την Ανατολική Μεσόγειο έως το Βόρειο Αιγαίο σε μια πρωτοφανή σε χρονική διάρκεια κινητοποίηση, απέδειξαν ότι η θαλάσσια κυριαρχία μας και δεν διαπραγματεύεται και άριστα υπερασπίζεται. Απέδειξε ακόμη ότι, η ναυτοσύνη των πληρωμάτων μας και οι ψυχικές τους αρετές δεν στηρίζονται σε τεχνολογίες αιχμής, μετατρέποντας ακόμη και τα παλαιότερα σκαριά μας σε θανάσιμες απειλές, για όποιον αλαζονικά τα υποτιμά. Επιβεβαίωσε την απόλυτη πίστη του στις προγονικές επιταγές, τηρώντας τη ρήση του αειμνήστου Ναυάρχου Κουντουριώτη: «Με τα καράβια που έχουμε θα κάνουμε καλά της δουλειά μας». Τέλος, κατέδειξε ότι οι μελλοντικές προκλήσεις θα έχουν μεγάλη σχέση με το θαλάσσιο περιβάλλον. Προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουμε με την εμπειρία, την εκπαίδευση και την ευσυνειδησία των στελεχών μας. Η ένδοξη και πλούσια ιστορία μας είναι γνωστή σε όλους. Το Πολεμικό μας Ναυτικό είναι ο περήφανος κληρονόμος μιας τιμημένης παράδοσης. Όμως δεν επαναπαύεται, δεν οχυρώνεται πίσω από τις δάφνες του, αλλά εξελίσσεται. Σήμερα, που η Ελλάδα παραμένει ως σχεδόν ο μόνος πυλώνας σταθερότητας πάνω στο γεωπολιτικό μωσαϊκό της Ανατολικής Μεσογείου, με τις νέες προκλήσεις ασφαλείας, αλλά και την παραδοσιακή απειλή πάντα βρυχώμενη και προσανατολισμένη

σταθερά σε μια αναθεωρητική πολιτική, το Πολεμικό Ναυτικό στέκεται άριστα και ακλόνητα στην πρώτη γραμμή του καθήκοντος. Αποτελεί βασικό συντελεστή ισχύος της χώρας μας, τον βασικό εκφραστή της παραδοσιακής ναυτικής ταυτότητας και κουλτούρας του έθνους. Ο Στόλος μας σήμερα, ακόμη και την ώρα αυτή που εκφωνούνται αυτές οι γραμμές, επιχειρεί και προασπίζει τα εθνικά μας κυριαρχικά δικαιώματα, αποδεικνύοντας και την ικανότητά του και την αξιοπιστία του. Οι άνω των 20 χιλιάδων ημερών εν πλω, μέσα σε 2 έτη αλλά και τα 25 πολεμικά πλοία, κατά μέσο όρο, καθημερινά σε αποστολή ή και πολύ περισσότερα σε περιόδους κρίσεως και ασκήσεων μεγάλης κλίμακας, δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνειών για την αξιοπιστία μας. Οι Έλληνες πολίτες γνωρίζουν με κάθε ακρίβεια ότι το Πολεμικό Ναυτικό στέκεται επάξια στη θέση που η ιστορία και το χρέος του, απαιτούν, ενώ παράλληλα αποδεικνύει έμπρακτα την ισχύ του και σε ρόλους που δεν συνίστανται στην επίδειξη ισχύος, όπως η έρευνα και διάσωση, αλλά και οι πολυάριθμες δράσεις του με ευρύτερο κοινωνικό περιεχόμενο. Στο πλαίσιο αυτό συνεργαζόμαστε αγαστά με το Λιμενικό Σώμα, στην διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, αλλά και στη διάσωση ανθρωπίνων ζωών στα όρια της εθνικής μας δικαιοδοσίας. Ζωών που ανάλγητα πολλές φορές εκτίθενται σε κίνδυνο, έρμαια των σχεδίων όσων απαξιώνουν την ανθρώπινη ζωή και ύπαρξη. Παράλληλα δραστηριοποιούμαστε με διαρκώς αυξητικούς ρυθμούς, σε διεθνείς επιχειρήσεις και ασκήσεις με τα ισχυρότερα ναυτικά της Μεσογείου, αλλά και παγκοσμίως. Τα πλοία μας επαυξάνουν την παρουσία τους σε διεθνείς αποστολές, αλλά και σε συμμαχικές επιχειρήσεις και δυνάμεις. Με το βλέμμα στο ένδοξο παρελθόν, πορευόμαστε με σιγουριά στο παρόν και παράλληλα κτίζουμε το μέλλον. Η ναυτική τακτική εξελίσσεται κι εμείς οφείλουμε να την παρακολουθούμε, επικαιροποιώντας την τεχνολογική μας επάρκεια. Στο πλαίσιο αυτό εργαζόμαστε ανελλιπώς προκειμένου να εντάξουμε στο οπλοστάσιό μας τις νέες δυνατότητες που μας παρέχει η τεχνολογική εξέλιξη. Είμαστε λοιπόν στην ευχάριστη θέση να υποδεχόμαστε την φάση υλοποίησης της ανανέωσης του Στόλου μας, μετά από δεκαετίες. Μετά από μία επίπονη, διεξοδική και άκρως απαιτητική διαδικασία, με απόλυτο σεβασμό στις στερήσεις των Ελλήνων πολιτών, βρισκόμαστε πλέον ενώπιον της εισαγωγής του Όπλου στην ψηφιακή εποχή, με την πρόσκτηση τριών υπερσύγχρονων γαλλικών φρεγατών. Πλοία που όχι απλά μας παρέχουν την απαιτούμενη αποτρεπτική ισχύ, αλλά αλλάζουν τους όρους στο πεδίο της μάχης. Και με όρους που αποτελούν έπαινο για όλους όσοι διαπραγματεύτηκαν σκληρά και επίμονα, προ-

Περιπλους 117 27

Τελετή Εορτασμού του ΆΓΙΟY ΝΙΚΌΛΑΟY

κειμένου οι τεκμηριωμένες εισηγήσεις μας να βρουν ανταπόκριση στην Πολιτική Ηγεσία. Επιδιδόμαστε σε ένα μαραθώνιο ταχύτητας για έναν πρωτοφανή αριθμό εξοπλιστικών υποπρογραμμάτων και άρσης χρονιζουσών εκκρεμοτήτων, διαδικασίες που θα αναβαθμίσουν σημαντικά την μαχητική μας ικανότητα. Επισπεύδουμε την απόκτηση τορπιλών βαρέως τύπου για την μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας των Υ/Β, καθώς και των κρισίμων αντιμέτρων τορπιλών. Μετά την ταχεία ενεργοποίηση και ένταξη στο Στόλο των νέων Σκαφών Ανορθόδοξου Πολέμου, έχουν ήδη εκκινήσει οι διαδικασίες για τον εξοπλισμό τόσο αυτών, όσο και των Κανονιοφόρων τύπου Μαχητής με Κατευθυνόμενα Βλήματα, μικρού και μέσου βεληνεκούς. Παραλάβαμε την έκτη Πυραυλάκατο τύπου Super Vita «ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΗΣ», που αποτελεί ό,τι πιο σύγχρονο διαθέτει το Πολεμικό Ναυτικό, με σημαντική συνεισφορά στην επιχειρησιακή ικανότητα του ΠΝ. Προχωρήσαμε στην πλήρη αναβάθμιση των δυνατοτήτων του ΚΕΝΤΡΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ του ΑΡΧΗΓΕΙΟΥ ΣΤΟΛΟΥ και μάλιστα εν μέσω της πρωτοφανούς κινητοποίησης του περσινού θέρους, καθώς και στην επέκταση του δικτύου ευρυζωνικών επικοινωνιών υψηλών συχνοτήτων «ΑΙΓΑΙΑΣ», μια τεχνολογική επανάσταση εξαιρετικών δυνατοτήτων και όχι μόνο. Στο ίδιο πλαίσιο, την τελευταία διετία, βρίσκονται σε εξέλιξη ιδιαίτερα ποιοτικές και ευρέως φάσματος δράσεις, που επαυξάνουν δραστικά τις δυνατότητες επιτήρησης στην ελληνική θαλάσσια επικράτεια. Ομοίως, βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ, η υλοποίηση του οποίου θα βελτιώσει έτι περαιτέρω τις δυνατότητές μας, στον τομέα επιτήρησης στο Αιγαίο. Αυξάνουμε κατακόρυφα τις δυνατότητές μας, με την πρόσκτηση 7 Ελικοπτέρων ΜΗ-60 Romeo, διατηρώντας την πρωτοβουλία των κινήσεων σε όλο το θέατρο επιχειρήσεων. Την οποία πλαισιώνουμε με την ανάταση της διαθεσιμότητας των Ελικοπτέρων S-70 Bravo που ήδη διαθέτουμε, αλλά και την υλοποίηση του προγράμματος εκσυγχρονισμού μέσης ζωής των ΑΦΝΕ, P-3. Εντείνουμε τις εργασίες συμμετοχής μας στην Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO) σε επίπεδο ΕΕ, με πολλαπλά οφέλη για την ανάπτυξη εξοπλιστικών προγραμμάτων αλλά και την απόκτηση τεχνογνωσίας, με κυριότερο παράδειγμα την συμμετοχή μας στην ανάπτυξη νέων κορβετών. Ανανεώνοντας το Στόλο μας, προσφέρουμε όραμα και προοπτική στην κοινωνία μας. Ενθαρρύνουμε την ελπίδα και την προσδοκία των Ελλήνων Πολιτών στην αξία του Όπλου μας. Και αυτό μετουσιώνεται κατά τον πιο χειροπιαστό τρόπο στην ιστορικής σημασίας προσφορά του κ. Παναγιώτη Λασκαρίδη με την ένταξη ενός ακόμη ΠΓΥ του ΑΙΑΝΤΑ, έναν

28 Περιπλους 117

ακόμη γίγαντα ισχύος, μετά τα ΠΓΥ ΑΤΛΑΣ Ι και ΠΓΥ ΗΡΑΚΛΗΣ. Μία προσφορά που ακολουθεί και πλαισιώνει την ήδη γενναιόδωρη συνεισφορά του, στα προγράμματα ΚΥΚΝΟΣ, με τα οποία αναζωογονούνται οι Φρεγάτες τύπου S (ΛΗΜΝΟΣ, ΕΛΛΗ και ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ) μέσω της αντικατάστασης των ηλεκτροπαραγωγών ζευγών τους. Κανείς δεν επενδύει σε ό,τι παρακμάζει, ενώ σπεύδει να ενισχύσει ό,τι αναγεννιέται. Και φυσικά δεν είναι η μόνη ανιδιοτελής προσφορά. Πλήθος πολιτών αποδεικνύουν έμπρακτα και καθημερινά την στήριξή τους στο Πολεμικό Ναυτικό, δίνοντάς μας μεγάλη χαρά αλλά και μεγάλη ευθύνη. Τους ευχαριστώ από καρδιάς. Προσαρμοζόμενοι στα νέα δεδομένα, προχωρούμε τη διαδικασία απόκτησης και επιχειρησιακής αξιοποίησης νέας μορφής τεχνολογιών μάχης όπως τα τακτικά μη επανδρωμένα μέσα. Και τέλος προχωρούμε ήδη στην διερεύνηση νέων δυνατοτήτων για το Στόλο, με την διερεύνηση πρόσκτησης δοκιμασμένων και αξιόπιστων λύσεων σε Φρεγάτες, Υποβρύχια και Ναρκοθηρευτικά. Ο αξιόμαχος Στόλος δεν στηρίζεται μόνο σε αξιόμαχα πληρώματα. Απαιτεί αξιόπιστες υποδομές και αξιόπιστες επισκευαστικές δυνατότητες. Ενόψει και της αφίξεως νέων τεχνολογιών, ενισχύουμε και αναβαθμίζουμε τις υποδομές μας, απομειώνοντας ταυτόχρονα το ενεργειακό μας αποτύπωμα με σεβασμό στο περιβάλλον. Στηριζόμαστε και επενδύουμε στο άρτιο επισκευαστικό έργο της ΔΔΜΝ αλλά και των Ναυστάθμων μας. Το προσωπικό μας, παρά τα προβλήματα, τους περιορισμούς και τις δυσχέρειες, με απαράμιλλη και πρωτοφανή υπερωριακή υπερπροσπάθεια, κατόρθωσε να επιτύχει αύξηση της διαθεσιμότητας των Πολεμικών Πλοίων για το έτος 2021. Άξια αναφοράς αποτελεί επίσης, η ενεργοποίηση μονάδων του Στόλου που επί μακρόν ήτανακινητοποιημένες λόγω σοβαρών βλαβών. Παράλληλα προχωρούμε στη σύναψη συμφωνιών πλαισίου με εξειδικευμένους ιδιωτικούς φορείς, για την προώθηση αλλά και την υποστήριξη των εξοπλιστικών μας προγραμμάτων, δίνοντας πνοή και στην ιδιωτική πρωτοβουλία στον τομέα της άμυνας. Δεν μένουμε όμως μόνο εκεί. Η τεχνολογική αναβάθμιση των δυνατοτήτων μας στο σύγχρονο πεδίο μάχης είναι αναγκαία. Εξίσου όμως αναγκαία και θεμελιώδης είναι η ενίσχυση του προσωπικού μας. Διότι αυτό αποτελεί τον κύριο παράγοντα που μας επιτρέπει να λειτουργούμε σωστά, το βασικό όπλο, ο σημαντικότερος πολλαπλασιαστής ισχύος μας. Επιδιώκουμε την παραγωγή στελεχών με αξίες, εκπαιδευμένα, με υψηλό ηθικό και εμμονή στον σκοπό. Τίποτα δεν κείται υπεράνω των στελεχών, μας και για το λόγο αυτό προσπαθούμε καθημερινά να το αποδεικνύουμε στην πράξη. Στο πλαίσιο των δυνατοτήτων μας, παρέχουμε την βέλτιστη μέριμνα. Βελ-

τιώνουμε τις υποδομές, αναβαθμίζουμε τις υγειονομικές υπηρεσίες, ολοκληρώσαμε μία πολυκατοικία για τη στέγαση του προσωπικού στο ΝΚ, ενώ εντός των ημερών αναμένεται και η παράδοση δεύτερης. Και επίκειται η ανάληψη εκ μέρους του κ. Λασκαρίδη μίας ακόμη γενναίας και πολύτιμης χορηγίας, αυτή της ανακαίνισης μίας πτέρυγας του ΝΝΑ. Και όπως ανανεώνουμε τα κουρασμένα σκαριά μας, έτσι ανανεώνουμε και το προσωπικό μας με προσλήψεις ΕΠΟΠ, ΟΒΑ αλλά και αύξηση των εισακτέων στις ΣΝΔ και ΣΜΥΝ στο πλαίσιο υλοποίησης σχετικού συνολικού σχεδιασμού του ΓΕΕΘΑ για τις Ένοπλες Δυνάμεις. Για να τρέξει νέο αίμα στις φλέβες της μεγάλης μας οικογένειας. Απευθυνόμενος σε αυτούς, τονίζω ανεπιφύλακτα ότι αποτελούν την πνοή και τη δύναμη πίσω από κάθε μας προσπάθεια, κάθε δραστηριότητα. Η απόδοσή τους, η προσήλωσή τους στο καθήκον, η αγάπη τους για το Ναυτικό και την Ελλάδα, με γεμίζουν καθημερινά υπερηφάνεια και αισιοδοξία για τα επόμενα βήματα, όσο δύσκολα κι αν είναι. Για το λόγο αυτό τους ευχαριστώ για πολλοστή φορά. Όπως ευχαριστώ και τους σεβαστούς απόστρατους συνάδελφους και δασκάλους που μας κληροδότησαν την εμπειρία και το έργο τους και μετέφεραν επάξια στο παρόν τις αξίες, την τιμή και την παράδοση του Πολεμικού Ναυτικού. Κύριε Υπουργέ Εθνικής Άμυνας, Το Πολεμικό Ναυτικό επιχειρεί δυναμικά, με αυτοπεποίθηση, τόλμη αλλά και στρατηγική σύνεση και ψυχραιμία, στον χώρο του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Με σεβασμό στις παραδόσεις του, το ιστορικό του χρέος, την εμπιστοσύνη, τις προσδοκίες και τη συνδρομή των ελλήνων πολιτών. Να είστε βέβαιος ότι είναι πάντα έτοιμο να πράξει και πράττει ήδη στο ακέραιο το καθήκον του. Το Πολεμικό Ναυτικό διαθέτει μία ιδιαίτερη δυναμική προσαρμογής. Η αποστολή του απαιτεί την άμεση προσαρμογή στις εξελίξεις και είναι δική μας υποχρέωση αλλά και βεβαιότητα ότι θα μεταδώσουμε αυτή τη δυναμική στις νεότερες γενιές, προκειμένου να διαμορφωθεί το Πολεμικό Ναυτικό του μέλλοντος, το Πολεμικό Ναυτικό που αξίζει η πατρίδα μας. Κυρίες και κύριοι, Σας ευχαριστώ και πάλι για την παρουσία σας στην γιορτή μνήμης και δόξας του Πολεμικού μας Ναυτικού. ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ ΣΤΑ ΣΤΕΛΕΧΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ ΤΟΥΣ, Ο ΑΗ ΝΙΚΟΛΑΣ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΑ ΠΛΟΙΑ ΜΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥΣ! Με τις σκέψεις αυτές, σας καλώ να αναφωνήσουμε: Ζήτω το Έθνος Ζήτω το Πολεμικό Ναυτικό

Τελετή Εορτασμού του ΆΓΙΟY ΝΙΚΌΛΑΟY

ημοσιεύουμε εδώ ένα ιστορικό τεκμήριο που μας έστειλε ο καλός φίλος Πρόεδρος του ΣΑ/ ΣΝΔ Υποναύαρχος Αντώνης Αναστασάκης, του οποίου επίσης του το έστειλε ο γνώριμος στους αναγνώστες του περιοδικού Ναύαρχος Στυλιανός Πολίτης. Πρόκειται για την εφημερίδα της Κυβερνήσεως του 1901 που περιέχει Βασιλικό Διάταγμα το οποίο καθιερώνει την εορτή του Αγίου Νικολάου ως αργία και εορτή για το Πολεμικό και το Εμπορικό Ναυτικό.

Περιπλους 117 29

Εορτασμός

του Προστάτη του Πολεμικού Ναυτικού

Αγίου Νικολάου

Εκδήλωση προς Τιμήν των Οικογενειών των Στελεχών του ΠΝ

ην Παρασκευή 03 Δεκεμβρίου 2021, στο πλαίσιο του εορτασμού του Προστάτη του Αγίου Νικολάου και των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-13, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση προς τιμήν των στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού και των οικογενειών τους, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Στην εκδήλωση παρέστησαν, ο Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Νικόλαος Χαρδαλιάς ως εκπρόσωπος του Προέδρου της Κυβέρνησης, μέλη της Κυβέρνησης και του Κοινοβουλίου, ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Στρατηγός Κωνσταντίνος Φλώρος, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης ΠΝ, οι Αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων των Ενόπλων Δυνάμεων και των Σωμάτων Ασφαλείας, πρώην Υπουργοί, Επίτιμοι Αρχηγοί, τα μέλη του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου, αντιπροσωπείες Αξιωματικών, Υπαξιωματικών και

Πολιτικών Υπαλλήλων του Πολεμικού Ναυτικού, στελέχη του ΠΝ με τις οικογένειες τους, καθώς και λοιποί προσκεκλημένοι. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης έλαβαν χώρα βραβεύσεις σε μονάδες και προσωπικό του Πολεμικού Ναυτικού, λόγω διάκρισης τους σε επιχειρησιακές δραστηριότητες ή σε αναγνώριση της κοινωνικής προσφοράς τους. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης πραγματοποιήθηκε συναυλία της μπάντας του Πολεμικού Ναυτικού, με τη συμμετοχή της κας Ρένας Μόρφη, της σοπράνο κας Μαρίας Μαυρομμάτη, της μικτής χορωδίας «Μελωδοί», του Χορωδιακού Συνόλου «Athens Choir Ensemble», καθώς και χορευτική επίδειξη από τον Λαογραφικό Όμιλο «ΚΟΥΡΗΤΕΣ», ενώ την εκδήλωση παρουσίασε η δημοσιογράφος κα. Αντριάνα Μαγγανιά. Το ΝΜΕ ήταν εκεί.

 Βράβευση του Αρχιμουσικού της μπάντας του Ναυτικού Πλωτάρχη Γεώργιου Τσιλιμπάρη.  Στελέχη του Π.Ν. σε επιχειρησιακές αποστολές με τα οποία αποκαταστάθηκε επαφή και αντηλλάγησαν ευχές. Αριστερά η Δημοσιογράφος Αντριάνα Μαγγανιά.  Ο όμιλος ΚΟΥΡΗΤΕΣ στη σκηνή.

Over 40 years of experience in the maritime industry Quality Management (ISM, ISPS, MLC, ISO9001, ISO14001, ISO50001 & OCIMF TMSA3)

Safe Operation with 4-point focus: Environment, Human Resources, Cargo and Vessel In excess of 30 million tons of cargo transported annually

Ve rg o t i S q u a re , 1 6 6 7 5 G l y fa d a - G re e c e | T + 3 0 2 1 0 8 9 2 2 4 0 0 | F + 3 0 2 1 0 8 9 8 3 2 3 9 c o n t a c t @ m a r i n e t r u s t . g r | w w w. m a r i n e t r u s t . g r

Τελετή Έναρξης Εκπαιδευτικού Προγράμματος 2021-2022 του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών

ην Παρασκευή 19 Νοεμβρίου 2021, πραγματοποιήθηκε η Τελετή Έναρξης Εκπαιδευτικού Προγράμματος 2021-2022 του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών, στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΛΑΕΔ). Η εναρκτήρια ομιλία πραγματοποιήθηκε από τον Υφυπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Άγγελο Συρίγο με θέμα: «200 χρόνια… Τι σημαίνει για εμάς σήμερα;». Στην τελετή παρέστησαν επίσης, μέλη του Κοινοβουλίου, ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναύαρχος Στυλιανός Πετράκης ΠΝ, ο Αρχηγός ΛΣ-ΕΛ.ΑΚΤ Αντιναύαρχος Λ.Σ. Θεόδωρος Κλιάρης, εκπρόσωποι του Περιφερειάρχη Αττικής και του Δημάρχου Αθηναίων, μέλη του ΑΝΣ και ο τ. Υφυπουργός Εσωτερικών και επίτιμος Α/ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος ε.α. Παναγιώτης Χηνοφώτης ΠΝ. Το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα έχει ως σκοπό να εμπλουτίσει τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση του Υγειονομικού Προσωπικού συνδυάζοντας την εμπειρία, την τεχνογνωσία, την εξειδικευμένη γνώση αλλά και τις Ικανότητες και Αξίες που άπτονται της Ηθικής, με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας στους ασθενείς. Η έναρξη του Εκπαιδευτικού Προγράμματος συνδυάσθηκε με τη διεξαγωγή Ημερίδας της Μονάδας Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΜΙΥΑ) με θέμα: «Ηθικά και Νομικά Διλήμματα και Ψυχολογικές διεργασίες στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή».

Άποψη της αίθουσας δεξιώσεων της ΛΑΕΔ.

32 Περιπλους 117

OMIΛΙΑ του Διευθυντή/Διοικητή Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών, Αρχιπλοιάρχου (ΥΙ) Αντώνη Παπαγεωργιου Π.Ν.

αλημέρα σας Κύριε Υφυπουργέ Παιδείας και Θρησκευμάτων Άγγελε Συρίγο Κύριε Βουλευτά Στέφανε Γκίκα Κύριε Αρχηγέ Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναύαρχε Στυλιανέ Πετράκη Κύριε Πρώην Υφυπουργέ Εσωτερικών και Επίτιμε Αρχηγέ Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας Παναγιώτη Χηνοφώτη Κύριε Αρχηγέ Λιμενικού Σώματος Ελληνικής Ακτοφυλακής Αντιναύαρχε Θεόδωρε Κλιάρη Κύριε Υπαρχηγέ Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας Αντιναύαρχε Ιωάννη Δρυμούση Κύριε Διοικητά Διοίκησης Διοικητικής Μέριμνας Ναυτικού Αντιναύαρχε Γεώργιε Μπαμπλένη Κύριε Εκπρόσωπε του Περιφερειάρχη Αττικής Αντιπεριφερειάρχη Γεώργιε Δημόπουλε Κύριε Εκπρόσωπε του Δημάρχου Αθηναίων, Αναπληρωτή Δημάρχου Ελευθέριε Σκιαδά Κυρίες και Κύριοι Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για εμένα από τη θέση του Διευθυντού του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών να σας καλωσορίσω στην εναρκτήρια τελετή του Εκπαιδευτικού προγράμματος 2021-22. Το Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών ιδρύθηκε το 1955 και η αρχική δύναμη ήταν 60 κλίνες. Από τότε μέσω διαδοχικών επεκτάσεων, επισκευών και ανακατασκευών που συνεχίζονται ακόμη και σήμερα, έφτασε στη σημερινή του μορφή να είναι ένα σύγχρονο νοσηλευτικό ίδρυμα δυναμικότητας 250 κλινών περίπου, με ανοδική πάντα πορεία. Στην 65χρονη και πλέον αυτή διαδρομή, η εξέλιξη των παρεχόμενων υπηρεσιών είναι εντυπωσιακή. Παρόλο που πρωταρχικός σκοπός και αποστολή ήταν, είναι και θα συνεχίσει να είναι η παροχή υπηρεσιών υγείας στο στρατιωτικό προσωπικό του Π.Ν. και του ΛΣ / ΕΛ.ΑΚΤ., επιπλέον σήμερα παρέχονται υπηρεσίες σε πρωτοβάθμιο ή 4/βάθμιο επίπεδο σε πολλές κοινωνικές ομάδες, ο αριθμός των οποίων εγγίζει τα 500 χιλιάδες άτομα. Το Υγειονομικό Προσωπικό του Π.Ν. έχει διαδραματίσει και συνεχίζει και σήμερα να έχει ενεργό και σημαντικό ρόλο στην Ιατρική Κοινότητα. Αρκετοί Αξιωματικοί Ιατροί και Οδοντίατροι συμμετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράμματα αντίστοιχων ειδικοτήτων τόσο σε φοιτητές αλλά και σε νέους συναδέλφους, αλλά και σε Ελληνικά και σε Διεθνή και σε Επιστημονικά συνέδρια, λαμβάνοντας και τιμητικές διακρίσεις. Την Πανεπιστημιακή Κοινότητα κοσμούν με την επιλογή τους Ιατροί και Οδοντίατροι προερχόμενοι από τις τάξεις του Π.Ν., όπως επίσης αρκετοί έχουν διατελέσει και διατελούν πρόεδροι και μέλη Ιατρικών Επιστημονικών Εταιρειών (Αγγειολογικής, Φλεβολογικής, Γυναικολογικής). Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με το υπόλοιπο Υγειονομικό Προσωπικό, όπως το Νοσηλευτικό που έχει καταξιωθεί και συμμετέχει ενεργά στα Νοσηλευτικά δρώμενα της χώρας, αλλά και Φαρμακοποιοί που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του Νοσοκομείου.

Από όλα τα παραπάνω είναι κατανοητό ότι έχει επιτευχθεί αξιοσημείωτη πρόοδος σε όλα τα τμήματα και τις κλινικές του Νοσοκομείου, με αποκορύφωμα την διαχείριση της Πανδημίας Covid-19, από την Α’-Β’ Παθολογική και Πνευμονολογική Κλινική. Για να γίνουν όμως όλα αυτά είναι επιβεβλημένη η δια βίου εκπαίδευση. Η αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας, η πληθώρα των εφαρμογών της στις Επιστήμες Υγείας, οι προκλήσεις από νέες και σοβαρές ασθένειες και παθήσεις δημιουργούν την ανάγκη για παροχή σύγχρονων και ποιοτικών υπηρεσιών Υγείας και καθιστούν επιτακτική την συνεχή εκπαίδευση του συνόλου του προσωπικού. Η εκπαίδευση οφείλει να είναι συστηματική, συνεχιζόμενη, η γνώση να διδάσκεται και να μεταδίδεται. Οι επιστήμες Υγείας συνδυάζουν την εφαρμογή των γνώσεων παράλληλα με την χρήση των νέων τεχνολογιών, συμβάλλουν στην διαμόρφωση Στρατηγικών Διαχείρισης στον Τομέα Παροχής Υπηρεσιών Υγείας και εισάγουν εκπαιδευτικά μοντέλα αξιολόγησης και οργάνωσης νέων Ιατρικών και Νοσηλευτικών διαδικασιών. Η συνεχής προσπάθεια για παροχή υπηρεσιών υψηλού επιπέδου που να στηρίζεται στα νεότερα επιστημονικά δεδομένα, αποτελεί ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΚΑΙ ΚΑΘΗΚΟΝ. Η κτηθείσα γνώση, η εξοικείωση με την τεχνολογία και η συνέπεια αυτής τεχνογνωσία αλλά και η εμπειρία που αποκτάται θα πρέπει να έχουν πάντοτε τον ασθενή στο επίκεντρο, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την Ιπποκρατική ρήση «ΩΦΕΛΕΕΙΝ Ή ΜΗ ΒΛΑΠΤΕΙΝ». Το υγειονομικό σώμα του Π.Ν. τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο του ενδιαφέροντος και ανάγει την ανθρώπινη ύπαρξη σε ύψιστη αξία. Αυτό αποδεικνύεται από τις διάφορες δράσεις όπως η Προληπτική Ιατρική Εξέταση σε ακριτικές περιοχές, η Διαχείριση της Άνοιας, η Ψυχιατρική / Ψυχολογική Στήριξη Ενηλίκων αλλά και το Κέντρο Ειδική Φροντίδας Παιδιών. Εντός του ως άνω πλαισίου κινείται το πρόγραμμα του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου και περιλαμβάνει: -Διαλέξεις -Ημερίδες -Ενδοκλινικά Μαθήματα Απευθύνεται στο σύνολο του Ιατρονοσηλευτικού προσωπικού, με σαφή κατεύθυνση την ουσιαστική αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Κορωνίδα αποτελεί η διοργάνωση Πολυθεματικής Ημερίδας με θέμα: “Διαχείριση Covid-19» που θα διεξαχθεί στη Λ.Α.Ε.Δ. στις 11/02/2022, και με χαρά σας περιμένουμε όλους. Κλείνοντας: θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στο Εκπαιδευτικό Συμβούλιο του Ν.Ν.Α. για την οργάνωση του Προγράμματος και να επισημάνω ότι όλα τα παραπάνω δεν θα είχαν επιτευχθεί αν δεν είχαμε τη στήριξη της Πολιτικής και Στρατιωτικής Ηγεσίας. Θέλω από το βήμα αυτό να ευχαριστήσω ειλικρινά διαχρονικά όλες τις Ηγεσίες του Π.Ν. και εσάς προσωπικά κύριε Αρχηγέ για την ηθική και υλική έμπρακτη συμπαράσταση που μας παρέχετε, για να μπορούμε να ανταποκριθούμε στην αποστολή μας.

Περιπλους 117 33

ENAPKTHPIA OMIΛΙΑ του Άγγελου Συρίγου, Kαθηγητή Διεθνούς Δικαίου & Εξωτερικής Πολιτικής & Υφυπουργού Παιδείας και Θρησκευμάτων

Δέκα σημεία για τα 200 χρόνια από το 1821 και την αυτοσυνειδησία μας

να από τα προεπαναστατικά έγγραφα που κατά κανόνα διαλάθουν της προσοχής μας είναι μία επιστολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη προς τους «Αρχιερείς, Άρχοντες και Προεστώτες, προύχοντες του Γένους, απανταχού εις τας νήσους του Αρχιπελάγους διατρίβοντες» με ημερομηνία 8 Οκτωβρίου 1820. Ο Υψηλάντης προσπαθούσε να τους πείσει ότι πρέπει εκείνη να πάρουν την απόφαση να εξεγερθούν κατά των Τούρκων και να μην περιμένουν τη σωτηρία από εξωτερικό παράγοντα. Μεταξύ άλλων, ο ηγέτης της Φιλικής Εταιρείας ανέφερε τα ακόλουθα: «Εξεύρω, ότι εις όλων τας καρδίας είναι ριζωμένη ή μάταια εκείνη πρόληψης, ότι ποτέ μόνοι μας δεν εμπορούμεν να ελευθερωθώμεν, αλλά πρέπει να προσμένωμεν από ξένους την σωτηρίαν μας… Έχετε πάντοτε προ οφθαλμών ότι ποτέ ξένος δεν βοηθεί ξένον, χωρίς μεγαλύτερα κέρδη. Το αίμα το οποίον θέλουσι χύσει οι ξένοι δι’ ημάς, θέλομεν το πληρώσει ακριβότατα… Όταν όμως μόνοι μας αποσείσωμεν τον ζυγόν της τυρρανίας, τότε της Ευρώπης η πολιτική θέλει βιάσει όλας τας ισχυράς δύναμεις να κλεισώσι με ημάς συμμαχιάς και επιμαχίας αδιαλύτους.»1 Η επιστολή του Υψηλάντη παραμένει απίστευτα επίκαιρη και σήμερα, 200 χρόνια μετά την επανάσταση που οδήγησε στην παλιγγενεσία του ελληνικού έθνους. Με αυτή ως οδηγό θα επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε κάποια σημεία για τα 200 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής επαναστάσεως που σχετίζονται με την επανάσταση και την αυτοσυνειδησία μας.

«πρέπει νά προσμένωμεν από ξένους την σωτηρίαν μας;»

Γενεές υπόδουλων Ελλήνων γαλουχήθηκαν μετά το 1750 με τους λεγόμενους χρησμούς του ιερομόναχου Αγαθαγγέλου. Ήταν ένα έργο που προέβλεπε την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό. Οι χρησμοί –καθ’ ότι οι χρησμοί…– ήταν αρκετά δυσνόητοι. Ήταν όμως σαφές ότι τον ρόλο του απελευθερωτή των Ελλήνων θα ήταν οι Ρώσσοι. Αυτό φαίνεται και από δύο διαφορετικά αποσπάσματα των χρησμών: Η ίδια προσδοκία αποτυπωνόταν και σε δημοτικά τραγούδια όπως το γνωστό «Ακόμα τούτ’ την άνοιξη/ ραγιάδες, ραγιάδες/ τούτο το καλοκαίρι,/ ώσπου να έλθει ο Μόσκοβος/ να φέρει το σεφέρι» [πόλεμο]. Η αντίληψη ότι κάποια ξένη δύναμη θα ερχόταν να μας απελευθερώσει ή να πολεμήσει τον δικό μας πόλεμο δεν πρέπει μα μας ξενίζει. Υπάρχει ακόμη και σήμερα. Το καλοκαίρι του 2020 πολλοί Έλληνες 1 Πρωτοψάλτης, Εμμ., Η Φιλική Εταιρεία-αναμνηστικόν τεύχος επί τη 150η εκατονταετηρίδι, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 1984, σελ.284.

34 Περιπλους 117

αναρωτιούνταν τί στάση θα κρατήσει το Ισραήλ ή η Γαλλία εν σχέσει προς την ένταση που υπήρχε μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο. Τουλάχιστον, οι προγονοί μας τον 18ο και 19ο αιώνα είχαν μια καλή δικαιολογία. Ήταν ασύλληπτη η διαφορά των υπόδουλων Ελλήνων εν συγκρίσει προς τους κυρίαρχους Τούρκους. Μόνον κάποια πολύ ισχυρή χώρα (ένα ιμπέριο, όπως έλεγαν τότε τις αυτοκρατορίες) φάνταζε ικανή να μας απελευθερώσει. Τα Ορλώφικα του 1770 σηματοδότησαν το τέλος των ψευδαισθήσεων. Ο Μόσκοβος ήλθε τελικώς στην Πελοπόννησο με 14 πλοία, 600 άνδρες και επικεφαλής τους αδελφούς Αλέξιο και Θεόδωρο Ορλώφ, έμπιστους αριστοκράτες της αυτοκράτειρας Αικατερίνης της Ρωσίας. Όταν οι Ρώσοι εγκατέλειψαν τους επαναστάτες στο έλέος τους. Επί 9 χρόνια οι Τουρκαλβανοί δήλωναν τον τόπο, μέχρι που έστειλε ο Σουλτάνος στρατό για να τους εκδιώξει. Την πραγματικότητα δεν την συνειδητοποίησαν όλοι. Ένα σημαντικό τμήμα του ελληνικού λαού θεωρούσε (όπως άλλωστε συμβαίνει και σήμερα) πως άλλες δυνάμεις θα έλθουν να πολεμήσουν για εμάς, για τον δικό μας αγώνα. Η πραγματικότητα αποτυπώνεται και στον Ύμνο εις την Ελευθερίαν του Διονύσιος Σολωμού, όπου στην ένατη και δέκατη στροφή αναφέρεται χαρακτηριστικά: Με τα ρούχα αιματωμένα/ ξέρω ότι έβγαινες κρυφά/ να γυρεύεις εις τα ξένα/ άλλα χέρια δυνατά. Μοναχή το δρόμο επήρες, / εξανάλθες μοναχή/ δεν είν’ εύκολες αι θύρες, / εάν η χρεία τες κουρταλεί. Η ομάδα, όμως, που προχώρησε στην προετοιμασία της επαναστάσεως, η Φιλική Εταιρεία, γνώριζε ότι πρέπει να βασιστούμε στις δικές μας δυνάμεις. Καλλιεργήθηκαν, για προφανείς λόγους όλες αυτές οι φήμες περί των μελών της «Αοράτου Αρχής», του ανώτατου καθοδηγητικού οργάνου των Φιλικών. Η επανάσταση, όμως, υπήρξε εξ αρχής αποκλειστικώς δική μας υπόθεση και οργανώθηκε από τη Φιλική Εταιρεία.

Η επανάσταση ήταν ελληνική υπόθεση και ήταν εθνικοαπελευθερωτική

Η επιλογή των παραδουνάβιων ηγεμονιών όπου ξεκίνησε ο Υψηλάντης την επανάσταση είχε τη σημασία της. Η επανάσταση του 1821 δεν είχε ξένους διοργανωτές. Η ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας, αντιλαμβανόμενη το μέγεθος του εγχειρήματος, –άοπλοι χωρικοί εναντίον μιας αυτοκρατορίας– προσπάθησε μέσω του τολμήματος στη Μολδοβλαχία να παρασύρει τη Ρωσία στον αγώνα για την ελληνική ανεξαρτησία.2 Οι Ρώσσοι δεν ήλθαν και φυσικά η επανάσταση πέτυχε στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Επειδή ακριβώς ήταν εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση, πέτυχε εκεί που μπορούσε να πετύχει: στις περιοχές που ζούσε ακμαίος ελληνισμός.

Ο ρόλος της θρησκείας και ο ρόλος της Εκκλησίας

Κατά τα σχέδια/προσδοκίες του Υψηλάντη, η επανάσταση στη Μολδοβλαχία θα αποτελούσε τη θρυαλλίδα ώστε και άλλοι Χριστιανοί 2 Βλ. σχετ. σχόλια Γ. Καραμπελιά, 1204-1922 Η διαμόρφωση του νεώτερου ελλληνισμού – η ελληνική αναγέννηση 1821: η δυναμική της Παλιγγενεσίας, Τόμος Β΄, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2015 σελ. 593.

For already more than 25 years your TRUSTED partner for SAFER and more SUSTAINABLE shipping

Τελετή Έναρξης Εκπαιδευτικού Προγράμματος 2021-2022 του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών να κινητοποιηθούν και να αποτινάξουν τον τούρκικο ζυγό. Κατ’ αρχάς θα ξεσηκώνονταν οι Μολδαβοί και οι Βλάχοι. Ακολούθως ο Υψηλάντης θα περνούσε στη Σερβία –ένα μέρος της οποίας ήταν αυτόνομη ηγεμονία από το 1812– και μετά στη Βουλγαρία. Συνενωμένοι Έλληνες, Μολδαβοί, Σέρβοι και Βούλγαροι θα βάδιζαν κατά του Σουλτάνου στην Κωνσταντινούπολη. Λόγω του αποκλειστικώς εθνικού χαρακτήρα της ελληνικής επαναστάσεως του 1821, τα σχέδια αυτά δεν επαληθεύτηκαν. Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία η θρησκεία προσδιόριζε την ταυτότητα του υπόδουλου. Δεν λειτούργησε όμως αυτοματοποιημένα το σχήμα: οι υπόδουλοι χριστιανοί εναντίον των μουσουλμάνων κατακτητών τους. Εάν πράγματι λειτουργούσε, τότε και η επανάσταση θα επιτύγχανε στη Μολδοβλαχία και αρκετοί βαλκανικοί λαοί θα πολεμούσαν μαζί μας για την αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού. Όπως προαναφέρθηκε, το κρίσιμο σημείο για την επανάσταση, ήταν η ελληνική εθνική συνείδηση. Τον δεσπόζοντα ρόλο στη διατήρηση της συγκεκριμένης συνειδήσεως κατά τους 4 αιώνες δουλείας έπαιξε η Εκκλησία. Το 1821 επαναστάτησαν όσοι αισθάνονταν Έλληνες για να αποκτήσουν την ελευθερία τους εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εξ αιτίας ενός αντικληρικαλιστικού ρεύματος που εμφανίζεται κατά περιόδους έντονο στην ελληνική κοινωνία, ο ρόλος της της ορθόδοξης εκκλησίας σε αυτό το σημείο έχει υποβαθμισθεί. Η Εκκλησία, λόγω της γλώσσας που χρησιμοποιούσε υπήρξε ο κύριος φορέας διατηρήσεως ελληνικού πολιτισμού, της εθνικής ταυτότητας αλλά και της εθνικής αφυπνίσεως των Ελλήνων ( ως προς την αφύπνιση βλ. το παράδειγμα του Πατρο-Κοσμά του Αιτωλού).Στον όρο γλώσσα περιλαμβάνονται η λατρευτική γλώσσα των ιερών ακολουθιών που δεν ήταν εύκολα αντιληπτή από τον μέσο –κατά τεκμήριο αγράμματο– πιστό τα βιβλία, χειρόγραφα και έντυπα, που ήταν συνήθως γραμμένα σε ποιο κατανοητή γλώσσα και είχαν –κυρίως αλλά όχι αποκλειστικώς– θρησκευτικό περιεχόμενο η εκπαίδευση που κατ’ ουσίαν ήταν αρμοδιότητα της Εκκλησίας. Δεν είναι τυχαίο ότι τουλάχιστον τα 2/3 των λογίων επί τουρκοκρατίας έφεραν ιερατικό σχήμα. Είναι βεβαίως γεγονός ότι οι Οθωμανοί αντιλαμβάνονταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως έναν θεσμό υπεύθυνο να συγκρατεί τους ορθόδοξους Χριστιανούς της αυτοκρατορίας από επαναστατικά κινήματα και εξεγέρσεις. Για αυτόν τον λόγο μετά την έναρξη της επαναστάσεως το Πατριαρχείο αφόρισε τους επαναστάτες. Λόγω της συνεχιζόμενης εξεγέρσεως ο Σουλτάνος στράφηκε με μανία εναντίον του κλήρου και απαγχόνισε τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο του Ε’ με τέτοιο οδυνηρά τελετουργικό τρόπο. Είναι επίσης γεγονός ότι η συντηρητική ως εκ της φύσεως της εκκλησία αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό ή και με εχθρότητα τις ιδέες του διαφωτισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η έκδοση της «Πατρικής Διδασκαλίας» το 1798 όπου εμέμφετο το «νυν θρυλλούμενον σύστημα της ελευθερίας» –δηλαδή τα επαναστατικά κινήματα της Δύσεως και δη τη γαλλική επανάσταση– και εξεθείαζε τον Σουλτάνο.3 Από την άλλη πλευρά όμως, δεν θα πρέπει να παραβλέπεται ότι σε όλες τις επαναστατημένες περιοχές ο κλήρος συντάχθηκε απολύτως με τους επαναστάτες. Στην Πελοπόννησο οι περισσότεροι μητροπολίτες δεν περίμεναν την έναρξη της επαναστάσεως για να εκδηλωθούν. 3 Βλ. ενδεικτικά: «ο πάνσοφος ημών κύριος, δια να φυλάξη ως αυθίς αλώβητων την αγίαν και ορθόδοξον πίστην ημών των ευσεβών και να σώση τους πάντας, ήγειρειν εκ του μηδενός την ισχυρά αυτήν βασιλείαν των Οθωμανών, αντί της των Ρωμαίων ημών βασιλείας, η οποία είχεν αρχίσει τρόπον τινά να χωλαίνη εις τα της ορθοδόξου πίστεως φρονήματα και ύψωσε την βασιλείαν των οθωμανών περισσότερον από κάθε άλλην, δια να αποδείξη αναμφίβολως ότι θείω εγένετο βουλήματι». Διδασκαλία Πατρική, Συντεθείσα παρά του Μακαριώτατου Πατριάρχους της αγίας πόλεως Ιερουσαλέμ κυρ Άνθιμου εις ωφέλειαν των ορθοδόξων Χριστιανών, Παρά τω τυπογράφω Πογώς Ιωάννου εξ Αρμενίων, εν Κωνσταντινουπόλει, 1798, σελ. 11.

36 Περιπλους 117

Ήταν ήδη μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι κι ένας πατριάρχης, ο Θεόφιλος Β’ της Αλεξάνδρειας, πήρε ενεργό μέρος στην επανάσταση. Σε όσους αναζητούν αναλογίες της Ορθόδοξης με την Καθολική Εκκλησία θα πρέπει να επισημανθεί ότι η τελευταία ήταν παραδοσιακά αντίθετη προς τις επαναστάσεις.

Ποιοι ήσαν αυτοί που επαναστάτησαν;

Μπορεί να σοκάρει κάποιους εξ ημών αλλά οι επαναστάτες πρόγονοί μας δεν ήσαν κτηνοτρόφοι (κατά κυριολεξίαν), ψαράδες, γεωργοί και αγωγιάτες. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να ήσαν έμποροι ή ιερείς. Σίγουρα πάντως δεν έφεραν τίτλους ευγενείας. Δεν είναι τυχαίο ότι το άρθρο 27 του Συντάγματος της Τροιζήνας (1827) αναφέρει ότι «Κανένας τίτλος ευγενείας δεν δίδεται από την Ελληνικήν πολιτείαν» (όπως και το άρθρο 4.7 του σημερινού Συντάγματος). Αυτοί οι ταπεινοί, απλοί και αγράμματοι ή ολιγογράμματοι άνθρωποι, οι χωριάτες όπως θα λέγαμε σήμερα, επαναστάτησαν εναντίον μίας πανίσχυρης αυτοκρατορίας και νίκησαν.

Αυτοί που πολεμούσαν ήσαν Έλληνες;

Παλιότερα θα αρκούσε η μονολεκτική απάντηση: ΝΑΙ! Τα τελευταία χρόνια, όμως, διακινείται η άποψη ότι πολλοί οπλαρχηγοί δεν ήσαν Έλληνες αλλά Αρβανίτες. Πιο σωστά: επειδή ήσαν Αρβανίτες, δεν ήσαν Έλληνες. Περίπου ισχυρίζονται ότι η ελληνική επανάσταση ήταν κατ’ ουσίαν ένας αλβανικός εμφύλιος πόλεμος, αφού πολεμούσαν χριστιανοί Αλβανοί (Αρβανίτες) με μουσουλμάνους Αλβανούς (Τουρκαλβανούς) δηλαδή αλβανικές φάρες μεταξύ τους. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι συγκεκριμένες απόψεις διακινούνται από ανθρώπους που διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους στο άκουσμα των καθαρών φυλών. Όταν κρίνουν όμως το ελληνικό έθνος, αναζητούν εναγωνίως φυλετική καθαρότητα που να έρχεται απ’ ευθείας από την Αρχαία Ελλάδα. Επειδή –προφανώς– δεν υπάρχει, καταλήγουν ότι η ελληνική επανάσταση έγινε από έναν ανομοιογενή εθνικά πληθυσμό τον οποίο κάποιοι εκ των υστέρων βάφτισαν ελληνικό. Στην πραγματικότητα το ελληνικό έθνος υφίσταται εδώ και πολλές χιλιετίες. Στη διάρκεια όλων αυτών των χρόνων ο όρος Έλληνας δεν είχε πάντοτε την ίδια έννοια που έχει και σήμερα. Χρήσιμο, όμως, ως προς τη διαχρονικότητα του ελληνικού έθνους δεν είναι μόνον τι λέμε εμείς για τον εαυτό μας αλλά πως μας αντιλαμβάνονται οι τρίτοι. Εδώ βλέπουμε, ότι ασχέτως του όρου που χρησιμοποιούσαμε ή χρησιμοποιούμε για τον αυτοχαρακτηρισμό μας, οι δυτικοί μάς αποκαλούν σταθερά επί χιλιάδες χρόνια «Γραικούς». Αυτό ίσχυε στα αρχαία χρόνια. Αυτό ίσχυε ακόμη και κατά την περίοδο της ανατολικής Ρωμαϊκής (βυζαντινής) Αυτοκρατορίας, όταν οι λαοί που συναπάρτιζαν την πληθυσμιακή βάση του κράτους αυτοχαρακτηρίζονταν Ρωμαίοι/Ρωμηοί. Επειδή όμως η κυρίαρχη πολιτισμική ταυτότητα της αυτοκρατορίας ήταν η ελληνική οι δυτικοί συνέχιζαν να μας αποκαλούν σταθερά επί χιλιάδες χρόνια Γραικούς. Δεν είναι τυχαία η επί αιώνες κυκλοφορία βιβλίων θεολογικού περιεχομένου με τίτλους όπως: Contra Graecorum haresim (κατά της αιρέσεως των Γραικών) το 867 μ.Χ. ή Contra errores Graecorum (κατά των σφαλμάτων των Γραικών) του Θωμά Ακινάτη το 1263. Λόγω της γλώσσας και του πολιτισμού υπερίσχυσε η εθνική ταυτότητα (Γραίκοι) της θρησκευτικής (Ορθόδοξοι). Όταν ξεκίνησε η επανάσταση το 1821 ο ευρωπαϊκός τύπος δεν είχε καμία αμφιβολία: οι Έλληνες εξεγέρθησαν κατά των Οθωμανών. Ως προς την πληθυσμιακή μας σύνθεση και την υποτιθέμενη επιζητούμενη «καθαρότητα» πρέπει να παρατηρηθούν τα ακόλουθα: Στη διάρκεια τόσων χιλιάδων ετών το ελληνικό έθνος αναμείχθηκε επανειλημμένως με νέους πληθυσμούς. Οι νέοι πληθυσμοί προσαρμόζονταν και αφομοιωνόταν από το υπόλοιπο πληθυσμιακό σύνολο προσφέροντας τις δικές του πολιτισμικές επιρροές. Η εθνική μας ταυτότητα είναι πρωτίστως πολιτισμική. Η ισχύς του ελληνικού

Τελετή Έναρξης Εκπαιδευτικού Προγράμματος 2021-2022 του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών πολιτισμού είναι η δυνατότητα του να ενσωματώνει δημιουργικά νέους πληθυσμούς και νέα στοιχεία. Είναι αυτό που περιγράφει ο Καργάκος: «Όλα αυτά όμως ενσωματώθηκαν, όπως ενσωματώνονται σε μία κοίτη τα νερά διαφόρων χειμάρρων και σχηματίζουν μισγάγκεια, ένα κοινό υδάτινο ρεύμα που δεν επιδέχεται εύκολους διαχωρισμούς»4 Στην επανάσταση του 1821 έλαβαν μέρος όσοι αισθάνονταν Έλληνες. Κάποιοι εξ αυτών ανήκαν σε άλλες γλωσσικές ομάδες και δεν είχαν ως μητρική γλώσσα την ελληνική. Πιο συγκεκριμένα, πέραν των ελληνόφωνων που ήταν η μεγάλη μάζα, η δεύτερη μεγαλύτερη γλωσσική ομάδα ήσαν σαφώς οι Αρβανίτες. Δίπλα σε αυτούς θα πρέπει να προσθέσουμε τους Βλάχους και σε μικρότερο βαθμό Σλαβόφωνους (επειδή η επανάσταση στη Μακεδονία καταπνίγηκε νωρίς). Μπορούμε να αμφισβητήσουμε την ελληνική συνείδηση των Σουλιωτών που δεν έχουν λείψει από κανέναν αγώνα του ελληνικού έθνους μετά τον 18ο αιώνα επειδή ένα σημαντικό ποσοστό τους μιλούσε αρβανίτικα; Μπορούμε να αμφισβητήσουμε τον Κωλέττη ή τον Κασομούλη επειδή ήσαν Βλάχοι; Όλα τα ιστορικά στοιχεία που αφορούν στις συγκεκριμένες γλωσσικές ομάδες κατατείνουν ότι η παρουσία τους στον ελληνικό χώρο είναι συνδεδεμένη απόλυτα ή σε πολύ μεγάλο βαθμό με τους αγώνες του ελληνικού έθνους και την ιδιότητά τους ως Έλληνων. Όπως είναι αποδεκτό ότι οι κάτοικοι Αλσατίας και της Λωρραίνης, εάν και γερμανόφωνοι είχαν κατά πλειοψηφία γαλλική εθνική συνείδηση έτσι θα πρέπει να γίνεται αποδεκτό ότι και οι αρβανιτόφωνοι ή βλαχόφωνοι είναι Έλληνες.

Πώς χρηματοδοτήθηκε η επανάσταση;

Όπως ήδη ελέχθη, η επανάσταση ήταν εξ αρχής μόνον δική μας υπόθεση. Αυτό αποδεικνύεται και από τη χρηματοδότησή της. Μία επανάσταση δεν γίνεται χωρίς χρήματα. Η ελληνική επανάσταση χρηματοδοτήθηκε από δικούς μας πόρους.5 Πιο συγκεκριμένα, οι άτακτοι πολεμιστές, δηλαδή όσοι εγκατέλειπαν την εργασία τους και πήγαιναν να πολεμήσουν, πληρώνονταν. Έπαιρναν το λεγόμενο σιτηρέσιο για τους ίδιους (και ξεχωριστό για άλογο εάν είχαν), καθώς και αποζημίωση για τα πυρομαχικά τους. Οι μισθοί ήσαν κεντρικά καθορισμένοι. Επί παραδείγματι οι στρατιώτες έπαιρναν μισθό 20-30 γρόσια τον μήνα. Τα χρήματα για την πληρωμή των μισθών προέρχονταν από τις υποχρεωτικές ή εθελούσιες συνεισφορές των εχόντων από τον κλασικό φόρο της δεκάτης από την ετήσια σοδειά από τα λάφυρα του πολέμου και από την έγγειο οθωμανική περιουσία που εκπληστηριάζονταν ή ενοικιαζόταν. Παραμονές της επαναστάσεως υπήρχαν σωρευμένα μεγάλα κεφάλαια σε πολλούς εμπόρους και καραβοκύρηδες. Η συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774 έθεσε τις βάσεις για δημιουργία σοβαρής εμπορικής δραστηριότητας των υπόδουλων Ελλήνων. Οι ναπολεόντιοι πόλεμοι με τους ναυτικούς αποκλεισμούς (τους οποίους συνήθιζαν να παραβιάζουν ελληνικά πλοία) σώρευσε ακόμη μεγαλύτερο πλούτο. Επί 30 χρόνια είχαν αποταμιευθεί μεγάλα ποσά. Βεβαίως, τα τελευταία πέντε χρόνια πριν την επανάσταση είχε αρχίσει οικονομική κρίση. Τα χρήματα, όμως, υπήρχαν. Από αυτά χρηματοδοτήθηκε ο αγώνας. Και τα δάνεια που πήραμε από τους Άγγλους; Ακούγεται ο αντίλογος. Κατ’ αρχάς ένα πολύ μικρό τμήμα των δύο δανείων έφτασε τελικώς

4 Καργάκου, Σ., Η ελληνική ιστορική συνέχεια και η υπονόμευσή της -Τα σημεία των κακών μας καιρών, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα, 2020, σελ.35 όπου «μισάγγκεια» είναι ομηρική λέξη που σημαίνει τη χαράδρα, το φαράγγι, άγγος στα αρχαία ελληνικά, όπου σμίγουν (μίσγουν) όγκοι υδάτων. 5 Με θέσπισμα του Βουλευτικού αποφασίσθηκε στις 19 Ιανουαρίου 1822: «Επειδή ο παρών πόλεμος είναι εθνικός και το δίκαιον είναι δι΄ εθνικών συνεισφορών να προμηθεύονται τα μεγάλα του πολέμου έξοδα…: Θέλει γενή γενική συνεισφορά εκ μέρους όλων των κατοίκων της Ελλάδος… απαιτείται να συνεισφέρει πάσα ψυχή ελληνική ανά εν γρόσι το ελάχιστον… «, βλ. αριθ. 2 του Κώδικος των Νόμων, Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, τόμος 1ος, σ. 148-149.

38 Περιπλους 117

στο ελληνικό κράτος. Το δε ποσόν που έφτασε, χρησιμοποιήθηκε πρωτίστως από τις αντιμαχόμενες ομάδες κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Επιπλέον, το πρώτο δάνειο δόθηκε το 1824, τρία χρόνια μετά την έναρξη της επαναστάσεως και το δεύτερο το 1825. Είναι σαφές ότι τα δάνεια είχαν πρωτίστως διπλωματικό αντίκτυπο. Τα δάνεια προέρχονταν μεν από ιδιωτικά κεφάλαια αλλά η χορήγησή τους είχε εγκριθεί από τη βρετανική κυβέρνηση. Σε περίπτωση αποτυχίας της επαναστάσεως, οι ξένοι κεφαλαιούχοι θα έχαναν τα χρήματά τους. Αυτό σήμαινε ότι η Βρετανία είχε πλέον σοβαρούς λόγους να βοηθήσει τους επαναστάτες.

Ο ρόλος των ξένων ή γιατί «ποτέ ξένος δεν βοηθεί ξένον χωρίς μεγαλύτερα κέρδη»

Είναι κοινός τόπος για όλους τους ιστορικούς ότι η αμερικανική επανάσταση πέτυχε λόγω της αποφασιστικής βοήθειας που πρόσφεραν οι Γάλλοι, οι Ισπανοί και οι Ολλανδοί. Ειδικώς οι Γάλλοι είχαν εμπλακεί στην αμερικανική επανάσταση από το 1775, οπότε και ξεκίνησε. Αρχικώς βοήθησαν με όπλα και στη συνέχεια με ναυτικές δυνάμεις οι οποίες επανειλημμένως ενεπλάκησαν σε εχθροπραξίες με τους Βρετανού. Η απειλή ότι η Γαλλία θα εκμεταλλευόταν την απουσία βρετανικών στρατευμάτων στην Αμερική για να εισβάλει στη Βρετανία ήταν διαρκής. Ουδείς ιστορικός, όμως, έχει διανοηθεί να διαγράψει την αμερικανική επανάσταση λέγοντας πως ό,τι έγινε ήταν αποτέλεσμα της παρεμβάσεως των Γάλλων, Ολλανδών και Ισπανών. Αυτό που δεν γίνεται με την αμερικανική επανάσταση, έχει καταστεί περίπου κανόνας με την ελληνική. «Δεν ελευθερωθήκαμε – μας απελευθέρωσαν οι Μεγάλες Δυνάμεις» είναι η άποψη που διακινείται τα τελευταία χρόνια.6 Η ναυμαχία του Ναυαρίνου, όπου όντως οι ξένοι έδωσαν την αποφασιστική ώθηση προς την ανεξαρτησία μας, ήλθε τον Οκτώβριο του 1827. Έως τότε είχαν ήδη προηγηθεί περισσότερα από 6 χρόνια επαναστατικού βίου των Ελλήνων. Χωρίς αυτά δεν θα υπήρχε Ναυαρίνο. Επιπλέον, όπως είχε πει ο Υψηλάντης, την παρέμβαση των ξένων δυνάμεων την πληρώσαμε ακριβότερα. Στις διεθνείς συνθήκες που όρισαν την ανεξαρτησία μας, τους όρους καθόρισαν οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις, οι στόλοι των οποίων πολέμησαν στο Ναυαρίνο. Ακολούθως, τα τρία πρώτα κόμματα που φτιάξαμε στο ελεύθερο ελληνικό κράτος ήσαν το αγγλικό, το γαλλικό και το ρωσικό. Όπως το είχε πει ο Υψηλάντης: «το αίμα το οποίον θέλουσι χύσει οι ξένοι δι’ ημάς, θέλομεν το πληρώσει ακριβότερα».

Οι σφαγές της επαναστάσεως ή πόσο «βάρβαροι» ήσαν οι Έλληνες επαναστάτες

Τα τελευταία χρόνια υπερτονίζεται το γεγονός των σφαγών των Τούρκων που έγιναν κατά την επανάσταση. Δεν έγιναν σφαγές; Προφανώς και έγιναν και στην Τριπολιτσά και στο Νεόκαστρο και στο Παλαμήδι και σε άλλες περιοχές. Τα συγκεκριμένα γεγονότα ουδέποτε απεκρύβησαν. Ο ίδιος ο Διονύσιος Σολωμός αναφέρει στον ύμνο εις την Ελευθερίαν για την άλωση της «άθλιας Τριπολιτσάς»: «Α! τί νύκτα ήταν εκείνη/ που την τρέμει ο λογισμός; Άλλος ύπνος δεν εγίνη, πάρεξ θανάτου πικρός» Το θέμα των σφαγών των Τούρκων από Έλληνες επαναστάτες επανέρχεται διαρκώς στον δημόσιο διάλογο. Επ’ αυτού του θέματος ο ιστορικός Βασίλης Κρεμμυδάς έχει σχολιάσει τα ακόλουθα: «το γεγονός … της γενικής σφαγής των Τούρκων και άλλα ανάλογα… έκανε κάποιους –και ιστορικού– πρόσφατα να μιλάνε για βάρβαρες συμπεριφορές των Ελλήνων. Αυτά όσοι τα ασπάζονται, δεν μπορεί να είναι ιστορικοί, γιατί δεν μπορούμε να κρίνουμε γεγονότα και συμπεριφορές των αρχών του 19ου αιώνα με τις σημερινές ευαισθησίες 6

Βλ. ενδεικτικά Δήμου, Ν, «Να μην γιορτάσουμε το 1821 αλλά τα 200 χρόνια που πέρασαν», Το Βήμα, 10 Ιουνίου 2020.

ALBERTA SHIPMANAGEMENT LTD. 26A Ioannou Apostolopoulou Chalandri, 152 31, Athens, Greece Tel: (+30) 211 1047400 Email: info@albertashipmanagement.com

Τελετή Έναρξης Εκπαιδευτικού Προγράμματος 2021-2022 του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών

Επίδοση αναμνηστικού θυρεού στον Υφυπουργό Παιδείας κ. Συρίγο από τον Διευθυντή του ΝΝΑ Αρχιπλοίαρχο Παπαγεωργίου παρουσία του Α/ΓΕΝ Αντιναυάρχου Σ. Πετράκη και του ΔΥΓ Υποναυάρχου (ΥΙ) Βασιλείου Γκούμα.

για αυτές. Ο ιστορικός και κάθε ασχολούμενος με το συγκεκριμένο παρελθόν οφείλει να γνωρίζει ότι αυτή η “βαρβαρότητα” έχει πίσω της τεσσάρων αιώνων δουλεία… και ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, ή αυτό που έγινε θα γινόταν ή το ακριβώς αντίστροφο».

Γιατί πολεμήσαμε;

Ο Καραϊσκάκης δεν ήταν γνωστός ως λάτρης του γαλλικού διαφωτισμού… Είχε περάσει από το σφυρί και το αμόνι της εποχής εκείνης, από την αυλή του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Είναι κεφαλαιώδες να συνειδητοποιήσουμε τους λόγους που ένας άνθρωπος με αυτό το υπόβαθρο άλλαξε εντελώς την πορεία του. Διεκδίκησε συνειδητά τη συγκρότηση ελεύθερου ελληνικού κράτους. Η ελευθερία σαφώς ξεκινούσε από το θρησκευτικό πεδίο. Το περιγράφει το πρώτο Σύνταγμα της Επιδαύρου του 1822: «Όσοι αυτόχθονες κάτοικοι της επικράτειας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν εισίν Έλληνες». Από εκεί και πέραν το ελληνικό κράτος συγκροτήθηκε ως ο πολιτειακός φορέας ενός συγκεκριμένου πολιτισμού υπό συνθήκες ελευθερίας. Ο Καραϊσκάκης, ο Κολοκοτρώνης, ο Μάρκος Μπότσαρης οι επαναστάτες, δεν πολέμησαβ για να δημιουργήσουν ένα ελληνικό κράτος. Ένα κράτος που (και τότε και τώρα) δεν μπορεί να είναι ουδέτερο έναντι της ελληνικής ταυτότητας των κατοίκων του.

Η μερική πραγμάτωση ενός ονείρου ελευθερίας

Το νέο κράτος είχε ένα όνειρο. Να περιλάβει στα όριά του, δηλαδή σε καθεστώς ελευθερίας όλους τους Έλληνες. Πράγματι από το 1864 και την ενσωμάτωση των Επτανήσων, μέχρι το 1947 και την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου, το ελληνικό κράτος μεγάλωνε αγκαλιάζοντας κι άλλους ελληνικούς πληθυσμούς. Πέτυχε τον στόχο του; Όχι. Άλλωστε τα μεγάλα όνειρα σπανίως ευοδώνονται στην ολότητά τους. Επί γενεές όμως, οι ελεύθεροι Έλληνες κυνήγησαν αυτό το όνειρο και σε μεγάλο βαθμό τα καταφέραμε.

40 Περιπλους 117

Τί επιτύχαμε;

Πήραμε μία από τις πλέον φτωχές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Δεν υπήρχαν λιμάνια, δρόμοι, υποδομές. Όλες σχεδόν οι πεδιάδες του νέου κράτους καλύπτονταν από λιμνάζοντα ύδατα, βαλτοτόπια. Οι κάτοικοι ζούσαν στα βούνα για να αποφύγουν την ενδημική ελονοσία. Επιπλέον, μετά το πέρασμα του Ιμπραήμ η χώρα ήταν ένας απέραντος ερειπιώνας. Μέσα σε διάστημα 200 ετών η Ελλάδα κατάφερε να γίνει με μεγάλη διαφορά το πιο πλούσιο από τα κράτη που δημιουργήθηκαν στα εδάφη που κατείχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η πρόοδος και η ευημερία δεν ήταν μόνον στον τομέα του οικονομικού πλούτου. Ήμασταν από τα πρώτα ευρωπαϊκά κράτη που απέκτησαν Σύνταγμα. Καθιερώσαμε ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνος την καθολική ψηφοφορία (για άνδρες). Παρά τα εγγενή προβλήματα του πολιτικού μας συστήματος, είμαστε από τις παλιότερα κοινοβουλευτικά πολιτεύματα παγκοσμίως, Όπως και πριν την επανάσταση, μέχρι και σήμερα η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να δίνει ανώτερη σημασία στα γράμματα. Τέλος από πλευράς ισχύος, η Ελλάδα είναι μέλος στις πιο επιλεκτικές και ταυτοχρόνως εκλεκτικές συμμαχίες στον κόσμο. Ίσως σε πολλούς να φαίνεται περίεργο αλλά, παρά την οικονομική καχεξία των τελευταίων δέκα ετών εξακολουθούμε να έχουμε μία ζηλευτή (για άλλα κράτη και έθνη) θέση στο παγκόσμιο σύστημα.

Το 1821 σήμερα

Τα όσα περιγράφει ο Σολωμός δεν πρέπει να ξενίζουν. Συναντιούνται και σήμερα στην ελληνική κοινωνία με άλλες μορφές. Είναι μία κατάσταση στην οποία αντιτάσσεται η επέτειος των 200 ετών. Το νόημα του 1821 είναι μία λέξη: ελευθερία. Είναι αυτό που κατάφερε αυτό το έθνος των τσοπάνηδων, των ψαράδων, των γεωργών και των αγωγιατών. Είναι αυτό που καλούμαστε να συνεχίζουμε.

Forum "Ελλάδα 2040" της Επιτροπής "Ελλάδα 2021"

αρουσία του Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, του Προέδρου της Βουλής, Κωνσταντίνου Τασούλα, και της Προέδρου της Επιτροπής «Ελλάδα 2021», Γιάννας Αγγελοπούλου-Δασκαλάκη, έλαβε χώρα στις 18 Οκτωβρίου 2021 στην Αίθουσα Γερουσίας της Βουλής η εναρκτήρια εκδήλωση του Φόρουμ «Η Ελλάδα το 2040». Για τρεις ημέρες, μέχρι τις 20 Οκτωβρίου 2021, από τις 3μμ μέχρι τις 6 μμ όσοι επιθυμούσαν, μπορούσαν να παρακολουθήσουν διαδικτυακά τις παρεμβάσεις των θεσμικών φορέων και των ομάδων εργασίας ειδικού ενδιαφέροντος, όπως και διεθνών προσωπικοτήτων που είχαν κληθεί να περιγράψουν τον κόσμο τις δεκαετίες που έρχονται.

42 Περιπλους 117

Tα συμπεράσματα αποτυπώθηκαν στη «Λευκή Βίβλο: Η Ελλάδα το 2040», την οποία η κυρία Αγγελοπούλου παρέδωσε στον Πρωθυπουργό, τον Πρόεδρο της Βουλής και στους εκπροσώπους των συστημικών τραπεζών που στήριξαν χορηγικά το έργο της Επιτροπής. Τον ρόλο της ελληνικής ναυτιλίας ως παράγοντα ανάπτυξης και ευημερίας της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας παρουσίασε ο κύριος Ιωάννης Τριφύλλης, Μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Ναυτικού Επιμελητηρίου Ελλάδας και Ταμίας του Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος στην πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη με τίτλο «Ελλάδα και Ναυτιλία σε Κοινή Ρότα» του ΝΕΕ.

Ελλάδα & Ναυτιλία σε κοινή ρότα. Ανανέωση του ακτοπλοϊκού Στόλου, βιώσιμη ανάπτυξη & άλλες προκλήσεις στην πορεία προς το 2040.

ο Ναυτικό Επιμελητήριο της Ελλάδος ως ο επίσημος θεσμικός σύμβουλος της Πολιτείας, «…..έχει ως σκοπό την προστασία και προαγωγή των συμφερόντων της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας εντός των ορίων των γενικών συμφερόντων του κράτους και της Εθνικής οικονομίας». Στο πλαίσιο αυτό το ΝΕΕ μελετά, διαμορφώνει, αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και υποβάλλει προτάσεις για όλους τους κλάδους της Ναυτιλίας και ευρύτερα των συναφών κλάδων της ναυτιλιακής οικονομίας. Κύριος μεσοπρόθεσμος στόχος μας είναι, από το 2019, η ανανέωση του ακτοπλοϊκού στόλου με πλοία μηδενικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Παράλληλα το ΝΕΕ προωθεί πολιτικές για τον θαλάσσιο τουρισμό, τα λιμάνια και τις μαρίνες, την ναυτική εκπαίδευση και επιμόρφωση, την ασφάλεια των θαλασσίων μεταφορών, τα αλιευτικά σκάφη, την παραγωγή και εμπορία ναυτιλιακού εξοπλισμού, τον Ελληνικό ναυπηγοεπισκευαστικό τομέα, τις ναυτιλιακές υπηρεσίες, καθώς επίσης και την ποντοπόρο ναυτιλία σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς. Ανταποκρινόμενοι στην πρόσκληση της Επιτροπής «Ελλάδα 2021» να συμμετέχουμε στην σύνταξη της Λευκής Βίβλου για την Ελλάδα το 2040, αναφερθήκαμε τους στόχους και τα οράματα που αποτελούν εξέλιξη της άρρηκτης σχέσης Έθνους και Ναυτιλίας και τα οποία είναι : • Η ανανέωση των δρομολογημένων και μη ακτοπλοϊκών πλοίων όλων των κατηγοριών σε ορίζοντα 10ετιας, με νέα πλοία μειωμένου περιβαλλοντικού αποτυπώματος. • Η μεταλαμπάδευση του ανταγωνιστικού προτύπου και της εξωστρέφειας που διέπουν την ποντοπόρο Ναυτιλία και στους άλλους κλάδους της Ναυτιλίας και ευρύτερα των ναυτιλιακών οικονομιών, ώστε να μεγιστοποιηθούν οι ωφέλειες για την Χώρα. • Η προσαρμογή στις σύγχρονες συνθήκες της ναυτικής εκπαίδευσης και η προσέλκυση νέων στα επαγγέλματα της θάλασσας. • Η αναβάθμιση του θαλάσσιου τουρισμού, των λιμενικών υπηρεσιών και των λειτουργιών του δημόσιου τομέα. • H συνεργασία με κρατικούς και περιβαλλοντικούς φορείς αλλά και φιλοζωικές οργανώσεις για την προστασία θαλάσσιων επαπειλούμενων ειδών που ζουν στο Ελληνικό Αρχιπέλαγος. Όσον αφορά στη σύμπλευση Έθνους/Ναυτιλίας και τη συμβολή της στους Εθνικούς αγώνες και στόχους Θα ήθελα συνοπτικά να αναφέρω ότι τα 4000 χρόνια ναυτοσύνης οδήγησαν σήμερα στο αποκαλούμενο Ελληνικό Ναυτιλιακό Θαύμα, την παγκόσμια πρωτιά σε μέγεθος στόλου και ποιότητα μεταφορικών υπηρεσιών. Για 40 αιώνες, δια θαλάσσης αναπτύχθηκε το εμπόριο, μεταλαμπαδεύθηκε ο πολιτισμός και η Ελληνική λαλιά, θεμελιώθηκε η συνοχή του Ελλαδικού χώρου και ενισχύθηκε η παρουσία των Ελλήνων σε όλη την Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο. Οι θαλάσσιοι δρόμοι εξασφάλιζαν την επικοινωνία όχι μόνο των νησιών μεταξύ τους και με την ηπειρωτική χώρα αλλά και μεταξύ ηπειρωτικών περιοχών. Τα επιτεύγματα σε ειρηνικούς και πολεμικούς αγώνες οφείλονται στην διαχρονική ναυτοσύνη των Ελλήνων που διατηρήθηκε ακόμα και στους αιώνες της ξένης κατοχής. Τα γεγονότα τα οποία αναφέρονται αναλυτικά στη μελέτη καταδεικνύουν την διαχρονική συνδρομή της ναυτιλίας, με ιδιαίτερη έμφαση στην περίοδο της Επανάστασης του 1821 και τους δύο παγκοσμίους πολέμους που ακολούθησαν. Η σχέση Έθνους και Ναυτιλίας συνεχίσθηκε και ενδυναμώθηκε ακόμα περισσότερο στα χρόνια που ακολούθησαν, με αποτέλεσμα να φθάσουμε στο θαύμα του σήμερα που η Ναυτιλία μας γιγαντώθηκε και διατηρεί σταθερά την πρώτη θέση στην παγκόσμια χωρητικότητα με ποσοστό 20%. Η αυτοδύναμη αυτή διαρκής και συνεχιζόμενη εξέλιξη αποτελεί Εθνικό Κεφάλαιο και προσδίδει ισχύ και κύρος στην Χώρα μας. Ερχόμενος στους στόχους, τα οράματα και τις προσδοκίες για το

2040 θα ήθελα να κάνω μία ειδική αναφορά στην ακτοπλοΐα και ειδικότερα στην ανάγκη ανανέωσης του ακτοπλοϊκού στόλου. Η ηλικία των πλοίων που εκτελούν τις εσωτερικές θαλάσσιες συγκοινωνίες, οι περιβαλλοντικές απαιτήσεις για την εξάλειψη των αέριων ρύπων, η αστάθεια του επιβατηγού και φορτηγού έργου αποτελούν προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπισθούν προκειμένου να διαφυλαχθεί η συνοχή του Ελλαδικού χώρου αλλά και του Κοινοτικού. Η συνδεσιμότητα αποτελεί βασική επιλογή πολιτικής της Ε.Ε.. Εντούτοις στο πρόγραμμα Connecting Europe Facility (CEF) που στοχεύει στην ανάπτυξη υποδομών και δικτύων δεν προβλέπεται η ενίσχυση για την αντικατάσταση πλοίων, ενώ οι ακτοπλοϊκές εταιρείες αδυνατούν να αναλάβουν την πρόκληση αυτή που απαιτεί πόρους που υπερβαίνουν τα € 11 δις σε βάθος χρόνου. Το Ναυτικό Επιμελητήριο της Ελλάδος συνεπικουρούμενο από τον Σύνδεσμο Επιχειρήσεων Επιβατηγού Ναυτιλίας (ΣΕΕΝ), συνεκτιμώντας τους παράγοντες αυτούς, διαμόρφωσε την ιδέα της ναυπήγησης πλοίων το σύστημα παραγωγής ενέργειας των οποίων θα δύναται να αντικαθίσταται προσαρμοζόμενο σε σταθερό σύστημα πρόωσης. Έτσι η αναγκαιότητα ανανέωσης του στόλου συγκεράζεται με την εξέλιξη της μηχανολογικής τεχνολογίας. Με την συνδρομή εξωτερικών ειδικών συμβούλων, η ιδέα διαμορφώθηκε σε πρόταση που υποβλήθηκε σε αρμόδιους κυβερνητικούς και κοινοτικούς φορείς, με θετική ανταπόκριση. Ακολούθησε μαζί με την Σχολή Ναυπηγών-Μηχανολόγων του ΕΜΠ η σύνταξη τεχνικής μελέτης που προσδιορίζει τον γενικό σχεδιασμό (generic design) θέτοντας τις παραμέτρους των τύπων των πλοίων που απαιτούνται για τις εσωτερικές μας συγκοινωνίες, τις βασικές τεχνικές προδιαγραφές και τα καταλληλότερα καύσιμα όπως για παράδειγμα την ηλεκτροκίνηση για τα πορθμεία. Η αρχική θετική ανταπόκριση, έχει εξελιχθεί σε υποστήριξη από τον κ. Πρωθυπουργό, τους Υπουργούς Οικονομικών, Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, ενώ η ανταπόκριση από τους αρμόδιους Κοινοτικούς φορείς καθώς και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων είναι ενθαρρυντική. Δρομολογείται το επιχειρηματικό σχέδιο (business plan) καθώς και η υλοποίηση ενός έργου απόδειξης της ορθότητας της ιδέας (proof of concept) που αποτελούν προαπαιτούμενα για την σύνταξη ολοκληρωμένης πρότασης χρηματοδότησης και επιδότησης από κοινοτικούς, εθνικούς τραπεζικούς πόρους και ίδια κεφάλαια. Συστήνεται Συμβουλευτική Επιτροπή για την ανανέωση του Ακτοπλοϊκού Στόλου που θα εισηγηθεί τις αρχές και τους όρους λειτουργίας του προγράμματος του σταδιακού εκσυγχρονισμού του στόλου καθώς και τα κριτήρια ορθολογικής κατανομής της χρηματοδότησης . Το ΝΕΕ ευελπιστεί ότι μέχρι το 2040 θα έχει υλοποιηθεί σημαντικό μέρος του προγράμματος για «πράσινο» και σύγχρονο ακτοπλοϊκό στόλο που θα καλύπτει τις ανάγκες των νησιωτικών κοινωνιών και του τουρισμού. Πρόθεση είναι η επίτευξη της μέγιστης δυνατής προστιθέμενης αξίας για την εγχώρια και Ευρωπαϊκή οικονομία. Όσον αφορά στον Θαλάσσιο Τουρισμό, η σύμπραξη της Ναυτιλίας με τον Τουρισμό μπορούν να αποφέρουν μεγαλύτερα οφέλη στην εθνική οικονομία, στην απασχόληση και στα δημοσιονομικά έσοδα. Το ΝΕΕ εισηγείται την εφαρμογή πολιτικής προσέλκυσης περιηγητικών πλοίων μικρού μεγέθους, με δυνατότητα προσέγγισης σε περισσότερους σταθμούς και αντίστοιχα την ελεγχόμενη προσέγγιση μεγάλων κρουαζιερόπλοιων. Επιπλέον την ενθάρρυνση της διανυκτέρευσης πλοίων ώστε να ωφελούνται οι τοπικές οικονομίες την παροχή κινήτρων για την εκτέλεση εργασιών ανακαίνισης/επισκευών/συντήρησης που διενεργούνται κατά την χειμερινή περίοδο καθώς και του Περιπλους 117 43

εφοδιασμού των πλοίων με εγχώρια προϊόντα. Τον άλλο πυλώνα του θαλάσσιου τουρισμού αποτελούν τα σκάφη αναψυχής, επαγγελματικά και ιδιωτικά. Πρώτιστο στόχο του ΝΕΕ αποτελεί η προσέλκυση αλλοδαπών σκαφών για μόνιμο ελλιμενισμό στις Ελληνικές μαρίνες. Πληθώρα επαγγελμάτων και υπηρεσιών σχετίζονται με τα σκάφη αναψυχής. Προϋπόθεση για την προσέλκυση αποτελούν ο εκσυγχρονισμός και η ιδιωτικοποίηση των υφιστάμενων και η κατασκευή νέων μαρίνων, προσπάθειες που ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη και ευελπιστούμε ότι στο επόμενα 20 χρόνια θα φανούν τα αποτελέσματα. Αναφορικά με το επαγγελματικά σκάφη, προσδοκούμε ότι δυσλειτουργίες και διακρίσεις που υφίστανται θα εξαλειφθούν σύντομα ώστε να εφαρμοσθούν επί ίσοις όροις οι κανόνες υγιούς ανταγωνισμού ενώ παράλληλα προωθούμε την ψηφιοποίηση και εκσυγχρονισμό των διαδικασιών νηολόγησης, ναύλωσης και άλλων διαδικασιών που αφορούν την σχέση με τον δημόσιο τομέα, στην ψηφιακή εποχή. Όσον αφορά στα Λιμάνια η μεταβολή καθεστώτος στο λιμάνι του Πειραιά η κινητικότητα αναφορικά με περιφερειακά λιμάνια, και η προβλεπόμενη αναβάθμιση της Ελλάδος ως μεταφορικού κόμβου μεταξύ της Ευρώπης και της Εγγύς, Μέσης, Άπω Ανατολής αλλά και της Ανατολικής Αφρικής, απαιτούν προσαρμογή της γενικότερης λιμενικής πολιτικής είτε ως προς τον κεντρικό σχεδιασμό είτε ως προς τις παράπλευρες υπηρεσίες. Η λειτουργία των λιμανιών απαιτεί ανταποδοτικότητα, ανταγωνιστικότητα και παραγωγικότητα στο μέγιστο επίπεδο. Το ΝΕΕ παρακολουθεί και επεμβαίνει όποτε διαπιστώνονται παρεκκλίσεις ώστε να μην εμφανισθούν περιπτώσεις κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης. Αποδεχόμενη την εισήγηση μας, η Πολιτεία έχει δρομολογήσει την δημιουργία Εθνικής Ενιαίας Πλατφόρμας Λιμενικής Κοινότητας (National Integrated Port Community System), ώστε να απλουστευθούν και να διευκολυνθούν όλοι οι φορείς ιδιωτικοί και δημόσιοι που εμπλέκονται κατά τον ελλιμενισμό και εξυπηρέτηση των πλοίων, με συνθήκες διασφάλισης του απορρήτου των πληροφοριών. Επίσης η αναμόρφωση της πλοηγικής υπηρεσίας αποτελεί στόχο του ΝΕΕ την τελευταία 10ετια. Η πρόσφατη νομοθετική καθιέρωση της υπό προϋποθέσεις εφαρμογής της διαδικασίας εξαίρεσης από την πλοήγηση αποτελεί θετικό βήμα και προωθούμε την πρόταση μας για την αναδιάρθρωση αυτής της σημαντικής, για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, υπηρεσίας. Όσον αφορά στο θαλάσσιο περιβάλλον θα ήθελα να αναφερθώ στην υποστήριξη εκ μέρους του ΝΕΕ της HELMEPA (Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος), πρωτοπόρου παγκοσμίως, που από το 1982 αναλαμβάνει δράσεις για καθαρές θάλασσες, καθώς και η ενθάρρυνση άλλων παρεμφερών πρωτοβουλιών όπως η Blue Cycle. Παράλληλα στηρίζουμε, σε συνεργασία με το ΥΝΑΝΠ, το WWF Ελλάς και άλλους περιβαλλοντικούς φορείς και φιλοζωικές οργανώσεις, τα μέτρα για την προστασία των απειλούμενων φυσητήρων, αλλά και άλλων θαλάσσιων επαπειλούμενων ειδών. Ένα σημαντικό ζήτημα στο οποίο θα ήθελα να αναφερθώ είναι η για ποικίλους λόγους μείωση του αριθμού των Ελλήνων ναυτικών που αποτελεί υπαρξιακό κίνδυνο για την Ναυτιλία μας. Οι απασχολούμενοι Έλληνες ναυτικοί, ανέρχονται σε 25.000 περίπου, μέγεθος αντίστοιχο των απασχολούμενων στα ναυτιλιακά γραφεία διαχείρισης πλοίων, ενώ το σύνολο των ναυτικών που επανδρώνουν τα Ελληνικής διαχείρισης πλοία ανέρχεται σε 135.000. Σταθερές επιδιώξεις του ΝΕΕ αποτελούν η ενίσχυση της ναυτικής συνείδησης στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση αλλά και ευρύτερα στην κοινωνία. Επιπλέον η προσέλκυση νέων στα ναυτικά και ναυτιλιακά επαγγέλματα όλων των βαθμίδων και η εξέλιξη της πρακτικής και θεωρητικής εκπαίδευσης των σπουδαστών των Ακαδημιών Εμπορικού Ναυτικού, το κόστος λειτουργίας των οποίων καλύπτεται ως επί το πλείστον, από εισφορές των πλοίων. Όσον αφορά στη Ναυτιλιακή Τεχνολογία και Έρευνα η Ελλάδα διαθέτει πλέον εξαιρετικά σημαντικό Ακαδημαϊκό και Ερευνητικό δυναμικό, με διεθνή αναγνώριση σε όλους τους κλάδους που αφορούν 44 Περιπλους 117

την Ναυτιλιακή τεχνολογία και τις επιστήμες. Το ΝΕΕ επιδιώκει, με συγκεκριμένες δράσεις, να ενισχύει την διασύνδεση της επιστημονικής κοινότητας και των κλάδων της καινοτομίας, με τους φορείς της Ναυτιλίας. Η συμβολή Ελλήνων επιστημόνων και τεχνικών θα είναι απαραίτητη για την υλοποίηση του προγράμματος της ανανέωσης του Ακτοπλοϊκού στόλου. Αναφορικά με την Ναυπήγηση Επισκευή Συντήρηση αλλά και Εξοπλισμό των πλοίων, μετά από μεγάλη περίοδο ύφεσης, οι κλάδοι αυτοί σταδιακά ανακάμπτουν. Η ανάκαμψη οφείλεται στην κινητικότητα ως προς την λειτουργία των μεγάλων ναυπηγείων, και στην δρομολόγηση της απλοποίησης διαδικασιών, με την παράλληλη διατήρηση της τεχνογνωσίας που διαθέτουν οι Έλληνες τεχνικοί. To NEE ιδρύοντας μαζί με την ΕΕΕ (Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών) και το ΕΒΕΠ (Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Πειραιώς), τον ιστότοπο maritimehellas.org, προσδοκά να ενισχύσει την ώσμωση μεταξύ των ναυτιλιακών επιχειρήσεων και της ευρύτερης ναυτιλιακής συστάδας και κυρίως να προβάλει στην διεθνή ναυτιλιακή κοινότητα την δυναμική των Ελληνικών παραναυτιλιακών κλάδων. Η προσπάθεια αυτή θα συνεχισθεί. Όσον αφορά στο Ελληνικό νηολόγιο και τη Συμβολή της Ναυτιλίας στην οικονομία η Ναυτιλία μας αποτελεί διαχρονικά βασικό συντελεστή του ΑΕΠ, χωρίς δημοσιονομικό κόστος. Αδιαμφησβήτητη είναι η συμβολή της στην Εθνική οικονομία και απασχόληση, μέσω της λειτουργίας στη χώρα μας άνω των 1450 εγκατεστημένων εταιρειών από τις οποίες 750 είναι εταιρείες διαχείρισης περίπου 5.000 πλοίων (άνω των 1.000 κόρων) και απασχολούν 25.000 στελέχη. Το ΝΕΕ, παράλληλα με την συμμετοχή του στην προσπάθεια αύξησης των πλοίων με Ελληνική σημαία, υποστηρίζει την σταθερότητα στους όρους εγκατάστασης εταιρειών διαχείρισης, ώστε να αντιμετωπιστεί ο ανταγωνισμός από άλλα ναυτιλιακά κέντρα που προσδοκούν να αποσπάσουν μερίδιο αγοράς. Σαν επίλογο θα ήθελα να αναφέρω ότι - Η Ελληνική ναυτιλία και η ναυτοσύνη των Ελλήνων, αποτέλεσαν ανά τους αιώνες καθοριστικούς παράγοντες για την ανάπτυξη και την ευημερία του Ελληνικού λαού, αλλά και για αυτή καθαυτή την ύπαρξη της χώρας μας ως ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος. - Τα στοιχεία που παρατέθηκαν και η σύντομη αναφορά σε γεγονότα τα οποία αποτελούν ιστορική παρακαταθήκη για το μέλλον, δεν αφήνουν καμία αμφιβολία για το ότι η ελληνική ναυτιλία θα παραμείνει στην πρώτη γραμμή στην προσπάθεια της χώρας μας για πρόοδο και εξέλιξη. - Θεσμικά το Ναυτικό Επιμελητήριο της Ελλάδος, είναι ο επίσημος σύμβουλος της Πολιτείας σε θέματα ναυτιλίας και ενεργεί πάντα, σύμφωνα με τον θεσμικό του ρόλο, για την προστασία και προαγωγή των συμφερόντων της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας εντός των ορίων του γενικού συμφέροντος τού Κράτους και της Εθνικής Οικονομίας. - Η ανανέωση του ακτοπλοϊκού μας στόλου σε ορίζοντα 20ετιας, με νέα πλοία μειωμένου περιβαλλοντικού αποτυπώματος, αποτελεί επιτακτική ανάγκη για την διατήρηση της εδαφικής συνοχής της χώρας μας αλλά και την συμμόρφωση με τα μέτρα που λαμβάνονται σε παγκόσμιο επίπεδο και αφορούν στην κλιματική αλλαγή. - Το μέγεθος του εθνικού αυτού έργου αλλά και το αντικείμενο του δημιουργούν πολλές προκλήσεις που ευελπιστούμε ότι θα αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά. - Παράλληλα θα συνεχίσουμε να υποστηρίζουμε την εξωστρέφεια η οποία παραδοσιακά διέπει την ποντοπόρο Ναυτιλία, και στους άλλους κλάδους της Ναυτιλίας. - Είναι αλήθεια ότι η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας στην Ελλάδα, η παγκόσμια ύφεση εξαιτίας της πανδημίας αλλά και ο κοινωνικός αντίκτυπος της πανδημίας, έχουν δημιουργήσει συνθήκες αναθεώρησης της οπτικής και των σχεδιασμών στον ναυτιλιακό τομέα. - Δεν υπάρχουν μαγικές η αυτόματες λύσεις για να ξεπεραστεί η κρίση. Αυτό που θα δώσει διέξοδο και θα επιτρέψει στην ναυτιλία να αντιμετωπίσει την νέα κατάσταση, είναι η προσαρμοστικότητά της και η εφαρμογή πολιτικών και πρακτικών που θα είναι ρηξικέλευθες και θα ξεφεύγουν από τα καθιερωμένα. Μόνο έτσι η ναυτιλία μας θα μπορεί να συνεχίσει να εξελίσσεται και να μεγαλουργεί προς όφελος του κοινωνικού συνόλου αλλά και του κράτους.

ΑΝΑΣΚΟΠΏΝΤΑΣ το 2021 & ΠΡΟΣΒΛΈΠΟΝΤΑΣ στο 2022 ΜΙΧΆΛΗΣ ΠΑΝΤΑΖΌΠΟΥΛΟΣ Senior Vice President & General Manager of the Liberian International Ship & Corporate Registry’s (LISCR) Piraeus office, managers of the Liberian Registry Η πανδημία COVID-19 και οι επιπτώσεις της στη ναυτιλιακή βιομηχανία ήταν δραματικές, ιδίως το 2021, και απαιτούσαν ταχεία προσαρμογή των υπηρεσιών για να βοηθήσουν τα πλοία, τους πλοιοκτήτες και τους ναυτικούς. Οι υπηρεσίες μας με γνώμονα την τεχνολογία επιταχύνθηκαν και έγιναν ο κανόνας κατά τη διάρκεια της COVID-19 από όλους τους παρόχους υπηρεσιών προς τη ναυτιλία. Τα τεχνολογικά πλεονεκτήματα του Νηολογίου βοήθησαν στη συνεχή παροχή υπηρεσιών χωρίς διακοπή, από την εταιρική μέχρι την εγγραφή και υποθήκευση πλοίων, την τεχνική βοήθεια και την ασφάλεια, τους ελέγχους και τις επιθεωρήσεις και την πιστοποίηση των ναυτικών. Η αλλαγή πληρωμάτων είναι η μεγαλύτερη κρίση που αντιμετώπισε ο κλάδος το 2021 και φαίνεται ότι θα συνεχιστεί και το 2022. Η αλλαγή πληρώματος και ο επαναπατρισμός έγινε ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες κόστους κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, και αντιπροσωπεύει την κύρια κρίση της ναυτιλίας, η οποία εξακολουθεί και σήμερα να χρήζει επείγουσας λύσης. Το Νηολόγιο συνεχίζει τις προσπάθειές του προς την κατεύθυνση αναγνώρισης των ναυτικών ως "βασικών εργαζομένων" και για να επιτραπεί η ανταλλαγή πληρωμάτων σε βασικούς λιμένες παγκοσμίως επιδιώκοντας να επιστρατεύσει τη βοήθεια άλλων κρατών σε αυτή την αποστολή. Νέοι κανονισμοί EEXI & CII - Συμμετοχή & συνδρομή ΙΜΟ: Οι πρόσφατοι διεθνείς κανονισμοί έχουν καταστήσει τη ναυτιλία ασφαλέστερη, καθαρότερη και πιο παγκοσμιοποιημένη. Επιπλέον, οι κανονισμοί αυτοί εισαγάγουν καινοτόμες τεχνολογίες, αναγκάζοντας τη ναυτιλία να επανεκτιμήσει τους τρόπους με τους οποίους λειτουργεί. Πρέπει να διασφαλίσουμε ισότιμους όρους ανταγωνισμού, και είναι κατανοητό ότι η ναυτιλιακή βιομηχανία αντιμετωπίζει δύσκολες κατάστασεις με τις νέες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και τις επιδόσεις των πλοίων, ωστόσο θα πρέπει επίσης να είναι γνωστό ότι η Λιβερία, μέσω της ενεργού συμμετοχής μας στον ΙΜΟ, έχει υποστηρίξει τους πλοιοκτήτες "αναγκάζοντας" τα κράτη μέλη με πολύ υψηλές φιλοδοξίες (χώρες της ΕΕ, ΗΠΑ, Νήσοι Μάρσαλ και άλλες) να συμβιβαστούν. Εάν είχαν επικρατήσει οι απόψεις «των υψηλών φιλοδοξιών κρατών-μελών» θα είχαμε πολύ αυστηρότερες απαιτήσεις EEXI και CII από αυτές που εγκρίθηκαν στην MEPC 76 τον Ιούνιο 2021. Είδαμε επίσης το 2021 μια σειρά από συγκεκριμένες προτάσεις για την επιβολή φόρου άνθρακα στη διεθνή ναυτιλία. Σε καθένα από τα σχέδια, η διαχείριση θα γινόταν από τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (ΙΜΟ), και είναι σημαντικό να ηγηθεί ο ΙΜΟ ενός μαζικού προγράμματος έρευνας και ανάπτυξης εναλλακτικών καυσίμων που θα μειώνουν το αποτύπωμα άνθρακα της ναυτιλίας. Είναι ζωτικής σημασίας να εργαστούμε προς την κατεύθυνση ενός συνόλου απαιτήσεων με τον ΙΜΟ εξασφαλίζοντας μια ενιαία παγκόσμια προσπάθεια για την αντιμετώπιση του σημαντικού ζητήματος μείωσης εκπομπών άνθρακα. Εναλλακτικά καύσιμα Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από την ναυτιλία και το Νηολόγιο υποστηρίζει τις προσπάθειες των πλοιοκτητών για την εφαρμογή τους σε ένα ευρύ φάσμα καυσίμων, νέων τεχνολογιών και άλλων καινοτόμων λύσεων. Ενώ το LNG, που θεωρείται μεταβατικό καύσιμο, έχει γνωρίσει μεγάλη αποδοχή στα μεγαλύτερα πλοία, έχουμε δει μελέτες και αναλύσεις για τη χρήση καυσίμων μεθανόλης, αμμωνίας και, τώρα, υδρογόνου, αν και σε αρχικό στάδιο. Από οικονομικής άποψης, το τελικό αποτέλεσμα για τους πλοιοκτήτες και για ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού καυσίμων παγκοσμίως είναι ότι τα νεότερα καύσιμα θα κοστίζουν πολύ περισσότερο από τα αντίστοιχα παραδοσιακά καύσιμα. Αντιμέτωποι με αυτή την πραγματικότητα, ο φόρος άνθρακα - ο οποίος μπορεί να είναι μια πραγματική εισφορά σε δολάρια ανά τόνο ή μια πληρωμή με βάση την αγορά ανάλογα με την ένταση άνθρακα του πλοίου - ή ίσως και τα δύο, θα χρηματοδοτήσει την πορεία της ναυτιλίας προς την απαλλαγή από τον άνθρακα.

46 Περιπλους 117

Με αυτά τα νέα καύσιμα και τις νέες τεχνολογίες θα προκύψει η απαίτηση να διασφαλιστεί ότι τα πληρώματα των πλοίων είναι κατάλληλα εκπαιδευμένα και καταρτισμένα για τη λειτουργία αυτών των νέων κινητήρων που χρησιμοποιούν τα νέα καύσιμα. Ο ανθρώπινος παράγοντας φαίνεται ότι μάλλον παραβλέπεται στην εποχή των νέων κανονισμών για τις εκπομπές ρύπων, των νέων και εναλλακτικών καυσίμων καθώς και των καινοτόμων νεότευκτων σκαφών. Νομίζω ότι δεν εστιάζουμε στην εκπαίδευση του πληρώματος, καθώς το να μην έχεις μη εκπαιδευμένα πληρώματα να διαχειρίζονται τα πιο ακριβά και τεχνολογικά προηγμένα πλοία θα ήταν ενδεχομένως μια συνταγή για μεγάλα προβλήματα. Η πιστοποίηση και η εκπαίδευση του πληρώματος φαίνεται να χρειάζεται επανασχεδιασμό για τα επόμενα χρόνια. Τέλος, με τα περιβαλλοντικά ζητήματα να έρχονται στο προσκήνιο, η δυνατότητα των πλοιοκτητών να ακουστούν σε θέματα που σχετίζονται με τα καύσιμα πλοίων, τις αναδυόμενες τεχνολογίες τους και τον τρόπο χρηματοδότησής τους, αλλά και τις πτυχές της εκπαίδευσης και της ασφάλειας του ανθρώπινου δυναμικού θα είναι ζωτικής σημασίας περισσότερο από ποτέ. Το 2021 υπήρξε έτος ορόσημο για το Μητρώο της Λιβερίας Το Νηολόγιο ξεπέρασε το ιστορικό όριο των 200 εκατομμυρίων GT λόγω παραδόσεων νεότευκτων πλοίων, ιδίως σύγχρονα πλοία διπλού καυσίμου, πετρελαιοφόρα, πλοία μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου και Mega Containerships. Επιπλέον, τον Οκτώβριο 2021 το Νηολόγιο της Λιβερίας έγινε η μεγαλύτερη σημαία δεξαμενόπλοιων παγκοσμίως. Με την προσθήκη 2,7 εκατομμυρίων GT νέων δεξαμενόπλοιων, ο στόλος της Λιβερίας ανέρχεται σε 57,4 εκατομμύρια μικτούς τόνους (GT) σύμφωνα με την Clarkson's, καθιστώντας τη Λιβερία την πρώτη σημαία δεξαμενόπλοιων σε μικτή χωρητικότητα. Πρόκειται για μια σπουδαία εξέλιξη για το Νηολόγιο και ιδιαίτερα εδώ στην Ελλάδα, όπου η Λιβερία είναι η κορυφαία σημαία για τους Έλληνες πλοιοκτήτες, με την πλειοψηφία των δεξαμενόπλοιων του Νηολγίου να προέρχονται από Έλληνες πλοιοκτήτες και είμαστε ευγνώμονες για την εμπιστοσύνη και την υποστήριξή τους. Το Νηολόγιο, με συνολικό μέγεθος στόλου 205 εκατομμυρίων GT, όχι μόνο έχει εξελιχθεί στην κορυφαία σημαία δεξαμενόπλοιων στον κόσμο, αλλά έχει επίσης διατηρήσει τη θέση του ως η κορυφαία σημαία containerships με μερίδιο 18% της παγκόσμιας αγοράς πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων και είναι το ταχύτερα αναπτυσσόμενο μεγάλο νηολόγιο με ρυθμό ανάπτυξης 6,6% ανά έτος. Ναυτιλία το 2022 Τα Νηολόγια δεν είναι απρόσβλητα από τις προκλήσεις που επηρεάζουν ολόκληρο τον κλάδο. Νομίζω ότι το 2021 βιώσαμε πολλά απροσδόκητα και έπρεπε να προσαρμοστούμε σε αυτές τις αντιξοότητες. Η πανδημία COVID-19, οι κανονισμοί του ΙΜΟ, η μεταβλητότητα των εμπορευμάτων και των μετοχών, η αβεβαιότητα προσφοράς/ζήτησης και ορισμένες εξαιρετικά υψηλές τιμές ναύλωσης στους τομείς ξηρού φορτίου και εμπορευματοκιβωτίων, θα επηρεάσουν πιθανότατα τη ναυτιλία κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο ετών. Η ναυτιλία είναι ένας κλάδος συνεργασίας όλων των φορέων, και δεσμευόμαστε ότι θα μοιραστούμε με τους πλοιοκτήτες τις εμπειρίες μας, την τεχνολογία και το παγκόσμιο δίκτυό μας για να διασφαλίσουμε ότι τα πλοία τους θα υποστηρίζονται σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και ολοένα και πιο περίπλοκο ρυθμιστικό περιβάλλον. Ο στόχος για συνεχή βελτίωση, καινοτομία, αξιοποίηση της τεχνολογίας για βελτίωση και αποτελεσματική λειτουργία των πλοίων με ασφάλεια και φιλικά προς το περιβάλλον είναι μια συνεχής προσπάθεια. Η Λιβερία έχει δεσμευτεί σε αυτή τη συνεχή προσπάθεια για την ανάπτυξη συστημάτων, διαδικασιών και διεργασιών που θα βελτιώσουν όχι μόνο τη ναυτιλία, αλλά και την κοινότητα γενικότερα, και αυτή είναι μια δέσμευση, περισσότερο επίκαιρη από ποτέ, τώρα.

Air Lubrication System (ALS, «Λίπανση» με αέρα/αερολίπανση»), το σύστημα της Silverstream®: Φιλική στο περιβάλλον εφαρμοσμένη τεχνολογία που απαντά στην πρόκληση της μείωσης της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα στη ναυτιλία

ναυτιλία αντιμετωπίζει την επιτα- Του Κυριάκου Μοσχονά ση από τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα. κτική ανάγκη να μειώσει και να Εξ αιτίας μιας σειράς οικονομικών και κοινωνικών Project Engineer απεμπλακεί πλήρως από τις εκποπαραγόντων, δεν είναι δυνατός ούτε εφικτός ένας μπές διοξειδίου του άνθρακα παραμένοντας παράλ- ευρείας κλίμακας μετασχηματισμός στη πράσινη τεχνολογία, ενώ ληλα κερδοφόρα. Οι στόχοι του Διεθνούς Ναυτι- επί του παρόντος δεν υπάρχει μια κοινή προσέγγιση για κάτι τέτοιο. λιακού Οργανισμού (ΙΜΟ) για το 2030 και το 2050 Ωστόσο, οι πλοιοκτήτες ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο και αναπαράλληλα με την αυξανόμενη πίεση από την αλυσίδα εφοδιασμού, ζητούν λύσεις χρησιμοποιώντας καθαρές τεχνολογίες που μπορεί δημιουργούν νέες πιέσεις στους πλοιοκτήτες και διαχειριστές πλοίων αποδεδειγμένα να εφαρμοστούν και να βελτιστοποιήσουν την απόδονα αποδεχτούν την ανάγκη για οικολογική και τεχνολογική βελτίωση ση του πλοίου, ενώ παράλληλα να μειώνει τις εκπομπές σε διοξείδιο και αποδοτικότητα του στόλου με γνώμονα το περιβάλλον. του άνθρακα. Είναι επιτακτική ανάγκη να αρχίσει αυτή η μετάβαση άμεσα. Όπως Στην εταιρεία μας διερευνούμε μία από αυτές τις καθαρές τεχνολογίες όλοι γνωρίζουμε, η ναυτιλία χαρακτηρίζεται ως μια αγορά που κά- – το ALS (Αir Lubrication System- σύστημα “λίπανσης” με αέρα) και νει προσεκτικές επενδύσεις κεφαλαίου, με έμφαση στον περιορισμό μας ικανοποιεί η άποψη των ηγετών της αγοράς καθαρής τεχνολογίτου κόστους. Αυτός είναι και ο λόγος που είναι σημαντικός ο τομέας ας, οι οποίοι θεωρούν ότι το σύστημα της Silverstream Technologies της εξοικονόμησης καυσίμου, και επομένως του κόστους, δημιουρ- είναι ένα ισχυρό κίνητρο εργαλείο για την προοδευτική μετατροπή της γώντας έτσι ένα διπλό επιχείρημα για μια κερδοφόρα απαγκίστρω- βιομηχανίας με σημαντική μείωση της εκπομπής ρύπων.

48 Περιπλους 117

Οι αρχές λειτουργίας του ALS Για να κατανοήσουμε πώς λειτουργεί το σύστημα της Silverstream®, πρώτα θα πρέπει να καταλάβουμε τον όρο «λίπανση» με αέρα. Παρόλο που δεν είναι νέα ιδέα, καθώς πρώτα διατυπώθηκε από τον Άγγλο επιστήμονα και μηχανικό William Froude κατά το 1800 και δοκιμάστηκε σε διάφορες παραλλαγές τον 20ο αιώνα, αυτή η τεχνολογία ξεχώρισε για την εφαρμοσιμότητα και αποδοτικότητα της. Η αρχή του ALS στηρίζεται στο φυσικό φαινόμενο διαφοράς φάσης μεταξύ νερού και αέρα. Όταν τα δύο υλικά εφάπτονται και βρεθούν σε κίνηση μεταξύ τους, δημιουργούν δίνες, οι οποίες με την σειρά τους δημιουργούν ένα λεπτό στρώμα από φυσαλίδες μεταξύ των δύο υλικών. Αυτό το στρώμα από μικροφυσαλίδες μπορεί και καλύπτει όλο το επίπεδο τμήμα των υφάλων του πλοίου μειώνοντας την τριβή ολίσθησης της γάστρας. Η τριβή ολίσθησης είναι ο βασικότερος παράγοντας που επηρεάζει την απαιτούμενη ιπποδύναμη/ισχύ της μηχανής του πλοίου. Για να υπερκεραστεί η τριβή ολίσθησης του πλοίου γενικά απαιτείται το 70% της συνολικής ιπποδύναμης του. Συνεπώς οποιαδήποτε μείωση της τριβής ολίσθησης συνεπάγεται μεγάλη εξοικονόμηση καυσίμου και συνεπώς, κόστους. Η τροφοδοσία του αέρα γίνεται μέσω ειδικών συμπιεστών που δουλεύουν σε χαμηλή πίεση (υδροστατική) με πολύ μικρές απώλειες ενεργείας.

Το σύστημα της Silverstream Technologies Τώρα που οι βασικές αρχές του ALS έχουν κατανοηθεί, μπορούμε να μιλήσουμε για τις διαφορές του συστήματος της Silverstream® συγκρινόμενο με τις τεχνολογίες των ανταγωνιστών. Οι καθοριστικές διαφορές της τεχνολογίας Silverstream® System εστιάζονται σε δύο σημεία. Κατά πρώτον, η εταιρία χρησιμοποιεί πατενταρισμένες μονάδες απελευθέρωσης αέρα (Air Release Units), οι οποίες ενσωματώνονται και συγκολλούνται στον ενδιάμεσο χώρο της διπύθμενης γάστρας όπως ένα (sea chest) στην καρίνα και δημιουργούν το στρώμα φυσαλίδων σε σχηματισμό βέλους. Κατά δεύτερον, λόγω της τεχνολογίας που εφαρμόζει η Silverstream Technologies δημιουργείται υπερ-απόδοση επειδή δεν χρειάζεται να δαπανάται ενέργεια για υψηλή πίεση εκτόνωσης ώστε να σχηματιστεί το απαραίτητο στρώμα αέρα. Η Silverstream Technologies για να μειώσει το κόστος της ενέργειας που απαιτείται για την δημιουργία του στρώματος μικροφυσαλίδων, αξιοποιεί το υδροδυναμικό φαινόμενο του «ξυρίσματος» του νερού, αυτό δηλαδή το φαινόμενο που δημιουργεί ο αέρας σχηματίζοντας τις λευκές αφρισμένες κορυφές των κυμάτων. Με το ALS μεγιστοποιείται η ωφέλεια για τον πλοιοκτήτη, ναυλωτή και τον διαχειριστή του πλοίου-εφοπλιστή καθώς δαπανάται λιγότερη ενέργεια για τη δημιουργία μικροφυσαλίδων. Γενικότερα, αυτό μεταφράζεται σε τελική εξοικονόμηση καυσίμου της τάξεως του 5 - 10% ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του πλοίου. Η Silverstream Technologies έχει καταφέρει να αποδείξει και να πιστοποιήσει τα αποτελέσματα της μέσω άλλων –τρίτων οργανισμών και εταιριών, ανάμεσα στους οποίους βρίσκονται ο αγγλικός νηογνώμονας Lloyd’s Register, η Shell, Carnival Cruises, Grimaldi Group, το HSVA καθώς και με το Πανεπιστήμιο του Southampton. Το σύστημα της Silverstream® είναι μοναδικό και ως προς την μετρησιμότητα που προσφέρει σε μετρήσιμους παράγοντες πλοήγησης όπως για παράδειγμα την στιγ-

μιαία πτώση της ισχύος του στροφαλοφόρου άξονα που μπορεί να παρατηρηθεί όταν το σύστημα μπαίνει σε λειτουργία καθώς και η παράλληλη αύξηση της ταχύτητας. Η ενεργοποίηση και απενεργοποίηση του συστήματος εξυπηρετεί και στη ακριβή ρύθμιση και στην αδιάλειπτη εκτίμηση των επιμέρους παραμέτρων. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να γίνει αξιόπιστη αξιολόγηση και βελτιώσεις στον τρόπο λειτουργίας του συστήματος μεγιστοποιώντας τα κέρδη σε όλο τον κύκλο της ζωής του πλοίου. Η Silverstream Technologies συνεχώς και αδιαπραγμάτευτα αναζητά βελτιστοποιήσεις όσον αφορά τα οφέλη του ALS, και αναπτύσσει εμπορικές συνεργασίες με διαφάνεια αξιολογώντας τα αποτελέσματα με τους πελάτες της, συμβάλλοντας έτσι στην εξάλειψη του σκεπτικισμού της ναυτιλιακής βιομηχανίας για την αγορά καθαρής τεχνολογίας. Οι προκλήσεις στη ναυτιλία για απαλλαγή από την εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα θέλουν τολμηρές λύσεις. Η Silverstream Technologies ηγήθηκε αυτής της προσπάθειας με πρωτότυπο τρόπο σκέψης σχετικά με την αποδοτικότητα, αποδεικνύοντας στην αγορά ότι οι τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν μια βιομηχανία που εμπίπτει σε πολιτικό και δημόσιο έλεγχο, χαρακτηρίζεται από αστάθεια στην τιμή των καυσίμων αλλά και σε μια γενικότερη αβεβαιότητα.

Διαδικασία εγκατάστασης του συστήματος της Silverstream® Technologies Συνήθως, η διαδικασία εγκατάστασης του συστήματος ALS της Silverstream® ξεκινά με την αξιολόγηση του έργου, βάσει της οποίας παρέχεται στον πελάτη μια εκτίμηση της προβλεπόμενης εξοικονόμησης για ένα εύρος ταχυτήτων του έμφορτου ή μόνο με έρμα πλοίου. Η μεθοδολογία αναπτύχθηκε μέσω ερευνών που διήρκησαν 2 χρόνια στο ερευνητικό κέντρο HSVA (Hamburgische Schiffbau Versuchsanstalt / the Hamburg Ship Model Basin) του Αμβούργου, Γερμανία αλλά και συνεχώς τελειοποιείται με τις μετρήσεις, αναλύσεις από τα πλοία που έχουν εγκατασταθεί.

Περιπλους 117 49

Ύστερα από το στάδιο της προσφοράς, οι ναυπηγοί-μηχανικοί της Silverstream Technologies συμμετέχουν στην ορθή εφαρμογή του συστήματος είτε αυτό αφορά μια νέα κατασκευή είτε μια μετασκευή πλοίου. Έπειτα ακολουθεί η έγκριση του σχεδιασμού και η παράδοση του εξοπλισμού στο ναυπηγείο. Οι μηχανικοί της Silverstream Technologies είναι παρόντες καθ' όλη τη διάρκεια της εγκατάστασης σε περίπτωση μετασκευής σε δεξαμενή και στα βασικά στάδια εγκατάστασης αν πρόκειται για νέα κατασκευή. Τα χρονοδιαγράμματα εγκατάστασης ποικίλλουν ανάλογα με τη διάρκεια του δεξαμενισμού ή της νέας κατασκευής. Σε ορισμένες περιπτώσεις είναι δυνατή η ολοκλήρωση της εγκατάστασης εντός 10 ημερών. Στη συνέχεια, το ALS τίθεται σε λειτουργία με σκοπό τη βελτιστοποίηση σε εν πλω κατάσταση. Στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας, παρέχεται η απαραίτητη εκπαίδευση στο πλήρωμα του πλοίου για την περιοδική συντήρηση του συστήματος που είναι απλή εξασφαλίζοντας τη μέγιστη δυνατότητα μελλοντικής εξοικονόμησης. Για την καθημερινή χρήση του συστήματος δεν χρειάζονται κάποιες εξειδικευμένες γνώσεις για το πλήρωμα καθώς το Silverstream® System είναι πλήρως αυτόματο.

Συνεργασίες με τους πρωτοπόρους του χώρου Κατ' αρχήν, η Silverstream Technologies συνεργάζεται με τους καλύτερους ειδικούς στη ναυτιλιακή βιομηχανία. Έχει συνεργασίες με επίλεκτους οργανισμούς και πελάτες που βρίσκονται σε κάθε τμήμα της ναυτιλιακής αγοράς, όπως πλοία ξηρού φορτίου, δεξαμενόπλοια, LNG, πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων (containerships), κρουαζιερόπλοια και άλλα. Η ναυτιλία είναι μια βιομηχανία γεμάτη με πρωτοπόρους και τολμηρούς, επενδυτές και πλοιοκτήτες, αλλά όχι με πολλούς τολμηρούς στην εφαρμογή νέων τεχνολογιών. Ως εκ τούτου χρειάζεται ένα ακμάζον τοπίο καθαρών τεχνολογιών για να επιτευχθούν οι στόχοι σχετικά με τις εκπομπές αερίων. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό το πρόσφορο περιβάλλον για τις καθαρές τεχνολογίες, η 50 Περιπλους 117

Silverstream Technologies θα συνεχίσει να ενισχύει τις συνεργασίες της με ναυπηγεία και σχεδιαστικά γραφεία που θα συμβάλλουν στην κατασκευή νέων πλοίων πιο φιλικών στο περιβάλλον ούτως ώστε το ALS Silverstream® System, να συμπεριλαμβάνεται στα σχεδιαστικά πακέτα νέας γενιάς. Η Silverstream Technologies έχει δημιουργήσει μια πολυποίκιλη ομάδα έμπειρων μηχανικών, ναυπηγών και καινοτόμων ερευνητών πολλοί εκ των οποίων είναι και Έλληνες. Έχοντας περάσει την "start-up" φάση, η Silverstream Technologies αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα μιας ισχυρής, αναπτυσσόμενης ναυτιλιακής επιχείρησης και ενός πρωτοπόρου προμηθευτή καθαρών τεχνολογιών στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Εφαρμογές και τρέχουσες συμφωνίες Η Silverstream Technologies έχει πραγματοποιήσει σημαντική εμπορική δραστηριότητα με αρκετές εγκαταστάσεις με χιλιάδες ώρες λειτουργίας καλύπτοντας πολλές κατηγορίες πλοίων, καθώς και ισχυρούς εμπορικούς δεσμούς. Σε αυτές περιλαμβάνονται παραγγελίες για το Norwegian Joy, το Diamond Princess, για μια σειρά πρωτοπόρων πλοίων Ro-Ro 5ης γενιάς της Grimaldi Group, για τις εταιρείες Grimaldi και Finnlines όπως το Eco Valencia, το δεξαμενόπλοιο LNG της Shell, Methane Patricia Camilla και το τέλος το Sea Victoria, της Vale. Επίσης στα ναυπηγεία της Hyundai Heavy Industries έχει ξεκινήσει η ναυπήγηση 14 πλοίων LNG με το Silverstream® System. H ισχυρή αυτή εμπορική δομή για την εγκατάσταση του Silverstream® System περιλαμβάνει παραγγελείες αξίας £50,000,000, σε μετασκευές και νέες κατασκευές, προερχόμενες από κορυφαίες εταιρίες του κλάδου, όπως η Maersk, η MSC, η Shell, το Grimaldi Group, η Hyundai Heavy Industries, η Carnival, η Vale και άλλες. Αποτέλεσμα αυτής της ραγδαίας ανάπτυξης, η Silverstream Technologies στοχεύει σε 500 συνολικά εγκαταστάσεις του Silverstream® System μέχρι το τέλος του 2025. Επιπρόσθετα η Silverstream Technologies

επιδιώκει την συνεργασία με τα καλύτερα ναυπηγεία και τους κατάλληλους προμηθευτές ανά τον κόσμο. Ήδη έχουν υπογραφεί συμφωνητικά συνεργασίας με μεγάλα ναυπηγεία της Κίνας και της Νοτίου Κορέας, όπως το Hudong-Zhonghua, SWS και αυτό της Hyundai. Το ALS της Silverstream θα συμπεριλαμβάνεται και θα προτείνεται στις νέες κατασκευές των μεγαλύτερων ναυπηγείων όπως τα προαναφερθέντα. Η Silverstream Technologies επίσης έχει συνάψει συμφωνία συνεργασίας με την εταιρεία Wärtsilä για μελλοντικές πωλήσεις, επισκευές και υποστήριξη του συστήματος της. Με αυτή την συμφωνία οι πελάτες της Silverstream θα επωφελούνται του παγκόσμιου δικτύου συντήρησης/επισκευής της Wärtsilä. Η Wärtsilä όντας επίσημος αντιπρόσωπος και συνεργάτης, θα μπορεί να συμπεριλαμβάνει πλήρως το Silverstream® System στις μελέτες πρόωσης που παρέχει στους πελάτες της. Με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζεται η περαιτέρω βελτίωση του συστήματος Silverstream® στο πλαίσιο του Energy Efficiency Design Index (EEDI). Έχει επίσης συμφωνηθεί ότι θα προτείνεται η εγκατάσταση του ALS της Silverstream Technologies στις μετασκευές πλοίων που αναλαμβάνει η Wärtsilä, κάτι που θα φέρει περισσότερες συνεργασίες με σκοπό την μείωση της αρχικής επένδυσης και του ημερήσιου κόστους λειτουργίας σε όλα τα επιμέρους στάδια πρόωσης του πλοίου. Αυτή η νέα συνεργασία θα επιταχύνει την ανάπτυξη του συστήματος της Silverstream® σε όλες τις κατηγορίες σκαφών, από μικρά πλοία χύδην φορτίου έως τα μεγαλύτερα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων. Συνδυάζοντας την τεχνογνωσία της Wärtsilä και τις καινοτόμες τεχνολογικές γνώσεις της Silverstream Technologies, η πρόσβαση στην τεχνολογία θα διευκολυνθεί σε όλη την αγορά.

Ατενίζοντας το μέλλον Για να εκπληρωθεί ο στόχος της απαλλαγής από το διοξείδιο του άνθρακα, η ναυτιλιακή βιομηχανία πρέπει να υιοθετήσει μια σειρά προηγμένων καυσίμων και καθαρών τεχνολογιών. Ως η πρώτη πραγματικά αποδεδειγμένη Air Lubrication τεχνολογία στην ναυτιλία, και με την αυξανόμενη απορρόφησή της σε όλα τα τμήματα της αγοράς, η Silverstream Technologies είναι αισιόδοξη για το μέλλον του κλάδου. Σε ένα μέλλον που είναι πιο έξυπνο, πιο πράσινο, οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμο με δυνατότητα δραστικής καινοτομίας και νέων νοοτροπιών.

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον κ. Τάκη Παππά Τεχνικό Διευθυντή της Silverstream Technologies που έχει συνδράμει σημαντικά στην εξέλιξη της συγκεκριμένης τεχνολογίας τα τελευταία 7 χρόνια από start-up και την εφαρμογή της στην αγορά.

MARILOT ELECTRONICS

Your trusted partner in navigation & communication electronics

Our mission is to provide reliable, efficient and cost-effective solutions, to engender trust and to build long term relationships with our customers, partners and employees. In Marilot we aim to become your trusted provider of sustainable maritime solutions.

Our core activities incorporate the design and implementation of turn-key navigation and communication solutions, and the provision of high quality services on sales, maintenance and support issues, through highly trained and experienced personel.

24/7 support New Buildings Installation Maintenance Repair Surveys Spare Parts

+30.210.45.37.374

www.marilot.gr

info@marilot.gr

Authorized agents and distributors in Greece and Cyprus

Η Αναφορά των Ναυτικών Αγώνων του 1821 στον Εθνικό μας Ύμνο Του Κ.Γ. Καταγά Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α.

Η μεγαλοφυϊα του Εθνικού μας ποιητή συμπύκνωσε μέσα στις 158 στροφές του Εθνικού μας Υμνου όλη την ιστορία του Έθνους μας, συνδέοντας την αρχαία της λαμπρότητα με τον ζόφο της πολυαίωνης σκλαβιάς και υμνώντας το ξεσήκωμα του γένους που με τις θυσίες των παιδιών του ξανάφερνε την Λευτεριά, αυτήν την αντρειωμένη σαν πρώτα, την «απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη , των Ελλήνων τα Ιερά». Ο Σολωμός έγραψε τον «Ύμνο εις την Ελευθερία» τον Μάϊο του 1823, ζώντας τα μέχρι τότε ηρωικά κατορθώματα των αγωνιστών και ακούγοντας τον απόηχό τους στην Ζάκυνθο, και κυρίως ανασαίνοντας το χαροπάλεμα του θρυλικού Μεσολογγιού.

ην αναφορά του σε συγκεκριμένα γεγονότα και κατορθώματα του αγώνα την πλουτίζει με τον δικό του μοναδικό στοχασμό, συγκρίνοντάς τα με την ένδοξη αρχαία μας ιστορία. Η μάχη στα Δερβενάκια π.χ. τον εμπνέει για να μας δώσει την υπέροχη 78η στροφή πού νομίζω πως όλοι οι Έλληνες θυμόμαστε από το σχολειό μας: Ω τρακόσοι! σηκωθήτε και ξανάλθετε σε μας τά παιδιά σας θέλ’ ιδήτε πόσο μοιάζουνε με σας. Τα Ναυτικά κατορθώματα του αγώνα δεν θα μπορούσαν βέβαια να διαλάθουν της προσοχής του Ποιητή και να μην τον συγκινήσουν, όταν μάλιστα μέσα σ’ αυτά ήταν και το κατόρθωμα του Κανάρη, η πυρπόληση της Ναυαρχίδας στην Χίο, (6 Ιουνίου, 1822), ένα κατόρθωμα πού καθώς ήλθε αμέσως μετά την σφαγή και γενοκτονία των κατοίκων του νησιού, ξεσήκωσε όλη την Ευρώπη υπέρ των αγωνιζομένων Ελλήνων. γενική αναφορά του Εθνικού μας ποιητή στους κατά θάλασσαν αγώνες της επαναστάσεως περικλείεται σε ένδεκα στροφές του Εθνικού μας Ύμνου (122 έως 132). Αποτελούν ένα δείγμα της ποιητικής του ιδιοφυϊας και θα χρειαζόταν μια ολόκληρη πραγματεία για να αναλυθεί με λεπτομέρεια το βάθος του στοχασμού του και των συσχετισμών του με την, στο σύνολό της, ένδοξη Ναυτική μας ιστορία.. Για τις ανάγκες ενός άρθρου, με την ευκαιρία του εορτασμού της Εθνικής μας επετείου θα προσπαθήσω να παρουσιάσω με συντομία τα σαλπίσματα που σαλπίζει ο Εθνικός μας ποιητής για την ναυτική μας ιστορία, μέσα από τις αθάνατες στροφές του Ύμνου του εις την Ελευθερία. Για να παρουσιάσει στο προσκήνιο τον ρόλο πού έπαιξε το θαλασσινό στοιχείο στην ιστορία του έθνους μας ο ποιητής ξαναπαίρνει την πρώτη στροφή του Ύμνου, την έναρξη πού ψάλλουμε όλοι μας, το: «Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή, σε γνωρίζω από την όψη πού με βιά μετράει την γη».

52 Περιπλους 117

Διονύσιος Σολωμός, ο στιχουργός του ποιήματος.

Και συνεχίζει με δύο στροφές την 123η και 124η: Εις αυτήν ειν’ ξακουσμένο, δεν νικιέσαι εσύ ποτέ. Όμως ,όχι, δεν ειν’ ξένο και το πέλαγο για σε. Το στοιχείο αυτό ξαπλώνει κύματ’ άπειρα εις την γη, με τα οποία την περιζώνει κ’ είναι η εικόνα σου λαμπρή.

αι, μας λέει ο Εθνικός ποιητής, αναγνωρίζουμε την Λευτεριά από την όψη της πού με βιά μετράει την γη και τα άπειρα κατορθώματα των Ελλήνων επάνω σ’ αυτήν. Την αναγνωρίζουμε όμως και από την ίδια όψη της σαν μετράει και τα κατορθώματα στην θάλασσα, στο πέλαγος πού όχι μόνο δεν της είναι ξένο, αλλά της έχει λαμπρύνει την εικόνα. Πόσο βάθος και ιστορία κουβαλάει πράγματι αυτός ο ένας μόνο στίχος! Κ’ είναι η εικόνα σου λαμπρή! Μα όλη την Ναυτική μας ιστορία από τους Αργοναύτες και τον διαχρονικό Οδυσσέα, και το ξάπλωμα των Ελλήνων σ’ όλη την Μεσόγειο, ως την απόκρουση των Μήδων στα νερά της Σαλαμίνας, ως το θαλάσσιο Κράτος της Αθήνας και το θαλασσινό ξάπλωμα της Βασιλεύουσας. Στην θαλασσινή μας ιστορία αναγνωρίζει ο ποιητής την λαμπρή εικόνα της Λευτεριάς.

αι όταν έρχεται στον ξεσηκωμό και τα ναυτικά του πράγματα, να πως τα περιγράφει με συμπύκνωση σε δυο στροφές του Ύμνου (128-129): Περνούν άπειρα τά ξάρτια, και σα λόγγος στριμωχτά τα τρεχούμενα κατάρτια, τα ολοφούσκωτα πανιά. Συ τες δύναμές σου σπρώχνεις και αγκαλά δεν είν’ πολλές, πολεμώντας, άλλα διώχνεις άλλα παίρνεις, άλλα καίς.

Πάνω: Εξώφυλλο της πρώτης ελληνικής έκδοσης του 1825, με τόπο έκδοσης το Μεσολόγγι. Κάτω: Ύμνος εις την Ελευθερίαν. Στίχοι και μελοποίηση.

όσο καλά ενημερωμένος ιστορικά για την κατάσταση, αλήθεια, ο ποιητής! Άπειρα τα ξάρτια και τα κατάρτια της Τούρκικης αρμάδας στο Αιγαίο και το Ιόνιο. Και οι δυνάμεις της Λευτεριάς και στην θάλασσα λίγες. Μα πολεμούν, ναυμαχούν σπρωγμένες από την αυτοθυσία τους και δυνατές από την ναυτοσύνη τους, και άλλα διώχνουν, (η αρμάδα κλείστηκε στα στενά για καιρό μετά το κατόρθωμα του Κανάρη στη Χίο), άλλα κυριεύουν και άλλα καίνε με τα μπουρλότα τους. Έτσι, σε δυο μόνο στροφές του Ύμνου έχουμε την περιγραφή του ηρωικού θαλασσινού αγώνα της ανεξαρτησίας. Ο ποιητής πηγαίνοντας από την γενικώτερη περιγραφή στα ειδικώτερα γεγονότα και κατορθώματα του ναυτικού αγώνα κλείνει την αναδρομή του σ’ αυτόν με την αναφορά του σε δύο λαμπρά ναυτικά κατορθώματα, πού δεν ονοματίζει, αλλά σαφώς δείχνει ότι είναι τα ηρωικά κατορθώματα των πυρπολητών. Του Παπανικολή με την πυρπόληση του δικρότου στην Ερεσσό της Λέσβου (27 Μαϊου 1821) και του Κανάρη με την πυρπόληση της Τουρκικής Ναυαρχίδας στην Χίο (6 Ιουν. 1822). Και τα δυο είχαν το ίδιο αποτέλεσμα που αναφέρεται στην τελευταία στροφή της ναυτικής του αναδρομής (132η), αν πολύνεκρα για τον εχθρό, αλλά, όπως αμέσως φαίνεται στην ίδια στροφή, δεν αναφέρονται μόνο γι’ αυτόν τον λόγο: Πνίγονται όλοι οι πολεμάρχοι, και δεν μνέσκει ένα κορμί χάρου, σκιά του Πατριάρχη πού σ’ επέταξαν εκεί.

’ αυτήν λοιπόν την τελευταία στροφή εκ των αναφερομένων στον Ναυτικό αγώνα, ο ποιητής επισημαίνει εκ νέου το δίκαιο αυτού του αγώνα των σκλαβωμένων εναντίον του επί αιώνες δυνάστη τους. Και είναι χαρακτηριστικό το ότι δεν αναφέρει καν τις γενοκτονίες του, όπως εκείνη της Χίου πού όλοι ξέρουμε πως έκαμε το χέρι του Κανάρη κεραυνό της θείας Δίκης, αλλά την θηριωδία του απαγχονισμού του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ με την φρικιαστική βεβήλωση της σορού του, πού έκαμαν την Ευρώπη να φρίξει και κατά τον ιστορικό μας Διον. Κόκκινο «να κρίνει διά μιαν εισέτι φοράν τους Τούρκους ως αναξίους της θέσεώς των εις την Ευρώπην και της συμβιώσεώς των με πολιτισμένους λαούς.» (Μια αναγκαία παρένθεση επικαιρότητας: Σήμερα, 185 χρόνια από τότε η κρίση εκείνη έχει ακόμη ισχύ για αυτό πού λέγεται Ανθρώπινα Δικαιώματα. Η Τουρκία καλείται και στον 21ον αιώνα να αποδείξει ότι τα σέβεται και τα εφαρμόζει για να γίνει δεκτή στην Ευρωπαϊκή Ένωση). Έτσι, τα υπέροχα ναυτικά κατορθώματα και ο αγώνας των Ναυμάχων του ’21 παρουσιάζονται από τον ποιητή ως η ρομφαία της Λευτεριάς με την οποία την είχε οπλίσει η Θεία Δίκη για να τιμωρεί στο πεδίο της μάχης τους σφαγείς των αθώων και τους στυγερούς δράστες φρικιαστικών εγκλημάτων πού ατίμασαν τον πολιτισμό. Το στεφάνωμα δόξας πού δίκαια έκαμε ο Εθνικός μας ποιητής στους πυρπολητές και τους ναυμάχους του αγώνα είναι μια παρακαταθήκη πού το Ναυτικό μας τίμησε σε όλη την διάρκεια του ελεύθερου βίου της χώρας μας μέχρι σήμερα και έγραψε νέες υπέροχες σελίδες δόξας και στους πολέμους του 1912-13 και στον Βον παγκόσμιο πόλεμο. Αυτή η τιμημένη κληρονομιά ευχόμαστε και είμαστε βέβαιοι πως θα το καθοδηγεί πάντοτε, όπου και όταν χρειασθεί να δράσει στο μέλλον. Περιπλους 117 53

Ο Ξεσηκωμός του ’21 σε Χαλκιδική και Μακεδονία Του Γαβριήλ Ν. Συντομόρου • Φιλόλογου-Ιστορικού

ατά τη μετάβαση από την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα στη δεύτερη, κυρίαρχη θέση στην οικονομική ζωή των Σερρών κατείχε ο μεγαλέμπορος Εμμανουήλ Παπάς, καταγόμενος από το κοντινό χωριό Δοβίστα, το σήμερα αποκαλούμενο Παπάς. Όταν όμως, μετά το 1814, ο προαναφερθείς μεγαλέμπορος ήρθε σε αντιπαράθεση με Τούρκο αγά της περιοχής, υποχρεώθηκε να φύγει για την Κωνσταντινούπολη, όπου στις 21 Δεκεμβρίου του 1819 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Αυτό, μάλιστα, συνέβη, όταν,γενικότερα, βρίσκονταν σε πλήρη εξέλιξη όλες εκείνες οι απαραίτητες προπαρασκευαστικές ενέργειες οι αποτελούσες την προϋπόθεση για τον μεγάλο ελληνικό ξεσηκωμό του 1821. Πράγματι, στα 1820, για παράδειγμα, ο Φιλικός Δημήτριος Ύπατρος (Δημήτριος Φουρκιώτης) είχε μυήσει τον πρόκριτο Θεσσαλονίκης Χριστόδουλο Μπαλάνο, είναι δε βέβαιο ότι και άλλοι επιφανείς κάτοικοι της Μακεδονίας ήσαν μυημένοι στα της Φιλικής Εταιρείας, εις τρόπον ώστε, οι έτσι επαναστατικά οργανωμένοι, να βρίσκονται διεσπαρμένοι σε όλο τον γεωγραφικό χώρο από το Δρίνο μέχρι τον Όλυμπο. Μουτεσελίμης (= τοπικός διοικητής), αφετέρου, της Θεσσαλονίκης, κατά την εν λόγω περίοδο, ήταν ο Σερίφ Σεντίκ Γιουσούφ Μπέης, ο οποίος πολλούς ύποπτους για επαναστατικές δραστηριότητες τούς είχε ρίξει στα κελιά του Λευκού Πύργου, όπου τα κορμιά τους σάπιζαν από την υγρασία ή είχαν περιέλθει σε τυμπανιαία κατάσταση από την πείνα. Όταν, εξάλλου, σε λίγο προέκυψε και η επανάσταση του Αλέξανδρου Υψηλάντη, στη Μολδοβλαχία, ο Εμμανουήλ Παππάς, ενεργώντας σύμφωνα με τις εντολές του Υψηλάντη, δραστηριοποιήθηκε με σκοπό να ξεσηκώσει τους κατοίκους της Μακεδονίας σε επανάσταση. Αγόρασε λοιπόν στην Κωνσταντινούπολη όπλα και, φορτώνοντάς τα σε καράβι ανήκον στον, από τη θρακική Αίνο, καταγόμενο Αντώνη Χατζή Βισβίζη, αναχώρησε, στις 23 Μαρτίου του 1821 για το Άγιο Όρος. Εκεί ο Παπάς αποβιβάστηκε στη Μονή Εσφιγμένου, της οποίας ο ηγούμενος Ευθύμιος ήταν Φιλικός. Αφού δε, εν συνεχεία, στη μονή εκείνη, κάλεσε ο Παπάς σε σύσκεψη τους επικεφαλής και των άλλων μοναστηριών, αποφασίστηκε να εξοπλισθούν όσοι από τους 3000 μοναχούς του Όρους ήσαν σε θέση να φέρουν όπλα. Συγχρόνως, η επανάσταση ξέσπασε και στην Πελοπόννησο, ενώ επαναστατικές κινήσεις εκδηλώθηκαν, όχι μόνο μέχρι την ελληνική Γευγελή, αλλά και βορειότερα, έως το Τίκβες (αρχαία εξελληνισμένη Παιονία). Ψαριανά, επιπροσθέτως, καράβια είχαν καταφθάσει στις ακτές του Αγίου Όρους εμπλακέντα σε 54 Περιπλους 117

g Ο φιλικός Εμμανουήλ Παπάς, εμψυχωτής και αρχηγός της επανάστασης στη Χαλκιδική από σχέδιο του γλύπτη Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. h Ο αγωνιστής και αργότερα συγγραφέας των «Στρατιωτικών Ενθυμυμάτων» Νικόλαος Κασομούλης, από την Σιάτιστα, έλαβε ενεργό μέρος στην επανάσταση στη Χαλκιδική και αργότερα συμμετείχε στους αγώνες στη Νότια Ελλάδα.

κατά των Τούρκων επιχειρήσεις διεξαχθείσες στο ακρωτήριο της Συκιάς, στο Τσάγεζι (εκβολές του Στρυμόνα) και στο Θερμαϊκό Κόλπο. Ούτε όμως και από τις Σέρρες έλειψαν οι επαναστατικές δραστηριότητες, δεδομένου ότι, αφενός, ο μητροπολίτης της πόλης Χρύσανθος ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία,αφετέρου δε, ο επίσης εκεί έμπορος Κώστας Κασομούλης είχε αναλάβει να στρατολογήσει άντρες και να οχυρώσει το πλησίον των Σερρών μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου. Και ναι μεν,επιπλέον είχε φθάσει και σχετικό μήνυμα του Εμμανουήλ Παπα προς τους Σερραίους δημογέροντες, παρά το ότι με τους τελευταίους συνέβη το εξής: όταν, δηλαδή, αυτοί πληροφορήθηκαν τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄, τρομοκρατήθηκαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε παρέμειναν,τελικά, αδρανείς στη διάθεση των Τούρκων. Αλλά και,ταυτόχρονα, ο ολοένα και εντονότερα εκδηλούμενος ελληνικός επαναστατικός αναβρασμός υποχρέωσε τον προαναφερθέντα μουτεσελίμη της Θεσσαλονίκης να καλέσει στην έδρα του τους τοπικούς προκρίτους με σκοπό να τους συλλάβει ως ομήρους. Όταν, άλλωστε, από πλευράς των κατακτητών, παρόμοιο μέτρο λήφθηκε και στη Χαλκιδική,εναντίον των προεστών του Πολυγύρου, και οι Τούρκοι, εισέβαλαν στην εν λόγω κωμόπολη,τη νύχτα της 16ης Μαΐου του 1821, ιδού τι επακολούθησε: δεδομένου,δηλαδή, ότι οι εισβολείς σκότωσαν τότε τον πρόεδρο της κοινότητας Κύρκο Παπαγιωργάκη, οι Πολυγυρινοί εξαγριώθηκαν και κήρυξαν την επανάσταση. Ακολούθησε τότε και μάχη, στο χωριό Παλιόκαστρο, μεταξύ εξεγερμένων και Τούρκων, ενώ η επανάσταση εξαπλώθηκε και σε άλλα χωριά της Χαλκιδικής και του Λαγκαδά. Εν τω μεταξύ, οι κατακτητές στη Θεσσαλονίκη είχαν προχωρήσει σε αντίποινα. Συγκεκριμένα, σφαγίασαν τους μισούς από τους συλληφθέντας προκρίτους μεταξύ των οποίων: τον τοποτηρητή της μητρόπολης, Ιωσηφ, τον επίσκοπο Κίτρους, Μελέτιο, τον παπά Γιάννη του Αγίου Μηνά και τους Μπαλάνο και Πάικο. Και ενώ όλοι οι προαναφερθέντες είχαν βρει φρικτό θάνατο στη σημερινή πλατεία Δικαστηρίων της Θεσσαλονίκης, ο τουρκικός όχλος της πόλης ρίχτηκε σε βανδαλισμούς και σε περαιτέρω σφαγές, με αποτέλεσμα την εξόντωση 3000 Θεσσαλονικέων. Οι πλατείες της πόλης ήσαν γεμάτες,τις μέρες εκείνες, από πασσάλους ανασκολοπισμού. Τα κεφάλια των θυμάτων κρέμονταν από τις επάλξεις του Επταπυργίου, και οι εκκλησίες είχαν μεταβληθεί σε φυλακές. Αφού έτσι,πάντως, πρόλαβε ο προαναφερθείς Γιουσούφ την επανάσταση της Θεσσαλονίκης, στράφηκε,εν συνεχεία, κατά της

Ο Ξεσηκωμός του ’21 σε Χαλκιδική & Μακεδονία

g Ο αρματωλός του Βερμίου Αναστάσιος Καρατάσος, ανέλαβε μαζί με άλλους οπλαρχηγούς την οργάνωση του αγώνα στη Νάουσα. i Έλληνες κλεφταρματωλοί.

κωμόπολης Παζαρούδας, τους περισσότερος κατοίκους της οποίας έπνιξε στη λίμνη Βόλβη. Κατευθύνθηκε έπειτα προς την Ιερισσό και, αφού εκεί έσφαξε πάνω από 400 κατοίκους, ήταν έτοιμος να εισβάλει στο Άγιο Όρος. Ήταν ήδη τέλη Μαΐου του 1821, οπότε ο Εμμανουήλ Παπάς, υπό τις ως άνω συνθήκες, κατά πρώτο, κάλεσε στο Πρωτάτο των Καρυών,και πάλι, τους ηγουμένους των μοναστηριών, κατά δεύτερο κήρυξε,εν μέσω πανηγυρικής δοξολογίας την επανάσταση και, κατά τρίτο ο ίδιος ορίστηκε Αρχηγός και υπερασπιστής της Μακεδονίας. Κατόπιν φυλακίστηκε ο Τούρκος διοικητής του Όρους, Χασεκή Χαλίλ Μπέης, και τη διοίκηση των μοναστηριών την ανέλαβε πενταμελής εφορεία. Κατά τον ίδιο τρόπο επαναστάτησε και η Κασσάνδρα με επικεφαλής των εξεγερμένων τον πρόκριτο Γιαννιό Χατζηχριστοδούλου, και ακολούθησε η Σιθωνία και η Θάσος. Στη Χαλκιδική οι επαναστάτες αριθμούσαν περί τους 3900, κι’ απ’ αυτούς οι 1000 ήσαν Αθωνίτες μοναχοί. Οι Μαντεμοχωρίτες είχαν αρχηγούς τον Δουμπιώτη και τον Χιμευτό, οι δε Κασσανδρινοί και οι Χασικοχωρίτες τον Χάψα. Η Επανάστασή τους, εντούτοις, εξελίχθηκε αργά και χωρίς σύστημα, οι περισσότεροι από τους εξεγερμένους κρατούσαν ξύλα,αντί για όπλα, ήσαν απείθαρχοι, και ήταν αισθητή η ανάγκη συντονισμού των επιχειρήσεών τους

από κάποιον έχοντα το γενικό πρόσταγμα. Παρά ταύτα ο Παπάς, αν και ο ίδιος δεν ήταν στρατιωτικός, απώθησε, στις 1 Ιουνίου, τους Τούρκους, στην Ιερισσό, έθεσε, κατόπιν, υπό τον έλεγχό του τη Ρεντίνα και τη σημερινή Νέα Απολλωνία και προσέγγισε, σε τριών ωρών απόσταση, τη Θεσσαλονίκη. Στις 4,εντούτοις, Ιουνίου, στράφηκε εναντίον του Χάψα ο Αχμέτ μπέης των Γιανιτσών, ο οποίος, αφού συνάντησε τους επαναστατημένους Έλληνες στην πεδινή περιοχή του Σέδες, τους απώθησε προς τα Βασιλικά όπου έπεσε ο Χάψας. Η επανάσταση, παρομοίως, κατεστάλη στα χωριά Καράμπουρνου, Μεσημέρι και Γαλάτιστα, και στη συνέχεια, ο Αχμέτ βάδισε προς τον Πολύγυρο τον οποίο βρήκε κενό από κατοίκους και τον πυρπόλησε. Επαναστάτες και άμαχοι κατέφυγαν, έτσι, στις τρεις χερσονήσους της Χαλκιδικής,ενώ, για πρώτη φορά, τότε, παραβιάστηκε το Άβατο-για τις γυναίκες- του Αγίου Όρους καθώς χιλιάδες γυναικόπαιδα στράφηκαν προς τα εκεί αναζητώντας τρόφιμα στα φτωχά αποθέματα των μοναστηριών. Αλλά η συγκέντρωση στο Όρος όλου εκείνου του πλήθους προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερη κατάσταση λιμού και συνέβαλε στην εξάπλωση ασθενειών στις μονές. Οι προϊστάμενοι έτσι των εκεί είκοσι μοναστηριών δεν ζήτησαν μόνο από τον Παπά μπαρούτι, αποστολή ενός σώματος Ολύμπιων

πολεμιστών στην Κασσάνδρα ή στο Όρος,αλλά και τρόφιμα. Τις ίδιες, αφετέρου, μέρες πλησίαζε στην κεντρική Μακεδονία , επικεφαλής στρατιωτικής δύναμης, και ο σερασκέρης και βεζύρης Χατζή Μεχμέτ Μπαϊράμ πασάς, ο οποίος ξεκινώντας από τη Μικρά Ασία, είχε περάσει τον Ελλήσποντο κατευθυνόμενος στη νότια Ελλάδα. Βέβαια, είχε καθυστερήσει στην περιοχή του Κόλπου του Ξηρού ή Σάρρου προκειμένου να καταστείλει την επανάσταση των εκεί ελληνικών χωριών. Ήδη, λοιπόν, ο εν λόγω Τούρκος πασάς, επιταχύνοντας την πορεία του, επετέθη εναντίον του στρατεύματος του Παπά στο στενό της Ρεντίνας και το υποχρέωσε, κατά τα μέσα Ιουνίου, να αποσυρθεί στα βουνά. Στη χερσόνησο του Αγίου Όρους,ωστόσο, οι επαστατημένοι οχυρώθηκαν πίσω από την, πάλαι ποτέ, διώρυγα του Ξέρξη· στη δε χερσόνησο της Κασσάνδρας ως γραμμή άμυνάς τους καθορίστηκε το στενότερο σημείο του ισθμού της στη θέση της σημερινής Νέας Ποτίδαιας. Οι γραμμές αυτές άμυνες ενισχύθηκαν, επί πλέον, περί τα μέσα Ιουλίου του 1821, και από 400 πολεμιστές του Ολύμπου έχοντας επικεφαλής τους τον Διαμαντή Νικολάου, τον Μήτρο Λιακόπουλο και τον Μπίνο. Επιβάλλεται , ταυτόχρονα, να μνημονευθεί και η πραγματοποιηθείσα στις 18 Αυγούστου, πλευρική, από θαλάσσης, επιτυχής ελληνική ενέργεια, συνιστάμενη στην απόβαση 400 ανδρών στον Άγιο Μάμα. Παρά ταύτα όμως, η επανάσταση στη Χαλκιδική δεν φαινόταν να έχει ελπίδες επιτυχίας.Αυτό,ιδίως, κατέστη πασιφανές, όταν ο Σουλτάνος, στα τέλη Σπεπτεμβρίου, διόρισε πασά της Θεσσαλονίκης, και επικεφαλής των εν Χαλκιδική δρώντων τουρκικών στρατευμάτων, τον Μεχμέτ Εμίν, αποκαλούμενο, επίσης,λόγω της σκληρότητάς του, και Εμπού Λουμπούτ, ήτοι ροπαλοφόρο. Πράγματι, Περιπλους 117 55

Ο Ξεσηκωμός του ’21 σε Χαλκιδική & Μακεδονία αυτός, στις 30 Οκτωβρίου, εξουδετέρωσε την ελληνική άμυνα στη Νέα Ποτείδαια, με αποτέλεσμα 200 ελληνικές οικογένειες, προκειμένου να αποφύγουν τις πρακτικές του “ροπαλοφόρου”, να επιβιβαστούν σε καράβια και να καταφύγουν στη Σκιάθο, Σκόπελο και Σκύρο. Συγχρόνως, η απειθαρχία, η έλλειψη αποφασιστικότητας, ο πανικός και η τάση για υποταγή υπήρξαν ολοφάνερα χαρακτηριστικά στοιχεία της συμπεριφοράς των μοναχών του Αγίου Όρους. Υπό τις νεοεμφανισθείσες αυτές, κατά συνέπεια, τάσεις των επαναστατών, υποχρεώθηκε ο Εμμανουήλ Παπάς να εγκαταλείψει την περιοχή και να αναχωρήσει διά θαλάσσης για την Ύδρα. Τον πρόδωσε όμως η καρδιά του κατά τη διάρκεια του ταξιδιού (το Δεκέμβριο του 1821), και τον αποβίβασαν νεκρό στο νησί, όπου ετάφη με τιμές Αρχιστρατήγου. Προτού,εξάλλου, εκραγεί η ελληνική επανάσταση στην Πελοπόννησο, μεγάλος επαναστατικός αναβρασμός είχε σημειωθεί στη Δυτική Μακεδονία, στις περιοχές του Ολύμπου, στα Πιέρια και στο Βέρμιο. Στην περιφέρεια Γρεβενών είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρία τόσο ο αρματολός Γιαννούλας Ζιάκας όσο και ο μητροπολίτης Γρεβενών Άνθιμος. Οι δε Σιατιστινοί κοτζαμπάσηδες, προκειμένου να συντονίσουν τις ενέργειές τους με τους οπλαρχηγούς του Ολύμπου και του Βερμίου είχε στείλει σ’ αυτούς το Ν. Κασομούλη, ο οποίος στις 5 Οκτωβρίου του 1821 είχε ειδοποιήσει τον Εμμανουήλ Παπά να μεταβεί στον Όλυμπο και να συσκεφθεί με τους εκεί καπεταναίους. Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι εφιστούσε την προσοχή του Παπά στο θέμα της συμμετοχής της Νάουσας στον Αγώνα, μιας και η εν λόγω πόλη ήταν «αναγκαία διά τα άφθονά της ντουφέκια και παιδιά». Και όντως, στη Νάουσα είχαν ήδη λάβει χώρα σοβαρές επαναστατικές ζυμώσεις, επεκταθείσες και σε άλλα κέντρα της Δυτικής Μακεδονίας όπως: στην Καστοριά, στο Βογατσικό, στο Μπλάτσι, στην Κλεισούρα και στους σημερινούς Σαρακηνούς. Αρχές,ακολούθως, του 1822, στο μοναστήρι του Δοβρά, κοντά στη Βέροια, συγκεντρώθηκαν οι αρματολοί Καρατάσιος και Γάτσος, ο Ναουσαίος πρόκριτος Ζαφειράκης, ο Εδεσσαίος Παναγιώτης Ναούμ, ο Σιατιστινός πρόκριτος Γ.Νιόπλιος και ο Ι. Παπαρέσκας από την Καστοριά, οι οποίοι προχώρησαν στη λήψη επαναστατικού χαρακτήρα μέτρων. Κατά τα τέλη του επόμενου Φεβρουαρίου και αρχές Μαρτίου του 1822, δυο φορές ψαριανά,και πάλι, καράβια εμφανίστηκαν στη Σκάλα Ελευθεροχωρίου. Στην πρώτη περίπτωση ξεφόρτωσαν πολεμοφόδια προοριζόμενα για τους οπλαρχηγούς του Ολύμπου, στη δε δεύτερη περίπτωση από τα παραπάνω σκάφη αποβιβάστηκαν: ένας απεσταλμένος του Δημήτριου Υψηλάντη, ο Πολωνός αρχπυροβολητής Λεζίνσκυ επικεφαλής 18 Πολωνών και Γερμανών Φιλελλήνων και ο γνωστός λόγιος και μοναχός Θεόφιλος Καΐρης. Οι κινήσεις αυτές των Ελλήνων, όμως, έγιναν αντιληπτές από τους Τούρκους, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι, για ακόμη μια φορά να συλλάβουν Έλληνες ομήρους από τις παρακάτω πόλεις ή κωμοπόλεις: Βέροια, Κοζάνη, Σιάτιστα, Κλεισούρα, Μπλάτσι, Καστοριά, Μοναστήρι,Μεγάροβο, Μηλόβιστα, 56 Περιπλους 117

g Ο πρόκριτος της Νάουσας Λογοθέτης Ζαφειράκης. h Ο Τσάμης Καρατάσος, γυιός του Αναστάσιου Καρατάσου, Ταγματάρχης του Ελληνικού στρατού, πρωταγωνίστησε σε κάθε προσπάθεια για εξέγερση στη Μακεδονία και αλλού.

Κρούσοβο, Ρέσνα, Αχρίδα και Κορυτσά. Αλλά και ο Μεχμέτ Εμίν, αφού κατέστειλε την επανάσταση στη Χαλκιδική, έγινε κύριος, στον Κολινδρό, όσων θέσεων δεν είχαν κατορθώσει να καταλάβουν ο Διαμαντής και ο Κασομούλης, όταν κήρυξαν την επανάσταση στα Πιέρια, τη νύχτα της 8ης Μαρτίου. Τέλος, όσοι Έλληνες είχαν δώσει μάχη προ του Κολινδρού, αποσύρθηκαν στο χωριό Καστανιά, και από εκεί ανέβηκαν ψηλότερα, στη Μηλιά, η οποία αποτελούσε αρματολίκι των Λαζαίων. Μόνο ο Διαμαντής παρέμεινε και επέμεινε να αντισταθεί στην Καστανιά, όπου όμως οι Τούρκοι ανέτρεψαν την άμυνά του. Καθώς δε,εν συνεχεία, οι Τούρκοι πυρπόλησαν τα χωριά της περιοχής Ολύμπου μέχρι

τον Πηνειό, ο Διαμαντής κατευθύνθηκε προς τη Νάουσα, απ’ όπου του είχε ζητηθεί βοήθεια. Όσον αφορά την εν λόγω πόλη, πολιτική της κεφαλή ήταν ο Ζαφειράκης Θεοδοσίου Λογοθέτης, ενώ οι έχοντες τη γενική ευθύνη των στρατιωτικών της ζητημάτων ήσαν ο αρχιαρματολός του Βερμίου Αναστάσιος ή Τάσιος (ή Γερό-) Καρατάσιος και ο ομόλογός του της Έδεσσας, Αγγελής Γάτσος. Στη Νάουσα, επί πλέον, ήδη στις 19 Φεβρουαρίου, Κυριακή της Ορθοδοξίας, είχαν συγκεντρωθεί όλοι κάτοικοι της πόλης, μαζί με τους αρματολούς του Βερμίου, στο μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Δημητρίου, όπου έλαβε χώρα θεία λειτουργία, δοξολογία, και εκφωνήθηκαν λόγοι υπέρ του απελευθερωτικού αγώνα. Στη δε συνέχεια υψώθηκε η σημαίας της Ελευθερίας στον πύργο του Ζαφειράκη, στα φρούρια του τείχους της πόλης και στις εφτά πύλες της Νάουσας, στην οποία, έτσι, η επανάσταση είχε ήδη εκραγεί. Την άλλη μέρα, ακολούθως, ο Γερο-Καρατάσιος, με 1800 άνδρες, κατευθύνθηκε προς τη Βέροια, όπου,όμως, αποκρούστηκε από τους προειδοποιημένους Τούρκους. Η επόμενη,εντούτοις, σύγκρουση μεταξύ Τούρκων και επαναστατών, λαβούσα χώρα, στο μοναστήρι του Δοβρά, επισφραγίστηκε με ελληνική νίκη. Αλλά και πάλι οι επαναστάτες υποχρεώθηκαν να συμπτυχθούν προς Νάουσα, δεδομένου ότι η πίεση του εχθρού ήταν αφόρητη. Στο χρικό,μάλιστα, αυτό σημείο τοποθετείται και η αποσταλείσα από τον Καρατάσιο αίτηση για βοήθεια προς τους Διαμαντή, Λιάκο και Μπίνο που βρίσκονταν στα Πιέρια. Κάτω απ’τη Νάουσα,εν τω μεταξύ, στη θέση Ροδιά, είχε εμφανιστεί ο Μεχμέτ Εμίν επικεφαλής 10.000 τακτικού στρατού και 10.600 ατάκτων, στους οποίους ατάκτους συμπεριλαμβάνονταν και πολλοί εβραίοι και γύφτοι. Ο Εμίν, εν συνεχεία, πρότεινε στους Ναουσαίους να παραδοθούν υποσχόμενους σ’ αυτούς ως αντάλλαγμα, αμνηστεία, πράγμα όμως που απορρίφθηκε από τους επαναστάτες. Οπότε, ο Τούρκος επιδρομέας κατέλαβε τα υψώματα γύρω από την πόλη με σκοπό να την απομονώσει από τη δυτική Μακεδονία, προκειμένου,έτσι, να εκλείψει κάθε πιθανότητα, εκείθεν, αποστολής βοήθειας προς τους Ναουσαίους. Υπό τις ως άνω, κατά συνέπεια, συνθήκες, οι επικεφαλής των επαναστατών κατένειμαν ως εξής τις αποτελούμενες από 4.000 άνδρες δυνάμεις τους, μέσα και έξω από την πόλη: κατά πρώτο, ένα μέρος τους παρατάχθηκε σε όλο το μήκος των τειχών της Νάουσας· και, κατά δεύτερο, οχυρώθηκε ο Παλαιόπυργος, στο βορειοδυτικό άκρο της πόλης, στην Αραπίτσα, όπου συγκεντρώθηκαν και πολλές οικογένειες. Όσον αφορά τον Εμπού Λουμπούτ, αυτός από τις 27 Μαρτίου, άρχισε να επιδίδεται σε συνεχείς επιθέσεις κατά της πόλης, μη επιτυχείς, πάντως, αρχικά. Αργότερα όμως η τουρκική πολιορκία αποδείχθηκε ιδιαίτερα ασφυκτική, μιας και, ταυτόχρονα, συνοδευόταν και από υποστήριξη πυροβολικού. Τέλος, τη νύχτα της 12ης προς τη 13η Απριλίου, οι πολιορκητές κατόρθωσαν να διαρρήξουν την ελληνική αμυντική γραμμή στη θέση “Αλώνια” και, στη συνέχεια, να εισρεύσουν στην πόλη μέσω της πύλης του Αγίου Γεωργίου. Κατά μαρτυρίες,ωστόσο, του Λάμπρου Κου-

Ο Ξεσηκωμός του ’21 σε Χαλκιδική & Μακεδονία τσονίκα και του Θεόφιλου Καΐρη, η εισβολή του εχθρού στη Νάουσα οφείλεται σε προδοσία του τέως άρχοντα Μάμαντη (Δραγατά), που ζούσε (εξορισμένος από το Ζαφειράκη) στη Θεσσαλονίκη, και του γιατρού Αντωνάκη που, όντες αμφότεροι πολιτικοί αντίπαλοι του (προαναφερθέντος) Ζαφειράκη, ακολουθούσαν το στρατό του Εμίν. Όπως, κι αν είχε πάντως το πράγμα, στο εσωτερικό της Νάουσας οι Τούρκοι άρχιζαν να καταλαμβάνουν τη μια συνοικία της πόλης μετά την άλλη σφάζοντας, λεηλατώντας, κατεβάζοντας τις ελληνικές σημαίες και υψώνοντας παντού την ημισέληνο. Οι εισβολείς, μεταξύ των άλλων, εισέβαλαν στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, σφαγίασαν όσους αμάχους είχαν καταφύγει εκεί και στη συνέχεια πυρπόλησαν το ναό. Η μόνη εστία πεισματικής αντίστασης ήταν ο πύργος του Ζαφειράκη, στον οποίο αμύνονταν ο εν λόγω πρόκριτος με τον Γιαννάκη Καρατάσιο και 500 συντρόφους τους, έχοντας εκεί καταφύγει και νεαρές γυναίκες με τα νεογέννητά τους. Η αντίσταση στον εν λόγω πύργο διήρκησε τρεις μέρες και συνεχίστηκε ακόμη και μετά την άλωση της υπόλοιπης Νάουσας παρέχοντας έτσι το αναγκαίο χρονικό περιθώριο σε άλλους πολεμιστές να διαρρεύσουν εκτός πόλης. Το τελευταίο αυτό,μάλιστα, αυτό γεγονός αφορούσε τους εξής: τον Διαμαντή, τον ΓεροΚαρατάσσιο και τους γιους του, Τσάμη και Κωτούλα, καθώς και τους Αγγελή και Πέτρο Γάτσο. Απ’ αυτούς ο Διαμαντής, ύστερα από πολλές περιπέτειες κατέληξε στη Σκιάθο και στη Σκόπελο. Ο δε Γέρο-Καρατάσιος και Α. Γάτσος κατευθύνθηκαν στον Ασπροπόταμο, στο αρματολίκι του Ν. Στορνάρη. Μέσα,τέλος, στη Νάουσα, την ελληνική αντίσταση στον πύργο του Ζαφειράκη τη διαδέχθηκε ηρωική έξοδος· πριν από την οποία πολλές μάνες αναγκάστηκαν να πνίξουν τα μωρά τους, ώστε αυτά να μην προδώσουν με τις φωνές τους την επιχειρούμενη διαφυγή. Κι’ όσοι μεν, διά του ως άνω τρόπου, κατόρθωσαν να σωθούν πήραν την άγουσα για τον Άγιο Νικόλαο Βερμίου, ενώ οι υπόλοιποι έπεσαν κατά την τουρκική επίθεση που ακολούθησε. Ο Ζαφειράκης με τον Γιαννάκη Καρατάσσιο βρήκαν καταφύγιο στη θέση Σοφολιά, στο βάλτο της Βέροιας· όπου όμως, όταν ανακαλύφθηκαν από τον εχθρό, έχασαν τη ζωή τους (κερδίζοντας, εν τούτοις,έτσι, την αθανασία) κατά τη διάρκεια της αντίστασης που πρόβαλλαν. Οι εντός της κατακτημένης πόλης,αφετέρου, Τούρκοι δεν έχασαν την ευκαιρία να δίνουν, για μέρες, διέξοδο σε κάθε βάρβαρο ένστικτό τους. Τους σφαγιασμούς, έτσι, στους οποίους επιδόθηκαν, τούς διαδέχθηκαν οι εμπρησμοί, οι εξανδραποδισμοί, οι λεηλασίες και οι ακολασίες. Όσοι, έτσι, Ναουσαίοι απέμειναν ζωντανοί οδηγήθηκαν στη θέση Κιόσκι και εκεί απαγχονίστηκαν ή, άλλως πως, εξοντώθηκαν. Κι’ ενώ, σύμφωνα με τον Τρικούπη, οι αιχμάλωτοι από την καταστροφή της Νάουσας έφτασαν τις 5000, άλλες δύο χιλιάδες, σύμφωνα με νεώτερες έρευνες αριθμούσαν οι πεσόντες κατά τη μάχη ή όσοι έχασαν τη ζωή τους κατά τις βιαιοπραγίες που ακολούθησαν. Πίσω επίσης από τον πύργο του Ζαφειράκη, στην τοποθεσία Σδουμπάνι, 13 νεαρά κορίτσια της πόλης, προκειμένου να αποφύγουν

τη σκλαβιά και την ατίμωση, πιάστηκαν χέρι με χέρι και ρίχτηκαν από τη γέφυρα της Αραπίτσας στον εκεί καταρράχτη. Τέλος, όσοι προηγούνταν της θριαμβευτικής πομπής του “ροπαλοφόρου” κατά την είσοδό του στην κατεστραμμένη και λεηλατημένη Νάουσα, επιδείκνυαν τα πάνω σε ψηλά κοντάρια μπηγμένα τα κεφάλια του Ζαφειράκη και του Γιαννάκη Καρατάσιου. Και ακολουθούσαν την πομπή οι αιχμαλωτισθείσες σύζυγοι και τα παιδιά των πολεμιστών όπως η γυναίκα του Γάτσου και τα πέντε παιδιά του, καθώς και όσοι από τους κατοίκους περισώθηκαν. Σύμφωνα επίσης με πληροφορίες, η δήμευση και η εκποίηση από τους κατακτητές των περιουσιών των Ναουσαίων απέφεραν στους Τούρκους το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 373.500 γροσίων. Αν,εντούτοις, ήθελε κανείς να χαρακτηρίσει τις εκραγείσες επαναστάσεις στη Χαλκιδική στον Όλυμπο και στο Βέρμιο, θα κατέληγε στο εξής,ασφαλώς, συμπέρασμα: ότι αυτές, μπορεί μεν να μην είχαν στεφθεί από επιτυχία, αποτέλεσαν, όμως, καθοριστικότατου είδους αντιπερισπασμό σε όσες πολεμικές δραστηριότητες του κατακτητή απέβλεπαν στην κατάπνιξη της επανάστασης στη νότια Ελλάδα. Γιατί στις τρεις παραπάνω περιοχές υποχρεώθηκαν να παραμείνουν καθηλωμένα πολυάριθμα τουρκικά στρατεύματα τα οποία επί πολύ χρόνο ήσαν απασχολημένα με εκκαθαριστικού τύπου επιχειρήσεις. Και επομένως, διά του τρόπου αυτού, οι επαναστάτες της νότιας Ελλάδας, για μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν επρόκειτο να υποστούν κάποια επιπλέον τουρκική κατασταλτική πίεση. Στην περίπτωση, πάντως, του ξεσηκωμού της Μακεδονίας σημειώθηκαν και πολλές παραλείψεις και αδυναμίες. Δεν προηγήθηκαν, για παράδειγμα, αρκετές προπαρασκευαστικές εργασίες πριν την έκρηξη της επανάστασης. Δεν υπήρξε, παρομοίως, ενιαία οργάνωση του αγώνα και, δεν τολμήθηκε συντονισμός των επιχειρήσεων. Αλλά ούτε επιτεύχθηκε και ομοφωνία αποφάσεων μεταξύ των επικεφαλής της επανάστασης. Η αποτυχία, από την άλλη, της επανάστασης στον Όλυμπο και στο Βέρμιο είχε αρνητικές συνέπειες ως προς την επέκταση των επαναστατικών κινήσεων και στη δυτικότερη Μακεδονία. Γιατί, στην περίπτωση αυτή, φαίνεται πως οι Τούρκοι, έχοντας αντιληφθεί

την ύπαρξη συγκριμένων συνωμοτικών ζυμώσεων στα εν λόγω μακεδονικά εδάφη, επιδόθηκαν σε κατατρομοκράτηση των πληθυσμών της Κοζάνης,ιδιαίτερα, και της Σιάτιστας. Και ναι μεν τα δύο αυτά αστικά κέντρα διέφυγαν τελικά την καταστροφή, υπέστησαν όμως, για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, οδυνηρή καταπίεση, καθώς οι κάτοικοι τους ήσαν υποχρεωμένοι να εξασφαλίζουν καταλύματα και τροφοδοσία για τα εκείθεν διερχόμενα οθωμανικά στρατεύματα. Όσον αφορά όσους επαναστάτες της Μακεδονίας κατέφυγαν στη νοτιότερη Ελλάδα, εκεί αυτοί επιδόθηκαν σε ακόμη πιο πεισματώδεις αγώνες κατά του δυνάστη. Ο Διαμαντής,επί παραδείγματι, με ορμητήριο τις Βόρειες Σποράδες, οργάνωσε επιχειρήσεις κατά των θεσσαλομακεδονικών ακτών. Ο Τάσος Καρατάσιος νίκησε, στα 1825, τον Ιμπραήμ στη Σχοινόλακκα, όπου,έτσι, ο εν λόγω Αιγύπτιος γεύθηκε την πρώτη του ήττα από Έλληνα. Και ναι μεν ο Τάσος απεβίωσε στη Ναύπακτο το 1830, ο γιος του όμως, Τσάμης Καρατάσιος, συμμετείχε στη θεσσαλική επανάσταση του 1839 και κήρυξε,εκ νέου επανάσταση στη Χαλικιδική το 1854. Το δε 1859, αναχώρησε για την Ιταλία προκειμένου να πάρει μέρος στους εκεί επαναστατικούς αγώνες, Εν συνεχεία ταξίδεψε σε όλη την Ευρώπη επιχειρώντας να οργανώσει αντιοθωμανικά κινήματα, καταβάλλοντας,ιδιαίτερα, προσπάθειες, ώστε να ενώσει, για τον ως άνω σκοπό, τους βαλκανικούς λαούς. Κατά τη διάρκεια,μάλιστα, των δραστηριοτήτων του αυτών, απεβίωσε στο Βελιγράδι το 1860. Ο Γάτσος πήρε μέρος στη μάχη του Πέτα και στην καταστροφή του Δράμαλη. Το 1826,ακολούθως, έχοντας οργανώσει στην Εύβοια δικό του σώμα,επιχείρησε να καταλάβει το Τρίκερι και την Αταλάντη στην οποία και απεβίωσε,ξεχασμένος, σε ηλικία 87 χρονών. Ο γιος του Εμμανουήλ Παπά, Αθανάσιος αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στη Χαλκίδα το 1826, ενώ ένα χρόνο νωρίτερα και τα άλλα δύο παιδιά του Παπά, Ιωάννης και Νικόλας, είχαν δώσει τη ζωή τους για την ελευθερία των Ελλήνων, το ένα στο Νεόκαστρο και το άλλο στην Αττική. Και ένα απαραίτητο (ίσως) επιμύθιο: Ποια η παρουσία, αλήθεια, σε όλους αυτούς τους αγώνες και τις θυσίες των όψιμα αυτόκλητων σκοπιανών “Μακεδόνων”; Περιπλους 117 57

Η ΑΝΑΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ Μια επιχείρηση του 1923, η εκτέλεση της Του Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α. Αναστασίου Δημητρακόπουλου Ελληνική αντιπροσωπεία στη Λωζάννη.

ε την υπογραφή τής Συνθήκης τών Μουδανιών (Οκτώβριος 1923), η οποία είχε επιφέρει την ανακωχή μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, είχε επιβληθεί η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τις ελληνικές δυνάμεις. Υπό το φως τών εξελίξεων, που μεταξύ άλλων είχαν καταστήσει νεκρή η Συνθήκη τών Σεβρών, οι Δυνάμεις επιθυμούσαν την ταχύτερη δυνατή σύναψη συνθήκης ειρήνης, η οποία θα ρύθμιζε και μία πλειάδα θεμάτων που τις αφορούσαν. Προς τούτο, συγκλήθηκε διεθνής συνδιάσκεψη στο παραλίμνιο προάστιο Ouchy της Λωζάννης, με την συμμετοχή τής Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της ΕΣΣΔ (ειδικότερα για το ζήτημα των Στενών), της Ιαπωνίας, της Ρουμανίας, της Γιουγκοσλαβίας, της Βουλγαρίας, της Πορτογαλίας, του Βελγίου και, φυσικά της Ελλάδας και της κεμαλικής Τουρκίας.1 Οι ΗΠΑ, έχοντας ήδη αποστασιοποιηθεί από τα ευρωπαϊκά πράγματα, μετείχαν ως παρατηρητής, χωρίς δικαίωμα ψήφου. Της ελληνικής αντιπροσωπείας ηγήθηκε ο Ελ. Βενιζέλος, στον οποίο η ελληνική επαναστατική κυβέρνηση είχε αναθέσει την εκπροσώπηση της χώρας στο εξωτερικό, της δε τουρκικής ο Ισμέτ Ινονού. Οι εργασίες τής συνδιάσκεψης άρχισαν στις 7/20 Νοεμβρίου 1922 και ολοκληρώθηκαν στις 24 Ιουλίου 1923, με μία ενδιάμεση διακοπή 75 ημερών. Υπήρξαν εξαιρετικά επίπονες για όλους τους συμμετέχοντες, με την τουρκική αδιαλλαξία και τα «ανατολίτικα παζαρέματα» να

1 Οι Δυνάμεις ζητούσαν τη συμμετοχή και της σουλτανικής κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης, αλλά ο Κεμάλ προκάλεσε απόφαση της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης με την οποία καταλυόταν το σουλτανάτο, πράγμα που οι Δυνάμεις αναγκάστηκαν να αποδεχθούν.Πέραν τούτου, η Τουρκία προσπάθησε να προβάλει την Κωνσταντινούπολη αντί της Λωζάννης, αλλά αυτό απορρίφθηκε από τις Δυνάμεις λόγω του δυσμενούς κλίματος που θα αντιμετώπιζαν εκεί. Εξάλλου, στη Λωζάννη βρισκόταν σε κεντρικό μέρος τής Ευρώπης και εκεί έδρευε η Κοινωνία τών Εθνών, το προσωπικό και οι ευκολίες τής οποίας θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα.

58 Περιπλους 117

οδηγούν συχνά σε αδιέξοδο. Σε αυτά, μεταξύ άλλων, η Τουρκία, που εμφανιζόταν με τον «αέρα» τού νικητή, ζητούσε την καταβολή από την Ελλάδα ενός ιλιγγιώδους ποσού ως πολεμικές επανορθώσεις, την παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης και εδαφών στη Δυτική, τις νήσους τού Ανατολικού και του Βορείου Αιγαίου, την εκδίωξη του Πατριαρχείου, μέρος τού Εμπορικού Στόλου, τον Ελληνικό Στόλο, κ.ά. Την ίδια ώρα, με το μεγάλο, διεθνώς αναγνωρισμένο διπλωματικό κεφάλαιο που αντιπροσώπευε, ο Βενιζέλος αγωνιζόταν να περισώσει όσο το δυνατόν περισσότερα για την ηττημένη Ελλάδα και μάλιστα μέσα στο δυσμενές για αυτήν κλίμα που είχε προκαλέσει η εκτέλεση των «Εξ» και τα ενδοσυμμαχικά αντιτιθέμενα συμφέροντα και αλληλοσυγκρουόμενες διεκδικήσεις. Τα δύο μεγάλα ζητήματα που αντιμετώπιζε ήταν τα ελληνο-τουρκικά σύνορα στη Θράκη και η κυριότητα των νήσων τού Βορείου και του Ανατολικού Αιγαίου. Όταν στις 23 Ιανουαρίου/5 Φεβρουαρίου 1923 οι εργασίες τής Διάσκεψης διακόπηκαν προ των υπερφίαλων αξιώσεων και της ανυποχώρητης στάσης τής Τουρκίας, στην Ελλάδα είχε ωριμάσει η άποψη ότι μόνη λύση αποτελούσε η καταγγελία τής Συνθήκης Ανακωχής τών Μουδανιών και η επανάληψη του πολέμου. Η συγκροτημένη από τον Σεπτέμβριο του 1922 Στρατιά Θράκης είχε ενισχυθεί υπό την αποφασιστική διοίκηση του υποστρατήγου Θ. Παγκάλου, το υλικό της είχε συμπληρωθεί και το αξιόμαχό της είχε ανέλθει, με το ηθικό τών ανδρών της να έχει πλήρως ανυψωθεί. Αυτό έδωσε ένα ισχυρό διαπραγματευτικό όπλο στον αντιπρόσωπο της Ελλάδας στο Συνέδριο της Λωζάννης Βενιζέλο, παράλληλα δε αύξησε την αυτοπεποίθηση του Στρατού. Από την πλευρά τους, οι Τούρκοι είχαν και αυτοί ενισχύσει τις δυνάμεις τους, αλλά υστερούσαν σημαντικά έναντι των Ελλήνων, δεδομένου ότι οι Σύμμαχοι έλεγχαν τα ύδατα της Προποντίδας και των Στενών, παρεμποδίζοντας την διαπεραίωση τουρκικών στρατευμάτων στο ευρωπαϊκό έδαφος. Η Αθήνα εκτιμούσε ότι η νίκη θα έστεφε τα ελληνικά όπλα και ότι η Ανατολική Θράκη θα επανερχόταν στην κυριαρχίας της σε διάστημα δύο εβδομάδων. Ο χωρίς αντίπαλο Ελληνικός Στό-

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΡΑΚΗΣ οποίας ακυρώθηκε την τελευταία στιγμή Άρθρο βασισμένο στο ετοιμαζόμενο βιβλίο του «Ιστορία τού Πολεμικού Ναυτικού, 1913-1940». λος θα διενεργούσε συνδυασμένες αποβατιθα ήταν η εξασφάλιση της συνεργασίας μίας κές ενέργειες και υποστήριξη του στρατού. Μεγάλης Δύναμης ή η απόλυτη ουδετερότητα Η σχεδίαση της επιχείρησης προχώρησε όλων, καθώς και η συνεργασία με την Γιουμέχρι και των λεπτομερειών της.2 Ενώ ο γκοσλαβία και τη Ρουμανία για την αποτροπή επίθεση εκ μέρους τής Βουλγαρίας. Το βράδυ κύριος όγκος τού στρατού θα προέλαυνε τής ίδιας ημέρας, το υπουργικό συμβούλιο προς Ανατολάς, μία ισχυρή ναυτική δύναμη ενέκρινε τις αποφάσεις τής σύσκεψης.4 θα διερχόταν τα Στενά και τα συνοδευόμενα μεταγωγικά θα αποβίβαζαν χερσαίες δυνάΩστόσο, στις 16 και 20 Μαΐου 1923, οι Δυμεις στην ευρωπαϊκή ακτή τής Προποντίδας νάμεις διακοίνωσαν στην Ελλάδα ότι «θα μεταξύ Ηράκλειας και Αγίου Στεφάνου. Αν η έβλεπαν ενδεχομένην δράσιν τής Ελλάδος εις διέλευση των Δαρδανελλίων κρινόταν ασύμΑνατολικήν Θράκην με εξαιρετικήν δυσμένειφορη ή αδύνατη, η αποβατική ενέργεια θα αν και δεν θα της επέτρεπον να καρπωθή τών γινόταν στον Κόλπο Ξηρού. ωφελημάτων εν περιπτώσει επιτυχίας».5 ΠαΠαράλληλα, εντάθηκαν οι προσπάθειες συλράλληλα, η Γιουγκοσλαβία δεν έδειχνε προλογής πληροφοριών για την αντίσταση την θυμία να εμπλακεί σε πολεμικές περιπέτειες, οποία πυρετωδώς οργάνωναν οι Τούρκοι, ακόμη και με εδαφικά ανταλλάγματα εκ μέπροσπαθώντας να παρεμποδίσουν τη διέρους τής Ελλάδας (Φλώρινα). Την ίδια στάση λευση του Ελληνικού Στόλου από τα Στενά. έδειξε και η Ρουμανία. Παρόλα αυτά και παρά Έμπιστοι ομογενείς χρησιμοποιήθηκαν για τη συμβουλή τού Βενιζέλου να εγκαταλειφθεί 1 τη συμπλήρωση των δικτύων πληροφοριών, η ιδέα τής πολεμικής ενέργειας, η Αθήνα δεν οι λιμενικές αρχές συγκέντρωναν στοιχεία ανέστειλε τις προετοιμασίες της. Σε τελευταία 1. Ανδρέας Κολιαλέξης. 2. Θεόδωρος Πάγκαλος. από τα καταπλέοντα πλοία, το ανιχνευτικό ανάλυση, ήταν και αυτός ένας τρόπος επίδειΑετός δε και το τορπιλοβόλο Αρέθουσα περιξης αποφασιστικότητας και άσκησης πίεσης. έρχονταν και κατόπτευαν τις ακτές για κάθε Η ελληνική δε αντιπροσωπεία είχε δηλώσει εχθρική οχύρωση. ότι, με απόφαση της κυβέρνησης, αν δεν Ενώ οι προετοιμασίες για την επιχείρηση επερχόταν σύμπτωση απόψεων με την Τουρπροχωρούσαν, οι εργασίες τής Διάσκεψης κία, θα αποχωρούσε από τη Συνδιάσκεψη. Σε επαναλήφθηκαν στις 23 Απριλίου 1923, τέτοια περίπτωση, θα καταγγελλόταν αμέσως χωρίς, όμως, να έχει μεταβληθεί η στάση η Συνθήκη Ανακωχής τών Μουδανιών και θα τής Τουρκίας. Βεβαίως, οι ελληνικές προακολουθούσαν οι εχθροπραξίες. Ο Βενιζέλος, ετοιμασίες δεν ήταν δυνατόν να διαφύγουν αν και στην αρχή έβλεπε τον πόλεμο ως λύση τής προσοχής τών Συμμάχων, το δε μεγάλο (τηλεγραφούσε από τη Λωζάννη: «μόνον εάν ερώτημα ήταν τι στάση θα τηρούσαν στην έχωμεν στρατόν ικανόν να επιτεθή επιτυχώς εν περίπτωση που οι εχθροπραξίες ξεκινούΘράκη θα δυνηθώμεν να κάμψωμεν την θρασαν από την Ελλάδα. Τα πράγματα θα ήταν σύτητα των Τούρκων»6), αντιλαμβανόταν πλέτελείως διαφορετικά αν πρώτοι επετίθεντο ή ον την πραγματικότητα και προσπαθούσε την έδιδαν την αφορμή οι Τούρκοι. Αλλά αυτοί, αποφυγή του. είτε από στρατιωτική αδυναμία, είτε επειΤο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού (αρχηγός ο δή διέβλεπαν ότι ο χρόνος και η στάση τών πλοίαρχος Αγησίλαος Γέροντας) κατέστρωσε Δυνάμεων τελικά λειτουργούσαν υπέρ τών τα ναυτικά σχέδια της συνδυασμένης ενέρστόχων τους, δεν έδειχναν καμία τέτοια πρόγειας, προέβη στην πολεμική οργάνωση και θεση. συνεχείς ασκήσεις έλαβαν χώρα. Περί τις Στις 7 Μαΐου 1923, έλαβε χώρα πολιτικοαρχές Μαρτίου 1923, ο αρχηγός τού Στόλου στρατιωτική σύσκεψη επί ανώτατου επιπέπλοίαρχος Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος (αρχιδου, κατά την οποία οι αρχηγοί τής Στρατιάς επιστολέας ο αντιπλοίαρχος Ανδρέας ΚολιαΈβρου και Στόλου Πάγκαλος και Χατζηκυριάλέξης) ανέφερε ότι ήταν έτοιμος «διά πολεμι2 κος, αντίστοιχα, διαβεβαίωσαν ότι η επιχείκήν δράσιν». ρηση θα στεφόταν από επιτυχία. Έτσι, αποΤα εμπορικά και τα βοηθητικά πλοία που θα φασίστηκε ότι σε περίπτωση που συνεχιζόταν η αρνητική στάση τής λάμβαναν μέρος στην επιχείρηση διαιρέθηκαν σε τρείς ομάδες (σε Τουρκίας, θα έπρεπε να καταγγελθεί η Συνθήκη τών Μουδανιών και όλα τα πλοία κυβερνήτες είχαν τοποθετηθεί μάχιμοι αξιωματικοί, στα το λόγο να έχουν, πλέον, τα όπλα.3 Προϋπόθεση, όμως, προς τούτο 4 Γρ. Δαφνή Η Ελλάς Μεταξύ Δύο Πολέμων, 1923-1940, τόμ. Α΄, σελ. 44. 2 Για τα αναφερόμενα ως προς τα σχέδια ανακατάληψης της Ανατολικής Θράκης βλ. εκτενώς Πλωτάρχη Κ. Οικονόμου-Γκούρα Ιστορική Συμβολή, 19221923. Από της Μικρασιατικής Καταστροφής εις την Συνθήκην τής Λωζάννης, περιοδικό Ναυτική Επιθεώρησις, τεύχη 267-271 (Μάρτιος-Δεκέμβριος 1958). Βλ., επίσης, στο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, Αρχείο πλοιάρχου Χ. Οικονόμου-Γκούρα: ΓΕΝ/Β-Α Μελέτη υπ’ αρ. 1, 12.1.1923 (π.ημ.) Εκτίμηση Καταστάσεως, ΓΕΝ/Β-Α αριθ. πρωτ. Απορ. 15/29.1.1923 (π.ημ.). 3 Για το κείμενο του πρωτοκόλλου που υπογράφηκε από τους συμμετέχοντες στη σύσκεψη βλ. Αναμνήσεις Στυλιανού Γονατά, 1897-1957, σελ. 268.

5 Ενδεικτική τής στάσης τής Αγγλίας είναι η επίσκεψη του Βρετανού ναυτικού ακολούθου στον αρχηγό τού Γενικού Επιτελείου Ναυτικού πλοίαρχο Αγησίλαο Γέροντα, για να του διαβιβάσει ότι η κυβέρνησή του «καθικετεύει (sic) την ελληνικήν κυβέρνησιν […] ο Ελληνικός Στόλος να μη προβή εις ουδεμίαν επιχείρησιν κατά των Δαρδανελλίων χωρίς προηγουμένως να προειδοποιηθή καταλλήλως ο Άγγλος ναύαρχος του εις τα Στενά ορμούντος Βρετανικού Στόλου» (ΓΕΝ/Γραφ. Αρχηγού, αρ. πρωτ. Απορ. 27/2 Ιουνίου 19 (π.ημ.), στο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, Αρχείο πλοιάρχου Χ. Οικονόμου-Γκούρα, φακ. 1-1β). 6 Αναμνήσεις Στυλιανού Γονατά, 1897-1957, σελ. 267. Περιπλους 117 59

Αριστερά: Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος. Δεξιά: Aπό αριστερά Νικόλαος Πλαστήρας, Θεόδωρος Πάγκαλος, Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος. Επιθεώρηση Στρατιάς Έβρου.

δε πολύ μικρά αρχικελευστές ή υπαξιωματικοί): • Η πρώτη ομάδα, απαρτιζόμενη από τα εξοπλισμένα μεταγωγικά Αιγαίον (επί του οποίου ο διοικητής τής ομάδας και κυβερνήτης πλωτάρχης Ευγένιος Βαλασάκης), Λέσβος και Νάξος, το ανθρακοφόρο Νηρεύς, την υδροφόρο Αύρα, το βοηθητικό στόλου Τένεδος, τα εξοπλισμένα ρυμουλκά Έρση Ζ. και Αλέξανδρος Ζ και τρεις αυτοκινούμενες φορτηγίδες, θα συγκεντρωνόταν στις Τρεις Μπούκες τής Σκύρου και, στη συνέχεια, θα ανέπλεε τα Στενά υπό την προστασία τού Στόλου. • Η δεύτερη ομάδα, περιελάμβανε τα μεταγωγικά Κωνσταντινούπολις (επί της οποίας ο διοικητής τής ομάδας και του συνόλου τών μεταγωγικών αντιπλοίαρχος Χαρίλαος Λιάμπεης), Ελπιδοφόρος, Αγγελική Σάπαρη, Ερυσσός, Ερμής, Καβάλλα, Εύξεινος, Αρχιπέλαγος, Θρασύβουλος, Παντελής), Φανή και Νικόλαος. Τα πλοία αυτά θα κατανέμονταν στη Θεσσαλονίκη, στο Βόλο, στην Αλεξανδρούπολη και στις Ελευθερές. Ακολούθως, όλα τα πλοία θα συγκεντρώνονταν στον λιμένα εκκίνησης, τις Ελευθερές. Δύο αυτοκινούμενες υδροφόρες, βενζινόπλοια, φορτηγίδες και ρυμουλκά θα χρησιμοποιούντο κατά την αποβατική ενέργεια. • Η τρίτη ομάδα, με τα μεταγωγικά Άγιος Μάρκος (επί του οποίου ο διοικητής αντιπλοίαρχος Γεράσιμος Μεταξάς), Ευστράτιος, Κασσιανή και Ιωνία, θα ανέμενε στο Πειραιά διαταγή απόπλου εκ μέρους τού στρατηγείου. Ο Στόλος, που θα υποστήριζε την ενέργεια, είχε από τον Οκτώβριο του 1922 διαιρεθεί σε μία μοίρα και τέσσερεις ομάδες): • Μοίρα απαρτιζόμενη από τα θωρηκτά Γεώργιος Αβέρωφ, Κιλκίς και Λήμνος και το καταδρομικό Έλλη. Τη διοίκηση είχε ο αρχηγός Στόλου πλοίαρχος Αλέξανδρος Χατζηκυριάκος, με αρχιεπιστολέα τον αντιπλοίαρχο Ανδρέα Κολιαλέξη. • Ομάδα ανιχνευτικών: Αετός, Ιέραξ, Λέων και Πάνθηρ. • Ομάδα αντιτορπιλικών: Σμύρνη, Θύελλα, Σφενδόνη, Λόγχη, Νίκη, Ασπίς και Βέλος (αντιπλοίαρχος Γεράσιμος Βασιλειάδης). • Ομάδα τορπιλοβόλων: Αίγλη, Δάφνη, Δωρίς, Θέτις, Αρέθουσα, Αλκυών, Πάνορμος • Ομάδα βοηθητικών: πλωτό νοσοκομείο Αμφιτρίτη, πλοίο ανεφοδιασμού Χίος, πετρελαιοφόρο Προμηθεύς και βοηθητικό Αλφειός, καθώς και τα ναρκαλιευτικά Φλωρεντία, Ραφαήλ, Υ3 και Υ4, με διοικητή τον κυβερνήτη τής Φλωρεντίας υποπλοίαρχο Ιωάννη Αραβαντινό. Στις αρχές Απριλίου του 1923, τα περισσότερα πλοία, πλήρως επανδρωμένα και εφοδιασμένα, είχαν συγκεντρωθεί στον Παγασητικό, όπου εκτελούσαν εντατικά γυμνάσια μάχης. Στις 14 του μηνός, καθ’ οδόν προς τη Θεσσαλονίκη, επισκέφθηκαν τα πλοία ο Πλαστήρας και ο Πάγκαλος.7 7 Εφημερίδα Εμπρός τής 14ης Απριλίου 1923.

60 Περιπλους 117

Η γενική ιδέα ενεργείας ήταν ο είσπλους στα Στενά τις νυκτερινές ώρες και η εκτέλεση αποβατικής ενέργειας στα νώτα τών Τούρκων, ενώ άλλη ισχυρότερη χερσαία δύναμη θα προέλαυνε από τα δυτικά προς ανατολάς. Ο πλους στα Στενά θα γινόταν σε γραμμή παραγωγής, με πρώτα τα αντιτορπιλικά και τελευταία τα μεταγωγικά και τα βοηθητικά πλοία, με το σχηματισμό να εκτείνεται σε μήκος… 12 ναυτικών μιλίων (!). Θα ακολουθούσαν τα θωρηκτά για την καταστροφή των εχθρικών πλοίων και πλωτών μέσων που θα βρίσκονταν στον Βόσπορο. Σε περίπτωση που ο διάπλους θα κρινόταν αδύνατος, τα μεταγωγικά θα ανέστρεφαν και η αποβατική ενέργεια θα λάμβανε χώρα στον Κόλπο Ξηρού. Ενδεικτικό τής αποφασιστικότητας του αρχηγού τού Στόλου πλοιάρχου Αλεξάνδρου Χατζηκυριάκου είναι οι φράσεις με τις οποίες κλείνει τις οδηγίες του προς τους κυβερνήτες για την επικείμενη επιχείρηση: «Απόφασίς μου είναι όπως παν πλοίο προσπαθήση φέρη εις πέρας τον προορισμόν του, αγωνιζόμενον μέχρις εσχάτων, χωρίς να διστάση έστω και προ του κινδύνου τελείας αυτού καταστροφής. […] Διά τούτο, κάθε πλοίον, έστω και βυθιζόμενον, θα εξακολουθή να προχωρή μέχρις ου βυθισθή».8 Τελικά, στις 22 Μαΐου, εγκαταλείφθηκε η απόβαση μέσα στα Στενά, τούτου «οφειλομένου, κυρίως, εις τας εχθρικάς ενισχύσεις εις Δαρδανέλλια, αίτινες θα εξέθετον εις σοβαρόν κίνδυνον τα πλήρη στρατού μεταγωγικά» και αποφασίστηκε η διενέργεια της απόβασης στον Κόλπο Ξηρού.9 Η ταυτόχρονη διάβαση του Έβρου από τις ελληνικές δυνάμεις ορίστηκε για την νύκτα τής 28ης προς 29η Μαΐου και η επιβίβαση στα πλοία άρχισε στις 06.00΄ της 23ης του μηνός, υπό το κάλυμμα διεξαγωγής άσκησης. Ξαφνικά, όμως, και ενώ ο πολεμικός πυρετός είχε αχθεί στο έπακρον, στις 26 Μαΐου οι Τούρκοι αποδέχθηκαν την άρση τών απαιτήσεών τους για πολεμικές αποζημιώσεις, έναντι του τριγώνου τού Καραγάτς. Το αδιέξοδο είχε αρθεί, οι Σύμμαχοι ήταν ενθουσιασμένοι, ενώ το Στρατό και το Στόλο είχε κυριεύσει η απογοήτευση για τη ματαίωση της πολεμικής ενέργειας που θα άρχιζε σε δύο εικοσιτετράωρα, με τη βεβαιότητα ότι η νίκη θα έστεφε τα ελληνικά όπλα και οι Έλληνες θα 8 Αρχηγείο Στόλου αριθ. πρωτ. Εμπ. 762 της 16ης Μαΐου 1923 Σχέδιο Ενεργείας στο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, Αρχείο πλοιάρχου Χ. Οικονόμου-Γκούρα, φάκ. 1/4. 9 Πλωτάρχη Κ. Οικονόμου-Γκούρα Ιστορική Συμβολή, 1922-1923. Από της Μικρασιατικής Καταστροφής εις την Συνθήκην τής Λωζάννης, περιοδικό Ναυτική Επιθεώρησις, τεύχος 271 (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1958), σελ. 450. Είναι τουλάχιστον άστοχο να κρίνει κανείς, μετά από σχεδόν 100 χρόνια, τις αποφάσεις και τα σχέδια ανώτατων αξιωματικών που είχαν αποκτήσει πολύχρονη πολεμική εμπειρία, αλλά κατά την άποψη του γράφοντος μόνο υπό συνθήκες «περιπάτου» μοιάζει να μπορούσε να τελεσφορήσει ένα τέτοιο σχέδιο ενεργείας με είσπλου στα Δαρδανέλλια. Κατά συνέπεια και πέρα από τις αμυντικές ενισχύσεις τών Τούρκων, σημαντικό ρόλο θα πρέπει να έπαιξαν και αρνητικές διακοινώσεις τών Συμμάχων που επιδόθηκαν στην Αθήνα για την περίπτωση ανάληψης της επιχείρησης.

έπαιρναν την εκδίκησή τους για την Μικραχαρμόσυνα ούτε το γεγονός πανηγυρίστηκε σιατική Καταστροφή. όπως είχε συμβεί με την υπογραφή τής ΣυνΤις νυκτερινές ώρες τής 27ης Μαΐου, οι Πάθήκης τών Σεβρών. Αναμφίβολα υπήρξε επιγκαλος και Χατζηκυριάκος απέστειλαν στον βλαβής για τη χώρα μας από τη στιγμή που Βενιζέλο τηλεγράφημα με το οποίο χαραυποκατέστησε την εκ των πραγμάτων νεκρή κτήριζαν την επιτευχθείσα συμφωνία ως πια αυτή Συνθήκη, με την οποία γεννιόταν η «ατυχή λύσιν», καταλήγοντας ότι «πενθούΜεγάλη Ελλάδα. Αποτελεί δε τραγική ειρωντες από χθες, εκφράζουν την βαθείαν λύπην νεία ότι την οριστική καταδίκη τών μεγάλων των, αίροντες εφεξής την προς την αντιπροφιλοδοξιών τού Έθνους προσυπέγραψε, υπό σωπείαν εμπιστοσύνην των».10 Πιεζόμενος, την πίεση των διαμορφωμένων συνθηκών, ο Πάγκαλος αναγκάστηκε να ανακαλέσει ο ίδιος άνθρωπος που πριν από λίγα μόλις το τηλεγράφημα και διατάχθηκε από τους χρόνια είχε δρομολογήσει την υλοποίηση Πλαστήρα και Γονατά «όπως παύση αναοραμάτων γενεών: ο Βενιζέλος. Η Αθήνα την μιγνυόμενος εις την διαχείρισιν των διπλωεπικύρωσε στις 25 Αυγούστου16 και η Άγκυματικών ζητημάτων και ερεθίζων την κοινήν ρα στις 5 Σεπτεμβρίου. Την ίδια μέρα έληξαν γνώμην δι’ αστόχων ενεργειών και εκδηλώη εμπόλεμη κατάσταση και οι εξ αυτής συνέσεων».11 Παρόλ’ αυτά, ο Πάγκαλος επέμενε πειες17 και την επομένη έγινε δοξολογία για να δράσει αυτοβούλως και να επιτεθεί κατά τη σύναψη της ειρήνης. των Τούρκων, άρχισε δε να κινείται για την Πιο συγκεκριμένως και σε ό,τι ενδιέφερε οργάνωση στρατιωτικού πραξικοπήματος άμεσα την Ελλάδα, η Συνθήκη τής Λωζάνκαι την εγκαθίδρυση κυβέρνησης υπό την νης και τα προσαρτημένα σε αυτήν πρωτόΠάνω: Ισμέτ Ινονού (ΕτΦτΛ). Kάτω: Αφιέρωμα ηγεσία του. Κατόπιν τούτου, στις 23 Ιουκολλα όριζαν τα ελληνο-τουρκικά σύνορα του περιοδικού TIMES στον Ελευθέριο Βενιζέλο. 18 νίου, αντικαταστάθηκε στην αρχηγία τής στο μέσον τού ρου τού Έβρου, αφήνοντας Φεβρουαρίου 1824. Στρατιάς Έβρου από τον μέχρι τότε υπουρτο τρίγωνο τού Καραγάτς στην Τουρκία, και γό τών Στρατιωτικών αντιστράτηγο Πιερράαναγνώριζαν την ελληνική κυριαρχία στις κο Μαυρομιχάλη, το δε Υπουργείο ανέλαβε νήσους τού Βορείου και του Ανατολικού ο ίδιος ο Γονατάς.12 Δύο μήνες αργότερα, η Αιγαίου, με επιστροφή τής Ίμβρου και της Στρατιά Έβρου διαλύθηκε.13 Αλλά και ο ΧαΤενέδου στην Τουρκία. Επίσης, αναγνωριτζηκυριάκος το έφερε βαρέως. Χαρακτηριζόταν η ιταλική κυριαρχία στη Δωδεκάνηστική είναι εν προκειμένω η Ημερήσια Διασο, περιλαμβανομένου τού Καστελλορίζου ταγή που απηύθυνε στα πλοία τού Στόλου και η βρετανική στην Κύπρο, με την πλήρη πλοίαρχος Αλ. Χατζηκυριάκος στις 29 Μαΐπαραίτηση από κάθε επ’ αυτών τουρκικού ου 1923.14 Σε αυτήν εξέφραζε απογοήτευδικαιώματος, καθώς και η διατήρηση του Οιση για τη στροφή τής Τουρκίας, την οποία κουμενικού Πατριαρχείου στην Κωνσταντιαπέδιδε αποκλειστικά στην ισχύ τών ελληνούπολη. Σημαντικότατη πρόβλεψη υπήρξε νικών όπλων που, άλλως, θα στέφονταν με η παραίτηση της Τουρκίας από την καταβολή περιφανή νίκη. Παράλληλα, συνιστούσε τη εκ μέρους τής Ελλάδας τών πολεμικών επαδιατήρηση υψηλής ετοιμότητας, δυσπιστώνορθώσεων τις οποίες επίμονα ζητούσαν οι ντας κατά πόσο η Τουρκία θα τηρούσε τις Τούρκοι, με αντάλλαγμα την παραχώρηση δεσμεύσεις της. του τριγώνου τού Καραγάτς που προαναΣτις 15 Οκτωβρίου 1923, μετά την υπογραφή φέρθηκε. Τέλος καθορίστηκε η ανταλλαγή τής Συνθήκης τής Λωζάννης ο Χατζηκυριάτών αιχμαλώτων πολέμου και των πολιτικος, διαφωνώντας με την τροπή που είχαν κών ομήρων και αποφασίστηκε η ανταλλαγή πάρει τα πράγματα, για τα οποία θεωρούσε τών πληθυσμών, με εξαίρεση τους Έλληνες υπεύθυνο τον Βενιζέλο και για την ακολουτής Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της θούμενη εξωτερική πολιτική,15 ζήτησε να Τενέδου και τους μουσουλμάνους τής Δυτιτεθεί σε διαθεσιμότητα και αντικαταστάθηκε κής Θράκης. Στις 26 Αυγούστου η εμπόλεμη στην αρχηγία τού Στόλου από τον πλοίαρχο κατάσταση18 έληξε και μέσα στον Σεπτέμβριο Περικλή Δημούλη, μέχρι τότε κυβερνήτη τού ολοκληρώθηκε η αποστράτευση. θωρηκτού Λήμνος. Γενικότερου ενδιαφέροντος για την Ελλάδα υπήρξαν η απομάκρυνση *** των συμμαχικών στρατευμάτων από την Κωνσταντινούπολη, η αποΗ Συνθήκη τής Λωζάννης υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου 1923 στο Palστρατικοποίηση των Στενών, η κατάργηση των διομολογήσεων και ais de Rumines τού Πανεπιστημίου τής πόλης, τα δε προσαρτημένα ο καθορισμός τών νοτίων συνόρων της Τουρκίας, με τα πλούσια σε σε αυτήν πρωτόκολλα και επιμέρους συμβάσεις σε διάφορες προπετρέλαιο ιρακινά εδάφη να περιέρχονται υπό βρετανική κυριαρχία, γενέστερες ημερομηνίες. Οι καμπάνες τών εκκλησιών δεν ήχησαν τα δε συριακά υπό γαλλική. Παράλληλα, η υπογραφή τής Συνθήκης απέτρεψε την επανάληψη των ελληνο-τουρκικών εχθροπραξιών όπως ζητούσε μεγάλο μέρος τών 10 Για το πλήρες κείμενο του τηλεγραφήματος βλ. Γρ. Δαφνή Η Ελλάς Μεταξύ στρατιωτικών (με πρωτοστατούντες τους Πάγκαλο και ΧατζηκυριάΔύο Πολέμων, 1923-1940, τόμ. Α΄, σελ. 44. κο), καλλιεργώντας και τον πόθο τού «ξεπλύματος της ήττας», βέβαιοι για την ελληνική νίκη χάρη στον ανασυγκροτημένο στρατό και το 11 Αναμνήσεις Στυλιανού Γονατά, 1897-1957, σελ. 271. Στόλο. Μία επανάληψη που, ασχέτως αποτελέσματος, θα χρεωνόταν Την παραμονή, 22 Ιουνίου 1923 (π.ημ.), ο Πάγκαλος απηύθυνε Ημερήσια στην Ελλάδα, με όλους τους διεθνείς αρνητικούς αντικτύπους που Διαταγή, επικαλούμενους λόγους υγείας για την απομάκρυνσή του από τη διοίκηση της Στρατιάς Έβρου. Παράλληλα, διέψευδε ως αδέσποτες και αυτοί θα συνεπάγονταν.19 αναξιόπιστες τις φήμες που τον ήθελαν να βρίσκεται σε διάσταση με τους αρχηγούς της Επανάστασης, τονίζοντας ότι υπήρχε με αυτούς πλήρης ομοφωνία γνώμης και εγκάρδιες και αναλλοίωτες σχέσεις. (ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ, Αρχείο πλοιάρχου Χ. Οικονόμου-Γκούρα, φάκ. 1/3).

12 Γρ. Δαφνή Η Ελλάς Μεταξύ Δύο Πολέμων, 1923-1940, τόμ. Α΄, σσ. 51-54. 13 Γενικό Στρατηγείο/1ο ΕΓ, αρ. πρωτ.77878/27607 της 18.8.1923 στο ΕΛΙΑ/ ΜΙΕΤ, Αρχείο πλοιάρχου Χ. Οικονόμου-Γκούρα, φάκ. 1/3.

16 Ν.Δ. της 25ης Αυγούστου 1923 «Περί κυρώσεως της εν Λωζάννη συνομολογηθείσης συνθήκης ειρήνης» (ΦΕΚ Α΄ 238/1923). 17 Β.Δ. της 25ης Αυγούστου 1923 «Περί λήξεως της εμπολέμου καταστάσεως» (ΦΕΚ Α΄ 239/1923).

14 Εφημερίδα Εμπρός τής 1 Ιουνίου 1923.

18 Β.Δ. της 25ης Αυγούσψτου 1923 «Περί λήξεως εμπολέμου καταστάσεως» (ΦΕΚ Α΄ 230/1923).

15 Βλ. και συνέντευξη του Χατζηκυριάκου στην εφημερίδα Πρωία τής 27ης Οκτωβρίου 1926.

19 Βλ. Σ. Μαρκεζίνη Πολιτική Ιστορία τής Συγχρόνου Ελλάδος, τόμ. 2 (19221924), σσ. 346-350. Περιπλους 117 61

To τέλος του ρυμουλκού ΣΑΜΨΩΝ στις ακτές του Πηλίου Του Άρη Μπιλάλη

Το CHARLES E. MATTHEWS το 1903.

ο 1902 το ναυπηγείο Neafie & Levy Ship & Engine Building Co. της Φιλαδέλφειας των ΗΠΑ, προχώρησε στη ναυπήγηση τριών όμοιων ρυμουλκών κατόπιν παραγγελίας από την εταιρία Booth, Dailey & Ivins της Νέας Υόρκης. Τα σκάφη κατασκευάστηκαν από χάλυβα και ήταν μονέλικα. Το καθένα τους είχε ολική χωρητικότητα 164 κόρων, καθαρή 49 κόρων και διαστάσεις 27,74x6,71x2,84 μέτρων. Έφεραν από μια δικύλινδρη ατμομηχανή και ως καύσιμη ύλη χρησιμοποιούσαν το κάρβουνο, ενώ η ονομαστική ιπποδύναμη καταγράφηκε στους 42 ίππους και η ενδεικτική στους 210. Πρώτο παραδόθηκε το H. B. CHAMBERLAIN και κατόπιν το υπ’ αριθμό ναυπήγησης 957 ρυμουλκό που έλαβε το όνομα HARRY G. RUNKLE. Τον επόμενο χρόνο παραδόθηκε το τρίτο αδελφό που έλαβε το όνομα CHARLES E. MATTHEWS. Το κύριο αντικείμενο των ρυμουλκών της εταιρίας ήταν να μετακινούν φορτηγίδες στις διάφορες αποβάθρες της Νέας Υόρκης καθώς και άλλες εργασίες λιμένος. Το 1906 το HARRY G. RUNKLE και το CHARLES E. MATTHEWS πουλήθηκαν στην Moran Towing Co. της Νέας Υόρκης και μετονομάστηκαν αντίστοιχα σε JULIA C. MORAN και EUGENE F. MORAN. Το τρίτο αδελφό, το CHARLES E. MATTHEWS, πουλήθηκε στην εταιρία της διώρυγας του Παναμά και με το νέο όνομα GATUN χρησιμοποιήθηκε στις εργασίες διάνοιξης της διώρυγας. Μάλιστα έτυχε της διάκρισης να γίνει το πρώτο πλοίο που διέπλευσε τις δεξαμενές στις 26 Σεπτεμβρίου 1913. Το 1931 πουλήθηκε σε εταιρία της Φιλαδέλφειας και μετονομάστηκε σε POINT BREEZE και τρία χρόνια αργότερα σε CHESTER, όνομα που διατήρησε μέχρις ότου διαλύθηκε το 1958. Τα δυο ρυμουλκά της Moran συνέχισαν τα καθήκοντα τους μέχρι τον Οκτώβριο του 1916 οπότε πουλήθηκαν στην κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας μαζί με άλλα 50 ρυμουλκά και φορτηγίδες για να προσφέρουν υπηρεσίες σε βρετανικά λιμάνια. Το JULIA C. MORAN μετονο-

62 Περιπλους 117

μάστηκε σε HILTON και έλαβε το διακριτικό HS.44, ενώ το EUGENE F. MORAN έλαβε το διακριτικό HS. 46. To HILTON στάλθηκε στο λιμάνι του Richborough απ’ όπου μετέφερε φορτηγίδες με πολεμοφόδια στην απέναντι ακτή της Γαλλίας. Δεν έλλειψαν και τα μακρύτερα ταξίδια όπως η ρυμούλκηση μιας φορτηγίδας από το Πλύμουθ στο Γιβραλτάρ το 1917. Μετά το τέλος του πολέμου το βρετανικό Ναυαρχείο σταδιακά εκποίησε τα πλοία που πλέον κρίνονταν ως πλεονάζοντα. Έτσι και το HILTON αποκτήθηκε από τον Βρετανό μεσίτη Max Chilton. Τον Νοέμβριο του 1921 το ρυμουλκό αγοράστηκε από τους αδελφούς Λ. Βογιατζίδη & Σία αντί 2.000 βρετανικών λιρών, ύψωσε ελληνική σημαία και του δόθηκε το όνομα ΣΑΜΨΩΝ. Κατά τη νηολόγηση του στην Ερμούπολη όπου έλαβε τον αριθμό 621, καταμετρήθηκε ως έχον ολική χωρητικότητα 190 κόρων, ενώ το ολικό μήκος καταγράφηκε στα 31,5 μέτρα και το πλάτος στα 6,7. Στις αρχές του 1926 απέκτησε νέους ιδιοκτήτες, την εμπορική εταιρία Σ.Ι. Παντελίδης & Σία, τον τραπεζίτη Ιάκωβο Δαμάλα και τον πλοίαρχο Γ. Ρούσσο, και τότε μεταφέρθηκε στο νηολόγιο Πειραιά όπου έλαβε τον αριθμό 841 στο νηολόγιο Α’ κλάσης Τον Ιούλιο του 1928 αποκτήθηκε από τον βιομήχανο Λεωνίδα Σκένδερ που διεύθυνε την βιομηχανία υλών οικοδομής «Άτλας». Λίγους μήνες αργότερα, τον Φεβρουάριο του 1929 αγοράστηκε από τον εφοπλιστή Νικόλαο Ι. Γουλανδρή. Τον Νοέμβριο του 1938 το ΣΑΜΨΩΝ αγοράστηκε από τον Οίκο Στρίγκου Α.Ε. Ο «Οίκος Στρίγκου Α.Ε.» έδρευε στον Πειραιά και ήταν ιδιοκτησίας του Γεώργιου Κ. Στρίγκου (Κρανίδι, 1878-Αθήνα, 1956), ενός επιχειρηματία με πολυσχιδή δραστηριότητα. Από τραπεζικός υπάλληλος έφτασε να είναι συνιδρυτής της Τράπεζας Στρίγκου-Εμπειρίκου, ενώ μεταξύ άλλων ίδρυσε βιομηχανία καλλυντικών, ελαιουργείο, ναυτιλιακή εταιρία και συμμετείχε σε σειρά άλλων εταιριών. Ο Στρίγκος εκλεγόταν δημοτικός σύμβουλος Πειραιά από το 1914 ενώ το

Πάνω & Αριστερά: GATUN στις δεξαμενές της διώρυγας του Παναμά. Πάνω & Δεξιά:Τα JULIA C. MORAN (αριστερά) και EUGENE F. MORAN στο Richborough (Συλλογή H. Best) Κάτω: To ΣΑΜΨΩΝ. (αρχείο Στρίγκου) 1926 εκλέχθηκε βουλευτής και δυο χρόνια αργότερα ορίστηκε γερουσιαστής, ενώ ήταν ο πρώτος πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος. Το 1926 είχε προβεί στην απόκτηση του 276 κ.ο.χ. ναυαγοσωστικού ΜΙΜΗΣ που αποδείχτηκε μια εξαιρετικά αποτελεσματική μονάδα συμμετέχοντας σε σειρά ναυαγιαιρεσιών στις ελληνικές θάλασσες. Η έναρξη του ιταλοελληνικού πολέμου οδήγησε στην επίταξη όσων σκαφών μπορούσαν να προσφέρουν χρήσιμες υπηρεσίες στον αγώνα. Έτσι και το ΣΑΜΨΩΝ επιτάχθηκε την 1η Νοεμβρίου 1940 και

τέθηκε υπό την διοίκηση της Δ.Θ.Κ.Μ. Τέσσερις μήνες αργότερα μεταφέρθηκε στην Γ΄ διεύθυνση της Δ.Θ.Μ., μαζί με το πλήρωμα του. Η κατάληψη της ηπειρωτικής χώρας από τους Γερμανούς οδήγησε και στην κυρίευση όσων πλοίων παρέμεναν στα λιμάνια της, ένα από τα οποία ήταν και το ΣΑΜΨΩΝ. Το 1941 το σκάφος περιήλθε για ένα έτος στην ιταλική εταιρία ναυαγιαιρεσιών D. Tripcovich & Co προκειμένου να ενισχύσει τις εργασίες ανέλκυσης των ναυαγίων που είχαν προκύψει κυρίως από τις γερμανικές αεροπορικές επιδρομές. Στις 6 Αυγούστου 1942 το ναυαγοσωστικό-ρυμουλκό, όπως αναφέρεται,

Περιπλους 117 63

Γερμανοί στρατιώτες μπροστά από την πρύμνη του ΣΑΜΨΩΝ. (Aρχείο M. Ghiglino)

επιτάχθηκε από το γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό ως λεία πολέμου και τέθηκε στη διάθεση της γερμανικής διοίκησης Θαλασσίων Μεταφορών Αιγαίου φέροντας πλέον και τη γερμανική σημαία ταυτόχρονα με την ελληνική. Στις 9 Μαΐου 1944 το ΣΑΜΨΩΝ έγινε στόχος της αντιστασιακής οργάνωσης «Υβόννη». Το σαμποτάζ προκάλεσε την απώλεια της προπέλας και μέρους του άξονα της οπότε το ρυμουλκό χρειάστηκε 20 ημέρες επισκευών για να επανέλθει στα καθήκοντα του. Στην περιοχή του Πηλίου είχε αναπτύξει δράση η IV Μοίρα του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Ναυτικού με αξιόλογα αποτελέσματα. Ένα πρωινό έγινε αντιληπτό από τους αντάρτες ένα ακυβέρνητο ρυμουλκό που παρασυρόταν από τα θαλάσσια ρεύματα στα ανοιχτά του Πηλίου. Επικεφαλής του Ε.Λ.Α.Ν. Πηλίου ήταν ο Αρχικελευστής του Β.Ν. Σόλων Καταφυγιώτης ο οποίος αναφέρει1 σχετικά: «…τορπιλίστηκε και ένα μεγάλο ναυαγοσωστικό στην περιοχή του μηχανοστασίου. Πήγαμε με ένα μεγάλο καΐκι, το ΚΥΡΑ ΠΑΝΑΓΙΑ. […] Ανεβήκαμε στο πλοίο με πρόθεση να το ρυμουλκήσουμε. Και πάλι δεν εμφανίστηκαν Γερμανοί. Αν έρχονταν θα αναγκαζόμασταν να συγκρουστούμε. Ανέβασα έναν αντάρτη στο άλμπουρο να επιτηρεί για τυχόν εμφάνιση αεροσκαφών. […] Πιάσαμε τον Πλοίαρχο, τον Α’ μηχανικό και μερικούς ακόμη. Ο Πλοίαρχος μας είδε με γένια και άγριους και ρώτησε τι είμαστε. «Έλληνες που πολεμούμε για την ελευθερία της πατρίδας μας», του απάντησα «και δεν σκοτώνουμε τους αιχμαλώτους. Μόνο αν μας φέρνατε αντίσταση θα αναγκαζόμασταν να σας σκοτώσουμε.» Τους δέσαμε, τους κατεβάσαμε στο καΐκι και τους πήραμε στον Άη Γιάννη. […] Το ναυαγοσωστικό το φέραμε και αυτό στην παραλία και πήραμε ότι χρειαζόμασταν.» Ο αντάρτης Στάθης Αλεξίου περιέγραψε2 το περιστατικό όπως το βίωσε όταν υπηρετούσε στον Ε.Λ.Α.Ν. Πηλίου: «Ήταν ένα βράδυ που οι Γερμανοί με κάμποσα σκάφη και με αρκετά εφόδια είχαν φύγει από τον Βόλο και προχωρούσαν προς τη Θεσσαλονίκη. Όταν βρίσκονταν στην παραλία της Συκής, δέχθηκαν άγρια επίθεση από Άγγλους, οι οποίοι τους βύθισαν πολλά σκάφη […] Ένα ρυμουλκό είχε μείνει αβύθιστο και καιγόταν. Ήταν επίτακτο με δυο Βολιώτες ναυτικούς μέσα. Οι άνδρες του Ε.Λ.Α.Ν. μόλις που το 1 Στο βιβλίο «Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι πολεμιστές του Ναυτικού θυμούνται…» 2 Στο βιβλίο «Άγνωστες πτυχές Κατοχής και Αντίστασης 1941-1944»

64 Περιπλους 117

πρόλαβαν και ύστερα το πήραν στη Νταμούχαρη». Η αναφορές των δυο αντρών πιθανότατα αφορούν το ΣΑΜΨΩΝ. Σύμφωνα με έγγραφο που εξέδωσε το Σεπτέμβριο του 1945 ο λιμενικός υπάλληλος του Αγ. Ιωάννη Πηλίου, το ΣΑΜΨΩΝ υπέστη περαιτέρω ζημιές εξαιτίας θαλασσοταραχής και βυθίστηκε στον όρμο Νταμούχαρι. Η Νταμούχαρι βρίσκεται περίπου 1.500 μέτρα νοτιότερα από τον Άγιο Ιωάννη όπου βρισκόταν η έδρα του Ε.Λ.Α.Ν. Πηλίου. Η πληροφορία για το τέλος του πλοίου δεν μεταφέρθηκε στο νηολόγιο Πειραιώς με αποτέλεσμα να μην έχει διαγραφεί από αυτό μέχρι σήμερα. Αντίστοιχα δεν ενημερώθηκε ούτε το Lloyd’s Register με αποτέλεσμα το ΣΑΜΨΩΝ να συνεχίσει να συμπεριλαμβάνεται στις εκδόσεις του επί σειρά ετών μετά το τέλος του πολέμου. Το ερώτημα όμως παρέμενε για το πως βρέθηκε το ΣΑΜΨΩΝ να πλέει ακυβέρνητο στα ανοιχτά του Πηλίου. Ο Ναύαρχος Λ.Σ. Χρ. Ντούνης αναφέρει3 ότι το ΣΑΜΨΩΝ έπεσε θύμα συμμαχικού υποβρυχίου. Οι αναφορές του Χρ. Ντούνη αλλά και του Σ. Καταφυγιώτη περί τορπιλισμού δεν επιβεβαιώθηκαν καθώς τα ημερολόγια των συμμαχικών υποβρυχίων που περιπολούσαν τις επίμαχες ημέρες στην περιοχή των Σποράδων δεν αναφέρουν επίθεση σε κάποιο ρυμουλκό. Σύμφωνα με έγγραφο που εξέδωσε το Μάιο του 1956 το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, τον Σεπτέμβριο (ή Οκτώβριο) του 1944 το ΣΑΜΨΩΝ διέσχιζε το στενό Σκιάθου-Πηλίου προερχόμενο από τον Πειραιά και με προορισμό τη Θεσσαλονίκη. Τότε δέχτηκε επίθεση από συμμαχικά πολεμικά πλοία με αποτέλεσμα να εκδηλωθεί πυρκαγιά στο πρωραίο τμήμα και να υποστεί βλάβη ο λέβητας οπότε το σκάφος να μείνει ακυβέρνητο. Η γενική αναφορά του εγγράφου του Υ.Ε.Ν. σε βύθιση από συμμαχικά πλοία, έχριζε περαιτέρω έρευνας. Ένα εξαιρετικά χρήσιμο στοιχείο προέκυψε από την αφήγηση4 του Αντιναυάρχου Σπυρίδων Καψάλη, ο οποίος υπηρετούσε το Σεπτέμβριο του 1944 ως Σημαιοφόρος στο βρετανικό αντιτορπιλικό HMS TERMAGANT που συμμετείχε στην κάλυψη της επιχείρησης «ΜΑΝΝΑ». Ο Σ. Καψάλης ανέφερε: «Ο στολίσκος μας μετέσχε σε αυτή την επιχείρηση και, με βάση τη Χίο, αποπλέαμε, περιπολούσαμε στο Κεντρικό και Βόρειο Αιγαίο για εντο3 Στο βιβλίο του «Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες, 1900-1950» 4 Σ τον Αντιναύαρχο κ. Δημητρακόπουλο που συμπεριλήφθη στο βιβλίο του «Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι πολεμιστές του Ναυτικού θυμούνται…»

πισμό τυχόν εχθρικών πλοίων και το πρωί επιστρέφαμε. Σε σύντομο χρονικό διάστημα είδαμε πολλή δράση. Ένα βράδυ, συμπλέοντας με το αδελφό μας πλοίο TUSCAN, συναντήσαμε ένα ρυμουλκό και ένα μεγάλο καΐκι και τα βυθίσαμε.» Καθώς τα συμμαχικά πλοία έπρεπε να επιστρέψουν στη βάση τους πριν ξημερώσει, δεν παρέμειναν στην τοποθεσία της επίθεσης για να διαπιστώσουν με βεβαιότητα το αποτέλεσμα της δράσης τους. Για αυτό στο TERMAGANT θεώρησαν ότι το ρυμουλκό είχε βυθιστεί. Όπως όλα δείχνουν το ΣΑΜΨΩΝ έγινε στόχος των TUSCAN και TERMAGANT που το έπληξαν στο μηχανοστάσιο με αποτέλεσμα να ακινητοποιηθεί αλλά συνέχισε να επιπλέει μέχρι και το επόμενο πρωί οπότε καταλήφθηκε από τους αντάρτες του Ε.Λ.Α.Ν., που τελικά το εγκατέλειψαν προσαραγμένο στην παραλία της Νταμούχαρης. Το ναυάγιο του ΣΑΜΨΩΝ δεν αναφέρεται ονομαστικά στους καταλόγους του Οργανισμού Ανελκύσεων Ναυαγίων που ανέλαβε τον καθαρισμό των λιμένων και των ακτών από τα εκατοντάδες ναυάγια που είχαν προκληθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ωστόσο τον Ιούλιο του 1952 ο Ο.Α.Ν. συμπεριέλαβε σε διακήρυξη πλειοδοτικού διαγωνισμού το ναυάγιο ενός «ρυμουλκού άγνωστου ονόματος βυθισμένου σε θέση Νταμούχαρι Βόλου» που προφανώς ήταν το ΣΑΜΨΩΝ. H τοποθεσία όπου είχε βυθισθεί το ΣΑΜΨΩΝ έγινε πρόσφατα αντικείμενο έρευνας της Ομάδας Εναλίων Αποτυπώσεων του Εργαστηρίου Τοπογραφίας του Α.Π.Θ. Η έρευνα και οι μαρτυρίες που συλλέχθηκαν από τους περίοικους δείχνουν ότι το ναυάγιο του ΣΑΜΨΩΝ είχε παρασυρθεί σε μικρό βάθος εντός του όρμου και αργότερα διαλύθηκε επί τόπου. Σήμερα ελάχιστα υπολείμματα από το σκάφος απομένουν στο βυθό της Νταμούχαρης για να θυμίζουν όσα διαδραματίστηκαν στις ακτές του Πηλίου πριν σχεδόν ογδόντα χρόνια. Ενδεικτική βιβλιογραφία: Δημητρακόπουλος Αναστάσιος, Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι πολεμιστές του Ναυτικού θυμούνται…, Τόμος Β’, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Πειραιάς, 2011 | Κολιού Νίτσα, Άγνωστες πτυχές Κατοχής και Αντίστασης 1941-1944, Τόμος Β’, Βόλος, 1985 | Ντούνης Χρήστος, Τα ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες 1900-1950, Finatec, Αθήνα, 2000 | Flegar Paolo & Nereo Castelli, D. Tripcovich & C. Storia ed operazioni dei rimorchiatori del "Dipartimento Salvataggi", Luglioeditore, Τεργέστη, 2015 | Ημερολόγιο HMS Tergmagant, έρευνα Πλάτωνα Αλεξιάδη | Νηολόγιο Πειραιώς Περιπλους 117 65

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

ΝΑΥΜΑΧΊΑ ΤΟΥ ΝΑΒΑΡΊΝΟΥ. Η ΡΩΣΙΚΉ ΟΠΤΙΚΉ ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Δρ Πάνος Στάμου, Διδάκτωρ Νεότερης Ιστορίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών

ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ο Ναυτικό Μουσείου της Ελλάδος για να τιμήσει την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη του Αγώνα της Εθνεγερσίας του 1821, προχώρησε στη συγκρότηση επιστημονικών εκδόσεων με θέμα την κομβική Ναυμαχία του Ναβαρίνου το 1827. Σε αυτό το πλαίσιο εκδόθηκε η μονογραφία του κυρίου Πάνου Στάμου, Διδάκτορος Νεότερης Ιστορίας της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών και Γενικού Γραμματέα του Κέντρου Ελληνο-Ρωσικών Ιστορικών Ερευνών (ΚΕΡΙΕ). Ο τίτλος είναι: «Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Η Ρωσική οπτική» Η Ρωσική οπτική δεν ήταν άγνωστη στους ιστορικούς και τους φιλίστορες, όπως άλλωστε και οι οπτικές γωνίες που βλέπουν το γεγονός οι δύο άλλες εθνότητες, Βρετανίας και Γαλλίας, που συμμετείχαν στην, αποφασιστικής σημασίας για την ελληνική ανεξαρτησία, ναυμαχία. Εκείνο που δεν ήταν όμως γνωστό ήταν το πλήθος των στοιχείων

66 Περιπλους 117

και των ανέκδοτων πηγών τα οποία εντόπισε και δημοσίευσε για πρώτη φορά ο Πάνος Στάμου. Πλέον της γενικής βιβλιογραφίας ο συγγραφέας περιέλαβε στο βιβλίο 15 δημοσιευμένα αρχειακά έγγραφα, 10 ιστορικές μελέτες και 27 αδημοσίευτα έγγραφα τα οποία για πρώτη φορά έρχονται στο φως, προερχόμενα από τα Ρωσικά Κρατικά Αρχεία. Το βιβλίο του κ. Στάμου είναι πολύτιμο για όλο το περιεχόμενό του, αλλά η δημοσίευση για πρώτη φορά εγγράφων των ρωσικών αρχείων, το καθιστά πηγή αναφοράς για οποιονδήποτε μελλοντικό ιστορικό ερευνητή της Ναυμαχίας του Ναβαρίνου. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος είναι υπερήφανο που περιέλαβε στις εκδόσεις του το βιβλίο του κ. Στάμου, μια ακόμα προσφορά για τα 200 χρόνια από την Παλιγγενεσία. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Βιβλιοπαρουσιάσεις

Η ΑΝΔΡΙΑΚΉ ΝΑΥΤΟΣΎΝΗ.

Μαρτυρίες από τις αρχές έως τα τέλη του 20ου αιώνα ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Δήμητρα Σαμίου ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ

Ένα πολύ όμορφο και διδακτικό βιβλίο για την Ανδριώτικη ναυτιλία του 20ού αιώνα έφτασε στη βιβλιοθήκη του Μουσείου μας από τη συγγραφέα Δήμητρα Σαμίου. Πρόκειται για το: «Η Ανδριακή Ναυτοσύνη: Μαρτυρίες Από τις αρχές έως τα τέλη του 20ου αιώνα» Περιέχει συνεντεύξεις και μαρτυρίες από επώνυμους και άγνωστους ναυτικούς Ανδριώτες που θίγουν όλες τις πτυχές της ιστορίας της Ανδριώτικής ναυτιλίας του περασμένου αιώνα. Άνδρες της κουβέρτας, της μηχανής, της γέφυρας, είτε επώνυμοι εφοπλιστές, είτε απλοί θαλασσινοί, μιλούν στη συγγραφέα για τη ναυτική παράδοση του νησιού, για την εποχή της μετάβασης από τα ιστία στον ατμό, για τη ζωή τους μέσα στο πλοίο, για τα Liberties, τα ταξίδια τους και τόσα άλλα θέματα. Παράλληλα η συγγραφέας (γυναίκα βλέπεις) πήρε συνεντεύξεις και από γυναίκες ναυτικών που περιέγραψαν πως αυτές ανάσταιναν τις οικογένειες όταν οι άνδρες ταξίδευαν για να στέλνουν τους απαραίτητους πόρους για τα χρειώδη της οικογένειας. Έτσι παρουσιάζεται και η πλευρά της «Πηνελόπης» ενώ έχουμε συνηθίσει να διαβάζουμε και να ασχολούμεθα μόνο με τις περιπέτειες του Οδυσσέα. Ένα όμορφο βιβλίο, το οποίο εξηγεί πως και με ποιές συνθήκες η ελληνική ναυτιλία αν και καταστράφηκε δυο φορές στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους μέσα στον 20ο αιώνα, κατόρθωσε να ανακάμψει και να καταλάβει την πρώτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη, καθιστώντας τη χώρα μας παγκόσμια «υπερδύναμη» στον τομέα αυτόν. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Η ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΣΤΗ ΖΆΚΥΝΘΟ. Τα κρίσιμα χρόνια 1797-1864 ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Νίκος K. Κουρκουμέλης ΙΔΡΎΜΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΏΝ ΜΕΛΕΤΏΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΏΝ

α Επτάνησα είναι μια ξεχωριστή και ιδιαίτερη περιφέρεια της χώρας που η διαφορετική της ιστορία ξεχωρίζει από την ιστορία του κυρίου κορμού της Ελλάδας. Οι Βενετοί από τη Βυζαντινή ακόμα εποχή (1185 μ.Χ.)κυριάρχησαν στην περιοχή για περισσότερο από 600 χρόνια. Ακολούθησε μια μικρή περίοδος που οι κατακτητές εναλλάσσονταν σε σύντομα χρονικά διαστήματα. Οι Δημοκρατικοί Γάλλοι 1797-1799, η Ρωσοοθωμανική επιτροπεία 1799-1800, η Επτάνησος Πολιτεία 1800-1807 (Το πρώτο ανεξάρτητο ελληνικό κράτος), οι Αυτοκρατορικοί Γάλλοι 1807-1809 και τέλος οι τελευταίοι επικυρίαρχοι οι Βρετανοί 1809 μέχρι το 1864 όταν τα νησιά αποδόθηκαν στην Ελλάδα. Ο Υποστράτηγος (ε.α.) Νίκος Κουρκουμέλης εξέχον στέλεχος της σημερινής επτανησιακής λογοτεχνίας και εκλεκτό μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος δώρισε στη βιβλιοθήκη μας το βιβλίο του: «Η Εκπαίδευση στη Ζάκυνθο. Τα κρίσιμα χρόνια 1797-1864» Ο κ. Κουρκουμέλης ασχολήθηκε με το θέμα ως Αντιπρόεδρος του «Ιδρύματος Παιδαγωγικών Μελετών και Εφαρμογών» ξεπερνώντας ένα πλήθος δυσκολιών, καθώς πρωτογενείς πηγές και αρχεία καταστράφηκαν και κάηκαν κατά τους σεισμούς του 1953 και την πυρκαϊά που επακολούθησε στη Ζάκυνθο. Νομίζω είναι ευεξήγητος ο εντοπισμός του συγγραφέα στη συγκεκριμένη περίοδο (1797-1864) καθώς περιλαμβάνει την παιδαγωγική προετοιμασία της επανάστσης του 1821 και την αφύπνιση και διαμόρφωση της ελληνικής συνείδησης, καθώς και την εθνική αυτογνωσία των επτανησιακών πληθυσμών. Από την άλλη πλευρά είναι η εποχή της συνύπαρξης και της παράλληλης ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού και του ελληνικού διαφωτισμού και της αναγόρευσης της ατομικής ελευθερίας ως του υψίστου αγαθού και του ανωτάτου ορίου προς το οποίο πρέπει να στοχεύει η Δημοκρατία. Ευχαριστούμε τον αγαπητό φίλο Υποστράτηγο Νίκο Κουρκουμέλη για τη δωρεά της πολυσέλιδης και πολύτιμης μελέτης του. Γιάννης Παλούμπης Περιπλους 117 67

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

ΓΡΆΜΜΑΤΑ ΠΟΛΈΜΟΥ. 15 Νοεμβρίου 1940-12 Απριλίου 1941 ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Γεωργία Μ. Πανσεληνά ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ. ΒΟΒΟΛΙΝΗ Α.Μ.Κ.Ε.

εποποιία του 1940 ήταν ασφαλώς μία πολύ σημαντική καμπή στην ιστορία των δύο αιώνων ελευθερίας της χώρας και θα έλεγα πως άλλαξε τη φυσιογνωμία του ελληνικού έθνους. Από την τραγική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, από τις απερίγραπτες προσπάθειες να ξαναβρεί την περπατησιά του μετά τον καταποντισμό της «Μεγάλης Ιδέας» στα νερά της Σμύρνης, μετά τις τραγικές επιπτώσεις της εγκατάστασης 1,5 εκατομμυρίων προσφύγων, η Ελλάδα εκούσα, άκουσα, μπήκε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η είδηση ανακοινώθηκε με εκείνο το ανεπανάληπτο λακωνικό διάγγελμα της 28ης Οκτωβρίου 1940. Έτσι ξεκίνησε η συμμετοχή στον πόλεμο του ’40, έναν πόλεμο που

έμεινε να χαρακτηρίζεται ως ο πόλεμος του χαμόγελου, ο πόλεμος της ανακούφισης και όχι ο πόλεμος της φρίκης, της αγωνίας, του τρόμου. Στο βιβλίο που μας δώρισε για τη βιβλιοθήκη μας η κα. Αλεξάνδρα Βοβολίνη: «Γράμματα Πολέμου. 15 Νοεμβρίου 1940-12 Απριλίου 1941» περιέχονται 78 έγγραφα τεκμήρια του πατέρα της Κωνσταντίνου Βοβολίνη, έφεδρου στρατεύσιμου εκείνης της περιόδου, από τα 905 που περιέχονται στο αρχείο του, το οποίο διέσωσε κατά την τραγική υποχώρηση του Απριλίου 1941, όταν η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη εκτός από τη φασιστική Ιταλία και με τις μηχανοκίνητες Μεραρχίες της Γερμανικής Βέρμαχτ. Τα ντοκουμέντα καλύπτουν όλο το φάσμα των ενεργειών εκείνης της εποχής, την αίσθηση απελπισίας των στρατευμένων που παρόλο νικητές, υποχωρούσαν, την πολυπλοκότητα των εσωτερικών εξελίξεων μετά τον θάνατο του Μεταξά στις 29 Ιανουαρίου 1941 και την αυτοκτονία του αντικαταστάτη του Αλέξανδρου Κορυζή στις 18 Απριλίου 1941. Το αίσθημα προδοσίας που διακατείχε τους υποχωρούντες φαντάρους και την άγνωστη αίσθηση της κατακτημένης Ελλάδας, της κατοχής που ξεκινούσε. Ένα θαυμάσιο βιβλίο που περιέχει αυθεντικές πρωτογενείς πηγές για το κλίμα της περιόδου και για το οποίο ευχαριστούμε την κα. Αλεξάνδρα Βοβολίνη. Πριν κλείσω αυτό το σημείωμα θα ήθελα να παραθέσω το διάγγελμα του Πρωθυπουργού της 28ης Οκτωβρίου 1940: «Έλληνες τώρα θα αποδείξωμεν εάν είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την πατρίδα, τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις. Νυν υπέρ πάντων ο αγών» Και να το αντιπαραβάλλω με έναν άλλον παιάνα σε άλλη προγενέστερη περίοδο της ελληνικής ιστορίας: «Ω παίδες Ελλήνων, ίτε ελευθερούτε πατρίδ’ ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, θήκας τε προγόνων. Νυν υπέρ πάντων αγών.» (Αισχύλου Πέρσαι 400) Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

ΣΑΝΤΟΡΊΝΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΣΤΑΣΗ 1821 ΣΥΛΟΓΓΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ 27 ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ-ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ Λευτέρης Ζώρζος

το προηγούμενο τεύχος του περιοδικού μας θα διαβάσατε για το συνέδριο με θέμα «Ρωσία και Σαντορίνη» που έλαβε χώρα στη Σαντορίνη Σάββατο 2 και Κυριακή 3 Οκτωβρίου του περασμένου χρόνου. Κατά την παραμονή μας στο πανέμορφο νησί μας δώρισαν για τη βιβλιοθήκη του Μουσείου ένα τόμο με τίτλο: «Σαντορίνη και Επανάσταση 1821» Ο τόμος αυτός που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη μας είναι αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας 27 συγγραφέων και ερευνητών και δεν αφήνει πτυχή ιστορική, γεωγραφική, λαογραφική, ή όποιας άλλης φύσεως που να αφορά το νησί, ανεξερεύνητη. Η εργασία έγινε με στόχο μια πρώτη εκτεταμένη καταγραφή για το ρόλο που έπαιξε η Σαντορίνη στην Επανάσταση. Υπεισέρχεται σε θέματα όπως την περιγραφή της ζωής στο νησί εκείνη την περίοδο, ενώ παράλληλα αναδεικνύει σημαντικές πτυχές της πολιτιστικής και ναυτικής παράδοσης του νησιού, οι οποίες συνδέονται με την περίοδο της τουρκοκρατίας και των πρώτων χρόνων μετά από αυτήν. Γιάννης Παλούμπης

68 Περιπλους 117

Βιβλιοπαρουσιάσεις

ΕΛΔΥΚ. Η ΤΕΛΕΥΤΑΊΑ ΜΆΧΗ ΣΥΓΓΡΑΦΈΑΣ Σάββας Βλάσσης ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ

αγαπητός φίλος από την Κύπρο Κλεόβουλος Παπακώστας επισκέφθηκε το Μουσείο την …… για να προσφέρει το ομοίωμα του δεύτερου καϊκιού «Σειρήν» από τα δύο (μαζί με το «Άγιος Γεώργιος») τα οποία το φθινόπωρο του 1954 κατέβασαν λαθραία οπλισμό και τον Διγενή τον ίδιο, στην Κύπρο και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την έναρξη του δοξασμένου αγώνα της ΕΟΚΑ από την 1η Απριλίου του 1955. Ο αγαπητός μας Κλεόβουλος προσέφερε και ένα βιβλίο για τη βιβλιοθήκη μας που πάντα αφορά τους αγώνες της Κύπρου στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Το βιβλίο είναι του γνωστού συγγραφέα και δημοσιογράφου Σάββα Βλάσση με τίτλο: «ΕΛΔΥΚ. Η τελευταία Μάχη» Με την ιδιότητά του ο συγγραφέας αποδίδει εξαιρετικά την ένταση των μαχών που διεξήχθησαν το 1974 κατά την τουρκική εισβολή και η αφήγησή του είναι ζωντανή και εναργής. Το γεγονός ότι υπηρέτησε τη θητεία του στις ειδικές δυνάμεις του Στρατού τον βοήθησε σημαντικά να μπορεί να αντιλαμβάνεται την αξία των ελιγμών των μονάδων επί του εδάφους και να αποδίδει τη σπουδαιότητα των κινήσεων με έντονο και κατανοητό τρόπο. Η ενασχόληση του συγγραφέα σε περιοδικά στρατιωτικού ενδιαφέροντος είναι εμφανής καθώς οι περιγραφές του παρουσιάζουν την εμπειρία του στην αξιολόγηση των τακτικών κινήσεων. Το βιβλίο είναι ένα ακόμα πειστήριο της ιστορίας του 1974 που επιβεβαιώνει πως αν οι ελληνικές δυνάμεις που υπήρχαν στην Κύπρο, έστω και μετά την εγκληματική απόσυρση της Μεραρχίας τον Δεκέμβριο του 1967, βρίσκονταν στις θέσεις που προέβλεπαν τα αμυντικά σχέδια της Κύπρου, η τουρκική απόβαση δεν θα ήταν δυνατή. Ήταν όμως η εποχή που ο Ελληνισμός, για μια ακόμα φορά στην ιστορία του, ομφαλοσκοπώντας στα εσωτερικά του προβλήματα και τις διχόνοιες, άφησε αφύλακτες τις εθνικές κερκόπορτες για να εισβάλλει ο προαιώνιος εχθρός. Ευχαριστούμε Κλεόβουλε για την όμορφη δωρεά. Γιάννης Παλούμπης

H NAYMAXIA TOY NABAPINOY. Η Συλλογή του Αντώνη Τάντουλου. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ. ΤΡΙΠΟΛΗ 2021

πάρχει μια ιδιαίτερη φυλή ανθρώπων. Οι συλλέκτες!!! Είχα συναντήσει στη ζωή μου εκπρόσωπο αυτής της φυλής, μανιακό συλλέκτη, ο οποίος μου είχε τότε πει, πως μοναδική ψυχαγωγία στη ζωή του ήταν να κάθεται σε μια καρέκλα στο μέσον της συλλογής του (είχε αφιερώσει έναν ολόκληρο όροφο στην έκθεσή του) και να κοιτάζει και να θαυμάζει μόνος τα εκθέματά του. Όταν του πρότεινα (ο αφελής ! !) να ψηφιοποιήσουμε και να ανεβάσουμε την (μεγάλη, πρωτότυπη και πολύτιμη) συλλογή σε έναν δικό του ιστότοπο, ώστε να είναι στη διάθεση των ιστορικών και ερευνητών, είχε αποκρούσει μετά βδελυγμίας την πρόταση, λέγοντας ότι δεν τον ενδιέφερε η προαγωγή της γνώσης και της επιστήμης, αλλά μόνο η δική του ευχαρίστηση, εκεί καθισμένος στο μέσον των εκθεμάτων, απογεύματα ολόκληρα, μέρες, βδομάδες, μήνες, να θαυμάζει τη συλλογή του. Ρωτώντας έμαθα περισσότερα γι’ αυτή τη ράτσα των ανθρώπων, τους συλλέκτες και αντιλήφθηκα ανθρώπινες τάσεις και ροπές που δεν τις γνώριζα, δεν τις καταλάβαινα, αλλά υπήρχαν. Ο Αντώνης Τάντουλος είναι γιατρός στο επάγγελμα και έχει εγκατασταθεί και ζει στη Λακωνία. Είναι από τους μεγαλύτερους συλλέκτες που έχω αντιληφθεί πως υπάρχουν στον ελληνικό χώρο και οπωσδήποτε δεν ανήκει στην φυλή των συλλεκτών, όπως την περιέγραψα

παραπάνω. Στα μέλη του Μουσείου δεν είναι άγνωστος γιατί φωτογραφίες μερικών από τα σπανιότερα εκθέματά του είχαν περιληφθεί στον συλλεκτικό τόμο «Ναβαρίνο 1827»που εξέδωσε το Μουσείο για τα 200 χρόνια από την Παλιγγενεσία και ήταν αφιερωμένος στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Οι φωτογραφίες, φυσικά, περιελήφθησαν με την άδεια του κ. Τάντουλου και στις λεζάντες υπήρχε η σχετική μνεία. Η Ναυμαχία του Ναβαρίνου είναι ένα μόνο πεδίο των συλλογών του Αντώνη Τάντουλου που περιλαμβάνει ένα απίστευτο άθροισμα από πίνακες, χαρακτικά, ατσαλογραφίες, έγγραφα, ντοκουμέντα της εποχής, χάρτες, πορτρέτα πρωταγωνιστών, όπλα και στολές των συμμετασχόντων εμπολέμων, η εξάπλωση της είδησης με τα μέσα της εποχής, παράσημα, αναμνηστικά μετάλλια, κλπ, κλπ. Η Περιφέρεια Πελοποννήσου θέλοντας κι αυτή να συμμετάσχει στις εκδηλώσεις για τα 200 χρόνια από την ελληνική εθνική εξέγερση, εξέδωσε ένα τόμο 255 σελίδων που είναι ο κατάλογος με τις φωτογραφίες των εκθεμάτων του Αντώνη Τάντουλου για το σημαντικό γεγονός του Ναβαρίνου του 1827. Μαζί με την απίστευτη ποικιλία των εκθεμάτων, παρατίθεται και η σειρά των σημαντικών ιστορικών γεγονότων που προηγήθηκαν και οδήγησαν στο τελευταίο κεφάλαιο της Ελληνικής Επανάστασης που γράφτηκε στο

Ναβαρίνο. Παρουσιάζονται επίσης μέσα από σχετικά εκθέματα και όλες οι ίντριγκες της Ευρωπαϊκής διπλωματίας εκείνου του καιρού και επεξηγείται πως το αποτέλεσμα εκείνης της ναυμαχίας έχει πολύ λίγο να κάνει με «φιλελληνισμό» και πολύ περισσότερο με μία σύμπτωση συμφερόντων και επιδιώξεων των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων της εποχής που έλαβαν μέρος στο γεγονός. Η βιβλιοθήκη του Μουσείου μας εμπλουτίσθηκε με τον τόμο της «Συλλογής Τάντουλου» για το Ναβαρίνο και εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες στον συγγραφέα και συλλέκτη και στην Περιφέρεια Πελοποννήσου. Γιάννης Παλούμπης Περιπλους 117 69

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

Το 1821 μέσα από τα βιβλία της ναυτικής συλλογής της Βιβλιοθήκης «Αθηνούλα Μαρτίνου»

ε αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 η Βιβλιοθήκη "Αθηνούλα Μαρτίνου" του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος παρουσιάζει σπάνιες και πολύτιμες εκδόσεις από τη συλλογή της που έχουν ως θεματική τον Ναυτικό Αγώνα στην Ελληνική Επανάσταση. Μέσα από την διάσωση, την επεξεργασία και την ανάδειξη σημαντικών εκδόσεων του Αγώνα του 1821, η Βιβλιοθήκη «Αθηνούλα Μαρτίνου» αποσκοπεί στην παροχή πληροφοριών σχετικά με ιστορικά γεγονότα που αφορούν το ναυτικό στον Αγώνα. Περιλαμβάνει ιστορικά βιβλία που αφορούν τις ναυτικές επιχειρήσεις 1821-1829, βιογραφίες αγωνιστών, ημερολόγια. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παλαιές και σπάνιες εκδόσεις και τα πολύτιμα λευκώματα όπως τα «Καράβια του Αγώνος» με κείμενα του υποναυάρχου Δημητρίου Γ. Φωκά και εικονογράφηση του γνωστού καλλιτέχνη Λυκούργου Κογεβίνα , καθώς και η έκδοση του 1829, Εν Πέστη «Περιγραφή της εν Ναυαρίνω Ναυμαχίας και των αμέσως προηγησαμένων περιστάσεων μεταφρασθείσα εκ της Γερμανικής Γλώσσης, και εκδοθείσα δαπάνη του Κυρίου Ζήση Σωτήρη του Έλληνος, έρωτι πρός το Γένος» που πλαισιώνουν τη συλλογή της βιβλιοθήκης. Για περαιτέρω ενημέρωσή σας και έρευνα, μπορείτε να επισκεφθείτε τον ηλεκτρονικό κατάλογο της βιβλιοθήκης του Μουσείου libraryhmm.openabekt.gr

i Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως: Μετάφρασις νέα συμπεπληρωμένη με 50 χρωματιστάς εικόνας εκ της πινακοθήκης του Μονάχου/Φ. Πουκεβίλλ. Έκδοση του 1901, Εν Αθήναις: Εκδοτικόν Γραφείον Κωστή Χαιροπούλου.

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPMANAGEMENT. International 2. SHIPPING. International Monthly Review 3. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ

4. ΓΝΩΣΗ & ΤΕΧΝΗ 5. ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν. 6. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 7. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 8. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ 9. ΕΡΜΙΟΝΗ

10. ΛΙΜΕΝΙΚΗ ΗΧΩ 11. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 12. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 13. ΗΧΩ ΤΗΣ Π.Ε.Σ.Μ.Ε.Ν. 14. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ 15. ΕΞΑΝΤΑΣ

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 2. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 3. ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ

Δωρεά Συλλογής κ. Τίμου Παππά, Μέλους του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

ε 575 νέες αξιόλογες εκδόσεις εμπλουτίστηκε η βιβλιοθήκη «Αθηνούλα Μαρτίνου», μετά από δωρεά στην οποία προχώρησε το (εκλεκτό) μέλος του Μουσείου κύριος Τίμος Παππάς. Η δωρεά αφορά βιβλία που προέρχονται από την προσωπική βιβλιοθήκη του και θα

αποτελέσουν χρήσιμο βοήθημα στα χέρια των ιστορικών και ναυτικών μελετητών. Οι νέοι τίτλοι βιβλίων αφορούν βιβλία ιστορικά, λογοτεχνικά, βιογραφίες, βιβλία για τον Ελληνικό πολιτισμό και την Ελληνική γλώσσα και αρκετά για την ναυτιλία. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ευχαριστεί τον κ. Τίμο Παππά για το ενδιαφέρον

του και τη συμβολή του στο έργο που επιτελεί η βιβλιοθήκη «Αθηνούλα Μαρτίνου» έχοντας ως πρωταρχικό σκοπό τη συγκέντρωση βιβλίων σχετικά με τη ναυτιλία την ιστορία και παράδοση της Ελλάδας. Για να δείτε τη συλλογή βιβλίων παρακαλούμε ακολουθήστε τον παρακάτω σύνδεσμο: libraryhmm.openabekt.gr

ΔΩΡΕΆ ΣΥΛΛΟΓΉΣ ΤΊΜΟΥ ΠΑΠΠΆ, MEΛΟΥΣ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

70 Περιπλους 117

Καλή & δημιουργική

ΝΈΑ ΧΡΟΝΙΆ με υγεία σε όλο τον Κόσμο

g Χειροποίητη χριστουγεννιάτικη κάρτα από αποξηραμένα αγριουλούλουδα της Σύρου. Δημιουργία της πολυτάλαντης Συριανής, αρχαιολόγου κυρίας Μαρίας Ρώτα.

Επιστολή του Αντιναυάρχου ΠΝ εα Δημητρίου Λισμάνη προς τον Περίπλου για το άρθρο «ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΦΡΕΓΑΤΕΣ». Μια ιστορία 195 χρόνων.

γαπητέ κ. Διευθυντά/αγαπητέ Γιάννη Αυτόν τον καιρό έπεσε στα χέρια μου και διάβασα το άρθρο «ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΦΡΕΓΑΤΕΣ- Μια ιστορία 195 χρόνων», (‘Περίπλους’, τεύχος112, Ιούλ-Αυγ-Σεπτ 2020). Θα ήθελα να σχολιάσω δύο αναφορές που κάνει ο συντάκτης κ. Ηλίας Νταλούμης, μία για τον ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη και δεύτερη για τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά (σελίδες 30 και 33, αντίστοιχα), διότι τις θεωρώ ενδιαφέρουσες από αρνητικής πλευράς. Όσον αφορά στον Μιαούλη, μέσα σε 6-7 αράδες, αναφέρει ότι πολλοί τον θεωρούν «ήρωα της Επανάστασης» (τα εισαγωγικά δικά του, που υποδηλώνουν πνεύμα αμφισβήτησης και απαξίωσης), παραβλέποντας τα όσα αυτός είχε διαπράξει εναντίον της, ότι δεν είχε καμία σχέση με τους άλλους τρινήσιους ναυτικούς και ότι πάντοτε έδρασε με τα στενά προσωπικά του συμφέροντα, ενώ οι γυναίκες όντως ήσαν αυτές που πρόσφεραν ανιδιοτελώς στον Αγώνα. Πρόκειται για διαστρέβλωση και προσβολή της ιστορικής αλήθειας, μία πρωτοφανής και απαράδεκτη απαξίωση του αρχιναυάρχου του ναυτικού Αγώνα, που πολέμησε εννέα συνεχή χρόνια (1821-1829), ηρωικά και ένδοξα. Προκαλεί κατάπληξη και απογοήτευση. Επειδή, λοιπόν, δεν πρέπει να παραπλανούμε τους αναγνώστες με ανιστόρητες αντιλήψεις, παρακαλείται ο κ. συγγραφέας του άρθρου να αναφέρει –όχι σε 6-7 στοίχους, όχι γενικότητες και αοριστίες– αλλά εκτενώς και συγκεκριμένα, τις ιστορικές πηγές όλου του βίου και της δράσης του ναυάρχου, πριν και κατά την Επανάσταση, οι οποίες υποστηρίζουν τις απόψεις του αυτές. Όσον αφορά στον Νικηφόρο Φωκά, σε σύντομες πάλι αράδες, αναφέρει ότι ο στρατηγός και κατόπιν αυτοκράτορας δεν είχε καμία σχέση με τη θάλασσα, ότι ήταν λάθος της ηγεσίας του Ναυτικού που επέλεξε να δοθεί το όνομά του σε μία φρεγάτα του στόλου μας, και ότι το λάθος αυτό της ηγεσίας του Ναυτικού βρίσκεται με ελάχιστο ψάξιμο. Εδώ, ο κ. αρθρογράφος ισοπεδώνει και άλλα διακεκριμένα ιστορικά πρόσωπα και υψηλούς θεσμούς του Ναυτικού μας: Έναν παλαιό βυζαντινό αυτοκράτορα και τη σύγχρονη ελληνική ναυτική ηγεσία! Πρόκειται για πλήρη σύγχυση. Όλα λάθος και όλοι αμφισβητήσιμοι. Θα πληροφορήσουμε, λοιπόν, τον κ. συγγραφέα, συντόμως, τα εξής: Ο Νικηφόρος Φωκάς ήταν από τους σημαντικότερους στρατηγούς

και αυτοκράτορες του Βυζαντίου. Μεγαλόπνοος και οραματιστής της παγκόσμιας ακτινοβολίας της αυτοκρατορίας. Μεγάλος στρατιωτικός ηγέτης, ο μοναδικός που είχε κατανοήσει τη μεγάλη σημασία της θάλασσας για την αυτοκρατορία. Χάρη στην πεποίθηση αυτή, μεγάλωσε την αυτοκρατορία και την ενδυνάμωσε. Το αποδεικνύει η ίδια η εντυπωσιακή δράση του. Αποβιβάστηκε στον κόλπο του Αλμυρού της περιοχής Αποκορώνου Κρήτης, προχώρησε και απελευθέρωσε τον Χάνδακα (Ηράκλειο) και όλο το νησί από τους Σαρακηνούς Άραβες, εγκατέστησε ισχυρή φρουρά και την επανέφερε στην κυριαρχία της αυτοκρατορίας για τα επόμενα 250 χρόνια. Απομάκρυνε τους Άραβες και από την παράλια Κιλικία στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και αποβιβάστηκε στην απέναντι Κύπρο που κατέλαβε. Προσάρτησε στη συνέχεια μέρος της παραλιακής Συρίας, προχωρώντας έτσι ενδυνάμωσε την βυζαντινή παρουσία στα αφρικανικά παράλια έως την Τρίπολη της Λιβύης. Περιφρούρησε ακολούθως τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας στη νότιο Ιταλία και Σικελία (σύνορα του Βυζαντίου). Εξασφάλισε, δηλαδή, τη θαλάσσια παρουσία στη Μεσόγειο. Και αφού έτσι ασφαλίστηκε από τα δυτικά, τότε μπόρεσε και προχώρησε ανατολικά και εκτίναξε την αυτοκρατορία πέραν από τον Εφράτη! Όλα αυτά τα επέτυχε, διότι υπήρξε ναυτική στρατηγική ευφυία. Το ότι, λοιπόν, ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς δεν είχε καμία σχέση με τη θάλασσα, είναι μία αντίληψη καθαρά ανιστόρητη. Το δε αποδιδόμενο λάθος σε «κάποιους» (ειρωνικό, υπό την έννοια «σε κάποιους τυχαίους») από την ηγεσία του Ναυτικού να δώσουν το όνομα του αυτοκράτορα σε φρεγάτα και ότι το λάθος αυτό διαπιστώνεται με ελάχιστο ψάξιμο, αποτελεί κι αυτό μία ακόμη ανιστόρητη και ειρωνική αντίληψη για την ηγεσία του Ναυτικού μας. Πληροφορούμε, λοιπόν, ότι η Ηγεσία του Ναυτικού μας γνωρίζει πολύ καλά την ιστορία και οι αποφάσεις της λαμβάνονται πάντοτε κατόπιν ενδελεχούς μελέτης και με ευθυκρισία. Κύριε Διευθυντά, παρακαλώ πολύ, εφόσον εγκριθεί, το σχόλιό μου αυτό να δημοσιευθεί στο έγκριτο περιοδικό σας. Ευχαριστώ πολύ, Δημήτρης Λισμάνης Εφόσον συμφωνείτε, παρακαλώ το σχόλιο τούτο να δημοσιευθεί στο έγκριτο περιοδικό.

Απαντητική Επιστολή του Ηλία Νταλούμη, Δημοσιογράφου, Μέλους ΔΣ του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και συγγραφέα του άρθρου.

Μιαούλης ΔΕΝ ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας και ήταν αντίθετος με την κήρυξη της Επανάστασης. Τοποθετήθηκε επικεφαλής των πλοίων της Ύδρας, από τους Κουντουριώτηδες, τον Ιανουάριο του 1822, όταν αυτοί αφαίρεσαν την ηγεσία από τον Γιακουμάκη Τομπάζη και είχαν ξεμπερδέψει με τον Αντώνη Οικονόμου. Ο Μιαούλης δεν κινήθηκε στις 30 Μαΐου 1824, όταν καταστράφηκε η Κάσος, όπως επίσης στις 21 Ιουνίου 1824, όταν καταστράφηκαν τα Ψαρά. Ερωτηματικό υπάρχει και για τις αρχές Απριλίου του 1826, λίγο πριν την Έξοδο του Μεσολογγίου, που δεν ανεφοδίασε τους πολιορκημένους. Φυσικά όλοι γνωρίζουμε τις κινήσεις του της 1η Αυγούστου 1831. Έκαψε, στον Πόρο, την φρεγάτα Ελλάς και άλλα πλοία του Στόλου, αν και τον εκλιπαρούσε ο Κανάρης να μην προχωρήσει στο αποτρόπαιο αυτό έγκλημα. 72 Περιπλους 117

Μετά την δολοφονία του Καποδίστρια «ένιωσε τύψεις» κι έτσι όταν ορίστηκε ως πρωτεύουσα η Αθήνα, φρόντισε «να κάνει κατάληψη» και να στήσει το αρχοντικό του –αυτό της Ύδρας προφανώς δεν του έφτανε– σε ένα σημείο που θα γινόταν πολύ κεντρικό, όταν δημιουργήθηκε ο Πειραιάς. Για το Νικηφόρο Φωκά δεν αναφέρεται πουθενά η σχέση του με τη θάλασσα… Γιατί απλά δεν υπάρχει. Όσο για το «ναυτική στρατηγική ευφυία» μπορούμε να βρούμε και άλλους τέτοιους Βυζαντινούς, που όμως δεν αξιώθηκαν πλοία με το όνομά τους. Τελικά το αλάθητο εκτός από τον Πάπα το έχει και η ηγεσία του Ναυτικού; Αν ναι, κάποιος να της θυμίσει ότι ο Αρματολός, ο Κέκροψ και ο Πέλοψ, γράφονται με όμικρον και όχι με ωμέγα. Τουλάχιστον έτσι μας λέει ο Μπαμπινιώτης.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ High Performance Ropes

Δένουμε γερά σε όλο τον κόσμο! Με τα υψηλής αντοχής σχοινιά πρόσδεσης, αγκυροβολίας και ρυμουλκήσεως.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ Σας προσκαλούμε να επισκεφθείτε το περίπτερό μας Hall 3, Stand No 3.110 στην έκθεση “Ποσειδώνια 2018”. 4-8 Ιουνίου.

Κάβοι και Σχοινιά Προσδέσεως, Αγκυροβολίας και Ρυμουλκήσεως (Υπερ-υψηλού Μοριακού Βάρους Πολυαιθυλενίου, Αραμιδικά, Πολυμερών Υγρών Κρυστάλλων και Μικτά Πολυεστέρα-Πολυπροπυλενίου), Συρματόσχοινα, Ανόδια Καθοδικής Προστασίας, Αλυσίδες, Άγκυρες, Εξοπλισμός Λιμένων και Καταστρώματος Πλοίων Ψαρών 11, 18648, Πειραιάς, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 E: info@katradis.com - www.katradis.com



Ημερολoγιο Μουσεiου ΧΡΗΜΑΤΙΚΈΣ ΔΩΡΕΈΣ Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας στον Πρόεδρο του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη και Αντιπρόεδρο Α' του Μουσείου κύριο Παναγιώτη Λασκαρίδη για την κατάθεση του ποσού των 10.000 ευρώ προκειμένου να γίνουν οι απαιτούμενες κτιριακές μελέτες στο πλαίσιο της διαδικασίας πιστοποίησης του Μουσείου από το ΥΠΠΟΑ.

Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνέχιση της λειτουργίας του. • Το μέλος του Μουσείου κ. Ηρακλής Προκοπάκης, κατέθεσε το ποσό των 1.240 ευρώ για την κατασκευή προθήκης για το ομοίωμα του Αντιτορπιλικού Βέλους. • Ο Κωνσταντίνος Αλεξόπουλος, η Ευαγγελία Αλεξοπούλου, η Ελένη Αλεξοπούλου, ο Peter Burgherr, η Γεωργία Αλεξοπούλου και ο Παναγιώτης Χρυσούλης κατέθεσαν το ποσό των 1.000 ευρώ εις μνήμην του Ευθύμιου Σ. Χαραλαμπίδη (1960-2021). • Το μέλος του Μουσείου κα. Μαρία Συμνιανάκη κατέθεσε το ποσό των 50 ευρώ εις μνήμη Ευσταθίου Ψυχογυιού, Φροντιστή Ε.Ν.

ΝΈΑ ΜΈΛΗ Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου

Ευθύμιος Αλιφραγκής - Συνταξιούχος Χριστίνα Δεσποτοπούλου - Δόκτωρ Χημικός Αθανάσιος Λαλούσης - Συνταξιούχος Μηχανικός Ε.Ν. Σωτήριος Πατρώνης - Σχεδιαστής/Μηχανικός Παναγιώτης Ναυπλιώτης-Καρογιάννης - Ανθυπασπιστής Π.Ν.

ΔΩΡΕΆ μοντέλου «Σειρήν» Ν.Π. 5152

τις 26 Οκτωβρίου 2021 ο κύριος Κλεόβουλος Παπακώστας δώρισε το μοντέλο του ιστορικού πλοίου «Σειρήν» συμπληρώνοντας τις δωρεές του Σ.Ι. Μ.Α.Ε. (πίνακες ζωγραφικής) και της κυρίας Βασιλικής Ραπατζικού (Αρχείου Ευάγγελου Λουκά-Κουταλιανού) για την συμμετοχή της Ελλάδος στον Ε.Ο.Κ.Α. 1955-59 για την απελευθέρωση της Κύπρου από τη Βρετανική Αποικιοκρατία. Αυτό το πλοίο με καπετάνιο τον Ευάγγελο ΛουκάΚουταλιανό μετέφερε στην Κύπρο το 1954, με δύο επιτυχημένες μυστικές αποστολές, οπλισμό και τον Συνταγματάρχη Γεώργιο Γρίβα-Διγενή, τον αρχηγό του κυπριακού απελευθερωτικού αγώνα. Το ξύλινο καΐκι είχε ναυπηγηθεί στο Πέραμα το 1939 από τον Γεώργιο Ε. Ψαρρό και ιδιοκτήτης του ήταν ο Δημήτριος Καραντζής από τα Βελανίδια Λακωνίας. Ευχαριστούμε θερμά τον κύριο Κλεόβουλο Παπακώστα για την δωρεά του και την υποστήριξή του στο έργο του Μουσείου.

Ευχαριστούμε θερμά το μέλος του Μουσείου μας κο Ιωάννη Δώδο για τις δωρεές των: • Δίπλωμα με το χρυσό μετάλλιο της Αθλητικής Ένωσις Βασιλικού Ναυτικού που απονεμήθηκε στις 3/10/1936 για αγώνισμα υδατοσφαίρισης. • Έκδοση του 1931 της Καινής Διαθήκης. Ανήκε στον Μιχαήλ Παπαμανωλάκη και αποτελούσε αναμνηστικό της επίσκεψης κατά τη Ναυτική Επιθεώρηση της στέψης του Βασιλιά της Αγγλίας. • Ανάτυπο του 1929 του Νόμου 4442 «Κώδιξ περί στρατιωτικών και ναυτικών εισφορών και ναυλώσεων». Ευχαριστούμε θερμά το μέλος του Μουσείου κα Μαρία Συμιανάκη για τη δωρεά της σφραγίδας του πλοίου MV Cruise Olbia.

74 Περιπλους 117



Ημερολόγιο Μουσείου

ΔΩΡΕΈΣ ΕΚΘΕΜΆΤΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΕΙΑΚΟΎ ΥΛΙΚΟΎ Δώρισε στο Μουσείο και ευχαριστούμε θερμά:

ο μέλος μας Αντιναύαρχο Π.Ν. ε.α. και πρώην Αρχηγό Στόλου κύριο Γρηγόριο Δεμέστιχα για τη συλλογή όπλων και εξαρτημάτων του Α΄ και Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου του αειμνήστου αδελφού του Υποστρατήγου Πέτρου Δεμέστιχα. Η δωρεά έγινε στις 30/9/2020. Ευχαριστούμε επίσης θερμά τον Λοχαγό κύριο Νικόλαο Ρούσσο, Γενικό Διαχειριστή Συλλογών του Πολεμικού Μουσείου για την βοήθεια στην ταύτιση και διαδικασία αποστρατικοποίησης των όπλων.

Α. ΠΕΡΙΣΤΡΟΦΑ • Gastanaga Trocaola, Eibar, special εξάσφαιρο περίστροφο, παραγωγής Espana, 1936, διαμετρήτατος 38" ή 9 χιλιοστών, μήκος όπλου 18 εκατοστών. Αρ. συλλογής 3883 • Smith and Wesson, εξάσφαιρο περίστροφο, παραγωγής USA, διαμετρήματος κάνης και βολίδων long 32", μήκος όπλου 18 εκατοστών, υπ. αριθμ. 474864. Αρ. συλλογής: 3885 • Περίστροφο Δ.Τ. 6σφαιρο, άνευ αριθμού, με θήκη δερμάτινη. Αρ. συλλογής: 3884 • Περίστροφο Δ.Τ. 6σφα ιρο, άνευ αριθμού με ένδειξη 8 FB. Φέρει δερμάτινη θήκη. Αρ. συλλογής: 3881 Β. ΠΙΣΤΟΛΙΑ • System Mannlicher, δεκάσφαιρο πιστόλι, παραγωγής Waffenfabrik Steyer Md. 1905. δημιουργία προτύπου 1897/1891, διαμετρήματος 7.65 long (όπλου και βολίδων), μήκους 20 εκατοστών, υπ’αριθμ. 6236. Φέρει δερμάτινη θήκη. Αρ. Συλλογής: 3886] • Walther cal. 7.65, οκτάσφαιρο πιστόλι, παραγωγής Carl Walther Waffenfabrik Zella St. Slasii, διαμετρήματος 7.65 (όπλου και βολίδων) , μήκους όπλου 12 εκατοστών, υπ’ αριθμ. 180494. Αρ. συλλογής; 3887 • Browning, οκτάσφαιρο πιστόλι, παραγωγής Βελγίου, 1897-1900, διαμετρήματος 7.65 χιλιοστών (όπλου και βολίδων), μήκους όπλου 10 εκατοστών, υπ’αριθμ. 373030.Φέρει δερμάτινη θήκη. Αρ. συλλογής: 3888 • Πιστόλι μονής βολής Α.Ο. 49156, Γερμανίας με ένδειξη VOTRE Furtwangen. Αρ. συλλογής: 3882

Γ. ΤΥΦΕΚΙΑ • Mannlicher Schönauer, προτύπου 0/3/014, παραγωγής Αυστρίας 1903/1914, κατασκευασμένο στη Breda Ιταλίας το 1927, επενδυμένο από ξύλο καρυδιάς, μακρύκανο, μήκους 1,20 εκατοστών, διαμετρήματος κάνης 6,5 χιλιοστών, δέχεται δέσμη 5 φυσιγγίων 6,5 χιλιοστών, υπ’ αριθμ. F2271. Αρ. συλλογής: 3898. • Mauser, παραγωγής Γερμανίας, άρχισε να κατασκευάζεται τέλος του 19ου αιώνα-αρχή του 20ου αιώνα, G98/40, υπ. αριθμ. 201, από τις τελευταίες κατασκευές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, επαναληπτικό τυφέκιο, μακρύκανο, μήκους 1,10 εκατοστών, διαμετρήματος κάνης 7,92 χιλιοστών, δέχεται δέσμη 5 φυσιγγίων 7,92 χιλιοστών, φέρει τη σβάστικα της ναζιστικής Γερμανίας στα εξαρτήματά του. Αρ. συλλογής 3900. • Ιταλικό βραχύκανο τυφέκιο, τύπου Mannlicher, κατασκευάστηκε πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μήκους 90 εκατοστών, διαμετρήματος 6,50 χιλιοστών παίρνει δέσμη 6 φυσιγγίων 6,50 χιλιοστών , το διαμέτρημα αυτού του όπλου διαφέρει του ελληνικού, αριθμός όπλου 18730, φέρει αναδιπλούμενη τριγωνική ξιφολόγχη, έχει σήμα την κορώνα και από κάτω τις λέξεις RE και TERNI (είναι τόπος κατασκευής) (ιταλική αραβίς). Αρ. συλλογής: 3896. • Smeiser ή Marschip 9 χιλιοστών, γερμανικό αυτόματο τυφέκιο, κατασκευασμένο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μήκους 60 ή 80 εκατοστών, διαμετρήματος 9 χιλιοστών (τύπου Parabellum) παίρνει γεμιστήρες των 30 φυσιγγίων των 9 χιλιοστών, υπ’αριθμ. 8537m. Αρ. συλλογής 3893. • Lancaster MK1, αγγλικό αυτόματο τυφέκιο, κατασκευασμένο πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μήκους 80 εκατοστών, διαμετρήματος 9 χιλιοστών (τύπου Parabellum), δέχεται γεμιστήρες των 30 φυσιγγίων των 9 χιλιοστών, υπ’αριθμ. 18505Α. Αρ. Συλλογής: 3894. • Lee Enfield, αγγλικό επαναληπτικό τυφέκιο, κατασκευασμένο περίπου το 1916, μήκους 1,10 εκατοστά, διαμετρήματος όπλου 7,62 χιλιοστών, παίρνει δύο γεμιστήρες των πέντε φυσιγγίων, επιπροσθέτως φέρει ξιφολόγχη περίπου 60 εκατοστών, υπ’ αριθμ. Τ4419. Αρ. συλλογής: 3897. • Τυφέκιο Mannlicher, κατασκευή Breda 1927, αρ. όπλου 9008, τυφέκιο και ξιφολόγχη. Αρ. συλλογής: 3899. Ε. ΠΟΛΥΒΟΛΑ • MG42 πολυβόλο, γερμανικό, κατασκευάστηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την πτώση της Γερμανίας, μήκους 1,30 μέτρα, διαμετρήματος, 7,92 χιλιοστών, παίρνει ταινίες φυσιγγίων πολυβόλου διαμετρήματος 7,92 χιλιοστών. Αρ. συλλογής: 3895. ΣΤ. ΚΥΝΗΓΕΤΙΚΑ • Όπλο κυνηγετικό των 12, Francotte’s Comp. Arms Liege, βελγικού τύπου, αγορασμένο από τον Παναγιώτη Π. Δεμέστιχα το έτος 1912, διαμετρήματος 12, δίκανο παίρνει φυσίγγια των 12, υπ’ αριθμ. 74084. Αρ. συλλογής: 3902. • Όπλο δίκανο κυνηγετικό των 12, ισπανικό, διαμετρήματος 12, παίρνει φυσίγγια των 12, υπ’ αριθμ. 45102. Αρ. συλλογής: 3901. Ζ. ΔΙΑΦΟΡΑ • Βρετανικό μαχαίρι SAS. Χρησιμοποιήθηκε στην Μ. Ανατολή (Ιερού Λόχου). Αρ. συλλογής: 3889. • Δύο ξιφολόγχες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αρ. συλλογής: 3890, 3891. • Όργανο μέτρησης χαρτών με πυξίδα εντός δερμάτινης θήκης. Αρ. συλλογής: 3892.

Περιπλους 117 75

Αποχαιρετισμοί

Αντώνης Χατζηκωνσταντής

ην 10η Νοεμβρίου έφυγε για το τελευταίο του ταξίδι ο προσωπικός φίλος και εκλεκτό μέλος του Μουσείου Αντώνης Χατζηκωνσταντής, γνωστός σε όλους τους, συνταξιούχους πλέον, αξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού των δεκαετιών ’50, ’60 και ’70, αλλά και σε πολύ νεότερους διότι ο Αντώνης δίδασκε αρκετά χρόνια αργότερα στη ΣΝΔ Πυροβολική και Ναυτικά Όπλα. Ο Αντώνης ήταν γιος του Υποναυάρχου Χρήστου Χατζηκωνσταντή και ανιψιός του ήρωα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου Πλωτάρχη Μιχαήλ Χατζηκωνσταντή κυβερνήτη του Υποβρυχίου «Πρωτεύς». Στην εξόδιο τελετή στο κοιμητήριο του Παπάγου, έξω από τη μικρή εκκλησούλα λόγω κορωνοϊού βρέθηκε πολύ Ναυτικό και ένας παιδικός του φίλος, ο γνωστός και επαιρόμεθα να λέμε φίλος μας, καρδιοχειρουργός του Ωνασείου Πέτρος Αλιβιζάτος. Ο κ. Αλιβιζάτος είχε την ευαισθησία να μας στείλει ένα μικρό σημείωμα από την παιδική τους ηλικία που παίζανε με τον εκλιπόντα. Απαντήσαμε με ένα αντίστοιχο σημείωμα παραθέτοντας κάποια στοιχεία από τις δικές μας ανάλογες εμπειρίες. Τα σημειώματα ακολουθούν. Iωάννης Παλούμπης

Eις μνήμην Υποναυάρχου ε.α. Αντωνίου Χ. Χατζηκωνσταντή Π.Ν.

φυγε καί ο προτελευταίος τής παρέας μας τής οδού Κεφαλληνίας, εκεί πού ζήσαμε τά πρώτα μετακατοχικά χρόνια. Τότε πού οι γειτονιές κάτω από τήν οδό Πατησίων, μεταξύ τής Πλατείας Αγάμων (όχι Αμερικής!) και τής Πλατείας Κυριακού (όχι Βικτωρίας!), μέ χωματόδρομους γιά αυτοσχέδιο ποδόσφαιρο (όπου στέλναμε τήν μπάλα στόν τοίχο νά κάνει γκέλ γιά νά υπερκεράσουμε τόν αντίπαλο!) καί τρύπες γιά τό «Καπιτόλ» μέ βόλους(«γκαζάκια» τά λέγαμε), πρόσφεραν καί «αλάνες», δηλαδή έρημα οικόπεδα γιά πετροπόλεμο καί αναμέτρηση μέ ξύλινα όπλα. Έτσι σέ μιά τέτοια συμπλοκή μέ τούς μισητούς «Αντιοχίτες», τά παιδιά του κάθετου σε εμάς δρόμου, μιά εύστοχη βολή πέτυχε τόν Αντωνάκη στό μέτωπο σκίζοντάς το μέχρι τό φρύδι. Παγώσαμε όλοι, επιτιθέμενοι καί αμυνόμενοι, όλοι εκτός από τόν τραυματία! Σκουπίζοντας μέ το αριστερό χέρι τό αίμα πού έτρεχε και κραδαίνοντας τό ξύλο-όπλο μέ το δεξί,όρμησε στήν αντεπίθεση παρασύροντάς μας καί τρέποντας τούς «εχθρούς» σέ επονείδιστη φυγή! Δέν αμύνθηκαν ούτε όταν μπήκαμε στήν αυλή τους, στό

«στρατηγείο»τους, παίρνοντας καί τά όπλα που είχαν αποθηκεύσει. Δέν ξανασήκωσαν κεφάλι γιά πολλούς μήνες. Εκείνη τήν ημέρα κατάλαβα ότι ο ηγέτης γεννιέται, καθώς καί ότι τό φυσικό θάρρος που αβίαστα επιβάλλει τήν αναμέτρηση αποτελεί τήν υπέρτατη αρετή. Έγινε φανερό ότι ο φίλος μας ο Αντωνάκης, απόγονος τού Αποστόλη και ανιψιός τού κυβερνήτη τού «Πρωτέως», ήταν φτιαγμένος από τήν ίδια στόφα. Τό απέδειξε, χρόνια αργότερα, όταν παράτολμα εισχωρούσε μέ το αντιτορπιλλικό του μεταξύ των Τουρκικών πλοίων γιά νά μετρήσει «από πρώτο χέρι» τίς άστοχες βολές τους στό σκοπόσημο! Αντωνάκη, σέ ευχαριστώ γιά το μάθημα ζωής. Δέν είχα τήν υπέρτατητιμή νά είμαι δίπλα σου στο πλοίο σου, αλλά προσπάθησα νά μιμηθώ τό παράδειγμά σου από διαφορετικά μετερίζια, όπως επέβαλε «η ανελαστική μας συνείδηση», κατά τήν προσφυή ρήση τού κοινού μας φίλου Ναυάρχου Παλούμπη. Αποκαλύπτομαι καί σέ χαιρετώ. Πέτρος Α. Αλιβιζάτος

Απάντηση στον κ. Αλιβιζάτο

γαπητέ Πέτρο. Με εκπλήσσεις πάντα ευχάριστα όχι μόνο με την εκχειλίζουσα λογοτεχνική σου φλέβα (πρόσθετο χαρακτηριστικό της πολυσύνθετης προσωπικότητάς σου) αλλά και με τη γεμάτη θάρρος και ευθύτητα παραδοχή της... ταπεινής σου προέλευσης. Μιλάς δε σε άνθρωπο που εκείνη την εποχή, πρώτα μεταπολεμικά χρόνια (1945-55) ζούσε στην αριστοκρατική συνοικία των Άνω (παρακαλώ) Πετραλώνων, σε πλήρη επαφή με την εξίσου αριστοκρατική συνοικία του Ασυρμάτου (ή όπως κοινώς ελέγετο για ευνοήτους λόγους «τα Αταλιώτικα») και σε άμεση γειτνίαση με το Άλσος περιπάτου και αναψυχής Φιλοπάππου. Για να καταλάβεις, όταν πήγαινα σχολείο (πρώτες τάξεις Δημοτικού)... ντρεπόμουν γιατί εγώ φορούσα παπούτσια, ενώ οι συμμαθητές και συμμαθήτριές μου ήταν ξυπόλυτοι. Όταν δε λέμε παπούτσια, εννοούμε κάτι χοντροπάπουτσα στα οποία ο πατέρας μου με φαλτσέτα είχε κόψει τις μύτες γιατί τα πόδια μου είχαν μακρύνει και πέφτανε κοντά, έτσι τα δάχτυλά μου βγαίνανε ελεύθερα μπροστά από τα παπούτσια. Κι όμως μ’ αυτά παίζαμε ποδόσφαιρο. Άλλοι λιγότερο τυχεροί παίζανε ξυπόλυτοι. Καπιτόλη δεν παίζαμε με γκαζάκια, μόνο με βόλους χωμάτινους και έγχρωμους. Με γκαζάκια παίζαμε τριγωνάκι. Όσα βγαίνανε έξω από το τριγωνάκι τα κερδίζαμε.

Επειδή οι δρόμοι (βουλεβάρτα πρέπει να λέμε) ήταν ακατάλληλοι για ποδόσφαιρο, για γήπεδο χρησιμοποιούσαμε τον υπό ανέγερση ναό των Τριών Ιεραρχών, που προσέφερε ιδεώδη αλάνα για τον σκοπό αυτό, με χωμάτινο φυσικά, αλλά τουλάχιστον επίπεδο δάπεδο. Φυσικά μπαίναμε από τα μισοχτισμένα παράθυρα, από τα οποία και φεύγαμε όταν ο Κλεάνθης, επίτροπος του μικρού εν ενεργεία ναού που υπήρχε δίπλα, άνοιγε την εργοταξιακή πόρτα και μας κυνηγούσε. Σ’ αυτό το περιβάλλον μεγαλώσαμε, μάθαμε γράμματα και... το νοσταλγούμε ακόμα, λυπόμαστε δε για εσάς, τα παιδιά της οδού Κεφαλληνίας, που τόσο σκληρά και άχαρα περάσατε τα παιδικά σας χρόνια... χωρίς παντεσπάνι. Πέτρο, αν υπάρχει Παράδεισος, είμαι βέβαιος ότι ο φίλος μας ο Αντώνης θα είναι εκεί και θα διδάσκει στους Αγγέλους πως τα ελληνόπουλα μεγάλωσαν στη μεταπολεμική Αθήνα, όπως ακριβώς δίδασκε στους Δοκίμους Πυροβολική. Ίσως δε το πνεύμα του να παρακολουθεί την κουβεντούλα μας και να είναι ευχαριστημένο που την προκάλεσε, αναβιώνοντας μια εποχή πριν από περίπου 75 χρόνια. Με αγάπη

Iωάννης Παλούμπης

τις 18 Νοεμβρίου έφυγε από κοντά μας ένας ζωντανός θρύλος του Πολεμικού Ναυτικού ο τελευταίος επιζών που συμμετείχε στην απόβαση της Νορμανδίας, ο Ναύαρχος Θεόδωρος Λυμπεράκης. Εμείς οι παλιότεροι είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε τον Ναύαρχο την δεκαετία του ’50 όταν ακόμα οι μνήμες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν νωπές και οι Αξιωματικοί που είχαν λάβει μέρος σ’ αυτόν φάνταζαν στα μάτια μας σαν ημίθεοι. Υπηρετούσε τότε ως Υποδιοικητής και συγχρόνως ως Διευθυντής Σπουδών στη Σχολή, ενώ στη δική μας τάξη παρέδιδε μαθήματα επί των εφαρμοσμένων όπλων του Πολεμικού Ναυτικού. Μετά την αποστρατεία μας είχαμε πολλές φορές συναντηθεί σε εκδηλώσεις των αποστράτων αξιωματικών του Πολεμικού ναυτικού και πάντοτε θαυμάζαμε την παράσταση και τον τρόπο του φέρεσθαι που δίδασκε με το παράδειγμά του ο ευπατρίδης Αξιωματικός. Χωρίς να υπεισέλθουμε σε λεπτομέρειες της τρικυμιώδους σταδιοδρομίας του κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου θα αναφέρουμε μόνο πως τον Απρίλιο του ‘41 βρέθηκε να υπηρετεί στο Αντιτορπιλικό ΥΔΡΑ όταν το βύθι-

σαν τα Γερμανικά Stukas στη μέση του Σαρωνικού κοντά στις νησίδες Λαγούσες. Ο Ναύαρχος τότε είχε διασωθεί κολυμπώντας. Αργότερα τον Δεκέμβριο του ’41 διέφυγε λαθραία προς τη Μέση Ανατολή για να συνεχίσει τον πόλεμο εναντίον των κατακτητών της πατρίδας. Υπηρέτησε σε διάφορα πλοία και έλαβε μέρος σε πλείστες επιχειρήσεις ελληνικών και συμμαχικών πλοίων στη Μεσόγειο, τον Ινδικό και τον Ατλαντικό. Υπηρετώντας στο Αντιτορπιλικό ΚΑΝΑΡΗΣ τον Ιούλιο του 1943 συμμετείχε στην απόβαση στη Σικελία όταν ο πόλεμος άρχισε να παίρνει ευνοϊκή για τους Ευρωπαίους συμμάχους τροπή. Τον Ιούνιο του 1944 υπηρετώντας στην Κορβέτα ΤΟΜΠΑΖΗΣ συμμετείχε στην απόβαση στη Νορμανδία και συνόδευσε αποβατικά πλοιάρια μέχρι τις άμμους της ακτής GOLD, όπου αποβιβάστηκαν οι Άγγλοι. Η επάνοδος στην Ελλάδα μετά το τέλος της κατοχής επιφύλαξε άλλες περιπέτειες για τους ανθρώπους που γύριζαν από τη φωτιά του πολέμου. Έπρεπε να υπερασπιστούν την πατρίδα και τη δημοκρατία του λαού της, έπρεπε να καθαρίσουν τις θάλασσες γύρω από τη χώρα από τις χιλιάδες νάρκες που είχαν

Επιστρέφοντας από την απόβαση της Γαλλίας, 6 Ιουνίου 1944. Διακρίνονται από αριστερά προς τα δεξιά οι: Θ. Λυμπεράκης, Μ. Μαρής, Ρ. Νικολαΐδης και ο κυβερνήτης Γ. Παναγιωτόπουλος. Φωτογραφικό Αρχείο Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Αποχαιρετισμοί

Θεόδωρος Λυμπεράκης

ποντισθεί από τους κατακτητές, έπρεπε να εξασφαλίσουν τις προϋποθέσεις για την κοινωνική και οικονομική ανόρθωση του λαού. Ο Θεόδωρος Λυμπεράκης, εκπρόσωπος της γενιάς των πολεμιστών, συμμετείχε στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων του σε όλη εκείνη την αναγεννητική προσπάθεια της χώρας. Καλό ταξίδι Ναύαρχε. Μας δίδαξες!!! Δεν θα σε ξεχάσουμε. Iωάννης Παλούμπης

Γράφει ο Σκάπουλος 78 Περιπλους 117

γαπητοί αναγνώστες, αγαπητές φίλες και φίλοι. Δεν νομίζω πως υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία μεταξύ των αναγνωστών αυτού του περιοδικού πως η ύπαρξη ενός ελληνικού ναυτικού το 1821 συνέβαλε όσο τίποτε άλλο στην επιτυχία της εξέγερσης των σκλαβωμένων Ελλήνων. Επρόκειτο για ένα εμπορικό, κατ’ αρχήν, ναυτικό που μετετράπη σε πολεμικό προσθέτοντας λίγα κανόνια μικρού σχετικά διαμετρήματος και

βραχέος βεληνεκούς, το οποίο επικράτησε στο Αιγαίο, μη επιτρέποντας στο, καλά οργανωμένο, οθωμανικό ναυτικό να διαπλεύσει τη θάλασσα που χώριζε τη Μικρά Ασία από τον ελληνικό χώρο και να αποβιβάσει ενισχύσεις στις εστίες της ελληνικής εξέγερσης και φυσιολογικά να καθυποτάξει τις επαναστατικές κινήσεις. Τον σημαντικότερο ίσως ρόλο στον ναυτικό αγώνα έπαιξε το πυρπολικό και ο νεωτερισμός που εισήχθη στη χρήση του από τους Έλληνες, της καθοδηγούμενης, μέχρις αγκιστρώσεως στον

στόχο, πλεύσης και της εν συνεχεία πυρπόλησης του σκάφους με ταυτόχρονη διαφυγή του πληρώματος. Όλα τα ανωτέρω αποτελούν διαπιστώσεις ακόμα και από την επιφανειακή μελέτη της ιστορίας της Επανάστασης και του ναυτικού αγώνα κατά τη διάρκειά της. Περισσότερη εμβάθυνση στην περιγραφή του Ναυτικού της Επανάστασης βρίσκεται στο βιβλίο του Πλοιάρχου Π.Ν. Τρύφωνα Κωνσταντινίδη που εκδόθηκε το 1954 από την Ιστορική Υπηρεσία Β.Ν. με τίτλο: «Καράβια. Καπετάνιοι και Συντροφοναύται.1800-1830» Σ’ αυτό το σημείωμα θα ήθελα να μεταφέρω μόνο λίγες γραμμές για την εσωτερική οργάνωση και δομή των πλοίων, όπως περιγράφονται στο βιβλίο, που είναι προϊόν επισταμένης μελέτης ιστορικών αρχείων των ελληνικών ναυτότοπων εκείνης της εποχής με προεξάρχοντες την Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά. Η εντός των πλοίων ιεραρχία ήταν πολύ απλή. Επί κεφαλής ήταν ο Καπετάνιος ή Ρεΐζης (λέξη προερχόμενη από το τουρκικό Ρεΐς). Κάτω από αυτόν τρεις μόνο βαθμοφόροι αναγνωρίζονταν, ο Ναύκληρος, ο Γραμματέας και ο Τροφοδότης. Σημαντική διαφορά υπήρχε από τα αντίστοιχα ευρωπαϊκά πλοία στα οποία λάμβαναν βαθμούς αξιωματικών και υπαξιωματικών οι εκτελούντες φυλακή υπηρεσίας Αξιωματικού ή Υπαξιωματικού Φυλακής. Ως Καπετάνιοι εννοούντο οι Πλοίαρχοι των σχετικώς μεγάλων σκαφών, ενώ οι των μικρών καϊκιών χαρακτηρίζονταν και αποκαλούνταν «καραβοκύρηδες» ή «καραβοκυροί». Ο Ναύκληρος ή Ναύκλερος αποτελούσε την ψυχή του πλοίου και αντικαθιστούσε τον καπετάνιο όταν αυτός έλειπε. Σ’ αυτόν συγκεντρώνονταν τα καθήκοντα που στα σύγχρονα πλοία του Π.Ν. επιτελούν ο Ύπαρχος, ο Οπλονόμος και ο Αξιωματικός Αρμένων. Ο Γραμματέας, ή Γραμματικός, ή Σκριβάνος, ήταν ένα είδος Υπασπιστού του, κατ’ αρχήν, αναλφάβητου Καπετάνιου. Επι-

τελούσε καθήκοντα φροντιστού του πλοίου, τηρούσε τα φορτωτικά και τα ναυτιλιακά έγγραφα και τους λογαριασμούς, τα κατάστιχα εισπράξεων και πληρωμών και προέβαινε σε κάθε πληρωμή και είσπραξη. Έγραφε τις εκθέσεις του Καπετάνιου, εκτελούσε χρέη διερμηνέως (κυρίως από την ιταλική που ήταν τότε η κρατούσα γλώσσα της ναυτιλίας), τηρούσε το ημερολόγιο του πλοίου και σημείωνε στους χάρτες την πορεία και το στίγμα του πλοίου. Ο Τροφοδότης ή Ντεσπεντζέρος, ο τρίτος βαθμοφόρος επιμελείτο την τροφαποθήκη (ντεσπέντζα) και τη στοιβασία των κρασοβάρελων που αποτελούσαν απαραίτητη προμήθεια της τροφοδοσίας του πληρώματος. Μέχρι το 1831 ο διοριζόμενος Πλοίαρχος κάποιου σκάφους κατένεμε τους βαθμούς των αξιωματικών όπως αρεσκόταν, σε συγγενείς και γνωστούς του. Επομένως απλή αντικατάσταση του Πλοιάρχου επέφερε πλήρη διοικητική αναστάτωση όλων των βαθμοφόρων. Η πρώτη επίσημη βαθμολογία για το Εθνικό Ναυτικό θεσπίσθηκε το 1831 από τον Καποδίστρια. Όταν δε τον ίδιο χρόνο ο Ναύσταθμος του Πόρου απέκτησε τον πρώτο Κανονισμό λειτουργίας ως Ναυτικό Διευθυντήριο, κατ’ ουσίαν Ναυαρχείο, θεσπίσθηκε ο τίτλος του Επιτελούς που δινόταν στον επιφορτισμένο με την αρχιγραμματεία και τα μητρώα του Ναυτικού. Το πλήρωμα του πλοίου λεγόταν «Τσούρμο» λέξη που προερχόταν από τα Δυτικά κωπήλατα σκάφη και λεγόταν έτσι το σύνολο των κωπηλατών των γαλερών, αιχμαλώτων ή αθλίων τυχοδιωκτών. Οι ναύτες λέγονταν «μαρνέροι» (από το ιταλικό marinaro), γεμιτζήδες, σύντροφοι ή συντροφοναύτες, ακόμα δε και λεβέντες (από το Levante). Τα ελληνικά πλοία (βρίκια κατά κανόνα) έφεραν πλήρωμα ανάλογο με τον αριθμό των κανονιών τους. Πλοίο με 8 κανόνια έφερε πλήρωμα 35 ναύτες, ενώ σκάφος 20 κανονιών είχε πλήρωμα 70 ανδρών και ενδεχομένως 5 – 6 μούτσους. Ο Αμερικανός φιλελληνας και αρχιχειρουργός του ελληνικού στόλου κατά τον αγώνα, Samuel Howe, αναφέρει ότι το σύνολο σχεδόν του πληρώματος συγκροτούνταν από το συγγενολόι του πλοιοκτήτη, που ήταν συνήθως και Καπετάνιος. Το πλήρωμα ενδιαιτάτο στον «κουραδόρο» της πλώρης (πρωραίο υπόφραγμα) και εκτός υπηρεσίας σύχναζε στο κατάστρωμα μεταξύ πρωραίου και πρυμναίου ιστού. Κανείς δεν επιτρεπόταν να πάει προς πρύμα εκτός αν διατελούσε σε διατεταγμένη υπηρεσία. Η τροφή του πληρώματος ήταν, κατά κανόνα, μονότονη και συνίστατο κυρίως από γαλέτες (διπυρίτης άρτος), κρέας σαλάδο (παστωμένο με αλάτι), όσπρια, παστά ψάρια, ελιές, κρεμμύδια και τυρί. Κρασί συμπλήρωνε το κάθε γεύμα. Τρεις φορές την ημέρα στήνονταν τραπέζια στο κατάστρωμα και σερβίρονταν τα φαγητά από τους μούτσους. Επί του πλοίου υπήρχε ορνιθώνας και ετρέφοντο επίσης προς σφαγήν πρόβατα και μοσχάρια, αυτά για το συσσίτιο του Πλοιάρχου και των βαθμοφόρων. Μετά το συσσίτιο το πλήρωμα αναπαυόταν, έπαιζε λύρα, τραγουδούσε, χόρευε και ορισμένες φορές διαβάζονταν από τους εγγράμματους τα κατορθώματα του Μεγάλου Αλέξανδρου και άλλων Ελλήνων ηρώων. Σήμερα όλα αυτά μας φαίνονται ενδεχομένως περίεργα και λίγο ως περισσότερο παράξενα. Αυτοί όμως ήταν οι πρόγονοί μας, αυτοί πολέμησαν με αυτές τις συνθήκες και σ’ αυτούς χρωστάμε σήμερα των δύο αιώνων ελευθερία την οποία εμείς απολαμβάνουμε. Περιπλους 117 79

ΝΑΥΤΙΚΆ ΜΟΥΣΕΊΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΊ ΦΟΡΕΊΣ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΚΉΣ ΠΑΡΆΔΟΣΗΣ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο, Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Αστική μη κερδοσκοπική εταιρία) Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223/28249, Fax: 26950 83748 ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ Τσιλιβή, Ζακύνθου ΤΤ 22100. Τηλ. 26950 42436/ Κιν. 6974 065 776 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ.: 22890 22700/210 81 25 547, Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Ραψάνη, Χρυσοστόμου Σμύρνης 1, Τηλ: 2510 240 668, 6977 391 605, Ε-mail: nmkav.gr@gmail.com • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ & ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ (Ν.Π.Δ.Δ.) Κων/νου Καραμανλή 1, Δημαρχιακό Μέγαρο, ΤΤ18900, Σαλαμίνα. Τηλ.-fax: 213-2027316 E-mail: museum@0165.syzefxis.gov.gr

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

ΦΟΡΕΊΣ (ΙΔΡΎΜΑΤΑ - ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΑ - ΝΑΥΤΙΚΈΣ ΣΥΛΛΟΓΈΣ) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ "ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ" Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709 80 Περιπλους 117