ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 84

ΤΕΥΧΟΣ 84 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

84

ΙΟΥΛΙΟΣ // ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ // ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔΟΤΗ

04

ιωαννησ λατσησ. Το πολυδιάστατο ανθρωπιστικό έργο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου ΠΝ εα

22

Ο ιστιοπλοϊκός αγώνας για την «Ελληνική Ναυτιλία» Του Γεωργίου Δεσποτόπουλου, Μέλους του ΔΣ του ΝΜΕ

34

Τέχνη & Οικολογία Θαλάσσιου Περιβάλλοντος Της Μαριλένας Σταμούλη

36

Η πρώτη επιχείρηση Αμερικανών πεζοναυτών στη Μεσόγειο Κείμενο: Δρ. Ιωάννης Παρίσης - Μετάφραση: Ιωάννης Παλούμπη

38

Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου από Θαλάσσιες, Εναέριες και Οδικές μεταφορές: Δυνατότητες μετριασμού και τεχνικές Του Kαθηγητή Νικήτα Νικητάκου & του Υποψηφ. Δρ. Ιωάννη Δαγκίνη Παν/μιο Αιγαίου – Τμ. Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών

44

«Αρμενίζοντας σε Καθαρές, Γαλάζιες Θάλασσες» Έκθεση Ζωγραφικής της Παιδικής HELMEPA στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. 23 Οκτωβρίου-22 Νοεμβρίου 2013.

50

Μάθημα Ζωής Της Πολυξένης Χούση, Διευθύντριας Σύνταξης περιοδικού «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ»

52

ΜΙΑ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΣΤΑ ΑΝΟΙΧΤΑ ΤΗΣ ΗΛΕΙΑΣ Του Αντιναυάρχου ε. α. Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ

56

«Διαφυγή 1941 - 44. Ενθυμήματα Μιλτιάδη Χούμα» Έκθεση για την επέτειο του ΟΧΙ και την Εθνική Αντίσταση στην Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά, 25-29 Οκτωβρίου 2013.

60

Με τα Ναρκαλιευτικά στις Κυκλάδες... Του Αντιναυάρχου ΠΝ Δημητρίου Δούση (εα)

62

Πολιτιστικά Καλοκαιρινά Δρώμενα • Έκθεση γραμματοσήμων με θέμα τους φάρους στην Ύδρα Της Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Προέδρου ΝΜΕ • Έκθεση με κειμήλια του ναυάρχου Οράτιου Νέλσων στην Κεφαλονιά Του Αντιναυάρχου ε. α. Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ

66

λογοτεχνια & θαλασσα

72

Ημερολόγιο

Εκτύπωση: Χ. ΣΤΕΡΓΙΟΥ Ε.Ε.

76

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ Θωμάς Κατωπόδης

Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν

78

Βαρόμετρο. Γράφει ο Σκάπουλος

ΤΕΥΧΟΣ 84 • ΙΟΥΛΙΟΣ-ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ-ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2013

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37 Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εξώφυλλο Σπύρος Συνοδινός, Ιστιοδρομώντας... Λάδι σε καμβά 30x24 εκ. Συλλογή ΝΜΕ. Δωρεά του καλλιτέχνη, 14.8.2013.

04

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: nme@ath.forthnet.gr Website: www.hmmuseum.gr

22

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

34

Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας Διαφημίσεις: Ν. Νικολαϊδης Τηλ./Fax: 210 24 35 075

44

Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη

Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

5652

Α

γαπητές φίλες και φίλοι, Το καλοκαίρι πέρασε κι έχουμε μπει για τα καλά στο Φθινόπωρο. Το Μουσείο αισθάνθηκε πολύ τον ερχομό του Φθινοπώρου καθώς οι αίθουσες του πλημμύρισαν και πάλι από παιδιά μικρότερων και μεγαλύτερων ηλικιών που μας επισκέπτονται για να μάθουν, να ψηλαφίσουν με τα χέρια τους, να ταξιδέψουν, μέσα στην ελληνική ναυτική ιστορία. Τα παιδιά μαθαίνουν για τα μέρη του πλοίου, τα όργανα πλοήγησής του, τη χρησιμότητα του εξάντα και της πυξίδας, τις δυσκολίες αλλά και την ομορφιά του ναυτικού επαγγέλματος. Τα αντικείμενα, τα μοντέλα, τα έργα τέχνης, τα κειμήλια της έκθεσης του μουσείου αποτελούν τους αδιάψευστους μάρτυρες των επιτευγμάτων των Ελλήνων στο υγρό στίβο, καταδεικνύουν την ναυτική πλευρά του πολιτισμού μας. Μέσα από 2.500 εκθέματα τα παιδιά διδάσκονται για τους αγώνες και τις θυσίες, τα μεγαλεία και τις συμφορές της φυλής μας, όπως έγιναν και καταγράφηκαν στη ναυτική ιστορία της χώρας μας. Ένας από τους πρωταρχικούς σκοπούς ύπαρξης του ιδρύματος μας παραμένει πάντα ο παιδευτικός. Η καλλιέργεια της αγάπης για τη θάλασσα στους νέους και ο τονισμός του γεγονότος ότι η θάλασσα διαχρονικά αποτέλεσε πηγή ζωής και ευημερίας για τους Έλληνες συνθέτουν το νόημα και περιεχόμενο των εκπαιδευτικών μας δράσεων. Παράλληλα δεν παραλείπουμε ποτέ να περνάμε στα παιδιά μηνύΗλιοβασίλεμα στην Σαντορίνη. Φωτογραφία:Anag

2 Περιπλους

ματα για την αξία της προστασίας της θαλάσσσιου οικοσυστήματος από την ρύπανση. Η Γη μας είναι υδάτινος πλανήτης. Το 71% της επιφάνειας της καλύπτεται με νερό και από αυτό, το 97% είναι θάλασσες. Η φροντίδα και η πρόνοια για τη διατήρηση της καθαρότητάς τους είναι πράξη ευθύνης. Σε αυτό το πλαίσιο και σε συνεργασία με τη HELMEPA την Τετάρτη 23 Οκτωβρίου εγκαινιάσαμε την έκθεση παιδικής ζωγραφικής «Αρμενίζοντας σε καθαρές, γαλάζιες θάλασσες». Η αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του μουσείου γέμισε με χρώματα από τις 56 ευφάνταστες ζωγραφιές μαθητών από όλη την ελληνική επικράτεια, που πραγματεύονται το ζήτημα της προστασίας του θαλασσίου περιβάλλοντος. Θεωρούμε ότι η πανέμορφη αυτή έκθεση, θα αποτελεί την απαρχή μιάς πολύ δημιουργικής συνεργασίας του μουσείου με την HELMEPA, την ένωση που εκφράζει με την δράση της την κοινωνική ευθύνη της ελληνικής ναυτιλίας. Η νέα χρονιά (μετράμε κι εμείς την έναρξη της χρονιάς στην αρχή του Φθινοπώρου, σαν την εκκλησία και τα σχολεία) ξεκίνησε με αρκετές εκδηλώσεις όχι μόνο για τους μικρούς μας φίλους αλλα και για τους μεγάλους. Πληροφορίες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό για αυτές θα βρείτε επόμενες στις σελίδες του περιοδικού μας. Θα ξεχωρίσω τη διοργάνωση και τον συντονισμό του ιστιοπλοϊκού αγώνα προς τιμήν της Εμπορικής μας Ναυτιλίας που έλαβε χώρα την Κυριακή 13 Οκτωβρίου. Νομίζω πως η απόδοση φόρου τιμής

στη ναυτιλία μας αποτελεί χρέος όλων μας, για πολλούς και διάφορους λόγους που θα έπαιρνε σελίδες να τους απαριθμήσω. Θα περιοριστώ να αναφέρω μόνο το γεγονός ότι σε μια περίοδο θλίψης, κατήφειας και απογοήτευσης για τη θέση της χώρας μας στο διεθνές σκηνικό, η εμπορική μας ναυτιλία είναι ο μόνος τομέας που μας κάνει να αισθανόμαστε υπερήφανοι σαν Έλληνες, είναι ο μόνος τομέας στον οποίο αισθανόμαστε σας υπερδύναμη του πλανήτη. Τέλος την Πέμπτη 24 Οκτωβρίου έγιναν τα εγκαίνια έκθεσης ενθυμημάτων του ήρωα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου Μιλτιάδη Χούμα στη Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιώς στο παλιό ταχυδρομείο. Το Μουσείο μαζί με το Δήμο Πειραιώς συμμετείχε στη διοργάνωση της έκθεσης που έγινε στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για την 28η Οκτωβρίου. Ήταν μια πολύ καλή εκδήλωση που θέλησε να ξεφύγει από τα συνηθισμένα και για την εθνική επέτειο να προβάλλει μέσα από τη δράση του Μιλιτάδη Χούμα την εθνική αντίσταση μέτα την κατάληψη της χώρας, που αναπτύχθηκε στα βουνά και στις θάλασες μας. Πριν κλείσω αυτό το σύντομο σημείωμα θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα πολύ σημαντικό γεγονός στην πολιτιστική ζωή όχι μόνο του Πειραιά αλλά και της χώρας μας, αυτό της επαναλειτουργίας του Δημοτικού Θεάτρου. Η αναπαλαίωση του εμβληματικού κτιρίου και το πλούσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα που μας παρουσίασε η νέα διεύθυνση για τον

πρώτο χρόνο της λειτουργίας του, θα ενσαρκώσουν το ελπιδοφόρο σύνθημα Πειραιάς...Λιμάνι στον πολιτισμό. Η παλαϊκή συμμετοχή στις εκδηλώσεις για την επανατοποθέτηση του Δημοτικού Θεάτρου στον πολιτιστικό χάρτη της χώρας, μεσούσης της κρίσης, θεωρούμε ότι αποδεικνύει την διαπίστωση πως η έξοδος από την στενωπό που διαβιούμε ως κοινωνία, περνάει από τον πολιτισμό μας, σε αυτόν υπάρχει η ελπίδα, το όραμα για ένα καλύτερο μέλλον. Αγαπητά μέλη μείνετε κοντά στο Μουσείο μας. Παρακολουθείται τις εκδηλώσεις του και όσο μπορείτε δίνετε το παρόν σε αυτές. Σεις αποτελείτε τη δύναμη που εμπνέει τους λιγοστούς υπαλλήλους και τους εθελοντές που εργάζονται με αυταπάρνηση, να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους για την εύρυθμη λειτουργία του ιδρύματός μας. Κυρίως όμως η αδιάλειπτη παρουσία σας στις εκδηλώσεις μας, αποτελεί απτή απόδειξη του ισχυρού ερείσματος που έχει το Ναυτικό Μουσείου της Ελλάδος μέσα στην ελληνική κοινωνία, βασικό μας όπλο στον καθημερινό αγώνα που διεξάγουμε για την εξεύρεση οικονομικών πόρων, παρά τις πολλές και ανυπέρβλητες δυσκολίες που υπάρχουν. Καλό χειμώνα σε όλους μας. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ

Περιπλους 3

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΤΣΗΣ Το πολυδιάστατο ανθρωπιστικό έργο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση

Σ

υμπληρώθηκαν φέτος 10 χρόνια από τότε που έφυγε από τη ζωή ο θρύλος του επιχειρηματικού εμπορίου, ο Γιάννης Λάτσης. Θα μπορούσε κανένας να τον χαρακτηρίσει σαν τον πλέον αντιπροσωπευτικό Έλληνα, που ενσάρκωσε τις ικανότητες εκείνες, που συνετέλεσαν στην επιβίωση της φυλής μας σε πείσμα όλων των ανυπέρβλητων δυσκολιών που οι καιροί και η ιστορία όρθωσαν και εξακολουθούν να ορθώνουν μπροστά της. Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου ΠΝ εα

Ιωάννης Σ. Λάτσης (1910-2003). Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση.

4 Περιπλους

Πράγματι στο πρόσωπο του Λάτση θα μπορούσες να συναντήσεις συγκεντρωμένες: - την ακατέργαστη σοφία ως συμπύκνωμα εμπειρίας της φυλής από αιώνες ζωής, - το αξεπέραστο εμπορικό δαιμόνιο κληροδοτημένο στα γονίδιά του από αιώνες εμπορίου που εξασκούσαν οι πρόγονοί του Ηπειρώτες γυρίζοντας με μουλάρια όλα τα Βαλκάνια κι ακόμα πάρα πέρα, - την αξιοθαύμαστη προσαρμογή στις εκάστοτε διαμορφούμενες καταστάσεις, κληροδοτημένη από την επιβίωση της φυλής σε αιώνες δουλείας. Ναι, νομίζω πως ο Λάτσης ενσάρκωσε με τον πλέον αντιπροσωπευτικό τρόπο τον Έλληνα, που ξεκινάει από το μηδέν, επιβιώνει σε δύσκολες καταστάσεις, εκεί που άλλοι θα είχαν εγκαταλείψει την προσπάθεια, κατορθώνει με την επιμονή του να προκόψει κι όταν βρεθεί σε κατάλληλο περιβάλλον μεγαλουργεί δημιουργώντας αμύθητα επιτεύγματα. Ο Γιάννης Λάτσης γεννήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου του 1910 στο Κατάκωλο του Νομού Ηλείας. Ήταν το έκτο παιδί από τα εννέα του Σπύρου Λάτση, καταγόμενου από το Αρβανίτικο Κανάλι, χωριό της Κέρκυρας, που δημιουργήθηκε στις αρχές του 17ου αιώνα από οικογένειες που μετοίκησαν στο νησί από τη γειτονική Αλβανία. Η μητέρα του ήταν η Αφροδίτη Ευθυμίου, που είχε γεννηθεί στον Πύργο της Ηλείας. Ο πατέρας του εργαζόταν στο Κατάκωλο ως υποδηματοποιός και αργότερα ως παντοπώλης, διατηρώντας ταυτόχρονα ένα μικρό καφενείοταβέρνα, όπου σύχναζαν οι άνθρωποι του λιμανιού. Ο μικρός Γιάννης πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια και δούλεψε σκληρά για να ξεφύγει από την οικογενειακή του ανέχεια. Στην αρχή έκανε φορτοεκφορτώσεις στο λιμάνι του Κατακώλου. Τα δύσκολα παιδικά χρόνια διαμόρφωσαν το χαρακτήρα του. Έμαθε να εκτιμά τα απλά και σημαντικά πράγματα στη ζωή και να μην ξεχνά ποτέ τους χωριανούς του. Δουλεύοντας κατάφερε συγχρόνως να αποφοιτήσει από την Μέση Δημόσια Εμπορική Σχολή του Πύργου. Στις αρχές της δεκαετίας του ’30 υπηρέτησε τη θητεία του στο Πολεμικό Ναυτικό με την ειδικότητα του γραφέα και τοποθετήθηκε στο νεοϊδρυθέν, τότε, Υπουργείο της Αεροπορίας. Απολύθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 1931. Μετά το τέλος της θητείας του, σε ηλικία 22 ετών ίδρυσε ναυτικό πρακτορείο στον Πύργο με την επωνυμία “John S. Latsis Steamship Agent & Chartering Broker Commercial Representative and Maritime Insurance”. Την εποχή εκείνη το Κατάκωλο ήταν εξαγωγικό λιμάνι από όπου τα φορτηγά πλοία φόρτωναν όλα τα γεωργικά προϊόντα της περιοχής κυρίως τη μαύρη σταφίδα, αλλά και πατάτες, κρασιά, καθώς και σαπούνια που παρήγαγε η τοπική βιομηχανία. Παράλληλα, το Κατάκωλο αποτελούσε πόλο έλξης κρουαζιερόπλοιων προκειμένου οι επιβάτες να επισκεφτούν τις αρχαιότητες της Ολυμπίας. Σ’ αυτό το έντονα δραστήριο περιβάλλον ο Λάτσης ασχολήθηκε ενεργά με το διαμετακομιστικό εμπόριο και συνήψε συμφωνίες με αντικείμενο τις θαλάσσιες μεταφορές προϊόντων αγροτικών και βιομηχανικών, που παράγονταν στην περιοχή. Έτσι γνώρισε καλύτερα τα μυστικά του εμπορίου εκείνη την εποχή, που η ζήτηση μεταφορικών υπηρεσιών στο εγχώριο και στο διεθνές εμπόριο ήταν ιδιαίτερα αυξημένη και προσοδοφόρα στην περιοχή της Ηλείας. Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’30 ο Γιάννης Λάτσης αρχίζει να ασχολείται παράλληλα με την πρακτόρευση προϊόντων και εμπορευ-

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΤΣΗΣ μάτων και με τον τουρισμό. Η χρονική συγκυρία είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή για τον τουρισμό καθώς οι αριθμοί των επισκεπτών της χώρας και της Ηλείας ειδικότερα αυξάνουν κάθε χρόνο. Υποδέχεται τουρίστες στο λιμάνι του Κατακώλου και τους μεταφέρει στην Ολυμπία. Την ίδια εποχή επιδίδεται στο εμπόριο σταφίδας, μια δραστηριότητα που κυριαρχεί στην οικονομική ζωή της Πελοποννήσου και ιδιαίτερα της Ηλείας, ήδη από τον προηγούμενο αιώνα. Είναι γεγονός ότι δυσκολεύεται να διεισδύσει στο παγιωμένο από πολλές δεκαετίες δίκτυο σταφιδικών συναλλαγών. Όταν το επιτυγχάνει αναλαμβάνει το ρόλο του μεσάζοντα μεταξύ του παραγωγού της σταφίδας και του μεγαλεμπόρου εξαγωγέα. Με στόχο να διευρύνει τις δραστηριότητες της εταιρείας του ο Λάτσης αξιοποιεί τη γνωριμία του με τον Άγγλο πρέσβη, τον οποίον επισκέπτεται στην Αθήνα και αποκομίζει από αυτόν συστατική επιστολή. Η Αγγλία αποτελούσε για δεκαετίες σταθερό πελάτη της ελληνικής σταφίδας την οποία χρησιμοποιούσαν στην παρα-

σκευή της πατροπαράδοτης αγγλικής πουτίγκας. Με εφόδιο την επιστολή προσεγγίζει και προσεταιρίζεται περισσότερους εμπόρους, παραγωγούς και εξαγωγείς σταφίδας. Πείθει τους παραγωγούς να συνεταιριστούνε και ο ίδιος αναλαμβάνει να αποθηκεύει τη σταφίδα τους για όσο διάστημα απαιτείται, έτσι ώστε χωρίς πίεση χρόνου να βρίσκεται, μέσω διαπραγματεύσεων, η πλέον συμφέρουσα τιμή πώλησης. Για την αποθήκευση της σταφίδας χρησιμοποιεί μια αποθήκη που του παραχωρεί η νεοσύστατη, τότε, Αγροτική Τράπεζα, ενώ παράλληλα πείθει τους υπαλλήλους της ΑΤΕ να του επιτρέψουν να τοποθετήσει ένα δικό του γραφείο στο χώρο της Τράπεζας, γεγονός που του διευκολύνει την εργασία του και του επιτρέπει την καλύτερη οργάνωσή της. Στις 6 Ιανουαρίου 1940 παντρεύεται την Εριέττα Τσουκαλά στον Πύργο της Ηλείας, το τελευταίο από τα έξι παιδιά του Χρήστου Τσουκαλά εμπόρου υφασμάτων στον Πύργο. Από τον γάμο του απέκτησε τρία παιδιά, τον Σπύρο, τη Μαριάννα και τη Μαργαρίτα.

ο Λάτσης ενσάρκωσε με τον πλέον αντιπροσωπευτικό τρόπο τον Έλληνα, που ξεκινάει από το μηδέν, επιβιώνει σε δύσκολες καταστάσεις, εκεί που άλλοι θα είχαν εγκαταλείψει την προσπάθεια, κατορθώνει με την επιμονή του να προκόψει κι όταν βρεθεί σε κατάλληλο περιβάλλον μεγαλουργεί δημιουργώντας αμύθητα επιτεύγματα. Πάνω: Ο Ιωάννης Σ. Λάτσης (αριστερά) κατά τη θητεία του στο Ναυτικό στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. Αριστερά: Ο Ιωάννης Σ. Λάτσης στη δεκαετία του 1930. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. Κάτω: Ο Γιάννης Λάτσης (πρώτη σειρά, ξαπλωμένος δεξιά) με συμμαθητές του στην Εμπορική Σχολή του Πύργου (περ. 1925). Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση.

Περιπλους 5

Το πολυδιάστατο ανθρωπιστικό έργο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση

Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 ο Λάτσης μπαίνει δυναμικά στο χώρο των υγρών φορτίων, ένα χώρο στον οποίο θα διαφοροποιηθεί σημαντικά από άλλους εφοπλιστές.

1. Ο Ιωάννης Σ. Λάτσης στη γέφυρα του «Εριέττα», ενός από τα πρώτα του πλοία, το 1952. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. 2. Το «Νεράιδα», ένα από τα πρώτα πλοία του Ιωάννη Σ. Λάτση, γνωστό από τη μεταφορά επιβατών στα νησιά του Αργοσαρωνικού από το 1950 έως το 1974. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. 3. Ο Ιωάννης Σ. Λάτσης με τον Αιγύπτιο Πρόεδρο Anwar Sadat τη δεκαετία του 1970. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση.

1

2

Εν όψει του επερχομένου πολέμου στις 5 Μαΐου 1940 ανακλήθηκε από την εφεδρεία και εντάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό και τοποθετήθηκε στη ναυτική αμυντική περιοχή των Πατρών. Υπηρέτησε σ’ όλη τη διάρκεια του ελληνο-ιταλικού πολέμου και απολύθηκε την 1η Μαΐου 1941 μετά την κατάληψη από τις δυνάμεις του Άξονα όλου του χερσαίου ελληνικού χώρου. Η κατοχή βρίσκει τον Γιάννη Λάτση και τη σύζυγό του στην Αθήνα. Εν μέσω της τραγικής καταστάσεως που επικρατεί στη χώρα εμπλέκεται στο δίκτυο που βοηθά στρατιώτες συμμαχικών δυνάμεων που είχαν εγκλωβιστεί στην Ελλάδα, να διαφύγουν με καΐκια προς τη Μέση Ανατολή. Η δράση του γίνεται γνωστή στις γερμανικές υπηρεσίες και στις 5 Φεβρουαρίου 1943 εισβάλλουν στο σπίτι του να τον συλλάβουν. Ειδοποιημένος διαφεύγει τη σύλληψη και καταφεύγει σε διάφορες κρυψώνες, Τελικά συλλαμβάνονται οι τρεις αδελφοί του οι οποίοι φυλακίζονται για λίγους μήνες στο Χαϊδάρι. Μετά την απελευθέρωση ο Λάτσης διατηρεί ένα μικρό γραφείο στην Αθήνα και επιδίδεται και πάλι στο εμπόριο. Ήταν μια δουλειά που ήξερε πολύ καλά να κάνει, εισαγωγές, εξαγωγές αγροτικών και άλλων προϊόντων. Στο τέλος της δεκαετίας του ’40 στρέφεται στην ακτοπλοΐα. Ο Γιάννης Λάτσης είχε εργαστεί ως ναυτικός στα πλοία του Ευάγγελου Νομικού, γιου του Πέτρου Νομικού. Η φιλία του με τον Βαγγέλη Νομικό στάθηκε αφορμή για την είσοδό του στην ακτοπλοΐα. Το 1945 απέκτησε με δάνειο ένα μικρό επιβατηγό πλοίο το «Έφη» το οποίο δρομολόγησε στη γραμμή του Αργοσαρωνικού. Η αυξημένη μεταφορική ζήτηση σ’ αυτή τη γραμμή του επιτρέπει να αγοράσει ένα ακόμη μεταχειρισμένο επιβατηγό το «Νίκη». Στα τέλη του 1949 αγοράζει το ντιζελοκίνητο «Laurana» ναυπήγησης 1939. Τους πρώτους μήνες του 1950 ο Λάτσης το μετατρέπει σε πολυτελές επιβατηγό, το δρομολογεί στη γραμμή Αργοσαρωνικού και λίγο αργότερα το μετονομάζει σε «Νεράιδα». Ανάδοχος ήταν ο 6 Περιπλους

3

Στρατηγός Πλαστήρας που είχε βαφτίσει και τον πρωτότοκο γιο του Λάτση, Σπύρο. Το όνομα του πλοίου προέρχεται από την περιοχή καταγωγής του Στρατηγού. Η δεκαετία του ’50 αποδείχθηκε η πλέον παραγωγική για τον Γιάννη Λάτση. Το 1952 παραλαμβάνει τα δύο πρώτα νεότευκτα επιβατηγά πλοία του από τα Σουηδικά ναυπηγεία «Gustafsson & Anderssons Varv.» στα οποία δίνει τα ονόματα της συζύγου του Εριέττας και του γιου του Σπύρου. Δρομολογούνται και τα δύο στην προσοδοφόρα γραμμή του Αργοσαρωνικού. Το «Εριέττα» αποδεικνύεται καλό πλοίο, σε αντίθεση με το «Σπύρος» που παρουσιάζει προβλήματα και δεν είναι κερδοφόρο. Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 ο Λάτσης μπαίνει δυναμικά στο χώρο των υγρών φορτίων, ένα χώρο στον οποίο θα διαφοροποιηθεί σημαντικά από άλλους εφοπλιστές. Έχοντας ήδη ένα μικρό στόλο φορτηγών πλοίων στην κατοχή του αποκτά το 1958 το πρώτο του δεξαμενόπλοιο, το «Σπύρος» κατασκευής του 1926, με σκοπό τη μεταφορά μελάσας από την Αίγυπτο στο πλαίσιο διμερούς συμφωνίας συμψηφισμού προϊόντων (Clearing). Είχε αρχίσει το εμπόριο μελάσας, μεταξύ άλλων, από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 είχε αναλάβει κατ’ αποκλειστικότητα όχι μόνο το εμπόριο, αλλά και τη μεταφορά μελάσας και ζάχαρης στην Ελλάδα. Το «Σπύρος» μπαίνει σ’ αυτή τη διαδικασία και μεταφέρει μελάσα στην Ελλάδα και κατεργασμένη μελάσα στις Ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως στην Αγγλία. Όλη αυτή η επιχειρηματική ανάπτυξη του επιβάλλει τη σύσταση γραφείων στο Κάιρο, στη Γενεύη και στο Λονδίνο, έχοντας πάντα το κέντρο των επιχειρήσεων στην Αθήνα. Παράλληλα συνεχίζεται το εμπόριο ξηρών φορτίων. Τα κυριότερα προϊόντα που μεταφέρονται εκείνη την εποχή πλην μελάσας και ζάχαρης είναι οινόπνευμα, πετρελαιοειδή, χημικά προϊόντα, ρύζι, μπανάνες, ξηροί καρποί, ελιές, λάδι, κρασί.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΤΣΗΣ

4 4. Ο Ιωάννης Σ. Λάτσης σε εργοτάξιο στην Τζέντα, το 1976. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. 5. Χαιρετώντας τον βασιλιά Fahad bin Abdulaziz στο διυλιστήριο του Ράμπιχ, το 1981. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. 6. Ο Ιωάννης Σ. Λάτσης και ο βασιλιάς Fahad bin Abdulaziz στο διυλιστήριο του Ράμπιχ, το 1981. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση.

5

Οι εμπορικές σχέσεις και συναλλαγές με την Αίγυπτο διευρύνονται και γνωρίζεται με τον ίδιο τον Πρόεδρο της Αιγύπτου Gamal Abdel Nasser. Ο Λάτσης έγινε εφοπλιστής αν και δεν υπήρξε ποτέ μέλος της ελληνικής εφοπλιστικής κοινότητας με παράδοση και παρελθόν προγόνων στη θάλασσα. Εκτός από την ακτοπλοΐα και τα φορτηγά επεκτάθηκε και στα υγρά καύσιμα. Απέκτησε δεξαμενόπλοια και εισήλθε στον τομέα της εμπορίας φορτίων πετρελαίου. Έγινε έτσι ο πρώτος Έλληνας πλοιοκτήτης που διαχειριζόταν πλοία και φορτία ταυτόχρονα. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 δρομολόγησε τα επιβατικά πλοία "Margarita", "Marianna", "Henrieta Latsi", "Marianna Latsi" και "Marianna IV" με τα οποία μετέφερε χιλιάδες μουσουλμάνους από διάφορες χώρες στη Σαουδική Αραβία για προσκύνημα στην ιερή Μέκκα. Μουσουλμάνοι προσκυνητές συνέρεαν από τη Τζακάρτα της Ινδονησίας, τις Φιλιππίνες, το Ντακάρ της Σενεγάλης, την Καζαμπλάνκα του Μαρόκου, το Οράν της Αλγερίας και την Τρίπολη της Λιβύης. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη Λιβύη διετήρησε μονοπωλιακό σχεδόν δικαίωμα μεταφοράς προσκυνητών από το 1960 έως το 1964. Η πρωτοβουλία του αυτή αύξησε το κύρος του στον αραβικό κόσμο, τον έφερε πιο κοντά στις πετρελαιοπαραγωγές χώρες και διευκόλυνε το εμπόριο υγρών καυσίμων με τα δεξαμενόπλοια του στόλου του. Θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι η προϊούσα αποστροφή των μουσουλμάνων προς τις μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις, που είχε συντελεσθεί εκείνη την εποχή, διευκόλυνε την προσέγγιση του Γιάννη Λάτση. Παρόλο ότι ο αριθμός των πλοίων του έφτασε σε υψηλά επίπεδα, ο ίδιος παρέμεινε εμπορικός επιχειρηματίας μέχρι τα βαθιά του γεράματα. Ό,τι αγόραζε το έβλεπε σαν επένδυση και υπολόγιζε πάντα την προστιθέμενη αξία στην μεταπώλησή του. Αγόρασε και αξιο-

6

ποίησε δεκάδες πανάκριβα ακίνητα στο Μόντε Κάρλο, τη Γενεύη, το Λονδίνο και αλλού. Η ανάμειξη στο εμπόριο καυσίμων τον οδήγησε στο τέλος της δεκαετίας του ’60 στη στρατηγική επιλογή της καθετοποίησης της παραγωγής των προϊόντων του πετρελαίου. Ίδρυσε το 1969 και έθεσε σε λειτουργία το 1972 σε 1770 στρέμματα στην Ελευσίνα το διυλιστήριο της Πετρόλα Ελλάς. (Το όνομα προέρχεται από τη σύντμηση των λέξεων PETROleum και LAtsis). Το μεγάλο πλεονέκτημα της Πετρόλα ήταν οι μεγάλοι αποθηκευτικοί χώροι στους οποίους εναποθηκεύονταν μεγάλες ποσότητες καυσίμων στις περιόδους διακυμάνσεων των τιμών, εν αναμονή της κατάλληλης ευκαιρίας για να πωληθούν με το μέγιστο κέρδος. Το ίδιο συνέβαινε και με τα δεξαμενόπλοιά του τα οποία φορτωμένα πετρέλαιο αγκυροβολούσαν στην Ελευσίνα και σε άλλες περιοχές της γης, όπου περίμεναν την ανύψωση των τιμών για να πλεύσουν σε τελικούς προορισμούς εκφόρτωσης. Η διορατικότητά του στο παιγνίδι των τιμών των διεθνών αγορών του έφερε μια συσσώρευση εκπληκτικού πλούτου. Χωρίς να διαθέτει τις κατάλληλες γνώσεις ανέλαβε ως εργολάβος την κατασκευή ενός μεγάλου μέρους της υποδομής της Τζέντα, κερδίζοντας από αυτή τη δραστηριότητα τεράστια ποσά. Έχτισε λιμάνια, παλάτια μέχρι και το διυλιστήριο στο Rabich, δυνατότητας επεξεργασίας 335.000 βαρελιών ανά 24ωρο, 160 χιλιόμετρα βορείως της Μέκκα. Από τη δραστηριότητά του αυτή κερδίζει τεράστια ποσά. Είναι χαρακτηριστικό ότι για την εξυπηρέτηση των ανθρώπων των εργοταξίων του στη Σαουδική Αραβία είχε διαθέσει τρία υπερωκεάνια στα οποία ενδιαιτώντο 1.000 περίπου άτομα στο καθένα. Η φήμη του στον Αραβικό κόσμο εξακολουθεί να τον συμπεριλαμβάνει ακόμα και σήμερα μεταξύ των ισχυροτέρων επιχειρηματιών του πλανήτη του 20ού αιώνα. Περιπλους 7

Το πολυδιάστατο ανθρωπιστικό έργο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση

1

2

1. Ο Σπύρος Λάτσης. (πηγή φωτογραφίας:Ευστάθιος Μπάτης, Πορτραίτα σε Μπλε Φόντο. Πρόσωπα που έγραψαν ιστορία στη ναυτιλία του 20ού αιώνα, Εκδόσεις Finatec, 1999.) 2. Η Μαριάννα Λάτση και ο Ιωάννης Σ. Λάτσης εγκαινιάζουν την Πετρόλα Ελλάς, το 1973. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. 3. Οι εγκαταστάσεις των Διυλιστηρίων της Πετρόλα.(πηγή φωτογραφίας: Ευστάθιος Μπάτης, Πορτραίτα σε Μπλε Φόντο. Πρόσωπα που έγραψαν ιστορία στη ναυτιλία του 20ού αιώνα, Εκδόσεις Finatec, 1999.) 4. Κατασκευαστικά έργα στην Πετρόλα Ελλάς στην Ελευσίνα, αρχές της δεκαετίας του 1970. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση.

3

4

8 Περιπλους

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΤΣΗΣ

1

7

2

8

3

4

5

6

1. Το δεξαμενόπλοιο “King Alexander”, ναυπηγμένο το 1978, 237.768 κοχ και 491.120 τνβ. Συλλογή Ομίλου Λάτση. 2. Το δεξαμενόπλοιο “Hellas Fos”, ναυπηγημένο το 1979, 261.862 κοχ και 555.051 τνβ, από τα μεγαλύτερα δεξαμενόπλοια του κόσμου. Συλλογή Ομίλου Λάτση. 3. To “Hellas Renaissance”, ναυπηγημένο το 1999, 27.645 κοχ και 46.217 τνβ. Συλλογή Ομίλου Λάτση. 4. VLGC "Hellas Fos", ναυπηγημένο το 2008, 54,994.8 DWT. © Petros Amaral. MarineTraffic.com. 5. VLGC "Hellas Glory", ναυπηγημένο το 2008, 54,985 DWT. © Petros Ward. MarineTraffic.com. 6. To φορτηγό "King Philippos", ναυπηγημένο το 2012, 111,827 DWT. © Andy Kane. MarineTraffic.com.

7. Το δεξαμενόπλοιο "King Gregory", ναυπηγημένο το 2012, 54,441 DWT. © Peter Beentjes. MarineTraffic.com. 8. Το δεξαμενόπλοιο "Lady Malou", ναυπηγημένο το 2013, 51,486 DWT. © Gilbert Smith. MarineTraffic.com.

Τη δεκαετία του ’80 μπήκε στον χρηματοπιστωτικό τομέα που ήταν μια άλλη μορφή εμπορίου, του χρήματος αυτή τη φορά. Ήταν η τελευταία επεκτατική κίνηση της οικονομικής αυτοκρατορίας Λάτση με τον ιδρυτή της εν ζωή. Άρχισε με την εξαγορά της Bank de Depots της Γενεύης, την οποία αγόρασε από την οικογένεια του Ωνάση. Αργότερα δημιούργησε το τραπεζικό συγκρότημα EFG Eurobank-Ergasias συμμαχώντας με τον μεγαλύτερο ευρωπαϊκό τραπεζικό κολοσσό την Deutsche Bank. Στη δεκαετία του ’80 μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ’90 διαχειρίζεται ένα στόλο 60 δεξαμενοπλοίων μεταφορικής ικανότητας 3,8 εκατ. τόνων αναδεικνυόμενος έτσι δεύτερος σε χωρητικότητα Έλληνας εφοπλιστής στην ελληνόκτητη ποντοπόρο ναυτιλία. Στo στόλο του περιλαμβανόταν σημαντικός αριθμός πλοίων ulccs. Την Κυριακή 11 Μαΐου 1986 παρουσία της πολιτειακής και πολιτικής ηγεσίας της Ελλάδος ύψωσε την ελληνική σημαία στο δεύτερο μεγαλύτερο δεξαμενόπλοιο του κόσμου κάνοντας περήφανη όλη την Ελλάδα και όλους τους Έλληνες. Το πλοίο ονομάσθηκε «Ελλάς Φως» και ήταν 555.000 τόνων, αποτέλεσε δε το σύμβολο της πρώτης θέσης που κατείχε και εξακολουθεί να κατέχει η ελληνόκτητη εμπορική ναυτιλία στον κόσμο. Η κίνηση αυτή ανύψωσε ακόμα περισσότερο το κύρος του στον Αραβικό κόσμο και του έφερε ακόμα περισσότερα συμβόλαια. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90 η αναδιοργάνωση του στόλου οδηγεί στην πώληση πλοίων και σημαντική συρρίκνωση του ναυτιλιακού τομέα του Ομίλου των επιχειρήσεων. Ο Όμιλος επεκτείνεται σε τράπεζες, ενέργεια, ακίνητα, αερομεταφορές και ανάπτυξη υποδομών. Τα τελευταία χρόνια ο Όμιλος στρέφεται και πάλι στην ανάπτυξη της ναυτιλίας εγκαινιάζοντας πρόγραμμα νέων ναυπηγήσεων επτά Product Carriers και δύο υπερσύγχρονων Liquefied Petroleum Gas. Στρατηγική πρόθεση του Ομίλου είναι προφανώς να επικεντρωθεί στην αγορά παραγώγων πετρελαίου. Περιπλους 9

Το πολυδιάστατο ανθρωπιστικό έργο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση

Το φιλανθρωπικό και κοινωνικό έργο του Γιάννη Λάτση βάδιζε παράλληλα με τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες και ήταν εξ ίσου σπουδαίο. Η πρόνοια για τα παιδιά, η παροχή υψηλών υπηρεσιών υγείας, το δικαίωμα στην εκπαίδευση, το δικαίωμα στην εργασία, η καταπολέμηση της φτώχιας η προβολή της Ελλάδας μέσω του πολιτισμού, υπήρξαν τομείς ιδιαίτερης φροντίδας στους οποίους έβαλε την δική του προσωπική σφραγίδα. Πάνω, αριστερά: Ιωάννης Σ. Λάτσης. (πηγή φωτογραφίας:http://www.eirinika.gr/gr/blog/portraito/latshs.asp) Δεξιά: Η κ.Εριέττα Λάτση εγκαινιάζει το Λάτσειο Διδακτήριο με τον κ. Χαράλαμπο Βελλή, την κ. Μαριάννα Λάτση και τον Δρ. Σπύρο Λάτση, το 1995. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση. Κάτω: Λάτσειο Κέντρο Εγκαυμάτων. Αρχείο Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.

10 Περιπλους

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΤΣΗΣ Το φιλανθρωπικό και κοινωνικό έργο του Γιάννη Λάτση βάδιζε παράλληλα με τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες και ήταν εξ ίσου σπουδαίο. Η πρόνοια για τα παιδιά, η παροχή υψηλών υπηρεσιών υγείας, το δικαίωμα στην εκπαίδευση, το δικαίωμα στην εργασία, η καταπολέμηση της φτώχιας η προβολή της Ελλάδας μέσω του πολιτισμού, υπήρξαν τομείς ιδιαίτερης φροντίδας στους οποίους έβαλε την δική του προσωπική σφραγίδα. Ξεκίνησε το 1968 με το Ίδρυμα Υποτροφιών Ηλείων, Ιωάννη Σ. Λάτση το οποίο αποτέλεσε την πρώτη κοινωνική του πρωτοβουλία. Το 1975 ίδρυσε το κοινωφελές μη κερδοσκοπικό Διεθνές Ίδρυμα Λάτση με έδρα τη Γενεύη που είχε σαν σκοπό την απονομή χρηματικών βραβείων σε επιστήμονες και ερευνητικές ομάδες που είχαν διακριθεί σε επιλεγμένα επιστημονικά πεδία. Ακολουθούν το Ίδρυμα Αποκαταστάσεως Ομογενών εξ Αλβανίας και το Ίδρυμα Επιμελείας του Παιδιού, τα οποία επίσης αποτελούν σημαντικούς σταθμούς στο φιλανθρωπικό του έργο.

Στην Αλβανία έκαμε πλήθος δωρεών για τη βελτίωση της ζωής των ομογενών. Στην Πωγωνιανή της Βορείου Ηπείρου από όπου καταγόταν ο πατέρας του έφτιαξε εξαιρετικό πνευματικό κέντρο, γυμνάσιο, λύκειο και τεχνική σχολή. Παράλληλα εμπλουτίζει τη βιβλιοθήκη Τιράνων με τόμους ελληνικής ιστορίας, μυθολογίας, τέχνης και πολιτισμού. Με έξοδά του εκδίδει πλήρες ελληνο-αλβανικό λεξικό, χρήσιμο για τα ελληνόπουλα της Αλβανίας. Εξοπλίζει νοσοκομεία στην Αλβανία για τους ομογενείς, παρέχει τρακτέρ σε βορειοηπειρώτες αγρότες και ψαρόβαρκες σε ψαράδες. Προβαίνει σε αναστήλωση πολλών Ορθοδόξων εκκλησιών. Σε εκδήλωση καλής θέλησης προς τους μουσουλμάνους μεταφράζει το ιερό Κοράνι στα ελληνικά. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό όλων αυτών των δωρεών είναι ότι έγιναν σεμνά και αθόρυβα όπως ταίριαζε και όπως ήθελε ο μεγάλος ευεργέτης. Για την ανθρωπιστική και φιλανθρωπική του συνεισφορά ο Λάτσης τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό της χιλιετηρίδος του Αγίου Όρους

Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό των δωρεών του είναι ότι έγιναν σεμνά και αθόρυβα όπως ταίριαζε και όπως ήθελε ο μεγάλος ευεργέτης. Αριστερά: Ο Ιωάννης Σ. Λάτσης με τον Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα και τον Σπύρο Αλεξίου κατά την απονομή του Χρυσού Σταυρού της Χιλιετηρίδος του Αγίου Όρους το 1963. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. Δεξιά: Ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, Σόλων Κυδωνιάτης, απονέμει στον Ιωάννη Σ. Λάτση το Αργυρό Μετάλλιο της Τάξης των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών, το 1989. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση.

Πέραν όμως των κοινωφελών ιδρυμάτων που ίδρυσε ο ίδιος, πολλές φορές ενίσχυε άλλα σημαντικά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού όπως το Ίδρυμα Ζολώτα, το Ίδρυμα Fulbright, το Ίδρυμα Ερευνών για το Παιδί κ.α. Το 1995 ολοκλήρωσε την κατασκευή του Λάτσειου Διδακτηρίου συνολικής έκτασης 10.000 τμ. και το παρέδωσε στο Κολλέγιο Αθηνών. Το 2005 μετά τον θάνατό του παραδόθηκε στο ελληνικό Δημόσιο η μονάδα εγκαυμάτων πλήρως εξοπλισμένη, η κατασκευή της οποίας είχε αποφασιστεί μετά το τραγικό δυστύχημα του Σεπτεμβρίου του 1992 στην Petrola με τους 14 νεκρούς και 10 τραυματίες. Η κατασκευή άρχισε το 1999. Στους σεισμούς της Καλαμάτας το 1986 διέθεσε το Ε/Γ – Ο/Γ «Εριέττα» και το υπερωκεάνιο «Μαριάννα 9» για τη διαμονή και σίτιση των σεισμοπαθών. Διέθεσε μεγάλα ποσά για την ενίσχυση του Πολεμικού Ναυτικού, της Αστυνομίας, για τους σεισμοπαθείς του Πύργου του Αιγίου και αργότερα της Αττικής. Ενίσχυσε την ΠΝΟ, το ΝΑΤ κ.α.

από τον Πατριάρχη Αθηναγόρα το 1963. Η Ελληνική Δημοκρατία τον τίμησε με το Ανώτατο Παράσημο του Τάγματος του Φοίνικος το 1965. Ο Πατριάρχης Αντιοχείας του απένειμε τον Βαθμό του Ανωτέρου Ταξιάρχου το 1976. Η Ακαδημία Αθηνών του απένειμε το αντίστοιχο βραβείο το 1989. Τέλος, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος το 1995 του απένειμε τον Χρυσό Σταυρό. Η διαδρομή του Γιάννη Λάτση αποτελεί ασφαλώς ένα φαινόμενο επιχειρηματικών πρωτοβουλιών που η μία διαδεχόταν την άλλη αποφέροντας εκπληκτικά κέρδη στον επινοητή τους. Σ’ αυτή την επιτυχία εκτός από το κορυφαίο εμπορικό του ένστικτο βοήθησε και η όλη προσωπικότητα του Λάτση. Οι επαγγελματίες διπλωμάτες θα ζήλευαν τον τρόπο με τον οποίο προσέγγιζε και κέρδιζε την εμπιστοσύνη βασιλιάδων, προέδρων και πρωθυπουργών των πλέον δύσκολων και απρόσιτων χωρών, όπως ήταν οι μουσουλμανικές Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος και Λιβύη, αλλά και οι μεγάλες Δυτικές δυνάμεις Ηνωμένες Πολιτείες και Μεγάλη Βρετανία. Συνδιαλεγόταν με απόλυτα άμεσο και οικείο τρόπο με τις ηγεσίες όλων αυτών των χωρών. Περιπλους 11

Το πολυδιάστατο ανθρωπιστικό έργο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση

1. Ο Ιωάννης Σ. Λάτσης με την πρωθυπουργό Margarer Thatcher και τον Πρόεδρο George H. W. Bush στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ που είχε φιλοξενήσει στο Bridgewater House, Λονδίνο 1990. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. 2. Ο Γιάννης και η Εριέττα Λάτση σε συνάντηση με την Α.Μ. Βασίλισσα της Αγγλίας, Ελισάβετ Β΄, στο Λονδίνο. (19/9/1991). Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. 3. Ο Ιωάννης Σ. Λάτσης με τον Πρόεδρο Francois Mitterrand, το 1990. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. 4. Ο Ιωάννης Σ. Λάτσης με τον Πρόεδρο Gorbachev και τη σύζυγό του Raisa στη θαλαμηγό Alexander, το 1993. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση.

1

2

3

12 Περιπλους

4

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΤΣΗΣ

Η διαδρομή του μεγάλου Έλληνα επιχειρηματία άφησε τα σημάδια της στην ιστορία της χώρας σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Ο καπετάν Γιάννης με το χαρακτηριστικό ναυτικό του καπέλο, το οποίο σπανίως αποχωριζόταν. Συλλογή Ομίλου Λάτση.

Παροιμιώδεις έμειναν οι σχέσεις του με την βασιλική οικογένεια της Μεγάλης Βρετανίας, ιδιαίτερα μετά τη γενναιόδωρη προσφορά του στο Ίδρυμα του Καρόλου, που τον έκαμε τον πλέον γνωστό και οικείο Έλληνα στο βρετανικό παλάτι. Συνδέεται επίσης με τον Βασιλέα Ίντρις της Λιβύης, τον Πρόεδρο Νάσερ της Αιγύπτου, τον Σεΐχη Γιαμανί, Υπουργό πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας. Όπως είναι φυσικό αυτή του η οικειότητα με τους επικεφαλής των κυβερνήσεων των διαφόρων, σημαντικών για τις εμπορικές του δραστηριότητες, χωρών του εξασφάλιζε διαπραγματεύσεις και υπογραφή συμβολαίων τεραστίου οικονομικού μεγέθους. Παρά την άμεση συναναστροφή του με τη Βασίλισσα Ελισάβετ, την Πρωθυπουργό Μάργκαρετ Θάτσερ (την αποκαλούσε Μάγκυ), την Σαουδαραβική Μοναρχία, την οικογένεια του Τζορτζ Μπους (Γιώργο αποκαλούσε τον πατέρα Μπους), παρέμενε μια φύση κλειστή, δεν παρασυρόταν σε γραφικές κοσμικότητες που τροφοδοτούν με

σχόλια τα διεθνή κουτσομπολίστικα περιοδικά του life style. Του άρεσε να τον αποκαλούν «καπετάν Γιάννη» και έγινε σήμα κατατεθέν στις εμφανίσεις του, στις συναναστροφές, το ναυτικό καπετανίσιο κασκέτο, το οποίο ουδέποτε αποχωρίστηκε είτε βρισκόταν στα βαπόρια, στις προβλήτες, στα καρνάγια, είτε ακόμη και στις πλέον επίσημες παρουσίες του, στα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ, στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, στην Ακαδημία Αθηνών. Ήταν και παρέμεινε άνθρωπος της παλιάς σχολής και ουδέποτε παρίστανε κάτι διαφορετικό από αυτό που ήταν. Το 1982 αγόρασε την έπαυλή του Bridgewater House στο κέντρο του Λονδίνου, δίπλα στο Green Park πολύ κοντά στο πατρικό της Νταϊάνας. Η έπαυλη αυτή αποτέλεσε το έμβλημα χλιδής της οικονομικής του αυτοκρατορίας. Σ’ αυτό το μοναδικό μέγαρο το 1990 ο Λάτσης φιλοξένησε τη Διάσκεψη κορυφής του ΝΑΤΟ, όπου υπεγράφη η Συνθήκη του τέλους του Ψυχρού Πολέμου και τέθηκαν οι βάσεις συμβίωσης στον πλανήτη της μεταψυχροπολεμικής περιόδου. Το 2003 σε ηλικία 93 ετών άφησε την τελευταία του πνοή στο σπίτι του στην Εκάλη. Η διαδρομή του, όμως, άφησε τα σημάδια της στην ιστορία της χώρας σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση, υπό την καθοδήγηση των παιδιών και απογόνων του συνεχίζει την κοινωνική του δράση εμπνεόμενο από τις αρχές, τις κοινωνικές αξίες και ανθρωποκεντρικές προτεραιότητες του μεγάλου ιδρυτή του, του Έλληνα μεγιστάνα «καπετάν Γιάννη» Λάτση. Ο καπετάν Γιάννης έγραψε και ένα αποφθεγματικό βιβλίο με τίτλο «Στα αγαπημένα μου εγγόνια». Επιλέγουμε να κλείσουμε την παρουσίασή μας με λίγα αποφθέγματα από το βιβλίο που κατά τη γνώμη μας απηχούν καλλίτερα το πνεύμα του συγγραφέα.

• Μόνο όταν αγαπάς αυτό που κάνεις μπορείς να επιτύχεις.

• Ο πλούτος είναι ευλογημένος με την προϋπόθεση ότι αποτελεί μέσο. Καταραμένος όταν αποτελεί σκοπό.

• Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανισότητα από την ισότητα των ανίσων.

• Η Ελλάδα ήταν, είναι και θα είναι στην αιωνιότητα η μάνα του πνεύματος και το λίκνο του παγκόσμιου πολιτισμού.

• Χρειάζεται θάρρος, αλλά είναι πιο απαραίτητο από ποτέ να πάρουμε την απόφαση ότι μόνο με σωστό προγραμματισμό και σκληρή δουλειά, αλλά ταυτόχρονα με αγάπη και μεράκι για τον τόπο μας, θα φέρουμε την πολιτική αναγέννηση. Θα ήταν ευχής έργο στη σημερινή συγκυρία να εισακουόταν το τελευταίο σοφό απόφθεγμα του μεγάλου Έλληνα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • Γαβρόγλου Κ. (επιστημονική επιμέλεια), Νεράϊδα. Επιχειρηματική Ιστορία, Αθήνα 2013. (έργο συλλογικό).

• Θεοτοκάς, Γ. –Χαρλαύτη, Τζ. , Έλληνες Εφοπλιστές και ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Οργάνωση, διοίκηση και στρατηγική, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2007.

• Θεοτοκάς, Γ. –Χαρλαύτη, Τζ. , Ευπόμπη. Ελληνικές ναυτιλιακές επιχειρήσεις, 1945-2000. Οργάνωση, διοίκηση και στρατηγικές, Ελληνικό Λογοτενικό και Ιστορικό Αρχείο, Αθήνα 2004.

• Harlaftis, G., Greek Shipowners & Greece 1945-1975. From Separate Development to Mutual Interdependence, London 1993.

• Καλαποθαράκος, Η., «Γιάννης Λάτσης. Ο Μεγάλος των Μεγάλων της Ναυτιλίας», ΕΛΝΑΒΙ, τ. 353, 6-8.

• Λως, Ματθαίος, Δ., Πορεία προς την κορυφή. Η μεταπολεμική ναυτιλία των Ελλήνων 1945-2000, εκδ. Ακρίτας, 2000.

• Μπάτης Ε., Πορτραίτα σε Μπλε Φόντο. Πρόσωπα που έγραψαν ιστορία στη ναυτιλία του 20ού αιώνα, Εκδόσεις Finatec, 1999.

• Μπάτης Ε., Εκ της Θαλάσσης τα Κρείττω, τόμος Β’, Εκδόσεις Finatec, 1999.

• Συνοδινός Μ., «Γιάννης Λάτσης (1910-2003), Ο Μέγας Θαλασσινός, κυβερνήτης παντός καιρού», Ναυτική Ελλάς, 2003, τ. 837,14-15.

• Τζαμτζής, Α. Ι., Ελληνική επιβατική ακτοπλοΐα. Η πρώτη περίοδος 1830-1940, εκδ. Finatec, Αθήνα 1999.

• Χαρλαύτη, Τζ., Ιστορία της ελληνόκτητης ναυτιλίας, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 2001.

Περιπλους 13

Τ

ο Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση έχει στην ευθύνη του τη διαχείριση και υλοποίηση του κοινωφελούς έργου της οικογένειας Λάτση στην Ελλάδα και το εξωτερικό, συνεχίζοντας την παράδοση της προσφοράς του Ιωάννη Λάτση. Η δράση του προσανατολίζεται κυρίως στους τομείς της εκπαίδευσης, της επιστημονικής έρευνας, της κοινωνικής πρόνοιας και του πολιτισμού. Παρόλο που το Ίδρυμα έχει διεθνή παρουσία, η γεωγραφική έμφαση των χρηματοδοτήσεών του εντοπίζεται κυρίως στον ελλαδικό χώρο. Οι δραστηριότητές του ομαδοποιούνται σε δύο γενικές κατηγορίες: στα προγράμματα που το ίδιο το Ίδρυμα σχεδιάζει και υλοποιεί και στις χρηματοδοτήσεις πρωτοβουλιών τρίτων. Η προσπάθεια και στις δύο περιπτώσεις είναι η αντιμετώπιση των χρηματοδοτούμενων φορέων ως συνεργατών, μέσα από την παροχή όχι μόνο της οικονομικής

ενίσχυσης αλλά και μιας διαρκούς υποστήριξης με στόχο τη δημιουργία συνεργιών, καθώς και τη διασφάλιση της μέγιστης αξιοποίησης της εκάστοτε χρηματοδότησης. Με επίγνωση ότι οι πόροι ενός Ιδρύματος δεν επαρκούν για την κάλυψη των διαρκώς αυξανόμενων αναγκών της κοινωνίας και με απόλυτη συνειδητοποίηση ότι δεν είναι δυνατό οι κοινωφελείς οργανισμοί να υποκαταστήσουν την παρουσία και τον ρόλο του κράτους, το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση επενδύει σημαντικό χρόνο και σκέψη στην εξεύρεση εκείνων των χρηματοδοτήσεων που θα έχουν τη μεγαλύτερη πολλαπλασιαστική ωφέλεια. Κάτι τέτοιο είναι εφικτό μέσω ενός στρατηγικού και μακρόπνοου σχεδιασμού που μπορεί να συνδυάζει τις αξίες και τις προτεραιότητες του Ιδρύματος με μια διαρκώς ανοιχτή ματιά στην κοινωνία και τις πραγματικές της ανάγκες.

Το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση έχει στην ευθύνη του τη διαχείριση και υλοποίηση του κοινωφελούς έργου της οικογένειας Λάτση στην Ελλάδα και το εξωτερικό, συνεχίζοντας την παράδοση της προσφοράς του Ιωάννη Λάτση.

Κτήριο Παλλάς Αθηνά, έδρα από το 2006 των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος στην Ελλάδα.

14 Περιπλους

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΤΣΗΣ

Προγράμματα και χρηματοδοτήσεις Υποτροφίες

Το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση από 1-1-2012 έχει αναλάβει όλες τις υφιστάμενες υποτροφίες, προπτυχιακές και μεταπτυχιακές, που είχαν χορηγηθεί μέχρι σήμερα από το Ίδρυμα Υποτροφιών Ηλείων Ιωάννη Σ. Λάτση. Επιπλέον, το Ίδρυμα θα συνεχίσει το πρόγραμμα χορήγησης νέων υποτροφιών υπό όρους και προϋποθέσεις που θα ανακοινώνονται κατά την έναρξη κάθε ακαδημαϊκού έτους.

Επιστημονικές μελέτες

Από το 2008 το Ίδρυμα έχει εντάξει στις δραστηριότητές του τη χρηματοδότηση επιστημονικών μελετών χρονικής διάρκειας ενός έτους. Η πρωτοβουλία αυτή του Ιδρύματος έχει ως κεντρικό στόχο την ενίσχυση της ερευνητικής δραστηριότητας στην Ελλάδα σε ένα ευρύ φάσμα γνωστικών πεδίων και την προώθηση συνεργασιών μεταξύ ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και ερευνητικών κέντρων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Στο πλαίσιο αυτό, το Ίδρυμα προκηρύσσει μία φορά τον χρόνο δημόσια

πρόσκληση, στην οποία αναφέρονται οι όροι και προϋποθέσεις συμμετοχής. Μέχρι σήμερα, έχουν χρηματοδοτηθεί από το Ίδρυμα: • 10 μελέτες το έτος 2008 (7 στις Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες και 3 στις Θετικές Επιστήμες) • 15 μελέτες το έτος 2009 (ισάριθμα κατανεμημένες στα τρία επιστημονικά πεδία) • 21 μελέτες το έτος 2010 (ισάριθμα κατανεμημένες στα τρία επιστημονικά πεδία) • 19 μελέτες το έτος 2011 (από 6 στις Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες και τις Επιστήμες της Ζωής και 7 στις Θετικές Επιστήμες) • 17 μελέτες το έτος 2012 (από 6 στις Θετικές Επιστήμες και τις Επιστήμες της Ζωής και 5 στις Κοινωνικές και Ανθρωπιστικές Επιστήμες) • 18 μελέτες το 2013 (ισάριθμα κατανεμημένες στα τρία επιστημονικά πεδία)

Διεθνή Θερινά Σχολεία στο Παλλάς Αθηνά

Το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση ξεκίνησε το 2008 μια πρωτοβουλία προώθησης της επιστημονικής έρευνας καθιερώνοντας και χρηματοδοτώντας αποκλειστικά μια σειρά Διεθνών Θερινών Σχολείων σε διάφορα γνωστικά πεδία, με πρώτο πεδίο

αναφοράς το περιβάλλον. Φορείς διοργάνωσης είναι ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας και βασικός στόχος είναι η δωρεάν συμμετοχή κάθε χρόνο 30 μεταπτυχιακών σπουδαστών και μεταδιδακτορικών φοιτητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με διαλέξεις από Έλληνες και ξένους προσκεκλημένους ομιλητές.

Πρωτοβάθμια εκπαίδευση Πρόγραμμα «Μαθαίνουμε Παρέα»

Με στόχο την ενίσχυση της δημιουργικότητας που αναπτύσσεται κατά τη διάρκεια της μαθησιακής και εκπαιδευτικής διαδικασίας στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση και επιθυμώντας να εντάξει εκπαιδευτικούς και μαθητές σε μια συμμετοχική, συνεργατική διαδικασία προς ένα συντονισμένο σκοπό, το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση καθιερώνει ένα νέο χρηματοδοτικό πρόγραμμα, αυτή τη φορά με αποδέκτες τους παιδαγωγούς των νηπιαγωγείων και δημοτικών σχολείων νησιωτικών περιοχών της χώρας. Η δημόσια πρόσκληση για συμμετοχή στο πρόγραμμα πραγματοποιείται μέσω του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Τουρισμού και των κατά τόπους Διευθύνσεων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Αριστερά: Στιγμιότυπο από την παρουσίαση των επιστημονικών μελετών που εκπονήθηκαν το 2012 με τη χορηγία του Ιδρύματος. 7/6/2013. Κάτω: Από τις 27 Ιουλίου έως τις 5 Αυγούστου πραγματοποιήθηκε στο Βόλο, με την υποστήριξη του Ιδρύματος, η 7η Διεθνής Ολυμπιάδα Αστρονομίας και Αστροφυσικής. Στην Ολυμπιάδα συμμετείχαν 180 μαθητές και 100 συνοδοί καθηγητές από 37 χώρες. Από τη δεκαμελή ελληνική ομάδα διακρίθηκαν οι περισσότεροι, κατακτώντας ένα αργυρό και τέσσερα χάλκινα μετάλλια και τέσσερις εύφημες μνείες. Στη φωτογραφία η ελληνική ομάδα. Φωτ.: Γ. Σκοτεινιώτης.

Περιπλους 15

Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση

1. Στιγμιότυπο από την παρουσίαση του βιβλίου με τίτλο «Σάμος – Τα αρχαιολογικά Μουσεία». Η έκδοση αποτελεί τον τελευταίο τόμο της σειράς ο «Κύκλος των Μουσείων», ένα έργο που χρηματοδοτούν και επιμελούνται το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και ο όμιλος Eurobank. Στη φωτογραφία διακρίνονται οι συντελεστές της έκδοσης. Από αριστερά προς τα δεξιά: ο κ. Νίκος Νανόπουλος, Διευθύνων Σύμβουλος του ομίλου Eurobank, ο κ. Κωνσταντίνος Τζαβάρας, Αναπληρωτής Υπουργός Παιδείας & Θρησκευμάτων, Πολιτισμού & Αθλητισμού, η κα Μαριάννα Λάτση, η κα Μαρία Βιγλάκη-Σοφιανού, συγγραφέας-αρχαιολόγος, ο κ. Κωνσταντίνος Τσάκος, συγγραφέας-αρχαιολόγος και η κα Ειρήνη Λούβρου, από τις εκδόσεις Ολκός.

1

2

3

4

2. Οι ανακαινισμένοι χώροι του Κέντρου Αποθεραπείας και Αποκατάστασης Παιδιών με Αναπηρία Καρδίτσας. 3. Στιγμιότυπο από τα εγκαίνια του Κέντρου Αποθεραπείας και Αποκατάστασης Παιδιών με Αναπηρία Καρδίτσας. Η ανακαίνιση των χώρων καθώς και η αγορά καινούριου λεωφορείου χρηματοδοτήθηκαν από κοινού από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση. Στη φωτογραφία διακρίνεται ο γραμματέας του Εκτελεστικού Συμβουλίου του Ιδρύματος κ. Δημήτριος Αφεντούλης. 4. Το 2014 αναμένεται να αποπερατωθεί η μετατροπή της πρώην ογκολογικής κλινικής του ΙΚΑ σε ένα πρότυπο Κέντρο Ημερήσιας Νοσηλείας στο νοσοκομείο "Ο Άγιος Σάββας" με δωρεά της κας. Μαριάννας Λάτση. Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από την υπογραφή της δωρεάς, Ιανουάριος 2013. Εικονίζονται από αριστερά προς τα δεξιά ο τότε υπουργός Υγείας Ανδρέας Λυκουρέντζος, η κυρία Μαριάννα Λάτση και ο Διοικητής του Νοσοκομείου "Άγιος Σάββας" Παναγιώτης Μινογιάννης.

16 Περιπλους

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΤΣΗΣ

Πρόγραμμα Κοινωνικής Αλληλεγγύης «Είναι καθήκον μας» Το Ίδρυμα, επιθυμώντας να συμβάλει στην ανακούφιση των ευπαθών ομάδων της ελληνικής κοινωνίας που πλήττονται περισσότερο από τις επιπτώσεις της τρέχουσας οικονομικής κρίσης, έχει θέσει σε εφαρμογή το έκτακτο Πρόγραμμα Κοινωνικής Αλληλεγγύης «Είναι καθήκον μας» σε συνεργασία με κοινωφελή ιδρύματα, Ιερές Μητροπόλεις και Ενορίες, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και θεσμικούς φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας και περίθαλψης. Το Πρόγραμμα επικεντρώνεται, στην αρχική φάση υλοποίησής του, σε Έλληνες πολίτες που διαμένουν σε περιοχές της Αττικής και της Θεσσαλονίκης και έχουν πληγεί σημαντικά από την οικονομική κρίση. Επιδίωξη του Ιδρύματος είναι οι δράσεις του Προγράμματος Κοινωνικής Αλληλεγγύης να ανακουφίσουν άμεσα τους πληγέντες καθώς, επίσης, να λειτουργήσουν συμπληρωματικά και ενισχυτικά ανάλογων δράσεων που υλοποιούνται από κρατικούς και μη φορείς ή από άλλα κοινωφελή ιδρύματα της χώρας μας.

Επισιτιστικά Προγράμματα

Βασικό πυλώνα του Προγράμματος αποτελούν επιμέρους δράσεις επισιτιστικής βοήθειας για άπορους ηλικιωμένους και πολύ-

τεκνες, μονογονεϊκές κατά προτεραιότητα, οικογένειες με άνεργα μέλη. Με τη σύμπραξη της Τράπεζας Τροφίμων – Ίδρυμα για την Καταπολέμηση της Πείνας, το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση χρηματοδοτεί επισιτιστικά προγράμματα ετήσιας διάρκειας σε 17 Δήμους της Περιφέρειας Αττικής και 8 Δήμους της Περιφερειακής Ενότητας Θεσσαλονίκης, στηρίζοντας περίπου 5.600 συνανθρώπους μας.

Ενίσχυση μη κυβερνητικών οργανώσεων και λοιπών θεσμικών φορέων

Δεύτερο πυλώνα του Προγράμματος αποτελεί η χρηματοδότηση πρωτοβουλιών και η ευρύτερη ενίσχυση ορισμένων μη κυβερνητικών οργανώσεων ή θεσμικών φορέων που έχουν την τεχνογνωσία και τη δυνατότητα παρέμβασης σε θέματα κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης στη χώρα μας, με προτεραιότητα στις πλέον ευάλωτες ομάδες του ελληνικού πληθυσμού όπως είναι τα παιδιά, οι νεόπτωχοι, οι άστεγοι και οι άνεργοι. Από τον Απρίλιο του 2012 έχουν πραγματοποιηθεί και σχεδιαστεί ποικίλες συνεργασίες με φορείς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας. Πλέον των ανωτέρω πρωτοβουλιών, στόχος του Ιδρύματος είναι το Πρόγραμμα Κοινωνικής Αλληλεγγύης «Είναι καθήκον μας» να εμπλουτίζεται συνεχώς με νέες δράσεις, προσαρμοζόμενο στις εξελισσόμενες ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας και των υπαρχόντων δικτύων κοινωνικής προστασίας.

Tο Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και η Τράπεζα Eurobank EFG εφάρμοσε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα εθνικής εμβέλειας για την αποκατάσταση και ανασυγκρότηση των πυρόπληκτων περιοχών της Ηλείας από τις πυρκαγιές του Αυγούστου του 2007, συνολικού προϋπολογισμού €60 εκατομμυρίων, που έφερε τον τίτλο «Είναι καθήκον μας». Στη φωτογραφία στιγμιότυπο από βράβευση του Ιδρύματος για την προσφορά του, στην οποία διακρίνεται η Πρόεδρος του Ιδρύματος, κα. Εριέττα Λάτση με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια. (Πηγή φωτογραφίας: www.epistimonikomarketing.gr).

Το Ίδρυμα, επιθυμώντας να συμβάλει στην ανακούφιση των ευπαθών ομάδων της ελληνικής κοινωνίας που πλήττονται περισσότερο από τις επιπτώσεις της τρέχουσας οικονομικής κρίσης, έχει θέσει σε εφαρμογή το έκτακτο Πρόγραμμα Κοινωνικής Αλληλεγγύης «Είναι καθήκον μας».

Tα κείμενα και οι φωτογραφίες προέρχονται από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος

Περιπλους 17

Πλωτό Μουσείο

18 Περιπλους

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΤΣΗΣ

Η αγορά του πλοίου ενίσχυσε την ακτοπλοϊκή δραστηριότητα του Λάτση και έφερε μια γεύση άνεσης και πολυτέλειας στη μέχρι τότε παραμελημένη, λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν στη χώρα, ελληνική ακτοπλοΐα.

Τ

ο «Νεράιδα» κατασκευάστηκε το 1939 στα ναυπηγεία Cantieri Navali del Quarnaro στο Fiume (σημερινή Rijeka στις ακτές της Κροατίας) για λογαριασμό της εταιρείας Fiumana S.A. di Navigazione. Έλαβε το όνομα “Laurana” και πραγματοποιούσε έως το 1941 δρομολόγια στη βόρεια Αδριατική. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, από τις 15 Νοεμβρίου 1940, το πλοίο επιτάχθηκε από το ιταλικό Πολεμικό Ναυτικό και χρησιμοποιήθηκε ως διασωστικό, δηλαδή πλοίο που σπεύδει προς παροχή βοήθειας σε τόπους ναυαγίων συνήθως μακριά των ακτών. Στις 11 Μαΐου 1943, το βρετανικό αντιτορπιλικό HMS Aldenham (L22) και άλλα δύο πολεμικά ανάγκασαν το "Laurana", παρόλο που έφερε τα διακριτικά του Ερυθρού Σταυρού, να κατευθυνθεί στο λιμάνι Sousse της Τυνησίας. Ύστερα από τον έλεγχο που πραγματοποιήθηκε διαπιστώθηκε ότι στο πλοίο επέβαιναν άνδρες των γερμανικών και των ιταλικών ενόπλων δυνάμεων και το πλοίο οδηγήθηκε στη Μάλτα με τους επιβαίνοντες ως αιχμάλωτους πολέμου. Οι Ιταλοί διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τη σύλληψη του καραβιού και τη χαρακτήρισαν πράξη πειρατείας, ωστόσο, το πλοίο κατασχέθηκε από τη Βρετανία επίσημα στις 27 Μαΐου του ίδιου έτους και εντάχθηκε στο βρετανικό ναυτικό σαν περιπολικό σκάφος με το όνομα H.M. "Auxiliary Laurana". Μετά το τέλος του πολέμου η βρετανική κυβέρνηση αρνήθηκε να το επιστρέψει στην Ιταλία και το 1946 το πούλησε στην εταιρεία Malta Steamship Company Limited, η οποία το δρομολόγησε στη γραμμή Μάλτα-Συρακούσες. Στις 23 Δεκεμβρίου του 1949 το αγόρασε ο Γιάννης Λάτσης έναντι 40.000 λιρών Αγγλίας. Η αγορά αυτή του πλοίου ενίσχυσε την ακτοπλοϊκή δραστηριότητα του Λάτση και έφερε μια

γεύση άνεσης και πολυτέλειας στη μέχρι τότε παραμελημένη, λόγω των συνθηκών που επικρατούσαν στη χώρα, ελληνική ακτοπλοΐα. Αμέσως μετά την αγορά του, το πλοίο επισκευάστηκε καθώς ο ρόλος του στη διάρκεια του πολέμου και η μετέπειτα χρήση του ως επιβατηγού είχαν προκαλέσει σημαντικές φθορές στο εσωτερικό του. Στις αρχές Απριλίου του 1950 εγκαινιάστηκε η χρήση του πλοίου ως επιβατηγού στη γραμμή του Αργοσαρωνικού. Στην τελετή παραβρέθηκε και ο Στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας, που σε λίγες ημέρες θα ορκιζόταν πρωθυπουργός της χώρας. Κατά τη διάρκεια του πρώτου αυτού πλου αποφασίσθηκε και το νέο όνομα του πλοίου. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής διεξήχθη ανοικτή ψηφοφορία για το όνομα. Ωστόσο, παρόλο που πλειοψήφησε το όνομα «Έλλη», τελικά επικράτησε το «Νεράιδα», το οποίο παραπέμπει στον τόπο καταγωγής του Στρατηγού Πλαστήρα. Ο ίδιος πραγματοποίησε και την τελετή ονοματοδοσίας του καραβιού στην Ύδρα. Η «Νεράιδα» ταξίδεψε μαζί με τους επισκέπτες των νησιών του Αργοσαρωνικού για περίπου 25 χρόνια, αποτελώντας, όχι την πιο επικερδή, αλλά σίγουρα μία από τις πιο αγαπημένες δραστηριότητες του πλοιοκτήτη του. Τα δρομολόγια του πλοίου τροποποιούνταν ανάλογα με τις ανάγκες της επιβατικής κίνησης, ωστόσο, το συνηθέστερο δρομολόγιό του ήταν: Πειραιάς-Αίγινα-Μέθανα-Πόρος-Ύδρα-Ερμιόνη-Σπέτσες, ενώ κάθε Τετάρτη επεξέτεινε το δρομολόγιό του προς Λεωνίδιο και κάθε Παρασκευή προς Μονεμβασιά. Η συμβολή της Νεράιδας στην αύξηση της επιβατικής κίνησης στον Αργοσαρωνικό είναι αδιαμφισβήτητη. Σύμφωνα με δημοσίευμα του περιοδικού “Βιομηχανική Επιθεώρησις”, το 1946, οι επι-

1

2 1. Ο Γιάννης Λάτσης επιβιβάζεται στο Νεράιδα, ενώ τον ακολουθούν ο Σπύρος Βογανάτσης, Α΄ Μηχανικός του πλοίου και o Ηλίας Ποριώτης, καπετάνιος. Άγνωστη ημερομηνία. (Πηγή: Σπ. Βογανάτσης). 2. Το Laurana με τα διακριτικά του Ερυθρού Σταυρού, αγκυροβολημένο στον Τάραντα το 1941. (πηγή φωτογραφίας: http://it.wikipedia.org/wiki/Laurana_(nave_soccorso) 3. Το Νεράιδα στο λιμάνι του Πειραιά (περ. 1960). Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση.

3

Περιπλους 19

Πλωτό Μουσείο «Νεραΐδα»

1

2

3

4

5

20 Περιπλους

1. Ο Γιάννης Λάτσης και η πριγκίπισσα Σοράγια του Ιράν στο «Νεράιδα». Ιούνιος 1960. Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. 2. Η Εριέττα Λάτση ανάμεσα στον Γιάννη Λάτση (αριστερά) και στον Αμερικανό ηθοποιό Κίφτον Γουέμπ στο «Νεράιδα», στα γυρίσματα της ταινίας «Το παιδί και το δελφίνι» (1957). Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση. 3. Εικονίζονται από αριστερά, ο Νίκος Γιανναράς, ο Σπύρος και η Καίτη Αλεξίου, η Σοφία Λόρεν και ο Άλαν Λαντ στο σαλόνι του «Νεράιδα», όταν γυριζόταν στην Ύδρα η ταινία «Το παιδί και το δελφίνι». (πηγή φωτογραφίας: http://www.saronicmagazine.com).

4. Από την επίσκεψη του Αντνάν Μεντερές στην Ελλάδα, τον Μάιο του 1952. Στη φωτογραφία ο Μεντερές εμφανίζεται πάνω στη Νεράιδα, εν πλω στο στενό του Πόρου. Δίπλα του (πρώτος αριστερά) εμφανίζεται ο τότε υπουργός Εξωτερικών, Σοφοκλής Βενιζέλος, ενώ στην άκρη δεξιά διακρίνεται ο Τούρκος ομόλογός του Μεχμέτ Φουάτ Κιοπρουλού. (πηγή φωτογραφίας: http://www.tovima.gr/ world/article/?aid=532635). 5. Ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας (κέντρο), ο Γιάννης Λάτσης (δεξιά) και το πλήρωμα του «Νεράιδα» σε εκδρομή στο Ναύπλιο (18 Μαΐου 1950). Αρχείο Ιωάννη Σ. Λάτση.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΤΣΗΣ

1

2

3

1. Η γέφυρα του πλοίου (Φωτ.: Σ. Μαυρομμάτης) 2. Άποψη από το εσωτερικό του Μουσείου. (Φωτ.: Σ. Μαυρομμάτης) 3. Άποψη από το προθάλαμο του Μουσείου (Φωτ.: Σ. Μαυρομμάτης)

Η «Νεράιδα» ταξίδεψε μαζί με τους επισκέπτες των νησιών του Αργοσαρωνικού για περίπου 25 χρόνια, αποτελώντας, όχι την πιο επικερδή, αλλά σίγουρα μία από τις πιο αγαπημένες δραστηριότητες του πλοιοκτήτη του. βάτες των πλοίων του Αργοσαρωνικού ήταν μόλις 15.000 περίπου ετησίως, ενώ το 1958 η επιβατική κίνηση έφτασε τους 646.000. Το 1953 το επιβατηγό διέκοψε τα δρομολόγιά του εξαιτίας πυρκαγιάς που εκδηλώθηκε από βραχυκύκλωμα. Το επόμενο διάστημα το πλοίο επικευάστηκε και εκσυγχρονίστηκε καθώς αντικαταστάθηκαν οι παλιές ιταλικές μηχανές Fiat με γερμανικές μηχανές ντίζελ MAN, αυξημένης ιπποδύναμης. Στα σαλόνια του φιλοξένησε προσωπικότητες γραμμάτων και τεχνών, πολιτικούς, διάσημους ξένους ηθοποιούς, ενώ συμμετείχε σε πολλές ταινίες, μεταξύ των οποίων και στην αμερικανική ταινία «Το παιδί και το δελφίνι», το 1957, που γυρίστηκε στην Ύδρα με πρωταγωνίστρια την Ιταλίδα ηθοποιό Σοφία Λόρεν. Οι πλόες του σταμάτησαν το 1974. Αναγνωρίζοντας τη σημασία του πλοίου για το επιχειρηματικό του ξεκίνημα, ο Γιάννης Λάτσης και η οικογένειά του δεν έστειλαν ποτέ το «Νεράιδα» για διάλυση, αντιθέτως, το διατήρησαν παροπλισμένο στις λιμενικές εγκαταστάσεις της Ελευσίνας για περισσότερα από 30 χρόνια. Η οικογένεια του Ιωάννη Σ. Λάτση αποφάσισε το 2007 τη μετασκευή του «Νεράιδα» σε πλωτό μουσείο, με κύριο εκθεσιακό άξονα την επιχειρηματική πορεία του ιδιοκτήτη του. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου το πλοίο μεταφέρθηκε στο Sibenik της Κροατίας. Η μετασκευή και μετατροπή του σε πλωτό μουσείο διήρκεσαν

περίπου 2 χρόνια και, στις 29 Απριλίου του 2010, το πλοίο επέστρεψε στην Ελευσίνα. Τη φετινή χρονιά, η «Νεράιδα» του καπετάν-Γιάννη έπλευσε πάλι σε γνώριμα νερά, αποτελώντας ταυτόχρονα μνημείο της ελληνικής ακτοπλοΐας, εντυπωσιακό δείγμα ανακατασκευής παλαιού σκαριού, αλλά και μουσείο της επιχειρηματικής πορείας του ιδιοκτήτη της. Στις 14 Σεπτεμβρίου 2013 το Πλωτό Μουσείο Νεράιδα απέπλευσε από την Ελευσίνα για να πραγματοποιήσει το παραδοσιακό του δρομολόγιο στους προορισμούς του Αργοσαρωνικού: Σπέτσες, Ερμιόνη, Ύδρα, Πόρο, Μέθανα Αίγινα. Παρέμεινε σε κάθε λιμάνι για λίγες ημέρες δίνοντας τη δυνατότητα για οργανωμένες επισκέψεις μαθητών αλλά και για ελεύθερη πρόσβαση από τους κατοίκους και τους επισκέπτες των περιοχών αυτών. Το ταξίδι ολοκληρώθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου. Οι επισκέπτες της είχαν τη δυνατότητα να γνωρίσουν την ιστορία του πλοίου από την καθέλκυσή του μέχρι την ανακατασκευή του μέσα από φωτογραφίες, έγγραφα, ημερολόγια , εφημερίδες της εποχής κ.α. καθώς και την επιχειρηματική πορεία του μεγάλου Έλληνα εφοπλιστή μέσα από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, προσωπικά αντικείμενα, ομοιώματα πλοίων κ.α. Την έκθεση συνόδευε ομότιτλος κατάλογος υπό την επιστημονική επιμέλεια του καθηγητή Κώστα Γαβρόγλου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • • • •

«Ε/Γ ΝΕΡΑΪΔΑ. Εν πλω προς την αναγέννηση», Εφοπλιστής, Οκτώβριος 2007, τ. 174, 52-58. Τσεβελέκου Βασιλική, Η «Νεράιδα» του καπετάν Γιάννη έγινε μουσείο, Εφημερίδα συντακτών, http://www.efsyn.gr/?p=109154 Αλεξίου Σίλα, «Ένα δρομολόγιο γεμάτο αναμνήσεις...»,http://www.saronicmagazine.com/?p=20647 Γαβρόγλου Κ. (Επιστημονική επιμέλεια στο συλλογικό έργο), Νεράϊδα. Επιχειρηματική Ιστορία, Αθήνα 2013.

Περιπλους 21

Του Γεωργίου Δεσποτόπουλου Μέλους του ΔΣ του ΝΜΕ

Ο ιστιοπλοϊκός αγώνας για την «Ελληνική Ναυτιλία»

Τ

ην Κυριακή 13 Οκτωβρίου διεξήχθη ο ιστιοπλοϊκός αγώνας κλασικών σκαφών προς τιμήν της Ελληνικής Ναυτιλίας τον οποίο είχαν συνδιοργανώσει το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και οι δύο ιστορικοί σύλλογοι, ο Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος και ο Ναυτικός Όμιλος Παλαιού Φαλήρου. Ο αγώνας είχε προαναγγελθεί στο προηγούμενο τεύχος του «Περίπλου», αλλά και από την τηλεόραση του ΑΝΤΕΝΑ που ήταν χορηγός επικοινωνίας. Στις εγκαταστάσεις του ΝΟΕ είχε παραχωρηθεί το εστιατόριο των μελών και η πρώτη ταράτσα για όσους προσκεκλημένους επιθυμούσαν να παρακολουθήσουν την εκκίνηση και τις διαδοχικές φάσεις του αγώνα από εκεί. Παράλληλα διατέθηκε μπουφές για ελαφρύ γεύμα σε συμβολική τιμή, μία από τις συνεισφορές του ΝΟΕ στην εκδήλωση. Πολλά μέλη του Μουσείου αλλά και θεσμικοί προσκεκλημένοι ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του Μουσείου και κατέκλυσαν στην κυριολεξία το εστιατόριο και την ταράτσα του Ναυτικού Ομίλου για να παρακολουθήσουν τα όμορφα κλασικά ιστιοφόρα, αλλά και για να εγκαινιάσουν τη χειμερινή περίοδο του ναυτικού Μουσείου προς τιμήν της Ελληνικής Ναυτιλίας. Στην κατηγορία των κλασικών κατατάσσονται τα σκάφη εκείνα που έχουν ναυπηγη-

θεί προ του 1975, είναι ξύλινα, διατηρούν όλα τα χαρακτηριστικά των παραδοσιακών σκαριών και φέρουν παραδοσιακούς τύπους ιστιοφοριών. Έτσι είδαμε τύπους σκαριών που έχουν σχεδόν εξαφανισθεί από τις ελληνικές θάλασσες όπως τρεχαντήρια, περάματα και τύπους ιστιοφοριών λατίνια, σακολέβες σκούνες κ.α. να προσπαθούν να νικήσουν τη σχετική άπνοια που επικρατούσε και να κρατηθούν στο προκαθορισμένο δρομολόγιο τριγώνου, που το οριοθετούσαν οι ποντισμένες τσαμαδούρες. Μπορεί ο αγώνας, λόγω έλλειψης ανέμου, να μην δημιούργησε τις συναρπαστικές φάσεις που παρατηρεί κανένας σε ανάλογους αγώνες, οι θεατές όμως από το Ναυτικό Όμιλο Ελλάδος ικανοποιήθηκαν και απόλαυσαν μια εξαιρετική καλοκαιριάτικη μέρα, ζεστή και φωτεινή και βέβαια την ανεπανάληπτη θέα της ταράτσας του συγκροτήματος του Ομίλου. Ήταν μία από εκείνες τις αξέχαστες ημέρες με την καταπληκτική ορατότητα, που έβλεπες μπροστά σου όλο τον Σαρωνικό από τις Φλέβες μέχρι τα Μέθανα, την Αίγινα, τις Λαγούσες και βέβαια τον Πειραιά να λάμπει ολόκληρος στο Φθινοπωρινό εκτυφλωτικό φως του ήλιου, με τα δυο του λιμάνια, τη Ζέα και το Μικρολίμανο, να φιλοξενούν ατέλειωτη ποικιλία σκαφών μηχανοκίνητων και ιστιοπλοϊκών.

Πολλές δεκάδες Optimist με μοναδικό τους επιβάτη κάποιο μικρό παιδάκι, είχαν απλώσει το άσπρο τους πανάκι και δημιουργούσαν μικρά λευκά στίγματα στο ακύμαντο ατλάζι, σαν γλαροπούλια που κολυμπούσαν αμέριμνα στο γαλάζιο φως της θάλασσας. Οι ιστιοπλόοι του αγώνα έμπειροι και ψημένοι στις ιδιοτροπίες του καιρού, εκμεταλλεύτηκαν τις ελάχιστες πνοές αέρα και ολοκλήρωσαν τον αγώνα κι ήταν πραγματικός άθλος η συμμετοχή τους μ’ αυτές τις συνθήκες. Στους θεατές όμως δόθηκε η ευκαιρία να απολαύσουν μια ξεχωριστή ημέρα που δεν θύμιζε σε τίποτε Φθινόπωρο, κάθε άλλο μάλιστα, οι περισσότεροι πέταξαν τα σακάκια και αφέθηκαν στη μαγεία που ανέδιδε το ζεστό γαλάζιο φως της ατμόσφαιρας. Η Πρόεδρος του Μουσείου, όπως πάντα ευγενική και με τον καλό λόγο προς όλους, υποδεχόταν τους προσκεκλημένους σαν οικοδέσποινα και επέβλεπε τις συστάσεις και την τακτοποίηση όλων στα τραπέζια, κατά τέτοιο τρόπο που να λείψουν τελείως στιγμές αμηχανίας και σχετικής αποξένωσης. Έγιναν όλοι μια όμορφη παρέα που απολάμβαναν την ημέρα, τον αγώνα, τους μεζέδες και το κρασάκι. Η Πρόεδρος απηύθυνε από μικροφώνου λίγες λέξεις που παρατίθενται στη συνέχεια προς ενημέρωσή σας.

Στιγμιότυπα από τον αγώνα.

22 Περιπλους

Χαιρετισμός Προέδρου στην εκδήλωση

Κ

υρίες και κύριοι, Καλώς ήλθατε στον Ναυτικό Όμιλο της Ελλάδος, την ωραιότερη, ίσως, τοποθεσία της Μεσογείου, να παρακολουθήσετε τον ιστιοπλοϊκό αγώνα κλασικών σκαφών προς τιμήν της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας. Ως Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος είμαστε ιδιαίτερα ικανοποιημένοι που συμμετείχαμε στην οργάνωση και τον συντονισμό αυτής της εκδήλωσης μαζί με τους δύο ιστορικούς Ναυτικούς Ομίλους Ελλάδος και Παλαιού Φαλήρου και συγχρόνως αισθανόμαστε χαρά που μας δίνεται η ευκαιρία να σας υποδεχτούμε, εσάς όλους, αγαπημένους φίλους και μέλη του Ναυτικού Μουσείου, σε μια γιορτή που την αφιερώσαμε στην Ελληνική Ναυτιλία. Η απόδοση τιμής στην Ελληνική Ναυτιλία υπαγορεύεται από τους ακολούθους λόγους: 1. Απορρέει από το Καταστατικό του Μουσείου μας.

2. Στους σημερινούς δύσκολους καιρούς η Ναυτιλία αποτελεί φάρο προς τον οποίον στρέφονται τα μάτια όλου του Ελληνι-

σμού ως ένας εκ των πολύ λίγων πυλώνων που στηρίζουν με έργα την εξυγίανση της ελληνικής οικονομίας.

3. Είναι γνωστό και ιστορικά αποδεδειγμένο ότι η θαλασσινή παράδοση του Γένους των Ελλήνων αποτέλεσε το βάθρο στο οποίο δομήθηκε η ανεξαρτησία της όποιας κρατικής υπόστασης είχαμε στη διάρκεια των 100 και πλέον αιώνων, που θαλασσοπλοούμε στο Αιγαίο και στις θάλασσες του κόσμου. Η ημέρα φυσικά δεν είναι κατάλληλη για μακρούς πανηγυρικούς λόγους. Ευχαριστούμε τους επίσημους προσκεκλημένους μας που μας τιμούν με την παρουσία τους. Ευχαριστούμε την χορηγό του αγώνα κυρία Isabella GilmartinΠοτηριάδη, την τηλεόραση του ANTEΝNA που είναι χορηγός επικοινωνίας, καθώς και την εταιρεία Ναυπλιώτης για τα θαυμάσια έπαθλα. Ευχαριστούμε επίσης όλους όσους εργάσθηκαν για την επιτυχία της σημερινής εκδήλωσης.

Περιπλους 23

ΝΑΥΤΙΚΟΝ ΜΟΥΣΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΠΑΛΑΙΟΥ ΦΑΛΗΡΟΥ

Σκάφος

Κυβερνήτης

Ιδιοκτήτης

Έτος

Μήκος (μ.)

1.

FLAMINGO

Αντώνης Νικολάρας

Αντώνης Νικολάρας

1928

14.60

2.

GITANA A

Μίλτος Χαρατζής

Γεώργιος Γιουρούκος

1989

35.97

3.

STEELHEAD

Δημήτρης Παντελεημονίτης

Δημήτρης Παντελεημονίτης

1977

14.38

4.

ΕΛΛΗ ΥΟΗΟΗΟ

Γιώργος Γκούμας

Δημήτρης Παντελεημονίτης

1948

8.50

5.

ΑΕΛΛΩ

Αντώνης Ζάνος

Ίων Βαρουξάκης

1921

38

6.

LARNE

Αλέξανδρος Κέδρος

Αλέξανδρος Κέδρος

1965

15

7.

ΑΜΑΖΩΝ

Νίκος Νικολάρας

Νικόλαος Μπάκος/ Αντώνης Νικολάρας

1949

33

8.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

Γιάννης Σπίνος

Κωνσταντίνος Περαττικός

1948

12.80

Τα έπαθλα του αγώνα.

24 Περιπλους

Ο ιστιοπλοϊκός αγώνας για την «Ελληνική Ναυτιλία»

1

2

3

4

1. Το πλήρωμα του σκάφους Flamingo, νικητές του ιστιοπλοϊκού αγώνα. 2. Το πλήρωμα του σκάφους “FLAMINGO” και οι οπάδοι τους κατά την αναγγελία της νίκης τους. 3. «Φάε το κύμα μου» είναι το σύνθημα του πληρώματος του “GITANA”. 4. Το πλήρωμα του σκάφους “GITANA” που κέρδισε την 2η θέση. Περιπλους 25

Δημήτρης Κουμαράς © Sailingphoto.gr

Ο ιστιοπλοϊκός αγώνας για την «Ελληνική Ναυτιλία»

Δημήτρης Κουμαράς © Sailingphoto.gr

Flamingo

Larne - Gitana - Αελλώ 26 Περιπλους

Δημήτρης Κουμαράς © Sailingphoto.gr

Ο ιστιοπλοϊκός αγώνας για την «Ελληνική Ναυτιλία»

STEELHEAD Περιπλους 27

Δημήτρης Κουμαράς © Sailingphoto.gr

Ο ιστιοπλοϊκός αγώνας για την «Ελληνική Ναυτιλία»

Δημήτρης Κουμαράς © Sailingphoto.gr

YOHOHO

ΑΕΛΛΩ 28 Περιπλους

Δημήτρης Κουμαράς © Sailingphoto.gr

Ο ιστιοπλοϊκός αγώνας για την «Ελληνική Ναυτιλία»

Δημήτρης Κουμαράς © Sailingphoto.gr

ΑΕΛΛΩ - ΑΜΑΖΩΝ

YOHOHO - ΑΜΑΖΩΝ - ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Περιπλους 29

Ο ιστιοπλοϊκός αγώνας για την «Ελληνική Ναυτιλία»

1 1. Ο Υπαρχηγός Γ.Ε.Ν., Υποναύαρχος κ. Παναγιώτης Παστουσέας ΠΝ, ο Αντιναύαρχος ε.α. κ. Κων/νος Ζωγραφάκης Π.Ν., η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, κα. Αναστασία Αναγνωστοπούλου Παλούμπη, ο Πρόεδρος του Ναυτικού Ομίλου Ελλάδος, κ. Αλέξανδρος Παπαδόγγονας, ο καθηγητής και πρώην πρύτανης του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου, κ. Κων/νος Μουτζούρης και ο Υποναύαρχος ΠΝ εα κος Κωνσταντίνος Αποστολάκης, δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω. 2. Ο Διοικητής της Υπηρεσίας Φάρων, Αρχιπλοίαρχος κος Κωνσταντίνος Μανιωλουδάκης, ο Πλοίαρχος κος Γεώργιος Δεσποτόπουλος ΠΝ εα, μέλος ΔΣ του ΝΜΕ και ο Υπαρχηγός Γ.Ε.Ν., Υποναύαρχος κ. Παναγιώτης Παστουσέας ΠΝ.

3. Διακρίνονται από αριστερά η κα Τζέλα Δεσποτοπούλου, η κυρία Π. Παστουσέα, δεσποινίς Παστουσέα, ο Υποναύαρχος κ. Παναγιώτης Παστουσέας ΠΝ και ο κος Γεώργιος Δεσποτόπουλος. 4. Στο στιγμιότυπο διακρίνονται ο Διοικητής της Υπηρεσίας Φάρων Αρχιπλοίαρχος Κωνσταντίνος Μανιωλουδάκης ΠΝ, ο επίτιμος Πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Πειραιά κος Παναγιώτης Κουβάτσος.

3

30 Περιπλους

2

4

Ο ιστιοπλοϊκός αγώνας για την «Ελληνική Ναυτιλία»

1

2

1. Η Πρόεδρος του Ν.Μ.Ε, κα. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Διευθυντής του Ν.Ο.Ε., κ. Αναστάσιος Καβάλης, η κα. Isabella Gilmartin-Ποτηριάδη, χορηγός του αγώνα και ο Sebastian Ποτηριάδης. 2. Ο Διευθυντής του Ν.Ο.Ε., κ. Αναστάσιος Καβάλης, η κα Ντόνα Νικολάρα, ο νικητής του ιστιοπλοϊκού αγώνα Αντώνιος Νικολάρας, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και ο Αντιναύαρχος κος Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ εα.

3. Στο στιγμιότυπο ο Αρχηγός του ΓΕΝ αντιναύαρχος κος Ευάγγελος Αποστολάκης ΠΝ με τη σύζυγό του τίμησαν με την παρουσία τους την εκδήλωση και συνομίλησαν με τους διοργανωτές. 4. Στο στιγμιότυπο διακρίνονται η κυρία Βασιλική Αναγνωστοπούλου, ο κος Δημήτριος Καραπάνος και οι κυρίες Βάνια και Αντιγόνη Καραπάνου.

3

4 Περιπλους 31

Ο ιστιοπλοϊκός αγώνας για την «Ελληνική Ναυτιλία»

1 1. Στιγμιότυπα από τον αγώνα. 2. Η επιτροπή ενστάσεων του αγώνα. Διακρίνονται από αριστερά ο κος και η κα Κουτούβαλη και ο κύριος Θέμης Λεμπεσόπουλος. 3. Διακρίνονται από αριστερά: ο κος Αλέκος Χατζάκης, ο αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης, ο επίτιμος Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς κος Παναγιώτης Κουβάτσος, ο κος Ιωάννης Γιαννόπουλος, ο υποναύαρχος ΠΝ εα κος Παναγιώτης Μανάκος, η κα Μάρω Σταμούλη και η κα Χατζάκη. 4. Οι μικροί φίλοι που ήρθαν για να παρακολουθήσουν τον ιστιοπλοϊκό αγώνα.

3

32 Περιπλους

2

4

Τέχνη & Οικολογία Θαλάσσιου Περιβάλλοντος Της Μαριλένας Σταμούλη

Ο

Jason de Caires Taylor γεννήθηκε το 1974 στην Αγγλία. Μεγάλωσε σε διάφορες χώρες στην Ευρώπη, την Ασία και την Καραϊβική, χώρες με τόσο διαφορετικά φυσικά περιβάλλοντα που μαζί με την αγάπη του για τη φύση προκάλεσαν το ενδιαφέρον του για το πώς ένα αντικείμενο σχετίζεται και επηρεάζεται από το περιβάλλον. Σπούδασε γλυπτική στο Camberwell College of Arts του Λονδίνου και παράλληλα πήρε πτυχίο ως εκπαιδευτής δυτών. Εχει ακόμη διακριθεί για τις υποβρύχιες φωτογραφίες του. Ο Taylor δημιουργεί γλυπτά για το βυθό της θάλασσας, δίνοντας τη δυνατότητα στην τέχνη να αναπτυχθεί από τις συνέπειες της φύσης. Σκοπός του είναι να αποδείξει ότι ο άνθρωπος δεν επεμβαίνει στη φύση μόνο με δυσάρεστες συνέπειες, αλλά και με δημιουργικές, που μπορεί να συμβάλλουν στην προστασία της ευαίσθητης και απειλούμενης υποβρύχιας ζωής. Όπως λέει και ο ίδιος, κατά την διάρκεια των καταδύσεων έχει δεί από κοντά την καταστροφή που επέφεραν στο υποθαλάσσιο περιβάλλον, άμεσα και έμμεσα, οι ανθρώπινες δραστηριότητες αλλά και τα διάφορα φυσικά φαινόμενα όπως οι τυφώνες και οι σεισμοί. Το 2006 ίδρυσε το πρώτο υποβρύχιο πάρκο γλυπτών στα ανοιχτά της Γρενάδα, στις Δυτικές Ινδίες της Καραϊβικής. Το έργο του αυτό ήδη συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 25 θαύματα του σύγχρονου κόσμου που έχουν αναγνωριστεί από το National Geographic. Από τότε μέχρι και σήμερα διακοσμεί με γλυπτά τον βυθό της θάλασσας σε πολλά μέρη του κόσμου. Η πιο πρόσφατη δημιουργία του, που ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2009, είναι το Υποβρύχιο Μουσείο Τέχνης MUSA (Museo Sub-

34 Περιπλους

acuático de Arte) σε μιά υποβρύχια έκταση στο βυθό του Cancun στο Μεξικό, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται 450 συνολικά γλυπτά που παριστάνουν κυρίως ανθρώπινες φιγούρες σε φυσικό μέγεθος. Το έργο ονομάζεται The Silent Evolution (Η σιωπηλή εξέλιξη) και οι ανθρώπινες μορφές έχουν εμπνευστεί από πραγματικούς κατοίκους του Cancun και του Puerto Morelos. Τα γλυπτά είναι τοποθετημένα πάνω σε μεγάλες πλάκες από σκυρόδεμα, επιφάνειας τεσσάρων τετραγωνικών μέτρων.Η επίσκεψη σε αυτό το μουσείο απαιτεί κατάδυση σε βάθος από 3 έως 10 μέτρα, προσφέρει όμως μιά συγκλονιστική εμπειρία στους φίλους της τέχνης και των υποβρύχιων εξορμήσεων. Τα γλυπτά του Taylor είναι φτιαγμένα από υλικά φιλικά προς το περιβάλλον, όπως ο πηλός με ουδέτερο pH, η άμμος και το μικροπυρίτιο. Τα υλικά αυτά διαβρώνονται από τα ρεύματα του νερού με την πάροδο του χρόνου και ταυτόχρονα βοηθούν την ανάπτυξη θαλάσσιων οργανισμών, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην αναγέννηση των κοραλλιογενών υφάλων δημιουργώντας ένα καινούργιο περιβάλλον. Η διάσωση των κοραλλιογενών υφάλων ήταν ένα ένα από τα κίνητρα της πρωτοβουλίας του, διότι σύμφωνα με τους επιστήμονες οι κοραλλιογενείς ύφαλοι αναμένεται να έχουν μειωθεί, μέχρι το 2050, κατά 80% παγκοσμίως. Τα γλυπτά έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να είναι ανθεκτικά, χωρίς αρνητικές συνέπειες για το τοπικό οικοσύστημα και έχει εκ των προτέρων διενεργηθεί μελέτη περιβαλλοντικών όρων. Σύμφωνα με τον διευθυντή του θαλλάσσιου πάρκου, Jaime Gonzalez, ένας από τους στόχους είναι να μειωθεί η πίεση στους φυσικούς οικότοπους άλλων περιοχών του πάρκου, προσελκύοντας τους τουρίστες μακριά από τους κοραλλιογενείς υφάλους, που έχουν υποστεί ζημιά από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Το έργο έχει αρχικό προϋπολογισμό 350.000 ευρώ, με ένα σημαντικό ποσοστό της χρηματοδότησης να προέρχεται από τη μεξικανική κυβέρνηση. Το υπόλοιπο προέρχεται από δωρεές ιδιωτών και οργανώσεων που ενδιαφέρονται για την προώθηση της περιοχής και τη διάσωση του οικοσυστήματος.

Τα γλυπτά επηρεάζονται από το περιβάλλον μέσα στη θάλασσα, αλλάζει συνεχώς η εμφάνισή τους και μεταβάλλονται με τρόπους που κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να προβλέψει. Διαβρώνονται και αλλοιώνονται από τη δύναμη του νερού και του χρόνου. Μέσα στο νερό φαίνονται πιο κοντά και μεγαλύτερα, λόγω της διάθλασης, ενώ το φως αντανακλάται με διαφορετικούς τρόπους επάνω τους ενισχύοντας δυναμικά την προβολή τους στο θεατή. Έτσι το καθένα μετατρέπεται σε μοναδικό έργο τέχνης, τέχνη την οποία δημιουργεί κυρίως η φύση. Το καλοκαίρι στου 2008 ο Taylor έζησε στην Κρήτη για περίπου 2 μήνες, συμμετέχοντας στο διεθνές συμπόσιο γλυπτικής που γίνεται στο Βενεράτο. Όπως ο ίδιος λέει «Η Κρήτη είναι μία όμορφη περιοχή. Βρήκα τους ανθρώπους της Κρήτης να είναι πολύ γενναιόδωροι και φιλόξενοι και πάρα πολύ δεμένοι με τις ιστορικές ρίζες τους. Πέρασα ώρες με θέα στους ελαιώνες και τους αμπελώνες, χανόμουν μέσα σε αυτό το τόσο γαλήνιο τοπίο, πράγμα που μου έδινε την ελευθερία να διευρύνω τους πνευματικούς ορίζοντές μου». Η ελληνική φύση έγινε πηγή έμπνευσης για τον άγγλο καλλιτέχνη. Το 2008 κατασκεύασε

ένα γλυπτό με την ονομασία Un-still life ΙΙ. Το γλυπτό σκαλίστηκε σε έναν ογκόλιθο ασβεστολιθικού πετρώματος, από τον οποίο αφαιρέθηκε το εσωτερικό μέρος δημιουργώντας μια κοιλότητα, που στη συνέχεια ξαναγεμίστηκε με χώμα και οργανικό λίπασμα. Στην επιφάνειά του ανοίχτηκαν εννιακόσιες τρύπες, όπου φυτεύτηκαν σπόροι από τοπικά φυτά. Το έργο αποτελεί ομοίωμα ενός υποβρύχιου γλυπτού του καλλιτέχνη που έχει τοποθετηθεί στο βυθό της Γρενάδας, και έτσι έχει κανείς τη δυνατότητα, όταν δεί και τα δύο έργα, να αντιληφθεί τις ομοιότητες αλλά και τις διαφορές ανάμεσα στη χερσαία και την υποβρύχια ανάπτυξη της ζωής καθώς και στην επίδραση των διαφορετικών περιβαλλοντικών παραγόντων. Ο Taylor αναζητά πάντα νέες περιοχές του κόσμου για να δημιουργήσει ένα νέο υποβρύχιο πάρκο γλυπτών για περιβαλλοντικό όφελος για τα διαφορετικά είδη κοραλλιών και μέσω της τέχνης του στοχεύει και στην ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα περιβάλλοντος. Η ιδέα του υποβρύχιου μουσείου δεν είναι καινούργια. Υπάρχουν ήδη κάποια τέτοια μουσεία στον κόσμο όπως το υποβρύχιο μουσείο Baiheliang στην Κίνα ενώ στην Αίγυπτο η UNESCO στηρίζει τη δημιουργία στην Αλεξάνδρεια υποβρύχιου μουσείου, το οποίο θα φιλοξενεί θησαυρούς που ανήκουν στην Κλεοπάτρα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• http://www.musacancun.com/informacion.html • http://www.eluniversal.com.mx/notas/726315.html • http://www.explorandomexico.com.mx/about-mexico/11/385 • http://www.theguardian.com/artanddesign/ gallery/2010/oct/12/jason-decaires-taylor-sculpturesubmerged?picture=367566254 •h ttp://www.underwatersculpture.com/ •h ttp://en.wikipedia.org/wiki/Jason_deCaires_Taylor • E spinosa, David. “Grenada Sculptures Turn 5”,New and Hot Magazine,p.30, February 2011 •h ttp://www.environmentalgraffiti.com/art/news-interviewjason-decaires-taylor-underwater-artist

Περιπλους 35

Η πρώτη επιχείρηση Αμερικανών πεζοναυτών στη Μεσόγειο Η μάχη της Derna στην οποία συμμετείχαν Έλληνες. Πολύ λίγοι Αμερικανοί γνωρίζουν και σχεδόν κανένας στην Ελλάδα, ότι όταν ψάλλεται ο ύμνος των Αμερικανών Πεζοναυτών1 στην πραγματικότητα εγκωμιάζει και πανηγυρίζει την πρώτη Ελληνο-Αμερικανική στρατιωτική συνεργασία, η οποία έλαβε χώρα το 1805 και κατέληξε στην απελευθέρωση 308 Αμερικανών, οι οποίοι εκρατούντο ως όμηροι από πειρατές της Μεσογείου που ζητούσαν λύτρα για την απελευθέρωσή τους. Κείμενο: Δρ. Ιωάννης Παρίσης • Μετάφραση: Ιωάννης Παλούμπης

Πάνω: Τα όρια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1800. © Holt, Rinehart and Winston. Κάτω: Διάγραμμα της αμερικανικής ναυτικής επιχείρησης από την Μοίρα του Αρχιπλοιάρχου Prebble στο λιμάνι της Τρίπολης που κατέληξε στην ανακατάληψη και την πυρπόληση της φρεγάτας “Philadelphia”. (πηγή φωτ.: http://parisis. wordpress.com/tag/derna/)

«Από τα παλάτια του Montezuma2 έως τις ακτές της Τρίπολης πολεμάμε τους αγώνες της πατρίδας μας στον αέρα, στη γη και στη θάλασσα» λένε οι δύο πρώτοι στίχοι της πρώτης στροφής του ύμνου των Πεζοναυτών των Η.Π.Α. Η αναφορά στη δράση των Αμερικανών πεζοναυτών «στις ακτές της Τρίπολης» μνημονεύει την επίθεση των πεζοναυτών σ’ένα οχυρό του Πασά της Τρίπολης (της σημερινής πρωτεύουσας της Λιβύης), ο οποίος σε συνεργασία με άλλους τρεις κυβερνήτες, τριών μικρών Οθωμανικών επαρχιών της Βόρειας Αφρικής (Μαρόκο, Τύνιδα και Αλγέρι) εξασκούσαν πειρατεία εναντίον της εμπορικής ναυτιλίας στη Μεσόγειο στον 18ο και αρχές του 19ου αιώνα. Υπάρχει, επίσης, μια αναφορά σ’αυτό το επεισόδιο από τον Joseph S. Roucek στο άρθρο του «Η γεωπολιτική της Μεσογείου» (American Journal of Economics and Sociology, Vol 13, No1, Oct. 1953, 71-86) όπου γράφει: «Πρακτικά η Αμερική εισήλθε στη Μεσόγειο με την έναρξη της εκστρατείας της Βορείου Αφρικής το 1942, παρά το γεγονός ότι η ιστορία δείχνει πως η συντριβή της πειρατείας ήταν η αποστολή του Υπολοχαγού Stephen Decatur όταν πήγε στον λιμένα της Τρίπολης το 1804. Η αναφορά «στις ακτές της Τρίπολης» στον ύμνο των πεζοναυτών είναι μια αναγνώριση του ρόλου των Αμερικανών πεζοναυτών σ’αυτές τις εκστρατείες». Γνωστοί ως «οι πειρατές της Μπαρμπαριάς» αυτοί οι φύλαρχοι έστελναν τα ιστιοφόρα τους γνωστά ως κουρσάρικα να επιτίθενται στα εμπορικά πλοία με στόχο την κατάληψη λείας και τη σύλληψη ναυτών και επιβατών τους οποίους κατακρατούσαν για λύτρα. Οι Αμερικανοί που διατηρούσαν θαλάσσιο εμπόριο στη Μεσόγειο υφίσταντο αρκετές ταπεινώσεις στα χέρια των πειρατών και υποχρεωνόντουσαν να πληρώνουν σημαντικά ποσά ως φόρους υποτελείας σ’αυτούς. Το πρόβλημα για τους Αμερικανούς ήταν να προστατεύουν τη ναυτιλία τους από τους Μπερμπερίνους πειρατές στη Μεσόγειο. Αλλά οι διαφωνίες ως προς τα ποσά των φόρων υποτελείας που έπρεπε να πληρώνουν στις χώρες της Μπαρμπαριάς οδήγησαν σε πόλεμο, τον επονομαζόμενο «Πόλεμο της Τρίπολης» ή «Πρώτο Μπερμπερίνικο πόλεμο» του 1801-1805. Το 1803, κατά τη διάρκεια του τρίτου χρόνου του πρώτου Μπερμπερίνικου πολέμου μια ενισχυμένη μοίρα του Πολεμικού Ναυτικού των Η.Π.Α. υπό την διοίκηση του Αρχιπλοιάρχου Edward Preble στάλθηκε στη Μεσόγειο. Στις 31 Οκτωβρίου του 1803, ένα από τα πλοία του Preble η φρεγάτα “Philadelphia”, προσάραξε σε μία ύφαλο κοντά στο λιμάνι της Τρίπολης. Αφού καταλήφθηκε από κανονιοφόρους της Τρίπολης, η φρεγάτα επέπλευσε και απελευθερώθηκε από την ύφαλο και οδηγήθηκε μέσα στο λιμάνι. Ο Πλοίαρχος William Bainbridge και οι 307 του πληρώματος φυλακίσθηκαν και ο Πασάς της Τρίπολης ζητούσε 200.000 δολάρια για την απελευθέρωσή τους. Τη νύχτα της 16ης Φεβρουαρίου 1804 ο Υπολοχαγός Stephen Decatur οδήγησε ένα μικρό απόσπασμα των πρώτων Αμερικανών πεζοναυτών με μια αιχμαλωτισθείσα Τριπολίτικη γολέτα που είχαν αιχμαλωτίσει και μετονομάσει σε USS “Intrepid” με σκοπό να παραπλανήσει τους φρουρούς της φρεγάτας “Philadelphia” και έπλευσε αρκετά κοντά ώστε να εκτελέσει ρεσάλτο στο αιχμάλωτο πλοίο. Οι άνδρες του Decatur κατέλαβαν εξ εφόδου το πλοίο και υπερίσχυσαν των Τριπολιτάνων ναυτών που ήταν φρουροί. Με την υποστήριξη των αμερικανικών πλοίων, οι πεζοναύτες πυρπόλησαν τη “Philadelphia” αποκλείοντας έτσι τη χρήση της από τον εχθρό. Επακολούθησε ναυτική επίθεση εναντίον της Τρίπολης, η οποία κατέληξε σε μια σειρά μαχών χωρίς αποτέλεσμα.

1 Το αρχαιότερο επίσημο στρατιωτικό τραγούδι των Η.Π.Α.

2 Τα παλάτια του Montezuma αναφέρονται στη μάχη της Chapultepec που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Αμερικανο-Μεξικανικού πολέμου (1846-1848). Ο πόλεμος έγινε λόγω της προσάρτησης το 1845 του Τέξας στις Η.Π.Α. μετά σχετικό δημοψήφισμα σ’ αυτή την Πολιτεία.

36 Περιπλους

Το 1804, ο τέως Αμερικανός Πρόξενος στην Τύνιδα, William Eaton, ένας πρώην αξιωματικός του στρατού, επέστρεψε στη Μεσόγειο αποφασισμένος να δράσει. Έπεισε τον Πρόεδρο Thomas Jefferson ότι ούτε βομβαρδισμός ούτε ναυτικός αποκλεισμός θα απέφεραν αποτελέσματα και μόνο μια επίθεση από την ξηρά στην Τρίπολη θα ανάγκαζε τον Πασά να υποχωρήσει. Το σχέδιο του Eaton το οποίο έγινε αποδεκτό από την Washington προέβλεπε συμμαχία με ένα διεκδικητή του θρόνου της Τρίπολης, ο οποίος βρισκόταν σε εξορία στην Αίγυπτο, με σκοπό να τον βοηθήσουν στρατιωτικά να ανατρέψει τον Πασά της Τρίπολης.

Η μάχη της Derna

Ένα απόσπασμα εννέα πεζοναυτών υπό τη διοίκηση του Υπολοχαγού Presley O’Bannon στάλθηκε να βοηθήσει τον Eaton. Μια μικτή δύναμη από Αμερικανούς πεζοναύτες και Έλληνες, Άραβες και Μπερμπερίνους μισθοφόρους βάδισε δια μέσου της ερήμου από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου για να επιτεθεί και να καταλάβει την πόλη της Τρίπολης, Derna. Ανεχώρησαν από την Αλεξάνδρεια στις 8 Μαρτίου 1805. Η στήλη βάδισε κατά μήκος των ακτών και στάθηκε για ανάπαυση στο El Alamein και στο Tombruk. Η πορεία τους υποστηρίχτηκε από τη θάλασσα από τα πολεμικά πλοία USS “Argus”, USS “Hornet” και USS “Nautilus” υπό τη διοίκηση του Διοικητού Isaac Hull. Το πλέον αξιόπιστο σώμα, εκτός από τους πεζοναύτες, ήταν ένας λόχος από 40 Έλληνες, πλήρως εξοπλισμένους υπό τη διοίκηση δύο αρχηγών. Στις 27 Απριλίου 1805 ο στρατός του Eaton πραγματοποίησε μια επική πορεία δια μέσου της λιβυκής ερήμου από την Αίγυπτο και προσέβαλε αιφνιδιαστικά τη δεύτερη σημαντική πόλη της Τρίπολης, την Derna. Έχοντας αδράξει ένα όπλο ο ίδιος ο Eaton οδήγησε τους άνδρες του στην επίθεση και πληγώθηκε στον καρπό του χεριού ενώ συγχρόνως υποχρέωναν τους αμυνόμενους σε υποχώρηση. Μέχρι το τέλος της ημέρας η πόλη είχε καταληφθεί και ο O’ Bannon ύψωσε τη σημαία επάνω στις αμυντικές εγκαταστάσεις του λιμένος. Ήταν η πρώτη φορά που η Σημαία των Η.Π.Α. κυμάτιζε σε ένα ξένο πεδίο μάχης. Η εφαρμογή των σχεδίων του Eaton περιγράφεται με λεπτομέρειες στα έγγραφα και την αλληλογραφία του, τα οποία ο καθηγητής Harry Psomiades, Διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών και Νεο-Ελληνικών Σπουδών, Queen’s College (Flushing, New York) δημοσιοποίησε το 1977. Η πτώση της Derna ανησύχησε και τρόμαξε τον Πασά της Τρίπολης, ο οποίος ήλθε σε συμβιβασμό με τους Αμερικανούς και απελευθέρωσε τους αιχμαλώτους. Όμως ο Πρόεδρος Jefferson είχε διενεργήσει μυστικές διαπραγματεύσεις χωρίς να το ξέρει ο Eaton και είχε πληρώσει 60.000 δολάρια για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων. Η κυβέρνηση της Washington, επίσης, είχε υπογράψει μια συνθήκη ειρήνης με τον Πασά της Τρίπολης. Συμφωνώντας να πληρώσει λύτρα 60.000 δολαρίων για τους Αμερικανούς αιχμαλώτους, η κυβέρνηση του Jefferson έσυρε μια διαχωριστική γραμμή μεταξύ της πληρωμής φόρων υποτελείας για να μην υφίσταται επιθέσεις το Αμερικανικό ναυτικό εμπόριο στη Μεσόγειο και πληρωμής λύτρων για την απελευθέρωση αιχμαλώτων. Εκείνη την εποχή μερικοί επιχειρηματολόγησαν ότι αγοράζοντας τους ναύτες από τη σκλαβιά ήταν μια δίκαιη ανταλλαγή για να σταματήσει ο πόλεμος. Ο William Eaton όμως παρέμεινε πικραμένος και επικριτικός σε όλη την υπόλοιπη ζωή του για τη συνθήκη έχοντας την αίσθηση ότι οι προσπάθειές του είχαν σπαταληθεί από τον διπλωμάτη Tobias Lear του Υπουργείου Εξωτερικών. Ο Eaton και άλλοι θεωρούσαν ότι η κατάληψη της Derna θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί ως διαπραγματευτικό στοιχείο για να επιτευχθεί η απελευθέρωση όλων των Αμερικανών αιχμαλώτων χωρίς να πληρωθούν λύτρα. Ο Eaton κατηγόρησε τους εισηγητές των αποφάσεων της Washington για «προδοσία» και ότι υπέκυψαν σε μια «ατιμωτική ειρήνη» καθώς και για «πισώπλατο μαχαίρωμα»των Αμερικανών μαχητών που είχαν διακινδυνεύσει τη ζωή τους.

Επακόλουθα

Η μάχη της Derna στοίχισε συνολικά 14 νεκρούς και αρκετούς τραυματίες. Από τη δύναμη των Αμερικανών πεζοναυτών δύο σκοτώθηκαν και δύο τραυματίστηκαν. Η πρώτη Ελληνο-Αμερικανική στρατιωτική συνεργασία έχει αποθανατισθεί στον ύμνο του Σώματος των Πεζοναυτών. Πρόσθετα, σύμφωνα με τον κανονισμό στολών του 1826, οι Αξιωματικοί του Σώματος των Πεζοναυτών φέρουν το «Ξίφος των Μαμελούκων» σε ένδειξη μνημόνευσης της πρώτης επίθεσης του Υπολοχαγού Presley O’ Bannon στην Derna της Τρίπολης. Για τους Έλληνες λίγες πληροφορίες έχουν γίνει γνωστές εκτός από ό,τι οι Αμερικανοί τους απεβίβασαν στη Σικελία. Σύμφωνα με τον καθηγητή Psomiades, οι Έλληνες ήταν μέλη οργανωμένων μισθοφορικών στρατιωτικών λόχων που πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στους Βρετανούς, Γάλλους, Αμερικανούς, Ρώσους ακόμα και σε Οθωμανούς. Ο καθηγητής θεωρεί ότι αυτή η συγκεκριμένη ομάδα προερχόταν πιθανόν από την Πελοπόννησο και είχαν διαφύγει στη Βόρεια Αφρική μετά τον ελληνικό ξεσηκωμό εναντίον των Οθωμανών κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών του 1770 που είχε αποτύχει παρά τη βοήθεια της Ρωσίας. Σημειώνει ότι διέφυγαν από την Ελλάδα για να αποφύγουν την τουρκική τυραννία και εμάχοντο για την επιβίωσή τους. Πολύ πιθανόν είχαν υπάρξει άτακτοι μαχητές, γνωστοί ως «κλέφτες» ή «αρματολοί», πολλοί εκ των οποίων πολύ γρήγορα μετά, ηγήθηκαν της επανάστασης του 1821 εναντίον των Τούρκων. Στην αναφορά του ο Eaton παραθέτει τις απώλειες που υπέστη ο στρατός του, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται τρεις τελικά Αμερικανοί πεζοναύτες. Προσθέτει ότι οι υπόλοιποι ήταν «κυρίως Έλληνες, οι οποίοι σ’ αυτό το σχετικά μικρό γεγονός επιβεβαίωσαν τη φύση του αρχαίου χαρακτήρα τους». Επίσης, σημειώνει ότι οι Έλληνες διέσωσαν την όλη επιχείρηση, συμπεριλαμβανομένης της δικής του ζωής και αυτής των πεζοναυτών, όταν προ της επιθέσεως, οι Άραβες, που είχαν ενταχθεί στο στρατό του, συνωμότησαν με σκοπό να στασιάσουν, να σκοτώσουν τους Αμερικανούς και να κλέψουν το θησαυροφυλάκιο του πολέμου, το οποίο μετέφεραν. Ευτυχώς οι Έλληνες υποψιάσθηκαν τη συνωμοσία και την κατέστειλαν. Είναι αλήθεια ότι οι Έλληνες ήταν μισθοφόροι που πληρώνονταν για τις υπηρεσίες τους. Όμως θα μπορούσαν πολύ εύκολα να είχαν προδώσει τους Αμερικανούς για περισσότερα χρήματα αφήνοντας τους Άραβες να σκοτώσουν το Eaton, τον O’Bannon και τους πεζοναύτες τους. Το ελληνικό τους «φιλότιμο» ή η τιμή, δεν επέτρεπαν την προδοσία, κάτι που οι πεζοναύτες τουλάχιστον εκτιμούν.

Πάνω: William Eaton. © Hulton Archive/Getty Images. Κάτω: Ο Υπολοχαγός Presley O’ Bannon. (πηγή φωτ.: Wikipedia)

Περιπλους 37

Εκπομπές αερίων θερμοκηπίου

από Θαλάσσιες, Εναέριες και Οδικές μεταφορές: Δυνατότητες μετριασμού και τεχνικές*

Του Kαθηγητή Νικήτα Νικητάκου & του Υποψηφ. Δρ. Ιωάννη Δαγκίνη | Παν/μιο Αιγαίου – Τμ. Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών * Το αρχικό κείμενο αποτελούσε ανακοίνωση στα αγγλικά που εκφωνήθηκε στο πλαίσιο του Transnav 2013 10th Jubile International Conference on Marine Navigation and Safety of Sea Transportation, GDYNIA, Poland, 19-21 June 2013. Η μετάφραση και επιμέλεια του κειμένου στα ελληνικά έγινε από το Αντιναύαρχο Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ εα.

Εισαγωγή

Ο τομέας των μεταφορών περιλαμβάνει τη μετακίνηση ανθρώπων και αγαθών από αυτοκίνητα, φορτηγά, τρένα, πλοία, αεροπλάνα και άλλα οχήματα. Η πλειοψηφία των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τις μεταφορές είναι οι εκπομπές CO2 (διοξειδίου του άνθρακα) που προκύπτουν από την καύση πετρελαϊκών προϊόντων όπως η βενζίνη σε κινητήρες εσωτερικής καύσης. Δηλαδή η καύση ορυκτών καυσίμων από τη ναυτιλία, την αεροπορία και την οδική κυκλοφορία συμβάλλει περίπου κατά το ένα πέμπτο των συνολικών παγκοσμίως ανθρωπογενών εκπομπών CO2 Εκτός από το CO2 ο τομέας των μεταφορών εκπέμπει επίσης οξείδια του αζώτου (ΝΟχ = ΝΟ + ΝΟ2), μονοξείδιο του άνθρακα (CO) και υδρογονάνθρακες (HC) που οδηγούν σε περαιτέρω διαταραχές των ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων των αερίων του θερμοκηπίου, του όζοντος και του μεθανίου. Οι εκπομπές των σωματιδίων και προδρόμων σωματιδίων από τους τομείς των μεταφορών την προσέγγιση αντιμετώπισης των ιδιοτήτων των αερολυμάτων, τα οποία επηρεάζουν το ισοζύγιο ακτινοβολίας της ατμόσφαιρας σε περιφερειακό επίπεδο. Σχεδόν όλη (96%) η ενέργεια που αναλίσκεται στις μεταφορές παγκοσμίως προέρχεται από καύσιμα με βάση το πετρέλαιο, κυρίως βενζίνη και ντίζελ. Στοιχεία της Eurostat που έχουν κυκλοφορήσει για την κλιματική αλλαγή που έχει συντελεστεί στη δεκαετία 1999 – 2008 παρουσιάζουν μείωση 2,4% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ε.Ε. σχ. 1 αλλά δείχνουν επίσης ότι οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου προερχόμενες από τον τομέα των μεταφορών αυξήθηκαν από 916 σε 962 εκατ. τόνους ισοδύναμου CO2. Αυτή η ταχεία ανάπτυξη θα μπορούσε να καταστήσει δύσκολή την επίτευξη των στόχων των εκπομπών που συμφωνήθηκαν εντός της Ε.Ε, το πρωτόκολλο του Κιότο, και την πιθανή της συνέχεια.

Οι εκπομπές αερίων ρύπων από τον κλάδο των μεταφορών

Οι εκπομπές από τις οδικές μεταφορές λαμβάνουν χώρα κυρίως πάνω από τις χερσαίες επιφάνειες των Ανατολικών ΗΠΑ, της Ευρώπης, της Άπω Ανατολής και της Ινδίας. Σε αυτές τις περιοχές υπάρχουν και άλλες σημαντικές πηγές εκπομπών μη προερχόμενες από την κυκλοφορία. Εκπομπές προερχόμενες από πλοία υπάρχουν σε μεγαλύτερη έκταση πάνω από τον Βόρειο Ατλαντικό και κατά μήκος των ακτών των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ανατολικής Ασίας. Εκπομπές προερχόμενες από την αεροπορία ευρίσκονται σε μέγιστο επίπεδο πάνω από την Ανατολική και τη Δυτική ακτή των ΗΠΑ και τη Δυτική Ευρώπη. Σε ανώτερα επίπεδα οι εκπομπές των αεροσκαφών στον διάδρομο του Βορείου Ατλαντικού συμβάλουν σημαντικά στη μεταβολή της ισσοροποίας της ατμόσφαιρας. Συνολικά οι ανατολικές ακτές των ΗΠΑ και της Ασίας και η δυτική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Βόρειας Θάλασσας, είναι περιοχές με σχετικά υψηλή συνεισφορά των εκπομπών από τις μεταφορές. Παγκοσμίως οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου αυξήθηκαν κατά 61% από το 1970 έως το 2005 – ή περίπου 1,4% ετησίως. Οι εκπομπές CO2 σε μεγάλο βαθμό υπερτερούν και έχουν αυξηθεί κατά 86% (εξαιρουμένων των δασικών πυρκαγιών της μετά την πυρκαγιά αποσύνθεσης) μεταξύ 1970 και 2005, ή 1,8% ετησίως. Από το εκτιμώμενο 45,4 Gt (Giga Tone) αερίων του θερμοκηπίου (CO2 38 Περιπλους

Πάνω: Σύγκριση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) μεταξύ διαφορετικών μεταφορικών μέσων. [Πηγή: Shipping, World Trade and the Reduction of CO2 Emissions Κάτω: Τα στατιστικά στοιχεία της Eurostat που δημοσιεύτηκαν σχετικά με την κλιματική αλλαγή για την δεκαετία 1999-2008, δείχνουν μία μείωση κατά 2,4% των ευρωπαϊκών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

eq) που εκπέμπονται σε παγκόσμιο επίπεδο το 2005, περίπου το 59% (περίπου 27 Gt CO2 eq) προέκυψε από την καύση ορυκτών καυσίμων. Οι μεταφορές είναι υπεύθυνες για ένα σημαντικό μερίδιο των παγκοσμίων εκπομπών CO2 που προέρχονται από καύση ορυκτών καυσίμων. Συνολικά αυτές οι εκπομπές που δημιουργούνται από την καύση ορυκτών καυσίμων αυξήθηκαν από 20.9 Gt το 1990 σε 28,8 Gt το 2007, εκ των οποίων οι μεταφορές αντιπροσωπεύουν το 4,58 (1990) και 6,63 (2007) Gt, που σημαίνει αύξηση κατά περίπου 45% (ΙΕΑ, 2009). Σύμφωνα με το World Energy Outlook 2009, οι εκπομπές CO2 παγκοσμίως που σχετίζονται με την ενέργεια θα μπορούσαν να αυξη-

Παγκόσμιος Χάρτης που απεικονίζει την ανθρώπινη επίδραση στα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Αριστερά: (Σχ. 4) Οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου κατά πηγή το 2005. Δεξιά: (Σχ. 5) Παγκόσμιες εκπομπές CO2 από καύσιμα το 2005. Κάτω: (Σχ. 3) Μελλοντικές προβλέψεις παγκοσμίων εκπομπών CO2 σχετιζόμενων με την ενέργεια. (Mt)

θούν σε περισσότερο από 40 Gt μέχρι το 2030 και οι μεταφορές θα είχαν συνεισφέρει σ’ αυτό κατά 9 Gt παρά τις πολιτικές άμβλυνσης που είναι ενσωματωμένες στο σχετικό σενάριο του σχ. 3. Σύμφωνα με τα σχ. 4 & 5, ο τομέας των μεταφορών (συμπεριλαμβανομένων της διεθνούς αεροπλοΐας και της ναυτιλίας) ήταν υπεύθυνος για το 23% του των παγκοσμίων εκπομπών CO2 υπολογιζομένων σε περίπου 14,5% των παγκοσμίων εκπομπών GHG αλλά αυτό το στοιχείο είναι πολύ σχετικό με δεδομένες τις σημαντικές αβεβαιότητες στις απόλυτες ποσότητες των εκπομπών GHG ειδικά από τη γεωργία, τη δασική αποσύνθεση και την αποσύνθεση βιομάζας.

Οι εκπομπές του Ναυτιλιακού κλάδου

Μόνες τους οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία, και η Ιαπωνία εκπέμπουν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από όσο εκπέμπει η παγκόσμια ναυτιλία. Από την άλλη πλευρά, όπως όλα τα μέσα μεταφορών που χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα, έτσι και τα πλοία παράγουν εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα οι οποίες συμβάλλουν σημαντικά στην κλιματική αλλαγή του πλανήτη και την μετατροπή των ωκεανών σε όξινους. Εκτός από το διοξείδιο του άνθρακα τα πλοία εκπέμπουν έναν αριθμό άλλων ρυπαντών που συμβάλλουν κι αυτοί στο πρόβλημα. Αυτοί είναι οξείδια του Θείου (SOx), οξείδια του Αζώτου (ΝΟχ), ύλη σωματιδίων (PM), και διοξείδιο του άνθρακα (CO2) ως αποτέλεσμα του καυσίμου που χρησιμοποιείται στα συστήματα πρόωσης και ενέργειάς των. Περισσότερο από ενενήντα τοις εκατό (90%) του παγκοσμίου εμπορίου μεταφέρεται δια μέσου των ωκεανών με περισσότερα από 90.000 πλεούμενα σχ. 6 με αποτέλεσμα οι εκπομπές στην ατμόσφαιρα από τα πλοία να συμβάλλουν με ένα όχι ευκαταφρόνητο τμήμα των συνολικών εκπομπών και να συμμετέχουν στα προβλήματα που δημιουργούνται σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο στην ποιότητα του αέρα, την ανθρώπινη υγεία, την κλιματική αλλαγή. (Eyring et al. 2005; Wang and Corbett, 2007). Για παράδειγμα έχει υπολογιστεί ότι τα φορτηγά όλου του κόσμου είναι υπεύθυνα για το 6-12% των 55,2-68 εκατ. τόνων των ανθρωπογενών εκπομπών Θείου που προέρχονται από τον πλανήτη (Stern, 2005). Οι εκπομπές από πλοία μπορούν να είναι σημαντικές σε περιοχές στις οποίες υπάρχει πυκνή ναυτιλιακή κυκλοφορία. Ως εκ τούτου πολλές δράσεις έχουν αναληφθεί τα τελευταία χρόνια για να μειώσουν σημαντικά τις εκπομπές από τα πλοία. Οι περισσότερες από αυτές τις δράσεις περιλαμβάνονται στις διαδικασίες του Παραρτήματος VI της MARPOL της διεθνούς Σύμβασης που αναπτύχθηκε από τον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (ΙΜΟ) και καθιερώνει δεσμευτικά δια νόμου επίπεδα που ρυθμίζουν τις εκπομπές και τις εκκενώσεις που δημιουργούνται από τα πλοία (Εικ. 7). Διεθνή προδιαγραφές περιορίζουν τις εκπομπές ΝΟχ, SOx και PM από πλοία. Τα επιτρεπόμενα επίπεδα σχετίζονται με τις προδιαγραφές σχεδίασης των μηχανών, τα πρωτόκολλα δοκιμών και τις εκτεταμένες τεχνικές προβλέψεις σχετικά με τον έλεγχο και την τήρηση αυτών των προδιαγραφών. Στην MARPOL Παράρτημα VI ορίζεται ο τεχνικός κώδικας των οξειδίων του Αζώτου (ΝΟχ), ο έλεγχος των οξειδίων του Θείου (SOx) και οι εκπομπές των σωματιδίων (PM) μέσω των περιορισμών του μέγιστου επιτρεπόμενου περιεχομένου Θείου στα χρησιμοποιούμενα καύσιμα ή μέσω επίτευξης ίσων ή υψηλοτέρων επιπέδων με συστήματα καθαρισμού των εξαγομένων αερίων.

Επίσης η MARPOL Παράρτημα VI προβλέπει έλεγχο των εκπομπών των ουσιών που εκκενώνουν όζον όπως το Halon και των ενώσεων άνθρακα, υδρογόνου, χλωρίου και φθορίου, (CFCs), καθώς και πτητικών οργανικών ενώσεων (VOCs) και προϊόντων αποτέφρωσης. Οι προδιαγραφές του Παραρτήματος VI αναπτύχθηκαν πρώτα μέσω του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού (ΙΜΟ) το 1997 και αργότερα υπέστησαν μεγάλη αναθεώρηση τον Οκτώβριο του 2008. Μέχρι σήμερα έχουν ανανεωθεί με πρόσθετους ορισμούς και οδηγίες στις απαιτήσεις για καταμέτρηση και πιστοποίηση. Αυτές οι προσθήκες σκόπευαν στις σημαντικές μειώσεις παγκοσμίως των εκπομπών οξειδίων του Αζώτου και του Θείου (NOx, SOx) καθώς και σωματιδίων (ΡΜ), με πολλαπλά οφέλη στην ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Μεγαλύτερα οφέλη επίσης θα γίνουν αντιληπτά το 2015, 2016 και αργότερα, καθώς θα τίθενται σε ισχύ επιλεγμένες λειτουργικές απαιτήσεις. Η βιομηχανία έχει στη διάθεσή της μια ευρεία γκάμα επιλογών και τεχνικών, για να περικόψει την ρύπανση, οι περισσότερες των οποίων είναι ήδη διαθέσιμες σε ευρεία κλίμακα και εύκολα εφαρμόσιμες. Αυτές περιλαμβάνουν: • Χρησιμοποιώντας καύσιμα με χαμηλό περιεχόμενο Θείου είναι ο ευκολότερος τρόπος να ελαττωθούν οι ρυπαντές από τα πλοία. Τα ναυτιλιακά καύσιμα σήμερα περιέχουν σχεδόν 3.000 φορές το περιεχόμενο του Θείου που έχουν τα καύσιμα των οδικών μεταφορών στην Ευρώπη. Επίσης καύσιμα χαμηλής περιεκτικότητας Θείου συντελούν ώστε οι μηχανές των πλοίων να λειτουργούν ομαλότερα και με λιγότερα λειτουργικά προβλήματα και με λιγότερες δαπάνες συντηρήσεως. Τέλος η χρήση καυσίμων χαμηλής περιεκτικότητας Θείου ελαττώνει και τις εκπομπές άλλων ρυπαντών.

• Συστήματα καθαρισμού των καυσαερίων των μηχανών. Αποτελεί μια πιθανή εναλλακτική λύση στα καύσιμα χαμηλής περιεκτικότητας Θείου. Περικόπτουν τις εκπομπές διοξειδίου του Θείου κατά 99% και ελαττώνουν σημαντικά τις εκπομπές άλλων ρυπαντικών σωματιδίων. Υπάρχουν ακόμη κάποιες ανησυχίες για τα δευτερογενή προϊόντα που παράγονται στη διαδικασία καθαρισμού των αερίων. Περιπλους 39

Δεξιά: (Σχ. 6) Η παγκόσμια Πυκνότητα1* των θαλλασίων μεταφορών για πλοία μεγαλύτερα των 1000 κόρων το 2005. (Η σκουρόχρωμη σκίαση δηλώνει μεγαλύτερη συγκέντρωση πλοίων). (* Η πυκνότητα της κυκλοφορίας είναι το ποσό της κυκλοφορίας ανά περιοχή ναυσιπλοΐας και χρησιμοποιείται ως δείκτης απεικόνισης των εκπομπών αερίων από τις θαλάσσιες μεταφορές. Υπολογίζεται ως ο αριθμός των πλοίων ανά περιοχή βαθμονομημένη κατά μέγεθος εγκατεστημένης ισχύος για κάθε πλοίο). Αριστερά: (Σχ. 7) Το νέφος της εξάτμισης ενός φορτηγού πλοίου κατά την πλεύση του. Kάτω: (Σχ. 8) Το νέφος εξατμίσεων που αφήνει πίσω του ένα αεροσκάφος κατά την πτήση του στην στρατόσφαιρα (b) Διασπορά ρύπων που εκπέμπονται από ένα αεροσκάφος σε κατάσταση αναμονής κοντά σε ένα τερματικό σταθμό αεροδρομίου.

Οι εκπομπές του κλάδου των αερομεταφορών

• Εσωτερικές μετατροπές των μηχανών, όπως έγχυση ύδατος και επανακυκλοφορία των αερίων των εξαγωγών. Αυτές είναι τεχνικές που αποκλείουν την παραγωγή οξειδίων του Αζώτου (ΝΟχ) κατά τη διαδικασία της καύσης και μπορεί να ελαττώσει εκπομπές των οξειδίων του Αζώτου (ΝΟχ) κατά 30 έως 50%.

• Υγρασία στον αέρα σάρωσης του κινητήρα, προσθέτοντας υδρατμούς στον αέρα καύσης. Εκπομπές οξειδίων του Αζώτου (ΝΟχ) μπορούν να περικοπούν κατά 70 έως 85%.

• Επιλεκτική μείωση με καταλύτη (SCR). Ένα σύστημα που επεξεργάζεται τα αέρια των εξαγωγών μετά την παραγωγή τους αλλά προ της εκκένωσής τους. Το SCR μπορεί να περικόψει τα οξείδια του Αζώτου (ΝΟχ) μέχρι και 95%. Χρησιμοποιείται ήδη σε περίπου 500 πλοία σε όλο τον κόσμο και λειτουργεί καλλίτερα με καύσιμα χαμηλής περιεκτικότητας Θείου.

• Κινητήρες με δυνατότητα καύσης δύο καυσίμων. Οι μηχανές των πλοίων μπορούν να λειτουργούν καλλίτερα με υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) το οποίο δεν περιέχει Θείο και επομένως οι εκπομπές του διοξειδίου του Θείου είναι περίπου μηδενικές. Οι αεροστρόβιλοι ελαττώνουν επίσης δραματικά και τις εκπομπές των λοιπών ρυπαντών σωματιδίων. Αν και είναι ευκολότερο να εγκαθίστανται τέτοιες μηχανές στα καινούργια πλοία, αρκετές μετατροπές έχουν ήδη λάβει χώρα και σε παλαιότερα.

• Τροφοδοσία ηλεκτρικής ενέργειας από την ξηρά μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν το πλοίο είναι στο λιμάνι και έτσι μπορεί να περικόψει τις εκπομπές του διοξειδίου του Θείου (SOx), των οξειδίων του Αζώτου (ΝΟχ) και των σωματιδίων (ΡΜ) μέχρι και 90%.

• Εναλλακτικές πηγές ενέργειας. Πειράματα ευρίσκονται σε εξέλιξη με ενέργεια αιολική, ηλιακή, από βιοκαύσιμα και από ενεργειακά κύτταρα. Μπορεί στο μέλλον όλα αυτά να φανούν χρήσιμα.

40 Περιπλους

Οι κινητήρες αεροσκαφών παράγουν εκπομπές που είναι παρόμοιες με άλλες εκπομπές που προκύπτουν από την καύση ορυκτών καυσίμων. Ωστόσο, οι εκπομπές των αεροσκαφών υπόκεινται σε ένα ασυνήθιστο γεγονός ότι ένα σημαντικό ποσοστό τους εκπέμπεται σε μεγάλο υψόμετρο. Οι εκπομπές αυτές προκαλούν σημαντικές περιβαλλοντικές ανησυχίες σχετικά με τις παγκόσμιες επιπτώσεις τους και τις επιδράσεις τους στην ποιότητα του αέρα στο επίπεδο του εδάφους. Έτσι, οι εκπομπές αυτές μεταβάλλουν την χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας με μια ποικιλία από τρόπους, τόσο άμεσα όσο και έμμεσα. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της πτήσης του (εικ.8), οι εκπομπές μπορεί να προκαλέσουν μείωση του όζοντος της στρατόσφαιρας, η οποία οδηγεί σε αυξημένη υπεριώδη (UV) ακτινοβολία στην επιφάνεια της γης. Όταν τα αεροπλάνα είναι στο έδαφος μπορούν επίσης να μειώσουν την ποιότητα του αέρα από τις εκπομπές των ιδίων, καθώς και από τις σχετικές επίγειες μεταφορές (RCEP, 2004) εικ. 9. Οι ολοκληρωμένες εκτιμήσεις σχετικά με τη συμβολή των αερομεταφορών στα παγκόσμια ατμοσφαιρικά προβλήματα περιέχονται σε πολλές Εκθέσεις για την Αεροπλοΐα και μας λένε ότι: • Τα αεροσκάφη εκπέμπουν αέρια και σωματίδια που μεταβάλλουν την ατμοσφαιρική συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου, επίσης προκαλούν το σχηματισμό ιχνών συμπύκνωσης και μπορεί να αυξήσουν τη θυσανοειδή νέφωση. Όλα αυτά συμβάλλουν στην αλλαγή του κλίματος.

• Τα αεροσκάφη εκτιμάται ότι συμβάλλουν κατά περίπου 3,5% στη συνολική αναγκαστική ακτινοβολία (ένα μέτρο της αλλαγής του κλίματος) από όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες και ότι το ποσοστό αυτό, το οποίο πέραν των επιπτώσεων των πιθανών αλλαγών στη θυσανοειδή νέφωση, πρόκειται να αυξηθεί. Έτσι, τα αεροσκάφη πρέπει να πληρούν τα πρότυπα περιβαλλοντικής πιστοποίησης, τα οποία εγκρίθηκαν από το Συμβούλιο του Διεθνούς Οργανισμού Πολιτικής Αεροπορίας (ICAO) και περιέχονται στο παράρτημα 16 (προστασία του περιβάλλοντος) της σύμβασης του ICAO. Το παράρτημα αυτό προς το παρόν αποτελείται από δύο τόμους, δηλαδή: Τόμος Ι:. Θόρυβος των αεροσκαφών. Τόμος ΙΙ: Εκπομπές των μηχανών των αεροσκαφών (εικ 9). Αυτά τα πρότυπα πιστοποίησης έχουν σχεδιαστεί και διατηρούνται εκσυγχρονισμένα, προκειμένου να ανταποκρίνονται στις ανησυχίες

(Σχ. 9) Οι επιπτώσεις στην ποιότητα του αέρα σε τοπικό επίπεδο από τις εκπομπές ρύπων από τις μηχανές των αεροπλάνων και ποιές από αυτές επηρεάζουν την παγκόσμια ατμόσφαιρα και επομένως έχουν επίπτωση στην κλιματική αλλαγή.

σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αεροπορικών μεταφορών που ενδιαφέρουν τις κοινότητες στην περιοχή των αερολιμένων, καθώς και την κοινωνία γενικότερα. Οι τεχνικές που σχετίζονται με τον μετριασμό των εκπομπών των αερομεταφορών επικεντρώνονται κυρίως στο ρόλο που παίζουν ο κινητήρας και ο καυστήρας, και αφορούν: Μείωση του CO2. Για να μειωθεί η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) και των υδρατμών (Η2Ο) που εκπέμπονται, πρέπει να μειωθεί η ποσότητα του καυσίμου που πρέπει να καεί για να μεταφέρει ένα δεδομένο ωφέλιμο φορτίο σε μια δεδομένη απόσταση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με βελτιώσεις της λειτουργικής αποτελεσματικότητας, αυξάνοντας την αεροδυναμική και δομική απόδοση (δηλ. χαμηλή οπισθέλκουσα και το βάρος) του σκελετού του αεροσκάφους και την αύξηση της απόδοσης του κινητήρα. Η συνολική απόδοση (ηo) του κινητήρα δίνεται από: ηo = ηPROP × ηTHERM Όπου ηPROP: είναι η προωθητική απόδοση του κινητήρα ηTHERM: είναι η θερμική απόδοση του κινητήρα Ως εκ τούτου, μια υψηλή συνολική απόδοση μπορεί να επιτευχθεί με την αύξηση μιάς ή και των δύο αυτών αποδόσεων. Ο σχεδιασμός του καυστήρα δεν επηρεάζει την απόδοσης πρόωσης.

Οι ποσότητες των εκπομπών καύσης από σύγχρονους κινητήρες σε διάφορετικές συνθήκες λειτουργίας (επίπεδα εκπομπών σε g / kg κατανάλωσης καυσίμου).

Μια αύξηση στην θερμική απόδοση του κινητήρα μπορεί να επιτευχθεί με την αύξηση μιάς ή και των δύο από τις ακόλουθες ιδιότητες.

• Η αναλογία μεταξύ της μεγίστης πίεσης στον κινητήρα (όταν ο αέρας εισέρχεται στον καυστήρα), και της πίεσης του αέρα που εισέρχεται στον κινητήρα. Αυτό ονομάζεται ο συνολικός λόγος πίεσης (OPR).

• Η αναλογία μεταξύ της θερμοκρασίας του αερίου που εξέρχεται από τον καυστήρα (και εισέρχεται στο στρόβιλο) και της θερμοκρασίας του αέρα που εισέρχεται στον κινητήρα. Ως εκ τούτου, για να μειωθεί η κατανάλωση καυσίμων και η παραγωγή CO2, η πίεση και η θερμοκρασία του αέρα που εισέρχεται και εξέρχεται από τον καυστήρα πρέπει να είναι υψηλή. Για να είναι υψηλή η θερμοκρασία των αερίων που εξέρχονται από το θάλαμο καύσεως, η διαδικασία καύσης πρέπει να είναι σχεδόν ολοκληρωμένη (δηλαδή αναλογία αέρα / καυσίμου κοντά στο στοιχειομετρικό). Ωστόσο, παρά τα προηγμένα συστήματα ψύξης, τους περιορισμούς στην ανθεκτικότητα των στοιχείων του στροβίλου σημαίνει ότι η θερμοκρασία των καυσαερίων που εξέρχονται από το θάλαμο καύσης επί του παρόντος περιορίζεται σε περίπου 2000 Κ (~ 1727 C). Μείωση των οξειδίων του Αζώτου (ΝΟx). Τα περισσότερα από τα οξείδια του Αζώτου (ΝΟχ) που σχηματίζονται κατά τη διαδικασία καύσης οφείλονται στο άζωτο και το οξυγόνο από τον αέρα που συνδυάζονται σε υψηλές θερμοκρασίες. Ο σχηματισμός τους είναι συνάρτηση της θερμοκρασίας, της πίεσης και του χρόνου έκθεσης σε υψηλές θερμοκρασίες. Ως αποτέλεσμα, οι εκπομπές οξειδίων του Αζώτου (ΝΟx) διαφέρουν σημαντικά στη διάρκεια του κύκλου της πτήσης, με τα υψηλότερα επίπεδα (20) να παράγονται κατά την απογείωση όταν ο αέρας που εισέρχεται στον καυστήρα έχει την υψηλότερη πίεση και θερμοκρασία, και οι μέγιστες θερμοκρασίες καύσης είναι οι υψηλότερες. Ένας καυστήρας «φτωχού μίγματος» ο οποίος είναι ένας καυστήρας με υψηλή αναλογία αέρα / καυσίμου στην κύρια ζώνη (η πε-

ριοχή του καυστήρα, όπου η φλόγα εκκινεί) μπορεί να μειώσει το σχηματισμό οξειδίων του Αζώτου (ΝΟx) περιορίζοντας τη μέγιστη θερμοκρασία του καυστήρα και το χρόνο διατήρησης αυτής της θερμοκρασίας. Ωστόσο, αυτό κάνει τη σταθερότητα και το ύψος της επανεκκίνησης της φλόγας πολύ ασταθή. Αποφυγή ατελούς καύσης και ως εκ τούτου υψηλές εκπομπές μονοξειδίου του άνθρακα (CO) και UHC (όπως εξηγείται στην επόμενη ενότητα) είναι επίσης δύσκολη με καύση φτωχού μίγματος. Χρησιμοποιώντας ένα εσωτερικώς ψυχόμενο πυρήνα μπορεί επίσης να βοηθήσει στη μείωση της θερμοκρασίας του αέρα που εισέρχεται στο θάλαμο καύσης και κατά συνέπεια στις εκπομπές οξειδίων του Αζώτου (ΝΟχ). Ο περιορισμός της αύξησης της πίεσης στον συμπιεστή μειώνει την πίεση του αέρα που εισέρχεται στον καυστήρα και επίσης περιορίζει τον σχηματισμό οξειδίων του Αζώτου (ΝΟx). Ωστόσο, αυτό συμβαίνει με αύξηση της κατανάλωσης καυσίμου, των εκπομπών CO2 και εκπομπές υδρατμών. Μείωση των εκπομπών μονοξειδίου του άνθρακα(CO) και (UHCs). Μονοξείδιο του άνθρακα (CO) και (UHCs), είναι προϊόντα ατελούς καύσης. Παράγονται όταν οι θερμοκρασίες και οι πιέσεις στον καυστήρα είναι χαμηλές, γενικά σε χαμηλές ρυθμίσεις ισχύος, όπως η στάση στο έδαφος. Στις περισσότερες συνθήκες πτήσης (απογείωση, αναρρίχηση, πορεία), η παραγωγή μονοξειδίου του άνθρακα (CO) και (UHCs) είναι ελάχιστη. Μονοξείδιο του άνθρακα (CO) και (UHCs) μπορούν να μειωθούν με αύξηση του χρόνου που το φλεγόμενο μίγμα αέρα / καυσίμου παραμένει στον καυστήρα, ωστόσο, όπως εξηγήθηκε παραπάνω, αυτό θα συντελέσει στην αυξημένη παραγωγή οξειδίων του Αζώτου (ΝΟχ). Μειώνοντας καπνό / αιθάλη. Ο σχηματισμός του καπνού εξαρτάται από την αναλογία αέρα / καυσίμου και τις πιέσεις και θερμοκρασίες στο καυστήρα. Σε συνθήκες μεσαίας και υψηλής ισχύος (π.χ. απογείωσης, ανόδου και πορείας) η παραγωγή καπνού είναι η υψηλότερη. Σε ρυθμίσεις χαμηλής ισχύος (π.χ. στάση στο έδαφος και στην προσέγγιση), θα υπάρχουν υψηλές αναλογίες αέρα / καυσίμου στον καυστήρα και θα παράγεται λιγότερος καπνός. Η παραγωγή καπνού μπορεί να μειωθεί με την αύξηση του λόγου αέρα / καυσίμου στην πρωτογενή ζώνη ή / και την αύξηση της θερμοκρασίας και αναλογίας αέρα / καυσίμου στα κατιόντα τμήματα του καυστήρα, έτσι ώστε ο καπνός που παράγεται στην κύρια ζώνη να καταναλώνεται. Μειώνοντας τα οξείδια του Θείου (SΟx). Η παρουσία του θείου στα αεροπορικά καύσιμα έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή των οξειδίων του Θείου (SOx), (SO2, SO3 και H2SO4). Μέθοδοι των Προμηθευτών έχουν μειώσει την παρουσία του Θείου στα καύσιμα αεροπορίας σε μικρές ποσότητες (περίπου στο 0,04 - 0,06%) ελαχιστοποιώντας τις εκπομπές οξειδίων του Θείου (SOx) από τις αερομεταφορές. Ωστόσο, εάν στο μέλλον φτωχότερες τάξεις του καυσίμου με υψηλότερη περιεκτικότητα σε Θείο χρησιμοποιούνται, οι εκπομπές οξειδίων του Θείου (SOx) θα μπορούσαν να αποτελέσουν ανησυχία για τη βιομηχανία. Τα νέα ευρήματα που σχετίζονται με τις εκπομπές των αερομεταφορών στην IPCC AR4 είναι, μεταξύ άλλων: • Λόγω της εξέλιξης των επιστημονικών γνώσεων και συλλογής πιο πρόσφατων στοιχείων, εκτιμήσεις των κλιματικών επιπτώσεων από τα ίχνη (ουρές) έχουν μειωθεί και τα αεροσκάφη, το 2005, εκτιμάται πλέον ότι συμβάλλουν περίπου στο 3,0% του συνόλου των ανθρωπογενών αναγκαστικών ακτινοβολιών από όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

• Οι συνολικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) των αερομεταφορών είναι περίπου 2% των παγκόσμιων εκπομπών του θερμοκηπίου.

• Η ποσότητα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) από τις αερομεταφορές αναμένεται να αυξάνεται περίπου 3-4% ανά έτος.

• Μεσοπρόθεσμος μετριασμός των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) από τον τομέα των αερομεταφορών μπορεί ενδεχομένως να προέλθει από τη βελτίωση της αποδοτικότητας των καυσίμων.

• Ωστόσο, τέτοιες βελτιώσεις αναμένεται να αντισταθμίζουν μόνο εν μέρει την αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) των αερομεταφορών.

Οι εκπομπές του κλάδου των οδικών μεταφορών

Οι εκπομπές αερίων από τις παγκόσμιες μεταφορές σήμερα έχουν μια ισχυρή και μακροχρόνια επίδραση στο κλίμα. Μετά από 100 χρόνια οι εκπομπές αυτές θα οδηγήσουν σε αύξηση της θερμοκρασίας, που θα είναι έξι φορές μεγαλύτερη από την αύξηση της Περιπλους 41

θερμοκρασίας που προέρχεται από τις αεροπορικές μεταφορές σήμερα, σύμφωνα με μελέτη. Οι εκπομπές των οδικών μεταφορών μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με τη χώρα εικ. 11. Σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, όπου υπάρχουν περισσότερα αυτοκίνητα ανά κάτοικο, ο αριθμός θα είναι υψηλότερος από τις χώρες του τρίτου κόσμου. Για παράδειγμα, οι εκπομπές των ΗΠΑ που προέρχονται από τα αυτοκίνητα και τα ελαφρά φορτηγά είναι περισσότερο από 60 τοις εκατό από τις άλλες εκπομπές οδικών μεταφορών (εικ. 12). Επίσης, οι οδικές μεταφορές ευθύνονται για το 17,5% των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην Ευρώπη και οι εκπομπές τους αυξήθηκαν κατά 23% μεταξύ του 1990 και του 2009. Οι οδικές μεταφορές είναι η τρίτη μεγαλύτερη πηγή αερίων του θερμοκηπίου του Ηνωμένου Βασιλείου και αντιπροσωπεύει πάνω από το 20% των συνολικών εκπομπών. Κατά ποίο τρόπο εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που παράγονται από οχήματα μπορούν να μειωθούν; Εκτός από τα νομοθετικά μέτρα των χωρών, μείωση των εκπομπών μπορεί να επιτευχθεί με τρία είδη μέτρων και αυτά είναι τα εξής: 1. Η μείωση των φορτίων (βάρος, αντίσταση των τροχών και του αέρα και τα φορτία των παρελκομένων) στο όχημα, μειώνοντας έτσι την ενέργεια που απαιτείται για τη λειτουργία. Τα φορτία στο όχημα αποτελούνται: • Από τη δύναμη που απαιτείται για την επιτάχυνση του οχήματος, να ξεπεραστεί η αδράνεια.

• Το βάρος του οχήματος κατά την ανάβαση σε ανηφοριές.

• Η αντίσταση κύλισης των ελαστικών.

• Οι αεροδυναμικές δυνάμεις.

• Φορτία παρελκομένων του οχήματος.

Στις αστικές μεταφορές όπου οι στάσεις και οι επανακινήσεις είναι συχνές, οι αεροδυναμικές αντιστάσεις παίζουν μικρό ρόλο, αλλά η αντίσταση κύλισης και ιδιαίτερα οι δυνάμεις που απαιτούνται να υπερνικηθεί η αδράνεια είναι κρίσιμες. Σε σταθερή οδήγηση αυτοκινητόδρομου, οι αεροδυναμικές δυνάμεις κυριαρχούν, γιατί αυτές οι δυνάμεις αυξάνονται ανάλογα με το τετράγωνο της ταχύτητας. Αεροδυναμικές δυνάμεις στα 90 χλμ./ώρα είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερες των δυνάμεων που απαιτούνται στα 45 χιλ./ώρα. Μείωση αδρανειακών φορτίων επιτυγχάνεται με τη μείωση του βάρους του οχήματος, με βελτίωση του σχεδιασμού και με μεγαλύτερη χρήση ελαφρών υλικών. Η μείωση των απωλειών των ελαστικών επιτυγχάνεται με τη βελτίωση σχεδίασης και των υλικών, με τη μείωση του συντελεστή αντίστασης κύλισης, καθώς και με τη διατήρηση κατάλληλη πίεση των ελαστικών. Η μείωση του βάρους συμβάλλει επίσης, διότι οι απώλειες των ελαστικών είναι ευθέως ανάλογες (γραμμική συνάρτηση) με το βάρος του οχήματος. Τέλος η μείωση των αεροδυναμικών αντιστάσεων επιτυγχάνεται αλλάζοντας το σχήμα του οχήματος, λειαίνοντας τις επιφάνειές του, ελαττώνοντας την εγκάρσια τομή του, ελέγχοντας τη ροή του αέρα κάτω από το όχημα και άλλα μέτρα. Τα μέτρα για τη μείωση των αναγκών θέρμανσης και ψύξης των επιβατών, για παράδειγμα, αλλάζοντας τα κρύσταλλα των παραθύρων ώστε να ανακλούν την προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία, περιλαμβάνονται στην ομάδα των άλλων μέτρων.

2. Η αύξηση της απόδοσης μετατροπής της ενέργειας του καυσίμου σε μεταφορικό έργο, με τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας 42 Περιπλους

Πάνω: Σχηματική αναπαράσταση που δείχνει την ιδανική και την πραγματική διαδικασία καύσης μηχανής αεροσκάφους. Κάτω: Σύγκριση της κατανάλωσης ενέργειας του τομέα μεταφορών κάθε χώρας, έναντι του κατακεφαλήν ΑΕΠ. Chart Data Sources: International Energy Administration. 2008. “IEA World Energy Statistics and Balances”.

μετάδοσης της κίνησης στους τροχούς και την ανάκτηση απωλειών ενέργειας. Αύξηση της αποτελεσματικότητας με την οποία η χημική ενέργεια του καυσίμου μετατρέπεται σε έργο για να μετακινηθεί το όχημα και να παρασχεθεί άνεση και άλλες υπηρεσίες προς τους επιβάτες, θα μειώσει επίσης τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό περιλαμβάνει μέτρα για τη βελτίωση της απόδοσης του κινητήρα και την απόδοση του υπόλοιπου συστήματος μετάδοσης κίνησης και παρελκομένων, όπως κλιματισμού και θέρμανσης. Το φάσμα των μέτρων εδώ είναι αρκετά μεγάλο. Για παράδειγμα, η απόδοση του κινητήρα μπορεί να βελτιωθεί με τρία διαφορετικά είδη μέτρων: • Την αύξηση της θερμοδυναμικής αποδοτικότητας.

• Τη μείωση των απωλειών τριβής και • Τη μείωση των απωλειών ώθησης του αέρα (οι απώλειες αυτές είναι η ενέργεια που απαιτείται για την ώθηση του αέρα και του καυσίμου στους κυλίνδρους και τη διαφυγή από την εξάτμιση). Κάθε είδους μέτρο μπορεί να εφαρμοστεί με ένα μεγάλο αριθμό μετατροπών σχεδιασμού, υλικών και τεχνολογίας. Βελτιώσεις στις μεταδόσεις μπορούν να μειώσουν τις απώλειες και να βοηθήσουν τους κινητήρες να λειτουργούν με πιο αποτελεσματικό τρόπο. Επίσης, μέρος της ενέργειας που χρησιμοποιείται για να ξεπεραστεί η αδράνεια και να επιταχυνθεί το όχημα (που συνήθως χάνεται όταν το όχημα επιβραδύνει), να ξεπεραστούν οι αεροδυναμικές δυνάμεις και η αντίσταση κύλισης, καθώς και για τα μηχανικά φρένα (ως θερμότητα) - μπορεί να είναι κερδηθεί εκ νέου ως ηλεκτρική ενέργεια, αν διατίθεται αναγεννητική πέδηση.

3. Η μετάβαση σε καύσιμα με λιγότερο άνθρακα και η ελάττωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, άλλων από το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από την εξάτμιση του οχήματος. Η χρήση των διαφόρων υγρών καυσίμων, σε μίγματα με βενζίνη και ντίζελ ή ως «καθαρά καύσιμα» απαιτούν ελάχιστες ή καθόλου αλλαγές στο όχημα, ενώ τα διάφορα αέρια καύσιμα καθώς και η ηλεκτρική ενέργεια θα απαιτούσαν σημαντικές αλλαγές. Εναλλακτικά υγρά καύσιμα περιλαμβάνουν αιθανόλη, βιοντίζελ, μεθανόλη, συνθετική βενζίνη και ντίζελ που γίνεται από φυσικό αέριο, άνθρακα, ή άλλες πρώτες ύλες. Αέρια καύσιμα περιλαμβάνουν φυσικό αέριο, προπάνιο, διμεθυλαιθέρα (ένα υποκατάστατο του ντίζελ) και υδρογόνο.

Στις ΗΠΑ το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών ρύπων από τον τομέα των μεταφορών, προέρχεται από την κυκλοφορία των αυτοκινήτων και των μικρών φορτηγών και είναι μεγαλύτερο από το 60% των εκπομπών των υπολοίπων μεταφορικών μέσων. Χάρτης κατανομής του όζοντος στην ανώτερη τροπόσφαιρα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (ppb = μέρη ανά δισεκατομμύριο).

Κάθε καύσιμο μπορεί να γίνει από πολλαπλές πηγές, με ευρύ φάσμα συνεπειών αερίων εκπομπών. Κατά την αξιολόγηση των επιπτώσεων των διαφόρων καυσίμων στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, είναι σημαντικό να εξετασθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που συνδέονται με την παραγωγή και διανομή των καυσίμων πέραν των εκπομπών καυσαερίων του οχήματος. Για παράδειγμα, η κατανάλωση του υδρογόνου δεν παράγει άλλες εκπομπές εκτός από υδρατμούς απευθείας από το όχημα, αλλά εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την παραγωγή υδρογόνου μπορεί να είναι αρκετά υψηλές, αν το υδρογόνο παράγεται από ορυκτά καύσιμα (εκτός εάν το διοξείδιο του άνθρακα από την παραγωγή υδρογόνου διαχωρίζεται).

Επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης του 2008

Η οικονομική κρίση του 2008 οδήγησε σε μια παρατεταμένη ύφεση της οικονομικής δραστηριότητας και είχε σημαντικό αντίκτυπο στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Η IEA εκτιμά ότι οι ρυθμοί αύξησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) μειώθηκαν απότομα το 2008 και οι απόλυτες τιμές εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου μειώθηκαν περισσότερο το 2009 από ό, τι σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή στα τελευταία 40 χρόνια (IEA, 2009). Αυτή η μείωση των εκπομπών θα πρέπει να έχει μια μόνιμη επίδραση στο ρυθμό αύξησης των συγκεντρώσεων του διοξειδίου του άνθρακα (CO2), δεδομένης της μακράς ζωής που έχει στην ατμόσφαιρα το CO2. Σύμφωνα με τη ΙΕΑ (International Energy Agency), οι εκπομπές προβλέπεται να είναι κατά 5% χαμηλότερες το 2020 από ό,τι προβλέπονταν να είναι προ της κρίσεως. Οι απόλυτες μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της ύφεσης στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου θα εξαρτώνται από τη μορφή της ανάκαμψης. Μια σύγκλιση με τις προηγούμενες πορείες της ανάπτυξης και συνέχιση των προηγούμενων οικονομικών προτύπων θα οδηγήσει γρήγορα στην επιστροφή στην απότομη αύξηση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου εφ’ όσον δεν υπάρξουν ισχυρές πολιτικές μετριασμού των αερίων του θερμοκηπίου. Μια σύγκλιση προς την προηγούμενη πορεία οικονομικής ανάπτυξης με βάση την αλλαγή προς οικονομική δραστηριότητα χαμηλότερου άνθρακα θα δώσει χαμηλότερα ποσοστά εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από ό, τι πριν. Αλλαγή στα πρότυπα εμπορίας, παραγωγής και κατανάλωσης που αποσκοπεί στην άμβλυνση των κινδύνων από την κατανάλωση ενέργειας, θα μπορούσε επίσης να συμβάλλει στη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου (GHG) από τις τάσεις του παρελθόντος. Τέλος, εάν η οικονομική δραστηριότητα δεν επιστρέψει στα προηγούμενα επίπεδα ή εάν η ύφεση διαρκέσει περισσότερο από το αναμενόμενο, οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου πολύ πιθανόν να αποκλίνουν από τις, προ της κρίσης, τροχιές ανάπτυξής τους. Η τρέχουσα οικονομική κρίση έχει προκαλέσει μείωση σε παγκόσμια κλίμακα των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου από τη

βιομηχανία των μεταφορών, σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη του Διεθνούς Φόρουμ Μεταφορών. Σύμφωνα με την έκθεση, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνται από τις μεταφορές μειώθηκαν από 3 έως 10 τοις εκατό το 2008 και το 2009, ποσοστό που αποτελεί τη μεγαλύτερη πτώση των τελευταίων 40 ετών. Ωστόσο, οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου (GHG) αυξήθηκαν κατά 45 τοις εκατό από το 1990 έως το 2007, και αναμένεται να αυξηθούν άλλο ένα 40 τοις εκατό από το 2007 έως 2030, εκτός εάν γίνουν αλλαγές. Ο κλάδος των μεταφορών δεν είναι ο μόνος που έχει δει μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ως αποτέλεσμα της ύφεσης της οικονομικής δραστηριότητας. Ο αμερικανικός βιομηχανικός τομέας είδε μια μείωση 3 τοις εκατό των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου πέρυσι, που απορρέει από την ύφεση. Εν τω μεταξύ, εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2) σχετικές με την ενέργεια στις ΗΠΑ, μειώθηκαν κατά 7 τοις εκατό ή 405 εκατ. μετρικούς τόνους, η μεγαλύτερη πτώση τα τελευταία 60 χρόνια.

Συμπεράσματα

Οι εκπομπές από τον τομέα των μεταφορών (αεροπορικές, οδικές μεταφορές και τη ναυτιλία) είναι ανησυχητικές, επειδή αυξάνονται πιο γρήγορα από ό, τι εκείνων που προέρχονται από άλλους τομείς. Οι εκπομπές των οξειδίων του Αζώτου (NOx) από τις μεταφορές, οδηγούν σε αύξηση του όζοντος στην βόρεια εκτός τροπικής ζώνης τροπόσφαιρα και την παγκόσμια μείωση του μεθανίου. Η επίδραση των εκπομπών των οξειδίων του Αζώτου (NOx) στο μεθάνιο, από τις θαλάσσιες μεταφορές ήταν μεγαλύτερη από την αναμενόμενη, ίσως επειδή οι εκπομπές λαμβάνουν χώρα σε ένα σχετικά καθαρό περιβάλλον. Το καλοκαίρι, οι εκπομπές της οδικής κυκλοφορίας έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο όζον μέχρι την τροπόπαυση (το όριο στην ατμόσφαιρα της Γης μεταξύ της τροπόσφαιρας και της στρατόσφαιρας) λόγω της ανοδικής μεταφοράς από σύννεφα μεταγωγικά της θερμότητας, πάνω από την ξηρά. Τα αποτελέσματα της μετατροπής του περιβάλλοντος σε όξινο από τις εκπομπές των μεταφορών, είναι κυρίως συγκεντρωμένα πάνω από λίγες περιφέρειες, συμπεριλαμβανομένων της Δυτικής Ευρώπης και της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ και της Ασίας. Σχετικά με τον τομέα των αερομεταφορών, εκτιμάται ότι η αύξηση της παγκόσμιας εναέριας κυκλοφορίας κατά μέσο όρο θα είναι 4,5% ανά έτος. Αυτό οδηγεί τη βιομηχανία της αεροπλοΐας, λόγω της παγκόσμιας φύσης της, να αντιμετωπίζει την πίεση, να μειώσει την αύξηση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, σε μια συντονισμένη προσπάθεια με όλες τις χώρες και να λάβει ολοκληρωμένες και αποτελεσματικές δράσεις. Προκειμένου να μειωθούν οι εκπομπές που προκύπτουν από την χρήση των καυσίμων, είναι σημαντικό να ενθαρρυνθεί η διείσδυση στην αγορά των κινητήρων με καλή αποδοτικότητα των καυσίμων και με χαμηλές εκπομπές καυσαερίων και να συνεχιστεί η έρευνα της βελτίωσης των υφιστάμενων τεχνολογιών και της ανάπτυξης εναλλακτικών λύσεων για το μέλλον. Επιπλέον, οι οδηγοί των οχημάτων πρέπει να αναλάβουν το δικό τους μερίδιο, υιοθετώντας την πιο αποτελεσματική λειτουργία για τη μείωση της κατανάλωσης καυσίμου και ως εκ τούτου τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2).

Βιβλιογραφία

• REDUCING TRANSPORT GREENHOUSE GAS EMISSIONS: Trends & Data 2010-OECD/ITF 2010 • Greenhouse Gas Emissions from Aviation and Marine Transportation David McCollum, Gregory Gould and David Greene • United States Environmental Protection Agency (US EPA) www. epa.gov • The impact of emissions from shipping, aviation and road traffic on atmospheric composition and climate, Peter van Velthoven • International Energy Agency (IEA) www.iea.org • http://www.grida.no/climate/ipcc/aviation/099.htm#img714, sighted 09/01/08 • International Transport Forum (ITF) www.internationaltransportforum.org Περιπλους 43

«Αρμενίζοντας σε Καθαρές, Γαλάζιες Θάλασσες» Έκθεση Ζωγραφικής της Παιδικής HELMEPA στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος 23 Οκτωβρίου-22 Νοεμβρίου 2013.

Μ

ε μία λιτή αλλά περιεκτική εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν το Ναυτικό Μουσείου της Ελλάδος και η Ελληνική Ένωση Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος (HELMEPA) την Τετάρτη 23 Οκτωβρίου 2013 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης ζωγραφικής των παιδιών μελών της HELMEPA με τίτλο «Αρμενίζοντας σε Καθαρές, Γαλάζιες Θάλασσες». Η έκθεση αποτελείται από 56 ομαδικά έργα 920 μαθητών, 5 έως 13 ετών, από 30 πόλεις, χωριά και νησιά της πατρίδας μας που πή-

44 Περιπλους

ραν μέρος στους ετήσιους Διαγωνισμούς του προγράμματος «Παιδική HELMEPA» μεταξύ 2006 και 2013. Στόχος των συνδιοργανωτών φορέων ήταν να προβληθεί η σύνδεση της ελληνικής ναυτικής παράδοσης και θαλασσινής ιστορίας με την περιβαλλοντική ευαισθησία της νέας γενιάς. Εκ μέρους των 15.000 παιδιών που έχουν πάρει μέρος στους διαγωνισμούς ζωγραφικής της Παιδική HELMEPA από το 1993 έως σήμερα, μίλησαν και εγκαινίασαν την έκθε-

ση 4 παιδιά από τα εκπαιδευτήρια Ηλιάδη που ταξίδεψαν από την Σαλαμίνα για την εκδήλωση. Με λόγια απλά προέβαλαν του λόγους για τους οποίους δραστηριοποιούνται για την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος. Ο Γενικός Διευθυντής της HELMEPA κος Δημήτριος Μητσάτσος και η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου έδωσαν στα παιδιά αναμνηστικά δώρα. Ο κος Δημήτριος Μητσάτσος χαιρετίζοντας την εκδήλωση ευχαρίστησε την Πρόεδρο και το Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου για τη φιλοξενία της έκθεσης. Με θερμά λόγια αναφέρθηκε στην αξία του Μουσείου και στην ανάγκη διατήρησής του του ως τον τόπο στον οποίο εκτίθεται η ιστορία και η παράδοσητης χώρας μας, που θα πρέπει απαραίτητα τα παιδιά να μαθαίνουν «γιατί κάθε έκθεμά του συνδέεται με τη θυσία των Ελλήνων ναυτικών για να είναι σήμερα ελεύθερη η χώρα μας.» Ακολούθησε ξενάγηση στην έκθεση, στην οποία οι προσκεκλημένοι θαύμασαν την αμεσότητα των μηνυμάτων των έργων των παιδιών και τον ευφάνταστο τρόπο με τον οποίο ζητούν από τους μεγαλύτερους να σεβαστούν το θαλάσσιο περιβάλλον. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν ο βουλευτής Πειραιώς κος Αναστάσιος Νεράντζης, ο κος Ιωάννης Ξυπολιάς Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά, ο Πρόεδρος του ΕΟΤ κος Χρήστος Πάλλης, ο κ. Παναγιώτης Κανελλόπουλος Γ.Γ. Νέας Γενιάς, ο κος Βασίλειος Κυριαζής Δ/ντής του πολιτικού γραφείου του Υπουργού Παιδείας κ. Κωνσταντίνου Αρβανιτόπουλου, η κα Βιργινία Ματσέλη Προϊσταμένη της Δ/νσης Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού, ο Πλοίαρχος ΠΝ κος Παναγιώτης Τριπόντικας κυβερνήτης του πλωτού ναυτικού μουσείου «Γ. Αβέρωφ», ο Πρόεδρος του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών κος Αντώνης Βογιατζής, η Δ/ντρια του Ιστορικού Αρχείου Μουσείου Ύδρας κα Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου, ο δρ. Ευάγγελος. Παπαθανασίου Δ/ντής του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας, ο κος Ιωάννης Μαραγκουδάκης Πρόεδρος του ΠΟΙΑΘ, η κα Ρέα Μητροπούλου Πρόεδρος της WISTA HELLAS, εκπρόσωποι της ΠΕΠΕΝ και ΠΕΜΕΝ, επίτιμα μέλη και εκπρόσωποι εταιρειών μελών της HELMEPA, εθελοντές εκπαιδευτικοί , μέλη και φίλοι του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Την ποτισμένη με πολύχρωμες πινελιές και φαντασία έκθεση ζωγραφικής, κατά το διάστημα από 24 Οκτωβρίου μέχρι 22 Νοεμβρίου 2013, είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν εκατοντάδες μαθητές από σχολεία της Αθήνας και του Πειραιά. Στα παιδιά και στους εκπαιδευτικούς που τα συνόδευαν, έγιναν ειδικές ξεναγήσεις, τους διανεμήθηκε έντυπος κατάλογος της έκθεσης και τους δόθηκαν πληροφορίες για τη δράση, και τα περιβαλλοντικά μηνύματα που προβάλλει με το έργο της η «Παιδική HELMEPA». Για την καλύτερη ενημέρωσή σας δημοσιεύονται κατωτέρω ο λόγος της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου κατά την εκδήλωση των εγκαινίων.

Έκθεση Παιδικής Ζωγραφικής

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

2 3 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ - 2 2 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 2 013

Πάνω: Οι μαθητές των εκπαιδευτηρίων Ηλιάδη από τη Σαλαμίνα και μέλη της παιδικής HELMEPA εγκαινιάζουν την έκθεση. Μαζί τους διακρίνονται από αριστερά: ο Γ. Δ/ντής της HELMEPA κος Δημήτριος Μητσάτσος, η κα Ειρήνη Νταϊφά μέλος του Δ.Σ. της HELMEPA, η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του ΝΜΕ, ο κος Δημήτριος Λεμονίδης Γενικός Γραμμάτεας του Δ.Σ. της HELMEPA και ο κος Ιάκωβος Περαντινός, Μέλος ΔΣ της HELMEPA. Κάτω: Άποψη της έκθεσης.

Περιπλους 45

Χαιρετισμός Προέδρου ΝΜΕ κατά τα εγκαίνια της έκθεσης «Αρμενίζοντας σε καθαρές, γαλάζιες θάλασσες»

Η

Ελλάδα συνήθως αναφέρεται ως χώρα της Ιστορίας, της Δημοκρατίας, του Πολιτισμού και του Μέτρου. Πέρα όμως από αυτά, σημείο αναφοράς για την Ελλάδα είναι η όψη της ως χώρας της θάλασσας, χώρας των περίπου 6.000 νησιών, βράχων και νησίδων. Από τα δύο στοιχεία, γη και θάλασσα, το δεύτερο είναι το κυρίαρχο: όπου και να σταθείς στην Ελλάδα, από τα ψηλά βουνά ή τους από τους χαμηλούς λόφους, αν βάλεις το χέρι σου αντήλιο, θάλασσα αντικρύζεις. Τη θάλασσα που γεννά μύθους, που εξάπτει την φαντασία, που πλάθει μυθικούς θεούς, άλλοτε φιλικούς με τον άνθρωπο, οικείους κι ανθρώπινους και άλλοτε τιμωρούς αλλά δίκαιους. Γι’ αυτό και η θάλασσα είναι στοιχείο της ψυχοσύνθεσης του ελληνικού λαού. Αυτή τη θαλασσινή πλευρά της χώρας αναδεικνύει το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με τη μόνιμη έκθεση του άλλα και το πολύπτυχο των δραστηριοτήτων του. Η ιστορία 100 περίπου αιώνων (από το 8.000 π.Χ.) ξεκινά με την παπυρέλα και φθάνει στους εξειδικευμένους μεταφορικούς γίγαντες των ωκεανών της πρώτης εμπορικής ναυτιλίας στον κόσμο, περνά από τριήρεις και ολκάδες, γαλέρες και χελάνδια, μπρίκια, γολέτες, σακολέβες, ιστιοφόρα και βαπόρια. Παράλληλα με τα πλοία αναδεικνύεται και το έμψυχο δυναμικό τους, όπου τους Αργοναύτες διαδέχονται οι πορθητές της Τροίας σύντροφοι του Οδυσσέα και αυτούς οι Σαλαμινομάχοι και στη συνέχεια οι ναύτες των πλωίμων να καλύπτουν μια περίπου χιλιετία και να ακολουθούν οι πυρπολητές του ’21, τα πληρώματα του ’12-13 και οι ναυτικοί ήρωες του ’40-44. Οι Έλληνες μέσα από τη θάλασσα ανακάλυψαν νέους τόπους, δημιούργησαν αποικίες, υπερασπίσθηκαν και ελευθέρωσαν, όποτε χρειάστηκε, τα ιερά πάτρια, μετέδωσαν γλώσσα και πολιτισμό. Θεωρούμε πως η σημαντικότερη αποστολή που εκπληρώνει η ύπαρξη του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, όπως το οραματίστηκαν και οι ιδρυτές του το 1949, είναι αυτή της καλλιέργειας της αγάπης προς τη θάλασσα και τα ναυτικά επαγγέλματα στην νεολαία μας. Στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε είναι εθνική ανάγκη θα λέγαμε, να δώσουμε ελπίδα στην νέα γενιά, να εμφυσήσουμε αισιοδοξία, να τους δείξουμε ότι ανέκαθεν η θάλασσα ήταν πηγή ζωής και ευημερίας για εμάς τους Έλληνες.

Tο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος ήταν το πρώτο ναυτικό μουσείο της χώρας, το οποίο από το 1993 οργάνωσε μια σειρά εκπαιδευτικών προγραμμάτων που πραγματοποιούνται στους χώρους της μόνιμης έκθεσής του και απευθύνονται σε μαθητές της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Έκτοτε χιλιάδες μαθητές από όλη την Ελλάδα, με βιωματικό τρόπο έχουν έρθει σε επαφή με την ναυτική παράδοση και ιστορία, έχουν ερμηνεύσει τις ναυτικές δραστηριότητες του ανθρώπου από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Ένας από τους βασικούς στόχους των εκπαιδευτικών μας προγραμμάτων επίσης είναι να συνειδητοποιήσουν τα παιδιά τη σημασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και την ανάγκη προστασίας του για την ισορροπία του οικολογικού συστήματος. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος λοιπόν είναι κοινωνός του περιβαλλοντολογικού οράματος της Ελληνικής Ένωσης Προστασίας

46 Περιπλους

Θαλασσίου Περιβάλλοντος, το οποίο προέβαλε με ενημερωτικές δράσεις για την ευαισθητοποίηση της νέας γενιάς, ήδη από την εποχή της ίδρυσής της, το 1982 και ακόμα πιο συστηματοποιημένα από το 1993, με την ίδρυση της Παιδικής Helmepa. Τα θεσμοθετημένα πλέον προγράμματά της και οι διαγωνισμοί ζωγραφικής στα οποία έχουν λάβει μέρος χιλιάδες μαθητές σχολείων από όλη την επικράτεια, ουσιαστικά παρακινούν τα παιδιά, από όποιο σημείο της Ελλάδας και αν βρίσκονται, να στρέψουν το βλέμμα τους στη θάλασσα. Να μιλήσουν για αυτή, να εμπνευστούν απ΄ αυτήν και το κυριότερο να δημιουργήσουν, να δράσουν, και να διεκδικήσουν ένα καλύτερο μέλλον. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με ιδιαίτερη χαρά φιλοξενεί την έκθεση των 56 ομαδικών έργων ζωγραφικής που δημιουργήσαν τα παιδιά-μέλη του εθελοντικού προγράμματος της «Παιδικής HELMEPA». Με την ευκαιρία αυτή, το Ναυτικό Μουσείο, θα προβάλλει το μήνυμα του γνωστού μας Γλάρου στους χιλιάδες μαθητές και εκπαιδευτικούς που έρχονται καθημερινά και παρακολουθούν τα εκπαιδευτικά του προγράμματα. Τα όμορφα και ευφάνταστα έργα των

Στιγμιότυπο από την ομιλία της Προέδρου του ΝΜΕ κας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη κατά την εκδήλωση των εγκαινίων.

παιδιών σίγουρα θα αφυπνήσουν και θα προτρέψουν το κοινό μας να δραστηριοποιηθεί προς τη κατεύθυνση της προστασίας και του σεβασμού του θαλασσίου περιβάλλοντος. Προς τον Πρόεδρο και το ΔΣ της HELMEPA εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες για τη συνεργασία. Εύχομαι αυτή η έκθεση να αποτελέσει την απαρχή μιάς πιο στενής συνεργασίας του φορέα μας με την HELMEPA, η οποία 30 χρόνια τώρα με την αξιόλογη δράση της εκφράζει την κοινωνική ευθύνη και την περιβαλλοντολογική ευαισθησία της ελληνικής ναυτιλίας. Τα πιο θερμά μας συγχαρητήρια πρέπουν στα παιδιά δημιουργούς και στους δασκάλους τους, αλλά και στο επιτελείο της HELMEPA που όλα αυτά τα χρόνια με κέφι και αγάπη σχεδιάζει και οργανώνει τα παιδικά προγράμματα. Για να δανειστώ και τους στίχους γνωστού τραγουδιού «άσπρα καράβια» τα όνειρα των παιδιών μας, ας φροντίσουμε εμείς οι μεγάλοι για ούριους ανέμους στην πορεία της ζωής τους, για να τα οδηγήσουν σε πραγματικά «ρόδινους γιαλούς». Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Χαιρετισμός του Γενικού Διευθυντή της HELMEPA κου Δημητρίου Κ. Μητσάτσου

Μ

ε ικανοποίηση δεχτήκαμε την πρόταση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδας να συνεργαστούμε για να εκθέσουμε στο χώρο του έργα ζωγραφικής μικρών παιδιών με τα οποία εκφράζουν την ανησυχία τους για τη θαλάσσια ρύπανση. Οι χρωματιστές συνθέσεις-αποτυπώματα της φαντασίας τους αποτελούν και τα μηνύματα τους προς εμάς τους μεγαλύτερους. Η συνδιοργάνωση της Έκθεσης «Αρμενίζοντας σε Καθαρές, Γαλάζιες Θάλασσες» από το Ναυτικό Μουσείο και την HELMEPA, την Ελληνική Ένωση Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος, έχει μια ειδική σημασία. Συνδέει την ιστορική σχέση του έθνους μας με τη θάλασσα και την περιβαλλοντική ευαισθησία των σημερινών Ελλήνων ναυτικών και πλοιοκτητών εθελοντών μελών της HELMEPA. Ίσως θεωρηθεί «πολυτέλεια» να μιλάμε σήμερα για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος μέσα στην οικονομική κρίση που περνάμε στην πατρίδα μας. Όμως δεν είναι, γιατί τώρα ακριβώς είναι η ώρα που πρέπει να διαφυλάξουμε τις θάλασσες και τις ακτές μας γιατί είναι τα βασικότερα στοιχεία από τα λίγα φυσικά πλούτη που διαθέτει η χώρα μας. Μαζί τους τιμάμε και τη θαλασσινή μας ιστορία που είναι γεμάτη από αγώνες με τους οποίους η φυλή μας επιβίωσε στα χιλιάδες χρόνια που υπάρχει. Τα 56 έργα της Έκθεσης επιλέχθηκαν με μεγάλη δυσκολία από τα όσα πήραν μέρος στους ετήσιους Πανελλήνιους Διαγωνισμούς Ζωγραφικής που διοργάνωσε το πρόγραμμα «Παιδική HELMEPA» από το 2006 μέχρι σήμερα και στους οποίους πήραν μέρος 15.000 μαθητές 5-13 χρονών από όλη την Ελλάδα. Όλα τα έργα των διαγωνισμών έχουν ιδιαίτερη αξία γιατί φτιάχτηκαν με ενθουσιασμό από μικρούς ζωγράφους που εντυπωσιάζουν αλλά και διδάσκουν. Ιδιαίτερα

Ο Γ. Δ/ντής της HELMEPA κος Δημήτριος Μητσάτσος στο βήμα κατά την εκδήλωση των εγκαινίων.

όμως η προβολή τους με την Έκθεση αυτή στο Ναυτικό Μουσείο συνδέει τα Ελληνόπουλα του σήμερα με τη ναυτική ιστορία της χώρας μας. Οι μαθητές των σχολείων που θα επισκεφθούν την Έκθεση θα έχουν την ευκαιρία να έρθουν κοντά στη θαλασσινή ιστορία και να μάθουν για τη ναυτική παράδοση της χώρας μας γιατί κάθε έκθεμα του Ναυτικού Μουσείου συνδέεται με τη θυσία Ελλήνων ναυτικών που έπεσαν για να είναι σήμερα ελεύθερη η χώρα μας. Θέλουμε λοιπόν να ευχαριστήσουμε το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, την Πρόεδρο του κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και τους συνεργάτες της για τη φιλοξενία που προσφέρουν στα έργα των μικρών Ελλήνων μαθητών στο χώρο αυτό της λαμπρής ναυτικής μας παράδοσης. Ευχόμαστε η παρουσία αυτής της Έκθεσης στο χώρο του Ναυτικού Μουσείου να χαρίσει στους επισκέπτες αισιοδοξία από το δυναμισμό και την ευαισθησία που αποπνέουν τα έργα των Ελληνόπουλων και υπερηφάνεια από την περιήγηση τους στα ναυτικά εκθέματα όπως ένα ταξίδι σε Καθαρές, Ελληνικές Γαλάζιες και Ελεύθερες Θάλασσες. Δημήτριος Μητσάτσος Γενικός Διευθυντής της HELMEPA Αριστερά: Διακρίνονται από αριστερά: Ο αντιναύρχος ΠΝ εα κος Κωνσταντίνος Ζωγραφάκης, ο κος Γεώργιος Φωτόπουλος, ο κος Ιωάννης Μαραγκουδάκης Πρόεδρος του ΠΟΙΑΘ, η κα Λένα Καπέτου και η κα Ελένη Θεοχάρη. Κάτω: Στιγμιότυπο από τα εγκαίνια.

Περιπλους 47

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

2 3 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ - 2 2 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 2 013

Έκθεση Παιδικής Ζωγραφικής

1

3

2

4

1. Στο στιγμιότυπο διακρίνονται από αριστερά ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης, ο βουλευτής Πειραιώς κος Αναστάσιος Νεράντζης, η κα Ειρήνη Νταϊφά, ο κος Μάνος Βερνίκος και η κα Αννίκα Μπαρμπαρίγου. 2. Ο εφοπλιστής κος Νικόλαος Τσαβλίρης, μέλος του ΝΜΕ. 3. Από αριστερά ο κος Ιάκωβος Περαντινός, Μέλος ΔΣ της HELMEPA, ο κος ο κος Σπύρος Μαυρίκης, επίτιμο μέλος της HELMEPA και η εκτελεστική διευθύντρια της HELMEPA κα Χριστιάνα Πρεκεζέ. 4. Οι μικροί ζωγράφοι φωτογραφίζονται μπροστά στα έργα τους μαζί με τις εκπαιδευτικούς τους, την κα Ειρήνη Νταϊφά μέλος του ΔΣ της HELMEPA, τον κο Δημήτριο Λεμονίδη Γ. Γραμματέα του ΔΣ της HELMEPA και την κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Πρόεδρο του ΝΜΕ. 5. Ο Γ. Διευθυντής της HELMEPA κος Δημήτριος Μητσάτσος, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και τα παιδιά-μέλη της HELMEPA από τα εκπαιδευτήρια Ηλιάδη στη Σαλαμίνα που μίλησαν κατά τα εγκαίνια για τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. 6. Ο Γ. Δ/ντής της HELMEPA κος Δημήτριος Μητσάτσος, ο κος Ιάκωβος Περαντινός, Μέλος ΔΣ της HELMEPA και ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Γεώργιος Δημητρόπουλος.

5

48 Περιπλους

6

Έκθεση Παιδικής Ζωγραφικής

1

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

2 3 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ - 2 2 Ν ο ε μ β ρ ί ο υ 2 013

2

4

3

5

1. Ο Πρόεδρος του ΕΟΤ Δρ. Χρήστος Πάλλης, η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του ΝΜΕ και η κα Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου Δ/ντρια του ΙΑΜΥ. 2. Διακρίνονται από αριστερά η κα Ελένη Μπαζιώτου, ο κος Βασίλειος Κυριαζής εκπρόσωπος του υπουργού Παιδείας κου Κωνσταντίνου Αρβανιτόπουλου, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιώς κος Ιωάννης Ξυπολιάς και ο κος Γεώργιος Δεσποτόπουλος μέλος του Δ.Σ. του ΝΜΕ. 3. Η εκτελεστική διευθύντρια της HELMEPA κα Χριστιάνα Πρεκεζέ με την ζωγράφο κα Μαρίνα Ζωγραφάκη. 4.5.6. Στιγμιότυπα από τα εγκαίνια της έκθεσης.

6

Περιπλους 49

Μάθημα Ζωής Της Πολυξένης Χούση | Διευθύντριας Σύνταξης περιοδικού «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ»

Φως.

Μόνο και παντού φως και ότι σ΄αυτό ανθίζει. Η αγάπη, η ελπίδα, η δύναμη. Τρεις νέοι άνθρωποι, τρεις ναύτες του Πολεμικού μας Ναυτικού, άνοιξαν δρόμους φωτεινούς και έδειξαν τον ήλιο. Ο Στέλιος Κόης, ο Νικόλαος Πανταζόπουλος και ο Θάνος Περιστέρης (κατ΄αλφαβητική σειρά), δίνοντας «ψυχή» και «ανάσα» από τη ζωή τους, κράτησαν στη ζωή έναν άνθρωπο. Η «Ναυτική Ελλάς» τους ζήτησε να μιλήσουν για το περιστατικό και τα τρία παλληκάρια μέσα στις άσπρες στολές τους που λαμπίριζαν δύναμη και υπερηφάνεια και φορώντας στα βλέμματά τους τη λάμψη της χαράς και την καθαρότητα της νιότης, άρχισαν να αφηγούνται: «Στις 12 Ιουλίου, ημέρα Παρασκευή στις μία και μισή το μεσημέρι, περνώντας με το υπηρεσιακό τζίπ από την οδό Θερμοπυλών στο κέντρο της Αθήνας, βλέπουμε αρκετό κόσμο γύρω από έναν ηλικιωμένο άντρα, που ήταν πεσμένος στο πεζοδρόμιο. Σταματάμε ακαριαία και φωνάζουμε να του ανασηκώσουν τα πόδια. Ο κόσμος κοιτούσε άπραγος. Κατεβαίνουμε και τρέχουμε προς τον άνθρωπο. Ήταν ένας παππούς με γυρισμένα μάτια, ανοιχτό στόμα, χωρίς αναπνοή και το χρώμα του είχε γίνει μπλε. Οι γύρω τον θεωρούσαν νεκρό. Προς στιγμή νομίσαμε και εμείς το ίδιο, αλλά χωρίς δεύτερη σκέψη αρχίσαμε να του παρέχουμε κάθε δυνατή βοήθεια (σ.σ. ο Θάνος έκανε τις μαλάξεις, ο Στέλιος έψαχνε για κοντινό φαρμακείο και ο Νικόλας διευθετούσε τον κόσμο δημιουργώντας συνθήκες καλής οξυγόνωσης. Επισημαίνεται ότι οι τρεις ναύτες δεν έχουν σχέση με τον χώρο της ιατρικής). Κάποιοι είπαν, πως «είναι νεκρός και έχει ειδοποιηθεί το ΕΚΑΒ να τον παραλάβει». Μια άλλη φωνή όμως μέσα από τον κόσμο, ακούστηκε να λέει: «αφήστε τους ναύτες, ξέρουν». Αυτό το

τελευταίο μάς ώθησε με παραπάνω δύναμη να συνεχίσουμε την προσπάθεια. Το θεωρήσαμε πλέον χρέος μας αναπόδραστο. Τον γυρίζουμε στο πλάι συνεχίζοντας τις μαλάξεις και τότε, μετά από συνολικά πέντε λεπτά διαρκούς προσπάθειας, αρχίζει ν’ αναπνέει και να επανέρχεται το χρώμα του. Ο κόσμος ξεσπά σε χειροκροτήματα φωνάζοντας «άξιο το ναυτικό. Ο Θεός να σας έχει καλά». Εμείς παραμείναμε εκεί, μέχρι που ήρθε το ΕΚΑΒ και παρέλαβε τον παππού, με ανακτημένες πλέον τις αισθήσεις του. Στο αυτοκίνητο που μπήκαμε και συνεχίσαμε προς το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, δεν μιλούσαμε μεταξύ μας, επί ένα τέταρτο περίπου, προσπαθώντας να καταλάβουμε τι είχε συμβεί. Τώρα πια έχουμε συνειδητοποιήσει, πως κάναμε το χρέος μας ως άνθρωποι και ως ένστολοι του Πολεμικού Ναυτικού». Και βέβαια αυτό που είχε συμβεί δεν ήταν απλά η διεκπεραίωση ενός χρέους. Ήταν η πεμπτουσία της προσφοράς. Οι τρεις ναύτες μοιράστηκαν την πνοή και την ανάσα τους με έναν άλλον άνθρωπο, κρατώντας τον κάτω απ΄ τον ίδιο ουρανό και πλαταίνοντας τη δύναμη της ανθρώπινης ύπαρξης. «Η ανάσα του μέλλοντος αχνίζει έμψυχα δώρα» λέει ο Ελύτης και οι τρεις νέοι άνθρωποι, άχνα μιας άσπιλης πνοής, μοίρασαν δώρα τ’ ουρανού που μόνο αυγές μηνύουν. Ο κύριος Βασίλης, ο 80ντάχρονος μαραθωνοδρόμος, που ανάσανε με την «ανάσα» των τριών νέων, συγκινημένος και ευγνώμων, ευχήθηκε: «Ο Θεός νάχει καλά τα παιδιά, νάχει καλά το Ναυτικό κι όλο τον κόσμο που βοήθησε. Στεναχωρούμαι που δεν έχω χρήματα να τα βοηθήσω. Θα τους δώσω το δαχτυλίδι και το ρολόι μου, να με θυμούνται».

Και έτσι ο κόσμος γίνεται μια αγκαλιά λουλούδια...

Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στο μηνιαίο περιοδικό «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ» Τεύχος Σεπτεμβρίου 2013. «Μας δείξατε με ποιο τρόπο να σκεφτόμαστε. Η ενέργειά σας αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για όλους μας». Με αυτά τα λόγια ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, Αντιναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης Π.Ν., την Πέμπτη 1η Αυγούστου 2013, υποδέχτηκε τους τρεις στρατευσίμους στο γραφείο του και τους εξέφρασε την ευαρέσκειά του, για τις ενέργειές τους να συμβάλουν καθοριστικά στη διάσωση της ζωής ενός συμπολίτη μας. Στη φωτ.: Ο Αρχηγός ΓΕΝ και οι τρεις ναύτες. Από δεξιά: Θάνος Περιστέρης, Στέλιος Κόης και Νικόλαος Πανταζόπουλος.

50 Περιπλους

Του Αντιναυάρχου ε. α. Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ

Ο

ι ακτές της Ηλείας είναι γνωστές στους περισσότερους Έλληνες αλλά και σε εκατομμύρια ξένους γιατί αποτελούνται από πανέμορφες παραλίες με λευκή σαν ζάχαρη άμμο, που σχηματίζουν ατέλειωτες ευθείες εκπληκτικού κάλλους και αποτελούν πόλους έλξης σημαντικού τουριστικού ρεύματος. Λόγω της διαμόρφωσής τους δεν είναι πολύ φιλικές στους ναυτικούς γιατί δεν σχηματίζουν όρμους, κόλπους ή κόρφους και επομένως δεν προσφέρουν φυσικά καταφύγια στη ναυτιλία ή την τοπική αλιεία. Το γεγονός ότι οι ακτές είναι αλίμενες έχει συντελέσει ώστε να μην αναφέρονται στην ιστορία παραμονές στόλων κοντά σ’ αυτές και ούτε να έχουν διεξαχθεί αποφασιστικές ναυμαχίες στο πέλαγος μπροστά. Η σύγκρουση ναυτικών δυνάμεων στα ανοιχτά της Ηλείας μόνο συμπτωματικά θα μπορούσε να έχει συμβεί, εάν συναντιόντουσαν τυχαία, όντας εν πλω προς άλλους προορισμούς. Μία τέτοια σύγκρουση έλαβε χώρα στις 25 Νοεμβρίου 1825 μεταξύ του Οθωμανικού στόλου αποτελούμενου από ναυτικές Μοίρες τουρκική, αιγυπτιακή, τυνησιακή κ.α. και τμήματος του ελληνικού στόλου που αποτελείτο μόνο από την υδραίικη Μοίρα. Οι συνθήκες που οδήγησαν στη σύγκρουση δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο της πολιορκίας του Μεσολογγίου και της προσπάθειας του ελληνικού στόλου να ανεφοδιάσει από θαλάσσης τη δοκιμαζόμενη πόλη. Η πολιορκία του Μεσολογγίου από τον Μεχμέτ Ρεσή Πασά, τον επονομαζόμενο Κιουταχή, άρχισε στις 15 Απριλίου 1825. Το καλοκαίρι του ’25 ο ελληνικός στόλος καταναυμάχησε τον Οθωμανικό έξω από το Μεσολόγγι και κατόρθωσε να ανεφοδιάσει την πόλη ξεφορτώνοντας στο Βασιλάδι πολεμοφόδια και τροφές. Μετά την ήττα του ο αντίπαλος στόλος στερούμενος τροφών για τα πληρώματά του απεχώρησε προς την Αλεξάνδρεια για ανεφοδιασμό. Παράλληλα και ο ελληνικός στόλος διασκορπίσθηκε για ανεφοδιασμό, η Υδραίικη Μοίρα στα Βάτικα της Μάνης, η Σπετσιώτικη στη Σύρο και η Ψαριανή στην Αστυπάλαια.

Στις 6 Νοεμβρίου ένας τεράστιος Οθωμανικός στόλος εμφανίστηκε στα παράλια της Δυτικής Πελοποννήσου προερχόμενος από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και κατευθυνόμενος προς το Μεσολόγγι. Αποτελείτο από: - 31 τουρκικά πολεμικά - 5 αλγερινά - 4 τριπολίτικα - 25 αιγυπτιακά - 12 κουρσάρικα αιγυπτιακά - 10 πυρπολικά αιγυπτιακά - 42 μεταγωγικά Είναι αξιοσημείωτη η ύπαρξη αιγυπτιακών πυρπολικών στη σύνθεση του Οθωμανικού στόλου. Οι Γάλλοι εκπαιδευτές του αιγυπτιακού στόλου είχαν εκπαιδεύσει τα αιγυπτιακά πληρώματα όχι μόνο στη χρήση των πυρπολικών αλλά και στην ψύχραιμη αντιμετώπιση των αντιστοίχων ελληνικών. Μετά λίγες μέρες από την εμφάνιση του Οθωμανικού στόλου κατέπλευσε έξω από το Μεσολόγγι η Υδραίικη Μοίρα υπό τον Ανδρέα Μιαούλη, ο οποίος επέβαινε στον «Θεμιστοκλή» των Τομπάζηδων γιατί το δικό του πλοίο, ο «Άρης», είχε υποστεί ζημιά σε κάποια σύγκρουση με άλλο και το είχε στείλει στην Ύδρα για επισκευή. Η Υδραίικη Μοίρα διέθετε 2 τρικάταρτες κορβέτες και 25 δικάταρτα μπρίκια και γολέτες. Από τις 6 Νοεμβρίου μέχρι τις 24 έλαβαν χώρα πολλές αψιμαχίες μεταξύ των δύο στόλων χωρίς να υπάρξει αποφασιστική αναμέτρηση. Στις 24 Νοεμβρίου τα ελληνικά πλοία παραπλέοντα τις ακτές της Κυλλήνης άκουσαν πυροβολισμούς από την πλευρά της Γλαρέντζας. Στο σημείο αυτό είναι προτιμότερο να δοθεί ο λόγος στους πρωταγωνιστές μέσω των ημερολογίων των πλοίων που έλαβαν μέρος στο επεισόδιο. Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος ομιλίας και γραφής των σκληροτράχηλων εκείνων ναυτικών που είχαν ψηθεί στις κουβέρτες και τα αμπάρια των μικρών ιστιοφόρων που κυβερνούσαν.

Πάνω: Αγώνες Υδραίων. Ελαιογραφία Ιωσήφ Ντεμίρη. Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

52 Περιπλους

Απόσπασμα από το ημερολόγιο του Ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη (Ο Φίλος του Νόμου, αριθ. 167, 11 Δεκεμβρίου 1825) Ναυμαχία της 24 Νοεμβρίου 1825 κατά το ημερολόγιον του ναυάρχου [Μιαούλη] Οι δύο ενάντιοι στόλοι από το πρωί έστεκαν έτοιμοι εις ναυμαχίαν μεταξύ ΚάβοΠάπα και Γλαρέντζας. Περί την 3 ώρα της ημέρας ημείς δια να έχωμεν τον καιρόν βοηθητικόν, ήλθομεν εις καλητέραν θέσιν όπισθεν της Γλαρέντζας προς Μεσηβρίαν, προσμένοντες τον εχθρόν. Αυτός μας ηκολούθησεν εις αρκετόν διάστημα, πλήν με την υπεροχήν της δυνάμεώς του και συνοδευμένος από τα πυρπολικά του και το ατμοκίνητον δεν ετόλμησε να έλθη ουδέ τότε εις συμπλοκήν, αλλ’ όταν ημείς διευθύνθημεν εναντίον του περί το μεσημέρι, έκλινεν εις φυγήν, και η επισυμβάσα γαλήνη μας εμπόδισε να τον κτυπήσωμεν. Προς το εσπέρας με ούριον άνεμον ωρμήσαμεν κατά του εχθρού. Κατ’ ολίγον εκτάνθημεν εις γραμμήν και προχωρούντες τον εκτυπήσαμεν σχεδόν από όλα τα μέρη. Πρώτη η δεξιά πτέρυξ του εχθρού ετράπη. Η αριστερά ήρχετο ως εις κύκλωσίν μας, αλλ’ όταν και το κέντρον, όπου ήσαν παρατεταγμένα τα χοντρότερα κομμάτια, ετράπη ομοίως, τότε περί την 3 ώραν της νυκτός όλος ο εχθρικός στόλος εδόθη εις φυγήν προς τον κόλπον. Εν τούτοις το πυρπολικόν του Κν Θεοδωράκη Προσωπογραφία Ανδρέα Μιαούλη. Ελαιογραφία Δ. Θεοφάνους [Βόκοι], διώκον την δεξιάν πτέρυγα, εβγήκεν εις το μέσον του εχθρού Βασιλείου. Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. κτυπώμενον πανταχόθεν, και επειδή τέλος εσυγκρούσθη με μιαν φεύγουσαν φρεγάταν, συμπεραίνομεν ότι εβυθίσθη, ως αδύνατον. Ο γενναίος και επιτήδειος καπετάνος του, πληγωθείς βαρέως έπεσεν εις τη θάλασσαν πριν ανάψη το πυρπολικόν, ώστε με θλίψιν υποπτευόμεθα τον χαμόν του. Η δε βάρκα διεσώθη με τους λοιπούς ναύτας.

Απόσπασμα από το ημερολόγιο της κορβέτας «Αθηνά» του Γεωργίου Σαχτούρη Νοεμβρίου 24, Τρίτη, Ζάκυνθος, Γλαρέντζα. Εξημερώθημεν με ολίγον αεράκι πλησίον Σκρόφες, και η ρότα μας κατά την νήσον Ζακύνθου και αυτό εμετεχειρίσθημεν δια την είδησιν όπου, η κορβέτα Ιγγλέζικη χθες μας έδωσεν δια τα καράβια Σπετζωτών, μήπως και τα ιδώμεν και ανταμώσωμεν, όπου με μεγάλον πόθον τα προσμένομεν. Προς τας ώρας 2 ½ ειδόθη ο εχθρικός στόλος κατά τον κάβο Πάπα, και οδηγείται με την ρόταν μας. Όλην την ημέραν και όλην την νύκτα απεράσαμεν εν ησυχία, με μεγάλην γαλήνην, και επεριφερόμεθα μέσον Ζακύνθου και Γλαρέντζας.

Νοεμβρίου 25, Τετράδη, κάβος Γλαρέντζας. Εξημερώθημεν πλησίον Γλαρέντζας με ολίγον των στερεών αεράκι. Είδομεν πάλι την Τουρκικήν αρμάδα κατά τον κάβο Πάπα. Προς τας ώρας 3 της ημέρας εζυγώσαμεν υποκάτω της Γλαρέντζας και επήραμεν την βόλταν μας, συγχρόνως ο Αντιναύαρχός μας έρριξεν την πάσαράν του, και επήγεν έξω δια να μάθη καμμίαν είδησιν. Εις το αναμεταξύ, οπού ο Αντιναύαρχός μας ήτον έξω ομού και άλλες ιδικές μας φελούκαις, ακούονται έξω πολλαίς ντουφεκιαίς, ημείς όμως από το καράβι δεν ημπορούσαμεν να διακρίνωμεν το τι άρα να ήτον. Εστοχαζόμεθα υπέρ το πλείστον να ήτον Ρωμιοί και να έκαναν φέστα, κ’ αυτοί τα ανάπαλιν: ήτον Τούρκοι και επολεμούσαν αδιακόπως ταις φελούκαις μας. Πολλαίς ψυχαίς χριστιανών εκινδύνευσαν να αιχμαλωτισθούν, και έκλαιγον και Προσωπογραφία Γεωργίου Σαχτούρη. Ελαιογραφία εφώναζαν βοήθεια. Εκεί ήτον και επτά καΐκια Ζακύνθια, εξεπίτηδες δια να γλυτώΔ. Βασιλείου. Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. σουν ψυχαίς, πλην δια την υπερβολικήν ψιλήν φωτιάν των Τούρκων δεν αποκοτούσαν να ζυγώσουν. Αι φελούκαις μας άρχισαν και αυταί να κτυπούν τους Τούρκους έτσι έλαβαν καιρόν τα καΐκια και εφόρτωσαν πολλά γυναικόπεδα ομού και άνδρας. Ο Αντιναύαρχός μας εγλύτωσεν υπέρ τους 50 με την σκαμπαβίαν του, και τους έβανεν μέσα εις τα καΐκια και έπειτα ήλθεν εις το καράβι μας, αι δε άλλαις φελούκαις έμειναν ακόμη έξω και επολεμούσαν. Οι Τούρκοι τους έρρικταν ουχί μόνον ντουφεκιαίς, αλλά και κανονιαίς του κάμπου. Ήθελαν σχεδόν όλοι οι ιδικοί μας να εβγούν να τους κυνηγήσουν τους Τούρκους, μα δεν τους εβόλεσεν, επειδή και ο Τορκικός στόλος επλησίαζεν και με βίαν μάλιστα του βαρβάρου. Δεν του έφθανεν ένας τοιούτος στόλος από 75 φεργάδαις και βρίκια κατ’ επάνω μας, αλλά έφερε μαζύ του (σήμερον μόνον το είδαμεν) και ένα ατμοκίνητον πλοίον. Εις τας ώρας 4 ο Ναύαρχος έκαμεν σενιάλον όλαις αι βάρκες οπού ήτον έξω, να έλθουν εις τα πλοία τους, και εις τας ώρας 4 ½ επήραμεν την βόλταν μας κατά την Ζάκυνθον, και ανοίγοντας πολύ ολίγον πάλιν τα εγυρίσαμεν δια Γλαρέντζαν. Και εδεκεί απεράσαμεν όλην την ημέραν υποκάτω και σιμά του κάστρου Γλαρέντζας. Εκεί είδαμεν, οι Τούρκοι της στεριάς να έβαλαν φωτιά και εκατάκαιγαν τα μαγαζιά της Γλαρέντζας, η δε αρμάδα τους απλωμένη όλη έμπροσθέν μας, έως τριών κανονιών τόπον διάστημα, και μερικά ήτον Περιπλους 53

Ο Θεμιστοκλής των Εμμανουήλ και Ιάκωβου Τομπάζη. Υδατογραφία αγνώστου. Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

και κοντήτερα πλησίον της Ιθάκης. Μάλιστα έπιασαν και ένα καΐκι Ζακύνθιον και το έφερον μαζύ τους, δεν ηξεύρωμεν αν και ήτον άδειον, ή είχεν από τους χριστιανούς μέσα και τους επήγαινεν εις τα νησιά. Προς τας ώρας 11 το αεράκι ολίγον, πλην πρίμο δια ημάς, και επρολάβαμεν να έχωμεν το σοβράνο, και αμέσως αυτήν την ώραν, ο Ναύαρχος έκαμεν σενιάλον να ετοιμασθώμεν εις πόλεμον, και να τα γυρίσωμεν κατά τον εχθρικόν στόλον. Και πάραυτα ημείς το εμεταχειριστήκαμε, καθώς και όλα τα πλοία μας. Προς τας 11 ½ ώρας τα εζυγώσαμεν, αρχίσαμεν τον πόλεμον πεισματώδη και εκτυπηθήκαμε δια 1 ½ ώραν, ώ του θαύματος, δια του Υψίστου Θεού! μία αρμάδα τόσον τρομακτική, και ημείς ολιγώτατοι, επόδισαν με όσα πανιά ημπορούσαν και έφευγαν κατά τον κάβο Πάπα. Τους επήγαμεν έως μισή ώραν εξοπίσω τους, πλην όντας νύκτα και σκότος, ετραβηχθήκαμεν και επαύσαμεν να πολεμούμεν. Εις το αναμεταξύ του πολέμου και σκότους της νυκτός, ολίγον έλειψε να χαλασθώμεν: ο καπ. Λάζαρος Παναγιώτας έρχεται να πέση επάνω μας, και με την επιτηδειότητά του ο Αντιναύαρχός μας και ογληγοράδα των ανθρώπων του το εξέφυγεν, τσακίζοντάς μας μόνον το μπαστούνι το κόντρα. Ακολούθησεν και άλλο συμβεβηκός, οπού αφού επαύσαμεν τον πόλεμον το εμάθαμεν και μας ελύπησε μεγάλως, δηλαδή, πολεμώντας έτρεξεν το μπουρλότον του καπ. Θεοδωράκη Θεοφάνη επάνω εις τα Τούρκικα, μήπως και ευτυχήση να καύση καμμίαν φεργάδα, και τον είδαμεν να εζύγωσεν και αυτός να κολλήση. Τον άρχισαν κανονιές και άπειρη λιανή φωτιά, μπάλα θε να έκοψεν το σχοινίον της φελούκας του (ή πως αλλέως εστάθη, αγνοούμεν) και ευρέθη μεμακρυσμένη από το πλοίον με όλους τους ανθρώπους, αφήνοντας μέσα εις το μπουρλότο μόνον τον καπετάνιον και έφυγαν. Το αυτό μπουρλότο δεν εκάηκε και εστοχαζόμεθα το τι να έγεινεν, και ενθυμώντας να μην μας το έπιασαν οι Τούρκοι μας επίκραινεν εώς θανάτου, τόσον δια τον καπετάνιον, καθώς και δια το μπουρλότον, το καλλιώτερον, να μας το πιάσουν οι Τούρκοι ζωντανόν! Επαρηγορούμεθα όμως στοχαζόμενοι ότι οι Τούρκοι με φόβον έφευγον, και βέβαια δεν είχον καιρόν να το πάρουν, αλλ’ ούτε δια υποψίας καμίας μηχανικής , έτσι εύκολα επλησίαζαν. Λοιπόν περισσότερον εκρίναμεν ότι το άφησαν, και ότι να έμεινεν μοναχόν. Οθεν και απεφάσισεν ο Αντιναύαρχός μας, αγκαλά και τα Τουρκικά πλησίον και με ένα πλήθος φανάρια έτρεχον την ρόταν τους, να τα γυρίσωμεν και να υπάγωμεν γυρεύοντάς το. Και συγχρόνως του αυτού στοχασμού, μας εζύγωσεν και ο Ναύαρχος με τον οποίο συνομιλώντες δια την υπόθεσιν του ειρημένου μπουρλότου, αμφότεροι αποφασίσαμεν και τα εγυρίσαμεν να υπάγωμεν γυρεύοντάς το. Και κατά τύχην, αφού τα εγυρίσαμεν, απέρασεν από κοντά μας το μπουρλότο, ο καπ. Μανώλης, τον οποίο ερωτήσαμεν και μας είπεν, ότι να του εμφανίσθη ως ένα καράβι κατά εκείθεν όπου ετραβούσαμεν, και να πηγαίνωμεν όλο έναν δρόμον και θέλει το επιτύχωμεν. Η νύχτα όμως σκοτεινή, και έως εις τα μεσάνυκτα δεν ημπορέσαμεν να το ίδωμεν. Από τα μεσάνυκτα επήρεν αέρας σοροκολεβάντες δυνατός, και ρεγολάροντες τα πανιά μας πάλιν εγυρίζαμεν μήπως το ιδώμεν, πλην ματαίως εκοπιάσαμεν. Οθεν και με κακοκαιρίαν και με αέρα δυνατόν απεράσαμεν αυτήν τη νύκτα. Οι Υδραίοι έφτασαν στο νησί τους το πρώτο δεκαήμερο του Δεκεμβρίου. Ταυτόχρονα Σπετσιώτικη Μοίρα αποτελούμενη από 17 πλοία άφηνε το Αιγαίο και έπλεε στο Ιόνιο με πορεία προς βορράν. Το ασυντόνιστο των προσπαθειών στη θάλασσα, όπως άλλωστε συνέβαινε και στις επιχειρήσεις της ξηράς, έκαμε ακόμα πιο δύσκολο τον ελληνικό αγώνα.

54 Περιπλους

Στις 15 Ιανουαρίου 1826 το Μεσολόγγι απέρριψε πρόταση, που διαβιβάσθηκε με την αγγλική κορβέτα «Ρόζα» για συνθηκολόγηση κι έτσι οδηγήθηκε μοιραία στην ηθελημένη του θυσία της ανεπανάληπτης εξόδου, τη νύχτα της 10ης προς την 11ην Απριλίου 1826. Αξίζει να αναφερθεί ότι η 11η Απριλίου 1826 ήταν η Κυριακή των Βαΐων. Η έναρξη των Παθών του Κυρίου συνέπιπτε με την κορύφωση του δράματος των κατοίκων της μαρτυρικής πόλης.

«Διαφυγή 1941 - 44. Ενθυμήματα Μιλτιάδη Χούμα» Έκθεση για την επέτειο του ΟΧΙ και την Εθνική Αντίσταση στην Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά, 25-29 Οκτωβρίου 2013.

Σ

το πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων για την 73η επέτειο του ΟΧΙ ο Δήμος Πειραιά, το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και η Εταιρεία Αρχείου και Μελετών «Μνήμες» διοργάνωσαν την 24η Οκτωβρίου, έκθεση ενθυμημάτων του Μιλτιάδη Χούμα στη Δημοτική Πινακοθήκη (Παλαιό Ταχυδρομείο) επί της οδού Φίλωνος, πάνω από την εκκλησία της Αγίας Τριάδος. Η ψυχή της οργανωτικής προσπάθειας, που είχε και την επιμέλεια της έκθεσης, ήταν ο Γιάννης Χούμας, ένας από τους τέσσερις γιους του Μιλτιάδη Χούμα, ναυπηγός ο ίδιος που εργάζεται στον Πειραιά. Κύριος ομιλητής στην εκδήλωση που αναφέρθηκε στη δράση και την προσωπικότητα του Μιλτιάδη Χούμα ήταν ο Ναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης, ενώ σχετική ομιλία απηύθυνε και ο κ. Φώντας Λάδης δημοσιογράφος, Πρόεδρος της Εταιρείας «Μνήμες». Η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου Παλούμπη συντόνισε τις εισηγήσεις των ομιλητών ενώ η επετειακή εκδήλωση ξεκίνησε με χαιρετισμό του Δημάρχου Πειραιά κυρίου Βασιλείου Μιχαλολιάκου. Ίσως κάποιοι να εξεπλάγησαν από την απόφαση των τριών φορέων να προβάλλουν μια, άγνωστη στο ευρύ κοινό, προσωπικότητα και να μην παραμείνουν στα πολύ λαμπρά, αλλά συνηθισμένα πλέον, λόγω της κατ’ έτος επανάλη-

56 Περιπλους

ψης, κατορθώματα στα βουνά της Αλβανίας, στη στενωπό του Ρούπελ, στο Αιγαίο, στην Αδριατική και στους αιθέρες πάνω από τα χερσαία και θαλάσσια μέτωπα. Οι παρευρεθέντες πολύ γρήγορα διεπίστωσαν ότι εκτός από τις δοξασμένες ένοπλες δυνάμεις του ’40, που συνέχισαν τον πόλεμο από τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της βορείου Αφρικής, μετά την οριστική κατάληψη της χώρας, τον Μάιο του ’41 αναπτύχθηκε ένα κύμα εθνικής αντίστασης, που πήρε διάφορες μορφές στα βουνά, στις θάλασσες, στη συλλογή πληροφοριών, στη διοργάνωση σαμποτάζ και πολλά άλλα. Ο Μιλτιάδης Χούμας υπήρξε μια εμβληματική φυσιογνωμία στον τομέα της αντίστασης και μέσα από την προβολή της δράσης του, οι τρεις φορείς θέλησαν να υπενθυμίσουν στην Πειραϊκή κοινωνία τον ηρωισμό και την αυταπάρνηση των ανδρών και γυναικών που ενεπλάκησαν σ’ αυτόν τον ανορθόδοξο αγώνα. Μία από τις πλέον συναισθηματικές νότες της όλης εκδήλωσης ήταν η παρουσία της συζύγου του Mιλτιάδη Χούμα, Ελένης, καθώς και του μοναδικού επιζώντος συνεργάτη του Κωνσταντίνου Κατσουλάκη, που χειροκροτήθηκαν πολύ θερμά και οι δύο από τους παρισταμένους. Παρακάτω παρατίθεται η ομιλία του Αντιναυάρχου Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ εα. Περίπλους

1

2

3

4

5

7

6 1. Η σύζυγος Ελένη και οι γιοί Νικόλαος, Ανδρέας, Γιάννης του ηρωικού καπετάνιου Μιλτιάδη Χούμα παραλαμβάνουν τον θυρεό του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος από την Πρόεδρο κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. 2. Ο Κωνσταντίνος Κατσουλάκης, η Ελένη Χούμα και η κυρία Charlotte Parish-Ζέγκου, κόρη του βρετανού λοχαγού που μύησε τον Μιλτιάδη Χούμα στην FORCE A. 3. Από αριστερά η κυρία Μάρθα Ρουσέν-Δελαγραμμάτικα, η κα Ελένη Χούμα, η κυρία Ροζαλία Μοσχονά, η κα Λίζα Μέρλιν-Βασιλάτου και η κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. 4. Ο κος Φώντας Λάδης και η κυρία Αγγελική Κατσουλάκη, σύζυγος του μηχανικού του «Ευαγγελίστρια» Ιωάννη Κατσουλάκη. 5. Οι υπέροχες φωνές της παιδικής και νεανικής χορωδία τους Αγ. Βασοείου Πειραιώς ερμήνευσαν γνωστά τραγούδια αφιερωμένα στο έπος του ’40. 6. Η έκθεση ολοκληρώθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2013 με το φύτεμα στον κήπο της Δημοτικής Πινακοθήκης μιας ελιάς από την εγγονή του ταγματάρχη Parish, Ελισάβετ Ζέγκου, σε ανάμνηση της έκθεσης. 7. Από αριστερά ο κος Κωνσταντίνος Κατσουλάκης, αδελφός της Ελένης Χούμα, βετεράνος ναύτης του «Ευαγγελίστρια» που πήρε μέρος σε πολλές αποστολές διαφυγής κατά τον Β’ Π.Π. με άλλα καΐκια, και ο Χριστόφορος, γιός του Μιλτιάδη Χούμα. Περιπλους 57

Ομιλία του Αντιναυάρχου κ. Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ εα κατά τα εγκαίνια της έκθεσης για την επέτειο του «ΟΧΙ» και την Εθνική Αντίσταση στην Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά

Η

Ο Χούμας, που έγινε γνωστός στους Άγσυμμετοχή της Ελλάδας στον γλους ως Captain Milton, γεννήθηκε στη Β΄ Π.Π. προκαλεί αισθήματα πεΧώρα της Σάμου το 1913. Μετά την πτώρηφάνιας σε όλους μας για τον ση της Ελλάδας το 1941 και την τριπλή ανεπανάληπτο τρόπο με τον της κατοχή, διέφυγε στην Κύπρο. οποίο πολέμησαν οι Έλληνες σε όλα τα Το ελληνικό προξενείο της Κύπρου επίπεδία των μαχών. ταξε το καΐκι του τον Οκτώβριο του 1941 Πρώτα το Αλβανικό έπος στα απρόσιτα και το έθεσε στη διάθεση της Αγγλικής και χιονισμένα βουνά της Ηπείρου και Κρατικής Υπηρεσίας Θαλασσίων Μετατης Αλβανίας. Στη συνέχεια η αντίσταση φορών, όπως είχε ήδη πράξει η ελληνική στα οχυρά του Ρούπελ. Οι ναυτικές επικυβέρνηση για όλο σχεδόν τον ελληνικό δρομές στο στενό του Οτράντο, οι ηρωεμπορικό στόλο. Τότε ο Χούμας γνωρίισμοί των υποβρυχίων μας στην ίδια πεστηκε με τον Βρετανό Λοχαγό Michael ριοχή, που παρεμπόδισαν τις θαλάσσιες Parish, ο οποίος τον μύησε και τον ενέμεταφορές ενισχύσεων προς τις φασιστιταξε στην FORCE A, μία Βρετανική υπηκές δυνάμεις που πολεμούσαν εναντίον ρεσία με έδρα το Κάιρο, που διεξήγαγε της Ελλάδας από την Αλβανία. ανορθόδοξο πόλεμο. Συγκεκριμένα η Ο άνισος αγώνας στον αέρα, που έδωσε FORCE A είχε ως αποστολή την απόκρυτην ευκαιρία στους ηρωικούς αεροπόψη και διαφυγή πολεμιστών από τον ρους μας με το ελάχιστο και απαρχαιωΤο ηρωικό πλήρωμα των ιστορικών πλέον ταξιδιών αγώνα της Βορείου Αφρικής, που απομένο υλικό να δείξουν κι αυτοί στον κότου καϊκιού «Ευαγγελίστρια» κατά τον Β’ Π.Π. κόπτονταν πίσω από τις εχθρικές γραμσμο πως μάχονται και πεθαίνουν οι ήρωμές, είτε επειδή έπεφταν με αεροπλάνα ες για την ελευθερία της πατρίδας τους. και επιζούσαν, είτε επειδή τα γερμανικά Μετά την εγκατάσταση της τευτονικής στρατεύματα του Ρόμελ τους ξεπερνούσαν στην προς Ανατολάς σκλαβιάς στη χώρα, οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, όσες περίσσεπροέλασή τους. Με τον καιρό οργανώθηκε μια αδιάκοπη γραμμή ψαν, διέφυγαν στις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, διάσωσης και διαφυγής από την έρημο με τη βοήθεια Λίβυων πρααπό όπου συνέχισαν τον αγώνα εναντίον των δυνάμεων του άξονα, κτόρων και καϊκιών. ενώ στο εσωτερικό της χώρας ξεκινούσε η εποποιία της εθνικής Τον Ιανουάριο του 1942 δημιουργήθηκε και η MI 9 (Military Intelαντίστασης. ligence) η οποία διέθετε στολίσκο 16 καϊκιών με βάση τον Τσεσμέ, Ανάμεσα στους Έλληνες πατριώτες που έδρασαν στον ανορθόδοξο απέναντι από την Χίο, από όπου Έλληνες και Άγγλοι εκτελούσαν πόλεμο των ελληνικών θαλασσών ήταν ο Μιλτιάδης Χούμας, ιδιοαποστολές διάσωσης στο Αιγαίο. κτήτης και καπετάνιος του καϊκιού «Ευαγγελίστρια».

1

4

58 Περιπλους

2

3 1. Ο Δήμαρχος Πειραιώς κος Βασίλειος Μιχαλολιάκος χαιρέτησε με πολύ θερμά λόγια την επετειακή εκδήλωση και καταχειροκροτήθηκε από τους παρισταμένους.

2. Ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης Παλούμπης στην ομιλία του τόνισε την σημασία της αντιστασιακής δράσης του Μιλτιάδη Χούμα στον αγώνα κατά του ναζισμού στον Β’ Π.Π. 3. Ο Πρόεδρος της εταιρείας Αρχείου και Μελετών «Μνήμες», συγγραφέας κος Φώντας Λάδης στο βήμα. 4. Στιγμιότυπο από την άφιξη του Δημάρχου Πειραιώς κου Βασιλείου Μιχαλολιάκου στην εκδήλωση των εγκαινίων.

Σ΄ αυτή την υπηρεσία εντάχθηκε, εργάσθηκε για τους επόμενους 18 μήνες, όταν έφτασε το ηρωικά και τίμησε την Ελλάδα ο Μιλτιάδης «Ευαγγελίστρια» στην Κεφαλονιά τον Μάιο Χούμας. του 1943 και τον παρέλαβε, πραγματοποιώΣύντομα έγινε η πιο σημαντική μορφή ανάντας μία από τις πλέον παράτολμες και επικίνμεσα στους καπετάνιους που δούλευαν για δυνες φυγαδεύσεις του Β΄ Π.Π. την FORCE A και παρασημοφορήθηκε για τα Ο Χούμας εξακολούθησε να υπηρετεί στην κατορθώματά του με το παράσημο του ΤάγFORCE A και διεξήγαγε τον ανορθόδοξο πόματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας OBE λεμο με τόση γενναιότητα ώστε τελικά πήρε (Order of the British Empire). και το ανώτερο Αγγλικό παράσημο του ΤάγΟ Χούμας ήταν στην κυριολεξία ένας θαλασματος Διακεκριμένης Υπηρεσίας DSO (Disσόλυκος, γεννημένος και μεγαλωμένος μέσα tinguished Service Order). Του απονεμήθηκε στο καΐκι του. Ο κίνδυνος δεν τον φόβιζε, ούτε μετά τον πόλεμο στις 14 Μαΐου 1946 από τον όμως και τον μεθούσε. Τον αντιμετώπιζε ψυΒρετανό Υποναύαρχο Arthur George Talbot. χρά, επαγγελματικά, χωρίς εξάρσεις, με καθαΗ ελληνική Πολιτεία τίμησε επίσης τον Μιλρή προσγειωμένη σκέψη και κοινό νου. Αυτή τιάδη Χούμα και του απένειμε τον Πολεμικό η στάση του τον βοήθησε να ξεγλιστρήσει Σταυρό Γ΄ Τάξεως για τις εξαιρετικές υπηρεσίαπό πάμπολλες επικίνδυνες καταστάσεις στις ες που προσέφερε στις συμμαχικές μυστικές οποίες βρέθηκε μπλεγμένος. Υπηρεσίες, τον Σταυρό του Ναυτικού Αγώνα Το καΐκι του «Ευαγγελίστρια» ήταν ένα σκαρί και το Μετάλλιο Εθνικής Αντίστασης. «πέραμα» με τον χαρακτηριστικό καθρέφτη Είναι χαρακτηριστικό το σχόλιο που αναγράπίσω από το πλωριό κοράκι. Ήταν κατασκευφεται σε μία έκθεση που συντάχθηκε από ής του 1907, είχε μήκος 11 μέτρα, ένα κατάρτι Θεμιστοκλής Καρφάκης, Π/Κ «Ευαγγελίστρια»: τους βρετανούς προϊσταμένους του: ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΥΤΕΡΙΑ. Ελαιογραφία. με πανί λατίνι και μια δικύλινδρη εσωλέμβια «Ήταν πάντα ο πρώτος εθελοντής για κάθε μηχανή τύπου Bolinder 20 HP. Αργότερα έβααποστολή και ένας τολμηρός και ασυνήθιλε μια μηχανή Deutsch 28 HP που του έδινε μια ταχύτητα 6 – 7 κόμστος χαρακτήρας, δεδομένου δε ότι ήταν επιδέξιος ναυτικός, είχε βων. Είχε χωρητικότητα 5 περίπου κόρων και μεταφορική ικανότησιδερένια νεύρα, μεγάλες ικανότητες και πρακτικό μυαλό, την ώρα τα 20 περίπου τόνων. Στις μετασκευές τις οποίες υπέστη το «Ευαγτης ανάγκης Αυτόν διάλεγαν πάντα» Ο Μιλτιάδης Χούμας πέθανε στον Πειραιά το 1989. γελίστρια» για να ανταποκριθεί στην αποστολή του ήταν οι διπλές Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος αισθάνεται υπερήφανο που διαφρακτές μεταξύ των διαμερισμάτων για αποθήκευση όπλων και τηρεί στη μόνιμη έκθεσή του μερικά αντικείμενα που συνδέονται πυρομαχικών μεταξύ των φρακτών, το κούφωμα των κουπαστών με τη δράση του μεγάλου Έλληνα ήρωα. για να αποθηκεύονται έγγραφα και ιδιαίτερη κρύπτη κάτω από το καμπούνι για την αποθήκευση του ασυρμάτου. Οι επισκευές και η συντήρηση του σκάφους γίνονταν με έξοδα των αγγλικών υπηρεσιών στον Τσεσμέ, όπου ήταν η βάση του «Ευαγγελίστρια». Το πλήρωμα αποτελούσαν ο μηχανικός, συμπατριώτης του Χούμα, Γιάννης Κατσουλάκης και ο ναύτης Νικόλαος Αναγνώστου. Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του μέχρι το τέλος του πολέμου, ο Χούμας πραγματοποίησε 65 αποστολές σε εχθροκρατούμενα ύδατα. Πάνω από 40 ταξίδια του κατευθύνονταν στα κατεχόμενα νησιά του Αιγαίου και την ηπειρωτική Ελλάδα επιτυγχάνοντας τη διάσωση 48 ανδρών των Βρετανικών ενόπλων δυνάμεων, 100 Ιταλών στρατιωτών αιχμαλώτων μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και πολλών Ελλήνων αντιστασιακών και μυστικών πρακτόρων. Ένα από τα κορυφαία κατορθώματά του, που τον κατέστησε θρυλικό τόσο στις ελληνικές αλλά κυρίως στις βρετανικές Πάνω: Ο βουλευτής Πειραιώς κος Αναστάσιος Νεράντζης, ο ζωγράφος Τάκης Οικονομόπουλος, η Πρόυπηρεσίες, ήταν ασφαλώς η διάσωση του εδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Αντιναύαρχος ΠΝ εα κος Ιωάννης ΠαΒρετανού μηχανικού John Capes του μο- λούμπης και ο δικηγόρος κος Ηλίας Κατσουλάκης. Kάνω: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση των εγκαινίων. ναδικού επιζήσαντος από το ναυάγιο του Υποβρυχίου «Περσεύς» στα νερά της Κεφαλονιάς. Το υποβρύχιο «Περσεύς», ένα από τα μεγαλύτερα βρετανικά υποβρύχια του Β΄ Π.Π. ορμώμενο από τη Μάλτα, απέπλευσε τον Νοέμβριο του 1941 για εκτέλεση επιθετικής περιπολίας στον κόλπο του Τάραντα, στην Αδριατική και στο Ιόνιο. Στις 6 Δεκεμβρίου πλέοντας νοτίως της Κεφαλονιάς κτύπησε σε νάρκη και βυθίστηκε παρασύροντας μαζί του 60 αξιωματικούς και ναύτες. Ο μόνος που κατάφερε να απεγκλωβιστεί και να διαφύγει από το πρυμναίο διαμέρισμα του υποβρυχίου ήταν ο μηχανικός John Capes ο οποίος ανήλθε στην επιφάνεια και κολύμπησε μέχρι την πλησιέστερη ακτή της Κεφαλονιάς. Εκεί περισυνελέγη από τους κατοίκους οι οποίοι τον περιέθαλψαν και τον έκρυψαν Περιπλους 59

Του Αντιναυάρχου ΠΝ Δημητρίου Δούση (εα)

Με τα Ναρκαλιευτικά στις Κυκλάδες... Όταν ο σεβαστός Ναύαρχος, αγαπητός σε όλους κ. Δούσης στέλνει κάτι στο περιοδικό, δεν θέλεις (και δεν τολμάς) να το κρίνεις. Είναι αλήθεια ότι ο καθαρισμός των ελληνικών θαλασσών από ναρκοπέδια μετά το πέρας του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αποτέλεσε μια εποποιία μακρόχρονης, σκληρής και επικίνδυνης εργασίας την οποία έφεραν εις πέρας τα λίγα αριθμητικά ναρκαλιευτικά του στόλου μας εκείνη την εποχή. Τα πληρώματα, έμπειρα και σφυρηλατημένα στο καμίνι του πολέμου, εργάσθηκαν με αυτοθυσία από πρωίας μέχρι νυκτός επί χρόνια ολόκληρα για να εξουδετερώσουν τα αμυντικά ναρκοπέδια (είχαν ποντισθεί από το Ελληνικό Ναυτικό στις παραμονές του πολέμου) και τα αντίστοιχα επιθετικά (είχαν ποντισθεί από τους κατακτητές Γερμα-

Ο

ι επιζώντες παλαίμαχοι θα θυμούνται ότι με το τέλος του πολέμου (1945) οι ελληνικές θάλασσες ήταν γεμάτες από ναρκοπέδια. Για την ναρκαλιεία το ΓΕΝ διέθετε μεγάλες δυνάμεις Ναρκαλιευτικών. Τον τρίτο χρόνο της υπηρεσίας μου στα Ναρκαλιευτικά βρισκόμουνα με τον Στολίσκο του ΔΟΝ στη Σύρο. Διοικητής του Στολίσκου ο πολύ αγαπητός σε όλους μας Πλωτάρχης Μάριος Χόρς. Κυβερνήται στα 4 Ν/Α οι Ανθ/ρχοι ΚΑΨΑΛΗΣ-ΖΟΥΛΙΑΣ-ΔΟΥΣΗΣ και ο έφεδρος υποπλοίαρχος ΚΟΥΡΕΜΕΝΟΣ. Στα άλλα πλοία οι έφεδροι σημαιοφόροι ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗΣ, ΚΟΥΤΣΟΔΟΝΤΗΣ, ΜΑΝΤΖΑΡΗΣ κλπ Λόγω της πληθώρας των Ναρκοπεδίων ο Ναύαρχος Αρχηγός της αγγλικής αποστολής ζήτησε να διατεθούν τα πλοία του Στολίσκου Ναρκαλιευτικών ανοικτής θαλάσσης (fleet mine sweepers) του βρετανικού R.N. Πράγματι κατέπλευσε στην περιοχή ο Στολίσκος Μ52 με Διοικητή τον πλοίαρχο ADAMS. Κάθε βράδυ μετά τη Ναρκαλιεία καταπλέαμε και δέναμε πρυμάτσες στο φιλόξενο λιμάνι της ΣΥΡΟΥ. Οι περισσότεροι καταλήγαμε τα βράδια στις ταβέρνες που πάντα διέθεταν ωραίο φαγητό και κρασί. Ένα βράδυ οι Διοικητές (ADAMS και ΧΟΡΣ) κανόνισαν να πάμε Διοικηταί και Κυβερνήτες σε μιά ταβέρνα.

60 Περιπλους

νούς και Ιταλούς κατά την περίοδο κατοχής της Ελλάδας.) Στην προσπάθειά τους αυτή οι ελληνικοί στολίσκοι ναρκαλιευτικών βοηθήθηκαν για κάποιο διάστημα από αντίστοιχες ναρκαλιευτικές δυνάμεις του Βρετανικού Ναυτικού. Για τα ναρκαλιευτικά έμοιαζε σαν ο πόλεμος να συνεχιζόταν, γιατί καθημερινά είχαν να αντιμετωπίσουν τον ύπουλο εχθρό τους, τις διάσπαρτες νάρκες, επαφής ή επιδράσεως. Ο χρόνος έχει περάσει και έχει εξωραΐσει τις αναμνήσεις και τις εντυπώσεις από εκείνες τις ναρκαλιευτικές επιχειρήσεις. Έτσι το σημείωμα του κ. Δούση περιορίζεται να περιγράψει τη νυχτερινή «επιχειρησιακή δρατηριότητα» των Αξ/κών και Κυβερνητών εν όρμω Σύρου. Περίπλους Αφού ήπιαμε αρκετά, γυρίσαμε στα πλοία. Οι Άγγλοι κυβερνήτες, μισομεθυσμένοι ανέβηκαν στα πλοία τους, αφήνοντας σε εμάς τον ζαλισμένο ευτραφή Διοικητή πλοίαρχο ADAMS (πάνω από 100 κιλά.) Προσπαθούσαμε να τον κρατάμε όρθιο. Πλησιάζοντας στο πλοίο του, άρχισαν να του αποδίδουν τιμάς με τις σφυρίχτρες. (Οι Άγγλοι αποδίδουν τιμάς και τη νύκτα.) Οπότε για να τελειώσει η ιστορία τον έπιασε από το κεφάλι ο πλέον δυνατός Σπύρος Καψάλης και εγώ με το Ζούλια από τα πόδια και ανεβαίναμε στο (ευτυχώς) φαρδύ μαδέρι. Το θέαμα θα μείνει αξέχαστο. Οι σφυρίχτρες συνέχιζαν και ο πλοίαρχος ADAMS χαιρετούσε με το χέρι σαν να τα έβρισκε όλα φυσιολογικά. Αφού μας χαιρέτησε εγκάρδια ο Άγγλος κυβερνήτης της Σημαίας, ξεκινήσαμε για τα πλοία μας με τον πολύ αγαπητό μας διοικητή, Πλωτάρχη ΧΟΡΣ. Σε μια στιγμή ο Μάριος ΧΟΡΣ γύρισε το κεφάλι του για να μας πει ότι καλά τα καταφέραμε οπότε γλίστρησε και έπεσε στη θάλασσα. Όλοι μαζί σκύψαμε και τον ανεβάσαμε στο μώλο. Ο ΧΟΡΣ χτυπούσε τα πόδια του και φώναζε «Σαν παπί έγινα!» οπότε ξαναγλίστρησε και ξανάπεσε πάλι στη θάλασσα. Εμείς αρχίσαμε να γελάμε με το θέαμα, ενώ ο Διοικητής μας φώναζε από τη θάλασσα: «Είσαστε γαϊδούρια. Ο Διοικητής σας πνίγεται και εσείς γελάτε.» Φωνάξαμε δύο γεροδεμένους Υπάρχους και τον ανέσυραν αμέσως. Στη συνέχεια ο Μάριος ΧΟΡΣ μας κέρασε ένα ποτό και ξημερώματα γυρίσαμε στα πλοία μας για ύπνο. Πάντα θα θυμάμαι σκηνές από τη ζωή μου στο Ναυτικό. Ιδιαίτερα θυμάμαι τα 4 χρόνια στα Ναρκαλιευτικά με Αρχηγούς παρακτίου Αμύνης ΓΟΛΕΜΗ και ΤΟΥΜΠΑ, Αρχιεπιστολέα ΣΠΥΡΟΜΗΛΙΟ και τους πολύ αγαπητούς ΔΟΝ ΠΑΝΑ-ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟ-ΜΑΚΡΗ και ΧΟΡΣ.

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285 E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

Πολιτιστικά Καλοκαιρινά Δρώμενα

Έκθεση γραμματοσήμων με θέμα τους φάρους στην Ύδρα Της Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Προέδρου ΝΜΕ

Τ

ο Σάββατο 31 Αυγούστου 2013 στο κτίριο του Ιστορικού Αρχείου Μουσείου της Ύδρας εγκαινιάσθηκε η έκθεση γραμματοσήμων: «Οι φάροι του κόσμου» με εξαιρετική επιτυχία. Η έκθεση συνδιοργανώθηκε από το ΙΑΜΥ και το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, συμμετείχε δε η Υπηρεσία Φάρων του Π.Ν. η οποία πλαισίωσε την έκθεση με αρχειακό και μηχανολογικό υλικό των φάρων, ώστε να παρουσιάζει ποικιλία εντυπώσεων. Η εκδήλωση εντάχθηκε στο πλαίσιο των «Κουντουριωτείων 2013». Τα γραμματόσημα ανήκαν στον κ. Κωνσταντίνο Κορρέ, έναν από τους μεγαλύτερους παγκοσμίως συλλέκτες, εξαίρετο μέλος του Μουσείου μας. Όπως ήταν φυσικό τη βραδιά των εγκαινίων και την επομένη ήταν παρόντες όλοι οι πρωταγωνιστές της διοργάνωσης: • Η κυρία Ντίνα Αδαμοπούλου Διευθύντρια του ΙΑΜΥ σε ρόλο οικοδεσποίνης.

• Ο κ. Εμμανουήλ Πετράκης Αρχιπλοίαρχος Π.Ν. (εα) Πρόεδρος του ΝΜΚ • Ο Αρχιπλοίαρχος Κ. Μανωλιουδάκης Π.Ν. Διευθυντής της Υ.Φ. του Π.Ν. Φυσικά παρών ήταν και ο κ. Κ. Κορρές ψυχή και ουσιαστικός χορηγός της έκθεσης, θαλερός, δυνατός και χαμογελαστός, όπως τον έχουμε συνηθίσει εμείς στο Μουσείο. Η έκθεση ήταν πράγματι πρωτότυπη αποτελούμενη από γραμματόσημα από όλες τις χώρες του κόσμου, με θέμα την απεικόνιση φάρων από τις χώρες προέλευσης. Ως πρόσθετο στοιχείο παρουσιάσθηκαν πίνακες που είχαν δημιουργηθεί από απειροελάχιστα τεμάχια καταστραμμένων γραμματοσήμων τα οποία όντας

62 Περιπλους

ήδη κατεστραμμένα τεμαχίστηκαν γι αυτό ακριβώς τον σκοπό. Οι αρχικές ομιλίες έλαβαν χώρα στην ταράτσα η οποία του ΙΑΜΥ η οποία είχε διαμορφωθεί κατάλληλα με έδρανο για τους ομιλητές και πολλές σειρές καθισμάτων. Παρέστη και χαιρέτισε την εκδήλωση ο Δήμαρχος της Ύδρας κ. Άγγελος Κοτρώνης, καθώς και όλες οι αρχές του νησιού. Είναι περιττό να τονισθεί ότι δεν εύρισκες κάθισμα άδειο. Τις ομιλίες ακολούθησε ανταλλαγή αναμνηστικών δώρων ανάμεσα στους συνδιοργανωτές φορείς, το Πολεμικό Ναυτικό και τους εκπροσώπους πολιτιστικών φορέων και αρχών που παρευρεύθηκαν στην εκδήλωση. Ακολούθησε ξενάγηση στην πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση όπου, ανάμεσα στα άλλα μοναδικά εκθέματα, ξεχώρισαν τέσσερεις εντυπωσιακοί πίνακες του συλλέκτη, φτιαγμένοι από χιλιάδες κομματάκια γραμματοσήμων. Η όμορφη βραδιά έκλεισε με ένα πλούσιο κέρασμα από γευστικά κρητικά εδέσματα, όλα φερμένα από την Κρήτη με μέριμνα του κ. Πετράκη. Την επομένη ημέρα Κυριακή ο Δήμαρχος της Ύδρας παρέθεσε γεύμα σε όλους τους προσκεκλημένους στο εστιατόριο «Sunset» σε μια μαγευτική τοποθεσία στη Δυτική πλευρά της Ύδρας με εξαιρετική θέα κάτω από το αρχοντικό του Γεωργίου Κουντουριώτη, παππού του θρυλικού Ναυάρχου των Βαλκανικών Πολέμων Παύλου Κουντουριώτη. Το βράδυ της ίδιας μέρας στην ταβέρνα «Γιοφύρια» ο αγαπητός Πρόεδρος και φίλος κύριος Μανώλης Πετράκης, με όλο σχεδόν το Δ. Σ. του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, παρέθεσε κρητικό δείπνο. Η έκθεση «Φάροι του Κόσμου» διήρκησε έως το τέλος του Σεπτεμβρίου 2013.

2

1

Στην απέναντι σελίδα: Άποψη αίθουσας της έκθεσης «Φάροι του Κόσμου». 1. Στο στιγμιότυπο απο αριστερά ο κος Κωνσταντίνος Κορρές, η κα Κωνσταντίνα Αδαμοπουλου και ο Διοικητής της Υπηρεσίας Φάρων, Αρχιπλοίαρχος (Μ) ΠΝ κος Κωνσταντίνος Μανωλιουδάκης. 2. Στιγμιότυπο από τα εγκαίνια στο ΙΑΜΥ. 3. Από αριστερά ο Αρχιπλοίαρχος ΠΝ εα και Πρόεδρος του Ν. Μ. Κρήτης κος Εμμανουήλ Πετράκης, η Διευθύντρια του ΙΑΜΥ κα Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου, ο Δήμαρχος Ύδρας κος Άγγελος Κοτρώνης και ο συλλέκτης φιλοτελιστής κος Κωνσταντίνος Κορρές. 4. Στιγμιότυπο από την εκδήλωση των εγκαινίων.

4

3

Περιπλους 63

Πολιτιστικά Καλοκαιρινά Δρώμενα

Έκθεση με κειμήλια του ναυάρχου Οράτιου Νέλσων στην Κεφαλονιά Του Ιωάννη Παλούμπη, Αντιναυάρχου ΠΝ εα

Γ

1

2

ια την επίσκεψή μας στην Κεφαλονιά αυτό το καλοκαίρι δεν θα έγραφα τίποτα, όπως άλλωστε, δεν έχω ξαναγράψει, παρόλον ό,τι πηγαίνουμε κάθε χρόνο. Φέτος, όμως, η καθιερωμένη βόλτα μας στα αγαπημένα κεφαλονίτικα τοπία διανθίστηκε με την επίσκεψή μας σε μια έκθεση που θεωρώ ότι θα ενδιέφερε όλους τους αναγνώστες του «Περίπλου». Πρόκειται για την παρουσίαση εκθεμάτων από την παγκοσμίου φήμης συλλογή του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» του Βρετανού Ναυάρχου Horatio Nelson. Συγκεκριμένα, το Apollonion Resort & Spa στην παραλία του Ξι του Ληξουρίου, σε συνεργασία με το Ίδρυμα «Αικατερίνης Λασκαρίδη» παρουσίασαν έκθεση με αντικείμενα, πίνακες, έγγραφα και βιβλία που σχετίζονται με τη ζωή του μεγάλου Βρετανού Ναυάρχου και σκιαγραφούν το χαρακτήρα του. Η έκθεση περιελάμβανε ιδιόγραφες επιστολές του Λόρδου Ναυάρχου με ιδιαίτερο ενδιαφέρον ειδικά εκείνες που απευθύνονταν στη Λαίδη Χάμιλτον. Εφημερίδες της εποχής που αναφέρονται στις νίκες του βρετανικού στόλου υπό την ηγεσία του Nelson, προσωπικά αντικείμενα του Ναυάρχου, εκδόσεις με θέμα τους Ναπολεοντείους πολέμους και φυσικά τον Ναύαρχο, συλλογή αξιόλογων πινάκων, στους οποίους απεικονίζεται ο ίδιος ο Nelson, κάποιες από τις ναυμαχίες του καθώς και ο θάνατός του. Στην έκθεση περιλαμβανόταν η Διακήρυξη του Ναυάρχου Nelson προς τους κατοίκους των Ιονίων Νήσων το 1798, καθώς και μο-

1. Στιγμιότυπο από την εξαιρετική έκθεση για το ναύαρχο Οράτιο Νέλσων. 2. Μερικά από τα σπάνια κειμήλια της έκθεσης. 3. Από αριστερά Νίκος Μπινιάρης, Γιάννης Παλούμπης, Νίκη Μπινιάρη, Μαριλένα Λασκαρίδη, Πάνος Λασκαρίδης, Μένη Πασχάλη, Λευτέρης Πασχάλης και η κα Στρίντζη.. 4. Στιγμιότυπο από την πολύ κατατοπιστική ξενάγηση που είχε την ευγενή καλοσύνη να μας προσφέρει ο Πρόεδρος του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη» κος Πάνος Λασκαρίδης.

3

64 Περιπλους

ντέλα πλοίων από κόκκαλο ή ελεφαντόδοτο κατασκευασμένα από Γάλλους αιχμαλώτους των Ναπολεοντείων πολέμων, μεταξύ των οποίων και το μοντέλο της ναυαρχίδας του Nelson HMS VICTORY. Στα προσωπικά αντικείμενα του Ναυάρχου περιλαμβάνονται ασημικά από τα σερβίτσια και άλλα αντικείμενα που χρησιμοποιούσε ο ίδιος στην καθημερινή του ζωή. Στους χώρους της Πινακοθήκης του ξενοδοχείου λειτουργεί μια παράλληλη έκθεση ζωγραφικής με πίνακες Ελλήνων ιμπρεσιονιστών καθώς και συγχρόνων Ελλήνων καλλιτεχνών, η οποία είναι πολύ αξιόλογη παρόλο ό,τι δεν προβάλλεται επαρκώς και στέκεται διακριτικά δίπλα στην έκθεση αντικειμένων του μεγάλου Βρετανού Ναυάρχου. Ενδεικτικά αναφέρονται ορισμένοι από τους καλλιτέχνες: Βασίλειος Χατζής, Ουμβέρτος Αργυρός, Σπύρος Βικάτος, Λουκάς Γεραλής, Γιώργος Σικελιώτης, Βάσος Γερμενής, Ντιάνα Αντωνακάτου, Έκτωρ Δούκας, Περικλής Βιζάντιος, Δημ. Μυταράς, Αλέκος Φασιανός, Κυριάκος Καντζουράκης, Δημ. Γέρος, Δημοσθένης Κοκκινίδης, Γιώργος Σταθόπουλος, Βασίλης Σπεράντζας, Μιχ. Γεωργάς, Πιεράκος Άλκης, Πάρις Πρέκας κ.α. Είχαμε την τύχη να ξεναγηθούμε στη διπλή έκθεση από τον ίδιο τον Πάνο Λασκαρίδη, τον μεγαλύτερο συλλέκτη αντικειμένων του Νέλσωνα εκτός Αγγλίας. Οι γνώσεις και το πάθος του ακόμα και για τις λεπτομέρειες της ζωής του Ναυάρχου ήταν φανερές σε όλη τη διάρκεια της ξενάγησης και έτσι δικαιολογείται η τεράστια προσπάθεια που έχει καταβληθεί να συγκεντρωθούν όλα αυτά τα αντικείμενα στη συλλογή του Ιδρύματος «Aικατερίνης Λασκαρίδη». Φύγαμε από το Apollonion χωρίς να είμαστε βέβαιοι τι μας εντυπωσίασε περισσότερο η άνεση και η πολυτέλεια του ξενοδοχείου ή ο πλούτος των εκθεμάτων της διπλής έκθεσης. Το ίδιο βράδυ παρακολουθήσαμε την Ληξουριώτικη «Βαρκαρόλα» και συμπληρώσαμε μια μέρα πλήρους αισθητικής απόλαυσης που δημιουργεί και προσφέρει η τέχνη σε όλες τις μορφές.

4

Αποκτήστε τα ημερολόγια του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος για το 2014 εμπνευσμένα από τις συλλογές του

Διατίθενται στο πωλητήριο του Μουσείου. Tηλ.: 210 45 16 264, 210 45 16 822, Fax: 210 45 12 277

Έκδοση ΤΕΙ Μεσολογγίου 2012.

Φύλλα Ιστορίας από τη Ναυτική Παράδοση του Αιτωλικού και τα ομοιώματα πλοίων του Δ. Μάρα.

Η

αξιόλογη εργασία του μοντελιστή και μέλους του ΝΜΕ κυρίου Δημητρίου Μάρα, ο οποίος με αφετηρία πάντοτε αξιόπιστες ιστορικές πηγές προσπαθεί να ανασυνθέσει παλαιά ιστορικά και παραδοσιακά ελληνικά πλοία και σκαριά, είναι γνωστή και εκτιμάται ιδιαίτερα από τον επιστημονικό κόσμο. Στο παρελθόν είχαμε την χαρά να παρουσιάσουμε έργα του στο πλαίσιο εκθέσεων που διοργανώναμε με θέμα την ελληνική παραδοσιακή ναυπηγική. Με αφορμή την έκθεση ομοιωμάτων πλοίων του κυρίου Μάρα στο μουσείο «Βάσως Κατράκη» στο Αιτωλικό το προηγούμενο έτος, το ΤΕΙ Μεσολογγίου πραγματοποίησε την έκδοση που παρουσιάζουμε εδώ. Στον πρόλογο του βιβλίου ο Πρόεδρος του ΤΕΙ Μεσολογγίου κος Βαγγέλης Πολίτης –Στεργίου αναφέρει χαρακτηριστικά για την ιδέα και το σκοπό υλοποίησης του: «Την ιστορική διάσταση αυτής της περιοχής, όπως εκφράζεται από τη Ναυτική παράδοση του Αιτωλικού, έρχεται να αναψηλαφήσει η παρούσα έκδοση στηριγμένη στις επαγγελματικές ανησυχίες και μνήμες του Αιτωλικιώτη Επαμεινώνδα Καρβέλη. Την ιδέα για την έκδοση από κοινού με την παρουσίαση των ομοιωμάτων πλοίων του Δημήτρη Μάρα, θεωρήσαμε ότι οφείλαμε να στηρίξουμε ως Ίδρυμα». Τη συγγραφική ομάδα του βιβλίου αποτελούν η κα Σπυριδούλα Κ. Αλεξανδροπούλου, πτυχιούχος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, η κα Μάγδα Βελτσίστα, Καθηγήτρια – Ιστορικός, ο κος Επαμεινώνδας 66 Περιπλους

Α. Καρβέλης, Ναυπηγός- Μηχανολόγος Μηχανικός και η Δρ. Ιστορίας της Τέχνης και μουσειολόγος, κα Σαπφώ Μορτάκη. Η επιμέλεια της έκδοσης πραγματοποιήθηκε από τους κ.κ. Αριστογιάννη Γαρμπή, Επικ. Καθηγητή του τμήματος Ε.Π.Δ.Ο. και Επαμεινώνδα Α. Καρβέλη, Ναυπηγό- Μηχανολόγο Μηχανικό. Οι συντελεστές του βιβλίου ανέσυραν στοιχεία μέσα από ιστορικές πηγές, προσωπικές μαρτυρίες και αρχεία, ενώ το βιβλίο συγκροτούν επτά ενότητες - κεφάλαια, που περιλαμβάνουν: α) Αναδρομή στη ναυτική ιστορία της περιοχής του Αιτωλικού, β) Ανθολόγημα Ιστορικών πηγών από την ιστορία του Αιτωλικού, γ) παρουσίαση του επαναστατικού πλοίου για την εποχή «ΚΑΡΤΕΡΙΑ», απόκτημα τού τότε νεοϊδρυθέντος Ελληνικού κράτους, από τον κύριο δημιουργό του, φιλέλληνα Άστιγγα, δ) Στοιχεία της ναυτικής παράδοσης του Αιτωλικού (πλοία – καραβοκύρηδες – Ναυπηγεία), βασισμένα στα αρχεία των απογόνων Αιτωλικιωτών καραβοκύρηδων, ναυπηγών και ναυτικών, εμπλουτισμένα με σπάνιες φωτογραφίες και μαρτυρίες καθώς και ναυπηγικά σχέδια για τη ναυπηγική και την τεχνολογία της τότε εποχής, ε) Έργα της μεγάλης χαράκτριας Βάσως Κατράκη, εμπνευσμένα από τη λιμνοθάλασσα και τα καράβια της, συνοδευμένα με κείμενα του Ιστορικού και κριτικού τέχνης κ. Κώστα Σταυρόπουλου, στ) ιστορική ανασκόπηση της εξέλιξης της ναυσιπλοΐας και της ναυπηγικής στον Ελλαδικό χώρο. Τέλος, σε ειδικό κεφάλαιο παρουσιάζονται εικόνες με ομοιώματα πλοίων του κ. Δημήτρη Μάρα, πιστά αντίγραφα ιστορικών πλοίων. Σε μιά εποχή που από διαφορετικές κατευθύνσεις κατακλυζόμαστε από συγγραφείς και ερασιτέχνες μοντελιστές που αναπαριστούν τα παλιά πλεούμενα χωρίς καμιά ιστορική τεκμηρίωση, η συντακτική ομάδα του βιβλίου και τα μοντέλα του Δημητρίου Μάρα θέτουν τη σφραγίδα της γνησιότητας και της πιστής επιστημονικής αναπαράστασης των παραδοσιακών σκαριών της περιοχής του Αιτωλικού και του Ιονίου γενικότερα. Από αυτή τη θέση εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας στον κύριο Επαμεινώνδα Καρβέλη για την προσφορά του βιβλίου «Φύλλα Ιστορίας από τη ναυτική παράδοση του Αιτωλικού και τα ομοιώματα πλοίων του Δ. Μάρα» καθώς θα αποτελέσει ένα πολύτιμο συμπλήρωμα στην διαθέσιμη εργογραφία της Βιβλιοθήκης του μουσείου για την προεπαναστατική ναυτιλία της περιοχής του Ιονίου πελάγους και ειδικότερα του Αιτωλικού. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ

Βιβλιοπαρουσιάσεις

ΓΙΩΡΓΟΣ Α. ΒΕΛΕΝΤΖΑΣ

Περίπλους στο σχήμα και στο χρώμα

T

ον Γιώργο Βελέντζα δεν είχαμε την τύχη να τον γνωρίσουμε προσωπικά. Ασφαλώς όμως ήταν καλή τύχη η γνωριμία μας και η φιλία με τον Δημήτρη Βανό, επιτυχημένο επιχειρηματία του Πειραιά στο γενικότερο χώρο της ναυτιλίας. Ο Δημήτρης μας χάρισε ένα θαυμάσιο τόμο των έργων του Γιώργου Βελέντζα. Ο τίτλος του τόμου μας ξάφνιασε ευχάριστα γιατί παραπέμπει στον τίτλο του περιοδικού μας: «Περίπλους στο σχήμα και στο χρώμα» Κι αν ακόμα δεν μας έγραφαν στα προλογικά σημειώματα ότι ο Γιώργος Βελέντζας ήταν παιδί του Πειραιά, ζυμωμένος στο λιμάνι των προηγουμένων δεκαετιών, πάλι θα το είχαμε καταλάβει από τα έργα του. Καθώς ξεφυλλίζεις τον καλαίσθητο δίγλωσσο τόμο των 300 περίπου σελίδων, λες και περιδιαβαίνεις το πολύβουο λιμάνι των δεκαετιών ’60 και ’70 κι αντικρίζεις όλους τους τύπους των πλοίων που έβλεπες εκείνους τους καιρούς. Τα «βαπόρια» του Βελέντζα είναι συγκεκριμένα, με τα ονόματα και τα χαρακτηριστικά τους. Είναι πορτρέτα ζωγραφισμένα στους ντόκους ή στη ράδα του λιμανιού, αλλά τοποθετημένα στο φυσικό τους περιβάλλον, στη θάλασσα. Κι είναι οι θάλασσες του Γιώργου Βελέντζα κάτι διαφορετικό. Αποτελεί σίγουρα το δυνατό σημείο του καλλιτέχνη. Ζωντανές, φυσικές, δροσερές, λες και ταξιδεύεις με μαϊστράλι σε ένα Αιγαίο, όχι βέβαια μπουνατσαρισμένο, αλλ’ όχι άγριο και επίφοβο. Όλα τα ποστάλια των παλαιότερων εποχών, αλλά και αρκετά σύγχρονα ταξιδεύουν προς τους προορισμούς τους. Δεν λείπουν εκείνα τα αξέχαστα υπερωκεάνια με το χαρακτηριστικό ξενόγλωσσο Queen ή Royal στο όνομά τους, όπως και το θρυλικό Ολυμπία. Τα κλασικά φορτηγά και ορισμένα από τα παλαιότερα δεξαμενόπλοια, φορτωμένα αντιμετωπίζουν στην πλώρη τους τα φρέσκα κύματα. Ονόματα που δέσποσαν τις περασμένες δεκαετίες, που δημιούργησαν θαλασσινές επιχειρήσεις, έδωσαν δουλειά και ψωμί σε χιλιάδες ναυτικούς, έφτιαξαν νοικοκυραίους και τώρα δεν βρίσκονται πια στο προσκήνιο. Στους πίνακες του Γιώργου Βελέντζα σε εκπλήσσει η ακρίβεια της αποτύπωσης των χαρακτηριστικών των πλοίων και η ζωντάνια του θαλασσινού περιβάλλοντος. Ο καλλιτέχνης δεν σταμάτησε όμως στα ζωντανά μοντέλα που έβλεπε στο λιμάνι. Ζωγράφισε και από πίνακες και φωτογραφίες. Έτσι ζωγράφισε τον περίφημο πίνακα του Νικολάου Ασπρογέρακα που παρουσιάζει την πρύμη του φορτηγού «Κουμουντούρος», όπως επίσης ζωγράφισε τον «Άρη» του Τσαμαδού και τον «Ναύαρχο Μιαούλη» ένα παλιό καταδρομικό Β΄ τάξεως του Πολεμικού Ναυτικού που έπλεε στις αρχές του περασμένου αιώνα.

Ξέχωρα όμως από τα πορτρέτα πλοίων ο Γιώργος Βελέντζας ζωντάνεψε με τα πινέλα του Αιγαιοπελαγίτικα και ορεινά τοπία της πατρίδας μας. Ρόδος, Σίφνος, Σκύρος, Σαμοθράκη, φυσικά το λιμάνι του Πειραιά, η λίμνη των Ιωαννίνων, η ορεινή Ευρυτανία, όλα αποτυπώνονται με θαυμαστή ενάργεια και πολύ φυσικά χρώματα. Τέλος υπάρχουν πίνακες που εξωτερικεύουν τον ψυχικό κόσμο του καλλιτέχνη Βελέντζα, όπως νεκρές φύσεις και ονειρικές αποτυπώσεις ψυχικών καταστάσεων. Πρόκειται πράγματι για ένα θαυμάσιο άλμπουμ με ποικιλία θεμάτων που αφήνει ευχάριστες εντυπώσεις. Δεν θέλω να τελειώσω αυτό το σημείωμα χωρίς να αναφερθώ στον χορηγό της έκδοσης, τον αγαπητό φίλο του Μουσείου, αλλά πολύ περισσότερο δικό μου φίλο, Δημήτρη Βανό.

Με την έκδοση του «ταξιδιού στα σχήματα και τα χρώματα» του Γιώργου Βελέντζα αποδεικνύει για μια ακόμα φορά την ιδιαίτερη ευαισθησία και το ενδιαφέρον του για την τέχνη, που εξυψώνει τον άνθρωπο και αναδεικνύει τον πολιτισμό του. Οι φίλοι του Δημήτρη που τον γνωρίζουν και τον καταλαβαίνουν καλά δεν εκπλήσσονται με αυτή την πτυχή του χαρακτήρα του, αλλ’ αντίθετα επιβεβαιώνουν την αίσθηση της εσωτερικής λεπτότητας που αναδίδει η παρουσία του. Νομίζω πως η χορηγία του Δημήτρη έπεσε στο γόνιμο έδαφος της τέχνης του Γιώργου Βελέντζα και ξύπνησε μνήμες στους παλαιούς Πειραιώτες από παλιούς καλούς καιρούς. Τους ευχαριστούμε και τους δύο για την αισθητική απόλαυση που αισθανθήκαμε ξεφυλλίζοντας το ωραίο άλμπουμ. Γιάννης Παλούμπης Περιπλους 67

ΜΙΡΑΝΤΑ ΣΟΦΙΑΝΟΥ

Ο Παπούς μου ο Φάχρη. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ - ΠΕΡΓΑΜΟΣ - ΝΕΑ ΣΜΥΡΝΗ

Τ

ο Σαββατοκύριακο 31 Αυγούστου - 1 Σεπτεμβρίου βρεθήκαμε στην Ύδρα και καταλύσαμε στο Ξενοδοχείο «ΜΙΡΑΝΤΑ» της κυρίας Μιράντας Σοφιανού. Η κυρία Σοφιανού παρόλον ό,τι δεν κατάγεται από την Ύδρα έχει καταστεί αναμφισβήτητα μία από τις αρχόντισσες του νησιού. Από την πρώτη στιγμή παρατηρήσαμε στην είσοδο του ξενοδοχείου σε μια διακοσμητική προθήκη, κάποια βιβλία γραμμένα από την ιδιοκτήτρια και μεταξύ αυτών ξεχωρίσαμε ένα που μας φάνηκε περισσότερο προσωπικό της συγγραφέως: «Ο παπούς μου ο Φάχρη Κωνσταντινούπολη - Πέργαμος - Νέα Σμύρνη»

Όταν συναντηθήκαμε με την κα Μιράντα δεν διστάσαμε να της το ζητήσουμε και φυσικά με την απλόχερη αρχοντιά της μας χάρισε ένα αντίτυπο. Πρόκειται για την ιστορία της οικογένειάς της, που με μεράκι, αναδρομή σε οικογενειακά αρχεία και κειμήλια, μνήμες από διηγήσεις παππούδων και γιαγιάδων, από θείες και θείους, συνέθεσε ένα ευχάριστο και εύκολο βιβλίο από αυτά που διαβάζονται στην κυριολεξία μονορούφι. Η κα Μιράντα κατόρθωσε να πάει πίσω έξι γενιές στο οικογενειακό της δέντρο και να εξιστορήσει τη διαδρομή της οικογένειάς της από τα τέλη περίπου του 18ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας. Το κυριότερο όμως επίτευγμα του βιβλίου ήταν ότι μέσα από την οικογενειακή διαδρομή μπόρεσε να παρουσιάσει την επιτομή της ιστορίας του ευρύτερου ελληνισμού, εκείνου που έμεινε έξω από τα στενά όρια του μικρού ελλαδικού κράτους που δημιουργήθηκε στα 1830. Έτσι ο παππούς Χάννα (Ιωάννης) Φάχρη γεννήθηκε στο Χαλέπι της Συρίας. Σύρος, ελληνορθόδοξος και αραβόφωνος, είχε βαφτιστεί στον Ιορδάνη γι’ αυτό έφερε τον τιμητικό τίτλο Χατζή, που σημαίνει προσκυνητής τω Αγίων Τόπων. Όταν αργότερα εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στο Φανάρι, είχε προσωπικές επαφές με τον Σουλτάνο Μαχμούτ Β΄, από τον οποίον απέσπασε πολλά προνόμια υπέρ της ελληνικής κοινότητας. Γι’ αυτό τον λόγο θεωρήθηκε μεγάλος ευεργέτης της Ρωμιοσύνης στην εποχή του, παράλληλα με το γεγονός ότι διέθεσε πολλά χρήματα για κοινωφελείς, θρησκευτικούς και εκπαιδευτικούς σκοπούς. Λόγω του κύρους του τον ονόμασαν Τζελεπή Χάννα που θα πει άρχοντας, ο κύριος Ιωάννης. Στο Μπαλουκλί, στα αριστερά της εισόδου της Μονής της Zωοδόχου Πηγής, βρίσκεται μια μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματα των μεγάλων ευεργετών του Γένους μας. Πρώτο και καλύτερο του Χατζή Χάννα Φάχρη Τζελεπή. Ένας ελληνισμός που μεγαλουργούσε στην Κωνσταντινούπολη όταν η Αθήνα του 1830 δεν ήταν περισσότερο από ένα φτωχό Βαλκανικό χωριό. Η οικογένεια πέρασε από τα Πριγκιπόνησα όπου διέθετε πιστοποιητικό της δωρεάς του Σουλτάνου προς τον Κ. Φενερλή της 68 Περιπλους

Χρυσής Γλώσσας, μιας ολόκληρης χερσονήσου της Πριγκίπου, που δωρήθηκε το 1903. Παρακλάδια της οικογένειας πέρασαν στους Επιβάτες (σήμερα Σελίμ Πασά) της Ανατολικής Θράκης και μέλος της έγινε ο Σαράντης Αρχιγένης, ο οποίος ίδρυσε τα Αρχιγένεια καθιδρύματα στην ιδιαιτέρα του πατρίδα, καθώς και η σύζυγός του Ελένη Φενερλή έκτισε κι αυτή με τη σειρά της το Ελένειον Ελληνικόν Εκπαιδευτήριον. Κλώνος της οικογένειας ρίζωσε στην Πέργαμο. Ήταν η εποχή που η Πέργαμος συγκαταλεγόταν στα μεγάλα και ανθηρά κέντρα του ελληνισμού, την Κωνσταντινούπολη, Αλεξάνδρεια, Σμύρνη, Πέργαμο, Οδησσό και στη Δύση Τεργέστη, Μασσαλία, Λονδίνο κλπ. Οι περιπέτειες της οικογένειας στις αρχές του 20ου αιώνα είναι οι περιπέτειες του ελληνισμού της Ιωνίας. Οι «χαμένες πατρίδες» ζουν σαν «αξέχαστες πατρίδες» μέσα στις ψυχές των μεταναστών στα προάστια γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ελλάδας, την Αθήνα, τον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη τον Βόλο και πολλά άλλα. Χαρακτηριστικό της αθεράπευτης νοσταλγίας, το πρώτο συνθετικό των ονομάτων των προαστίων, Νέα Σμύρνη, Νέα Φιλαδέλφεια, Νέα Ιωνία, Νέα Πέραμος, Νέα Χαλκηδόνα κλπ, κλπ. Ο μικρασιατικός ελληνισμός μπόλιασε την κοινωνία της Ελλάδας του ’20 με ζωτικότητα, σφρίγος, ελληνική καθαρότητα, νοικοκυροσύνη και ανέβασε τη στάθμη του πολιτισμού σε όλες του τις εκδηλώσεις. Εκείνη την εποχή της τότε Νέας Σμύρνης, με τις μικρές μονοκατοικίες με τα κόκκινα κεραμίδια, τη θυμάται ακόμα η κα Μιράντα. Τη Νέα Σμύρνη των πρώτων προσφύγων, που στις συνάξεις τους μιλούσαν συνεχώς για τα χρώματα και τα αρώματα των πατρίδων που άφησαν πίσω και σφούγγιζαν κρυφά τα δάκρυα που έφερναν οι αναμνήσεις και συνέχιζαν. Προσπαθεί μάταια η κα Μιράντα να την ξαναβρεί στο σημερινό κοσμοπολίτικο και πολύβουο προάστιο της Αθήνας, με την πυκνοκατοικημένη δόμηση των πολυκατοικιών και το απρόσωπο περιβάλλον που επικρατεί άλλωστε σε όλα τα αστικά κέντρα του κόσμου. Η ζωή προχωρεί. Η Νέα Σμύρνη, το κάθε «Νέο Προάστιο» αλλάζει και προσαρμόζεται στο περιβάλλον που διαμορφώνει η ζωή. Η νεολαία δεν θυμάται. Δεν έχει λόγο να θυμάται. Η καταγραφή των αναμνήσεων των παλαιοτέρων είναι ό,τι απομένει από τη μεγάλη περιπέτεια του Γένους. Μικρές, μικρές ψηφίδες ιστορίας ζυμωμένες μέσα σε πόνο, δάκρυα και δυστυχία. Ο παππούς Φάχρη θα είναι ασφαλώς υπερήφανος γιατί η μακρινή του εγγόνα, η κα Μιράντα Σοφιανού, αποθανάτισε την οικογενειακή τους διαδρομή στη διάρκεια των 2,5 τελευταίων αιώνων. Γιάννης Παλούμπης

Βιβλιοπαρουσιάσεις

Γεώργιος Ανωμερίτης

Άγιος Νικόλαος Πειραιά. Η εκκλησία της ναυτιλίας και των ναυτικών.

Ο

πολυπράγμων Πρόεδρος του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς κος Γεώργιος Ανωμερίτης έχει ήδη ξεδιπλώσει στο κοινό τις συγγραφικές και λογοτεχνικές του δεξιότητες καθώς έχει στο ενεργητικό του πολλές ιστορικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος εκδόσεις, στις οποίες η πατριδογνωσία συνέδεεται αδιάρρηκτα με την τέχνη και την αισθητική απόλαυση. Απέναντι από το κτίριο του ΟΛΠ, που τόσο επάξια και ικανά διοικεί τα τελευταία χρόνια, στέκεται το μεγαλόπρεπο νεοκλασσικό κτίριο της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, το οποίο στάθηκε η πηγή έμπνευσης του τελευταίου του πονήματος. Το βιβλίο έχει τίτλο:«Άγιος Νικόλαος Πειραιά. Η εκκλησία της ναυτιλίας και των ναυτικών» και παρουσιάζει την ιστορία της εκκλησίας της αρχικώς υδραίικης συνοικίας, που αποτελεί στολίδι και καμάρι της πόλης του Πειραιά, ιερό προσευχητάρι και νοερό καταφύγιο όλων των Ελλήνων ναυτικών. Σίγουρα δεν υπάρχει ναυτικός, ακόμα και μη Πειραιώτης, που να μην αναγνωρίζει από μακριά, από το πράσινο και το κόκκινο της εμπατής του λιμανιού, την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, να δεσπόζει στην νοτιοανατολική γωνία του λιμένα του Κανθάρου, πίσω από το Κεντρικό Λιμεναρχείο. Ο άγιος Νικόλαος δεν είναι ο παλαιότερος ναός του Πειραιά, διεκδικεί, όμως, με μεγάλες πιθανότητες τον τίτλο του ωραιότερου και ίσως του πλέον δημοφιλούς. Στην δίγλωσση έκδοση, ελληνικά και αγγλικά, εκτός από την αναφορά στην ιστορία και την περιγραφή του ναού, γίνεται αναφορά στο χρονικό της δημιουργίας της πόλης του Πειραιά, από την εποχή της σύστασης του πρώτου πυρήνα του ελληνικού κράτους μέχρι της αρχές του 20ου αιώνα. Είναι κυριολεκτικά συναρπαστικό να διαβάζεις τα πρώτα ονόματα των διορισμένων από τον Όθωνα δημοτικών συμβούλων των Χιωτών και των Υδραίων, στους δύο μικρούς Δήμους Γ΄ τάξεως και την παμψηφεί απόφαση για συγχώνευση σε ένα Δήμο Β΄ τάξεως το 1840. Αργότερα το 1866 – 67 ήρθαν Κρήτες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν κυρίως στην περιοχή της Καστέλλας και ενδιαμέσως οι Μανιάτες οι οποίοι έφτασαν μέσω Ύδρας και Αίγινας και ως σπουδαίοι τεχνίτες πέτρας και λατόμοι εγκαταστάθηκαν στην πλευρά των λατομείων του λόφου Βώκου στις περιοχές που ακόμα σήμερα ονομάζονται Μανιάτικα και Καμίνια. Το 1873 ο Πειραιάς ξεπερνάει τις 11.000 κατοίκους και γίνεται Δήμος Α΄ τάξεως. Είναι πλέον σημαντικό αστικό κέντρο με ωραία νεοκλασικά σπίτια και οικοδομήματα σπουδαίων αρχιτεκτόνων. Η πόλη ολοκληρώνεται μετά το 1911 από τον μεγάλο Έλληνα που είχε εγγραφεί στο δημοτολόγιό της τον Ελευθέριο Βενιζέλο και αποκτά τον πρώτο Οργανισμό Λιμένος, την «Επιτροπεία Λιμένος Πειραιά» πρόδρομο του συσταθέντος το 1930 Οργανισμού Λιμένος Πειραιά (ΟΛΠ). Οι Υδραίοι το 1844 χτίζουν τον πρώτο ναό του Αγίου Νικολάου, ο οποίος αποδείχτηκε μικρός ακόμα και μετά την πρώτη του επέκταση το 1859. Έτσι το 1879 ανακαινίζεται εκ θεμελίων και με σχέδια του Υδραίου αρχιτέκτονα Ιωάννη Λαζαρίμου, με σπουδές στο Παρίσι και στο Μόναχο, ανεγείρεται ο σημερινός ναός. Στην όψη του ναού είναι σαφής η επιρροή της αρχιτεκτονικής που επικρατούσε τότε στο Παρίσι και στη Βιέννη, με τις έντονες επιδράσεις ελληνικού νεοκλασικισμού. Στο βιβλίο εκτός από το ναό του Αγίου Νικολάου παρουσιάζονται ακροθιγώς και οι περισσότερες από τις παλιές εκκλησίες

της πόλης. Ο Άγιος Σπυρίδωνας, η Αγία Τριάδα, ο Άγιος Βασίλειος, η Ευαγγελίστρια, ο ιερός ναός Κωνσταντίνου και Ελένης, ο Άγιος Παύλος και άλλες. Παράλληλα παρελαύνουν όλα τα αρχιτεκτονικά στολίδια του Πειραιά, αρχής γενομένης από το περίφημο ξενοδοχείο του Νέου Φαλήρου «Ακταίον», που δυστυχώς κατεδαφίστηκε, σύμβολο αρχοντιάς και κοσμοπολίτικης ευμάρειας μιας ολόκληρης εποχής. Ακολουθούν το Δημοτικό Θέατρο που ανακαινίστηκε πρόσφατα και επανέρχεται σε πλήρη λειτουργία προς τέρψη και χαρά όλων των Πειραιωτών, το Μέγαρο του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου, το Χατζηκυριάκειο και άλλα. Όπως είναι φυσικό το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου αφιερώνεται στην παρουσίαση της εσωτερικής διακόσμησης του ναού. Αγιογραφίες των τοίχων, εικόνες φορητές, γλυπτά, λεπτομέρειες του τέμπλου και των χώρων του ναού, περιγράφονται και εμφανίζονται με φωτογραφίες εκπληκτικής ωραιότητας του Γιάννη Γιαννέλη. Τέλος παρουσιάζονται τα πρακτικά των διαδοχικών Δημοτικών Συμβουλίων στα οποία περιλαμβάνονται οι αποφάσεις της ανεγέρσεως και των επεκτάσεων του ναού, καθώς και τα αρχιτεκτονικά σχέδια που εγκρίνονταν. Πρόκειται για μια εξαιρετική δουλειά του Γιώργου Ανωμερίτη, που μαζί με την ανάδειξη των λεπτομερειών του ωραιότερου αρχιτεκτονικά ναού της πόλης, παράλληλα ιχνογραφείται η ιστορία και η ανάπτυξη του Πειραιά τα τελευταία 180 περίπου χρόνια, μέσα από τα μεγαλόπρεπα νεοκλασσικά κτίρια του. Θα πρέπει να τονίσουμε το γεγονός, ότι η πρόβλεψη του κου Ανωμερίτη να κάνει την συγκεκριμένη έκδοση δίγλωσση (ελληνικά και αγγλικά) ήταν ιδιαίτερα εύστοχη, καθώς την κάνει προσιτή στους χιλιάδες επιβάτες των μεγάλων κρουαζεροπλοίων που προσεγγίζουν κατά τους θερινούς μήνες τον Πειραιά και το πρώτο μνημείο που αντικρίζουν εξερχόμενοι από το πλοίο είναι ο κομψός ναός του Αγίου Νικολάου. Το καλαίσθητο βιβλίο που έχει εύχρηστο σχήμα, αποτελεί ένα εξαίρετο αναμνηστικό για τους ξένους επισκέπτες που προβάλει την πόλη μας, τον Πειραιά. Αναστασία Αναγνωστοπούλου - Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ Περιπλους 69

Αριστείδησ Γ. Διαμαντησ

«Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης (1855-1935): μια ψυχογραφική προσέγγιση»

Ο

Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης είναι χωρίς αμφιβολία μια εμβληματική φυσιογνωμία του 20ού αιώνα για το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό, αλλά και για την ελληνική κοινωνία γενικότερα. Οι γενιές των αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού που ακολούθησαν γαλουχήθηκαν με το όνομά του, αυτόν μάθαιναν στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, τον πέτρινο σταυρό του τάφου του χαιρετούσαν όταν περνούσαν με τα πλοία έξω από το λιμάνι της Ύδρας, αυτού το παράδειγμα θέλανε να μιμηθούν και το πρότυπο της ζωής του να ακολουθήσουν. Ατέλειωτες βιβλιογραφικές πηγές έχουν γράψει κάτι, λιγότερο ή περισσότερο, για τον μεγάλο Ναύαρχο, που επηρέασε όσο ελάχιστοι την ιστορική διαδρομή της χώρας το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα, είτε ως ναυτικός ηγέτης, είτε ως πολιτικός άνδρας. Η επέτειος των 100 χρόνων από τους Βαλκανικούς Πολέμους στάθηκε αφορμή για μια νέα σειρά δημοσιευμάτων που περιγράφουν την εκπληκτική εκείνη εποχή και ιχνογραφούν την αυστηρή και λιτή προσωπικότητα του Ναυάρχου. Ο Αριστείδης Διαμαντής Πλοίαρχος (ΥΙ) του Πολεμικού Ναυτικού είναι γνωστός στους ιατρικούς κύκλους για τις έξοχες επιδόσεις του στην κυτταρολογία, αλλά και στην κοινωνία για την εμπεριστατωμένη ενασχόλησή του με την ιστορία της ναυτικής και γενικότερα της στρατιωτικής ιατρικής. Στο νέο του βιβλίο: «Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης. Μια ψυχογραφική προσέγγιση» επιχειρεί μια πραγματικά πρωτότυπη και καινοφανή προσέγγιση στο φαινόμενο Παύλος Κουντουριώτης. Παρακινούμενος από την επαγγελματική του κατάρτιση 70 Περιπλους

επιχειρεί μια διείσδυση στην προσωπικότητα του Ναυάρχου και αναδεικνύει τα ψυχικά ερεθίσματα που υπαγόρευσαν κάθε του πράξη στον στρατιωτικό ή τον κοινωνικό στίβο της ζωής. Είναι αλήθεια πως ο Αριστείδης Διαμαντής διεξέρχεται όλη τη βιογραφία του Ναυάρχου και μάλιστα κατά αρκετά λεπτομερειακό τρόπο, όσο λεπτομερειακά την έχουν καταγράψει οι βιβλιογραφικές πηγές. Ξετυλίγοντας λοιπόν το νήμα της ζωής του Παύλου Κουντουριώτη, κοινωνικής, ναυτικής και πολιτικής, επιβεβαιώνει ψυχικά χαρακτηριστικά τα οποία αναδύονται από τις πράξεις ή τα λεγόμενά του. Αλλά και αντίστροφα, ιδιότητες που προδήλως κληροδοτήθηκαν στον Κουντουριώτη από την ιστορία της οικογένειάς του, το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε και από άλλους παράγοντες που επέδρασαν στην ψυχοσύνθεσή του κατά τη διάρκεια των εφηβικών και νεανικών του χρόνων, επιβεβαιώνονται από τις ιστορικές πράξεις του Ναυάρχου και τη στάση ζωής που κράτησε στις ταραγμένες περιόδους της ιστορίας της χώρας, στις αρχές του 20ού αιώνα. Ασφαλώς αποτελεί έργο «ειδικού» η κριτική του εγχειρήματος του Αριστείδη Διαμαντή καθώς και αν οι μέθοδοι με τις οποίες προσεγγίζει το θέμα υπακούουν σωστά στο επιστημονικό πρωτόκολλο της ψυχαναλυτικής διαδικασίας. Άλλωστε όπως παραδέχεται και ο ίδιος ο συγγραφέας ελλείπουν ουσιώδεις πληροφορίες που απαιτούνται σε παρόμοιες περιπτώσεις, όπως στοιχεία από την παιδική ηλικία, από την ερωτική ζωή, τις σκέψεις και τις αντιδράσεις της περιόδου των γηρατειών και τόσα άλλα. Επομένως το βιβλίο από πλευράς «ειδικού» θα πρέπει να κριθεί λαμβάνοντας υπ’ όψιν όλες αυτές τις αδυναμίες. Ο μη «ειδικός» αναγνώστης αρκείται στην περιγραφή ενός ψυχογραφικού πορτρέτου του Ναυάρχου που του παρουσιάζεται, μιας εξαίρετης φυσιογνωμίας, την οποία είχαν σαν πρότυπο όλοι οι μετέπειτα αξιωματικοί του Π. Ν. που έδωσαν τη ζωή τους για την πατρίδα στον πόλεμο του ’40-’44. Πλέον τούτου, όμως, ο Αριστείδης παραθέτει μια σειρά γεγονότων που αφορούν τη ζωή του Ναυάρχου, που σε πολλούς από εμάς ήταν άγνωστα. Αυτό προκύπτει από την ενδελεχή εντρύφησή του σε πλήθος πηγών και την έρευνα σε βάθος την οποία διεξήγαγε μη φειδόμενος κόπου και χρόνου προκειμένου να παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο πρωτότυπο έργο. Προσωπικά δεν θα μπορούσα να κρίνω και να κατατάξω το βιβλίο του Αριστείδη από πλευράς επιστημονικής πληρότητας. Με μεγάλη ταπεινότητα όμως θα μπορούσα να ισχυριστώ ότι αποτελεί σημαντική συμβολή στον τομέα της ελληνικής ναυτικής ιστορίας με ενδιαφέρουσες πρωτοφανέρωτες πληροφορίες, όχι μόνο για τους Βαλκανικούς πολέμους, αλλά για όλη την περίοδο της ζωής του Παύλου Κουντουριώτη, το τέλος δηλαδή του 19ου και τις αρχές του 20ού αιώνα. Γιάννης Παλούμπης

Βιβλιοπαρουσιάσεις

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΚΑΡΑΣ

Ο Αρτέμης ο Λέλεκας ανάμεσα σε ανθρώπους και άλλα ζώα

Έ

χω παρακολουθήσει τη λογοτεχνική γραφή και εξέλιξη του φίλου και παλαιού συναδέλφου Αντώνη Κακαρά, αλλά σε τούτο το τελευταίο του βιβλίο με τον αλλόκοτο τίτλο και τη συναρπαστική πλοκή, νομίζω πως ξεπερνά τον ίδιο του τον εαυτό. Το περιεχόμενο του μυθιστορήματος περιστρέφεται και πάλι γύρω από την αντίθεση του Αντώνη σε οποιασδήποτε μορφής εξουσία, αντίθεση την οποία έχει παρουσιάσει σε όλα σχεδόν τα βιβλία του, επιφυλάσσοντας μια κάπως ιδιαίτερη και ελάχιστα πιο ευνοϊκή μεταχείριση στις αριστερές εξουσίες. Ανεξάρτητα αν συμφωνεί ή διαφωνεί κανείς μαζί του ένα είναι βέβαιο, ότι είναι συνεπής με τον εαυτό του και τις ιδέες του και γενικά είναι αντι-εξουσιαστής απ’ όποια κατεύθυνση κι αν προέρχεται η επιβολή της εξουσίας. Νομίζω όμως πως ενώ η υπόθεση του υπό συζήτηση βιβλίου περιστρέφεται γύρω από τις σχέσεις εξουσίας σε στενό οικογενειακό κύκλο, αλλά και σε ευρύτερο κοινωνικό, τα στοιχεία που κάνουν το βιβλίο ενδιαφέρον είναι τα φιλολογικά. Είναι παραδείγματος χάριν, η γλώσσα του και η εξαιρετική αίσθηση του χιούμορ και του σαρκασμού με την οποία προσεγγίζει και περιγράφει τις σκηνές της ανεπανάληπτης... αγαθής και αγνής επαρχιακής ζωής. Είναι η περιγραφή των υπόγειων συγκρούσεων στον επιφανειακά ήρεμο οικογενειακό περίγυρο, με κύριο μέλημα την απόκρυψη από τα αδηφάγα βλέμματα της τοπικής κοινωνίας της όποιας αντίθεσης, έντασης ή οξύτητας. Είναι η παράθεση των αιτίων των συγκρούσεων αυτών που μπορεί να αναζητηθούν στην καταπιεσμένη, λόγω της στενής επαρχιακής κοινωνίας και της εποχής, λίμπιντο των κοινωνικών μελών και στις κρυφές έριδες λόγω διανομής των οικογενειακών περιουσιακών στοιχείων. Όλα αυτά φυσικά καταλήγουν σε σχέσεις εξουσίας και εξουσιαζομένων μιας κάποιας μορφής. Ένα άλλο εξαιρετικό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι η πολύ καλή

γνώση του συγγραφέα και η περιγραφή των γεωργικών εργασιών, του χρόνου και του τρόπου που αυτές εκτελούνται, καθώς και η παράθεση, κατά τρόπο έξοχο, της χλωρίδας και πανίδας των βουνών και των κάμπων της Ελλάδας. Από την αντι-εξουσιαστική διάθεση του συγγραφέα δεν γλιτώνει ούτε η εκκλησιαστική εξουσία, ιδιαίτερα αυτή, αναδεικνύοντας τα στοιχεία υποκρισίας τα οποία αρκετές φορές μετέρχονται οι κληρικοί στην ενάσκηση των καθηκόντων τους, που τους καθιστούν, ιδιαίτερα στην επαρχία, κομμάτι της τοπικής εξουσίας με σημαντική κοινωνική επιρροή. Παπάς, δάσκαλος, χωροφύλακας κλπ, κλπ. Το απρόσμενο τελείωμα του μυθιστορήματος συντελείται με την κορύφωση ενός δράματος, που δεν καταλαβαίνεις από ποιον γράφεται. Από έναν αντιστασιακό σε κάθε εξουσία και επιφανειακά άθεο ;; ή από έναν βαθιά μέσα του πιστό Χριστιανό που αντιλαμβάνεται την ουσία της θρησκείας πέρα από κάθε τυπικότητα ή εξωτερικό διακοσμητικό στοιχείο ;;; Η Χριστιανική πάντως αλληγορία και ο φανερός παραλληλισμός, επιφυλάσσουν ένα εντυπωσιακό φινάλε σε ένα βιβλίο που ο τίτλος του δεν σε προδιαθέτει για κάτι τέτοιο. Αντώνη, συνέχισε να γράφεις. Είσαι από τους πολύ λίγους που ξέφυγες από το δικό μας σινάφι του ρουτινιασμένου απόστρατου και δημιούργησες μια δεύτερη ζωή, αυτή του λογοτέχνη, που νομίζω πως σε ευχαριστεί και σε γεμίζει περισσότερο. Γιάννης Παλούμπης

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Κύριον Γεώργιο Γιαγκάκη: εκδόσεις δικής του συγγραφής 1. «Το πολύνησο Μυκόνου-Δηλών-Σταποδιών», 2. «Κωστής Ι. Μενεΐδης. Εφημερίς «Τα Θερμιά», 3. «Τα ροζ αρμυρίκια: Ρίμες των ελληνικών νησιών», 4. «Η Νέα Ερυθραία Αττικής», 5. «Το σύγχρονο κράτος του τάγματος του αγίου Ιωάννου ( Ρόδου-Μάλτας).

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ιάκωβο Βαγιάκη: «Πόλεμος - Κατοχή - Αντίσταση» του Ι. Βαγιάκη.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Δημήτριο Βανό: Λεύκωμα με τίτλο: « Περίπλους: στο σχήμα και στο χρώμα. Γεώργιος Α. Βελέντζας», έκδοση της ΒΑΝΟΣ Α.Ε.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Aργύριο Μαλτσίδη: Βιβλίο με τίτλο: «Ο Νικόλαος Βότσης και ο τορπιλλισμός του Φετχί Μπουλέντ» του Αργ. Μαλτσίδη, του συνοδευτικού τεύχους, το οποίο περιλαμβάνει ένα αντίγραφο του σπάνιου δίσκου με το τραγούδι Μαρς Βότσης καθώς και ανατύπων φωτογραφιών που περιλαμβάνονται στο βιβλίο.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Νικόλαο Αλαφασό: «Η Ελληνική Ναυτοσύνη 1981-1982. Hellas Shipowners 1981-1982».

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Αντώνιο Κακαρά: «Ο Αρτέμης ο Λέλεκας ανάμεσα σε ανθρώπους και άλλα ζώα» του Αντ. Κακαρά.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη: 1.«90 χρόνια» Β’-Γ’-Δ’ τομ. εφημ. Το Βήμα, Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη εκδ. 2012, 2. «Ελληνική Ναυτιλία 15ος – 17ος αι.» Ευαγ. Γρυπιώτης.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Ηλία Νταλούμη: 1. «Η τριλογία του χρόνου» Οικονομόπουλος, Ι., 2.

«Offshore: Τα νησιά των θησαυρών» Shaxson, N., 3. «Το Εθνικό Δυναμικό και η Σχεδίαση Νέου Πολεμικού Πλοίου» Υφαντής, Ηλ. εκδ.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Γιώργο Ανωμερίτη: «Άγιος Νικόλαος Πειραιά. Η εκκλησία της ναυτιλίας και των ναυτικών.» του Γιώργου Ανωμερίτη, εκδ. ΜΙΛΗΤΟΣ 2013.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Κύριον Επαμεινώνδα Καρβέλη: «ΦΥΛΛΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Από τη Ναυτική Παράδοση του Αιτωλικού και τα ομοιώματα πλοίων του Δ. Μάρα». Έκδοση ΤΕΙ Μεσολογγίου 2012 (Συλλογικό έργο).

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review (vol.344) 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ (τ. 956,7,8,9) 3. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (τ. 106-7) 4. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (τ. 161,2) 5. ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ (τ. 123 ) 6. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ (τ. 251) 7. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ (τ. 124) 8. ΗΧΩ ΤΗΣ ΠΕΣΜΕΝ (τ. 155) 9. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ (τ. 94) 10. ΖΗΝΩΝ (τ. 226) 11. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (τ. 54)

12. ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΠΕΜΜΕΚΕΝ (τ. 66) 13. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ (τ. 584) 14. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ (τ. 104) 15. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ (τ. 43) 16. Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΔΗΜ.ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ (τ. 45) 17. SIGNALS – AUSTRALIAN NATIONAL MARITIME MUSEUM 18. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ (τ. 199,200) 19. ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ (τ. 117) 20. ΑΝΟΙΧΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ (Νο 88) 21. Ο Απόμαχος πλοίαρχος (93-94).

22. MARSHALL ISLAND REPORT. Vol.24, No.1

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΑΣΤΕΛΛΑ (Αρ. φυλ. 191) 2. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ (φ. 698) 3. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 4. ΚΡΗΤΙΚΑ ΝΕΑ (φ. 511) 5. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ (φ. 19) 6. Η ΦΛΟΓΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (φ. 62) 7. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ (φ. 35) 8. Ο ΜΙΚΡΟΣ ΡΩΜΗΟΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ. (φ. 8) 9. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ (φ. 1092-3-4) 10. ΝΕΑ ΤΟΥ ΔΟΞΑΤΟΥ (φ. 65) Περιπλους 71

Hìåñïëüãéï Ìïõóåßïõ Επίσκεψη της Σχολής Διοίκησης Επιτελών Πολεμικού Ναυτικού

T

ην Πέμπτη 10 Οκτωβρίου 2013 ήρθε στο Ναυτικό Μουσείο η 6/13 εκπαιδευτική σειρά ΣΔΙΕΠΝ (Ε) στο πλαίσιο ενημερωτικών επισκέψεων σε ιστορικούς χώρους σύμφωνα με το πρόγραμμα σπουδών τους. Τους υποδέχτηκε η Πρόεδρος, η οποία τους ενημέρωσε εμπεριστατωμένα για τους σκοπούς που εκπληρώνει η δημιουργία και λειτουργία ενός ιδρύματος όπως είναι το Ναυτικό Μουσείο, τον εκπαιδευτικό ρόλο του στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία και την διαχείριση των πολιτιστικών συλλογών του. Στη συνέχεια οι σπουδαστές ξεναγήθηκαν στη μόνιμη έκθεση και τέλος μοιράστηκε σε όλους το τεύχος 83 του περιοδικού του μουσείου «Περίπλους», ως αναμνηστικό της επισκέψεώς τους. Θα θέλαμε να εκφράσουμε τα συγχαρητήρια μας στον Διοικητή της ΣΔΙΕΠΝ, Αρχιπλοίαρχο Ιωάννη Σαμαρά ΠΝ και τους επιτελείς του για το αξιόλογο έργο τους και τους ευχόμαστε καλή συνέχεια και κάθε επιτυχία.

Στιγμιότυπο από την επισκεψη των σπουδαστών της Σχολής Διοικήσεως Επιτελών ΠΝ.

Ουκρανοί μαθητές στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

T

ην Τρίτη 6 Αυγούστου 2013 η σχολική ομάδα από την πόλη Κάμενετς-Ποντίλσκιι της Ουκρανίας, η οποία συμμετέχει στο εκπαιδευτικό-πολιτιστικό πρόγραμ-

μα «Έχουμε Φίλους σε όλον τον Πλανήτη», επισκέφθηκε και ξεναγήθηκε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος από την κα Κάτια Κρανιώτου, Βιβλιοθηκονόμο του μουσείου. Οι δεκαπέντε μαθητές και συνοδοί τους ήταν φιλοξενούμενοι του Ελληνο-Ουκρανικού Επιμελητηρίου και επικέφθηκαν τη χώρα μας κατά το τριήμερο 5, 6 και 7 Αυγούστου. Κατά τη σύντομη διαμονή τους, οι Ουκρανοί επισκέπτες, ξεναγήθηκαν στα Αρχαιολογικά Μουσεία Ακροπόλεως και Πειραιώς, στον αρχαιολογικό χώρο του Παρθενώνα και στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος.

Η επικεφαλής της αποστολής κυρία Bela Kaushanska, απευθυνόμενη στον Α΄ Αντιπρόεδρο του Ελληνο-Ουκρανικού Επιμελητηρίου κ.Γεράσιμο-Νικόλαο Μπουγά, ο οποίος είχε την οργάνωση και εποπτεία της διαμονής και φιλοξενίας των Ουκρανών μαθητών, είπε: «Κατορθώσατε με τη μοναδικότητα της φιλοξενίας σας να «κερδίσετε» τις ευαίσθητες καρδιές των παιδιών της πόλης ΚαμιανέτςΠοντίλσκιι και να «κεντρίσετε» το ενδιαφέρον τους για την Ελλάδα. Θα μείνετε για πολλά χρόνια στην ψυχή τους και αυτοί θα γίνουν οι καλύτεροι Πρεσβευτές της Ελλάδας».

Οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2013

H

Ελλάδα συμμετέχει στον εορτασμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς από το1996 υιοθετώντας πλήρως τους σκοπούς και το χαρακτήρα τους. Βασικός στόχος είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών στην προστασία και προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς και ο χαρακτήρας του προγράμματος είναι εορταστικός. Στις εκδηλώσεις συμμετέχουν 50 ευρωπαϊκές χώρες και όλες πραγματοποιούνται κάτω από γενικό σύνθημα «Ευρώπη, μια κοινή κληρονομιά». Η Διεύθυνση Μουσείων, Εκθέσεων και Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων, που είναι ο εθνικός συντονιστής του προγράμματος, έχει διαμορφώσει ένα συγκεκριμένο στίγμα εορτασμού: θεματολογία που αλλάζει ανά διετία, έμφαση στο νεανικό κοινό, αλλά και στην υψηλής ποιότητας παρεχόμενη πληροφορία, εξοικείωση του κοινού με το έργο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, συνεργασία δημοσίων και ιδιωτικών φορέων εθελοντισμός κ.α. Το θέμα των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς για τη διετία 2013-2014 είναι αφιερωμένο στο Χρόνο και ο γενικός τίτλος που καλύπτει τις εκδηλώ-

72 Περιπλους

σεις είναι «Τα πρόσωπα του Χρόνου». Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος όπως κάθε χρονιά συμμετείχε και φέτος στον ευρωπαϊκό εορτασμό με τον σχεδιασμό επετειακού εκπαιδευτικού προγράμματος και την πραγματοποίηση δωρεάν ξεναγήσεων 27 και 28 Σεπτεμβρίου 2013. Το θέμα του εορτασμού προσεγγίστηκε από την θαλασσινή, ναυτική του πλευρά, καθώς δόθηκε έμφαση στα ναυτικά όργανα υπολογισμού του χρόνου, και τις εφαρμογές τους στη ναυσιπλοΐα, πριν την εμφάνιση του GPS. Επίσης, ιδιαίτερη αναφορά έγινε στα ημερολόγια των πλοίων και τη σημασία της μεθοδικής καταγραφής του χρόνου για τη ρύθμιση της ζωής των ναυτικών κατά τη διάρκεια του θαλασσινού ταξιδιού τους προηγούμενους αιώνες. Από το αρχείο των ιστορικών εγγράφων του Μουσείου παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινό το ημερολόγιο της φρεγάτας «Ελλάς», που περιλαμβάνει καταγραφές από 19/2/1828 έως 19/7/1829. Κυβερνήτης του πλοίου κατά την ως άνω αναφερόμενη περίοδο ήταν ο Ανδρέας Μιαούλης. Το ημερολόγιο τοποθετήθηκε στην μόνιμη έκθεση, ανοιγμένο στις καταχωρήσεις των ημερών από 26

έως 30 Μαΐου 1828, όπου αναφέρονται τα γεγονότα της συμπλοκής με δύο οθωμανικά πλοία, μία κορβέτα και ένα μπρίκι, στην περιοχή του Κάβο Μπαμπά στη Μυτιλήνη. Το περιστατικό είναι γνωστό ως ναυμαχία του Κάβο Μπαμπά και ήταν το τελευταίο ναυτικό κατόρθωμα της Επανάστασης του ’21 στην οποία έλαβε μέρος επίσης με το πυρπολικό του ο Κωνσταντίνος Κανάρης.

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Δωρεά μισομόδελου από τον κο Ιωάννη Κωστόπουλο Πρόεδρο της ALPHA BANK

Μ

ε αφορμή την πραγματοποίηση του ιστιοπλοϊκού αγώνα «Εμπορική Ναυτιλία» ο κύριος Ιωάννης Κωστόπουλος, μέλος του NME και Πρόεδρος της ALPHA BANK εμπλούτισε τη συλλογή μοντέλων πλοίων του μουσείου με τη δωρέα του μισομόδελου του ιστιοπλοϊκού σκάφους ««ΩΚΥΑΛΟΣ VI». Ο κύριος Κωστόπουλος, λάτρης του αθλήματος της ιστιοπλοΐας, είναι ιδρυτής της ιστιοπλοϊκής ομάδας της ΩΚΥΑΛΟΥ (αρχαίο επί-

θετο που σημαίνει αυτός που κινείται με ταχύτητα στη θάλασσα), η οποία είχε σημαντικές διακρίσεις και νίκες σε παγκόσμια πρωταθλήματα ανοικτής θαλάσσης. Το «ΩΚΥΑΛΟΣ VI» είναι το μοναδικό ελληνικό σκάφος που είχε κερδίσει το 1990 στο Marstrand το κυπέλλο One Ton, ένα από τα παλαιότερα διεθνή βραβεία για αγώνες ιστιοπλοΐας ανοικτής θαλάσσης.

TO NME HTAN EKEI. Η επαναλειτουργία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιώς

T

ο απόγευμα της Τρίτης 22 Οκτωβρίου 2013 με μία λαμπρή εκδήλωση άνοιξε και πάλι τις πύλες του στο κοινό το ανακαινισμένο Δημοτικό Θέατρο Περαιώς, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Κάρολου Παπούλια και του πρωθυπουργού κου Αντώνη Σαμαρά. Ο δήμαρχος Πειραιά, Βασίλης Μιχαλολιάκος, είπε ότι ο Πειραιάς και η Ελλάδα ολόκληρη επαναποκτούν ένα ναό Τέχνης και Πολιτισμού και συμπλήρωσε: «Ο Πειραιάς βγαίνει από το πολιτιστικό τέλμα δεκαετιών και ξαναγίνεται εκτός από δύναμη και κέντρο ναυτοσύνης, πρωτοπόρος στον πολιτισμό και οδηγός στην ανάπτυξη. Ο Πολιτισμός είναι το κλειδί για να απελευθερωθούν οι αστείρευτες δυνατότητες του λαού μας, για να επαναποκτήσουμε την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθησή μας, για να ξαναβάλουμε στο κέντρο του

αξιακού μας κώδικα τον πολιτισμό. Γιατί ο Πολιτισμός ενώνει και μας βελτιώνει». Την ημέρα εκείνη στην κατάμεστη από κόσμο κεντρική σκηνή του θεάτρου παρευρέθηκαν εκπρόσωποι της πολιτικής ηγεσίας, της δημοτικής αρχής, του επιχειρηματικού και του πολιτιστικού κόσμου. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσωπήθηκε από την Πρόεδρο κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη. Η επαναλειτουργία του ιστορικού θεάτρου εορτάστηκε με 6ήμερες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Καλλιτεχνικός διευθυντής του ανέλαβε ο πειραιώτης σκηνοθέτης κος Τάκης Τζαμαργιάς, ο οποίος ανακοίνωσε ένα πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα, γεμάτο παραστάσεις, συναυλίες, εκθέσεις, διαδραστικό θέατρο, ξεναγήσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα, αναγνώσεις και πολλά ακόμα. Περιπλους 73

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

εταιρικεσ χορηγιεσ

Ευχαριστούμε τις εταιρείες που ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα του Ναυτικού Μουσείου και προσέφεραν από 300 ευρώ και άνω για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

• AEGEAN BALTIC BANK • CONSOLIDATED MARINE MANAGEMENT INC. • CYCLON ΕΛΛΑΣ • DELTA INTERNATIONAL SHIPPING CO S.A. • FAIRDEAL GROUP MANAGEMENT SA • GOLDEN DESTINY S.A. • INTERNAVA TECHNICAL & TRADING LTD • MAJESTIC INTERNATIONAL CRUISES INC • MEDMAR INC. • SIRIOS SHIPMANAGEMENT CO LTD • TARGET MARINE SA • VITA MANAGEMENT S.A. • ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΠΑΡΤΣΙΩΚΑΣ

Στον κατάλογο δεν περιλαμβάνονται οι εταιρείες που δεν επιθυμούν να δημοσιευθεί η χορηγία τους.

χρηματικες δωρεες

Εκφράζουμε τις θερμές μας ευχαριστίες και την ευγνωμοσύνη μας για την οικονομική τους συνεισφορά προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

• • • •

Ο κ. Λέανδρος & η κα Αικατερίνη Μπάσμπα προσέφεραν 1.100,00 ευρώ. Ο κ. Νικόλαος Βερνίκος προσέφερε 100,00 ευρώ. Ο Γερουσιαστής κ. Λεωνίδας Ραπτάκης προσέφερε 50,00 ευρώ. Η κα. Ελένη Ζαβαλάκου προσέφερε 40,00 ευρώ.

ΝΕΑ ΜΕΛΗ

Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου 1. Γεώργιος Βαγιάκης Εκτελωνιστής 2. Νικόλαος Βερνίκος Εφοπλιστής 3. Πέτρος Βιολάκης Δρ. Πολιτικών & Κοινωνικών Επιστημών 4. Εμμανουήλ Λορέντζος Δ/νων Σύμβουλος Groupe Eyssautier 5. Μαρία Λαμπρίδου Δασκάλα / Ανθυποπλοίαρχος Ε.Ν.

6. Αδριανός Πούλος Υποναύαρχος Π.Ν.ε.α.

7. Βασίλειος Τσέκος Διακανονιστής Αβαριών

δωρέες εκθεμάτων και αρχειακού υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: • Ο κ. Κείμης Κρυωνάς, μία σειρά (25 VCD) ντοκιμαντέρ του Jacques Yves Cousteau με τίτλο ο Κόσμος της Θάλασσας.

• Η κα. Αικατερίνη Μπουκουβάλα, ένα αντίγραφο φωτογραφίας, η οποία απεικονίζει τον Μενέλαο Διαμαντέα που υπηρέτησε στο Υποβρύχιο «ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗΣ».

74 Περιπλους

Θωμάς Κατωπόδης

Σ

τις 10 Σεπτεμβρίου 2013 έφυγε αδόκητα από τη ζωή σε ηλικία 65 χρόνων, από καρδιακό επεισόδιο, ένας εξαίρετος Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού, ο Αντιναύαρχος (εα) Θωμάς Κατωπόδης Επίτιμος Αρχηγός Στόλου και προσφιλέστατο μέλος του Μουσείου. Ο Αντιναύαρχος Κατωπόδης γεννήθηκε το 1948 στη Λευκάδα. Εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1966 και αποφοίτησε από αυτήν το 1970 ως μάχιμος Σημαιοφόρος. Ακολούθως ανέβηκε όλα τα σκαλοπάτια της ιεραρχίας και έφτασε στον βαθμό του Αντιναυάρχου στον οποίο κατέλαβε το αξίωμα του Αρχηγού Στόλου, το πλέον τιμητικό αξίωμα του Πολεμικού Ναυτικού. Εκπαιδεύτηκε σε μονάδες του 6ου Στόλου των ΗΠΑ, στη Σχολή Πολέμου και στη Διακλαδική Σχολή Πολέμου των Ενόπλων Δυνάμεων. Μετεκπαιδεύτηκε στη διεύθυνση τηλεπικοινωνιακών συστημάτων στο Ναυτικό Πανεπιστήμιο του Μοντερέυ των ΗΠΑ και έλαβε σχετικό μεταπτυχιακό δίπλωμα (Master of Science in Telecommunications Systems Management) και αντίστοιχο πτυχίο εξειδίκευσης. Φοίτησε στη Νατοϊκή Σχολή Ηλεκτρονικού Πολέμου στο Ομπεραμεργκάου της Γερμανίας. Χρημάτισε καθηγητής της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων στα μαθήματα της ναυτιλίας, επιχειρήσεων πολεμικών πλοίων, ναυτικών κανονισμών, ναυτικών όπλων. Το μεγαλύτερο όμως μέρος της σταδιοδρομίας του ο Θωμάς το πέρασε στα υποβρύχια, τον ιδιαίτερο αυτόν κλάδο του Πολεμικού Ναυτικού, με το απαιτητικό χαρακτήρα υψηλής ατομικής απόδοσης από τα στελέχη του. Παρά το γεγονός ότι υπηρέτησε σε διάφορους τύπους πλοίων επιφανείας, ανάλογα με την ηλικία και τον βαθμό του, ο Θωμάς Κατωπόδης υπήρξε ο κατ’ εξοχήν αξιωματικός των υποβρυχίων έχοντας περάσει από όλα τα στάδια της υπηρεσίας ενός μαχίμου αξιωματικού από Σημαιοφόρος έως και Πλοίαρχος Διοικητής των Υποβρυχίων. Αποστρατεύθηκε το 2004 και του απονεμήθηκε ο τίτλος του Επιτίμου Αρχηγού Στόλου. Μετά την αποστρατεία, τού δόθηκε χρόνος να ασχοληθεί με τα θέματα της ιδιαίτερης του πατρίδας. Έτσι

συμμετείχε σε πολλά Διοικητικά Συμβούλια πολιτιστικών συλλόγων της Λευκάδας και από το 2009 υπήρξε Πρόεδρος της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών. Ασχολήθηκε επίσης με τη συγγραφή και δημοσίευση πολλών άρθρων ιστορικού και ναυτικού περιεχομένου. Μαζί με τον Αντιναύαρχο (εα) Τιμόθεο Μασούρα επίσης Επίτιμο Αρχηγό Στόλου συνέγραψε το δίτομο, δίγλωσσο (ελληνικά / αγγλικά) έργο, «Τα Ελληνικά Υποβρύχια» στο οποίο περιγράφεται το ιστορικό της εμφάνισης και καθιέρωσης αυτού του κλάδου στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό. Το έργο τιμήθηκε με έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ τα συγγραφικά δικαιώματα του βιβλίου παραχωρήθηκαν από τους συγγραφείς στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Χαρακτηριστικό του ήθους του Θωμά, υπήρξε το γεγονός της φανερής συγκίνησης που αισθάνθηκε, αναφέροντας τους τιμημένους νεκρούς των υποβρυχίων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, την ημέρα της παρουσίασης του βιβλίου στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, στην κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων της Σχολής, παρουσία όλου σχεδόν του Ναυτικού, εν ενεργεία και παλαιότερου. Το απόγευμα της 12ης Σεπτεμβρίου η γενέτειρά του Λευκάδα, που τόσο αγάπησε και τίμησε, τον δέχτηκε για πάντα στην αγκαλιά της. Συγγενείς, φίλοι, συμπατριώτες και συνάδελφοί του αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού αποχαιρέτησαν τον εκλιπόντα Ναύαρχο στον Μητροπολιτικό Ιερό Ναό της Ευαγγελίστριας Λευκάδος, όπου εψάλη η εξόδιος ακολουθία χοροστατούντος του Σεβασμιοτάτου Μητροπολίτου Λευκάδος και Ιθάκης. Στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος νιώθουμε ότι χάσαμε έναν δικό μας άνθρωπο, έναν υποστηρικτή, έναν πολύτιμο φίλο. Καλό ταξίδι Θωμά. Θα ζεις στις καρδιές μας για πάντα. Αντιναύαρχος (ε.α.) Ιωάννης Παλούμπης Π.Ν. Επίτιμος Υπαρχηγός Γ.Ε.ΕΘ.Α.

Γράφει ο Σκάπουλος

Τ

ούτες τις μέρες συμπληρώνονται 70 χρόνια από μια περίοδο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η χειρότερη στην ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού. Πράγματι μέσα σε διάρκεια μόλις 38 ημερών από τις 14/9/43 μέχρι τις 22/10/43 έχασε τρεις κύριες μονάδες του. Το υποβρύχιο «Κατσώνης» (14/9/43), το αντιτορπιλικό «Βασίλισσα Όλγα» (26/9/43) και το αντιτορπιλικό «Αδρίας» (22/10/43). Ο Σκάπουλος επιθυμεί να υπομνήσει στους αναγνώστες του περιοδικού εκείνες τις απώλειες και θεωρεί πως είναι ωφέλιμη η αναδρομή στην εποχή που οι Έλληνες πολεμούσαν για τη λευτεριά τους και έδιναν τη ζωή τους γι’ αυτήν. Ο Σκάπουλος εκτιμά πως, αν και δεν είναι ο αρμοδιότερος να θυμίζει τέτοια ιστορικά επεισόδια, η υπόμνηση στηρίζει και χαλυβδώνει το φρόνημα για την αντιμετώπιση των σημερινών δύσκολων καταστάσεων που βιώνουμε όλοι και δημιουργεί πρότυπα ζωής και αυταπάρνησης χρήσιμα για τη σκληρά δοκιμαζόμενη νεολαία του σήμερα. Εκτιμάται ως βέβαιο ότι για τις τρεις απώλειες που αναφέρονται ανωτέρω έχουν υπάρξει και θα υπάρξουν εκτεταμένα και λεπτομερή αφιερώματα σε βιβλία, περιοδικά και άλλα έντυπα αναλόγου περιεχομένου. Παρα ταύτα η υπόμνηση λίγων στοιχείων που αφορούν τα τρία αυτά τραγικά επεισόδια είναι σκόπιμη για το περιοδικό και τη σελίδα του βαρόμετρου. Είχε προηγηθεί η είδηση της συνθηκολόγησης της Ιταλίας στις 8/9/43, η οποία είχε δημιουργήσει ένα κύμα χαράς στα πληρώματα των ελληνικών πολεμικών και εμπορικών πλοίων που ελλιμενίζονταν στην Αλεξάνδρεια και στο Πόρτ Σάϊντ. Τα νέα καλλιέργησαν την αισιοδοξία ότι το τέλος του πολέμου δεν ήταν μακριά. Πριν προφτάσει, όμως, να καταλαγιάσει ο ενθουσιασμός ήρθε η είδηση της βύθισης του «Κατσώνη» και της θυσίας του κυβερνήτη και του πληρώματος, να θυμίσει στους Έλληνες ναυτικούς τη σκληρή πραγματικότητα της συνέχισης του πολέμου και μάλιστα σε πιο σκληρή μορφή απ’ ό,τι είχε υπάρξει στο παρελθόν. Τα τελευταία λεπτά του ηρωϊκού υποβρυχίου άφησαν παρακαταθήκες στο Πολεμικό Ναυτικό, αλλά και σε όλες τις Ένοπλες Δυνάμεις, τις Ελληνίδες και τους Έλληνες, για το πως αγωνίζονται και πεθαίνουν οι ήρωες. Το πρωί της 14ης Σεπτεμβρίου 1943 βρήκε τον «Κατσώνη» στο βόρειο άκρο της Σκιάθου να κατευθύνεται λίγο δυτικότερα προς το στενό Σκιάθου-Πηλίου από όπου οι πληροφορίες του έφεραν ότι θα περνούσε το γερμανικό οπλιταγωγό Simfra εν πλω από Θεσσαλονίκη προς Πειραιά. Όλη την ημέρα την πέρασε περιπολώντας και περί το λυκόφως, ενώ ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει το στενό φάνηκε καπνός προς βορράν, ο οποίος εξελήφθη ότι προέρχεται από το αναμενόμενο “Simfra”. Ο «Κατσώνης» κετεδύθη και έπλευσε προς την ένδειξη της επαφής. Στις 8 το βράδυ τίποτε δεν φαινόταν από το περισκόπιο και αποφάσισε να αναδυθεί και να πλεύσει εν επιφανεία προς την κατεύθυνση του εχθρού. Πλέοντας στην επιφάνεια ο κυβερνήτης και οι αξιωματικοί γέφυρας αντιλήφθηκαν το εχθρικό πλοίο, το οποίο είχε στραμμένη την πλώρη του προς το υποβρύχιο. Πιστεύοντας ότι ήταν το αναμενόμενο οπλιταγωγό, ο κυβερνήτης αποφάσισε να επιτεθεί ευρισκόμενος στην επιφάνεια όταν ευρισκόμενος σε απόσταση περίπου 2.000 μέτρων από τον στόχο, ο τελευταίος εξέπεμψε αιφνιδιαστικά σήμα αναγνώρισης. Ο κυβερνήτης αντιλήφθηκε ότι επρόκειτο για πολεμικό και διέταξε αμέσως γρήγορη κατάδυση. Δεν επρόκειτο δυστυχώς για το οπλιταγωγό “Simfra” αλλά για μια γερμανική κορβέτα 1.000 τόνων εξοπλισμένη με ASDIG, η οποία είχε εντοπίσει τον «Κατσώνη» και εκτόξευσε άμεσα την πρώτη δέσμη βομβών βάθους εναντίον του. Πυκνό σκοτάδι απλώθηκε μέσα στο υποβρύχιο, κρότοι και χτύποι ακούγονταν από τα διάφορα διαμερίσματα. Το πλοίο, όμως, διετήρησε το βάθος του και έθεσε σε λειτουργία τον βοηθητικό φωτισμό. Η δεύτερη και η τρίτη δέσμη βομβών βάθους δεν άργησαν. Οι εκρήξεις τους έγιναν κοντά σε σκάφος, προκάλεσαν σοβαρές ζημιές και η θάλασσα άρχισε να κατακλύζει με ορμή το σκάφος. Προ της απελπιστικής καταστάσεως ο κυβερνήτης διέταξε γενική εκδίωξη και ανάδυση. Το πλοίο ανέβηκε κανονικά στην επιφάνεια, αλλά η μόνη λογική επιλο78 Περιπλους

γή που του έμενε προ της πανίσχυρης κορβέτας ήταν να παραδοθεί. Παρά ταύτα οι ομοχειρίες του πρωραίου πυροβόλου και του πρυμναίου πολυβόλου άρχισαν να βάλλουν κατα του γερμανικού πλοίου. Έκπληκτοι οι Γερμανοί από το ελληνικό θάρρος στην αρχή αναπόδισαν και στη συνέχεια άνοιξαν καταιγιστικό πυρ εναντίον του «Κατσώνη» σαρώνοντας όσους βρίσκονταν στο κατάστρωμα του υποβρυχίου. Επακολούθησε εμβολισμός της κορβέτας στην πρυμναία αριστερή πλευρά του υποβρυχίου, το οποίο άρχισε να βυθίζεται. Κατά τη βύθιση του «Κατσώνη» χάθηκαν 32 άνδρες του πληρώματος με επικεφαλής τον κυβερνήτη Αντιπλοίαρχο Βασίλη Λάσκο. 15 περισυνελέγησαν και συνελήφθησαν αιχμάλωτοι από τη γερμανική κορβέτα. Μαζί με αυτούς συνελήφθησαν και οι δύο Άγγλοι που υπηρετούσαν ως σύνδεσμοι στο Υ/Β. Ο Ύπαρχος, Υποπλοίαρχος Ηλίας Τσουκαλάς και ο Yποκελευστής Β’ Πυρ. Αναστάσιος Τσίγκρος κατόρθωσαν να διαφύγουν και κολυμπώντας επί 9 συνεχείς ώρες έφτασαν στην ακτή της Σκιάθου. Ο Yποκελευστής Β’ Αρμ. Αντώνιος Αντωνίου διέφυγε, επίσης, και κολυμπώντας επί 14 ώρες έφτασε στις ακτές του Πηλίου. Οι λεπτομέρειες των τελευταίων στιγμών του θρυλικού υποβρυχίου περιγράφηκαν από τον Ύπαρχο Ηλία Τσουκαλά στο βιβλίο του «Υποβρύχιον Υ1. Λάμπρος Κατσώνης» το οποίο τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών. Η απώλεια του «Κατσώνη» συγκίνησε βαθύτατα τόσο τα ελληνικά πληρώματα της Αιγύπτου όσο και τους Βρετανούς συνεργάτες του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού. Οι απώλειες των δύο αντιτορπιλικών συνέβησαν στο πλαίσιο των επιχειρήσεων που αναλήφθηκαν στην περιοχή των Δωδεκανήσων. Μετά την ιταλική συνθηκολόγηση το Συμμαχικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής θεώρησε ότι θα μπορούσαν να αναληφθούν επιχειρήσεις προσβολής των εχθρικών θαλασσίων συγκοινωνιών στο Αιγαίο. Το αρχικό σχέδιο απέβλεπε στην κατάληψη της Ρόδου και της Κω καθώς και κάποιων μικρότερων νησιών των Δωδεκανήσων ως αφετηρία ευρύτερων επιχειρήσεων κατά της κατεχόμενης Ελλάδος. Δυστυχώς, όμως, το σχέδιο αυτό μεταβλήθηκε πολλές φορές και λόγω ανεπαρκών στρατιωτικών δυνάμεων, οι Σύμμαχοι περιορίστηκαν τελικά σε δευτερεύουσες ενέργειες και αποβάσεις σε μικρότερα νησιά του συμπλέγματος. Στις συμμαχικές επιχειρήσεις συμμετείχε και το Ελληνικό Ναυτικό, με τα αντιτορπιλικά «Βασ. Όλγα», «Αδρίας», «Κουντουριώτης», «Θεμιστοκλής», «Μιαούλης», «Κανάρης» και «Πίνδος». Τα ελληνικά πολεμικά διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο καθ’ όλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων καθώς πήραν ενεργά μέρος στις αποβάσεις στα νησιά μεταφέροντας Βρετανούς κομάντος και τμήματα του ελληνικού Ιερού Λόχου, ενώ αναλάμβαναν καθημερινά περιπολίες στην περιοχή. Ήρθαν αντιμέτωπα πολλές φορές με τις βολές από τα επάκτια πυροβολεία και αεροπορικές προσβολές από γερμανικά αεροσκάφη, ενώ ενεπλάκησαν επιτυχώς σε συμπλοκές με εχθρικά πλοία. Παρά τις δυσμενείς συνθήκες που δημιουργήθηκαν στην περιοχή μετά την κατάληψη από τους Γερμανούς των νησιών και των αντιστοίχων αεροδρομίων της Ρόδου και της Κω, τα βρετανικά και τα ελληνικά πλοία συνέχισαν να εκτελούν με ζήλο και αυταπάρνηση το καθήκον τους και να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια να κρατηθούν τα καταληφθέντα ήδη από τους συμμάχους ελληνικά νησιά. Δυστυχώς αυτό δεν κατέστη δυνατόν, παρά τον ηρωισμό που επέδειξαν τα ναυτικά πληρώματα και τις θυσίες τις οποίες υπέστησαν. Το ελληνικό αντιτορπιλικό «Βασ. Όλγα» συμμετείχε ενεργά στις πολεμικές επιχειρήσεις εκτελώντας σειρά διαδρομών, είτε για μεταφορά ενισχύσεων και υλικού προς τη φρουρά της Λέρου, είτε για επιθετικές περιπολίες. Σε μία από αυτές, στις 18 Σεπτεμβρίου 1943 βύθισε σε συνεργασία με τα βρετανικά Α/Τ “Faulknor” και “Eclipse” κοντά στην Αστυπάλαια γερμανική νηοπομπή, αποτελούμενη από τα φορτηγά “Pluto” και Paul” και το συνοδό τους U-Jäger Νο 2104.Το κατόρθωμα αυτό έμελλε να είναι το τελευταίο του θρυλικού πλοίου. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1943, ενώ βρισκόταν προσορμισμένο στο Πόρτο Λακκί της Λέρου μαζί με το βρετανικό “Intrepid” δέχτηκε την ξαφνική

επίθεση γερμανικών αεροπλάνων. Ο αιφνιδιασμός των δύο πλοίων ήταν πλήρης και καταλυτικός για την μετέπειτα μοίρα τους. Το “Intrepid” δέχτηκε πρώτο τα πυρά των γερμανικών βομβαρδιστικών έπαθε σοβαρές ζημιές και αργότερα βυθίστηκε. Αμέσως μετά, το «Βασ. Όλγα» δέχεται δέσμη βομβών και κόβεται κυριολεκτικά στα δύο. Λίγο αργότερα, το θρυλικό πλοίο βυθίζεται, κλείνοντας την επιτυχημένη και σημαντική του δράση στο αγώνα της απελευθέρωσης. Από τη βύθιση του ελληνικού αντιτορπιλικού απωλέσθηκαν ο κυβερνήτης, πλωτάρχης Γεώργιος Μπλέσσας, 16 αξιωματικοί και υπαξιωματικοί και 54 ναυτοδίοποι. Σκοτώθηκαν, επίσης, 3 από τους 11 επιβαίνοντες Άγγλους ναύτες, 3 Λέριοι πολίτες και 4 Έλληνες ναυτικοί του φορτηγού “Taganrog”. Τον Οκτώβριο του 1943 το αντιτορπιλικό «Αδρίας» απεστάλη μαζί με τα βρετανικά αντιτορπιλικά “Jervis”, “Pathfinder” και “Hurworth”, επί του οποίου επέβαινε και ο Βρετανός Διοικητής του 14ου Στολίσκου, στην περιοχή των Δωδεκανήσων για να λάβει μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις που είχαν σχεδιάσει οι Σύμμαχοι εναντίον των Γερμανών. Το βράδυ της 22ης Οκτωβρίου και, ενώ το ελληνικό αντιτορπιλικό έπλεε μαζί με το Α/Τ “Hurworth” στην περιοχή της Καλύμνου με σκοπό να εκτελέσουν επιχείρηση αντιπερισπασμού, βομβαρδίζοντας τους όρμους Βαθύ και Ακτή, προσέκρουσε σε νάρκη. Από την ισχυρότατη έκρηξη που ακολούθησε αποκόπηκε ολόκληρη η πλώρη του πλοίου πρώρα από τη γέφυρα, ενώ οι απώλειες ανήλθαν σε 21 νεκρούς και 30 τραυματίες. Ο κυβερνήτης, αντιπλοίαρχος Ι. Τούμπας, παρά τις εκτεταμένες ζημιές που παρουσίαζε το πλοίο, αρνήθηκε επανειλημμένα στα σήματα του Βρετανού Διοικητή να προχωρήσει στη βύθισή του, αποδεχόμενος μόνο την προσέγγιση του αγγλικού αντιτορπιλικού και την επιβίβαση σε αυτό μέρος του πληρώματός του. Πράγματι, το “Hurworth” κινήθηκε προς βοήθεια του «Αδρίας», ωστόσο, προσέκρουσε και το ίδιο σε νάρκη με αποτέλεσμα να βυθιστεί και να συμπαρασύρει μαζί του στο βυθό 143 άνδρες. Μετά από άκαρπες προσπάθειες ανεύρεσης επιζώντων από το ναυάγιο του “Hurworth”, το «Αδρίας» έπλευσε προς τις τουρκικές ακτές. Παρά τα «βαριά τραύματά» του κατόρθωσε ύστερα από πλου 2 ωρών και 50 λεπτών, χάρη στην τόλμη και την επιδεξιότητα του κυβερνήτη και του πληρώματός του, να φθάσει στην κοντινή τουρκική ακτή Gϋmϋçlük (Γκιουμουσλούκ), όπου προσάραξε στον αμμώδη γιαλό. Στον τουρκικό όρμο παρέμεινε πέντε εβδομάδες όπου και ολοκλήρωσε εν κρυπτώ τις στοιχειώδεις επισκευές που απαιτούνταν για να μπορέσει το πλοίο να πλεύσει, δηλαδή στερέωσε την πρωραία φρακτή και στεγανοποίησε το σκάφος. Ο Κυβερνήτης απέστειλε πρώτα ένα μεγάλο τμήμα του πληρώματός του με δύο καΐκια να διαφύγουν, ώστε η απελπισμένη κίνηση της μετέπειτα διαφυγής του αντιτορπιλικού να μη συμπαρασύρει στη θυσία μεγάλο αριθμό νέων ανθρώπων. Ο «Αδρίας» απέπλευσε για την Αλεξάνδρεια την 1η Δεκεμβρίου. Ήταν μια παράτολμη επιχείρηση διέλευσης μέσα από γερμανοκρατούμενη περιοχή στην οποία τον απόλυτο έλεγχο διατηρούσε η γερμανική αεροπορία που στάθμευε στα γειτονικά αεροδρόμια της Ρόδου και της Κω. Έφθασε στην Αλεξάνδρεια στις 6 Δεκεμβρίου, όπου του έγινε ενθουσιώδης υποδοχή από τον αγγλικό στόλο και τα άλλα συμμαχικά πλοία. Στον όρμο του Γκιουμουσλούκ αργότερα στήθηκαν ηρώα των 21 νεκρών Ελλήνων ναυτικών και των 143 βρετανών. Ο Σκάπουλος θα ήθελε να υπενθυμίσει ότι οι θυσίες των ηρώων και η πρωτοφανής στα παγκόσμια χρονικά διαφυγή του «μισού» Αδρία έλαβε χώρα στη θαλάσσια περιοχή των Ιμίων την οποία ο επιτήδειος και ουδέτερος (τότε) γείτονας, σήμερα διεκδικεί.

1

2 1. Το Α/Τ «Βασίλισσα Όλγα» βυθίζεται στον όρμο Λακκί της Λέρου ύστερα από γερμανική αεροπορική επίθεση. 26/9/1943. Φωτογραφία αγνώστου. 2. Το Α/Τ «Αδρίας» με κομμένη την πλώρη πλέει προς Αλεξάνδρεια. Δεκέμβριος 1943. Φωτογραφία αγνώστου. 3. Ο κυβερνήτης του υποβρυχίου «Κατσώνης», αντιπλοίαρχος Βασίλειος Λάσκος επί του υποβρυχίου. Φωτογραφία, αγνώστου.

Ο Σκάπουλος δεν φιλοδοξεί ούτε έχει τις δυνατότητες άλλωστε να γράψει ιστορία. Σε μια εποχή όμως που όλοι εξεγειρόμαστε, ενδεχομένως δικαιολογημένα, είναι καλό να θυμόμαστε πως υπήρξαν άλλες εποχές που Έλληνες θυσιάζονταν ηθελημένα, για να υπάρξει μια ελεύθερη Ελλάδα στην οποία οι Έλληνες θα μπορούν τουλάχιστον να συνεννοούνται.

Καλό χειμώνα σε όλους.

3

Περιπλους 79

ÊÁÔÁËÏÃÏÓ ÖÏÑÅÙÍ ÍÁÕÔÉÊÇÓ ÐÁÑÁÄÏÓÇÓ Ναυτικά ΜουσείαÐÏËÉÔÉÓÔÉÊÙÍ και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ONOMA ΑΛΣΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ & ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Πλωτό Ναυτικό Μουσείο Θωρηκτό Γ. Αβέρωφ Α/Τ ΒΕΛΟΣ Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΜΙΛΑΝΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΟ & ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞΕΙΔΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ & ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

ΝΟΜΙΚΗ ΜΟΡΦΗ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

Δ.

Ειδικό

210 89 57 234

Ν.Π.Ι.Δ.

-

175 10 Παλαιό Φάληρο

Τηλ. / Fax: 210 98 882 11 averof@navy.mil.gr www.averof.mil.gr

Κρατικό

-

-

210 98 88 457

Κρατικό

Ειδικό

22980 52355

Ν.Π.Δ.Δ.

Τοπικό

23730 26166

Δ.

Ειδικό

Τσιλιβή

180 40 Ύδρα 632 00, Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής 291 00 Ζάκυνθος

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Οδός Μουσείου 3

330 52 Γαλαξίδι

26950 42436 22650 41558 22650 41795

Δ.

Τοπικό

Μπόχαλη, Σταυρός

291 00 Ζάκυνθος

26950 28249

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ

Τ.Κ.

Παπαρρηγοπούλου 2

105 61 Αθήνα

Γιαλός Σύμης

856 00 Δωδεκάνησα

Τηλ.: 210 33 68 518 Fax: 210 32 53 680 22460 72363 22460 72569

Σκρα 94

176 63 Καλλιθέα

Μαρίνα Φλοίσβος, Τροκαντερό Όρμος Παλαιού Φαλήρου -Τροκαντερό Ύδρα Βιθυνίας 2

ΤΗΛΕΦΩΝΑ

845 00 Άνδρος

210 81 25 547 210 98 11 581 22820 22264

Ν.Π.Δ.Δ.

Τοπικό

Μπουμπουλίνας 31-33

185 35 Πειραιάς

210 42 96 815

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Δήμος Καλύμνου

852 00 Κάλυμνος 731 31 Χανιά 602 00 Λιτόχωρο Πιερίας

22430 51361 Τηλ.: 28210 91875 Fax: 28210 74484

Δ.

Ειδικό

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

23520 81402

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Παρνασσού 2 & Λεωφ. Κηφισίας Δήμος Άνδρου

Ακτή Κουντουριώτη

151 24 Μαρούσι

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ

Αγ. Αποστόλων 35

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ ΟΙΝΟΥΣΣΕΣ ΧΙΟΥ

Οινούσσες

821 01 Οινούσσες

22720 51582

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

Στέφανου Τσούρη 20

821 00 Χίος

22710 44139

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Καραολή & Δημητρίου 28

188 63 Πέραμα

210 44 19 083

Δ.

Ειδικό

Τηλ.: 2510 835826 Fax: 2510 226850 info@nmkav.gr, www.nmkav.gr

Δ.

Ειδικό

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ & ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΣΤΟ ΠΕΡΑΜΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ

-

-

ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ & ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ

-

814 00 Λήμνος

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ

-

Φάρσα Αργοστόλι Κεφαλλονιά

ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ

-

Καρδάμυλα, Χίος

Κρυονερίου 14

ΜΟΥΣΕΙΟ “ΘΑΛΑΣΣΑ” ΚΥΠΡΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ Μ. ΜΕΘΕΝΙΤΗ ΙΔΡΥΜΑ “ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ”. ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ NAYTIKH ΣΥΛΛΟΓΗ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ “ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ”

80 Περιπλους

Τηλ.: 22540 51790/51362, Fax: 22540 51763 Τηλ.: 26710 87260 Fax: 26710 25656 Τηλ.: 2510 835287 Κιν: 6936 136 145

Δ.

Ειδικό

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Ν.Π.Ι.Δ.

Τοπικό

Αγ. Νάπα, Κύπρος

00357 23816366

Δ.

Γενικό

Πούντα Ζέζα

Λαύριο

210 4133709

I.

Γενικό

-

166 74 Γλυφάδα

-

Ι.

Γενικό

Μιχαήλη Λιβανού 51

821 00 Χίος

Τηλ.: 22710 82777, Fax: 22710 81979 Email: contact@mariatsakosfoundation.gr

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό

2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου

185 35 Πειραιάς

210 4297540-1-2 Emai: info@laskaridou.gr

Ν.Π.Ι.Δ.

Γενικό